Dr. E. H. K.XMPELMACHER, Voorzitter.
Prof. Dr. J. H. J. VAN GILS, Penningmeester.
Dr. P. H. W. TACKEN, Prof. Dr. G. WAGENAAR
en n. L. L. VAN WERVEN, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar cen origineel artikel over dit onderwerp.

4. Plaatsing van één sterretje achter het paginanummer betekent dat het artikel
werd gepubliceerd in Supplementum I, 1964; twee sterretjes duiden aan dat
het werd opgenomen in Supplementum II, 1964.

AKKERMANS, J. P. W. M., HILL, W. K. W., OUWERKERK, II. en
TERPSTRA, J. L, Over Leptospira hyos infecties in verband met

Ancylostomiasis in the Indonesian dog (RESSANG and SOETARJO) ... 1305
ANGHI, Cs. CJ., The favourable influence of dosing furoxon to a Bengal

Artificial hatching and raising of Bustard in the Budapest Zoo (FODOR) 221*
AUKEMA, J. J., Repositie van de torsio uteri bij het rund door middel

Badoux, D. M.................................................... 874, 1029, 1178 1247

BARÄNYAI, P., DÓSZA, I und KAPUS, Gy., Vergleichende Immun-
elektrophore-tische Untersuchungen zwischen Eiweiss Fraktionen von

BARRAU, H., Podotrochlitis bij paarden in verband met de africhting 665
Beyers, j. A...............................

Deutsche Tierärzteschaft, 7e Deutsche Tierärzte Tag, Baden-Baden 1964 1184
Erkenning Nederlandse dierenartsen in de federatie Rhodesië en

Bloedgroepenonderzoek bij landbouwhuisdieren in Nederland (BOUW) 1659
Bloodgroups in cattle (A set of instruments for routine determination

Demartini en Stepanek, Gevederde vrienden in woord en beeld 300
Dobberstein und Hoffmann, Lehrbuch der vergleichenden

Dogiel, Poljanski und C h e i s s i n, Allgemeine Parasitologie ... 964
Donath-Seeuwen, Welke, hond moet ik kiezen en hoe verzorg

Schütte, The Biology of Trace-elements: their role in Nutrition ... 1325
Schwarze und Schröder, Kompendium der Veterinär-.Xnatomie

BRUIN, J. J. M. DE, Onderzoekingen omtrent de relatie tussen de lokali-
satie van endocarditis bij het varken en de aard der gekweekte kiemen 605
BRUS, D. H. J., CAZEMIER, C. H., JAARTSVELD, F. H. J., POLI-
TIEK, R. D. en ROOY, J. DE, Mastitis en melktechniek I ........................823

GATE, L. TEN, Aanvullende mededelingen over „agar-worsten" ... 1289
CAZEMIER, C. H., JAARTSVELD, F. H. J., POLITIEK, R. D.,

Closing of the International Mastitis Congress, Boxtel, 1964 (B rus) ... 112**
Clostridium perfringens infectie bij mestvarkens (ADAMSE BOER-

Int. Symposium (6e) Ziekten van dierentuin-dieren, mei \'64, Weenen 121
Int. Symposium (7e) Ziekten van dierentuin-dieren, april \'65, Basel;

Ned. Ver. v. Klinische Cheinie. Jaarvergadering, september \'64, Utrecht 1256
Ned. Ver. v. Medische Geografie en Verg. Pathologie. Vergadering,

W.A.V.F.H. Int. Symposium (4e), juli \'65, Lincoln ... 474, 552, 643 1690
World Poultry Science Ass. Europees Pluitnveecongres (2e), september

Control of Mastitis by Hygiene (NEAVE, DODD and KINGWILL) 31
CORNELISSE, J. L., Het voorkomen van een Mycobacterie in de kristal-

Dorssen, C. A. van, 51, 54, 59, 166, 168, 170, 235, 295, 297, 378, 279,
281, 380, 468, 469, 535, 537, 616, 617, 712, 714, 787, 867, 868, 87l\'
960, 961, 1022, 1023, 1025, 1090, 1091, 1173, 1174, 1245 1322, 1323

DÓSZA, I. and KEMENES, F., Investigations on the susceptibility of
phea sants (Phasianus colchicus torquatus) to experimental infection with

Folkers, C................................................................ 1548, 1684, 1743

OEMERT, W. VAN, Uieramputatie bij het „blauwe uier" van het schaap 609
GENDEREN, H. VAN, MIERT, A. S. J. P. A. M. VAN en REINDERS,
J. S., Pyrogeniteit van injectievloeistoffen ter behandeling van paresis

GUINÉE, P. A. M., KAMPELMACHER, E. H., HOFSTRA, K. en
KEULEN, A. VAN, Salmonella bij gezonde runderen en kalveren in

VAN, Onderzoekingen naar het voorkomen van Salmonella in gehakt 1740
GUINÉE, P. A. M., Experimentele onderzoekingen over het ontstaan en

HENDRIKS, H. J., De neutraliteitsregeling bij normale koeien en bij
koeien lijdende aan hypomagnesemie en hypomagnesemischc tetanie

Immunisierungsversuche an verschiedenen Geflügelarten mit abgetöteten
entkapselten Tuberkelbazillen vom Typus gallinaceus (VIZY, DÓSZA

Afdoende remedie tegen tepelbetrappen (F. J. Grommers - E. J. S. Bron) 875
Algemene vorming en specialisatie bij het wetenschappelijk onderwijs I

Intoxicatie bij runderen door opname van stookolieroet (TER HEEGE) ... 1300
Introduction to the Fifth International Symposium on Diseases of Zoo-

VAN, Een multipipet als instrument voor massaal serologisch onderzoek 706
JAARTSVELD, F. H. J., Development and application of the Brabant

Duck Plague by the addition of attenuated Virus to the cinnkin^ water 1234
JANSEN Sr., JAC. en KUNST, H., Scheiden geënte cendckuikens het

the Netherlands, with a description of the Metastrongylus confusus n.sp. 1205
JANSEN Jr., J., Stomach worms of the wild boar (Sus scrofa L.) in the

KAMPELMACHER, E. H., GUINÉE, P. A. M. en NOORLE JANSEN,
L. M. VAN, Onderzoek over de waarde van oppervlaktedecontaminatie

KLOOSTER. TH. VAN \'T, De gehalten aan Na, K. Ca en Mg in
dyalisaten van de inhoud uit verschillende gedeelten van de darm van
schapen en de verdeling van deze mineralen over het opgeloste en niet

KOOPMAN, J. J., KRUYT, W., LEEUWEN, C. J. VAN en STEEN,
E, J, VAN DER, Proefnemingen met Ph-1503, een nieuw middel voor

LINDE. J. A. VAN DER, FRENS. A. M.. lONGH, II. DE en VLES,
R. O., Onderzoek van melk van koeien, gevoed met aflotoxine-houdend

Logtesteijn, J. G. van .......................................... 1188, 1556, 1685. 1751

Mededelingen van de Redactie, 64, 123, 188, 252, 391, 727, 892 (enquête) 1193
Mededelingen van de Veeartsenijkundige dienst, 64, 188, 252, 322, 553, 645,

Möglichkeiten und Grenzen eines Eutergsundheitsdienstes (SCHEINER) ... 64**
MORTELMANS, J. et VERCRUYSSE, J., A propos de quatre années
d\'observations pathologiques chez les carnivores sauvages au Zoo d\'.^nvers

NIE, C. J. VAN, Subaortic Stenosis and Endocarditis in the Pig-heart ... 1078
NIE, C. J. VAN, Enkele notities bij de vergelijkende pathologie van de

PÄSZTOR, L., (siehe VIZY) ................................................... 209, 214*

Bacteriële- en virusziekten 51, 98, 166, 235, 194, 378, 468, 535, 616,
712, 787, 867, 960, 1022, 1090, 1173, 1244, 1322, 1395 1547

Ziekten van het Kleine Huisdier 297, 381, 469, 537, 617, 1025, 1323, 1549
Zoötechniek 55, 102, 297, 337, 382, 538, 618, 871, 1026 1092

RICHTER, O., Limits and possibilities of systematic Mastitis Control . 72*
RIJNBERK, A,, Een geval van loodintoxicatie bij de hond, behandeld met

Salmonella (Oppervlaktedecontaminatie d.m.v. kokend water van met
besmette mesenteriale lymfklieren, KAMPELMACHER, GUINÉE en

SCH.ALM, O. W., Pathogenesis of Coliform Mastitis (Aerobacter aerogenes) 25*
Scheiden geënte eendekuikens het entvirus uit? (JANSEN Sr. en KUNST) 1534
SCHEINER, A., Ueber die Möglichkeiten und Grenzen eines Eutergesund-
heitsdienstes ......................................................................................................................................................64*

Serologische (Objektträger-Agglutinations-) Untersuchimgen an Zoo-Vö-
geln mit einem aus entkapselten aviären Tuberkelbazillen hergestelltem

SYBESMA, W., HART, P. C., HEER, J. C. M. DE, VERVER, H. W.
en VEEN, H. E. V.AN DER, Onderzoekingen naar de beïnvloeding van
de vleeskwaliteit van het varken door omstandigheden vóór, tijdens

Tacken, P. H. W.................................................... 103, 470, 714, 1325

Toekomst van de Nederlandse dierenarts in het buitenland (HOEKSTRA) 1485
Toekomst van de dierenarts, belast met de controle op voedingsmiddelen

Varia, 39, 50, 72, 82, 88, 97, 135, 145, 159, 165, 174, 185, 21 1, 222, 239,
268, 285, 293, 299, 309, 323, 352, 375, 388, 422, 436, 442, 448,\' 465^
475, 503, 527, 558, 589, 608, 621, 524, 627, 642, 644, 668, 673^ 700^
726, 729, 753, 757, 764, 769, 775, 783, 799, 822, 833, 843, 847, 861,
866, 877, 902, 927, 941, 959, 966, 991, 1010, 1020, 1036, 1059, 1071,
1077, 1081, 1088, 1096, 1110, 1169, 1172, 1202, 121 1, 1217 1224,
1233, 1235, 1243, 1248, 1257, 1260, 1279, 1288, 129o\', 1359\' 1386,\'
1429, 1439, 1445, 1455, 1461, 1484, 1494, 1505, 1527, 1535, 1544, 1549, 1790

Vergleichende immunelektrophoretische Untersuchungen zwischen den Ei-
weiss-Fraktionen von Blutsera menschlichen und tierischen Ursprungs

Vitamin A in the kidneys of the pigeon (VAN DER HORST en STAM) 89
VIZY, L., DÓSZA, I, und PASZTOR, L., Ueber Immunisierungsversuche
an verschiedenen Geflügelarten mit abgetöteten, entkapselten Tuberkel-
bazillen vom Typus gallinaceus ......................................................................................................209*

VIZY, L., DÓSZA, I. und PASZTOR, L., Serologische (Objektträger-Ag-
glutination) Untersuchungen an Zoo-Vögeln mit einem aus entkapselten

Vleeskwaliteit van het varken (Beïnvloeding van de ... door omstandig-
heden vóór, tijdens en na de slacht, SYBESMA, HART, DE HEER,

ZEEUW, F. A. DE en KRASSELT, M., Onderzoek naar het voorkomen
van anti-lichamen in kippesera tegen het type Connecticut van het IB-

Het is een goede gewoonte bij het begin van een nieuw jaar, en daar-
mede bij het begin van een nieuwe jaargang van ons Tijdschrift, een
ogenblik stil te staan, op het volbrachte terug te blikken en tevens de
lezers de beste wensen aan te bieden.

In deze tijd van steeds weer sneuvelende records, is ook een verleden
jaar door ons Tijdschrift behaald record gebroken. Voor het eerst om-
vat een jaargang meer dan 2000 bladzijden en dat nog wel zonder de
twee extra nummers die in verband met ons eeuwfeest zijn verschenen.
Met deze kwantitatieve toename gaat een veelheid van oorspronkelijke
artikelen gepaard, die bijna alle gebieden van de vele zich snel ontwik-
kelende facetten vnn ons beroep bestrijken. Meer dan tot nu toe heeft de
redactie getracht de kwaliteit met de kwantiteit in overeenstemming tt
brengen en zij is vast besloten —• een en ander vooral in verhand met
de aanstonds te bespreken plannen - - op deze weg voort te gaan. Dat
bij het opvoeren van de kwaliteit, bij het stellen van eisen aan de
auteur, diens zienswijze niet altijd mei die van de redactie strookt,
is een zaak die met tact en begrip van beide kanten benaderd dient te
worden.

In dit Tijdschrift vindt de lezer als bijlage een enquêteformulier met
het verzoek dit vóór 15 januari a.s. ingevuld terug te zenden. Het be-
treft hier een peiling bij ALLE leden en kandidaatleden van onze
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Voor
het eerst tracht de redactie hiermede een zo breed mogelijk inzicht
te verkrijgen in de wensen die bij de lezers leven. Het formulier is zo
opgesteld, dat iedereen in zeer korte tijd tenminste het „ja" of „neen"
kan doorstrepen, maar wij hopen zeer, dat een goot aantal collegae
bovendien .suggesties, opmerkingen en eventueel ook klachten zal willen
toevoegen. Nu er gelegenheid voor wensen en kritiek wordt geboden,
is het te hopen dat velen hiervan gebruik zullen maken en dat het
bij dergelijke enquêtes te verwachten percentage van ten hoogste 60%
antwoorden ruimschoots zal worden overschreden.

Het is reeds vaak op andere plaatsen gezegd, maar het dient, omdat
het zoveel activiteiten in de komende jaren zal beïnvloeden, steeds weer
herhaald te worden: onze wereld wordt „kleiner". Naast de éénwording
van Europa bestaat de behoefte aan meer contacten met andere landen
en werelddelen, hetzij in de vorm van hulpverlening, hetzij in de vorm
van uitwisseling van gegevens. Nog steeds bereiken de resultaten van
ons wetenschappelijk werk .slechts een klein aantal collegae in andere
landen. Teneinde aan het diergeneeskundige werk in Nederland meer
bekendheid te geven en zodoende mede te werken aan een betere uit-
wisseling van gegevens, bestaat het plan binnenkort bepaalde, door de
redactie aan te wijzen, artikelen zowel in het Nederlands als ook in
het Engels te publiceren. Daarnaast zullen artikelen, die tot nu toe
uitsluitend in de Engelse taal werden gepubliceerd, ten gerieve van
onze lezers soms tevens tegelijk in het Nederlands worden geplaatst.
Bovendien heeft de redactie besloten met ingang van 1 januari 1964 elk
oorspronkelijk artikel tevens van een Spaanse samenvatting te voorzien.
Uit recente contacten in Spaans sprekende landen is gebleken dat hier-
aan behoefte bestaat.

Het is ook niet onmogelijk, dat in de toekomst enkele afleveringen van
ons Tijdschrift, die uitsluitend de in het Engels vertaalde oorspronke-
lijke artikelen zullen bevatten, zullen verschijnen. Hiermede krijgen èn
ons diergeneeskundig werk èn ons Tijdschrift meer bekendheid in het
buitenland.

Naast deze „zware" kost streeft de redactie tevens naar een „lichtere
verteerbaarheid" van de inhoud, vooral wat het maatschappelijk ge-
deelte betreft. In onze steeds groeiende Maatschappij, waarbij velen
velen niet meer persoonlijk kennen en waarbij toch het onderling con-
tact zoveel mogelijk dient te worden bevorderd, zal meer dan tot nu
toe aandacht moeten worden besteed aan verslagen van afdelingen, ver-
gaderingen, reizen, promoties, inauguraties, jubilea, etc. Indien enigszins
mogelijk zullen meer foto\'s van betrokkenen worden opgenomen, ten
einde de contactmogelijkheid te bevorderen. De redactie is ervan over-
tuigd dat het materiaal van deze berichten actief verzameld dient te
worden en is daarom van plan een jong collega voor deze actualiteiten-
rubriek aan te zoeken. Dat het „actieve verzamelen" slechts tot succes
kan voeren, indien alle collegae hierbij spontaan hulp verlenen, spreekt
vanzelf.

In verband met laatstgenoemde plannen zal een archief worden aan-
gelegd, waarin de voornaamste gegevens en zo mogelijk foto\'s van alle
leden onzer Maatschappij zijn opgenomen. Reeds nu doet de redactie
een beroep op de leden om hieraan — na verzoek — mede te werken.
Het lijkt gewenst op deze plaats ook met een enkel woord de mede-
deling in het nummer van 15 december jl., namelijk dat de necrologieën
voortaan onder Maatschappij-berichten zullen worden opgenomen, te
verduidelijken. In het verleden is het steeds zo geweest dat alleen een
necrologie verscheen, indien één of meerdere vrienden van de overleden
collega bereid waren een stuk ter nagedachtenis le schrijven. De re-
dactie heeft dit voornemen waar mogelijk gestimulerd, maar moest het
al of niet verschijnen van een necrologie overigens geheel van een vrij-
willige bijdrage laten afhangen. Door verplaatsing van de necrologieën
naar Maatschappij-berichten zal het in de toekomst mogelijk zijn ook
in gevallen, waar geen necrologie wordt ingestuurd, namens de redactie
een korte berichtgeving hieraan te wijden. Hiermede menen wij een
goede gewoonte te herstellen, die helaas in de laatste jaren niet altijd
werd nagekomen.

Meer dan in voorafgaande jaren is ditmaal bij het begin van een nieuw
jaar bij de toekomstplannen stilgestaan. In deze dynamische tijd, die
ons soms zo snel voor nieuwe situaties plaatst, is het van belang dat ook
ons Tijdschrift meegaat. Dit kan slechts dan geschieden indien allen,
die het Tijdschrift als een „visitekaartje" van ons beroep ter harte
gaat, hieraan hun volledige medewerking verlenen. Met de aangekon-
digde enquête wordt getracht de lezer hierbij als medewerker te be-
trekken en hem aldus in de gelegenheid te stellen de richting voor de
toekomst mede te bepalen.

Onze dank gaat uit naar de velen, die in het afgelopen jaar op de een
of andere wijze aan ons Tijdschrift hebben meegewerkt. Wij hopen ook
in het voor ons liggende jaar op hun steun en die van vele anderen
te mogen rekenen.

De redactie wenst lezers en scribenten en allen, die op enigerlei wijze
bij het in stand houden van ons Tijdschrift betrokken zijn, een gelukkig
en voorspoedig 1964.

Door de snelle structurele wijzigingen die zich op het terrein van de vlees-
handel en van de vleesdistributie voordoen, ontstaan tal van nieuwe pro-
blemen, die vanzelfsprekend ook het openbaar slachthuis — als schakel
in de keten van de vleesproduktie en van de vleesdistributie — raken.
In N-erband hiermede wil ik eerst enkele opmerkingen van deskundigen op
dit terrein de revue laten passeren.

Dr. V. A 11 e n s p a c h — toen nog directeur \\ an het openhaar slachthuis
van Zürich - hield in 1960 tijdens het 2e symposion van de organisatie
van de World Food Hygienists te Bazel een voordracht, die de veelzeg-
gende titel droeg: „Über die Existenzberechtigung öffentlicher Schlacht-
höfe".

In november 1961 zei Prof. Dr. F. L. van Muiswinkel op de jaar-
vergadering van de Vereniging van de Groothandel in Vlees, gehouden in
het Kurhaus te Scheveningen o.m.: „Waar de vleeswaren (produkten van
de industrie) voor een aanzienlijk deel via de kruideniers en levensmidde-
lenbedrijven bij de consument terecht komen en niet meer via de slager,
is de kardinale vraag van heden deze: /.uilen na de vleeswaren ook de verse
\\leessoorten dezelfde weg opgaan? En zo ja, welke consequenties zal dat
hebben voor de groothandelaren in vlees".

In de vergadering van 25 januari 1962 van onze Vereniging merkte de
toen aftredende voorzitter op, dat de perspectieven voor de openbare
slachthuizen minder gunstig waren.

In november 1962 werd door de Voorzitter van het Produktschap voor Vee
en Vlees kritiek geleverd op het stelsel van Keuringskringen en invoer-
keurlonen. De zaak zou in studie genomen worden en bij de Minister van
Economische Zaken aanhangig worden gemaakt.

Tenslotte wil ik wijzen op de opmerkingen van de Heer C. ß u r g e r,
voorzitter van het Redrijfsschap voor het Slagersbedrijf, die hij neerschreef
in het Nieuwjaarsnummer van de „Slager" van 31 december 1962. Hij
houdt rekening met de mogelijkheid dat in grote lijnen de slachtingen in
de toekomst zullen geschieden in de produktiegebieden en dat de con-
suuiptiegebieden met geslaclit vlees zullen worden bevoorraad. Die be-
voorrading zou niet alleen met vierendelen of halve slachtdieren plaats-
hebben, maar vooral door middel van uitgesneden vlees. Op deze manier
zou dan ook het vlees als het ware een stapelartikel worden.
De hierboven genoemde structuurwijziging van de vleeshandel en van de
vleesdistributie kent een sprongsgewijze ontwikkeling.

tijd echter zien we dat deze handel meer en meer een landelijk karakter
krijgt, m.a.w, het Openbaer slachthuis \\erliest zijn monopoliepositie ten
aanzien van de produktie van vlees voor stad en omgeving. Financiële ge-
volgen zijn hieraan, dank zij het invoerkeurloon, voor het slachthuis niet
verbonden.

Een nieuwe fase in deze ontwikkeling ontstaat na de 2e wereldoorlog.
Dan wordt de vleeshandel ook internationaal van grote betekenis en voorts
ontstaan dan voor de distributie van \\ lees en vleeswaren nieuwe mogelijk-
heden. Het voorverpakken van vlees en vleeswaren en de z.g. jjanklarc
produkten doen hun intrede in het distributieproces!).
De moeilijkheden die zich in verband met het voorverpakken voordoen
t.a.v. de nadere keuring werden in de vorige vergadering besproken. Wij
zullen daarop nu niet ingaan.

Wel willen we wijzen op het feit, dat door de huidige ontwikkeling van
de vleeshandel en van de vleesdistributie de concurrentie tussen de vlees-
en vleeswarenproducerende bedrijven sterk is toegenomen. Hierbij zijn dus
ook de grossiersbedrijven aan onze openbare slachthuizen betrokken. Ook
deze vleesgroothandelaren worden daardoor, meer dan tot nu toe, ge-
dwongen aandacht te besteden aan hun produktiekosten.
In dit verband kan hier gewezen worden op enkele conclusies welke Prof.
Van Muiswinkel aan zijn eerder aangehaald betoog verbond.
In de eerste plaats wees ook hij op de toenemende concurrentie tussen de
groothandelaren in vlees. Dit heeft volgens hem tot gevolg, dat er ernstig
gestreefd moet worden naar opvoering der efficiëntie van alle bedrijven
en alleen door middel van moderne calculatiemethodes, zo zeide hij, kan
de bewaking van de efficiëntie plaats hebben.

Verder wees Prof. Van Muiswinkel erop, dat de groothandel in
vlees t.a.v. de calculatie-techniek een achterstand heeft in to halen met
betrekking tot andere bedijfstakken.

Alvorens nu tegen de achtergrond van het zo juist besprokene het slacht-
huisbeleid en -bedrijfsvoering kritisch te gaan bezien en daarbij vooral aan-
dacht te besteden aan dc kosten die ojj de produktie van vlees in het open-
baar slachthuis drukken, wil ik in het kort enkele passages, die voor ons
hier van belang zijn uit de bovengenoemde redevoering van Dr. Allen-
s p a c h en de gehouden enquête onder de openbare slachthuizen te be-
spreken.

Vooreerst wijst II e n s p a c h erop, dat het particulier (of coöperatief)
bedrijf t.o.v. het openbaar slachthuis in het voordeel is als produktieplaats
van vlees door de vrije keuze van plaats van \\ estiging, door de organisatie
en door de inrichting van het bedrijf. Toch wordt de wedloop tussen het
particulier bedrijf en het openbaar slachthuis t.g.v. \\erschillende factoren
afgeremd. Hij noeir.t de huidige overbelasting van het grootbedrijf en het
personeelsvraagstuk.

Hieraan zijn andere toe te voegen, n.1.: door de enorme consuniiJtie van
vlees en vleeswaren in de grote steden behouden de grossierden jen daar
ter plaatse goede bestaanskansen. Verder zijn van betekenis de persoon-
lijke bindingen tussen de plaatselijke grossiers en slagers ei, het vaak slechts
lokaal georiënteerd zijn van de slagers omtrent de vleespi !jzen.

Dr. A 1 1 c n s p a c h zegt verder, dat de plaats van het openbaar slacht-
huis slechts verzekerd is, wanneer rekening wordt gehouden met de huidige
omstandigheden. Dit houdt in, dat er op het slachthuis samengewerkt
moet worden. Alle werkzaamheden die gezamenlijk uitgevoerd kunnen
worden, moeten volgens hem onder éénhoofdige leiding en in goede onder-
linge verstandhouding verricht worden. Dit geldt niet alleen voor het
slachtproces, maar ook t.a.v. de nevenbewerkingen. Met name noemt hij
de darmbewerking ten aanzien waarvan werken in groepsverband volgens
hem ook gewenst is.

Verder wijst Allenspach op de noodzakelijke reorganisatie van het
openbaar slachthuis met betrekking tot de bouw en inrichting en zeer be-
langrijk is ook zijn opmerking, dat bij de bedrijfsvoering door de Overheid
en de Directie van het slachthuis niet teveel rekening moet worden ge-
houden met de afzonderlijke verlangens der gebruikers, welke verlangens
maar al te vaak van conservatisme getuigen.

Dc in deze enquête gestelde vragen betreffen het aantal slachtingen in de
jaren 1950 t.m. 1962 in totaal en die van de runderen, de kalveren (gras-
en vette kalveren) en de varkens afzonderlijk; verder de omzet van ieder
slachthuis uitgedrukt in kilogrammen, zowel wat de slachtingen als wat
de invoer betreft; en voorts de uit de slachtingen en uit de invoer verkre-
gen baten. .
in Nederland bestaan 87 openbare slachthuizen. Antwoorden op de m de
enquête gestelde vragen kwamen binnen van 67 slachthuizen.
Naar de grootte van het aantal slachtingen in 1962, heb ik de slachthuizen
in 8 groepen verdeeld. De eerste groep omvat de slachthuizen met minder
dan 10.000 slachtingen per jaar; de tweede groep die van 10.000-20.000;
de derde groep die van 20.000-30.000; de vierde groep die van 30.000-
40.000; de vijfde groep die van 40.000-50.000; de zesde groep die van
50.000-100.000; de zevende groep die van 100.000-200.000 en de achtste
groep die van meer dan 200.000 slachtingen per jaar. Het kleinste slacht-
huis (IJzendijke) had in 1962 in totaal 497 en het grootste (Rotterdam)
256.943 slachtingen.

Niet alle slachthuizen beschikten over volledige gegevens. Vandaar, dat er
ter verkrijging van vergelijkbare cijfers gebruik gmaakt is van gegevens
van cen kleiner aantal slachthuizen dan 67. De slachthuizen waarvan de
gegevens ontbreken horen thuis in de groepen 1 en II. Ook de slachthuizen
waarvan de ontvangen gegevens niet volledig zijn behoren praktisch alle
tot deze twee groepen.

Uit het percentage van het aantal slachtingen dat deze twee groepen bm-
nen het totaal van 54 slachthuizen bezitten (grafiek la) blijkt; welke be-
trekkelijk geringe invloed deze ontbrekende gegevens hebben op het aantal
slachtingen, de omzet en de baten van de openbare slachthuizen gezamen-
lijk. Op g rafiek la staat verder vermeld hoeveel van deze 54 slachthuizen
tot de verschillende groepen behoren.

Voorts zijn in grafiek Ib de slachthuizen nog in 3 grotere eenheden
samengevat. De eerste eenheid (A) omvat de slachthuizen die in 1962
meer dan 200.000 slachtingen hadden, de tweede eenheid (B) wordt ge-
vormd door de slachthuizen die toen 50.000-200.000 slachtingen hadden,

Vergelijking van de groepen A, B en C naar de grootte van de omzet in
totaal en van de runderen, kalveren en varkens afzonderlijk.

en tot de derde eenheid (C) behoren de overige slachthuizen. De onnzet in
kg van de runderen, kalveren en varkens van deze groep A, B en C be-
droeg in 1962 respectievelijk 30,50%, 26,31% en 34,38% van het totale
geslachte gewicht (grafiek Ib).

Deze omzet is nader geanalyseerd met betrekking tot de slachtingen van
runderen, kalveren en varkens. Het blijkt nu dat de grootste slachthuizen
(A) verhoudingsgewijs een kleiner aandeel in de varkensslachtingen maar
een groter aandeel in de kalverslachtingen hebben dan de beide andere
groepen; de middengroep (B) heeft vooral veel varkensslachtingen, ter-
wijl groep C verhoudingsgewijs meer runderslachtingen heeft dan de beide
andere groepen.

Voor hetzelfde aantal slachthuizen (54) werd het verloop van het aantal
slachtingen in de jaren 1950 t.m. 1962 nagegaan. Het bleek dat het totaal
aantal slachtingen in deze 13 jaren steeg van 1.342.602 tot 2.279.556 stuks.
Een stijging derhahe van 70%.

Hetzelfde werd nagegaan t.a.v. de runder-, kalver- en varkensslachtingen.
De slachtingen van de runderen stegen van 220.000 tot 461.736 stuks, een
stijging dus van 110%.

De slachtingen van de kalveren stegen van 43.227 tot 278.664 stuks, een
stijging van 545%.

De slachtingen van de varkens stegen van 681.619 tot 1.338.306 stuks, een
stijging van 96%.

De procentuele stijging van het totaal der slachtingen is zoals hierboven
is aangegeven niet zo groot als die van dc runderen, kalveren en de varkens.
Dit vindt zijn oorzaak in de vermindering van de overige slachtingen in die
jaren en wel voornamelijk van de nuchtere kalveren.

In grafiek 2 is deze stijging van het aantal slachtingen van de 3 diersoorten
in de onderzochte tijdsperiode in indexcijfers aangegeven. In grafiek Ic is
de vleesomzet van 1962 (van de runderen, kalveren en varkens) van de
drie groepen slachthuizen A, B en C vergeleken met die in 1950. Die
omzet blijkt bij de groepen A en C met ± 100% en bij de groep B met
±: 200% te zijn gestegen.

De gegevens omtrent de slachtingen van de openbare slachthuizen werden
verder vergeleken met die van Nederland¹) (grafiek 3). Uit deze grafiek
valt af te lezen dat de toename van het aantal runderslachtingen van de
openbare slachthuizen in de laatste 13 jaar veel groter is dan van de ove-
rige slachtplaatsen van Nederland. Wat de kalveren betreft heeft de stij-
ging van het aantal slachtingen aan de openbare slachthuizen gelijke tred
gehouden met die in overig Nederland, maar bij de varkensslachtingen is
de toename van het aantal slachtingen aan de openbare slaclithuizen veel
geringer dan in de rest van Nederland. De verhoudingsgewijze geringe stij-
ging der varkensslachtingen aan de openbare slachthuizen kan m.i. niet
toegeschreven worden aan de verschuiving van de consumptie van varkens-
vlees naar rundvlees, daar deze daarvoor toch te gering is.
De rundvleesconsumptie steeg n.1. van 13,5 kg in 1951 tot 18,1 kg in 1962
en de varkensvleesconsumptie van 18,7 kg in 1951 tot 23,5 kg in 1962 per
hoofd der bevolking per jaar. De oorzaak van dit verschil in stijging der

1 Het totaal aantal slachtingen van Nederland wordt gevormd door de slachtingen
van de particuliere, coöperatieve en openbare slachthuizen, de bedrijfsslachtingen
van de slagers ten plattelande en de gezinsslachtingen.

Bij omrekening van het aantal slachtingen in geslacht gewicht zijn onderstaande gewichten aangehouden: V = Varken = 83 kf
K = Kalf = 91 kg; R = Rund = 260 kg.

Verloop van het aantal slachtingen in Nederland en in de openbare
slachthuizen, 1950 t.m. 1962.

(Gegevens betreffende geheel Nederland overgenomen van het Produktschap voor
Vee en Vlees)

varkensslachtingen moet gezocht worden in de enorme stijging van de
omzet van de grootslachterijen en van de vleeswaren fabrieken tengevolge
van de export en ten dele ook tengevolge van de toename van de invoer
van vlees en vleeswaren in de keuringskringen. Deze vleesinvoer betreft
immers voornamelijk varkensvlees afkomstig \\an de grootslachterijen. De
sterke stijging van de slachtingen van dc kalveren is het gevolg van de
grote toename van de export van vette kalveren in de laatste jaren.
Uit het bovenstaande blijkt dus dat het aantal slachtingen en daarmede de
vleesomzet sinds 19.50, zowel in de openbare slachthuizen als ook in de
overige slachterijen van Nederland enorm gestegen is. Deze stijging is het
gevolg van de toename van de bevolking (van 10.026.773 in 1950 tot
11.721.416 in 1962; een stijging van 17%), van de toename van de vlees-
consumptie per hoofd der bevolking (van 35,5 kg in 1951 tot 47,4 kg in
1962: een stijging van 33%) en van de toename van de export van vlees
en vleeswaren (van 113.800 ton in 1951 tot 196.350 ton in 1962). Het
aantal slachtingen aan de openbare slachthuizen is verder nog gunstig be-
ïnvloed door de achteruitgang van het zelf-slachten van de slagers op het
platteland.

Dc vleesomzet van de slachthuizen werd nog nader bekeken met betrek-
king tot de slachtingen en de invoer (grafiek 4). Hierbij valt waar te ne-
men, dat de omzetstijging tengevolge van de slachtingen in dc laatste 13
jaren veel sterker is geweest dan die tengevolge van de invoer. Toch mo-
gen we de stijging van de invoer niet onderschatten. De indexcijfers van
de slachtingen en van de invoer in grafiek 5 verduidelijken deze situatie.
Het zou interessant zijn de kosten per kg vlees van de slachthuizen met el-
kaar te vergelijken. Èr is mij gebleken, dat dit op diverse moeilijkheden
stuit. Deze laatsten zijn o.a. een gevolg van de verschillen in organisatie
en de dienstverlening van de slachthuizen.

Om toch tot een vergelijking van de kosten te komen zijn daarom in plaats
van de kosten de baten per kg vlees met elkaar vergeleken. Hoewel de
baten nauw verhand houden met de kosten moet er evenwel op gewezen
worden, dat de kostenvergoeding en prcstaticlevering elkaar niet altijd
dekken en dat dus ook deze batenvergelijking als kostenvergelijking niet
volmaakt is.

In het spreidingsdiagram van grafiek 6 is de baten vergelijking in beeld
gebracht. Men kan er uit aflezen, dat de baten per kg dalen naarmate het
aantal slachtingen (de vleesomzet) stijgt.

Het onderzoek naar de reden van het verschil in grootte van de invoer
van vlees heeft slechts de juistheid van de mening bevestigd, dat er zowel
grote als kleine slachthuizen zijn die een geringe of een grote invoer heb-
ben (grafiek 7). De grootte van deze invoer is op de eerste plaats afhan-
kelijk van de activiteit van de plaatselijke grossiers. Verder zijn hierbij van
betekenis het al of niet aanwezig zijn van vleeswaren fabrieken ter plaatse
en of de stad gelegen is in een veerijk of veearm gebied enz. Iedere slacht-
huisdirecteur kan voor zich nagaan welke oorzaken in zijn plaats de grootte
van de invoer bepaald hebben.

Voorts is nagegaan of, met betrekking tot het aantal slachtingen en de
grootte van de invoer, er enig verschil is op te merken tussen de slacht-
huizen in het Oosten (en Zuiden) en het Westen van ons land en wel om
eventueel het verschil in deze aan te tonen tussen de slachthuizen gelegen
in de z.g. produktiegebieden en in de consumptiegebieden. Ook hier is geen

Invoerkeurloon, uitgedrukt in percentages van de totale keurlonen annex
slachtrechten van 57 slachthuizen.

duidelijk correlatief verband merkbaar. Men zou haast kunnen zeggen dat
zulks vanzelfsprekend is, want ook in het Westen vinden we veerijke stre-
ken en in het Oosten (en Zuiden) nemen de steden ook sterk in"omvan<^
toe, dank zij de industrialisatie. ^

Hierbij moet evenwel opgemerkt worden, dat wanneer men in dit opzicht
over produktiegebied en consurnptiegebied spreekt, men dan niet op de
eerste plaats denkt aan de openbare slachthuiz.en maar aan de groot-
slachterijen en dan kunnen we wel degelijk een groot verschil constateren,
maar dit betreft dan ook praktisch alleen de varkensslachtingen.

Uit het voorgaande is wel gebleken, dat er geen plaats is voor de mening
dat de openbare slachthuizen op hun retour zouden zijn, maar evenzeer is
het duidelijk geworden, dat de betrekkelijk geringe toename van de
varkensslachtingen en de gestadige toename van de invoer van vlees -
met alles wat daarmee verband houdt — ons tot bezinning noopt t.a.v het
te voeren siachthuisbeleid.

Nauwlettend zal de ontwikkeling van de vleeshandel en van de vlees-
distributie moeten worden gevolgd.

In verband hiermede dient men in de eerste plaats oog te hebben voor de
mogelijkheden die het aantal slachtingen ter plaatse kunnen opvoeren.
Wij denken hierbij aan de slachtingen voor de export en aan de slachtin-
gen voor de plaatselijke vleeswarenbedrijven e.d. Door middel van geredu-
ceerde (differentiële) tarieven kunnen deze mogelijkheden gunstig wor-
den beïnvloed. Met het oog op de overcapaciteit¹), met betrekking tot de
slachtingen welke de openbare slachthuizen bezitten - - alhans op bepaalde
dagen is een dergelijk discriminerend tarief verantwoord. In verschei-
dene steden, zowel in het Oosten als in het Westen van ons land, heeft
men metterdaad bovengenoemde mogelijkheden om tot uitbreiding van
het aantal slachtingen te geraken gerealiseerd.

In de tweede plaats zal erop gelet moeten worden, dat de investeringen
m het slachthuis verantwoord zijn. Met de toekomst van het bedrijf zal
hierbij vooral rekening moeten worden gehouden. Kennis hebben van de
bedoelingen van de plaatselijke gro.ssiers is van groot belang. Waar mogelijk
dienen de grossiers (slachthuisgebruikers) garant te blijven voor de nieuwe
investeringen. In ieder geval moet de slachthuisgebruikers duidelijk worden
gemaakt dat het allereerst nodig is het slachthuis economisch \'gezond te
houden of te maken. Nooit mag de Directie van het slachthuis of het
Gemeentebestuur toegeven aan particuliere wensen die nadelig voor het
geheel zijn, of aan wensen die slechts tijdelijk betekenis hebben.
Het spreekt vanzelf, dat redelijk overleg (Adviescommissie) nodig is om
de slachthuisgebruikers een juist begrip omtrent de functie van het huidige
openbaar slachthuis bij te brengen, en hen te doen inzien welke de con-
sequenties daarvaa zijn voor het siachthuisbeleid. Verwacht mag worden
dat zij dan beter het streven der directie gaan waarderen om te komen tot
zo laag mogelijke produktiekosten van het vlees.

Om dit laatste te bereiken is het nodig, dat de grossiers onderling meer
gaan samenwerken en gezamenlijk eveneens met de directie van het slacht-
huis, zoals hieronder nader zal worden verduidelijkt.

Uit de aard der zaak zullen we ons in hoofdzaak bepalen tot de eerstge-
noemde kosten en verwijzen wij wat de kosten onder b. betreffen, nogmaals
naar de eerder genoemde opmerkingen van Prof. Van Muiswinkel.
De kosten, onder a. genoemd, moeten worden besteed aan gebouwen, in-
stallaties en gemeentepersoneel en betreffen:

le. het stallen, het slachten, de koeling, de stoomproduktie en het trans-
port binnen het slachthuis;
2e. de darmbewerking, de slachtproduktenhandel, de vethandel, de
huidenhandel enz.

De eerste kosten hebben betrekking op de directe produktie en de tweede
op de nevenbedrijven.

Zeer terecht wijst collega B e r g s m a*) erop, dat bij de produktie vooral
aandacht besteed moet worden aan de „routing", d.w.z. men dient ervoor
te zorgen, dat de produktie langs de meest logische en kortste weg door
het bedrijf wordt geleid.

0]3 dit punt zijn in verband met de functiewijziging van het slachthuis,
d.w.z. met het slachten door grossiers in plaats van door zelfslachtende
slagers, allerlei veranderingen gewenst die vaak zonder veel kosten en grote
verbouwingen tot stand kunnen worden gebracht.

Een tweede punt van kostenbesparing is gelegen in de modernisering der
installaties.

Als voorbeeld zullen we een slachtinstallatie in een runderhal bespreken.
Het aanbrengen van een nieuwe slachtinstallatie is natuurlijk pas ten volle
economisch verantwoord, wanneer de grossiers t.a.v. het slachten samen-
werken of willen gaan samenwerken en indien er voldoende runderen ge-
slacht worden om de installatie rendabel te doen zijn. Het plaatsen van
zo\'n installatie kan meestentijds binnen de bestaande ruimte plaats vinden.
Het eerste voordeel dat met een moderne slachtinstallatie bereikt wordt,
is gelegen in de verhoging van de slachtcapaciteit.

Het tweede voordeel is gelegen in de verhoging van de produktie per man-
uur, die bij gebruik van een moderne installatie belangrijk is. Op de oude
wijze kan één rund per man-uur geslacht worden, met behulp van een
nieuwe slachtinstallatie kunnen 1,7-2 runderen per man-uur geslacht
worden.

Dit komt er in de praktijk op neer, dat het aanbrengen en gebruiken van
een nieuwe runderslachtlijn tot gevolg heeft, dat er met minder arbeids-
krachten in dezelfde tijd als voorheen meer geslacht wordt. Dit voordeel
wordt o.m. bereikt door een betere opdeling van het werk, gepaard aan een
nuttiger gebruik maken van de beschikbare arbeidskrachten. Door de ver-
hoogde produktie per man-uur kunnen de directe kosten (de slachtlonen)
alsook de indirecte kosten (kosten van het slachthuis) voor de grossiers
worden verlaagd.

Andere voordelen die een moderne slacluinstallatie met zich meebrengt
zijn de verlichting van de arbeid, meer orde en grotere hygiëne die op hun
beurt het arbeidsklimaat gunstig beïnvloeden. Met de directe kosten, dus
de kosten van het slachten zelf, komen we in aanraking met het loon-
slagersprobleem in het openbaar slachthuis*).

Bij nadere bestudering van dit probleem blijkt dit rlechts een secundair
probleem te zijn. Primair van belang is in deze, dat de grossiers gezamenlijk
meer handelend moeten gaan optreden om hun eigen belangen te dienen
en goed gebruik moeten maken van de huidige mogelijkheden binnen het
openbaar slachthuis, om de efficiëntie in hun bedrijven op te voeren. Dat
wil in dit geval zeggen, dat de grossiers bij de rationalisatie van het slacht-
proces door de Gemeente niet onbewogen toeschouwers mogen blij\\en,
maar gezamenlijk de regeling van het slachten ter hand dienen te nemen.
Dit kunnen zij b.v. doen door een slacht])loeg in dienst te nemen of be-
paalde afspraken te maken met een loonslachtersgroep. Op die manier
komt een dergelijke investering aan alle partijen ten goede.
Met name zullen dan de aan het slachten verbonden kosten dalen (dit
betreft ook de kosten van het slachthuis) en de slachter kan bij gelijke
hoogte van het weekloon gemakkelijker en onder betere sociale voorwaar-
den het werk verricht. De gro.ssiers kunnen zich voorts meer aanpassen
aan en zich meer richten naar de gewijzigde omstandigheden van de vlees-
handel en van de vleesbewerking, en dit doen in samenwerking met de
directie van het slachthuis. De betere sociale verhoudingen tu.ssen de
grossiers en hun personeel zijn in zekere zin reeds te beschouwen als een
garantie voor blijvende bedrijvigheid op het slachthuis. Dit zal vooral de
lust tot rationalisatie van het slachthuis, dus van investeren, bij het ge-
meentebestuur vergroten.

Nog enkele opmerkingen betreffende de kosten aan gemeentezijde bij het
slachtproces kunnen hieraan worden toegevoegd. Hoewel deze opmerkingen
algemeen geldend zijn, zullen wij ze toelichten aan de hand van de Nij-
meegse gegevens.

In Nijmegen beschikt mea, wat de kosten-cijfers betreft, over \\ergelijkbare
gegevens met betrekking tot het slachten van varkens. De \\ arkens worden
n.1. ten dele geslacht in de stadshal en ten dele in de z.g. oude ex[)orthal.
In de stadshal worden de varkens voor verschillende grossiers ten dele ge-
slacht door een loonslagersploeg en ten dele door het personeel van de
grossiers. Op maandag en soms ook op dinsdag werken alle slachters daar
samen, maar ook dan wordt door gebrek aan goede leiding niet dat resul-
taat bereikt dat er dan te bereiken valt. In de exporthal wordt door één
grossier geslacht met eigen personeel.

De produktiegegevens van de beide hallen geven het volgend beeld (zie
grafiek 8).

in de oude exporthal worden per man-iuir gekeurd 38 varkens¹)
in de stadshal worden per man-uur gekeurd 29 varkens

Gemiddelde produktie per uur op de verschillende dagen der week
(cijfers 4e kw. \'62). Gemeente Slachthuis Nijmegen.

in de oude exporthal worden per man-uur geslacht 16 varkens
in de stadshol worden per man-uur geslacht 9 varkens

het stoomverbruik per varken bedraagt in de oude exporthal 5,02 kg
het stoomverbruik per varken bedraagt in de stadshal 8,81 kg

Dit zijn gegevens, die betrekking hebben op de maandagen. Op de andere
dagen liggen de cijfers voor de stadshal nog ongunstiger (zie grafiek 8).
De reden hiervan is, dat er dan nog veel minder varkens per man-uur in
de stadshal worden geslacht.

Verbetering in deze situatie is te verkrijgen, door het slachten in de stads-
hal ook door één ploeg te laten verrichten. Verder is een betere regeling
van de slachttijden noodzakelijk om tot lagere slachtkosten te komen en
daartoe dient er meer overleg te zijn van de grossiers of de leider van de
slachtploeg met de slachthuisleiding.

Het spreekt vanzelf dat — ter verkrijging van een gunstig financieel effect
—de bespaarde arbeidsuren, die bij betere leiding en regeling van de werk-
zaamheden op het slachthuis verkregen worden, op andere wijze produk-
tief gemaakt moeten worden. Op praktisch alle openbare slachthuizen zal
dit geen moeilijkheden opleveren.

Ten aanzien van het keuringspersoneel moet er evenwel op gewezen wor-
den dat werkzaamheden als winkelinspectie wel degelijk als produktieve
arbeid beschouwd moeten worden, maar de lasten daarvan niet gedragen
dienen te worden door het slachthuis, maar door de algemene dienst Wn
de Gemeente. Verder kan bij totale sanering van de slachttijden in de ver-
schillende hallen wellicht personeelsbesparing mogelijk zijn.
Door middel van het besprokene heb ik getracht het slachthuisbeleid en
de bedrijfsvoering te belichten. Het is slechts een schets (men zou b.v. ook
nog de koude- en de stoomproduktie uit een economisch oogpunt kunnen
bekijken), maar ze bezit naar ik meen toch wel voldoende aanwijzingen in
welke richting de oplossing van de huidige problemen gezocht moet worden.
Tenslotte wil ik aan mijn betoog de volgende conclusies verbinden,
le. Op de openbare slachthuizen neemt het aantal slachtingen steeds toe.
2e. Aan de ontwikkeling van de vleeshandel en van de vleesdistributie
dient mede in verband met de stijging van de invoer van vlees bijzon-
dere aandacht te worden besteed.
3e. De steeds toenemende concurrentie in de vleeshandel maakt de op-
voering der efficiëntie in het slachthuisbedrijf noodzakelijk.
4e. Een efficiënte bedrijfsvoering, d.w.z. lage produktiekosten voor het
vlees, is niet mogelijk zonder samenwerking van de grossiers (slacht-
huisgebruikers) onderling en van deze met de directie van het slacht-
huis.

Besproken worden de problemen waarvoor de leiding van het openbaar slachthuis
geplaatst wordt door de ontwikkeling van de vleeshandel en van de vlcesdistributie.
Het aantal slachtingen van de openbare slachthuizen in Nederland is in de loop van
de laatste 13 jaar weliswaar verdubbeld, maar ook de invoer van vlees uit andere
slachtplaatsen afkomstig is toegenomen.

Deze toenemende concurrentie in de vleeshandel dwingt de slachthuisleiding tot be-
zinning op de produktiekosten in het slachthuis.

Lage produktiekosten zijn sleehts te bereiken wanneer de slachthuisgebruikers samen-
werken (onderling en met de direetie van het slaehthuis) ten aanzien van de pro-
duktie en door rationalisatie van het slachthuisbedrijf.

In this lecture are discusscd the problems with which the management of the muni-
cipal slaughterhouse is faced on account of the development of the meat-trade and
meat-distribution.

In the course of the last 13 years the number of slaughters of the municipal-
slaughterhouses has been doubled in Holland, but the import of meat into the town
coming from other slaughterhouses has also increased.

The growing competition in meat-trade forces the management of the municipal
slaughterhouse to reflect the cost of production.

Low costs of productions are only to reach when the meat-wholesalers cooperate
(among each other and with the management of the municipal slaughterhouse) with
regard to the production and by means of rationalization of the slaughterhouse.

Sont discutés les problèmes de l\'abattoir public lesquels se présentent pour la direc-
tion par suite du développement du commerce et de la distribution de la viande.
Le nombre d\'abatages des abattoirs publics s\'est doublé durant, il est vrai, pendant
les 13 ans aerniers en Hollande, mais l\'importation de la viande dans la ville a

La concurrence croissante dans le commerce de la viande force la direction de 1 abat-
toir public à réflichir sur les frais de la production.

De bas frais de production ne sont à obtenir que si les grossistes en viande coopèrent
entre eux et avec la direction de l\'abattoir par rapport à la production et par la
rationalisation de l\'exploitation de l\'abattoir.

Besprochen werden die Fragen für welche die Leitung des öffentlichen Schlachthofs
gestellt wird infolge der Entwicklung des Fleischhandels und ier Fleischdistribution.
Die Zahl der Schlachtungen der Öffentlichen Schlachthöfe hat sich in Holland ver-
doppelt in den letzten 13 Jahren aber auch die Einfuhr in der Stadt von Fleisch, das
aus anderen Schlachthöfe als das örtliche herkommt, hat zugenommen.
Diese grösser werdende Konkurrenz in dem Fleischgrosshandel zwingt die Schlachthof-
leitung zum nachdenken über die Produktionskosten im Schlachthof.
Niedrige Produktionskosten sind nur zu erreichen wenn die Grosshändler im Schlacht-
hof zusammenarbeiten (unter einander und mit der Direktion) bei der Produktion
und durch Rationalisation des Schlachthofs.

Se discuten los problemas por !oj quales se pone la direcciôn del matadero publico
por el desarrollo del comcrcio de carne y de la distribuciôn de carne.
Es verdad que haya doblado cl nûmeio de mantanzas de los mataderos pûbhcos en
Holanda en el discurso de los ûllimos 13 anos, p<-ro también ^la aunientado la impor-
taciôn de otros mataderos.

Esta competencia creciente en el comercio de carne fuerza a !a direcciôn del matadero
publico de rcflcxionar sobre los gastos de producciôn en el matadero
Solamente se puede efectuar un coste bajo, cuando existe una colaboraciôn de la
gente que emplea el matadero (entre ellos en con la direcciôn del matadero) en
cuanto a la producciôn y por racionalizaciôn de la explotaciôn del matadero.

Uit het laboratorium van de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee, Soesterberg.

In de zomer van 1961 kwamen in ons land o]5 verschillende bedrijven
ziekteverschijnselen en aanzienlijke sterfte bij jonge eenden voor ten-
gevolge van het verwerken \\ an toxisch grondnotenschroot in het opfok-
voer. Twee uitbraken, welke in juni en september werden onderzocht,
zullen in dit artikel nader beschreven worden.

De klinische symptomen, de sectiebevindingen en het histologische beeld
van grondnotenmeelvergiftiging zijn eigenlijk nog maar kort bekend,
omdat grondnotenmeel in pluimvee- en varkensmengvoeder normaal wei-
nig wordt toegepast. Door een stijging van de prijzen \\oor sojaprodukten
werd in 1960 in Groot Brittannië op vrij grote schaal o\\ergeschakeld op
grondnotenmeel (Allcroft, persoonlijke mededeling). Hetzelfde ver-
schijnsel heeft zich in Oostenrijk i K ö h 1 e r, 1962) en in mindere mate
in Nederland voorgedaan.

In het voorjaar en de zomer van 1960 werd de Britse kalkoenenhouderij
ernstig verontrust door een plotseling op grote schaal bij jonge kalkoenen
optredende ziekte, waarbij gewoonlijk de beste dieren plotseling zonder
voorafgaande symptomen sterven. Het hele ko]3pel i.5 lusteloos, het \\ocr-
verbruik daalt. De zieke dieren, welke iets langer leven, zijn traag, atacti.sch
(stijve spieren). Vlak vóór de dood vallen de dieren op de zij of lijden
aan torticollis; voorts vertonen zij frequente ademhaling, lichtgele diarree,
en gaan via coma in opisthotonus dood (Wan nop, 1960). B 1 o un t
(1961a) schat het aantal uitbraken in 1960 op 500, waarbij omstreeks
100.000 kalkoenen het leven lieten.

Stevens. S a u n d c r s. Spencer en N e w n li a m (1960) gaven
het eerst een korte beschrijving van ziekteverloop en sectie bij kalkoenen
van merendeels 4 weken, in enkele gevallen van 12-15 wieken. In totaal
betrof hun onderzoek 45 uitbraken: de klinische verschijnselen waren in
de regel van korte duur, terwijl de sterfte varieerde van 10—70%.
S i I 1 e r en O s 11 e r ( 1961) namen de ziekte in hoofdzaak bij 2-4 weken
oude kalkoentjes waar, maar ook bij dieren van 2-4 dagen en van 8 weketi.
Het sterftepercentage was volgens deze auteius afhankelijk van de leeftijd
van de dieren en liep uiteen van 50 tot lOOfr.

Wannop (1960) deelt mede, dat het ziektebeeld sedert 1957 zo nu
en dan wordt gezien bij jonge kalkoenen.

Nadat de aandacht op deze ziekte was ge\\estigd, bleken al spoedig nog
andere vogel- en zoogdiersoorten er gevoelig voor te zijn.

1 W. H. Smits; adj. directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee,
Amersfoortsestraat 49 te Soesterberg.

Barton Mann (1961 a) maakt melding van de ziekte bij eenden en
fazanten. Asplin en Carnaghan (1961) zagen in de zomer van
1960 tegelijkertijd uitbraken bij kalkoenen en eenden. Op één bedrijf
stierven in een periode van 4-5 weken ruim 14000 eenden. Naast slechte
eetlust en groei zagen zij bij jonge eendjes ataxie optreden, welke vlak
vóór het intreden van de dood gevolgd werd door krampen. De dieren
stierven in o]3isthotonus. Bij oudere, sjjeciaal bij kreupele, witte eenden
was soms een blauwe verkleuring van de onbedekte poothuid waarneem-
baar. In experimenten bleken ééndagseendjes zeer gevoelig te zijn.
Carnaghan en S a r g e a n t (1961) onderzochten gedurende de
eerste helft van 1961 28 uitbraken bij 2-3 weken oude kalkoenen, 8 bij
eenden en 1 bij fazantekuikens. De sterfte bleek minder groot te zijn dan
in 1960.

Sinkovic (1961i meent de ziekte in Australië al in 1955 en 1956 bij
kalkoenen (4 x) en kuikens (1 x) te hebben waargenomen.
Uitbraken bij eenden in Kenya en Oeganda werden in 1960 door Haig
(vlg. C a r na g h a n en S a r g e a n t i 1961) en vlg. Asplin en Car-
naghan (1961), vastgesteld. Kohieren Swoboda (1962) consta-
teerden de ziekte in het voorjaar van 1961 veelvuldig bij 2-3 weken (soms
1-2 weken) oude eendjes in Oostenrijk. De sterfte, welke in de regel 20-30%
bedroeg, was in enkele gevallen belangrijk hoger, namelijk 70-90%. Tijdens
de discussie, welke volgde op de door K ö h 1 e r op 11 mei 1962 in Utrecht
gehouden \\ oordracht over grondnotenvergiftiging, deelden U b b e 1 s en
H a y e mee er in ge\'^laagd te zijn experimenteel bij leggende Khaki Camp-
bell eenden een produktiedaling van 20-30% te veroorzaken.
Asplin en Carnaghan (1961 ) stelden in een drietal proeven met
eendagskuikens de gevoeligheid van de kip vast. De kuikens vertoonden
])raktisch geen sterfte, wel duidelijke groeiremming. Gedurende het verloop
van een der proeven (9 maanden) zagen zij geen invloed op het produktie-
verloo]3. U b b e 1 s en H a y e (zie boven) waren in staat toxische verschijn-
selen bij kuikens op te wekken: in hun proeven met ééndagskuikens trad na
4 weken plotseling nterfte op.

Loosmore en Harding (196n stelden op enkele bedrijven bij
verschillende koppels 8-9 weken oude liiggen slechte groei, ictenas en
een sterfte, \\ariërend van 18-44%, en bij de bijbehorende zeugen luste-
loosheid, slecht eten (behalve gras) en een lage melkproduklie vast.
H O r n b y, M i 1 1 e r en D a b e 1 1 (1962) zagen op twee bedrijven bij
biggen en zeugen hetzelfde syndroom ojjtreden. De temperatuur van de
biggen was normaal: behalve ictenis en het ontbreken van de eetlust
noemen zij als symptomen niet willen lopen en vuile slijmvliezen. Diarree
trad niet op. De zeugen waren vlug, erg dim. vertoonden geen eetlust en
een harde donkere faeces.

Volgens medeling van Sargeant, Allcroft en Carnaghan zou-
den in 1961 Buxton bij schapen en Fincham bij kalveren de ziekte
voor het eerst hebben gezien.

L o O s m O r e en M a r k s o n (1961) zagen bij runderen van 3-9 maan-
den, speciaal bij kalveren van 4-6 maanden (na minstens 6 weken
achtereen verstrekken van een rantsoen, waarin toxisch grondnotenmeel
was verwerkt") de volgende klinische symptomen: geringe suflieid, blind-
heid, doelloos in cirkels rondlopen, vaak vallen, oorschudden, tandeknar-
sen, vaak zwaar speekselen en rectumeversie. Twee dagen na het begin van

de klinische symptomen stien\'en de kalveren. In 9 onderzochte uitbraken
wisselde het sterftepercentage van ,5-100%.

Op twee bedrijven troffen de auteurs de vergiftiging bij melkkoeien aan
(na 3-4 maanden verwerken van 15-20% toxisch gronclnotenmeel in het
rantsoen). Hier waren de verschijnselen verminderde eetlust, lagere melk-
,gift, speciaal direct na het afkalven. Herstel trad na verandering van het
rantsoen snel op. Enkele gevallen bij 18-22 maanden oude ossen werden
door hen nog vermeld. Volgens deze schrijvers zou xwirts de ca%ia een
gevoelig proefdier zijn.

L a n c a s t e r, J e n k i n s en P h i 1 p (1961 remden door het \\ erstrekken
van 20% toxisch grondnotenmecl bij pas gespeende ratten de groei. Werd
het toxische meel gedurende 6 maanden achtereen gevoerd, dan ontston-
den kankergezwellen (hepatomen) in lever en longen.

Hoewel men aanvankelijk omtient de aetiologie in het duister tastte,
zochten de meeste auteurs verband tussen het massale optreden van de
ziekte-uitbraken en het verstrekte voeder (Stevens, Saunders,
Spencer en N e w n h a m, 1960; Smit h, 1960; W anno p, 1960:
Siller en Ostler, 1961; Gibson en Harris, 19611. Karton
Mann (1960) vermoedde de doodsoorzaak in het verwerken \\ an sorghum.
Wiley (1957) wees op de sterke gelijkenis met de in Ameiika^door
Sanger (1957) bij mestkuikens beschreven vetvergiftiging, aUux-wcl
aan de andere kant Edward (1957) bij kalkoenen met \'toxisch vet
geen typische symptomen kon opwekken.

Blount 0961 a) kwam als eerste tot de conclusie, dat bepaalde par-
tijen Braziliaans grondnotenmeel verantwoordelijk moesten worden gesteld
\\-Dor de vergiftigingsverschijnselen. Hij veronderstelde aan\\ankelijk, dat
deze partijen met cacaodoppen of koffiemeei waren vennengd. Volgens
Barton Mann (1961 b) zijn cacaodoppen voor jonge eenden en
voor leghennen toxisch. Köhler (1962) daarentegen zag bij eenden
geen vergiftiging optreden door het verstrekken van een voedei\', waarin
met toxisch grondnoteinneel was verwerkt, dat met 10% cacaodoppen
was „vervalst".

A 1 1 c r o f t, a r n a g h a n, S a r g e a n t en ( ) " K e 1 1 y ( 1961 i wis-
ten uit enkele verdachte partijen Braziliaans grondnotenmeel een extract
te bereiden, waarmee de typische ziekteverschijnselen bij jonge eenden
werden opgewekt. S a r g e a n t, A 1 1 c r o f t en C a r n a g h a n (1961)
toonden aan, dat de giftigheid van het meel niet het .gevolg was \\an
persen of extractie van de grondnoten: het toxine werd namelijk ook in
gepelde, niet bewerkte noten gevonden. Lo o s m o r e en Harding
(196n zagen bij varkens evenmin verschil in to.xiciteit tussen geextra-
heerd grondnoteimieel en alleen gemalen grondnotenmeel, veiwerkt in
zeugenmeel en biggenopfokvoer.

Behalve partijen Braziliaans grondnotenmeel bleken ook partijen uit India
en diverse Afrikaanse landen in meer of mindere mate toxisch te zijn
(Sargeant, Aller oft en C a r n a g h a n, 1961). Andere partijen
uit deze landen bevatten daarentegen geen toxine.

Sargeant, O\'K e 1 1 y, C a r n a g ha n en Allcroft (1961) verbe-
terden hun extractiemethode:

het toxine bleek onoplosbaar te zijn in water, zeer stabiel tegen verhitting
en uiterst toxisch voor zeer jonge eendjes en kalkoentjes. Sargeant,
Sheridan en O\'Kelly (19611 isoleerden het toxine als een fniet
geheel zuivere) kleurloze, kristallijne stof, waarvan 20 mg — oraal in-
gegeven — binnen 24 uur dodelijk is voor ééndagseendjes. Zij toonden
aan, dat bepaalde Aspergillus //arw,?-stammen het toxine produceerden.
Deze schimmel werd echtcr door deze onderzoekers ook op diverse graan-
soorten veelvuldig aangetroffen!

Köhler (1962) kweekte Aspergillus jlavus zowel uit toxisch als uit niet
toxisch grondnotenmeel. Hij meent restanten van extractiemiddelen of
produkten, ontstaan door de inwerking van extractiemiddelen op het
grondnotenmeel, voor de vergiftiging aansprakelijk te moeten stellen. Hij
wijst in dit verband op het grote \\erschil in chemische zuiverheid van
hetzelfde extractiemiddel, betrokken van verschillende fabrikanten. Over
e\\entuele stannerschillen in toxinejjroduktie door Asp. flavus worden geen
mededelingen gedaan. Mogelijk moet hierin dc verklaring van Köhler\'s
bevindingen worden gezocht.

Het zijn in het bijzonder de zeer jonge exemplaren \\an de verschillende
diersoorten, welke gevoelig zijn voor grondnotenmeelvergiftiging. Behalve
van de leeftijd van de dieren in kwestie is de hevigheid van \\ergiftiging
afhankelijk \\ an de hoeveelheid toxine in de betreffende partij grondnoten-
meel, van het jjcrcentage in het voederrantsoen verwerkte toxische meel
en van de tijd gedurende welke het toxine door dc dieren wordt opge-
nomen (A s p 1 i n en C a r n a g h a n 1961; L o o s m o r e en M a r k -
son, 1961) Het verstrekken van ander voer geeft volgens de meeste
auteurs steeds een snelle verbetering en doet de sterfte ophouden.

In juni 1961 traden op een bedrijf in Nistehode (N.Hr.) bij een koppel
van 2500 vier weken oude Pekingmcslceiiden, welke het voordien — al
was er wat te veel uitval geweest - redelijk goed hadden gedaan, plotse-
ling ernstige ziekteverschijnselen en aanzienlijke sterfte op. Naar schatting
was o]) dat moment 50% van het koppel ziek. De sterfte - - na enkele
dagen 10% - steeg in 14 dagen tot ruim 60%. De eenden, welke niet
direct doodgingen, wareti traag en lusteloos, bleven achter in de groei en
namen weinig voeder meer op. Een tweede koppel oj5 hetzelfde bedrijf
van omstreeks 2000 twee weken oude Pekingeendjes was van het begin af
aan sterk in ontwikkeling achtergebleven, behield de intensief okergele
donskletu\' van pasgeboren eendckuikens en had eveneens een slechte
eetlust. De sterfte in dit koppel was van be|)erkte omvang.
Bij navraag bleek dc mengvoederfabrikant veertien dagen vóór het uit-
breken van de ziekte een wijziging te hebben aangebracht in de samen-
stelling van zijn mengvoeders voor mesteenden. In plaats van het tot nu
toe gebruikte sojaschroot werd, wegens het stijgen van de marktprijs van
dit produkt, 3% Braziliaans grondnotenschroot in het rantsoen verwerkt.
Na overgang o]) een voeder zonder grondnotenschroot trad bij beide kop-
])els een snelle verbetering op. De sterfte duurde vooral bij de oudste
eenden nog enige tijd voort, al was er spoedig een duidelijke vermindering
waarneembaar. Op een leeftijd van 8 weken was het restant nog zeer
ongelijk van grootte en overwegend veel te licht.

Begin september 1961 deed zich in Ermelo (Gld.) cen tweede vergiftigings-
geval voor bij Pekingmesteenden, thans tengevolge van Westafrikaans
grondnotenschroot. Volgens de eigenaar had het betreffende koppel van
700 vijf weken oude eenden het aanvankelijk uitstekend gedaan.
Sedert vier dagen deden zich echter verontrustende ziekteverschijnselen
\\oor. Niet alleen in de groei achtergebleven, maar ook noi-maal ontwik-
kelde, goed bevleesde eenden stierven na kortstondig ziek zijn. Een deel
van het koppel vertoonde een wijdbeense atactische gang, liep stram,
zakte door de hakken, bleef bij ojjjagen achter bij de overige dieren in
de ren en liet zich spoedig vallen. Opgeveer 10% van de eenden vertoonde
bij bedrijfsbezoek de beschreven beenzwakte, terwijl er al 50 dood waren.
Kwamen zieke eenden in de watergoot terecht, dan verdronken ze. De
oorzaak voor de locomotiestoornissen bleek een ernstige rachitis te zijn:
vele eenden hadden gemakkelijk te buigen korte loopbeenderen,¹) zware
hakgewrichten en een tussen de ribben opgetrokken borstbeen.
Onmiddellijk werd besloten het verstrekte korrelvoer, waarin behalve 5%
grondnotenschroot ook 3% vet was verwerkt, te vervangen door voeder
zonder grondnotenschroot. Tevens werden extra vitaminen A en Dg ver-
strekt. Na deze rantsoen wijziging knapten de eenden snel op. Op slacht-
rijpe leeftijd bleek de totale sterfte 19% te hebben bedragen, ruim 7/2%
waren achterblijvers en de overige eenden volkomen normaal ontwikkeld.
De eigenaar had in een eerder afgeleverd koppel het zelfde ziektesyndroom
waargenomen; de sterfte daarbij bedroeg 15%, terwijl hij 1% of minder
uitval tot slachtrijpe leeftijd (8 weken) als normaal beschouwde.
Bij sectie van tweeweekse eendjes van het eerste bedrijf \\iel het op, dat
deze sterk in ontwikkeling waren achtergebleven, de donskleur veel te
okergeel was (normaal wordt het dons bij het ouder worden witter^ en
de buikomvang gering.

De kuikens waren mager. De levers waren kleiner dan normaal, wat vaster
van consistentie dan gewoonlijk en bleekgeel lot geelbruin van kleur.
Enkele levers vertoonden een grauw-vvitgeel netwerk, waartussen lever-
eilandjes zichtbaar waren. Het hart was bleek en wat hypertrofisch,
terwijl in het hartezakje meestal wat helder vocht was opgehoopt. De
nieren waren bleek en gezwollen, de darminhoud was dun, slijinig en ten
dele lichtgroen van kleur.

Bij 8 vier weken oude eenden van hetzelfde bedrijf was de le\\er duidelijk
vergroot, stug, bleekbruin tot oranjebruin van kleur, .soms zelfs bleekgrauw
(stopverfkleurig). Het leveropper\\!ak was korrelig door woekering (foto
1). Twee dieren hadden een gezwollen milt. Het hart was zeer duidelijk
geh>T5ertrofieerd en bleek van kleur, in hartezakje en buikholte bevond
zich meestal helder stuwingsvocht. Eén dier leed aan een einstige perito-
niti.s, vier hadden een geringe luchtzakontsteking, twee iets .snot. Bleke
gezwollen nieren en dunne, slijmige, groene darminhoud werden steeds ge-
vonden.

1 In tegenstelling tot de meeste onderzoekers vermeldt Wannop (1960) been-
verweking als een symptoom van grondnotenvergiftiging (bij kalkoenen). Gezien
de ervaringen op het Ermelo\'se bedrijf en het optreden van rachitis in twee van de
uitgevoerde voederproeven (zie later) lijkt de normale verbening van het skelet
door het toxine ongunstig beïnvloed te worden.

grootte, hadden alle duidelijke verschijnselen van rachitis, terwijl de con-
ditie van de meeste eenden matig was. .Slechts vier van de elf waren
nog in leven. Tien levers waren duidelijk tot flink gezwollen, hadden een
gekorreld opjjervlak, een duidelijke eilandjestekening en waren bleek-
grijsbruin tot bleek grijsgeel van kleur (het beeld van sommige levers deed
sterk denken aan diffuse lymfoide leucose van de kip; ongetwijfeld moet
hiervoor het in het rantsoen aanwezige extra vet verantwoordelijk worden
gesteld). Eén lever vertoonde een afwijkend beeld: wat gezwollen, brons-
kleurig en doorzaaid met kleine streepvormige grauwe haardjes. De harten
waren bleek en duidelijk hypertrofisch, de nieren gezwollen en bleek, de
darminhoud was dun, slijmig en spinaziekleurig. Bij dc meeste eenden
was een geringe luchtzakontsteking aanwezig.

De door Asplin en Carnaghan (1961) beschreven petechiën in
de ])ancreas, bloedingen in de nieren en ernstige subcutane bloedingen in
de onbevederde huid van vleugels en poten werden bij de ingezonden
eenden niet gezien, evenmin het subcutane gelatineuze oedeem. Wel wer-
den ze aangetroffen bij een deel van de in de voederproeven gebruikte
eenden.

Teneinde na te gaan of in de onderhavige uitbraken inderdaad sprake
was van grondnotenvergiftiging werd bacteriologisch, virulogisch en histo-
logisch onderzoek verricht en werden voederproeven met ééndagseendjes
en 39 dagen oude kippekuikens genomen. Bovendien werd volgens de
methode van Sargeant, O\'Kelly, Carnaghan en Allcroft
(1961) bereid extract van toxisch voeder en van verdacht grondnoten-
schroot aan ééndagseendjes ingegeven.¹)

Uit de tweeweekse eenden van het eerste bedrijf werd eendehepatitisvirus
gekweekt en uit de levers van twee dezer eendjes een reincultuur van
Streptokokken.

Uit vier levers van vier weken oude eenden \\-an hetzelfde bedrijf werden
geïsoleerd: 2x Erysipelothrix rhusiopathiae, lx Pasteurella pseudotubercu-
losis en lx Salmonella typhimurium.

Behoudens Salmonella typhimurium uit hart en lever \\an één dier, en een
reincultuur van Streptokokken uit deze organen van twee andere exem-
plaren, werden geen bacteriën of virus gekweekt uit de vijfweekse eenden
van het tweede bedrijf.

Het incidenteel voorkomen van genoemde bacteriën wettigt de conclusie,
dat ze als toevallige bevindingen moeten worden beschouwd. Hetzeilde
geldt voor het eendehepatitisvirus, omdat klinisch noch postmortaal aan-
wijzingen voor deze infectieziekte werden gevonden. Voor het secundaire
karakter van de vermelde bacteriën pleit ook het feit, dat een door de
behandelende collega van het eerste bedrijf ingestelde behandeling met
furazolidone in een curatieve dosering gedurende 8 dagen geen enkel
effect op het ziekteverloop had gehad.

1 Voor het bereiden van deze extracten wil ik de heer Drs. P. van D ij k van de
Stichting voor Veevoedingsonderzoek te Utrecht nogmaals mijn hartelijke dank
betuigen.

Op 29 juni werden twee groepen van 45 ééndags Pekingeendjes, afkomstig
van éénzelfde broeduitkomst, in één hok ondergebracht, dat door een gaas-
afscheiding in twee gelijke helften was verdeeld.

De omstandigheden, waaronder de dieren werden gehouden (strooisel,
verwarming, enz.), werden voor beide groepen geheel gelijk gehouden,
met uitzondering van het verstrekte voeder.

De ene groep (Ai kreeg gedurende de hele proef (30-6-\'61, 8 uur v.m. tot
25-7-\'61, 9 uur v.m.) het uit de \\oederbakken van de zieke koppels van
bedrijf no. 1 verzamelde volledige Peking mestkorrel I-voeder.
De controlegroep (B) ontving aanvankelijk (van 30-6-\'61, 8 uur v.m. tot
l-7-\'61, 14 uur) hetzelfde korrelvoer, daarna tot het einde van de proef
het inmiddels van de betrokken mengvoederfabrikant ontvangen controle-
voeder (n.1. Peking mestkorrel I van dezelfde samenstelling behoudens de
vervanging van het grondnotenschroot door sojaschroot).
Aanvankelijk waren eetlust en groei in groep A beter dan in groep B,
doch na 1 week kwam hierin verandering. Groep A bleef in zijn geheel
sterk achter in de ontwikkeling, was vrijwel uniform, doch het dons bleef
veel te geel. Twaalf dagen na het begin van de proef werd het eerste
kuiken duidelijk klinisch ziek, spoedig gevolg door de overige eendjes.
In totaal stienen 5 dieren, n.1. één op de 14e dag, twee op de 16e dag
en twee op de 24e dag van de proef.

Op 25 juli werden alle overlevende kuikens afgemaakt. Zowel bij de ge-
storven als bij alle afgemaakte exemplaren werden de eerder beschreven
typische afwijkingen gevonden. De dieren uit groep B groeiden goed, doch
het koppel ontwikkelde zich erg onregelmatig.

Op de 19e dag van de proef vertoonden vier eenden verlammingsver-
schijnselen; door de poten zakken, snel gaan liggen met naar opzij of
achterwaarts gestrekte poten. Twee verlamde dieren werden geseceerd,
doch vertoonden geen zichtbare afwijkingen. Het aantal verlamde dieren
bedroeg op de 21e proefdag 7. Na twee dagen groenvoer (boerekool)
bijgevoerd te hebben liepen de eenden weer normaal. Aan het eind van de
proef werden de 10 kleinste eenden uit de groep geseceerd. Afwijkingen
werden hierbij niet gevonden.

Grondnotenschrootvergijliging (experimenteel opgewekt): links een normale eende-
lever (A), rechts een bleekgrauwe, stugge lever met een korrelig, gewoekerd opper-
vlak (B) na het verstrekken van toxisch grondnotenschroot.

Sterke groeiremming veroorzaakt door toxisch grondnotenschroot: Het voorste van
beide 26 dagen oude Pekingeendjes kreeg van de eerste levensdag toxisch grond-
notenschroot door het voeder, het achterste dier ontving voeder zonder grondnoten-
schroot.

Uitgbreide vettige en vacuolaire degeneratie van het leverparenchym (A) en restanten
van normale levercelbalken in de periportale velden (B) zijn typerend voor het eerste
stadium van grondnotenschrootvergiftiging.

Van alle gestorven en afgemaakte dieren verliepen het bacteriologisch en
het virulogisch onderzoek negatief. De dieren uit groep A vertoonden histo-
logisch de voor grondnotenvergiftiging karakteristieke afwijkingen (zie
later), in tegenstelling tot de 10 dieren uit de controlegroep.
Vermeldenswaard is tenslotte het resultaat van respectievelijk op de 18o
dag en 26e (laatste) dag uitgevoerde wegingen: Het gemiddeld gewicht
op de genoemde data bedroeg %oor groep Ä respectievelijk 231 \'en 395
gram. Voor groej) B 382 en 700 gram. Het groeiremmend effect van het
toxische grondnotenschroot wordt hierdoor zeer duidelijk sredemonstreerd
(foto 2).

Op 27 augustus werd de eerste proef in hetzelfde hok onder gelijke om-
standigheden herhaald met twee groepen van 20 ééndags-Pekingeendjes
van dezelfde herkomst. Het enige verschil was, dat thans twee zakken
\\oeder (één met en één zonder toxische grondnotenschroot) rechtstreeks
van de fabriek werden betrokken.

Het verloop van de proef was aanvankelijk gelijk aan dat \\an de voor-
gaande. Van de derde dag af bleven de dieren,\' welke het toxische voer
kregen (groep C), duidelijk zichtbaar bij de controlegroep (D) achter
in de groei. Dit verschil werd de eerste drie weken voortdurend groter.
Daarna werd de tot nu toe imiform gebleven groep C\' ongelijk, omdat
een deel van de dieren blijkbaar aan hel toxine gewend raakten, betei\'
begonnen te eten en sneller groeiden. Desondanks was het verschil met de
dieren van groep D aan het einde van de proef nog groot, zoals ook uit
het overzicht van de gewichtstoename blijkt. De zwaarste eend uit groep C:
woog toen 1220 gram (en de lichtste slechts 450 gram!), terwijl de licht-
ste uit groep D 1450 gram woog.

Het gemiddelde gewicht van de eenden van groep D was 2 13 maal
zwaarder dan dat van de eenden uit groep C. C)p de 27e jjroefdag gingen
4 eendjes uit groep C: „door de benen" tengevolge van rachitis. Zowefbij
drie gestorven exemplaren (1 op de 17e. 1 op de\'35e en 1 op de 38e dag),
als bij alle overige ojj 4 september afgemaakte eenden uit deze groep
waren de karakteristieke macrosco]iische en histologische afwijkingen \\an
grondnotenvergiftiging aanwezig.

Groep D deed hel van meet af aan uitstekend. .Sterfte en kreupelheid
kwamen niet voor. De dieren groeiden normaal door en het kop]x4 was
steeds zeer uniform ontwikkeld. Het voedervei kruik was in groep D veel
groter dan in groep C, n.1. 87,5 kg tegen 34 kg.

Op 12 oktober werd in het eerder genoemde hok oj) overeenkomstige wijze
een voederproef met ééndags-Peking-eendekuikens ingezet, thans "ten be-
hoeve van een diagnose in de uitbraak te Ermelo. Twintig eendekuikens
(groep E) kregen uitsluitend het verdachte mestkorrelvoer, twintig andere
eendjes een controle mestkorrelvoer zonder grondnotenschroot (Groep F).
Ook in deze proef bleven de kuikens uit de groep van het verdachte
\\oer vrijwel van het begin af achter in de ontwikkeling in tegenstelling
tot de controles. De sterfte in groep F was nihil en in groep E gerin,^":
1 dood na 24 uur tengevolge van dooierrestontsteking, 1 op de 13e en 1

op dc 23e dag. Bij zeven eenden trad raciiilis op. Sectie werd verricht op
de gestorven exemplaren, alsmede aan het einde van de proef op de
overlevenden van deze groep en op 5 controles.

Geen macroscopische of microsco])ische afwijkingen werden gezien bij de
controles, wel de karakteristieke laesies bij 19 dieren van groep E. Het
voederverbruik van groep E bedroeg 24/4 kg tegen 48 kg in groep F.
Het gemiddeld gewicht was in dc laatstgenoemde groej) na 25 dagen
bijna tweemaal zwaarder dan in groep E.

Een restant van het toxische Peking opfokkorrel I werd op 13 november
gebruikt voor een oriënteretide proef met ^V.L. kuikens.
Van een beschikbare groep \\an 44 W.L. kuikens, 39 dagen oud, bleef de
helft hetzelfde voeder, n.1. opfokvvoer II en kuikenzaad in gelijke hoe-
\\eelheden, houden. De andere helft kreeg uitsluitend het toxische eende-
voeder.

Toen na 12 dagen de jjroef moest worden beëindigd, omdat het betref-
fende eendevoeder op was, waren de betreffende kuikens nog volkomen
gezond en onderscheiden zich in niets van de controles. Het gemiddeld
gewicht bedroeg voor de controles 13 november 436 gram, 20 november
571 gram en 25 november 700 gram. Van de groep, welke het toxische
voeder kreeg waren deze gemiddelde gewichten respectievelijk 442, 573
en 690 graiii. Ook hieruit blijkt geen invloed op de groei gedurende de
korte proefperiode.

Op vijf kuikens van de toxische voeder-groep en twee kuikens uit con-
trolegroep werd sectie \\erricht en histologisch onderzoek gedaan. Af-
wijkingen werden niet gevonden.

Ongetwijfeld hebben verschillende factoren dit negatieve resultaat ver-
oorzaakt: de kuikens waren al wat ouder, de duur van de proef slechts
kort en de hoeveelheid toxisch grondnotenschroot in het rantsoen (3%)
was belangrijk lager dan in de proeven van A s p 1 i n en C a r n a g h a n
(n.1. 6/4%, 10% en 15% ) en van U b b e 1 s en H a y e ( 19%), waarbij
wx-1 groeiremming en zelfs sterfte werd vastgesteld.

Van het Peking opfokkorrel I-voeder, gebruikt in proef 2 was een monster
van 150 gram bewaard. Het hieruit volgens de methode \\ an Allcroft
e.a. bereide extract werd gesuspendeerd in 10 mi water.
Van deze suspensie werd bij twee ééndags Pekingeendjes gedurende 5
achtereenvolgende dagen 1 ml met een pijjet in de slokdarm gebracht.
Elk eendje kreeg derhalve het extract van 2,25 gram grondnotenschroot
naar binnen.

Het uit 400 gram Peking opfokkorrel I-voeder afkomstig van [jroef 3
verkregen extract werd, gesuspendeerd in 25 ml water, op analoge wij:^e
bij 5 ééndags-Pekingeendjes ingegeven: per eendje totaal het extract van
4 gram grondnotenschroot.

Aan 5 ééndags-Pekingkuikens werd tenslotte op de bovenbeschreven wijze
het extract van 300 gram verdacht Westafrikaans grondnotenschroot toe-
gediend: per eendje dus het extract van 60 gram grondnotenschroot. Als
controlegroep werden 8 eendjes van dezelfde leeäijd en herkomst aan-
gehouden. De proef heeft 16 dagen geduurd (van 16-l-\'62 tot l-2-"62).
De eendjes kregen alle hetzelfde Peking o])fokkorrei I zonder grond-
notenschroot.

Behalve één dode in de controlegroej) ojj de 15e dag verliep de opfok
zonder stoornis. Dit dier bleek aan darm- en nierontsteking te hebben
geleden. Duidelijke gewichtsverschillen deden zich niet \\oor! De histolo-
gische leverafwijkingen bij de dieren, welke grondnotenschroot extract
hadden gehad, waren zeer karakteristiek \\oor grondnotenvergiftiging. Van
de overige dieren, welke extract kregen, waren de afwijkingen wel ver-
dacht, maar niet van zodanige aaid (geen regeneratieverschijnselen , dat
hierover met zekerheid een uitspraak kon worden gedaan. De levers \\ an
de controledieren vertoonden geen histologische afwijkingen.

Zowel van de ingezonden zieke dieren als van de experimenteel vergiftigde
eenden zijn hart, milt, nier, long en lever histologisch onderzocht.
De gevonden afwijkingen kwamen overeen met de door A s p I i n en
Carnaghan (1961) en Köhler en S wob od a (1962) gegeven
beschrijvingen. De lae.sies bij eenden vertonen cen sterke gelijkenis met
de door grondnotenvergiftiging veroorzaakte histologische veranderingen
bij de kalkoen (S i I I e r en O s 11 a r, 1961), het varken (Loos m o r e
en H a r d i n g, 1961) en het rund (L o o s m o r e en M a r k s o n, 1961).
In het hart zijn soms kleine bloedingen aanwezig, de dwarsstreping \\ an
de hartspiervezelen ontbreekt vaak.

In de haematoxylin-eosinecoupe van de milt valt de witte puljia direct op
door het vrijwel ontbreken van lymfoide cellen en lymfocvten. Hierdoor
doet de witte pulpa zich als bleke eilandjes in de rode pulpa voor: de

eilandjes bestaan in hoofdzaak uit reticuiunicellen. In de rode pulpa zijn
weinig er\\-trocyten te vinden, wel ziet men op\\allend veel heterofiele
leucocyten. Ook in de capillairen en grotere bloedvaten van de andere
organen is dit meestal het geval.

In de nieren zijn intertubulair oedeem, vergrote, gehyaliniseerde glomeruli
en degeneratieve veranderingen aan de tubuH zichtbaar. In de regel zijn
alleen de eerste gedeelten van de tubuli hyalien gedegenereerd. In som-
mige gevallen echter vervalt het tubulair epitheel op grote schaal, de cellen
zwellen sterk op, de celgrenzen gaan verloren en de kernen vertonen
alle stadia van degeneratie en vallen tenslotte uiteen.
In de longen vallen vooral de vele heterofiele leucocyten in de capillairen
in het alveolaire weefsel op.

De meest karakteristieke veranderingen doen zich voor in de lever. Deze
zijn afliankelijk van de hoeveelheid opgenomen toxine en de duur van de
ziekte. Volgens Köhler en Swoboda treedt aanvankelijk zwelling
van de levercellen op, gepaard gaande met ernstige vervetting (afzetting
in zeer kleine druppels): tussen de periportale velden ontstaat aldus een
netwerk van vervette levercellen. Via vettige degeneratie gaat de ver-
vetting over in vacuolaire degeneratie i foto 3). Tenslotte blijven nog
slechts enkele leverbalkjes in de periportale velden intact. Vanuit de
parenchymresten vindt volgens genoemde onderzoekers de regeneratie van
de levercellen plaats: door proliferatie ontstaan pseudotubuli. Daarnaast
gaan de galgangen woekeren en prolifereren de reticulumcellen van de
sinusoiden (foto\'s 4 t/m 7V Rij langer voortduren van de vergiftiging gaat
ook het mesenchym meedoen: er \\\'indt een sterke vermeerdering van
fibroblast.en plaats, welke in de vorm van strengetjes en hoopjes dc
parcnchymeilandjcs omgeven. Deze strengen bevatten veel elastische,
doch weinig collagenc vezelen. Al deze veranderingen werden in de door
mij onderzochte levers aangetroffen.

De leverbalkjes zijn meestal sterk uiteengedrukt, de ]3arenchymcellen
sterk gezwollen en de celgrenzen verdwenen. In het rose gekleurde proto-
plasma komen talrijke grote vacuolen voor. De kernen zijn, voor zover
nog aanwezig, groot en blazig. Zij veitonen kernwandhyperchromatose
en hebben duidelijke ronde nucleoli. Kaïyorhexis, karyolysis en pyknose
treden op. Het parenchym vertoont door de geliele coupe een massale
\\-ervloeiingsnecrose. Hier en daar treft men nog groepjes intacte lever-
cellen aan. Tussen de gewoekerde galgangen zijn kleine ophopingen van
histiocyten en lymfocyten gelegen. Uit de omgeving van de portaalvenen
dringen de pseudotubuli -- waarvan de cellen basofiel en soms meerkernig
zijn en dikwijls grote vacuolen bevatten — de vervallende massa binnen.
Hoe langer een dier in leven is gebleven, hoe meer van dit regenererende
weefsel in de vorm van zich vertakkende ])seudotubuli in de coupe woidt
aangetroffen. Dit was in het bijzonder bij de gedurende 40 dagen in
leven gelaten eenden uit proef 2 goed te zien. Macroscopisch kwam het
herstel van de lever bij een gedeelte van deze eenden tot uiting in de
vrijwel normale bruinrode kleur van het orgaan, alhoewel overigens het
gekorreld leveroppervlak en de meer dan normale grootte van de lever
duidelijk wezen op de ondergane vergiftiging. In de meeste coupes werd
cirrhose aangetroffen. Zeer extreem was dit het geval bij de geelgrauwe
lever met een duidelijke netwerktekening van een op de 18e proefdag
gestorven eend uit proef 1.

Regeneratie van het leverparenchym: van de overgebleven jiarenchymrestanten (Par)
rondom het portale bloedvaatstelsel {Vj uit dringen pseudo-\'.ubuli (P) het vervallen
leverweefsel (D) binnen. Ook de galgangen (G) gaan woekeren,
(foto 7 geeft een detailvergroting van foto 4 weer).

Vergiftiging door bepaalde planten, n.1. Senecio jacobea, Senecio vulgaris
en Crotolaria retusa, kan bij rnnd en pluimvee (o.a. eend en kip) precies
dezelfde klinische xerschijnselen opwekken als toxisch grondnotenmeel
(Buil. 1954; Dahme en Muller, 1955; Campbell 1956;
Hill, 1960).

Sargeant. O \' K e 11 y, C; a r n a g h a n en Allcroft (1961) be-
wezen. dat de voor seneciosis verantwoordelijke pyrrolizidine alkaloïden
en hun N-oxyden niet in het toxische grondnotenmeel aanwezig waren:
deze alkaloïden zijn basisch, terwijl bij grondnotenschroot juist een zure
toxisclie factor in het spel is. Asplin en Carnaghan (1961) waren
niet in staat bij 4 dagen oude eendjes met pyrrolizidine alkaloïden de
tvpische grondnotenmeelvergiftiging-laesies op te wekken. Ook histologisch
zag hij verschillen tussen de door Dahme en Müller (1955) be-
schreven gevallen \\an seneciosis bij eenden en grondnotenvergiftiging
bij deze diersoort.

Het verstrekken van vet aan Pekingmesteenden van de eerste levensdag
af kan (Smit s, nog niet gepubliceerd\') een sterke groeiremming veroor-
zaken. Hierbij treedt eveneens in de derde levensweek sterfte op. Zeer
snel herstel wordt gezien na weglaten \\an het vet uit het rantsoen.
Bij sectie \\ allen een bleek en wat hypertrofisch hart (soms met streepvor-
mige bloedingen 1, gezwollen bleke nieren en een \\ettig gedegenereerd
beenmerg op. De kleur van de niet vergrote lever varieert \\ an bleekbruin
tot roodbruin met een duidelijke gele eilandjestekening.
Histologisch ontbreken de \\oor grondnotenmeelvergiftiging kenmerkende
veranderingen.

Plotselinge sterfte in goede conditie en ataxie bij eenden van 3 weken
en ouder kunnen optreden tengevolge van acute dunne darmcoccidiose
(\'J\'yzzcria perniciosa). In de regel duurt de sterfte 4 dagen en houdt dan
even jilotseling op als ze begonnen is. Door het verrichten \\ an sectie en
het maken van darmmucosa-uistrijkjes is de diagnose gemakkelijk te
stellen.

\\\'oorts moeten op grond van sectie en bacteriologisch onderzoek pfeifferel-
lose en vlekziekte worden uitgesloten. Bij pfeifferellose is gewoonlijk spra-
ke van een gegeneraliseerde ontsteking van de sereuze vliezen en ge-
wrichtsontsteking. terwijl \\oor vlekziekte behalve artritis een flink ge-
zwollen blauwrode lever en milt verdacht zijn.

Twee in 1961 in Nederland voorgekomen uitbraken van grondnotensehrootvergiftiging
bij Pekingmesteenden worden beschreven.

In het eerste geval stierf ruim 60% van een koppel van 2500 vier weken oude eenden,
terwijl het restant op een leeftijd van 8 weken zeer ongelijk en overwegend te licht
in gewicht was. De tweede uitbraak deed zich voor in een koppel van 700 stuks,
oud vijf weken, waarvan 19% stierf en 7/a7o op slachtrijpe leeftijd in ontwikkeling
was achtergebleven. Op het eerste bedrijf was 3% Braziliaans grondnotenschroot in
de volledige opfokkorrel I voor mesteenden verwerkt, op het tweede bedrijf 5%
Westafrikaans grondnotenschroot.

De diagnose kon worden gesteld op grond van postmortale veranderingen, histologisch
onderzoek en voederproeven met ééndags Pekingkuikens.

Met een volgens de methode van Allcroft c.s. bereid extract van het West-
afrikaanse grondnotenschroot kon de ziekte experimenteel worden opgewekt. Zowel
bij de spontane uitbraken als in de voederproeven nam de sterfte cen aanvang 14
dagen, nadat met het verstrekken van het toxische grondnotenschroot was begonnen.
Bij een deel van de eenden trad na 3 weken continu voeren van het toxisch meel een
duidelijk herstel op, hetgeen blijkt uit een belangrijk betere groei. Bij beide uit-
braken verbeterde de algemene toestand van het koppel snel, nadat een rantsoen
zonder grondnoten werd verstrekt.

Bij 39 dagen oude W.L.-kuikens traden na gedurende 12 dagen verstrekken van vol-
ledige mestcendenopfokkorrcl I met 3% toxische grondnotenschroot geen vergifti-
gingsverschijnselen op. Evenmin werden macroscopische of histologische veranderingen
in de lever of andere organen gevonden.

Na het verstrekken van 2% vet aan Pekingeendjes van dc eerste levensdag af, zag
schrijver, evenals bij grondnotenschrootvergiftiging, een sterke groeiremming optreden.
Alhoewel overigens de sectie overeenkomsten vertoonde, ontbraken hierbij de voor
grondnotenvergiftiging kenmerkende leverlaesies.

Two outbreaks of groundnutmealintoxication, occurring in the Netherlands in 1961
among Pekin-ducklings, are described. In the first outbreak more than 60% of a flock
of 2500 four weeks old ducklings died, while the survivors differed much in deve-
lopment and weight at the age of 8 weeks. The second case occurred in a flock of
700 five weeks old birds, of which 19% died and 7^2% wa.-. underdeveloped at
killing-time. On the first farm 3% Brazilian groundnutmeal had been mixed in the
pellets, on the second farm 5% West African groundnutmeal.

The diagnosis was based on postmortal and histological examination and on feeding-
tests with one day old Pckin ducklings as well. The disease was experimentally pro-
duced with an in accordance with the method of .Allcroft c.s. prepared extract
of the West African groundnutmeal. The mortality started boih in the spontaneous
outbreaks and the feeding tests 14 days after the toxic groundnutmeal had been
given for the first time. After three weeks of contineous feeding the toxic meal a
marked recovery of a part of the surviving ducklings started resulting in an faster
growth. In both outbreaks the general condition of the whole flock was quickly
improved by shifting to pellets free of groundnutmeal.

After 12 days of feeding the toxic pellets to 39 day old White Leghorn chickens no
clinical symptoms had been observed. Nor were macroscopic.il or histological lesions
pre.sent in the liver or other organs.

Continuous feeding of 2% animal fat to one day old Pckin ducklings, as has been
proved by the author, also produced a severely retarded growth. .Mthough the post-
mortem otherwise had several lesions in common with groundnutmeal intoxication, the
lesions in the liver greatly differed.

Deux éruptions passées en 1961 aux Pays Bas d\'intoxication causée par les tourteaux
(extraction) d\'arachides chez des canards pékinois à l\'engrais sont décrites.
Dans le premier cas plus de 60% d\'une troupe de 2500 canards âgés de 4 semaines
morurent, tandis que le reste des canards à l\'âge de 8 semaines étaient très inégaux
et pour la plupart trop légers en poids. La seconde éruption se présenta dans une
troupe de 700 animaux, âgés de 5 semaines, dont 19% moururent et 7/^% étaient
demeurés en arrière dans leur développement à l\'époque d\'abattage. Dans la première
ferme on avait incorporé 3% de tourteaux d\'arachides du Brésil dans les granules,
dans la seconde ferme 5% de tourteaux d\'arachides de l\'Afrique Occidentale.
Le diagnostic put être porté grace à des altérations post-mortelles, à l\'examen histo-
logique et des expériences d\'alimentation dc poussins pékinois âgés d\'un jour.
A l\'aide d\'un extrait préparé selon la méthode d\'A 11 c r o f t et ses collaborateurs

des tourteaux d\'arachides de FAtrique Occidentale on réussit à provoquer le mal à
titre d\'expérience. Aussi bien pour les éruptions spontanées que dans les expériences
d\'alimentation la mortalité se révéla 14 jours après l\'administration des tourteaux
toxiques d\'arachides.

Chez une partie des canards on constata une convalescence évidente après 3 semaines
d\'administration continue de la farine toxique, ce qui se manifesta par une crois-
sance considérablement meilleure.

Dans les deux éruptions la condition générale de la troupe s\'améliora rapidement
après qu\'on eut administré une ration sans arachides.

.\\près une administration des granulés contenant 3% de tourteaux d\'arachides toxi-
ques durant 12 jours aux poussing Leghorn blanc âgés de 39 jours des phénomènes
d\'intoxication ne se manifestèrent point. On ne trouva pas non plus d\'altérations
macroscopiques ni histologiqucs dans le foie ni dans d\'autres organes.
L\'auteur observa, comme pour l\'intoxication par suite de tourteaux d\'arachides, une
forte retardation de la croissance par suite de l\'administration de 2% de graisse aux
canetons pékinois à partir du premier jour de vie. Bien que du reste la section
révélât des analogies, les lésions hépatiques caractéristiques pour l\'intoxication par
suite de tourteaux d\'arachides faisaient défaut.

Es werden zwei akute Fälle von Erdnussenschrotvergiftung bei Pekingniastenten, die in
1961 in den Niederlanden beobachtet worden waren, beschrieben.
Im ersten Fall verendeten gut 60% eines Bestandes von 2500 vier Wochen alten
Enten, während der Rest im Alter von 8 Wochen sehr ungleich entwickelt und in
überwiegender Mehrheit im Gewicht zu leicht war.

Der zweite Fall ereignete sich in einer Herde von 700 fünf Wochen alten Enten,
wovon 19% verendeten und 7/2% im schlachtreifen .Alter in der Entwicklung
zurückgeblieben war. .Auf dem ersten Betrieb war 3% Brasilianisches Erdnussschrot-
mehl im Mastenpressfutter gemischt, auf dem zweiten Betrieb 5% Westafrikanisches
Erdnussschrotmehl.

Die Diagnose konnte aul Grund der postmortalen Veränderungen, der histologischen
Untersuchung und der Futterproben mit Eintagsküken festgesti 11t werden.
Mit einem nach Allcroft u.a. bereitetem Extrakt aus V/estafrikanischem Erd-
nussschrotmehl konnte die Krankheit experimental erzeugt werden. Sowohl bei den
plötzlichen Au.sbrüchen, als auch bei den Futterproben nahm die Sterblichkeit 14
Tage nach der Verabreichung des toxischen Erdnussschrotes ihren .Anfang. Bei
einem Teil der Enten trad nach 3 Wochen fortgesetzten Fütterns mit toxischem Mehl,
eine deutliche Besserung auf, was sich auch aus dem bedeutend bes.seren Wachstum
ergab. Bei beiden Ausbrüchen beiserte sich nach Verabreichung von Rationen ohne
Erdnüsse der allgemeine Zustand der Herde schnell.

Bei 39 Tage alten Weisze Leghorn-Küken, die 12 Tage lang mit dem 3% toxischen
Erdnussschrot enthaltenden Mastentenpressfuttcr gefüttert wurden, traten keine Ver-
giftungserscheinungen auf. Ebensowenig wurden makroskopische oder histologische
Veränderungen in Leber oder anderen Organen gefunden.

Nach Verabreichung von 2% Fett an Pekingküken vom ersten Lebenstage ab, nahm
der Verfasser, genau wie bei der Erdnussschrotvergiftung, eine starke Wachstum.s-
hcmmung wahr, Obschon übrigens die Sektion Übereinkünfte zeigte, fehlten hierbei
die für Erdnussvergiftung typischen Leberläsionen.

Se describen dos casos de intoxicacion con torta de cacahucte (obtenida por extrac-
ciôn) en patos de engorde de raza Pekîn, occuridos en Holanda en 1961.
En el primer caso moria mas de 60% de un lote de 2500 pal tos de 4 semanas, mien-
tras el resto tenia un peso muy desigal y principalmente demasiado ligero en una
edad de 8 semanas. El caso segundo se presentaba en un lote de 700 patos de 5

scnianas, de que moria 19% y 7/2 90 sc habia quedado aträs en le desarrollo en la
cdad de matanza.

En la primcra granja sc habla empleado 3% dc torta dc cacahucte brasilena en el
gränulo de cria completo I para patos de engorde, en la granja segunda 5% dc tortn
de cacahuete proccdente dc Africa occidental.

Se podia haccr la diagnosis en virtiid de altcraciones ponmortales, invcstigación

Tanto en los casos espontancos coino en las cxperiencias dc dieta cnipczaba la mucrte

a los 14 dias después que se habia comenzodo a procurar la torta dc cacahuete toxica.

En una parte de los patos habia una reposición evidente después de dar la harina

toxica durante 3 scnianas continuanientc, esto se desprendia de un crccimiento mucho

En ambos casos nicjoraba la condición general del lote räpidamente después que se
daba una dicta sin cacahuetcs.

En pollitos de 39 dias, de raza Leghorn Bianca, no sc inanifcstaban sintomas de
intoxicación después de dar granulös de cria completos I para patos de engorde con
3% de torta dc cacahur-te toxica. Tainpoco se encontraban cambios macroscópicos
O histológicos en cl higado u otros órganos.

Después de dar a los patipollos Pckin 2% de grasa desdc -.l dia primero le autor
veia aparecer una fucrte inhibición de crecimiento asi como en la intoxicación con
torta de cacahuete. .Aunque la nccropsia por lo dcnias niostrara analogias, faltaban
aqui las lesiones del higado caractcristicas para la intoxicación de cacahuetcs.

1 1 c r o f t, R., C a r n a g h a n, R. B. .A., Sargeant, K. and O\' Keil y, J.:
A toxic factor in Brazilian groundnutineal. Vet. Ree., 73, 428, (1961).
1 1 c r o f t, R.: persoonlijke mededeling. (1962).

s p 1 i n, F. D. and C a r n a g h a n, R. B. .V.: The toxicity of ccrtain groundnut-
rncals for poultry with special reference to their effect on ducklings and chickens.
Vet. Ree., Ti, 1215, (1961).
Barton Mann, T.: „Disease" of turkey poults. Vet. Ree., Tl, 715, (1960).
Barton Mann, T.: Turkey „X" disease and the labelling of poultry foods. Vet.

Ree., Ti, 131, (1961a).
Barton Mann, T.: Turkey „X" di^-ase and the labelling of poultry foods. Vet.

Ree., Ti, 253, (1961h).
Blount, W. P.: ]. Brit. Turkey Fed., 9, 52, (1961).
Blount, \\V. P.: „Disease" of turkey poults. Vet. Ree., Tl, 786, (1960).
Blount, \\V. P.: Turkey „X" disease and the labelling of Doultry foods. Vet. Ree.,
73,227,(1961).

Bull, L.: The histological evidence of liver damage from pyrrolizidine alkaloids.

Austr. vet. J., 31, 33, (1955).
Buxton, J. C.: vlg. Sargeant c.s.. Vet. Ree., 73, 865, (1961).
Cameron, C. R.: „Pathology of the cell\'\', 01i\\er and Boyd, Edinburgh and
London, 509.

c; a m p b e 1 1, J. G.: .Xn investigation of the hepalotoxic effects in the fowl of
ragwort (Scnecia jacobaea Linn.), with special referenre to the introduction of
liver tumours with seneciphylline. Proc. Royal Soc. Edinburgh, 66, 111, (1956).
C a r n a g h a n, R. B. and Sargeant, K.: The toxicity of certain groundnut-

meals to poultry. Vet. Ree., 73, 726, (1961).
D a h ni e, E. und Müller, B.: Tierexperimentclle Untersuchungen über die
Schädlichkeit heimischer Kreuzkrautarten (Scnccio vulgaris, Senecio jacobaea 1 bei
jungen Enten. Berl. Münch, tierärztl. M\'schr., 68, 101, (1955).
E d w a r d, S. A., B o n d, D. S., M e 1 i u s, P. and I n g r a m, G. R.: The effect of
a toxic substance in fat on poultry. Poultry Sei., 37, 1200, (1958).

r inch am, I. II.: vlg. Sargeant c.s., Vel. Ree., 73, 865, (1961).
Gibson, I. B. and Harris, E. A.: Disease of turkey po.ilts. Vet. Ree., 73, /.50,
(1961).

Hill, K. R.: Discussion on seneciosis in man and animals. Proe. Royal Soc. Med.,
53, 281, (I960).

Hornby, R. B., Mille r, J. C. and D a b e 1 1, J. S.: Toxicity of groundnutmeal.

Vet. Ree., 74, 52, (1962).
Köhler, H. und Swoboda, R.: Durch Erdnuszschrote au.sgclöste Leberzirrhosen

bei Ent\'en. Wien, tierärztl. Wsehr., 49, 205, (1962).
Köhler, H.: Voordracht W.P.S.A., afd. Nederland, Utrecht, 11 mei 1962.
L a n c a s t e r, M. C., J e n k i n s, F. P. M c 1 P h i 1 p, J.: Toxocity associated with

certain samples of groundnuts. Nature, 192, 1095, (1961).
Lo o s in o o r e, R. M. and Hardin g, J. D. J.: A toxic factor in Brazilian ground-
nut causing liverdamage in pigs. Vet. Ree., 73, 1362, (1961).
L o o s m o r e, R. M. anci M a r k s o n, L. M.: Poisoning of cattle by Brazilian ground-
nutmeal. Vet. Ree., 73, 813, (1961).
Markson, L. M.: The pathogenesis of the hepatic lesion in calves poisencd expe-

rinientallv with Senecia jacobaea. Proc. Royal Soc. Med., 53, 283, (1960).
Sanger, L., Scott, L., H a m d y, .A.., Gale, C. and P o u n d e n, \\V. D.:

.Mimentar) toxemia in chickens. ]. Am. vet. med. Assoc., 133, 172, (1957).
Sargeant, K., .Allcroft, R. and Carnaghan R. B. : Groundnuttoxicity.

Vet. Ree., 73, 865, (1961).
Sargeant, K., O\'Kelly, J., Carnaghan, R. B. A. and Allcroft, R.;
The assay of a toxic principle in certain groundnutmeals. Vet. Ree., Ti, 1219,
(1961).

Sargeant, K., S h e r i d a n, A n n and O\'K e 1 1 y, J.; Toxicity associated with

certain samples of groundnuts. Nature, 192, 1096, (1961).
Sc h a f f e r, F. and Popper, H.: Electron microscopic studies of normal and proli-
ferated bile ductules. Am. J. Pathol., 38, 393, (1961).
Siller, \\V. G. and Ostler, D. C.: The histopathology of an entcro-hepatic syn-
drome of turkey poults. Vet. Ree., 73, 134, (1961).
Sinkovic, B.: „Disease" of turkey poults. Vet. Ree., 73, 86, (1961).
Smith, K. M.: „Disease" of turkey poults. Vet. Ree., 72, 652, (1960).
Smits, W. H.: niet gepubliceerd, (1962).

S t e V e n s, A. J., S a u n d e r s, C. N., S p e n c c r, J. B. and N e w n h a m, G.:

Investigations into „disease" of turkey jjoults. Vet. Ree., 72, 627, (I960).
S warb rich, O.: Disease of turkey poults. Vet. Ree., 72, 671, (1960).
L^bbels, P. en II a ye, J.: persoonlijke mededeling, (1952).
Wan nop, C. C.: Disease of turkey poults. Vet. Ree., 72, 671, (1960).
W i I cy, J. R.; „Disease" of turk( y ijoults. Vet. Ree., 72, 786, (I960).

Uit een mededeling, die ontleend is aan het Zweedse maandblad „Ilusdjursskötsel"
blijkt, dat in Noorwegen enige belangstelling begint te komen voor het zwartbonte
veeslag. Deze is het .gevolg van kennisname van de gunstige resultaten, die hiermede
in Zweden werden verkregen.

Zo werden in 1959 3 zwartbonte stieren, die afkomstig waren uit het Zweedse dis-
trict Halland, ingevoerd, waarvan 2 na verblijf in quarantaine moesten worden op-
geruimd.

Onlangs werden wederom 3 stieren geïmporteerd, terwijl door enkele boeren in
Rogaland (Z.W. Noorwegen) een verzoek is ingediend voor de import van 20 drach-
tige vaarzen en 3 stierkalveren.

Bij deze aangelegenheid wordt zowel gedacht om in de toekomst het zwartbonte ras
in zuivere teelt te fokken, als het verbeteren van de inheemse veeslagen en wel in het
bijzonder het rode Noorse veeslag (N.R.F.) door kruising.

In een vorig artikel is aangetoond dat runderdistoniatose in Nederland zeer
veel voorkomt (Vink, 1961). Sindsdien is studie gemaakt van de epide-
miologie van deze ziekte bij schapen en runderen (Honer en Vink,
1963a, 1963b) ; deze studie wordt \\ oortgezet. In dit artikel wordt getracht
de problematiek van deze ziekte te benaderen en gedachten te ontwikkelen
over het ziektebeeld, de diagnostiek, de behandeling en de bestrijding.

Leverbotziekte is de som \\ an de afwijkingen van de normale toestand van
de gastheer tengevolge van aantasting door leverbotten. Deze afwijkingen
zijn:

a. primaire afwijkingen, een rechtstreeks gevolg van dc ontmoeting para-
siet - gastheer, bestaande uit traumata, destructie en consumptie van
weefselbestanddelen, toxische insulten en hieruit resulterend chronische
hepatitis en cholangitis;

b. secundaire afwijkingen door de beperking van de capaciteit van de
leverfuncties, kwantitatief en kwalitatief, waardoor de gastheer in fysio-
logische zin minderwaardig wordt, althans kan worden.

Dc leverfuncties zijn vele en zeer complex (Rrown, 1959), ze liggen op
het gebied van:

1. de bloedcirculatie, waarbij de elasticiteit van het orgaan van grote be-
tekenis is;

3. de stofwisseling van water en electrolyten, koolhydraten, eiwitten en
andere stikstofhoudende verbindingen, vetten, mineralen, vitaminen,
enzymen, hormonen en porfyrincn ;

Welke van deze fimcties bij een brijaald dier of cen bepaalde veestapel het
meest gevoelig zijn kan afliangen \\an erfelijke eigenschappen („milieu
interne") en/of \\an milieu-invloeden („milieu externe", voeding en ver-
pleging) en van het produktieniveau. Hoewel de lever een grote reserve-
capaciteit en een sterk compensatievermogen heeft, is het zeer wel mogelijk
dat bij een beperking van de totale levercapaciteit ergens minimumdrem-
pelwaarden bereikt worden, waardoor één of meer functies zodanig be-
lemmerd worden, dat het rendement \\an het metabolisme van de gastheer
ongunstig beïnvloed wordt. De hoge produktieëisen, welke aan het rnelk-
\\ee gesteld worden, maken dc dieren ook gevoeliger op dit punt.
De veelheid van mogelijke leverdysfuncties, tezamen met de mogelijke va-
riaties van het aandeel van de primaire en secundaire afwijkingen in het

*) L. Vink, praktizerend dierenarts te Oudewater, Wijdstraat 16.
40 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. /, 1964

totaalbeeld van een rund of een veestapel zijn verantwoordelijk voor een
bijzonder aspect van deze ziekte, n.1. de vaagheid van de symptomen.
Hoe vaag kan als volgt geïllustreerd worden:

a. Hoekstra (1959) noemt bij de ver%vijderingsoorzaken van melk-
koeien (volgens de eigenaars), welke verband houden met ziekten en aan-
doeningen: 0,4% leverziekten, anemie verwaarloosbaar, magerheid 0,7%
en weidedisrree 0,5%. Dit onderzoek vond plaats in 1952, toen het percen-
tage leverafkeuringen van slachtkoeien 61% bedroeg.

b. .S w i e r s t r a \\ crmeldt in zijn collegedictaat „Trematoden" een enquête
van F r ij 1 i n k: „het overgrote deel van een honderdtal in de kliniek behan-
delde runderen (tegen leverbotziekte. Sehr.) bleek binnen een jaar te zijn
opgeruimd."

Enerzijds dus de onzichtbaarheid van deze ziekte, anderaijds het feit dat
indien aangetaste dieren zichtbaar lijdend worden, zij als gebruikskoe dik-
wijls afgedaan hebben.

Uit het werk van Ta Is ma (1952) en Osinga (1959) is duidelijk ge-
worden dat er een nauw verband bestaat tussen de functionele toestand
van de lever en het ontstaan van acetonemie en melkziekte.
Gericht onderzoek naar de invloed van leverbotziekte op sommige belang-
rijke stofwisselingsprocessen heeft duidelijk gemaakt, dat er grenzen zijn
aan het functioneel vermogen van de lever. Uit de literatuur blijkt dat
leverbotziekte bij koeien de reserve van o.a. vitamine A in de lever ver-
mindert (Ziolo, 1960), evenals het serumalbuminegehalte (Ehrlich,
1960), terwijl het serumglobulinegehalte (Ehrlich e.a., 1960) en het ge-
halte aan de ketonlichamen in het bloed stijgt (Salutini, 1958). Bij
schapen is vastgesteld dat in het acute stadium van de ziekte eosinofilie,
daling van het serummagnesiumgehalte en stijging van het serumglobuline-
gehalte optreedt en in het chronische stadium daling van het aantal erytro-
cyten, van het serumcalciumgehalte en van het serumalbuminegehalte
(Sinclair, 1962). \\ crder vond P o k u d i n (1954) bij schapen een da-
ling van het bloedsuikergehalte en Z i o 1 o (1960) een daling van het cho-
lesterolgeh:.»lte en van het vitamine Cl-gehalte in de zona fascicularis en de
zona reticularis van de bijnier.

.Aangenomen moet worden dat het functioneel vermogen van de lever af-
hankelijk i^ van de patholoog-anatomische toestand. Het minder rendabel
en het onrendabel worden van de aangetaste dieren is geen overgang van
100% rendabel naai\' niet meer rendabel, doch is een proces dat (super-
infecties buiten be;schouwing gelaten) zich geleidelijk ontwikkelt onder
invloed van infectie en herinfectie, milieu en prestatie van de gastheer.

Uit het onderzoek van Dorsman (1962, 1963) blijkt dat, zelfs indien
faecesmonsters afgenomen worden op de geëigende tijd, een éénmalig
onderzoek niet dan een zeer gebrekkig inzicht geeft in !iet aantal parasieten
per gastheer.

Vergelijking van de gegevens uit tabel 1 ondersteunt de opvatting dat
faecesonderzoek voor de diagnose een zeer betrekkelijke waarde heeft. Bij
deze faecesmonsters zullen er ook geweest zijn van jonge dieren, daaren-
tegen zullen ze als regel afkomstig geweest zijn van dieren met afwijkende
faeces, m.a.w. dit materiaal is geselecteerd in die zin, dat men kan ver-

In december 1959 en januari 1960 werd op 3 stallen m mijn praktijk door
de welwillende medewerking \\an het C.D.1. afcl. Rotterdam een e.p.g.-
bepaling gedaan bij 88 runderen, normale dieren uit eigen aanfok op nor-
male bedrijven. Door het zeer gunstige weer in de herfst van 1959 zijn de
dieren laat opgestald, de laatst opgenomen cysten kunnen op het moment
van onderzoek nog niet tot geslachtrijpe botten uitgegroeid zijn. Door de
heersende weersomstandigheden is de voortplanting van de Icverbot in
1959 uitzonderlijk gering geweest (fig. 2, H o n e r en Vink, 1963a;
1963b). Het is dan ook verklaarbaar dat bij dc pinken nog geen leverbot-
eieren gevonden werden (tabel 2). Hij de klamvaarzen was 2/3 van de
faecesmonsters positief, bij de jonge melkkoeieti ruim 40% en bij de oude
melkkoeien bijna 35%. Dit laatste is in overeenstemming met de bevin-
dingen van Mikacic (1959), n.1. dat de eiproduktie afneemt met het
toenemen van de leeftijd \\ an de gastheer.

Duidelijk is dat éénmalig faecesondcrzoek, in elk geval bij oudere runderen,
klinisch onbetrouwbaar is en veel ervaring (vgl. tabel 1 met tabel 2) vraagt
\\an de onderzoeker. Overigens geeft het geen inzicht in het aantal para-
sieten, noch in de toestand van de le\\ er van de gastheer.
Dit laatste kan ook gezegd worden \\an allergische reacties, waarmee bijv.
in Japan gewerkt wordt (Ono, 1958) en van serologisch onderzoek
(15 a b s j a n s k a s, 1957). Bij de infectiegraad, zoals die nu in Nederland
voorkomt, heeft het weinig zin hiermee te gaan werken. In het eindstadium
van een algemene bestrijding kunnen dergelijke methoden waardevol zijn.
Leverfunctieonderzoek bij runderen is pas in een beginstadium; een een-
voudig te realiseren en voldoende betrouwbare test zou de clinicus in staat
kunnen stellen een gefundeerde prognose te geven, bijv. i.v.m. het advies
aangaande het al of niet opnieuw bevruchten van een patiënt.
De diagnose leverhotziekte zal in de meeste gevallen per exclusionern ge-
steld moeten worden aan de hand van de volgende gegevens:

Weergave van de gemiddelden van de percentages leverafhsuringen over 5 jaar
(I-7-1957 t.m. 30-6-1962) voor pinken en koeien per kwartaal en voor slachtlarnmeren
per maand. Het verschil in intensiteit tussen de zonierinfectie en de winterinfectie
is duidelijk te zien bij de lammeren. De overgang tussen deze twee valt in december
en in augustus. De sterke val in het percentage leverafkeuringen bij de lammeren
vanaf april is een gevolg van de generatiewisseling. Bij koeien wordt deze gang van
zaken doorbioken door de stalperiode. Schapen lopen altijd buiten (A) en pinken (B)
langer dan koeien (C). Het moment van opstallen en uitscharen van koeien en pinken
is variabel en hangt af van de weersomstandigheden.

a. dü anamnese informeert over gedrag en produktie bij verandering van
milieuomstandigiieden en t.o.v. \\oorgaande jaren en over de consis-

Het versehil tussen de percentages leverafkeuringen van het eerste en het vierde kwat-
taai van hetzelfde jaar geeft weer de ontwikkeling van de leverbotpopulatie in dat
jaar bij de betreffende gastheren. Het verloop van de curven laat zien dat pinken
scherper reageren op veranderingen in de epidemiologie, ten gevolge van klimaats-
factoren. Het resultaat van een eventuele bestrijding is op dezelfde wijze te controleren.

tcntie van de faeces bij milieuveranderingen (klimaat, voeding en ver-
weiding) en bij tochtigheid;
1). anemie;

c. de turgor \\an de onderhuid en de conditie \\an de huid en de beharing.
Een stug, borstelig en langer dan normaal baarkleed achter de schouder
is verdacht evenals een wasachtige uitscheiding, soms gepaard met
schub\\orming op de witte huiddelen, vnl. \\an kruis, schoft en melk-
spiegel;

d. ijaljjatie, jjercussie en rectale exploratie van de lever kunnen een in-
druk geven omtrent een eventuele leververgroting;

f. faecesonderzock kan de sluitsteen zijn, doch is vooral van belang i.v.m.
de differentiaaldiagnose.

De behandeling is gericht op de genezing of de verbetering van een patiënt,
die klinisch ziek is. Hierbij is het niet nodig alle parasieten direct te doden
en kan genoegen genomen worden met een antiparasiticum en een dosering
welke minder dan 100% effectief zijn. Dit is van belang, omdat tot nu toe
geen leverbotmiddel bekend is dat volledig effectief en volledig atoxisch is.
Dikwijls is het nodig, althans nuttig, een behandeling vooraf te doen gaan
door, of te combineren met, een roborerende behandeling.
Het effect van een behandeling hangt af van het stadium van de ziekte,
het stadium van de produktie en de graviditeit van de patiënt, het stadium
van de parasieten (de bekende therapeutica hebben weinig of geen effect
op de jonge botten) en de toxiciteit van het therapeuticmn. Patiënten,
waarbij de secundaire afwijkingen de grootste rol spelen, zullen weinig
reageren op de antiparasitaire behandeling, mogelijk nog wel op de toe-
diening van roborantia.

Le\\erbotbcstrijding door slakkenbestrijding is in Nederland om econo-
mische en praktische redenen een onbegonnen zaak (Dorsman, 1962,
Verslagen Gezondheidsdiensten). Bovendien zijn de gevolgen van het uit-
roeien van de leverbotslak, met de tot nog toe bekende middelen, voor de
fauna en de flora, op en in de bodem en in het water, op korte en op lange
termijn niet bij benadering te schatten.

Door het opstallen van het rundvee in de herfst wordt de opname van
cysten drastisch onderbroken, hooi en kuilvoer blijken nl. bij de in ons
land gebruikelijke conserveringsmethoden weinig levensvatbare cysten te
bevatten (H o n e r en Vink, 196.3b, zie ook fig. 1). De besmetting met
leverbot heeft dan ook bij schapen een geheel ander verloop dan bij koeien.
Bijvoeding van schapen in de winter verdient aanbeveling omdat, naast
een voedingseffect, te verwachten is dat door verminderde grasopnarne
minder aantasting door leverbotten zal optreden.

Bij leverbotbestrijding d.m.v. medicamenteuze stalbehandeling wordt de
keuze van het tijdstip van de behandeling bepaald door:

1. de prepatentperiode van de parasiet. Indien het medicament de jonge
hotten niet doodt, moet de stalbehandeling eerst 2 a 2/2 maand na de
o])staldatum ondernomen worden om optimaal resultaat te boeken;

2. de eiuitscheiding. Stalbehandelingen moeten niet ledaan worden in de
laatste weken van de stalperiode, omdat de uitscheiding nog enkele
weken doorgaat;

3. de toestand van de gastheer. Door de zgn. fysiologische lexervervetting
in de tijd rond de partus verdient het aanbeveling de dieren 3 a 4
weken vóór en na de partus niet te behandelen. ,\\1 zou het optreden
van ]3uer]3eraalziekten niet beïnvloed worden door de behandeling (de
leverbotmiddelen zijn lipofiel), dan nog kan het toepassen van de be-
handeling in de puerperaalperiode de bestrijding minder populair ma-
ken door het normale optreden van deze ziekten.

Het directe effect van de bestrijding op de ])roduktiviteit van de veestapel
is afhankelijk van dezelfde factoren als genoemd zijn bij de behandeling.
De morfologische veranderingen en de daaruit voortvloeiende secundaire
afwijkingen zullen voor een gedeelte irreversibel zijn. Daardoor zal een
aantal dieren blijvend verminderd procluktief zijn.

Indien het door behandeling van de runderstapel zou gelukken de dieren
in het voorjaar nagenoeg leverbotvrij in het land te doen, wordt het voort-
bestaan van de leverbotpopulatie afhankelijk \\ an:

1. het overleven van botten in niet behandelde gastheren (scha]3en, ko-
nijnen etc.);

2. botten kunnen overleven in intra-uterien geïnfecteerde kalveren
(Enigk en Düwel, 1959);

De laatste drie mogelijkheden vormen samen de ,,vvinterinfectie" (O 1 1 e-
r e n s h a w, 1959), die in ons land ongeveer in augustus overgaat in de
„zomerinfcctie", welke zijn basis heeft in de sinds het voorjaar tot ont-
wikkeling gekomen slakkenpopulatie. De zomerinfectle kan doorgaan tot
in december (fig. 1).

In en na zachte winters kan de cystendichtheid oj) de vegetatie groot zijn.
zoals na de winter 1957-1958, toen in augustus reeds 14,7% van de levers
van de jonge e.xportslachtlammeren werd afgekeurd, tegenover gemiddeld
7,3%. Vergelijkbare verschijnselen deden zich ook bij de runderen voor
(H O n e r en V i n k, 1963a; 1963b).

Dc veronderstelling van Dors m a n (1963) „dat besmetting van de huis-
dieren met leverbotten o]) deze wijze tenslotte (na 2 a 3 jaar) vrijwel vol-
ledig kan worden voorkomen" lijkt daarom te optimistisch, temeer omdat
de immuniteit tegen leverbotten van zeer korte duur is (Ershov, 1959)
en bij afwezigheid van de parasieten mogelijk wel verdwijnt (.Schulz.
1958). Men mag niet verwachten, dat een verminderde cystendichtheid zal
resulteren in een rekenkundig evenredige afname van de leverbotijopulatie
door het uitvallen of verminderen van immuniteitseffecten, waardoor ook
de eiproduktie per bot mogelijk zal stijgen.

De intensiteit van de zomerinfcctie is in Nederland aanzienlijk sterker dan
de winterinfectie (fig. 1) en berust op de infectie van de sinds het voorjaar

in ontwikkeling zijnde nieuwe slakkengeneratie. Door de getalsverhoudin-
gen van de voornaamste gastheren — ruim 3 miljoen runderen tegenover
cen half miljoen schapen — zal het in dc winter leverootvrij maken van de
rund\\ eestapel de cystendichtheid in de loop \\ an het jaar toch zeer sterk he-
invloeden. Omdat jonge botten niet gedood kunnen worden en de sterkste
infectie pas in de herfst optreedt, zal het effect van behandelingen in de
weide veel geringer zijn dan het effect van staibehandelingen. De waarde
van weidebehandelingen is discutabel op grond van het te verwachten ef-
fect, de uitvoerbaarheid en de kosten.

Door éénmaal per jaar de veestapel in de stalperiode te behandelen kan de
leverbotziekte terug gedrongen worden tot een aanvaardbaar niveau, de
investering in de bestrijding van deze ziekte zal grote voordelen opleveren
voor de veehouderij.

De resultaten van de bestrijding kunnen op de voet gevolgd worden door
de gegevens van het Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen, eventueel
per provincie na te gaan. De gegevens over de slachtpinken zijn hiervoor
een uitstekende indicator, zoals gebleken is in 1959 en 1960, toen de ont-
wikkeling van de leverbotpopulatie door de uitzonderlijke weersomstandig-
heden sterk geremd werd (fig. 2).

De uitgebreide literatuiu" over de leverbotmiddelen laat steeds twee knel-
pimten zien, nl. de effectiviteit en de tolerantiebreedte. Het onderzoek van
Dorsman (1962) toont aan dat het hexachlorofeen tot nu toe het meest
effectief is, zij het, dat de marge tussen de voor een bestrijding noodzake-
lijke dosermg en de toxische dosis zeer gering is.

Eigen ervaringen komen met die van O s i n g a (1960) hierin overeen, dat
hexachlorofeen, opgelost in ])ropylcenglycol, zeer toxisch is en letaal kan
zijn bij een dosering van 15 mg kg lichaamsgewicht.

Bij het toedienen van hexachlorofeen, verwerkt tot een pil, en ingegeven
met een pilleningever volgens T h i r o, bleken - - in de onderstaande do-
seringen - ~ de toxische nevenverschijnselen praktisch niet meer voor te
komen.

Diëetvoorschriften werden niet gegeven, klinisch zieke dieren werden be-
handeld met 5 gram per dier. Buurtcollegae behandelden op dezelfde ma-
nier ruim 500 dieren. De dosering ligt voor staibehandelingen in de buurt
van 12 tot 17 mg/kg lichaamsgewicht en voor klinische patiënten in de
buurt van 10 tot 12 mg/kg lichaamsgewicht.

Pinken worden behandeld niet een pil die naast 3 gram hexachlorofeen
ook nog 15 gram phenothiazine bevat. Voorgaande jaren werden pinken
voor routinebehandeling onder diëetvoorschrift behandeld met 40 gram
„Minel", een I.C.I.-produkt. Met de nu gebruikelijke methode kan het
diëetvoorschrift vervallen.

Ook op bedrijven, waar zich zo op het oog geen problemen voordoen op
dit gebied, \\alt op hoe de dieren zich bijzonder goed ontwikkelen, speciaal
het beenderstelsel. Bij jongere produktiedieren kunnen aanzienlijke pro-
duktieverbeteringen voorkomen, doch bij oudere koeien komt de verbetering
door de behandeling voornamelijk tot uiting door verbetering van de con-
ditie en van de consistentie van de faeces.

Bijverschijnselen werden zeer zelden waargenomen in de vorm van diarree.
Toen in begin 1963 stalbehandelingen gedaan werden met 8 gram hexa-
chlorofeen per koe werd op 2 stallen bij enkele koeien diarree waarge-
nomen, een paar koeien die op het punt stonden drooggezet te worden
hielden spontaan op met de lactatie. Behandeling van klinisch zieke dieren
met 5 gram hexachlorofeen gaf in 2 gevallen op ruim honderd, aanleiding
tot een kortdurende diarree. Als regel werden klinisch zieke dieren óf voor-
behandeld óf gelijktijdig behandeld met vitamine A-Dy-injecties, en toe-
diening van mineralen- en sporenelementen.

Bij stalbehandelingen — bij voorkeur in januari — werden dieren die 3
weken vóór of na de jjartus waren, overgeslagen en later behandeld (eind
maart, begin april).

.■\\ls merkwaardigheid kan nog een geval vermeld worden, waar de pinken
gedurende een paar dagen na een Minelkuur weigerden witte wortels te
eten, welke ze gewoonlijk graag opnamen. De eetlust was overigens niet ge-
stoord. Hetzelfde verschijnsel trad op dezelfde boerderij op bij de koeien,
toen die ongeveer 10 dagen later behandeld werden met een leverbotpil.
Op een ander bedrijf, waar ook witte wortels gevoerd werden, werd dit
verschijnsel niet waargenomen.

Besproken worden d- Pathogenese, de diagnose en de progno.»e van leverbotziekte.
Bij de behandeling van klinisch zieke leverbotpatiënten wordt dc nadruk gelegd op
de noodzaak ook roborantia toe te dienen.

Voor dc bevrijding van leverbotziekte moet uitgegaan worden van de kennis van de
epidemiologie en rekening gehouden worden met de toestand van dc te behandelen
veestapel, di\' laatste vooral i.v.m. het optreden van puerperaalziekten. Het effect
van eventuele bestrijding kan nagegaan worden aan de hand van slachthuisgegevens.
Mededelingen worden gedaan over ervaringen met de toepassing van hexachlorofeen.

The pathogenesis, diagnosis and prognosis of liver fluke disease are discussed.
The fact is stressed Aat roborants should be included in the treatment of cases of
fluke disease showing clinical symptoms.

Treatment of distomatosis should be based on a knowledge of the epidemiological
features and the condition of the livestock to be treated should be taken into account,
particularly in view oi the possibility of puerperal disease. The effect of treatment
may be deduced from the data supplied by the slaughter-house.
Experiences with the use of hexachlorophene are reported on.

La pathogénè.sc, le diagnostic et le pronostic du distomatose sont discutés.
Pour le traitement d\'animaux souffrant de distomatose il s\'.igit d\'administrer égale-
ment des remèdes fortifiants.

Pour bien combattre le distomatose il faut se baser sur la connaissance de l\'épidémio-
logie et il faut tenir compte de la condition du troupeau à traiter, ceci surtout en vue
de la possibilité de maladies puerpérales. On peut contrôler l\'effet de mesures éven-
tuelles à l\'aide des données de l\'abattoir.

Des communications sont faites sur les expériences de la médication à l\'aide d\'hexa-
chlorophène.

Erörtert werden die Pathogenese, die Diagnose und die Prognose der Leberegelseuche.
Bei der Behandlung klinisch-kranken Lcberegelseuche-patienten wird die Notwendig-
keit Stärkungsmittel zu verabreichen betont.

Zur Bekämpfung der Leberegelseuche muss der Ausgangspunkt sein die Kenntnis der
Epidemiologie und muss man den Zustand des betreffenden Viehstandes beachten,
der letzte Punkt hauptsächlich wegen dem Vorkommen von Puerperalkrankheiten.
Der Erfolg eventueller Bekämpfung kann auf Grund der Schlachthofdaten kontrolliert
werden.

Es werden Besonderheiten gegeben hinsichtlich der .Anwendungserfahrungen mit
Hexachlorophen.

Sc discuten la patogcnesis, la diagnosis y la prognosis de la distomatosis. En el trata-
miento de los animales clinicamente enfermos se acentua la nccesidad de dar también
medicamentos roborantes.

En el combate de la distomatosis se debc partir del conocimiento de la epidemiologla
y tener en cuenta la condiciôn del ganado que hay que tratar, este ultimo sobrctodo
con rnotivo de la posibilidad que se manifiesten enfermedades puerperales.
Se puede revisar el efecto de un combate eventual a base de los datos de los matade-
ros. Se hacen comunicaciones sobre cxperiencias con la aplicaciôn de hexachlorofeno.

B a b j a n s k a s, N. A.: Distomatose des animaux de la ferme en Lithuanie et pro-
phylaxe. Bulletin O.I.B\'., Conf. reg. sur les maladies parasitaires des animaux en
Asie. Alma-Ata. 647, Paris, (1958).
Brown, J. M. M.; The physiology of the liver in health and disease with reference
to clinical patterns of hepatic dysfunctions. /. S.A. vet. med. Ass., 28, 85, (1957).
Dorsman, W. : Contribution to the control of fascioliasis. Proefschrift, .Amsterdam,
(1962).

Dorsman, W.: Bijdrage tot de bestrijding van distomatose. Tijdschr. Diergeneesk.,
88, 763, (1963).

E n i g k, K. und D ü w e 1, D.: Zur Haüfigkeit der pränatalen infectien mit Fasciola

hepatica beim Rinde. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 73, 862, (1959).
Ehrlich, I., F o r e n b a c h e r, S., M a r y a R y a v e c en K u r e 1 a c, B. : Vet.

Arhiv, XXX, 229, (1960).
E r s h o v, V. S.: The problem of immunisation of domestic animals to helminthoses.

Rapports, XVIth Internat. Vet. Congress, Madrid, 279, (1959).
Hoekstra, P.: De bruikbaarheidsduur van de Nederlandse vrouwelijke rundvee-
stapel (IV). Tijdschr. Diergeneesk., 84, 485, (1959).
H O n e r, M. R. and V i n k, L. A. : Contributions to the epidemiology of Fascioliasis
hepatica in the Netherlands. I. Studies on the dynamics of Fascioliasis in lambs.
Z. Parasitenk., 22, 292, (1963).

Hone r, M. R. and V i n k, L. A. : Contributions etc. H. Studies on rattle fascioliasis.

Z. Parasitenk., 23, 106, (1963).
Kazaya Usui, Tetsuo Fujita, Kazuyuki Inuc. : Studies on vitamin A
deficiency in domestic cattlc in Japan. Jap. Journ. Vet. Sci., 22, 159, (I960). Uit:
Biol. Abstr., 34793, (1961).
Mikacic, D.: Abstract in Helm. Abstr., 29, 557, (1960) van Vet. Arhiv, 29, 244,
(1959).

Rec., 71, 957, (1959).
O n o, Y. : L\'infestation des ruminants par la douve au Japon. Bull. O.I.E., Conf.
regionale sur les maladies parasitaires des animaux en Asie, Alma-Ata. Rapport no.
22, Paris, (1958).

en schapen. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 529, (I960).
Osinga, A.: Nader onderzoek omtrent de biochemische achtergrond en het herstel
van paresis puerperalis post partum bij het Fries-Hollandse rund. Proefschrift
Utrecht, (1959).

P O k u d i n, A. A.: Changes in the bloodsugar of Astrakhan sheep caused by fascio-
liasis. Thesis Nauk (1954). Abstract in Helm. Abstracts, 23, 922bs, (1954).
S a 1 u t i n i, E.: II comportamenta della chetonemia in bovine affete da parasitosi
epatichc. Ann. della Fac. di Med. Vet. dell\'Universita di Pisa, XI, 209, (1958).
S c h u 1 z, R. : L\'immunité contre les helminthoscs. Bull. O.I.E., Conf. reg. sur les

maladies parasitaires des animaux en Asie, Alma-Ata, 265, Paris, (1958).
Sinclair, K. B.: Observations on the clinical pathologv of ovine fascioliasis. Brit.

T a 1 s m a, D.: Onderzoekingen en beschouwingen over acetonaemia postpartum bij

de Friese melkkoe. Proefschrift Utrecht, (1952).
Taylor, E. L. : Th epidemiology of fascioliasis in Britain. Rapport XVth Internat.

Vet. Congress, Londen, 11, 81, (1949).
V i n k, L. A.: Leverbotziekte in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1418, (1961 ).
Z i O 1 o, T.. Distribution of cholesterol and vitamin C in the adrenal cortex of sheep
with cirrhosis of the liver due to fascioliasis. Med. Wet., 16, 646, (1960). Uit:
Vet. Bull., 31, 1845, (1961).

.■\\an het proefstation te Michigan (US.\\) heeft men een aantal nieuwe produkten
in de zuivelsector ontwikkeld, speciaal om tegemoet te komen aan de wens van de
huisvrouw, die graag produkten heeft, die weinig werk geven en tevens alle calorieën
bevatten, die voor de leden van het gezin nodig zijn.

1. Een „Inrtant" kaas, die ontstaat door het drogen en verstuiven van verpoederdc
Cheddar of blauwe kaassoorten. Door het toevoegen van water ontstaat dan een
kaussaus, die bij verschillende gerechten kan worden gebruikt.

2. „Dagano" kaas, cen soort Zwitserse kaas met een aangename, nootachtige smaak,
die ook uitstekend in gesmolten toestand kan worden gebruikt.

3. Een produkt „Frumil" geheten, dat a.h.w. een mengsel is van bepaalde vruchten-
sappen en kaas. Het dient in gesmolten toestand tc worden bewaard. Het bevat 15%
eiwit en kost ongeveer hetzelfde als normale kaas.

4. Voor hen, die op dieet leven, maar niet van zwarte koffie houden, wordt een soort
koffieroom gemaakt, die per portie niet meer dan 10 caloriën bevat. Er zit maar on-
geveer een tiende procent vet in.

Tot nu toe zijn deze nieuwe produkten alleen nog maar op laboratoriumschaal ge-
maakt, maar men is nu aan het uitzoeken of er fabrieken zijn, die belangstelling heb-
ben voor de fabricage in de praktijk. De vraag is ook nog, hoe de consument op deze
nieuwe produkten zal reageren en of hij ze zal accepteren.

Pier, C., Ne al, F. C. and C y s e w s k i, S. J.: Cutaneous streptothrieosis in
Iowa cattle. }. Am. vet. med. Ass., 142, 995, (1963).

Schrijvers nomen Dermatophilus-\\r\\ifCX\\v waar bij 3 „Holstein-Friesian" vaarzen.
Hier waren speciaal dc achterkant van de voorpoten en de voorzijde van de sprongen
aangetast. De huid was op deze ernstig aangetaste delen rauw en bloedig. Circum-
scripte korstige laesies waren in grote getale aanwezig op de hele poten, van de peri-
neaalstreck tot op de kroonrand. Er waren geen tekenen van pruritus. Ook op hals,
schouders en lippen waren laesies aanwezig. Eveneens waren er ulcera op lipmucosa,
tong en wangslijmvlies.

\\\'an deze laatste wordt niet vermeld of hieruit ook de verwekker werd geïsoleerd.
Er wordt een goede beschrijving met foto\'s gegeven van de verwekker.
Bij een konijn, een kalf, een geit, een lam en een pony werd de ziekte experimenteel
opgewekt. Uitbreiding vanaf de entplaatsen vond niet plaats.

In het algemeen werd van verschillende toegepaste middelen weinig effect gezien.
Het beste leek nog methylvioletoplossing te werken.

S t O 1 1, L.: Geflügeltubcrkulose und ihre Beziehung zur menschlichen Tuberkulose.
Dtsch. tierärztl. Wschr.. 19, 551, (1962).

Robert Koch heeft reeds de verwekker van de vogeltuberculose beschreven,
maar meende dat hij identiek was aan de zoogdiertuberkelbacterie. In 1887 vonden
Nocard en Roux een verschil in groei en kolonievorming en Koch kwam, na
bestudering van deze cultures, tot de conclusie dat vogeltuberculose veroorzaakt
wordt door een aparte bacterie, verwant aan de verwekker van de tuberculose bij
de mens. Nadat Smit h in 1898 erop gewezen had, dat de „parelziekte" bij het rund
veroorzaakt wordt door een op de menselijke tuberkelbacterie gelijkende verwekker,
onderscheidde men omstreeks 1900 drie typen tuberkelbacteriën: aviair, bovine en
humaan. (Thans spreekt men van: Mycobacterium tuberculosis, M. bovis en M. avium
volgens B e r g e y\'s Manual - 7e druk).

In de jaren 1905-1934 vond Löwenstein 11 gevallen van aviaire tuberculose
bij de mens. Hij noemde deze ziekte: sepsis tuberculosa gravissima en gaf er de vol-
gende beschrijving van: septiceniie met anatomische verand-ringen zoals bij de kip,
n.1. talloze, veel tuberkelbacteriën bevattende, necrotischc haardjes.
Beitzkc publiceerde in 1953 een samenvatting van beschrijvingen van 39 aviaire
tuberculose-gevallen bij de mens. Het ziektebeeld blijkt zeer variabel te zijn; het
meest komen aandoeningen voor van huid en mondslijmvlies (wijst op ingestie-
infectie), vervolgens van de longen, daarna de nieren.

Volgens Löwenstein komt urogenitaal tuberculose bij de mens veel voor in
Egypte en .Azië, waar mens en pluimvee veelal in dezelfde ruimten huizen.
Jensen c.s. (1940) vermelden een geval van lymphadenitis cervicalis bij een twee-
jarig kind, dat aviaire tuberculose bleek te zijn: het kind had regelmatig melk van
een met aviaire tuberculose besmette koe gedronken.

Nassal deelde mede (1961) 23 keer aviaire tuberculose gevonden te hebben als
resultaat van typering van 268 gevallen van tuberculose bij de mens.
Onderzoekingen van Koch en Lydia Rabinowitsch (1907) leerden dat alle
diersoorten min of meer gevoelig zijn voor aviaire tuberculose: het paard heel weinig:
bij rund en cavia ontstaan hoogstens lokale veranderingen. (Later zijn door andere
gevallen gemeld van gegeneraliseerde aviaire tuberculose bij het rund. Ref.) Bij ko-
nijnen, intraveneus ingespoten met een suspensie van aviaire tuberkel-bacteriën, na-
men zij drie ziektebeelden waar:

1. septicemie zonder macroscopisch zichtbare orgaanverandeirngen, behalve lever-
en miltzwelling (type Y e r s i n) ;

2. na enige weken ontstaat gegeneraliseerde tuberculose met necrosevorming, die
dodelijk verloopt (type V i 1 1 e m i n) ;

3. (indien slechts weinig bacteriën ingespoten) lokale tuberculeuze veranderingen
in nieren, longen en gewrichten.

Deze derde vorm ontstaat ook bij konijnen, die geïnfecteerd zijn met weinig virulente
bovine en humane stammen.

Bij het varken komt veel aviaire tuberculose voor; natuurlijke infecties bij rund,
geit en apen zijn vastgesteld.

Omgekeerd v/erd ook dcxjr Koch en Rabinowitsch nagegaan voor welke tu-
berkel-bacteriën vogels gevoelig zijn, door met zoogdier-bacteriën besmet voedsel toe
te dienen. Kippen en roofvogels konden op deze wijze niet geïnfecteerd worden. Bij
papegaaien en kanaries gelukte dat wel; deze bleken gevoelig voor de humane, bovine
en aviaire bacterie. Ook toonden zij aan, dat de tuberkel-bacterie intra-uterien in
het kippeëi kan doordringen hetgeen door Richter (1927) enRaebiger (1929)
bevestigd werd: zij toonden de aanwezigheid van de bacterie in het ei aan, 11 dagen
nadat de kip kunstmatig geïnfecteerd was.

R a e b i g e r ging na hoe lang een ei gekookt moet worden om de kiemen te doden
en vond dat daartoe resp. 3 minuten (eiwit) en 6 minuten (eigeel) nodig is.
Klimmer (1931) onderzocht handelscieren en bevond 5,3% besmet: Beller
(1931) slechts 0,3%.

De aviaire tuberkel-bacterie kan dus hoge temperaturen verdragen (meer dan 80° C),
maar blijft ook in de vrije natuur jarenlang levensvatbaar.

Schnee meier vond bij 73% van aan tuberculose lijdende kippen levende bac-
teriën in het vlees; V o s s bij 90,9%.

M a u z toonde bij geïnfecteerde kippen in 74% van de gevallen bacteriën in de
hersens aan en wees erop, dat het Y e r s i n-type van tuberculose (veel bacteriën
in de organen zonder macroscopische tuberculeuze veranderingen) bij kippen veel-
vuldig voorkomt.

Omstreeks 1955 berekende men, aan de hand van bij de gezondheidsdiensten inge-
zonden materiaal, dat de pluimveestapel in Duitsland voor ± 5% met tuberculose
besmet was; beschouwde men alleen de fok- en vermeerderingsbedrijven dan was
dit 1,4%.

Nassal vond in Baden door middel van tuberculinatie 6,4% voor alle bedrijven
en 5,6% voor alleen de fok- en vermeerderingsbedrijven.

Klein en S t c f f k e wezen op de relatie tussen leeftijd bij het voorkomen van
tuberculose bij de kip. Zij vonden bij dieren tot 2 jaar 8%, tot 3 jaar 45% en, op
bedrijven waar ook nog dieren ouder dan 3 jaar aanwezig waren, tot 70% tuber-
culose. Omdat op intensieve pluimveebedrijven de oudere dieren regelmatig ver-
wijderd worden is oj) dergelijke bedrijven tuberculose van weinig betekenis.
Bij het rund manifesteert een infectie met de aviaire tuberkel-bacterie zich meestal
slechts door een positieve tuberculinatie. Bij hoge uitzondering worden de bacteriën
met de melk uitgescheiden (zie Jensen c.s.). Thorshaug nam in 1947 een
teruggang in melkproduktie van 25% waar bij een met aviaire tuberculose besmet
rundveebeslag. P1 u m vermeldt gevallen van abortus bij koeien ten gevolge van
aivaire tuberculose. (P o s t en V a n LM s e n beschreven in 1954 twee gevallen van
gegeneraliseerde en open longtuberculose bij het rund, veroorzaakt door aviaire
tuberkel-bacteriën, Ref.)

Volgens Meyn vertoont 0,22% van de runderen in Duitsland een positieve reactie
op aviaire tuberculose.

.Algemeen bekend is, dat het varken zeer gevoelig is voor aviaire tuberculose. De
grote infectiebron is de boerenkip. Met behulp van slachthuisgegevens wordt de
jaarlijkse schade, veroorzaakt door aviaire tuberculose bij het varken, geschat op
9 miljoen D.M.

Op grond van het voorgaande zal het duidelijk zijn, dat het noodzakelijk is de tuber-
culose onder het pluimvee georganiseerd te bestrijden. De diagnose wordt bij het
levende dier door middel van tuberculinatie gesteld, die evenwel slechts 60% van de
besmette dieren aanwijst. Mogelijk is de snelagglutinatietest /an Feldmann een beter
diagnosticum, zoals door vele onderzoekers bevestigd wordt.

(Ook indien in een koppel slechts enkele dieren positief bevonden worden, wordt de
gehele koppel als besmet beschouwd. Deze z.g. „avitest" is omslachtiger dan de
tuberculinatie en wijst hoogstens meer aangetaste dieren aan, maar zeker niet meer
aangetaste koppels. Wel is de avitest van betekenis bij dieren met geringe (of zonder)
kopversierselen. Ref.)

Bacteriologisch worden de pathogene myco-bacteriën nu nog in M. tuberculosis,
M. bovis en M. avium ingedeeld.

De laatste jaren zijn er echter bij mens en dier een aantal pathogene mycobacteriën
gevonden, die een herziening van genoemde indeling noodzakelijk maken.
R u n y O n stelt de volgende indeling voor:

Groep I: fotochromogene stammen (geven kleurstoffen af bij lichtinwerking) ;
Groep II: scotochromogene stammen (geven reeds zonder lichtinwerking kleur-
stoffen af en reeds in de eerste cultuur) ;
Groep III: niet fotochromogene stammen (de avium- en aviumachtige stammen;

aviumachtigen worden ook wel als „atypische niet-fotochromogene stam-
men" en als „myco-bacteriën - Battey" aangeduid);
Groep IV: snelgroeiende witte, grauwe en bruine saprofyten.

Cultureel zijn M. avium en de aviumachtigen niet van elkaar te onderscheiden; het
verschil is dat M. avium zeer virulent voor de kip is, terwijl de aviumachtigen slechts
weinig virulent zijn. Meissner spreekt dan ook slechts van virulente en weinig
virulente M. avium-stammen.

Indien tuberculeuze processen bij de mens niet reageren op INH, PAS of strepto-
mycine is er zeer waarschijnlijk sprake van een aviaire infectie. M. avium is weinig
gevoelig voor tuberculostatica, hoogstens voor D. cycloserin. Vooral in de U.S.A.
neemt het aantal gevallen van infecties door atypische aviumachtige myco-bacteriën
bij de mens toe en S p i e s s stelt voor in die gevallen de naam myco-bacteriosis te
gebruiken in plaats van tuberculose.

De diagnose „aviaire tuberculose" bij de mens dient bevestigd te worden door aan te
tonen dat de bacterie virulent is ten aanzien van de kip, tenzij men de opvatting van
Meissner deelt. (Meissner kent nl. M. avium stammen, die weinig virulent zijn
voor de kip. Ref.)

N a s s a 1 vond aldus bij 268 door hem bij de mens geïsoleerde myco-bacteriën 23
maal (= 8,5%) M. avium. Dat de mens zich door aviaire tuberkelbacteriën kan
infecteren, hetgeen reeds in 1892 bekend was, is door deze onderzoekingen wederom
duidelijk aangetoond.

Sonmiigen vinden toch M. avium als ziekteverwekker voor de mens onbelangrijk,
anderen wijzen op de grote gevaren, zoals Löwenstein e.a.
In Midden-Europa komt 95% van de mensen in aanraking met de tuberkelbacterie
(ongeacht welke; Ref.), hetgeen blijkt uit de positieve tuberculinaties. Meestal zijn
de natuurlijke afweerkrachten van het lichaam in staat er voor te zorgen, dat kli-
nische tuberculose achterwege blijft en slechts 5% komt onder behandeling. De mens
moet dus wel een grote weerstand tegen de specifieke zoogdier-bacteriën, M. tuber-
culosis en M. bovis bezitten en derhalve een nog grotere weerstand tegen de tuberkel-
bacterie, die voornamelijk voorkomt bij vogels (koudbloedigen), de aviaire.
Voor het to stand komen van een aviaire infectie bij de mens is — naast een ver-
minderde weerstand — een specifieke infectie-gevoeligheid ten opzichte van de
aviaire tuberkelbacterie nodig.

Fowler, M. E., Crenshaw, G. L., Edwards, D. W., H o 1 1 o w a y, C;. K.
and What ley, J. W.: Intrathoracic Surgery in the Horse. Am. ]. vet. Res., 24,
766, (196?).

Het paard is de enige diersoort onder dc voor experimenten geschikte dieren, waarbij
de structuur van de long overeenkomst vertoont met die bij de mens. Dit betreft
vooral de bouw van de bronchiale arteries. Ook dc pathologische veranderingen bij
emfyseem komen bij mens en paard overeen.

De schrijvers hebben proeven genomen waarbij experimente?l emfyseem bij paarden
werd opgewekt.

.Aangezien hiervcxjr injecties in de arteria bronchialis dienden te worden gegeven,
hebben zij hiervoor een thorax-chirurgie ontwikkeld, waarmede operaties op 40
paarden zijn verricht. Hierbij werd onder narcose bij 23 paarden de 6e rib verwijderd,
bij 11 paarden de linker 6e rib, en bij 6 paarden werd de thorax via de 10e inter-
costale ruimte geopereerd. Door een plastic buisje, dat in de gehechte operatiewond
bevestigd was, werd na afloop van de ingreep de negatieve druk in de pleuraholtc
hersteld, waarbij positieve druk in de longen werd uitgeoefend om de lucht uit dc
plcuraalholte te drijven.

Een deel der paarden stierf na de ingreep, maar dit werd als regel toegeschreven
aan de aard der in de arterie ingespoten stoffen. Van controle-paarden, waarbij geen
intra-arteriale injecties werd gegeven, stierf n.1. geen enkele. Ook stierven er 4 aan
pneumo-thorax, waarbij in 2 gevallen deze via de incisie was ontstaan. Bij alle paar-
den ontwikkelde zich matige pleuritis.

Bij 3 paarden traden tijdens dc ribretractic ribfracturen op. Met een tekening is
aangegeven hoe deze fracturen door middel van hechtingen met roestvrij staaldraad
aan de huid werden vastgehecht (ondersteund door cen stukje rubberslang voor het
insnijden in de huid).

Door het langdurig li.g.gen tijdens de narcose (4 tot 6 uur), trad bij ongeveer de helft
van de paarden een voorbijgaande vorm van radialis paralyse op. Deze verdween na
48 tot 72 uur.

Ondanks dat als routine breedspectrum antibiotica werden toegepast (geen bijzonder-
heden; Ref.) trad bij meer dan de helft van de paarden infectie van de operatiewond
op.

Wering, R. F. van en E s s c v e 1 d, H.: Vibrio fetus bij de mens. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 107, 119, (1963).

Uit een purulent proces in dc placenta van cen Nederlandse vrouw, die op 7 maanden
beviel van een levend kind dat zich in dc couveuse goed ontwikkelde, werd een
Vibrio geïsoleerd die door collega .Akker mans (C.D.I., Rotterdam) gedetermi-
neerd werd als Vibrio fetus inteslinalis.

Bloed, faeces en vaginaalvocht van de vrouw waren negatief. Ook bevatte het bloed
geen antistoffen.

De vrouw was echtgenote van cen Rotterdamse banketbakker (dus besmetting door
vee lag niet \\oor de hand).

De schrijvers geven een overzicht van de literatuur betreffende het vcKirkomen van
Vibrio fetus bij de mens. Er zijn in totaal 10 patiënten beschreven. Hiervan waren
7 mannen en 3 vrouwen. Dc mannen waren lijdende aan: artritis van het heup-
gewricht; flebitis in het been; koorts met spierpijnen, gepaard met een psychose;
koorts, herpes labialis, vergrote lever; koorts na tanden trekken; koorts met neuro-
logische symptomen; endocarditis.

foetus afgestonen met etterige veranderingen in de placenta: koorts tijdens de zwan-
gerschap, welke na behandeling genas, terwijl later op tijd een te klein kind ge-
boren werd.

In al deze gevallen werd de diagnose door bloedkweek gesteld. Slechts een van de
patiënten is overleden, nl. de man die koorts met neurologische symptomen had ge-
toond. Verschillende patiënten zijn behandeld met antibiotica.

S t e w a r t, T. B. and G o d w i n, H. J.: Cuticular lesions of Ascaris suum by Pseu-
domonas sp. /. Parasitol., 49, 23!. (1963).

.Als veroorzaker van laesies \\an dc cuticula van Ascaris werd een Pseudomonas sp.
aangetoond. Deze Pseudomonas kon niet gedetermineerd worden als een der goed
beschreven soorten uit dit geslacht.

I s e n s t e i n, R. S.: The life history of Cooperia oncophora (R a i 1 1 i e t, 1898)
Ransom, 1907, a nematode parasite of cattle. /. Parasitol., 49, 235, (1963).
Bij temperaturen van 26-30° C zijn de larven van de trichostrongylide Coo/)en\'a
oncophora na 124 uur infectieus. Na de infectie per os van een kalf konden de
eerste eieren na 1 7-22 dagen in de faeces aangetoond worden.

Long, P. L.: The effect of a combination of sulphaquinoxalinc and amprolium
against different species of Eimeria in chickens. Vel. Ree., 75, 645, (1963).
Uit het resultaat van enkele besmettingsproeven blijkt, dat 0,006% amprolium in het
voeder zeer werkzaam is tegen E. tenella en E. necatrix. Wanneer dezelfde concen-
tratie van sulfaquinoxaline in het voeder gebruikt wordt, ;s deze werkzaam tegen
E. maxima, E. brunetti en E. acervulina. Een combinatie va.i amprolium en sulfa-
quinoxaline in een concentratie van ieder 0,006% in het voeder is werkzaam tegen de
vijf reeds genoemde coccidicnsoorten.

0,006% .Amprolium vermindert bij E. acervulina alleen de nieuwvorming van oöcys-
ten, terwijl sulfaquinoxaline in dezelfde concentratie volledig werkzaam is. Een com-
binatie van beide geneesmiddelen zou een nog betere werking hebben.
0,006% Amprolium heeft geen effect op E. maxima. Daarentegen was 0,006% sulfa-
quinoxaline volledig werkzaam, ook in combinatie met 0,006% amprolium.
Er werden echter ook proeven genomen met een E. maxima stam uit de Verenigde
Staten, welke wèl gevoelig bleek te zijn voor 0,006% amprolium.

Schwerdtner, H.: Uber das Vorkommen und die Bedeutung von Pseudomonas
aeruginosa bei Besamungsbullen. Zuchthygiene, 5, 260, (1961).

Door de stierengezondheidsdienst in Thüringen werden 3861 monsters sperma en
preputiaalspoelingen onderzocht: 10% van het materiaal bleek positief te zijn. In de
spoelingen met de grootste kiemgetallen bleek ook Ps. aeruginosa het meest voor te
komen. Van 302 onderzochte stieren was 25% positief.

De aanwezigheid van Pseudomonas aeruginosa beïnvloedt praktisch niet de kwaliteit
van het ejaculaat en de bevruchting is volkomen normaal. Toch houdt schrijver een
slag om de arm, daar er behalve het door hem gevonden type h (Hübrig en
Köhler), misschien een pathogene type voor kan komen. ƒ. Hendrikse.

Thier, L.: Beitrag zum Stadium der beziehungen zwischen brunstsymptomen, ins-
besondere der Ovarbrunst, und Befruchtungsergebnis bei der Rinderbesamung Tier-
ärztl. Umschau, 6, 261, (1961).

Het vaststellen van het juiste tijdstip voor de inseminatie kan beter door een rectaal
onderzoek geschieden, dan aan de hand van de uitwendige tochtigheidsverschijnselen.
De bevruchtingskans wordt groter naarmate de follikel groter wordt. De follikel
moet zacht en fluctuerend zijn. Springt een follikel vlak vóór of tijdens het onderzoek,
dan wordt de kans op bevruchting gering.

(A. Ziemsen Verlag, Wittenberg Lutherstadt, 1963. D.M. 9.S0)
Van het boekje „Virus und Viruskrankheiten", geschreven door Prof. Dr. G o t t-
friedSchusterte Leipzig, verscheen in 1963 bij het A. Ziemsen Verlag, Witten-
berg Lutherstadt een tweede vermeerderde druk.

Het werkje, dat ongeveer 180 bladzijden groot is en 93 afbeeldingen bevat, geeft een
modern inzicht over virusziekten bij mens, dier en plant, Joch vooral ook over de
natuur der virussen zelf. Men vindt er o.a. de nieuwste gegevens in over de elek-
tronenmicrotcopie met daarop aansluitend een hoofdstukje over de morfologie der
virussen.

Behalve aan de vermeerdering van virussen wordt ook aand.icht geschonken aan de
overbrenging. De bacteriofagen worden vrij uitvoerig behandeld. In het laatste hoofd-
stuk (van bladzijde 105-176) worden enige virussen der zoogdieren behandeld en
een aantal virussen van de mens; dit laatste hoofdstuk is meer bedoeld om een alge-
meen inzicht te geven, het bevat dus niet een volledig overzicht van alle virusziekten
van mens en dier.

Het werkje laat zich zeer vlot lezen en vele van de afbeeldingen zijn zeer fraai en
dragen daarom ten zeerste bij aan het inzicht in de moderne virulogie. Slechts enkele
plaatjes, en dat zijn helaas die welke behoren bij de dierziekten, zijn minder goed uit-
gevallen.

Samenvattend dient gezegd te worden dat „Virus und Viruskrankheiten" de lezer
bondig en duidelijk op de hoogte brengt van de tegenwoordige stand van zaken der
virulogie.

Naar aanleiding van het referaat over het artikel „Konservative Behandlung bei Er-
weiterung und Dislokation des Labmagens vom Rind" von R. B. Holcombe (Tier-
ärztl. Umschau, 18, 130, (1963)) in het Tijdschr. Diergeneesk. (blz. 1430, 1963)
wil ik er op attent maken, dat de auteur uitsluitend schrijft over een dilatatie met
dislocatie van de lebmaag in het rechter gedeelte van de buikholte.
Uit het referaat krijg ik de indruk, dat een verplaatsing van de lebmaag naar links
wordt bedoeld. Voor de practici is het misschien van belang hier nog eens op te
wijzen.

Ten onrechte wordt in Nederland onder een lebmaagdislocatie alleen de verplaatsing
naar links verstaan.

63. Doimev, G. N. en T s o 1 o v, T. G. (Bulgarije): Estimation and ways of
improving overhead ways at meat paeking plants.

Zoals bekend is het hangend vervoer van vlees in een vleeswarenbedrijf een uitstekend
hulpmiddel om met betrekkelijk weinig energie (moeite) een snelle en hygiënisehe
verwerking mogelijk te maken.

Nu zijn er diverse uitvoeringsmogelijkheden van deze wijze van ver\\\'oer. Men heeft
nagegaan welke vorm technisch en economisch het meest aantrekkelijk was. Het bleek,
dat een buizenstelsel de voorkeur verdiende boven rails, aangezien deze buizen grotere
lasten met minder steunpunten kunnen dragen, het transport over buizen gemakke-
lijker is, de wissels in een buizennet eenvoudiger van constructie en goedkoper zijn
en de aanlegkosten van een buizennet lager zijn dan van een net, bestaande uit rails.

64. F y O d o r O V, N. E., R o g o v, I. A., G o r b a t o v, A. V., A f a n a s y e v,
E. E., Golovkin, A. E. en F o m e n k o, V. V. (Moscow Techn. Institute
of Meat and Dairy Ind., U.S.S.R.) : Mechanized line production for skinless
sausage products manufacture.

Gemalen vlees werd door de vierkante of rechthoekige openingen van een aantal
elektroden gevoerd. Het bleek zo mogelijk te zijn een voorverwarming toe te passen,
waarbij eiwitten gedeeltelijk coaguleren. Er diende voor gezorgd te worden dat de
toegevoerde energie te variëren was, aangezien de elektrische weerstand tijdens de
verwarming van het vlees daalde. Dit werd opgelost door de buis, waardoor het vlees
getransporteerd werd, op te bouwen uit verschillende secties, die elk een bepaalde
energietoevoer ontvingen. Bij deze verhitting streeft men ernaar temperaturen van
45-50° C te bereiken.

Aangezien men diverse moeilijkheden ondervond, o.a. door elektrolyse, heeft men nog
naar een andere oplossing gezocht. Daartoe werd het vlees in vormpjes gebracht,
die daarna afzonderlijk gerookt werden en vervolgens met behulp van infra-rood wer-
den verhit. Diverse infra-roodbronnen werden op hun effectiviteit onderzocht: kwarts
buizen bleken om praktische en theoretische overwegingen het meest geschikt te zijn,
aangezien daarmee een vrij gelijkmatige opwarming kon worden bereikt.
De op deze wijze bereide produkten schijnen van een goede kwaliteit te zijn.

65. F r e d h O 1 m, H. (Forschungslaboratorium des Sveriges Slakterieförbund;
Stockholm, Zweden): Vacuum-packed fresh meat.

Een onderzoek wordt beschreven over de houdbaarheid van in krimpfolie voorver-
pakt vers vlees bij 4 a 6° C. Onderzocht werden: gewichtsverlies, pH, uiterlijk, geur
en kiemgetal.De drie onderzochte verpakkingsmaterialen, Cryovac, Tensipac (Plio-
film), Cellofaan, gaven nagenoeg hetzelfde resultaat. Rundvlees bleek na 10 dagen
nog goed te zijn; varkensvlees was bedorven.

Verder werd de mogelijkheid onderzocht om grotere stukken rundvlees vacuum-ver-
pakt te laten rijpen bij O a 1 ° C. Na 14 dagen werden nog geen afwijkingen gecon-
stateerd. Na 21 en 28 dagen traden kleurafwijkingen op, doch overigens was het
vlees nog in goede staat.

66. Pel e e V, A. (Moskou, U.S.S.R.): Constructing and designing of machines tor
dehairing.

Schrijver bespreekt het principe van varkensontharingsmachines en geeft mechanisch-
technische berekeningen voor de constructie daarvan. De voordracht is alleen in de
Russische taal aanwezig.

1 Het le, 2e, 3e en 4e deel van dit verslag treft men aan op resp. pag. 1244 (af-
levering 19), 1316 (aflevering 20), 1380 (aflevering 21) en 1443 (aflevering 22)
van jaargang 1963 van dit tijdschrift.

67. B a r y 1 k O-P i k i e 1 n a, N. (Meat Research Institute; Warschau, Polen): The
determination of contribution coefficients for scoring the quality of canned ham.

Van een aantal gepasteuriseerde hammen werden de algemene kwaliteit en de indi-
viduele kwaliteitsfactoren als kleur, smaak, e.d. organoleptisch beoordeeld volgens
5-punts cijferschalen.

Op grond van dc gevonden correlaties der individuele factoren met de algemene be-
oordeling werd berekend welke factoren het totale beoordelingscijfer het meest be-
ïnvloeden. De bijdrage van elke factor werd in de vorm van een contributiecoëffi-
ciënt vastglegd. Uit een eenvoudige rcgressievergelijking kan met behulp van de be-
oordelingscijfers en bijbehorende contributiecoëfficiënten der kwaliteitsfactoren het
waarderingscijfer voor de algemene kwaliteit berekend worden.

68. T e r p 1 a n, G. en S c h I a t t c r e r, B. (Institut für Nahrungsmittelkunde dei
Tierärztlichen Fakultät der Universität München, W.-Duitsland) : Zur Bedeu-
tung von Monoglyzeriden für die Fleischverarbeitung.

Toevoeging van 0,5% glycerinemonostearaat aan het spek voerde bij de vervaardi-
ging van „Brühwurst" wel tot fijnere verdeling van het vet in het rauwe deeg, maar
bij pastcurisatie trad meer gewichtsverlies op dan bij de normale werkwijze. Ook ver-
kreeg het produkt een vettige smaak.

Bij „Kochwurst", zoals leverworst, die als water in olie emulsie opgevat moet wor-
den, werd wel een duidelijk merkbare verbetering in smaak en consistentie bereikt.

T i I g n e r, J. en M a k o w i e s k i, A. (Gdansk, Polen): Advantages of the
friction type smoke generator. (Voordracht niet aanwezig.)

71. T i 1 g n e r, J. en S i k o r s k i, Z, (Gdansk, Polen): The optimization of the
electrostatic smoking process. (Voordracht niet aanwezig.)

72. P a t r i k, I. (U.S.S.R.) : The influence of rationsfats and phosphatides for
increasing the property of poultry meat. (Voordracht niet aanwezig.)

Het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen maakt bekend, dat zijdens
de Regeringscommissie voor de Emigratie van het Ministerie van Sociale Zaken en
Volksgezondheid werd bericht, dat in de Federatie van Rhodesië en Nyasaland, bij
Federal Government Notice 130/6,3 van 26 april 1963, m^\'t ingan,g van genoemde
datum, dierenartsen die deze hoedanigheid aan de Rijksuniversiteit tc Utrecht heb-
ben verkregen, als zodanig in de Federatie worden erkend.

Voorts kan nog vermeld worden dat een dergelijke faciliteit ook geldt voor de na-
vol.gende instellingen:

Veterinary College of Berlin,
Veterinary College of Hannover,
Veterinary College of Munich,
University of Giessen,
University of Leipzig,
University of Berne,
University of Zurich,
University of Viena,

National Veterinary School of Alfort, Toulouse, Lyon,
Royal Veterinary and Agricultural College Copenhagen.

De graad van Doctor of Veterinary Medicine van het New York State College wordt
bij bovengenoemd besluit in de Federatie eveneens als zodanig erkend.

PROCEEDINGS 3d. SYMPOSIUM OF THE WORLD ASSOCL4TION OF VE-
TERINARY FOOD HYGIENISTS.

Zojuist zijn de Proceedings van het in de titel genoemde symposium, dat in 1962 te
Nice (Fr.) werd gehouden, uitgekomen. Het is een boekwerk van ruim 300 blad-
zijden geworden, waarin zijn opgenomen een groot aantal voordrachten over vlees-
en slachthuishygiëne, over transport van slachtdieren en vlees, over andere voedings-
middelen van dierlijke oorsprong en over de controlemethoden van de warmtebehan-
deling van melk en eieren en van de daarvan afgeleide produkten.
Het boekwerk bevat voorts een lijst met de namen der deelnemers en is te verkrijgen
bij het Secretariaat van de W..A.V.F.H., Sterrenbos 1 te Utrecht voor $ 7.50 of de
tegenwaarde ervan in onze valuta.

BIOCHEMIE, NIEUWE LEERSTOEL A.AN DE L.ANDBOUWHOGESCHOOL.
Dr. C. Veeger tot hoogleraar benoemd.

De betekenis van de biochemie voor de landbouwwetensch.io is in de laatste jaren
steeds meer naar voren gekomen. In verband hiermede was te Wageningen reeds
geruime tijd een werkgroep op dit gebied bezig, terwijl voor een enkele studierichting
door Prof. Dr. H. J. den Hertog, hoogleraar in de organische scheikunde, een college
algemene biologie werd verzorgd. In verschillende laboratoria wordt in toenemende
mate biochemisch onderzoek verricht, zodat een coördinerend hoogleraar voor het
vak biochemie steeds meer nodig werd. Deze is thans gevonden in de persoon van
Dr. C. Veeger, die met ingang van 1 januari 1964 tot hoogleraar in de biochemie
aan de Landbouwhogeschool is benoemd.

Prof. Veeger werd in 1930 geboren. In 1947 ging hij scheikunde studeren aan de
Gemeentelijke LIniversiteit van .Amsterdam. Deze studie werd van 1950 tot 1954
onderbroken voor werkzaamheden op het biochemisch laboratorium van een indus-
triële onderneming. Daarna wsa hij assistent aan bovengnoemde universiteit, v/aaraan
hij in 1958 zijn doctoraal examen aflegde en in 1960 cum laude promoveerde. Dr.
Veeger is thans werkzaam aan de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam.

VERSL.AG OVER DE L.A.NDBOUW IN NEDERL.AND OVER 1961.
(Ministerie van Landbouw en Visserij, \'s-Gravenhage, 1963.)

Teneinde ten opzichte van vorige verslagen niet in herhaling te vei-vallen worden
uit bovengenoemd verslag enkele willkeurige citaten gegeven:

„Het weer, een der belangrijkste factoren voor de landboiiwproduktie, vertoonde
enige overeenkomst met dat in het zeer natte jaar 1960, evenwel met dit verschil
dat de verdeling van de neerslag over het jaar gunstiger was. De zomer was echter
eveneens nat, koud en somber. Doordat pas vrij laat kon worden geoogst en september
een zomerse maand bleek te zijn, kon althans een groot deel van de oogst onder be-
langrijk gunstiger omstandigheden dan in 1960 worden binnengehaald, waarbij meer
van machines gebruik kon worden gemaakt.

Niettemin zijn — volgens voorlopige gegevens van het Landbouw-Econmoisch-Insti-
tuut — de bedrijfsuitkomsten in het boekjaar 1961/\'62 op de meeste landbouw-
bedrijven beneden de verwachting gebleven. De oorzaken hiervan waren, behalve van
meteorologische, ook van economische aard (stijgende kosten en toenemende con-
currentie van het buitenland).

Voor de tuinbouw daarentegen was 1961 over het geheel een gunstig jaar, al liepen
ook hier de resultaten per bedrijfstype sterk uiteen.

In de centrale doelstelling van het landbouwbeleid werd ook gedurende het verslag-
jaar een wijziging gebracht. Intussen tekenen zich de laatste jaren steeds duidelijker
bepaalde ontwikkelingen af, die het noodzakelijk maken het beleid ten aanzien van de
verbetering der externe produktieomstandigheden dienovereenkomstig wordt voort-
gezet. Het markt- en prijsbeleid zal er mede op gericht moeten zijn dat economisch

klimaat tot stand te brengen waarbinnen bovengenoemde ontwikkelingen zich kun-
nen voltrekken."

„Dit jaar deed zich een verschuiving van akkerbouw naar grasland voor. De opper-
vlakte beteeld met akkerbouwgewassen bedroeg 867.424 ha (v.j. 881.614 ha) en het
graslandareaal 1.336.440 ha (v.j. 1.326.816 ha). Een en ander is voor een deel toe te
schrijven aan het omleggen van bouwland in grasland, zulks in verband met de moei-
lijkheden die zich in verschillende gebieden bij de arbeidsvoorziening voordeden. Ook
werd het streven naar bedrijfsvereenvoudiging en specialisatie, met name in de ge-
mengde bedrijven op de zandgronden, een vermindering van de oppervlakte bouw-
land in de hand."

„Bij de voorziening in de behoefte aan trekkracht deden zich ook dit jaar geen moei-
lijkheden voor. Door toenemende motorisatie verminderde het aantal paarden op-
nieuw; de werkpaardenbezetting per 100 ha bouw- en grasland daalde van 7,0 in
1960 tot 6,5 in 1961. Daarentegenover steeg het aantal trekkers van 82.066 tot
88.919.

De mechanisatie in de landbouw breidt zich, mede in verband met het afnemen van
het aantal beschikbare arbeidskrachten, nog steeds uit. In het bijzonder kwamen er
veel oogstmachines bij. Op de weidebedrijven bedroeg het aantal melkmachines in
mei 47.963 (v.j. 38.658) ; ook werden er veel inkuilmachines en hooibouwwerktuigen
aangeschaft."

„De rundveestapel breidde zich ook dit jaar weer uit (volgens de meitelling met
3,3%, volgens de december-telling met 4,9%), zelfs in sterkere mate dan in 1960
(resp. 3% en 2%). Vooral de kalvermesterij neemt nog steeds toe.
Ook dit jaar nam het aantal op produktie gecontroleerde melkkoeien weer sterk toe,
zodat dit aantal thans ruim 12 per bedrijf bedraagt. Het onderzoek naar het eiwit-
gehalte van de melk betreft thans 20% van alle melk- en k.ü.\'kocien (v.j. 19%).
Bij de kunstmatige inGeminatie nam het aantal eerste inseminaties ook dit jaar weer
belangrijk toe (met ca. 80.000 stuks). In verband met de overname van het toezicht
op de K.I. door het Landbouwschap, werden maatregelen getroffen om de organisatie
van de verenigingen aan de nieuwe situatie aan te passen, o.a. door een betere om-
schrijving van de grenzen der werkgebieden. Tengevolge van de voortgezette concen-
tratie nam het aantal verenigingen weer af.

Stijgende kosten en personeelsschaarste waren de oorzaken dat de geregistreerde rund-
veefokkerij zich de laatste jaren niet meer zo sterk uitbreidt. Uit de cijfers van de
stamboeken blijkt nochtans dat zowel het aantal leden als t\'et aantal geregistreerde
dieren toenam.

Hoewel dit jaar de prijzen voor slachtvee in doornsnee iets hoger waren dan in 1960,
bedroeg volgens gegevens van het Produktschap voor Vee en Vlees het aanbod van
binnenlands slachtvee ca. 668.700 stuks (v.j. 681.000).

Het hogere binnenlandse prijspeil en de revaluatie avn de gulden, waaruit lagere
importprijzen resulteerden, hadden tot gevolg dat de invoer van slachtdieien opliep
tot ca. 50.000 stuks (v.j, 22.000). Het aantal slachtingen van rundvee is dientenge-
volge toegenomen tot ca. 732.200 (v.j. 717,800).

Het aantal slachtingen van kalveren liep terug van ca, 784,500 in 1960 tot ca.
651.300 in 1961. Daarentegen steeg de uitvoer van levende kalveren van ca. 16,300
tot ca. 124.000 dieren.

Over het gehele jaar genomen waren de resultaten van de varkenshouderij gunstig,
vooral voor de fokkers. Maar ook de mesters hadden niet te klagen, behalve in het
laatste kwartaal toen de prijzen van slachtvarkens daalden, vvaardoor degenen die de
biggen duur hadden ingekocht, verliezen leden.

De biggenprijzen waren over het algemeen goed. Het aantal dekkingen nam sterk
toe en bereikte een hoogtepunt, nl, 696,400 (v.j, 649,200),"

„De vraag naar voorlichting inzake de verschillende onderdelen van de pluimvee-
houderij was gedurende het verslagjaar groot, in het bijzonder wat betreft de huis-
vesting van leghennen en slachtkuikens."

„Dit jaar begonnen de pluimveeteeltvakseholen te Barneveld en Almelo met de eerste
cursussen. In beide gevallen betrof het cursus.sen ter opleiding tot vermeerderaar-
specifieke pluimveehouder. Aan degenen die er in slagen het diploma voorlichter-
selecteur aan een vakschool te behalen, zal de Veeartsenijkundige Dienst vergunning
verlenen tot het enten van pluimvee tegen pokken en difterie.

Verheugend is het intensieve en vruchtbare contact tussen de Rijksvoorlichtingsdienst
voor de Pluimveeteelt en de organisaties, diensten, instituten en instellingen, werk-
zaam op het gebied van de pluimveehouderij. De samenwerking tussen de provinciale
gezondheidsdiensten voor dieren, de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Rijks-
voorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt enerzijds en de selecteurs in dienst van de
voerhandel anderzijds verliep gunstig en breidde zich in enkele provincies verder uit.
De belangstelling van selecteurszijde voor deze contacten neemt toe. In Limburg ging
de pluimveecommissie van de Gezondheidsdienst voor Dieren, waarin ook de Rijks-
voorlichtingsdienst voor Pluimveeteelt is vertegenwoordigd, over tot erkenning van
voorlichters-selecteur. Met de erkende voorlichters-selecteur -.vordt zeer nauw samen-
gewerkt en worden regelmatig bijeenkomsten belegd ter bijscholing van betrokkenen."
Bij de werkzaamheden van de AID wordt opgemerkt:

„Vooral bij kuikenbroederijen moest herhaaldelijk worden opgetreden. Eveneens werd
bij de pluimveehouders gecontroleerd op het inenten der hoenders, het gebruiken
van entstoffen en het onbevoegd uitoefenen van de diergeneeskunst."
„In dcember 1960 bracht de Minister van Landbouw en \\\'iiserij enkele voorstellen
ter kennis van het bestuur van het Produktschap voor Veevoeder, die beoogden de
werking van de „Verordening gezondheidseisen ge/mporteerde dierlijke eiwitten" te
intensiveren.

De verordening waarin het een en ander nader werd geregeld, werd in juli 1961
door het bestuur van het Produktschap vastgesteld.

Eind 1960 kwam de zogenaamde fifty-fifty regeling tot stand, waarbij werd voorge-
schreven dat de helft van de behoefte aan niagere-nielkpoeder voor de bereiding van
kunstmelk uit de binnenlandse produktie dient te worden oetrokken en dat rechten
op heffingvrije import worden erkend voor de andere helft. Deze regeling had be-
trekking op aankopen van magere-melkpoeder tussen 26 november 1960 en 1 oktober
1961 ter verwerking in kunstmelk vóór 1 januari 1962.

In plaats van heffingvrije invoer kon inlands magere-melkpoeder worden betrokken,
waarvoor een toeslag werd verleend. Deze toeslag was tot cn met 19 oktober 1961
steeds ƒ 2,- per 100 kg lager of nadien gelijk aan dc geldende importheffing."

„Tuberculose. In Utrecht werd dit jaar voor het eerst in de gehele provincie de twee-
jaarlijkse tuberculinatie toegepast. Slechts in Zuid-IIolland kon hiertoe nog niet
worden overgegaan. Het aantal positief reagerende dieren bedroeg voor het gehele
land 1571 stuks, waarvan bij sectie evenwel slechts 22% inderdaad door t.b.c. bleek
te zijn aangetast. Uit dit percentage blijkt dat het probleem van de a-specifieke reac-
ties nog niet is opgelost.

Opnieuw bewezen de zgn. toevalsbcvindingen, d.w.z. de gev.nl\'en waarin bij de vlees-
keuring op de slachthuizen met t.b.c. besmette dieren werden aangetroffen, dat grote
waakzaamheid bij het t.b.c.-onderzoek en keuring, speciaal voor export, geboden
blijft.

Brucellose. Ook dit jaar bleek echter, dat herinfecties van bedrijven die reeds abortus-
vrij konden worden verklaard, regelmatig voorkomen. De entingen van het jongvee
vinden dan ook regelmatig voortgang, ondanks de bezwaren die hieraan wegens het
optreden van blijvende enttiters voor de export zijn verbonden. Het aantal bedrijven
dat abortusvrij en ABR-vrij was varieerde van 99.0% in rGoningen tot 86,1% in
Utrecht.

Mond- en klauwzeer. Het uitbreken van mond- en klauwzeer bij de varkensstapel in
de laatste maanden van 1961 heeft de rundveestapel nauwelijks beroerd. Weliswaar

kwamen bij het rundvee gevallen voor, maar deze bleven vrijwel beperkt tot jonge,
nog niet geënte dieren. Ondanks het feit dat de mond- en klauwzeerentingen van
1961 reeds geruime tijd geleden waren geschied, bleek de rundveestapel dus nog een
alleszins bevredigend immuniteit te vertonen. Wel werd reeds aan het einde van het
verslagjaar besloten, in verband met de gevaarlijke situatie, de entingen in 1962
vroeger te beginnen an hiertoe reeds op 1 januari 1962 de gelegenheid te geven."
„Paarden. Zoals tc verwachten viel, verminderde de paardenstapel in alle provincies
en in alle rubrieken. Bij de jongere paarden blijft de inkrimping relatief groter dan
bij de oudere, zodat een verdere teruggang van de paardenstapel verwacht kan wor-
den. De rubriek paarden van 12 jaar en ouder maakte bij de december-telling weer
ca. 37% van de totale wcrkpaardenstapel uit. Het aantal pony\'s van 3 jaar en ouder
nam verder toe, nl. met ruim 11%.

Zowel in mei als in december bleek de paardenstapel dc grootste inkrimping te ver-
tonen in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland en Limburg, alsmede
in de Noordoostelijke Polder. In Drenthe en Utrecht was de vermindering het kleinst.
Het aantal bedrijven met paarden verminderde van 121.505 in december 1960 tot
1 15.467 in december 1961, d.i. 5%. Zowel het aantal paarden per bedrijf als het
aantal bedrijven met paarden nam dus af. Het totale aantal landbouwbedrijven met
hoofdberoep landbouwer of veehouder bedroeg rond 176.000; hieruit volgt dat op
ruim 65% van deze bedrijven nog paarden worden gehouden. Ondanks de voort-
durende inkrimping van de paardenstapel blijft het paard Jus toch nog een belang-
rijke betekenis in de landbouw behouden.

Om de werkpaardenstapel op een aantal van ongeveer 140.000 te kunnen handhaven,
is ca. 10% van dit aantal aan tweejarige paarden nodig. Daar er maar ongeveer 8500
(ca. 6%) tweejarige paarden aanwezig waren, zal de werkpaardenstapel verder af-
nemen.

De aanwezige tweejarige paarden zijn voortgekomen uit een totaal aantal dekkingen
van 38.536 in 1958. Naar schatting hebben deze ongeveer 20.000 levend geboren
veulens opgeleverd, waarvan er op tweejarige leeftijd slechts ca. 42% is overge-
bleven. Meer dan de helft van de geboren veulens wordt dus afgeslacht voordat zij
de leeftijd om als werkpaard te kunnen fungeren, hebben bereikt.
Bij de Vereniging ter bevordering van de Landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland
(VLN) dekten 12 (ca. 17%) hengsten van het Groningse type minder dan in 1960.
Te zamen met het NWP dekten er in totaal 18 hengsten van dit type minder. Bij
de VLN werden 7 (ca. 8%) hengsten van het Gelders type minder benut.
Bij de Koninklijke Vereniging „Het Friesch Paarden-Stamboek" bleef het aantal ter
dekking staande hengsten gehandhaafd op 23.

Ten opzichte van haar grotere zusterorganisaties nam bij „Het Nederlandsch Shetland
Pony Stamboek" het aantal ter dekking gestelde hengsten en het aantal gedekte
merries sterk toe. Dank zij deze stijging bleef de vermindering van het totale aantal
gedekte merries bij de vier grootste stamboek verenigingen beperkt tot slechts 188
(ca. 0,6%).

Het aantal gedekte merries, geregistreerd door de „Stichting Nederlandse Draf- en
Rensport" (NDR), nam met 67 (9,6%) toe tot in totaal 766, gesplitst in 500 draver-
en 266 volbloedmerrics. Er dekten 25 draverhengsten en 12 volbloedhengsten (v.j.
resp. 24 en 15).

(N.B. op de cijfers betreffende dc dekkingen van de hengsten van het NDR is in-
middels terecht door collega P. J. Bruins commentaar geleverd; Tijdschr. Dier-
geneesk., 88, 1194, (1963). In werkelijkheid bedraagt het aantal door dc volbloed
hengsten gedekte merries 51 volbloed merries cn 216 andere merries.)
Het ,J^ederlands Fjordenpaarden Stamboek" ontwikkelt zich wel heel sterk. Het
aantal in 1961 ter dekking gestelde hengsten bedrcH-g 7, tegenover 6 in 1960. Het
aantal gedekte merries nam met 133 (73%) toe tot in totaal 314. De grote animo
voor het houden van Fjordenpaarden blijkt ook uit het feit dat er in 1961 meer dan
1000 stuks werden ingevoerd. Het goede contact tussen de importeurs van deze paar-
den en het stamboek zal de fokkerij in Nederland nog doen toenemen. Invoer van

goed mannelijk fokmateriaal is noodzakelijk en zal in het begin van 1962 worden ge-
realiseerd.

Ook voor de fokkerij, georganiseerd in de drie stamboeken voor rijpony\'s, t.w.:
Forest Pony Stamboek", „Nederlands Welsh Pony Stamboek" en het „Nederlandse
Stamboek voor IJslandse pony\'s", neemt de belangstelling steeds meer toe. Het aantal
ter dekking gestelde hengsten bedroeg resp. 7, 4 en 1, tegenover 4, 2 en 1 in 1960.
Het aantal gedekte merries bedroeg resp. 129, 124 en 53, tegenover resp. 59, 84 en
51 in 1960: dus in totaal 306 tegenover 194 in 1960, een toeneming van 112 (58%).
Gezien de activiteiten van deze stamboeken voor het kleine paard en de grote inte-
resse die voor deze fokkerij bestaat, speciaal bij de jeugdige paardenliefhebbers, is ook
hiervan een krachtige ontwikkeling te verwachten.

Dit jaar werd een nieuw stamboek opgericht, n.1. de Stichting Nederlandse Haflinger
Club. Deze club, die onderdak verkreeg bij de Kon. Ver. Het Nederlandse Trekpaard,
importeerde 100 merries (waarvan vele drachtig waren) en één hengst, die in 1961
al 44 merries in Nederiand dekte. Ook voor dit type paard bestaat een zodanige inte-
resse, dat meer import van fokmateriaal in de bedoeling ligt.

De bij De Nederlandsche Arabierenclub ingeschreven en \'er dekikng gestelde 11
hengsten hebben in totaal 122 meries gedekt (v.j. 8 hengsten en 80 merries). Ook bij
deze fokkerij was een belangrijke uitbreiding van het aantal gedekte merries, nl. met
ca. 52%, te constateren.

De toeneming van het aantal gedekte merries bij de kleinere paardctypen en bij de
„Stichting NDR" heeft de vermindering bij de grotere paardctypen niet alleen kunnen
opvangen, maar heeft bovendien een vermeerdering van het totale aantal gedekte
merries met 195 (ca. 0,6%) tot gevolg gehad. In de uitbreiding van deze fokkerijen
valt een welvaartsverschijnsel te constateren. Het aantal mensen dat het zich finan-
cieel kan veroorloven er een rijpaard of rijpony op na te houden, neemt van jaar tot
jaar toe, terwijl tevens de belangstelling voor de paardensport als geheel voortdurend
groeit."

„Koninklijke Vereniging „Het Nederlandsche Trekpaard". Het ledental van de
KVNT verminderde ten opzichte van 1960 met 836 (8%). Het is opvallend dat de
drie noordelijke provincies hiertoe niet bijdroegen.

De teruggang in het ledenaantal bij deze stamboekvereniging moet niet alleen aan
verminderde belangstelling voor de fokkerij van de zwaardere lanbouwpaarden wor-
den toegeschreven. Het verbod van het couperen van paardestaarten, opgenomen in
de nieuwe Wet op de Dierenbescherming, is ook van directe betekenis voor dc fok-
kerij van het Nederlandse trekpaard en komt o.a. tot uitdrukking in de plotselinge
sterke vermindering van het ledental der KVNT. Een voortgaande snelle daling is te
verwachten, tenzij het verbod wordt opgeheven of hiervan op een of andere wijze ont-
heffing kan worden verleend.

Dat het verbod van het couperen bij de fokkers van dit type paard door de leden
niet als gerechtvaardigd wordt geaccepteerd, blijkt o.a. uit het feit dat op tentoon-
stellingen, waar ook veulens worden gebracht die na de inwerkingtreding van de
Wet zijn geboren, deze vrijwel allemaal toch gecoupeerd zijn. Het couperen zelf is
nl. wél verboden, doch niet het houden van paarden met gecoupeerde staarten. In de
zuidelijke provincies laat men de dieren veelal in België (o.a. in Baarle-Hartog)
couperen."

Tevergeefs zal men in deze aflevering zoeken naar een bestelkaart voor de aanschaf
van de banden voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, jaargang 1963, als losse
bijlage ingevoegd, zoals in de aflevering van 15 december 1963 was aangekondigd.
In verband met het inleggen van de redactionele enquête over het tijdschrift werd
het n.1. wenselijk geoordeeld de bestelkaart in te voegen in dc aflevering van 15
januari a.s.

Zoals men reeds in het „voorwoord" van de redactie heeft kunnen lezen is in deze
aflevering een enquêteformulier ingesloten, dat zo spoedig mogelijk ingevuld wordt
terug verwacht.

De redactie doet een beroep op de medewerking van leden en kandidaat-leden van
de Maatschappij deze enquête zo volledig mogelijk te doen slagen door een snelle
inzending te doen plaatsvinden.

Bij het eventueel ontbreken van het formulier wordt men verzocht dit aan de redactie
te melden, waarna spoedig nazending kan volgen.

Voor zover nodig wordt er de aandacht op gevestigd, dat overeenkomstig de voor-
schriften van de respectieve producenten van de bij de beschikking van 1 augustus
en 20 september 1963 toegelaten kristalviolet-varkenspestvaccins in elk geval varkens
boven 35 kg lichaamsgewicht goïnnnuniseerd dienen tc worden met 10 cnr\' vaccin.
.Alléén voor varkens beneden 30-35 kg lichaamsgewicht kan met 5 cm-"" vaccin worden
volstaan.

In het kader van een fellowship van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Ver-
enigde Naties ,heeft de heer H. E. Liberona Holman uit Chili een veertien-
daags studiebezoek gebracht aan ons land.

De Heer Liberona Holman is belast met het toezicht op dc gezondheid van dieren
en op slachthuisprojecten van het Chileense Ministerie tot ontwikkeling van de vee-
stapel.

De Chileense dierenarts bracht achtereenvolgens bezoeken aan Engeland en Dene-
marken en bezichtigde in ons land speciaal slachthuizen, veemarkten, exportslachte-
rijen, vleeswarenfabrieken en een destructie-bedrijf.

Zijn indruk was dat de hygiënische maatregelen bij de vleesverwcrking in ons land
op zeer hoog peil staan.

Op 9, 10, 11 en 12 december brachten Mr. J. B. C a f f r e y en Mr. J. D. 0"F a r r e 11
een bezoek aan Nederland. De eerste is senior superintending veterinary inspector, de
laatste veterinary inspector van de Veeartsenijkundige Dienst te Dublin.
Zij brachten bezoeken aan dc Veeartsenijkundige Dienst, de Gezondheidscommissie
voor Dieren van het Landbouwschap, het Centraal Diergeneeskundig Instituut, af-
deling Rotterdam en de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren in Noord-
Brabant en Overijssel.

Ook werden zij ontvangen door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde te Utrecht.

Op 16 december is in de gemeente Venray (dorp Leunen) een geval van mond- en
klauwzeer onder varkens vastgesteld. Het betrof type C.

Alle varkens van het besmette bedrijf zijn afgevoerd naar de destructor te Son en
rondom het bedrijf is een straal van 5 kilometer getrokken, waarbinnen een vervoers-
verbod voor herkauwende dieren en varkens geldt. Er wordt een permanente weg-
controle uitgeoefend.

Op alle bedrijven rond de besmettingshaard zijn de varkens vrijwillig tegen mond-
en klauwzeer geënt.

Uit de opgave van dierziekten in het buitenland van 1 december 1963 blijkt, dat in
de aan Nederland grenzende landen de volgende gevallen van besmettelijke dier-
ziekten voorkwamen.
West-Duitsland.

In België kwamen in de periode van 1 tot 31 oktober geen gevallen van de eerst-
genoemde ziekten voor.

15, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Hotel-
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 69)
16—23, 2e Internationale Week van de Landbouw, Brussel.
Maart,

21—23, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447)
AugustusjSeptember,

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.).

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Na een maandenlang ziekbed overleed te Velp ten
huize van zijn broer op 15 juli 1963 collega Sj. ].
Hoogstra.

Sjoerd Johannes Hoogstra werd op 3 juli 1890 te
Zetten geboren en bezocht de H.B.S. te Gouda, waar-
van zijn vader directeur geworden was. In 1911 ging
hij naar Utrecht om zich daar met volle energie op de
studie voor veearts te werpen. Nadat hij in 1916 zijn
diploma had behaald, heeft hij het Vaderland tijdens
de mobilisatie gediend als reserve paardenarts in Til-
burg. Zijn grote ervaring, die hij hier heeft opgedaan,
vooral op het gebied der kreupelheden, kwam hem
later in het Zeeuwse land bijzonder goed van pas en zij
bezorgde hem een ongekend vertrouwen bij de boeren.

Na in september 1918 getrouwd te zijn met mej. Jeane
Abeling, die voor hem altijd een bijzondere steun is
geweest in de praktijk, vestigde hij zich op Noord-
Beveland, waar hij zich als paardenliefhebber uitste-
kend thuis voelde. In december 1922 nam hij de prak-
tijk over van collega De Waardt te Middelburg. Dank
zij zijn uitmuntend verstand, zijn groot lichamelijk
uithoudingsvermogen en zijn 7vil om te dienen slaagde
collega Hoogstra er in om deze grote, zware praktijk
op een voortreffelijke wijze te runnen. De wegen op
Walcheren waren vooral \'s winters haast onbegaanbaar
en vele boerderijen konden alleen via modderpaadjes,
over planken en met roeiboten bereikt worden.
Ondanks deze zware praktijk kon hij toch nog uren
\'s avonds achter de microscoop zitten om bijv. tuberkel-

bacillen te zoeken, om op deze wijze een voorlopige
diagnose te kunnen bevestigen.

Voor de jongere collegae was hij een harde leermeester,
die kans zag hen op een praktische en wetenschappe-
lijke wijze wegwijs te maken in het labyrinth der vete-
rinaire praktijk.

Dat hij alles voor de praktijk en het dier over had,
bleek wel na de bevrijding in november 1944, toen hij
wel onder bijzonder moeilijke omstandigheden de prak-
tijk moest doen gedurende de \'nundatie van het eiland.
Hoewel hem allang een rustiger leven was voorge-
schreven, ging hij zich pas associëren, toen hij er voor
zichzelf van overtuigd was, dat het werk veel te zwaar
voor hem ging worden.

In 1949 vestigde hij zich in Zoutelande in een klein
gedeelte van zijn oude praktijk. Ook daar kende hij
geen rust en werkte hij door tot hij om gezondheids-
redenen zijn geliefde werk vaarwel moest zeggen.
Toch bleef hij tot zijn overlijden adviseur van de
Onderlinge Paardenverzekering „Walcheren", wat hij
met enthousiasme deed.

Een zware slag trof hem, toen zijn vrouw hem in ja-
nuari 1962 plotseling ontviel. Vrij kort daarna open-
baarde zich bij hem de ziekte, die zijn sterke gestel vol-
komen zou slopen. Hoewel hij als ervaren clinicus wist
aan welke ziekte hij leed, heeft hij toch zijn maanden-
durend lijden moedig gedragen, vooral gesteund en op
een onnavolgbare wijze verpleegd door zijn broer-
collega, diens vrouw en dochter.

De teraardebestelling vond overeenkomstig zijn wens
in alle stilte plaats op 18 juli te Vlissingen in aanwe-
zigheid van zijn familie en enkele vrienden.
Het moge zijn dochter tot troost zijn te weten, dat met
hem een groot practicus is heengegaan en dat hij vele
vrienden nalaat, die hem dankbaar zijn voor hetgeen
hij voor hen heeft betekend.
Hij ruste in vrede.

Direct na Nieuwjaarsdag wordt alle leden een contributienota toegezonden. De uit-
voering van de regeling is sterk vereenvoudigd; de toelichting op de achterzijde van
de nota kon dan ook kort zijn.

Vooral de leden, die niet op de laatste AlgemeneVergadering zijn geweest, wordt
geadviseerd kennis te nemen van de betreffende notulen, in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 15 december 1963, pag. 1910-1912, waarin uitvoerig wordt
uiteengezet, hoe de toekomstige regeling is en waarom deze tot stand is gekomen.

In verband met de Nieuwjaarsdag, die op een woensdag valt, zal de secretaris don-

derdag 2 januari 1964 de gehele dag op het bureau aanwezig zijn voor telefonisch
contact en ontvangst.

Met ingang van 1 januari 1964 worden ter voorziening in de betreffende vacatures,
in de Tarievencommissie opgenomen de collegae Den Breeje (op voordracht van de
afdeling Utrecht), Clay (op voordracht van dc afdeling Noord-Holland) en Van der
Meulen (op voordracht van de afdeling Gelderland).

In de aflevering van 15 december j.1. is het verslag van de laatste vergadering van
het Algemeen Bestuur als losse bijlage toegevoegd.

Mocht bij de verzending dit verslag abusievelijk niet zijn ingelegd, dan wordt het op
verzoek alsnog nagezonden.

Enige tijd geleden heeft het Hoofdbestuur een enquête gehouden onder de dieren-
artsen, die belast zijn met het toezicht van de K.I. bij varkens.

De bedoeling hiervan was o.a. enig inzicht tc verkrijgen in de omvang van de werk-
zaamheden en het honorarium, dat hiermede in overeenstemming is.
Helaas is de enquête, ook na herhaald verzoek, zó summier beantwoord, dat het
Hoofdbestuur over onvoldoende richtlijnen beschikt.

Een jonge Turkse dierenarts zoekt voor de wintermaanden plaats bij een prakli-
zerend dierenarts, als assistent, vooral voor georganiseerde dierziektebestrijding. Deze
collega, die vrij goed Duits spreekt, stelt zich direct beschikbaar.
Verdere inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij het bureau.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde, hopen in 1964 hun dierenartsjubileum te vieren;

Dr. A. Bos, Maarssen.
D. J. Dees, \'s-Gravenhage.
G. Heeringa, Workum.
IJ. Heida, Leeuwarden.

De afdeling Groningen-Drenthe van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde houdt haar eerstvolgende vergadering op zaterdag 15 februari 1964 om 14.00
uur in Hotel-Restaurant Riehe te Groningen.

De afdeling Zuid-Holland heeft in het 4e kwartaal 1963 op twee dagen activiteiten
ontplooid.

Op zaterdag 14 september organiseerden wij een dag, bedoeld als contactdag met de
afdelingen Noord-Holland en Utrecht. Deze dag droeg van begin tot eind een ge-
zelligheidskarakter.

\'s Morgens kwamen we bijeen op Avifauna, waar gestart zou worden voor een oriën-

teringsrit. Het aantal deelnemers (15) viel ons wat tegen, we hadden er graag wat

Helaas konden 3 deelnemers de eerste controle al niet vinden. .Anderen deden er nogal

goede weg geholpen worden (om er, naar later bleek, binnen de kortste tijd weer af

Ondergetekende had de start verzorgd en nam ook de finish. Ik was daar bijtijds,
want jc kon nooit weten, of er soms mensen te vroeg aan de finish kwamen. Na ander-
half uur wachten kwamen er twee Utrechtse collega\'s de controlekaart inleveren. Met
de mededeling, dat er wel niet meer zouden komen.

Er werd daarna verzameld in Treslong. Hier kwamen verschillende collega\'s, die
overdag verhinderd waren geweest. Er werd een borreltje g.-dronken en daarna ge-
dineerd.

Aan tafel hebben de collega\'s Visser en Mol namens Utrecht en Noord-Holland wat
gezegd. Ik herinner me, dat zij er over dachten volgend jaar zo iets in hun afdeling
te willen proberen. Onze voorzitter achtte dit met name voor Utrecht met haar
overschot aan intellect niet zo moeilijk.

Onder de koffie werden de prijzen uitgereikt. En, omdat er meer prijzen waren dan
reglementair gefinishten, hebben we alle resultaten berekend en zo zijn we toch nog
alles kwijtgeraakt. Het aantal strafpunten, dat ieder had, weet ik niet meer, want de
controlekaarten zijn in Treslong blijven liggen.

Wel weet ik nog, dat collega Visser eerste was en collega Schneider tweede. Deze
twee hebben geregeld zeer dicht op elkaar gezeten, zo zelfs, dat ze elkaar bij dc
controle raakten.

Verder vielen in de prijzen: mevrouw Van Dijk (Oudewater), collega Oskam (Meer-
kerk) en de collegae Hooyberg, Stam en Otto. De poedelprijs werd met meer dan
600 strafpunten behaald door collega Kruyt, de voorzitter van de afdeling Zuid-
Holland, die er samen met zijn echtgenote om zo te zeggen praktisch niets van te-
recht hadden gebracht.

Tot middernacht werd er gepraat, gedanst, geborreld.
2. Afdelingsvergadering, 27 september 1963.

In deze vergadering herdacht de voorzitter de op 24 augustus overleden Directeur
van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland, collega A. A.
Oskam. De voorzitter schetste hem als de man, die in al zijn functies en hoedanig-
heden steeds op de eerste plaats een collega was.

Een groot deel van de vergadering werd ingenomen door de bespreking van de agenda
van de 110e Algemene Vergadering, terwijl ook het Mantelcontract ter sprake kwam.
We kregen er een nieuw lid bij, n.1. Mevrouw U y t h o f-D ij k s t r a te Delft.
Tenslotte werd in deze vergadering de Novib film „Voedsel of hongersnood" van
Stuart Legg vertoond. Deze film, die ook in Noord-Brabant gedraaid is, geeft een
indringend, beangstigend beeld van de groei van de wereldbevolking en het daarmee
gepaard gaande voedselvraagstuk.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

J. I. te Maarssen, Marhulzenpad, Groenlo.
E. Schuring, Wolvegasterweg 20, Oldeberkoop (Fr.).
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

F. Borm, Mulderstraat 43 bis. Utrecht.
H. J. G. Grooten, Takstraat 21, Utrecht.
P. dc Heer, Hammerweg 28, Ommen.

J. Steenaart, Hendrik de Keyscrstraat 44, Utrecht.
S. Tomer, Catharijnsingcl 86 bis. Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft dc \\olgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlcden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Mej. A. J. van Haagen, Koningslaan 2, Utrecht.

H. G. A. Koek, Sweelinckstraat 1 2 bis. Utrecht.
J. van Strien, Pieter Niclandstraat 75, Utrecht.

Coppoolse, J. P., van Grijpskerke (Z.) naar Bunnik, Grootelaan 8, tel. (03405) 21 39,
(030) 1 2! 38 (bur.), gr. 535509, dir. van „Groningen" Mij. tot verzekering van
paarden en rundvee. (155)

(privé), 40784;85 (bur.).
Es, I. van, van St. .Annaland naar Utrecht, Biltstraat 142 bis, tel. (030) 1 03 50, we-
tensch. ambt. R.U. (F.d.D., klin, v. vet. verlosk. en gynaccolo.gie). (159)

Haas, J. F. de, te Zaamslag, naar .Axelsestraat 108 aldaar (tel. ongewijzigd). (165)
Hartman H j\'., van Manyemcn naar Ede, Willem Marislaan 9, tel. (08380) 82 62.

Herweijer C H., van Strijen naar (tijd.) Bergen (N.-H.), pension Simmerwille,
Vinkenbaan 6, tel. (02208) 23 33 (privé), (02200) 1 73 47 (bur.), D. in T.N.O.
verband, belast met schapenziektenonderzoek, a.d. prov. G.v.D. m Noord-Holland.

Hiddema W., te .Apeldoorn, functie wijzigen in hoofd v.d. afd. Veevoeding van
Denkavit N.V te Voorthuizen (tel. (03423) 341). (168)

Lako T van Sluis naar .Apeldoorn, 2e Beukenlaan 20, tel. (06760) I 31 95. (180)
Maas, H. J. L., te Nijkerk, aangesloten onder tel. (03494) 22 04 (privé), (03496)
441 (bur.), D. bij Hamersveld N.V. te Hamersveld, Zwarteweg 16. (183)

Meertens J te Wolvega, naar Steenwijkerweg 33 aldaar (tel. ongewijzigd). (183)
Steenis, G. van, van Beiruth naar Cambridge (Eng.), Madingley RD, School for

Uijthof-Dijkstra, Mevr. R., te Delft, aangesloten onder gr. 519484, P. (uitsl. kl

Rodenburg, .A., te Strijen, Nieuwestraat 62, tel. (018541 272, gr. 557628 (voort-
zetting praktijk C. H. Herweijer).

Door een misverstand buiten de schuld van dc redactie is in de pagina-aanduiding van
2 artikelen van aflevering 25 een fout geslopen, die hierbij wordt verbeterd.

Tijdelijk of blijvendearbeids-
ongeschlktheid door ziekte
of ongeval heeft financiële
gevolgen. Wanneer U zich
daartegen verzekert, doe dat
dan goed. Zoek zekerheid
met een daguitkering tot
65-jarige leeftijd bij ziekte en
totVO-jarlge leeftijd bij onge-
val.

De M.O.V.I.R., Onderlinge
Maatschappij voor Artsen,
Tandartsen en Dierenartsen,
bestuurd door Uw collegae,
kan U deze zekerheid bieden.

Dc Amerikaanse arts P o t t e n .ü e r heeft in langdurige voedin,gsproeven met katten
en ratten aangetoond, dat gpasteuriseerde, gesteriliseerde, van melkpoeder bereide
en gecondenseerde melk (evenals onder verhitting bereide vleesprodukten) — in
tegenstelling tot rauwe melk (en rauw vlees) de kwaliteiten missen die nodig zijn
om erfelijke gezondheidsschade te voorkomen.

De Duitse srts-microbioloog R u s c h verklaart het verdwijnen van deze hoedanig-
heden uit het feit, dat hoogmoleculaire eiwitten, die als relbouwstenen van grote
betekenis zijn, bij toenemende temperatuur steeds meer hun :ipecifieke eigenschappen
verliezen.

Pasteuriseren is onder de huidige omstandigheden noodzakelijk. Door evenwel na
het pasteuriseren tc enten met geselecteerde melkstrcptokokkenstammen kreeg
R u s c h een gerevitaliseerd produkt, waarvan de biologische eigenschappen en de
smaak die van volwaardige (van gezond vee afkomstige) rauwe melk zeer dicht be-
naderde.

Uit een voedingsproef, waarbij kinderen gedurende 3 maanden i.p.v. de geb ruikelijke
.gepasteuriseerde melk bovenbedoelde geënte melk als onderdeel van het dagelijks
voedsel kregen, blijkt de potentiële betekenis van dit procédé voor de volksgezondheid.
Zowel de eetlust als het weerstandsvermogen van de kinderen namen aanzienlijk toe.

Experimentele onderzoekingen over ontstaan en
betekenis van resistente Escherichia coli bij mens
en dier.¹)

Kxperirnental studies on the origin and significance of
antibiotic-resistant Escherichia coli in animals and
man.*)

In 1946 ontdekten Moore en medewerkers in de Verenigde Staten, dat
kleine hoe\\\'eelheden van een antibioticum in staat zijn, de groei van jonge
dieren te bevorderen. Deze ontdekking leidde ertoe, dat men in de daarop-
volgende jaren op grote schaal antibiotica als groeibevorderende factor in
de vorm van lage concentraties in het veevoeder ging toepassen. In een
later stadium werden antibiotica ook gebruikt \\oor de conservering van
voedsel, in hoofdzaak van \\is en gevogelte. Ter onderscheiding van het
therapeutisch gebruik \\an antibiotica, worden beide genoemde toepassingen
wel aangeduid met de term: niet-medisch gebruik van antibiotica. De om-
vang van het niet-inedisch gebruik van antibiotica moge blijken uit het feit,
dat reeds in 1954 200 van de 1000 ton antibiotica, welke in totaal in de
Verenigde Staten werden geproduceerd, in veevoeder v/erden verwerkt!
Bij de therapeutische toepassing van antibiotica was men reeds geconfron-
teerd met het feit. dat oorspionkelijk gevoelige bacteriën door contact met
een antibioticum ongevoelig konden worden. Deze zogenaamde verworven
resistentie bleek echter ook te ontstaan als gevolg van het niet-medisch ge-
bruik van antibiotica, met name bij dieren, die enige tijd met lage concen-
traties van een antibioticum werdcti gevoederd ter l;evordering van de
groei.

Mede door het sterk toegenomen gebruik van antibiotica, zowel voor me-
dische als niet-medische toepassing, is het ])robleem van de bacteriële resis-
tentie gedurende de laatste jaren steeds meer op de voorgrond getreden.
Hierbij staan de |)rohlemen omtrent de wijze van ontstaan van resistente
darmbacteriën en de betekenis enan in medisch en medisch-veterinair op-
zicht in het centrum van de belangstelling.

Naar aanleiding hiervan ontstond het plan, in het complex van vragen
omtrent bacteriële resistentie een klein gebied af te grenzen en nader te be-
studeren, waarbij de volgende gedachten hebben geleid tot een meer con-
crete probleemstelling.

Tot de antibiotica, die het meeste als groeibevorderende factor worden ge-
bruikt, behoren de tetracyclinen (chloortetracycline en Oxytetracycline),
penicilline, streptomycine en bacitracine. Deze stoffen worden in doseringen,
variërende van 2-100 gewichtsdelen per miljoen, door het veevoeder ge-

1 .Autorefcraat van proefschrift. Utrecht, 1963. Summary of thesis, published in
English, Utrecht, 1963.

2 Dr. P. A. M. Guinee; bacterioloog in het Laboratorium voor Zoönosen, Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

inengd en aldus aan het dier verstrekt. Hoewel het mechanisme van de
groeibevorderende werking slechts gedeeltelijk bekend is, kan worden aan-
genomen, dat het voornamelijk berust op de invloed, die de antibiotica op
de daiTnflora uitoefenen.

Aangezien het nauwelijks mogelijk is, de darmflora, met haar \\ele, vaak
moeilijk kweekbare microörganismen, als geheel te bestuderen, werd be-
sloten, het onderzx)ek te beperken tot één bacteriesoort. Als zodanig werd
Escherichia coli uitgekozen, omdat er duidelijke aanwijzingen bestaan, dat
bepaalde typen van E. coli in tegenstelling tot de meeste andere darm-
bacteriën een rol spelen als verwekker van bepaalde ziekten bij mens en dier.
Bovendien was de studie ervan extra aantrekkelijk, omdat het Laboratorium
voor Zoönosen de beschikking heeft over nagenoeg alle, voor de serologische
determinatie van E. colt benodigde antisera. E. coli is van nature onge-
voelig voor penicilline en bacitracine, zodat van de eerder genoemde anti-
biotica alleen de tetracyclinen en de streptomycine in dit onderzoek be-
trokken hoefden te worden. Hierdoor werd de probleemstelling beperkt tot
de vraag, v>\'elke invloed lage doseringen van de teracyclinen en strepto-
mycine uitoefenen op de coliflora van dieren. Uitgaande van de veronder-
stelling, dat de coliflora resistent wordt ten gevolge van toevoeging van
antibiotica aan veevoeder, is het van belang te weten, of de resistente stam-
men beperkt blijven tot hun gasheer, of ook kunnen overgaan op andere
dieren en op de mens. Zoals uit het hierna volgende literatuuroverzicht zal
blijken is reeds een en ander bekend over de aard en samenstelling \\an de
normale coliflora bij mens en dier. Niettemin was het noodzakelijk, nadere,
S|)eciaal op bovengenoemde probleem gerichte onderzoekingen, te ver-
richten omtrent de aard en de samenstelling van deze coliflora.

E. coli, een biochemisch gemakkelijk te herkennen miei\'oörganisme, bezit een
gecompliceerde antigeenstructuur. Men onderscheidt in de Serologie van
E. coli 3 klassen van antigenen:

verhitting bij 100° of 120°.
K antigenen, somatische antigenen, welke min of meer als kapsels om het
O antigeen zijn gelegen en daardoor agglutinatie van een le-
vende bacteriestam in zui\\er O antiserum verhinderen, In
tegenstelling tot O antigenen worden de K antigenen door
\\erhitting bij 100° of 120° geïnactiveerd.
H antigenen, beweeglijke E. coli stammen bezitten een flagellair- of H

antigeen, dat eveneens thermolabiel is.
De serologische typering \\an een E. coli stam berust op de herkenning van
de O groep c.q. de O antigenen, het eventueel aanwezige K antigeen eu,
indien het een beweeglijke stam betreft, het H antigeen. Door deze drie
componenten wordt de serologische formule van een stam bepaald, bijvoor-
beeld 078K80H10, of bij een onbeweeglijke stam 078K80NM (non motile).

Bepaalde E. coli serotypen verooraaken baby-diarree bij zuigelingen en
kleuters; andere typen worden gevonden bij cystitis. Weer andere staan in

verband met dierziekten als colisepsis bij kalveren, slingerziekte, hemorra-
gische en catarrale enteritis bij varkens, en coligraniiloma en complicaties bij
„Chronic Respiratory\' Disease" bij pluimvee.

E. coli is voorts bij de mens en vele diersoorten een normale darmbewoner.
De meningen omtrent de betekenis van de damiflora in het algemeen en
van de coliflora in het bijzonder lopen sterk uiteen. Een team van Ameri-
kaanse onderzoekers heeft de aard en samenstelling van de coliflora bij de
mens bestudeerd. De resultaten van de onderzoekingen toonden aan, dat
de coliflora van de mens bestaat uit enkele stammen, welke gedurende lange
tijd persisteren en daarnaast uit 3-4 stammen, die zich slechts enkele dagen
of weken in het darmkanaal handhaven. Deze twee soorten stammen wer-
den door hen „resident", respectievelijk „transient strains" genoemd (voor
deze twee temien worden in deze tekst verder de Nederlandse termen
„permanent", respectievelijk „passant" gebruikt). Dc permanente Oora
bleek zich antagonistisch te gedragen ten opzichte van andere, toevallig of
met opzet oraal opgenomen E. coli.

Door een aantal proefpersonen werden gedurende lange tijd, tot een periode
\\ an tien dagen toe, grote hoeveelheden „vreemde" E. coli bacteriën opge-
nomen, doch in geen enkel geval bleek de pennanente flora van de be-
trokken individuen door de opgenomen stammen te worden verdrongen.
De samenstelling van de dierlijke coliflora werd slechts bij konijnen, honden
en paarden bestudeerd. Men vond hierbij een analoog, zij het minder
duidelijk, onderscheid in permanente en passante stammen.

Gevoeligheid en resistentie voor antibiotica cn
c h e m o t h e r a p e u t i c a.

E. coli is van nature ongevoelig \\oor penicilline en bacitracine, doch ge-
voelig voor de tetracyclinen, chlooramphenicol, streptomycine, neomycine en
furadantine.
Men onderscheidt:

Bepaalde microörganismen zijn van nature ongevoelig voor bepaalde anti-
biotica, omdat een aangrijpingspunt voor het desbetreffende antibioticum
in de stofwisseling of andere levensverschijnselen van de betrokken bacterie
ontbreekt. De ongevoeligheid van de meeste Enterobacteriacea tegen peni-
cilline berust op het feit, dat deze bacteriën in staat zijn penicillinase te

Over de wijze van ontstaan van resistentie bestaan twee theorieën.
Adaptatietheorie: de resistentie is het gevolg van aanpassing en training der
bacteriën en heeft geen genetische, doch slechts een cytoplasmatische basis;
Mutatietheorie: tijdens de vermeerdering van organismen treden spontaan
genotypische veranderingen op, waardoor mutanten ontstaan, die in één
of meer opzichten van de oorspronkelijke stam verschillen.
Men heeft de aanwezigheid van streptomycine-resistente mutanten in strep-
tomycine-gevoelige populaties van E. coli kunnen aantonen. In diverse proe-

ven over reconibinatie, dat is geslachtelijke uitwisseling \\an erfelijke fac-
toren, bij de E. coli stam K12 is aangetoond, dat resistentie tegen antibio-
tica gelokaliseerd is in één of meer genen.

In andere proeven is bewezen, dat transfomiatie mogelijk is; dit betekent,
dat door middel van desoxy-ribonucleïnezuur-be\\attende extracten van re-
sistente bacteriën, andere, oorspronkelijk gevoelige, bacteriën resistent kun-
nen worden gemaakt. Voorts is bewezen, dat resistentie door middel van
fagen van de ene cel op de andere kan worden overgedragen (transductie).
In het algemeen blijkt de mutatietheorie voor de meeste resistentieverschijn-
selen een betere verklaring te geven dan de adaptatietheorie.
Volgens de mutatietheorie ontstaan tijdens de vermeerdering van bacteriën
een klein aantal resistente mutanten. Hoewel deze mutanten reeds ontstaan
voordat contact met antibiotica plaatsvindt, wordt dc resistentie pas mani-
fest, als de bacteriepopulatie in contact met een antibioticum wordt ee-
bracht. ^

In verband hiermede dient te worden vermeld, dat men ten aanzien van
resistentie tegen antibiotica onderscheid maakt in twee typen:

1. in de bacteriepopulatie komen uitsluitend mutanten voor met een wei-
nig verhoogde resistentiegraad. Bij lage doseringen van het antibioti-
cum resulteert de selectie van deze mutanten in een populatie met een
iets verhoogde resistentie-graad; voortgezette selectie door middel van
steeds toenemende concentraties antibiotica leidt tot een populatie met
steeds toenemende resistentiegraad. Deze vorm van resistentie noemt
men obligate m e e r t r a p s-r e s i s t e n t i e. Dit type van resis-
tentie komt onder meer voor bij penicilline en tetracycline en wordt ook
wel resistentie van het p e n i c i 1 1 i n e-t y p e genoemd.

2. een tweede vorm van resistentie is de facultatieve e e n t r a p s-
m e e r t r a p s-r e s i s t e n t i e. In de bactcric]3opulatie komen zowel
hoog-resistente als laag-resistente mutanten voor. Alleen de hoog-resis-
tente mutanten kunnen een hoge concentratie antibioticum overleven
en daardoor tot een hoog-resistente populatie uitgroeien. Bij lagere
concentraties van het antibioticum kunnen ook de laag-resistente mu-
tanten in leven blijven, zodat in dit geval een gemengde populatie
van bacteriën van verschillende resistenticgraden ontstaat.

Deze facultatieve e e n t r a p s-m e e r t ra p s r c s i s t e n t i e
komt onder meer voor bij streptomycine en wordt daarom ook wel
r e s i s t e n t i e V a n het s t r e p t o m y c i n e-t y ]) e genoemd.

Diverse onderzoekers hebben bij dieren als ook bij mensen resistente E. coli
stammen aangetroffen, die zij als primair resistent beschouwen, omdat het
betrokken individu niet met het desbetreffende antibioticum in aanraking
was geweest.

In de literatmn- van dc laatste jaren is herhaaldelijk beschreven, dat de coli-
flora \\an dieren, die ter bevordering van de groei lage doseringen van
een antibioticimi in het voer verstrekt krijgen, resistent wordt tegen het
desbetreffende anntibioticum.

De volgende, uit de bestudeerde literatuiu\' getrokken, conclusies hebben
als uitgangspunt voor onze onderzoekingen gediend:

1. De samenstelling van dc normale coliflora, wat betreft het voorkomen
van permanente en passante E. coli stammen, is slechts ten dele en dan
nog maar bij enkele diersoorten bekend. Over het voorkomen van resis-
tente E. coli, zowel bij de mens als bij verschillende diersoorten, bestaan
slechts enkele gegevens.

2. Door toediening van lage doseringen tetracycline en streptomycine aan
bepaalde diersoorten wordt de coliflora volgens de meeste auteurs resis-
tent. Het is echter niet duidelijk, hoe deze resistentie ontstaat.

.3. Resistente E. coli is volgens sommige auteurs niet, volgens andere wèl een
potentieel ge\\aar voor de volksgezondheid. Mede door gebrek aan in-
zicht omtrent de oorsprong van resistente E. coli kan ten aanzien van
de betekenis bij mens en dier geen oordeel worden uitgesproken.

Om een bijdrage te leveren tot de kennis omtrent hetgeen in deze drie
punten is vermeld, is in eerste instantie onderzocht, hoe de samenstelling
\\an de coliflora is en in hoeverre tetracycline- en streptomycine-resistente
E. coli voorkomt bij de mens en bij verschillende diersoorten. Hierbij werd
van de gedachte uitgegaan, dat pas na deze inleidende onderzoekingen ge-
tracht zou kunnen worden antwoord te geven op de vraag, op welke wijze
de coliflora ten gevolge van lage doseringen antibiotica resistent wordt. De
resultaten van het onderzoek kunnen als volgt worden samengevat:

1. Bij de albino-rat, die in een aantal Europese instituten als laboratorium-
rat wordt gebruikt, werd in het geheel geen resistente E. coli gevonden.
Bij de meeste van deze dieren werden uitsluitend permanente E. coli
stammen gevonden; dit zijn stammen, die zich gedurende vele maanden
bij een bejiaalde gastheer handhaven. Slechts bij een gering aantal
albino-ratten bleken ook passanten voor te komen; dit zijn E. coli stam-
men die met het voedsel of anderezins worden opgenomen en slechts
enkele dagen of weken in de faeces aantoonbaar zijn.

2. Bij de mens, de bruine rat, en in mindere mate ook bij het rund, werden
behalve pemianente E. coli stammen ook passanten gevonden. Een deel
van deze passanten wordt gevormd door resistente E. coli stammen. Uit
het feit, dat geen van de desbetreffende mensen of dieren met antibiotica
in contact was geweest, werd de conclusie getrokken, dat het hierbij
besmetting met primair resistente E. coli stammen betreft. Meestal was
de resistente E. coli één tot twee weken na de eerste vondst niet meer in
de faeces aantoonbaar.

3. Bij honden, die in een kliniek waren opgenomen en niet met tetracycline
waren behandeld, werd frequenter tetracycline-resistente E. coli aange-
troffen, dan bij niet o[)genomen honden.

Op een proefbedrijf, alwaar aan een groot aantal kalveren diverse anti-
biotica werden toegediend, werd ook resistente E. coli geïsoleerd bij enige
dieren, die geen antibiotica verstrekt kregen.

Beide waarnemingen vestigen de indruk, dat een resistente coliflora aan-
wezig is in het milieu, waardoor ieder dier vroeg of laat hiermee besmet
wordt.

4-. Bij geslachte mestklaveren en soepkippen werd een hoog percentage
tetracycline- en streptomycine-resistente E. coli aangetroffen. Of het
hierbij primair of vei-worven resistente E. coli stammen betreft, valt
moeilijk uit te maken, omdat niet met zekerheid kon worden vastge-
steld of deze dieren al dan niet met antibiotica waren gevoerd. Op grond

van het feit, dat toevoeging van tetracycline aan kunstmelk voor kalve-
ren in Nederland algemeen gebruikelijk is, moet worden aangenomen,
dat dit ook bij de onderzochte kalveren is geschied. Bij kippen is toe-
diening van tetracycline ter bevordering van de groei daarentegen niet
gebruikelijk in Nederland. Wel worden in geval \\\'an chronische coi\'yza
dikwijls therapeutische hoeveelheden gedurende enige dagen in het
drinkwater verstrekt.
5. Bij nagenoeg alle onderzochte varkens werd tetracycline- en strepto-
mycine-resistente E. coli aangetroffen, hoewel aan geen van deze dieren
antibiotica waren verstrekt. Bovendien werden bij enkele varkens multi-
resistente E. coli stammen aangetroffen. Hieronder waren stammen, die
behalve tegen tetracycline en streptomycine, ook lesistent waren tegen
neomycine, chlooramphenicol en furadantine. De bij deze varkens toe-
gepaste voederwijze, waarbij het meel ± 12 uur tevoren met ondermelk
of water werd aangemaakt, heeft ongetwijfeld invloed op deze besmet-
ting. Bij een oriënterend onderzoek is namelijk gebleken, dat bij deze
wijze van voederbereiding de bacterieflora en daarbij ook de E. coli, te-
voren in het mengvoeder aanwezig, numeriek aanzienlijk kan toenemen.

Oriënterende proeven met pelletvoeding, waarin zich geen E. coli bleek te
bevinden, gaven echter de indruk, dat het voeder en de voederwijze niet
de enige bron van de besmetting met resistente E. coli is. Noch bij varkens,
die met aangemaakt meel weiden gevoederd, noch bij varkens met pellet-
voedering werd enige aanwijzing gevonden voor het bestaan van permanen-
te E. coli stammen.

Het totaal resistent worden van de coliflora bij varkens tengevolge van toe-
diening van 10 pprn tetracycline, zoals ook in de literatuur vermeld wordt,
leek uitsluitend te berusten op een verschuiving in de coliflora ten gunste
van de vrijwel altijd voorkomende primair resistente componenten.
Wegens het ontbreken van permanente E. coli stammen, is het varken
echter ongeschikt om de invloed van langdurige toediening van lage dose-
ringen van een antibioticum op de gevoefige E. coli te leren kennen!"
IDe laboratoriumrat bleek een geschikter proefdier te zijn voor een dergelijk
onderzoek. Dit proefdier bezit namelijk een duidelijk permanente coliflora,
bestaande uit enkele typen. Ondanks toediening van 10,66 en 100 ppm\'
tetracycline en 1 en .3 ppm streptomycine gedurende 3-12 maanden werd
geen ontwikkeling van resistentie van de [jermanente coliflora waargeno-
men, ook niet nadat de E. coli populatie door middel \\ an vleesvoeding ver-
honderdvo.idigd was (10« per gram faeces), een populatiegrootte, waarbij
theoretisch resistentie mutanten kunnen worden ver-wacht. Wel werd vast-
gesteld, dat toediening van genoemde hoeveelheid tetracycline bij de be-
trokken ratten besmetting met primair resistente E. coli van buitenaf in de
hand werkt.

Voorts bleek uit proeven, waarbij ratten, die een serologisch verschillende
peimanente coliflora bezaten, in onderling contact *verden gebracht, dat
een intensieve uitwisseling van E. coli tussen de dieien onderling plaats
vindt. Slechts in relatief weinig gevallen droeg deze uitwisseling een per-
manent karakter; analoog met het verdwijnen van de primair resistente
E. coli stam.men na beëindiging van de tetracycline-verstrekking verdwenen
ook de vreemde E. coli stammen, nadat de dieren weer in afzonderlijke pot-
ten waren geïsoleerd.

1. Het in hoge mate resistent worden van de coliflora bij varkens als ge-
volg van toediening van antibiotica in het veevoeder, blijkt, op grond
van proeven bij varkens en ratten, uitsluitend te berusten op een ver-
schuiving in de coliflora ten gunste van de primair resistente compo-
nenten.

Tevens kan op grond van dezelfde proeven worden geconcludeerd, dat
geen selectie plaats vindt van resistente mutanten in de gevoelige coli-
flora.

2. Vooralsnog bestaan geen aanwijzingen, dat de veterinaire therapie met
antibiotica door het toedienen van deze lage doseringen minder effectief
wordt.

3. De invloed van bovenbedoeld niet-medisch gebruik van antibiotica op
de humane geneeskunde is moeilijk te beoordelen. Het regelmatig voor-
komen van resistente passanten bij de mens wijst op faecale verontrei-
niging van voedingsmiddelen met resistente E. coli stammen, welke voor
een deel van dieren afkomstig zijn. E. coli speelt bij de mens een rol als
verwekker van baby-diarree, peritonitis en cystitis bij volwassenen. Het
is echter niet bekend, of bovengenoemde passanten in v\'erband staan
met deze ziekten. Een betere kennis omtrent de Pathogenese \\\'an bijvoor-
beeld E. coli cystitis bij de mens is daarom noodzakelijk om de betekenis
van de resistentietoename bij het dier te kunnen beoordelen.

In de literatuur van de laatste jaren is herhaaldelijk beschreven, dat de coliflora
van dieren, die ter bevordering van hun groei lage doseringen van een antibioticum
in het voeder verstrekt krijgen, resistent wordt tegen het desbetreffende antibioticum.
Deze waarnemingen vormen het uitgangspunt van de onderzoekingen, die in dit
proefschrift zijn neergelegd.

De doelstelling van het onderzoek is een bijdrage te leveren tot het antwoord op de
vraag, hoe deze resistentie tot stand komt en welke betekenis daaraan in medisch en
medisch-veterinair opzicht moet worden gehecht. Te dien einde is eerst een oriën-
terend onderzoek verricht naar het voorkomen van tetracycline- en streptomycine-
resistente E. coli bij de mens en bij dieren, die al dan niet met antibiotica zijn ge-
voerd. Tevens is met behulp met een nagenoeg volledige agglutinerende set E. coli O,
K en H antisera een onderzoek verricht naar de aard en dc samenstelling van de
coliflora van enkele exemplaren van enige diersoorten en van de mens.
De resultaten van het onderzoek wettigen de volgende conclusies:

1. Het in hoge mate resistent worden van de coliflora bij varkens als gevolg van toe-
diening van antibiotica in het veevoeder, blijkt, op grond van proeven bij varkens
en ratten, uitsluitend te berusten op een verschuiving in de coliflora ten gunste
van de primair resistente componenten,

2. Vooralsnog bestaan geen aanwijzingen, dat dc veterinaire therapie met antibiotica
door het toedienen van deze lage doseringen minder effectief wordt.

3. De invloed van bovenbedoeld niet-medisch gebruik van antibiotica op de humane
geneeskunde is moeilijk te beoordelen. Het regelmatig voorkomen van resistente
passanten bij de mens wijst op faecale verontreiniging van voedingsmiddelen met
resistente E. coli stammen, welke voor een deel van dieren afkomstig zijn. E. coli
speelt bij de mens een rol als verwekker van baby-diarree, peritonitis en cystitis
bij volwassenen. Het is echter niet bekend, of bovengenoemde passanten in ver-
band staan met deze ziekten. Een betere kennis omtrent dc Pathogenese van bij-
voorbeeld E. coli cystitis bij de mens is daarom noodzakelijk om de betekenis van
de resistentietoename bij het dier te kunnen beoordelen.

In the literature of recent years it has repeatedly been reported that the coliflora of
animals, fed antibiotics for growth promotion, emerge resistant against the antibiotic
concerned. These observations constitute the starting-point for the investigations,
embodied in this thesis.

The investigation aims to contribute towards the answer to the question of how this
resistance emerges and what significance should be attributed to it from a medical
and veterinary point of view. Therefore a preliminary investigation has been carried
out into the occurrence of tetracycline- and streptomycin-resistant E. coli in man as
well as in animals. At the same time an investigation has been carried out into the
nature and strain composition of the coliflora in representatives of a number of ani-
mal species and also in some human volunteers. This examination v/as done by means
of a set of agglutinating E. coli O, K and H antisera.
Evaluation of the preceeding data warrant the following conclusions:

1. The emergence of overall resistance in the coliflora of swine after feeding low
levels of tetracycline may, on the basis of experiments with swine and rats, be
considered to be entirely resulting from a shifting within the coliflora in favour
of the primarily resistant components previously present.

2. As yet no indications exist that veterinary therapy with rmtibiotics becomes less
successful consequent to feeding low levels of antibiotics.

3. It is difficult to evaluate the effect of the non-medical use of antibiotics on human
medicine. The regular incidence of resistant transient E. coli strains in human
beings indicates a faecal contamination of foodstuffs with ri sistant E. coli strains,
which partly originate from animals. Particular E. coli types cause infantile
diarrhoea, and peritonitis and urinary tract infections in adults. However, it is not
known whether above mentioned transient strains are associated with these infec-
tions. Consequently, better knowledge about the pathogenesis of human infection
caused by E. coli is required in order to evaluate the importance of the increase
of antibiotic-resistant E. coli in animals.

Dans la littérature des dernières années il a été signalé à plusieurs reprises que l\'ad-
jonction d\'une faible dose d\'un antibiotique à la nourriture des animaux, ceci pour
stimuler leur croissance, entraîne une résistance de leur flore coliforme vis à vis de
l\'antibiotique employé.

Ces observations servent de point de départ aux recherches qui font l\'object de cette
thèse. Le but de ces recherches est de trouver une réponse à la question: Comment
la résistance se développe-t-elle et quelle est la signification qui doit lui être attribuée
du point de vue médical et vétérinaire? Des recherches préalables ont été faites sur
la présence d\'£. coli résistantes à la tétracycline et à la streptomycine tant chez
l\'homme que chez certains animaux nourris avec ou sans adjonction d\'antibiotique
à leurs aliments.

En outre, des examens ont été faits à l\'aide d\'une collection quasi complète d\'anti-
sérums agglutinants O, K et H pour déterminer le type d\'E. coli ainsi que la compo-
sition de la flore intestinale à E. coli chez l\'homme et chez quelques exemplaires de
plusieurs espèces d\'animaux.

1. Les expériences faites sur des porcs et sur des rats démontrent que la forte résistance
des E. coli qui se manifeste chez les porcs provient uniquement d\'un décalage de
la flore des E. coli en faveur de composantes initialement résistantes.

2. Jusqu\'à présent rien n\'indique qu\'en thérapeutique vétérinaire l\'utilisation des
antibiotiques soit devenue moins effective depuis l\'administration de ces faibles
doses d\'antibiotiques.

3. Il est difficile de juger de l\'influence que peut avoir en médicine humaine l\'emploi
non-médical des antibiotiques. Les souches passagères résistantes trouvées fréquem-

ment chez Thomme trouvent leur origine dans une contamination fécale des den-
rées alimentaires par des souches d\'£. coli provenant en partie d\'animaux. Il n\'est
pas connu si ces souches passagères jouent un rôle par exemple dans les coli-
cystites de l\'homme. Il est donc nécessaire d\'avoir une meilleure connaissance de
la pathogénèse de la colicystite de l\'homme pour pouvoir juger de la signification
de l\'augmentation chez l\'animal de la résistance des E. coli aux antibiotiques.

.Aus verschiedenen Veröffentlichungen der letzten Jahre geht hervor, dass die Coli-
flora bei Tieren, die um ihr Wachstum zu fördern kleine Antibiotikamengen als Bei-
mischung im Futter erhalten, gegen das verwendete .Antibiotikum resistent werden.
Diese Beobachtung war das .Ausgangspunkt, für die experimentellen Untersuchungen,
die dieser Dissertation zu Grunde liegen.

Die Zielsetzung dieser Untersuchungen bestand darin, einen Beitrag zur Beantwortung
der Frage zu liefern, auf welche Weise diese Resistenz entsteht und welche Bedeutung
ihr in medizinischer und veterinär-medizinischer Hinsicht beizumessen ist. Zu diesem
Zwecke wurden zu allererst orientierende Untersuchungen über das Vorkommen von
Tetracyclin- und Streptomycin-resistenten E. coli Stämmen bei Menschen und bei
Tieren, die zum Teil .Antibiotikazusätze im Futter erhielten, durchgeführt.
Mit Hilfe einer nahezu vollständigen Sammlung von agglutinierenden E. coli O, K
und H Antiseren wurde die Art und Zusammenstellung der Coliflora bei einigen
Exemplaren von verschiedenen Tierarten und bei Menschen überprüft.
Die genannten Resultate führen zu folgenden Schlussfolgerungen:

1. Das in höherem Masse resistent werden der Coliflora bei Schweinen als Folge
von .Antibiotikabeimischung an das Futter, beruht, zufolge von Versuchen bei
Schweinen und Ratten, au.sschliesslich in einer Verschiebung der Coliflora zu-
gunsten der primär resistenten Komponenten.

2. Vorläufig bestehen keine Hinweise dafür, dass die Veterinäre Antibiotikatherapie
durch die Verwendung von kleinen Dosierungen in Futtermitteln weniger effek-
tiv wirkt.

3. Der Einfluss der obgenannten nicht-medizinischen .Anwendungen von Anti-
biotika auf die humane Medizin lässt sich sehr schwer umgrenzen. Das regel-
mässige Vorkommen von resistenten Passanten weist auf eine faekale Verunreini-
gung von Lebensmitteln mit resistenten E. coli Stämmen hin, welche teilweise von
Tieren kommen. E. coli verursacht bei Menschen Krankheiten, sowie Baby-
Diarrhöen, und Peritonitis und Cystitis bei Erwachsenen, Es ist nicht erwiesen,
dass die oben genannten Passanten mit diesen Krankheiten im Zusammenhang
stehen. Eine bessere Erforschung der Pathogenese zum Beispiel der E. coli-
Cystitis bei Menschen ist erforderlich, um die Bedeutung der Resistenzzunahme
bei Tieren zu beurteilen.

En la literatura de los ültimos anos sc ha descrito repetidas veces que la suministra-
ciön de una baja dosis de un antibiética al pienso de los animales para estimular
el crecimiento, résulta en una resistencia de su flora de E. coli al antibiotico empleado.
Estas observaciones sirven a punto de partida de las investigaciones que constituyen
el objeto de esta tesis,

La investigacion tiene como determinaciones procurar una contribuciôn a la respuesta
a la cuestiôn: cômo se cfectua esta resistencia y qué significaciôn se debe atribuir
a esta de punto de vista médico y médico-vcterinario,

Con tal objeto se ha hecho un examen preliminar sobre la presencia de E. coli resis-
tentes a tetraciclina y streptomicina en el hombre y en animales, que recibian un
pienso con o sin suministraciôn de antibiôticos, Con ayuda de una colccctiôn casi
compléta de antisueros aglutinantes E. coli O, K y H ademâs se ha examinado la

naturalezo y la composición de la flora intestinal de E. coli en unos ejemplares de al-

1. A base de experiencias en cerdos y en ratas resulta que el hecho que la flora de
E. coli en credos se pone en alto grado resistente a consecuencia de la suministra-
ción de antibióticos al pienso, exclusivamente descansa sobre un removimiento en
la flora de E. coli en favor de los componentes primeramente resistentes.

2. Por el momento no hay indicaciones que se haga menos efectiva la terapia vete-
rinaria con antibióticos por la suministración de estas doses bajas.

3. Es dificil juzgar la influencia que pucdc tener sobrc la medicina humana el supra-
dicho empleo no-médico de los antibióticos.

Los pasantes resistentes, regularmente encontrados en le hombre, indican a una
contaminación fecal de alimentos con cepas resistentes de E. coli, en parte proce-
dentes de animales.

En el hombre E. coli hace un papel como causantc de la diarrea en nencs, la peri-
tonitis y la cistitis en adultos. No se sabe, sin embargo, se los pasantes susodichos
estin en relación con estats enfermedades. .Asi es necesario tener un mejor cono-
cimiento sobre la patogenesis de par ejcmplo la colicistitis en el hombre para
poder juzgar la significación del aumento de la siestencia en el animal.

Uit een viertal proeven kon de conclusie worden getrokken dat het licht cen grotere
invloed heeft op het legrijp worden dan het voer.

Verstrekking van volumineus voer vertraagt het aan de leg gaan met ten hoogste
veertien dagen.

Afnemende daglengte, van 3 maanden vóór de leg af en uitgaande van een dag-
lengte van 24-17 uur, kon de leg maar in geringe mate uitstellen. Korte dagbehan-
deling (7 uur licht) vertraagt het aan dc leg gaan van vroeggeboeren hennen met
3 a 4 weken, hetzelfde effect als bij laatgeboren hennen opgroeiend in de van nature
korter wordende dag. Dieren die in de leg werden uitgesteld legden minder kleine
eieren en waren eerder op broedeigewicht.

In de nabijheid van grote steden in de USA kent men een systeem van lammeren
mesten, waarbij vet lamsvlees wordt geleverd door 10 weken oude lammeren. Als
regel worden deze dieren door de moeder gezoogd. Liever echter zou men de lam-
meren „vroeg spenen", zodat dc ooien snel weer drachtig gemaakt kunnen worden.
(Als regel gebruikt men in deze vorm van lamsvlecsproduktie ooien, die het gehele
jaar door vruchtbaar zijn. Ref.).
Proef.

In dne proeven werd (1) het vroeg spenen op zich zelf geprobeerd en vergeleken
met zuigen bij de ooi, (2) één (3) twee soorten kunstmelk met elkaar vergeleken.
In geval (1) bleek de natuurlijke methode het te winnen, in geval (2) waren de
resultaten van beide groepen matig, terwijl dit in geval (3) niet meer zo was, wanneer
de kunstmelk 31% vet bevatte.

Geconcludeerd wordt uit deze proevenserie, dat het vroegspenen bij deze vorm van
lammerenmesterij alleen mogelijk en succesvol is als kunstmelk met hoge energie-
waarden wordt gebruikt.

The value of pH measuring of meat from diseased
cattle slaughtered in emergency.

Reeds in de dertiger jaren zijn door Ooms en Schoon (1933) en door
Post ma (1933) onderzoekingen verricht bij vlees van gezonde en zieke
dieren. Zij kwamen allen tot de conclusie dat de pH van één vleesmonster
niet representatief is voor het gehele dier. Op z\'n minst één monster van de
voor- en één uit de achterhand dienen onderzocht te worden.
Als hoogst toelaatbare pH-waarde van vlees, dat nog onvoorwaardelijk
goedgekeurd kan worden, wordt een pH van 6.2 aangegeven.
Het mag als algemeen bekend worden verondersteld dat de pH-waarde
na de dood afhankelijk is van de glycogeenvoorraad in de spieren op
het moment van sterven, met dien verstande dat een grote glycogeen-
reserve aanleiding geeft tot een lage pH.

De glycogeenreserve is afhankelijk van de digestie en de stofwisseling.
Indien deze gestoord zijn, is een algehele daling van de glycogeenvoorraad
te verwachten; de pH zal dientengevolge na de dood onvoldoende dalen.
Bij een lokale locomotiestoomis zal het glycogeenverbruik niet overal gelijk
zijn. Het is in deze gevallen dan ook te verwachten dat in de verschillende
spieren uiteenlopende pH-waarden gemeten zullen worden.
Daar de pH-waarde van belang is \\oor de keuringsbeslissing, zijn deze
overwegingen aanleiding geweest tot het instellen van dit onderzoek.

Bij 20 opvolgende runderen welke dit jaar in nood geslacht dan wel als
zieke of wrakke dieren werden aangevoerd, werd steeds van vijf spier-
monsters de pH bepaald.

Onderzocht werden de M. praescapularis, de M. triceps brachii, de M.
longissimus dorsi, de M. gracilis en de M. semimembranaceus. De pH
werd elektrometrisch bepaald met de Electrofact pH-meter type 6/Bl.
Als elektrode werd gebruikt een oppervlak elektrode. Tijdstip voor pH-
bepaling was 36-48 uur na slachting, zodat kon worden aangenomen dat
de minimumwaarde steeds was bereikt. Als pH-waarde van de spier werd
aangenomen het gemiddelde van drie of meer waarnemingen van een
oppervlak van het vleesmonstcr.

Hoewel met andere methoden mogelijkerwijs enigszins afwijkende uitkom-
sten zouden zijn verkregen, zullen deze afwijkingen van ondergeschikt
belang zijn, daar de variaties met dezelfde methode voor een zelfde spier-
stuk vrij \\er uiteen kunnen liggen. \'Voor de bepaling van de verschillen
doet het er weinig toe welke methode men kiest, mits men zich maar steeds
van dezelfde methode bedient.

1 A. F. R. ter Schure, adj. directeur van de Gemeente Slachtplaats; Burg. Vissers-
straat 33, Tilburg.

Daar de pH-waarde, zoals uit het onderzoek is gebleken, op hetzelfde spier-
oppervlak .nerk kan variëren, zijn waarden welke niet meer dan 0.2 uiteen
liggen nog als overeenkomend opgevat. Indien een of meer waarden niet
binnen de grenzen, gevormd door de andere, vallen, worden ze als af-
wijkend beschouwd. Liggen slechts de pH-waarden van twee spiermonsters
niet meer dan 0.2 uiteen, dan wordt aangenomen dat geen overeenkomst
aanwezig is.

Bij het samenstellen van de tabel werden eerst de pH-waarden van die
dieren genomen waarbij de waarden overeenkomen, gerangschikt naar
stijgende pH-waarde van de M. praescainilaris. Vervolgens de gevonden
waarden waarbij resp. 1, 2 of alle waarden afwijkend zijn.

Na opstelling van de tabel bleek deze uiteen te vallen iti drie groepen, welke
nagenoeg hetzelfde aantal dieren omvatten. De eerste groep bestaat uit
dieren waarvan de pH-waarden overeenkomen; de tweede groep uit dieren
waarvan één of meer waarden afwijkend zijn, terwijl in de derde groep
de dieren zijn ondergebracht waar geen overeenkomst aanwezig was.

Als we de voornaamste ziekteverschijnselen van dc eerste groe]3 dieren,
waarbij de pH-waarden van de vleesmonsters niet meer dan 0.2 uiteen
liggen, bezien, blijkt dat deze dieren alle lijdende waren aan afwijkingen,
die op het gehele lichaam een geiijkelijke invloed uitoefenden.
Als bijzonderheid is op te merken dat bij rund 19, dat zich overeten had
aan meel, een zeer lage pH werd waargenomen. Het vlees had evenwel een
donkere zeer doffe kleur, zodat een hoge pH verwacht werd. De smaak
was zurig en het vlees voelde droog en korrelig in dc mond.
De verklaring voor deze zeer lage pH zou de volgende kunnen zijn. De
glycogenolyse geschiedt enzymatisch. De maximale omzetting wordt bereikt
als alle factoren optimaal zijn. Nu is normaliter de hoeveelheid glycogeen
niet optimaal. Bij dit rund was zo\'n grote hoeveelheid glycogeen aanwezig,
dat zelfs bij een pH, waarbij anders de omzetting al beëindigd was, deze
toch nog is doorgegaan. A\\aarom dit vlees nog zo donker was? Is het zeer
gewaagd de mogelijkheid te opperen dat de hoeveelheid glycogeen mede
de kleur van het vlees bepaalt?

Bezien we nu de pH van de volgende groep van 7 Jieren dan blijkt dat
steeds één of twee waarden afwijken. Het waarom is niet altijd te ver-
klaren, zoals bij 11, 17 en 20, waar we toch met een algemeen lijden te
doen hebben.

Bij het cachectische rund 7 is te verwachten dat de reserves zijn opge-
bruikt. Waar de reserves in de spieren welke zich het meest moeten in-
spannen het grootst zullen zijn, of het langst o]3 peil zullen worden gehou-
den, is te verwachten dat de glycogeen reserve in de lendenen het eerst op
zal zijn, en de pH het minst zal dalen.

Rund 2, dat liggend werd aangevoerd, was achter verlamd, heeft zich (al
dan niet vrijwillig) sterk ingespannen, waardoor het glycogeen van de voor-
hand veel meer is verbruikt, vandaar de hogere pH. Van de verlamde
achterhand is het glycogeen niet benut; de pH kon hier dalen.
Dat bij rund 10, dat pas gekalfd had, de pH niet overal gelijk was, kan

VG, afw. pH.
VGT, afw. pH.
VG, afw. pH.
VGT, afw. pH.
VGT, afw. pH.
\\ GT, afw. pH.

als volgt verklaard worden. Het dier is in nood gedood, de partus zal ver-
noedelijk niet vlot verlopen zijn. Van de spieren zal zeer waarschijnlijk
niet een gelijke inspanning gevraagd zijn geweest.

Waarom heeft rund 16, dat liggend met een groot abces in de nekwervels
werd aangevoerd, een hoge pH? Mogelijk t.g.v. stoornis van de zenuw-
banen, waardoor het zich door incoördinatie van strekken en buigen toch
nog heeft kunnen inspannen zonder op te kunnen.

De derde groep bestaat uit dieren met een meer of minder lokaal lijden.
Bij rund 1 was de pH van de extremiteiten aanmerkelijk hoger dan van
de andere twee monsters. Heeft dit dier soms zwaar en staande gekalfd?
Voor de runderen 8, 9 en 13 geldt hetzelfde als voor rund 2, zij het in nog
sterkere mate.

Een verklaring voor de pH-waarden van de runderen 3 en 6 is moeilijk
te geven, mogelijk door partiële paralyse, waardoor de andere spieren zich
overmatig hebben moeten inspannen, maar waarom zijn dan nagenoeg
nergens normale waarden gemeten?

Het opmerkelijkste in deze groep, waarin de pH bij elk dier sterk wisselt, is
dat de keuringsbeslissing toch in belangrijke mate mede is bepaald door
de pH, wat bij de opstelling van de tabel (pas) is gebleken.

Over het geheel genomen kan gezegd worden, dat bij een algemeen lijden
de pH-waarde van een spier, de pH voor het vlees van het gehele dier voor-
stelt. Evenwel kan hiervoor niet de M. praescapularis gebruikt worden, daar
zoals uit 11, 17 en 20 blijkt de pH hiervan ook bij een algemeen lijden af-
wijkend kan zijn.

Beperkt men het pH-onderzoek tot één vleesmonster dan komt het vlees
van de M. gracilis hiervoor het meest in aanmerking, daar dit vlees met
weinig waardeverlies voor het dier verkregen kan worden. De M. longissi-
inus dorsi kan, zoals uit 8 en 14 blijkt, ook nogal van het gemiddelde af-
wijken.

Bij dieren welke een lokale afwijking hebben, in het bijzonder bij dieren
die pas gekalfd hebben en bij achter ver lamde dieren, kan men een sterke
variatie in pH verwachten. Het is dan ook noodzakelijk in deze gevallen
de pH van meeidere spiermonsters te bepalen.

Daar evenwel niet steeds uit te maken is of het lijden plaatselijk meer in-
vloed heeft gehad, dient in twijfelgevallen steeds van meerdere "(ten minste
twee) plaatsen de pH van het vlees bepaald te worden. Het meest hiervoor
in aanmerking komen de M. tricejjs brachii en het oppervlak der adduc-
toren. Lopen deze sterk uiteen, dan is het gewenst \'om nog van enkele
spieren de pH te bepalen, zowel van links als van rechts.

Zoals vooral uit het derde deel van de tabel blijkt is het door de sterk
variërende pH-waarden moeilijk een waarde vast te stellen, waarbij het
dier niet meer voor onvoorwaardelijke goedkeuring in aanmerking komt.
Hetzelfde geldt voor vrijbankvlees en vlees, bestemd voor sterilisatie.
Van nornïaal geslachte runderen, welke niet vermoeid zijn, is een pH te
verwachten lager dan 6.0. Waar de grens voor onvoorwaardelijk goed-
keuren dient te liggen zal aan de hand van houdbaarheids- en kwaliteits-

proeven (smaak, zoutopname) moeten worden nagegaan. Nog moeilijker
wordt het om een bovengrens vast te stellen t.a.v. de geschiktheid van vlees
voor sterilisatie; de kwaliteit van het dier zal hierbij een grote rol spelen,
terwijl de houdbaarheid van geen belang is. De hoogste pH-waarde, waar-
bij vlees nog geschikt zal zijn voor sterilisatie, zal vermoedelijk zeer hoog
kunnen zijn.

Evenwel, wat te doen met dieren die in de derde groep passen ? Hiervoor
is geen bepaalde pH-waarde vast te stellen voor goedkeuren, VGT, VG
of afkeuring. Hoewel de beslissing sterk beïnv loed wordt door de pH-waarde,
is deze subjectief, waarbij de indruk van het dier zeker een rol speelt. De
beslissing kan bij deze dieren dan ook nooit alleen op grond van de ge-
vonden pH-waarden worden genomen.

Aan de hand van pH-waarnemingen bij 20 opvolgende zieke of wrakke runderen,
waarbij zonder schade vleesmonsters genomen konden worden, zijn de resultaten hier-
van besproken, waarbij indien mogelijk de reden van de pH-afwijkingen is gegeven.
Het blijkt dat bij een algemeen lijden de pH voor het gehele dier nagenoeg dezelfde
waarde heeft. Voor een meer of minder lokaal lijden dient men meerdere stukken
vlees te onderzoeken.

Er zijn geen vaste pH-waarden tc geven voor de keuringsbeslissing. De pH moet als
hulpmiddel worden gezien. Een onderzoek naar de houdbaarheid en kwaliteit (smaak
en zoutopnemend vermogen) bij verschillende pH-waarden dient te worden ingesteld
om een beter inzicht te krijgen voor het nemen van een keuringsbeslissing, waarbij
voor sterilisatie de hoogste pH-waardc vermoedelijk zeer hoog zal liggen. Voor de
beslissing „sterilisatie" is de houdbaarheid van geen belang.

The findings on determination of the pH in twenty consecutive diseased cattle or ani-
mals in poor condition, from whom samples of meat were taken without causing harm,
are discussed and the cause to which the altered pH was due is reported wherever
possible.

In cases of systemic disease, the pH level was found to be virtually identical through-
out the animal.

In case of more or less local disease, several pieces of meat should be examined.
Fixed pH levels on which to base a decision to condemn or pass the meat on inspec-
tion cannot be stated. The pH should be regarded as an aid.

The stability and quality (flavour and salt-absorbing capacity) at various pH levels
should be studied to gain a better understanding of the factors on which the decision
made on inspection should be based. The highest pH level at which sterilization is
indicated will probably be very high. The keeping quality is not of importance in
deciding that sterilization is necessary.

A 1\'aide d\'observations pH chez 20 bovins malades ou labiles conséquents, où l\'on
pouvait prélever des échantillons de chaire sans les endommager, on a discuté les
résultats en donnant où c\'était possible la cause de la déviatio.n pH.
Il paraît que pour un mal affectant l\'animal entier le pH a à peu près la même valeur
pour l\'animal entier.

Pour un mal plus ou moins local il est nécessaire d\'examiner plusieurs morceaux de
chaire.

On ne peut pas indiquer de valeurs fixes de pH comme critère d\'inspection. Il faut
considérer le pH comme moyen auxiliaire.

Il faut instituer un examen eoncernant la conservabilité et la qualité (saveur et capa-
cité d\'absorber le sel) pour différentes valeurs pH afin d\'obtenir une meilleure intel-
ligence en vue de la désision d\'inspection à prendre. Alors pour la décision de stéri-
lisation à un très haut niveau il faudra probablement une valeur pll la plus élevée.
Comme critère pour la stérilisation la conservabilité est sans importance.

An Hand der pH-Wahrnehmungen bei 20 kranken und hinfälligen Rindern, bei denen
ohne Schaden Fleischmuster genommen werden konnten, werden die erhaltenen Re-
sultate besprochen, wobei, falls möglich, die Ursache des abweichenden pH-Wertes
angegeben wird.

Es erwies sich, dass bei einem allgemeinen Leiden der pH-Wert für das ganze Tier
nahezu der gleiche ist.

Für ein mehr oder weniger lokales Leiden müssen mehrere Stücke Fleisch untersucht
werden.

Betreffs eines Beschlusses können keine festen pH-Werte angegeben werden. Der
pH-Wert kann nur als ein Hilfsmittel gesehen werden.

Bei unterscheidlichen pH-Werten muss eine Untersuchung auf Haltbarkeit und Qua-
lität (Geschmack und Aufnahmevermögen an Salz) angestellt werden, um beim
Nehmen eines Beschlusses eine bessere Einsicht zu bekommen, wobei für die Sterili-
sation der höchste pH-Wert vermudich äusserst hoch liegen wird. Beim Entscheid
„Sterilisation" spielt die Haltbarkeit keine Rolle.

A base de observaciones de pH en 20 vacas siguientes, enfermas o caducas, en las
quales se podian tomar muestras de carne sin dano, sc han discutido los resultados
de esto, con que se ha dado la razón del pH distinto, si fuera posible.
Résulta que en una dolencia general el pH tiene casi el mismo valor para todo el
animal. En una dolcencia mas o mcnos local hay que examinar mas trozos de carne.
No se pueden dar valores de pH fijos para la decision de inspección. Se debe ver el
pH como un media auxiliar.

Hay que examinar la durabilidad y la calidad (gusto y capacidad de tomar sal) en
distin tos valores de pH para obtenir una idea mejor para tomar una decision de
inspección, con que para esterilización el mâximo valor de pH probablimente sera
muy alto.

Oy en, C. F. van en R e i t s m a, K. : Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong;

dl. 1, blz. 280, (1951).
P O s t m a, C. ; Beschouwingen over de pH-bepaling als hulpmiddel bij de beoorde-
ling van vlees. Tijdschr. Diergeneesk., 60, 1251. (1933).
S c h o o n, J. J.: De colorimetrische bepaling der waterstofionenconcentratie in vlees-
cxtrachten en de waarde hiervan voor de beoordeling van vlees van zieke dieren.
Tijdschr. Diergeneesk., 61, 81, (1932).
Schoon, J. G. en Ooms, A.: Onderzoekingen over de zuurgraad van vlees bij
gezonde en zieke dieren. Tijdschr. Diergeneesk., 60, 393, (1933).

Gevlekte dooiers zijn, hoewie de smaak hetzelfde is gebleven, niet aantrekkelijk. Er
zijn verschillende oorzaken (geneesmiddelen, staminvloeden, voedermiddelen, hitte,
verkeerd beliandelen van de eieren) maar er dient nog veel onderzocht te worden.

by C. J. G. VAN DER HORST²) and J. W. E. STAM**)
Clinic of Small Domestic-Animals of the Veterinary Faculty.

Usually small amounts of vitamin A are present in the kidneys. T i e w s
(1959) finds but small quantities of vitamin A in the kidneys of rats.
T i e w s wonders if these small vitamin A reserves are connected with the
metabolism of vitamin A in the body or with the excretion of vitamin A,
as only under pathological circumstances a small excretion of vitamm A,
in the urine has been stated. R e c h c i g 1 et al. (1962) investigated into the
effect of protein quantity and quality on vitamin A utilization by administe-
ring a large dose of vitamin A to rats after the test diets had been^ given
for°three weeks. They measured amongst other things the amount of vitamin
A in liver and kidneys. The highest value of vitamin A found in the kidneys
amounts to 12.2 /^g total or 9.5 /ig per g organ. After having prepared this
article we read that M o o r e et al. (1963) found large amounts of vitamm
A in the kidneys of the cat. I\'he mean value was 150 i.u./g. They found no
correlation between the vitamin A contents of the kidneys and the liver.

An investigation into the utilization and metabolism of vitamin A in pigeons
showed a remarkable difference between some kinds of pigeons and other
animals such as chicken, rat etc. concerning the occurrence of vitamin A in
the kidneys.

The vitamin .X contents in kidneys and liver are determined as indicated
by A m e s et al. (1956). Vitamin A ester and vitamin A alcohol are sepa-
rated on small AUO3 columns as mentioned by Eden (1950) only in a
slight modified way. The different fractions are examined with thin-layer
chromatography.

The results of one of our experiments with pipons normally fed but of dif-
ferent age are given in table 1. From this it is evident that the amount of
vitamin A both in liver and in kidneys increases with the age, but the most
striking jjhenomenon is the large quantity of vitamin A found in the kidneys;
the amount of vitamin A per g of kidney is of the same level as in the liver.
In all our experiments the same result was obtained. By administering extra
(juantities of vitamin to ])igeons the amount of vitamin A in the kidney
increases. In a pigeon of 1962, a good flyer, which received 10 ^ig \\ itamin A
twice a week the liver contained 3350 ;ag/organ or 310 /ig/g organ and the
kidney 1500 /j.g total or 800 //.g/g kidney. From this is evident that the kid-
neys play an important part in the storage and possibly also in the excre-
tion of vitamin A, as faeces mixed with urine contains vitamin A 4 hr. after
vitamin A dosing.

In order to know whether the pigeon is an exception, an investigation was
made as to the quantity of vitamin A in the kidneys of some other animals
In table 2 the average of observations made at least on three animals of each
species is given expressed as the percentage of livervit-imin A found in the
kidneys. It is evident that the pigeon and possibly in a less degree the spar-
row contain an exceptional large quantity of vitamin A in the kidneys.

In nine experiments in which the total amount of vitamin A in the kidneys
varied from 525 to 2500 fxg, the quantities of vitamin A alcohol and of F2
varied respectively from 12 to 50 /j,g and from 8 to 23 /xg (expressed as
\\itamin A alcohol).

From these and other experiments, which will be published later, it follows,
that it would be not correct to apply to pigeons results of experiments ob-
tained with chickens as up to now has often been done.

We thank Miss M. Lietaert Peerbolte and Mr. J. H. Beudekcr for technical assistance.
SUMMARY.

Unusual large amounts of vitamin A were found in the kidneys of the pigeon.
With the aid of columnchromatography and thin-layer chromatography it appeared
that the greater part of the vitamin A was vitamin A ester, but that always was
present a quantity of vitamin A alcohol, approximately 3% and often a third vitamin
.\\ compound named F2, possibly vitamin A aldehyd ± 1%. In pigeon the kidneys
play an important part in the storage of vitamin A.

As this does not hold for chickens, it is evident that it is not correct to apply to
pigeons results of experiments obtained with chickens as up to now often has been
done.

Een onderzoek werd ingesteld naar het benutten en de stofwisseling van vitamine A
bij duiven. Het vitamine A-gehalte in lever, nieren en plasma werd bepaald. Behalve
het totale gehalte aan vitamine A werd ook apart het gehalte aan vitamine A ester
en vitamine A alkohol bepaald door deze met behulp van kolomchromatografie te
scheiden. In tabel 1 staan de uitkomsten vermeld van één van onze proeven met
normaal gevoerde duiven op verschillende leeftijd.

Hieruit volgt dat de hoeveelheid vitamine A zowel in lever als in nieren met de
leeftijd toeneemt; maar het meest opvallende verschijnsel is het grote gehalte aan
vitamine A in de nieren. Daar wij in de literatuur nog niet dergelijke grote hoeveel-
heden in de nieren tegengekomen waren, hebben wij ook het vitamine A-gehalte in
de nieren en lever van enkele andere diersoorten bepaald, zoals bij de rat, kuiken,
wilde eend, mus, houtduif, sierduif en postduif.

In tabel 2 wordt weergegeven welk percentage van de hoeveelheid vitamine A in
de lever en de nieren gevonden wordt. Uit deez tabel blijkt dat de duiven wel wat
dat betreft een uitzonderingspositie innemen.

Bij scheiding van AlaO.vkolommen bleek verreweg het grootste deel van de hoeveel-
heid vitamine A uit ester te bestaan. Ongeveer 3% bleek vitamine A alkhol te zijn,
maar tevens vonden wij een nog onbekende vitamine A component, die wij F2 hebben
genoemd, daar hij geëluecrd wordt tussen de ester- en alkoholfractie. Met behulp van
dunne laag chromatografie bleek deze Fa inderdaad te verschillen van de ester en
akohol. Dit werd nu ook nog bevestigd met ultraviolet absorptie spectra. Het is
mogelijk dat Fa vitamine A aldehyd (rctincen) is en misschien nog vermengd met
vitamine A zuur, daar Mahadevan e.a. (1962) in duivelever een enzym ge-
vonden hebben, dat vtiamine A aldehyde kan oxyderen tot vitamine A zuur. Het
onderzoek naar de samenstelling van F2 is nog gaande.

Nadat wij ons artikel geschreven hadden zagen wij, dat Moore e.a. (1963) bij de
kat een grote hoeveelheid vitamine A in de nieren gevonden hadden. Hij oppert tevens
de mogelijkheid dat de oorzaak van dit verschijnsel in verband zou kunnen staan
met het voedsel. Daarom zij hier nog vermeld, dat wij juist om deze mogelijkheid
te onderzoeken, eendagskuikens hetzelfde duivenvoer gegeven hadden als de duiven,
vermeld in tabel 1, ontvangen hadden. Na ongeveer 3 weken konden wij slechts een
spoortje vitamine A in de nieren vinden.

In tegenstelling met het kuiken spelen dus bij de duif de nieren een grote rol bij het
opslaan en mogelijk ook bij de uitscheiding van vitamine A, daar faeces vermengd
met urine vitamine A bleek te bevatten, weliswaar na toediening van een extra dosis
vitamine A. Uit deze en andere proeven, die later nog gepubliceerd zullen worden,
volgt, dat men rsultaten verkregen met proeven op kuikens op het gebied van vitamine
A niet zonder meer mag toepassen op duiven, zoals men dit tot nu toe dikwijls heeft
gedaan.

On a trouvé de grandes quantités de vitamine A dans les reins du pi.geon,
A l\'aide de la chromatographic par colonnes et de celle par :ouches-minces on a con-
staté que la plus grande partie de la vitamine A se compose d\'ester mais que la vita-
mine alcool est toujours présente également, environ 3%. En même temps on a trouvé
fréquemment un troisième vitamine A composant, appelé Fa (peut-être la vitamine
A aldehyde) dans une quantité d\'à peu près 1%. Les reins du pigeon jouent donc
un rôle important en ce qui concerne la formation des provisions de vitamine A. Le
susdit n\'étant pas valable pour les poulets, il est évident qu\'on ne peut pas appliquer
tout simplement aux pigeons des résultats d\'expériences réalisées au moyen de poulets,
ce qui était de coutume jusqu\'ici.

Eine grosse Menge Vitamin A wurde gefunden in den Nieren der Taube. Mit Hilfe
von Säulechromatografie und Dünnschichtchromatografie ergab sich, dass das Vita-
min A grösstenteils aus Vitamin A Ester bestand, aber dass auch immer Vitamin
Alkohol anwesend war, etwa 3%, und oft auch eine dritte Vitamin A Komponente,
Fa genannt, möglicherweise Vitamin A Aldehyd, etwa 1%. Die Niere spielen eben
bei der Taube also eine wichtige Rolle beim Aufspeichern des Vitamins A. Da dieses
Geschehen nicht Platz findet beim Küken, ist es ohnehin klar dass die unkritische
Anwendung der Resultaten der Kükenproben auf den Tauben unrichtig erklärt wer-
den soll, obgleich die vorhergenannten Anwendung bis jetzt öfters geschehen ist.

Se encontraban grandes cantidades de vitamina A en los rifiones de la paloma. Con
ayuda de cromatografia de columna y cromatografîa de capa tenue resultaba que la
mayoria de la vitamina A se compone de ester, pero que ciempre hay vitamina A
alcohol, aproximadamente 3% y a menudo un tercio componente, llamado Fa (acaso
vitamina A aldehida) en porcentaje de cerca de 1%.

En la paloma los rinones asî dcsempenan un gran papel en el almacenamiento de
vitamina A.

Ya que esto no vale en pollitos, es evidente que no sea justo aplicar a secas en
palomas los resultados de ensayos, hechos con pollitos, como muchas veces sucede
hasta ahora.

•Ames, S. R. and Harris, P. H.: Slope-Ratio Liver-Storage Bioassay for Vitamin

A. Anal. Chem., 28, 874, (1956).
Eden, E. : .\\ micro method for separating free and esterifi-d vitamin A. Biochem..
J., 46, 259, (1950).

M a h a d e V a n. S., M u r t h y, S. K. and Ganguly, J. : Enzymic oxidation of
vitamin A aldehyde to vitamin A acid by rat liver. Biochcm. ]., 85, 326, (1962).
Moore, T., S h a r m .-î n, I. M. and S c o t t, P. P. : Vitamm A in the kidney of the

cat. Res. vet. Set., 4, 397, (1963).
R e c h c i g 1, M., Berger, S., L o o s 1 i, J. K. and Williams, H. H. : Dietary

protein and utilisation of vitamin A. ]. Nutr., 76, 435, (1962).
Tie ws, J.: Zur Analytik des Vitamins .A. Vitamine u. Hormone, 8, 297, (1959).

Eind 1957 voerde het Fries Rundvee Stamboek de verplichte geboorte-
registratie in. Hierdoor kwamen veel gegevens beschikbaar omtrent dood-
geboren kalveren en aangeboren afwijkingen. Ondergetekende kreeg de ge-
legenheid deze nader te analyseren. In dit artikel zal alleen het doodge-
boren worden van kalveren aan de orde worden gesteld.

Het is bekend dat o.a. de vader van het kalf veel invloed heeft op het ver-
loop van de geboorte en daardoor ook op het percentage doodgeboren
kalveren. Vandaar ook de belangstelling van de zijde van degenen die ge-
ïnteresseerd zijn bij het afstammelingenonderzoek. Om de gegevens goed
te kunnen Interpreteren is het van belang dat we ingelicht zijn omtrent alle
factoren die het doodgeboren worden van kalveren beïnvloeden. In het
hier volgende zal aandacht besteed worden aan de invloed van het seizoen
en aan die van de leeftijd van de moeder.

Het is in de praktijk zeer wel bekend dat het percentage doodgeboren
kalveren bij vaarzen groter is dan bij koeien. De gegevens van het F.R.S.
zijn over 2 jaren bewerkt. De uitkomsten van de beide jaren kwamen vrij-
wel volledig met elkaar overeen (zie figuur 2). Duidelijk komt naar voren
dat het verschijnsel verreweg het meest voorkomt bij vaarzen (in ons

1 Prof. Dr. Th. Stcgenga, hoogleraar aan dc Landbouwhogeschool te Wageningen;
Duivendaal 5, Wageningen.

materiaal gem. ± 7%)*, maar verder ook bij oude koeien (8 a 9 jaar e.o.)
meer voorkomt dan bij de tussenliggende leeftijdsklassen (in ons materiaal
resp. ± 1.2 en 1.9%). Dit laatste komt niet naar voren in de gegevens van
Van Die ten (1963). Deze schrijft dat de leeftijd van het moederdier
na de eerste partus weinig of geen invloed heeft op de sterftefrequentie van
kalveren bij de partus. In zijn proefschrift zijn echter de dieren deels van-
af het 4e, deels vanaf het 5e kalf samengenomen, waardoor de invloed van
de situatie bij het meestal geringe aantal oude koeien niet duidelijk naar
\\oren kwam.

Doodgeboren kalveren uit vaarzen en uit koeien in de verschillende
maanden van het jaar (in procenten).**)

Een \\erband tussen doodgeboorte en moederleeftijd is niet alleen bij het
rund bekend. Volgens De H a a s-P o s t h u m a (1962), Payne en
Stewart 1959 en volgens Parsons (1963) is ook bij de mens de
perinatale sterfte groter naarmate de moeder ouder wordt.

Het aantal doodgeboren kalveren bij runderen van verschillende
leeftijd als het gemiddelde optXI wordt gesteld (FR.S. materiaal)

*) De door ons berekende percentages moeten met enige resfrve worden genomen
omdat het totaal aantal runderen niet precies bekend was. Het cijfer is ook niet
geheel vergelijkbaar met dat van Van D i e t e n, omdat hij de kalveren die
binnen 24 uur stierven mee heeft geteld bij de doodgeboren dieren. Bij het F.R.S.
is in dit opzicht geen vaste lijn getrokken. Ook aan de xolledighcid kan iets ge-
mankeerd hebben.

Bij het onderzoek naar het verband tussen het seizoen en het percentage
doodgeboren kalveren, bleek, dat bij dit Friese materiaal de toestand on-
geveer gelijk was aan die, beschreven in het inmiddels gepubliceerde on-
derzoek van Van Die ten (1963) (zie figuur en tabel 1). Deze vond
dal in de maanden november, december en januari de abnormale partus
het meest voorkwam en geheel daarmee overeenkomende ook het percen-
tage doodgeboren kalveren. Bij het Friese materiaal steeg de frequentie
van de doodgeboorte al in oktober tot een maxinmm. Bij Van D i e t e n
is bij de verschillende categorieën dieren het verloop wat onregelmatig. Bij
vaarskalveren, uit primiparae geboren, ligt de sterfte van augustus tot
januari duidelijk hoger dan in de andere maanden. Bij de stierkalveren,
uit vaarzen geboren lopen december en januari er uit. Bij oudere koeien
zijn voor de stierkalveren september en oktober het ongunstigst.

Welke oorzaken kunnen de hier gesignaleerde verschijnselen hebben?
Van D i e t en toont aan dat het doodgeboren worden nauw samenhangt
met het moeilijke verloop van de geboorte. Maar waarom verloopt de ge-
boorte in de herfst en in de winter maanden zwaarder dan in de rest van
het jaar?

Het is niet waarschijnlijk dat de oorzaak gezocht moet worden in gebrek
aan beweging door het op stal staan. De stijging van het percentage dood-
gebooren kalveren begint n.1. al vóórdat de dieren zijn opgestald en daalt
duidelijk halverwege tde staltijd. Om dezelfde reden kan ook de voeding
niet de beheersende faictor zijn. In maart zal deze gemiddeld niet anders
zijn dan in december (of januari.

Het is veel aannemelijjker om de verklaring te zoeken in hetzelfde vlak als
die voor de andere sei;zoensverschillen met betrekking tot de voortplanting,
t.w.:

de minder goede bevruchtingsresultaten en het veel voorkomen van stille
bronst in de wintermaanden;

het meer voorkomen van nvmfomanie bij koeien die in de zomer hebben
gekalfd (Palsson, 1961)\';

de stijging van het aantal gevallen met retentie secumdinarum in de
maanden januari - maart (C o h e n, 1956);

misschien ook met het meer voorkomen van een dubbele cei-vix bij
dieren verwekt in de maanden oktober-december (Van L o e n, 1961).
aannemende dat de geslachtsorganen ± 5 weken na de conceptie dus
in de maanden november-januari/februari worden aangelegd.
Volgens Clegg (1959) staat het begin van de partus vooral onder in-
vloed van verschillende hormonen; oestrogen honnoon, progesteron en
oxytocine. Op grond van de andere hier genoemde seizoenverschillen met
betrekking tot de voortplanting, lijkt de verhouding van deze honnonen
- althans die van ostrogen hormoon en ])rogesteron — aan seizoensinvloe-
den onderhevig te zijn. Eén en ander zal zijn oorzaak mogelijk vinden in de
lichtgevoeligheid van de hypofyse. Als deze veronderstelling juist is, zou het
mogelijk moeten zijn om het verloop van de partus door hormoonbehan-
deling en/of verandering van belichting (vooral daglengte) te beïnvloeden.
Het zou de moeite waard zijn proeven in die richting te nemen.

Welke consequenties hebben de boven gesignaleerde verschijnselen voor de
interpretatie van de verzamelde gegevens voor het afstammelingenonder-
zoek?

Uit de grote verschillen tussen kalveren, geboren uit vaarzen en uit koeien,
volgt, dat het noodzakelijk is de gegevens van deze groepen apart te ver-
melden in de rapporten van het afstammelingenonderzoek.
Bij een ongelijk gebruik van de stieren over het jaar, moet verder met de
seizoensverschillen rekening worden gehouden. In dit geval zullen de ge-
gevens over de maanden oktober-januari gescheiden moeten worden van
die over de rest van het jaar.

Aan de hand van de gegevens, verstrekt door het Fries Rundvee Stamboek, is een
studie gemaakt van het doodgeboren worden van kalveren. Het percentage bleek ge-
heel overeenkomstig de verwachtingen bij de vaarzen verreweg het hoogst te zijn.
Verder bleek het bij koeien boven 8 à 9 jaar hoger te zijn dan bij de tussenliggende
leeftijdsklassen.

In het najaar en de voorwinter is het percentage doodgebor-n kalveren het hoogst.
De schrijver acht het niet uitgesloten dat de verklaring van dit verschijnsel moet
worden gezocht in de zich onder invloed van het seizoen wijzigende concentraties van
enkele hormonen.

With material of the Friesian Herdbook Society stillbirth in calves was studied. It
was self-evident that the frequency of stillbirth proved to be much higher in heifers
than in cows. In the older cows, 8-9 years and over, the percentage showed a slight
increase compared with cows of the middle aged groups.

In autumn and early winter the frequency of stillbirth is higher than in the rest of the
year. The author considers the possibility that seasonal differences in hormone con-
centrations are responsible for this phenomenon.

A l\'aide des données fournies par le Fries Rundvee Stamboek (Le Livre Généalogique
Frison) on a étudié la mort-natalité de veaux.

Le pourcentage parut, tout à fait selon les prévisions, être Je loin le plus élevé chez
les génisses. Ensuite le pourcentage parut être plus élevé pour des vaches plus âgées
de 8 ou 9 ans que pour les âges intcrjacents.

En automne et en hiver le pourcentage des veaux morts-nés est le plus haut. Selon
l\'auteur il n\'est pas improbable que l\'explication de ce phénomène devra être cherchée
dans les concentrations de quelques hormones s\'altérant sous l\'influence de la saison.

An Hand von Daten, verschafft durch das Friesische Stammbuch für Rindvieh,
wurde eine Untersuchung nach der Ursache totgeborener Kälber angestellt.
Der Prozentsatz war, in Übereinstimmung mit den erwarteten Resultaten, bei den
Färsen am höchsten. Weiter erwies sich, dass der Prozentsatz bei 8-9-jährigen Kühen
ein höherer war, als bei den dazwischenliegenden Altersklassen.

Im Herbst und Vorwinter ist der Prozentsatz totgeborener Kälber am höchsten. Der
Verfasser erachtet es nicht für ausgeschlossen, dass die Erklärung dieser Vorgänge in
den sich unter Einfluss der Jahreszeit verändernden Konzentrationen einzelner Hor-
mone gesucht werden muss.

A base de datos, procurados por el rcgistro genealógico del Ganado Vacuno Frison,
se ha hecho un estudio sobre terneros nacidos muertos.

Enteramente segün las previsiones resultaba que el porcentaje en las becerras era
infinitamente el mas alto. Ademäs resultaba que este porcentaje era mäs alto en las
vacas mäs de 8-9 anos que en las clases de edad intermedias.

En el otono y en el comienzo del invierno el porcentaje de terneros nacidos muertos
es el mds alto.

El autor no lo cree excluido que hay que buscar la explicación de este fenómeno en
las concentraciones de unas hormonas que se modifican bajo la influencia de la tem-
porada.

C 1 e g g, M. T.: in H. H. C O 1 e en P. T. C u p p s: Reproduction in domsetic ani-
mals. Acad. Press, New York-London, 1959.
Cohen Ph.: Een statistisch onderzoek omtrent retentio secundinarum. Diss.,
Utrecht, 1956.

M.R.IJ.-runderen (Stillbirth in bovine cattle). Diss. Utrecht, 1963.
H a a s-P O s t h u m a, J. H. de; Perinatale sterfte in Nederland. Proefschrift Leiden,
1962.

L O e n, A. van: A contribution to the knowledge of the double cervix condition in

bovine cattle. Thesis Utrecht, 1961.
P a 1 s s o n, E.: Investigation into the incidence and seasonal variation in the occu-
rence of cystic ovarion degeneration etc. IVth Intern. Congr. on An. Repr., The
Hague, 1961.

mammals at different maternal ages. Nature 20-4-1963, 316.
Payne, S. and Stewart, W.: Fetal abnormalities in an infertility practice. Proc.
on the 3rd world congress on fertility and sterility, Amsterdam 1959.

In 1956 is men aan het „Nebraska Agricultural Experiment Station" van de Univer-
siteit van Nebraska begonnen aan een praktijkonderzoek betreffende de fokkerij en
mesterij van varkens, die vrij zijn van specifieke ziektekiemen zoals brucellose,
leptospirose atrofische rhinitis, viruspneumonie, besmettelijke gastro-enteritis en
varkens-dysenterie. Deze varkens worden „Specific-Pathogen-Free" (S.P.F.) genoemd.
De oorspronkelijke benaming „disease-free" suggereert dat de varkens totaal kiemvrij
zijn en dat is in dit project niet het geval. Echte kiemrvije biggen kunnen slechts in
het laboratorium worden opgefokt.

De eerste generatie S.P.F.-varkens wordt door hysterectomie, onder steriele omstan-
digheden geboren en gedurende 4 weken zo steriel mogelijk opgefokt; deze biggen
worden daarna naar goed ingerichte bedrijven gebracht. De tweede generade bestaat
uit varkens, die op natuurlijke wijze uit de eerste generatie zijn geboren. Op deze
wijze wordt in dit onderzoekproject een SPF-varkensstapel opgebouwd.

1. De eerste generatie SPF-varkens schijnt minder resistent te zijn tegen infecties
als gevolg van de kunstmatige geboorte en opfok. Het gaat in dit project echter
in de eerste plaats om de latere generaties en daarom is deze tekortkoming niet
zo hinderlijk.

2. De SPF-varkens zijn een uitkomst voor die bedrijven waar ziekten de varkens-
houderij onrendabel maken.

Dimow, I.: Shigella flexneri aus einem Hund und einer Kuh. Zbl Bakt I Orig
186, 131, (1962).

In het algemeen wordt aangenomen dat alleen de mens en apen dysenterie kunnen
hebben.

D i mow citeert echter uit de literatuur het voorkomen van Shigella\'s bij het konijn,
bij de hond, bij de bever, bij een kalf en een varken (uit de nier van het varken in
1956 kan dus een nomenclatuur verwarring zijn met Actinobacillus equuli resp suis ■
Ref.).

Dimow isoleerde uit faeces van een hond en van een koe in Bulgarije Shigella
flexneri, die cultureel en serologisch getypeerd werden.

B e r c h t O 1 d, M. und B ö g e 1, M.: Reversibele Azoospermie bei Bullen und pleuro-
pneumonieahnliche Organismen (PPLO). Schw. Arch. Tierh., 104, 76, (1962).
Een infectie met P.P.L.O. veroorzaakt in de regel gedurende 1-3 dagen een tempe-
ratuursstijging en een meer of minder gestoorde algemene toestand. In vele gevallen
vertonen de stieren geen afwijkingen van het geslachtsapparaat. Soms echter kan het
scrotum gering oedemateus zijn gezwollen en kunnen de testikels wat groter, weker en
pijnlijker zijn. In het acute stadmm kan een purulente balanoposthitis aanwezig zijn
en kan een beslag op de penismucosa worden waargenomen.

Door een storing in de spermatogenesis kan een azoöspermie ontstaan. De afwijkingen,
veroorzaakt door deze ziekteverwekker verdwijnen meestal, indien geen fibrosis of
atrofie is ontstaan. Het herstel treedt na 1-6 maanden op en een normie bevruchting
kan dan weer worden verwacht.

Krebs, D. und G i e s e, R.: Zur Beinflussung der experimentellen Meerschwein-
chentuberkulose durch Trenimon. Zbl. Bakt. I Orig., 186, 355, (1962).
Trenimon (Bayer) is een cytostaticum, d.w.z. een stof met antitumorale werking.
Dergelijke stoffen beïnvloeden niet alleen tumorweefsels, maar ook dc normale cellen
van het lichaam worden beïnvloed, zoals het witte bloedbeeld bij een overdosering.
De vennindering van het aantal leucocyten gaat gepaard met verminderde afweer
van het dierlijk organisme.

Door toedienen van trenimon was het verloop van experimentele tuberculose van de
cavia aanmerkelijk te bekorten. Reeds na 12 dagen konden bij afmaken tuberkels in
lever en milt worden geconstateerd, in tegenstelling met een controlegroep (over het
aspect van de lever laten schrijvers zich niet uit. Ref.).

Brühl, P. und Kaiser, E.: Über den Einfluss der Splenektomie auf die Tuberku-
linreaktion im Tierversuch. Zschr. Immunitäts- und Allergieforsch., 125, 218, (1963).
Schrijvers tuberculineerden gelijktijdig intracutaan caviae, waarbij de milt was ge-
exstirpeerd en niet geopereerde controles, welke alle experimenteel met tuberculose
besmet waren.

De grootte van de reactiezwelling één, drie en zes weken na de infectie, was bij de
98 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 2, 1964

gcsplenectomcerde dieren dubbel zo groot als bij de controles. Ook de preallergische
fase was duidelijk korter.

Zij brengen dit in verband met veranderingen in het witte bloedbccld. Zij merken op,
dat het vraagstuk van de nog onverklaarde samenhang van natuurlijke resistentie en
immuniteit bij de tuberculose nauw verbonden is met onderzoekingen over dc ge-
voeligheid voor tuberculinr, die door de primaire tuberculeuze infectie ontstaat.
De meeste schrijvers vatten de tuberculinereactie op als een allergisch fenomeen,
dat volgens D o c z r gedefinieerd moet worden als cen antigcen-antilichaam reactie.
Er bestaat daarentegen ook de tendens om de reactie meer onspecifiek biochemisch
voor te stellen, want tubcrculine geeft ook bij herhaalde inspuiting, in het niet tuber-
culeuze organisme, geen aanleiding tot een positieve reactie, en is dus niet als een
volwaardig antigcen op te vatten. Evenmin is er een specifiek antilichaam duidelijk
aan tc tonen. Hiervoor zou een passieve overbrenging van antilichamen ccn belangrijk
bewijs zijn. De humorale overbrenging van tubcrculine gevoeligheidstest is niet mo-
gelijk.

Volgens de schrijvers zouden de cellen de dragers van de tuberculinereactie zijn.
Grondslagen voor deze wijze van voorstellen vormen de waarnemingen, dat weefsel-
kweek van mesenchymale cellen van tuberculeuze organen door tubcrculine wordt
beschadigd, maar overeenkomstige weefselkweek van gezond materiaal niet.
Bij de proeven met de caviae, waarbij dc milt was weggenomen bleek, dat dc ver-
andering van de intensiteit in tuberculinereactie parallel liep met het wegvallen van
de endogene rcmwerking van de milt op de perifere cel hoeveelheid van het tuber-
culeuze organisme.

Malczekski, A.: The role of the silver foxes in the spreading of echinococcosis.
Acta Parasitol. Polon., 9, 97, (1961).

K o z m a n, J. und S c h a n z c 1, H.: Zur Kenntniss der Dannhclniinthcn des
Fuchses. Angewandte Parasitol., 3, 16, (1962).

Volwassen exemplaren van Echinococcus uit zilvervossen werden door Malczewski
gedetermineerd als E. granulosus. Bij poolvossen van dezelfde farm, die op gelijke
wijze gehouden en gevoerd werden, kon de parasiet niet gevonden worden.
Kozmanen Schänzel konden daarentegen bij zilvervossen en wilde rode vossen
geen E. granulosus vinden en zij betwijfelen zelfs of E. granulosus normaal bij de vos
voorkomt.

Richter, H. E.: Pteridium aquilinum L, Adlerfarn, eine einheimschc Giftplanze.
Wien, tierdrztl. Mschr., (5), 542, (1963).

In streken waar adclaarsvaren veel in dc weide voorkomt of als strooisel wordt ge-
bruikt, komt als gevolg van langdurige opname hematurie bij rundvee en paarden
voor.

Extract van adclaarsvaren bevat anti-thiamine factoren. De werkzaamheid hiervan
is 1/3 - van de anti-thiaminc activiteit van de anti-thiamine factoren in rauwe
zoetwatervis.

Dieren met adelaarsvaren-vcrgiftiging hebben cen laag thiaminegehalte in het bloed.
Toediening van thiamine kan het ziektebeeld gunstig beïnvloeden,

Jcni sehen, \\V. und Rebbin Renate: Ein Beitrag zur Technik der Ver-
dünnung und Abfüllung von Bullensperma. Zuchthyg., 6, 240, (1962).

Door schrijvers is een onderzoek ingesteld betreffende het verdunnen van stiere-
sperma bij 33° C en 22° C en het ampulleren bij 22° C en bij 2-4° C.
Het sperma werd verdund met volle melk en 10% eidooier en t.b.v. het onderzoek
werden 2565 inseminaties verricht om de werkwijze aan de hand van de behaalde
bevruchtingsresultaten te toetsen.

De vcrdunningstemperaturen van 33° C en 22° C (kamertemperatuur) leverden
vrijwel geen verschil op. Het bij 33° C verdunde sperma mag zowel bij 22° C als
bij 2-4° C worden gcampulleerd, maar het sperma dat bij 22° C is verdund alleen
bij dezelfde temperatuur (significant verschil).

Schäfer, W.: Versuche zur künstlichen Besamung bei Pferden. Zuchthyg., 6 254
(1962). \' /s . .

In de buitenlandse literatuur kan men de laatste jaren regelmatig mededelingen aan-
treffen over de K.I. bij paarden en wel betreffende het verzamelen, verdunnen, trans-
port en gebruik van het sperma in georganiseerd verband.

Bovengenoemde schrijver raadt aan om het sperma te verzamelen in een dubbelwan-
dige verzamelbeker. De hierin aanwezige mantel wordt met warm water op 30° C
.gebracht. Na het verzamelen wordt het .sperma gefiltreerd door een dubbele laag
verbandgaas, om het slijmige gedeelte van het ejaculaat grotendeels te verwijderen.
Bij 30° C worden de ejaculaten, die minimaal 40-50% vooruitgaande beweging ver-
tonen, verdund. Deze verdunning (van 1:1 tot 1:6) geschiedt met een volle melk
cidooier-glucose verdunner. Geringere verdunningen geven betere resultaten en daar-
om moet ervoor worden gezorgd dat per inseminatie minstens 1-2 miljard Spermien
worden gebruikt. Het verdunde sperma wordt niet gekoeld en moet binnen 7 uur
worden gebruikt,

DE THERAPIE V.AN DE STRONGYLOIDES-INFECTIE BIJ HET VARKEN,
Enigk, K, und P 1 u c k e, W.: Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 519, (1962).

Big.gen, die het slecht doen, zijn dikwijls lijdende aan stron.gyloïdes-infectie. Soms
treden dientengevolge sterfgevallen op.

Deze infectie is chemotherapeutisch moeilijk te beïnvloeden, omdat de worm in het
epitheel van de dunne darm parasiteert.

Zowel in de humane als in de veterinaire praktijk bleek gentiaanviolet nog het beste
geneesmiddel te zijn.

Zowel paard als varken worden op een leeftijd van 5 maanden resistent tegen strongy-
loïdes wat tot gevolg heeft dat omstreeks die leeftijd de wormen spontaan afkomen.
Indien kort te voren een wormmiddel is toegediend zou men foutieve conclusies kun-
nen trekken.

Schrijver onderzocht de werking van vier nieuwe preparaten, n.1,:
le, Dilombrin (Pfizer) = 3,3 diaethylthiadicarbocyanidejodide = dithiazanine-
jodide,

In Frankrijk bekend onder de namen Tclmid, Partei en Anelmid (Lilly - Ref,),
Is zeer werkzaam tegen strongyloïdes bij mens, hond, schaap en rat volgens beide
auteurs,

Goede werking tegen strongyloïdes bij het schaap volgens sommige auteurs.
3e. Methyridine (l.S.I.) = 2 - (B-Methoxyaethylpyridine).
In Duitsland: Dekelmin (Cela, Ingelheim).
In Nederland: Promintic (I.C.I. - Ref.).
4e. Neguvon (Bayer) = 0-0-dimethyl 2,2-2 thrichloro -1- hydromethylphosphonaat.
Goede resultaten bij strongyloïdes van het rund, volgens Supperer, u.a.
(1960).

.Ms proefmateriaal gebruikte schrijver biggen van 8-21 kg, 6-8 weken oud, die kunst-
matig geïnfecteerd werden met larven van Strongyloïdes ransomi.

Sommige biggen waren reeds op natuurlijke wijze besmet met oesophagostomum en
ascariden.

Dc stallen, waarin de proefdieren gehouden werden, werden met behulp van stoom
geregeld gedesinfecteerd, zodat gedurende de proef geen worminfecties konden plaats-
vinden.

De werking is bij een dosering van 30 mg/kg nog onvoldoende. Bij 40 mg/kg heeft
men goede resultaten, maar het grote nadeel is dat deze .dosering te dicht bij dc
toxische dosis ligt.

Varkens van 12 weken oud stierven door een éénmalige dosis van 50, 60 en 80 mg/kg.
Slechts jonge biggen kunnen dit middel verdragen; bij oudere dieren vindt rcsorptie
vanuit de darm plaats, wat tot dodelijke vergiftiging kan leiden.

Werking 100% tegen strongyloïdes, 81,7% tegen oesophagostomum.
Dosering: 50 mg/kg lichaamsgewicht. Wijze van toediening: door het voer gemengd.
Slechts éénmaal toedienen. Wordt goed verdragen en opgenomen. Ook de 5-voudige
dosis gaf geen nadelige reacties.

In een dosering van 200 mg/kg subcutaan geïnjecteerd in de liesplooi bijna 100%
werkzaam tegen strongyloïdes. De zwellingen, die op de injecticplaats ontstaan, ver-
dwijnen na een week. Een nadeel van dit middel is, dat er vergiftigingsverschijnselen
optreden (ataxie, lusteloosheid, gebrek aan eetlust), die echter .spoedig weer ver-
dwijnen.

Slechts geringe werking tegen strongyloïdes; beter tegen oesophagostonuim en asca-
riden. Dosering: 50 mg/kg lichaamsgewicht door het vocar; 1 x (na 24 uur) her-
halen.

D e w h i r s t, L. W., Cramer, J. D. and Pistor, W. J.: Bovine cysticercosis. I.
Longevity of cysticerci of Taenia saginata. J. ParasitoL, 49, 297, (1963).
In runderen, geïnfecteerd met 100.000 eieren van Taenia saginata werden na 417
dagen enkele tientallen tot enkele duizende levende cysticerci per dier gevonden. In
dieren geïnfecteerd met 1.000.000 eieren werden na 639 da.gen nog enkele tientallen
tot ca. 200 levende cysticerci aangetroffen.

HET GEVAAR VAX HET TOEDIENEN \\ AN HOGE DOSERINGEN VIT D-,
TER VOORKOMING VAN MELKZIEKTE. \' \'

P a y n e, J. M.: The danger of using massive doses of Vitamin Da in the prevention
of mill{ fever. Vet. Ree., 75, 848, (1963).

De schrijver, werlizaam aan het Department of functional pathology. Agricultural
research council. Institute for research on animal diseases, Compton, Newbury, Berks.,
deelt mede dat hoge doseringen vit. Da ook gevaarlijk kunnen zijn.
Aan koeien werden doseringen van 2/., 10 en 40 miljoen E vit. Da verstrekt (steeds
2 koeien per dosering).

De koeien die de juiste dosering ontvingen (10 milj. E) vertoonden een wat ver-
sterkte diurese, maar werden verder niet ziek. De koeien die een 4x hogere dosering
ontvingen vertoonden een verhoogd diurese en verlies van eetlust. Zij herstelden. De
koeien die een te lage dosering kregen, werden niet ziek.

Doseringen van 10 en 40 miljoen E hadden een gunstig effect op dc Ca- en P-
resorptie in het darmkanaal, terwijl er ook een verhoging van Ca- en P-waarden in
het plasma optrad. Dit wees er dus op, dat de dosering van 10 milj. E vit. Da inder-
daad een gunstig effect zou hebben ter voorkoming van kalfziekte bij de koe.
Zeven maanden na de injectie werden de koeien geseceerd. Bij sectie werden er be-
langrijke veranderingen gevonden aan het hart, de aorta en de grote arteriën van
koeien, die resp. 10 milj en 40 milj. E vit. Da hadden ontvangen.
De laesies bestonden in het optreden van putjes en rimpeling in de aortawand ge-
paard gaande met calcificatie. Er was trombusvorming, speciaal op arteriële bifur-
caties, terwijl er kalk was afgezet onder het endocard. Ook in de nieren waren er
kalkafzettingen.

Grove, D. und T i e f e n b a c h, B.: Über das Hervorlagern des Penis beim Eber
zu diagnostischen und therapeutischen Zwecken. Dtsch. tierärztl Wschr 69 67
(1962).

In dc regel kan met behulp van een transformator en een rectaal aangebrachte staaf-
vormige elektrodendrager de penis van een genarcotiseerde beer te voorschijn worden
gebracht. Om deze erectie tot stand te brengen is het gewenst dat de stroomspanning
kan variëren van 5-25 volt, dat de stroomtserkte kan worden opgevo<rd tot 200
rnilliampère en dat het aantal periodewisselingen 50 per seconde bedraagt.

B r a u d e, R. and Jill T o w n s e n d, M.; .A comparison of feeding growing pigs
once or twice daily, ƒ. Agricult. Sei., 60, 389, (1963).

Op een 17-tal centra werden 23 mestproeven uitgevoerd om het effect van lx per
dag voeren na tc gaan. Elk centrum maakte van een eigen meelmengscl gebruik,
terwijl ook de eigen methode van verstrekking (droog of aangemaakt) werd gevolgd.
De hoeveelheid voer werd op alle centra gedoseerd volgens dezelfde schaal: bij een-
malige voedering de totale hoeveelheid \'s morgens, bij twee maal voeren \'s morgens
en \'s middags elk de helft.

Er bleken in groeisnelheid, voederconversie en slachtkwaliteit kleine, statitisch niet
betrouwbare, verschillen te bestaan ten nadele van de proefgroep.
De eenmaal per dag gevoerde dieren hadden een, statistisch wel betrowbare, 0,9%
groter uitslachtpercentage. Dit moet volgens de schrijvers waarschijnlijk worden toe-
geschreven aan het verschil in bij de laatste voedering opgenomen hoeveelheid voer.

Dr. h.c. lid ré Voisin (o.m. lid van de Académie d\'Agriculture).
Uit het Frans in het Engels vertaald door Catherine T. M. Herriot.
(Crosby Lockwood & Son Ltd., London, 1963; 250 pag. Prijs Sh. 55I-)
Dit werk, in het Frans gepubliceerd onder de titel „Tetanie d\'herbe", uitgegeven
door „La maison Rustique" te Parijs, is eveneens in het Duits verschenen onder de
titel „Weidetetanie", uitgegeven door de Bayerischer Landwirtschaftsverlag, München.
De Engelse vertaling is voorzien van een voorwoord door W. R. W o o 1 d r i d g e.
Het overzichtelijke werk, onderverdeeld in negen delen en deze weer in diverse
hoofdstukken, is van een uitgebreide literatuurbron-vermelding voorzien.
Na in deel I het vóórkomen van de ziekte in diverse landen te hebben besproken,
gaat de schrijver, overigens vrij beknopt, in op de symptomen van de ziekte. Hierbij
worden typische symptomen, berustend op de sympaticotonische toestand, vergeten.
In deel II wordt ingegaan op mineraal-evenwichten in de bodem en die van het
gras, waarbij in het bijzonder aandacht wordt besteed aan de invloed van de be-
mesting.

De invloed van de mineraal-evenwichten van gras op de stofwisseling van het grazend
dier, waarbij in het bijzonder aandacht aan het magnesium wordt besteed, wordt
besproken in deel V.

In deel VI volgt de invloed van de methode van beweiding, waarbij ook de „green
wheat tetany" (wheat poisoning) in U.S.A. kort wordt besproken. Bij deze vorm
van tetanie is o.m. hypoglyccmie een min of meer kenmerkend symptoom. De op-
merking in een voetnoot op bladzijde 185, waarin wordt medegedeeld, dat hierbij
het normale bloedsuikergehalte van 80-120 mgJlOO cm^ tot de lage waarde van om
en nabij 50 mg|100 cm^ daalt, is een onbegrijpelijke vergissing die we maar zullen
vergeten. Vergat de schrijver hier dat hij het over herkauwers heeft?
In- en uitwendige factoren die tot het optreden van „grass tetany" bijdragen wordtm
behandeld in deel VII.

Boven de diverse hoofdstukken van de delen III en IV staat een kort resumé van de
inhoud. Dc schrijver merkt op, dat de „niet-specialist" kan volstaan met kennisname
van deze resumés, voor zover het deze twee delen betreft. Het zijn juist deze twee
delen, waarin respectievelijk de relatie tussen grastetanic en de magncsiumhuishouding
en stofwisseling van het dier; en het neuro-hormonale evenwicht in het dier in ver-
band met grastetanie worden besproken.

Deze zeer zeker uitermate lezenswaardige en interessante hoofdstukken doen voor de
diergeneeskundige en de biochemicus-dierfysioloog onvoldoende recht wedervaren aan
het regulerend vermogen van het dier.

Vooral dit laatste heeft mede tot gevolg, dat in het beknopte deel VIII en in mindere
mate, in het eveneens beknopte deel IX de oorzaken van kopziektc en de praktische
mogelijkheid om kopziekte tc voorkomen, wat al te eenzijdig uit de gezichtsho<-k
„bodem-plant" en daardoor te zwart/wit en te simplistisch worden bekeken. De be-
nadering van het kopziekte-probleem vanuit de gezichtshoek „dier" komt wel een
beetje in d" verdrukking.

Dit laatste wordt nog eens kernachtig onderstreept in enkele uitspraken in de con-
clusie: „grass tetany is a metabolic disease caused by the soil", met tot slot: „soil
and fertiliser make the animal". Dit is waarheid, maar niet de gehele waarheid. Het
dier is niet alleen maar zonder meer „lijdend voorwerp".

Dit neemt niet weg, dat het boek „Grass Tetany" van A n d r é Voisin getuigt
van grote kennis en inzicht van het behandelde onderwerp. De vele behandelde as-
pecten worden op deskundige en overzichtelijke wijze gebracht. Het boek is gemak-
kelijk leesbaar. Talrijke duidelijke verwijzingen naar elders in de tekst vergemakke-
lijken het bestuderen van het gebodene. Hij die zich interesseert voor het probleem
kopziekte, zal dit werk zeker met grote voldoening lezen en bestuderen.

Nogmaals, dit geldt ook voor de delen III en IV, waarin ik, met alle waardering,
alleen nog maar wat méér zou willen hebben. Dit „meer" zou dan zeker ook invloed
hebben gehad op de conclusie, waarvoor dan ook meer bladzijden nodig zouden zijn
geweest.

(V.E.B. Gustav Fischer Verlag, Jena 1962. Prijs gebonden DM 26.40)
Schwarze heeft, in samenwerking met Schröder, cen kampendium voor de
Veterinaire Anatomie geschreven, welke vooral uitmunt door zijn compacte uitgave,
zijn overzichtelijke en duidelijk beschrijvende tekst en zijn vele eenvoudig gehouden
tekeningen.

Het boekje pretendeert niet een boek tc zijn, waar alle anatomische gegevens in tc
vinden zijn (al staat er genoeg in), maar meer cen studieboek voor de student, die
de stof beter als een lopend verhaal dan als een aaneenschakeling van feiten kan
opnemen.

De schrijvers hebben zich niet gehouden aan de klassieke opzet, elke diersoort apart
te behandelen. Zij hebben elk onderdeeltje vergelijkenderwijs be.sproken. De student
krijgt daardoor een goed inzicht in de verschillen, welke er per orgaan en per onder-
deel bestaan bij de huisdieren. Het bemoeilijkt wel het opbouwen van een totaal beeld
van een orgaanstelsel bij cen diersoort.

Het boekje kan aanbevolen worden als studieboek, maar het kan een anatomieboek
niet vervangen.

Wilt U voor het be.stellen dezer banden — voor zover niet reeds
geschied gebruik maken van inliggende bestelkaart?

DIERGENEESKUNDIGE DAGEN VAN DE BELGISCHE DIERENARTSEN
VERENIGING, GEHOUDEN TE ANTWERPEN OP 6 EN 7 SEPTEMBER 1963.

Evenals voorgaande jaren hadden de algemeen secretaris Dr. W. A. de Haan en
ondergetekende, het voorrecht om, vergezeld van onze echtgenoten, als eregasten deze
dagen bij te vvfonen.

Ook Dr. E. H. Kampelmacher en mevrouw Kampelmacher maakten deze bijeen-
komsten mede, daar eerstgenoemde was uitgenodigd om een wetenschappelijke voor-
dracht te houden.

Op vrijdag 6 september te 9.30 uur verzamelden de deelneemsters en deelnemers
(± 120) zich bij de ingang van de dierentuin, waar de eerste begroetingen, die als
vanouds een bijzonder hartelijk karakter droegen, plaatsvonden.

Met een drietal autocars begaven wij ons naar de bekende fabrieksgebouwen van
Gevaert, de firma, die over de gehele wereld een grote bekendheid geniet. Het was
een belevenis deze fabriek in volle werking te mogen zien en de directeur had er
zorg voor gedragen, dat het gezelschap, verdeeld in verschillende groepen en onder
deskundige leiding, alles goed in ogenschouw kon nemen. De meest moderne in-
stallaties zijn aldaar geplaatst en het spreekt vanzelf, dat daardoor het fabricage-
proces aan de „lopende band" gebeurt. Desalniettemin werken er toch ook nog
9000 arbeidsters en arbeiders En dan te bedenken, dat Lieven Gevaert, de stichter
van deze imposante gebouwen in een klein winkeltje in Antwerpen is begonnen!
Na het nuttigen van een lunch, ons door Gevaert aangeboden, werd de terugreis aan-
vaard en werd te 14.30 uur de tentoonstelling van geneesmiddelen door de voorzitter
Dr. .A. D e b e r d t in één van de zalen van de dierentuin geopend.

Nadat de voorzitter leden en de gasten had begroet, nam als eerste spreker de Ere-
Directeur-Generaal Dr. R. D u h a u t zijn plaats achter de catheder in.
De voordracht droeg tot titel: „Evolution de la médecine vétérinaire en Belgique".
In een breed opgezet betoog schetste Dr. Duhaut de gehele ontwikkeling van de dier-
geneeskundige wetenschap en gaf een overzicht (Franstalig) van dc activiteiten van
de dierenartsen in België.

De Veeartsenijschool te Cureghem werd gesticht in 1836, dank zij het initiatief van
Dr. G r a u X. Het onderwijs aldaar wordt in de Franse taal gegeven. Reeds in 1890
werd de status „Inrichting van Hoger Onderwijs" verkregen. De studieduur is bepaald
op 4 jaar, doch de veterinaire studenten moeten, na het verlaten van het „Lycée
Glassique" of het „Lycée Moderne" eerst een cursus van twee jaar aan een Univer-
siteit volgen voor het onderricht in de natuurwetenschappelijke vakken (chemie, fy-
sica, botanie, zoölogie en Latijn).

Daarna volgen dus nog 4 jaar aan de „Ecole Vétérinaire". Na deze 6-jarige studie
wordt de doctorstitel verleend en is men dierenarts (sinds 1924). Dc Veeartsenij-
school van Cureghem is feitelijk een Universiteitsfaculteit, doch ze draagt deze titel
niet.

De Veeartsenijschool te Gent (in 1934 gesticht) is daarentegen wel aangesloten bij de
Universiteit aldaar, doch behoort tot de Geneeskundige Faculteit. Het onderwijs
wordt in het Vlaams gedoceerd.

In 1924 werd het Nationaal Instituut voor Diergeneeskundig Onderzoek opgericht
(te Ukkel). Vele jaren was de zeer bekende Dr. Willems hiervan directeur. Dr.
Willems geniet een internationale faam als geleerde. Bij zijn afscheid, wegens het be-
reiken van de pensioengerechtigde leeftijd, eni,ge jaren geleden, trad duidelijk aan
het licht hoezeer deze eenvoudige en zeer sympathieke collega ook door de Belgische
dierenartsen wordt gewaardeerd. Van de Belgische Dierenartsen Vereniging is hij
één van de meest trouwe leden. Mevrouw Willems is presidente van de Vereniging
van Belgische dierenartsen-vrouwen (± 300 leden). Deze vereniging doet vooral op
sociaal gebied nuttig werk.

Spreker behandelde daarna het diergeneeskundig beroep, in het verleden en in het
heden en gaf een beschrijving van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, zowel wat dc
bestrijding van besmettelijke veeziekten betreft als op het gebied der vleeskeuring.
Zoals bekend zal zijn, zijn deze diensten in België gescheiden en ressorteren respec-
tievelijk onder de Minister van Landbouw en de Minister van Volksgezondheid. Er
zijn in België 1075 dierenartsen waarvan er 54 rustend zijn. 664 zijn als praktizerend
dierenarts in de landelijke praktijk werkzaam en 21 beoefenen uitsluitend de kleine
huisdierenpraktijk. 44 dierenartsen voeren uitsluitend vleeskeuring uit (w.o. 24 full-
timers), doch daarnaast zijn nog 300 practici als „part-timers" met de vleeskeuring
belast. De rest vervult cen functie bij de Overheid, het onderwijs, de K.L, de in-
dustrie enz.

De K.L wordt verricht door 118 dierenartsen (full-timcrs) ; 30% van de veestapel
wordt kunstmatig geïnsemineerd.

De totale grootte van de veestapel bedraagt 2.800.000 runderen (alls inbegrepen).
Het zal de Nederlandse practici misschien wel interesseren hoe het met dc grootte
de praktijken in België is gesteld:

Het spreekt vanzelf dat de kleinste en kleinere praktijken vrij belangrijke inkomsten
uit de vleeskeuring genieten (keuring per stuk). Associaties komen in België, voor
zover bekend, niet voor.

Na de voordracht van Dr. Duhaut werd een tweetal films vertoond, o.a. dc bekroonde
film van het wereldcongres tc Hannover: Amcisen im Dienst von Parasiten.
Te 19.00 uur vertrokken de congressisten per autobus naar hotel „Withof" te Bras-
schaat, waar gemeenschappelijk werd gedineerd, gevolgd door een gezellig samenzijn
met orkest en attracties.

Op zaterdag 7 september te 9.00 uui werd de vergadering voortgezet in de Keurvel-
zaal van de dierentuin.

Voordracht: „Structurele en economische ontwikkeling van de pluimvee-, runderen-
en varkensteelt" door Prof. Le Bihan en zijn assistent Goulomb (Parijs).
Deze voordrachten, die met dc discussie ruim 2 uur in beslag namen, en met de
bekende „flux de paroles" in het Frans werden uitgesproken, ging over de structurele
veranderingen in de landbouw- en veeteeltbedrijven (integratie) die in .Amerika reeds
vrij ver gevorderd zijn: 20% van de rundveeprocluktic in de U.S..A. is reeds ge-
integreerd.

Sprekers waren van mening, dat dc bedrijven der toekomst van bijv. 300 ha de beste
kansen zouden hebben cn ook de beste uitkomsten zouden geven.
Zij vinden deze omschakeling van het traditionele landbouwbedrijf tot industrieel
bedrijf onvermijdelijk. Dc coöperatieve vorm van zulk een bedrijf als overgang tot
industrialisatie zou het meest aanbevelenswaardig zijn (reeds nu).
Hierdoor ware het mogelijk industrialisatie zonder prolctarisatie te bereiken. Voor
Amerika en misschien ook voor gedeelten van Frankrijk zou dit mogelijkerwijze de
oplossing zijn: het wil mij voorkomen, dat wij in Nederland met zijn intensieve
bedrijfsvoering op kleinere boerderijen daar nog niet aan toe zijn.
Tc 11.30 uur stonden dc autocars weer gereed om de congressisten naar het stad-
huis te brengen, waar een ontvanst door het Gemeentebestuur plaatsvond. Na de
gebruikelijke toespraken en een „drankje" werden wij in dc gelegenheid gesteld dit
prachtige, eeuwenoude raadhuis, gebouwd in een tijd (16c eeuw) toen Antwerpen
kon bogen op een bloeiende wereldhandel en dientengevolge een zeer rijke stad was,
te bewonderen. De inrichting der zalen met prachtige betimmeringen en een keur-
collectie van schilderijen van oude meesters leggen van deze welvaart en rijkdom
getuigenis af.

Xa pen lunch in het Havenrestaurant, van waaruit wij een schoon uitzicht op de
haven hadden, werd weer teruggereden naar de dierentuin, waar nog enige voor-
drachten gehouden zouden worden.

De eerste spreker was onze landgenoot Dr. E. H. K a m p c 1 m a c h e r, die als onder-
werp had gekozen: „Moderne aspecten van de vleeshygiëne".

Dat het salmoncllavraagstuk ook aan de orde kwam spreekt wel haast vanzelf. Doch
daarnaast werden nog allerlei zaken aangesneden: hygiëne in de slachthuizen en
slachtplaatsen, in de vleesverwerkende bedrijven, in de werkplaatsen der slagers enz.
Ook vleesbcwaring, vleesvervoer en vleesverkoop werden aan de orde gesteld.
Verder werd aandacht besteed aan de organisatie van de vleeskeuringsdiensten en
welke doeleinden in Nederland ten opzichte hiervan worden nagestreefd. Tenslotte
werd nog voor één aspect de aandacht gevraagd en wel de opleiding en verdere na-
scholing van de vleeshygiënisten, die aan een bespreking werden onderworpen. De
voordracht, duidelijk en klaar gesteld en door collega Kampelmacher met de, hem
eigen, overredingskracht uitgesproken maakte grote indruk op de aanwezigen en oogste
de algemene waardering.

De slotvoordracht droeg als titel: „De aanpassing van het diergeneeskundig onder-
wijs aan de huidige economische en hygiënische omstandigheden", en werd ingeleid
door Prof. Dr. A. V e r s t r a e t e, voorzitter van de Academische Raad van de Vee-
arsenijschool te Gent.

In de eerste plaats behandelde de spreker de stand van het diergeneeskundig onder-
wijs in België, zoals het thans aan de beide opleidingscentra wordt gegeven, en knoopte
hieraan verschillende beschouwingen vast. Spreker stelde zich de vraag: Is het onder-
wijs, in ons land verstrekt, van dien aard, dat het aan onze landgenoten, die zich in
andere deelstaten van de E.E.G. zouden willlen vestigen, een redelijke kans geeft
zich voldoende aan te passen om er te slagen?

De moderne dierenarts moet er zich terdege van bewust worden, dat buiten grondige
en degelijke wetenschappelijke vorming, van hem in de toekomst meer en meer eco-
nomisch doorzicht zal gevraagd worden. Zijn lot, zijn goed varen of slecht varen zal
dan ook, althans gedeeltelijk, aan het lot van de landbouw verbonden zijn.
Twee vragen dienen te worden gesteld:

a. Is het diergeneeskundig onderwijs voldoende goed en soepel ingericht om de
toekomstige dierenarts, degelijk getraind op wetenschappelijk gebied, zijn eind-
diploma af te leveren?

b. Geeft het diergeneeskundig onderwijs hem voldoende praktische opvoeding om
zich naar behoren in alle takken van de diergeneeskunde volwaardig van zijn
taak te kwijten?

Deze vraagstukken zijn in een commissie, samengesteld uit vertegenwoordigers van
beide veeartsenijscholen in België, aan een grondig onderzoek onderworpen. Deze
commissie heeft inmiddels haar besluiten vastgelegd.

In 1960 heeft de F.A.O. te Londen een congres gehouden over het onderwerp: „De
hervorming van het Diergeneeskundig Onderwijs". Het zou ons te ver voeren de ont-
wikkelde stellingen en voorstellen op de voet te volgen, doch ook in België is men
van mening:

Het luisteren naar deze voordracht was een onverdeeld genoegen en uiterst leerzaam
vooral voor die dierenartsen, die deel uitmaken van het „Comité de Liaison des Vété-
rinaires de la C.E.E.", daar al deze zaken ook daar diepgaand worden besproken
met het oog op de „Equivalence des diplômes", die, naar het zich laat aanzien, in
1967 zal worden gerealiseerd.

De Diergeneeskundige Dagen werden besloten met een schitterend banket in de Mar-
meren Zaal van de dierentuin (± 200 deelnemers en deelneemsters), aan welk banket
ook werd deelgenomen door de Minister van Landbouw in België als ere-gast. Dr.
Kampelmacher, Dr. De Haan en ondergetekende, vergezeld van onze echtgnoten,
kregen eveneens een ereplaats toegewezen.

Het feestvieren is onze Zuiderburen goed toevertrouwd en de tafelpresident Dr. A.
D e b e r d t, die gedurende deze dagen reeds zo vele malen het woord had gevoerd
en zich op voortreffelijke wijze van zijn taak als voorzitter der Belgische Dierenartsen
Vereniging had gekweten, kon zich nog eenmaal wiegen op de golven der welspre-
kendheid, hetgeen in niet geringe mate bijdroeg om de luister van dit slotdiner te
verhogen.

Mogelijk hebben de feestelijkheden tot het eerste ochtendgloren geduurd: een waar-
dige apotheose van twee leerzame, zeer geslaagde, congresdagen.

HERDENKING VAN HET 150-JARIG BESTA.AN VAN HET „GESELLSCHAFT
SCHWEIZERISCHER TIERÄRZTE" (G.S.T.) TE ZÜRICH OP 12 EN 13
OKTOBER 1963.

Het is wel een uitzonderlijk geval, indien een dierenartsenvereniging een dergelijk
jubileum kan vieren.

Van heden nog bestaande organisaties op dit gebied in de gehele wereld is de G.S.T.
de oudste.

Wel schijnt er in Denemarken in 1807 een dierenartsenvereniging te zijn opgericht,
doch deze is later ter ziele gegaan.

Gezien de zeldzaamheid van een 150-jarig herdenkingsfeest in onze gelederen nam
het Hoofdbestuur van onze Maatschappij het besluit mij naar Zürich af te vaardigen,
toen de uitnodiging om dit feest als ere-gast bij te wonen, ons bereikte.
De huishoudelijke vergadering van de G.S.T., die werd bezocht door ± 45 gedele-
geerden van 19 „secties", die de vereniging telt en een aantal afgevaardigden van
andere groeperingen, die bij de G.S.T. zijn aangesloten (Vereniging Vlceshygiënisten,
Vereniging van Grensdierenartsen enz.) werd door mij bijgewoond.
Zoals bekend zijn er in Zwitserland 25 Kantons, zodat men zou verwachten dat er
25 kantonale secties zouden zijn, doch enige kantons zijn zo klein, dat een sectie
soms 2 kantons omvat.

De kantonale secties zijn te vergelijken met onze „afdelingen".
De vergadering ving op 12 oktober te 10.00 uur aan.

Een van de belangrijkste agendapunten betrof een contributieverhoging en, zoals
ook bij ons gebruikelijk is, kwamen de tongen toen pas goed los.
Dezelfde geluiden, die ook in onze Maatschappij als regel worden vernomen, waren
ook daar te beluisteren.

De maximale contributie is voor allen gelijk, zowel voor practici, ambtenaren, Uni-
versiteitsprofessoren en stafleden, dierenartsen in het bedrijfsleven enz. Slechts zij,
die vóór de 28-jarigc leeftijd lid worden, betalen gedurende twee jaren minder.
Men kent nog geen volambtelijk secretariaat, doch het principebesluit daartoe werd
wel genomen.

De contributievoorstellen werden tenslotte met grote meerderheid van stemmen aan-
genomen.

\'s Middags 14.00 uur vond voor een gezelschap van ± 300 toeschouwers een televisie-
uitzending (Eidophor) plaats in een zaal van het „Landhus Seebach"; opgenomen
vanuit de operaticzalen van de Diergeneeskundige Faculteit tc Zürich.
Vertoond werden achtereenvolgens:

2. Een bijdrage tot de epizoötiologie van Rickettsiose bij het rund (Prof. Hess).

5. Katheteronderzoek van het hart bij het paard. Longfunctieonderzoek bij het paard
(Prof. Spörzi).

Te 19.00 uur ving in één van de zalen van het Concertgebouw de officiiële herden-
kingsplechtigheid van de G.S.T. aan, opgeluisterd door een kamerorkest onder leiding
van de dierenarts Dr. W. Tiegel. Aanwezig waren ± 350 dierenartsen-vrouwen en
dierenartsen.

Na de opening door de voorzitter der G.S.T. Dr. W. M e s s e r 1 i, practicus te
Schwarzenburg, die dc aanwezigen, w.o. talrijke gasten, begroette, werd door Prof.
Dr. W. Steek van de Diergeneeskundige Faculteit van de Universiteit te Bern de
feestrede gehouden, in welke rede vooral de nadruk werd gelegd op de problemen
van het onderwijs in dc diergeneeskunde.

Als gestelde opgave van de beide, in Zwitserland bestaande. Faculteiten (Bern en
Zürich) is te beschouwen de eis om te zorgen voor een behoorlijk corps jonge dieren-
artsen.

De dierenarts moet in de eerste plaats een goed diagnosticus zijn en daarvoor is een
grondige kennis van de diergeneeskundige wetenschap een eerste vereiste. De be-
handelingsmethoden moeten echter ook in de praktijk uitvoerbaar zijn, daar uit de
aard der zaak relatief maar weinig patiënten in de dierklinieken worden behandeld.
Flinke jonge mensen voor het dierenartsenberoep te anim.eren is een taak, waarvoor
de verantwoording bij het gehele volk ligt.

Prof. Dr. E. Leuthard en Prof. Dr. W. Steek van de Diergeneeskundige Faculteit
te Bern.

Prof. Dr. E. Seiferle, Dekan van de Diergenee.skundige Faculteit te Zürich.
Dr. E. Fritschi, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst in Zwitserland.
R. Cappi, Kantondierenarts van Wallis.

Het kamerorkest besloot de zitting met een muziekstuk van Jos. Haydn (cymbaal-
concert).

In de grote concertzaal van het gebouw werd het feestdiner gehouden, waaraan ±
400 deelneemsters en deelnemers aanzaten.

Nainens de Regering sprak de Minister van Onderwijs Dr. W. König.
Van de buitenlandse gasten voerden het woord Prof. Hughes, president van de
British Veterinary Association en ondergetekende, bij welke gelegenheid door mij
namens de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde een wand-
bord van Delftsblauw (Porcelcine Fles) werd aangeboden, welke geste grote bijval
mocht oogsten.

In een andere zaal was een tentoonstelling georganiseerd: Terugblik over 150 jaar
G.S.T. In 1805 werd in Bern de eerste veeartsenijschool gesticht.
Op 6 oktober 1813 werd door Dr. F. C. Stadlin, arts en dierenarts, dc G.S.T. op-
gericht met aanvankelijk 30 leden.

Het totaal aantal dierenartsen in Zwitserland bedraagt 934, gepensioneerden inbe-
grepen. 93% van de dierenartsen zijn dus bij dc- G.S.T. aangesloten (evenals in Ne-
derland).

Het aantal praktizerende dierenartsen is dus groter dan in Nederland (710), terwijl
de .grootte van de veestapel ongeveer de helft van dii- in ons land bedraagt.
In Zwitserland zijn * 2 miljoen runderen (groot en klein), w.o. 900.000 melkkoeien.
Men denke er echter wel aan, dat het berglandschap grote praktijken onmogelijk
maakt, terwijl de meeste practici in hun gebied ook de vleeskeuring uitoefenen.
Het bacteriologisch vleesonderzoek wordt verricht in 4 of 5 instituten (o.a. ook in
beide Diergeneeskundige Faculteiten). De practicus-vleeskeurder doet dus zelf geen
bacteriologisch onderzoek.

Toch is er momenteel een tekort aan dierenartsen: aan de beide Faculteiten zijn meer
buitenlandse assistenten dan Zwitserse!

Op zondag 13 oktober werd een bezoek gebracht aan dc nieuwe Diergeneeskundige
Faculteit der Universiteit te Zürich (1963 geopend).

De prachtige gebouwen zijn cen lust voor het oog en uiteraard op moderne leest ge-
schoeid. Het aantal studenten bedraagt ± 200.

In één van de ruime collegezalen hield de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
Dr. F r i t s c h i (deze was gedurende 30 jaren practicus) een boeiende rede over: Toe-
komstige taken in Zwitserland op het gebied der dicrzicktenbestrijding.
Zwitserland is vrij van tuberculose en nog dit jaar hoopt men ook brucellose-vrij
te zijn.

In de strijd tegen mond- en klauwzeer wordt de „stamping-out" methode toegepast,

Het vee, dat naar de bergweiden gaat, wordt jaarlijks geënt evenals het vee in de

Een jaarlijkse verplichte enting van de gehele rundveestapel vindt dus niet plaats.

Gewezen werd op de noodzaak van snellere diagnosestelling, hetgeen in vele ge-
vallen onmogelijk is. Dit is een handicap voor cen effectieve bestrijding.
Ook bijenziekten en pluimveeziekten moeten meer aandacht krijgen dan momenteel
het geval is.

Dc K.I. in Zwitserland heeft nog weinig opgang gemaakt (± 1% van de runderen
wordt kunstmatig geïnsemineerd).

Salmonellose vormt tot dusver nog geen ernstig probleem, hoewel er wel cen tendens
tot toename bestaat.

\'s Middags heb ik, daartoe aangelokt door het uitzonderlijke, stralende najaarsweer
met een aantal Zwitserse collegae en hun dames (waaronder het dierenartsen-echtpaar
Sackman, die beiden enige tijd in Utrecht hebben gestudeerd) per auto een uitstapje
gemaakt naar het oude kasteel „Kyburg" (1400) op ± 15 km afstand van Zürich
gelegen.

Van daar uit konden wij genieten van de prachtige herfstkleurentinten der berg-
wouden, die, overgoten door uitbundig zonnengoud, zich op hun schoonst aan onze
ogen openbaarden.

De avond van die dag heb ik met genoegen doorgebracht ten huize van collega E.
Lagerweij (assistent van Prof. Numans), die zich sinds 2 dagen met zijn gezin te
Zürich had geïnstalleerd.

(Deze collega zal gedurende 2 jaar een assistentschap vervullen bij Prof. .A m m a n,
hoogleraar in dc chirurgie aan de Diergenee.skundige Faculteit te Zürich.)
Het was wel heel merkwaardig, dat ik deze jonge collega reeds spoedig na mijn aan-
komst in Zürich ontmoette!

Op 14 oktober werd door mij de terugreis aanvaard, beladen met prettige herinne-
ringen aan de Zwitserse collega\'s, die mij met grote gastvrijheid en hartelijkheid
hebben ontvangen.

Rest mij tenslotte nog tc vermelden, dat dc G.S.T. ter gelegenheid van dit herden-
kingsfeest een zeer verzorgd en met interessante foto\'s versierd gedenkboek hebben
uitgegeven, dat op het bureau van onze Maatschappij een plaats heeft gevonden.

Annual Report on Animal Nutrition and Allied Sciences, Vol. XVII, 1962, 80 blz.
In dit jaarverslag wordt allereerst een kort overzicht van „Rowett" gegeven. Een in-
stituut dat zeer vele aspecten van de veevoeding tot onderwerp van onderzoek heeft
gekozen. Het respectabele aantal van ± 100 wetenschappelijke medewerkers opent
hiertoe wel de mogelijkheid.

Na een overwicht van dc verrichte werkzaamheden in 1962 wordt de inhoud van in dat
jaar verschenen publikaties weergegeven.

Het verslag wordt met een tweetal artikelen, „Calorimetry 1952-1961" en „Epithelial
form and Function in the intestine" besloten.

Dit laatste artikel is zeer lezenswaardig en doet ons weer eens beseffen hoe snel de
inzichten in de verteringsproces.sen zich hebben gewijzigd.

Experimental Lcptospiro^is in calves door K. L. F e n n e s t a d.
(Munksgaard, Kopenhagen, 1963)

In deze dissertatie wordt een onderzoek beschreven, dat tot doel had na te gaan:
le. of Deense stammen van Leptospira pomona, L. grippo-typhosa en L. sejroe in

staat zijn ziekteverschijnselen bij jonge kalveren op te wekken;
2e. of Deense stammen van L. pomona en L. grippo-typhosa in dit opzicht verschillen

van stammen van hetzelfde serotype afkomstig uit landon buiten Europa;
3e. op welke wijze de leeftijd van de kalveren en het serotype van de infecterende
leptospiren de infectie beïnvloeden.

Voor dit onderzoek werden gebruikt enkele in Denemarken uit muizen geïsoleerde
stammen van L. pomona en van L. grippo-typhosa en een uit Israël vers uit een rund
geïsoleerde cultuur van L. grippo-typhosa. Daar de serologische reacties in de Deense
rundveestapel dikwijl veroorzaakt worden door de L. sejroe of de zeer hieraan ver-
wante L. saxkoebing, werd ook dit serotype in het onderzoek betrokken.
In het eerste hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de bekende literatuur over
experimentele rundcrleptospirosis, daarna volgt een beschrijving van de eigen experi-
menten, waarbij een ruime plaats wordt ingeruimd voor de klinische verschijnselen.
De bacteriologie, de Serologie en de pathologie worden besproken, gevolgd door een
algemene discussie.

De conclusie van de schrijver is, dat bij experimentele rundcrleptospirosis de ernst
en het karakter van dc infectie afhangen van het serotype van de leptospiren en mo-
gelijk ook van hun afkomst. De Deense pomona-stammen .schenen wat hun pathoge-
niteit betreft overeen te komen met pomona-stammen uit de U.S.A., Nieuw-Zeeland
en Australië. De gebruikte grippo-typhosa stammen gaven verschillen te zien in hun
pathogeniteit voor kalveren, de grippo-typhosa stam uit Israël gaf veel ernstiger
ziekteverschijnselen dan de Deense stammen. Infecties met de Deense sejroe-stammen
gaven alleen bij pasgeboren kalveren duidelijke ziekteverschijnselen. Ook de leeftijd
van de dieren speelt een rol, kalveren van 3 weken of jonger zijn gevoeliger dan
oudere dieren.

Deze dissertatie, die in het Engles is uitgegeven, ziet er keurig verzorgd uit en is
voorzien van vele tabellen en grafieken. Een bezwaar, dat men zou kunnen aan-
voeren, is het feit dat het aantal gebruikte proefdieren betrekkelijk klein was, n.1. 25,
verdeeld over 3 leeftijdsgroepen en geïnfecteerd met 3 verschillende scrotypen.
Voor degenen, die belangstelling hebben voor de leptospirosis van het rund, bevat
het boekje vele waardevolle gegevens.

De laatste jaren worden vanuit de praktijk steeds meer klachten vernomen over de
produktie en de gezondheidstoestand van ons rundvee, die in verband worden ge-
bracht met een onjuiste voorziening met verschillende mineralen. Ongetwijfeld is
zulks mede een gevolg van de toenemende belangstelling van de veehouders voor het
mineralenonderzoek. De kennis op dit terrein is evenwel dermate verspreid en de
problemen zijn zo complex, dat de praktizerende dierenarts en de landbouwvoorlichter
veel moeite zullen hebben om in een concreet geval tot een bevredigende aanpak
te komen.

De Comniissie Onderzoek Minerale Voeding een door de Directie Akker- en
Weidebouw en Veeteelt en Zuivel ingestelde commissie van onderzoekers op land-
bouwkundig en diergeneeskundig terrein — heeft thans het initiatief genomen om
de kennis, die op het gebied van de minerale voeding van ons rund van belang is, bijeen
te brengen. Deze samenvatting in de vorm van een handleiding is in de eerste plaats
bedoeld om voor het onderzoek op „praktijkbedrijven met klachten" richtlijnen tc
geven aan de praktizerende dierenartsen en de bcdrijfsvoorlichters van de Rijksland-
bouw- en Rijksvccteeltvoorlichtingsdiensten. Gesteld wordt dat een gunstig resultaat
slechts te verwachten is wanneer een goede samenwerking bestaat tussen landbouw-
kundige en veterinair.

De bij een onderzoek op een klachtenbcdrijf tc volgen gang van zaken wordt weer-
gegeven in een aantal paragrafen. In de eerste plaats wordt daarbij stilgestaan bij het
beschrijven van de klachten, het onderzoek naar eventuele afwijkingen in de rantsoen-
samenstelling, de voederwaardevoorziening, het drinkwater, de kalveropfok, het op-
treden van parasieten, infectieziekten en dergelijke factoren die mogelijk met de klach-
ten verband houden.

In de tweede paragraaf wordt aangegeven welk onderzoek met betrekking tot de
verschillende mineralen zinvol is, terwijl daarna een uiteenzetting volgt over dc inter-
pretatie van de bij het onderzoek verkregen uitkomsten. Uiteraard kon daarbij niet
te diep op de wetenschappelijke achtergronden worden ingegaan.

Onder het hoofd „Advisering" worden vervolgens de verschillende maatregelen be-
sproken die bij gebleken tekorten of onevenwichtigheden in de voorziening van het
dier met bepaalde mineralen kunnen worden getroffen.

Gewezen wordt op de noodzaak van controle op de uitvoering van deze maatregelen.
Tenslotte is aangegeven hoe gehandeld kan worden wanneer met toepassing van de
huidige kennis het beoogde effect bij het dier onverhoopt niet zou worden bereikt.
Het bcH\'kje verscheen in een handig zakformaat en het wordt ingeleid met een ge-
zamenlijk woord vooraf van de Directeur van de .Akker- en Weidebouw, de Directeur
van Veeteelt en Zuivel en de Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren.
Hieruit moge de goede samenwerking tus.sen landbouwkundigen en diergeneeskundigen
op landelijk niveau blijken!

Het boekje „Handleiding mineralenonderzoek bij rundvee in dc praktijk" is ver-
krijgbaar bij de Hoodfafdeling Documentatie en Publikaties van het Ministerie van
Landbouw en Visserij, le v. d. Boschstraat 4, Den Haag. Prijs f 1,-

Bij de Tweede Kaïner is een wetsvoorstel tot intrekking van de Wet bestrijding
tuberculose onder het rundvee ingediend. De minister van landbouw en visserij
deelt in de toelichting mede, dat de in te trekken wet beoogde een tijdelijke regeling
te brcn,gen in afwachting van een definitieve regeling van dc rundcrtuberculosc-
bestrijding na de totstandkoming van dc publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie in de
landbouw. Voor een bestrijding van de rimdertuberculo.se in georganiseerd verband
zag dc regering niet alleen een belangrijke uitvoerende maar ook een belangrijke
autonome taak van het Landbouwschap, zij het dat niet alleen het Landbouwschap
alleen hier een taak zou hebben, omdat ook andere belangen hierbij betrokken zijn.
Er zou ook een taak overblijven voor de centrale overheid en de veehandel.
Nu het Landbouwschap en het Bedrijfsschap Handel in Vee zijn totstandgekomen,
aan wie als onderwerp van autonome verordenende bevoegdheid, o.a. is toegekend
de bevordering van de gezondheidstoestand van rundvee, kan de minister instemmen
met vervanging van de regeling der centrale overheid door een regeling van de
bedrijfslichamen in de autonome sfeer. De centrale overheid kan zich beperken tot
het uitoefenen van haar toezichthoudende taak.

In het door het Landbouwschap ontwikkelde systeem voor de georganiseerde be-
strijding van dierziekten maakt het in de in te trekken wet belichaamde stelsel van
de ministeriële erkenning van gezondheidsdiensten plaats voor een erkenning door
het Landbouwschap. In nationaal verband is deze wijziging aanvaardbaar. De mede-

werking van de gezondheidsdiensten voor dieren aan dc uitoefening van het vee-
artsenijkundig staatstoezicht dient men op andere wetteUjke leest te schoeien.
Om het nodige toezicht te kunnen uitoefenen op de naleving van internationale ver-
plichtingen zal de centrale overheid moeten blijven beschikken over de bevoegdheid
bij gezondheidsdiensten voor dieren inlichtingen in te winnen in het kader van de
wettelijke dierziektenbestrijding. Voorts eist het buitenland bij invoer van vee gezond-
heidscertificaten van staatswege. Een wijziging van de Veewet strekt tot bestendiging
van de formele grondslag van de samenwerking tussen de centrale overheid en het
georganiseerde bedrijfsleven.

Het Landbouwschap, waarmee overeenstenmüng bestaat over de in het ingediende
wetsontwerp neergelegde voorzieningen, heeft de wens uitgesproken dat de Verorde-
ning bestrijding rundertubcrculose van het schap op 1 mei 1964 in werking kan
treden.

,\\ls soortvreemde stoffen, vooral eiwitachtige stoffen of bepaalde geneesmiddelen,
eerder in de inleiding „antigenen" genoemd — in het bloed komen, dan vormt het
dierlijk lichaam daartegen afweerstoffen of antistoffen. Gebeurt het nu dat na een
zeker tijdsverloop weer dergelijke stoffen in het bloed geraken, dan kunnen heftige
reacties tussen deze antigenen en antilichamen plaatsvinden, die dan aanleiding geven
tot een acuut ziektebeeld dat men betitelt met „anafylaxie".

Soms treedt anafylaxie op na een injectie met serum, vaccin of ander geneesmiddel
zonder dat het dier er van te voren mee is behandeld, althans het is niet bekend dat
het dier er mee in aanraking is geweest. Men spreekt dan wel van scrumziekte. Waar-
schijnlijk is het daarom, dat een dier van nature overgevoelig kan zijn voor bepaalde
eiwitten of geneesmiddelen.

De meeste sera die in de diergeneeskunde toepassing vinden, zijn bereid bij paarden
en geven bij deze dieren dus als regel geen aanleiding tot het optreden van anafylaxie,
omdat ze niet soortvreemd zijn.

Sommige vaccins kunnen echter wel soortvreemd eiwit bevatten, nl. als dit aan de
voedingsbodem van de bacterie-cultures is toegevoegd cn kunnen daarom ook derge-
lijke overgevoeligheidsverschijnselen veroorzaken. Bloedtransfusies die met een tussen-
tijd van enkele weken of maanden plaatsvinden, kunnen gevaar opleveren als het
bloed van patiënt of donor in bepaalde eigenschappen verschilt en dc vorming van
antistoffen tot gevolg heeft.

Klierextracten, afkomstig van andere diersoorten, kunnen bij inspuiting aanleiding
geven tot de vorming van antistoffen en bij een volgende inspuiting, geruime tijd
later anafylaxie veroorzaken. Zo worden bepaalde hormonen wel toegepast om af-
wijkingen in de geslachtsfunctie te corrigeren, b.v. gebruikt men wel een hormoon
dat uit de urine van zwangere vrouwen wordt gewonnen of een hormoon uit het
hersenaanhangsel (hypofyse) van schapen. Bij latere herhaling van de toepassing kan
anafylaxie optreden.

Ook sommige antibiotica kunnen anafylactische verschijnselen veroorzaken, vooral als
ze in hoge \'concentraties en snel in de bloedbaan worden gespoten. Bij de antigeen-
antistoffen-reacties komen bepaalde giftige afbraakprodukten van eiwit, waaronder
histamine, vrij. Bij paarden veroorzaken deze stoffen dan vaak ziektei)roccs.sen in
longen, huid en voeten. De ziekteverschijnselen bestaan in lichte gevallen uit kort-
ademigheid, onzekere gang en een waterzuchtige zwelling van hoofd, ledematen en
de plaats van injectie. In ernstige gevallen zien we meer verschijnselen van bloed-
stuwing, heftige benauwdheid (longstuwing en acute dampigheid), waggelende gang,
soms ook hocfbevangenheid.

In zeer ernstige gevallen komt het voor dat de dieren plotseling neervallen en sterven.
Men spreekt dan wel van een anafylactische shock.

Allergie is nauw aan anafylaxie verwant. Het is dikwijls moeilijk beide ziekten
klinisch te scheiden. Men zou allergie als een meer langzaam verlopende vorm van
anafylaxie kunnen beschouwen. In plaats van met antigenen-antistoffen-reacties heeft
men bij allergie waarschijnlijk te maken met reacties van allergenen en rcagine, welke
laatste stof in het lichaam ontstaat als reactie op binnengedrongen allergenen! Maar
ook kan het reagine apart in het lichaam aanwezig zijn. Chemisch verschilt het reaginc
van de eerder genoemde antistoffen.

Tot de allergenen behoren stoffen van allerlei aard, dus ook stoffen die niet uit-
sluitend tot de eiwitachtige groepen behoren, die niet alleen per injectie doch ook via
de mond, het ademhalingsapparaat of door de huid het lichaam kunnen binnentreden.
Ook bij de allergeen-reagine-reactie komen histamine en soortgelijke stoffen vrij. Zo
beschouwen sommige onderzoekers de chronische dampigheid bij paarden als gevolg
van dergelijke reacties welke kunnen ontstaan door opname van muf, schimmelig hooi
(timothee, klaver, luzerne vooral), aan welk lijden dan cen abnormale omzetting in
het maagdarmkanaal ten grondslag zou liggen.

Ook het optreden van hoefbevangenhcid kan verklaard worden als het gevolg van
allergische reacties door opname van allergenen uit het darmkanaal (geil gras, rogge,
te veel krachtvoer enz.) of uit de baarmoeder als de nageboorte is teruggebleven en
hierin abnormale omzetingen (rotting) plaatsvinden.

Behalve verschijnselen van het darmkanaal, ademhalingsapparaat en hoeven, kan
allergie ook verschijnselen opwekken van de huid. In een der volgende artikelen
(neteluitslag - Urticaria) komen we daarop uitvoerig terug.

Bij de behandeling van allergie is verandering van de voeding en/of van de omgeving
vaak van utizonderlijke betekenis. Het contact met het allergeen dient zoveel moge-
lijk te worden vermeden.

Het IS ten zeerste aan te bevelen om de veulens en jonge paarden, nadat zij op stal
zijn gekomen, weer een wormkuur te geven. In de weide-periode hebben ze immers
veel wormeieren en wormlarven opgenomen, die nu, zij het ten dele, als volwassen
wormen in de darmen aanwezig zijn.

Vooral na een natte zomer, zoals dit jaar, is wormbehandeling een dringende nood-
zaak.

Dezer dagen bereikte ons een extra nummer van het blad „Elevage et Inscminaiton"
het periodiek van de Franse nationale unie van fokverenigingen en K.I.-verenigingen
op coöperatieve grondslag (de U.N.C.E.I.A.).

In dit nummer waren de gegevens opgenomen betreffende de kunstmatige inseminatie
in Frankrijk, samengesteld door dc adjunct-directeur van genoemde unie, Ir. Fran-
çois Mignon.

In een voorwoord, geschreven door dc directeur van de U.N.C.E.I.A. A. P e r a u 1 t,
wordt gewezen op het feit dat 50% van de runderstapcl, tobehorende aan 1.200.000
fokkers, kunstmatig wordt geïnsemineerd (Nederiand 63%, toebehorende aan
111.394 fokkers).

Deze wijst in het bijzonder op de waarde, die de gehele K.I.-organisatie in zijn land
heeft voor het tot stand komen van de produktiecontrolc, het afstammelingenonder-
zoek en de vecteeltvoorlichting.

In het afgelopen jaar werden 600 miljoen Oude Francs (± 4,5 miljoen guldens)
besteed voor investeringen ten bate van dc fokkers, een bedrag dat het krediet van
de staat ten behoeve van de veeverbetering verre overtreft.

Hoewel er in Frankrijk in 1962 een fikse stijging in het aantal geïnsemineerde dieren
plaatsvond, t.w. 400.000 méér dan in 1961, was de procentuele toename „slechts"
7,4% tegenover een stijging van 14% in het voorgaande jaar! (Nederland in 1962:
2,2% stijging!)

Het totaal aantal eerste inseminaties was 5.661.229. Hiervan waren 22.207 insemi-
naties = 0,39% verrieht met diepvriessperma (Nederland: 0,85%). Men verwacht
echter een sterke uitbreiding van het gebruik van dicpvricssperma!
Het gemiddeld aantal geïnsemineerde dieren per veehoudersbedrijf aangesloten bij
de K.I. bedroeg iets minder dan 5. In Nederland was het aantal geïnsemineerde
dieren per bedrijf meer dan 2 x zo hoog, n.1. 11,6.

Zijn de veestapels, althans het geïnsemineerde deel ervan, in Frankrijk veel kleiner,
de K.I.-stations zijn daarentegen veel groter. Het aantal K.I.-centra was in het boek-
jaar met 1 uitgebreid.

Aangezien niet alle centra aangesloten zijn bij de U.N.C.E.I.A. worden in het verslag
nadere gegevens slechts verstrekt over de 70 aangesloten organisaties, die ruim 90%
van de eerste inseminaties uitvoerden in 1962.

Ruim 5 miljoen inseminaties werden vanuit 70 centra verricht, d.i. ruim 70.000
per centrum (Nederland ruim 12.000 per centrum).
De grootte der K.I.-centra varieert sterk.

Het centrum te Douai, in Nederland welbekend, verricht 245.000 eerste inseminaties!
Het kleinste centrum „deed" 2.575 eerste inseminaties.

In een groot land als Frankrijk komen uiteraard meer rundveerassen voor dan in
Nederland. Er waren K.I.-stieren van 24 verschillende rassen.

Van deze rassen zijn echter een viertal van belang, t.w. het Normandische ras
(26,39% van het totaal aantal inseminaties), het Française Frisonne Pie Noire, het
zwartbonte ras: 21,76%, het Charolais ras 16,55% en het Limousine ras met 12,84%.
Deze laatste beide rassen zijn vleesrassen. De eerste beiede rassen zijn eikaars concur-
renten, vooral in N.W. Frankrijk als melkvleesrassen. Verheugend is het in Neder-
landse ogen derhalve, dat het zwartbonte ras veel meer toeneemt dan het Norman-
dische t.w. 13,4% t.o.v. 1961, tegenover het Normandische ras slechts 5,0%. De
beide genoemde vleesrassen namen ook met ongeveer 13% toe.

Zoals ook elders is geconstateerd, geeft de kunstmatige inseminatie een on-traditio-
nele tendens te zien voor wat betreft het aantal dieren van verschillende rassen.
Door het gemakkelijker verkrijgbaar zijn van stieren van de populaire rassen middels
de kunstmatige inseminatie, ziet men ook hier een verschuiving naar de grote rassen
ten koste van het plaatselijke ras.

Het ras dat vroeger in N.W. Frankrijk sterk verbreid was, het Vlaamse ras, liep
met bijna 19% terug, hoogstwaarschijnlijk als gevolg van dc sterke toename van het
concurrerende ras in deze streek, het zwartbonte.

Evenals in Nederland komen de rassen dikwijls streeksgewijze voor. In het jaar-
verslag wordt opgegeven op hoeveel K.I.-stations sperma van stieren van de ver-
schillende rassen werd gebruikt. Indien men onderstaande tabel bekijkt blijkt ook
hieruit dat de zwartbonten het meest verbreid voorkomen.

Het laatste ras is voor ons in zoverre interessant omdat het onlangs gekruist werd met
o.a. van uit Nederland geïmporteerd sperma van M.R.IJ.-stieren.

In het verslagjaar waren 1.569 stieren in gebruik en 422 stieren stonden op non-actief
(wachtstieren).

Van de gebruikte stieren was 19% op afstammelingen onderzocht (Nederland 40%!).
Uit de gegevens kan berekend worden, dat per stier (gerekend over alle stieren) ge-
middeld 2.843 eerste inseminaties werden verricht (Nederland 1.120). Rekent men
de niet gebruikte wachtstieren niet mee, dan was het gemiddeld aantal eerste inse-
minaties per stier 3.608! Het is de vraag of een dergelijk intensief gebruik in Neder-
land aan te bevelen is. Dit gemiddelde lijkt ons wat hoog, temeer omdat deze inse-
minaties hoogstwaarschijnlijk niet van de 19% oudere stieren verricht zullen zijn.
Het aantal inseminatoren (met opleiding ongeveer zoals in Nederland) bedroeg 1.961.
Per inseminator werden gemiddeld 2.887 eerste inseminaties verricht. In Nederland
was dit aantal 2.164. Hoewel de Nederlandse inseminator gemiddeld in de qua
oppervlakte kleine K.I.-verenigingen geen grote afstanden zal rijden, heeft hij bij
deze kleinere verenigingen naar alle waarschijnlijkheid een veel meer omvattende
taak dan zijn Franse collega. De laatste, werkzaam bij meestal zeer grote centra, zal
geen of minder administratief, laboratorium- of stalwcrk moeten verrichten!
Omtrent bevruchtingsresultaten, aantal inseminaties van oudere stieren en meer ge-
detailleerde gegevens wordt helaas niet meer vermeld. Desondanks geeft het verslag
een goed overzicht van de verbreiding van de K.I. bij de verschillende rassen in
Frankrijk.

Het onlangs verschenen boekje: „Die Rinderbesamung in der Bundesrepublik Deutsch-
land" geeft een overzicht van de ontwikkeling der K.I. in de 10 deelstaten van de
Bondsrepubliek en de provincies waarin deze staten wederom onderverdeeld zijn.
Hoewel de oppervlakte van de Bondsrepubliek slechts ongeveer 4 maal groter is
dan die van Nederland en men dus niet van een zeer uitgestrekt land kan spreken,
brengt de vorm van het land mee, dat er veel grotere klimaat- en grondsoorten ver-
schillen voorkomen en als gevolg daarvan grotere verschillen in de bedrijfsvoering.
Het aantal rundveerassen is derhalve ook groter, n.1. 11.

Indien men bedenkt dat er in het Noorden op de zeeklei grote polderbedrijven met
mechanisatie voorkomen, zoals wij die ook kennen, en in het Zuiden .\\lpen-bedrijven,
waar het hooi vaak per mankracht naar de boerderij gebracht moet worden, dan
heeft men wel een indruk hoe zeer de omstandigheden verschillen, waarop niet alleen
de kosten der landbouwproduktcn tot stand komen, maar ook onder welke K.I. toe-
gepast moet worden.

De uitvoering van de kunstmatige inseminatie is dan ook veel minder eenvormig dan
bij ons, en wel om de volgende redenen:

Men kent K.I.-stations van waaruit 230.000 dieren gcïnsemineerd worden naast
kleine stations (8 stuks) waar minder dan 5000 eerste inseminaties worden ver-
richt.

Hoewel de meeste K.I.-stations geëxploiteerd worden door verenigingen van
boeren zoals dit in Nederland ook het geval is, zijn er nog enkele als particulier
bedrijf gevoerde stations.

Oorspronkelijk kende men slechts de dierenartsen als uitvoerders der inseminaties.
De laatste jaren ziet men vooral in Slecswijk-Holstein (het uiterste Noorden) en
Beieren (het uiterste Zuiden) een toename van het aantal zgn. leken-insemina-
toren, niet-academici die een vakopleiding hebben genoten, zoals ook in Neder-
land.

Bij de dierenartsen zijn wederom twee categorieën te onderscheiden t.w, de vol-
ambtelijke dierenarts-inseminator en de praktizerende dierenarts die eveneens een
gedeelte van zijn werkkring vindt in het inscmineren.

De eerste categorie neemt enigszins af, de laatste categorie neemt toe. In 1963
waren er 128 volambtelijkc dierenartsen en 226 inseminatoren in dienst der K.I.-
centra, terwijl 3.241 praktizerende dierenartsen inseminaties verrichten.

Terwijl men in Nederland voor de verzameling der bcvruchtingsrcsultaten althans
ten behoeve van het landelijke jaarverslag, één systeem volgt t.w. vóór 1 novem-
ber 1963 het opvragen der drachtigheid en na 1 november 1963 de telling der
niet-terugkomers van inseminaties uit de derde voorafgaande maand (non-return
60-90 dagen), ziet men tussen de bondsstaten verschillen in systeem van verzame-
ling.

In Sleeswijk-Holstein (met Hamburg), Nedersaksen (met Bremen), Hessen en
1 station in Rijnland-Palts wordt door dierenartsen de drachtigheid enige maan-
den na inseminatie klinisch vastgesteld. In de overige landen (Noordrijn-West-
falen, Rijnland-Palts, Baden-VVurtcmberg, Saarland en Beieren geschiedt dit op
analoge wijze als in Nederland na 1 november 1963, n.1. volgens de non-return-
60-90 dagen methode.

In totaal werden 2.332.131 dieren geïnscmineerd. Derhalve werd 35,8% van de
vrouwelijke rundveestapel behandeld (Nederland 1962: 63%).

De toename was iets groter dan in het voorgaande jaar, dit in tegenstelling tot
landen als Frankrijk, Nederland, Engeland-Wales en Denemarken, waar een veel
kleinere stijging en in het laatste geval zelfs een daling van het aantal koeien was
te constateren.

Toch constateert de samensteller van het verslag uit de cijfers der laatste jaren dat
de stormachtige ontwikkeling van de K.I. ook in VVest-Duitsland is teruggelopen.
Het is hier misschien niet de plaats om over de oorzaak hiervan tc filosoferen, maar
een studie hieromtrent zou interessante gegevens kunnen verschaffen.

In de tabel zijn de deelstaten zodanig gerangschikt, dat de meer Noordelijke staten
hoger in de tabel voorkomen. Uit kolom A valt te concluderen dat er tussen de deel-
staten nogal wat variatie bestaat in de mate van toepassing der K.I. Hoe noordelijker
men komt, hoe sterker de beide in Nederland voorkomende rassen vertegenwoordigd
zijn (B en C). Tenslotte vindt er in het Noorden in verhouding meer melkcontrole
plaats. In zijn geheel is de melkcontrole ites teruggelopen, evenals in ons land (kolom

Het cijfer over alle landen betreffende de aantallen stieren en dc leeftijdsopbouw van
deze zijn de volgende: totaal aantal stieren 2283, waarvan 40,2% ouder dan 5 jaar
(Nederland 40,0%).

Vooral in Beieren wordt het wachtstierensysteem vrij consequent toegepast, waardoor
in verhouding het aantal jonge stieren nogal toeneemt. Men bedenke echter dat deze
jonge stieren slechts het eerste jaar gebruikt worden, totdat zc 5 jaar zijn.
Omtrent de mate van gebruik van oudere stieren t.o.v. jongere soortgenoten worden
geen exacte cijfers gegeven. Wel wordt gesteld dat er een sterke tendens aanwezig is
naar het intensief gebruik van de oudere stieren.

Het aantal K.I.-stations nam met 3 af tot 97. Hoewel bijna 2 x zo veel koeien als in
Nederland geïnsemineerd worden is het aantal K.I.-stations nog iets geringer (Neder-
land 102). De gemiddelde grootte is dan ook 2x die van de Nederlandse stations.
Ruim 24.000 eerste inseminaties werden per station uitgevoerd, tegenover ruim
12.000 in Nederland. Toch kan men internationaal gezien in beide gevallen niet van
grote centra spreken.

De bevruchtingsresultaten, die zoals gezegd op verschillende wijze worden verkregen,
verschillen niet zo veel van de Nederlandse cijfers. Bij klinisch drachtigheidsonderzoek
varieerden deze tussen de landen van 57,9 tot 66,2%. Bij het non-returnsystcem was
de variatie van 63,0 tot 71,3%.

In Nederland waren de gemiddelde drachtigheidsresultaten resp. non-returncijfcrs
in 1962 als volgt: 60,8% en 65,7%.

Concluderend kan men zeggen, dat de situatie voor wat betreft de kunstmatige inse-
minatie bij runderen niet zeer verschillend is van die in Nederland. Hoewel o.a. dc
bedrijfsomstandigheden en de veerassen gedeeltelijk verschillend zijn, zijn de fok-
technische- zowel als de K.I.-technische activiteiten en de daaruit verkregen resultaten
zeer wel vergelijkbaar.

MAAG- EN DARMWORMEN BIJ RUNDEREN EN SCHAPEN.
Maag- en darmwormen zijn parasieten, die, zoals de naam al aangeeft, in dc maag
en in de darmen voorkomen. Zij hechten zich aan de wand vast en voeden zich met
het bloed van de gastheer (rund, schaap). De hoeveelheid bloed die hiermede ver-
loren gaat kan zeer groot zijn. Maar het is niet alleen het bloedverlies, waardoor de
dieren lijden. Het is duidelijk dat de verwondingen aan de maag- en darmwanden
het normaal functioneren van deze organen verstoren.

Als de wormen volwassen zijn gaan dc vrouwelijke exemplaren eieren produceren,
soms duizenden per dag. De eieren verlaten het lichaam met de mest en komen op
het land terecht. Uit de eieren komen larven voort, die zich vasthechten aan het gras
in de weide. Vervolgens eet de koe dit gras op, de larve gaat mee naar binnen en in
maag en darmen kunnen weer nieuwe wormen tot ontwikkeling komen. Hiermede is
dc kringloop voltooid.

Deze maag- en darmwormen bezorgen onze veehouderij jaarlijks een zeer grote schade.
Dr. Grashuis schat deze schade op vele miljoenen guldens per jaar. Ook bij het Proef-
station voor de Akker- en Weidebouw in Wageningen werd men geconfronteerd met
de ernst van deze parasietenaantasting en wel op de proefboerdcrij „Dc Vlicrd" in
de Bommelcrwaard. In 1960 trad daar een zeer ernstige wormaantasting op in cen
koppel van 57 kalveren, waarbij naar schatting cen schade van ƒ 10.000,- werd ge-
leden. Dit was aanleiding om hier wat meer aandacht aan te besteden en enkele
proeven op te zetten, omdat we gerust mogen aannemen dat het hier om cen landelijk
probleem gaat. Maagdarmwormen komen meer voor dan men denkt.

Ook deed zich de behoefte gevoelen aan meer algemene kennis over het leven, de
schade en de bestrijding van maagdarmwormen. De heer K 1 o o s t e r m a n, kandi-
daat l.i. aan de Landbouwhogeschool, was bereid deze literatuurstudie te verrichten.
De publikatie over deze studie is thans verschenen bij het

Zij die er belang in stellen meer van deze maag- en darmwormen te weten, kunnen
in deze publikatie heel wat van hun gading vinden, ook al is eigenlijk nog maar een
begin gemaakt met de studie ervan. Wat de bestrijding betreft geeft de auteur in het
kort aan welke middelen de dierenarts ter beschikking staan. Veel aandacht schenkt
hij verder aan de landbouwkundige aspecten van de bestrijding, wat betreft het ge-
bruik van het grasland en de verzorging van het dier.

Hoewel de Minister van Landbouw en Visserij niet met zekerheid kan zeggen wanneer
de Bestrijdingsmiddelenwet in werking zal treden — memorie van antwoord aan de
Tweede Kamer — is de voorbereiding reeds ver gevorderd. Niet vergeten mag wor-
den, dat een groot aantal uitvoeringsregelingen moet worden getroffen, waarover
ingevolge artikel 20 van de wet de Bestrijdingsmiddelencommissie moet worden ge-
hoord. In zoverre hangt de duur van de voorbereiding dus niet uitsluitend van de
beide betrokken Departementen af. Overeenkomstig de aankondiging in de memorie
van antwoord aan de Eerste Kamer inzake het ontwerp Bestrijdingsmiddelenwet, wer-
den nog in het najaar van 1962 de eerste ontwerpen van uitvoeringsregelingen van
de Commissie voor Fytofarmacie ontvangen en aan de Bestrijdingsmiddelencommissie
om advies gezonden. De gevraagde adviezen werden onderscheidenlijk in juli en in
september van dit jaar ontvangen. Een woord van waardering voor de voortvarend-
heid, waarmede de commisise heeft gewerkt, acht de minister zeker op zijn plaats.
De ambtelijke verwerking van deze adviezen is vervolgens met dezelfde voortvarend-
heid ter hand genomen en zo goed als voltooid. Inmiddels wordt nog gewacht op een
deeladvies van de Gezondheidsraad en moet nog een aantal technische gegevens ver-
kregen worden. De bewindsman heeft goede hoop, dat de wet in het voorjaar van
1964 in werking zal kunnen worden gesteld.

De Werkgroep Harmonische bestrijding van plagen T.N.O. verricht wetenschappelijk
onderzoek over andere dan chemische bestrijdingsmiddelen. Nagegaan wordt of het
onderzoek kan worden versneld, terwijl voorts een soortgelijke werkgroep voor
plantenziekten zal worden opgericht. Internationaal wint het inzicht veld dat aan-
tastingen in het gewas kunnen worden verminderd door daarop gerichte cultuur-
methoden. Door verbetering van de structuur van de grond, harmonische bemesting
en juiste vruchtopvolging en andere middelen, gericht op het vergroten van de weer-
stand van de gewassen tegen ziekten en plagen, sterk te bevorderen kan de noodzaak
om chemische middelen te gebruiken worden verminderd.

NED. CONGRES VOOR OPENBARE GEZONDHEIDSREGELING.
„Klein Congres" te Utrecht, 9 oktober 1963.

Op de voor hem karakteristieke wijze opende de Voorzitter, Prof. Ir. K r u 1 de ver-
gadering met een rede, waarna de Directeur-Generaal van dc Volksgezondhid, Prof.
Dr. Muntendam, sprak over de betekenis van het verkeersongeval voor dc Volks-
gezondheid.

Hij betreurde het dat de autoriteiten van Volksgezondheid niet of nauwelijks bij de
verkeers(on)veiligheid worden betrokken. Toch zitten er Volksgezondheidsaspecten
van de eerste orde aan vast.

\') A. Kloosterman: Landbouwkundige aspecten van de bestrijding van maag- en
darmwormen bij runderen en schapen. Verkrijgbaar bij het Proefstation van de
Akker- en Weidebouw te Wageningen door storting van ƒ 1,- op giro 966643
onder vermelding: „Voor mededeling nr. 86".

Zowel bij ziekte als bij ongeval moet de overheid voorkomen en bestrijden. Een me-
dische dienst bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, die zich bezighoudt met
de geneeskundige beoordeling der geschiktheid tot rijden, als orgaan van de Volks-
gezondheid is nodig. Zo snel mogelijk moet er een wettelijke verplichting komen tot
het dragen van een valhelm door bromfietsberijders. Ook de E.H.B.O. moet uitge-
breid worden; 80.000 E.H.B.O.-ers is te weinig. 20.000 van de jaarlijkse 100.000
verkeersdoden over de gehele wereld zouden nog leven als er direct doelmatige hulp
was verleend. Dat zijn er in ons land 200 per jaar. Voor verkeersgewonden geen
ziekenauto, maar een rijdende afdeling van het ziekenhuis met een arts. Dit alles is
een aantijging tegen de medische behandeling van verkeersslachtoffers.
De neuroloog Berden, docent voor hogere politic-autoriteiten, besprak de toename
van de verkeersongelukken.

De eerste dode door het openbaar verkeer viel in .Amerika in 1899. In 1957 vielen
door het verkeer 15.000 doden meer dan door alle infectieziekten samen. In 1962
vielen 150.000 verkeersdoden. In .Nederland in 1938 780 doden, in 1962 2073, als-
mede 32.000 zwaar gewonden.

Binnen 30 jaar zijn er in Nederland 4 miljoen auto\'s; d.w.z. 12.500 doden per jaar.
Een interessant experiment toonde aan, dat in Nijmegen 238 automobilisten van
de 2500 de maximum snelheid overschreden als de controle onzichtbaar plaats vond.
Waren de controlerende agenten tijdig te zien, dan waren het er 31.
De maanden juli en augustus zijn de slechtste maanden, januari de gunstigste maand
voor verkeersongevallen.

Een onderzoek in Londen bij 13.000 buschauffeurs bewees, dat de chauffeurs van
60-65 jaar met 40-jarige rijervaring minder ongelukken maakten dan die van 40-60
jaar. 80% van de ongevallen worden veroorzaakt door fouten. Chauffeurs met veel
ongelukken toonden vaak afwijkingen in sociale opvattingen. Chauffeurs met weinig
ongelukken waren gevoelsmen.sen, goede beleggers, rustig, niet agressief, bereid om
steeds toe te geven. Ze bleven beneden de maat in wetskennis, maar maakten dit meer
dan goed door hun andere eigenschappen. Verkeerde sociale instelling, alkohol, tran-
quillizers, infantiele neigingen enz. zijn oorzaken van ongevallen. De neurosen hebben
weinig invloed. Debielen kunnen heel goede chauffeurs zijn.

Vele andere sprekers voerden nog het woord en vooral de doelmatige behandeling
van verkeersslachtoffers was aan de orde.

Dr. Breslau, Medisch Adviseur Sociale Verzekeringsbank pleitte voor ongevallen-
centra en de heer Franken, Burgemeester van Zaandam, besprak de bestuurlijke
en organisatorische aspecten.

Dit 6e Symposium zal in 1964 op 8 en 9 mei gehouden worden en wel te Wenen
(Oostenrijk) in de Tierärztliche Hochschule aldaar.

De organisatie van het wetenschappelijke programma, evenals de administratieve af-
wikkeling van aanmeldingen wordt verzorgd door
Dr. R. Ippen,

Institut für Vergleichende Pathologie,
Wilhelmstrasse 4, BERLIN-Friedichsfelde.

Aanmeldingen, korte voordrachten, vragen e.d. zijn dus te richten aan Dr. R. Ippen.
Als thema voor het symposium werd „Ziekten en Zoönosen in Diergaarden" vastge-
steld. In hoofdzaak zullen in dit verband mond- en klauwzeer en tuberculose ter
sprake gebracht worden.

Dinsdag 4 februari, Concertzaal.
9.30 uur Opening der studiedagen door de Weledelgestrenge Heer Ir. C. S.

Knottnerus, voorzitter van de drie Centrale Landbouworganisaties.
9,40 uur Inleidend woord door de Hoogedelgestrenge Heer Ir. J, W, Wellen,
Direkteur-Generaal van de Landbouw.
Gelegenheid om zich naar andere zalen te begeven.

Varkens met een goede slachtkwaliteit. Wat kan de boer daaraan doen?
Ir. B.J.Ho f.

Mogelijkheden om de efficiëntie van dc voederbenutting te verhogen bij
varkens. Prof. Dr, F, V a n s c h o u b r o e k,
11.00 uur Enige bedrijfseconomische aspecten van de varkensmestcrij. J, Hoorn-
w e g.

11.30 uur Enkele indrukken over de varkensmestcrij in grotere eenheden. H. J.
B i s p e r i n k.

mestvarkens. Ir. J, Dammer s,
14,00 uur Een vegrelijking van de voederwaarde van sorghum (milocorn) en mais
voor mestvarkens, Ir, R. van S p a e n d o n c k.
Moerbeihartziekte bij varkens. F, W, J, S w a r t, dierenarts.
Kannibalisme bij varkens, J. M, G o o s s e n s, dierenarts,
Stallenbouw en stalklimaat bij mestvarkens. Ir. P. I. Haart se n.
Moderne varkensstallen. L, Prinsen,

Prof, Dr, J. H O e k s t r a en B, H. Rispens,
10,30 uur Erfelijke invloeden op de kwaliteit van de eischaal. Ir. R, Kuit.
11.00 uur Verenmeel in de veevoeding. W. H. J a n s s e n s,

C. v a n S t r a t u m.
12.00 uur Ervaringen met mestkuikenclubs. Ir. G. J. van N o r e 1.
14.00 uur De kostprijs van slachtkuikens: een voorlopige analyse. Ir. C. A, S.
Zwetsloot,

14.30 uur Resuletaten van enige voederproeven bij legkippen. Ir. P, A, J a n s s e n,
15.00 uur Voedingseffecten van een bindmiddel voor het persen van kunstkorrels.

16.15 uur Tylan als bijdrage in de C.R.D.-bestrijding, N, J, d e V i n, dierenarts.

10.00 uur De chemisehe samenstelling van het gras op de stikstofproefbedrijven.
J. A. K e u n i n g.

10.30 uur De samenstelling van het weidegras en de natriumbehoefte van melk-
koeien. A. Kemp.

11.00 uur Natriumbemesting op grasland op basis van grondonderzoek. Ir. Y.
Bakker.

van melkvee. E. E. van Koetsveld.
12.00 uur Het onderzoek op z.g. probleembedrijven. Dr. J. van der Grift.
14.00 uur Enkele praktische aspecten van het mastitisprobleem. Drs J R van
D ij k.

14,30 uur Onderzoek naar het verband tussen mastitis en machinaal melken. Ir. C.
H. C a z e m i e r.

15.00 uur Goed machinaal melken mede in verband met het tegengaan van uier-
ontstekingen. J. de R O O y.
15.45 uur De beoordeling van de produktievcrerving van stieren. Dr. Ir R D
Politiek.

16.15 uur Voor centralisatie en kadavers. Drs. E. de N o o y.
Woensdag 5 februari. Concertzaal.
9.30 uur Allgcmene Vergadering van de Stichting C.L.O.-controle. Toegang tot
deze vergadering hebben alleen zij, die hiervoor een uitnodiging hebben
ontvangen.

Veterinaire aspecten van de E.E.G. Drs. H. A. van den Berg
Ervaringen met een éénmansbedrijf van 20 ha. Ir. K. A. K 1 a r e n b e r g.
De produktiviteit van de melkveestapel als oorzaak van verschillen in
bedrijfsuitkomsten op weidebedrijven. J, de Veer.

Melkveehouderij zonder eigen voederwinning. Ir. G. J. W i s s e 1 i n k.
Levert onze veestapel voldoende kalveren voor de vleesproduktie? E. C.
van Kraaikamp.
Pulp in de vetmesterij. Ir. F. B u y s s e.

Twee eiwitniveau\'s in rantsoenen voor meststieren. Ir. Y. Tj. B a k k e r.
Sluiting van de studiedagen door de voorzitter van de Stichting C.L.O.-
controle, de heer J, L. N y s i n g h.

Biggenopfok en stalklimaat, Ir. E. G. J. B r u g g i n k.
Moeilijkheden bij de opfok van biggen in de eerste dagen na de geboorte.
Dr, J. P. W. M. Akkermans.
Kunstmatige opfok van biggen. Ir. D. K r o c s k e.
Opfokvoeders voor biggen. Ir, G. J. M, v a n K e m pen.
Dc invloed van het voedingsniveau tijdens de eerste levensweken van
de biggen op de latere prestaties als mestvarkens. Dr. R. d e W i 1 d e.
Is het gewenst en mogelijk om het geboortegewicht bij onze huisdieren
te verhogen? S. de Jong Szn.

rundveehouderij. Ir. K. Donker.
14.30 uur Aandoeningen bij jonge lammeren. J. J. Koopman, dierenarts.
15.15 uur Hooiwinning en hooikwaliteit, Ir. P. J. J. Philipsen.
15.45 uur Drogestofgehalte van kuilvoer. Ir. S, S c h u k k i n g.

ENQUÊTE INZAKE HET TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE.
Uit de vele reaeties op de redactionele enquête betreffende het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, die de eerste week reeds zijn binnengekomen blijkt dat er bij een groot
aantal leden bijzonder levendige belangstelling bestaat voor dit „opinieonderzoek".
Op verzoek van enige leden, die van de invulling veel werk maken, wordt de ge-
legenheid tot opzenden van het enquêteformulier verlengd tot 25 januari 1964.

Zoals reeds eerder werd medegedeeld is aan deze aflevering een bestelkaat toe-
gevoegd voor de banden voor de jaargang 1963.

Mocht deze bestelkaart ontbreken dan volgt op verzoek nazenden van de betreffende
kaart.

18, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 65e ledenvergadering,
14.30 uur, Hotel Pays Bas, Utrecht, (pag. 126)

14, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Beurscafé-
Muranozaal, Rotterdam.

15, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Hotel-
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 69)

!5, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 66e ledenvergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 126)
16—23, 2e Internationale Week van de Landbouw, Brussel.

22, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D. Vergadering,
Utrecht, (pag. 126)

8— 9, Intern. Symposium van Dierentuindierenartsen, Wenen. (pag. 121)
9, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,
14.30 uur. Utrecht, (pag. 126)
20, .A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Lunteren.

20, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963))
AugustusjSeptember,

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963))

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

In „Terugblik en perspectief", waarmede de eerste aflevering van de nieuwe jaar-
gang is begonnen, heeft de Redactie verschillende nieuwe plannen ontwikkeld, o.a.
betreffende een actualiteitenrubriek.

Een bescheiden begin is hiermede al gemaakt in het nieuwjaarsnummer met 2 ver-
slagen van de afdeling Zuid-Holland.

Hieronder volgt een korte beschrijving van het afscheid van Dr. J. W. Thijn, als
Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe.
Maar deze rubriek kan pas goed „op stoot" komen met een medewerker die bereid
is het materiaal voor berichten over allerlei evenementen op diergeneeskundig en
aanverwant terrein aktief te verzamelen.

In de eerstvolgende aflevering wordt hierover een nadere mededeling gedaan en
zullen ook verdere aanwijzigingen volgen, die nodig zijn voor het slagen van deze
rubriek.

Afscheid van Dr. J. W. Thijn als Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Drenthe.

In verband met het beëindigen van zijn functie van
Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Drenthe werd aan Dr. J. VV. T h ij n
op 3 oktober 1963 een afscheidsreceptie aange-
boden.

Een stampvolle zaal (ruim 450 personen uit het
agrarische organisaticleven, dierenartsen, personeel
enz., velen vergezeld van hun dames), verwelkomde
de familie Thijn bij het binnenkomen.
Tijdens de receptie bleek de Clommissaris der Ko-
ningin in Drenthe zich enkele ogenblikken uit zijn
werkzaamheden te hebben kunnen vrijmaken om
persoonlijk afscheid te komen nemen van Dr.
Thijn.

In de gehouden toespraken werd uiting gegeven
aan de hoogachting en grote waardering die de
scheidende functionaris, zowel door zijn persoon
als door zijn werk, heeft opgeroepen, niet alleen in
de provincie Drenthe maar ook landelijk. Boven-
dien werd als belangrijke oorzaak van de bereikte
resultaten bij de georganiseerde dierziektenbestrij-
ding in Drenthe genoemd het buitengewoon grote vertrouwen dat Dr. Thijn bij de
veehouders voor zijn werk had weten te wekken.

Dc rij van sprekers, waarvan velen hun toespraak van een stoffelijk blijk van de
grote waardering vergezeld lieten gaan, werd geopend door de voorzitter van de
Provinciale Gezondheidsdienst in Drenthe, de heer Van Sluis. Na een kort overzicht
van de gang van zaken en de bereikte resultaten die onder leiding van Dr. Thijn

hadden plaats gevonden, getuigde hij van de grote dankbaarheid voor het vele en
belangrijke werk dat Dr. Thijn in het belang van de Drentse veehouders heeft ver-
richt. Hij deelde mede dat dc Drentse Gezondheidsdienst een „lidmaatschap van
verdienste" had ingesteld en dat deze onderscheiding als eerste aan Dr. Thijn was
verleend.

Toen de heer Van Sluis aan het eind van de receptie nogmaals het woord tot dc heer
Thijn richtte, bood hij hem namens de Gezondheidsdienst en alle Drentse vee-
houders een auto aan. Na de toespraak van de voorzitter richtten nog de volgende
heren het woord tot Dr. Thijn:

de Heer Steenbergen namens de Drents-Groninger Zuivelbond en DOMO;
Mr. Sandkuyl namens het Landbouwschap;

de collegae -directeuren, een zilveren aansteker overhandigde;
de Heer Vervoorn namens de Veeartsenijkundige Dienst;

de Heer Faber namens de Besturen van de andere tien Gezondheidsdiensten, die een

automatisch kleinbccldprojcctor aanbood:
de Heer Feddema namens de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Hij liet

zijn toespraak vergezeld gaan van een luxe kist sigaren;
de Heer ten Dam namens de Ned. Bond van Wehandelaren;
de Heer Rempt namens de Gollegae-directeuren;

de Heer Schurink namens de praktizerende dierenartsen in Drenthe, die zijn woor-
den besloot met het aanbieden van een jachtgeweer;
de Heer Lambers namens de Drentse standsorganisaties;

de Heer Alingh namens de Coöp. Bond van K.L N\'erenigingen in Drenthe, die als
blijk van waardering voor het vele werk dat Dr. Thijn in het belang van dc K.L
heeft verricht, een automatische kleinbeeldcamera aanbood, alsmede een jagersjas
namens de Bond van Inseminatoren:
dc Heer ter Heege als opvolger van de scheidende directeur.

\\\'an een vroeger personeelslid ontving Dr. Thijn een prachtig geslaagd portret, in
crayon getekend door Mevr. Nanninga.

Tenslotte sprak Dr. Thijn een dankwoord, waarbij hij tevens zijn levensloop dc revue
liet passeren.

In de vorgie aflevering is er op geattendeerd dat aan leden die genoemd verslag
niet mochten hebben ontvangen, dit op verzoek alsnog zal worden toegezonden.
In een van de afdelingsvergadering bleken „talrijke leden" bedoelde bijlage niet te
hebben ontvangen.

Hoewel tot nu toe nog geen enkel verzoek om nazenden is binnengekomen, blijft het
verslag nog steeds ter beschikking.

Naar aanleiding van de betreffende advertentie in het Tijdschrift van 1 ajnuari 1964,
kan worden medegedeeld dat de gelegenheid voor sollicitaties op verzoek is verlengd
tot 25 januari a.s.

De contributienota 1964, die aanvankelijk 2 januari zou worden verzonden, zal de
leden dit jaar echter pas half januari bereiken.

Degenen, die bij de verschijning van deze aflevering nog geen nota in hun bezit heb-
ben, wordt deze op verzoek alsnog nagezonden.

Ter completering van de geïllustreerde beschrijving van de uitbreiding en moderni-
sering van het bureau in het nummer van 15 december 1963, wordt hieraan toe-
gevoegd dat de betreffende foto\'s zijn gemaakt door Piet Slagmolen te Utrecht.

De dierenarts Dr. D. M. Hoogland Sr., Flatgebouw Zorgvliet, Utrechtseweg 278 A,
De Blit, hoopt op 26 januari a.s. zijn 50-jarig dierenratsjubileum te vieren, (afwezig)

Het adres van het secretariaat van de .Afd. Utrecht luidt als volgt:
W. H. Smits, Plasweg 42, Soest; tel. (02955) 37 31.

Het adres van het secretariaat van de Afd. Noord-Holland is als volgt: J. E. Hage,
Heerengracht 17, Furnierend; tel. (02990) 38 74.

Het adres van het secretariaat van de Afd. Noord-Brabant luidt als volgt:
J. G. M. Claessens, Schoorstraat 9, Udenhout; tel. (04241) 366.

18 januari 1964: 65e ledenvergadering, tevens jaarvergadering van de Groep Ge-
neeskunde van het Kleine Huisdier van de K.N.M.v.D., te houden in Hotel Pays
Bas te Utrecht.
.Aanvang 14.30 uur.

Voordracht te houden door Dr. P. Zw art, Bunnik, over het onderwerp „Ziekten
bij Volièrevogels".

Voordracht te houden door J. G. Peters, Rotterdam, over het onderwerp
„Bijzondere Dieren".

15 februari 1964: 66e ledenvergadering van de Groep Geneeskunde van het Kleine
Huisdier van de K.N.M.v.D., te houden in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te
Utrecht.

N\'oordracht te houden door Dr. A. W. M. Brooymans over het onderwerp
„Erfelijke afwijkingen bij de hond" en tevens commentaar op het rapport van de
BSAVA aan de Engelse Kynologenclub.
9 mei 1964: 67e ledenvergadering van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huis-
dier van de K.N.M.v.D., te houden in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te
Utrecht.

Voordracht te houden door Dr. M. .A. J. V e r w c r over het onderwerp „Capita
selecta uit de oogheelkunde van belang voor de practicus".
20 juni 1964: 68e ledenvergadering van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huis-
dier van de K.N.M.v.D. Tijdens het bezoek van de leden van de London Region
van de BSAVA, dat zal plaatsvinden van 19 t.m. 21 juni, zal op 20 juni een ge-
meenschappelijke bijeenkomst worden belegd van de bezoekers en de leden van de
Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier. Nadere bijzonderheden zullen later
worden bekend gemaakt.

De eerstvolgende vergadering van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
zal gehouden worden op zaterdag 22 februari a.s.; dit in afwijking met hetgeen is
besproken op de vergadering van donderdag 12 december 1963.
\'s Ochtends om 10.15 uur demonstraties in het Pathologisch Instituut door Prof. Ten
Thije.

De leden wordt verzocht geschikt materiaal aan Prof. Ten Thije op te zenden.
Na de middag in hotel Smits lezing door collega J. P. W. A n e m a e t over: Vlees-
keuring en E.E.G.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collega aangenomen als lid van dc Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

E. D. Heller, K.K.L.blv. 87, Tel Aviv, Israël.
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:
W. Band, Plantsoen 23, Leiden.
L. Harms, Catharijnesingel 86 bis. Utrecht.

Band, W.; 1963; Leiden, Plantsoen 23; tel. (01710) 2 50 57; gr. 593845; P., ass.

Borghuis, J., te Brummen, naar Burg. de Wijslaan 32 aldaar (tel. ongewijzigd). (150)
Borm, F.; 1963; Utrecht, Mulderstraat 43 bis; tel. (030) 2 45 93; wnd. D. (150)
Brandenburg, N., te Dieverbrug, tel. .gewijzigd in (05219) 13 59. (152)

Brouwer, H., te Emmeloord, naar Kon. Julianastraat 7, aldaar, tel. (05270) 21 12
(privé), 25 12 (bur.). (153)

Coppoolse, J. P., de adreswijziging (zie pag. 70) gaat in op 1 februari 1964.
Hägens, Mej. F. M., te Utrecht, tel. bureau gewijzigd in (030) 6 08 47, wetensch.
ambt. le kl. in T.N.O.-verband b. h. leverbotonderzoek (Nat. Raad v. landbouwk.
onderz., afd. diergeneeskunde). (165)

Haken, G. B. ten, te Woerden, aangesloten onder tel. bureau (03480) 36 03. (165)
Hartman-Niermeijer, Mevr. H. E.; 1962; Sneek, Hcemskerkstraat 7; D.

Henstra, S. J., van Koudum naar Birnin-Kcbbi (North Nigeria), Veterinary Depart-
ment. (van 167 naar 216)
Koopmans, W. T., te Joure, tel. en gr. te wijzigen in resp. (05138) 28 53 (privé),
26 72 (praktijk) en 949955 (privé), 1028340 (praktijk). (178)
Kuipers, E., te Westerbork, naar Bcilcrstraat 23, aldaar, tel. (05933) 288 (privé),
253 (praktijk). (179)
Lambers, G. M.; 1963; Anlo, Annerveenschekanaal 14; tel. (05989) 247; wnd. D.

Sasse, H. H. L., te Utrecht, aangesloten onder tel. (030) 2 03 93, functie gewijzigd
in wetensch. ambt. R.U. (F.d.D., klin. v. inw. ziekten). (195)

Scheper, J. H., te Hoorn, naar Koepoortsweg 114, aldaar, tel. (02290) 44 09. (196)
Schölte Albers, J. K., te Valkenswaard, naar Luikerweg 27 aldaar (tel. ongewijzigd).

Schothorst, M. van, van De Bilt naar Maarn, Kapelweg 62, tel. (030) 2 71 51 (bur.).

Spijker, B. H., van Leerdam naar Rotterdam, Philip Vingboonsstraat 5, tel. (010)
14 04 10 (privé), 1 1 72 20 (bur.), kcuringsdierenarts ab. (200)

Vor, D. W. J. de, van Schagen naar Hoog-Kcppel, Monumentenweg 29, „Hessen-
hoek". (208)

Wilders, P. N., te Staphorst, naar Dahliastraat 7 aldaar (tel. ongewijzigd). (212)

Willenswaard, C. L. van, van Rotterdam naar Zeist, Amalia van Solmslaan 29, tel.

Wilmink, J. H., van Ulvenhout naar Breda, „Marckhoek" flat E-76, tel (01600)
459 48. (212)

Zuijdam, Dr. D. M., van \'s-Gravenhage naar Zürich (Zwitserland), 39 .Alfred Ecsher-
strasse, D. bij Dow Chemical International European Area. (van 214 naar 218)
Zuylen, A. L. van, van Utrecht naar München-22 (Bundesrepublik Deutschland!,
Vetcrinärstrassc 13, wetensch. ass. der Chirurgische Universitäts Tierklinik.

Zwart, Dr. D., van Kumasi (Ghana) naar Blaricum, .Achterom 8, tel. (02953) 31 03.

Zwieten, Dr. M. van, van Hollandia naar \'s-Gravenhage, Lobclialaan 108, tel. (070)
39 71 82, wnd. D. (van 218 naar 214)

Blaak, II., te Doesburg, te rekenen m.i.v. 1 december 1963, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Gelderland, ter stand-
plaats Doesburg. (148)
Haan, S. dc, te Dalfsen, te rekenen m.i.v. 1 juni 1963, tot Rijkskeurmeester in bij-
zondere dienst bij de Wcartscnijkundige Dienst, ter standplaats Zwolle. (164)
N\'loten, J. G. Chr. van, te Arnhem, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1963, tot adjunct-
Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst en m.i.v. 1 december 1963 tevens tot
plaatsvervangend In.spccteur van de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
Arnhem. (207)

Gelder, C. van, tc Amsterdam, te rekenen m.i.v. I januari 1964, op zijn verztx-k, als
Rijkskcurmeester in bijzondere dienst bij dc \\\'eeartsenijkundige Dienst. (161)
Schicven, C. H., te Laag-Keppel, te rekenen m.i.v. 1 oktober 1963, op zijn verzoek,
als adjunct-Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst. (196)

De zin van hel dierexperiment is allijd een bijzonder moeilijk le be-
naderen en in discussie te brengen vraagstuk geweest. Op vele labora-
toria in binnen- en buitenland zijn wetenschappelijke werkers, en in
toenemende male dierenartsen, dagelijks bij dergelijke experimenten be-
trokken. Hel is duidelijk, dat zij daarbij ook steeds weer met de
ethische kanl van hun werk worden geconfronteerd en dat bij hen
vragen rijzen over het „wanneer" en „hoeveel" en „hoe ver".
Het stellen van vragen moet hier eerder als een teken van kracht
dan van zwakte worden gezien.

De redactie heeft gemeend er goed aan te doen twee collegae, die zeer
nauw bij het dierexperimentele onderzoek betrokken zijn, le vragen
na te gaan welke de mogelijkheden zijn van de diergeneeskunde in dit
nieuwe „specialisme" en daarbij niet voorbij le gaan aan hel ethische
facet van het dierexperiment.

Het is duidelijk, dat de collegae Dobbelaar en Van der Gulden het ge-
heel benaderen vanuil de basis van hun persoonlijke ethische en reli-
gieuze opvallingen. Ofschoon dit het geschrevene versterkt en verdiept,
wil daarmee niet gezegd zijn, dal anderen niet een afwijkende of
geheel andere zienswijze zouden mogen hebben.

Tot voor enkele jaren /ou het, sprekende over de taak van de dierenarts
bij het dierexperiment, alleen zin hebben gehad in te gaan op de verplich-
tingen van de dierenarts, die als experimentator bij zulke proeven be-
trokken is.

Sinds enige tijd zijn echter ook in Nederland dierenartsen doende bij de
zorg voor dieren die door anderen bij hun experimenten worden gebruikt.
Diergeneeskunde heeft het doel bij het dier en zijn voortbrengselen die
afwijkingen waar te nemen, te verwijderen of te voorkomen, welke het
minder geschikt maken voor zijn bestemming. Het is daarom de dierenarts
die bij voorkeur met de zorg voor de proefdieren zal worden belast, ook
als deze door andere wetenschapsbeoefenaars gebruikt zullen worden.
Als de taak van de dierenarts die op deze wijze bij het dierexperiment
betrokken is speciale accenten heeft, is dat het gevolg van de bijzondere
facetten die het gebruik van dieren als proefdier heeft.
In dit artikel zal dan ook aandacht worden besteed aan de omstandig-
heden die een rol spelen bij het dierexperimentele onderzoek en aan de
betekenis van het dierexperiment voor de samenleving. Tevens zullen de
aan het proefdier en aan het milieu te stellen eisen, die de bijzondere
aandacht vragen van de deskundige voor laboratoriumdieren, worden
belicht.

Om uiteenlopende redenen zal het in een groot aantal gevallen niet wen-
selijk zijn om waarnemingen te verrichten alleen aan de s]5ontaan optre-
dende reacties bij mens, dier of plant. Evenmin is het juist op de mens en
de huisdieren zonder noodzaak prikkels uit te oefenen, als de te verwachten
resultaten niet tevoren op een andere wijze zijn ond-^rzocht.
Het experiment maakt het mogelijk uit een aanzienlijk kleiner aantal
waarnemingen tot betrouwbare conclusies te komen dan bij het observeren
van spontane reacties nodig zou zijn, omdat in de ]3roefopstelling de in-
vloed van de te onderzoeken prikkel met meer zekerheid kan worden
onderkend (Dell mann, 1963). Het experiment maakt het ook mogelijk
het effect van een (therapeutische) prikkel op mens of dier in zekere mate
te voorzien.

Om wetenschappelijke en economische redenen zal men in een aantal ge-
vallen boven het werken met intacte hogere dieren, de voorkeur geven aan
experimenten met alleen mineralen, met technische modellen, met een-
celligen of met weefselkweken, met lagere dieren of ten slotte met ge-
isoleerde organen van hogere dieren, omdat hun geringere reactievermogen
het gemakkelijker maakt de invloed van storende factoren uit te schakelen.
De mogelijkheden die zo kunnen worden bereikt, kunnen hier voldoende
worden aangeduid door te wijzen op het vitamine-onderzoek bij bacteriën
en het virusonderzoek met behulp van weefselkweken.
Door het kiezen van eenvoudiger proefobjecten en d:)or verfijning van het
dierexperiment voldoet de onderzoeker ook aan de morele jjlicht aan een
zo gering mogelijk aantal dieren schade aan te brengen.

Hoewel het een maatschappelijk belang IS, dat \\\'ooral experimenten op
dieren op geheel te verantwoorden wijze uitgevoerd worden is het toch de
onderzoeker zelf, die beslissen moet welk onderzoek hij verrichten zal en
op welke wijze hij dit het best kan doen. De opleiding van medici, bio-
logen en dierenartsen is niet gericht op het uitvoeren van dierexperi-
menten, maar door hun algemene wetenschaijpelijke vorming zijn zij toch
in staat verantwoordelijkheid ervoor te dragen. Speciaal een dierexperi-
menteel onderzoek kan daarom pas zelfstandig ter hand genomen worden,
als de academische opleiding van de onderzoeker geheel of nagenoeg geheel
voltooid is (K a t h e, 1962).

De academicus zal zijn verantwoordelijkheid kunnen dragen omdat hij
door zijn opleiding ziet, waar hij deskundigen om adviezen dient te vragen
en welke eisen hij aan de vakbekwaamheid van zijn hulpkrachten moet
stellen. Daardoor zal de onderzoeker sneller aan de eigenlijke jjrobleem-
stelling toe zijn en dus ook economischer werken.

Wat betreft de probleemstelling zelf is het duidelijk, dat de onderzoeker
gebruik zal maken van de mogelijkheden die een uitgebreide literatuur-
studie en gesprekken met vakgenoten over het ondcrwerjj hem bieden.
Vooral ook het contact met onderzoekers die op hetzelfde of een nauw ver-
want terrein gewerkt liebben, is bijzonder waardevol. De informaties die
uit deze bronnen voortkomen, vormen niet alleen vóór maar ook tijdens de
proeven zeer belangrijke bijdragen aan het onderzoek, niet in het minst
ook doordat de onderzoeker bij elk persoonlijk gesprek wordt aangezet de
vraagstelling scherp en exact te formuleren.

onderzoeker vaak op het advies van deskundigen aangewezen zijn en in
veel gevallen zal het van nut zijn vóór de proef reeds over de doeltreffend-
heid van de proefopstelling van gedachten te wisselen.

De keuze van de registratie-apparatuur zal het vaak nodig maken zich
tot een technisch deskundige te wenden, die tevens een biologisch inzicht
heeft. Ten slotte zal de experimentator vanwege de grote ingewikkeldheid
van het dier als proefobject vaak de behoefte hebben op de kennis van
een op dit gebied deskundige een beroep te doen.

Er is dus een adviserende taak weggelegd voor een deskundige op het
gebied van proefdieren. Het is niet noodzakelijk, dat deze deskundige
dierenarts is, wel kan — zoals blijken zal — de dierenarts belangrijke niet
vervangbare bijdragen aan het experiment leveren, namelijk die welke
typisch tot zijn vakgebied behoren.

üe mening van de deskundige zal allereerst bij de keuze van het proefdier
gevraagd worden. Daarbij gaat het er de experimentator om welke proef-
diersoort die biologische eigenschappen heeft, die het mogelijk maken voor
de benadering van een bepaald probleem de eenvoudigste werkwijze met
succes te gebruiken (Heston, 1953). Soms kunnen juist minder bekende
proefdiersoorten uitkomst geven, omdat zij voor bepaalde onderzoekingen
speciale voordelen hebben (Pogosianz, 1958). Daarnaast zal van de
deskundige verwacht worden, dat hij wijst op de te verwachten invloed
van de kwaliteit van de dieren.

Niet alleen bij de keuze van de proefdiersoort, ook bij het geschikt maken
van het proefdier door het toegankelijk maken van bepaalde organen voor
het onderzoek kunnen van de deskundige adviezen cn daarenboven daad-
werkelijke hulp verwacht worden, terwijl ook om zijn raad gevraagd kan
worden bij de interpretatie van de proefuitkomsten. Vooral bij het post-
mortale onderzoek !;an zijn kennis van de grenzen van het normale beeld
van grote waarde zijn.

De verwachte deskundigheid kan alleen ontstaan door voortdurend onder-
zoek van een van de onderwerpen, die behoren tot de hierna te bespreken
zootechniek van de laboratoriumdieren of die liggen op het gebied van de
anatomie, de fysiologie of het normale gedrag van de proefdieren. Bij vol-
doende concentratie van dierexperimenteel onderzoek zal een biologisch ge-
schoolde dierpsycholoog zonder twijfel een bijzonder waardevolle aanwinst
blijken te zijn, vooral voor het pas aangevangen functionele onderzoek van
het centrale zenuwstelsel.

De adviseur zal zijn waarde vergroten als hij niet alleen de voor zijn eigen
onderzoek belangrijke literatuur verzamelt, maar de experimentator ook
kan verwijzen naar bronnen die gegevens bevatten over andere aspecten van
het proefdier en over de apparatuur en de technieken die reeds elders ge-
bruikt of toegepast werden. Een probleem is hoe de sterk verspreid voor-
komende gegevens te verzamelen.

Naast kennis van de wetenschappelijke aspecten van het proefdier is voor
een verantwoord advies ook een inzicht nodig in de economische conse-
quenties van het dierexperiment. Een kennis van de kosten die met proeven
op verschillende di3rsoorten en -kwaliteiten gepaard gaan, kan alleen ver-
kregen worden als de gegevens aangaande aankoopprijs, de kosten van ver-
zorging en behandeling voor en tijdens het experiment en de verliezen aan
dieren door ziekte en sterfte in een administratief systeem worden vastge-

legd. Pas aan de hand van zulke gegevens kan vastgesteld worden of en in
hoever hogere kosten noodzakelijk voor de produktie of aankoop van betere
dieren verantwoord zijn.

Door zijn ervaring is de deskundige echter ook bijzonder geschikt tot het
toezicht houden op de verzorging en behandeling van de dieren voor en
tijdens de proeven, niet in het minst van die dieren waarop experimentele
operaties hebben plaats gevonden, of die in lang durende proeven gebruikt
worden.

In een aantal gevallen is het mogelijk de hinder die de dieren van de ingreep
ondervinden met behulp van het experiment niet verstorende maatregelen
te verhelpen.

Een heel belangrijke taak is voor de deskundige weggelegd bij de opleiding
van personeel dat met de verzorging en behandeling \\-an de dieren is belast
(Christensen, 1960). Daarbij mag ook het op peil houden van deze
kennis niet over het hoofd worden gezien. Ook de experimentator heeft hier
een taak, daar door zijn \\oorlichting aan de biotechnici de waarde van hun
hulp bij zijn eigen proefnemingen aanzienlijk groter wordt.
De bemoeienis van de deskundige \\oor laboratoriumdieren zal het meeste
nut kunnen afwerpen — niet alleen voor het onderzoek maar ook voor de
proefdieren — bij een min of meer vérgaande centralisatie van de dier-
experimentele voorzieningen (Dobbelaar, 1960; L a m m e r s, 1961).
Vooral in de Verenigde Staten neemt het aantal gecentraliseerde dierexperi-
mentele voorzieningen snel toe (C o h e n, 1960). Sonn.s zijn daarbij alleen
de voorraaddieren in één complex ondergebracht, soms ook de dieren die in
experiment verblijven.

Het zou zeker voordelen bieden indien het in Nederland of misschien in
samenwerking met andere Westeuropese landen mogelijk was biologisch
geschoolden voor de specialisatie in de zoötechniek van het laboratorium-
dier op te leiden. In Amerika bestaan reeds dergelijke twee jaar durende
opleidingen als specialisatie in de diergeneeskunde (Clarkson, 1961).
Eén jaar daar\\\'an wordt doorgebracht aan het „vivarium" en het andere
jaar is verdeeld over de afdelingen chirurgie, pathologie, fysiologie en ge-
zondheidsleer (microbiologie).

De vraagstukken die er op het gebied van de dierproeven bestaan zijn zo
talrijk en zo omvangrijk dat een samenwerking van hen die bij dierexperi-
menten betrokken zijn grote voordelen kan opleveren. Daarom is onlangs
de Landelijke VVerkcommissie Laboratoriumdieren opgericht¹), waarin alle
universiteiten, de grote laboratoria en de farmaceutische industrieën ver-
tegenwoordigd zijn. Naast de onderlinge uitwisseling van wetenschappelijke
gegevens over de proefdieren zou deze commissie, eventueel in samenwer-
king met anderen, voorlichtingsdagen kunnen organiseren voor onder-
zoekers die van het dierexperiment gebruik maken.

Door deze aan de verscliillende universiteiten te organiseren zouden de
onderzoekers op een directe en gemakkelijke manier geïnformeerd kunnen
worden. Door een periodieke uitgave — bij voorkeur m samenwerking met
soortgelijke buitenlandse commissies — zou het ook mogelijk zijn literatuur-
gegevens te verzamelen en onder de aandacht van de belangstellenden te
brengen. Nu reeds zijn de Mouse News Letter en het ICLA-Bulletin, die

1 Secretariaat: Drs. J. C. J. van Vliet, Centraal Proefdierenbedrijf T.N.O.,
Woudenbergsewcg 25, Zeist.

respectievelijk gegevens bevatten over inteeltstainmen van muizen en over
algemene gegevens van laboratoriumdieren, van grote waarde, evenals de
eenmalige publikatie van literatuurgegevens in de Federation Proceedings
(22 no. 2 III, suppl. 13, 1963) en de Bihliography of the Dog, verzameld
door M a s O n (1959). In de periodieke uitgaven zou uiteraard ook gewezen
kunnen worden op minder gebruikte, maar voor sommige onderzoekingen
wezenlijk meer geschikte proefdieren. De wcrkcommissie zal zich ook met
de publieke voorlichting kunnen bezig houden; het aantal tegenstanders is
weliswaar klein, maar toch kan een niet onbelangrijk deel \\ an het publiek
de dierproef — \\ oor een goed deel ten gevolge van een onbekendheid met
de fundamentele plaats van en de feitelijke gang \\an zaken bij het dier-
experiment niet goed plaatsen.

Het ligt vooral op de weg van de deskundige zelf bij het persoonlijke con-
tact en door zijn wijze van handelen de onderzoekers en waar mogelijk reeds
de studenten in een der biologische richtingen de hier gestelde inzichten ter
overweging mee te ge\\en. Het is hierbij \\ooral \\an belang de plaats en de
betekenis \\ an het dierexperiment in de menselijke samenleving te belichten,
veel meer dan alleen een \\ erdedigende houding tegenover de tegenstanders
\\ an dit gebruik van het dier naar voren te brengen. Ook het direct contact
met tegenstanders van het dierexperiment zal het beste resultaat opleveren
als dit uit het persoonlijk initiatief van de deskundige \\ oorkomt. Het is daar-
bij nodig niet uit te gaan van de gedachte dat ern dergelijk overleg alleen
zin zou hebben als een \\ an beide partijen zijn standpi\'.nt na dit gesprek zou
opgeven.

Van een wettelijke regeling op de „vivisectie" zal men niet veel heil mogen
\\erwachten (Bayly, 1962\'). \\N\'at betreft het verbieden \\an sommige of
alle vormen van vivisectie kan gezegd worden, dat de mens weliswaar het
recht heeft om voor zichzelf van het gebruik van het dier af te zien, maar
dat hij niet het recht heeft om een ander een gebruik van het dier af te
nemen als dit bijdraagt aan de biologische kennis, de volksgezondheid of de
economisch-technische ontwikkeling.

Het is wel aan te bevelen dat er een code wordt opgesteld voor dierexperi-
menten, waarin niet alleen gewezen wordi op de verantwoordelijkheid
van de onderzoeker maar waarin ook richtlijnen worden gegex en voor de
aanschaffing, de verzorging en de behandeling \\\'an laboratoriumdieren.
Het belang van het ex[)eriment en het dier is gebaat bij zulk een verzame-
ling van beschikbare inzichten en gegevens.

Bovendien zal een uniforme verzorging en behandeling \\ an proefdieren het
gemakkelijker maken herhaalbare en daarmee wetenschappelijke waarde-
volle resultaten te verkrijgen. Deze code zal \\ooial van belang zijn wanneer
de concentratie van wetenscha])iK-lijk onderzoek met behulp van dieren
niet zo groot is, dat het aantrekken \\an een deskundige voor de proef-
dieren tot de jjraktische mogelijkheden behoort.

.Als deskundige kan de dierenarts de experimentator ter zijde staan met adviezen
over te gebruiken diersoorten, richtlijnen voor de zootechniek van de laboratorium-
dieren, verzameling van literatmirgegevens, verwerven van inzicht in de kosten die
met dier-experimenten gepaard gaan, klinische bijdrage voor dieren in quarantaine,
in voorraad en in experiment en door het bevorderen van een juist inzicht in de
plaats en de betekenis van het dierexperiment in de samenleving.

Ook bij de opleiding en niet minder bij het in stand houden van de kennis van ge-
schoolde hulpkrachten (biotechnici) voor de behandeling en de verzorging van de
dieren, kan naast de experimentator de deskundige een grote rol spelen. Toch is het
de experimentator zelf die de verantwoordelijkheid draagt voor de keuze van het
onderwerp en van de onderzoekingsmethode; door zijn wetenschappelijke vorming is
hij tot het nemen van verantwoorde beslissingen in staat.

Het opstellen van een code voor de experimentator, die het hem gemakkelijker kan
maken de omvang van zijn verantwoordelijkheid geheel te overzien, is een meer con-
structieve bijdrage dan een wettelijke regeling kan bieden.

•As a specialist, the veterinary surgeon will b<- able to a.ssist the experimenter with
advice on the species of animal to be used, by indicating lines for the zootechnics
of laboratory animals, in collecting data from the literature, in estimating the ex-
penses incidental to animal experiments, in doing clinical studies on animals in qua-
rantine, in stock and animals subjected to experiments, and by contributing towards
a proper understanding of the place and significance of animal experiments in the
community.

In addition to the experimenter, the specialist will also be able to play an important
role in training as well as in maintaining the knowledge of trained members of the
auxiliary staff (biotechnicians) es.sential to the handling and management of the
animals. It is the experimenter himself, however, who is responsible for the choice
of the subject and the method of investigation; his scientific education will enable him
to make well-founded decisions.

Formulating a code for the experimenter, which makes it easier for him to gain a
full view of the extent of his responsibility will be a more constructive contribution
than any regulation by law.

En qualité d\'expert le médecin vétérinaire peut assister l\'expérimentateur en donnant
des avis sur les espèces d\'animaux à einployer, en présentant des directives pour la
zootechnie des animaux d\'expérience, en rassemblant des données de la littérature,
en acquérant des notions sur les frais accompagnant les expériences avec des animaux,
en apportant des contributions cliniques pour des animaux en quarantaine, en stock
et dans l\'expérience et en développant une bonne intelligence de la place et de
l\'importance de l\'expérience avec des animaux dans la société civile.
L\'expert pourra également jouer un rôle important à côté de l\'expérimentateur dans
l\'instruction et non moins dans la conservation des connaissances du personnel auxi-
liaire qualifié (des biotechniciens) pour le traitement et les soins à donner aux
animaux.

Pourtant c\'est l\'expérimentateur lui-même qui est responsable du choix du sujet et
de la méthode d\'investigation: grâce à sa formation scientifique il est capable dc
prendre des décisions justifiées.

La rédaction d\'un code pour l\'expérimentateur qui puisse lui faciliter l\'intelligence
totale de sa responsabilité, forme une contribution plus constructive que ne pourra
l\'offrir une réglementation législative.

Als Sachverständiger kann der Tierarzt dem Experimentator Hinweise und Rat geben
über die zu benutzenden Tierarten, Richtlinien für die Zootechnik der Laboratoriuiiis-
tiere, Versammlung von Literaturdaten, Einblick in die Unkosten der Ti-rexperi-
mente und klinische Beiträge für Tiere in Quarantaine, in den Vorrat und in das
Experiment und durch Förderung eines richtigen Verständnis für Platz und Be-
deutung des Tierexperiments in der Gesellschaft.

Auch bei der Ausbildung und nicht zuletzt bei der Instandhaltung der Kenntnis von
geschulten Hilfskräften (Biotechniker), bezgl. Behandlung und Versorgung der Tiere,
kann neben dem Experimentator der Sachverständige eine grosse Rolle spielen. Je-
doch trägt der Experimentator die persönliche Verantwortung für die Wahl des
Themas und der Untersuchungsmethode; auf Grund seiner wissenschaftlichen For-
mung ist er befähigt, verantwortliche Entscheidungen zu treffen.
Das .Aufstellen eines Codes für den Experimentator, der es ihm ermöglicht auf ein-
fache Weise den Umfang seiner Verantwortlichkeit vollkommen zu überblicken, ist
ein konstruktiverer Beitrag, als eine gesetzliche Regelung bieten kann.

Como experto el veterinario puede asistir al experimentador con consejos sobre las
especies de animales que hay que usar, lineas de mira para la zootecnia de los ani-
males de laboratorio, juntar de datos de la literatura, obtener idea en los gastos que
saponen los experimentos con animales, contribuciones clinicas para animales en
cuarentena, en réservas y en cxperimento y en por favorecer una idea justa en la
posiciôn y el significado del experimento con animales en la sociedad.
También en la instrucciôn y no menos en cl mantener del conocimiento de ayudantes
especializados (biotecnicos) para cl tratamiento y el cuidado de los animales, puede
hacer un gran papel el experto al lado del experimentador. Es el experimentador
mismo, sin embargo, que lleva la responsibilidad de la elecciôn del asunto y del mé-
todo de examinar; por su pormaciôn cientifica él es capaz de tomar decisiones justi-
ficadas.

Formar un código para el experimentador que le puede haccr mâs facilmente dc
abarcar con la vista completamente la extension de sa responsibiliad, es una contri-
bución mâs constructivo que no puede presentar un arreglo legal.

Stichting, 32, 2, (1962).
C h r i s t e n s e n, L. R. : Training in animal care. J. Med. Educ., 35, 45, (1960).
C 1 a r k s o n, Th. B. : Graduate and professional training in laboratory animal medi-
cine. Fed. Proc., 20, 915, (1961).
C o h e n, B. J. : Organization and functions of a medical school animal facility.

ƒ. Med. Educ., 35, 24, (1960).
D e 11 m a n n, H. D.: Die Bedeutung des Experiments für die Neuroanatomie. Tier-

ärztl. Umsch., 18, 109, (1963).
Dobbelaar, M. J.: The Central Animal Laboratory. Tijdschr. Diergeneesk., 85,
149, (1960).

H c s t o n, W. E.: Development of inbred strains and their use in research. In: Rat
quality. A consideration of heredity, diet and disease, pag. 31. New York, 1953.
K a t h e, J.: Versuche an lebender Kreatur. Zschr. Versuchstiere, 1, 81, (1962).
L a m m e r s, H. J.: Het centraal proefdierenlaboratorium in de medische faculteit.

Univ. & Iloogesch., 8, 14, (1961).
Mason, M. M.: Bibliography of the dog. .Aimes, 1959.

Pogosianz, H. E.: On the introduction of new species of animals into laboratory
use. In: Ida symposion on Living animal material for biological research, Gif sur
Yvette 1958, 97, Carshalton 1958.

Op een slachtkonijnenfokkerij met uit de Ver. Staten geïmporteerde Californische
konijnen worden het gehele jaar door -- ook \'s winters — jongen geboren.
Een voedster van 2/2 jaar bracht binnen een jaar van 56 geworpen jongen er 12,
12, 10, 11 en 6 stuks groot. Pluimveepers, XVIII, 573, (1963).

Door De B r u i n en J a a r t s v e 1 d zijn in 1962 staartafvvijkingen bij
jonge varkens als oorzaak van het ontstaan \\ an abcessen elders\'in het
lichaam beschreven.

Ook aan het Openbaar Slachthuis te Utrecht zijn dergelijke staartafvvij-
kingen vooral de laatste jaren veel waargenomen, waarbij purulente
ontstekingen aan de wervelkolom, voornamelijk in het caudale deel, zijn
aangetroffen.

Niet zelden zijn daarnaast purulente ontstekingen in het ruggemerg op-
gemerkt, veroorzaakt doordat een purulente ontsteking van een der wer-
vels naar en tot in het ruggemergkanaal was doorgebroken. Vaak traden
daarbij septische verschijnselen op.

Een onderzoek naar het voorkomen en de oorzaak \\an bedoelde af-
wijkingen bij jonge en oude varkens is aan het Openbaar Slachthuis te
Utrecht verricht in een periode van 2/2 jaar, n.1. in 1961, 1962 en in
de le helft van 1963.

Bij de jonge en zeer jonge varkens met ogenschijnlijk een gedeeltelijke
of totale verlamming van het achterstel zagen wij een onstoken staart,
zich uitende in een necrodsch geworden staartstomp, terwijl een enkele
maal de ontsteking beperkt bleef tot het midden van de staart, geken-
merkt door een min of meer duidelijke rode zwelling op die plaats. Bij
doorsnijden van het ontstoken gedeelte of van de necrotisch gewoiden
staartstomp, bleek vaak, behalve de betrokken staartwervel ook de om-
geving etterig ontstoken te zijn, terwijl er groene pus was uit te drukken.
Indien de ontsteking slechts tot de staart beperkt bleek te zijn, was een
zeer moeilijk o\\eieind komen \\an het dier waar te nemen, zonder dat
nog van verlamming sprake was. Dit moeizaam overeind komen, ja het
slepen met het hahe achterstel over de grond, was toe te schrijven aan
de zeei\' pijnlijke ontsteking aan de staart.

Heeft de ontsteking zich evenwel verder craniaalwaarts uitgebreid, waar-
door een osteomyelitis van een der wervels, hetzij een lende- of nigwervel
ontstond, dan kwam het dier geheel niet meer overeind. Toch was er
dan nog geen sprake van een verlamming daar de extremiteiten ge\\tx;lig
bleven. Bij een uitgebreider ontsteking kunnen ook de bekkenbeenderen
in het proces betrokken raken en zelfs kunnen er abcessen in de hammen
ontstaan.

Een totale verlamming van het achterstel bleek dan ])as aanwezig te
zijn, indien, zoals door ons zo vaak kon worden waargenomen, eeti

\') A. L. .A. van Rees, keuringsdierenarts A, tevens wnd. Hoofd van de Keurings-
dienst van Slachtdieren en van Vlees te Utrecht; IJsselsteinlaan 3, Utrecht.

purulente ontsteking van het niggemerg bestond, gelegen daar, waar zich
een osteomyelitis van een wervel tot in het ruggemergkanaal had ont-
wikkeld. In hoofdzaak werd zulks weer bij jonge dieren waargenomen.
Primair was dus aanwezig de doorgebroken osteomyelitis van één der
wervels en secundair de purulente ontsteking van het niggemerg ter
plaatse.

Meermalen merkten wij op, dat zulk een ruggemergontsteking zich van
caudaal naar craniaal tot aan het verlengde merg en zelfs soms nog ver-
der tot aan de kleine hersenen had uitgebreid, waardoor ter plaatse zich
een abces ontwikkelde.

De ontsteking was vanaf het bestaande primair lijden, t.w. de ontstoken
staart of de tot in het ruggemergkanaal doorgebroken osteomyelitis \\an
een der wervels, als een grijsgroen wat grillig verlopend kanaaltje o\\-er
de gehele lengte van het ruggemerg te volgen. Langs dit verloop was op
elke willekeurige plaats pus uit te drukken.

Een enkele maal werden naast het voorkomen van een dergelijk hersen-
abces ook septische verschijnselen waargenomen.

Een abces in de hersenen kan dus evengoed uit een ontstoken staartwervel^
zijn ontstaan als uit een middenoorontsteking of langs een andere weg.
Hij aanwezigheid van een hersenabces, dat op de bovenomschreven wijze
ontstond, vertoonden de dieren tijdens het leven een algehele verlamming
van het achterstel, terwijl bij aanwezigheid van een hersenabces, dat langs
andere weg is ontstaan, geen verlammingsverschijnselen werden waar-
genomen, maar wel een naar links of naar rechts scheef gehouden kop
of manegebcwegingen.

Bij oudere varkens met een gedeeltelijke verlamming van het achterstel
werd vaak een osteomyelitis van een lende- of rugwervel waargenomen,
terwijl van een staartlijden geen slarake was. Daarnaast werden bij deze
dieren gevallen \\an een osteomyelitis van een der meer craniaal gelegen
wervels waargenomen, zoals van een hals- of borstwervel, terwijl ook een
of meerdere gewrichten in het proces betrokken konden zijn geraakt.
Vaak waren ook secundair jjiuulente ontstekingen in de longen aan-
getroffen, zoals eveneens door Hagen en S kul berg (1960) en De
Bruin en J aarts veld (1962) waargenomen.

Voor een juiste vaststelling van het ziekteagens, welke de ontstekingen,
zoals die boven omschreven zijn, kon hebben veroorzaakt is bacteriosco-
pisch onderzoek verricht van het exsudaat (l)us) uit de betreffende ont-
steking.

Uit dit bacterioscopisch onderzoek konden in het grootste deel der ge-
vallen corynebacteriën worden onderkend, daarnaast Streptokokken, sta-
fylokokken en Gram negatieve staafjes.

Dc corynebacteriën in reincultuur, een enkele maal met de andere ge-
noemde bacteriën. Ter comiiletering zijn op het laboratorium van het
Utrechts Slachthuis verdere onderzoekingen verricht naar het type van
corynebacterie. Hiervoor zijn de ondervolgende selectiefbodems gebezigd.

de Levinthalplaat, waarop de pus uit de ontsteking eerst werd uit-
gestreken en na gebleken groei van hieruit op:

In dc meeste gevallen luidde de andere beslissing goedkeuring na uitbenen of in
gevallen van duidelijke septicaemie „v.g.t." met afkeuring van alle beenderen, in
een enkel geval „v.g." volgens artikel 13 van het keuringsregulatief.

Aantal gevallen van osteomyelitis in de wervelkolom bij oudere varkens niet
t.g.v. een staartontsteking.

In de meeste gevallen luidde de andere beslissing goedkeuring na uitbenen of in
gevallen van duidelijke septicaemie „v.g.t." met afkeuring van alle beenderen, in
een enkel geval „v.g." volgens artikel 13 van het keuringsregulatief.

Aantal gevallen van ruggeinergonlstcking t.g.v. doorbraak van
osteomyelitiden naar het ruggemergkanaal voornamelijk bij jonge varkens

Ook hier luidde in de meeste gevallen de andere beslissing goedkeuring na uit-
benen of in gevallen van duidelijke septicaemie „v.g.t." met afkeuring van alle
beenderen, in geringe gevallen „vg." volgens artikel 13 van het keuringsregulatief.

Aantal gevallen van een abces in hersenen, al of niet i.v.m. een voort-
geschreden ontsteking in het ruggemerg in het caudale deel van het
ruggemergkanaal* )

Op deze selectiefbodems kon de C. pyogenes als h e t ziekteagens worden
geïsoleerd.

Uit bovenstaand onderzoek bleek de C. pyogenes zowel in pus afkomstig
van een ontstoken staart, als ook afkomsug van een osteomyelitis van
een der andere wervels, als ook van het hersenabces en het ontstoken
ruggemerg, aanwezig te zijn.

Evenals door De B r u i n en J a a r t s v e 1 d (1962) is ook op het labo-
ratorium van het Utrechts Slachthuis naast het bacterioscopisch onder-
zoek het bacteriologisch onderzoek van elk geval verricht.

In tegenstelling evenwel tot de negatieve uitslagen van het door hen
ingestelde bacteriologisch onderzoek zijn op het Utrechts Slachthuislabora-
torium w e 1 positieve uitslagen waargenomen, waarbij de C. pyogenes in
milt enyof vlees kon worden onderkend, daarnaast ook nog in nier en/of
in lever (tabellen 1, 2, 3 en 4).

Opmerkelijk is wel, dat bij een z.g. negatieve uitslag van het bacteriolo-
gisch onderzoek volgens artikel 25 van het keuringsregulatief, waarbij dus
geen corynebacteriën in milt en/of in vlees werden waargenomen, deze
toch wel in nier en/of in lever bleken voor te komen.
Hetzelfde is ook het geval bij het bacteriologisch onderzoek in de ge-
vallen van vlekziekte, waarbij de bacillen niet slechts in milt en/of in
vlees, doch ook in nier en/of in lever kunnen worden aangetroffen.

De uitslagen van het verrichte bacterioscopisch en van het bacteriologisch
onderzoek zijn in de overzichten 1, 2, 3 en 4 tabellarisch weergegeven.
Bekijken wij deze tabellen, dan blijkt, dat de osteomyelitiden zowel bij
jonge als bij oude varkens veelvuldig plegen voor te komen en gelijkelijk
over de verschillende maanden van het jaar verdeeld en niet tot bepaalde
maanden beperkt zijn gebleven. Hetzelfde kan gezegd worden van de
gevallen van ruggemergontstekingen en van abcessen in de hersenen.
Totaal waren in 1961, 1962 en de le helft van 1963 respectievelijk 71, 82
en 54 gevallen van osteomyelitiden waargenomen of totaal 207 gevallen
over een fjcriode van 2/2 jaar. \\\'oor deze 207 gevallen bleken bij het
bacteriologisch onderzoek 33 positief te zijn uitgevallen in de zin van
artikel 25 van het keuringsregulatief, d.i. ongeveer 16% en 174 negatief,

d.i. ongeveer 84%. Van de 174 negatief verlopen gevallen bleken er 79
te zijn, waarbij in nier en/of in lever coiynebacteriën (C. pyogenes) kon-
den worden aangetroffen, d.w.z. bijna 50%.

b. bij negatieve uitslag van het bacteriologisch onderzoek luidde de be-
slissing: goedkeuring na uitbenen en in gevallen van sepsis „v.g.t." met
afkeuring van alle beenderen en in enkele gevallen „v.g.t." volgens
artikel 18 of „v.g." volgens artikel 13 van het keiuingsregulatief.

Vergelijken wij hiermede de beslissing na het aangetoond hebben van
vlekziektebacillen, dus bij een positief Isacteriologisch onderzoek, dan volgt
sterilisatie volgens artikel 16 van het keuringsregulatief, ook wanneer de
vlekziektebacillen slechts in de nier worden onderkend. Bij een negatieve
uitslag, waarbij dus noch in milt, noch in vlees, noch in nier vlekziekte-
bacillen konden worden aangetoond, volgt goedkeuring en „v.g.t." of
„v.g." al naar de bevindingen bij de keuring van het levende dier en
de sectie. Dus in alle gevallen nooit afkeuring, tenzij natuurlijk naast
de vlekziekte- ook andere bacteriën worden aangetroffen.
Wij willen hier echter naar voren brengen, dat zowel C. pyogenes als ook
K. rhusiopathiae tot de zelfde familie der cornyebacteriën behoren (Mac-
k i e en Mc. C a r t n e y\'s 1960). Derhalve zou het naar onze mening op
de weg liggen n a het aantonen van de G. pyogenes in milt, vlees of nier
de beslissing gelijkluidend te doen zijn als dat het geval is na het aantonen
van de vlekziektebacil in de genoemde organen, m.a.w. artikel 16 van het
keuringsregulatief ook van toepassing te doen zijn t.a.v. C. pyogenes.

Osteomyelitiden als gevolg van staartbijten komen voor bij jonge en zeer jonge var-
kens, bij oudere dieren is vaak geen spoor van een staartontsteking te bekennen.
Osteomyelitiden bij deze laatste kunnen primair ontstaan, zonder dat van staartbijten
sprake is.

Een abces in het verlengde merg of in de hersenen kan ontstaan uit cen staart-
ontsteking t.g.v. staartbijten en werd slechts waargenomen bij jonge varkens. Het
ziekteproces heeft hierbij langs een ontstoken ruggemerg de hersenen bereikt.
Het ziekteagens van de staartontsteking, de osteomyelitis, de myelitis en het hersen-
abces is de C. pyogenes. Daarnaast kunnen stafylokokken, Streptokokken en Gram-
negatieve staafjes mede in het proces betrokken zijn.

De beoordeling van varkens met genoemde afwijkingen zal na het aantonen van dc
C. pyogenes in milt, vlees of in nier dezelfde dienen te zijn als die van varkens met
vlekzietebacillen in die organen m.a.w. ook ten aanzien van de C. pyo-
genes dient artikel 16 van het kcuringsregulatief te wor-
den toegepast.

Osteomyelitis due to tail-biting occurs in young and very young pigs; in the older
animals, there frequently is no evidence of inflammation of the tail. Osteomyelitis
may appear in the older animals even though there has been no tail-biting.
.\\n abscess in the medulla oblongata or brain may result from inflannnation of
the tail due to tail-biting and every case in which this was observed concerned young
pigs. The disease reaches the brain by an inflamed spinal cord in these cases.
The causative agent of the inflammation of the tail, the osteomyelitis, the myelitis

and the cerebral abscess is C. pyogenes. In addition, staphylococci, streptococci and
gram-negative bacteria may also be involved in the disease.

When C. pyogenes has been isolated from the spleen, meat or kidney, the classi-
fication of pigs showing the above lesions will have to be similar to that of pigs
in whom the causative organism of swine erysipelas has been isolated from these
organs; in other words, article 16 of the regulations for meat inspection will also
be applicable in the case of C. pyogenes.

L\'ostéomyelite comme conséquence de l\'habitude de se mordre mutuellement la
queue se présente chez des porcs jeunes et très jeunes, chez les animaux plus âgés
on ne trouve aucune trace d\'infection de la queue. Chez des animaux plus âgés
l\'ostéomyelite peut se présenter sans qu\'il soit question de cette habitude.
Un abcès dans la moelle allongée ou dans le cerveau peut naître d\'une infection
de la queue causée par cette habitude de se mordre l\'un l\'autre et a toujours été
constatée chez des porcs jeunes. Le processus morbide a suivi la moelle épinière
infectée pour atteindre le cerveau.

L\'agent pathogène de l\'inflammation de la queue, de l\'ostéomyelite, de la myelite
et de l\'abcès du cerveau, c\'est le C. pyogenes. En outre des staphylocoques, des
streptocoques et des bâtonnets Gram-négatifs peuvent être engagés dans le proce.ssus.
Après la démonstration de C. pyogenes dans la rate, la chaire ou les reins l\'apprécia-
tion de porcs souffrant des maux susdits devra être la même que celle des porcs
portant des bacilles de rouget dans ces organes; autrement dit l\'article no 16 des
Directives Légales d\'Inspection (Keuringsregulatief) devra être appliqué également
pour le C. pyogenes.

Bei sehr jungen und halbwüchsigen Ferkeln tritt Osteomyelitis infolge Schwanz-
beissens auf, während bei älteren Tieren von einer Schwanzentzündung oft keine
Spur zu entdecken ist. Bei älteren Tieren kann ohne Schwanzbcissen Osteomyelitis
auftreten.

Ein Abzess im verlängerten Rückenmark oder im Gehirn kann durch Schwanzentzün-
dung (Schwanzbeissen) entstehen und wurde stets bei jungen Ferkeln wahrgenommen.
Das Prozesz hat hierbei dem entzündeten Rückenmark entlang das Gehirn erreicht.
Das krankheitsserregende Agens bei Schwanzentzündung, Osteomyelitis, Myelitis und
Gehirnabzess ist C. pyogenes. Weiterhin können bei dem Prozess Staphylokokken,
Streptokokken und Gram-negative Stäbchen bezogen sein.

Beim Nachweis von C. pyogenes sollten Schwcine mit obengenannten .Abweichungen
in Milz, Fleisch oder Nieren genau so wie Schweine mit Rotlaufbazillen beurteilt
werden; d.h. auch bezüghch C. pyogenes muss .Artikel 16 des Fleischbeschauregle-
ments zur .Anwendung kommen.

Osteomielitis a consecuencia de morder en la cola ocurre en cerdos jôvenes muy
jôvenes, en animales mayorcs muchas veccs no se encuentra ninguna huella de
inflamaciôn de la cola. En animales mayores puede surgir osteomielitis sin que
hay cuestiôn de morder en la cola.

Un absceso en la medulla oblongata o en el cerebro puede nacer de una inflamaciôn
de la cola a consecuencia de morder en la cola y se ha observado siempre en cerdos
jôvenes. En esto el proceso de la enfermedad ha llegado el cerebro por una medula
espinal inflamada.

El organismo causante de la inflamaciôn de la cola, la osteomielitis, la mielitis y el
absceso del cerebro es el C. pyogenes Ademâs pueden estar envueltos en el proceso
también estafilococos, estreptococos y bastoncillos Gram negativos.

Después de haber mostrado el C. pyogenes en el bazo, la carne o el rinon el juicio
de los cerdos con las anomalias indicadas tendra que ser el mismo que eso de los
cerdos con bacilos de mal rejo en aquellos órganos; en otras palabras también en
cuanto al C. pyogenes hay que aplicar artlculo 16 del regulativo de inspección.

Bruin, J. J. M. de en J a a r t s v e 1 d, F. H. J.: Staartafwijkingen bij varkens
als oorzaak van het ontstaan van abcessen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 847, (1962).
Hagen, O., S k u 1 b e r g, A.: Halesar hos gris. VetMed., 12, 1, (1960).
M a c k i e and McCartney: Corynebatceria. Handb. of Bacteriology (1960).

Een bestelling voor 2000 stuks Galloway vee werd gedaan door een Amerikaanse
rancher op de Smithfield Show. Om aan deze grote opdracht te voldoen werd „ge-
pland" het vee te zenden over een periode van 2 jaar.

News Letter No. 36, Commonwealth Bureau of Animal Breeding and Genetics.
January 1963, blz. 7.

Voorbecnverkromming en ook hydrocefalus komen in bepaalde staten van de V.S.
meer voor dan in andere; terwijl deze bovendien periodiek voorkomen. Opvallend
was dat deze afwijking bij alle rassen voorkwam. Het aantal afwijkingen wisselde per
boerderij van minder dan 1% tot 100%.

Zo komen gespleten gehemelte en voorbeenverkromming gezamenlijk in bepaalde
streken voor. Bij een ingesteld onderzoek bleek éénmaal lood in het drinkwater aan-
getoond en verder werd vastgesteld dat er naar verhouding in bepaalde gebieden veel
lupinen voorkwamen.

Twee koeien, welke d.m.v. een pensfistel zowel loodacetaat als Lupinus sericeus
toegediend kregen, brachten elk een misvormde vrucht.

Bij gebruik van vers, onverdund sperma gaf de intraperitoneale inseminatie een
aanzienlijk lagere bevruchting dan de normale intravaginale methode. Verder worden
nog bijzonderheden over de techniek van het inscmineren via de buikwand, over de
invloed van de invries- en ontdooiingstempcratuur op de bevruchtingscapaciteit van
het sperma, en over de invloed van verdunning in fosfaatbuffer gegeven.

Volgens Dr. M i c k 1 e van de Universiteit van Oklahoma is er een boterachtig smeer-
sel op komst, dat de helft van het vetgehalte heeft van boter of margarine.
Het nieuwe produkt zou vooral van belang zijn voor hen, die op een of andere
manier op dieet zijn, dus niet te veel vet mogen hebben. Het bevat 40% vet en is
goedkoper dan boter. Bij een proef met een smaakpanel kon de helft van de proef-
personen het nieuwe produkt niet van boter onderscheiden. 80% van hen gaven de
voorkeur aan dit nieuwe produkt boven margarine.

Het wordt vervaardigd uit melk met behulp van een zgn. „Emulsifier". Een punt
van nader onderzoek is nog, welke „emulsifier" het beste voor dit proces geschikt is.

De ziekte van Ausjeszky is in 1902 voor de eerste maal beschreven door de
Hongaarse onderzoeker A 1 a d a r A u j e s z k y. De klinische verschijn-
selen, die hij had waargenomen bij runderen hadden hem aanvankelijk
doen denken aan rabies; op grond echter van de uitgesproken jeuksymp-
tomen, de korte incubatietijd bij de ingespoten proefdieren en vooral het
pathognomonische gedragspatroon bij subcutaan en intramusculair geïn-
jicieerde konijnen gaven hem de overtuiging, dat hier sprake was van een
andere, tot nu toe niet onderkende ziekte. Sedertdien zijn mededelingen
gedaan van het voorkomen van de ziekte in \\rijwel alle landen en wereld-
delen, die zich met het predicaat „beschaafd en ontwikkeld" willen sieren.
Het lijden is vastgesteld bij het rund, het schaap, de geit, de hond, de kat,
de vos, de das, de bruine rat en de nerts.

In 1914 wei\'den verschijnselen van de ziekte van Aujeszky bij het varken
beschreven door Von Ratz.

Het symptomencomplex is bij het rund, het schaap, de hond, de kat e.a.
gekenmerkt door een ondragelijke jeuk op een of enkele plaatsen van het
lichaam, waar de aangetaste dieren zich voortdurend schuren of belikken,
een geringe morbiditeit en een hoge mortaliteit. Er is geen enkel lijden be-
kend bij deze dieren waarbij pruritus zo uitgesproken is.
Vreemd is het, dat deze infectie bij het vaiken een geheel ander verloop
heeft. Men ziet klinisch afwijkingen, die wijzen op het bestaan van een
meningoëncefalitis. Jeuk wordt zelden of nooit waargenomen. Bij deze
diersooort is het lijden zeer besmettelijk. De mortaliteit is echter geringer
en neemt met het toenemen van de leeftijd nog verder af.
De eerste gevallen van de ziekte van Aujeszky in Nederland werden door
Burggraaf en Lourens (1932) onderzocht. Zij z.agen de aandoening
bij het rund en het varken. Het gelukte hen het agens ook Ijij laatstge-
noemde diersoort te isoleren. Tot voor kort was de situatie zo, dat elk jaar
de diagnose „Aujeszky" enkele malen bij runderen werd gesteld. Over in-
fecties bij het varken werd in het geheel niets meer vernomen, vermoede-
lijk omdat de aandoening door de dierenarts niet werd onderkend.
Gevallen echter van een koppelgewijs optreden van ataxie, parese, dwang-
bewegingen en convulsies, die de meeste practici wel enkele malen per
jaar zien, zouden door dit agens verooizaakt kunnen zijn. Meestal meent
men echter, dat er sprake is van deficiënties en wordt verder geen onder-
zoek ingesteld.

In de laatste jaren zijn enkele publikaties vei"schenen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, waarbij aandacht besteed werd aan de klinische sympto-
men bi j een kopi^el aangetaste biggen en aan een verband met gevallen van
„nuimmificatio foeti" (T e r p s t r a, 1956; MeensenVanGolstein
R r O u w e r s. 1960; T r u ij e n en J a a r t s v e 1 d, 1960).

1 Autoreferaat van proefschrift Utrecht, 1963. Summary of thesis, L\'trccht 1963.

2 Dr. J. P. W. M. .Mckermans, wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Centraal
Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam; postbus 6007, Rotterdam-7.

Uit onderzoekingen verricht aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut
afd. Rotterdam bleek, dat deze aandoening meer voor zou kunnen komen
dan wordt gedacht, gezien o.a. de waarneming, dat een groot aantal sera
\\an oudere varkens specifieke neutraliserende antilichamen bevatten ten
opzichte van het virus van Aujeszky.

Er werd een onderzoek ingesteld, waarbij getracht werd inzicht te krijgen
in de volgende problemen:

d. Onder welke klinische beelden komt de ziekte van Aujeszky bij het
varken voor en wat zijn de veranderingen, die bij de sectie en bij het
histologisch onderzoek van de hersenen kunnen worden waargenomen?

f. Hoe moet de epizoötie verklaard worden? Waar ligt in de natuur het
smetstofreservoir en hoe komt het virus op het bedrijf?

Er werd een vergelijkend onderzoek verricht met weefselcultures en proef-
dieren. Als uitgangsmateriaal voor weefselcultures dienden nieren van nor-
Tuale slachtvarkens. Deze organen werden bewerkt volgens een methodiek
aangegeven door Younger (1954). Als proefdieren werden minzen,
caviae en konijnen gebruikt. Besmetting geschiedde steeds intracerebraal
onder aether- of eunarconnarcose (eunarcon = het natrimzout van N-
methyl-j8-bromallyl-iso])ropyl-barbituurzuur).

De weefselculturen werden indien nodig gedurende 7 dagen bebroed en
bestudeerd; de proefdieren bleven minstens 10 dagen in observatie.
Uit de experimenten kon geconcludeerd worden, dat weefselculturen ge-
voeliger zijn voor het virus van Aujeszky dan muizen of caviae. Deze waar-
neming wordt ondersteund door de resultaten, verkregen na onderzoek van
27 hersenen van biggen, waarin het virus van Aujeszky kon worden aange-
toond. Een 10-20% suspensie hiervan werd zowel geënt in weefselculturen
als intracerebraal ingespoten bij muizen. Van de 97 gebruikte „mono-
layers" waren er 96 positief (98,9%), terwijl van de 69 geïnjicieerde muizen
er 6.3 zijn gestorven (82,6%).

Bij een onderzoek naar het voorkomen van de smetstof in de organen of
orgaansystemen van aan de ziekte van Aujeszky lijdende of gestorven
\\ arkens werden 692 weefselculturen en 519 muizen gebruikt.
Er waren 244 buizen positief (35,3%), terwijl 175 muizen aan „Aujeszky"
stierven (33,8%). Bovendien stierven 39 muizen intercurrent, die ingespo-
ten waren met maaginhoud, faeces of urine. Bevatte een orgaan het virus,
dan werd dit agens zowel met behulp van de weefselkweek als ook met de
proefmuizen aangetoond. De vergelijking in gevoeligheid voor het virus van
Aujeszky tussen weefselculturen en konijnen viel in het voordeel van het
dierexperiment uit. Een en ander was echter niet spectaculair.
Aan het C.D.I. wordt, wanneer het vermoeden bestaat, dat een ingezonden
kadaver gestorven zou kunnen zijn aan de ziekte van Aujeszky en de weef-
selkweek is negatief, het onderzoek herhaald. Er wordt dan steeds ook een
konijn intracerebraal met het te onderzoeken materiaal ingespoten. Geen
enkele maal behoefde de negatieve waarneming te worden gecorrigeerd.

Wanneer \\-oIdoende weefselculturen worden gebruikt (5 buizen) verkrijgt
men een vrijwel even betrouwbaar resultaat. Bovendien verdienen ethisch
gezien de weefselculturen de voorkeur. De ziekte van Aujeszky is een
vreselijk lijden voor de proefdieren.

Het eerste deel van het onderzoek had betrekking op 16 varkens, t.w. 15
biggen jonger dan 2 maanden en een zeug van ongeveer 1 jaar. De zeug
en 9 biggen waren experimenteel geïnfecteerd en wel intranasaal. De an-
dere 6 waren voor onderzoek ingezonden om de ziekte- of doodsoorzaak
vast te stellen.

Het virus kon 12 maal uit de hersenen worden geïsoleerd, 14 maal uit de
tonsillen, 6 maal uit de longen, 7 maal uit neusspoelsel, 7 maal uit het
borstmerg, 6 maal uit het lendemerg, 2 maal uit de milt en geen enkele
maal uit de maaginhoud, de faeces en de urine.

Alle biggen hadden duidelijke afwijkingen vertoond, die wezen op een
functionele storing in het centrale zenuwstelsel; de zeug niet. Histologisch
werd bij alle dieren een duidelijke meningo-encefalitis vastgesteld.
Opvallend is, dat het neusspoelsel en de longen slechts in minder dan 50%
van de onderzochte gevallen positief blijken te zijn. Na de onderzoekingen
van Remlinger en Bailly (1933), K ö v e s en Hirt (1935) en
Shope (1935a) had een hoger percentage verwacht kunnen worden.
In het tweede deel van het onderzoek werden alleen de hersenen en de
tonsillen onderzocht van 12 levend en 8 dood ter sectie aangeboden biggen,
alle jonger dan 25 dagen. Virusisolatie gelukte 15 maal uit de hersenen
en 15 maal uit de tonsillen. Tweemaal kon noch uit de hersenen, noch uit
de tonsillen het agens worden geïsoleerd. Toch moet aangenomen worden,
dat de betreffende biggen leden aan de ziekte van Aujeszky, gezien de kli-
nische verschijnselen, de histologisch waarneembare hersenverandringen
en het voorkomen van de smetstof bij eveneens ter onderzoek aangeboden
koppelgenoten. Maken we een onderscheid in levend en dood aangevoerde
dieren, dan blijkt dat bij de 20 „levende" varkens het virus 18 maal
uit de tonsillen en slechts 11 maal uit de hersenen kon worden gekweekt.
Bij de 16 gestorven exemplaren gelukte de isolatie van het agens 16 maal
uit de hersenen en 12 maal uit de tonsillen.

Uit de literatuur blijkt (Shope, 1935b; Brauner en S c h k o d a,
1961), dat na het doorstaan van een infectie met het virus van Aujeszky er
2 „soorten" afweerstoffen in het bloedserum kunnen worden aangetoond en
wel complementbindende en neutraliserende. De complementbindings-
reactie is zeer bewerkelijk en vereist een grote nauwkeurigheid. Het aan-
tonen van neutraliserende antilichamen is gemakkelijker en eist minder
serum.

Het bleek, dat om neutraliserende antilichamen aan te tonen, het werken
met weefselculturen de meest bruikbare methodiek was. Dierexperimenten
zijn omslachtiger en duur en geven gemakkelijk aanleiding tot een foutieve
beoordeling. Chorioallantoisentingen zijn betrouwbaar. Men moet echter
een hernieuwd onderzoek instellen, wanneer de uitslag dubieus is.

Betreffende de neutraliserende antilichamen werden nog de volgende waar-
nemingen gedaan.

1. Ongeveer 11-16 dagen post infectionem kunnen deze afweerstoffen
worden aangetoond. Het tijdstip van ontstaan schijnt niet te worden
beïnvloed door het al of niet optreden van ziekteverschijnselen bij het
betreffende dier.

2. Zeugen, die een infectie doorstaan hebben, scheidden met het colos-
trum en de eerste melk (tot ± 4 dagen post partum) neutraliserende
antilichamen uit. Deze zijn reeds 24 uur na opname in het bloedserum
van de big aantoonbaar en blijven dit gedurende 3-8 weken.
Gedurende deze periode (de meest gevaarlijke) slaat een infectie met
het virus niet aan. Men kan een dergelijk koppel tesamen brengen met
een toom, die lijdt aan de ziekte van Aujeszky zonder dat er zich bij
eerstgenoemde abnormale verschijnselen voordoen.

3. Vermoedelijk zijn varkens, die geleden hebben aan de ziekte van
Aujeszky (klinisch of subklinisch) gedurende het gehele leven immuun.
Zo werden op K.I. stations 3 beren onderzocht, die gedurende 3/2-45^
jaar niet met andere varkens in direct contact waren geweest en die
nog steeds neutraliserende antilichamen hadden. (0,1 ml serum kon
10.000 TCDg,,Aujeszky virus onwerkzaam maken 1.

De verschijnselen, die kunnen worden waargenomen na een infectie met
het \\-irus van Aujeszky zijn sterk afhankelijk van de leeftijd van het dier.
Na de speenleeftijd zijn de symptomen vaag. Hoge temperaturen, niet eten,
moeilijk overeincl komen, een geringe ataxie — en dit alles hoogstens ge-
durende 2 X 24 uur — kunnen worden gezien.

Ook bij niet gespeende biggen neemt de ernst van het lijden met het toe-
nemen van de leeftijd af. Tot 10 dagen is het verloop acuut en het sterfte-
percentage hoog (70-100%). Het lijden begint met verlammingen. Bij
biggen van 10-28 dagen kan bij het begin \\ an de ziekte excitatie worden
waargenomen. Het lijden duurt langer clan bij de jongere diertjes. Opval-
lend is de lange doodsstrijd. Het sterftepercentage in de koppel wisselt van

Om een verklaring te geven voor deze „leeftijdsgevoeligheid" is moeilijk.
Men kan veronderstellen, dat het ontstaan van antilichamen hierbij een
factor zou kunnen zijn. Het blijkt namelijk, dat een week na het ontstaan
van de eerste afwijkende verschijnselen, of binnen 2 weken na het in con-
tact komen met het virus er neutraliserende antilichamen in het serum
kunnen worden aangetoond.

Zijn eenmaal antistoffen aanwezig, dan volgt meestal een algeheel herstel.
Bij jonge dieren nu is het reticulo-endotheliale systeem niet zo goed ont-
wikkeld. Er wordt aangenomen, dat de vorming van afweerstoffen uit-

sluitend geschiedt in het R.E.S.). Een tweede factor is misschien het feit,
dat jonge biggen een grotere behoefte aan voedsel en vocht hebben dan iets
oudere exemplaren. Vaak is het opgevallen, dat wanneer men zieke dieren
de gelegenheid gaf tot drinken (zuigfles of bij het moederdier aanleggen),
niet alleen een geprotaheerd verloop verkregen werd, maar tevens, dat
enkele dieren in leven bleven.

Interessant is ook de waarneming, dat sommige jjractici gunstige ervaringen
hadden met een aangetast koppel, wanneer de „nog" gezonde biggen
werden ingespoten met sera, waarin tegen het virus \\an Aujeszky gerichte
antiHchamen aanwezig waren. Dc veranderingen bij sectie zijn weinig
specifiek en zijn te\\ens min of meer onafhankelijk van de leeftijd. Bij zeer
jonge biggen kan zelfs geen enkele laesie aan de organen worden waarge-
nomen. Naarmate het verloop langer duurt komen meer afwijkingen voor,
zoals een overvulling van de urineblaas en van het rectum (gestoorde
neurogene prikkeloverdracht), een sterke gasvorming in de dunne darm,
degeneratieve veranderingen van de parenchymateuze organen, rinids en
een sterke vaatinjectie van de meningen.

Bij histologi.sch onderzoek van de hersenen worden veranderingen gezien
aan meningen en in grijze en witte substantie. Deze zijn gekenmerkt door
een overvulling van de bloedvaten, het voorkomen van infiltraten van ont-
stekingscellen in de Virchow-Robinse ruimten, gliacelproliferaties en
pseudo- of echte neuronofagie. Het voorkomen van necrotische haarden
zou pathognomonisch zijn, maar het wordt niet altijd waargenomen.
Gewezen moet nog worden op het feit, dat een infecde met het virus van
Aujeszky zo nu en dan aanleiding schijnt te kunnen ge\\en tot het optreden
van incidentele of enzoötische gevallen van abortus.

Door Terpstra (1958) werd een dergelijk geval be.schreven en ook
G o r d O n en L u k e (1955) en T e p p e r (i959) hebben hierover mede-
delingen verstrekt. Door mij werd tweemaal het virus van Aujeszky ge-
ïsoleerd uit prematuur geboren biggen, afkomstig van twee bedrijven. Op
grond van anamnestische gegevens en van serologisch onderzoek kan
worden aangenomen, dat deze vorm van het lijden zich nog op twee
andere varkensfokkerijen heeft voorgedaan.

Publikaties uit de Balkan vermelden een uitsluitend ]julmonaal verloop van
infecties met het virus van Aujeszky op meststallen. Soms worden belang-
rijke economische verliezen geleden. Voor de bestrijding van de ziekte
maakt men aldaar gebruik van vaccins.

Over dit punt werden de volgende gegevens verkregen.
Een uitbraak van de ziekte van Auje.szky bij varkens komt plotseling op het
bedrijf en maakt slachtoffers onder de jonge biggen. Sommige koppels
worden niet aangetast, doordat de dieren passief geïmmuniseerd zijn via
het colostrum, of doordat de biggen verblijven in ruimten die niet recht-
streeks verbonden zijn met de besmette stal, of doordat er soms een zekere
isolatie bestaat tussen de hokken onderling in een besmette schuur. De ver-
liezen zijn in het algemeen, als gevolg van de wijze van houden, beperkt.
Alleen wanneer tegelijk enkele koppels geboren worden in dezelfde stal,
kan het sterftepercentage hoog zijn. De ziekte heeft de neiging op een be-
drijf zichzelf „uit te roeien". Zeugen, die een infectie doorstaan hebben,
geven aan de nakomelingen via het colostrum en de eerste melk zoveel

antilichamen, dat een afdoende passieve bescherming wordt opgewekt ge-
durende 3-8 weken.

Bovendien wordt vermoedelijk het \\irus bij een dier, dat de infectie heeft
gehad, onwerkzaam gemaakt door de gevormde antilichamen. Aangezien
deze antilichamen zeer vlug ontstaan, is het varken slechts zeer kort smet-
stofverspreider. De leeftijd van het moederdier is niet van invloed op de
besmettingskansen. Nadelige gevolgen van een infectie met het virus van
Aujeszky werden bij zeugen en hun volgende worpen niet waargenomen.
De bevruchtingsindex is normaal en de worpgrootte eveneens. Bovendien
is gebleken, dat andere diersoorten op het bedrijf tijdens een uitbraak niet
gemakkelijk worden aangetast.

Waar ligt in de natuur het smetstofreservoir en hoe komt het virus op
het bedrijf?

Zeugen komen zeer gemakkelijk met het virus van Aujeszky in contact,
gezien de waarneming, dat meer dan 17% van deze dieren neutraliserende
antilichanien in het serum hebben. Deze afweerstoffen zijn niet gevonden
in het bloed van 140 zogenaamde „slagersvarkens" van een gewicht van
130 kg.

Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat een zeug met vreemde varkens
in contact komt, zoals met de beer op de beerhouderij en met andere zeugen
op een uitioopweide of op een tentoonstelling. Dieren, bestemd voor de
slacht, worden per koppel afgemest of gaan per kojjpel naar een mesterij
waar zelden nakomelingen van meer dan 2 zeugen in hetzelfde hok worden
gebracht. Doorgaande op deze gedachte was het logisch een aantal beren
\\an erkende beerhouderijen te onderzoeken op het voorkomen van neu-
traliserende antilichamen. Hier immers komen regelmatig zeugen van ver-
schillende boerderijen. Vaak zijn deze dieren hier enkele weken in „pen-
sion".

Er werden in totaal 47 beren onderzocht. Dc leeftijd van de dieren
varieerde van /2-5 jaar.

Van de 32 beren, die elk meer dan 20 zeugen hadden gedekt, bleken er 30
positief te zijn. De 2 „negatieve" dieren hadden resp. bij 45 en 50 zeugen
de coïtus verricht. Van de beren, die ongeveer 20 zeugen hadden gedekt,
waren er 4 positief en 4 negatief. De 7 mannelijke varkens, die nog geen
dckdienst hadden gedaan, waren alle negatief.

Een conclusie is gemakkelijk te trekken: Hoe meer de beren met zeugen in
contact komen, des te groter de kans, dat er een infectie plaats heeft met
het virus van Aujeszky. Met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijk-
heid kan dan ook gezegd worden, dat alle infecties op deze beerhouderij
ontstaan zijn door contact van varken met varken. Doorgeredeneerd op
deze stelling lijkt het waarschijnlijk, dat op de bediijven, waar de ziekte
van Aujeszky is uitgebroken onder de biggen, de infectie een gevolg is van
het aanwezig zijn van een virusdrager onder de varkens.
Opvallend is ook, dat de ziekte van Aujeszky onder biggen relatief veel-
vuldig werd vastgesteld op bedrijven, waar beren werden gehouden, die
niet alleen voor eigen zeugen werden gebruikt.

Alle beren die onderzocht konden worden op deze varkensfokkerijen had-
den neutraliserende antilichamen t.o.v. het virus van Ausjeszky in het
serum.

Het lag voor de hand om na te gaan, hoe de situatie zou zijn op de K.I.-
bedrijven. Er werden drie grote „stations" onderzocht, gelegen in Noord-
Brabant en wel te Gilze, Oerie en Someren.

Gegevens betreffende de afstamming en de voorgeschiedenis van deze die-
ren waren nauwkeurig bekend.

Uit het bovenstaande blijkt, dat van de 9 beren, die meer dan 20 zeugen
op natuurlijke wijze hebben gedekt, er 8 positief zijn, t.w. 17 t.m. 24. De
beer no. 16 in deze groep, met een negatieve titer, heeft gedurende één
jaar dienst gedaan op drie bedrijven bij ongeveer 45 zeugen. Beren, die
minder dan 20 zeugen dekten, zijn negatief evenals de dieren, die uit-
sluitend voor K.I. zijn gebruikt. Voorts kan opgemerkt worden, dat op de
K.I. stations de kans op insleep \\an het virus van Aujeszky gering is. Ver-
schillende dieren, die hier reeds langer dan 2 jaren verbleven, zoals de no\'s
8, 13 en 15 hadden geen afweerstoffen.

Tevens blijkt, dat een eenmaal geïnfecteerd dier gedurende lange tijd anti-
lichamen behoudt, hetgeen kon worden nagegaan aan de no\'s 20, 21, 23
en 24.

Uit enkele proeven is gebleken, dat beren de smetstof bij de coïtus kunnen
overbrengen op de zeug en tevens, dat een zeug, die het virus van Aujeszky
uitscheidt, de beer kan besmetten.

Beer 872 werd 2 maart intranasaal geïnfecteerd met het virus van Aujeszky.
Ziekteverschijnselen werden waargenomen 6, 7 en 8 maart. Deze bestonden
uit een hoge temperatuiu\', niet eten, niezen en zeer veel geeuwen. De be-
doeling was, dat dit dier enkele zeugen zou dekken, t.w. de no\'s 604, 616,
618 en 800. Op 8 maart werd bij zeug 616 de coïtus verricht, op 18 maart
bij zeug 618 en op 23 maart bij zeug 604. Zeug 800 heeft van 12 t/m 17
maart bij de beer gezeten, maar werd niet gedekt. Opgemerkt moet nog
worden, dat zeug 618 op 9 maart ± 20 minuten bij de beer geweest is, om-
dat gemeend werd, dat het dier bronstig was.

Elke dag werd secretum verzameld uit preputium van de beer en uit de
\\agina van de betreffende zeugen voor virologisch onderzoek.
Het resultaat hiervan was:

De in deze tabel vennelde dieren werden in de maand april nog 8-10 maal
onderzocht op hel v oorkomen van het virus van Aujeszky.
Het resultaat was steeds negatief. De dieren 872, 616, 618 en 800 hadden
o]3 28/3 neutraliserende antilichamen in het serum; een bewijs, dat het
virus in het lichaam heeft weten binnen te dringen.

Zeug 619 werd op 10/5 intravaginaal geïnfecteerd met het virus van Aujez-
ky. Het dier was op 14/5 bronstig en werd op deze dag tweemaal gedekt
door beer 572. Laatstgenoemd varken was op 18/5 duidelijk ziek met ver-
schijnselen van lusteloosheid en een geringe purulente uitvloeiing uit het
preputium. Een en ander duurde tot 24/5. Op 8/6 werd zeug 409 bij het
mannelijk varken gebracht. Uit preputium en vagina van de betrokken
dieren werd getracht het virus te isoleren.
Dit had het volgende resultaat:

In de sera van no 572 en no 619 kwamen op 28/5 neutraliserende anti-
lichamen voor. Deze afweerstoffen werden nooit gevonden bij no. 409. Dit
laatste dier werd dus niet besmet.

Bij de coïtus kan dus virus \\an de ene partner op de andere worden over-
gedragen. Of het virus met het sperma wordt uitgescheiden is de \\raag.
Proefexcisies van testikelweefsel bij kort tevoren experimenteel besmette
beren waren negatief. Ook kon het agens bij deze dieren niet uit het ]5re-
putium worden geïsoleerd.

■Aannemelijker is dan ook, dat door snuffelen de omgeving van de geslachts-
openingen wordt besmet via de neus en dat door mechanische transmissie
het agens dieper in de geslachtsdelen zal dringen.

Dat het niet kunnen isoleren van het virus bij de beer overbrenging niet
uitsluit, blijkt uit de besmetting van zeug 618 bij de coïtus, twee dagen na
de laatste positieve kweek bij het mannelijke dier no. 872. Vermoedelijk
werd toen virus uitgescheiden via de neus.

Op grond \\an deze waarnemingen en onderzoekingen kan geconcludeerd
worden, dat een besmetting met het virus van Aujeszky bij het varken ont-
staat als gevolg van het uitscheiden \\ an deze smetstof door een soortgenoot.
Een belangrijke plaats waar de besmetting plaats heeft is de beerhouderij.
Dit kan geconcludeerd worden uit het volgende:

1. Ruim 90% van de mannelijke varkens, die 20 af meer zeugen hebben
gedekt, bezitten neutraliserende antilichamen in het serum ten opzichte
van het virus van Aujeszky.

2. Ongeveer 17% van de zeugen, die tenminste éénmaal drachtig geweest
zijn, hebben in het bloed genoemde afweerstoffen.

Na bestudering van de gegevens, verkregen van een vijftigtal bedrijven
waar de ziekte van Aujeszky was uitgebroken, werd de indruk verkregen,
dat de rol van honden, katten, muizen en ratten als virusvector als proble-
matisch dient te worden beschouwd. Het is niet aan te nemen, dat hierbij
het virusreservoir in de natuur gezocht zal moeten worden, gezien o.!n. het
feit, dat deze dieren na een besmetting direct sterven. Het is eveneens on-
waarschijnlijk, dat insecten als zodanig „werkzaam" zouden kunnen zijn,
omdat zowel gevallen voorkwamen in de zomer als in de winter. De aan-
wezigheid in dezelfde stal tijdens een infectie van varkens met en zonder
antilichamen en van niet immune koppels, waanan het ene wel en het
andere niet ziek werd, pleit eveneens tegen een mogelijke smetstofover-
dracht door arthropoden.

Er blijft nog de vraag, hoe de besmetting in een bepaalde streek wordt
„onderhouden".

1. Er zouden latente virusdragers voorkomen bij varkens. Dit zouden spe-
ciaal dieren zijn zonder afweerstoffen. Het virus van Aujeszky bevindt
zich ergens in het lichaam b.v. de tonsillen, de longen of de darmen.
Wanneer hel weerstandsvermogen hetzij lokaal, hetzij algemeen afneemt
dringt de smetstof in het lichaam. Het agens vermeerdert zich nu met
als gevolg ziekte en smetstofverspreiding. Weerstandsveiminderende fac-
toren zouden kunnen zijn: grote inspanningen (verkoop, markt), in-
fecties met andere smetstoffen, bronstigheid e.a. Aan het Centraal
Diergeneeskundig Instituut werden 130 tonsillen onderzocht op de aan-
wezigheid \\an het virus van Aujeszky. Eenmaal kon dit agens worden
geïsoleerd. Ook werd het virus bij toeval geïsoleerd uit de nier van een
normaal slachtvarken. Dit orgaan moest dienen als ,,celbron" \\oor het
maken van weefselculturen.

2. Zuiver door transmissie zou het virus in een bepaald fokgebied kunnen
blijven. Na infectie is de incubatietijd bij het varken 5-9 dagen. De be-
treffende dieren zijn dan nog gedurende ongeveer 5 ä 12 dagen vims-
uitscheider.

3. Het voorkomen van minder vinilente stammen. Wel smetstof-over-
dracht, geen ziekteverschijnselen. Hiervoor is geen direct bewijs te le-
veren. Het is echter bekend, dat dergelijke stammen bestaan. Na passage
in serie bij muizen nam de vindentie van sommige Aujeszky stammen
duidelijk af. Na inspuiting bij een konijn werd de oorspronkelijke pa-
thogeniteit weer verkregen. Dergelijke stammen worden gebruikt voor
vaccinatiedoeleinden in de Oost-Europese landen.

4. Er zijn waarnemingen gedaan,die zouden kunnen pleiten voor de aan-
wezigheid, gediuende een \\Tij lange tijd, van het virus van Aujeszky in
de genitaaltractus van zeugen. In koppels pasgeboren biggen werd de
ziekte van Aujeszky gediagnostiseerd. De moederdieren waren gedekt in
de periode, waarin op dit bedrijf de ziekte voorkwam in een andere
koppel. Worpen, in de tussenliggende periode geboren, waren volkomen
normaal.

Dc meest geschikte methode om het vinis van .Aujeszky aan tc tonen is weefsel-
culturen te enten met het te onderzoeken materiaal. Wanneer men het virus van
.Aujeszky wil aantonen bij biggen moeten niet alleen de hersenen onderzocht worden,
maar ook dc tonsillen. Bij levend ter sectic aangeboden zieke biggen kon uit de her-
senen vaak geen virus geïsoleerd worden, daarentegen wel uit de tonsillen. Bij ge-
storven exemplaren bicken zo nu en dan de tonsillen negatief te zijn (25%).
Op grond van de klinische symptomen, de sectie, het histologisch onderzoek van de
hersenen, de leeftijd en het verloop van de ziekte in een koppel is het mogelijk een
waarschijnlijkheidsdiagnose „ziekte van Aujeszky" tc stellen.

Varkens, genezen van de ziekte, zijn slechts gedurende een korte tijd smetstof-
verspreider.

Het blijkt, dat de ziekte van Aujeszky niet erg contagieus is. Wanneer geen recht-
streeks contact bsetaat tussen de verschillende varkens, blijft, zelfs ook bij een primi-
tieve afscheiding, het lijden vaak beperkt tot een koppel. Zeugen met antilichamen
werpen biggen, die gedurende de meest gevoelige periode van het leven (tot 3e-8e
week), via colostrum en eerste melk, voldoende passief geïmmuniserd worden. De
ziekte heeft dan ook de tendens op een bedrijf om „zichzelf" uit te roeien.

Na bestudering van de gegevens van een vijftigtal bedrijven, vviaar de ziekte van
Aujeszky vifas uitgebroken bij varkens, vi^erd de indruk verkregen, dat de rol van
honden, katten, muizen en ratten als virusvector, als problematisch dient te worden
beschouwd. Dat bij deze dieren het virusreservoir in de natuur gezocht zal moeten
worden is niet aan te nemen. Ditzelfde geldt ook voor insecten. .Aannemelijk is, dat
het varken zelf als smetstofoverbrenger fungeert en de mogelijkheid is niet uit te
sluiten, dat bij deze diersoort het virus ook latent aanwezig kan zijn.
Wanneer beren regelmatig met zeugen van andere bedrijven in contact komen blijkt,
dat reeds na vrij korte tijd (ongeveer 20 dekkingen) antilichamen in .Ie sera van de
mannelijke dieren kunnen worden aangetoond. Het vinden daarentegen van slechts
17% positieve titers in sera van willekeurige zeugen en van 0% bij slagersvarkens
en 0% bij beren, die uitslutiend voor K.I. doeleinden gebruikt worden, kan boven-
genoemde veronderstelling ondersteunen.

Bij de coïtus kan het virus van beer op zeug en van zeug op beer worden overge-
bracht. Dit werd bewezen door isolatie van de smetstof uit preputium en vagina van
besmette dieren.

The most practical method to demonstrate the presence of Aujeszky virus is to ino-
culate tissue cultures with the material to be tested.

In tr>\'ing to demonstrate the virus in pigs not only the brains, but also the tonsils
should be tested. In diseased pigs offered alive for dissection often no virus could be
isolated from the brains, notwithstanding it was found in the tonsils. In specimens
that had died because of Auje.szky the tonsils were now and then negative (25%).
Rather shortly (from 10 to 17 days) after infection neutralizing antibodies may be
found in the serum which may continue to be demonstrable throughout life.
On the ground of the clinical symptoms, the obduction, the histological examination
of the brains, the age and the course of the disease in a htter a diagnosis of proba-
bility „Aujeszky\'s disease" may be made.

In recovered animals the spread of virus can be proved for only a very short time.
A sow, that was infected once, secretes neutralizing antibodies with colostrum and
first milk. This gives the piglets sufficient protection during the most susceptible
period of their lives. This applies also to following litters without the sow having
been reinfected.

After studying the data obtained from fifty farms where the Auje.szky disease occurs
in pigs, the impression was gained that the share of dogs, cats, mice and rats is
limited. That these animals form the virus reservoir in nature cannot be assumed.
This also applies to insects. Assumable is that the pig itself acts as vector; it being
possible that these animals carry the virus in latent condition. When boars regular
come into contact with sows of other farms, it appears that already after rather a
short time (about 20 services) antibodies occur in the sera of the male animals. This
supposition (swine as viruscarriers) is supported by the fact that 17% of the sows have
neutralizing antibodies in their blood. In coitus the virus may be transmitted from
boar to sow and from sow to boar. This was proved by isolating the virus from the
praeputium and vagina of infected animals. It is a question whether the virus is se-
creted with the sperm. Experimental excisions of testicular tissue of boars, that had
been experimentally infected shortly before, were negative. More acceptable is, there-
for, that, as a result of sniffing through the nose the surroundings of the sexual
openings are infected and that through mechanical transmission the agent will pene-
trate deeper into the genital organs.

La méthode la plus pratique pour la mise en évidence du virus d\'Aujeszky est l\'ino-
culation du matériel suspect dans des cultures de tissu des cellules rénales de porc.

Chez le porc il est toujours nécessaire d\'examiner non seulement le cerveau mais
également les amygdales quant à la présence du virus d\'Aujeszky.
Chez des porcelets malades, présentés en vue d\'autopsie, il était souvent impossible
d\'isoler le virus du cerveau. Mais en examinant les amygdales on obtenait un résultat
positif. Chez des sujets morts les amygdales donnaient de temps en temps des ré-
sultats négatifs (25%). Sur la base des symptômes cliniques, dc la dissection, de
l\'examen histologique du cerveau, de l\'âge auquel le lot est attain et du cours de la
maladie, un diagnostic de probabilité peut être fait. La présence de foyers nécro-
tiques dans le cervelet pourrait être pathognomonique, mais elle n\'est pas toujours
observée.

Il semble que la maladie d\'Aujeszky n\'est pas très contagieuse. S\'il n\'existe pas de
contact direct entre les différents porcs la maladie reste limitée a un seul lot, même
en cas de séparation rudimentaire. Les truies qui possèdent des anticorps mettent
bas des porcelets, qui sont immunisés passivement de façon suffisante pendant la
période la plus sensible de leur vie par le colostrum et le premier lait. Dès lors, la
maladie a la tendence à s\'enrayer dans l\'exploitation. .\\près avoir étudié les données
fournies par une cinquantaine d\'exploitations oîi la maladie d\'Aujeszky s\'est declarée
chez des porcins, on a l\'impression que le rôle de chiens, chats, souris et rats comme
vecteur de virus doit être considérée comme problématique. On peut donc rejeter
l\'idée que le reservoir naturel de virus se trouve chez ces animaux. Cela est aussi vrai
pour les insectes.

On peut admettre que le porc est l\'agent vecteur et que chez cette espèce animale
le virus peut être présent sous forme latente. Lorsque les verrats ont des contacts
réguliers avec des truies d\'autres exploitations, on peut démontrer la présence d\'anti-
corps dans le sérum de ces mâles après relativement peu de temps (environ 20 sailles).
Cette hypothèse est soutenue par le fait qu\'on trouve seulement 17% de titres positifs
dans le sérum de truies, quelconques 0% chez des porcs de boucherie et 0% chez des
verrats qui sont utilisés exclusivement pour les inséminations artificielles. Lors du
coït le virus peut être transmis du verrat à la truie et de la truie au verrat.
Cela fut prouvé par l\'isolement du virus du prépuce et du vagin de sujets conta-
minés. On se demande si le virus est sécrété avec le sperme. Des excisions expérimen-
tales de tissu testiculaire étaient négatives chez des verrats contaminés expérimentale-
ment peu auparavant.

Or on peut admettre facilement que par le reniflement les environs des ouvertures
génitales sont contaminés par le nez et que par une transmission mécanique l\'agent
pénétrera plus profondément dans les voies génitales.

Die meist praktische Methode um das Aujeszky\'sche Virus nachzuweisen ist die
Gewebekultur in Schweinenierenzcllen. Beim Schwein müssen ausser dem Gehirn,
auch immer die Tonsillen auf die Anwesenheit des Aujeszky\'sche Virus untersucht
werden. Bei lebenden zur Sektion angebotenen, kranken Ferkeln konnte aus dem
Gehirn oft kein Virus isoliert werden, wohl aber aus den Tonsillen. B< i gestorbenen
Exemplaren fand man dann und wann, dass die Tonsillen negativ waren (25%).
.\\uf Grund der klinischen Erscheinungen, der Sektion, der histologischen Unter-
suchung des Gehirns, des Alters, in dem die Gruppe befallen wird, und des Verlaufs
der Krankheit kann eine Wahrschcinlichkeitsdiagnose „Aujeszky" gestellt werden.
Das Vorkommen nekrotischer Herde im Gehirn könnte pathognomonisch sein, wird
aber nicht immer wahrgenommen.

Es zeigt sich, dass die Aujeszky\'sche Krankheit nicht stark kontagiös ist. Wenn kein
unmittelbarer Kontakt zwischen den verschiedenen Schweinen besteht, bleibt sogar
auch bei einer primitiven Trennung das Leiden oft auf einer Gruppe beschränkt.
Saue mit Antikörpern werfen Ferkel, die während der am meisten empfindlichen
Periode des Lebens, via Kolostrum und Erstmilch genügend passiv immunisiert wer-
den.

Die Krankheit hat daher auch die Neigung, sich in einem bestimmten Betrieb „selbst"

auszurotten. Nach dem Studium der Unterlagen, aus fünfzig Betrieben gesammelt, in
denen die Aujeszky\'sche Krankheit bei Schweinen ausgebrochen war, hat man den
Eindruck, dass die Rolle von Hunden, Katzen, Maüsen und Ratten als Virusvector
problematisch ist. Er ist anzunehmen, da.ss das Schwein selbst als Virusüber-
träger fungiert und die Möglichkeit ist nicht auszuschliessen, dass bei dieser Tier-
gattung das Virus auch latent anwesend sein kann. Wenn gesunde Eber regelmässig
mit Sauen aus willkürlichen Betrieben in Berührung kommen, zeigt es sich, dass schon
nach ziemlich kurzer Zeit (etwa 20-maligem Decken) Antikörper in den Seren der
männlichen Tiere nachgewiesen werden können. Das Vorkommen hingegen, von nur
17% positiver Titer in Seren willkürlicher Sauen und das Fehlen von Titern bei
Schlachtschweinen und Ebern, die ausschliesslich für künstliche Bcsamungszwecke
verwendet werden, können diese Hypothese nur unterstützen.

Bei dem Koitus kann das Virus vom Eber auf die Sau und von der Sau auf den
Eber übertragen werden. Dies wurde bewiesen durch Isolierung des Anstcckungs-
stoffes aus dem Präputium und der Vagina künstlich angesteckter Tiere.
Ob das Virus mit dem Sperma ausgeschieden wird, ist fraglich. Versuchsexzisionen
des Testikelsgewebes bei kurz zuvor experimentell angesteckten Ebern waren negativ.
Wahrscheinlich ist es dabei, da.ss via Nase beim Besnüffeln die Umgebung der Ge-
schlechtsöffnungen infiziert wird, und das Agens durch mechanische Einwirkungen
tiefer in die Geschlechtsteile hineingebracht wird.

El método mâsâ apropiado para mostrar el virus dc Aujeszky es inocular culturas dc
tejido con cl material que hay que examinar. Cuando se quiere mostrar el virus dc
Aujeszky en lechoncillos no hay que examinar solamente los ccrebros, sino también
las tonsilas. En lechoncillos enfermos que se presentaban a la autopsia vivamentc
muchas veces no se podiâ aislar virus de los ccrebros, en cambio si de la tonsilas. Resul-
taba que en ejemplares muertos dc vez en cuando eran negativas las tonsilas (25%).
A base de sîntomas clinicos, la autopsia, el examen histolôgico del cerebro, la cdad
y el proceso de la cnfcrmedad en un lote es posible hacer una diagnosis de proba-
bilidad „enfermedad de Aujeszky".

Cerdos, que se han rcpucsto de la cnfcrmedad, solo son di.seminadores de virus durante
poco tiempo.

Resulta que la enfermedad dc Aujeszky no es nmy contagiosa. Cîuando no existe un
contracto directo entre los cerdos diversos la dolencia muchas veces queda limitida
en un lotc, aûn también con una separación primtiva. Ccrdas con anticuerpos paren
a lechoncillos que se immunizan bastante pasivamentc por colostro y primera Icche
durante al pcriodo mâs sensible de la vida (de la scmana terccra hasta la octava).
La enfermedad tiene pues la tendencia para cxtirparsc a sé misma cn una granja.
Después del cstudio de las datos, obtenidos de una cincuentena de granjas, donde sc
habia desaltado la enfermedad de Aujeszky en cerdos, sc obtcnia la imprcsión, que
sc debe considcrar como problematico cl papel de pcrros, gatos, ratones y ratas, como
vector dc virus. No se pucdc accptar que tendra que bu.scarsc cl recipiente dc virus
cn estos animales en la natura.

Este mismo vale también para los insectos. Es accptable que cl cerdo mismo actua
como vector de virus y no se puede excluir la posibilidad que el virus también puede
estar presente latentamentc en esta especie dc animal.

Cuando verrones regulamentc vienen en contacto con cerdas de otras granjas resulta
que ya se pueden mostrar anticuerpos en los sueros de los machos después de un tiem-
po basante breve (aproximadamentc 20 cubriciones). El hecho que en cabia se
encuentran solo 17% de titulos positivos en sucros de cerdas cual quicras y 0% en
cerdos para matar y 0% en verrones que se cmpican solamente para la inseminacion
artificial, puede favorecer la suposición antcriorraente mencionada. En el coito se
puede comunicar, el virus del verrón a la cerda y de la cerda al verrôn. Se podia
probar esto aislando el virus del prcputio y de la vagina de animales infectadas.

Aujeszky, A.: Ueber eine neue Infektionskrankheit bei Haustieren. Zbl. Bakt.
Paras, und Infektionskrankheiten, 32, 353, (1902).

Brauner, I. and S e h k o d a, R. : Welche Möglichgkeiten bietet die Gewebekultur
für das Studium des Epizoötologie der Aujeszkyschen Krankheit. Archiv exp. Vet.
Med., 15, 385, (1961).

Burggraaf, A. en L o u r e n s, L. F. D. E.: Infectieuze bulbair-paralyse (ziekte
van Aujeszky). Tijdschr. Diergeneesk., 59, 981, (1932).

Gordon, W. A. M. and Luke, D. : An outbreak of Aujcszky\'s discase in swine
with heavy mortality in piglets, illness in sows and death in uterus. Vet. Ree., 67,
591, (1955).

K Ö v e s, J. und H i r t, G. : Ueber die Aujeszky\'sche Krankheit beim Schwein. Arch,
wiss. prakt. Tierh.k., 68, 1, (1935).

M e e n s, H. C. M. en G o 1 s t e i n Brouwers, G. W. van: Enkele gevallen van
de ziekte van Aujeszky bij varkens in Limburg. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 123,
(1960).

Ra t z, St. V. : Die Empfänglichkeit der Tiere für Paralysis bulbaris infektiosa. Zeitschr.
Inf. kr. Paras.kr., Hyg. Haust., 15, 99, (1914).

R e m 1 i n g e r, P. et B a i 1 1 y, J.: Le siège de virus dans la maladie d\'Aujeszky
expérimentale. C.R. Soc. Biol., 113, 125, (1933).

S h op e, R. E.: Experiments on the epidemiology of Pseudorabies. J. exp. Path., 62,
85, (1935a).

S h o p e, R. E.: Experiments on the epidemiology of Pseudorabies. J. exp. Path., 62,
101, (1935b).

T e p p e r, L: Some observations about the disease of .Aujeszky in Slovakia. Vet.
Cas., 6, 35, (1957).

Terpstra, J. L: De ziekte van Aujeszky bij het varken. Tijdschr. Diergeneesk.,
83, 431, (1958).

T ru ij en, W. Th. en J a a r t s v e 1 d, F. H. J.: Enkele Aujeszkygevallen bij het
varken. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 35, (1960).

Younger, J. S.: Monolayer tissue culture I. Preparation and standardisation of
suspensions of tiypsin-dispersed monkey kidney cells. Proc. Soc. Exper. Biol. Med.,
85, 202, (1954).

Een volbloed zes maanden oude Charollais vaars die ongeveer 540 Ib weegt, is uit
Canada in Engeland geïmporteerd. Dc „British Charollais Society" zou graag de in-
voer van een groter aantal koeien steunen om een kern van Charollais runderen in
Engeland tc vestigen.

News Letter No. 36, Commonwealth Bureau of Animal Breeding and Genetics.
January 1963, blz. 7.

In een korte beschouwing over de oorzaken van geur- en smaakafwijkingen in eieren
wordt aangeraden de volgende produkten in de eerste plaats uit de buurt van eier-
opslagplaat.sen te houden: kerosine, uien, verf, aardappelen, sla, appelen, bananen,
BHC en Lindane (insectiden) en andere „geurige" produkten.

Goede ventilatie en verstuiving van quatemaire ammoniak bv. in kelder-opslag-
ruimten kan nuttig zijn ter bestrijding van schimmels.

Als keuringsdierenartsen maakten wij toevalligerwijze het geval mee van
een graskalf van ongeveer 10 maanden, dat een dubbele penis in zijn ove-
rigens uitwendig normale preputium verborgen hield. Bij het uitpre-
pareren bleek de afwijking zich te beperken tot het corpus penis; acces-
soire geslachtsklieren en testes waren macroscopisch normaal in aantal,
vorm en consistentie.

Een normale penis met flexura-doorsnede van 5 cm, die ventraal gekruist
wordt door de duplicaatpenis met een doorsnede van 4 cm. De normale
penis bezit de musculi retractor penis, een ventraal verlopende urethra en
de beide crura penis, (foto 1)

Bij de duplicaatpenis ontbreken de musculi retractor en de crura penis,
terwijl de urethra centraal verloopt. Laatstgenoemde urethra heeft geen
communicatie met de blaas of met de urethra van de normale penis, die op
de blaas aansluit. De normale penis is zijdelings enigszins gecomprimeerd,
terwijl de duplicaatpenis meer rond van vorm is (foto 2).

Coupes werden vervaardigd van het kruispunt en van het weefsel voor en
achter de flexura penis. In beide gevallen vertoont de urethra een geplooid
slijmvlies van het meerrijig cilindrische type: overgangsepitheel. Bij de nor-
male penis is in alle coupes een lichte acute ontsteking onder het slijm-
vlies te zien. De duplicaatpenis vertoont een ontsteking van ernstiger aard:
vrij veel lymphocytair infiltraat in en onder het overgangsepitheel. Zoals
na de macroscopische bevindingen te verwachten was, blijkt dat het corpus
cavernosum urethrae in de duplicaatpenis minder ontwikkeld is dan in de
nomiale. Ook het caverneuse vaatnet om de urethra is bij het duplicaat-
exemplaar minder sterk ontwikkeld (zie foto 3 en 4).
Noch in de literatuur, noch na informatie is het ons gelukt een dergelijke
afwijking, elders beschreven of gevonden, op te S[X)ren.

Bcschrcven wordt een graskalf met een dubbele penis met overigens normale verdere
geslachtsdelen. Macroscopisch en histologisch vertoont de penis met de flexura het
normale beeld: beide crura en de musculi retractor penis zijn aanwezig. Bij de dupli-
caatpenis is het corpus cavernosum minder ontwikkeld.

De urinewegen volgend blijkt slechts de normale penis aansluiting met de blaas te
hebben; de urethra van de duplicaatpenis eindigt blaaswaarts blind.

1 Dr. P. J. Veen en W. Misdorp; dierenartsen, werkzaam aan het abattoir te .Am-
sterdam.

a. normale penis met flexura (b) en musculi retractor penis (c).
d. duplicaatpenis.

Dwarsdoorsnede door het preparaat ter hoogte van de kruising,
corpus cavernosum urethrae normale penis,
corpus cavernosum penis normale penis,
corpus cavernosum urethrae duplicaatpenis,
corpus cavernosum penis duplicaat penis.

Report on the case of a grass-fed calf showing a double penis and otherwise normal
reproductive organs. Macroscopic as well as histological examination showed that the
penis and flexure were normal; both crura and the retractor penis muscles were
found to be present. The corpus cavernosum of the duplicate penis was less markedly
developed. Examination of the urinary tract showed that only the normal penis com-
municated with the bladder: the urethra of the duplicate penis was closed at one
end in the direction of the bladder.

Description d\'un veau ayant le pénis double tout en ayant pour le reste une anatomie
normale des organes génitaux. L\'image macroscopique et histologique du pénis avec
la flexura est normale, les deux crura et les muscles rétracteurs du pénis existent.
Le corpus cavernosum du pénis accessoire est moins développé.

Suivant les voies de l\'urine on constate que seul le pénis normal a une communication
avec la vessie, l\'urètre du deuxième pénis aboutit sans issue du côté de la vessie.

Beschrieben wurde der Fall einer Penisduplikatur bei einem etwa 10 Monate alten
Jungrind. Geschlechtsdrüsen, Hoden und ihre Hülle entsprachen denen normaler
männlicher Tiere. Makroscopisch und histologisch zeigte sich der Normalpenis dem
Duplikat eindeutig überlegen. (Vollausgebildete Crura und Musculi retractor penis -
besser entwickeltes Corpus cavernosum.) Zwischen beiden männlichen Gliedern be-
stand auf dem Wege der Harnleitung keinerlei Verbindung; nur die Harnröhre des
Normalpenis erreichte die Blase.

Sc discute un ternero con un pene doble y por lo demäs partes genitales reguläres.
Macroscopicamente y histologicamente el pene con la flexura muestra la imagen
regular; los dos crura y los musculos retractores penis estân présentés. En cl pene
duplicado el corpus cavernosum esta menos desarrollado.

Siguiendo las vias urinarias résulta que solamente el pene regular esta en comuni-
caciôn con la vejiga; la urethra termina ciegamente bacia la vejiga.

In Amerika hebben de pluimveehouders nogal eens te kampen met het optreden van
kleurloze dooiers, die men dan betitelt met „platina". "Voor consumptie-eieren is dit
nadelig, omdat de huisvrouw er vreemd tegen aankijkt, terwijl uit broedeieren met
ongepigmenteerde dooiers kuikens komen, die er bleek uitzien.

Lange tijd heeft men gemeend dat de oorzaak van du euvel gezocht moest worden
in een besmetting met haarwormen. Dit standpunt is echter liet juist gebleken.
Op het proefbedrijf van de Staatsuniversiteit van Washington constateerde men name-
lijk bleke dooiers in eieren, die gelegd waren door kippen, die beslist niet besmet wa-
ren met wormen. Men dacht toen aan een ander soort besmetting van de dieren, via
het strooisel en dit bleek inderdaad zo te zijn. Kippen op batterijen, die normale eie-
ren legden, gingen lichte dooiers produceren als ze in aanraking werden gebracht
met mest van dieren, die al aan het euvel leden. Besmette koppels gingen normaal ge-
kleurde eieren leggen, als in het voer aureomycine of NF 180 opgenomen werd. Werd
er gestopt met het verstrekken van deze medicamenten dan verdween de kleur weer.
Naar de aard van de smetstof wordt een verder onderzoek ingesteld.

E c k e r t, N. J. and B O V c n t r e, P. F.: In vivo effects of Bacillus anthracis culture
filtrates. ]. inf. Dis., 112, 226, (1963).

Eerst in de laatste jaren is het gelukt een toxine bij miltvuur aan te tonen. Voordien
werd de virulentie van deze bacterie alleen toegeschreven aan de werking van de
polypeptidekapsel, die vermoedelijk de aantasting door cellen van de .gastheer af-
weerde, waaruit de enorme vermeerdering van de bacteriën in bloed en weefsel
zou ontstaan, die dan de doodsoorzaak zou zijn.

Bij anthrax komen echter gevallen voor waar de dood intreedt zonder dat deze
heftige bacteriëmie ontstaat. Smith en Keppie (1955) hebben aangetoond
dat, als het aantal bacteriën een kritisch niveau bereikt heeft, een behandeling met
streptomycine, die de bacteriën doodt, niet meer in staat is dat dier in het leven
te houden. Deze schrijvers hebben de hypothese ontwikkeld, dat de dood veroor-
zaakt wordt door accumulatie van specifieke stofwisselingsprodukten van de bac-
teriën, die irreversibele schade in de .gastheer zouden veroorzaken. Op grond van
het feit dat bij anthrax ernstige stoornissen optreden in de circulatie, in de chemie
van het bloed en in de verdeling van de lichaamsvloeistoffen, schreven genoemde
schrijvers de dood toe aan „secundaire" shock.

Thorne c.s. hebben in 1960 het toxine in vitro verkregen. Eckert en Bo-
ven t r e hebben de werking bij ratten van het uit culturen verkregen toxine be-
studeerd. Bij deze ratten trad, enkele uren na intraveneuze infectie van het toxine,
de dood door ernstig longoedeem op.

De anthrax toxemic was gekenmerkt door vermeerdere permeabiliteit van de bloed-
vaten in de longen, uitgebreid longoedeem, vermeerdering van de hematocritwaarde
tot ongeveer 50% boven normaal, zeer lage zuurstofconcentratie van het bloed
en terminale hypoglycemic. Deze waarnemingen kwamen met de verschijnselen bij
de natuurlijke infectie overeen.

V u i 1 1 a u m e. Prof. R.: La fièvre aphteuse en France au cours de I\'annce 1962
Ree. Méd. Vét., CXXXIX, 197, (1963).

Het aantal gevallen van mond- en klauwzeer daalde in Frankrijk gedurende de
laatste jaren aanzienlijk, dank zij de toepassing van vaccinatie en de stamping-out
methode.

De cijfers spreken voor zich: 1960: 7.381 gevallen; 1961: 2.631 gevallen; 1962: 198
gevallen.

Evenals in 1961 zijn ook in 1962 alle runderen, ouder dan 6 maanden, ,geënt met
een trivalente entstof (A, O en C). De enting in 1962 omvatte: 18 miljoen dieren:
de Staat droeg 18 miljoen N.F. bij.

Slechts sporadisch werd doorbraak van de immuniteit geconstateerd, als regel bij
dieren, die meer dan 7 maanden geleden geënt waren. (Leeftijd? — Ref.).
Met de uitvoering van de stamping-out methode werd in 1957 een begin gemaakt
in het departement Finistère. In 1960 volgden de 18 aan België en Duitsland gren-
zende departementen en gedurende het jaar 1961 vond deze methode in vrijwel
geheel Frankrijk toepassing, behalve in enige departementen waar nog veel mond-
en klauwzeer voorkwam. Vanaf 1 januari 1962 golden de stamping-out maatregelen
voor het gehele land.

Tot oktober 1962 liet men op besmette bedrijven de niet aangetaste, geënte dieren
nog ongemoeid, mits de enting niet langer dan 1 jaar geleden plaatsgevonden had,
(partiële stamping-out), maar na die datum ging men over tot volledige stamping-

out waarbij op een aangetast bedrijf alle aanwezige voor mond- en klauwzeer ge-
voelige dieren opgeruimd worden. De geleden schade wordt voor 75 — 100%
vergoed. Gedurende 1962 zijn op 198 besmette bedrijven 12.157 dieren geslacht,
nl. 10.254 varkens, 1.793 runderen en 212 schapen en geiten, hetgeen de Franse
Staat 3,8 miljoen N.F. kostte.

In het merendeel van dc gevallen werd type .A. geconstateerd, soms type C; type O.
werd niet gevonden, maar niet alle gevallen zijn getypeerd.

\\\'an de 198 gevallen kwamen er 74 (37%) voor in het departement Bouches-du-
Rhóne. Hier was sprake van een massale mond- en klauwzeer-uitbraak bij varkens
in de onmiddellijke omgeving van Marseille, veroorzaakt door type C. In mei 1962
werden 2 gevallen geconstateerd, in juni: 66 en in juli: 6. Meer dan 130.000
varkens zijn in\'juni en begin juli tweemaal gevaccineerd met C-vaccin en bijna
10.000 varkens werden geslacht. Begin juli was men de situatie meester. (Dank zij
de massale enting, de afslachting of beide? - Réf.). De kosten bedroegen 357.000
N.F. voor de enting (2.50 N.F. per varken) en 1.6 miljoen N.F. slachtvergoeding.
Gedurende de tweede helft van 1962 bleven 72 van de 90 departementen vrij van
mond- en klauwzeer. (Uit de bij dit artikel gepubliceerde kaarten blijkt dat de
aan Duitsland grenzenden departementen gedurende het gehele jaar 1962 vrij bleven
van mond- en klauwzeer, in schrille tegenstelling tot de situatie in ons land. - Réf.).
Denemarken, België en Groot Britannië bleven in 1962 vrij of nagenoeg vrij van
mond- en klauwzeer, Zwitserland telde ongeveer 100 gevallen, maar Duitsland,
Nederland en Italië maakten een hevige epizoötie mee. In verband daarmede ver-
bood Frankrijk de invoer van vlees uit Duitsland, afkomstig van voor mond- en
klauwzeer gevoelige dieren.

Schrijver besluit zijn artikel met een uiteenzetting over het SAT-I virus, waarin hij
mededeelt dat het Institut Français de la Fièvre Aphteuse (I.F.F.A.) overweegt
om een gedood SAT-vaccin te gaan fabriceren. Bovendien wijst hij op de noodzaak
oin de beschikking te hebben over een voldoende hoeveelheid vaccin voor het geval
het virus plotseling in Frankrijk zou verschijnen.

Stuart, P., Davidson, L, Slavin, G., E d g s o n, T. A. and H o w c 1 1, D.:
Bovine mastitis caused by Mycoplasma. Vet. Rec. 75, 59, (1963).
In een bedrijf met Fries vee, waar machinaal werd gemolken, werden 26 van de
(28 dieren in de eerste lactatie en 6 van de 29 in de tweede lactatie, binnen 4
maanden aangetast door mastitis, (oudere dieren waren niet aanwezig). De aange-
taste kwartieren waren gezwollen maar weinig pijnlijk, de gezondheidstoestand van
de koeien was weinig beïnvloed. Het secretum was iets geel, maar bevatte direct
bij het melken geen grote vlokken. Liet men de melk echter staan, dan trad vlok-
vorming op. Dc mclkopbrengst was sedert verscheidene weken sterk verminderd.
Na 2 ä 3 weken slonken de gezwollen kwartieren en werden kleiner dan die, welke
ni?t aangetast geweest waren.

Een enkele keer werden stafylokokken gekweekt. In de preparaten van de melk
werden veel leucocytcn gezien, maar geen bacteriën. De ziekte was met melk op
gezonde koeien over te brengen, zelfs als 0,001 ml. (verdunning met 0,9% NaCl)
werd ingebracht, gelukte de besmetting nog bij 2 van 6 kwartieren. Met succes
werden 7 passages gemaakt. Het gelukte niet de infectie op geiten over te brengen.
Dooierzakken van 6 dagen oude kippeëmbryonen werden geënt met het uiersecre-
tum. Van dc 3 cmbryonen stierf er 1. Hiervan werden verdere passages ingezet.
Met materiaal van de 2e en 4e passage werd bij runderen weer mastitis opgewekt.
Met materiaal dat behandeld was met penicilline en streptomycine gelukte de enting
niet.

Bij kweek op het medium van Edward en Fitzgerald werd na 3 dagen groei
van Mycoplasma verkregen, die werd gedetermineerd als M. bovigenitalium. Inmid-

dels was het onderzoek al vier jaar op gang, zodat deze culturen zijn aangelegd uit
latere passages op runderen.

Met de Mycoplasma-cuXtuur was de mastitis weer op te wekken. Filtraat van de
cultuur gaf geen mastitis.

Het gelukte met de melkmachine de infectie van experimenteel besmette uiers op
7 gezonde koeien over te brengen.

Behandeling van deze laatste experimenteel besmette dieren met chloortetracycline
of met chloramphenicol gaf geen volledig herstel, zelfs 6 maanden later gelukte het
soms nog de mycoplasma\'s aan te tonen. Xwee van deze koeien hadden bij een
volgende lactatie een licht verlopende mastitis, waarin de Mycoplasma waren aan
te tonen.

I w a n c z u k, Li L u k a s i a k, J.: Szcególny przypadek cysticerkozen u bialej muszy.
Acta Parasitol. Polon., 7, 533, (1959). (English summary p. 536.)

In een laboratorium-muis, zonder enig direct contact met katten, werden 173 cysten
van Cysticercus fasciolaris gevonden, het grootste aantal ooit bij spontane infectie
beschreven.

F u c h s, M.: Untersuchungen über die Eignung des Sumpfbibers (Myocastor coy pus)
als Versuchstier für die Typendifferenzierung von Tuberkelbacteriën Zbl. Bakt 1
Orig. 186, 362 (1962).

Nutria\'s zijn even gevoelig voor humane als bovine tuberculose. Voor de differentiaal
diagnose kunnen zij het konijn niet vervangen.

L i e s z, J., Krause, D. und Grove, D.: Zur Samengewinnung bei Bullen mit-
tels Elektroejakulation. fVien. tierärztl. Mschr., 49, 24, (1962).

Volgens schrijver kan bij stieren de clektroejaculatie het best geschieden met behulj)
van een vierpolige fietsdynamo. Deze wisselstroombron levert een energie van 3
watt en een spanning van 6 volt. De aandrijving geschiedt met behulp van een
messenslijpmachientje, waarvan de steen is vervangen door een met rubberband
bedekte schijf met een doorsnede van 16 cm.

De spiraalvormige elektroden worden manueel in het rectum gefixeerd ter hoogte
van de ampullen. Een rubber handschoen dient voor de isolatie. De stroomstoten
worden om de 3-5 seconden gegeven door het handvat \'/s—Yi slag te draaien.
Ontstaat erectie, dan wordt de pauze verlengd tot 10-15 sec. om de sperma-afvoer
mogelijk te maken.

M i t s c h e r 1 i c h, E. und P a u f 1 e r, S.: Über eine hämolysierende Substanz im
Bullensamen. Dtsch. tierärztl. Wschr., 67, 614, (1960).

Stieresperma bevat cen hemolyserende factor, die bijv. na het enten van bloed-
agarplaten met sperma, tot uiting komt. Deze factor komt uit dc gl. vesiculares, is
niet dialyseerbaar, wordt in 15 minuten bij 70° C. geïnactiveerd en wordt tegelijk

met de eiwitten door een verzadigde ammonumsulfaatoplossing uitgevlokt. De factor
heeft geen invloed op de houdbaarheid en het bevruchtend vermogen van het
sperma.

Klokke, Dr. .A. H. en Kamp, H.: Een systematisch onderzoek naar animale
mycosen bij vee en mens, Ned. Tijdschr. Genecsk. 106, 1672, (1962).
In de stalperiode 1960-1961 deden schrijvers in de praktijk van de dierenarts J.
Slager te Waddinxveen een mycologisch onderzoek met medewerking van de
huisartsen en de schoolarts.

Zij onderzochten maandelijks 165 boerderijen met 3174 koeien. Op 27 boerderijen
(16%) werden 80 (2,5%) besmette dieren gevonden, op vier na alle in de maan-
den december, januari en februari. In de gehele periode werden op drie besmette
boerderijen drie patiënten gevonden, op de niet besmette bedrijven geen.
Van andere boerderijen, die niet in het onderzoek betrokken waren, werden door
de huisartsen negen patiënten gemeld.

Van de twaalf gevonden patiënten hadden zes een trichophytia supcrficialis, vijf
een folliculitis agminata en én een kerion Celsi.

Trichophiton verrucosum bleek bij dieren en mensen de verwekker. Dit werd ook
enige keren gekweekt uit palen en hekwerk van weiden, die reeds vier maanden
door de dieren verlaten waren, maar ook éénmaal uit een houten stalwand en
éénmaal uit een koeienstofzuiger.

Mogelijk speelt bij de besmetting de tondeuse van de koeienscheerder een rol.
Uit de grond is nooit Trichophyton verrucosum geïsoleerd.

DE REL.VITE TUSSEN DE GROOTTE V.\\N ENKELE WORMEN EN DE
LEEFTIJD EN HET GESL.ACHT V.AN DE GASTHEER.

Dudzinski, M. L. and M y k y t o w y c z, R.: Relationship between sex and
age of rabbits, Oryctolagus cuniculus (L.) and infection with nematodes Tricho-
strongylus retortaeforrnis and Grnphidium strigosum. J. Parasitol., 49, 55, (1963).
Trichostrongylus retortaejormis is langer en bevat meer eieren per wijfje in jonge
dieren dan in oudere. De lengte der wormen hangt af van het aantal parasieten per
gastheer in één leeftijdsklasse en het aantal parasieten per dier hangt niet af van
leeftijd of sexe van de gastheer.

De lengte van Graphidium strigosurn staat niet in enige verhouding tot de leeftijd
van de gastheer of tot het aantal wormen pci gastheer. Het aantal parasieten is
la.ger bij jonge en mannelijke konijnen dan bij oudere en vrouwelijke.

DE OVERLEVINGSKANSEN VAN DE INFECTIEUZE LARVEN VAN
ENKELE PARASITAIRE NEMA TODEN VAN HET SCHAAP.

W e r t e j u k, M.: Wplyw warunków srodowiskowych na larwy inwazyjne zoladkowo-
pelitowych nicicni oiec. Acta Parasitol. Polon., 7, 315, (1959). English summary
p. 341.

Onderzocht werden de infectieuze larven van Haemonchus conctortus, Ostertagia sp.,
Cooperia sp., Trichostrongylus sp., Oesophagostomurn venulosum, Chabertia ovina
en Strongyloides papillosus. In monsters gras was de langste overlevingstijd der larven
van Ostertagia 12 maanden, H. contortus 9-10 maanden, Cooperia, Trichostrongylus,
Oesophagostomurn en Chabertia 9 maanden en Strongyloides 1 maand.
Behalve de larven van Strongyloides zijn de larven in staat te overwinteren onder
Poolse omstandigheden (— 28,1° C) tot een percentage van 12-22%. Deze larven
zijn na de overwintering nog in staat schapen te infecteren.

Behalve de Strongyolides-\\arvcn zijn de infeetieuze larven zeer resistent tegen droogte
en direct zonlicht.

De verticale migratie der larven is afhankelijk van vochtigheid en temperatuur en
slechts enigszins van de grassoort. De horizontale migratie is van geringe betekenis:
7 cm in 30 dagen.

Buitendijk, H. J.: Een geval van vitaminc-A-overdosering. Med. Tijdschr Ge-
neesk., \\07, 290, (1963).

Door een abuis hadden de ouders van een zesjarig meisje gedurende ruim een
jaar laO.000 E. vitamine A per dag gegeven. Hierdoor waren huidafwijkingen ont-
staan, wel in de eerste plaats aan de lipranden (geel bruin perkamentachtig ge-
barsten) maar ook aan armen en benen.

B u i t e n d ij k deelt over chronische vitamine-.A-overdosering nog het volgende
mede:

„De acute vergiftiging geeft .umleiding tot misselijkheid, braken, slapeloosheid,
hoofdpijn, prikkelbaarheid, duizelingen. Na 24 uur begint een desquamatie bij dè
mondhoeken. Het is bekend, dat het eten van ijsberelever wel eens de dood heeft
veroorzaakt. In 500 gram bevindt zich 8 miljoen E vitamine A.

De chronische vergiftiging wordt m°estal gezien bij kinderen, aan wie lange tijd
te veel vitamine A gegeven wordt. Wanneer het kind langer dan 5 ä 7 maanden
ten minste 75.000 E gebruikt, ziet men de volgende afwijkingen ontstaan:
De huid wordt droog en schilferend: soms ontwikkelt zich een folliculaire hyperkera-
tosis en de nagels worden brokkelig. Vaak ontstaat ook jeuk. Er komen kloven
aan de mondhoeken, soms in de buurt van de neus of van de anus. Er kan roodheid
ontstaan. Soms wordt de huid geel.

Ook pigmentaties komen voor, zodat van chloasma gesproken kan worden. Her-
haaldelijk werd haaruitval waargenomen (hoofdhaar, wimpers en oogleden). Gingi-
vitis, blefaritis, conjunctivitis, stomatitis en rinitis kunnen voorkomen. Verschijnselen
van hcmorragische diathese, acne en miliaria zijn een enkele keer gezien.
Al.gemenc verschijnselen die zich voordoen, zijn: hoofdpijn, duizelingen, prikkelbaar-
heid, congesties, vermoeidheid, anorexic, diarree en vermagering. Herhaaldelijk zijn
een grote lever en een grote milt gevonden. Een auteur vermeldt amenorroe en
exophthalmus.

Aan het skelet is een prikkeling van het periost waargenomen, vooral van de lange
beenderen: door periostale bceiiwoekering. die op de röntgenfoto goed te herkennen
is, worden genoemde beenderen dikker: hierdoor kan pijn veroorzaakt worden in
armen en benen: soms is het lopen bemoeilijkt. Vooral racïius, femur, tibia, clavicula
en ribben worden aangetast: mandibula en scapula tonen vaak geen veranderingen.
In de gewrichtskapsel, pezen en ligamenten wordt soms kalk af.gezet: epifysen kun-
nen verdikt zijn; op de foto\'s van handen en voeten zijn ophelderingen in het
skelet waargenomen."\'

TASCHENBUCH FÜR DIE TIERÄRZTLICHE KLEINTIERPRAXIS.
W. A. S c h m i d t-T r e p t o w.

(Verlag Paul Parey, Berlin-Hamburg 1963. 252 pag.; DM 24,-)
Ruim 13 jaar geleden nadat de eerste oplage van het Taschenbuch für die tierärzt-
liche Kleinticrpraxis van Dr. W. A. Treptow uitkwam, verschijnt nu de 2e druk.
Dit wil op zichzelf reeds zeggen dat het in een behoefte heeft voorzien.
De 2e druk heeft vrijwel dezelfde indeling van de behandelde stof als de eerste, maar
heeft uit de aard der zaak speciaal op het gebied der therapie aanvullingen onder-
gaan, met name voor zover het de chemotherapeutica, de antibiotica en de hormonen
betreft.

Overigens gelden ook voor de 2e druk dezelfde voor- en nadelen als voor de eerste.
Schrijver zegt dat het geen leerboek is, maar uit en voor de praktijk geschreven. Dit
houdt meteen in dat het beknopt, overzichtelijk en uitsluitend op de praktijk gericht
moet zijn, maar dat het daardoor vrij onvolledig en schematisch is.
X\'ooral de pas beginnende practicus zal er waardevolle zaken in vinden, maar hij zal
zeker niet mogen verzuimen voor een aantal gevallen ook een meer uitgebreid werk
te raadplegen.

De indeling doet de Nederlandse practicus wat eigenaardig aan. Wij verstaan onder
een kleine-huisdieren praktijk meest iets anders dan deze „Kleinticrpraxis". Achter-
eenvolgens worden behandeld: honden, katten, vogels, varkens, schapen, geiten, ko-
nijnen, caviae, pelsdieren en bijen. Dit mag echter zeker geen bezwaar zijn, vooral
niet voor de dierenarts in dc gemengde praktijk, die zich wil oriënteren omtrent de
therapieën die bij kleine huisdieren worden toegepast. Voor deze categorie practici
lijkt mij dit boekje vooral van belang, hoewel het voor de kleine-huisdier specialist
ook zeker waarde heeft.

Omtrent de aangegeven therapieën als zodanig kan nog worden opgemerkt, dat de
schrijver getracht heeft deze zo goed mogelijk met de nieuwste onderzoekingen in
overeenstemming te brengen, maar dat deze (vooral wat de specialité\'s betreft) prak-
tisch alleen op Duitse en Zwitserse preparaten betrekking hebben.

LES MAL.\\DIES VERMINEUSES DES ANIMAUX DOMESTIQl\'ES ET LEURS
INCIDENCES SUR LA PATHOLOGIE HUMAINE. Tome premier.
MAL.\'XDIES DUES AUX NKM.VIIIELMINTES. Fa.scicule deuxièmc.

(Vigot jrères édheurs, Parijs, 1963, 843 blz., 268 fig., prijs: ƒ 70,50)
Dit is de tweede aflevering van het handboek van E u z é b y over de ziekten ver-
oorzaakt door nematoden, waarvan de eerste aflevering besproken werd in het
Tijdschr. Diergeneesk., 86, 509, (1961).

Hetzelfde indelingssystccni is ook hier doorgevoerd: een grote mate van zelfbeperking
waar het de morfologie en systematiek der parasieten betreft en uitvoerige beschrij-
ving van de biologie der nematoden en ziekten door deze parasieten veroorzaakt. Zo
begint deze aflevering met trichostrongylose: 6 blz. algemene zaken en systematiek,
daarna 1,51 blz. trichostron,gylosc der herkauwers, verdeeld in hoofdstukken (mor-
fologie enz. 23 blz., biologie en ziektekunde 64 blz., diagnose, therapie en profylaxe
(64 blz.). Op .gelijke uitvoerige wijze worden de andere ziekten besproken o.m.
stron.gylose van het paard, syngamose, ascaridose enz.

Zeer veel literatuur, ook de modernste, is voor het samenstellen gebruikt en in voet-
noten wordt naar deze literatuur verwezen. Het systeem van verwijzingen is echter
soms zodanig, dat het cen hele puzzle is de bedoelde literatuur-opgaven te vinden.
Het zal een ieder duidelijk zijn, dat in de tegenwoordige tijd een handboek van een
dergelijke omvang door één auteur niet meer zonder fouten geschreven kan worden.

Zo beweert E u z é b y, dat het merendeel der trichostrongyliden van de herkauwers
„intertransmissible" zijn, hetgeen naar dc overtuiging van dc ref. onjuist is; voorts
heet bij Euzéby (en sommige anderen) de grote lebmaagworm Haemoncus en
niet Ilaemonchus, maar bij enkele illustraties is hij dit zelf weer vergeten. Uit peda-
gogische overwegingen heeft Euzéby de systematiek van de parasieten op een een-
voudig plan gehouden. Dit is zeker te waarderen in een hand- en leerboek, maar het
heeft zijn gevaren. Zo groepeert hij alle middelgrote lebmaagwormen in het genus
Ostertagia, ook dc worm, die bekend staat als Teladorsagia davtiani. Dit heeft tot ge-
volg, dat Euzéby deze ook Ostertagia davtiani noemt, daarbij over het hoofd
ziende, dat reeds cen O. davtiani bekend is. Is het wonder, dat hij zelf blijkens cen
opmerking op blz. 811 de literatuur niet meer begrepen heeft?

Overigens, als geheel bezit men thans een modern werk over de ziekten veroorzaakt
door nematoden dat zeer waardevol is en slechts vergeleken kan worden met het
boek „Helminthologie" van Kotlan. Kotlans werk lijkt vooral in dc morfologie
en systematiek nauwkeuriger, maar dat van Euzéby is veel uitvoeriger gedocu-
menteerd, hetgeen het gebruik ervan ten goede komt.

Het enige werkelijk grote bezwaar is, dat een groot deel der illustraties verouderd
of dermate slecht zijn, dat zij beter weggelaten hadden kunnen worden. Soms ook
geeft Euzéby er twee: een foto en cen tekening van hetzelfde onderwerp, hetgeen
éénmaal teveel is, vooral als de foto zeer onduidelijk is. Een ernstige illustratieve fout
vindt men op blz. 29 waar de eieren van Nematodirus filicollis en N. spathiger zijn
afgebeeld. Beide zijn tegelijkertijd in schapcfaeccs tc vinden. Daarom is het zacht
gezegd onjuist naast elkaar af tc drukken cen uitgeknipte foto van een ci van
N. filicollis, 400 maal vergroot en een foto van een ei van A\'. spathiger in facces-
suspensie, 135 maal vergroot.

Afgezien van enkele tekortkomingen en van cen vrij groot aantal matige illustraties,
mag men stellen, dat „Les maladies vermineuses des animaux domestiques", tenmin-
ste voor zover het de nematoden betreft (de ziekten veroorzaakt door trematoden en
cestoden worden behandeld in een volgend deel), cen aanbevelingswaardig bock is.

Bij alle discussies rond de halfbloedfokUerij blijkt men van zeer verschillend inzicht
en meermalen kunnen we constateren dat hierbij de gemoederen zeer verhit worden.
Op zichzelf is dit een zeer verheugend verschijnsel; immers, wanneer men zich ergens
over kan opwinden is dit een duidelijk teken dat men liefde heeft voor de betrokken
zaak.

.Aangezien er vele dierenartsen nauw betrokken zijn bij de paardenfokkerij lijkt het
mij nutig om t.a.v. dit belangrijke actuele punt een openbare discussie in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde te openen.

Zonder dat ik mij op dit moment in het kamp der vóór- of tegenstanders van de
„halfbloedfokkerij" wil scharen is het mij toch een behoefte om door middel van
door mij verzameld cijfermateriaal, een basis te geven voor deze discussie.

Wat beweegt de mensen die de halfbloedfokkerij voorstaan? De voornaamste reden
lijkt mij deze te zijn:

Rijpaarden te fokken voor de burger- en landelijke ruiters en op deze wijze te voor-
komen dat zij hun materiaal in het buitenland moeten kopen. Automatisch komen
wij dan bij de vraag: hoe groot is de huidige behoefte aan rijpaarden?
Bij de Stichting Nederlandsche Hippische Sportbond zijn 5 a 600 burgeruiters inge-
schreven, die deelnemen of deelgenomen hebben aan ruitermanifestaties. Bij deze
organisaties zijn ongeveer 7.500 paarden geregistreerd, waarvan het echtcr — door
nalatigheid van de eigenaars — lang niet zeker, en zelfs onwaarschijnlijk is, dat ze
alle nog in leven zijn. Laten wij nu eens aannemen dat elke burgerruiter gemiddeld
3 paarden heeft. Bij een getal van 600 burgerruiters zijn er in totaal dus ± 2.000
paarden, die gebruikt worden voor de burgerruitersport. We nemen aan dat zij allen
graag paarden bebben die wat meer bloed voeren.

Bij de Nederlandse Katholieke Bond van Landelijke Rijverenigingen zijn 225 vereni-
gingen aangesloten met een gezamenlijk aantal van ± 4.300 werkende leden. Wan-
neer we stellen dat iedere ruiter één paard bezit, dan komen we tot een totaal van
± 4.000 paarden.

De Koninklijke Nederlandse Federatie van Landelijke Rijverenigingen telt ± 215
verenigingen in haar gelederen met een totaal van ± 4.000 werkende leden. Op
grond van bovenstaande redenering komen we bij deze vereniging eveneens tot een
totaal van ± 4.000 paarden.

Zeker niet alle landelijke ruiters kunnen een paard met meer bloed aan. Hoe groot
het percentage landelijke ruiters is dat graag een „bloedpaard" bezit, zouden wc
niet durven zeggen. Laten we het daarom niet te laag schatten en op 50% stellen.
Wc komen dan tot de volgende berekening:

Als wij nu stellen dat een dergelijk paard ± 6 jaar meegaat, dan is er ieder jaar een
behoefte aan ± 1.000 paarden die rijp zijn om voor het eerst onder de man gebruikt
te worden. Voor deze tak van sport maakt het weinig onderscheid of men een ruin dan
wel een merrie bezit; dus alle veulens kunnen gebruikt worden, al moeten wc wel
rekening houden met 15% sterfte en dergelijke tijdens de opfok, m.a.w. per jaar
zullen 1.150 veulens in één der sportregisters (hetzij van de V.L.N. of het N.W.P.)
geregistreerd moeten worden.

In 1962 bedroeg het aantal geregistreerde veulens bij de V.L.N. ± 4.000 (Gronings
en Gelders tezamen) en bij het N.W.P. ± 2.000, dus in totaal ± 6.000.
Bij een geschetste behoefte aan 1.150 „halfbloedveulens" betekent dit ruim één zesde
deel van de gehele fokkerij. Komt het aantal hierboven dan zal de vraag zeker ont-
zettend afnemen; en de prijs van een halfbloedpaard aanzienlijk dalen.

We kunnen nog even de mogelijkheid onder ogen zien dat slechts 20% der landelijke
ruiters een „halfbloedpaard" kunnen gebruiken. 20% van 8.000 is 1.600. Gevoegd
bij de 2.000 paarden van de burgerruiters maakt dit een totaal van 3.600 „bloed-
paarden".

Dezelfde redenering als bovenstaand volgend betekent dit een jaarlijkse behoefte van
700 „halfbloedveulens" wat nauv/elijks één tiende deel uitmaakt van de huidige
fokkerij van Groningse en Gelderse paarden gezamenlijk.

Ook is het getal van 2.000 Nederlandse paarden voor de burgerruiters misschien wat
te hoog en zal voorlopig nog zeker deel hun paarden in het buitenland blijven
kopen (onder het motto: „wat ver komt is lekker"). Dus een behoefte van 1.500
paarden; dit gevoegd bij de „somberste" schatting van de landelijke ruiters n.1. (zie
boven) 1.600 paarden maakt een totaal van ± 3.000 paarden.
3.000 _

Hierbij dus - - — 500 zadelrijpe paarden per jaar, of wel 575 veulens per jaar,
6

hetgeen nog minder is dan 10% van het totaal aantal veulens dat in 1962 bij V.L.N.
en N.W.P. geregistreerd is.

De „somberste" schatting geeft dus een behoefte aan 575 halfbloedveulens per jaar
en de meest optimistische ± 1.150 veulens.

Bij een drachtigheidspercentage van 65% geloof ik dus dat de fokleiding van N.W.P.
en V.L.N. gezamenlijk moet trachten het aantal gedekte merries door volbloedhengsten
onder de 1.800 per jaar te houden, daar anders de markt voor de halfbloedveulens
overvoerd zal worden, waar zeker niemand mee gediend is.

Ik ben mij ervan bewust geen rekening te hebben gehouden met maneges, maar ik
geloof dat hun paarden voor een deel eigendom zijn van de burgerruiters
Hoewel wij als echte Nederlanders meteen aan export-mogelijkheden denken, geloof
ik niet dat dit binnen afzienbare tijd grote vormen zal aannemen, zodat hieraan (nog)
geen aandacht is geschonken.

Tenslotte heb ik een mogelijke grotere groei van de ruitersport niet in «lijn rede-
nering betrokken, maar mij uitsluitend gebaseerd op de gegevens anno 1963. Moge
deze toename zo groot zijn, dat de gepubliceerde cijfers binnenkort zullen worden
achterhaald.

Op het bedrijf „Tybrind" in Westfünen (Denemarken) werd in 1960 een varkensstal
gebouwd van 19 x 52 m, waarin 684 dieren kunnen worden geniest.
Het voer wordt in korrelvorm automatisch verstrekt. De aanvoer naar het bedrijf
heeft plaats met een tankauto. Vanuit dc tankauto wordt het voer in de viKjrraad-
bunkers geblazen en uit de bunkers met kettingen door 8 gesloten buizen naar dc
hokken getransporteerd.

Op iedere buis zijn 10 hokken van 9 dieren aangesloten. Vanuit dc horizontaal lo-
pende buizen met transportketting valt het voer in verticale buizen welke tevens als
trogafscheiding dienst doen.

Dosering per hok is mogelijk door één of meerdere verticale buizen met een schuif
af te sluiten.

In de laatste verticale buis is een drukschakelaar gemonteerd die de ketting stop zet.

De Harz-express brengt ons reeds enige dagen vóór de aanvang van het congres
naar Hannover. Al is het dan geen vliegtuig, de gereserveerde hoekplaatsen van een
le klas-coupé bieden garanties tegen al tc grote vcnnoeienis.

.\\an de grens verloopt alles vlot. De Nederlandse Marechaussee maakt het ons niet
lastig. De Duitsers zijn vriendelijk, geloven dat wij geen koffie bij ons hebben,
laten ons al onze rokertjes en wensen ons zelfs „gute Reise\'\'.

De kamers, die het Verkehrs Amt voor ons gereserveerd heeft, blijken bezet, maar
wc vinden andere.

In het program staat, dat de bureaux in de Stadthalle vanaf 12 augustus geopend
zullen zijn. We gaan er dus heen om de nog benodigde formaliteiten te verrichten.
Nu, ja, de kas is open en men kan zijn Marken goed kwijt. Het Verkehrs-bureau
is niet open en andere counters ook nog niet, maar „information\'\' wel. Information
weet precies waar de andere counters zijn, maar dat is dan ook wel het voor-
naamste. Tenslotte krijgen we toch onze insignes en badges en een vele kilo\'s
wegende tas met nog eens 2x de proceedings, verschillende andere boekwerken
en een enveloppe met uitnodigingen.

Die congrestas blijkt al spoedig een goed herkenningsteken te zijn. Wij komen er
hoe langer hoe meer tegen. Zij worden gedragen door dames en heren van alle
rassen en nationaliteiten. Reeds die avond zien we een grote groep Indiërs in
Café „Am Kröpcke". Zij zijn overgekomen inclusief zeer jeugdige baby in kinder-
wagen. De baby heeft geen congrcslas naast zich liggen: \'t zou praematuur zijn.

De 2e dag is uitstekend geschikt om de Maschsee te verkennen met Maschsee-
Gaststätte am Nordufer cn Strandbad-Gaststätte am Südufer en daar tussen in de
wandeling langs de oevers. We kunnen deze dag ook reeds wat souvenirs kopen, en
de Duitse spijslijsten eens napluizen. Es gibt viel Zwiebeln, Knoblauch und Kräuter.
Waar deze dingen niet in zitten, hebben ze er toch tegenaan gelegen.
Overigens wat denkt U van:

Kasseler Rippc.spcer mit verschiedenen Salaten, of ganz einfach: Kraftbrühe.
Dit laatste gerecht komt bij ons zo ongeveer uit dc warmwatcrboiler!
Maar de Ochsenschwanzsuppe en de Pastete Königin Art zijn ons bijgebleven.
Bij dc bereiding van deze gerechten heeft Lucullus toegezien.

De machtige Kuppclsaal van de Stadthalle is al vóór 10 uur gevuld. Op elke plaats
ligt een koptelefoon. Een strijkorkest speelt passende muziek. Daarna volgt de
plechtige opening.

De woorden der prominente sprekers dalen als cen weldadige dauw op de dichte
rijen neer. Men is bereid. Het werk kan beginnen. De Kuppelsaal biedt een impo-
sante aanblik. Verlichting en bloemversiering hebben van dit modern stuk zware
architectuur een feestzaal gemaakt. Een feest is het ook, al deze congresgangers
te zien, van bijna alle rassen en nationaliteiten, van bijna alle huidskleuren en
typen. De lange rijen Afrikaanse Congresgangers, die veelal bij elkaar zitten, zijn
een geduldig doelwit voor de vele camera\'s.

Het wordt druk na deze openingszitting. Er zijn meteen al in de middagpauzen
luncheon-meetings ingelegd, om al lunchend de belangen der in wereldverband
georganiseerde secties te bespreken en te vertegenwoordigen.

Die middag zijn er de eerste „papers" en lectures. Er zijn waarschuwingslichten
geel en rood, die de sprekers geen kans geven de tijd te overschrijden. De chairmen

zijn onverbiddelijic en worden gesteund door vice-cliairmen en secretarissen.
Koptelefoons en tolken bewijzen goede diensten.
Om 6 uur is er de Bundesempfang in de Stadthalle.

Het is er stampvol. De gastheren zijn gul en in volle- en overmaat worden drank
cn spijzen uitgereikt. Daarbij stijgt de stemming snel naar een vrolijk niveau, zoals
de Sekt dat ook doet die schuimend uit de flessen spartelt en d\'ene flute na dc
andere parelend vult. Ja, dat zullen we deze week nog meer beleven. Op ont-
vangsten, buffet-luncheons en cocktail-parties kan het vrolijk toegaan. Maar daar
komen we nog op terug.

En het congres gaat voort. Er zijn kleuren-televisie-demonstraties en er zijn nieuwe
papers. Er zijn levendige discussies en men houdt zich aan het tijdschema zoveel
dit kan. Als de avond valt over de donderdag, zien we vrijwel alle Congresgangers
terug in de 300 jaar oude en grootste tuinen van Europa: Herrenhausen.
We komen er tegen schemer aan, het heeft geregend en het is koud. Maar de op
houten banken dicht opeen geschoven mensenmenigte wacht geduldig af tot de
duisternis nog dieper is gedaald. Dan klinkt muziek op uit een luidspreker en één
voor één flitsen schijnwerpers aan. De heggen en de paden liggen in een zachte
gloed van floodlight en uit de duisternis als uit coulissen, draven Middeleeuwse
ruiters aan. Lange rijen voetvolk verspreiden zich dansend door de tuin die tot
toneel geworden is. Grote fonteinen springen klaterend omhoog en voor ons ont-
wikkelt zich het spel der jaargetijden in opvolgende taferelen. Maar het is koud,
bar koud en de weergave van de muziek klinkt als een gebarsten grammofoon.
De kou kan zelfs door het triomfale vuurwerk aan het slot niet worden goedgemaakt.
Voor de vele spelers, die tientallen ruiters, de karossen en de arreslede niets dan
lof.

De vrijdag is druk. Veel inleidingen, veel discussies en er is een vol [>rogram van
„social events" omheen gebouwd. Er is een buffet-lunch, er is een cocktail-party
(ticket ä 15 D.M. p.p.) en er is een Geselliges Beisammensein in de Münchener
Halle van de Messegelände om 8 uur. Wij komen daar wat laat aan en het blijkt
dat voor ons groepje en voor vele anderen geen plaats meer is. Men zit in lange
rijen aan lange tafels. Boven is de muziek opgesteld. Nu die doen goed hun best
hoor. De stemming is die van een vrolijke Beierse Biertent. De muziek is van een
forse koperen allure.

Wij zijn toch maar weggegaan, ondanks onze ticket met inbegrepen 1 kalte Platte!
lm Wiener Café, aan de gezellige drukke Bahnhofstrasze gelegen, hebben wij onze
resterende honger en dorst gestild. Er waren er meer die deze plaats verkozen
hadden boven de Münchener Halle. Het is, naar men ons vertelt, zowel hier als
daar genoegelijk geweest.

Als de zaterdagochtend van de 17e augustus van 1963 zich openvouwt over het
naoorlogse Hannover is het mooi weer cn het belooft zelfs een heel mooie dag te
worden. We hebben de morgen, om enige voorzieningen te treffen voor de sprong
oostwaarts, die we \'s middags willen maken. We laten ons de koffie met gebak en
later de lunch .goed smaken, totdat om 14.15 uur de bus ons naar het vliegveld
brengt en om 15.25 uur heeft onze vliegmachine een vlotte take-off richting West-
Berlijn.

De grote Bea-vogel bevat 72 passagiers en enige als altijd aardige en aardig uit-
ziende stewardessen. We hebben eigenlijk nooit onaardige stewardessen gezien en
maar heel zelden onaardige verpleegsters. Dat komt zeker door „de ure des ge-
vaars"!

Hoe het ook zij, op deze vlucht gaan zij ook weer weldoende rond en geven ons
een kleine maaltijd en heerlijke koffie. Het kopje staat volgeschonken rimpelloos
voor ons; de goede geuren vullen het vliegtuig. Onder ons ligt Oost-Duitsland. We
vliegen door een corridor. De piloot houdt ons „op de hoogte", dat is maar goed
ook, het is hier op deze hoogte niet eens zo slecht. Na een voorspoedige vlucht
strijken we op het fraaie Tempelhof neer en rijden tot onder de overkapping.

Bij de uitgang worden ons weer dikke mappen met papier uitgereikt, nu over
Berlijn handelend.

Een bus brengt ons naar ons hotel. We treffen het, een gloednieuw hotel aan de
Kurfürstendam. Een vorstelijk appartement is ons deel. Radio en telefoon, bad en
douche, luie stoelen en een balkon aan de voorzijde zijn enige van onze uitrustings-
stukken.

Het meest interessant van deze hele vlucht is nog, dat we nog nooit zo voordelig
gevlogen en gelogeerd hebben. Maar dat zal wel een geheim van de Bundesregierung
zijn.

Na ons verfrist te hebben, maken we ons gereed voor een ontvangst aangeboden
door: Der Herr Senator für Gesundheitswesen, Dr Gerhart Habenicht in Hilton-
Berlijn. Dit Hilton hotel is niet moeilijk te vinden. De moderne Amerikaanse
Hotelreus torent hoog boven het nog steeds voor de helft platliggende na-oorlogse
West-Berlijn uit.

Het hotel is een droom en een openbaring tegelijk. Het neemt ons met vele anderen
weldadig en onmerkbaar in zijn ruimten op, Snel-liften zweven ons in no time
tot boven in. Dat is heel hoog en wij willen persé heel hoog want daar is een
wonder van een daktuin, We zijn nu in een sprookje aangeland. Te midden van
een weelderige plantengroei, bevindt zich een café-tuin met show-orkest, dansvloer,
veel elegant puliliek en aan alle kanten uitzicht op het nu reeds nachtelijk verlichte
West-Berlijn dat ver beneden ons aan onze voeten ligt.

Maar we gaan weer naar beneden, de ontvangst zal in de „Ballsaal" plaats vinden.
Daar gekomen voelen we ons opnieuw als kleine kinderen. De grote hoge goudgeel-
kleurige zaal badend in een zacht en overvloedig licht, glanst van moderne na-
oorlogse weelde. De hoge voorname wanden en de parket vloer als van satijn,
weerkaatsen die weelde naar alle kanten. Het is een evenement om er te zijn. Het
zal een troef zijn in elke conversatie, daar geweest te zijn.

De gasten komen binnen. Misschien zijn niet allen met die stomheid geslagen,
waarvan wij nog bekomen moeten.

Voor een der hoge wanden is een platform voor de sprekers, maar reeds wordt
men gelaafd en gespijsd voor er een spreker is. Een peleton van obers in scharlaken-
rode jasjes en zwarte broeken staat klaar voor de start. En zo begint er een ont-
vangst die genoemd mag worden in de rij der feestelijkheden. Wij hebben de im-
pressie van dit soort ontvangsten maar samengevat:

Het peleton van obers staat al klaar
te wachten op de gastenschaar.
Ze houden de flessen schuimend omhoog
en verspreiden zich dan in een wijde boog.
Daar zien zij de eerste gasten reeds staan,
haastig reiken zij glazen aan.

Het is al laat in de avond als de bezoekers langzaam aan wegdrentelen, Berlijn in
op een zoele zomeravond zoals er maar weinig zijn. De weg leidt natuurlijk naar
de Kurfürstendam. Terrasje aan terrasje zitten de mensen in Zondagse kledij. Op
de trottoirs zijn „pavement-artists" bezig met kleurig krijt. Zijn zijn omringd door
grote scharen toeschouwers. .Allen zijn goed gevoed en „goed" gekleed. Het is
moeilijk een plaats te krijgen.

Het Berlijn van deze avond is het naoorlogse welvaartswonder. Het straalt in een

overvloed van licht en licht-reclames. De vele grote gaten die er nog steeds zijn,
zien we nu niet, maar dat komt morgen wel!

Nu is het bier nog best en we plakken plezierig op deze lange feestende Boulevard.
Eindeloos slenteren mensen voorbij. Vanuit de verte klinkt muziek. Heel, heel
laat zoeken we onze mooie hotelkamers op.

0|) de zondag-morgen is er een excursie naar de gebouwen en klinieken van de
diergeneeskundige faculteit van de Vrije Universiteit van Berlijn,
\'s Middags is er de bus-tour door West-Berlijn. De rit gaat door de hele vrije stad.
Een reisleider vertelt van de stad, van de mensen en hoe ze nu hier leven. De rit
is heel volledig en duurt drie volle uren. We zien de ruïne van de oude kerk op
de Kurfürstendam tussen de hypermoderne Gedächtniskirche en de hyper-moderne
toren. We rijden door Berlijn tot aan het enorme stadion dat Hitier bouwde voor
100.000 mensen, we komen langs de flat in de hoogte neergezet door Le Corbusier,
een gedicht in steen. We zien de Brandenburger Tor, de Potzdammerplatz en de
Siegessäule. We zien nieuw opgetrokken wijken en vele, vele gaten en ruïnes. We
zien Berlijn herrijzend na bijna 20 jaar, maar zwaar gehavend en nog zeer verminkt.
We zien de nieuwe gedurfde Congres-hal als een Reuzenoester en het Sovjet
oorlogs-monument bewaakt door Russen en omgeven door prikkeldraad en wij
rijden tot aan de muur. Op onze rit langs de muur zien we „Checkpoint Charlie"
en „Checkpoint Friedrich Strasze". We komen ook op de platvormen die daar
tegen de muur zijn aangebracht en op een steenworp afstand zien we de Vopo\'s en
voor de rest afgebroken huizen en ruïnes en heel veel jirikkeldraad en andere
versperringen. De straten zijn er verder leeg en veel leven roert er niet in de
nabijheid aan de overkant.

Het meest trieste beeld is dc Bcrnauer-strasze. Daar liggen op afstanden op dc
trottoirs voor de dichtgemetselde huizen aan de Oost-Diiitse kant bloemen en kransen
om hen die daar hun sprong naar de vrijheid met de dood moesten bekopen, te
eren.

Wij hebben bij de muur gestaan
tussen de anderen en heel vooraan.
Wij hebben de bloemen en kransen gezien
Voor heel heel dier\'bre doden misschien.

Wij hebben over de muur gespied
en keken daar in een troosteloos niet.
Wij zagen slechts armoe en kaalheid daar
Een V^opo maakte een verveeld gebaar.

Wij hebben aan de Spree gestaan
Ook hier zijn levens verloren gegaan.
Het water werd dan heel even rood.
Waarna het zich boven de lichamen sloot.

Wij hebben aan de mimr gestaan
en gingen er diep bewogen vandaan.
Wjj zijn er met angst en onrust vervuld
Op welke steen toch, staat onze schuld?

Wij hebben bij de muur gestaan
tussen de mensen en heel vooraan.
Wij hebben de bloemen en kransen gezien
Voor heel heel dierb\'rc doden misschien.

Om goed zes uur zijn we weer op het vliegveld Tempelhof. We kunnen nog wel
terug naar de stad, maar we geven er de voorkeur aan in het grote restaurant op
een plaats voor het raam te gaan souperen.

We hebben nu het uitzicht op het fraaie vliegveld. De aankomende machines taxiën
tot voor ons raam. Om de paar minuten komt een toestel binnen en levert na een
happy landing een nieuwe stroom luchtreizigers af.

Als we zelf om kwart over negen een goede take-off hebben, zien we nog eenmaal
West-Berlijn. Alle lichtjes zijn nu aan. We zwenken en zien de Kurfürstendam
als een lichtend parelsnoer waaraan de rest is opgehangen „Auf wiedersehen!" en
we koersen de duisternis in, terug naar Hannover.

Het Congres gaat door. Er is nog een budget-meeting. Er zijn nog de z.g. S-Papers;
er moeten nog resoluties worden ingediend; er is nog een cocktail-party en er zijn\'
nog films. Maar het Congres spoedt naar zijn einde.

Dinsdag-avond is er het grote Banket. Wie er het eerst is, weet niemand, maar zo
van af zeven uur wordt de centrale hal van de Stadshalle het toneel van de uit-
gaande wereld in een grote stad. Taxies brengen elegant publiek in avondkleding
en al spoedig gonst het gebouw van een gezellig feestgedruis.

De Kuppelsaal is omgetoverd in een immense feestelijke eetzaal. .Aan 400 tafels
zitten 1600 gasten. Zij zullen door 100 kelners worden bediend.

.Als het orkest inzet wordt het gegons der stemmen even minder. Een perfecte regie
zorgt ervoor dat de honderd kelners ritmisch stappend op de cadans van de muziek
tegelijk opkomen en zich spreiden door de zaal.

Kreeften in cocktail-dress zijn voorgerecht. Zij gaan vanavond voor het eerst vooruit,

teruggekrabbeld heeft
Wordt nu als dank daarvoor uiteen gereten
En dan wel niet met huid en haar,

Er zijn natuurlijk prominente sprekers bij deze dis. Het treffendste idee komt van
een klein land aan de zee. De voorzitter legt de handen ineen van de Collega die
van meer dan 19000 K.M. ver weg komt en van hem, die 1900 Meter heeft af-
gelegd. De muziek speelt: Gaudeamus igitur en allen staan. De broederschap van
alle Dierenartsen wordt hiermee benadrukt.

„Dan komt de Schildpad op met oude Sherry
Voortreffelijk gerecht, maar waarom zoveel herrie?
Moet dit alleen nog d\'eetlust stimuleren?
Wij kunnen dan bij \'t volgende gerecht

De calorieën van dit Banket zijn kostbaarder geweest dan wij in jaren hebben
opgenomen.

Bij het dessert gingen de lichten uit. Op alle bladen stonden rode lampjes. Zo
kwam Champagne binnen met een ijslolly er in. Handen-klappend wordt de muziek
begeleid en het gerecht begroet. Van het voordelig saldo Berlijn, wordt nu weer
ingeboet.

„Waar niemand ook maar in het minst te overdadig heeft gegeten.
Zijn er als het bal begint, niet veel meer aangezeten,"

De dansvloer is al gauw tot aan de rand bezet. Het is een juichend feest, Dc
vreugde is een ieder aan te zien. Het is ook elegant, dit bal. Muziek is er voor
alle smaken en generaties mengen zich,

Als wij om vier uur \'s morgens huiswaarts gaan, zijn er nog velen. We hebben
echt die nacht niet lang geslapen.

Op woensdagmiddag komt het slot. Daar valt een schaduw over. De dood heeft
toegeslagen en reeds is een der medewerkers aan dit congres ons ontvallen.
Staande wordt hij herdacht. Dan valt het doek.

Overgevoeligheid voor de inwerking van ultraviolette stralen, kortweg lichtgevoelig-
heid genoemd, kan bij dieren ontstaan door ophoping van lichtgevoelige stoffen in
de huid. Deze ultraviolette stralen zijn niet alleen bij direct zonlicht, maar ook bij
bedekte lucht werkzaam. Bij lammeren van een bepaald schapenras (Southdown)
komt dit als erfelijke gebrek voor als gevolg van een aangeboren defect in de stof-
wisseling van de lever. Bij sommige buitenlandse runderrassen geeft een dergelijk
defect in de hemoglobine-stofwisseling wel aanleiding tot ernstige lichtgvoeligheid.
In beide gevallen kan men de jonge dieren in leven houden door opstallen, dus bij
uitsluiting van daglicht.

Bij paarden is lichtgevoeligheid als erfelijk gebrek nimmer waargenomen. De ziekte
komt bij deze dieren voor in twee vormen, namelijk als primaire en secundaire licht-
gevoeligheid.

Bij primaire lichtgevoeligheid hebben de paarden lichtgevoelige stoffen opgenomen
met bepaalde planten of medicijnen. Het meest bekend als werkzame plant is St.
Janskruid (Hypericum perforatum) en misschien bevatten andere leden van de familie
der Hypericaceeën of hertshooiachtigen eveneens lichtgevoelige stoffen (o.a. hyperi-
cine). Ook boekweit bevat in de zaden en gedroogde volwassen planten cen licht-
gevoelige stof (fagopyrine). Het geneesmiddel phenothiazine kan bij de dieren even-
eens lichtgevoeligheidsverschijnselen opwekken.

Verder treft men wel lichtgevoelige stoffen aan — meestal in cen bepaald jong en
snel groeistadium — in klavers b.v. rode klaver (Trifolium pratense), Zweedse
(bastaard)klaver (Trifolium hybridum), ook in sommige rupsklavers zoals luzerne
(Medicago sativa) en getande rupsklaver (Medicago denticulata). Ook kunnen paar-
den lichtgevoelige stoffen opnemen bij voedering met veel voederwikken (Vicia sa-
tiva), raapzaad (Brassica rapa, in jong groeistadium) en andere kruisblocmigen
(Cruciferen), reigersbek (Erodium cicutariurn en Erodium moschatum enz.) en ten-
slote met talrijke gifplanten zoals nachtschade (Solanum nigrum). Misschien moeten
we bij klavers, luzerne, wikken, raap, reigersbek, nachtschade e.d. niet van primaire
lichtgevoeligheid spreken doch meer van een secundaire.

Bij secundaire lichtgevoeligheid bestaat een leveraandoening of cen afsluiting van de
galafvoergangen van dc lever naar de darm, waarbij eindprodukten van de chlorophyl-
afbraak o.a. phylloerythrine niet normaal met de gal worden afgevoerd, doch in dc
bloedstroom terecht komen, zich ophopen in de huid en deze lichtgevoelig maken
voorzover ze niet door pigment wordt beschut.

Secundaire lichtgevoeligheid, waarbij dus altijd een leveraandoening voorkomt, kan
veroorzaakt worden door bepaalde lagere en hogere plantensoorten.

1. Fungi: zwammen; Sporidesmium bakeri en Periconia-soorten resp. voorkomend
op overblijvend raaigras en bermuda-gras.

3. Verbenaceeën: Lantana camara, Lippia rehmanni en Verbena officinalis =
ijzerhard, verbena.

5. Papilionaceeën = vlinderbloemigen: Lupinus angustifolius = blauwe lupine.
Lathyrus hookeri.

1. Zygophyllaceeën: Tribulus terrestris, een voederplant in Zuid-.Afrika, o.a. oor-
zaak van geeldikkop bij schapen, voornamelijk in een verwelkt stadium.
8. Gramineeën: Banicumsoorten.

In het buitenland maakt men ook nog melding van Tetradymia-soortcn, Nolina texana,
Holocalyx glaziovi en Myoporum laetum. Als medicament, dat secundaire lichtgevoe-
ligheid kan veroorzaken, wordt gewezen op phenanthridium dat veel gebruikt wordt
bij de bestrijding van bloedparasicten (trypanosomen).

Lichte vormen van secundaire lichtgevoeligheid kunnen voorkomen bij opname van
jacobskruiskruid (Senecio jacobeus, een composiet), Crotalaria retusa (een vlinder-
bloemige, oorzaak van de Kimberley-paardeziekte in Australië), en bepaalde medi-
camenten (terachloorkoolstof, aniline, giftige fosforverbindingen enz.).

De ziekteverschijnselen opbaren zich aan de witte huiddelen die aan het ultraviolet
licht zijn blootgesteld, vooral roodheid en zwelling. Meestal ziet men dus afwijkingen
aan de witte aftekeningen van hoofd en ledematen, bij bonte paarden echter ook aan
witte huiddelen op hals en romp. Ook een ontsteking van de dunne gevoelige huid
in de kcx)tholte is dikwijls een gevolg van overgevoeligheidsreacties. Soms zijn alleen
witte huiddelen aangetast voorzover ze met vochtig voeder in aanraking zijn geweest,
b.v. de snuit en huiddelen vlak boven de hoeven. Men heeft dit o.a. waargenomen als
paarden bij dauw op weiden met Zweedse klaver grazen. Men moet dan aannemen
dat de ziekteverschijnselen bij paarden die lichtgevoelig zijn, zich in de eerste plaats
openbaren aan die lichaamsdelen die met de giftige stoffen uit Zweedse klaver in
aanraking komen. Men spreekt dan wel van „dauwvergiftiging".

In de meeste gevallen ziet men op de aangetaste plaatsen de haren verward overeind
staan en de huid voelt wat perkamentachtig aan; later gaan oppervlakkige huidlagen
afvellen. Is de oorzaak Zweedse klaver, dan komt het wel tot afsterven van totale
huiddelen en treedt een stinkend korstvormig eczeem op.

Bij leveraandoeningen, in ons land vooral als het ruwvoeder alleen uit klaverhooi of
luzernehooi bestaat — nog veel in maneges en soms ook op boerderijen aangetroffen
- kunnen ook spijsverteringsstoornissen, geelzucht, zelfs kolderachtige verschijnselen
cn verlammingsverschijnselen optreden. Ook ontsteking van de mond en sterk speek-
selen wordt wel waargenomen.

De behandehng kan bestaan uit de volgende maatregelen: Men plaatse de dieren
onmiddellijk in een donkere stal (geen direct daglicht) en verwijdert alle voeder-
middelen uit het rantsoen die aanleiding kunnen geven tot het optreden van licht-
gevoeligheid. Een dierenarts zal ook een laxerend middel geven om het verdachte
voedsel zo snel mogelijk uit maag en darm te verwijderen en verder zal hij met be-
proefde middelen de huid- en leveraandocningen behandelen. In verband met de
optredende huidaandoening is een insektenbestrijding aangewezen. Het verloop is
meestal nog gunstig. De eigenaar zal er voor moeten waken dat herhaling optreedt.

In de volgende kalender vk-ordt deze artikrlenscrie over overgevoeligheidsverschijn-
selen bij paarden besloten met het onderwerp „netelroos" (urticaria).

PROFYLAXIS V.AN MO.XD- EN KL.A.UVVZEER IN HET DÉP.ARTEMENT DU
NORD SEDERT 1947¹).

Sedert 1957 is een belangrijk percentage van de rundveestapel in het Departement
du Nord regelmatig jaarlijks geënt tegen mond- en klauwzeer A, O en C. Deze jaar-
lijkse enting, die mogelijk was dankzij het feit dat steeds cen voldoende voorraad
vaccin aanwezig was, heeft, in combinatie met de gewone sanitaire maatregelen, er
toe geleid dat de zware economische verliezen die vroeger geleden werden konden
worden vermeden.

De resultaten van de sanitaire maatregelen werden des te gunstiger naarmate het
percentage jaarlijks geënte runderen groter werd.

De verplichting tot enting van runderen ouder dan 6 maanden en de controle op het
vervoer van die dieren in geheel Frankrijk verminderen het infccticgevaar, veroor-
zaakt door handelsvee.

De dieren op door mond- en kluawzecr aangetaste bedrijven worden volgens dc
stamping out-methodc opgeruimd en het bedrijf wordt ontsmet. Door deze sanitaire
maatregelen zijn dc resultaten aanmerkelijk verbeterd; zij leiden tot het geleidelijk
uitschakelen van de smetstofdragers en de smetstofbronnen, gevaarlijk op het moment
dan wel in de nabije of verre toekomst.

De Franse rundveestapel is momenteel praktisch vrij van mond- en klauwzeer A,
O en C.

Wat het Département du Nord betreft is het aantal gevallen van mond- en klauwzeer
in 1962 door dc diverse maatregelen beperkt gebleven tot 7 bedrijven, hetgeen neer-
komt op 0,031% van de in dit département aanwezige bedrijven. Deze gevallen
zouden in het geheel niet zijn voorgekomen indien, in het begin van 1962, het vee,
bestemd voor dc vetweidcrij, dat uit andere departementen afkomstig was, immuun
zou zijn geweest en indien de jonge dieren cen herbalde preventieve enting hadden
gekregen.

Het eerste bezwaar zal, naar het zich laat aanzien, vanzelf verdwijnen doordat de
dieren ten gevolge van de jaarlijks herhaalde entingen op den duur een voldoende
immuniteit zullen krijgen. Het tweede bezwaar kan worden voorkomen door de jonge
dieren 4 a 5 maanden na de eerste enting opnieuw te enten.

.\\typische mond- en klauwzeer veranderingen bij jonge runderen welke, ten gevolge
van slechts één enting, onvoldoende beschermd worden door anti-lichamen kunnen
op bepaalde, onder onvoldoende toezicht staande bedrijven, onopgemerkt de gehele
veestapel aantasten waardoor een dergelijk milieu cen permanente infectiebron wordt.
Mogelijk kan het zelfs aanbeveling verdienen om de leeftijd waarop het vervoers-
vcrbod voor niet-geëntc runderen van toepassing wordt van 6 maanden terug te
brengen tot 4 maanden.

Voorts blijven cr cen aantal problemen op te lossen, zoals het uitbreiden van de enting
bij schapen, het omvatbaar maken van varkens en het gevaar van virus-mutatie of
het optreden van cen ander virus dan waarop de huidige entstof is gebaseerd.
Men moet vooral bevreesd zijn voor een epizoötie welke, evenals die in 1952, zó snel
over dc Frans/Belgische grens zal binnentrekken dat de dienst overstroomd zal
worden door het grote aantal te elimineren besmettingshaarden waardoor het on-
mogelijk zal worden dc stamping out toe, te passen.

De economische balans van de stamping out-mcthode zou niet positief zijn indien.

ten gevolge van een besmetting uit het buitenland, een groot percentage van de voor
mond- en klauwzeer gevoelige dieren hieraan ten offer zou vallen.
De toekomstige situatie zal voornamelijk afhangen van de immuniserende waarde
van de entstof ten opzichte van de virussen welke op een gegeven ogenblik zullen
optreden, dus van het feit of het de Instituten al dan niet zal gelukken steeds tijdig
een entstof te bereiden, gericht tegen het op dat moment mond- en klauwzeer ver-
oorzakend virus.

(Uitgave van het Bureau Studentendocumentatie der Rijksuniversiteit Utrecht,
december 1962)

Uit deze tabel blijkt dat de Faculteit der Diergeneeskunde zeker niet achterblijft
in de totale groei der Universiteit.

De sprong van 1960 naar 1961 van ± 80 eerstejaars naar ± 120 is des te groter
als we de gelijkmatige stijging tot 1958 bekijken, toen het in dc 6 voorgaande jaren
(1952 en later) resp. 51, 53, 62, 72, 68, 60 bedroeg. Blijkt binnen de Universiteit
op iedere 3 mannen 1 vrouw te studeren; in de Faculteit der Diergeneeskunde ligt
dit wel even anders.

Wat de vooropleiding betreft stijgt in de F\'aculteit der Diergeneeskunde het percen-
tage H.B.S.-ers van 64 in 1958 tot 70 in 1961; het percentage gymnasiasten schom-
melt in deze jaren zo om de 15%, terwijl de andere vooropleidingen (waarschijnlijk
voornamelijk H.L.S. - ref.) het geheel completeren.

In dit uitvoerige rapport is ook gekeken naar de leeftijdsopbouw der eerstejaars. Wij
geven alleen de cijfers voor de Faculteit der Diergeneeskunde.

Wanneer een onderscheid gemaakt wordt tussen zelfstandige en onzelfstandige be-
roepen van de vader blijkt dat bij de verdeling per faculteit de hoogste percentages
studenten wier vader een zelfstandig beroep uitoefent, gevonden worden bij de ge-
neeskunde en diergeneerkunde.

Wat de regionale herkomst betreft over deze drie jaren, volstaan we met U uitsluitend
een tabel te geven vcxjr de veterinaire studenten.

Bij de gemeentelijke herkomst heeft men Nederland verdeeld in 4 groepen: „Platte-
land", „Forensengemeenten", „Industriesteden" en „Verzorgende centra".
Voor alle faculteiten geldt dat de groep Verzorgende centra het grootst is, behalve
voor de Faculteit der Diergeneeskunde, waar het Platteland het sterkst is vertegen-
woordigd, zoals ook uit de volgende tabel is af te lezen:

De schimmel Stachybotrys alra (waarmee het voer kunstmatig was besmet) vormde
cen giftige substantie, die nadelig werkte op de groei der kuikens en necrotische af-
wijkingen veroorzaakte in bek en krop. De giftige factor kon niet worden vernietigd
door een autoclaafbehandeling van het voer bij 121° C en cen druk van 15 psi
(pounds per square inch).

ZoaLs reeds in de doorlopende a.genda werd vermeld, zal dit Congres van 20-22
augustus 1964 in Kopenhagen worden gehouden.
De hoofdonderwerpen zijn:

De congrestalen zullen Engels, Duits en Frans zijn: voor simultaan-vertaling zal
worden gezorgd.

Voor de hoofdonderwerpen zullen sprekers worden aangezocht; andere hierop be-
trekking hebbende onderwerpen, zowel als mededelingen over dierziekten kunnen wor-
den aangenomen v.z.v. de tijd dit toelaat.

Deze bijdragen mogen niet langer dan 1600 woorden zijn (4 pagina\'s druk inclusief
foto\'s, tabellen en een samenvatting) en dienen, geschreven in het Engels, Duits of
Frans, het congres-secretariaat te bereiken vóór 1 maart 1964.
Het congresverslag zal verschijnen als supplement van de Nordisk Veterinarmedicin
en het zal alle deelnemers worden toegezonden.

Aanmelding voor deelname dient het congres-secretariaat te bereiken vóór 1 maart
1964; de hierop aan de deelnemer toegezonden in te vullen formulieren, moeten
vóór 1 april 1964 door het secretariaat zijn ontvangen.

Kosten van deelname: deze bedragen D. Kr. 85,- (ongeveer £ 4.10.0 of D.M. 50.-
of N.F. 60.-); over te maken op rekening no. 519, Ille International Meeting on
Diseases of Cattle, Kjobenhavns Handelsbank, Gl. Kongevej 98, Copenhagen V, Den-
mark.

Hotelaccomodatie: het secretariaat beschikt over een aantal kamers in het Egmont
H. Petersen Hotel, variërend van D. Kr. 41.40 - 73.60.
.Alle nadere gegevens zijn tc verkrijgen bij het

.Secretariat III International Meeting on Diseases of Cattle,
Bulowsvej 13, Copenhagen V, Denmark.

Over dit congres, dat zoals bekend van 6-13 september 1964 in Trento (Italië) zal
worden gehouden is een inlichtingenboekje verschenen met de statuten en reglementen
en bijgevoegde inschrijvingsformulieren,
liet algemene programma luidt in het kort als volgt:

11.15-12.15 uur: Prof. T. Bonadonna, Zootechnical Production and Social
Welfare.

10.15-12.15 uur: Plenaire zitting: Biology of Reproduction.
14.30-18.15 uur: Sectiezittingen en symposia.

18.30-19.30 uur: Dr. Newton Morton: Human polymorphism in Relation
to Perinatal Selection.

10.30-12.30 uur: Plenaire zitting, Artificial Insemination.
14.30-18.15 uur: Sectiezittingen en symposia.

18.30-19.30 uur: Prof. E. C. Amoroso: Current problems of Endocrinology in
Reproduction.

.•\\.I. in the world.
14.30-16.30 uur: Zitting van de rcsolutie-commissic.
16.45-18.00 uur: Zitting van het Congres-comité.

9.00-12.00 uur: Voorbengen discussie over resoluties.
Sluiting van het Congres.
Volledige inlichtingen zijn te verkrijgen bij het

Secretary General Vth International Congress on Animal Reproduction and
Artificial Insemination, Via Monte Ortigara 35, Milan.

De firma Merck Sharp & Dohme organiseert op 17 februari a.s. om 13.45 uur in
Hotel Amigo, Rue de I\'Amigo, Brussel een pluimvee-studiemiddag, waarvan het pro-
gramma als volgt luidt:

Nederlandse boerenbedrijf.
Prof. Dr. De vos: Huidige problemen op pluimveeziektegebied.
J. B. Litjens: Organisatie van de pluirnveeziekten-bestrijding door dc gezond-
heidsdiensten in Nederland.
Coccidiosis.

Zoals bekend, kunnen auteurs tegen betaling van de kosten, overdrukken bestellen
van hun bijdragen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Het komt nogal eens
voor, dat men maar een klein aantal overdrukken nodig heeft; in zulke gevallen wor-
den de kosten naar verhouding vrij hoog.

De Redactie heeft daarom besloten desgewenst vijf extra-exemplaren gratis beschik-
baar te stellen. Dit geldt niet alleen voor oorspronkelijke artikelen, maar ook voor bij-
dragen onder de rubrieken „Uit en voor de praktijk", „Uit het buitenland", „Inge-
zonden" etc.

SUBSIDIEREGELING VOOR ENTING TEGEN RABIES VAN JONGE HON-
DEN BLIJFT VOOR 1964 GEHANHAAFD.

De Minister van Landbouw en Visserij heeft besloten de subsidieregeling voor en-
tingen tegen rabies van jonge honden tot de leeftijd van zes maanden, in 1964 voort
te zetten. Dit teneinde ook dit jaar de bereikte graad van immuniteit van de honden-
populatie op peil te houden.

Dit houdt in dat de entstof voor dit doel gratis ter beschikking wordt gesteld. Het
geldende tarief, zijnde ƒ 5,- per entverrichting en ƒ 2,50 voor de administratieve dien-
sten per geënte jonge hond, komt voor rekening van de overheid.
Ter tegemoetkoming in de kosten van de enting zal de eigenaar een bedrag van ƒ 2,-
pcr hond dienen te betalen, welk bedrag in mindering zal worden gebracht van het
honorarium van ƒ 7,50 per enting.

Met administratieve diensten worden bedoeld de volledige invulling in viervoud van
het entingsbewijs, het periodiek opzenden van de groene en gele afschriften aan de
Inspecteur, het plakken van een legeszegels van ƒ 2,- op het entingsbewijs en het innen
van dit bedrag, benevens het periodiek verstrekken aan de Inspecteur van een over-
zichtstaatje van de verrichte entingen en gebruikte legeszegels.

De ple afschriften dienen, ter onderscheiding van de afschriften van de entings-
bewijzen van oudere dieren, van een groot kruis te worden voorzien. De legeszcgels
worden tegen ontvangstbewijs verstrekt door de Inspecteur, evenals boekjes entiiïgs-
bewijzen, voor zover deze niet meer in bezit zijn.

De entstof kan worden besteld bij de Inspecteur en wordt rechtstreeks door het C.D.I.
afdeling Rotterdam toegezonden. Aangenomen kan worden dat ruim 10% van het
totale aantal honden in de praktijk in 1964 voor deze bijenting van jonge dieren in
aanmerking komt. Het verdient aanbeveling niet eerder af tc spreken om jonge honden
te vaccineren dan alvorens men de entstof in huis heeft.

Indien een eigenaar van een jonge hond de enting van het dier thuis wil laten ver-
richten, zal hij eveneens kunnen profiteren van de financiële faciliteiten. Vanzelf-
sprekend zal dan, naast de ƒ 2,- leges, een normaal visitetarief moeten worden betaald.
Het publiek zal over de mogelijkheid tot enting van hun jonge honden worden voor-
gelicht.

Honden die vóór 3 december 1962 tegen rabiës waren geënt met een zenuwweefsel-
vaccin, hebben ten tijde van de georganiseerde rabicsentingen een Rijksinentings-
certificaat ontvangen met een geldigheidsduur van een jaar. Deze entingsbcwijzen zijn
derhalve verlopen en de honden dienen daarom opnieuw te worden gevaccineerd.
Ook voor deze entingen wil de Minister dezelfde subsidieregeling als voor de entingen
van jonge honden toepassen.

Deze regeling geldt niet voor honden die met een Flury-H.E.P. vaccin waren geënt.
Bij de her-inenting van honden die vóór 3 december 1962 met een zenuwweefsel-
vaccin waren gevaccineerd, dienen de oude entingsbewijzen te worden ingenomen en

vervangen door een nieuwr bewijs. De ingenomen entbewijzen dienen periodiek met
de groene en gele copieën van de nieuwe entbewijzen te worden opgestuurd.
Ten aanzien van niet tegen rabies geënte honden die zich in dierenasyls bevinden,
geldt de volgende regeling.

1. Indien deze honden jonger zijn dan zes maanden, kan de dierenarts deze honden
enten op de wijze als thans voor jonge honden is geregeld;

2. Zijn de betrokken honden ouder dan zes maanden, dan kan voor de enting van
deze dieren gratis entstof ter beschikking worden gesteld, mits:

b. vast staat dat er voor het dier een gegadigde is. De verdere kosten van de
enting kunnen door deze of door het asyl worden gedragen;

c. de nieuwe eigenaar bereid is het dier na de enting tenminste 10 dagen op zijn
kosten in het asyl te houden en verder bereid is tot 30 dagen na de enting
het dier in huis te houden, zodat het niet op straat of in openbare gelegen-
heden komt.

Indien de werkelijke eigenaar van een bij een dicrenasyl binnengebrachte hond zich
meldt, mag voor de enting van deze hond geen gratis entstof ter beschikking worden
gesteld en dient de eigenaar de volledige kosten van de vaccinatie voor zijn rekening
te nemen.

V^oorts is ook als voorwaarde gesteld dat een asyl dat voor het verkrijgen van gratis
entstof voor de gevallen als bovengenoemd in aanmerking wenst te komen, geleid
of beheerd wordt door of namens een bestuur dat zich aan voorschriften, vervat in
een reglement, dient te houden.

Voor bij een dicrenasyl binnengebrachte honden met een entpenning kan door de
dierenarts, verbonden aan het asyl, een duplicaat-entingsbewijs worden afgegeven.
Gegevens dienen zoveel als mogelijk op het entingsbewijs te werden ingevuld.

Gelet op artikel 1, lid 3, van het Hondsdolheidsbesluit (Stbl. 1963, 60),
Besluit:

.Als fabrikant van het verzwakte levende vaccin van het type „Flury", „Low egg pas-
sage (LEP)", tegen hondsdolheid wordt tevens aangewezen: N.V. Philips-Duphar.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die harer
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.
\'s-Gravenhage, 2 januari 1964.

Op 14 december 1963 is te Venray in Limburg een geval van mond- en klauwzeer
van het type C onder varkens geconstateerd.

Op 19 december kwam een geval voor te Ambt Dclden in Overijssel, eveneens van
het type C onder varkens.

Op 27 december deed zich een geval voer in de gemeente Zeeland in Noord-Brabant.
Hier werden een koe en een pink aangetast door mond- en klauwzeer van het type G.
Op 6 januari 1964 werd een geval geconstateerd in Boertange, gemeente Vlagtwedde
in Groningen onder varkens. Het betrof hier eveneens type G.

Op 8 januari kwam er weer een geval voor in Groningen en wel in de gemeente
Wedde.

De dag daarop werd een geval bekend te Liessel, gemeente Deurne in Noord-Brabant.
Op 11 januari deden zich opnieuw twee gevallen voor te Boertange, gemeente \\\'lagt-
wedde in Groningen.

Van 22 tot 26 oktober 1963 is te Lissabon de tweede conferentie van het Office Inter-
national des Epizootics voor Europa gehouden. Zeventien Europese landen namen er
aan deel door het afvaardigen van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst en
enkele van diens medewerkers.

Ook vertegenwoordigers van de F.A.O., van de Verenigde Staten en van de E.E.G.
woonden de conferentie bij. Noorwegen, Zweden en enkele Balkan-staten waren niet
vertegenwoordigd.

De Nederlandse delegatie bestond uit de heer J. M. van den Born, Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst als permanent vertegenwoordiger en delegatieleider
en de heren H. A. van den Berg, Inspecteur in algemene dienst van de Veeartsenij-
kundige Dienst en W. J. Roepke, Directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee te Soesterberg.

De eerste twee dagen waren gewijd aan besprekingen over besmettelijke pluimvee-
zieken, speciaal ademhalingsziekten. Acht landen, waaronder Nederland, brachten
hierover rapport uit.

Hieruit kwam duidelijk naar voren dat naarmate de „pluimveefabricage" in de ver-
schillende landen toeneemt, de besmettelijke ademhalingsziekten sterk aan betekenis
winnen. Steeds meer komt men tot de overtuiging dat naast de onontbeerlijk geachte
veterinaire politicmaatregelen, preventieve ziektebestrijding noodzakelijk is. Door
entingen zullen bijvoorbeeld vele pluimveeziekten tot een aanvaardbaar minimum
kunnen worden teruggebracht.

Van Nederlandse zijde werd uitvoerig op de praktische waarde van verschillende
entstoffen ingegaan en werd het in Nederland aanbevolen entschema uiteengezet.
Aan de hand van een algemeen bewonderde diaserie werden verschillende adem-
halingsziekten behandeld.

In de eindconclusie werd er onder meer de nadruk op gelegd, dat het in verband
met de huidige ontwikkeling van de pluimveefokkerij noodzakelijk is dat de dieren-
artsen nog meer dan tot nu toe raadgevingen verstrekken met betrekking tot de maat-
regelen, die pluimveehouders in hygiënisch opzicht moeten treffen ter voorkoming
van ademhalingsziekten.

Het gebruik van levende vaccins is alleen verantwoord, indien zowel fabricage als
aflevering onder supervisie van de officiële Veeartsenijkundige Dienst geschiedt, en
de toediening onder toezicht van een dierenarts.

Het tweede onderwerp dat werd behandeld, had betrekking op de wering van exotische
besmettelijke ziekten uit Europa, met uitzondering van exotisch mond- en klauwzeer.
Bijdragen tot deze bespreking leverden Engeland, Frankrijk, Duitsland, Portugal,
Zwitserland en Nederland.

Vele Europese landen kennen soortgelijke maatregelen ter voorkoming van insleep van
smetstof door import als Nederland. Willen deze maatregelen echter een zo groot
mogelijk effect hebben, dan is het noodzakelijk zeer goed over verschillende ziekten
te zijn geïnformeerd. Internationale samenwerking en regelmatige publikaties zijn
daartoe onontbeerlijk.

Van Nederlandse zijde werd gewezen op de noodzaak van het tot stand komen van
internationale import- en export-eisen, zoals men dit in E.E.G.- en Benelux-verband
trarht te verwezenlijken.

Strenge maatregelen ten aanzien van import en destructie of sterilisatie van afvallen
zijn noodzakelijk. Desondanks zal het risico van insleep van exotische ziekten via
andere dra.gcrs altijd blijven bestaan. Gedacht wordt aan veevoeder, fruit en groenten,
personen, hun voertuigen en bagage en andere smetstofdragers, waartegen het moeilijk
of onmogelijk is voorzorgsmaatregelen te nemen.

Is cen exotische dierziekte een land binnengedrongen, dan dienen de strengste maat-
regelen te worden genomen, liefst stamping-out, om tot onmiddellijke uitroeiing te
komen.

Nederland deed mededeling van dc stand van dc varkenspest en brucellose. Van
buitenlandse zijde bestond veel belangstelling voor de in Nederland toegepaste bru-
cellose-bestrijding.

De volgende zitting van de Permanente Europese Commissie wordt op uitnodiging
van Polen in 1965 te Warschau gehouden.

ST.A.AT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND NOVEMBER 1963.
De getallen geven het aantal veebeslagen aan.

\\\'eepest (pestis bovina), longziekte der runderen (pleuropneumonia contagiosa bo-
vum), schaapspokken (variola ovina), kwade droes (malleus) en hondsdolheid (lyssa)
zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1893, 1927 en 1962 niet voorgekomen.

14, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Beurscafc-
Muranozaal, Rotterdam, (pag. 199)

15, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Hotel-
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 69)

15, Groep Genecsk. v. h. KL Huisdier K.N.M.v.D. 66c ledenvergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 126)

20, .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergaderin.g, 20.30 uur, „Dalzicht", Nijver-
dal. (pag. 198)

22, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D. Vergadering,
Utrecht, (pag. 126)

25, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Chalet „de Hommel",
Utrecht, (pag. 199)

28, .Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Hilton Hotel,
.Amsterdam, (pag. 199)

8— 9, Intern. Symposium van Dierentuindierenartsen, Wenen. (pag. 121)
9, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,
14.30 uur. Utrecht, (pag. 126)

20, A.C.V.-controle. Landelijke Vccvoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Lunteren.

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag, 186)

6—13, \\\'e Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag, 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186)

8—10, Wiss, Gesellschaft f, Vet,Med. in der D.D.R,, Intern, Congres, Leipzig,
(pag, 1318 (1963))

27—30, World A.ssociation Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.).

Volkomen onverwacht bereikte ons het bericht dat onze
vriend en collega was overleden.

Lambertus Hogendoorn werd op 13 september 1930
te Schipluiden bij Delft geboren. Daar heeft hij op de
ouderlijke boerderij zijn jeugdjaren doorgebracht. Hij
bezocht de H.B.S. te Vlaardingen, ging in 1950 Dier-
geneeskunde studeren, welke studie hij in januari 1957
met succes bekroond zag. Hogendoorn werd assistent
op de afdeling Verloskunde, maar ziekte dwong hern
over te stappen naar een andere afdeling. Zo werd hij
in de zomer van 1957 medewerker aan het Zoötech-
nisch Instituut. In april 1959 trad hij in dienst van het
Centraal Veevoeder Instituut als wetenschappelijk
medewerker op de proefboerderij „Schevichoven" te
Leersum; in mei 1961 werd hij daar tot directeur be-
noemd.

De studenten van onze Faculteit heeft hij aan zich ver-
plicht, eerst door de liefde waarmee hij zijn practica
gaf en tot in zijn laatste week, door de zorg waarmee
hij de co-assistenten inwijdde in de geheimen der spe-
ciële pluimvee- en varkenshouderij.

Prof. Hirschfeld, die zijn werkzaamheden op de proef-
boerderij van zeer nabij kon volgen, schreef hierover
in „de Trogge", het blad van het Centraal Veevoeder
Instituut, het volgende:

„Hogendoorn hield zich in het bijzonder bezig met
voederproeven bij varkens en met onderzoekingen bij
legkippen in verband met rantsoenen met hoog en laag
caloriegehalte. Op het gebied van de voeding van piep-
kuikens maakte hij zich zo\'n schat van kennis eigen,
dat hij algemeen als een autoriteit op dit gebied werd

erkend. Ook op het stuk van de milieubeheersing wat
betreft het klimaat was Hogendoorn een specialist; hij
creëerde, praktisch zonder te beschikken over voor-
beelden elders, een nieuw type piepkuikenstal, dat in-
middels bewezen heeft aan bijzonder hoge eisen te vol-
doen. Ten behoeve van een project, gericht op een
reeks proeven met meststiertjes, ontwierp en bouwde
hij nog recentelijk een bijzonder goede en praktische
open loopstal, eveneens geheel naar eigen inzichten.
Originaliteit in de research was duidelijk een van
Hogendoorns opvallende eigenschappen. Naar een vol-
komen origineel idee ontwikkelde hij proeven inzake
de diëten bij verschillende soorten kuikens onder di-
verse belichtingstijden. De uitkomsten van dat onder-
zoek waren verrassend."

Op 9 december j.l. overleed hij \'s avonds plotseling in
zijn woning te Leersum.

Bert was een beminnelijk mens, was vlot in de omgang
en hield van gezelligheid. De laatste tijd vooral heeft
hij velen, ook collegae, met zijn adviezen bijgestaan.
De dag, die uiteindelijk zijn sterfdag zou worden, heeft
hij geheel gewijd aan adviezen over de varkensvoeding
in een praktijkproef, welke in Noord-Brabant liep.
Steeds viel op hoe goed hij in staat was naar anderen
te luisteren en hoezeer hij bij het geven van zijn ad-
viezen vrij was van alle eerzucht.

Slechts wie hem goed kenden wisten dat hij ook erg
stug, bijna ongenaakbaar kon zijn. Het waren tijden
waarin hij het bijzonder moeilijk had met zichzelf. Zij
werden veroorzaakt doordat zijn gevoel voor rechtvaar-
digheid, dat zeer sterk ontwikkeld was, in opstand
kwam tegen werkelijk of ook wel eens vermeend on-
recht. Of zij waren het gevolg van het zien van eigen
falen, waar hij, zijn zwakheden kennende, toch door-
drongen was van de eis van eenheid in geloof en leven.
Wij weten dat onze vriendschap, reeds begonnen in
ons eerste studiejaar, in al zijn ontoereikendheid hem
tot een steun is geweest.

De begrafenis op 14 december was niet slechts een
laatste afscheid, het was ook in overeenstemming met
zijn levensovertuiging een getuigenis: „Want ik ben
verzekerd dat noch dood noch leven ons zal kunnen
scheiden van de liefde Gods welke is in Christus Jezus,
onzen Here".

Van meet af aan hebben wij gemerkt hoe hecht de
band was tussen de leden van het gezin, waaruit Bert
kwam. Enkele maanden na zijn vader is Bert overleden.
Onder deze omstandigheden bidden wij dat God hen
die achterblijven, in het bijzonder zijn moeder, wil
troosten en sterken.

In ons tijdschrift verschenen van zijn hand „Kunstmatige inseminatie bij kippen"
(84, 31, 1959) en „Lysine-toevoeging aan plantaardige en dierlijke voedermengsels
voor varkens" (85, 1455, 1960).

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op maandag
!6 december in „Royal" te .Arnhem.

De voorzitter opent te 10.30 uur de vergadering, waarna de notulen van de ver-
gadering van 14 november 1963 — voortgezet op 20 november en 6 december 1963
— worden goedgekeurd en vastgesteld, nadat enkele redactionele wijzigingen zijn
aangebracht.

N-aar aanleiding van dit verslag worden vragen gesteld c.q. opmerkingen gemaakt
met betrekking tot enige punten, die na de vorige vergadering zijn afgehandeld.
Naar aanleiding van een klacht van een collega, die in een proces is gewikkeld
met Mevrouw Polak-Moor te Boekelo. die haar beschuldigde van dierenhandel voor
vivisectie doeleinden, wordt met betreffende collega nader contact opgenomen.
.Aan de eigenaresse van een patiënt waarover ernstige klachten worden geuit tegen
de dierenarts die de patiënt heeft behandeld, wordt medegedeeld dat het Hoofd-
bestuur onmogelijk kan beoordelen of de behandeling inderdaad onjuist is geweest.
Bovendien zal worden medegedeeld dat haar ontwerp-mededeling niet geschikt
is voor opneming in dc periodiek van de Nederlandschc Vereeniging tot Bescherming
van Dieren.

Een van de afdelingen heeft medegedeeld, dat praktizerende dierenartsen, betreffen-
de opgezonden patiënten naar de Faculteit der Diergneeskunde, gaarne uitvoeriger
willen woi\'den geïnformeerd omtrent de resultaten van het onderzoek, de therapie
etc. Hierover zal contact worden opgenomen met het bestuur van genoemde Faculteit.

Een afdeling deelt mede bezwaren te hebben tegen de manier waarop het tweede
bindend besluit is afgehandeld. Hierover zal op korte termijn cen bespreking worden
gevoerd met een delegatie van de betreffende afdeling.

Dezelfde afdeling stelt voor het toekomstig algemeen voorzitterschap te doen ver-
vullen door een triumviraat, dus volgens het Engelse systeem. Verder wordt door
deze afdeling in overweging gegeven als adjunct-secretaris een jurist aan te trekken.
Deze afdeling zal worden medegedeeld dat tegen het Engelse voorzitterssysteem
grote praktische bezwaren bestaan; ten aanzien van de tweede suggestie zal worden
gewezen op het recente besluit van het .Algemeen Bestuur om een adjunct-secretaris-
diereriarts aan te trekken.

Een praktizerend dierenarts maakt in een uitvoerige brief melding van allerlei
moeilijkheden, die hij bij de praktijkuitoefening ondervindt, o,a. met betrekking
tot de distributie van diergeneesmiddelen in Nederland. Dc secretaris zal hierover
een nader gesprek met de betreffende dierenarts voeren.

Een dierenarts die in 1962 promoveerde tot doctor in de diergeneeskunde, vraagt
alsnog een bijdrag uit het D. F. van Esvcldfonds. Bedoelde collega wordt medege-
deeld dat op deze aanvraag achteraf niet meer kan worden ingegaan.
Naar aanleiding van de vele bezoeken aan het bureau van buitenlandse dieren-
artsen, wordt besloten de ontvangst van l)uitenland.se gasten enigszins te beperken.
Het Hoofdbestuur ontvangt een dierenarts werkzaam bij de farmaceutische industrie.
Uitvoerig wordt van gedachten gewisseld over allerlei problemen die verband houden
met de kanalisatie van diergeneesmiddelen (lekenhandel, open apotheek, publieks-
prijzen etc.),

Besproken wordt een lijst met namen van leden die hun contributie 1963 nog niet
hebben voldaan, een bedrag hebben overgemaakt zonder nadere vaststelling door het
secretariaat, bijzondere gevallen etc. Ten aanzien van deze leden zal de regeling die in

1963 gold, zonder uitzondering en zonder aanzien des persoons moeten worden
uitgevoerd overeenkomstig het besluit van de laatste Algemene Vergadering.
Mededeling wordt gedaan betreffende een tweetal leden, die in 1962 voor het lid-
maatschap hebben bedankt en wier lidmaatschap per 31 december 1963 afloopt.
Het Hoofdbestuur houdt een uitvoerige bespreking met een viertal leden die zich
van te voren met een brief tot het Hoofdbestuur hebben gericht. Enkele punten die
hierbij ter sprake zijn gebracht zijn:

a. een analyse van de huidige uitvoering van de Nederlandse grotc-huisdieren
praktijk.

De bedoelde collegae geven het Hoofdbestuur in overweging een commissie in te
stellen ter bestudering van deze problemen. Na deze bespreking zegt het Hoofdbestuur
toe het instellen van een studiecommissie in overweging te zullen nemen.
Besloten wordt in de oproep voor een adjunct-secretaris-dierenarts op te nemen dat
van de nieuwe functionaris verwacht wordt zowel voor het organisatorische als
representatieve gedeelte voldoende ambitie te hebben. Wat het eerste betreft worden
administratieve, financiële, pcrsoneeltechnische zaken etc. bedoeld.
In verband met de loonronde 1964 zal desgevraagd een honorarium worden ge-
adviseerd voor assistentie c.q. waarneming door een dierenarts van f 35.— tot
ƒ 45,— per dag.

De instructie voor de secretaris zal worden herzien met de opstelling van dc in-
structie voor de adjunct-secretaris.

Het is gebleken dat sommige dierenartsen er bezwaar tegen maken dat van de zijde
van het farmaceutische bedrijfsleven propaganda wordt .gemaakt in de populaire
pers of op andere manieren voor het gebruik van bepaalde sera, vaccins, dier-
geneesmiddelen etc. Het Hoofdbestuur heeft hiertegen geen bezwaar, mits, ten allen
tijde wordt verwezen naar de dierenarts.

Naar aanleiding van een telegram van een kring van praktizerende dierenartsen
wa.irin grote ongerustheid wordt uitgesproken over het feit dat er dierenartsen
schijnen te zijn die in strijd handelen met de richtlijnen, die bij vertrouwelijk schrij-
ven van Ereraad en Hoofdbestuur in september 1961 aan de leden zijn kenbaar
gemaakt, stelt het Hoofdbestuur nog eens uitdrukkelijk vast dat deze richtlijnen
onverzwakt dienen te worden gehandhaafd. Overtredingen dienen aan de Ereraad
te worden voor.gele.gd.

In aansluiting op de Algemene Vergadering van 18 oktober 1963 en krachtens de
Statuten van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde volgt
hieronder de tekst van de gewijzigde, thans geldende bindende besluiten,

I, Bindend besluit betreffende de levering van sera en entstoffen.
De leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde ver-
plichten zich geen sera of entstoffen, bestemd voor gebruik bij dieren, tc verkopen,
ten verkoop aan te bieden, af te leveren, ten geschenke te geven, ten gebruike te
geven of in bruikleen te geven aan anderen dan:

b, erkende groothandelaren en dierenartsen, niet-leden van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde, die de schriftelijke garantie geven,
dat deze sera en entstoffen uitsluitend door dierenartsen worden aangewend.

Als „dieren" worden voor de toepassing van bovenbedoelde verplichting beschouwd:

eenhoevige en herkauwende dieren, varkens, honden, pelsdieren, katten, konijnen
en vogels.

Als „serum" wordt voor de toepassing van bovenbedoelde verplichting beschouwd;
bloedwel, welke redelijkerwijze moet worden geacht bestemd te zijn om bij dieren
te worden ingespoten, ook indien deze bloedwel is gedroogd en niet van bloed-
lichaampjes of fibrine, of van beide is ontdaan of indien daaraan chemische stoffen
zijn toegevoegd.

.■\\ls „entstof" wordt voor de toepassing van vorenbedoelde verplichting beschouwd;
elke stof, die redelijkerwijze moet worden geacht bestemd te zijn ter voorkoming,
genezing of onderkenning van besmettelijke ziekten bij dieren door in het lichaam
verweerstoffen op te wekken.

De bovenbedoelde verplichting geldt niet ten opzichte van entstof tegen pokken en
difterie van hoenders, indien deze worden aangewend door erkende pluimveeselecteurs
of eigenaren van hoenders overeenkomstig het Koninklijk Besluit van 16 augustus
1956 no. 10 Stcrt. 165, zoals dit is gewijzigd bij besluit van 4 juli 1959 Stcrt. 132
tot uitvoering van de artikelen 4, 6 en 10 der Wet op de uitoefening van de Dier-
geneeskunst en nader is gewijzigd bij besluit van 9 mei 1961 Stcrt. 100 alsmede voor
entstoffen tegen pseudo-vogelpest en infectieuze bronchitis van hoenders, die door
eigenaren mogen worden aangewend krachtens hetzelfde Koninklijk Besluit.
Dit bindend besluit is geldig tot 1 januari 1965.

2. Bindend besluit betreffende het betrekken van geneesmiddelen, sera en entstoffen
en het verlenen van medewerking.

Het is aan de leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde verboden;

geneesmiddelen, sera of entstoffen te betrekken in enigerlei vorm of op enigerlei
wijze, direct of indirect van, en medewerking te verlenen bij de fabricage, de controle
en de aflevering van geneesmiddelen, sera of entstoffen, direct of indirect in de meest
ruime zin, aan; personen of zaken, gedreven door een natuurlijk persoon, een ven-
nootschap, een vereniging of stichting, die in Nederland sera of entstoffen, bestemd
voor gebruik en aanwending bij dieren, ten verkoop aanbieden, afleveren, ten ge-
schenke geven, ten gebruike geven of in bruikleen geven aan anderen dan;

a. dierenartsen, leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
gence.skunde,

b. dierenartsen, niet-lcden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, apothekers, apotheekhoudende art.sen en erkende handelaren in
sera, entstoffen en geneesmiddelen, van wie redelijkerwijs kan worden aange-
nomen, dat zij deze sera en entstoffen in Nederland uitsluitend aan dierenartsen
ten verkoop aanbieden, afleveren, ten geschenke geven, ten gebruike geven of in
bruikleen geven, die deze sera en entstoffen zelf aanwenden.

Het is aan de leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde verboden;

a. medewerking te verlenen aan ziekenfondsen, indien de Statuten en/of de regle-
menten van die fondsen niet zijn goedgekeurd door het Hoofdbestuur van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, in overleg met de
betrokken afdeling (en).

b. medewerking te verlenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens werkzaam zijn
dierenartsen, niet-leden der Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, tenzij deze schriftelijk verklaren zich aan alle door de Maatschappij
of één harer afdelingen vastgestelde bindende besluiten en bepalingen, betreffende
ziekenfondsen, en de daarop bij overtreding vastgestelde straffen te zullen onder-
werpen.

Deze schriftelijke verklaring wordt afgelegd op gezegeld papier; de redactie van

deze verklaring wordt door het Hoofdbestuur vastgesteld. Geen .goedkeuring kan
worden verleend, indien in de Statuten en/of reglementen van het ziekenfonds
niet uitdrukkelijk is vastgesteld, dat het begrip „vrije dierenartsenkeuze" wordt
toegepast, zoals dit door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is vastgesteld.
Dit bindend besluit is geldig tot 1 januari 1965.
Bureaudag.

In verband met een vergadering van de Paritaire Tarievencommissie op woensdag
5 februari a.s., zal de secretaris die dag niet op het bureau zijn, maar in plaats
daarvan donderdag 6 februari.

Voor de goede orde wordt er nog eens aan herinnerd dat declaraties van leden van
besturen, commissies etc. betreffende vergaderingen, vertegenwoordigingen enz. van
het afgelopen jaar uiterlijk 31 maart 1964 moeten worden ingediend.

In verband met nadere bestudering van de voorwaarden waaraan dierenziekenfondsen
moeten voldoen om erkenning van de Kon. Ned. Maatchappij voor Diergeneeskunde
te verkrijgen wordt alle praktizerende dierenartsen, die medewerking verlenen aan een
dierenziekenfonds, verzocht dit even op te geven aan het bureau en daarbij de nodige
inlichtingen te verstrekken (zo mogelijk met opzending van een reglement).

Ondanks de vrij korte en toch wel duidelijke omschrijving van de nieuwe regeling
op de nota, komen er nog allerlei vragen binnen, waaruit blijkt, dat men de nota niet
goed heeft gelezen.

Ook hier wordt daarom nog eens gewezen op de toelichting aan de achterzijde van
de nota:

Krachtens besluit van de Algemene Vergadering, d.d. 18 oktober 1963
bepaalt ieder lid de verschuldigde contributie aan de hand van de ge-
leide schaal op de voorzijde van de nota, n.1. op grond van de laatste
definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting, inclusief loonbelasting, die
vóór 1 april 1964 is ontvangen.
Leden die hun contributie vrijwillig door de secretaris laten verifiëren door opzending
van hun aanslagbiljet naar het bureau, vallen buiten de controle.
Verder wordt er met nadruk op geattendeerd dat bij niet-betaling vóór 1 april a.s.
de volle contributie kan worden berekend.

Tenslotte is gebleken dat enige leden hun contributie 1 964 reeds hebben overgemaakt
voordat de nota wred afgezonden; zoals vanzelf spreekt kan de nota nu terzijde wor-
den gelegd.

Na de behandeling van de ingekomen stukken, krijgt collega Dr. C. H. W. d c B o i s
het woord om ons een indruk te geven van de factoren, die de vruchtbaarheid van het
rund beïnvloeden. Aan de hand van een duidelijk schema en dia\'s met statistieken
over praktijkervaringen, krijgen wij een heel leerzame voordracht, waaruit we de
overzichtelijke colleges kunnen proeven. Naast vele interessante gegevens, blijven er
toch nog wel enkele vragen onbeantwoord.

Hierna wordt collega P. Ambagtsheer met algemene stemmen als lid van de
afdeling aangenomen.

Wegens reglementair aftreden van collega H. J. N ij s e n wordt collega A. M. F.
d e B O k met grote meerderheid van stemmen verkozen als bestuurslid van de af-
deling.

De Provinciale Vestigingsconimissie is uitvoerig besproken, waarna een voorstel tot
uitbreiding wordt aangenomen.

Bij de rondvraag is dc opvolging van de Algemeen Voorzitter der Maatschappij nog
onder de aandacht der leden gebracht.

De voorzitter geeft tenslotte een kort overzicht van dit actieve jaar en sluit de ver-
gadering, na iedereen dc beste wensen voor het nieuwe jaar te hebben meegegeven.

Dc afdeling Overijssel van dc Kon. N\'cd. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
haar volgende vergadering houden op donderdag 20 februari a.s., om 20.30 uur in
„Dalzicht" tc Nijverdal.

De afdeling Utrecht van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal dc
eerstvolgende ledenvergadering houden op dinsdag 25 februari om 20.00 uur in
„Chalet „de Hommel", Lcidseweg 134 te Utrecht.

1. Kort verslag van de afdelingsvergadering Noord-Holland op 20 december 1963.
Na opening door de voorzitter worden de notulen der vorige vergadering goedgekeurd,
waarna de ingekomen stukken in behandeling komen.

Het belangrijkste stuk is een schrijven van een negental collegae uit Noord-Holland,
die een verzoek richten via de afdeling om het Hoofdbestuur zo spoedig mogelijk de
tarievencommissic bijeen te laten roepen, om alsnog tc trachten dc besluiten van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde en het Landbouwschap wat betreft
de tarieven der mond- en klauwzeer-entingen, te herzien. De vergadering gaat hier-
mede accoord, waarvan het Hoofdbestuur in kennis wordt gesteld.
De spreker van deze avond was collega Dr. C. H. W. d e B o i s over het onderwerp:
„Factoren die de vruchtbaarheid beïnvloeden".

Dc secretaris L. C. P i 1 1 c trad na een periode van acht jaar af, waarvoor als nieuw
bestuurslid werd gekozen collega W. K. d c J o n g e te Oosthuizen.
■Ms leden van de kascommissic werden benoemd W. K. d e J o n g e en F. M. W i 1-
1 e m s.

De contributie voor 1964 werd weer vastgesteld op ƒ 12,50.
Het bestuur is thans als volgt samengesteld:
J. Mol, voorzitter;

J. E. Hage, le secretaris (tevens lid .Mgemeen Bestuur) ;
W. J. Peereboom, 2e secretaris;
G. VV. J. Wouters, penningmeester;
W. K. dc .Jonge, vice-voorzitter.

De afdeling Noord-Holland van dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
houdt de eerstvolgende vergadering op vrijdag 28 februari a.s., om 20.00 uur in het
Hilton Hotel (zaal H), te Amsterdam.

Spreker collega H. J. Stol (wetenschappelijk hoofdambtenaar aan dc Rijksuniver-
siteit te Leiden) : „Vervanging van organen, speciaal bij dc mens" (met dia\'s en
film).

De afdeling Zuid-Holland van dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
houdt haar eerstvolgende vergadering op vrijdag 14 februari a.s. in het Beurscafé
(Muranozaal), om 20.00 uur.

In aansluiting op de voorlopige mededeling in de
vorige aflevering kan nu als vaste medewerker voor
de „actualiteitenrubriek" worden voorgesteld colle-
ga H. J. B r e u k i n k, Utrecht.

Hij werd 15 mei 1937 te Brummen geboren als zoon
van een landbouwer. Na de H.B.S. te Zutphen te
hebben afgelopen begon hij in 1955 de diergenees-
kundige studie en studeerde op 25 oktober 1961 af.
Hierna werd hij benoemd tot wetenschappelijk
ambtenaar aan de Kliniek voor Inwendige Ziekten
van de Faculteit der Diergeneeskunde van de Rijks-
universiteit te Utrecht, waar hij nog werkzaam is.
De Redactie heeft collega Breukink al geïnstalleerd
in haar laatste vergadering, maar roept hem ook
langs deze weg nogmaals een hartelijk welkom toe
en hoopt dat hij een prettige en succesvolle taak op
zich heeft genomen.

Met nadruk wordt hier onmiddellijk aan toegevoegd, dat de resultaten die collega
Breukink kan bereiken, in sterke mate afhangen van de medewerking van de leden
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het spreekt vanzelf dat de secretaris en de redacteur van het Tijdschrift en collega
Breukink voortdurend met elkaar contact onderhouden over data van allerlei evene-
menten, die plaats zullen hebben of reeds gepasseerd zijn.

Daarvoor is echter voor nodig, dat secretarissen van afdelingen en groepen het
Redactie-bureau steeds zo vroeg mogelijk op de hoogte brengen van vergaderingen
en allerlei gebeurtenissen waarvan een kort verslag in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde zal worden opgenomen.

Tenslotte wordt ook de medewerking gevraagd van alle leden omtrent de -meer be-
langrijke gebeurtenissen op diergeneeskundig gebied, die de aandacht verdienen.
Hierbij wordt o.a. gedacht aan: benoemingen, bcvordcringen,ecrvolle ontslagverlenin-
,gen, promoties, installaties, afscheidsrecepties etc., waarvoor de Redactie gaarne tijdig
een uitnodiging zou willen ontvangen.

Op 6 januari j.1. heeft Dr. J. M. van
I O t e n afscheid genomen als plaats-
vervangend Veterinair Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid, \'s Morgens werd
in een vergaderzaal van het Ministerie
van Landbouw en Visserij in Den Haag
een bijeenkomst gehouden voor het admi-
nistratieve personeel en verdere mede-
werkers op de Hoofdinspectie.

Mevrouw en de Heer van Vloten werden
hartelijk toegesproken door de Heer J.
M. van den Born, Veterinair Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid en
Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, die namens allen een viewer en
een tafel voor een diaprojector aanbood.
V\'oor het administratieve personeel sprak
de Heer F. C. W. M e ij, die behalve voor

de wijze waarop Dr. van Vloten vele dia-avonden had verzorgd, vooral dankte
voor de prettige sfeer waarin hij met zijn personeel wist om te gaan.
Mejuffrouw I.. S. S. v a n L o k h o r s t las een eigengemaakt gedicht voor, waarin
enkele sprekende gebeurtenissen uit de loopbaan van Dr. van Vloten werden be-
licht.

Dr. van Vloten sprak cen dankwoord, waarin hij vooral de aangename wijze van
samenwerking tot uitdrukking bracht.

\'s Middags werd in de Marijkezaal van Hotel-Café-Restaurant Central aan de Lange
Poten in Den Haag een officiële afscheidsreceptie gehouden, waarvoor zeer grote
belangstelling bestond.

Als eerste sprak de Directeur-Generaal van de Volksgezondheid, Prof. D r. P.
Muntendam, de scheidende toe. Hij waardeerde Dr. van Vloten vooral als
deskundige op het gebied van de Vlecskeuringswet en de Destructiewet.
De Heer J. M. van den Born, Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid en Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, wees op de collegiale samen-
werking die er altijd was geweest en schetste in het kort de loopbaan van Dr.
van Vloten.

Dr. van Vloten werd in 1896 te Utrecht geboren en studeerde aldaar van 1915
tot 1922 diergeneeskunde. Wegens het vervullen van de militaire dienstplicht moest
echter deze studie van 1916 tot 1918 worden onderbroken.

Na in 1922 te zijn afgestudeerd, begon dierenarts Van Vloten zijn loopbaan als
volontair aan het abattoir te Arnhem. Dit duurde slechts enkele maanden, want
in januari 1923 werd hij benoemd tot tijdelijk dierenarts aan het abattoir te
Amsterdam.

Drie jaar later volgde zijn benoeming tot dierenarts-bacterioloog aan het abattoir
te Rotterdam, waarvan hij in 1935 tevens plaatsvervangend directeur werd.
In 1940 werd hij plaatsvervangend inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst.
Inmiddels was hij op 18 december 1936 aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op een
proefschrift over een patholo,gisch anatomisch onderwerp „Onderzoekingen over
de Pathogenese van de grote, bleke nieren van het rund", gepromoveerd tot doctor
in de Veeartsenijkunde.

In februari 1942 werd Dr. van Vloten benoemd tot Inspecteur van de Volks-
.gezondheid, tevens Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst
en in januari 1944 werd hij tevens aangewezen tot plaatsvervangend Veterinair
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid. Een respectabele staat van dienst, die
nog werd aangevuld met talrijke andere activiteiten. Zo is Dr. van Vloten onder
meer sedert 1945 Rijks.gecommitteerde bij de Sla,gersvakexamens en sedert 1949 lid
van de Dierenbeschermingsadviesraad cn had hij zitting in talrijke conunissies.
Op het maatschappelijke vlak kreeg Dr. van Vloten vooral bekendheid als lid
van het Comité Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen. In 1954 werd hij
Koninklijk onderscheiden en benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.
We zullen Dr. van Vloten node missen, aldus de Heer J. M. van den Born.

Hierna sprak de Heer M. K a r s e m e ij e r, voorzitter van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Hij wees vooral op het belangrijke werk
van Dr. van Vloten als lid van de redactie-commissie van het Diergeneeskundig Jaar-
boek. Mede dank zij zijn werk, dat hij gedurende zestien jaar heeft verricht, is dit
Jaarboek een onmisbare handleiding geworden.

Dr. van Vloten was een belangrijke vraagbaak op onze vergaderingen, aldus D r.
J. van Woerden, die sprak namens de Vereniging van Directeuren van ge-
meentelijke slachthuizen in Nederland en de Groep Directeuren van Vleeskeurings-
diensten van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier.geneeskunde.
De Heer E. D o u m a, sprekend namens het bedrijfsleven, prees Dr. van Vloten als
een man, die recht door zee ging en dankte hem voor de prettige samenwerking,
die er altijd was geweest.

De Heer C. d e Boer, voorzitter van de Bond van Keurmeesters van Vee en
Vlees in Nederland, noemde de naam Dr. van Vloten een begrip op het terrein
van de vleeskeuring in ons land.

Velen boden de scheidende geschenken aan en er waren vele bloemstukken en
telegrammen binnengekomen.

Dr. Van Vloten zei in zijn dankwoord, dat na 41 jaar het onafwendbare
moment was aangebroken. .Aanvankelijk had hij het met schrik zien naderen, maar
hij verkeerde in de bevoorrechte positie dat hij twee jaar langer had mogen blijven
en zich op dit moment had kunnen voorbereiden. Hij stelde het op prijs bovendien
nog een jaar als adviseur aan de dienst verbonden te kunnen blijven.
„Eigenlijk ben ik per ongeluk dierenarts geworden", aldus Dr. van Vloten.
„Ik had jurist willen worden, maar omdat ik H.B.S. had en tegen een staatsexamen
opzag, heb ik het voorbeeld van mijn oudere broer gevolgd en ben diergeneeskunde
gaan studeren".

Spreker wees erop, dat hij op een plaats terecht was gekomen, waarop hij zich
ook juridisch kon uitleven, al kon hij juridische voorlichting niet ontberen.
Hij dankte de sprekers voor hun woorden en geschenken, de collega\'s en het admi-
nistratieve personeel voor de samenwerking en de aanwezigen voor hun belang-
stelling.

Tot slot richtte hij zich tot zijn opvolger, de Heer A. van Keulen, wien hij
evenveel voldoening in zijn werk toewenste als hijzelf altijd had gehad.

Met ingang van 1 februari 1964 aanvaardt collega
J. J. M e 1 e s s e n. Zaandam, de functie van direc-
teur van het abattoir en de veemarkt te .Amsterdam.
Collega Meiessen, die 21 april 1923 in .Amsterdam
is geboren, heeft in de hoofdstad zijn jeugd door-
gebracht en de H.B.S. doorlopen.

In 1940 ving hij zijn studie aan dc Faculteit der
Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht
aan en na de gedwongen onderbreking van de
studie van 2\'/j jaar in de bezettingsperiode, behaal-
de hij het dierenartsdiploma in 1949.
Direct daarna werd de diergeneeskundige praktijk
te Naaldwijk overgenomen en in 19.58 werd collega
Meiessen half-ambtelijk hoofd van de Vleeskeurings-
dienst Naaldwijk, het jaar daarop gevolgd door de
benoeming in volambtelijk dienstverband.
In 1961 volgde de benoeming tot directeur van het
abattoir te Zaandam, tevens rijkskeuringsveearts en rijkskeurmeester in bijzondere
dienst.

In het laatste gedeelte van het afgelopen jaar werd collega Meiessen in Amsterdam
benoemd.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

F. Borm, Mulderstraat 43 bis, Utrecht.
J. J. G. Grooten, Takstraat 21, Utrecht.
P. de Heer, Hammerweg 28, Ommen.

G. M. Lambers, Annerveenschekanaal 13, Anloo.
J. Steenaart, Hendrik de Keyserstraat 44, Utrecht.
S. Tomer, Catharijnsingel 86 bis. Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de heer H. J. Hendriks, Rubenslaan 55 I, Utrecht, aange-
nomen als buitengewoon lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatleden van dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
G. Hegiy, Kruisstraat 28, Utrecht.
J. H. van Sctten, Oude Gracht 343, Utrecht.

Borm, F., te Utrecht, aangesloten onder tel. bureau (03463) 617, gr. 649232, D. b. d.

Harms, L.; 1963: Utrecht, Catharijnesingel 86 bis; tel. (030) 1 61 82; gr. 621337;

Németh, F.; 1963; Zeist, Tesselschadelaari 21; tel. (03404) 1 44 34; wetensch. ambt.

Vermeulen, A. J. M., te St. Ocdenrode. naar Nijnselseweg 20 aldaar (tel. ongewij-
zigd), gr. 1102204. (206)
Vermeij, J. P. H., van Woerden naar Leerdam, Meent 7, tel. (03451) 28 89. (206)
Vor, D, W. J. de, te Hoog-Kcppcl, aangesloten onder tel. (08348) 401, (208)
Vugt-Breäs, Mevr, L. A. van; 1963; Woerden, Koekoeklaan 2; tel. (03480) 39 09: D.

Wijgergangs, ,A. P., van New Plymouth naar Stratford (New Zealand), P.O. Box 193.

In de jaarindex van jaargang 1963 van het tijdschrift ware alsnog dc volgende ver-
betering aan te brengen:

Aalbers, J. G.................................................................... 244, 293, 355

Boender, J.................................................................. 41, 106, 173, 438

Zoals u zich zult herinneren hebben leden van de Veterinaire Studenten Rijvereni-
ging „De Solleysel" tijdens de Veterinaire Week, zowel voor de koffie en de thee
als ook voor de lunches gezorgd. Dank zij deze werkzaamheden konden onze leden
op deze wijze een nieuw zadel voor hun vereniging verdienen.

Onze vereniging was met dit zadel zeer gebaat aangezien er zich zéér veel nieuwe
lef\' ;n in septeinber j.l. hebben aangemeld. Voor het eerst in de geschiedenis van de
V.S.R. „De Solleysel" heeft de instructeur, de heer Van Staveren meer dan 100
lessen in de week gegeven, een historisch gebeuren.

Op de bijgaande foto ziet u ons nieuwe zadel liggen op het paard Buick, een paard
\\\'an de afdeling Heelkunde.

(Jaarne wil ik van de gelegenheid gebruik maken, om de dierenartsen mede te delen,
dat de V.S.R. „De Solleysel" dit voorjaar haar 6e lustrum viert. Het Bestuur hoopt
op deze dagen veel van haar oud-leden en andere belangstellenden te kunnen
begroeten.

Comm. van de paarden
Comm. materiaal
.Namens het bestuur van de V.S.R. „De Solleysel",
H. W. DE VRIES, h.t. ab actis.

Met de spieuk „tot heil van mens en dier", die Prof. J. W e s t e r als titel
voor zijn voordracht ter gelegenheid van de opening van de Veeartsenij-
kundige Hogeschool in 1918 koos, gaf hij zijn visie vvser op de werkzaam-
heden van de dierenarts van zijn tijd.

Ook nu de werkzaamheden van de praktizerende dierenarts sterk ver-
anderd zijn en verschillende nieuwe „specialismen", waaronder als één der
laatste die voor de laboratoriumdieren, ontstaan zijn, is deze taakomschrij-
ving en opdracht onverminderd geldig. Het element de medemens te
dienen in de taak van de dierenarts is zelfs nog duidelijker geworden; de
aandacht bij het houden van dieren is immers veel sterker dan vroeger op
het nut van het dier voor de mens gericht en tegelijkertijd zijn de moge-
lijkheden tot een verhoging van de produktiviteit in hoge mate toege-
nomen.

Ook de werkzaamheden van de dierenarts aan wie proefdieren zijn toever-
trouwd - of dit nu is om er zelf experimenten mee uit te voeren of om ze
voor de onderzoekingen van anderen ge.schikt te maken — dragen bij aan
het algemeen welzijn. Dierproeven in de diergeneeskunde, in de genees-
kunde, in dienst van de industrie — niet alleen van de farmaceutische •—
en eveneens proeven die bij het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek
worden verricht, hebben immers steeds ten doel het welzijn van de mens
te vergroten.

Het groeiend besef van verantwoordelijkheid tegenover hen die in streken
leven waar de \\oorwaarden voor ontwikkeling niet zo gunstig zijn als in
het welvarende \\Vesten, geeft aan iedere vooruitgang ook in het produktie-
vermogen een nieuwe betekenis.

De groeiende belangstelling voor het nut, dat het dier de mens kan op-
leveren \' een houding die het sterkst aanwezig is indien het dier als
proefobject gebruikt wordt - heeft zeker niet tot gevolg gehad dat de
diergeneeskunde minder tot heil van het dier uitgeoefend zou worden.
.■\\ls over dit punt onzekerheid bestaat is dit doordat niet voldoende gezien
wordt waarop het reclu van de mens op het gebruik van de natuur berust.
Dat de mens het recht heeft \\ an de natuur gebruik te maken, is het onver-
mijdelijke gevolg van de omstandigheid, dat hij zonder haar niet leven
kan. Weliswaar vernietigt hij ongetwijfeld bij dit gebruik maken iets van
haar schoonheid, die gelegen is in de ordening van de materie. Deze orde-
ning is niet in de gehele natuur tot een gelijke hoogte ontwikkeld. Het
levende is in zo ver anders dan de atomen en moleculen waaruit het is
opgebouwd, dat deze bouwstenen in het levende een hogere, complexer or-
dening tonen. De mate van geordend zijn van de stof is, ook in al wat leeft.

1 Drs. W. J. L Gulden en Dr. M. J. Dobbelaar; resp. adjunct directeur en direc-
teur van het Centraal Dierenlaboratorium van de medische faculteit van de
Katholieke Universiteit te Nijmegen; Kapittelweg 52.

niet gelijk. In de plant is de stof meer geordend dan in het mineraal, maar
in het dier weer meer dan in de plant en onder de dieren zijn het ten
slotte de wezens met het helderste bewustzijn, die de meest vergevorderde
vorm van ordening tonen (T e i 1 h a r d d e C h a r d i n, 1948).
De mens, die onderkent dat zijn leven en het bestaan van het heelal niet
zinloos is, erkent tevens dat de hoogste vorm van ordening ook de meest
waardevolle is. Hij voelt dit waardeverschil in het algemeen goed aan:
hij wordt onaangenaam getroffen door elke vorm van pijn bij het dier,
maar ook — al is het in mindere mate — als er schade wordt toege-
bracht aan een plant; en al is er geen enkel bezwaar tegen het gebruik
maken van delfstoffen, hij ervaart toch dat een verspillen ei-van niet juist
zou zijn.

Toch parasiteert de mens bij een verantwoord gebruik niet op de natuur.
Hij is immers zelf ook deel van de natuur; de ordening van de materie heeft
in zijn centraal zenuwstelsel zelfs de meest volmaakte vorm aangenomen.
Daarom draagt de mens bij aan de schoonheid van de natuur als hij de
minder volmaakte vormen van geordend zijn verstoort indien dit nodig is
om de volheid van zijn eigen stoffelijke ordening — het welzijn — te\'be-
reiken of te handhaven, zelfs als daartoe het welzijn moet worden verstoord
van het dier, dat toch het meest volmaakte is van de natuur buiten de
mens.

Daarenboven gehoorzaamt hij, bij zijn pogingen de wereld te vervolmaken
aan de opdracht van Hem, die alles geschapen heeft.

Niet voor iedereen is het duidelijk, dat ieder tot het welzijn van de mens
voerend gebruik van de natuur voor de gehele natuur juist heilzaam is;
daarom wordt dc geoorloofdheid van vooral zekere vormen van dier-
gebruik door sommigen in twijfel getrokken of zelfs ontkend. Hoewel de
dierexperimenten het duidelijkst weerstand opwekken, kunnen velen zich
ook maar moeilijk verenigen met het feit dat de omstandigheden waar-
onder de landbouwhuisdieren gehouden worden steeds verder af komen
te staan van het natuurlijke milieu. Wijsgerige formuleringen van het recht
van de mens op het gebruik van de natuur hebben niet altijd het bedoelde
resultaat gehad, zelfs als zij zoals in de bijdragen van Bender (1941-
1946) in — ook voor de niet filosofisch geschoolden — heldere bewoor-
dingen waren gesteld.

Dit is mede in de hand gewerkt door de omstandigheid dat het in de wijs-
begeerte vooral boeiend is het verschil tussen mens en dier te definiëren.
Zo is naar voren gebracht, dat het meest essentiële verschil tussen beiden is
dat alleen de mens verantwoordelijk is voor zijn handelingen; alleen hij
inmiers heeft de vrijheid binnen het geheel van de omstandigheden die
zijn leven bepalen, zijn houding te kiezen. Dit is het wat de mens zijn eigen
waarde geeft. Omdat het dier die vrijheid niet heeft, mist het een in zich
zelf besloten waarde: het krijgt pas waarde als er een zin — betekenis —
aan is gegeven door de mens. Het dier is „een betrekkelijke waarde ten
bate van de mens"\' (Schillebeeckx, 1960).

Een bijkomende moeilijkheid van deze wijsgerige beschouwing is, dat hij
zo ver van de in de exacte wetenschappen gebruikelijke denkwijze afwijkt,
dat het voor de beoefenaars van die wetenschappen moeilijk is de steek-
houdendheid ervan kritisch te beoordelen. In het dagelijks leven wordt het
verschil in waarde tussen mens en dier aanleiding te menen, dat de be-

langen van mens en dier aan elkaar tegengesteld kunnen zijn en dat dan
de mens de eerste rechten heeft. In die zin wordt bijvoorbeeld door D r a g-
stedt (1960) bij zijn verdediging van het recht tot vivisectie gewezen
op de houding die de mens ook bij andere tegenstrijdige belangen gekozen
heeft als hij zegt:

„A constant battle is being waged with hordes of insects...".
In hetzelfde betoog wordt met gelijke bedoeling de volgende uitspraak
van Charles W. Eliot aangehaald:

„The humanity which would prevent human suffering is a deeper and truer
humanity than the humanity which would save pain or death to animals".
Zulk een verdediging van het dierexperiment kan, hoewel dit zeker niet
werd beoogd, een gevoel van onbehagen wekken om de vraag of, als de
menselijke geest dan zulke offers waard is, de geest van menselijkheid niet
zo groot moest zijn dat de mens bij de concurrentiestrijd om het geluk die
er tussen hem en het dier schijnt te bestaan, het bewust toebrengen van
leed aan het dier zou afwijzen.

Rtiys en ürtt (1941) hebben, uitgaande van dit gevoel van onbe-
hagen, de verwerpelijkheid van het dierexperiment — ook in de genees-
kunde — proberen aan te tonen door er op te wijzen dat de grootheid en
het geluk van de mens liggen in het liefhebben van medemens en dier.
Iedere mens, menen zij, die er mee instemt dat om zijn eigen leed te
verkleinen pijn wordt aangedaan aan dieren, doet te kort aan het ideaal
van de liefcle en dus aan zijn eigen geluk. Deze beschouwing is een duide-
lijke reactie op de stelling dat het dier het slachtoffer zou moeten zijn
van \'s mensen recht op geluk.

De afkeer van de controverse tussen mens en dier drijft sommigen zo ver,
dat door hen aan het dier in feite een recht op eigen geluk wordt toege-
kend of, als een duidelijk omschreven recht van het dier als onverdedig-
baar wordt onderkend, ten minste een recht op bescherming (Beijers,
1961).

Ook de formule dat „de mens bijdraagt aan de schoonheid van de natuur
als hij, indien dit nodig is om zijn eigen welzijn te bereiken of te hand-
haven, gebruik maakt van de hem omringende natuur en zelfs van het
dier" kan de opmerking uitlokken, dat het dier dat door de mens gebruikt
wordt, daar toch zelf geen voordeel van ondervindt. Zo kan teleurstelling
ontstaan om de natuur en om haar wetten. Het is inderdaad niet eenvoudig
de natuur te bewonderen, waar zij in de hardheid van de strijd om het be-
staan en in de veelvuldigheid van mislukkingen bij de evolutie misvor-
mingen, pijn en dood, ook bij het onschuldige dier, veroorzaakt. Maar zijn
deze tekorten niet nog meer dan de bewijzen van cen onvermogen van
de natuur juist de --- weliswaar ongelukkige -- gevolgen van haar groot-
heid: van het feit namelijk dat aan de materie bij zijn evolutie „de vrijheid"
werd gelaten zich volgens eigen wetten te ontplooien. Een „vrijheid" die
wel door het wetmatige verloop van het samenspel der natuurlijke krach-
ten reeds van af het ontstaan van de materie geheel gedetermineerd was
(en die zo niet in tegenspraak is met de overtuiging van de gelovige mens),
maar die toch de mogelijkheid biedt om juist de lioogste vormen van har-
monie te laten ontstaan.

Dat wil niet zeggen, dat er geen ruimte meer zou zijn voor mededogen met
het dier dat we pijn moeten veroorzaken. De pijn, de misvorming en de

dood zijn immers altijd wanklanken, disharmonieën. Wij moeten er boven-
dien aan denken, dat de mens door het des-organiserende van zijn tekort-
komingen wel allereerst aan zich zelf schade berokkent, maar ook aan de
natuur meer schade en bij het dier meer pijn veroorzaakt dan zonder zijn
vrijwillig tekortschieten nodig was geweest.

Het is daarom belangrijk zich te realiseren, dat ieder mens wel het recht
heeft van de natuur gebruik te maken, maar niet verder dan hij voor hel
bereiken of handhaven van zijn lichamelijke en geestelijke gezondheid nodig
heeft. Deze norm is niet zo gemakkelijk te hanteren; er zijn immers grote
\\erschillen in de voor de handhaving of ontplooiing noodzakelijke behoef-
ten - - en dus in de rechten \\ an de mensen onderling. Hoe weldadig de ka-
meraadschappelijke \\erhouding van de mens tot zijn huisdier ook is (ook
binnen de verhouding van de natuur is dit — na de liefde van de mens tot
zijn medemens — de hoogste vorm van ordening), toch maakt deze niet
voor iedereen de andere wegen tot het verkrijgen \\an de gezondheid over-
bodig.

Het zal niet mogelijk zijn een voor allen geldende richtlijn op te stellen
zonder de een in zijn wezenlijke rechten te kort te doen en de ander meer
toe te staan dan waar hij aanspraak op kan maken. Bij het gebruik maken
van de natuur, en ook van de resultaten van het dierexperiment, kan alleen
een persoonlijke verantwoordelijkheid gelden. Dit houdt in, dat alleen die
dierexperimenten verboden of onmogelijk gemaakt mogen worden, die re-
sultaten afwerjien die voor geen enkel mens van werkelijk nut zijn.

De noodzaak \\an dierproeven in de geneeskunde voor een snelle leniging
van het leed van de mens is — ook al zijn de proefuitkomsten slechts na
minder of meer aanpassingen voor de mens geldig -- boven iedere twijfel
verheven, waarmee de plicht naast het dierexperiment ook gebruik te ma-
ken van andere onderzoekingsmethoden, door tegen.itanders van de vivi-
sectie zo gaarne aangehaald, niet wordt ontkend.

Ten ovei-vloede moge worden opgemerkt, dat ook de natuiu\' er niet mee
gebaat zal zijn als geneesmiddelen worden geweigerd aan hen die hun ziekte
aan zich zelf te danken hebben. Inderdaad zal in de sreneeskunde de snelste

Ook de belangrijke jilaats \\an het dierexperiment in de technisch-econo-
mische ontwikkeling staat vast. Bij het beoordelen van het ruit van een ver-
groting van de produktiviteit zou het niet billijk zijn de welvaart van het
Westen, die weliswaar ook een gevolg is van een gebrekkige verdeling der
goederen tussen de volkeren, als een argument aan te voeren tegen de ge-
oorloofdheid tegen de plicht zelfs, vivisectie in de technisch-economische
sfeer ten bate van de gehele wereldbevolking te verrichten. Zo dient ook de
produktiviteit van de huisdieren met alle middelen opgevoerd te worden,
zolang de wereldbevolking in zijn geheel tekort komt.

Maar het zou ook niet juist zijn dierproeven te verbieden die worden uitge-
voerd om de toepassing van bijvoorbeeld nieuwe verfsoorten te kunnen ver-
antwoorden, of die het mogelijk maken virusziekten bij bloembollen te be-
strijden. Zelfs dierjjroeven in dienst van de ontwikkeling van nieuwe cosme-
tica moeten wij juist achten, zolang wij niet allen van oordeel zijn, dat de
ontwikkeling en de verkoop van zulke produkten verboden moet worden.
Als het welzijn van het dier geheel in overeenstemming met de zin van de
natuur wordt opgeofferd voor dat van de mens, behoeft dit in het geheel

Burgemeester en wethouders van Hoorn roepen sollicitanten
op voor de betrekking van

Salaris ƒ18.228,- - ƒ21.720,- per jaar (6 eenjaarlijkse ver-
hogingen), exclusief huurcompensatie.

Aanstelling boven het minimum salaris is niet uitgesloten. Ver-
plaatsingskosten-, studiekosten- en premiespaarregeling zijn
van toepassing.

De gemeente is aangesloten bij het Instituut Ziektekosten
Ambtenaren Noord-Holland.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen binnen veertien dagen
na het verschijnen van dit blad te richten aan burgemeester en
wethouders van Hoorn.

geen verravvend effect te hebben op degenen die daarbij betrokken zijn.
Voorwaarde echter is dat zij zich ervan bewust bhjven, dat hun ingrepen
- ook al verlopen die \\ oor het dier pijnloos — een verstoring zijn van de
ordening van de natuur, die alleen tc verantwoorden is doordat er mensen
zijn die de resultaten ervan nodig hebben om er hun welzijn mee te ver-
groten. Dit besef en het strcx en de grens \\\'an onze peisoonlijke rechten niet
te overschrijden kunnen alleen blijvend zijn als wij liefde hebben voor het
dier in die zin, dat wij bekommerd zijn om zijn pijn en ons verheugen om
zijn welzijn.

Duidelijk zal zijn dat de plicht de ordening te verhogen tevens inhoudt, dat
aan de natuur zo weinig mogelijk schade wordt aangedaan. Juist de dieren-
arts kan door de snelle ontwikkeling van de veterinaire wetenschap er steeds
meer toe bijdragen, dat aan zo weinig mogelijk dieren zo gering mogelijk
letsel wordt toegebracht; zijn werkzaamheden dienen daardoor niet alleen
meer dan ooit het heil van de mens, maar zijn evenzeer steeds meer tot heil
\\ an het dier. De plicht zo weinig mogelijk schade aan te brengen kan voor
hem toch aanleiding zijn om door middel \\ an het zuiver wetenschappelijk
onderzoek de wetten van de natuur te bestuderen, zelfs als het nodig is daar-
bij dieren op te offeren, en eveneens om dieren te doden die de produktivi-
teit van een groep dieren in gevaar brengen.

Niet in de laatste plaats moet ook de dierenarts zichzelf en zijn medemens
voortdurend duidelijk het persoonlijke \\ oor ogen houden, niet alleen van de
rechten op dc resultaten van het dierexperiment, maar ook op alle vormen
\\\'an gebruik van dieren. De bij het dierexperiment betrokken dierenarts kan
door zijn werkzaamheden er toe bijdragen dat zowel de proefdieren als de
proefomstandigheden van zodanige kwaliteit zijn, dat het gewenste resultaat
met zo weinig mogelijk schade \\oor het dier verkregen wordt, al zal ook hij
in de bijzondere \\oorzicningen voor de dieren niet verder mogen gaan dan
tegenover de medemens verantwoord is. In een volgend artikel zal nader
op deze mogelijkheden worden ingegaan.

Het gebruik van dieren voor dierproeven is, zoals alle andere gebruik van de natuur
door dc mens, een onvermijdelijk gevolg van het feit dat de mens deel is van de
natuur. Daar de mens ook binnen de verhoudingen van de natuur het kroonstuk is,
brengt hij door dit gebruik geen schade aan, maar doet hij de natuur juist tot haar
recht komen. Ieder mens heeft het recht op gebruik van de natuur voor zover dit
nodig is om zijn lichamelijke en geestelijke gezondheid te bereiken of te handhaven.
Daardoor hebben niet alleen dc dierproeven die in het belang van de volksgezond-
heid genomen worden hun plaats en betekenis, maar ook onderzoekingen met behulp
van dieren voor de technische en economische ontwikkeling en zelfs voor de cosme-
tische industrie en de bestrijding van ziekten bij bloembollen. Het is alleen juist die
dierproeven te verbieden die voor geen enkel mens van werkelijk nut zijn. Het streven
de grens van de persoonlijke rechten niet te overschrijden kan alleen blijvend zijn,
als men bekommerd is om de pijn en verheugd over het welzijn bij het dier.
De dierenarts kan er toe bijdragen, dat het dierexperiment steeds meer aan zijn be-
doelingen beantwoordt door er aan mee te werken, dat de resultaten van dierexperi-
menten ten koste van minder moeite en dus sneller kunnen worden verkregen en dat
daarbij — voorzover de daarvoor nodige maatregelen tegenover de medemens ver-
antwoord zijn — aan zo weinig mogelijk dieren zo gering mogelijk leed wordt toe-
gebracht.

The use of animals for experimental purposes, like any other use of nature by man,
is an inevitable result of the fact that man is a part of nature. As man also is
nature\'s masterpiece, he will not cause damage by this use but rather do full justice
to nature. Every individual is entitled to utilize nature to the extent to which this
is essential to restoring or preserving his physical and mental health. Therefore, not
only those experiments on animals, which are carried out in the interests of public
health, have a place and significance of their own, but this also holds true of ex-
perimental studies designed to advance technical and economic development, and
even of those in the field of the cosmetic industry and the control of disease in
bulbs. Only those experiments on animals, which are of no real use to anyone
should be prohibited. The tendency not to overstep the bounds of personal rights
can only be permanent when there is concern about pain and joy at the wellbeing
of animals.

The veterinarian can help to ensure that experiments on animals will increasingly
serve their purpose by seeing to it that the results of experimental studies are ob-
tained at the cost of less trouble and consequently more rapidly and that — in so
far as the necessary measures are justified with regard to his fellows — the smallest
harm is inflicted to the smallest possible number of animals.

L\'emploi d\'animaux pour des experiences, comme tout autre emploi de la nature
par l\'homme, est la conséquence inévitable du fait que l\'homme fait part de la
nature. Puisque l\'homme en est le couronnement, aussi à l\'intérieur des relations de
la nature, il ne lui nuit pas par cet emploi, mais au contraire il lui rend justice.
Tout homme a le droit d\'employer la nature en tant qu\'il le faut pour atteindre ou
pour maintenir sa santé physique ou mentale. Pour cette raison non seulement les
expériences animales prises dans l\'intérêt de l\'hygiène publique ont leur raison
d\'être et leur importance, mais aussi des recherches à l\'aide d\'animaux pour le
développement technique et économique et même pour l\'industrie cosmétique et la
lutte contre les affections morbides des oignons à fleur. Il n\'est juste d\'interdire que
les expérimentations animales n\'ayant aucune utilité réelle pour aucun homme. La
tendance à ne pas franchir les limites des droits personnels ne peut être permanente
que si l\'on est en peine de la douleur de l\'animal et que l\'on se réjouisse de son
bienctrc.

Le médicin vétérinaire peut contribuer à ce que l\'expérience avec des animaux
réponde de plus en plus à son but, en coopérant à ce que les résultats des expérien-
ces soient obtenus aux frais dc moins de peine et par suite plus rapidement, et que
— en tant que les mesures nécessaire sont justifiées vis à vis de l\'humanité — l\'on
fasse souffrir le moins possible le nombre d\'animaux le plus petit possible.

Die Verwendung von Tieren für Tierproben ist wie jede andere Nutzbarmachung
der Natur durch den Menschen eine unvermeidliche Folge der Tatsache, daß der
Mensch selbst ein Teil der Natur ist. Da der Mensch auch innerhalb der Natur-
verhältnisse die Krönung darstellt, fügt er durch diese Benutzung der Natur keinen
Schaden zu, sondern lässt sie gerade zu ihrem Recht kommen. Jeder Mensch hat das
Recht von der Natur Gebrauch zu machen, sofern dies nötig ist, um seine körper-
liche und geistige Gesundheit zu pflegen oder in Stand zu halten. Dadurch haben
nicht allein die Tierproben, die zum Nutzen der Volksgesundheit genommen werden
ihren Platz und ihre Bedeutung, sondern auch Untersuchungen mit Hilfe von Tieren
für die technische und wirtschaftliche Entwicklung und selbst für die kosmetische
Industrie und Krankheitsbekämpfung bei Blumenzwiebeln. Richtig ist, nur die-
jenigen Tierproben zu verbieten, die für keinen Menschen von wirklichen Nutzen
sind. Das Bestreben, die Grenze der persönUchen Rechte nicht zu überschreiten,

kann nur von Dauer sein, wenn einem der Schmerz des Tieres zu Herzen geht und
man über sein Wohlbefinden erfreut ist.

Der Tierarzt kann dazu beitragen, daß das Tierexperiment immer mehr seinen Er-
wartungen entspricht, indem er daran mitarbeitet, daß die Resultate von Tierex-
perimenten mit weniger Mühe und deshalb schneller erreicht werden können und
dass dabei — insofern die dafür nötigen Massregeln gegenüber dem Mitmenschen
verantwortet sind — möglichst wenigen Tieren möglichst wenig Schmerz zugefügt
wird.

El uso de animales para experimentos con animales es como todo el otro empleo de
la natura por el hombre una consecuencia inevitable del hecho que el hombre es parte
de la natura. Como el hombre es la corona, también entre las proporciones de la
natura, no causo dano por este uso, sina hace justamente rcsaltar la natura.
Gada hombre tiene el derecho para usar la natura en lo que esto et ncccesario para
llegar o mantener su salud fisica o espiritual. Por eso no solo tienen su posiciôn y signi-
fica do los experimentos con animales que se toman en el interés de la salud publica,
sino también los exâmcnes con ayudo de animales para el desarrollo técnico y econó-
mico y para la industria cosmética y la lucha de enfermedades en bulbos siquiera.
Solamente es justo prohibir esos experimentos con animales que no scan realmente
utiles para ningûn hombre. El empeno de no traspasar la fronticra de los derechos
peresonales solo pucdc ser duradero, si sc cuida del dolor y se alegra de la buena
salud del animal.

El veterinario puede contribuir que cl experimento con animales respuesta siempre
mâs a sus intenciones colaborando que se pueden obtenir los resultados de experi-
mentos con animales a coste de menos pena y pues mâs rapidamente y que con eso
se da un dolor cuanto menos posible a animales lo menos posible — en lo que estân
justificadas las medidas para eso enfrente al prôjimo.

Bender, L.: Heeft het dier rechten? Het Schild, 23, 8, (1941-1946).
B e ij e r s, J. A. : Verslag over het Symposion over dc verhouding van mens en dier.

Tijdschr. Diergeneesk; 86, 65, (1961).
D r a g s t e d t, L. R. : Ethical considerations in the use and care of laboratory ani-
mals. J. Med. Educ., 35, 2, (I960).
R u y s, A. en O r t t. F.: De strijd tegen de vivisectie. \'s-Gravenhage, 1941.
S c h i I 1 e b e e c k X, E. : De zin van het dier voor de mens. R.K. Artsenblad, 39, 59,
(1960).

Teilhard de Chardin, P. : Le phénomène humain (1948), in dc Nederlandse
vertaling Het verschijnsel mens. LItrecht-.Antwerpen, (1958).

Van hennen die stamverschillen in de behoefte aan arginine vertoonden werden na-
komelingen verkregen (le generatie) die eveneens duidelijke verschillen in behoefte
vertoonden. De gemiddelde gewichten (op de leeftijd van 29 dagen) van de twee
groepen kuikens waren resp. 210 g en 121 g, bij verstrekking van een arginine-arm
rantsoen. Verschil in de behoefte aan lysine werd niet geconstateerd.

Hoewel er verband bsetaat tussen het moment van haaruitval cn dat van nesten
maken bij drachtige konijnen, kunnen deze twee verschijnselen ook onafhankelijk van
elkaar optreden. Genoemde verschijnselen worden blijkbaar niet door eenzelfde
mechanisme in het lichaam veroorzaakt.

(Een praktijkonderzoek naar het klinische beeld,
het voorkomen, de aetiologie en de therapie
van tussenklauwpanaritium).

Het tussenklauwpanaritiiim is decennia lang een der meest voorkomende
kreupelheidsoorzaken bij het rund geweest. Talrijke, vaak zeer uiteenlopen-
de behandelingsmethoden zijn in binnen- en buitenland door praktizerende
en aan klinieken werkzame dierenartsen beschreven. Na de tweede wereld-
oorlog leek, wat de behandeling betreft, de oplossing in de toediening van
sulfapreparaten, per injectionum dan wel per os, gevonden. De tijd van
het moeizame kreupelheidsonderzoek en de vaak, zowel \\oor dicrenaits
als eigenaar, tijdrovende behandelingsmethode, leek voorbij.
Ondanks de, bij oppervlakkige beschouwing, frappante therapeutische suc-
cessen, speciaal in het acute stadium der ziekte verkregen na de toediening
van de moderne therapeutica, bleef er twijfel bestaan over de juistheid
der diagnose en ook van de therapie. De eigen waarnemingen in de prak-
tijk, zowel als de bestudering van de literatuur toonden duidelijk aan, dat
het van groot belang was, uit de veelheid der kreupelheidsoorzaken, ge-
paard gaande met zwellingstoestanden in het gebied van tussenklauwspleet
en kroonrand, een ziektebeeld af te zonderen, dat als het tussenklauw-
panaritium van het rund beschouwd kan worden. Er dienen onder ver-
staan te worden, de acuut verlopende, flegmoneuze ontstekingsprocessen,
die zich afspelen op de grens van de klauwen en de weke delen van de
ondervoet, die gelegen zijn in de tussenklauwspleet of de onmiddellijke
omgeving ervan.

Het proces heeft in het algemeen een sterke neiging om in de diepte door
te dringen. Zijn in verder gevorderde stadia de necrotiserende processen
uit de onderhuidse weefsels overgegaan ojj b.v. dc pezen, de peesscheden,
het been of op het klauwgewricht, dan heeft men te doen met complicaties
van het tussenklauwpanaritium.

In de literatuur worden Streptokokken, necrosebacillen, Corynebacterium
pyogenes en zelfs een filtreerbaar virus als de veroorzaker van bedoeld pro-
ces beschreven. Geen enkele auteur deelt echter mee op welke onderzoe-
kingen of proefnemingen hun uitspraken gebaseerd zijn.
Bij het eigen onderzoek zijn bij enkele dieren, welke aan een acuut tussen-
klauwpanaritium leden direct uit het proces enkele entingen verricht op

2 Dr. R. P. Hendrikse; praktizerend dierenarts te Groot-Ammers, Kerkstraat B-28.

en in enige voedingsbodems. Steeds bleken deze na 24 uur bebroeden niet
in staat te zijn, het inzicht omtrent de bacteriologie van dit vraagstuk te
verruimen, omdat ze overgroeid waren met Escherichia coli.
Daarom werd besloten een effectievere methode te kiezen. Vijf dieren van
verschillende leeftijden, lijdende aan een acuut tussenklauwpanaritium
werden opgeofferd. .\\1 deze dieren hadden een laesie in de tussenklauw-
spleet, zodat rekening gehouden diende te worden met secundaire infecties.

Na grondige reiniging van de hetzij in de carpaal- hetzij in de tarsaal-
gewrichten geëxarticuleerde ondervoeten werden uit het pathologisch proces
fn de tussenklauwspleet zelf en (x>k uit \\ erschillende plaatsen van het rond-
om de kroonrand gelegen weefsel, dat in gevallen van tussenklauwpanari-
tiimi steeds mede in het ontstekingsproces is betrokken, uitstrijkpreparaten
gemaakt en gekleurd \\olgens Gram en met Loefflers methyleenblauw. De
preparaten, gemaakt uit het pathologisch proces in de tussenklauwspleet,
bleken microscopisch steeds te bevatten: Streptokokken, Spherophorus ne-
crophorus cn Clostridium.

In het ontstekingsvocht aan de voor- zowel als aan de achterzijde van de
kroonrand en ook v;m de hoger gelegen plaatsen, werden geen bacteriën
aangetroffen.

Ook werd uit de hier\\ oor genoemde plaatsen geënt op en in bepaalde voe-
dingsbodems.

De entingen, verricht uit het pathologisch proces resulteerden in de kweek-
isolaties Van de volgetide bacteriesoorten: Streptococcus uheris, Sphero-
phorus necrophorus, Clostridium tetanomorphum.
Bij één dier werden ho\\endien diplokokken aangetroffen.
De entingen, verricht uit andere plaatsen \\ an het ontstekingsproces hadden
een negatief verloop. Alle aangelegde cultures bleken steriel te zijn.

Om antwoord te kunnen geven op de vraag, welke van deze bacteriesoorten
of eventuele combinatie er\\an de infectie tot stand brengt, zijn verschil-
lende infectieproeven gedaan.

.Mlerecrst werden reinculturcs gekweekt en met deze reincultures afzonder-
lijk en met diverse combinaties werden kleine groepen ])roefdieren ge-
ïnfecteerd, door in de tussenklauwspleet ml subcutaan in te spuiten.
Deze (iroeven hebben gelceid, dat met elke willekeurige combinatie van
deze kiemen gevallen \\ an tussenklauwjianaritium kunnen worden opgewekt,
mits Spherophorus necrophorus in deze combinatie aanwezig is. Met de
reincultuur van Spherophorus necrophorus alleen gelukte dit eveneens, ter-
wijl infectieproeven met reincultures van de andere drie gevonden soorten
een negatief resultaat opleverden.

Uit de infectieproeven kan derhalve geconcludeerd worden, dat Sphero-
phorus necrophorus de belangrijkste rol speelt bij het ontstaan van tussen-
klauwpanaritium bij runderen, zodat bij de therapie in de eerste plaats aan
de beïnvloeding van dit micro-organisme valt te denken.

In tegenstelling tot literatuurmededelingen is de aandoening gedurende de
jaren, waarin het onderzoek heeft plaats gevonden, utisluitend bij run-
deren waargenomen.

De verrichte waarnemingen bevestigen voor een groot deel de gegevens,
die in de literatuur worden vermeld. Gedurende de onderzoekperiode zijn
namelijk gevallen van tussenklauwpanaritium vastgesteld bij dieren, die
in leeftijd varieërden van drie weken tot 14 jaar.

Verder is gebleken, dat de frequentie van de ziekte sterk verhoogd is in
de leeftijdski asse van 1-5 jaar, met een maximum in de klasse van 2-4 jaar.

3. Het voorkomen van de ziekte gedurende een aan-
tal jaren op verschillende bed r ij ven.

Er zijn op ruim 200 bedrijven waarnemingen verricht. Op 56 hiervan werd
de ziekte waargenomen bij slechts één dier. Daarnaast kwamen 31 be-
drijven voor, waar de aandoening 11 of meer keer werd vastgesteld, ter-
wijl daar jaarlijks, of in ieder geval enkele jaren achtereen, uitbraken van
belangrijke omvang bleken voor te komen. Tussen deze uitersten in vindt
men de meeste bedrijven, namelijk die, waar jaarlijks of om de paar jaar
enkele dieren door deze plaag werden bezocht.

Het is tijdens het onderzoek niet gelukt factoren aan te wijzen, op grond
waarvan het grote verschil in optreden van de ziekte op diverse bedrijven
te verklaren is.

In overeenstemming met de literaturgegevens werd de ziekte veel vaker
aan achter- dan aan voorbenen geconstateerd. Van de 1058 gevallen van
tussenklauwpanaritium, die gedurende de weideperiode werden behandeld,
deed de ziekte zich bij 189 dieren (18%) aan één der voorbenen voor. Van
de overige 358 gevallen, die tijdens de stalperiode werden geconstateerd,
was dit bij 38 patiënten (11%) het geval.

liij statistische bewerking van deze gegevens blijkt het verschil significant
te zijn: P — 0.002.

De ziekte is het meest waargenomen tijdens de maanden april tot en met
september, het minst gedurende de herfstmaanden, terwijl in januari, fe-
bruari en maart weer een geringe toename viel te constateren. Er bleek
een duidelijk seizoeneffect te bestaan, een statistische toets om dit aan te
tonen, was overbodig. De meeste gevallen komen voor gedurende de droge
maanden.

De mening van vele auteurs, namelijk, dat vocht in elke vorm bevorderlijk
is voor het optreden van de ziekte, kon op grond van de verrichte waar-
nemingen niet worden bevestigd.

Evenmin kon met zekerheid worden aangetoond, dat nachtvorst en mist
bevorderlijk zijn voor het optreden van tussenklauwpanaritium.

Evenmin bleek er aanleiding te bestaan om minder goede hygiënische om-
standigheden op de bedrijven als predisponerend te beschouwen.
,\\angezien bij nagenoeg alle patiënten met tussenklauwpanaritium een
min of meer grote laesie in de tussenklauwspleet of de onmiddellijke omge-
ving ervan werd aangetroffen, is het zeer aannemelijk, dat alles, wat be-
schadiging van deze delen van de ondervoet in de hand kan werken, als
predisponerend voor het optreden van de ziekte beschouwd moet worden.
■Mie irriterende voorwerpen, zoals stenen, puin, grint, kolensintels en
ook distels, dienen daarom als begunstigende factoren beschouwd te wor-
den.

In de literatuur werden gegevens aangetroffen, die erop duiden, dat
drachtigheid, de preventieve mond- en klauwzeerenting en ook bepaalde
\'oedingsstoffen het optreden van panaritium in de hand werken. Tijdens
ït eigen onderzoek is hiervan niets gebleken.

De diagnose is gebaseerd op de ziektegeschiedenis, op klinische tekens en
op het onderzoek van het betreffende lichaamsdeel.
De klinische verschijnselen zijn:

2. zwelling van de voet, voornamelijk rondom de kroonrand, in de tussen-
klauwspleet en in het gebied onder de bijklauwen, eventueel oplopend
tot boven het kogelgewricht;

3. roodheid van de huid rondom de kroonrand en in de tussenklauw-
spleet, alsmede in het gebied onder de bijklauwen;

5. aanwezigheid van een huidlaesie in de tussenklauwspleet met min of
meer uitgebreide necrose van het eronder liggend weefsel;

Van 1416 tijdens het onderzoek gecontroleerde dieren, werd bij 1382 pa-
tiënten een laesie in de tussenklauwspleet aangetroffen, zodat het zeer
waarschijlijk is, dat deze als de porte d\'entrée van de infectie beschouwd
moet worden.

Er is onderscheid gemaakt tussen lichte, matige en ernstige gevallen. Op
basis van genoemd onderscheid werden alle gevallen van tussenklauw-
panaritium tabellarisch ingedeeld, waaruit gebleken is, dat gedurende de
weideperiode relatief meer ernstige gevallen voorkomen dan tijdens de
stalperiode. Het verschil is significant: P = < 0,001.

Ook hier is de indeling in lichte, matige en ernstige gevallen gehandhaafd
en op grond van statistische berekeningen bleek, dat met een betrouwbaar-
heid van 0.95 de volgende uitspraken konden worden gedaan:
In lichte gevallen vertoont 48-60% van de patiënten temperatuusverho-
ging, in matige en ernstige gevallen 90-94%.

Van 111 tijdens het onderzoek gecontroleerde aspecifieke gevallen hadden
slechts 49 dieren tcmperatuursverhoging, meestal van slechts enkele tien-
den graad C.

Indien men twijfelt met een typisch geval van tussenklauwpanaritimn te
doen te hebben, kan de temperatuur derhalve beschouwd worden als een
zeer waardevol diagnosticum.

Het verloop en de prognose van tussenklauwpanaritium, dat bij koeien
acuut of subacuut \\erloopt, is gunstig Indien voor de genezing gebruik
wordt gemaakt van antibiotica of chemotherapeutica. De genezing is af-
hankelijk \\an de uitgebreidheid van het j^roces. Hoe ernstiger het been
is aangetast, des te meer necrose is er in de tussenklauwspleet aanwezig.
Hoe meer weefsel verloren is gegaan, des te langer duurt het, voordat de
aangerichte schade is hersteld. Ook is de kans, dat zich op deze plaats caro
luxurians vormt groter, naarmate de wondgenezing meer tijd \\ordcrt. Deze
complicatie wordt vaak dc reden voor nieuwe klachten.
Door een aantal patiënten een schijnbehandeling te geven is aangetoond,
dat spontaan herstel van de ziekte voorkomt.

De ziekte werd tijdens het onderzoek nooit waargenomen bij een dier, dat
drie weken of langer van te voren met deze aandoening te kampen had
gehad. De meest aannemelijke verklaring hiervoor is, ilat de koeien een
innnuniteit tegen de ziekte hadden verkregen.

Tijdens de eigen onderzoekingen werd in naxolging van literatuurmede-
delingen aan \\olwassen koeien 200 cm» sulfamezathine 16% per os toe-
gediend, de eerste dag 100 cm3, de beide volgende dagen telkens .50 cm3.
BloedspiegelbeiJalingen hebben aangetoond, dat de hoogste bloedconcen-
tratie bereikt wordt 8 uren nadat het middel wordt ingegeven en dat deze
gemiddeld 2,8 mg% bedraagt, belangrijk lager dus clan volgens de lite-
ratuur vereist wordt voor het bewerkstelligen van een goed therapeutisch
effect.

In totaal werden 864 dieren met tussenklauwpanaritium in verschillende
stadia met sulfamezathine behandeld, hetzij per os, hetzij parenteraal.
Hiervan genazen na één behandeling 785 of wel 90,8%. Na een tweede be-
handeling was dit percentage gestegen tot 97,3.

Naar aanleiding van literatuurgegevens, waarin gemeld wordt, dat ook
jjenicillino een goed therapeuticum tegen deze aandoening is -- volgens
sommige auteurs zelfs beter dan sulfamezathine — zijn ook met dit pre-
paraat een aantal dieren behandeld. \\\'olwassen koeien werden ingespoten
met IJ/2-2 miljoen eenheden procaïne-penicilline, gecombineerd met 2/2-
3/2 miljoen eenheden dihydrostreptomycine: jonge dieren kregen af-
hankelijk van het lichaamsgewicht — een geringere hoeveelheid toegediend.
Op deze manier werden 244 dieren behandeld en op grond van statistische
berekeningen bleek de conclusie gerechtvaaidigd, dat de behandeling met
sulfamezathine een hoger percentage genezingen geeft dan met peniciline.
Tevens werd een aantal dieren behandeld met terramycine. De bereikte
resultaten waren gunstig.

Daarbij is gebleken, dat genoemd preparaat voor de behandeling van
tussenklauwpanaritium niet geschikt is. Gevoeligheidsbepalingen van de
uit het pathologisch proces geïsoleerde bacterien t.o.v. antibiotica en
chemotherapeutica hebben o.a. aan het licht gebracht, dat deze kiemen
\\\'oor stre])tomycine ongevoelig zijn.

Het proefschrift wordt besloten met de behandeling van enkele compli-
caties cn in dit verband wordt speciaal de aandacht gevestigd op het
meervoudige enzympreparaat Varizyme.

Deze dienen gericht te zijn tegen de predisponerende omstandigheden. Het
is aan tc bevelen om na een panaritimnuitbraak desinfectiemaatregelen
te nemen, bijvoorbeeld door in nauwe passages bakken met b.v. Halamid-
oplossing 1-2% te plaatsen. Omdat tussenklauwpanaritium gedurende de
stalperiode significant meer aan de achterbenen dan aan de voorbenen
voorkomt, is dagelijks 1 of 2 maal bespuiten van de onderbenen en de
standplaats met bovengenoemd desinfectiemiddel aau te bevelen.
Omtrent de preventieve invloed van bepaalde voedingsstoffen zijn geen po-
sitieve aanwijzingen verkregen. Sommige auteurs bevelen toediening van
Carotine (vit. A) aan. Evenmin is ervaring verkregen omtrent de even-
tueel gunstige preventieve werking van antibiotica door het rantsoen.
Een cioehnatige klauwverzorging is voor het tegengaan van tussenklauw-
panaritium van geen betekenis. Wel moet het voorkómen van regelmatige
wisselingen in de veestapel als een preventieve maatregel worden be-
schouwd.

Isoleren en stalrust geven van aangetaste dieren is eveneens sterk aan te
bevelen. Dit laatste vooral, omdat verwacht mag worden, dat de genezing
van de tussen de klauwen gelegen wond vlugger zal verlopen. Tevens wordt
de kans op besmetting van andere dieren kleiner.

De belangrijkste preventie van het aantal ziektegevallen moet gezocht
worden in het voorkomen van beschadigingen van de tussenklauwspleet
en do onmiddellijke omgeving hiervan. Contact met distels, kolensintels,
puin en andere scherpe voorwerpen dient daarom zoveel mogelijk ver-
meden te worden.

Volgens literatuurmededelingen moet men om een therapeutisch effect
van cen toegediend sulfapreparaat te mogen verwachten, zorg dragen voor
een minimale bloedspiegel van mg% of wel .50 gamma per ml.
Tijdens eigen onderzoekingen werd aan volwassen koeien een zodanige
hoeveelheid sulfamezathine toegediend, dat een bloedconcentratie van
2,8 mg% of 28 gamma per ml werd verkregen. Desondanks waren de re-
sultaten alleszins bevredigend, het,geen als volgt verklaarbaar is. Bij ge-
voeligheidsbepalingen van de in het pathologisch proces aangetroffen bac-
teriën ten opzichte van chemotherapeutica en antibiotica is komen vast te
staan, dat Spherophorus necrophorus in de groei geremd wordt door 10
gamma sulfamezathine per ml voedingsbodem, terwijl dit met Streptococcus
uberis bij een hoeveelheid van 25 gamma niet het geval is. Gezien het feit,
dat de eerstgenoemde bacteriesoort als de verwekker van het proces moet
worden beschouwd, mag worden geconcludeerd, dat de toegediende hoe-

veelheden sulfame/athine voldoende groot zijn, om de therapeutische suc-
cessen te kunnen verklaren.

Spherophorus necrophorus, zowel als Streptococcus uberis, bleken bij de
gevoeligheidsbepalingen in de groei geremd te worden door slechts 2 gamma
penicilline per ml voedingsbodem. Met dit antibioticum worden dus bij deze
concentratie beide kiemen gedood. Daarom moet bij de therapie van de
ziekte aan penicilline de voorkeur worden gegeven.

Eerder is echter meegedeeld, dat statistische vergelijking van de behaalde
resultaten heeft aangetoond, dat de therapeutische successen met sulfa-
mezathine beter waren dan met penicilline. Bij de eigen experimenten kre-
gen volwassen dieren echter slechts 15 cm^ Depomycine (2^ miljoen E
procaïne-penicilline-G plus 3% miljoen E. dihydrostreptomycine base)
toegediend; jonge dieren naar evenredigheid minder. Deze dosis komt over-
een met een hoeveelheid van ongeveer 5500 E. per kg lichaamsgewicht, een
hoeveelheid, waarmee — zoals bloedspiegelbepalingen hebben aangetoond
— slechts concentraties van 25/2 E. per ml bloed worden bereikt.
Deze concentratie is weh-swaar hoger dan de in vivo benodigde hoeveelheid,
doch bij matige en vooral bij ernstige gevallen van tussenklauwpanaritium
treft men in de tussenklauwspleet vrij veel necrotisch weefsel en collateraal
oedeem aan, hetgeen voor een geneesmiddel, dat via de bloedbaan wordt
geappliceerd zodanige diffusiemoeilijkheden oplevert, dat in het ontstoken
gebied een lagere concentratie voorkomt dan in het bloed. Om een voldoen-
de therapeutisch effect te verkrijgen, zal dus in het bloed, althans tijdelijk,
een belangrijk hogere geneesmiddelconcentratie moeten bestaan.
Deze is niet te bereiken met een dosering van 15 cm3 Depomycine. Der-
halve verdient het aanbeveling de dosis te verhogen, totdat een blocd-
concentratie van b.v. 3-4 E. per ml wordt bewerkstelligd. Hiervoor is ten-
minste een dosering van 20 cm3 Depomycine nodig, zoals uit bloedspiegel-
bepalingen gebleken is. Nog beter is het om de helft van deze hoeveelheid
te vervangen door evenveel eenheden penicilline-Na, waarmee de beno-
digde bloedspiegel sneller tot stand komt.

Vermeld wordt, dat de aetiologie, de pathogene.se en de therapie van tii.ssenklatiw-
panaritium bij het rund, evenals de wijze van verspreiding, de invloed van de
huisvesting, van de bodemgesteldheid, van de voeding en van de klimatologische
omstandigheden niet met zekerheid bekend zijn.

Daar in de literatuur met de benaming „foot rot", respcrtievclijk panaritium, vele
aan dc ondervoeten van verschillende soorten huisdieren voorkomende kreupel-
heden en ontstekingsprocessen worden samengevat, is een nauwkeurige omschrijving
van het in dit werk bestudeerd tussenklauwpanaritium gegeven.
Als resultaat van entingen uit het pathologisch proces op vaste en in vloeibare
voedingsbodems werden geïsoleerd: Streptococcus uberis, Spherophorus necrophorus
en Clostridium tetanomorphum.

De infectieproeven hebben aangetoond, dat Spherophorus necrophorus de belang-
rijkste rol speelt bij het tot stand komen van de aandoening.
De aandoening werd alleen bij runderen waargenomen.

Op grond van statistische vergelijking werd aangetoond, dat de frequentie van
de ziekte sterk verhoogd is in de leeftijdsklassen van 1 •—• 5, met een maximum in
de klasse van 2 — 4 jaar. Bovendien is gebleken, dat de relatieve frequentie
van de ziekte aan de voorbenen gedurende de weideperiode hoger is, dan tijdens
de stalperiode. Het verschil is significant (P = 0,002).

Vervolgens worden verschillende in de literatuur genoemde predisponerende om-
standigheden voor het optreden van de ziekte aan een kritische beschouwing onder-
worpen. Gebleken is, dat alles wat in staat is de tussenklauwhuid te laideren als
predisponerend moet worden beschouwd.

Gebleken is, dat de tussenklauwhuid als de porte d\'entrée van de infectie moet
worden beschouwd.

Gewezen wordt op het feit, dat temperatuursverhoging een belangrijke aanwijzing
is voor een juiste diagnose.

Verder volgt een kritische beschouwing van de bereikte resultaten, mede in ver-
band met datgene, wat bij de gcvoeligheidsbepalingen van de gevonden kiemen
ten opzichte van antibiotica en chemotherapcutica aan het licht gekomen was. Hier-
bij bleek, dat Spherophorus necrophorus reeds in de groei geremd wordt door 10
gamma sulfamezathine per ml. voedingsbodem. Bij de hier toegepaste behandelings-
methode met behulp van sulfamezathine per os, werden maximaal bloedconcentraties
van 2,8 mg%, dat is 28 E. per ml bereikt, hetgeen als voldoende mag worden
beschouwd om dc goede therapeutische resultaten te kunnen verklaren.
Spherophorus necrophorus, zowel als Streptococcus uteris, werden in de groei ge-
remd door 2 gamma penicilline, de laatst genoemde bacteriesoort niet door 25
gamma sulfamezathine per ml voedingsbodem.

In verband met deze bevindingen wordt de wenselijkheid naar voren gebracht,
runderen mQt tussenklauvv^janaritium steeds te behandelen met penicilline, maar
de dosis zodanig hoog te nemen, dat in het ontstoken gebied een verantwoorde
therapeutische bloedspiegel ontstaat, door naast de toegepaste 1/s — 2 miljoen E.
procaïne-penicilline bovendien 1 /a — 2 miljoen penicilline-Na toe te dienen.

In this thesis is stated, that the aetiology, the pathogenesis and the therapy of
interdigital panaritium (foot rot) in the cow, together with the way of spreading,
the influence of housing, of the character of the soil, of the food and of the
climatic conditions, are not definitely known.

Because in the literature the names foot rot respectively panaritium comprise many
lamenesses and inflammatory processes occuring at the foot of various kinds of
domestic animals, an exact description has been given of the interdigital panaritium,
studied in this thesis.

It will appear from this description, that the following bacteria were isolated from
the pathological process in the interdigital area: Streptococcus uberis, Spherophorus
necrophorus, Clostridium tetanomorphum.

The infection tests have proved, that Spherophorus necrophorus plays the most
important part in effecting the interdigital panaritium of cattle.
Statistical comparison has proved, that the frequency of the disease has been
strongly increased in the ages from 1 — 5, with a maximum in the ages from
2 — 4 years.

Moreover is showed, that the relative frequency of the disease of the forelegs is
higher during the grazing-pcriod than during the house-period. The differences
proved to be significant (P = 0,002). The various circumstances mentioned in
the literature a,s predisposing for the occurrence of the disease are subjected to a
critical survey. It has appeared, that all what is able to damage the interdigital skin,
must be considered as predisposing for the outbreak of the disease.
Mention is made of the fact, that the skin should be considered to the portal of
entry of the infection.

The fact is indicated, that rise in temperature forms an important directive for a
correct diagnosis.

A critical review is given of the results attained, also in connection with what
has been found as a result of the sensitivity tests of the germs found with regard
to antibiotics and sulphonamides. For during these tests it has appeared, that
Spherophorus necrophorus was checked in its growith already by 10 gamma sulfa-

mezathine per millilitrc medium. For the method of treatment apphed here by
means of sulfamezathine per os, maximum bloodconeentrations of 2.8 m.^.% i.e.
28 E. per ml. were attained, which may be considered to be sufficient to explain
the good therapeutical results.

Spherophorus necrophorus as well as Streptococcus uberis were checked in their
growth by 2 gamma penicillin, the latter kind were not checked by 25 gamma of
sulfamezathine per ml. medium.

In connection with these results the desirability is put forward to treat cows
with interdigital panaritium always with penicillin, but to increase the dose in such
a way, that in the area inflamed, a reasonable therapeutical bloodconcentration is
created by applying 1 /q — 2 million E. penicillin-Na apart from 1 /2 — 2 million
E. procamc-penicillin.

L\'étiologie, la pathogenèse et la thérapie du panaris interdigital chez le bovin, de
même que le mode de propagation, l\'influence du logis et de la nature du sol, de
la nourriture et des circonstances climatologiques n\'ont pas encore été établis avec
certitude.

Comme la dénomination de „foot rot", respectivement le panaris, comprend dans
la littérature plusieurs claudications et processus d\'inflammation se présentant dans
les pieds de différentes espèces d\'animaux domestiques, on a donné une description
consciencieuse et détaillée du panaris interdigital étudié dans ce traité.
Comme résultat de cultures du processus pathologique sur des fonds de culture
solides et liquides on sut i.soler le Streptococcus uberis, le Spherophorus necrophorus
et le Clostridium tetanomorphum. Les expériences d\'infection ont démontré que le
Sph. necrophorus joue le rôle le plus important dans la genèse de l\'affection.
Le mal n\'a été constaté que chez des bovins.

Partant d\'une comparaison statistique l\'auteur a démontré que la fréquence du
mal est fortement élevée pour les animaux âgés de 1 à 5 ans, avec un maximum
à l\'âge de 2 à 4 ans. En outre il a paru que la fréquence relative du mal aux pieds
de devant est plus élevée dans la période du pâturage que dans la période à l\'étable.
La différence est importante: (P ^ 0,002).

Ensuite plusieurs circonstances nommées dans la littérature prédisposant au mal
sont examinées d\'un oeil critique. Il a paru que tout ce qui pourra blesser la peau
interdigitale devra être considéré comme prédisposant.

Il a paru que la peau interdigitale doit être considérée comme la porte d\'entrée de
l\'infection.

L\'auteur signale le fait que l\'élévation de la température est un indice important
pour un diagnostic correct.

Suit une considération critique des résultats acquis, vus cn relation avec ce qui
s\'était révélé pendant la détermination de sensibilité des germes trouvés par rapport
aux antibiotiques et aux chimiothérapeutiques. Il parut que le Sph. necrophorus est
déjà inhibé dans sa croissance par 10 gamma dc sulfamezathine par ml. de fond
de culture.

Pendant la méthode de traitement appliquée ici à l\'aide de sulfamezathine per os
on atteignit au maximum des concentrations de sang de 2,8 mg% ce qui équivaut
à 28 U. par ml, ce qu\'on peut considérer comme suffisant afin de pouvoir expliquer
les bons résultats thérapeutiques.

Le Sph. necrophorus, comme le Str. uberis, étaient inhibes dans leur croissance par
2 gamma de pénicilline, la dernière espèce de bactérie n\'était pas inhibée dans sa
croissance par 25 gamma de sulfamezathine par ml de fond de culture.
Du fait de ces résultats on exprime tout l\'intérêt qu\'il y aurait à traiter les bovins
souffrant du panaris interdigital toujours avec de la péicilline, mais de prendre une
dose d\'une hauteur telle que dans la région enflammée un niveau de sang théra-
peutique justifié se forme, par une administration supplémentaire de 1 /a à 2 millions

d\'U. dc pénicilline-sodium après l\'administration dc 1 yi à 2 millions d\'U. de péni-
cilline procaine.

Zuerst wird erwähnt, dass die Aetiologie, die Pathogenese und die Therapie des
Zwischenklauenpanaritiums, ebenso wie die Art und Weise des Vorkommens, der
Einfluss der Stallhaltung, der Bodenbcschaffenheit, der Nahrung und der Witte-
rungsverhältnisse nicht mit Sicherheit bekannt sind.

Zunächst wird auf die Schwierigkeit gev/iesen, das die Bezeichnung „foot rot" in der
englischen und Panaritium in der deutschen Literatur viele an den Zehen mehrerer
ILnustierarten vorkommende Lahmheiten und Entzündungsprozesse zusammenfasst.
Weil auch in Holland der Begriff Panaritium sich als ziemlich umfassend heraus-
stellte, wurde das in dieser .Arbeit studierte Zwischenklauenpanaritium genau um-
schrieben.

Impfungen aus dem pathologischen Prozess in der Zwischenklauenspalte auf festen
und in flüssigen Nährböden hatten zufolge, dass die folgende Bakterien isoliert werden
konnten: Streptococcus uberis, Spherophorus nccrophorus und Clostridium tetano-
rnorphum.

Die Infektionsversuche ergaben, dass Spherophorus necrophorus als Infektionserreger
der Entstehung des Zwischenklauenpanaritiums beim Rind die wichtigste Rolle
spielt.

Auf Grund eines statistischen Vergleiches wird nachgewiesen, dass die Häufigkeit
der Krankheit in den Altersstufen von 1 — 5 Jahren am höchsten ist, mit einem
Gipfel in den Altersstufen von 2 — 4 Jahren.

.Ausserdem hat sich herausgestellt, das die relative Häufigkeit der Krankheit an
den Vorderbeinen während der Weidezeit die während der Stallzeit übertrifft. Der
Unterschied ist significant (P 0,002).

Darauf werden mehrere in der Literatur prädisponierende Factoren für das Auf-
treten der Krankheit einer kritischen Betrachtung unterzogen. Nachgewiesen wird,
dass alles was die Zwischenklauenhaut beschädigen kann als prädisponierend an-
gemerkt werden musz.

Es wird festgestellt, dass auf CJrund umfangreicher Beobachtungen die Haut als
Infektionspforte anzusehen ist.

Hervorzuheben ist, dass ein Anstieg der Köperinnenternperatur ein wichtiger Hin-
weis für die Diagnosestellung darstellt.

Weiterhin folgt eine kritische Betrachtung der erzielten Resultate, u.a. in Zusam-
menhang mit dem, was sich bei den Empfindlichkeitstesten der gefundenen Keime
gegen Antibiotica und Sulfonamidpräparate ergab. Es hat sich nämlich gezeigt,
dass Spherophorus necrophorus schon durch 10 gamma Sulfamczathine je ml.
Nährboden in seinem Wachstum gehemmt wird. Bei dem hier durchgeführten
Behandlungsverfahren mit Hilfe von Sulfamezathine per os wurden maximale Blut-
konzentrationen von 2.8 mg.%, d.h. 28 E. je ml. erreicht, was als genügend gelten
kann um die guten therapeutischen Erfolge erklären zu können.
Spherophorus necrophorus wie Streptococcus uberis wurden durch 2 gamma Peni-
cillin in Wachstum gehemmt, letztere Bakterienart nicht durch 25 gamma Sulfa-
mezathin je ml. Nährboden.

Zusammenhängend mit obigen Ergebnissen wird empfohlen die Behandlung des
Zwischenklauenpanaritiums mit Penicillin durchzuführen. Die Dosierung ist so hoch
zu wählen, dass im Entzündungsgebiet ein ausreichender therapeutischer Blutspiegel
entsteht, der mit einer einmaligen .\\pplikation von 3 - 4 Million E. Proca\'in-
Penicillin zu erreichen ist.

Sc hacen notar que no se conocen con scguridad la etiologia, la patogenia y la
terapia de la paronychia interdigitalis en la vaca, y tampoco el modo de diseminacion,

la influencia del alojamiento, de la naturalcza del suelo, de la aliinentación y de las
circunstancias climatológicas.

Porquc se compendian en la literatura con la denominación „foot rot", respectiva-
mente paronychia, muchas cojeras y procesos dc inflamación, présentés en las partes
inferiores del pie de diversas especies dc animales domésticos, se da una descripción
detallada de la paronychia estudiada en este articulo.

Se aislaban como resultado de inoculaciones del proceso patológico en medios sólidos
y liquidos: Streptococcus uberis, Spherophorus necrophorus y Clostridium tetano-
morphum. Han indicado las prucbas de infección que Sph. necrophorus hace el papel
mâs importante en el efectuarse de la dolencia.
Solo se observaba la dolencia en ganado vacuno.

A base de una comparación estadistica se indicaba que la frecuencia de la enfermedad
esta mucho mâs alta en las clases de cdad de 1-5, con un mâximo en la clase de 2-4
afios. Adémâs resultaba que la frecuencia relativa de la enfermedad en las extre-
midades anteriores estâ mâs alta durante cl periodo de pasto que durante e! periodo
dc establo. La diferencia es significante (F = 0,002).

Luego se someten a una considerâcion critica diversas circunstancias prcdisponentes,
mencionadas en la literatura para el manifestarsc dc la enfermedad. Resultaba que
se debe considerar como prcdisponente todo lo que estâ capaz dc hacer lesiones en
la piel interdigital.

Resultaba que se debe considerar la piel interdigital como la pucrta de entrar de la
infección.

Se senala el hecho que rccargo de temperatura es una indicación importante para
una diagnosis justa.

Pues sigue una consideración critica de los resultados obtenidos, también en conexión
con lo que se habia descubierto en las determinaciones dc sensibilidad de los gérmencs
encontrados frente a antibióticos y quimotocrapéuticos. Con esto resultaba que Sph.
necrophorus ya se reduce en el crccidimiento por 10 gamas de sulfamczatina por
ml medio nutritivo. En cl método de tratamiento, aplicado aqui, con ayuda de
sulfamczatina, suministrada por via oral, se llegaban mâximamente a concentraciones
de la sangre de 2,8 mg%, eso es 28 U.I. por ml, lo que se puede considerar como
bastante para poder explicar los buenos resultados terapéuticos.

Tanto Sph. necrophorus, como Str. uberis, se reducîan en cl crecimicnto por 2
gamas dc penicilina, la especie de bacteria, ûltimamente mencionada, no por 25
gamas de sulfamczatina por ml medio nutritivo.

En conexión con estos resultados se llama la atención hacia la utilidad para tratar
siempre al ganado vacuno con paronnychia intcrdigitalis con penicilina, pero tomar
la dosis asî alta que en la region inflamada hay una concentración terapéeutica
justificada de la sangre, por suministrar ademâs de las l\'/j — 2 millones U.L de
procaina-penicilina aplicadas, también l\'/i — 2 millones de penicilina-Na.

Uit gegevens over de erfelijke invloed van de ouderdiercn op de groei van pscudo-
vogelpestvirus in de eieren van de hennen werd berekend dat gemiddeld 77% van
de variaties in virusgroei in dc eieren werd veroorzaakt dcxjr de erfelijke aanleg van
de embr>\'o\'s.

Een pluimveehouder met een bcdrrijf van 90.000 leghennen is bezig zich voor al deze
dieren rose gekleurde kontaktlcnzen aan tc schaffen. Hij lijdt jaarlijks een verlies
van ± $ 20,000 tengevolge van kannibalisme. De kontaktlcnzen kosten hem $ 2,800
-I- $ 90 voor het aanbrengen der lenzen.

In de maand juli van het jaar 1885 heeft Louis Pasteur zijn vaccin
tegen de gevolgen van de beet van een dolle hond voor het eerst bij de
mens toegepast. De geschiedenis van de negenjarige Elzasser, J o s e p h
Meister, en van enkele andere slachtoffers van de beet van dolle dieren
die zich kort daarop bij Pasteur vervoegden om de behandeling met
het virus fixe te ondergaan, is voldoende bekend (31). Op 2 november
1886, een jaar na het instellen van de „service de la rage" kon Pasteur
in de vergadering van de Académie des Sciences mededelen (26), dat hij
bij 2490 personen zijn behandeling had toegepast. Behalve uit Frankrijk
en Algiers waren zij afkomstig uit dertien landen van Europa, de Verenig-
de Staten, Brazilië en Brits-Indië. Een aantal van hen — Pasteur meldt
er 14, doch Nederlandse bronnen (32, 33) noemen er slechts dertien van
wie één zich na aankomst te Parijs aan de enting heeft onttrokken —
kwam uit Nederland. Over één van de personen die als eersten op 1 juni
1866 per trein te Parijs arriveerden om zich aldaar aan de behandeling
van Pasteur te onderwerpen, bevinden zich enkele gegevens in het
ar\'chief van \'s Rijks Veeartsenijscliool, dat kort geleden werd onderge-
bracht bij het Rijksarchief in de prwincie Utrecht, welke gegevens een
grotere openbaarheid verdienen³).

Alvorens nader in te gaan op de bele\\\'enissen van de veeartsenijkundige
leerling van het derde studiejaar J. A t t e m a Czn., is het van nut enige
aandacht te geven aan de kennis omtrent de verspr-eiding van hondsdol-
heid in Nederland in die jaren (32). In 1875 waren bij de wet bepalingen
vastgesteld ter voorkoming van hondsdolheid, die in hoofdzaken overeen
kwamen met de desbetreffende artikelen uit de huidige Veewet. Zij betrof-
fen onder meer de mogelijkheid van een gebod tot muilkorven en de ver-
plichting tot melding bij de burgemeester en tot het afmaken van dolle en
van dolheid verdachte honden cn katten. Met de toepassing dezer voor-
schriften werd een gunstig i\'csultaat bereikt (18), al verdween de
ziekte niet uit Nederland. Jaarlijks werden van 1877 tot en met 1885 nog
ten hoogste 22 gevallen bij dieren waargenomen. De meeste van deze wer-
den gezien in de grensprovincies en van dc enkele gevallen in het binnen-
land mocht met \\\'eel grond worden vermoed, dat zij „van buiten warerr
ingevoerd".

1 Dit artikel werd gepublieeerd in Ned. Tijdschr. Geneesk. 108, 36, (1964) en
met toestemming van de redactie overgenomen.

2 Dr. M. F. Polak; hoofd van de Epidemiologische Dienst van het Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid: Sterrenbos 1, Utrecht.

3 Dank wordt gebracht aan de heer F. H. C. W e y t e n s, archivist aan het
Rijksarchief in de provincie Utrecht, die schrijvers aandacht vestigde op de
bescheiden betreffende hondsdolheid.

het naburige buitenland in ernstige mate te lijden kreeg van het voor-
komen van rabies bij dieren. Er zijn in dat jaar 78 meldingen geweest,
waarvan 69 betrekking hadden op honden en 5 op katten. Een haard van
hondsdolheid, in januari waargenomen in Overijssel, leidde naar het
schijnt niet tot verdere verbreiding, maar nadat op 2 maart de ziekte was
waargenomen bij een hond van onbekende herkomst in de gemeente Oud-
en Nieuw Gastel, breidde de besmetting zich in enkele maanden uit. Voor-
al het westelijk deel van Noord-Brabant (28 gemeenten) en het deel van
Zuid-Holland bezuiden Lek en Maas (10 gemeenten) werden getroffen.
Van maart tot en met september zijn in de genoemde provincies 38 resp.
12 gevallen van dolheid gemeld, terwijl in Zuid-Holland bovendien 3 kat-
ten met rabies zijn waargenomen. Voor deze ernstige toestand wordt een
verslapping in het uit\\\'oeren der wettelijke voorschriften verantwoordelijk
gesteld en in het bijzonder werd er de aandacht op gevestigd, dat ondoel-
treffende muilkorven in gebruik waren, ja zelfs muilkorven die geheel van
het voorgeschreven model afweken (18). Zo bleken ook gemuilkorfde
honden tot bijten in staat te zijn. In het bijzonder betroffen deze
moeilijkheden de nog talrijke trekhonden, of juister gezegd, hun eige-
naars (19).

Het is allerminst zeker, dat alle meldingen inderdaad betrekking hadden
op rabies. Voor de diagnostiek was de klinische beoordeling door een vee-
arts van primaire betekenis. Obductie werd verricht door de directeur van
\'s Rijks Veeartsenijschool aan wie het kadaver diende te worden toegezon-
den, in het bijzonder wanneer één of meer mensen waren gebeten; deze
kon niet altijd tot een vaststaand oordeel komen. In navolging van
Pasteur werden, met gebruik van hersenweefsel, de eerste schreden ge-
zet op liet terrein der virologische diagnostiek (32). „Van 14 dezer doode
dieren werden, met verlengde merg, controle-inentingen verricht op hon-
den en konijnen. Wanneer de honden in staat van ontbinding verkeerden,
zoals vaak voorkwam, stierx\'en de ingeente konijnen spoedig aan septicae-
mie. In vier gevallen openbaarde zich, na inenting van stof afkomstig van
verdachte honden, hondsdolheid". De diagnostiek met behulp van de in-
sluitsels van N e g r i stamt uit 1903.

Van 23 personen is bekend geworden, dat zij door dolle dieren werden
verwond (33). Volledig is deze opgave echter niet, want het bleek „dat
in sommige gevallen uit vrees om in hunne omgeving onrust te wekken of
om andere redenen verwondingen van menschen werden geheim gehou-
den".

Het spreekt wel vanzelf dat de vraag of nu deze slachtoffers van de beet
van een dol dier zich, in navolging van zovele anderen, naar Parijs moes-
ten begeven, velen bezig hield. Reeds in 1885 was door het Amsterdamse
dagblad „Het Nieuws van den Dag" een bijzondere activiteit getoond.
Terwijl vanuit andere landen artsen met een opdracht van hun regering
naar Parijs vertrokken, om zich een oordeel te vormen over de behande-
lingsmethode van Pasteur, achtte de Nederlandse regering bij monde
van de minister van Binnenlandse Zaken Heemskerk in de vergade-
ring der Tweede Kamer op 13 april 1886 het uitzenden ener commissie
overbodig (23). \'s Ministers deskundige ambtenaren volgden de resultaten
met aandacht, en een jong geneesheer te Amsterdam had zich thans naar
Parijs begeven om de kunstbewerking te volgen. Deze 33-jarige geneesheer
was de latere Amsterdamse hoogleraar Dr. R. H. S a 1 t e t, arts en pri-

vaatdocent in de gezondheidsleer en assistent aan het Hygiënisch Labora-
torium te Amsterdam. Het Nieuws van den Dag bood namelijk „een
Nederlandsch Geneeskundige vertrouwd met bacteriologisch onderzoek,
die genegen is zich persoonlijk te overtuigen van de resultaten der onder-
zoekingen van Prof. Pasteur te Parijs, daarvoor de gelegenheid aan".
Op 18 januari 1886 was S a 1 t e t uit de sollicitanten daartoe gekozen door
de hoogleraren Stokvis en Forster (.\\msterdam), MacGillavry
(Leiden), Pekelharing (Utrecht) en Fokker (Groningen), die
zich welwillend hadden belast met het toezicht op de uitzending (22).
De directie van het dagblad kon zich met deze keus verenigen en de Re-
gering gaf gaarne haar medewerking om, door bemiddeling van Zr. Ms.
Gezant te Parijs, S a 1 t e t op zijn verzoek bij P a s t e u r in te leiden (33).
In een zevental krantenartikelen, verschenen in maart en april, bracht
S a 1 t e t verslag uit over zijn bezoek (28). Hij geeft een alleszins leesbaar
overzicht van de in Nederland nog weinig bekend zijnde vroegere werk-
zaamheden van Pasteur (over gisting, generatio spontanea, de ziekten
der zijdewormen, kippecholera, anthrax enz.) en beschreef in de laatste
vier artikelen de rabies, de ontwikkeling van het vaccin en de toepassing
daarvan tijdens de entingszittingen in de Ecole normale, Rue d\'Ulm. Hoe-
wel de uitkomsten nog niet geheel waren te beoordelen en sterfgevallen niet
steeds waren te voorkomen, moest men volgens S a 1 t e t in zijn artikel van
19 april 1886 de inenting tegen rabies beschouwen als een nuttige in-
greep, die de sterftekans aan deze ongeneselijke ziekte belangrijk ver-
mindert.

In diezelfde zin uitte zich ook reeds de Minister van Binnenlandse Zaken
op 13 april 1886; deze verklaarde dat de Regering nog onlangs het hare
had gedaan, om twee verwonde personen te bewegen naar Pasteur te
gaan.

Het Kamerlid K e u c h e n i u s — in oppositie — vreesde nu een alge-
meen voorschrift tot inenting tegen hydrofobie bij .schoolgaande kinderen,
en dat alles om de kwakzalverij van Pasteur, wien het alleen om roem
en goud te doen was. Tegen deze laatste opvatting keerde de Minister zich
(23). De inenting was kosteloos, doch de behandelde moest volgens S a 1-
t e t voor Pasteur zijn fotografisch portret medenemen of te Parijs
laten maken.

Van overheidswege werd in de loop van het jaar een regeling getroffen
tot samenwerking tussen districts-veearts en geneeskundig inspecteur in
het geval een persoon gebeten was door een dol of van dolheid verdacht
dier (32). Mocht inenting te Parijs noodzakelijk worden geacht en was
de lijder genegen zich daaraan te onderwerpen, dan kon — zo hij volgens
verklaring van de burgemeester behoeftig was en niet door liefdadigheid
werd geholpen — bij request op zegel hulp bij het Departement worden
aangevraagd.

Zoals wel te verwachten was, bleek de betrokkene niet altijd geneigd, zich
volgens de nieuwe methode te laten behandelen.

Aanvankelijk verklaarde de te Made (Noord-Brabant) gewonde L e e n-
dert Jooren zich bereid, zich aan de operatie te onderwerpen. Hij
kwam echter spoedig tot andere inzichten nadat hij de bewerking van
belezing (bezwering) te Achel (België) had ondergaan (21). „Volgens de
Noordbrabanter zal dit waarschijnlijk geschied zijn in het op een uur af-

stand van Achel gelegen dorp Lille - St. Hubert, „alwaar de pastoor, even-
als te St. Hubert in (Belgisch) Luxemburg, de gebeten personen over-
leest en hun eenige gebeden en goede werken oplegt", een behandeling, in
welke genoemd blad meer vertrouwen stelt dan in de inentingen van
Pasteur.

Op woensdag 26 mei 1886 wordt in de polikliniek van \'s Rijks Vee-
artsenijschool te Utrecht door de koetsier van de familie S i m o n s z uit
Vianen een hond aangevoerd, met verschijnselen die zonder twijfel zeer
verdacht zijn voor hondsdolheid (verlamde onderkaak, onmogelijklieid van
slikken, men vermoedde dat het dier een been in de keel had) (1, 4).
Door een verzuim van de betreffende leraar werd deze hond zonder ver-
dere informatie doorgezonden naar een ander lokaal. Hier werd om-
streeks twee uur later het dier voor onderzoek in gereedheid gebracht,
waartoe — zoals wel meer gebruikelijk was — een drietal veterinaire leer-
lingen zich beijverden de bek van de hond dicht te binden. Daarbij is de
leerling A 11 e m a op twee plaatsen in de middenvinger van de linkerhand
gebeten. In de loop van de volgende dagen werd alles met medewerking
van het Ministerie (9) in gereedheid gebracht opdat Attema zich te
Parijs op Rijkskosten kon laten behandelen. Moeder en stiefvader gaven
hun toestemming (2, 10),de geneeskundig inspecteur Verspyck ver-
klaarde een behandeling als dringend geboden en A 11 e m a richtte zich tot
de Minister met het verzoek (3), de behandeling in Parijs te mogen onder-
gaan. Op dinsdag 1 juni vertrok hij, met een voorschot van ƒ 150,- en
tijdens zijn verblijf te Parijs beschreef hij in twee brieven, gericht aan Di.
A. W. H. W i r t z, directeur van \'s Rijks Veeartsenijschool, zijn weder-
waardigheden. De eerste dezer brieven, van 4 juni 1886, is waard, op
deze plaats volledig te worden weergegeven (12).

Tot mijn genoegen lian ik U meedeelen dat ik mij hier zeer wel bevind.
Dinsdag om ruim 7 uur arriveerde ik a/h Noorder Station.

De reis was lang, maar overal waar de trein voorbij snorde scheen de natuur haar
best te doen mij te bcx-ien. Dit gelukte haar dan ook zoo goed, dat toen ik te
Parijs aankwam ik mij nog geen oogenblik had verveeld.

Voorbij Bru.sscl bestond mijn reisgezelschap uit enkel Franschen met wie het mij
niet mogelijk was een gesprek te voeren, vooreerst omdat ik mij nog volstrekt niet
sterk gevoelde hunne taal te spreken cn dan ook viel \'t mij zeer moeilijk hen te
begrijpen daar de trein erg schudde. Aan het station aangekomen stond ik spoedig
op \'t perron en hier had ik al direkt een voorproefje van de parijsche drukte,
\'k Liet mij met den stroom meenemen, kreeg spoedig eene zaal in \'t oog waar dc
bagage gewacht werd, en begaf mij daarin, \'t Duurde nog al een poos voor men
met la visitation begon, en \'k had ondertusschen tijd mij van een dikke laag stof
te laten ontdoen, en eenigszins toilet te maken. Nadat ik mijn koffer had open-
gemaakt voelde men er eventjes doorheen, vond mijne hoeveelheid tabak en
sigaren niet te groot, en \'t was afgeloopen. Mijn koffer werd opgenomen en naar
een rijtuig (sic) gebracht nadat ik had verteld dat ik moest zijn Avenue Marceau
No. 1.

Voor twee francs arriveerde ik aldaar in een open rijtuig. Een bediende van den
gezant wachte mij a/d deur en door hem werd ik langs vcrschillendc trappen
naar Jhr. Mr. de Stucrs gevoerd, \'k Werd heel vriendelijk ontvangen en vernam
hier dat in \'t Hotel des Grands Hommes een kamer voor mij was genomen. Ook
gaf hij mij cen open brief voor Prof. Brouardel die de entingen van Pasteur al-
tijd bijwoonde naar hij zei.

Door een zijner bedienden werd ik nu naar mijn hotel gebracht. Mijne kamer is
op dc 3me Etage a/d straat. Links van \'t Pantheon. Dc naam van \'t hotel zal
zeker met \'t opschrift van \'t Pantheon „Aux grands hommes la patrie reconnais-
sante" in verband staan.

\'k Woon hier heel goed, mijne kamer ziet er netjes uit en ook \'t eten is goed.
Woensdagmorgen informeerde ik spoedig naar Rue d\'Ulm en kwam tot de ont-
dekking dat il; slechts een paar minuten had te loopen om aan de Ecole Normale
te komen. Om 10 uur werd ik door den portier binnengelaten en bevond mij na
over een groot plein te zijn geloopen spoedig in \'t door Mr Saltet beschreven
kamertje met boekenkasten en de platen uit \'t werk van Pasteur óver de ziekte
der zijdewormen, \'k Ontmoette in de boekenkasten boeken in allerlei talen zelfs
een in de Hollandsche en wel „Geschiedenis der Cholera in Indië". Verder Pütz
Compendium der Thierheilkunde en Ziegler Alg. Pathol. en Path. Anatomie wat
aan school ook in \'t bezit van velen is.

Een adsistent nam mijne brieven. Prof. Brouardel was niet aanwezig en scheen
er ook nooit te komen. Mijn naam, ouderdom enz. werd opgeteekend en de brie-
ven door hem opengebroken. Daarna had ik tot 11 uur te wachten.
Om 11 uur begon Pasteur aan de deur van \'t vertrek links van dat wat men \'t
eerst binnen treedt de namen der patiënten af te roepen. Eenige doctoren die de
entingen steeds bijwonen waren om 11 uur gekomen, \'k Had Pasteur reeds voor
dien tijd opgemerkt voor \'t raam waar hij bezig was met de correspondentie over
de patiënten. Eindelijk werd ook ik binnengeroepen. Dr Granger (Grancher)
spoot mij een gram of 5 van een geelachtige vloeistof in onder de huid iets boven
de linker heup. Een ander stond achter mij om mij te ondersteunen en mijne
handen vast te houden. De chef v/h laboratorium van Pasteur, zijn naam ben ik
op \'t oogenblik vergeten, reikte aan Dr Granger \'t gevulde spuitje over. \'t Deed
volstrekt geen pijn. Toch was \'t te voelen en kinderen die hier ook veel in be-
handeling zijn schreeuwen om \'t hardst. Met een paar kersen waarvan een heele
mand in \'t kamertje stond tracht Pasteur hen te sussen. Voor een spuitje gevuld
werd dompelde men de punt in een kokende vloeistof, als \'t niet is om \'t acep-
tisch te houden weet ik \'t niet. Op de tafel stonden verschillende flesschjes ge-
vuld met de vloeistof. In een kelder onder de inrichting van Pasteur zag ik tal
van konijnen die de lucht daar in de buurt met alles behalve aangename geu-
ren bezwangeren, \'k Had spoedig Mr Simonz en echtgenoote in \'t oog. Woensdag-
morgen. Ze waren mij onbekend maar een vraag van mij was voldoende om mij
op dc hoogte te stellen.

Dinsdag morgen waren zij hier aangekomen met een kindje en nog eene dame.
Ook zij bevinden zich heel wel. .Alleen heeft Mr Simons eenigszins \'t land dat hij
retour heeft genomen. Deze zijn slechts eene week geldig en naar wij vernemen
moet men tien maal geënt worden, eiken da.g eens. Mr de Stuers kwam Woensdag-
morgen nog eens kijken, aan de inrichting van Pasteur, hoe ik \'t maakte, hoe \'t
mij in \'t hotel beviel enz. Toen ik hem vroeg hoe met mijn Hollandsch geld te
handelen gaf hij mij direkt een paar vijffrancsstukken. Tevens beloofde hij mij er
meer te zullen zenden, \'k Kan dan als ik eens voorbij Avenue Marceau kwam wel
eens wat Hollandsch geld terug brengen. Ook beloofde hij mij da.gbladen te zul-
len zenden, \'k Ontving dan ook gisteren „de Amsterdammer" van 1 en 2 Juni.
\'k Dejeuneer en soupeer met eenige studenten, die ook in dit Hotel wonen. Onder
hen zijn twee Negers.

\'k Wil hopen dat \'t mij steeds evengoed zal blijven bevallen hier. \'k Zal \'t dan
best een dag of 14 kunnen uithouden.

\'k Hoop mijnheer, dat U deze ontvangende een even goeden welstand moogt
genieten als

Dr. W i r t z beantwoordde deze brief met een vriendelijk, van veel belang-
stelling getuigend schrijven (5). „Geniet nu verder van het schoone Parijs
en ga, na orienteering in Uw Baedeker, zien wat er belangrijks te zien is.
Vergeet vooral de Louvre en de school te Alfort niet". Attema schreef
hem 8 juni terug (13).

„Ofschoon \'t mij hier heel goed bevalt, een brief uit \'t Vaderland doet iemand in
den vreemde toch altijd goed. Van de drukte die hier den ganschen dag door
heerscht, had ik mij vroeger geen denkbeeld kunnen vormen. Zelfs bij Pasteur
is \'t zoo druk dat elke kliniek er jaloersch op kan zijn... \'k Denk dat ik Zaterdag
of Zondag weer in Utrecht zal kunnen zijn, daar allen na tienmaal tc zijn ge-
ent, vertrekken... In mijn hotel logeeren ook drie Russische doctoren, die pa-
tienten begeleiden. Een van hen spreekt een weinig fransch"\'.

Op maandag 14 juni keerde Attema terug, waarna hij eerbiedig zijn
dank betuigt (6) aan dc Minister. Hij had echter nog te voldoen aan een
aanwijzing (11, 14) van het Ministerie, die hem door zijn Directeur op
schrift naar Parijs was meegegeven „Het zal daarom noodig zijn dat
.A. 11 e m a nauwkeurig aanteekening houde van zijne uitgaven en waar
mogelijk quitantie vrage voor het door hem betaalde". De geldelijke ver-
antwoording (7) heeft de volgende inhoud:

Hiermee kon men echter geen genoegen nemen. De .Mgemene Reken-
kamer verlangde naast de reeds overgelegde hotelrekening een kwitantie en
vroeg, de laatste post wegens verschillende kleine verteringen behoorlijk
te omschrijven en te specificeren flG). De Directeur kon na twee maan-
den de kwitantie wel zenden (8).

„Wat echtcr den laatsten post der lijst betreft; verschillende kleine verteringen,
samen ƒ 25,51, blijft de leerling Attema bij zijne herhaalde verklaring, dat het
hem onmogelijk is al de kleine uitgaven, die hij tijdens zijn verblijf te Parijs ge-
daan heeft wegens verteringen buiten het hotel, zoowel na de dagelijksche en-
tingen bij Pasteur als anderszins, aan fooien voor wegwijzen enz., en waarvan hij
geen enkele aanteekening gehouden heeft, nader tc omschrijven en te specifi-
cccren".

De financiële regeling betreffende op Rijkskosten naar Parijs gezonden pa-
tiënten leverde later nog grotere moeilijkheden op. Op 25 oktober 1887
schreef de Minister van Binnenland.se Zaken aan zijn ambtgenoot van
Buitenlandse Zaken fl7):

„Reeds meermalen heeft het geval zich voorgedaan, dat personen naar Parijs ge-
zonden, om op \'s Rijks kosten de inenting tegen lyssa humana te ondergaan, het
door den Burgemeester hunner woonplaats verstrekte geld voor andere uitgaven
hebben besteed dan waarvoor het .gegeven werd en dat zij den hotelhouder te
Parijs niet konden betalen ten gevolge waarvan ook van Z.M. Gezant nog voor-
schot werd gevraagd. De uitgaven voor de inenting worden daardoor nodeloos
opgedreven".

Men stelde nu een regeling voor, waarbij de „Pasteurganger" geen geld in
handen zou krijgen, waartoe het gezantschap een accoord diende aan te
gaan met de directie van een burgerlijk maar net en fatsoenlijk hotel,
liet is merkwaardig, uit A 11 e m a\'s eerste brief te lezen hoe zeer de Ne-
derlandse gezant te Parijs zijn persoonlijke zorgen gaf aan een door
Pasteur te behandelen landgenoot. Later, toen twee jongens uit
Alblasserdam, vergezeld door de vader van één hunner, zich in Parijs be-
vonden, schreef de districts-veearts S wart te Dordrecht (15) „volgens
ontvangen berichten zijn de jongens uiterst tevreden over de behandeling
te Parijs. Dagelijks komen de Gezant met een Nederl. Geneesheer hen be-
zoeken en onderzoeken alles ,tot de slaapplaatsen incluis".
Deze beide jongens, Dirk en L e e n d e r t, waren op 18 juni 1886 door
een dolle kat gewond. Zij werden tussen 25 en 30 juni twaalf maal ge-
ent (33); gedurende enkele dagen ontvingen zij dagelijks drie inspuitin-
gen ( 15). Waarom Pasteur dit behandelingsschema koos of moest kie-
zen, is niet duidelijk. Hij beschrijft als meest gebruikelijke werkwijze (26):
„Le traitement était de dix joiu\'s: chaque jour la personne mordue recevait
une injection de moëlle de lapin, en commençant par la moelle du 14e
jour et en finissant par la moëlle du 5e jour".

Voor Dirk¹) namen deze gebeurtenissen een tragisch beloop; op 4 augus-
tus stierf hij te Dordrecht aan rabies. Zo konden dus de Nederlandse er-
varingen in het eerste jaar van P a s t e u r\'s entingen — 1 sterfgeval op 12
of 14 behandelden, terwijl van 11 niet-behandelden geen overlijden wordt
gemeld — nog niet tot een gunstig oordeel leiden (20). „In ieder geval
leert men er uit, hoe moeilijk het is op statistieke gegevens over de waarde
van die inentingen een oordeel uit te spreken". De resultaten die door
het Institut Pasteur in juni 1887 worden medegedeeld over het tijdvak
van 1 november 1885 tot ultimo 1886 schenken echter meer vertrouwen
(27). Met verwaarlozing van een indeling in categorieën blijken slechts
35 sterfgevallen te zijn voorgekomen ouder 2682 personen die de behan-
deling hebben beëindigd (1,3%).

Tot 1907 zijn personen, die in aanmerking kwamen voor behandeling te-
gen rabies op Rijkskosten naar Parijs gezonden. In dat jaar besloot men
voortaan gebruik te maken van de diensten van het „Institut antirabique"
van Dr. B O r d e t te Brussel (24).

Het uitbreken van de eerste wereldoorlog veroorzaakte echter moeilijk-
heden. Een jongen uit Helmond moest nu voor behandeling onder geleide
naar Berlijn worden gezonden. In overleg met Prof. Dr. C. H. H.
S p r o n c k adviseerde daarom de Centrale Gezondheidsraad, ook in
Nederland de mogelijkheid te scheppen tot het geven van de behandeling
tegen hondsdolheid. Het \\irus fixe kon langs diplomatieke weg uit hel
„Institut für Infektionskrankheitcn" te Berlijn worden verkregen en op 3
november 1914 berichtte S p r o n c k (25) aan de Raad, dat van die
datum af behandeling kosteloos kon plaats hebben te Utrecht, Pasteur-
straat 2.

1 In dc opgave (30) van het Institut Pasteur staat abusievelijk de naam L e e n d e t
gemeld als overledene; de behandelingsduur wordt aangegeven van 25 tot en met
29 juni.

onder de naam Rijksserologisch Instituut gehuisvest in het gebouw van het
Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid (29). Deze beide in-
stellingen werden tenslotte in 1934 verenigd tot het huidige Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid, dat tot op heden de mogelijkheid schept tot
voorbehoedende behandeling van personen tegen rabies.

Brieven in het archief van \'s Rijks Veeartsenijschool
(Rijksarchief in de provincie Utrecht)

( 3) de Min. v. Binnenl. Z., met bijlage verzoekschrift van J. Attema, 30-5-1886.

( 6) de Min. v. Binnenl. Z., met bijlage dankbetuiging van J. .Attema, 15-6-1886.

(11) de Min. v. Binnenl. Z., 31-5-1886.
02) J. Attema te Parijs, 4-6-1886.
(13) dezelfde, 8-6-1886.

Brieven in het archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken
(Algemeen Rijksarchief, \'s-Gravenhage)

(18) de dir. v. \'s Rijks Veeartsenijschool, 31-7-1886.
aan de Commissaris des Konings in Noordbrabant:

(24) Jaarverslag van het Staatstoezicht op dc Volksgezondheid over 1907, bl. 59.

(25) Jaarverslag van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid over 1914, bl. 92.

(27) Résultats définitifs du traitement préventif de la rage à l\'Institut Pasteur du 1er

1 Bij uitzondering wordt hierbij van de gebruikelijke wijze van literatuur-opgave
afgeweken.

Het Nieuws van den Dag, 2 maart nr. 4922, 9 maart nr 4928, 12 maart nr
4931, 23 maart nr 4940, 31 maart nr 4947, 7 april nr 4953 19 april nr
4963.

de Volksgezondheid in de organisatie van de nederlandse gezondheidszorg.
Versl. Volksgezondh. 305., (1959).

Vanaf 1 november 1885 heeft Louis Pasteur zijn „service de la rage" ingesteld. Uit
vele landen kwamen personen naar Parijs teneinde de voorbehoedende behandeling
tegen rabies te ondergaan.

In de maand juni 1886 kwamen de eerste Nederlanders ter behandeling. Van de
ervaringen die enkelen hunner te Parijs opdeden, en van de openbare reacties die
deze nieuwe methode in Nederland teweeg bracht, wordt in deze bijdrage mede-
deling gedaan.

It was on November 1, 1885 that Louis Pasteur established his „service de la rage"
(rabies dispensary). People from a large number of countries went to Paris to under-
go preventive treatment against rabies.

The first Dutchmen were treated in June 1886. The experience which some of them
had in Paris and the public reactions produced by this new method in the Nether-
lands are reviewed in this paper.

Le 1er novembre 1885 Louis Pasteur a institué son ,,Service de la Rage". Dc
plusieurs pays des personnes se .sont rendues à Paris pour se soumettre au traitement
préventif de la rage.

.Au mois de juin 1886 les premiers Hollandais arrivèrent pour être traités. Dans cet
article les expériences acquises par quelques-uns d\'entre eux à Paris et les réactions
publiques que cette nouvelle méthode a jirovoquées aux Pays Bas sont relatées.

■Am 1. November 1885 stellte Louis Pasteur seinen „service dc la rage" ein. .Aus
vielen Ländern kamen Menschen nach Paris, um die vorbeugende Behandlung gegen
Rabies zu untergehen.

Im Juni 1886 meldeten sich die ersten Niederländer zur Behandlung. In vorliegendem
.Artikel werden die Erfahrungen die einige von ihnen in Paris machten und die
öffentliche Reaktion, die diese neue Methode in den Niederlanden verursachte,
besprochen.

Desdc el primero de novicmbre de 1885 Louis Pasteur ha stablecido su „service de
rage". De muchos paises venia gente a Paris para obtenir el tratamiento profilâctico
contra la rabia.

En el mes de jimio de 1886 venian los primeros Holandeses para el tratamiento. Se
hacen coinunicaciones en este articulo sobre las experiencias que algunos de ellos
adquirian y sobre las reacciones pûblicas que causaba este método en Holanda.

Het tepeltrappeu bij runderen is een kwaad, dat elk jaar meer schijnt
\\oor te komen.

Waarschijnlijk speelt het kleiner worden der runderen gedurende de
laatste 50 jaar daarbij een rol, vooral omdat het gepaard ging met een
groter worden der gemiddelde melkproduktie, dus met grotere uiers.
Misschien zijn de tepels gemiddeld ook iets langer geworden.
De stalruimte per koe speelt ook een grote rol. Bij een enquête bleek, dat
ten Z.O. van de lijn Delfzijl-Middelburg het tepelbetrappen méér voor-
kwam, dan ten N.W. daarvan. De stallen ten Z.O. dezer lijn bleken
kleiner te zijn. Op individuele stallen komt minder tepelbetrappen voor
dan op dubbele stallen, omdat de buurvrouwen elkaar in het eerste geval
niet zo gemakkelijk bereiken.

M.i. geschiedt het tepelbetrappen in 80% der gevallen door het dier zelf.
Onder veehouders heerst de onjuiste mening, dat de bijklauwtjes ver-
antwoordelijk zijn voor het betrappen. Deze mening houdt geen stand,
wanneer men geconfronteerd wordt met de meest ernstige verwondingen,
zelfs totale afscheuring van de tepel! De veronderstelling, dat de in alle
richtingen flexibele, kleine, korte klauwtjes, welke bij het opstaan ook nog
het eerst van de grond komen, de tepel zodanig zouden fixeren dat deze
alleen met geweld kan loskomen, is niet houdbaar. De bijklauwtjes ver-
oorzaken hoogstens kleine schrammetjes.

Een rund, dat bezig is op te staan, volhardt daarin zonder zich bij een be-
ginnende tepelbetrapping bijtijds te bedenken en een achterbeen een an-
dere plaats te geven.

Soms kunnen verkeerd bevestigde hangriemen het tepelbetrappen bevor-
deren, daar, bij gebrek aan de mogelijkheid zich vooruit te werpen, een
rund zich moeilijker kan verheffen.

De leeftijd speelt in zoverre een rol, dat oudere koeien grotere uiers heb-
ben en soms hanguiers, terwijl dc tepels ook meer zijn uitgerekt. Een vaars
kan zich echter ook heel goed betrappen.

Schrijver dezes is van mening, dat ongeveer 10% der melkrunderen zich
vroeg of laat zal betrappen, hetgeen betekent, dat bij een bestand van
1/2 miljoen melkrunderen, zich per jaar 150.000 dieren betrappen. Per
praktijk is dat in Nederland gemiddeld 300 per winter-halfjaar. Schier
dagelijks is de runderpracticus bezig de funeste gevolgen van het betrap-
pen zo goed mogelijk te redre.sseren, terwijl het aantal verstrekte tepel-
canules tevens een maat is \\oor het grote aantal betrappingen.
Een ieder weet hoe moeilijk het is, de tepelfistels, lap- en winkelhaak-
wonden te behandelen, taaie slotgaten \\ol „eelt" goed te steken, strepto-
kokken- en pyogenesmastitis te voorkómen, om niet te spreken van het
genezen der hopeloze gevallen waarhij door de veehouder een behan-
deling werd ingesteld met pijpjes N an been of zilver, kippeveren, lucifers
of door middel van rekken en het „rollen" der tepels.

Dat dit probleem om een oplossing vraagt, is duidelijk. Zo ooit, geldt ook
hier: voorkómen is beter dan genezen!

Te adviseren de stalruimte te vergroten zou getuigen van weinig wer-
kelijkheidszin, daar zulks te kostbaar zou zijn.

De bekende „klauwhoesjes" zijn een gebrekkige poging iets te doen. Daar
de bijklauwtjes geen rol spelen, helpen de hoesjes ook niet, zoals iedere
practicus en veel veehouders weten. Ze voorkomen het maken van schram-
men, terwijl ze de tepels enigszins op afstand houden van de grote klau-
wen, zodat ze soms van enig nut zijn.

Schrijver dezes meent een afdoende beveiliging gevonden te hebben in
de vorm van een tepelbeschermer, welke gedurende drie maanden op grote
bedrijven is beproefd. Er kwamen geen betrappingen meer voor.
De beschermer bestaat uit een nylon net, van speciaal model, opgehangen

aan een ophangapparaat, bestaande uit een buik-lendensingel, gekruiste
kruisbanden en een borstsingel met banden om het achterwaarts afglijden
van de buiksingel te voorkomen. De buik- en kruisbanden hebben inge-
weven lussen, zodat bevestiging van de nethaken in elke geschikte stand
mogelijk is. Alle singels zijn verstelbaar, terwijl er voor de verschillende
uiergrootten drie netmaten in de handel zijn. Een zware rubberriem zorgt
ervoor dat alles strak, hoewel ook weer niet te strak gehouden wordt.
Gedurende de langdurige proeven zijn nergens drukkingen waargenomen.
Tijdens het melken wordt hetzij rechts, hetzij links één haakje vóór-late-
raal losgemaakt en daarna weer ingehaakt.

Bij de staande koe behoort men niet alles strak aan te trekken, daar an-
ders bij de liggende koe meikader en tepels afgekneld kunnen worden.
De tepels zijn onbereikbaar voor de grote klauwen, deze schampen n.1.
af op het gladde nylonnet. Het nylon is bestand tegen urinezuren en am-
moniak en het heeft een grote resistentie tegen rotting en slijtage.
Een onverwacht voordeel bleek te zijn, dat de uiers schoner bleven dan
voorheen, omdat korst-vorming van faeces op het flexibele net niet voor-
komt en het net tevens een schurende werking uitoefent op de uierhuid,
terwijl beschadiging nooit is waargenomen. Ook tegen het zclf-drinken en
gedronken-worden is het net effectief.

Vanwege de open vorm van een net, is „broeien" van „uitgezette" melk en
andere verontreinigingen niet mogelijk. Toch verdient het aanbeveling
het net tweemaal per week te wassen cn te ontsmetten in bijv. Halamid.
Hoewel bij een pas afgekalfde koe vaak het grootste net nodig is, zal
evenwel na ± 4 weken de middelmaat beter passen, omdat het oedeem
dan reeds is verdwenen.
Verwacht wordt dat deze be-
schermer volledig aan het gestel-
de doel beantwoordt, de runde-
ren veel pijn en de veehoudeis
groot economisch verlies, moeite
en ergernis en de dierenarts veel
onaangenaam en teleurstellend
werk zal besparen.

Beschrijving van een tepclbeschcrmei
ter voorkoming van het tepclbctrap-
pen bij rundvee.

Description of a nippic-guard de-
signed to prevent treading of the teats
in cattle.

El autor da una descripción de un
protector del pczón para prévenir la
pisada del pczón en el ganado vacuno.

p p 1 c b y, E. C., G r a h a m - J o n e s, O. and K e e b 1 e, S. A.: Primate Diseases
infectious to man. Vet. Ree. 75, 8/, (1963).

Nu er in Engeland meer apen door particulieren worden gehouden, worden de ziekten,
die zij op de mens kunnen overbrengen van steeds meer belang.
In dc eerste plaats dient genoemd de B. virus infectie (Herpes simniae) ; dit is een
virusinfectie, die bij apen geringe ziekte verschijnselen geeft met blaasjes en ulcera
aan de lippen, die binnen dc 14 dagen zonder litteken genezen. Bij de mens geeft dit
virus echter acuut ascenderende myelitis, die als regel dodelijk is. O.a. rhesusapen
kunnen deze infectie herbergen. Vooral apen die tijdens de moeson gevangen zijn,
zijn gevaarlijk.

Het is nooit vastgesteld, dat apen dragers zijn van Shigella dysenteriae type I of van
Salmonella typhi. Wel zijn aangetoond Shigella flexnerii, Shigella sonnei,. Shigella
schmitzii (= Shigella dysenteriae type 2), Salmonella typhimurium en Salmonella
enteritidis.

■Afrikaanse aapjes, die als huisdier worden gehouden, hebben in Duitsland op 3
kinderen een dodelijke infectie met Shigella jlexneri overgebracht.
Over tuberculose onder apen zijn minstens 126 publikaties verschenen. Het schijnt,
dat de tuberculose onder uit Azië geïmporteerde apen afneemt; men verklaart dit,
doordat in de onmiddellijke omgeving der dorpen in India de apen door de grote
vraag van de handel vrijwel zijn weggevangen, en men nu meer apen vangt, die
minder contact met mensen hebben gehad.

Niet alleen kunnen de apen de mens besmetten, maar zij kunnen in landen, waar de
bovine tuberculose is uitgeroeid, een reservoir van bovine infectie vormen.
Huidschimmel infectie kan het publiek vooral oplopen door contact met Galago\'s,
z.g. Bushbabies, die in Engeland als huisdier erg in dc mode komen.
Wrder moeten nog genoemd entamoebasis, toxoplasmose, wormen en ectoparasieten.

Er zijn drie virusziekten bij katten nl. panleukopenia, pneumonitis en influenza.
Panleukopenia is een ziekte van jonge katten, met koorts, enteritis en verminderde
leucocyten. Er treedt een immuniteit op voor het leven. Het virus is nooit op andere
dieren dan katten, op eieren of op weefselculturcn over te brengen geweest. Het ver-
krijgen van gevoelige proefkatten is moeilijk. Een deel van de sectiebeelden zijn
weinig karakteristiek. (Dat is dus de katteëntcritis waartegen geënt wordt. Ref.).
„Feline pneumonitis" is een besmettelijke ziekte van de voorste luchtwegen, die tot
pneumonie kan leiden. De verwekker is een groot virus, behorende tot de psittacosis
lymfogranulomengroep (hiertegen is een Amerikaans vaccin in de handel, Ref.).
Opmerkelijk is dat volgens de schrijvers dit in Groot-Brittanië niet voorkomt.
De infectie van de voorste luchtwegen bij de katten in Engeland wordt niet veroor-
zaakt door dit virus (en in Nederland!? Ref.). De schrijvers noemen deze derde ziekte
de „feline influenza." Deze is gekarakteriseerd door oog- en neusuitvloeiing, soms
ulcera aan de tongpunt en soms pneumonie. Vroegtijdige behandeling met antibiotica
heeft vaak succes. De herstelde dieren verliezen spoedig hun immuniteit.
Onderzoek van de twee laatste jaren heeft aangetoond, dat deze ziekte door een
nieuwe groep virussen wordt verwekt, die onderling serologisch verschillen. Deze
virussen groeien in weefsclcultuur van kattenier en geven daarin een karakteristieke

degeneratie. Zij komen in vele opzichten met de adenovirussen overeen. Met cultuur is
intranasaal de ziekte op te wekken. Van deze virussen dienen tc worden genoemd het
feline viral rhinotrachitis virus (F. V. R.) en het Calofornia fehne isolate (C.F.I.).

Blaser, Dr. E. (Aarberg,) : Zur Pathogenese, Therapie und Prophylaxe der
Ödemkrankheit der Schweine. Schweiz. Arch. Tierheilk., 61, 105, (1963).

Het klinische beeld van de oedeemzickte bij varkens komt in vele opzichten overeen
met de postinfectieuze acute glomerulonefritis van de mens. Urineonderzoek bij
varkens met ocdeemziekte op eiwit met albustix testpapier was bij een Ph van ±7
steeds positief. Daar ook de reststikstofwaardcn in het bloed bij oedeemziekte verhoogd
zijn, wordt bij de Pathogenese van oedeemzickte door de schrijver gedacht aan een
nierbeschadiging door toxinen. In 90% van de gevallen zijn dit toxinen van Beta
hemolystische colistammen. Ook andere .gifstoffen kunnen de nierbeschadiging en het
beeld van de ocdeemziekte opwekken b.v. Sulfonamiden, neomycine en toxinen die
bij voedselvergiftigingen ontstaan.

Oedeemziekte wordt speciaal bij jonge dieren in de leeftijd van 6—12 weken gezien
omdat hier de niercapaciteit slechts de helft van die volwassen dieren bedraagt. Een
zeer eiwitrijke voeding kan predisponerend werken doordat in dit geval het door
toxinen beschadigde nierweefsel extra wordt belast. Ook de voedermethode schijnt
invloed op het optreden van de ziekte uit te oefenen. Droogvoedering en onvoldoende
water doet de frequentie van ocdeemziekte toenemen, daar bij onvoldoende vocht-
opname de nierfunctie wordt bemoeilijkt.

De cerebrale en de verlammingsverschijnselen bij oedeemzickte zijn het gevolg van
oedeem van de meningen. De eigenlijke doodsoorzaak en snelle dood bij oedeemziekte
moet in het hersenoedeem gezocht worden.

Wat de therapie betreft, dient men vooral geen sulfapreparaten te .gebruiken, daar
deze de nierfunctie bcmCK-ilijken met als gevolg azotemie en soms anurie; wat een zeer
snelle dood tot gevolg kan hebben. Van de antibiotica is speciaal chlooramphenicol
zeer werkzaam t.a.v. de coli-infcctie, terwijl het goed verdragen wordt. Hiernaast werkt
salieyclas-natricus cum coffeino 5-15 cm-\' 15%-oplossing zeer gunstig als diureticum
en hartmiddel.

De oedemen kan men gunstig beïnvloeden door zo mogelijk een aderlating. \\\'etidrex
is gecontraindiccerd doordat dit salidiureticum bij een slechte functie van de nieren
de uitscheiding van stikstofverbindingen belemmert. Ook rhodaanpreparaten, .\\(;TH
en Cortison zijn in verband met de slechte nierfunctie, dc azotemie en de verhoging
van de bloeddruk gecontraindiccerd. Naast de medicinale therapie is vasten en rust
voor patiënten met ocdeemziekte een eerste vereiste.

5. in kritische perioden een tegen coli werkzaam medicament door het voer ver-
strekken;

6. zo mogelijk karnemelk of zure ondcrmelk verstrekken waardoor de coli-flora
geremd wordt.

G r e i g., W. A.: Proc. XVII World Veterinary Congress Hannover Vol. I, p. 233.
236

Zesentwintig koeien (meest Ayrshires) werden intraveneus ingespoten met verschil-
lende hoeveelheden vitamine D 3.

Veertien koeien kregen een enkele injectie van 10 miljoen E, waarvan bij 4 dieren de
injectie na 1 week werd herhaald. Van de resterende koeien kregen er 5 een injectie
met 15 miljoen E; 5 andere ontvingen 20 miljoen E., terwijl 2 dieren resp. 30 miljoen
en 50 miljoen ontvingen.

Vier van deze dieren stierven binnen 2 weken (2x met 20 miljoen E en de dieren
die 30 resp. 50 miljoen E ontvingenl.

Geen verschijnselen werden waargenomen bij dc dieren, die resp. 10 en 15 miljoen E
ontvingen. De dieren die 20 miljoen ontvingen hadden een verminderde eetlust, een
snelle slappe pols. Deze verschijnselen duurden een weck.

Zonder uitzondering volgde op de injectie een periode van hypercalcemie. Ook het
gehalte van anorganisch fosfaat was verhoogd.

.\\lle dieren werden tussen de 4 dagen na de injectie en 18 maanden na de injectie
geseceerd. .\\lle diereen hadden, zelfs bij de laagste dosering, duidelijke kalkafzettingen
in de bloedvaten en in het hart. Histologisch bestonden de laesies uit plaatsen met
kalkafzetting omringd door macrofagen, fibroblasten en soms reuzencellen.

G r a u V o g e 1, A.: Überijrüfung der männlichen Geslechtsfunktionen beim Schwein.
Zuchthygienne, 5, 275, (1961).

Evenals bij andere diersoorten kan ook bij beren na een niet geslaagde dekking, de
deklust in agressiviteit overgaan. Om dit te voorkomen en een beer tot dekken te
bewegen, kan van enkele hulpmiddelen gebruik worden gemaakt. Deze zijn: het
aanbieden van een goed welige kleine zeug, het oi)tillen van de beer door 2 personen,
de massage van de huidgedeelten waar de beer tijdens het dekken op rust en massage
van flanken en rug, koude douches, enige stevige tikken op de rug, het aanwezig zijn
bij het dekken van een andere beer en het opnieuw en onverwachts aanbieden van
het dekobject. Hoewel de schrijver steeds gebruik maakt van een bokbecr, kunnen
deze maatregelen ook worden toegepast bij het gebruik van een fantoom.
.\\an een volwassen dekbeer moet per dag 2 kilo krachtvoer (met mati.g eiwitgehalte)
en een flinke schep gesneden bicten of overeenkomstig ander groenvoer worden
verstrekt.

Bij het klinisch onderzoek van het genitaalapparaat dient gelet te worden op de
grootte en de ligging van de testikels. Van een éénjarige beer zijn de testikels 2 vuisten
groot; minimaal moeten ze 1\'/j vuist groot zijn. Ze mogen niet zover zijn afgezakt,
dat een vertikale ligging ontstaat. Dit mag (desnoods) alleen bij heel oude beren het
geval zijn. De scrotaalhuid behoort matig rood en liefst weinig gerimpeld te zijn en
mag geen littekens vertonen. Van de bijbal ligt de staart anaalwaarts en de kop
omlaag.

Eenjarige beren kunnen rectaal worden geëxploreerd daar de anus met hand en
onderarm is te passeren. De bulbo-urethraalklieren zijn goed af te tasten. Zij hebben
de omvang van middelgrote bananen en liggen naast elkaar op de urethra. Bij een
binnenbecr zijn deze klieren normaal van grootte, maar bij castraten zijn ze veel
kleiner. Over deze klieren heen kan met twee vin.gers de m. urethralis worden ge-
masseerd. Door deze massage ontstaat cn gedeeltelijke erectie, die het mogelijk maakt
om met een verbandgaasje de penis te pakken en ver\\\'olgens geheel naar buiten te
trekken. Dit is de eenvoudigste manier om dc penis te inspecteren; tranquilizers zijn
voor dit doel bij de beer onbruikbaar. ƒ. Hendrikse.

Schilling, E.: Die Auswirkungen einer mehrjährigen Eiweiszübcrfütterung auf
den Bau der Rinderniere. Zbl. Vet.Med. 9, 282, (1962).

Op het Max-Planck-Institut te Mariensee is indertijd met 2 groepen van 13 koeien
de invloed van overmatige eiwitvoedering op de produktie en gezondheid van melk-
koeien bestudeerd. De ene groep had gedurende 3/2 jaar ten minste 900 gram inwei-
wit per dag boven de voedernoi-mcn ontvangen (gedurende de weideperiode zelfs meer
omdat het gras vaak meer ruweiwit bevatte dan de dieren nodig hadden en daarboven
werd dan nog 900 gram extra gevoerd). De melkproduktie werd daardoor niet
ongunstig beïnvloed.

Schilling heeft nu van de 13 „ciwitkocien" de nieren bestudeerd en vergeleken
met die van overeenkomstige koeien die „normaal" waren gevoederd.
Hierbij is gebleken, dat de nieren van de „ciwitkocien" 23% groter (zwaarder)
waren geworden maar dat de verhouding tussen schors en merg niet veranderd was,
evenmin als het aantal glomcruli.

De glomeruli waren echter in omvang toegenomen en bovendien ronder geworden
(minder verschil tussen grootste en kleinste diameter), waardoor het totale volume
van alle glomeruli, in verhouding tot het lichaamsgewicht, met 16.6% was toe-
genomen.

Verder was de doorsnee der tubuli toegenomen, vnl. door verwijding van het hmien,
hoewel op die plaatsen, waar de tcrugresorptie wordt geacht een actief proces tc zijn
ook de cellen van de wand en de kernen van dc epitheelcellen groter waren in verge-
lijking met de controle dieren.

Of de tubuli langer waren geworden kon niet worden nagegaan. Ziekelijke afwijkingen
werden in de nieren niet aangetroffen, zodat de toename van de nieren als geheel
zowel als van bepaalde onderdelen als een zuivere arbeidshypcrtrofie moet worden
beschouwd. Dit is in overeenstemming van wat men ook bij varkens, honden, ratten
en de mens heeft gevonden.

Bolz., W.: Seuchcnfreic Fcrkclaufzucht; Tierärztl. Umschau, 18, (5), 1, (1963).

In Duitsland, waar de enzoötische viruspneumonie sinds 1958 een preblecm is, heeft
men tegen de Nebraska (Amerika)- en Cambridge (Engeland) methode, van ziektc-
kiemvrije biggenopfok hel bezwaar dat de hoogdrachtige zeug, na hysterectomie,
gedood wordt waardoor hoogwaardig fokmateriaal verloren gaat.. Bovendien ont-
breken de middelen nog om deze methode te financieren. Daarom werd een andere
methodiek ontwikkeld, waarbij hetzelfde doel wordt nagestreefd — nl. het opfokken
van biggen, vrij van enzoötische pneumonie, atrofische rinitis en darm- en huid-
parasieten — en waarbij de zeug in leven blijft.

De partus vindt plaats in cen schone ruimte, die met 3% formaline is ontsmet, die
geïsoleerd gelegen is ten opzichte van andere varkensstallen en waar nooit varkens in
geweest zijn.

Dc zeug is, voordat ze in deze ruimte gebracht wordt, met een lauwe desinfecterende
oplossing gewassen en daarna afgedroogd. D endeldarm is zoveel mogelijk geledigd en
door middel van een tampon afgesloten.

Onmiddellijk voor de partus wordt de schede en omgeving nogmaals gedesinfecteerd.
De biggen worden ccn voor één door een dierenarts in een wijdmondse gesteriliseerde
fles opgevangen en onmiddellijk overgebracht in cen gedesinfecteerde bak, waarin zc
terstond door een tussenpersoon naar de opfokstal worden gebracht.
Daar is cen tweede dierenarts aanwezig, die niet in contact is geweest met de zeug of
andere varkens van het bedrijf. Hij wast het slijm met een desinfecterende ojilossing
van de big af, wrijft het dier droog onder een verwarmingslamp, verzorgt dc navel-
stomp, weegt dc big en brengt een tatoucermerk aan.

Het dier krijgt 2 cm^ van een ijzerpreparaat subcutaan toegediend en, om het te voor-
zien van de nodige gammaglobulinen, tevens 5 cm® serum, afkomstig van slacht-
varkens. In de toekomst zal hiertoe scrum van kiemvrij opgefokte dieren gebruikt
worden.

De big wordt daarna in een vooraf ontsmet hokje geplaatst, gemaakt van verzinkt blik.
De bodem bestaat uit een rooster waar faeses en urine doorvallen in een soort lade,
die dagelijks door een schone vervangen wordt. Een goed te reinigen voederbakje kan
in en uit het hokje geschoven worden.

Drinken leren de biggen binnen 12—24 uur, maar sommigen moeten de eerste keer
met de neus op de vloeistof geduwd worden. De dieren worden zo min mogelijk, en
dan nog met behulp van gesteriliseerde handschoenen, aangepakt.

In het begin van de eerste levensweek nemen de dieren ± 50 g lauwe melk, tegen het
eind 100-150 g per dag op. De hoeveelheid wordt gefractionneerd gegeven, telkens
20 g totdat het bakje niet meer leeg gedronken wordt. Eventuele resten worden
weggenomen. Men voedert vanaf 7 uur \'s morgens tot desnoods 12 uur \'s nachts
en de verzorging is gedurende de eerste week dus zeer arbeidsintensief.
Op deze wijze is een individuele controle op de defaecatic en voedselopname mogelijk.
Een andere voordeel van het apart opfokken is, dat de zuigreflex vermindert. Deze
reflex wordt bij opfok in koppelverband veelvuldig geuit in de vomi van zuigen op
oren en navel van de koppengenoten, zodat de eetlust vermindert doordat de dieren
„moegezogen" zijn en navelinfecties kunnen optreden.

Na 1 week worden de tot één worp behorende biggen weer bijeen gebracht en verder
opgefokt. De dieren blijven evenwel gescheiden indien één of meer biggen diarree
hebben en worden pas samen gebracht indien alle dieren genezen zijn.
Ten gevolge van het verblijf in de opfokhokjes vertonen de biggen, zodra ze in
koppelverband zijn, een stijve, onzekere gang in de achterhand, die echter na 1 ä 2
dagen verdwijnt.

Vanaf de 10e dag krijgen de biggen \'s nachts fijne korrels en vanaf de 14e dag in
het geheel geen melk meer, maar korrels en lauw water. Dan wordt tevens overge-
gaan op de automatische voedering. Na enige weken voorden grotere korrels verstrekt.
Zodra de dieren aan droogvoer gewend zijn, is de gewichtstoename groter dan van
biggen bij de zeug. In geval diarree geconstateerd wordt, geeft men 4 cm^ van een
oplossing van 10 g Furoxone in 4 liter water door het drinkwater.
Op een leeftijd van 4 weken worden de dieren gecastreerd.

Hoewel de gewichtstoenamcn tot aan de slachting genoteerd zijn, kunnen uit deze
cijfers geen conclusies getrokken worden ten aanzien van betere groeiresultaten als
gevolg van de ziektekiemvrije opfok, omdat bij iedere koppel proeven genomen zijn
wat betreft de hoeveelheid en de aard van het voedsel, de voedingstijden en intervallen
en de medicamenteuze behandeling.

,\\lle op deze wijze in 1961 opgefokte dieren zijn geslacht; bij onderzoek van de
longen werden geen pneumonische veranderingen gezien, terwijl ook voordien geen
klinische verschijnselen, zoals hoesten of pneumonie werden geconstateerd.
Hoewel het overtuigend bewijs niet geleverd is, meent de schrijver, gezien de resultaten
van zijn proefnemingen, dat het op de hier beschreven wijze mogelijk is om een ziekte
als b.v. enzootischc pneumonie te voorkomen.

Opvallende verschillen in hartslag werden waargenomen tussen hanen en hennen bij
verstrekking van bepaalde rantsoenen. Er werd ook een significante rantsoen x hen
interactie waargenomen. Aangetoond werd dat een aantal dieren allergisch gevoelig
was voor één of meer bestanddelen van het tijdens deze proef gebruikte handels-
ochtendvoer. Deze gevoeligheid uitte zich in een hogere hartslag der dieren.

Dc ondertitel van dit op royale wijze uitgevoerde boek luidt: „Being a contribution
marking the fifty years of the Rowett Institute."

In dc eerste 2 hoofdstukken wordt dan ook da historie van „Rowett" gegeven door
resp. oud-directcur B o y d Orr en directeur C u t h b c r t s o n. Het derde hoofd-
stuk beschrijft de wording van de F.A.O. De \\olgende 36 hoofdstukken, welke een
rijk scale van onderwerpen bestrijken, zijn door medewerkers of oud-medewerkers van
Rowett verzorgd.

In het kader van een boekbespreking is het uiteraard niet mogelijk op de inhoud
van elk hoofdstuk afzonderlijk in tc gaan. Een 13 tal hoofdstukken handelen over de
fysiologie, biochemie en microbiologie van de herkauwer.

In de resterende hoofdstukken wordt ingegaan op: de voeding van de drachtige ooi,
de mineralen huishouding van het schaap, dc voeding van de big en enkele energe-
tische vraagstukken, terwijl een 5 tal hoofdstukken enige aspecten van de humane
voeding belichten.

Elk hoofdstuk wordt besloten met een literatuurlijst, welke echter voornamelijk in de
Engel.sc taal gepubliceerde artikelen vermeld.

Het fragmentarische karakter van dit boek, over vitaminen bijv. wordt weinig ge-
sproken, maakt het ongeschikt als leer- of handboek. Hierbij moet direct worden
aangetekend dat dit ook niet de bedoeling van de schrijvers is geweest. Ook het feit
dat een zekere basiskennis wordt verondersteld maakt, dat dit bock slechts aan de
min of meer gevorderde specialist kan worden aanbevolen. De naam Rowett zal voor
hen reeds voldoende garantie zijn voor de kwaliteiten van dit boek.

Hondenboeken en allerlei publikaties op dat terrein beleven een gulden tijd. Hoe
kan het ook anders. Welvaart, hoogconjunctuur en daarbij de extra vrije weekdag.
Ze vragen om tijdpassering. Voor recreatie in de natuur is de hond de aangewezen
component.

Verklaringen te over dus voor dc tegenwoordi.ge bloei der hondenliefhcbberij. De
kynologische lectuur gaat kennelijk goed van de hand.

Hoewel het hier een duitse uit.gave betreft - voor ons land bewerkt door Van
Rhccnen — is het niet „eingehend", langdradig van inhoud. In meer dan
een dozijn hoofdstukken krijgen we van alles te lezen over wat des honds is.
Ik noem aankoop, omgang, voeding en opvoeding, ziekten, tentoonstelling, vereni-
gingen, fokken, enz.

Het werk beslaat meer dan twee-en-half honderd bladzijden, is rijk geïllustreerd met
zeer veel verdienstelijke afbeeldingen van rashonden (waarvan vele in kleurendruk)
en tekeningen.

Natuurlijk zijn er wel aanmerkingen te maken: waarvan ik wel een tweetal moet
noemen.

Op pag. 152 staat als „keeshond" een langharige hollandse herdershond model, met
slechte (hoge) staart, vandaar mogelijk de vergissing. De raskees is kwadratisch van
model, met gedrongen hoofd en korte snuit!
De aantekeningen bij vererving verdienen deskundige correctie.

Jammer, dat deze en andere tekortkomingen door deskundige revisie niet zijn voor-
komen.

In een vorige mededeling in dit Tijdschrift is reeds gewezen op het gevaar van
distomatose bij schapen in de komende maanden. Op bekende leverbotbedrijven zal
het zeker in dit seizoen wenselijk zijn periodieke behandeling freciuenter uit te
voeren: minstens iedere 3 ä 4 weken.

Deze maatregel heeft tot doel zoveel mogelijk steeds de volwassen leverbotten te
doden om daarmee het optreden van schade als gevolg van chronische distomatose
te beperken. Voor dit doel kunnen de volgende middelen worden gebruikt:

,,Hetor\' (Hoechst), niet te verwarren met het natriumzout van kaneelzuur, dat
onder dezelfde naam bekend staat. Voor de dosering wordt verwezen naar de
gebruiksaanwijzingen van de fabrikant. In geen geval mag de dieren bieten,
bieteblad of kool worden gevoederd kort vóór of na de behandeling met „Hetol",
daar anders ernstige gevallen van vergiftiging kunnen optreden. Het produkt
moet in de vorm van een suspensie in water per os worden toegediend.

hexachlorofeen ((ï-ll) in de dosering van 20 mg/kg, oraal toe te dienen. Zeer
goede resultaten worden verkregen indien het middel in water oplosbaar ge-
maakt is (gesolubiliseerd) met behulp van Tween 80.\')

De Pharmaceutische groothandel zal ongetwijfeld op Uw verzoek gaarne een
dergelijk preparaat aanmaken. Bij gebruik van een suspensie van G-11 in water,
of van een oplossing van dit leverbotmiddel in organische oplosmiddelen zoals
plantaardige olie of propyleenglycol, is de werkzaamheid tegen volwassen lever-
botten niet altijd geheel bevredigend.

het gebruik van hexachlorethaan kan voor schapen niet worden aanbevolen
speciaal i.v.m. de giftigheid.

Wanneer de eerste behandeling moet worden uitgevoerd als de schapen en lammeren
reeds in zeer ernstige mate lijden aan chronische distomatose, als gevolg van de
aanwezigheid van grote aantallen volwassen leverbotten in de galgangen (hetgeen
door faecesonderzock kan worden vastgesteld), dan is behandeling met de hier aan-
gegeven doseringen niet ongevaarlijk. Men geve dan tetrachloorkoolstof: niet meer
dan 1 ml. of hexachlorofeen: niet meer dan 5 mg/kg. Bij de latere behandelingen
kan men op de reeds aangegeven doseringen overgaan, die praktisch volledig werk-
zaam zijn tegen volwassen leverbotten.

Ondanks deze periodieke behandeli.igen kan toch acute distomatose optreden, die
aanzienlijke sterfte kan veroorzaken. Deze vorm van de ziekte wordt veroorzaakt
door de aanwezigheid van grote aantallen jonge leverbotten, die zich gedurende
de eerste 5 ä 6 weken van hun verblijf in de gastheer een weg boren door het
leverparenchym alvorens zich in de galgangen te vestigen.

Reeds in deze herfst uitgevoerde behandelingen van de schapen, zoals hierboven zijn
genoemd, hebben geen invloed op het optreden van acute distomatose. De metacer-
cariën van de leverbot zijn namelijk reeds o]) gras en kruiden in de nabijheid van de
slakken (Lymnea truncatula) infectieus aanwezig. Veel van deze geëncysteerde lar-
ven zullen nog tot het voorjaar infectieus kunnen blijven. Het komt nogal eens
voor dat schapen in de wintermaanden grote aantallen metacercariën (cysten)
ineens opnemen.

Om met succes acute distomatose te bestrijden zou het nodig zijn een leverbotpopu-
latie te doden, die voor het grootste deel nog niet volwassen is, en die nog in het
leverparenchym verblijft. Dergelijke jonge leverbotjes zijn ongevoelig voor hexa-
chloorethaan en waarschijnlijk ook voor „Hetol".

Bij laboratoriumexperimenten is het mogelijk gebleken leverbotjes van slechts 3 tot
4 weken oud te doden met hexachlorofeen (G-11), en de wormen van 6 weken en
ouder met tetrachloorkoolstof, indien hoge doses van deze middelen aan schapen
werden toegediend. Men heeft daarentegen nog weinig ervaring met de chemo-
therapeutische bestrijding van acute distomatose onder praktijkomstandigheden. Het
is daarom met enige aarzeling dat de Leverbotcommissie de volgende aanbevelingen
doet.

Wanneer een sterke infectie met jonge leverbotten aanleiding geeft tot een merk-
bare achteruitgang van conditie, soms gepaard gaande met enige sterfte in het
koppel, worden voor bestrijding van de ziekte de volgende maatregelen aanbevolen:

2. bestrijding van de gewoonlijk ook aanwezige volwassen leverbotten door het toe-
dienen van een niet te hoge dosis (in verband met de gevoeligheid van de
dieren) van een leverbotmiddel, namelijk:

hexachlorofeen (G-11): 5 mg/kg, oraal in gesolubiliseerde vorm, of tetrachloor-
koolstof: 1 ml. oraal;

3. trachten de conditie van de dieren te verbeteren door te zorgen voor een goede
voeding, waarbij rekening wordt gehouden met een aan de omstandigheden aan-
gepaste voorziening met mineralen;

Indien het met deze maatregelen gelukt de schapen in leven te houden en misschien
hun conditie zelfs iets te doen verbeteren, dan zijn de vooruitzichten voor een
succesvolle behandeling 1 a 2 weken later veel gunstiger. De gevoeligheid van de
leverbotten voor anthelmintica is dan toegenomen, en het schaap is beter bestand
tegen de nog altijd vrij toxische geneesmiddelen. In dit geval kan voor behandeling
hexachlorofeen (G-11) worden aanbevolen in een dosis van 20 a 30 mg/kg, bij
voorkeur per os toe te dienen in gesolubiliseerde vorm.

Als tweede keus kan tetrachloorkoolstof worden gebruikt: bijvoorbeeld 5 ml per os.
Soms kan de invasie van de lever door zeer grote aantallen jonge leverbotten de
conditie van schapen en lammeren zo snel ondermijnen dat het noodzakelijk is on-
middellijk chemotherapeutisch in te grijpen. De sterfte door acute distomatose kan
anders zo groot zijn dat men beter nog enige risico kan aanvaarden van fatale ver-
giftigingen door onverwijlde toediening van een hoge dosis G-11 of tetrachloor-
koolstof, dus niet na een uitstel van 1 a 2 weken. Van tetrachloorkoolstof is bekend,
dat het gevaar voor intoxicatie vaak betrekkelijk onafhankelijk is van de grootte
van de dosis: in veel gevallen kunnen zelfs sterk met leverbotten besmette schapen
een orale dosis van 40 ml verdragen, terwijl anderzijds ook gevallen van sterfte
bekend zijn na toediening van 1 ml. Het zal zeker gewenst zijn behandeling met de
hoge dosis van het anthehninticum enkele weken later te herhalen. Natuurlijk is
het ook hier een vereiste de dieren onmiddellijk van de bron van infectie te
verwijderen enz.

Voor het ingeven van een vloeibaar preparaat, zoals gesolubiliseerde hexachlorofeen
of een suspensie van „Hetol", kan een doseerapparaat (goede er\\\'aringen hebben
wij met het doseerapparaat van Philips Phen-Master bereikt. De prijs hier\\\'an is
ongeveer ƒ 120,—) worden aanbevolen, waarmee de vloeistof feilloos rechtstreeks in
de oesophagus kan worden gebracht. Zo\'n apparaat kan ook gebruikt worden voor
andere wormmiddelen (bijvoorbeeld fenothiazine), die in de vorm van een suspensie
moeten worden toegediend. Eventueel kan men zich behelpen met een flesje met
nauwe hals. Het is dan nodig de kop van het schaap een normale houding te geven
en de vloeistof zo langzaam toe te dienen dat het dier in staat is deze op te drinken
zonder zich te verslikken.

Wil riicn hcxachlorofi-cn gebruiken zonder tot een vloeibaar preparaat over te
gaan, dan kan men gebruik maken van tarbletten of pillen die gemakkelijk in
water uiteenvallen. Het effect van de behandeling op de leverbotten zal dan echter
bij sommige schapen teleurstellend zijn.

Daarentegen zal de werkzaamheid van hoge doses G-11 in tabletvorm tegen jonge
leverbotten in het algemeen aanzienlijk hoger zijn dan die van hoge doses tetra-
chloorkoolstof.

In december 1962 werd door de Kliniek voor Heelkunde een schrijven aan de Neder-
landse grote-huisdieren practici gericht met het navolgende verzoek:

„Gaarne zouden wij uw medewerking hebben bij ons onderzoek naar de aetio-
logie en de behandelingsmethoden bij runderen, welke lijdende zijn aan een
lebmaagdilatatie en/of -torsie in het rechter gedeelte van de buikholte. Het aantal
patiënten met bovengenoemde afwijking, dat jaarlijks aan de Kliniek voor Heel-
kunde wordt aangeboden, is nog betrekkelijk gering en verondersteld mag worden,
dat men in de praktijk dergelijke patiënten vaker aantreft.

In het klinisch manifeste stadium van deze ziekte is de algemene toestand van
dien aard, dat mede uit economische overwegingen tot slachting wordt besloten,
terwijl het vervoer van deze patiënten de prognose van een succesvolle behande-
ling ongunstig beïnvloedt en een spoedige operatie ter plaatse betere perspectieven
biedt.

Mocht u dergelijke patiënten in Uw praktijk tegenkomen en in overleg met de
eigenaar een operatie overwegen, dan zijn wij gaarne bereid, mede in het belang
van ons onderzoek, de patiënt zo mogelijk ter plaatse te opereren zonder dat dit
tot extra onkosten behoeft te leiden."
In tien maanden tijd werd in 26 gevallen op grond van telefonisch vooroverleg met
de behandelende dierenarts chirurgische en diagnostische bijstand verleend en wel
door een „diergeneeskundig team" samengesteld uit twee dierenartsen, resp. ver-
bonden aan de Kliniek voor Heelkunde en de Kliniek voor Inwendige Ziekten. Bij
9 van de 26 bezochte patiënten kon de (waarschijnlijkheids) diagnose lebmaagdilatatie
en/of torsie rechts worden bevestigd. Twee hiervan bleken bij aankomst gestorven,
tei-wijl bij een derde met een dilatatio abomasi simplex een behandeling met physostig-
mine tot een algeheel herstel heeft geleid.
Zes werden operatief behandeld waarvan:

2 postoperatief stier\\\'en, terwijl dc sectie een normale ligging doch volledige
atonie van het magenstelsel te zien gaf.

3 na een weck zijn gerecidiveerd. Hicr\\an werd 1 door de eigenaar direct opge-
ruimd en 2 werden lopnieuw geopereerd, waarvan 1 koe baal mocht hebben.

1 aanvangelijk genas, doch vier maanden later met verschijnselen van een
Hoflund-syndroom werd opgeruimd.
Bij de 17 resterende runderen werden de navolgende diagnoses gesteld:
2x melkziekte-achtige verschijnselen,
lx torsio uteri,
lx invagninatio jejuni,

Hiervan werd bij 12 tot een operatieve behandeling besloten, doch bij 4 patiënten
moest op grond van de waargenomen afwijkingen tot een slachting worden besloten
te weten:

1. bij de divertikel in het colon spiralis welke een compressiestenose in de andere
colonlissen teweegbracht,

2. bij een zeer uitgebreide fibrineuze rcticulopcritonitis waarbij het corpus alienum
al door het diafragma in de thorax zat,

3. bij een fibrineuze reticulo abomaso peritonitis die een lebmaag „impaction"
had veroorzaakt,

Het postoperatieve verloop van de 8 overigen (resp. lijdende aan een torsie van een
5 maanden drachtige uterus 360° naar links, invaginatio jejuni, 2x een traumatische
rcticulopcritonitis, een lebmaagdislocatic naar links, 2x een paralytische ileus en 2x
een torsio ansae proximalis coli ct coeci) is gunstig geweest.

Drie patiënten resp. lijdende aan (2x) melkziekte-achtige verschijnselen en een
lebmaagdislocatic naar links zijn medicamenteus behandeld en genezen. De koe
lijdende aan kaakklem werd direct opgeruimd.

De resultaten van deze „hulpverlening" zijn in verschillende opzichten teleurstellend
te noemen en wel in de eerste plaats voor wat betreft het doel: runderen met een
dilatatie en/of torsie van de lebmaag rechts. Hoewel in een aantal gevallen van on-
juiste diagnose chirurg en internist daadwerkelijk hulp hebben kunnen verlenen en
eigen ervaring hebben kunnen vergroten en ook de behandelende dierenarts nog iets
bijgeleerd kan hebben, staan de aan deze hulpverlening bestede tijd en kosten in
geen verhouding tot de uiteindelijke bedoeling van het „onderzoek".

Wij achten het dan ook niet juist de chirurgische en diagnostische hulpverlening op
hierboven beschreven wijze te continueren. Niettemin zouden wij het onderzoek van
deze lebmaagaandoening willen blijven voortzetten.

Wij zouden daarbij een beroep willen doen op de blijvende medewerking van de
dierenartsen, en daarnaast tevens aan de economische bezwaren van het vervoer en
de behandeling tegemoet willen komen.

Alle runderen welke lijdende zijn of verdacht worden lijdende te zijn aan een
dilatatie en/of torsie van de lebniaag rechts, kunnen naar de kliniek worden ver-
voerd op kosten van de Kliniek voor Inwendige Ziekten en de Kliniek voor Heel-
kunde, tot een maximum bedrag van ƒ 100, - (gerekend volgens een normaal tarief).
Ook de kosten van onderzoek en behandeling zullen, voorzover de patiënten werkelijk
blijken te lijden aan een dilatatie en/of een torsie van de lebmaag rechts, voor rekening
van beide klinieken zijn. Aangezien het vermoeden bestaat dat vroegtijdige be-
handeling de beste kans op succes biedt, is een spoedige opname gewenst. Teneinde
een goede anamnese tc verkrijgen is van te voren telefonisch overleg met de Kliniek
voor Inwendige Ziekten noodzakelijk. Alleen dan kan een definitieve afspraak over
de reiskosten enz. worden gemaakt.

De dierenartsen wordt verzocht bij de anamnese de gegevens van een volledig
klinisch onderzoek, inclusief het rectale onderzoek, te vermelden.

(Uitgegeven door het Landbouw-Economisch Instituut in samenwerking met het
Centraal Bureau voor de Statistiek.)

Volgens de gegevens van het C.B.S. bestond de pluimveestapel in ons land in mei
1963 uit:

Een duidelijke toename van het aantal slachtkuikens dus en een afname van het
aantal legdieren en eenden.

deze dieren waren in dec. \'62 als volgt over de 4 belangrijke pluimvccprovincies
verdeeld:

Dus: de meeste slachtkuikens werden in N. Brabant gehouden, dc meeste legdieren
in Gelderland, gevolgd door X. Brabant en Overijssel als derde, cn verreweg
de meeste eenden in Gelderland.

In mei \'63 was de verdeling van het aantal bedrijven met meer dan 1000 legdieren
beneden de 7 maanden als volgt:

Hieruit volgt, dat Noord-Brabant thans de meeste grotere pluimveebcdrijven heeft
en daarmee Gelderland juist is voorbij gestreefd, terwijl ook Limburg goed naar
voren komt in dit opzicht.

Uit het feit, dat volgens de tweede tabel toch nog verreweg de meeste legdieren
in Gelderland worden gehouden, moet dus worden geconcludeerd, dat Gelderland
een groot aantal kleinere bedrijven bezit met minder dan 1000 legkippen. (Dit zijn
over het algemeen oudere bedrijven, welke tevens veelal als verouderd moeten
worden beschouwd.

Dit klopt met wat men in deze provincies te zien krijgt, n.1. dat in Brabant en in
midden Limburg méér nieuwe, grote pluimveehokken worden gebouwd dan in
Gelderland. De vernieuwing voltrekt zich dus in het Zuiden duidelijk sneller. Ref.).

Wat betreft de meest gebruikte rassen en kruisingen zijn de volgende gegevens ontleend
aan het Produktschap voor Pluimvee en Eieren:

Het aantal ingelegde broedeieren van de Witte Leghorn is de laatste 4 jaar sterk
toegenomen en vormt thans bijna 50% van het totaal. De Rhode Island Red is
vrijwel op gelijk peil gebleven in diezelfde tijd: 13%. \\\'an dc kruising Witte Leghorn
X Rhode Island Red, welke in het broedseizoen !959/\'60 bovenaan stond met 43%,
is het aantal ingelegde broedeieren teruggelopen tot 15% in 1963. De overige
kruisingen staan op 23%.

Dus: een sterke opleving van de vraag naar zuivere Witte Leghorns en een belangrijke
afname van de W x R-kruisingen. (Aan dc laatste is ongetwijfeld dc gevoeligheid
van verschillende dezer kruisingen voor leukosc niet vreemd! Ref.)
In totaal werden ingelegd van de legrassen: in 1960: 79,8 miljoen broedeieren; in

Van slachtrassen: 1960: 50,6 miljoen; 1961: 62,4 miljoen en 1962: 87,2 miljoen.
Dus cen beduidende afname van de legrassen (ongetwijfeld verband houdend met de
slechte economische resultaten van deze tak van pluimveehouderij in 1962. Ref), en
een toename van de slachtkuikenmesterij.

In zeven jaar is de hoeveelheid geslachte volwassen kippen bijna verdubbeld, dé
hoeveelheid geslachte kuikens bijna verzesvoudigd, de hoeveelheid Pckingcenden
ruim 20x zo groot geworden (ondanks afname ten opzichte van 1961) cn ook
de hoeveelheid overige slachtpluimvce, voornamelijk bestaande uit kalkoenen, meer
dan verdrievoudigd.

Volgens het C.B.S. geven de exportcijfers van pluimvee te zien, dat de hoeveelheid
geëxporteerd levend slachtpluimvce van 3,8 miljoen stuks in 1953 (waarde ƒ 11,87
miljoen), in 1954 een top heeft bereikt van bijna 5,9 miljoen stuks met een waarde
van ƒ 21,6 miljoen, maar daarna geleidelijk is afgenomen tot bijna 2,9 miljoen stuks in
1962 met een waarde van bijna ƒ 9,4 miljoen.

De export van geslacht pluimvee is sinds 1953 van ruim 10.000 ton (waarde ruim
ƒ 30 miljoen) geleidelijk gestegen tot in 1962: ruim 51.000 ton met een waarde van
ruim ƒ 122 miljoen.

Het aantal geëxporteerde 1-dagskuikcns (hoender eenden) is van 1953 (ruim
700.000 stuks) met sprongen omhooggegaan tot ruim 52 miljoen stuks in 1959 en
daarna weer teruggelopen tot bijna 14,5 miljoen stuks in 1962 (waarde: ruim ƒ 5,8
miljoen).

Het aantal verse eieren, dat naar het buitenland ging, liep op van ruim 1,6 müjanl
stuks in 1953 tot ruim 3,2 miljard stuks in 1959 en daalde daarna tot ruim 3,0
miljard in 1962 (waarde ƒ 328,5 miljoen).

Dc totale exportwaarde (zonder pluimvceconscrvcn e.a. niet genoemde pluimvec-
produkten) bedroeg dus bijna ƒ 466 miljoen, wat méér is dan de totale export-
waarde van kaas en boter tezamen, of van gecondenseerde melk en melkpoeder te-
zamen, of van rundvee, rundvlees, varkens, spek, bacon en schapevlees tezamen.
In de veehouderijsector komt dus de pluimveehouderij in exportwaarde op dc tweede
plaats na de zuivelprodukten.

Van pseudo-vogelpest zijn volgens de gegevens van de Veeartsenijkundige Dienst de
volgende aantallen gevallen per jaar „geconstateerd":

Hieruit blijkt een duidelijke afname van het aantal aangegeven, „geconstateerde"
gevallen. (Helaas is niet vermeld, hoeveel dieren vanwege pseudovogelpest zijn
afgemaakt, hoeveel vergoeding aan de pluimveehouders is uitbetaald en hoeveel
entstof per jaar is verbruikt. Ref.)

Wat het berekend mengvoederverbruik per diersoort en per jaar betreft, is het ver-
bruik volgens dc gegevens van het Produktschap voor Veevoeder de afgelopen tien
jaar als volgt toegenomen:

rundvee, varkens, pluimvee, overige dieren, totaal
1951/\'52: 340 720 680 60 1800 (x 1000 ton)

Vervolgens nog enkele interessante gegevens van het L.E.I. betreffende de
kostprijs per consumptie-ei, inclusief arbeidsbeloning. Die bedroeg in:

Ondanks de algemene toename van lonen en prijzen, dus een belangrijke afname van
de kostprijs per consumptie-ei.

(Het is duidelijk, dat dit onder de huidige omstandigheden uitsluitend mogelijk is
door genoegen te nemen met een lagere beloning, of door het houden van grotere
eenheden, waarbij met een minimum aan (dure) arbeidskrachten en een maximum
aan automatisering tot een zo economisch mogelijke voortbrenging wordt gekomen.
Ref.)

(De conclusie, die uit dit alles mag worden getrokken, luidt:
Pluimveehouders — vooral in het midden van het land — let op uw zaak!

Wie niet met zijn tijd meegaat en geen gebruik maakt van de mogelijkheden, die de
ontwikkeling op velerlei terrein biedt, zal spoedig achter geraken en tot verouderde
bedrijfsmethodes vervallen.

Mijns inziens ligt hier ook voor de voorlichting een belangrijke en uiterst nuttige taak
mits men deze goed verstaat en zijn tijd niet teveel verdoet met andere dingen! Ref.)

De uitgave „Landbouwcijfers 1964" bevat verder een zo ontzagwekkende hoeveel-
heid cijfermateriaal en tabellen, in kleine druk samengeperst op ongeveer 200 blad-
zijden, dat men zich onwillekeurig afvraagt, of er nog wel iets is betreffende de
landbouw, dat niet door de rekenmachines is gehaald en in tabellen gerangschikt.
Van zonneschijn en regen tot E.E.G.-rekeneenheden, samenstelling van huishoudens,
aantal werkloze mannen, tuinbouw onder glas, doorgedraaid fruit, werktuigeninven-
taris, loonkosten, spaargelden, boerderijprijzen en hagelrisico: alles is in tabelvorm
samengebracht!

Slechts één overzicht wordt gemist, n.1. hoeveel tijd in het verzamelen, verwerken en
rangschikken van al dit cijfermateriaal is gaan zitten. Dat moet alles tezamen een
respectabel aantal werkuren zijn!

Deze raad bestaat uit 8 personen, waarvan 2 aangewezen door de Minister van Land-
bouw en Visserij, 3 door het Landbouwschap, 1 door de Koninklijke Nederlandse
Akadmie van Wetenschappen, 1 door het bestuur en 1 door de senaat van de Land-
bouwhogeschool, en ze heeft zowel een adviserende als een coördinerende taak.
bouwhogeschool, en heeft zowel een adviserende als een coördinerende taak.
Advies wordt uitgebracht aan de Minister van Landbouw en Visserij over de be-
grotingen van de ministeriële stichtingen (in 1963 een uitbreiding van het personeel
met 30 man en een toename van de rijksbijdra.ge met 6,5% in vergelijking met 1962).
Coördinerend wordt gewerkt met het oog op de planning van het landbouwkundig
onderzoek in Nederland.

Belangrijk in dit opzicht is de instelling van een tweetal commissies, een onder voor-
zitterschap van Prof. Ir. M. L. \'t H a r t zal nagaan welke mogelijkheden er zijn en
voorzieningen er getroffen moeten worden om te komen tot een doeltreffende orga-
nisatie en uitvoering van het onderzoek dat gericht moet zijn op de verbetering van
de produktiviteit en gezondheidstoestand van rundvee en schapen; de tweede onder
voorzitterschap van Ir. J. VV. Hudig stelt een overzicht samen van de stand van
zaken ten aanzien van het onderzoek op het gebied van de varkenshouderij en de in
dit opzicht nog bestaande wensen die dringend vragen om de nodige voorzieningen
te treffen.

Verder geeft dit jaarverslag een overzicht van nieuw aangevatte en lopende onder-
zoekingen die ressorteren onder de Nationale raad, via bepaalde commi.ssies en werk-
groepen of besturen van een zestal afdelingen, waarvan de afdelingen Veeteelt, Zuivel
en Diergeneeskunde er drie zijn.

.\\an het eind treft men op 4 bladzijden de opsomming aan van de publikaties die in
1962 door de Nationale raad werden gesubsidieerd.

Aan dit jaarverslag, uitgebracht door Mevr. Dr. J. G. van C i t t e r t-E y m e r s,
wordt het volgende ontleend:

Het Album Promotorum der Rijksuniversiteit te Utrecht van 1815-1936 is gereed
gekomen, op 11 februari naar de drukker gebracht en zal nog vóór de jaarwisseling
verschijnen. Bijna klaar met dit werk, bleek dat degenen die aan de Veeartsenij-
kundige Hoogeschool gepromoveerd waren zeer moeilijk te vinden zijn, zodat die
gegevens alsnog in het .Album Promotorium opgenomen zijn.

De tentoonstelling t.g.v. het Eeuwfeest der Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft
geduurd van 12 september—13 oktober 1962; die van oude veterinaire chirurgische
instrumenten op de dicrgcneeskundic afdeling is op verzoek van Prof. Numans
blijven uitstaan.

Gegevens over de veterinaire pedellenstaf zijn gezonden naar Heidelberg.
Aanwinsten.

Een viertal plakkaten uit het begin der 19e eeuw, betrekking hebbende op diverse

In menig opzicht vertoont de toepassing van K.I. binnen de M.M.B., vcrgclelcen
met Nederland, belangrijke verschillen. De M.M.B, is een centrale organisatie, welke
de K.I. uitvoert. De onder haar ressorterende stations en de daarop gehouden stieren
zijn eigendom van de M.M.B.. Van alle door middel van K.I. bevruchte koeien
wordt 81 pet van de M.M.B.-stieren gcinsemineerd en 19 pet van stieren van andere
K.I.-verenigingen.

Door deze centralisatie is bij de M.M.B, de foktechnische „planning" organisatorisch
eenvoudig uitvoerbaar. Daarbij wordt de kennis, verschaft door de populaticgenetica,
in de praktijk in toepassing gebracht. In het foktechnisch beleid vormen de keuze
van de stieren, het afstammelingenondcrzoek en het gebruik van stieren onderdelen,
die hun basis vinden in groepsselectie cn die hier nader zullen worden belicht. Daarbij
zal aan de zwartbontfokkerij de meeste aandacht worden geschonken.

Gemiddeld wenst men ƒ 2000,- per stier bij de aankoop te besteden en wanneer de
stier goed fokt, wordt cen nabetaling van eveneens ongeveer J\' 2000,- uitgekeerd.
Men koopt de meest geschikte stieren die voor deze gemiddelde prijs verkrijgbaar
zijn; er is echter geen uniform aankoopsysteem. De stieren worden gedeeltelijk als
kalf gekocht, waarvoor met sommige fokkers contracten zijn afgesloten; de betreffende
fokker levert bijv. 6 stieren van 8 uitgezochte koeien in een periode van 3 jaar.
Ook andere stieren worden gekocht, zoals kalveren en een éénjarige stier, of stieren
waarvan de vererving reeds bekend is en welke voor natuurlijke dekking zijn gebruikt.
Aan alle jonge stieren wordt de eis gesteld dat ze afstammen van vaders met een be-
kende en goede produktie- en exterieurverer\\\'ing.

In 1961-\'62 lag de produktie van de moeders van 97 op contract gekochte zwa) tbonte
stieren 731 kg boven de stalgemiddclden, met een gemiddeld vetgehalte van 3,95 pet.
De produktievererving van de vaders (18 stuks) lag 368 kg hoger dan de produktie
van stalgenoten, afstammende van andere stieren; de gemiddelde vetgehaltevererving
was 3,77 pet.

De indruk bestaat dat de moiders van de op contract gekochte stieren (stiermoeders)
vrij streng worden geselecteerd op produktie, exterieur, gebruikseigenschappen en
mogelijke erfelijke gebreken. Ook de stieren waarvan deze koeien worden geïnscmi-
neerd, worden streng geselecteerd, zoals uit voorgaande cijfers wel blijkt. De stier-
moeders worden aangewezen door zgn. panels, dit zijn commissies bestaande uit fok-
kers, die ook met het afstammelingenonderzock zijn belast. De produktie.gegevens
van de stiermoeders en de produktievererving van de te gebruiken stieren worden
beoordeeld door de M.M.B. De bedoeling is nu, in de toekomst deze vorm van
samenwerking met de fokkers ten aanzien van dc voorziening met stieren nog verder
uit te breiden.

De stierkalveren worden opgefokt op het stieren-opfokstation in Ghippcnham, nadat
de kalveren en de bedrijven beoordeeld zijn door ambtenaren van dc M.M.B, (fok-
technicus en dierenarts). Men wenst alleen gezonde, normaal ontwikkelde kalveren
te accepteren van bedrijven, waar de veestapel gezond is.

Wanneer door de dierenarts de kalveren worden afgekeurd, ontvangt de fokker een
vergoeding, variërend van 500 tot 1000 gulden. De stieren worden op Chippenhani
individueel gevoerd. Het rantsoen bestaat uit hooi ad libitum en een meehnengsel
dat maximaal 4,5 kg per dag bedraagt.

De opfok is tamelijk intensief, om daardoor de individuele verschillen in groeivermo-
gen tot uitdrukking te laten komen. Ze worden eenmaal per week gewogen en de
groeicurve wordt vergeleken met die van het gemiddelde van het betreffende ras op

Chippenham. Zwartbonte stieren van 1 jaar oud wegen gemiddeld 425 kg. De totale
opfokkosten bedragen ƒ 130,- per maand. De conditie is goed, maar niet overdreven
vet. Soms wordt wcidegang toegepast. De oudere stieren zijn in vrij ruime boxen
individueel gehuisvest.

Op 1-jarige leeftijd worden de stieren op geschiktheid voor K.I. en op exterieur be-
oordeeld; 75 pet van de aangevoerde stieren wordt voor K.I.-doeleinden gebruikt.
Over het wel of niet toelaten voor de fokkerij wordt beslist door cen regerings-
ambtenaar, die vooral let op afwijkingen in bouw, met name bcenstanden. Deze
keuring blijkt qua algemeen voorkomen en type niet streng te zijn.

Van jonge stieren worden zo spoedig mogelijk inseminaties verricht, zodat 500 koeien
drachtig worden op bedrijven met melkcontrole. Er is met succes een proef genomen,
om zeer jonge stieren (ruim 9 maanden oud) reeds voor K.I, te gebruiken. Ook
worden soms stieren met goede fokresultaten, gebaseerd op 180 dagen lactaties, reeds
weer in gebruik genomen. Men acht cen en ander belangrijk met het oog op het ver-
korten van de wachtperiode en het langer kunnen gebruiken van goed verervende
stieren.

Stieren waarvan 500 koeien drachtig zijn geworden, worden op wachtstations ge-
plaatst en niet gebruikt. De M.M.B, heeft daarvoor de beschikking over twee stations,
n.l. één de Whcnby Lodge, Yorkshire en één op de R.\\SE showground te Kenilworth\'
Warwickshire. Het laatstgenoemde station is bezocht. Hier waren 74 stieren aanwezig
van diverse rassen, maar meest zwartbonten (te Whcnby Lodge ongeveer 200).

De produktievcrerving van stieren wordt bepaald door vergelijking van de produktie
van de dochters met tijdgenoten binnen bedrijven („Contemporary Comparison"-
mcthodc). Uit plm. 500 drachtige koeien resulteren later 80-100 vaarzen met af-
gesloten lijsten. Omdat men in Engeland vrijwel alleen vaarskalveren aanhoudt, met
de bedoeling om deze later af te laten kalven, komt men tot dit relatief hoge aantal.
Van de eerste 11 stieren werden in totaal 5222 koeien drachtig, waaruit 1316 vaars-
kalveren werden geregistreerd. De exterieun-ererving wordt onderzocht door dc reeds
genoemde panels.

De produktie van de vaarzen was 241 htcr hoger dan die van andere vaarzen op
dezelfde bedrijven. („Contemporary Comparison").

De exterieurvercrving wordt gepubliceerd, zoals in het volgende voorbeeld is vermeld:

Het rapport is gebaseerd op 41 Ie en 2e kalfsdoehters. Datum van onderzoek 28-10-
1960.

Stamboekdieren: een groep afstammelingen werden bezichtigd, welke melkvormig
was en zeer uniform in raskenmerken. De uiers in het bijzonder waren uitgesproken
goed, goed aangesloten met goede voor- en achterkwartieren. De spenen waren goed
geplaatst en van de gewenste grootte en lengte.

In het onderstaande overzicht zijn de resultaten weergegeven van 144 zwartbonte
stieren die op deze wijze voor K.I. zijn ingezet.

Hieruit blijkt dat de selectie op fokresultaten (zowel op exterieur als op produktie-
vererving) streng is en tijdig wordt uitgevoerd. In Nederland wordt slechts tussen
35 en 40 pet van de aanwezige stieren wegens onvoldoende fokresultaten opgeruimd;
vele van deze stieren werden nadat de fokresultaten bekend waren, nog een aantal
jaren gebruikt.

De stieren die goed blijken te vererven, worden zo intensief mogelijk benut. Op af-
stammelingen onderzochte stieren worden, nadat de vererving bekend is, gemiddeld
vier jaren gebruikt. Momenteel wordt 83 pet van de zwartbonte koeien gcïnsemineerd
met sperma van stieren met bekende fokresultaten, voorzover deze koeien worden ge-
inscmineerd van zwartbonte stieren; (in 1961-\'62 bedroeg dit percentage slechts
58.4). Deze belangrijke stijging is mede een gevolg van het sterk toegenomen gebruik
van vleesrassen voor kruisingsdoeleinden. De situatie is momenteel dus zo, dat van
elke 100 zwartbonte koeien en vaarzen er 45 worden geïnseinineerd met sperma van
vleesrassen, 46 met sperma van goed verervende zwartbonte stieren en 9 met sperma
van jonge zwartbonte stieren. Door het veelvuldig toepassen van kruising wordt het
afstammelingenonderzoek bemoeilijkt.

Van de 144 ingezette stieren zijn er dus 90 opgeruimd en 54 weer in gebruik ge-
nomen, nadat de vererving volledig bekend was.

Opening en sluiting door de voorzitter der C.I..M., de Heer H. Dekker te
Nijeveen.

„De nieuwste inzichten in dc voeding" door I r. J. G o r n e 1 i s s e n, directeur van de
Stichting C.L.O.-Controle te Hoogland.

,.De bestrijding van ziekten", door de Heer W. M. G o t i n k, dierenarts bij de
Gezondheidsdienst voor Dieren te Zwolle.

„Rentabiliteit door kwaliteit", door Ir. Y. K r o e s, Rijksvceteeltconsulent voor de
varkensfokkerij te Utrecht.

In de sectiecomité\'s hebben 90 experts zitting genomen en 160 sprekers hebben
zich aangekondigd voor de 12 symposia, die tijdens of in aansluiting aan het Congres
zullen worden gehouden.

Voor Nederland meldden zich wetenschappelijke werkers uit Wageningen, Utrecht,
Oerle. Leeuwarden en Zeist.

De redactie heeft tot 25 januari (sluitingsdatum) 302 enquêteformulieren ingevuld
terug ontvangen, welk aantal inmiddels is geklonnnen tot 316.

Dit betekent, dat ± 209n van de leden en candidaat-leden van onze Maatschappij
aa.1 de oproep van de redactie gevolg hebben gegeven. Dit aantal is enigszins teleur-
stellend, indien men daaraan de mate van interesse, die voor ons Tijdschrift be-
staat, zou willen afmeten.

Toch is de redactie bijzonder verheugd over de talrijke reacties, suggesties en wen-
sen, die op de ingevulde fornmlieren —■ en vaak op toegevoegde bladzijden -
werden ontvangen.

.Mie suggesties en wensen zullen in de naaste toekomst nader worden overwogen,
met het doel ons Tijdschrift verder te verbeteren. Op dit ogenblik worden de ge-
gevens gerubriceerd en samengevat.

Wij hopen zo spoedig mogelijk in een uitvoerig verslag de resultaten van de enquête
aan onze lezers mede te delen.

De Voorlichtingsdag 1964 van de Veeartsenijkundige Dienst zal op 5 november
a.s. worden gehouden in de dinerzaal van het Jaarbeursrestaurant te Utrecht. Een
programma voor deze dag zal nog worden bekend gemaakt.

In de afgelopen weken zijn opnieuw enkele verspreide gevallen van mond- en
klauwzeer in ons land voorgekomen. Op een bedrijf te Hardenberg in Overijssel

bleken op 24 januari drie varkens te zijn aangetast. Op dezelfde dag werd bij twee
runderen op een bedrijf te Hengelo in (ielderland luond- en klauwzeer geconsta-
teerd. Van dit bedrijf werden zeven runderen en 144 varkens overgenomen.
Eveneens in Gelderland, in de gemeente Eibergen, bleek diezelfde dag nog een
bedrijf te zijn besmet.

Bij vier varkens werd mond- en klauwzeer geconstateerd. .Al deze gevallen be-
troffen type C. Zes varkens te St. Odiliënberg in Limburg bleken op 26 januari te
zijn aangetast door type O.

Op 30 januari werd mond- en klauwzeer onder varkens geconstateerd tc Dalfsen in
Overijssel en op 3 februari te Beltrum. gemeente Eibergen in Gelderland.
In beide gevallen bleek het tyjjc G tc zijn.

Ter informatie over de situatie met betrekking tot mond- en klauwzeer in de ons
omringende landen zij medegedeeld dat in België in de omgeving van Brussel kort
geleden een geval van het type .A is vastgesteld. In de Duitse Bondsrepubliek komt
deze ziekte weer over het gehele land verspreid voor met een haard van vrij grote
omvang ten zuidoosten van Bremen. Langs dc grens komen gevallen voor dicht bij
Drenthe en Limburg.

In verband met het veelvuldig voorkomen van rabies in West-Duitsland, is in Neder-
land over 1963 controlc op het voorkomen van rabies onder het wild, voornamelijk
vossen, in de grensstreek uitgeoefend. Vossen, afkomstig uit een door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst aangewezen gebied en vossen met een „verdachte"\'
anamnese, werden ter onderzoek gezonden aan het C.D.I. te Rotterdam. Hiertoe
werden aangewezen de grensgebieden van de provincies Groningen, Drenthe en
Lintburg. Over 1963 zijn aan het C.D.I. circa 80 vossen opgezonden en op rabies
onrlcrzocht. .Alle onderzoekingen hadden een negatief resultaat.

In het kader van de varkenspestbestrijding wordt door de Ins|)ecties van dc Vee-
artsenijkundige Dienst aan de praktizerende dierenartsen voor dc daarvoor in aan-
merking komende bedrijven vaccin en serum beschikbaar gesteld. Nu de voorraad
hoog-ininiuunseruni is verbruikt, wordt voortaan een concentraat serum (Stcricon)
geleverd. Dit produkt is zodanig geconcentreerd dat over de gehele lijn kan worden
volstaan met het inspuiten van dc helft van de dosering van het voorheen geleverde
produkt. Het Centraal Diergeneeskundig Instituut zal in een bijgevoegde gebruiks-
aanwijzing op duidelijke wijze de nieuwe dosering aangeven.

Het trivalent pullorum antigeen partij no. O.\'i, gcproducccrd tloor Laboratoria Nobilis
N.\\\'. tc Boxmeer, voldoet aan de gestelde ci.sen en is mitsdien door de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1-1-1965.

Onderdompeling van brocdcicrcn in cen alcoholoplossing van tcstosteronpropionaat
had cen van betekenis verminderd gewicht van de bursa van Fabricius bij de kuikens
ten gevolge. Ook bij de nakomelingen van deze kuikens (tot in het derde geslacht)
bleek het bursagewicht nog significant lager dan bij dc controledieren.

17, Merck, Sharp & Dohine. Pluimvcestudiemiddag, Brussel, (pag. 187)
20, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur, „Dalzicht", Nijver-

dal. (pag. 198)
20, Coöp. Landb. Bank Meppel. „Biggendag". (pag. 252)
22, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D. Vergadering,

Utrecht, (pag. 126)
25, .Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Chalet „de Hommel",
Utrecht, (pag. 199)

28, .Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Hilton Hotel,
.Amsterdam, (pag. 199)

29, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur, hotel Haarhuis,
.Arnhem, (pag. 257)

8— 9, Intern. Symposium van Dierentuindierenart.sen, Wenen. (pag. 121)
9, Groep Genee.sk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,
14.30 uur. Utrecht, (pag. 126)
20, A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Lunteren.

4, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Wrgadering, 20.00 uur, restaurant
„de Singel", Assen. (pag. 257)

20, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten Kopenhagen (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939,1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4c Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.).

Na een ingrijpende operatie en een betrekkelijk korte
ziekte overleed collega Petten, oud-hoofd van de Keu-
ringsdienst en directeur van het abattoir te Zeist op
26 november j.l. in een ziekenhuis te Den Haag.

Geboren te Zwolle is hij toch al spoedig met zijn
ouders in Utrecht gekomen, waar hij het lager- en mid-
delbaar onderwijs heeft gevolgd.

Op 15 juli 1913 behaalde hij aan de toenmalige
Rijksveeartsenijschool het diploma van veearts, waar-
na hij zich in Houten als veearts vestigde. Hij vond
daar een uitsluitend plattelandspraktijk in een wel-
varende landbouwstreek met een grote paardenstapel,
want van oudsher bestond in Houten en omgeving
grote liefhebberij voor paardenfokkerij. Ruim S\'/j
jaar is Petten daar gebleven en ondertussen gehuwd
met mej. Keun uit Utrecht.

In 1917 nam hij de praktijk over van Dr Picard te
Zeist, die benoemd was tot districtsveearts met stand-
plaats Maastricht. De ervaring, te Houten opgedaan
op paardengebied, kwam Petten in deze mooie en
grotendeels luxepraktijk goed te stade. Jongeren onder
ons kunnen zich moeilijk meer een beeld vormen van
dergelijke praktijken, zo als ik mij die nog herinner
door waarneming uit het Gooi, Amsterdam, Haarlem.
Langs de hele straatweg Utrecht, De Bilt, Zeist, Drie-
bergen en Doorn rijde de ene villa of buitenplaats zich
aan de andere. En op elk daarvan werden koetspaar-
den gehouden: minimaal twee, maar ook wel 15 of
18. Ja, Zeist was een mooie standplaats en Pelten was
daar zeker de geschikte man. Toen in de loop der
jaren het aantal paarden sterk verminderde, nam dat
der kleine huisdieren in het zich snel uitbreidende
Zeist toe en vond Petten ook hier een groot arbeids-
veld. Bovendien behield hij nog wat plattelandsprak-

tijk, zodat met recht gewaagd kon worden van een
mooie en afwisselende praktijk.

Op 28 okt. 1931 promoveerde Petten aan de facul-
teit van Veeartsenijkunde der Utrechtse Universiteit
op een proefschrift: „Bijdrage tot de kennis van de
ontwikkeling van het paardenovarium". Zijn promo-
tor was Prof. Krediet. Tijdens de bewerking dezer dis-
sertatie in het anatomisch instituut ontstond tussen
deze en de a.s. promovendus een hechtere vriend-
schappelijke verhouding en introduceerde Krediet in
die jaren de familie Petten in onze vriendenkring,
waarvan de families Krediet, Schornagel, Hartog en
Hoogland (H. J. M.) en wij deel uitmaakten sedert
ongeveer 1914. Aan deze vriendschap ontleen ik ook
de vrijheid Petten in deze necrologie te herdenken.
Tenslotte werd hij hoofd van de Keuringsdienst.
Toen deze in 1945 volambtelijk werd, moest Petten
zijn praktijk neerleggen. Hij was al directeur van het
abattoir, maar moest tevens de keuring verrichten
aan de vleeswarenfabriek, de Cevato te Driebergen
en dat gaf veel werk. Tevens was hij als docent ver-
bonden aan het slagersvakonderwijs te Utrecht en als
leraar aan de Landbouwwinterschool te Utrecht. Het
was dus wel tijd, dat de praktijk moest worden opge-
geven.

In 1953 is Petten met het bereiken van de 65-jarige
leeftijd eervol ontslagen en heeft hij met zijn vrouw
nog een tiental gelukkige en prettige jaren in hun
mooie flat aan de Slotlaan mogen beleven. Beiden ge-
noten een uitstekende gezondheid en zo konden ze
profiteren van de mooie omstreken van Zeist.
Behalve met oud-inspecteur Dr. Douma had hij niet
zoveel omgang met collega\'s, ook al omdat zij een uit-
gebreide kennissenkring hadden buiten de veterinaire
wereld en er een hechte familieband bestond met zijn
beide broers, ook later in Zeist woonachtig. Dat hun
enige getrouwde dochter in Zandvoort kwam te wo-
nen maakte een innig en veelvuldig contact mogelijk,
hun zoon was werkzaam op een rubberonderneming in
Indonesië en nadien in Australisch Nieuw Guinea.
Gelukkig is deze met zijn vrouw twee maanden (juli
en augustus) met verlof in Zeist geweest. Hoe telden
Petten en zijn vrouw de dagen, die hen nog scheiden
van dit weerzien.

Helaas werden de laatste weken hiervan versomberd
toen Petten ziek werd en geopereerd moest worden.
Deze tijd hebben zij nog meegemaakt, maar toen kwam
het afscheid — voor altijd.

Op 26 november gestorven, had drie dagen later de
crematie in Westerveld plaats; overeenkomstig zijn
wens in alle stilte.

Met Petten is een goed, correct en serieus collega
heengegaan, die op zijn standplaats een eervolle plaats
innam en onze stand steeds hoog heeft gehouden.

Kort verslag van de ledenvergadering op donderdag 19 december 1963 te Groningen.

In deze vergadering werd allereerst het overlijden van ons lid prof. B. Seit te
Emmen herdacht. 3 nieviwe leden t.w. J. H. ter Heege te .Assen, J. Jacobs
te Meppel en S. G. J. Post ma te Bcdum werden geïnstalleerd.
N.a.v. de notulen van de vergadering van het .Algemeen Bestuur werden o.a. vragen
gesteld aangaande de a.s. voorzittersvacature in het Hoofdbestuur. Graag zag men
hiervoor een practicus: de leden zullen in dat geval eventueel voorzieningen hiervoor
(assistent b.v.) moeten bekostigen.

Uitvoerig werd vervolgens gediscussieerd over de status en financiële regelingen van
de K.1.-dierenarts. Het zal moeilijk worden hierin uniformiteit te verkrijgen.
Cloll. R. J. B a k e m a te Zuidlaren werd tot voorzitter van de afdeling gekozen.
3 keer stemmen bleek hiervoor noodzakelijk en de behaalde meerderheid bleek
tenslotte slechts I stem te zijn (16 Bakema, 15 Vermeulen, 3 blanco).
Coll. J. S. V. d. Kamp hield een voordracht over „Laboratorium dia.gnostiek van
mastitis". Niet alleen werden de momenteel in gebruik zijnde methoden besproken
doch tevens werd gewezen op enkele mogelijke oorzaken van masitis, i.c. fouten die
gemaakt kunnen worden bij het machinaal melken.

Coll. J. V. d. Vlerk sprak vervolgens over „Het aantonen van penicilline in melk".
Hiervoor zijn in gebruik vloeibare en vaste voedin.gsbodems. Er wordt gewerkt met
testbacteriën en schijfjes filtreerpapier, gedrenkt in de te onderzoeken melk. Ook
kan aan de penicilline een kleurstof worden toegevoegd, die tegelijkertijd ermee
wordt uitgescheiden en de melk derhalve kleurt.

Een uitvoerige en prettige discussie \\olgde op beide voordrachten, welke zeer de
belangstelling hadden van de aanwezigen.

Verschillende leden zaten na afloop van de vergadering nog aan aan de traditionele
maaltijd, die zoals steeds, weer zeer gezellig was.

De afdeling Groningen-Drenthe van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde organiseert haar eerstvolgende vergadering op ilonrlerdag 4 juni a.s., om 20.00
uur in Restaurant „de Singel", Assen.
Het programma zal nader worden hekend gemaakt.

De .Afdeling Gelderland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskimde
organiseert haar eerstvolgende vergadering op zaterdag 29 februari a.s., om I4..30 uur
in hotel Haarhuis, Arnhem.

■Spreker is collega D r. P. W. M. v a n .A drie h c in over het onderwerp: Slepende
meikziekte.

Tc omstreeks 14.30 uur opende dc ^\'oorzitter de vergadering, die gehouden werd
in de collegezaal van het Zoötechnisch Instituut te Utrecht. Hij heette de aanwezigen
van harte welkom, in het bijzonder enkele gasten, n.1.: als spreker de heer D r. B.
Stock, wetenschappelijk medewerker van Dow\'s Chemical Industries, voorts de
heren Prof. D r. S. G. W i 1 s o n van de Diergeneeskundige Faculteit, D r. M.
Zohari uit Iran, Drs. M. K a r s e m e y c r, Voorzitter van de K.N.M.v.D.,
D r. W. .A. de Haan, Secretaris van dc K.N.M.v.D. en D r. G. van Vliet.
Bericht van verhindering was ontvangen van het erelid van de Groep, de heer
D r. H. H. S c h O 1 t c n en van de Secretaris, Prof. D r. J. Hoekstra.

Op 9 december 1963 is cen van de leden van de Groep, namelijk de heer Drs.
L. Hogendoorn, plotseling overleden. De voorzitter herdenkt met een kort
woord deze jonggestorven, sympathieke en bescheiden collega, waarna de vergadering
door het inachtnemen van enkele ogenblikken van stilte zijn nagedachtenis eert.

Nadat nog enkele bestuursmededelingen zijn gedaan, leidt de Voorzitter de heer
Dr. Stock uit Midland, Michigan (U.S.A.) in, die zal spreken over coccidiosis.
•Mhoewel na de tweede wereldoorlog bij de bestrijding van coccidiose grote voor-
uitgang werd geboekt door verbetering op het gebied van bedrijfsvoering en hygiëne,
alsmede door het ter beschikking komen van goede therapeutica en coccidiostatica,
doen zich op het gebied van de bestrijding nog verschillende moeilijke problemen
voor. Met name noemt de Voorzitter de veelvuldige uitbraken van chronische dunne
darmcoccidiose (veroorzaakt door Eimeria acervulina) ondanks gebruik van coccidio-
statica; het toenemen van Eimeria maxima en Eimeria neca(rr>-uitbraken en ten-
slotte het probleem van vergiftigingen veroorzaakt door coccidiostatica.
Dc heer Dr. Stock begint aan de hand van een aantal uitstekende kleurendia\'s de
klinische verschijnselen, de lokalisatie van de laesies en de pathologisch-anatomische
afwijkingen te beschrijven voor de meest voorkomende soorten: Eimeria tenella,
Eimeria acervulina, Eimeria maxima, Eimeria necatrix en Eimeria brunetti.
Hij deelt mee, dat in de Ver. Staten een nieuwe Eimeria-soort is beschreven, die
speciaal in het voorste gedeelte van de dunne darm voorkomt en enige gelijkenis
vertoont met Eimeria acervulina. Dc door Eimeria acervulina veroorzaakte chronische
dunne darmcoccidiose vormt een groot probleem in de U.S.A. Verschillende in de
handel zijnde coccidiostatica (waaronder zoalene), zouden in diverse gevallen on-
voldoende werkzaam zijn. Ten opzichte van het effect van een bepaald coccidio-
staticum zijn ook binnen een bepaalde coccidiën-species duidelijke stamverschillen
bekend. Er bestaat een nauwe samenhang tussen het aantal opgenomen, .gesporulecrde
oöcysten enerzijds en de klinische symptomen en pathologisch-anatomische afwijkin-
gen anderzijds. Het aantal opgenomen, gesporulecrde oöcysten is weer afhankelijk
van de besmettingsgraad van het miheu. Er is dus sprake van een gevoelige balans
tussen de besmettingsgraad van de omgeving en de mate, waarin klinische coccidiose-
verschijnselen optreden.

Een goed coccidiostaticum moet de klinische symptomen wel, maar de opbouw van
immuniteit door de dieren niet voorkomen. De uiteenlopende resultaten, die met
een zelfde coccidiostaticum worden bereikt op verschillende bedrijven, vinden vol-
gens de spreker hun verklaring in een zeer uiteenlopende bcsmettingsgraad.
Omdat de groeivertraging tengevolge van coccidiose in de eerste 2 levensweken ge-
ringer is dan op een leeftijd van 7-9 weken, wordt in de U.S..A. opzettelijke be-
smetting („vaccinatie") tezamen met een behandeling toegepast bij 1-2 weken oude
mestkuikens. (Enkele jaren geleden werd het importeren van een .Amerikaans „vaccin"
in Nederland verboden, nadat zeer ernstige coccidiose-uitbraken er het gevolg van
waren. S.)

Voor de coccidiosebestrijding bij voor de leg bestemde, opgroeiende koppels pluimvee
noemde de spreker verschillende mogelijkheden: behandeling van uitbraken; het
continu gedurende de gehele opfok verstrekken van een coccidiostaticum door het
voeder, al of niet gecombineerd met cen opzettelijke besmetting; het gedurende een
deel van de opfok continu verstrekken van een coccidiostaticum (bijv. gedurende
de 4e tot 16e levensweek), het verlagen van de hoeveelheid coccidiostaticum bij
toenemende ouderdom (bijv. 0,0125% gedurende 0-6 weken, 0,083% ,gedurende
6-10 weken, 0,064% van 10 weken tot de leeftijd van legrijpheid).
Ten aanzien van het coccidiostaticum zoalene gaf Dr. Stock aan, dat dit zonder
bezwaar kan worden verstrekt aan leggende hennen (geen nadelige invloed op pro-
duktie, bevruchting en broeduitkomst). De stabiliteit van zoalene in mengvoeder
is zeer goed. Het produkt bleek o.a. voor eend, gans, kalkoen, kip, hond, kat en
varken niet schadelijk te zijn. Voor eventuele nadelige gevolgen van het nuttigen
van pluimvceprodukten afkomstig van met zoalene behandelde koppels behoeft
volgens D r. S t O c k bij de mens niet te worden gevreesd. Een mens met een gewicht

van 70 kg kan 210 mg zoalcnc per dag zonder enig bezwaar verdragen, terwijl
berekend naar het gemiddeld verbruik van kippe- en kalkoenevlees, alsmede van
eieren in de U.S.A. per dag maximaal 4 mg per dag per persoon zou kunnen
worden opgenomen.

Nadat gedurende een korte pauze de dorst met thee was gelaafd, werd de ver-
gadering heropend. Er volgde naar aanleiding van de gehouden inleiding een uiterst
levendige discussie, waarbij cen groot aantal facetten van het coccidioseprobleem
naar voren werden gebracht. Het is in het kader van dit verslag slechts mogelijk
enkele ervan aan te stippen.

Ten aanzien van de z.g.n. vaccinatie zag D r. Stock wel degelijk naast zekere
voordelen ernstige gevaren. Daarom zou hij alleen willen vaccineren op ernstige
probleembedrijven, die op geen enkele andere wijze uit de moeilijkheden zijn tc
halen. Voor de vaccinatie wil hij gebruik maken van speciaal bereide bedrijfsvaccins.
Intermitterend (bijv. gedurende perioden van 1 week) verstrekken van mengvoeder
met, resp. zonder coccidiostaticum tijdens de opfok ter verkrijging van cen goede
immuniteit ten aanzien van de in het bedrijf.smilieu aanwezige coccidiën-species,
zoals uit de vergadering werd gesuggereerd, was volgens D r. Stock niet eerder
toegepast, doch verdiende wel ernstige overweging.

Het verstrekken van cen coccidiostaticum in afnemende hoeveelheden door het
mengvoeder blijkt in ons land veelvuldig aanleiding te zijn tot coccidiose-uitbraken
bij opgroeiende (en tengevolge daar\\\'an ook bij leggende) koppels. Verhoging van
het gehalte aan coccidiostaticum tot 0,0125% (de voor mestkuikens geadviseerde
concentraties) voorkomt, resp. geneest coccidiosc. Dit geldt met name voor Eimeria
acervulina-infecties. Essentieel voor cen blijvend resultaat bij uitbraken van chroni-
sche dunne darmcoccidiose (waartegen slechts cen geringe en kortdurende immuni-
teit kan worden ontwikkeld) is volledige vernieuwing van het bodcmstrooiscl.
Zoalenc-vergiftiging, gekenmerkt door nerveuze stoornissen, ontstaat uitsluitend door
sterke overdosering en is volgens D r. Stock het gevolg van vergissingen bij het
mengen van het voeder. Dc vergiftigingssymptomen zijn reversibel, zodat na correctie
weer herstel optreedt. (Ook in ons land komt zo nu en dan cen zoalenc-vergiftiging
voor. S.)

Nadat talrijke, soms moeilijk te beantwoorden, vragen op de spreker waren afge-
vuurd, kon de voorzitter tenslotte D r. Stock namens alle aanwezigen bedanken
voor zijn bereidwilligheid tijdens een tweedaags verblijf in ons land (gedurende een
uiterst vermoeiende reis door Europa in gezelschap van de heer D r. D. M.
Z u y d a m) voor de Groep Pluimveewetenschappen een inleiding te houden, voor
de uitstekende wijze waarop hij zich van zijn taak had gekweten en voor de
schitterende kleurendia\'s.

Nadat niemand gebruik wenste tc maken van de rondvraag, sloot dc Voorzitter te
17 uur de vergadering.

Het in inderdaad juist. Mijnheer de Voorzitter, dat ik niet dan met enige schroom
uw uitnodiging om een voodracht te houden over de verwerking van additieven
in veevoeder heb aanvaard, omdat het houden van cen voordracht door een leek voor
een zo bij uitstek deskundig gezelschap als waar ik thans voor sta, bepaald geen een-
voudige zaak is.

Toch heb ik gemeend uw uitnodiging te moeten accepteren, omdat naar mijn mening
in de deze middag te behandelen materie een goed samenspel tussen de dierenartsen

en de mengvoederindustrie voor de vee- en pluimveehouderij van grote betekenis
moet worden geacht.

U zult zich verder kunnen voorstellen, mijne heren, dat ik mij in mijn inleiding
er van zal onthouden om op de werking van de additieven in het dierlijk lichaam in te
gaan, doch mij zal beperken tot de historische, organisatorische cn economische
aspecten.

Het vraagstuk van de toevoegingen aan mengvoeder van bepaalde stoffen zoals
antibiotica, hormonen en medicamenten, is nog van relatief vrij jonge datiun. Dit is
begrijpelijk, daar ook de mengvoederindustrie in haar totaliteit haar 50-jarig
bestaan nog niet heeft kunnen herdenken.

Na een bescheiden begin in de twintiger jaren nam het gebruik van mengvoeder,
na de mengvoederdistributie in de tweede wereldoorlog en in de eerste jaren daarna,
met sprongen toe en steeg van 1,9 miljoen ton in 1952 tot ruim 5 miljoen ton in 1962.
Niet alleen steeg de produktie met sprongen, doch ook in de samenstelling van het
men.gvoeder kwamen veranderingen.

De ontwikkeling van de veevoedingswetenschap, die reeds in de jaren vóór de
tweede wereldoorlog op gang was gekomen, ondervond in Europa gedurende de
oorlogsjaren ernsti,ge sta.gnatie door het in de meeste Westeuropese landen niet
beschikbaar zijn van mankracht en materiaal, terwijl bovendien de vee- en pluim-
veestapel tot de kleinst mogelijke proporties was teruggebracht.

Anders lag de situatie echter in Amerika, waar de oorlogsinspanningen zich tevens
richtten op een zo groot mogelijke produktie van consumptiegoederen.
De veevoedin.gswetenschap deed vele en belangrijke ontdekkingen, welke veelal op
korte termijn, soms wellicht op te korte termijn, toepassing vonden in de praktijk
van de veevoeding.

Toen dan ook na het einde van de tweede wereldoorlog het internationale verkeer
weer op gang kwam en Europa kennis kon gaan nemen van de vooruitgang, welke
in de afgelopen jaren in .Amerika was geboekt, duurde het niet lang voordat zowel
de Nederlandse onderzoekers als de vee- en pluimveehouderij geconfronteerd werden
met de nieuwste .Amerikaanse inzichten op het gebied van de veevoeding.
Eén van de belangrijkste aspecten die hierbij naar voren kwam was het gebruik van
additieven in de mengvoedersector, waarbij vooral het gebruik van groeibevorderende
en medicatieve stoffen een belangrijke rol speelden. Stoffen, die niet alleen een
betere en snellere .groei kunnen veroorzaken, doch tevens ernstige verliezen als gevolg
van het optreden van ziekte kunnen voorkomen.

Tot bedoelde stoffen behoren in de eerste plaats de antibiotica, waarvan in 1946

werd ontdekt, dat zij een groeilievorderende werking bij biggen en kuikens ver-
toonden.

Pas in 1949 werd echter de bestudering van het effect van antibiotica in veevoeder
met kracht ter hand genomen.

Een publikatie van de hand van Stok stad en Jukes verscheen in april 1949.
handelend over de groeibevorderende werking bij kuikens van aureomycine, daarna
gevolgd door een lawine van andere publikaties met betrekking tot antibiotica.
Het zal u bekend zijn, dat nadat oorspronkelijk het gebruik van antibiotica in
relatief lage doseringen in mengvoeder voor vee en pluimvee vrij algemeen aanvaard
was, in de U.S.A. al vrij spoedig daarna de hoge dosering zijn intrede deed ter voor-
koming en bestrijding van ziekten bij vee en pluimvee. Doseringen met als mininnnn
50 gram per ton en als maximum 200 tot 1000 gram per ton voer.
Eenzelfde ontwikkeling maakten ook de voeders met geneesmiddelen in .Amerika door.
In enkele jaren tijds zag men een geweldige toeneming van het gebruik van deze
voeders in de vee- en pluimveesector, een ontwikkeling die nogal verwarring in de
gelederen van mengvoederfabrikanten, controlerende instanties en boeren stichtte.
Toch was het gebruik van inedicated feed in de U.S..A. niet nieuw. Reeds in de
twintiger jaren werden bijvoorbeeld colloïdale jodium-prcparaten gebruikt als anti-
wormmiddel tegen coccidiosis bij pluimvee en tegen black-head bij kalkoenen.
.Ms anti-wornnniddelcn werden ook .gebruikt tabaksstof en later nicotineverbindingen
en natriumfluoride, terwijl in de dertiger jaren zwavelbloem werd gebruikt tegen
coccidiosis bij pluimvee.

Pas ongeveer tegen 1950 kwam het midicated feed volop in de belangstelling te
staan als gevolg van het vinden van effectieve coccidiostatica.

Momenteel is de lijst van inedicated feed indrukwekkend groot en omvat onder meer
voeders met antibiotica, met arsenicuniverbindingen, stoffen tegen black-head, hor-
monen, anti-wormmiddelen zoals C!admium-verbindingen, piperazine en phenothia-
zine.

De moderne .Amerikaanse inzichten met betrekking tot de veevoeding verspreidden
zich al spoedig in West-Europa en vonden ook hier te lande bij velen een gunstig
onthaal, dat zijn grond vond in economische overwegingen, een lager voeder-
verbruik bij een snellere groei en het voorkómen respectievelijk bestrijden van
bepaalde ziekten.

Mede op grond van de .Amerikaanse ervaringen gingen hoe langer hoe meer stennnen
op om ook in Nederland antibiotica en medicamenten toe te laten tot verwerking
in mengvoeder.

Na de intrekking van de veevoederdistributie in 1953 werd bij verordening nog slechts
een verbod opgenomen met betrekkin.g tot de verwerking van hormonen, medica-
menten en antibiotica. Van dit verbod kon in bepaalde gevallen onder be|jaalde
voorwaarden ontheffing worden verleend.

De onderehavi.ge regelingen strekten zich alleen uit tot het mengvoeder, omdat het
bestuur van het toenmalige Bedrijfschap voor Veevoeder zich op het standpunt stelde,
dat het niet tot de competentiesfeer van het bedrijfschap behoorde, regelen te stellen
met betrekking tot het in de handel brengen van antibiotica en het afleveren ervan
aan veehouders. Een standpunt, dat door het bestuur van het huidige produktschap
nog steeds wordt gehuldigd. Een zodanige regeling zou slechts bij Wel tot stand
kunnen worden gebracht.

Met genoemde slechts gedeeltelijke regeling werd de kiem gelegd voor de in de
komende jaren zich voordoende moeilijkheden. Immers, de vee- en pluimveehouders
konden vrijelijk beschikken over bedoelde sloffen, terwijl het alleen de mengvoeder-
industrie verboden was deze stoffen in mengvoeder te verwerken.
Reeds in 1952 werden diverse verzoeken uit het bedrijfsleven ontvangen met be-
trekking tot de toelating van antibiotica en medicamenten — in hoofdzaak coccidio-
statica — in mengvoeder.

Zowel door het bestuur van het bedrijfschap als door de z,g. Vilaminecommissie
— een subcommissie uit de door de Minister van Landbouw en Visserij ingestelde

Technische Commissie van Advies voor de veevoederdistributie — werd echter aan-
vankelijlt een afwijzend standpunt ingenomen, omdat men principieel het meng-
voeder niet als draagstof voor bedoelde produkten wenste te zien gebruikt.

Onder steeds sterker wordende druk van het bedrijfsleven vond in oktober 1953 een
oriënterende gedachtenwisseling plaats tussen de Vitamine-commissie en vertegen-
woordigers van het bedrijfsleven over de vraag, of het .gebruik van antibiotica en
medicamenten in de veevoeding al dan niet wenselijk moet worden geacht.
Bij deze gedachtenwisseling kwam duidelijk naar voren, dat de ov\'ergrote meerderheid
van de aanwezigen grote voorzichtigheid wenste te betrachten bij de aanwending
van antibiotica en medicamenten in mengvoeders.

De vergadering sloot zich aan bij het standpunt van de Vitamine-commissie,, dat
antibiotica desnoods in het voeder van mestkuikens zouden kunnen worden verwerkt,
doch zeker niet in andere mengvoeders. Voorts werd algemeen gepleit voor het in het
leven roepen van een regeling, welke het rechtstreeks verhandelen en afleveren van
antibiotica aan vee- en pluimveehouders zou verbieden.

Nadere bestudering leidde ertoe, dat begin 1954 het bestuur van het bedrijfschap
inderdaad de mogelijkheid opende om antibiotica te verwerken in mengvoeder voor
mestkuikens.

Met betrekking tot de verwerking van preventieve geneesmiddelen in mengvoeder,
waarover het bestuur van het bedrijfschap advies had gevraagd aan de Vitamine-
commissie, bleek de commissie nog geen standpunt te kunnen innemen. De Com-
missie nam terzake nader contact op met de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Eind 1953 werd de onderhavige kwestie opnieuw aan de orde gesteld, daar de drang
van pluimveehouders om over een coccidiostaticum in mengvoeder verwerkt, te
kunnen beschikken, steeds groter werd.

Februari 1954 deelde de Vitamine-commissie mede, dat onder bepaalde voorwaarden,
zoals binding van het coccidiostaticum aan een toegelaten vitamine-B-preparaat op-
gesterkt met vitamine-K, tegen een beperkte preventieve verwerking van enkele
coccidiostatica geen bezwaar bestond. Deze binding werd noodzakelijk geacht, daar
gevreesd werd, dat door de toediening van coccidiostatica een tekort aan bepaalde
vitaminen zou kunnen worden veroorzaakt. Deze toediening zou echter beperkt
dienen te blijven tot bedrijven waar regelmatig in ernstige mate coccidiosis optreedt.
Toe,geIaten werden de coccidiostatica: nitrofurazone, nitrophenide en sulfa chinoxa-
line in preventieve dosering.

Hiermede was een belangrijke stap gezet op het terrein van de toevoegingen aan
mengvoeder.

Nadat de eerste stap op het terrein van de toevoegingen was gezet, kon het uiteraard
niet uitblijven, dat op een verruiming van de verwerkingsmogelijkheid zou worden
aangedrongen. Reeds in 1954 vol.gde dan ook het verzoek tot toelating van antibiotica
in kunstmatige zeugemelk, in verband met de relatief grote biggensterfte.
In 1955 bleef de situatie praktisch ongewijzigd, doordat verzoeken om toelating van
antibiotica in kunstmelk voor mestkalveren en honde- en kattebrood werden afge-
wezen. Deze afwijzing leidde ertoe, dat de industrie ertoe overging om in cen af-
zonderlijke verpakking een antibioticumpreparaat bij de kunstmelk af te leveren.
Op zichzelf uiteraard een kwalijke ontwikkeling, daar hiermede meer of minder grote
hoeveelheden antibiotica op de veehoudersbedrijven terecht kwamen en geen enkele
controle op het gebruik ervan mogelijk was.

In 1957 vindt de toelating plaats van antibiotica in kunstmelk voor mestkalveren.
262

De voortschrijdende ontwikkeling op het terrein van de veevoeding en de steeds
zwaardere eisen, die wat betreft de produktie aan de landbouwhuisdieren worden
gesteld, deden in dit jaar de vraag rijzen of men in Nederland met de beperkte
toelating wel op de goede weg was.

Van verschillende kanten werd aangedrongen op het toelaten van antibiotica in
mengvoeder voor varkens, doch bij de besprekingen over dit onderwerp met des-
kundigen bleek wel, dat hiervoor nog geen meerderheid kon worden gevonden. Wel
werd in 1958 het 2-acetyl-amino-5-nitro-thiazole toegelaten in mengvoeder voor
kalkoenen ter bestrijding van black-head (zwarte-koppen-ziekte).

Voorts bleek in de praktijk het gebruik van organische arseenverbindingen opgang
te maken. Na overleg met de commissie van deskundigen werd in 1959 in verband
met de mogelijk schadelijke werking van deze stof voor mens en dier een verwerkings-
verbod uitgevaardigd.

In 1959 bleek de tijd rijp om antibiotica in mengvoeder voor varkens en biggen in
geringe doseringen toe te laten. In eerste instantie werd procaïne penicilline toege-
laten, kort daarop echter ook aureo- en terramycine en eind 1960 eveneens bacitra-
cine. Deze toelating heeft nogal wat voeten in de aarde gehad, daar van medische
zijde ernstige bezwaren tegen verdere uitbreiding van het gebruik van antibiotica
werden geuit.

In 1959, zowel als in 1960, kwam uit de praktijk hoe langer hoe meer de wens naar
voren, om via het mengvoeder bepaalde medicamenten aan varkens, pluimvee en
kalveren toe te dienen.

De vragen richtten zich voornamelijk op een ontwormingsmiddel voor varkens en
mestkuikens en een preventief middel tegen virus- en bactcrieziekten bij pluimvee en
kalveren, t.w. furazolidon.

Gezien de gunstige resultaten in de praktijk werd het nuttig en wenselijk geacht na
te gaan in hoeverre er mogelijkheden zouden bestaan, om, zonder consequenties voor
de volksgezondheid, bepaalde medicamenten toe te laten tot verwerking in meng-
voeder.

Dit probleem werd in handen gesteld van de Veevoeder Advies Commissie van de
Minister van Landbouw en Visserij, welke ter zake een subcommissie instelde.
Deze subcommissie bracht eind 1960 advies uit, onder meer inhoudende:

1. de noodzaak tot drastische beperking van de vrije handel in geneesmiddelen
voor dieren door een wettelijke regeling, een standpunt, dat dus ook reeds
in 1953 door de Vitamine-commissie en vertegenwoordigers van het bedrijfs-
leven werd ingenomen:

2. de verwerking van medicamenten slechts toe te staan, indien dit in het belang
van de vee- en pluimveehouderij is en niet strijdig met de belangen van de
volksgezondheid.

Dit advies werd door de Veevoeder Advies Commissie overgenomen en ter kennis
van de Minister van Landbouw en Visserij gebracht.

Eind 1960 waren er een tweetal verzoeken in behandeling, namelijk het gebruik
van furazolidon in kunstmelk voor kalveren en het toevoegen van een anti-worm-
middel aan mengvoeders voor biggen en varkens. Op zichzelf begrijpelijke verzoeken.
Speciaal onder invloed van de door de mengvoederindustrie omstreeks 1955 ontwik-
kelde kunstmelk, nam namelijk het mesten van kalveren hand over hand toe. Be-
droeg het aantal slachtingen van gras- en vette kalveren in 1953 nog ± 125.000
stuks, in 1961 was dit aantal opgelopen tot ± 350.000 stuks, waarvan ± 300.000
vette kalveren.

Met de uitbreiding van deze kalvermesterij, waarbij tevens de ontwikkeling ging in
de richting van grotere aantallen dieren per bedrijf, deed de behoefte aan bepaalde
medicamenten zich sterker gevoelen.

Hangende een eventuele regeling, ging de ontwikkeling in de praktijk door. Clan-
destiene verwerking van medicamenten leidde tot oneerlijke concurrentieverhoudingen
met als gevolg belangrijke debietsuitbreiding voor de in overtreding zijnde bedrijven.

Na het ingrijpen door de Algemene Inspectie Dienst vond het bijleveren van het
medicament in aparte verpakking hoe langer hoe meer ingang, met alle bezwaren
van dien.

Ik heb u deze feiten willen releveren, mijne heren, om u aan te tonen, dat ten deze
gesproken kan worden van een historische ontwikkeling en niet van bijvoorbeeld
een modeverschijnsel. Met dit historisch overzicht ben ik dan gekomen aan de huidige
tijd.

Voor hormonen geldt een algeheel verwerkingsverbod in mengvoeder, waarvan geen
ontheffing wordt gegeven.

Voor wat betreft de antibiotica heb ik niet de indruk, dat er nog belangrijke
wensen liggen bij het bedrijfsleven om tot verdere uitbreiding te komen. Wel leeft in
sommige kringen de wens, om in bepaalde voeders, zoals dieetvoeders, antibiotica tc
mogen verwerken in hogere dosering. Deze dieetvoeders zijn bestemd om in gevallen
van stress of in het algemeen bij minder gunstige gezondheidstoestand van de dieren,
bijvoorbeeld na ziekte, te worden vervoederd.

Ten aanzien van de medicamenten bestaan er echter bepaalde problemen, welke mede
voortvloeien uit de moderne ontwikkeling in de vee- en pluimveehouderijsector.
De grotere eenheden in de vee- en pluimvecsector, welke zich allengs beginnen af
te tekenen, doen vooral in de piuimveesector steeds sterker de noodzaak gevoelen
om tijdig preventief dan wel curatief bepaalde medicamenten speciaal aan de
pluimveestapel te kunnen toedienen. Ik denk hier bijvoorbeeld aan furazolidon. De
financiële consequenties, voortvloeiende uit het optreden van ziekten, kunnen na-
melijk voor de pluimveehouder bij deze grotere eenheden van zodanige omvang zijn,
dat hij alles in het werk zal stellen deze ziekten te voorkomen dan wel zo snel
mogelijk te bestrijden.

•Aangezien de bestaande voorschriften een verwerking in mengvoeder niet toelaten,
zijn de vee- en pluimveehouders er op aangewezen, het medicament hetzij over het
voer te strooien, hetzij op te lossen — voorzover dit mogelijk is — in het drinkwater.
Onnodig te stellen, dat een zodanige werkwijze grote bezwaren heeft. Ik mag hier
wijzen op een niet-homogene menging, op onnauwkeurige dosering, op moeilijkheden
in verband met de drinkwatervoorziening etc.

Deze bezwaren zijn dan ook mede de aanleiding geweest, dat de vee- en pluimvee-
houders de mengvoederfabrikanten danig onder druk hebben gezet om gedaan te
krijgen, dat de onderhavige medicamenten door het mengvoeder werden gemengd.
Nadat aanvankelijk de mengvoederfabrikanten deze druk hebben weerstaan, bleek al
spoedig, dat de op dit punt zwakkere collega\'s in een betere concurrentiepositie
kwamen te verkeren. En toen dan ook verschillende dierenartsen de druk op de
mengvoederindustrie vooral van de kant van pluimveehouders nog gingen versterken,
bleek het verwerkingsverbod niet houdbaar.

Ondanks intensieve en gerichte controle door de Algemene Inspectie Dienst blijkt
momenteel het aantal gevallen, waarin de medicamenten door mengvoeder worden
verwerkt, hand over hand toe te nemen.

De mengvoederfabrikant verweert zich meestal met de opmerkingen: mijn concur-
rentiepositie komt in gevaar: mengen door mengvoeder waarborgt dc beste resultaten:
elke vee- en pluimveehouder mag zelf mengen, waarom wij dan niet, etc. Argumenten,
die op zich zelf mij wel aanspreken. Uiteraard is het een vrij zonderlinge situatie,
dat bedoelde medicamenten vrij in de handel verkrijgbaar zijn, de vee- en jjluimvee-
houder deze stoffen zelf wel door het voer mag mengen, doch niet door de meng-
voederfabrikant door het voer mag laten verwerken.

Ik inag het hier nog wel eens uitdrukkelijk stellen. Mijnheer de Voorzitter, want ik
geloof, dat ten aanzien van dit punt hier en daar wel een verkeerd begrip heerst:
het is niet de mengvoederindustie, die op de toelating van medicamenten in meng-
voeder aandringt. Integendeel, men zou deze stoffen liever buiten het mengvoeder

houden. Zc vergroten opnieuw het assortiment en vergen de produktie van veelal
kleine hoeveelheden voeder van verschillende samenstelling, wat alleen maar kost-
prijsverhogend kan werken. Maar de druk van de omstandigheden dwingt de meng-
voederindustrie zich op dit terrein te begeven.

Deze situatie is dan ook voor ons aanleiding geweest de onderhavige kwestie nogmaals
in studie te nemen, om te trachten een voor alle partijen bevredigende oplossing te
vinden.

Wij zijn daarbij opnieuw tot dc conclusie gekomen, dat de bottle neck voor het vinden
van een goede oplossing is gelegen in het feit, dat wettelijke voorschriften met be-
trekking tot de handel in medicamenten ontbreken, waardoor de boer kan kopen
wat hij wil.

Het is naar onze mening een vrij onbegrijpelijke situatie als enerzijds het verwerken
van medicamenten in mengvoeder wordt verboden, doch anderzijds dc handel in
deze medicamenten en het toedienen ervan aan vee- en pluimvee volkomen vrij wordt
gelaten, ongeacht de bezwaren, zeker uit een oogpunt van volksgezondheid.
Wel mag evenwel in dit verband worden vermeld, dat juist een dezer dagen een
ontwerp-wet bij de Tweede Kamer der Staten-Gcneraal is ingediend met betrekking
tot de handel in antibiotica, honnoonpreparaten, thyreostatica en daarmede gelijk te
stellen middelen, bestemd of mede Ijestemd voor aanwending bij dieren.
Dc strekking van het ontwerp is de van de zijde van fabrikanten, van groothande-
laren in genoemde stoffen, zowel als van de mengvoederindustrie en van wetenschap-
pelijke zijde gesignaleerde euvelen, zo goed mogelijk tc ondervangen.
Daartoe bevat het ontwerp bepalingen, die de handel in genoemde produkten
beperken tot degenen, die deze uit hoofde van hun beroep of bedrijf nodig hebben,
zoals onder meer dierenartsen en uiteindelijke afnemers, wie het gebruik van deze
middelen voor him vee door de dierenarts is voorgeschreven.

Deze wet zou dus wel, laten we zeggen, de kwakzalverij in belangrijke mate kunnen
tegengaan, maar biedt nog geen oplossing voor het vraagstuk, hoe dc boer de door de
dierenarts voorgeschreven medicamenten aan zijn vee moet toedienen. De verzoeken
van de boeren aan de mengvoederindustrie, om de vooi\'geschreven medicamenten
voor hen door het voer te mengen, zullen door deze wet niet verminderen. Ook al
zou een mengvoederfabrikant in individuele gevallen toestemming verkrijgen een
medicament door het voer te mengen, dan moet men zich toch realiseren, dat hij geen
apotheker is.

Ik zal hier op dit moment niet verder op ingaan. Mijnheer de Voorzitter, doch kom
hier direct nog op terug. .Mleeri zou ik willen zeggen, dat in de Toelichting op
liedoeld ontwerp wordt gemeld, dat nader bestudeerd wordt in hoeverre het nood-
zakelijk moet worden geacht verdergaande maatregelen te treffen. Daarbij wordt er
echter op gewezen, dat het geheel zeer gecompliceerd is en dat de oplossing mede
afhankelijk is van de feitelijke ontwikkeling en van andere voorzieningen o.a. op het
terrein van de volksgezondheid. Dit houdt wel in naar mijn mening, dat een verdere
uitbreiding op korte termijn niet tc verwachten valt.

Het is dan ook onze stellige overtuiging, dat dc huidige situatie al belangrijk ver-
beterd zou kunnen worden door onder bepaalde waarborgen toestemming te verlenen
tot het bereiden van medicinaal mengvoeder, waardoor immers de noodzaak om
op allerlei ondeskundige en onverantwoorde manieren deze stoffen tóch toe te dienen,
komt te vervallen.

1. het aanwenden van medicamenten in de diervoeding het terrein van de dieren-
arts is en dat deze, dc verantwoordelijkheid ter zake dient te dragen;

2. de mengvoederfabrikant geen apotheker is, die voor elk recept maar cen
voertje kan samenstellen;

3. voorkomen dient te worden, dat leken als adviseurs bij het bestrijden van
ziekten gaan optreden.

Uitgaande van deze gedachten hebben wij een regeUng ontworpen, die wij on
voorstellen nader te bespreken met de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voc
Diergeneeskunde, omdat naar onze mening in deze nauwe samenwerking tussen de
Maatschappij het Produktschap voor Veevoeder noodzakelijk is.¹)
Ik moge U in het kort onze gedachten over deze regeling uiteenzetten. Wij stellen
ons voor:

en eventueel, in overleg met de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde andere stoffen die hiervoor in aanmerking komen;

2. ten einde de mengvoederindustrie in staat te stellen op economisch verant-
woorde wijze te produceren, slechts enkele voedersoorten vrij te geven waarin
medicamenten mogen worden verwerkt. Wij denken hierbij aan een viertal
soorten, n.1.:

volledig opfokvoeder voor kuix\'-ns;
volledig voeder voor slachtkuikens;
volledig voeder voor legkippen;
volledig biggemeel;

3. in deze voeders zullen de aangewezen medicamenten mogen worden verwerkt
in vaste doseringen;

4. voor de bereiding van medicinaal mengvoeder de mengvocderfabrikanten
individueel een ontheffing te verlenen als zij beschikken over een installatie
waarmede homogeen kan worden gemengd. Deze vergunning kan worden
ingetrokken;

a) als de dosering antibiotica of medicinale stof niet homogeen door het
voeder gemengd is;

b) als de fabrikant het door hem voor dit doel aangekochte antibiotica of
geneesmiddel niet tijdig verwerkt of niet oordeelkundig opslaat, waardoor
zij bederven of hun werkzaamheid verliezen;

5. ten aanzien van de produktie en de afzet verantwoording te laten afle.ggen
aan het produktschap;

6. slechts aankoop van antibiotica en geneesmiddelen voor dit doel toe te staan
via cen praktizerende dierenarts of gevestigde apotheker, tenzij het produkten
zijn van de pharmaceutische indstrie, die in het bezit is van een vergunning
ingevolge de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening, of — als het buiten-
landse middelen zijn — deze zijn aangemeld bij en gefiatteerd door het
produktschap;

7. aflevering van medicinaal voeder slechts toe te staan op attest van de
plaatselijke praktizerende dierenarts;

1. de dieren waarvoor het voeder is bestemd, te weten cen van de volgende
vier categorieën: opfokkuikens, slachtkuikens, legkippen, varkens;

2. de naam en de dosering van het antibiotica en/of dc medicinale stof. Een
medicinaal voeder mag een soort antibioticum en één soort medicinale stof,
beide behorende tot de toegelaten soorten, bevatten. Pen-strep wordt als
één soort antibioticum beschouwd;

De voeders waarin de antibiotica of medicijnen in therapeutische dosering
mogen voorkomen zijn alle volledige voeders;

1 Deze regeling is inmiddels in een verordening van het PrcKluktschap voor Vee-
voeder opgenomen en wacht thans op de goedkeuring van de Minister van Land-
bouw en Visserij.

8. Verpakkings- en labellingsvoorschriften zullen worden uitgevaardigd, zoals
uitsluitend gebruik van papieren verpakking met opdruk: „Medicinaal meng-
voeder". Op de label dient te worden vermeld naam en dosering van het
verwerkte medicament, etc.

De regeling is voor wat betreft de praktische uitvoerbaarheid en controleerbaarheid
opgesteld in overleg met de Algemene Dienst van het Ministerie van Landbouw en
Visserij, welke een intensieve controle op de naleving heeft toegezegd.

Mijnheer de Voorzitter, wij stellen ons voor, dat van een volmaakt sluitende regeling
eerst sprake kan zijn, als van overheidswege de handel in antibiotica en medicinale
stoffen zal zijn genormaliseerd, doch wij menen, dat met behulp van de produkt-
schapsregcling op zichzelf reeds een belangrijke verbetering wordt verkregen in de
huidige zeer onbevredigende situatie.

Voorts zijn wij van mening, dat het niet in alle gevallen zal zijn te voorkomen, dat
de mengvoederfabrikant ook zonder attset medicinaal mengvoeder gaat afleveren, een
werkwijze waaraan U zelf wellicht ook enigszins schuldig bent.

Ik mag hier in het hol van de leeuw misschien wel zeggen. Mijnheer de Voorzitter,
dat wij uit gesprekken wel eens de indruk hebben gekregen, dat niet bij alle dieren-
artsen een even grote belangstelling voor de pluimveesector bestaat. Een omstan-
digheid die in de hand heeft gewerkt, dat vele mengvoederfabrikanten beschikken
over meer of minder deskundigen op dit gebied, die een deel van het werk van de
dierenarts hebben overgenomen. Het is dan ook niet zo verwonderlijk, dat wanneer
deze mensen, die regelmatig op de bedrijven van vee- en pluimveehouders komen,
menen op een bedrijf een bepaalde ziekte te constateren, zij dan tevens een advies
geven met betrekking tot een eventueel toe te dienen medicament. Het is mede aan
U, mijne Heren, in deze situatie verandering tc brengen.

Ik heb gemeend. Mijnheer de Voorzitter, onze plannen met betrekking tot medicated
feed hier eens ter tafel te moeten brengen. Wij zijn n.1. van mening, dat in principe
een oplossing zal moeten worden gevonden in nauw overleg met Uw Maatschappij.
Vinden wij die oplossing niet, dan betwijfelen wij sterk, of wij het bestaande verbod
tot verwerking van medicamenten in mengvoeder in de praktijk kunnen handhaven
en zijn wij er zeker van, dat deze zaak binnen zeer korte tijd niet meer te houden is.

En hiermede ben ik dan aan het einde van mijn inleiding gekomen en mag ik de hoop
uitspreken, dat deze zal kunnen bijdragen tot een oplossing van belangrijke vraag-
stukken, die er momentcel op dit terrein zijn.

Ik dank U, Mijnheer de Voorzitter, voor Uw uitnodiging om in Uw gezelschap een
inleiding te houden en de aanwezigen voor hun aandacht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

W. Band, Plantsoen 23, Leiden.
L. Harms, Catharijnesingel 86 bis. Utrecht.
M. J. N. den Hartog, Cronjestraat 6, Arnhem.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collega voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon, Ned. Mij voor Diergeneeskunde
aangenomen de diergeneeskundige studente Mej, T, M, Michon, Maliesingel 49,
Utrecht.

Vloten, Dr. J. M. van, te Voorburg, te rekenen m.i.v. 1 januari 1964, op zijn ver-
-:oek is zijn aanwijzing als ambtelijk lid van de Destructieraad ingetrokken bij
Koninklijk Besluit van 14 januari 1964, No. 18, onder dankbetuiging voor de als
xodanig bewezen goede diensten. (207)

Aan de index van jaargang 1963 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dient
alsnog het volgende te woiden tussengevoegd:

N\'olgens Amerikaanse schattingen zou de leucose elke week aan de .Amerikaanse
pluimveehouderij verliezen berokkenen die ongeveer 50 miljoen Belgisch Francs
bedragen.

Het aantal bacteriën aangetroffen in de luchtzakken was het geringst bij dieren
die of op een hier omschreven wijze „koosjer" waren geslacht, öf die waren geëlek-
trokuteerd. Tijdens het onderdompelen van slachtkuikens in broeiwater worden veel
bacteriën via de luchtwegen naar binnen gebracht.

Bij ieder experiment moet, wil men conclusies kunnen trekken, zekerheid
bestaan dat de waargenomen reacties van het proefobject alleen het gevolg
zijn van de onderzochte prikkel.

De sterkte en de aard van de reactie zijn echter niet alleen afhankelijk van
de sterkte van de toegebrachte prikkel, maar tevens van het reactie-
vermogen van het object. Vooral bij het proefdier is het reactievermogen
afhankelijk van een groot aantal factoren (W entworth Gumming
en Carnochan, 1955).

liet ontbreken van gelijkvormigheid in reactievermogen blijkt bij herhaalde
uitoefening van een gelijke prikkel uit verschillen in de sterkte en de aard
van de reacties. Hoe groter de veelvormigheid van de reacties is, des te
geringer is de zekerheid dat deze reacties door de bedoelde prikkel werden
opgewekt.

De storende invloed van onbekende factoren kan men elimineren door een
ineermalig herhalen van een gelijke jMikkel bij hetzelfde object, iets dat
bij het biologisch experiment vrijwel nooit mogelijk is, daar de prikkel vaak
een blijvende verandering teweeg brengt. Ook kan men een gelijke prikkel
uitoefenen op een aantal soortgelijke objecten.

Hoe geringer de gelijkvormigheid in het reactievermogen van deze ob-
jecten is, des te groter is liet aantal ervan dat men moet gebruiken om tot
een redelijke zekerheid te geraken (Cass, 1961).

In het nu volgende gedeelte zullen de verschillende oorzakelijke momenten
die de bruikbaarheid van het proefdier i)eïnvloeden, vvorden besproken om
richtlijnen te vinden voor degenen die op dit gebied werkzaam zijn.

Ten gevolge van de variatie die er tussen de dieren van eenzelfde soort
bestaat wordt niet alleen in sommige gevallen geen zekerheid verkregen
omtrent het te verwachten effect van een ingreep of aangaande het ver-
band tussen de oorzakelijke prikkel en het effect, maar bovendien is men
bij een extra kosten vergende herhaling met een groter aantal dieren niet
verzekerd een afdoend antwoord te krijgen; zelfs is in een aantal gevallen
het oorspronkelijk effect niet meer reproduceerbaar.

Het dierexperiment is dus gebaat bij een zo klein mogelijke variatie tussen
de dieren onderling en cen zo constant mogelijk reactiepatroon door de
verschillende generaties heen.

1 Deel I en II van dit artikel treft men aan op pag. 129 en 205 van dit tijdschrift.
Part I and II, see pages 129 and 205.

Een belangrijke bron van variatie vormen de verschillen in erfelijk vast-
gelegde eigenschappen.

De variatie, ontstaan door erfelijke verschillen, is te beperken door inteelt.
Het duidelijkst en ook het snelst vindt de vergroting van de genetische
uniformiteit plaats bij zelfbevruchting. Daarna door het gedurende meer-
dere geslachten paren van ouders met hun nakomelingen of van broers met
hun zusters. De algemeen erkende definitie van een inteeltstam is dat
daarbij gedurende ten minste twintig generaties onafgebroken broer-zuster
of jongste ouder-kind paring heeft plaats gevonden (S n e 1 I et all., 1960).
Hoewel bij een gesloten teelt ook altijd inteelt voorkomt, rekent men zulke
stammen niet tot de inteeltstammen. De zuiverheid van inteeltstammen
kan gecontroleerd .vorden onder andere met behulp van huidtransplan-
taten, waarbij het homoiotransplantaat binnen de groep even goed aan
moet slaan als het autotransplantaat.

Het voordeel van inteelt bestaat uit een vergroting van de genetische uni-
formiteit en, als selectie wordt toegepast, bovendien uit een verwijderen van
de recessieve niet gewenste eigenschappen. Daarnaast kan inteelt nodig
zijn om bepaalde erfelijke eigenschappen in een kolonie onveranderd te
handhaven, üp die manier hebben inteeltstammen van muizen maar ook
wel van andere dieren, met name voor het kankeronderzoek, hun nut be-
wezen (Eaton, 1953). Onder de inteeltstammen van muizen zijn vooral
de A/He, AKR, BAI.B/c, C57BL/6, C3H en DBAy2 door hun meer of
minder sterke aanleg voor spontane tumorvorming van fundamenteel be-
lang gebleken voor het kankeronderzoek (R u s s e 1 1, 1960).
Men is deze stammen later ook voor ander onderzoek gaan gebruiken en
verwachtte daar\\ an als gevolg van een kleinere genetische variatie ook een
afname van de totale variatie voor andere te onderzoeken eigenschappen.
Voor het inzicht in de gecompliceerde reactiemogelijkheden van het dier
en in het betrekkelijke van de betrouwbaarheid van de met deze dieren
te verkrijgen uitkomsten is het een gelukkig feit geweest, dat aan deze
verwachting niet voldaan is.

Het blijkt, dal de genetische variatie bij de inteeltdieren weliswaar inder-
daad afneemt*), maar dat de reactiegevoeligheid op variaties in uitwen-
dige omstandigheden sterk toeneemt, waardoor bij sonmiige inteeltstammen
de imifonniteit in oen aantal eigenscha]Dpen kleiner is dan bij niet inteelt-
stanunen (Grüneberg, 19,55). Men moet zich hierbij realiseren dat
men telkens andere recessieve genen homozygoot maakt, waarbij er zijn
die de dieren op evenzovelc wijzen ovcrge\\-oelig doen reageren op altijd
bestaande kleine milieu-verschillen.

die geselecteerd zijn op gevoeligheid voor spontane tumorvorming — met
alle afwijkingen die daarmee ongetwijfeld gepaard gaan in het totale orga-
nisme — zonder meer voor niet oncologische onderzoekingen te gebruiken
en daarbij te menen dat men uitgaat van een „behoudens de tumorgevoe-
ligheid volkomen normaal dier".

Voor veel onderzoekingen zijn de genetisch even homogene Fl bastaarden,
kruisingsjjrodukten van twee verschillende inteeltstammen veel meer ge-
schikt. Zij missen namelijk de overgevoeligheid voor milieuveranderingen,
daar sommige homozygoot recessievc eigenschappen weggevallen zijn tegen
dat homozygoot dominante van de andere stam. Het vormen van Fl com-
binaties uit de nu ter beschikking staande inteeltstammen zal in de toe-
komst de ontwikkeling van een groot aantal voor telkens verschillende
reacties gevoelige uniforme groepen van bastaarden mogelijk maken. Hier-
aan bestaat niet alleen behoefte voor muizen, maar ook voor vele andere
diersoorten. Het aantal mogelijkheden om van de bestaande inteeltstam-
men van muizen door combinaties telkens verschillende Fl produkten te
fokken is onvoorstelbaar groot. Van 200 reeds nu ter beschikking staande
inteeltstammen kan men ongeveer 20.000 verschillende Fl hybriden ma-
ken; slechts ongeveer .50 worden er tot nog toe gebruikt,
\'l\'wee lijnen van dezelfde inteeltstam die op twee verschillende plaatsen
gehouden worden, zullen in betrekkelijk korte tijd in sommige eigenschap-
pen gaan verschillen zowel door verschillen in opgetreden mutaties als
door verschillen in uitslagen van de interacties tussen de genen en het
milieu. Het is dan ook aan te bevelen het aantal plaatsen waar bepaalde
inteeltstammen worden aangehouden te beperken. Het is dan mogelijk bij
zo\'n stam niet alleen de juiste venvieerderingstechniek toe te passen, maar
bovendien een schat van gegevens te verzamelen die deels door eigen onder-
zoek en deels door gebruik door derden bekend worden. Daarbij komt
het praktisch voordeel dat een proefdierstam zo nodig weer opnieuw is
te betrekken zonder dat men zelf de stam aanhoudt. Voor een proef waar-
bij aan een bepaalde inteeltstam vanwege de voordien gebleken geschikte
reactiegevoeligheid de voorkeur woidt gegeven, moeten dan enkele paar-
tjes worden betrokken, waarmee zo snel mogelijk in enkele generaties het
benodigde aantal dieren verkregen kan worden. .Alleen op deze manier
is het mogelijk proeven die op verschillende plaatsen zijn gebeurd te ver-
gelijken, als ook de omstandigheden waatonder de dieren zijn gehouden
nauwkeurig uniform zijn.

Voor sommigen is deze licht tot onjuiste conclusies leidende gecompliceerde
erfelijke grondslag van het biologisch experiment aanleiding geweest het
inteeltdier bij cx]jerimenten van geringe waarde tc achten (Michie,
1955).

Overigens zijn niet voor alle experimenten de hoogwaardige inteeltdieren
of hun bastaarden noodzakelijk, dat zal van experiment tot experiment
onderzocht moeten worden en bij dit onderzoek zullen de kostenfactoren
ook een rol spelen. De vermeerdering \\ an inteeltdieren is een kostbaarder
aangelegenheid, niet alleen door de tijdrovende administratie die daarbij
nodig is, maar vooral omdat de produktie ondanks veel zorg, vaak laag
blijft. De al langer toegepaste dieren verkregen uit de gemakkelijker op te
zetten gesloten teelt, zullen in de toekomst ook hun mogelijkheden voor
gebruik bij sommige onderzoekingen behouden. De onmisbaarheid van de

weinig ingeteelde stammen blijkt alleen al uit de noodzaak nieuwe stam-
men met gewenste eigenschappen te selecteren uit een genetisch zo hete-
rogeen mogelijk materiaal.

Naast het genetisch normale dier dient ook de mutant die tot ziekte leidt
voor het experiment meer benut te worden. Niet alleen geldt dit voor de
proefdierstammen die voor het kankeronderzoek gebruikt worden, maar
ook andere afwijkingen kunnen voor de bestudering van bepaalde ziekte-
beelden aangewezen zijn (Jay, 1953; Bailey, 1960). Zo zijn bijvoor-
beeld haarloze muizen bijzonder geschikt gebleken voor dermatologisch
onderzoek en een erfelijk icterische rat voor de bestudering van het pro-
bleem van geelzucht (Van Leusden, 1963). Grüneberg publiceer-
de in 1956 een lijst van pathologische mutanten bij de muis en gaf daarmee
een belangrijke bijdrage aan een vergroting van de mogelijkheden van het
dierexperimentele onderzoek.

Ziekten bij proefdieren kunnen op verschillende manieren de geschiktheid
van het dier als proefobject beïnvloeden. In een groot aantal gevallen ver-
kleinen de ziekten, infeetieuze en niet infeetieuze, de waarde van het labo-
ratoriumdier (Davey, 1958). Door intercurrente sterfte kan allereerst
het aantal dieren waaraan waarnemingen gedaan kunnen worden, zodanig
verminderen, dat het voor de experimentator niet meer mogelijk is be-
trouwbare conclusies te trekken. Maar ook als dit niet het geval is, kunnen
zowel de aanwezigheid van de ziekteverwekker als de erdoor teweegge-
brachte veranderingen de betrouwbaarheid van de proefuitkomst verklei-
nen (Sacquet, 1961). Niet alleen de infeetieuze aandoeningen, ook de
afwijkingen die hun oorzaak vinden in de voeding, in het klimaat of in het
dier zelf, kunnen niet met zekerheid te onderscheiden zijn van mogelijk
door de proef opgewekte veranderingen of zelfs tot verkeerde conclusies
leiden. Er moet daarom voortdurend klinisch en postmortaal onderzoek
verricht worden om een overzicht tc verkrijgen van de ziekten die onder
de eigen dieren voorkomen.

Zelfs als noch de ziekelijke veranderingen, noch de ziekteverwekkers zelf
misleidend zijn, kunnen zij — en hieraan wordt in het algemeen de minste
aandacht besteed — toch de geschiktheid van het proefobject verkleinen,
doordat zij de uniformiteit in het reactievermogen van de proefdieren doen
afnemen. Deze vermindering van de uniformiteit is een gevolg van het feit,
dat niet alle voor de proef gebruikte dieren aangetast zijn en dat de aange-
taste niet alle dezelfde uitgebreidheid van veranderingen tonen. Deze ver-
schillen in gezondheid zijn wehswaar het gevolg van het uiteenlopen van
het reactievermogen van de dieren en van verschillen in de omgeving zelfs
binnen een dierverblijf; de sterke variatie in ziekteverschijnselen laat echter
niet alleen duidelijk zien hoe weinig uniform groepen van proefdieren rea-
geren, door de afwijkingen worden bovendien de reeds bestaande ver-
schillen in reactiewijze vergroot. Daarnaast wordt de kans bij een herha-
ling van de proef een kwantitatief gelijke reactie op te wekken, door ver-
schillen in gezondheid verkleind.

Tegenover de nadelige invloed van een aantal ziekten bij proefdieren staat,
dat dieren met bekende spontane of met aangebrachte ziekelijke verande-
ringen juist bijzondei geschikte proefobjecten kunnen zijn. Zulke dieren

worden dan ook voor verscliillende onderzoekingen gebruikt. Bij de po-
gingen het gezondheidspeil te verhogen heeft men door verwijdering van
zieke dieren, verhoging van het hygiënisch peil en toepassing van quaran-
taine maatregelen, de ziekten die de grootste verliezen teweegbrachten,
weten terug te dringen.

Men heeft zo proefdieren verkregen, waaronder tijdens vele proefnemingen
slechts een beperkte sterfte optreedt. Het is duicielij\'i, dat het handhaven
van deze situatie alleen mogelijk is, als de zo juist genoemde maatregelen
consequent worden toegepast. Onderzoek naar de bij eigen dieren voor-
komende ziekten kan belangrijke inlichtingen geven over de doeltreffend-
heid van de genomen maatregelen, maar ook suggesties opleveren, die tot
een verhoging van de gezondheidsgraad van zelf gefokte dieren leiden, of
aangeven hoe de aanpassing van aangekochte dieren aan het nieuwe milieu
zo kan verlopen dat hun gezondheid gehandhaafd blijft.
Dc noodzaak van het uitvoeren van onder meer radio-biologische onder-
zoekingen en chronische proeven met zeer oude dieren in dienst van het
geriatrisch onderzoek, waarbij een zeer sterke daling van de algemene
weerstand optreedt, heeft de behoefte doen ontstaan aan dieren die niet
alleen onder normale omstandigheden vrij zijn van de verschijnselen van
ziekten, maar die ook vrij zijn van de verwekkers van die ziekten. Daar het
\\erkrijgen van zulke dieren ook door een medicamenteuze behandeling
niet mogelijk bleek - - men bereikt wel een vermindering maar geen zekere
uitroeiing van de agentia -- is men er toe overgegaan de jongen van schijn-
baar gezonde inoederdieren door een onder de nodige voorwaarden uitge-
voerde keizersnede ter wereld tc brengen. Deze jongen worden vervolgens
in een streng geïsoleerd verblijf door het toedienen van een kunstmatige
melk grootgebracht. De nakomelingen van deze dieren kunnen op de nor-
male wijze door de ouders worden verzorgd zonder dat daardoor hun ge-
zondheidsgraad verkleind wordt (Foster, 1962). Men heeft zulke labo-
ratoriumdieren onder meer „disease-free", „pathogen free" en ten slotte,
toen deze benamingen niet juist bleken te zijn, „specific pathogen free"
(SPF) genoemd. Ook deze laatste naam heeft weinig waarde als er niet
wordt aangegeven van welke ziekteverwekkers de dieren vrij zouden zijn,
maar vooral als men niet een voortdurende controle uitvoert die de ga-
rantie betekent, dat alle geleverde dieren werkelijk van deze ziekteverwek-
kers vrij zijn; want zelfs het onderzoek van alle oude fokdieren zou slechts
een repressieve controle betekenen.

Daarom is in de laatste tijd wel de term „caesarian originated barrier sus-
tained" (cobs) voorgesteld, waarmee wordt bedoeld, dat men geen garantie
wil geven voor de gezondheid van de dieren (Charles River Digest, 1962).
Daar de isolatie van dc dieren een sterilisatie van kooien en strooisel en een
sterilisatie of pasteurisatie van het voer impliceert, zijn niet alleen erkende
pathogene organismen afwezig, maar is ook het aantal overige thermola-
biele kiemen in de flora van deze dieren sterk afgenomen. Hoe belangrijk
het probleem van een juiste omschrijving van zulke dieren ook mag zijn,
belangrijker is, dat het mogelijk is gebleken een proefdier te verkrijgen dat
door zijn beperkte microflora bepaalde onderzoekingen mogelijk heeft ge-
maakt (B e 11 s, 1962; Davey, 1962; Paget, 1962).
Steeds meer stammen van vooral de kleine knaagdieren worden daarom
ook op deze hogere gezondheidsgraad gebracht. Om het tijdrovende en
moeilijke kunstmatig voeden te vermijden worden de door keizersnede

verkregen jongen van de gewenste soort gewoonlijk bij een SPF-zoogster
gelegd. Aangezien het voor de hand ligt dat ieder instituut vooral via het
verzorgend personeel aan zijn SPF-dieren een eigen flora geeft, is het be-
zwaar van een geleende voedster, dat zij de nieuw op te richten kolonie al
direct een verhoogde besmettingsgraad bezorgt.

Bij een zeer sterke daling van de weerstand kunnen ook de onder andere
omstandigheden niet of nauwelijks pathogene microörganismen tot ziekte-
verwekker worden. Om proeven waarbij men dit verschijnsel verwachten
kan, maar nog meer om speciale bacteriologische onderzoekingen te kun-
nen verrichten, heeft men door sectio caesaria steriel geboren vruchten op
volkomen steriele wijze opgefokt en zo kiemvrije (germ-free of GF) proef-
dieren verkregen. a1 in 1916 stond het door experimenteel onderzoek vast
Reyniers, 1958) dat de opinie van Pasteur dat hogere dieren niet zon-
der microörganismen zouden kunnen leven, onjuist was. De technische
mogelijkheden van de laatste jaren hebben zelfs het houden en vermeer-
deren van kiemvrije zoogdieren voor verwerkelijking vatbaar gemaakt.
Zulke kiemvrije dieren kan men ten slotte besmetten met een of meer
microörganismen, waarvan men een gunstig effect verwacht bij de spijs-
vertering of bij het reactievermogen van het dier. Men noemt zulke dieren
wel gnotobionten.

Door de belangstelling die de SPP"- en de GF-dieren opeisen, zou men wel
eens de betekenis over het hoofd kunnen zien die verbeteringen van het
voedsel of de huisvesting niet alleen bij de bestrijding van stofwisselings-
ziekten, maar evenzeer van infectieuze aandoeningen zonder enige twijfel
hebben. Deze aspecten zullen echter elders uitvoeriger worden bes])roken.
De enorme arbeid die nodig was om kiemvrije laboratoriumdieren en
dieren met een beperkte microflora (SPF-dieren) te verkrijgen is allereerst
verricht om die proeven mogelijk te maken, die moeilijk met conventionele
dieren uitgevoerd kunnen worden, omdat de daarbij voorkomende sub-
klinische infecties door de bij het experiment uitgeoefende prikkel tot kli-
nisch waarneembare aandoeningen worden; de waarde van zulke dieren
voor deze onderzoekingen staat wel vast.

Daarnaast kunnen dieren met een hogere gezondheidsgraad — ook bij een
deel van de onderzoekingen die nu nog met conventionele dieren worden
uitgevoerd - - een belangrijke betekenis hebben en wel omdat hun onder-
linge gelijkvormigheid groter is dan bij de nu gebruikte dieren. Het is niet
zo, dat men alleen met deze meer uniforme dieren statistisch voldoende be-
trouwbare proefuitkomsten kan verkrijgen; het voordeel van deze meer ge-
schikte proefdieren zou zijn, dat men voor het verkrijgen van gelijkwaar-
dige gegevens er een kleiner aantal van nodig heeft dan men nu moet ge-
l)ruiken. Een hogere gezondheidsgraad kan het echter alleen dan verant-
woord maken een kleiner aantal dieren te gebruiken als reeds voor het be-
gin van de proef een redelijke zekerheid bestaat aangaande hun uniformi-
teit; daartoe is een systematische controle nodig op de afwezigheid van die
organismen, die naar men uit ervaring weet tijdens de proef het reactie-
vermogen van het dier hinderlijk zouden beïnvloeden.
Het voordeel van de grotere uniformiteit zal het duidelijkst tot uiting ko-
men bij die experimenten, waarbij de toegediende prikkel zo zwak is dat
grote aantallen (conventionele) dieren nodig zijn voor het verkrijgen van
de gewenste statistische waarschijnlijkheid. Het zal weinig zin hebben

dieren van een liogere unifoi initeit tc gebniiken, als de experimentele prik-
kel zo sterk is, dat nu al met een betrekkelijk klein aantal proefdieren een
goed resultaat verkregen kan worden.

Daar de wijze van reageren op sterkere jirikkels ook bij de herhaling van
de exijcrimenten op andere laboratoria weinig door de andere prikkels be-
ïnvloed wordt, zal het gebruik van meer uniforme dieren bij zulke proeven
ook in dit opzicht weinig voordeel bieden.

Het aanwenden van inecr uniforme dieren heeft bij bepaalde proeven niet
alleen het gunstige gevolg dat het zo mogelijk is een kleinere schade aan
dc natuur toe te brengen, maar heeft ook een economisch aspect. Iedere
\\ermindering van het aantal te gebruiken dieren bij een e.xperiment brengt
immers een verlaging mee van de kosten voor verzorging en huisvesting
en niet te vergeten voor bij de proef behorend laboratoriumonderzoek. Wil
het gebruik van gezondere dieren echtcr (economisch) verantwoord zijn,
dan moet de er uit \\ oort\\ loeiende vermindering \\ an het aantal te gebruiken
dieren zo groot zijn. dat het totaal \\an de juist genoemde besparingen
groter is dan de meerkosten die voortvloeien uit de ingrijpende hygiënische
maatregelen die tijdens het experiment bij de verzorging van de gezondere
dieren nodig zijn. In de literatuiu\' is er geen overeenstemming over de
\\ raag of bij de vermeerdering van SPF-dieren de produktie dan wel de
kosten het meest toenemen (F ester. 1959).

Ook bij laboratoriumdieren is ziekte dus tevens een economisch probleem.
Daarom dient nagegaan te worden welke mogelijkheden er in schuilen
dieren die vrij zijn van bepaalde ziekteverwekkers en tevens van thermo-
labiele kiemen, van uit het beschutte milieu waarin zij gefokt worden
tijdens het experiment gedurende langere tijd in een conventioneel dier-
verblijf te huisvesten, om zo tijdens de proef de meerkosten van een ge-
ïsoleerd verblijf te vermijden.

Nog belangrijker is het om op technisch en wetenschappelijk gebied te zoe-
ken naai- mogelijkheden die het geïsoleerd houden van dieren tot een steeds
minder kostbare aangelegenheid maken.

Dc doelstellingen van het dierexperiment worden het gemakkelijkst bereikt, als labo-
ratoriumdieren voor zoveel mogelijk eigenschappen een zo klein mogelijke variatie
tonen, zowel tussen dc dieren onderling als tussen dc verschillende opvolgende
generaties.

Om gewenste erfelijk vastgelegde eigenschappen ook door de generaties heen zo uni-
form mogelijk te bewaren, is het gewenst dat het aanhouden van inteeltstammen van
dieren op enkele plaatsen geschiedt; op die plaatsen kunnen ook alle gegevens over
deze stammen verzameld en ter beschikking van de onderzoeker gesteld worden. De
mogelijkheden van Fl bastaarden van verschillende inteeltstammen, die wel genetisch
even uniform zijn als inteeltstammen maar niet de daaraan eigen overgevoelige
reacties op milieuverschillen vertonen, mof-ten nog verder worden onderzocht. Van
de ± 20.000 mogelijke bastaardcombinaties tussen de nu bekende inteeltstammen
van muizen worden cr slechts .\'iO gebruikt. Aan dc grote mogelijkheden voor het ge-
bruik van de minder kostbare dieren uit gesloten fokkolonies, waar een veel lagere
graad van inteelt wordt bereikt, mag ook in de toekomst niet voorbij gegaan worden.
Veel aandacht zal geschonken moeten worden aan de mogelijkheden die dieren met
nieuwe erfelijk vastgelegde eigenschappen bicden, vooral ook als deze eigenschappen
tot ziekte leiden.

Door systematisch kUnisch en postmortaal onderzoek van de eigen dieren moet een
overzicht verkregen worden van de bij de verschillende soorten en stammen aanwezige
ziekten. Pas dan wordt het mogelijk door een weloverwogen keuze van de dieren te
voorkomen, dat tijdens het experiment de aanwezigheid van ziekteverwekkers of van
ziekelijke veranderingen tot misleiding voert. Bovendien kan het diergeneeskundig
onderzoek van de dieren aanwijzingen geven omtrent de doeltreffendheid van de
genomen hygiënische maatregelen. Ten slotte zal een garantie omtrent de gezondheids-
graad van de dieren alleen door zulk een onderzoek waarde krijgen. Deze garantie is
van belang daar de aanwezigheid van ziekten door mogelijke voortijdige sterfte en
door verkleining van de uniformiteit van het reactievermogen het nodig maakt om
een — afhankelijk van de sterkte van de experimentele prikkel -- groter aantal
proefdieren te gebruiken. Hoe groot de betekenis is van de grotere uniformiteit van
dieren die vrij zijn van bepaalde ziekteverwekkers, of van dieren die geheel geen of
slechts enkele bekende kiemsoorten bevatten, moet nog verder worden onderzocht;
daar bij de keuze van de te gebruiken proefdieren ook economische motieven een rol
spelen, zullen om de toepassingsmogelijkheden van SPF-, GF-dieren en gnotobionten
groter maken, wetenschappelijke en technische problemen bij het houden ervan op-
gelost moeten worden.

The objects of experimental studies will be most readily attained when the laboratory
animals show the fewest possible variations of the largest possible number of characte-
ristics, both among the animals themselves and between the various consecutieve
generations.

In order to preserve desired inherited qualities as uniformly as possible throughout
the generations, it is advisable to keep inbred strains in some places; all data on these
strains can also be collected at these places and made available to the investigator.
The possibilities of Fi bastards of various inbred strains, which bastards are as
homogenous genetically as are inbred strains but do not show the sensitivity reactions
to variations in environment peculiar to these strains, require further study. Of
approximately 20,000 possible bastard combinations between the inbred strains of
mice known to-day, only about fifty are being used. The great opportunities offered
by the use of the less expensive animals of closed breeding colonies in which a much
smaller degree of inbreeding is attained, should also not be missed in the future.
Considerable attention will have to be paid to the possibilities offered by animals
showing new hereditarily transmitted characteristics, particularly when these charac-
teristics also result in disease.

Systematic clinical and post-mortem studies on the animals used by the investigatoi
should be done to gain a view of the diseases occurring in the various species and
strains. Only then will it be possible to prevent the presence of pathogenic agents
or pathological changes during experiments from producing misleading results by a
deliberate selection of animals. In addition, veterinary investigation of the animals
may afford some indication of the effectiveness of the hygienic measures adopted. In
conclusion, any guarantee of the state of health of the animals will only be of value
when it is verified by an investigation on this type. This guarantee is essential as the
presence of disease will necessitate the use of larger numbers of experimental animals
(varying with the intensity of the experimental stinmlus) in view of the possibility
of premature deaths and the diminished unformity of the response shown by the
animals. The value of the greater uniformity of animals that are free from specific
pathogenic agents or of animals harbouring no or only a few known organisms will
have to be studied in greater detail; as economic considerations also are a factor
in the choice of experimental animals, scientific and technical problems relating to the
keeping of SPF and GF animals as well as gnotobionts will have to be solved to
increase the uses of these animals.

Les objectifs des expérimentations animales sont atteints le plus facilement si les
animaux de laboratoire font voir une variation aussi petite que possible pour la plus
grande quantité de qualités, tant parmi les animaux mêmes, qu\'entre les différentes
générations conséquentes.

Afin de conserver les qualités requises héréditaires d\'une façon aussi uniforme que
possible également à travers les générations, il est souhaitable que la conservation
de souches endogames d\'animaux se fasse dans quelques endroits; à ces endroits
également toutes les données sur ces souches pourront être réunies et mises à dispo-
sition de l\'investigateur. Il faudra que les possibilités des bâtards F. 1. de souches
endogames différentes qui sont génétiquement aussi uniformes que les souches
endogames, mais ne font pas voir les réactions hypersensibles, propres aux souches
endogames, aux différences de milieu, soient encore examinées plus amplement. Des
environ 20000 combinaisons bâtardes possibles entre les souches endogames connues
à présent de souris seulement 50 sont employées. A l\'avenir il ne faudra pas oublier
les grandes possibilités pour l\'usage d\'animaux moins coûteux de colonies d\'élevage
closes, où l\'on atteint un degré considérablement plus bas d\'endogamie. Les possibilités
qu\'offrent les animaux avec des qualités héréditaires nouvelles, surtout si ces qualités
conduisent à des états morbides, devront réclamer l\'attention.

Par des examens cliniques et postmortaux systématiques des propres animaux il
faudra acquérir une vue d\'ensemble des maladies présentes auprès des espèces et
souches respectives. Alors seulement il sera possible de prévenir, par une sélection
réfléchie des animaux, que pendant l\'expérience la présence d\'agents pathogènes ou
d\'altérations morbides mène à une interprétation erronée. En outre l\'examen vétéri-
naire des animaux pourra donner des renseignements concernant l\'efficacité des
mesures hygiéniques prises. Finalement ce n\'est qu\'un tel examen qui pourra fournir
une garantie réelle du degré de santé des animaux. Cette garantie est importante,
parce que par suite de mortalité prématurée possible et par la réduction de l\'uni-
formité de la capacité de réaction, la présence de maladies nécessite l\'emploi d\'un
nombre augmenté d\'animaux d\'expérience, — nombre qui dépend de la force de
l\'excitant expérimental - Il faudra encore examiner plus amplement quelle est la
valeur de la plus grande uniformité d\'animaux libres de certains agents pathogènes
ou d\'animaux ne contenant aucune espèce de germe ou n\'en contenant que quelques-
unes bien connues; comme dans le choix des animaux à employer des motifs
économiques jouent également un rôle, il faudra, afin d\'augmenter les possibilités
d\'application d\'animaux-SPF-, -GF et de gnotobiontes, résoudre les problèmes
scientifiques et techniques dc l\'élevage et de la conservation.

Die Zielstellungen des Tierexperiments befriedigen am meisten, wenn die Versuchs-
tiere möglichst wenig Variationen zeigen, sowohl zwischen den Tieren untereinander,
als zwischen den aufeinanderfolgenden Generationen.

Um gewünschte erblich festgelegte Eigenschaften auch über alle Generationen hin
so einheitlich wie nur möglich zu erhalten, ist es wünschlich, dass das Halten der
Inzuchtstamme von Tieren vereinzelt geschieht. Bei diesen Stellen können auch alle
Daten bezgl. dieser Stämme gesammelt und dem Forscher zur Verfügung gestellt
werden. Die Möglichkeit, dass Fi-bastarde der verschiedenen Stämme, die wohl
genetisch genau so uniform sind wie diese, jedoch nicht die spezifisch überempfind-
lichen Reaktionen auf Milieuunterschied zeigen, müssen noch weiter untersucht
werden. Von den ± 20.000 möglichen Bastardkombinationen zwischen den bisher
bekannten Inzuchtstämmen von Mäusen, werden nur 50 gebraucht. Die grossen
Möglichkeiten, um mit weniger kostspieligen Versuchstieren aus geschlossenen Zucht-
kolonien, wo ein viel niedrigerer Grad von Inzucht erreicht wird, zu experimentieren,
darf auch in Zukunft nicht übersehen werden. Viel Aufmerksamkeit muss der Mög-
lichkeit geschenkt werden, die Tiere mit neuen festgelegten Eigenschaften bieten,
vor allem, falls diese Eigenschaften Krankheit erzeugend sind.

Durch systcmatischc klinische und postmortale Untersuchungen der eigener Tiere
muss eine Übersicht von den vorhandenen Krankheiten bei den verschiedenen Arten
und Stämmen angelegt werden. Erst dann ist es möglich, durch wohl überwogene
.Auswahl der Tiere zu verhindern, dass während der Vcrsuchc das Vorhandensein
von Krankheitserregern oder krankhafte Veränderungen zu Täuschungen führt.
Ausserdem kann die tierärztliche Untersuchung der Tiere Anweisungen hinsichtlich
der Wirksamkeit der genommen hygienischen Massregcln geben. Nur durch eine
derartige Untersuchung wird die Garantie für den Gesundheitsgrad der Tiere Wert
haben. Diese Garantie ist von Wichtigkeit, da das Vorhandensein von Krankheiten
durch evtl. verfrühte Sterblichkeit und durch Verringerung der Uniformität des
Reaktionsvermögens es nötig macht, um eine — abhängig von der Stärke des experi-
mentellen .Ansporns - grössere Zahl Versuchstiere zu verwenden. Wie gross die
Bedeutung der grössere Uniformität van Tieren ist, die von bestimmten Krankheits-
erregern frei sind, oder von Tieren, die keine oder nur einzelne bekannte Keimsorten
enthalten, muss noch weiter untersucht werden. Da bei der W^ahl der zu benutzenden
Versuchstiere auch wirtschaftliche Motive eine Rolle spielen, müssen, um die Anwen-
dungsmöglichkeiten von SPF-, GF-ticrcn und Gnotobionten zu vcrgrösscrn, wissen-
schaftliche und technische Probleme bei der Haltung hiervon noch aufgelöst werden.

Se pueden llegar mâs facilmente las determinaciones del experimento con animales,
si los animales de laboratorio muestran uno variaciôn lo menos posible para caractères
cuanto mâs posible, tanto en los animales entre sî como entre las diversas gencracioncs
siguientes.

Para resei-var los caractères deseables y genéticamente fijos también a través las
generaciones lo mâs uniformemente posible, es deseablc que ocurre en unos lugares
el mantener de estirpes de consanguinidad de animales; en esos lugares también sc
pueden recoger todos los datos sobre estas estirper y poncr a la disposiciôn del expe-
rimentador. Hay que examinar aûn mâs las posibilidades de Fi hibridos de diversas
estirpes de consanguinidad, que genéticamente cstân asi uniformes como las estirpes
de consanguinidad, sino no muestran las reaccioncs hipersensiblcs caractcristicas a
estas en difcrcncias en el ambicntc. Se emplean solo 50 dc las ± 20000 combinacioncs
dc hibridos que son posiblcs entre las estirpes dc consanguinidad de ratoncs ahora
conocidas. En cl porvenir tampoco se debe pasar por dclantc de las grandes
posibilidades para el uso dc animales mcnos costosos piovcnicntcs dc colonias de
cria ccrradas, donde sc llcga un grado de consanguinidad mucho mâs bajo. Se debe
prestar mucha atencion a las posibilidades que ofreccn animales con nucvos caiactercs
genéticamente fijos, sobre todo si estos caractères llcvan a enfermedad.
Por un examen sistcmâtico, clinico y postmortal, de los propios animales se debe
obtener una idea dc las enfermedades présentés cn las diversas especies y estirpes.
Solo cntonces se puede prévenir por una elecciôn bien considerada de los animales
que durante cl experimento llcva a cngafio la prescncia dc microbios patôgenos a dc
alteraciones patolôgicas. .Ademas cl examen veterinario dc los animales puede dar in-
dicaciones sobre la eficacia de las medidas higiénicas tomades. Finalmente una
garantia sobre el grado de salud de los animales sôlo tendra valor por un examen
semejante. Esta garantia es importante porque la prescncia dc enfermedades lo hace
necesariamente por una posible mucrte prematura y por disrninuciôn de la uni-
fomiidad de la capacidad dc reacciôn para usar un mayor numero de animales dc
experimentos dcpcndicntc dc la fucrza del cstirnulo experimental. Se debe examinar
aûn mâs qué grande es el significado dc la uniformidad mayor de animales que estân
privados de ciertos microbies patôgenos, o de animales, que completamente no
contienen gérmenes o sôlo unos gérmencs conocidos: porquc en la elecciôn de
los animales que hay qua usar también hacen un papel motivos cconôrnicos, harbrân
que rcsolvcrsc problemas cientificos y técnicos en cl tcncr de animales S.P.F. (privados
dc microbios patôgenos expecificos), animales G.F. (complctamcntc privados de
gérmenes) y gnotobiontes para hacer mayor las posibilidades de aplicaciôn de estos.

Bailey, D. W.: Increasing the research value of laoratory animals through bree-
ding practices. Proc. An\'im. Care Panel, 10, 117, (1960).
B e 11 s, A. O.: Pathogen-free pigs for industry and research. Proc. R. Soc. Med., 55,
259, (1962).

Cass, J. S.: Control of quality in laboratory animals to increase effectiveness of

biological research. Fed. Proc., 20, 907, (1961).
Charles River Digest: „Cobs" animals, 1, no. 2, (1962).
D a V e y, D. G.: Laboratory animals in the pharmaceutical industry. In: ICL.\\ sym-
posion on living animal material for biological research. Gif sur Yvetc 1958, 50,
Carshalton 1958.

D a V e y, D. G.: The sure of pathogen-free animals. Proc. R. Soc. Med., 55, 256,
(1962).

strains. Proc. Anim. Care Panel, 4, 130, (1953).
Foster, H. L.: Flousing of disease-free vertebrates. Ann. N.Y. Acad. Sci., 78, 80,
(1959).

Foster, H. L.: Establishment and operation of SPF-colonies. In symposion on:
The problems of laborator>\' animal disease, Liblice 1961, 249, London/New York

G r Ü n e b e r g, II.: Genetical aspects of the breeding of laboratory animals. L.A.B.

Coll. Papers, 3, 29, (1955).
G r Ü n e b e r g, H.: .An annotated catalogue of the mutant genes of the house mouse.

Med. Res. Council Mem. no. 33, London, (1956).
H i r s c h f e 1 d, W. K.: Genetisch zuivere stammen van proefdieren bij laboratorium-
onderzoek. In: Infectieziekten van laboratorium knaagdieren. Ned. Ver. voor
Microbiol., 22, (1956).
Jay, G. E.: New applications of genetic control to medical problems. Proc. Anim.

Care Panel, 4, 163, (1953).
L e u s d e n, H. .A. I. M. van: Bilirubine en geslachtssteroiden. Diss. Nijmegen,

Michie, D.: Toward uniformity in experimental animals. L.A.B. Coll. Papers, 3,
37, (1955).

Paget, G. E.: The pathological state of specific-pathogen-free animals. Proc. R.

Soc. Med., 55, 262, (1962).
R e y n i e r s, J. A.: The pure culture concept and gnotobiotics. Ann. N.Y. Acad.

Sci., 78, art. 1, 3, (1958).
Russell, E. S.: New trends in the use of genetically controlled laboratory animals

in biomedical research. Proc. Anim. Care Panel. 10, 167, (1960).
S a c q u e t, E.: Les infections inapparentcs des animaux dc laboratoirc. In: Sympo-
sion on the problems of laboratory animal disease, Liblice 1961, pag. 57. London-
New York 1962.

S n e 1 1, G. D. ct all.: Standardized nomenclature for inbred strains of mice. Cancer

Res., 20, 145, (1960).
W c n t w o r t h Gumming, C^. N. and C a r n o c h a n, F. G.: Factors capablc
of affecting experimental results in laboratory animals. Carworth Farms Quarter
Letter, 38-40, (1955).

In 1962 heeft onze Koninkhjke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde op waarlijk grootse wijze haar 100-jarig bestaan gevierd.
Zoals bij dergelijke gebeurtenissen gebruikelijk, werd hierbij uitvoerig stil-
gestaan bij de grote veranderingen die ons beroep in deze eerste 100 jaar
heeft ondergaan. Veranderingen overigens, op welke men met trots kan
terugkijken. Enkele maanden geleden werd opnieuw een 100ste verjaardag
gevierd en wel ditmaal op internationaal gebied te Hannover het 100-
jarig bestaan van de Veterinaire Wereldcongressen. En ook hier was het
voor de duizenden, die alle continenten zo rijkelijk vertegenwoordigden
geen „look back in anger", maar veel meer een terugblik vervuld van
trots over de vooruitgang der veterinaire wetenschap en het diergenees-
kundig beroep.

Waarover men bij deze herdenkingen niet of slechts kort sprak, was de
toekomst van ons beroep, een thema dat misschien juist in deze tijd na-
tionaal en internationaal alle aandacht verdient en dat ook inderdaad,
zoals uit een lange reeks van ingezonden brieven in de „Veterinary Re-
cord" blijkt, velen sterk bezighoudt.

Dat dit thema bij de bovengenoemde herdenkingen minder aandacht
kreeg, mag misschien daaruit worden verklaard, dat slechts weinigen be-
reid zijn toekomstvoorspellingen te doen, vooral indien dit bij meer of
minder officiële gelegenheden moet geschieden. De door onze Maat-
schappij enkele jaren geleden op grond van diverse schattingen gedane
voorspellingen omtrent vraag en aanbod naar en van dierenartsen, leert
hoe gevaarlijk dergelijke voorspellingen zijn!

Misschien is het goed eerst duidelijk te stellen waarom het thema „de
toekomst van ons beroep" juist nu zo belangrijk moet worden geacht.
Hierbij dient voorop te worden gesteld, dat ontwikkelingen, zoals deze
aanstonds zullen worden geschetst, langzaam verlopen en pas na vele jaren
gestalte aannemen, waardoor ze eerst voor een kleine groep, die in staat
is het gehele gebied min of meer te overzien en pas later voor allen duide-
lijk zichtbaar worden.

Ofschoon de grens niet scherp is te trekken, kan toch in het algemeen
worden gesteld, dat tot aan de tweede wereldoorlog het „dierenarts wor-
den" bepaald werd door de wens later een diergeneeskundige praktijk uit
te oefenen. Men studeerde voor dierenarts om zieke dieren te genezen, om
ziekte bij dieren te voorkomen — ook al is dit laatste een meer recente
ontwikkeling — en om hulp bij abnormale verlossingen te verlenen. Het
uitoefenen der vleeskeuring was, behalve in de grote slachthuizen, voor-
namelijk een „bijbaan" van de practicus en het aantal dierenartsen, dat
behalve bij onderwijs en inspectie, andere taken dan de bovengenoemde
vervulde, kon aan de vingers van beide handen worden geteld. Na de

tweede wereldoorlog hebben zich eerst langzaam, maar later in snel tempo,
wijzigingen voorgedaan, die vandaag als resultaat te zien geven, dat van
1155 actief in Nederland werkzame dierenartsen, slechts 710 of 61% als
practicus werkzaam zijn (gegevens ontleend aan het Diergeneeskundig
Jaarboek 1963).

Er bestaat dus een duidelijke verschuiving van de praktijkuitoefening naar
andere takken van beroepsuitoefening. Dit verschijnsel behoeft men ove-
rigens niet met cijfers te analyseren, het is dagelijks waarneembaar en
komt in de advertenties in ons Tijdschrift tot uitdrukking. Naar het zich
laat aanzien, is deze ontwikkeling nog niet afgesloten. Steeds opnieuw ziet
men oproepen voor dierenartsen bij instellingen of op gebieden, die vroeger
geheel buiten ons bereik lagen.

Om slechts enkele dezer gebieden uit het zeer recente verleden te noemen:
dierenarts bij de bloedtransfusiedienst, dierenarts op een radiobiologisch
laboratorium, dierenarts bij proefdierkweek, proefdierverzorging en dier-
experimenten, dierenarts bij de veevoederindustrie etc. Met nadruk dient
hierbij te worden opgemerkt, dat dit niet dierenartsen betreft, die naar
een ander beroep „omzwaaien", maar die hier hun kennis in een andere
of meer gespecialiseerde toepassing zullen gaan gebruiken. Hierdoor zal
de diergeneeskunde als wetenschap haast altijd worden verbreed en ver-
rijkt.

Het afvloeien van dierenartsen naar deze terreinen is overigens slechts een
gedeeltelijke verklaring voor bovengenoemde verschuiving naar een dierge-
neeskundige beroepsuitoefening buiten de praktijk. Een andere oorzaak is
zeker het „klimaat" van de praktijkuitoefening, dat in de afgelopen 25 jaar
sterk is veranderd en dat velen, mede door deze verandering, niet meer
de bevrediging geeft die men ervan had verwacht. Juist de economische
zo zegenrijke preventieve geneeskunde en de rnassabestrijding van ziekten,
die onze veestapel, onze volksgezondheid en onze export bedreigen, heeft
aan het werk van de practicus de charme van het genezen en de vol-
doening van de „drie-eenheid" diagnose-prognose-therapie ontnomen, iets
dat vroeger ongetwijfeld veel meer aanwezig was en waarvan oudere col-
legae zo gaarne vertellen.

Een en ander brengt met zich mede, dat in recente jaren vele jonge col-
legae zonder in de praktijk te zijn geweest en zonder deze dus te kennen,
een niet-praktijk werkkring kozen. Het bovenstaande is overigens als een
schematische voorstelling van zaken bedoeld, waarbij zonder moeite veel
uitzonderingen zijn aan te wijzen. Het is slechts dc bedoeling hiermede te
onderstrepen, dat het „gezicht van ons beroep" aan het veranderen is en
dat er een evolutie aan de gang is, die tot discussie dwingt, willen wij
haar positief tot verdere vooruitgang van ons beroep gebruiken. Een dis-
cussie overigens, die niet achteraf gehouden moet worden, nadat zich
ontwikkelingen hebben voorgedaan zonder dat wij in staat waren deze in
bepaalde, door ons gewenste, banen te leiden.

Dit betekent, dat wij vandaag voor vragen staan met betrekking tot de
inhoud en de omvang van ons beroep, en wel:

Is het een arts voor dieren en beperkt zijn taak zich tot het „hand-
werk" pur sang?

Zo ja, moeten dan de randspecialismen van ons beroep door anderen,
zoals landbouwkundig ingenieurs, biologen, zoölogen, chemici, farma-
ceuten etc. worden overgenomen?

Zo neen. dan moet een grote groep dierenartsen, (dus niet een enkeling,
die in de praktijk geen bevrediging vindt), vanuit zijn basisweten en
zijn verankering in de diergeneeskunde, zich de andere randspecia-
lismen eigen maken?

Dit is vandaag een zeer actuele vraag, die weliswaar door enkelingen reeds
is beantwoord omdat zij niet op tlieoretische beschouwingen konden wach-
ten. Door ons als beroepsgroep is deze vraag echter nog niet beantwoord.
Dat men deze vraag niet kan laten rusten met het idee van „dat zal zich
wel ontwikkelen en zijn natuurlijk evenwicht vinden" blijkt duidelijk, in-
dien men tevens het probleem van de opleiding van de toekomstige dieren-
arts in het geding brengt, een vraagstuk, dat met alles wat tot nu toe
gezegd is, nauw samenhangt.

Wil men voornamelijk voor de praktijk kiezen en de opleiding daarop ge-
richt houden, dan zal men dit heel duidelijk moeten zeggen. In dit geval
zal het gewenst zijn de komende student, die a priori niet aan een praktijk-
loopbaan denkt, duidelijk te maken, dat deze opleiding hem niet voor
een specialisme voorbereidt en dat ook na beëindiging van de studie geen
afgebakende mogelijkheid voor specialisatie bestaat. Indien de traditionele
opleiding als de meest juiste beschouwd en gecontinueerd wordt, zal men
zich moeten afvragen of het niet beter ware vele studenten te adviseren
een andere beroepsopleiding te kiezen. In dit geval zal het misschien mo-
gelijk zijn te becijferen hoeveel dierenartsen men gemiddeld per jaar nodig
heeft, ook al gaat men daarmede een soort „numerus clausus naar be-
hoefte" invoeren.

Kiest men daarentegen naast een goede opleiding voor de praktijk, tevens
voor de „veterinaire specialismen" van vandaag en morgen, dan zal men
zeer zeker de opleiding grondig moeten herzien, wil men niet later z.g. spe-
cialisten afleveren, die het in wezen niet zijn. De pas afgestudeerde dieren-
arts is, indien hij zich in een bepaalde richting zal gaan specialiseren, nog
geen dierenarts-bacterioloog, of dierenarts-patholoog of dierenarts-toxico-
loog. Hem als zodanig aan te dienen brengt ons beroe]) alleen maar schade
toe, omdat zijn opdrachtgever spoedig zal merken niet een volleerde specia-
list, maar een leerling-specialist in dienst te hebben genomen. Zonder de eis
te willen stellen, dat hij in alle gevallen volledig „klaar" afgeleverd wordt,
moet toch, indien men deze weg kiest, zowel tijdens de studie en zeker na
de studie de mogelijkheid worden geboden voor een verdieping in zijn
„keuzevak".

Door het scheppen van zulke gelegenheden zal overigens het opleidings-
instituut, in casu de universiteit, minstens evenzeer profiteren als de leer-
ling. Niets immers bevordert dc groei van een bepaalde „school" en het
wetenschappelijk werk in een instituut meer, dan een aantal jonge assis-
tenten, die in teamverband speurwerk verrichten. Op het ogenblik werken
in Nederland reeds dierenartsen, die voor het overgrote deel al werkende
self-made specialisten werden of nog worden. Naar het zich laat aanzien
zullen velen vanuit het beroep hun voorbeeld in de toekomst willen vol-
gen; maar zullen ook hun werkgevers naar uitbreiding, respectievelijk oj)-
volgers van deze self-made specialisten uitkijken?

Hiermede bevinden wij ons midden in het thema van de taak die liet op-
leidingsinstituut in onze snel veranderende wereld heeft. Over dit thema
zouden velen heel veel kunnen zeggen, maar tot een openbare discussie
is het tot nu toe nimmer gekomen. Voor dit laatste zijn wel verklaringen
te vinden.

Ten eerste geeft men op de Alma Mater, „de moeder", geen kritiek —
tenzij en familie en dan nog met de nodige voorzichtigheid — en ten
tweede is de „Alma Mater", zover ons bekend, weinig bereid dit probleem
met buitenstaanders te bespreken. Men heeft enkele jaren geleden op een
dag, georganiseerd door de Maatschappij voor Diergeneeskunde, over spe-
cialisatie gesproken; over het vóór en tegen, over de wenselijkheid van een
bredere algemene opleiding of specialisatie tijdens de studie, maar het is
bij een gesprek gebleven. Juist nu blijkt hoe noodzakelijk een keuze-
bepaling wel is. De enige tot dusverre gedane officiële mededeling (ope-
ningswoord Prof. Romijn, Veterinaire Week, 1963) wijst niet zozeer in
de richting van specialisatie, dan wel op een verkorten van de studieduur.
Natiuirlijk kan men „buitenstaanders" verwijten dat zij het probleem veel
te weinig kennen om erover mee te praten. Aan de andere kant daaren-
tegen kunnen opvattingen van buitenstaanders zeer vaak de objectiviteit
aanzienlijk bevorderen. Overigens is het denkbaar, dat de Faculteit der
Diergeneeskunde, dit probleem onderkennende, het door intern overleg
wenst op te lossen.

Maar dit neemt niet weg, dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor
een ontplooiing en uitoefening van ons beroep bij de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, die de in ons land werkende dierenartsen vertegenwoor-
digt, berust. De activiteiten die de Maatschappij tot nu toe met betrek-
king tot dit vraagstuk heeft ondernomen, zijn onvoldoende geweest en
hebben zo goed als niet tot de beantwoording van de bovengestelde vraag
bijgedragen. Hier lijkt zonder twijfel een grote taak te liggen, niet alleen
voor het Hoofdbestuur, doch voor ieder lid van onze Maatschappij.

Er is nog een derde groep, die bij deze kritische beschouwing genoemd
dient te worden en wel de Diergeneeskundige Studenten Kring. Met ver-
bazing kan men vaak bij gesprekken met pas-afgestudeerde en jongere
collegae opmerken, hoe weinig zij van de verschillende facetten van ons
beroep weten. Er zijn zelfs diergeneeskundige taken waarover zij nimmer
gehoord hebben. Het wil ons voorkomen, dat het bestuur van deze ver-
eniging tekort .schiet, indien het niet spoedig en met een zekere regelmaat
goede voorlichting gaat geven over de toekomstmogelijkheden van ons
beroep. Hun leden zijn het, die in de naaste toekomst met deze situatie
geconfronteerd zullen worden en die niet vroeg genoeg voorbereid kun-
nen zijn op de verschillende veranderingen, die zich in de wereld van van-
daag zo snel voltrekken. Ook wij hebben tijdens onze studie veel te weinig
over de mogelijkheden van ons beroep gehoord. Laat dit een waarschuwing
zijn voor de student van vandaag. Laat de Diergeneeskundige Studenten
Kring regelmatig collegae uitnodigen om over hun werk als dierenarts
te spreken en laat de aanstaande dierenarts weten wat een veterinair in-
specteur, dierenartsen bij de Gezondheidsdiensten voor Dieren, de industrie-
en researchinstituten, een directeur van een Melkcontrolestation, om
slechts enkele voorbeelden te noemen, wel doen.

Men zal misschien met het verwijt komen, dat dit thema eenzijdig en
niet in al zijn facetten is behandeld. Er zijn zeker dierenartsen, die waar-
schijnlijk anders over deze vraagstukken denken of die, gezien hun plaats
in ons rijk geschakeerde beroep, een afwijkende visie op het hierboven ge-
stelde hebben. Laten zij niet schromen ook hun gedachten op papier te
zetten, om aldus eveneens een bijdrage te leveren tot dit zeer gecompli-
ceerde, maar ook zeer urgente probleem.

Het is de taak van ons allen om nu over de toekomst van ons beroep
te denken, te spreken en ervoor te ijveren, dat de bakens worden verzet,
opdat de collegae van 1970 en later niet het verwijt tot ons zullen richten,
dat wij niet aan hun toekomst hebben gewerkt, maar alleen aan ons zelf
hebben gedacht.

Uitgaande van de viering van het 100-jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en de 100ste verjaardag van de Veterinaire
Wereldcongressen, waarbij dc groei van dc diergeneeskunde ruime aandacht kreeg,
belichten auteurs enkele facetten van de toekomst van het beroep dierenarts. Hierbij
wordt voornamelijk gewezen op de tc maken keuze tussen het beroep praktizerend
dierenarts en de overige specialismen, die zich steeds verder ontwikkelen.
Bij cen keuze, mede voor deze diergeneeskundige specialismen, zoals bijvccrbceld de
veterinaire microbiologie, toxicologie, pathologische anatomie, zootechniek etc., zal,
zowel bij de universitaire opleiding, de pre-universitairc voorlichting en het post-
universitair onderwijs, daarmede rekening dienen te worden gehouden.
De taken, die dc verschillende instellingen, tc weten de Faculteit der Diergeneeskunde,
de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Diergenees-
kundige Studenten Kring hierbij hebben, worden besproken.

Taking the centenary of the Royal Netherlands Society of Veterinary Medicine and
the ccntennial anniversary of the Veterinary World Congresses, on which occasions
considerable attention was paid to the progress of veterinary medicine, as starting-
points, certain features of the future of the profession of veterinary surgeon are
discussed. Attention is mainly drawn to the choice which has to made between
following the profession of veterinary practitioner and specializing in other depart-
ments of veterinary medicine, which are in constant process of development.
In choosing among these spécial branches of veterinary mediciiu- such as veterinary
microbiology, toxicology, morbid anatomy, zootcchnics, etc., this will have to be taken
into account in university training as well as m prc-university education and post-
graduate studies.

The responsibilities in regard to this matter of the various institutions, viz., the
Faculty of Veterinary Medicine, the Royal Netherlands Society of Veterinary
Medicine and the Veterinary Students\' .Association, arc discussed.

Partant de la célébration du Centenaire de la Société Royale Néerlandaise de
Médecine Vétérinaire et du centième anniversaire des Congrès Mondiaux Vétéri-
naires, où l\'on avait attiré l\'attention sur la croissance de la médecine vétérinaire,
les auteurs relèvent quelques facettes de l\'avenir de la profession de médecin
vétérinaire.

Ils signalent surtout le choix à faire entre la profession de médecin vétérinaire
praticien et les autres spécialismes qui sont, toujours davantage, en voie de développe-
ment.

Quand il s\'agit d\'un choix aussi pour un de ces spécialismes vétérinaires, comme
par exemple la microbiologie vétérinaire, la toxicologie, l\'anatomie pathologique, la
zootechnie etc., il faudra tenir compte de ce fait tant dans l\'instruction universitaire
et l\'information pré-universitaire que dans renseignement postuniversitaire.
Les tâches qu\'ont les différentes institutions, à savoir la Faculté dc Médecine
Vétérinaire, la Société Royale Néerlandaise de Médecine Vétérinaire et le Cercle
des Etudiants de Médecine Vétérinaire dans ce domaine, sont discutées.

Zurückkommend auf die Feier des 100 jährigen Bestehens der Königl. Nieder-
ländischen Gesellschaft für Tierheilkunde und der hundertsten Jahrfeier der Vete-
rinären Weltkongresse, wobei der Entfaltung der Veterinärmedizin besondere Auf-
merksamkeit gewidmet wurde, beleuchten Autoren nochmals einige Aspekte des
tierärztlichen Berufes in der Zukunft. Hierbei wird hauptsächlich auf die Möglichkeit
einer Berufswahl zwischen praktizierendem Tierarzt und dem übrigen sich stets
weiterentwickelnden Spezialistentum hingev/iesen.

Bei der Wahl für eirîe dieser tierärztlichen Spezialwissenschaften, wie z.B. die
Veterinäre Mikrobiologie, Toxicologie, pathologische Anatomie, Zootechnik u.s.w.,
sollte, sowohl beim Universitätsstudium, als auch bei der ])rae-universitären Studium-
beratung und der post-universitären .Ausbildung Rechnung gehalten werden.
Weiterhin wird die Aufgabe, welche die verschiedenen Einstellungen, wie die Fakultät
der Tierheilkunde, die Königl. Niederländische Gesellschaft für Veterinärmedizin und
die Veterinäre Studentenvereiniging hierbei haben, besprochen.

Partiendo de la celebraciön dcl Centenario de la Sociedad Real Ilolandesa de
Veterinaria y el Aniversario ccntcsimo de los Congresos Mundiales de Veterinaria,
en que el crecimiento de la veterinaria obtenia amplia atenciön los autores alumbran
unas facetas del porvenir de la profesion de veterinario. En esto sc indica principal-
mente la eleccion que hay que hacer entre la profesiôn de veterinario ejerciente y
los otros especialistas que se desarrollan siempre nias.

Habrâ que tener en cuenta esto en una elecciôn también para estos especialistas
veterinarios, como por cjemplo la microbiologia veterinaria, toxicologia, anatomia
patolôgica, zootecnia etcétera, tanto en la formaciôn universitaria, como en la
informaciôn prc-universitaria y la instrucciôn post-universitaria.

Se discuten las tareas que tienen en csto las distintas institucioncs, a saber la Facultad
de Veterinaria, la Sociedad Real Holandesa de Veterinaria y el Circulo de
Estudiantes de Veterinaria.

Verwijdering van de bursa bij eendekuikens had op 6 weken leeftijd een geringe,
doch op 24 weken een significante vermindering van de concentratie aan anti-
lichamen in het bloed tot gevolg.

Onderdompeling van broedeieren in alcoholoplossingen van testosteronpropionaat
verminderde het gewicht van de bur.-,a van betekenis. Het gehalte aan witte bloed-
lichaampjes werd door de behandeling niet beïnvloed.

Gedurende de laatste jaren wordt in de fokkerij meer dan vroeger aan-
dacht besteed aan aangeboren afwijkingen. .Aangenomen wordt, en in vele
gevallen terecht, dat deze afhankelijk zijn van erfelijke factoren. De verza-
melde gegevens worden dan ook gebruikt bij het afstammelingenonder-
zoek. Het is bekend dat althans een deel van de afwijkingen mede afhan-
kelk is van omgevingsinvloeden. Om de ten behoeve van het afstamme-
lingenonderzoek verzamelde gegevens op de juiste wijze te kunnen inter-
preteren, is het van belang te weten in hoeverre en zo mogelijk welke
milieufactoren invloed hebben.

In dit artikel is aan 2 milieufactoren aandacht besteed en wel aan het
seizoen waarin het kalf is verwekt of geboren en aan de leeftijd van de
moeder.

Vele en zeer verschillende milieufactoren kunnen stoornissen in de ont-
wikkeling van de vrucht veroorzaken.

Payne en Stewart (1961) wijzen o.a. op de fatale werking die de
behandeling van eierstok en hypofyse met röntgenstralen kan hebben.
Ook zou een behandeling van de vrouw met hormonen van hypofyse,
schildklier of eierstok de vrucht kunnen beïnvloeden. Het is verder bekend
dat een moeder die lijdt aan suikerziekte zonder dat een doelmatige be-
handeling wordt ingesteld, gemiddeld zware kinderen ter wereld brengt
en de kans op een vrucht met spina bifida en meningocele toeneemt.
Diabetes is mede afhankelijk van erfelijke factoren, maar de invloed van
moederszijde blijkt veel groter te zijn dan die van vaderszijde.
Talrijke andere milieufactoren kunnen invloed hebben op het ontstaan
van afwijkingen bij de vrucht: als zodanig zijn bijvoorbeeld bekend het
lijden aan virusziekten tijdens de graviditeit bij mens zowel als bij dier
(rode hond, varkenspest); een onjuiste voeding van de moeder (white-
muscle disease en sway-back); zuurstofgebrek en cortisone (teratogene
werking bij mens en muis); jodium gebrek (cretins); hypovitaminose,
vooral vitamine A gebrek (blindheid bij lammeren; hydrocefalus bij ko-
nijnen); thalidomide-iuto.xicatie (misxormde kinderen) etc.
Volgens P a y n e en Stewart zou bij moeders boven de 40 jaai\' de kans
op het geboren worden van kinderen met een misvorming stijgen. Ook
Parsons (1963) noemt de toename van het aantal congenitale misvor-
mingen bij de mens met toenemende moederlecftijd. Hij betrok ook en-
kele laboratoriumdiersoorten (muizen en caviae) in zijn onderzoek.
Daar bleek het aantal afwijkende vruchten met het ouder worden van de
moeder in het algemeen juist af te nemen hetgeen hij in verband bracht

nu;t dc worpgrootto. Dc Icx-ensvatbaarheid \\\'an dc jongen zou bij oudere
nuüzemocdcrs afnemen cn daardoor zouden vooral die met een afwijking
vroeg sterven en geresorbeerd worden.

Dc mogelijkheden om de teratogene werking van een bepaalde milieu-
factor (voeding, ziekte, geneesmiddel, hormoon, klimaat, e.d. ) te be-
proeven, zijn bij grote huisdieren gering. Om een indruk te krijgen van
cen eventuele invloed van milieufactoren in het algemeen, werd in de
eerste plaats de samenhang met het seizoen bestudeerd.

De voeding cn verzorging, en uiteraard het klimaat, wisselen met het jaar-
getijde en dit zou zich eventueel kunnen laten gelden via de vrucht.
Van Loen (1961) toonde reeds aan dat de dubbele cervix veel meer
voorkomt bij kalveren die geboren worden in de maanden juli-september,
dan bij die geboren in de maanden januari-maart.

Van Leeuwen (1960) constateerde dat de frequentie van de zak-
breuk bij beertjes, geboren in de maanden februari-april, veel hoger ligt
dan bij die geboren in de rest van het jaar.

Naast de invloed van het seizoen werd ook de in\\loed van de leeftijd van
de moeder op het ontstaan van aangeboren afwijkingen bestudeerd.
Met Fries Rundxee Stamboek voert sinds eind 1957 de algemene geboorte-
registratie en de gegevens die hier door beschikbaar kwamen werden door
ons bestudeerd. Voor het bestuderen van de invloed van de moederleeftijd
moest de leeftijdsverdeling van de populatie (stamboek) bekend zijn. Deze
werd opgemaakt aan de hand van de jaarverslagen van de P.M.D., waar-
in de koeien in leeftijdsklassen zijn vermeld. Hoewel aan de hand van een
steekproef uit het stamboekmateriaal deze cijfers werden gecontroleerd,
kunnen ze nog wel enigszins afwijken van de werkelijkheid. De verdeling
\\\'an dc geboorten over de maanden werd opgemaakt uit de binnengekomen
geboorteberichten.

Hoewel de gegevens over niet minder dan 5 jaren werden bewerkt, bleek
het aantal kalveren met afwijkingen nog vrij gering te zijn. Op grond van
eerder, vooral door K.1.-verenigingen, verzamelde gegevens kon zulks ook
wel worden verwacht. Het aantal kalveren dat bij de geboorte een zicht-
bare afwijking vertoont bedraagt in het F.R.S.-gebied vermoedelijk ge-
middeld iets minder dan 0.5% (Prov. Commissie K.L in Friesland).
Wij zullen nu de verschillende afwijkingen nader bespreken.

Deze afwijking bestaat maar in een deel der gevallen bij de geboorte, maar
ontstaat veelal in de eerste levensmaanden; voor zover deze laatste „na-
gekomen gevallen" zijn vermeld, werden ze door ons meegeteld.
De spastische parese kwam het meest voor bij de in de herfst geboren
kalveren en het minst bij die geboren in april en mei (zie tabel 1 en fi-
guur 1).

De verschillen tussen de werkelijke en de verwachte aantallen in de ver-
schillende maanden bleken zeer significant te zijn (P < 0.001).

Frequentie van het aantal gevallen van spastische parese bij in
verschillende seizoen geboren kalveren.

De spastische parese bleei< niet alleen afhankelijk te zijn van de maand
van geboorte maar ook van de leeftijd van de moeder van het kalf
(P < 0.01 ). Het gebrek komt het minst voor bij kalveren geboren uit vaar-
zen (Tabel 2 en figuur 2).

Het is uit het bovenstaande wel duidelijk dat de spastische parese niet uit-
sluitend door erfelijke invloeden wordt bepaald maar sterk afhankelijk is
van milieufactoren.

Naar de werkelijke achtergrond van de seizoens- en de leeftijdsinvloed van
de moeder op het voorkomen van spastische parese vermogen wij op dit
moment slechts te gissen.

Fig. 2. (Voor verklaring zie tabel 2)
Het aantal kalveren met spastische parese uit moeders van verschillende leeftijd als
op grond van de geboorten het te verwachten aantal gelijk aan 100 zou zijn.
(totaal aantal kalveren met spastische parese = 152).

Wij liebbeii deze beide gebreken samengenomen omdat het niet geheel
uitgesloten is dat ze bij de opgave een enkele maal met elkaar zijn ver-
ward. Het is wel zeker dat de groep voor verreweg het grootste deel uit
otterkalveren bestaat. Een seizoensinvloed was bij deze gebreken niet aan-
toonbaar. Wel bleek tot onze verrassing de leeftijd van de moeder invloed
te hebben. Er werden met name uit vaarzen meer kalveren met deze af-
wijking(en) geboren dan uit multiparae. De verschillen waren zeer sig-
nificant.

Bij de oudere koeien lijkt het aantal nog wel iets lager dan bij de dieren
van gemiddelde leeftijd (Tabel 3, figuur 3).

Bij het zoeken naar een verklaring van dit verschijnsel denken wij aan de
verklaring die P a r s o n s gaf voor het afnemen van congenitale misvor-
mingen bij de laboratoriumdieren bij het ouder worden van de moeders.

Fig. 3. (Voor verklaring zie tabel 3)
Het aantal otter- en bulldogkalveren uit moeders van verschillende leeftijd als of)
grond van de geboorten het te verwachten aantal gelijk aan 100 zou zijn.
(totaal aantal otter- en bulldogkalveren = 141)

Het zou kunnen zijn dat de overlevingskracht van deze afwijkende kal-
veren bij vaarzen iets groter is; men zou kunnen denken aan dc mogelijk-
heid dat ze gemiddeld alleen maar langer worden gedragen en daardoor
een groter aantal gevallen worden onderkend. Het verschil in draagtijd
bleek bij ons materiaal niet te bestaan. De otter (en bulldog) kalveren uit
vaarzen waren gemiddeld 254 dagen en die uit koeien 258 dagen ge-
dragen.

Men kan ook denken aan het selectief gebruik van de heterozygote stier.
Maar dan zou men een soortgelijk moederleeftijdseffect ook bij erfelijke
gebreken of afwijkingen verwachten (roodbont; gladde tong) en daar
werd niet geconstateerd of bleek het anders te zijn.

Het aantal kalveren met navelbreuk uit moeders van verschillende leeftijd als op
grond van de geboorten het te verwachten aantal gelijk aan 100 zou zijn.
(totaal aantal kalveren met navelbreuk = 249)

Er was bij de navelbreuk met bijna 95% waarschijnlijkheid een moeder
leeftijdseffect waar te nemen. Bij kalveren van vaarzen kwam de navel-
breuk minder voor; bij die uit oude koeien het meest (Tabel 4 en fig. 4).
De waarnemingen van de verschillende jaren kwamen goed met elkaar
overeen.

Gesteld kan dus worden dat vermoedelijk de leeftijd van de moeder
samenhangt met het optreden van navelbreuken. Het verband was echter
minder duidelijk dan bij de spastische pare.se en bij de otter- en (bulldog)
kalveren.

Bij nog enkele andere afwijkingen werd een moederleeftijdseffect gecon-
stateerd, n.1. bij het optreden van een watervrucht, de gladde tong, de ge-
mummificeerde vrucht. De kans op een watervrucht zou groter zijn bij

de primiparea en bij oude koeien (9\'\' jaar en ouder); de gladde tong zou
het meest voorkomen bij kalveren geboren uit koeien van 6 en 7 jaar
(5\'^-76) en bij die uit de daarop volgende leeftijdsklassen (7\'\'\'-9\'>); de
verdroogde vrucht kwam het meest voor bij koeien van 4 jaar (3\'^ -4\'>).
Wij volstaan met het constateren van deze feiten.

Bij de andere onderzochte afwijkingen (roodbonte kalveren en schistoso-
mum reflexum) werd geen enkel significant verband met seizoen of
moederleeftijd gezien.

1. Bij het door ons onderzochte materiaal bleek spastische parese het
meest voor te komen bij kalveren geboren in de maanden november en
december en het minst bij die geboren in april en mei. De afwijking
bleek verder minder voor te komen bij kalveren uit vaarzen dan bij die
uit koeien geboren.

2. Otter- (en bulldog) kalveren werden meer gezien bij kalveren uit
vaarzen geboren dan bij die uit koeien.

3. De kans op het optreden van een navelbreuk scheen toe te nemen naar-
mate het kalf uit een oudere moeder werd geboren.

4. De frequentie van nog enkele andere afwijkingen bij het kalf (anasar-
ca, mummificatie en gladde tong) bleken significant te variëren met
de leeftijd van de moeder van het kalf.

Om een beter inzicht tc krijgen van de omstandigheden die bijdragen tot het ont-
staan van abnormaliteiten bij pasgeboren kalveren, werd een mogelijk verband met
.seizoen en moederlecftijd bestudeerd.

Het onderzockingsmateriaal werd geleverd door het Fries Rundvee Stamboek, dat
sedert eind 1957 een volledige geboorteregistratie voert. Verschillende congenitale
afwijkingen bleken afhankelijk te zijn van de maand van geboorte en/of van de
moederlecftijd.

The autor tried to \'get more information on factors contributing to malformations in
new bom calves. He studied the maternal age effect and the effect of season of
birth.

The material came from the Friesian Herd-Book which has a complete birth regis-
tration sincc the end of 1957.

The frcquenncy of several congenital malformations proved to depend partly on the
season of birth and/or on maternal age.

(Spastic paralysis in calves; amputated and bulldog calves, hernia umbilicalis; epi-
theliogcncsis imperfecta linguae; anasarca, mummification)

■Afin d\'obtenir une meilleure compréhension des circonstances qui contribuent à la
naissance d\'anomalies chez les veaux nouveaux-nés, on étudia un lien possible avec
la saison et avec l\'âge de la mère.

Le matériel des recherches était fourni par le Frics Rundvee Stamboek (Livre
Généalogique Frison) qui tient depuis la fin de 1957 un enregistrement complet
des naissances.

Plusieurs anomalies congénitales parurent dépendre du mois de naissance et/ou de
l\'âge de la mère.

Um eine bessere Einsicht in die Umstände zu erhalten die zum Entstehen von
.Abnormitäten bei gerade geborenen Kälbern beitragen, wurde ein evtl. möglicher
Verband bezgl. der Jahreszeit und dem .Alter der Mutter überprüft.
Das Untersuchungsmaterial wurde vom Friesischen Rinderstammbuch geliefert, das
seit 1957 eine umfassende Geburtsregistratur durchführt.

Verschiedene kongenitale Abweichungen schienen vom Geburtsmonat oder vom
Alter der Mutter abhängig zu sein.

Para mejorar la idea de las circunstancias que contribuyen al nacer de anomaliäs en
tcrneros recién nacidos, se estudiaba una relación posible con la temporada y la edad
de la madre.

El material de investigación se procuraba por el registro genealógico del ganado
vacuno Prison, que lleva una registración completa de los nacimientos desdc el fin
de 1957.

Rcsultaba que diversas anornalias congenitales dependiän del mes de nacimiento
y/o de la edad de la madrc.

Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland — 42ste Jaarverslag 60-61
Leeuwen, J. F. M. van: Liesbreuken bij het Nederlandse Landvarken. Maand-
blad voor de Varkensfokkerij, juli 1960.
L O e n, A. van: A contribution to the knowledge of the double cervix condition in

bovine, cattle. Thesis Utrecht 1961.
Parson, P. A.: Congenital abnormalities and competition in man and other

mammals at different maternal ages. Nature, 198, 316.
Payne, S. and Stewart W.: Fetal abnormalities in an infertility practice.
Proc. 3rd World Congress on Fertility and Sterility, Amsterdam 1961.

De voornaamste nieuwe afzetgebieden liggen in Zuid-Amerika; Columbia nam 1000
ampullen af van de Red Poll en Paraguay en Equador namen zaad af van de Devon-,
Shorthorn- en Red Poll-stieren. Jamaica en Tanganyika hebben voor het eerst zaad
gekocht. Er was ook een toenemende belangstelling te bespeuren in de aankoop van
zaad van stamboeksticren en van bekende bloedlijnen. Verslagen betreffende be-
vruchtingspercentages die verkregen waren bij een vroegere zending naar Chili had-
den een non-return percentage van 73 aangetoond voor 500 ampullen bevroren zaad
van vijf stieren.

C a r t w e 1 1, W. B., M u r t o n, K. J. and Rule, A. W.: The Effieacy of an
oleandomyeine — streptomycine combination in bovine masitis. Brit. vet. ]. 119,
274, 1963).

Oleandomycin is een antibioticum, gevormd uit Streptomyces antibioticus. \'t Is een
wit gekristalliseerd produkt en de waterige oplossing ervan is stabiel bij 20° over een
pH breedte van pH : 2 tot pH : 9.

De werkzaamheid t.a.v. Gram-positieve bacteriën, zoals dc in de uier voorkomende
stafylokokken, Streptokokken en corynebacteriën is zeer groot. De Staphylococcus
pyogenes bleek slechts zeer langzaam cen resistentie te ontwikkelen tegen oleando-
myeine; bovendien gaf dit medicament geen kruisresistentie met penicilline, strep-
tomycine, novobiocine, tetracyclines of chloramphenicol.

Bij een combinatie met streptomycine wordt het werkingsspectrum uitgebreid over
de Gram-negatieve bacteriën, die men bij mastitiden kan aantreffen als Klebsiella,
Escherichia coli en Pseudomonas.

Bij een onderzoek naar de bruikbaarheid van deze combinatie in de mastitis-bestrijding
werd ter vergelijking als testmedicament behalve Oxytetracycline ook gebruik gemaakt
van een penicilline-preparaat en wel een penicilline G-neomycine-streptomycine com-
binatie, daar 70% der Staphylococcus pyogenes mastitiden bij een van te voren
ingesteld onderzoek resistent bleken tegen penicilline G.

Bij deze proeven kwam tevens vast te staan, dat „Bovamast", zoals deze oleandomy-
cine-streptomycine combinatie werd genoemd, geen irritatie van het uierweefsel gaf
en er geen sprake bleek van een toename der cellen. Een ander groot voordeel bleek
de zeer snelle en complete verspreiding in het te behandelen kwartier.
Vergeleken werd bij 80 klinische mastitiden de werkzaamheid van Bovamast (100.000
E. oleandomyeine fosfaat met 100.000 E. streptomycine sulfaat), enerzijds met de
penicilline-streptomycine-neomycine-combinatie (100.000 E. procaine penicilline G.:
100.000 E. streptomycine sulfaat en 5000 E. neomycine sulfaat) en bij 40 gevallen
Bovamast met Oxytetracycline 300.000 E. De behandeling bestond uit 3 dagen
dagelijks een intramammaire injectie.
Resultaten van het onderzoek.

Bij ± 70% der gevallen bleek de verwekker Staphylococcus pyogenes te zijn en
bij 25% der mastitiden Streptococcus agalactiae en Str. dysgalactiae.
Het aantal klinisch genezen gevallen 72 uur na de behandeling lag bij een Bovamast-
behandelirig het hoogst, n.1. ± 85%; bij penicilline-streptomycine neomycine-combi-
natie 64% en bij Oxytetracycline 75%, terwijl daarentegen het cultureel onderzoek
bij met tetracycline behandelde kwartieren iets gunstiger lag.

Zowel bij Bovamast als bij Oxytetracycline applicatie bleek de antibiotica uitscheiding
72 uur na de behandeling bij minder dan 10% der dieren voor te komen.
Bij in vitro uitgevoerde gevoeligheidstesten op alle geïsoleerde stammen van
Staphylococcus pyogenes bleken alle gevoelig voor oleandomyeine 10 fig; strepto-
mycine 25^g; Oxytetracycline 50 ^g. Tegen penicilline G. 5 I.E. was 67% van deze
stammen resistent.

Het klinische en culturele onderzoek 14 dagen na de behandeling toonde aan, dat de
kwartieren met Bovamast behandeld, een veel hogere graad van protectie verkregen
hadden dan de kwartieren, behandeld met de testmedicamenten nl.:
bij Bovamast ± 85% klinisch genezen in tegenstelling tot ± 60% bij Oxytetracycline en
± 70% bij pen. strept.neom.comb.;

bij Bovamast ± 70% geen bact. groei in tegenstelling tot 54% bij Oxytetracycline en
63% bij pen. strept.neom.comb.

Chong Sue Kheng and Cheah Phee Phay: Haeinorrhagic septicaemia;
sulfamezathine and immune serum therapy in buffaloes infected by the intrassanal
spray method. Vet. Ree. 75, 155 (1963).

.\\an het veterinair onderzoekingsinstituut te Ipoh (Malaya) werd een spraymethode
ontwikkeld, waarmede het goed gelukt bij buffels pasteurellose op te wekken, met
een meer natuurlijk verloop dan door parenterale injectie.

Op deze wijze werd een groep van 14 buffels besmet. Hiervan werden 2 dieren 6 uur
na de infectie met 50 ml. immuunserum ingespoten, 2 werden hiermede 6 uur na de
injectie behandeld en werden na 18 uur behandeld met de dubbele dosis. .Al deze
dieren zijn gestorven. Zes dieren werden behandeld met sulfamezathine met ver-
schillende tijden en intervallen. Hiervan zijn slechts twee gestorven. Van twee controle
dieren stierf er een.

De schrijvers concluderen hieruit dat de sulfamezathine van waarde is voor de
behandeling en het immuunserum van geen curatieve waarde.

(Voor dergelijke verstrekkende conclusies, zijn de groepen te klein en de controle
zeer onvoldoende. Verder was het immuunserum betrokken uit India, en waarschijnlijk
niet speciaal voor de betrokken stam gemaakt. Voor dc beoordeling van het serum
voor gebruik ter plaatse geeft deze proef misschien wel enige oriëntatie. Ref.).

GECOMBINEERD EFFECT VAN PASTEURELLA MULTOCIDA EN
MYXOVIRUS PARAINFLUENZA-3 BIJ KALVEREN.

He trick, F. M., Chang, S. C., Byrne, R. J. and Hansen, P. A.: The
combined effect of Pasteurella multocida en Myxovirus parainfluenza-3 upon calves.
Am. J. vet. Res. 24, 939, (1963).

Het is tot dusver niet gelukt met Pasteurella jpp. alleen of met para-influenzavirus
alleen, ziekte van de ademhalingsorganen bij runderen op te wekken.
Bij kalveren, die door inhalatie besmet werden met Myxovirus para-influenza 3, en
daarna 48 uur later met Pasteurella multocida door intratracheale injectie, ontwik-
kelde zich een met koorts verlopende resi)iratoire aandoening twee dagen na de
injectie met de bacterie.

.Ms de infectie in omgekeerde volgorde plaats vond, traden deze verschijnselen
eveneens op, maar pas 11 da.gen na de infectie met dc bacterie. Eén van beide
componenten alleen gaf dit effect niet. Zowel het virus als de bacterie waren bij
de zieke dieren aan te tonen.

In een tweede groep dieren had een gecombineerde gelijktijdige infectie, met beide
componenten, echter alleen een koortstop, zonder verdere verschijnselen, ten gevolge.
De schrijvers stellen zich voor dat het virus de respiratoire mucosa beschadigt en
de Pasteurella, die eventueel al aanwezig kan zijn, zotioende de gele.genheid geeft
zich tc vermenigvuldigen. Zij erkennen echter, dat zij hiermede niet alles kunnen
verklaren, o.a. niet het milde verloop bij gelijktijdige infectie.

Pirtle, E. C.: Precipitation reactions in agar between swine serum and homologous
pancreas extracts. Can. J. Comp, and Vet. Sc. 27, 241, (1963).

De waarde van dc agargel-prccipitatietechnick met pancreasextract voor dc varkens-
pestdiagnostiek is nog steeds discutabel.

Sedert de eerste veelbelovende publikatie van Molnar in 1954 zijn andere onder-
zoekers tot zeer uiteenlopend oordeel gekomen. Deze onzekerheid was voor Pirtle
van het National Animal Research Laboratory te Ames, U.S..A., aanleiding een
onderzoek te verrichten waarbij „ziektekiemvrij" opgefokte varkens als gezonde
contróledieren werden gebruikt.

Het onderzoek omvatte 3 varkenspest-hoogimmuunsera, 72 contrólesera, 53 pancreas-
extracten afkomstig van contrólcdicren en 72 pancreascxtracten afkomstig van t.g.v.
varkenspest in nood gedode dieren of kort tevoren gestorven dieren. De hoogim-
muunsera en dc contrólesera gaven met de V.P.-pancreasextracten resp 55% en 57%
positieve reacties, met dc normale pancreasextracten resp. 94% en 96%. Sera van
jonge dieren gaven duidelijker lijnen dan die van oudere varkens.
De serumprecipitincn, die waarschijnlijk tot de a-globulinen behoren, bleken met
in de normale pancreas aanwezige eiwitachtige stoffen te precipiteren en konden dan
ook door adsorptie met pancreasweefsel volledig uit het serum verwijderd worden.
Deze prccipitinen bleken bestand te zijn tegen verwarming gedurende 30 minuten
bij 68° C; de reactieve stoffen uit de pancreas daarentegen werden bij 50° G in
30 minuten totaal geïnactiveerd.

Bij deze precipitatieverschijnselen werd geen enkele relatie met het varkenspest-
virus of met de antilichamen daartegen gevonden.

Clarke, N. P., H u h e e, M. J., Martin, W. M.: Pentobarbital Anesthesia in
Bears. J. am. vet. med. Ass. 143, 47, (1963).

De auteurs hebben gezocht naar een betrouwbare narcose voor beren. Beren bleken
namelijk, op grond van hun anatomische en fysiologische overeenkomst met dc mens,
te kunnen worden gebruikt voor proeven waarbij het effect op het organisme
werd bestudeerd van het complex van versnellingen die optraden bij het testen van
schietstoelen voor supersonische B 58 bommenwerpers. Als schietstoel werd een
capsule toegepast die de mens (en in dit geval het proefdier) beschermt tegen de
plotseling verlaagde atmosferische druk en de trauma\'s door de enorme snelheid van
de aanwezige lucht.

In een vangkooi werd pentobarbital-Na intraveneus in de vcna saphena externa of
v.s. interna ingespoten, in een dosering van 10.9 tot 15.8 mg/kg lich. gew. (gemid-
deld 13.5 mg/kg). Van de vereiste hoeveelheid werd 3/4 tot 4/5 zo snel mogelijk
ingespoten om excitatie te vermijden; daarna volgde langzaam het resterend gedeelte
tot de vereiste narcoscgraad bereikt was. Deze narcose was geschikt voor kleine
ingrepen. Aanvullende intraveneuze narcose met pentobarbital-Na bleek goed uit-
voerbaar (tot 6 uur toe).

Oraal toedienen van pentobarbital-Na, in honing, had braken tot gevolg. Wel
werden de dieren suf en beter hanteerbaar dan zonder voorafgaande dosering per os.

C i O r d i a, H. and B i z z e 11, W. E.: The effect of various constant temperatures
on the development of the free living-stages of some nematode parasites of cattle.
ƒ. Parasitol., 49, 60, (1963).

Dc optimum temperatuur voor de ontwikkeling van eieren en larven van Cooperia
punctata, C. oncophora, Ostertagia ostertagi, Trichostrongylus axei en T. colubriformis
is 25° C: in 7—9 dagen bereiken de larven het infectieuze stadium. Bij temperaturen
beneden 6° C gaat de ontwikkeling niet verder dan het gastrula stadium, bij tempe-
raturen boven 32° C gaat de ontwikkeling weliswaar zeer snel maar het sterftepercen-
tage der nog niet infectieuze larven is zeer hoog.

.M 1 c r O f t, R. and C a r n a g h a n, R. B. A. : Groundnut toxicity: An examination
for toxin in human food products from animals fed toxic groundnut meal. Vet. Ree.
75, 259, (1963).

Het is bekend dat sommige partijen aardnotenmeel toxisch zijn voor landbouwhuis-
dieren en laboratoriumdieren: kalkoenen, eenden, kippen, runderen, varkens, ratten
en caviae.

Sargeant c.s. (1961) hebben als oorzaak hiervan een toxine aangewezen van
Aspergillus flavus, dat zij aflavotoxinc noemden.

Allcroft en Carnaghan voerderden runderen met toxisch aardnotenmeel.
In de melk van deze koeien toonden zij een toxische factor aan, die bij jonge eenden
dezelfde leverafwijkingen gaf als het aflavotoxine. Deze factor was alleen in een fractie
aanwezig, die met lebferement is te precipiteren.

In de mengmelk van melkverzamelcentra was deze stof niet aan te tonen, evenmin
als in de melk van controle koeien, die op stal gevoerd werden o.a. met niet toxisch
aardnotenmeel, dan wel in de weide liepen zonder bijvoeding. De toxinen werden
ook niet aangetoond in andere materialen van dieren, die met het toxische meel
gevoerd waren: lever van een koe en een varken, gestold bloed en serum van een
koe en kippe-eieren.

Schweytal (1959) heeft aangetoond, dat pyrrolizidine alcaloiden (die o.a. in
Senecio jacobaea voorkomen), die bij kalveren leverafwijkingen geven die op aard-
notenmelk vergiftiging gelijken, bij ratten eveneens met de melk werden uitgescheiden
en bij de zuigelingratten dodelijke leverafwijkingen gaven, terwijl de volwassen
vrouwelijke dieren zelf weinig gevoelig waren.

Rodgers, S. E.: Tetracycline fluorescence in bone. Vet. Ree. 75, 180, (1963).
R O d g e r s bericht in een ingezonden mededeling over de schade die pups zouden
hebben ondervonden tengevolge van tetracyclinebehandeling.

Een teef werd tijdens de graviditeit per os behandeld met tetracycline voor mastitis.
De drie pups stierven binnen 3 weken na de geboorte. Er waren congenitale schedel-
defecten en het skelet was helder geel van kleur.

Drie pups van een andere teef werden, wegens waarschijnlijke streptokokken-
infectie, met tetracyclinestroop behandeld gedurende een belangrijk deel van de 2e
helft van de eerste zes weken, en werden gedurende die tijd op een kunstmatig dieet
opgefokt. Twee van deze pups kwamen later bij deze collega onder behandeling
met klachten van osteomalacic. De ene had beide femurs gebroken bij een val van een
tafel en de andere had zwellingen en verwekingen van dc schcdclbeenderen. Beide
hadden helder gele tanden. De dieren werden afgemaakt, maar de eigenaren stonden
geen sectie toe. De 3e pup moet elders, wegens overeenkomstige symptomen, zijn
afgemaakt.

(In hoeverre in het 2e geval het kunstmatig opfokken van invloed geweest kan zijn,
wordt niet overwogen. Ref.).

Willham, R. L. and W h a 11 e y Jr., J. A.: Genetic variation in nipple number
in swine. Zeitseh. Tierzüchtung u. ZiichtungsbioL, 78, 350, (1963).
De genetische variatie van het aantal tepels bij varkens werd onderzocht bij
11.876 varkens in Oklahoma en 6.828 varkens in Iowa.

Het gemiddelde aantal tepels was 6,22 per linker en reehter zijde.
De standaardafwijking was 0,71. Op het aantal tepels hebben geslacht en toom-
grootte weinig invloed. Het verschil tussen de rechter en de linker kant was klein.
± 28% van de fenotypische variatie in tepelaantal per zijde werd door additieve
gen.-werking veroorzaakt, 3% door genetisch bepaalde verschillen in produktie van
de moeder, 10% door uitwendige factoren die beide zijden van het dier op
dezelfde wijze beïnvloeden en 59% door uitwendige factoren die beide zijden
verschillend beïnvloeden.

Bij het houden van runderen in een open loopstal zijn de tochtigheidsverschijnselen
beter waar te nemen. Worden de dieren echter alleen tijdens het voeren en melken
geobserveerd, dan gaat dit voordeel grotendeels verloren. Dit kan worden opgevangen
door de stier onder controle, op gezette tijden, bij de koeien te brengen. De tochtige
koeien worden in het verloop van 2—3 dagen dan 3—6 keer gedekt. Volgens schrijver
bereikt de koe op deze wijze een orgasmus en wordt het bevruchtingspercentage zo
hoog mogelijk opgevoerd. De identificatie kan op afstand geschieden met behulp van
brede plastic halsbanden in verschillende kleuren voorzien van een opdruk.

Andreae, P.: Altersbedingte Veränderungen von Euter- und Zitzenmaszen bei
Kühen. Zeitschr. Tierzüchtung u. Züchtungsbiol., 78, 332, (1963).
Van 60 koeien met een Ie tot 5c lactatieperiode en 25 andere koeien met een 5e tot
8e lactatieperiode werden maten van de uiers genomen op het tijdstip van de 6e week
van elke lactatie. Geprobeerd werd informatie te verkrijgen over de grootte van de
uier, de afmetingen van de spenen en de afstanden tussen de spenen in verhouding
tot de leeftijd van de koeien.

1. De grootste variatie wat betreft alle maten en afmetingen werd gevonden
gedurende de periode van de Ie tot en met de 3e lactatie.

2. Gedurende opvolgende lactaticperioden werden grote verschillen gevonden wat
betreft de uitkomsten van verscheidene afmetingen.

a. de lengte en breedte van de uierafmetingen en de lengte van de voorspenen
schijnen hun ontwikkeling reeds met de 3c lactatieperiode afgesloten te hebben:

b. significante verschillen werden gevonden wat betreft de lengte van de achter-
spenen en de afstanden tussen de 2 voorspenen;

c. de 2 diepte afmetingen van de uier vertoonden een continue en relatief grote
toename van de 3e tot de 8c lactatie. Een overeenkomstige variatie werd
gevonden wat betreft de afstand van de uier tot de grond en het uicrvolume,
aangezien beide verband houden met de diepte van de uier. De afstand tussen
de voor- en achterspenen en de afstand tussen de 2 achterspenen nam aan-
zienlijk toe in de periode van de 3e tot de 8e lactatie.

3. Voor de praktische beoordeling van de uier kunnen de volgende conclusies
getrokken worden:

a. de uiteindelijke afmetingen van de uier kunnen niet tijdens de Ie lactatie
geschat worden;

b. de eerste beoordelingen van het uiervolumc kunnen tijdens de 3e lactatie
gemaakt worden; aangenomen mag worden dat vanaf de 3e lactatie periode
tot de 8e lactatie periode de diepte nog 20 tot 30% zal toenemen;

c. wat stamboekkoeien betreft wordt aanbevolen de uiteindelijke uierbeoordeling
eerst gedurende de 6e lactatie periode plaats te doen vinden;

d. ook bij oude koeien, d.w.z. die met meer dan 6 lactatie periodes, moet de
afmeting van dc uier tot de grond, in verband met het melken en de uier-
hygiëne 40--45 cm zijn;

Om dit te bereiken zal geselecteerd moeten worden op koeien met kleine
uiers van goede kwaliteit (kiemuiers) ;

e. de grootte van de spenen en de afstanden tussen de spenen kunnen reeds bij
vaarzen beoordeeld worden.

f. het feit dat de lengte van de uier reeds maximaal is bij de 3e lactatie periode,
de diepte echter daarna nog toeneemt, maakt dat de uier in de loop van de
tijd van meer rechthoekig overgaat in een meer vierkante vorm. Dit is van
belang in verband met de uierbeoordeling.

.Mhoewcl een loopstal door de toepassingsmogelijkheid van een doorloopmelkstal, al
of niet gecombineerd met voorraadvoedering van ruwvoer, arbcidstechnischc voor-
delen biedt, neemt de belangstelling voor deze stalvorm door het hoge stroverbruik af.
Op sommige bedrijven wordt geprobeerd door gebruik te maken van houtzaagsel
de strooiselkosten te drukken, terwijl op andere bedrijven gezocht wordt in de rich-
ting van aparte ligboxen.

De loopstallen met ligboxen zijn nog maar enkele jaren bekend, zodat de mogelijk-
heden hiervan nog verder moeten worden nagc.gaan.

Dc grootste loopstal met ligboxen is in ons land in gebruik bij de heer P. V e e r te
Oostwoud. De stal met ligboxen is gemaakt in een bestaande Noord-Hollandse stolp-
boerderij en bestaat uit een verharde loopruimte met ligboxen langs de wanden. Om
voldoende wandlengte te krijgen voor 50 stuks melkvee is de bestaande boerderij
plaatselijk 9 m uitgebouwd. De boxen hebben tussenafscheidingen om de 1.10-1.15 m
en li.ggen 25 cm hoger dan de vloer van de loopruimte. De lengte van de ligplaatsen
is 2.50 m. Dit is ongeveer 25 cm meer dan de standlengte in een normale Friese stal.
De grotere lengte is genomen omdat het hooi gevoerd wordt in ruiven welke vóór de
boxen zijn gemaakt.

De loopruimte is 5 m\'-\' per dier. In deze loopruimte wordt het kuilvoer in een speciale
voorraadvocrwagen verstrekt. De ruiven en de kuilvoerwagen worden om de twee
dagen gevuld, het,geen vooral tijdens de weekends een groot voordeel is.

Het melken heeft plaats in cen dubbele driestands doorloopmelkstal, waarin ook het
krachtvoer gerantsoeneerd wordt toegediend. Dc ligboxen hebben een vloer van beton
waarop voorin een rubbcrmat is gelegd.

De boxen worden enige malen per week gestrooid, waarmee ongeveer 1-1/2 kg stro
per dier en per dag wordt gebruikt. Dit stroverbruik ligt op ongeveer 25% van het
stroverbruik in een gewone loopstal.

Gebleken is dat als de dieren behoefte hebben om te hggen ze steeds een plaats zcx-ken
in een der boxen. De reinheid van de dieren is redelijk en in vergelijking met andere
loopstallen goed te noemen.

Wel is naar voren gekomen dat bij toepassing van ligboxen voor het schoonhouden
van dieren veel aandacht aan de gier- en mestafvoer moet worden besteed.

Technical Communication No. 35 of the Commonwealth Bureau of Helminthologv
H.D.Cr of ton.

(Commonwealth Agricultural Bureaux, Farnham Royal, Bucks, England, 1963, 104
blz., 2 fig. Prijs: 10 sh.)

Dit boekje, dat uitgevoerd is in cen goed soort stencilwerk, heeft cen misleidende titel,
want het blijkt, dat slechts de meest voorkomende nematoden van de digestietractus
besproken worden. Van deze parasieten van het maag-darmkanaal wordt nog
Strongyloides papillosus uitgezonderd.

C r O f t O n heeft wat deze nematoden betreft een merkwaardige opvatting van
„equally wide distribution". De veel bij schapen voorkomende Teladorsagia davtiani
wordt in het geheel niet genoemd, daarentegen wel Oesophagostomum columbianum,
die alleen in dc tropen voorkomt, Ostertagia ostertagi, die sporadisch in schapen
aangetroffen wordt en eigenlijk een runderparasiet is en Nematodirus battus, slechts
bekend uit Engeland, Schotland en Ierland.

Doch afgezien van deze onvolkomenheden mag gezegd worden, dat wij hier een
overzicht van de bij het schaap in onze streken voorkomende ingewandswormen
vinden, dat uitermate waardevol is. Achtereenvolgens worden besproken de populaties
der parasieten in de schapen, de populaties op de weiden, de levenscycli en theoriën
betreffende bestrijdingsmaatregelen. In al deze hoofdstukken wordt de samenhang
beschreven van het gedrag van de parasieten met klimaat, bodem, seizoen, gedrag
van schapen enz.

Omdat dit boekje een zeer specialistisch onderwcrjj behandelt is het moeilijk een
aanbeveling te doen, maar het lijkt mij, dat zeker instituten en laboratoria, die te
maken hebben met trichostrongylose der herkauwers er voordeel van kunnen hebben.

Beschreven worden een 56-tal vogelsoorten, die vallen onder het begrip „jachtwild",
met inbegrip van soorten, die vroeger wel tot jachtwild hebben behoord, doch
thans in ons land beschermd worden.

Het doel is propaganda te maken voor een intensievere bescherming van vogels, daar
gevaar van uitroeiing van een aantal soorten nog steeds bestaat. Ondanks verschil-
lende internationale wetten op het gebied van vogelbescherming komt er in de
praktijk in sommige landen niet veel van terecht.

Schrijver vermeldt, dat in landen als Italië en Griekenland de vogelvangst nog zeer
verbreid is en zangvogels in het groot worden geconsumeerd. Zo zag hij b.v. bij
Griekse vrienden rijen van „Weck" glazen staan met de ingemaakte lichaampjes van
zangvogels, in olie gekookt, zoals bij ons in azijn ingelegde augurken en uien.
Zelfs in nabuurlanden als België, dat toch een der ondertekenaars is van de zg.
conventie van Parijs (in 1955) tot afschaffing van de vogelvangst, worden nog
jaarlijks miljoenen vt^els gedood. Niet uit „vrije tijdsbesteding", doch uitsluitend uit
winstbejag. Het moet gezegd worden, dat de Belgische voorvechters voor een goede
vogelbescherming cen steeds durende druk op de publieke opinie uitoefenen tot
afschaffing van de vogelvangst, alsmede een uitbreiding van de wetgeving op het
gebied van de vogelbescherming voorstaan.

Een en ander wordt besproken in de hoofdstukken: „Over de verhouding mens en
vogel in het algemeen. Internationale vogelbescherming, Internationale waterwildtel-
lingen, vogelbescherming in Nederland en België, invoering en acclimatisering van
uitheemse vogels, vijanden van en ziekten bij onze gevederde vrienden."
Bij de daaropvolgende reeks van vogelplaten, begeleid door vrij uitvoerige beschrij-

vingen, worden veel wetenswaardige feiten vermeld. De grote gekleurde tekeningen
van de hand van E. Demartini zijn van een uitzonderlijke pracht. Echter moet
wel gezegd worden, dat in een aantal gevallen (en dit is niet de fout van de tekenaar)
is uitgegaan van opgezette vogels, hetgeen tot uiting komt in de wat stijve houding
met „vermageringskuur". De meeste tekeningen zijn evenwel bijzonder goed (Schots-
sneeuwhoen, ringfazant e.a.), zodat men wel over dit bezwaar kan heenstappen.
Bij de Auerhaan wordt de typische afgeronde staart niet weergegeven; wie ooit wel
eens op Texel of de andere eilanden een bergeend is tegengekomen, ziet wat voor
felle kleuren dit dier bezit; de wilde zwaan heeft een stijf rechtop gehouden hals,
hetgeen niet op de figuur is aangegeven.

He boek heeft niet de pretentie van cen determinatiewerk. Hier\\-CK)r zij verwezen naar
de bekende vogelgids van R. T. P et e r s o n, G. M o u n t f o r t en P. A. D.
H O 11 O m. (voor Nederland bewerkt door Mr. J. Kist).

In het algemeen genomen laat het boek zich op prettige wijze lezen. Gezien de royale
uitvoering is het bijzonder laag in prijs.

Wat aan de nieuwe gids het eerst opvalt is de, in vergelijking met voorgaande jaren,
veel fraaiere omslag. Minder opvallend is dat het formaat een halve centimeter groter
is geworden. Geheel geruisloos en onopvallend is het feit, dat deze gids een gulden
duurder is geworden. Zo er echter één boekwerk is waarin men waar voor zijn geld
krijgt, dan is het wel de Landbouwgids.

Met de jaargang 1964 is cen tweede onderwerpcncyclus aangevangen. Voor wat
betreft de veehouderij is speciale aandacht besteed aan de „vleesproduktie" en
„varkens en legkippen in grote eenheden". Deze laatste opzet, die in het licht der
huidige ontwikkeling zeer juist genoemd mag worden, is echter alleen voor de kippen
geslaagd.

Zo missen we bij de behandeling van de mestvarkenstallen de mogelijkheid van de
centrale mestgang voor de Deense stal. Ook ontbreken de diverse mogelijkheden van
gemechaniseerde of geautomatiseerde varkensvoedering. Verder wordt de mogelijk-
heid van het plaatsen van zeugen op stand, in individuele ligboxen, vrijwel alleen
op de plattegrondtekening aangegeven. Bij het onderdeel „varkensgezondheidszorg"
wordt te weinig aandacht besteed aan de viruspneumonie. Uit verschillende onder-
zoekingen is immers gebleken dat deze ziekte een zeer nadelige invloed heeft op de
rentabiliteit van de varkenshouderij door uitval en verhoogd voederverbruik per
kilogram groei.

De behandeling van de dierziekten en diergezondheidszorg is vergeleken met voor-
gaande jaargangen verbeterd. De kalverziekten zijn nog wat te oppervlakkig be-
sproken, de biggenziekten behandeling is beter, terwijl men zich voor de toekomstige
jaargangen slechts artikelen zou wensen zoals: ,,grotere eenheden leghennen en pluim-
veeziekten", „leucose bij pluimvee" en „trilziekte bij kuikens".

De redactie wil er kennelijk nog niet toe overgaan de diergeneeskundige zorg onder
één hoofd te brengen. Men heeft de versnippering door vele verwijzingen trachten op te
vangen, hetgeen uiteraard slechts cen lapmiddel is. Het is dan ook wel duidelijk, dat
dit onderdeel een grondige herziening behoeft.

Het zij beklemtoond dat hier gesproken wordt van „dit onderdeel". Als geheel ver-
schaft de Landbouwgids zeer veel „up to date" informatie. Dc fraaie historische
afbeeldingen op de schutbladen doen dit nog beter uitkomen.

Tijdens het kopziekte symposium zijn er door mij enkele vragen aan Prof. S e e k 1 e s
.gesteld, vragen die Prof. Seekles daarna heeft beantwoord. Het spreekt wel vanzelf,
dat er tijdens de discussie in een dergelijke grote vergadering niet altijd de tijd is om
een probleem tot in de finesses te bespreken. Hoe \'t ook zij, in het schriftelijke verslag
zijn zowel de vragen als de antwoorden vrij redelijk weergegeven.
Hiennede was voor mij de kous af. Prof. Seekles voegt echter aan het .gesprokene een
aantal opmerkin.gen toe, waarop ik nog graag het één en ander zou willen ze.ggen.
Laat ik beginnen met blz. 1102 van het Tijdschrift voor Dier.geneeskunde 1963.
Hier schrijven Seekles en Hendriks dat „42% van de kopziektcpatiënten
dunne, kwalijk riekende mest uitscheidt. Klaarblijkelijk heeft men hier te doen met
abnormale gistings- en rottingsprocessen in de darm".

Het komt mij voor dat, waar op dat moment nog niets met zekerheid bekend
was over de aard van de diarree bij kopziekte, het woord „klaarblijkelijk" beter
vervangen had kunnen worden door „mogelijk".

Als verder bij 56% van de patiënten .geen afwijkende mest wordt .gerapporteerd, dan
lijkt het mij onjuist om aan te nemen dat deze mest dan toch wel afwijkend zal zijn
.geweest.

Boven tabel 2 staat: .........andere vormen van gastro-intestinale auto-intoxicatie

Beide ziektebeelden zijn niet identiek en ook niet analoog. Het lijkt er niet op. Een
indigestie is een vrij onschuldige functiestoornis van de voorma.gcn, meestal veroor-
zaakt door een foutieve voeding. .Auto-intoxicaties zullen mogelijk op kunnen treden
bij veel ernstiger ziektetoestanden van het maagdarmkanaal, zoals b.v. bij sommi.ge
enteritiden.

Voor de klinicus is dc gastro-intestinale auto-intoxicatie blijkbaar een moeilijker
ziektebeeld dan voor de biochemicus. .Afgezien van de bekende intoxicatieziekten,
zoals botulismus en mogelijk ook slingerziekte, is het ziektebeeld voor de klinicus niet
erg duidelijk. Ik ga er hierbij van uit, dat men niet bij ieder ziek dier zonder duidelijke
diagnose over een auto-intoxicatie spreekt.

Overigens komt er bij indi.gesties geen hyperglycemie, bloedindikking en hypomag-
nesemie voor; dit ziet men wel bij b.v. lig.gingsveranderingen van het maa.gdarm-
kanaal, zoals bij een torsio abomasi en een invaginatie. Ook merk ik op, dat Prof.
Seekles in het oorspronkelijke artikel van 1953 heel wat minder positief is over het
voorkomen van histamine-achtige stoffen in het bloed dan punt 7 doet veronder-
stellen.

„.Alhoewel er geen identiteit, doch ten hoogste een analogie, bestaat tussen de
stoornissen die men bij .grastetanic waarneemt en die welke bij andere gastro-
intestinale autointoxicaties voorkomen (Seekles 1953, 1961) achten wij dit
verschijnsel toch van pathognonionische en wellicht zelfs van pathogenetischc
betekenis voor het vraagstuk van de hypoma.gnesemie en grastetanie".

Ik lees uit deze zin dat aan het verschijnsel „analogie tussen stoornissen die
men bij grastetanie en die men bij „andere" gastro-intestinale stoornissen waarneemt"
pathognomonische betekenis moet worden toe.gekend.

Nu spreekt men wel eens van pathognomonisch als een verschijnsel bewijzend is voor
een bepaalde ziekte. Om nu echter een analogie pathognomonisch te noemen lijkt mij
onjuist.

Mogelijk is het anders bedoeld en bedoelen de schrijvers dat de gastro-intestinale
stoornis pathognomonisch is voor kopziekte. Maar het treedt slechts in 42% van de
gevallen op, dat is dus zeker niet bewijzend!

Hoe staat het nu eigenlijk met dc toxinen? Wanneer men over een auto-intoxicatie
spreekt, dan moeten er bewijzen zijn, anders is het een hypothese. Nadrukkelijk

heeft Prof. Seekles op de vergadering gezegd dat er tot nu toe geen toxinen zijn
aangetoond, die verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor een intoxicatie bij kop-
ziekte. Men heeft slechts vermoedens.

Zonder twijfel is een nader onderzoek naar mogelijke toxinen in het darmkanaal van
belang. Men zal echtcr t.z.t. ook hebben aan te tonen dat dergelijke toxinen worden
geresorbcerd.

Tenslotte nog een enkel woord over dc vraag of kopziektc een stoornis is die berust
op non-adaptatie. Wij komen hiermee op een terrein, dat juist door de klinicus als
uiterst moeilijk wordt aangevoeld. Waarom wordt een dier ziek, waarom herstelt
de een wel en de ander niet? Zeker is het, dat dit niet alleen een kwestie is van
adaptatie. Het feit dat b.v. bij mogelijk aan kopziekte gestorv\'cn koeien verande-
ringen aan de bijnier zijn gevonden, zegt niet zoveel. Deze veranderingen kunnen
net zo goed een reactie zijn op de hypomagnesemie, als op de klinische kopzickte-
aanval. Ze behoeven niets te maken te hebben met de aetiologie van kopziekte.
Het wetenschappelijk onderzoek kost veel moeite en tijd, een eerste vereiste is echter
harde zelfkritiek. Alleen daarmee zal men stapje voor stapje de diergeneeskunde wat
verder kunnen brengen.
Utrecht, januari 1964.

In de hoop, groeiend misverstand en verdere begripsverwarring te voorkomen, wil
ik gaarne gebruik maken van de gelegenheid die dc redactie mij biedt om de
opmerkingen van Prof. Wagenaar te beantwoorden.

Vermoedelijk door een wat te summiere samenvatting van vroeger werk, dat ik
blijkbaar ten onrechte als bekend onderstelde, is niet voldoende duidelijk geworden
dat wij ook de grcH-p van de 56% verre van normaal achten. In het artikel uit 1958
waarnaar op p. 1102 wordt verwezen, leest men: „......Blijkbaar is de maag-darm-
functie ernstig gestoord. Ervaren practici schatten dat dit opvallende verschijnsel......

wel in 90 tot 100 procent van de ziektegevallen voorkomt......... bij V\',\'i runderen

(56%) waren de faeces „normaal" voor de tijd van het jaar, d.w.z. zeer week."
Onzerzijds heeft het streven voorgezeten de mening van de „ervaren practici" — in
en buiten de faculteit - door telling in cijfers vast te leggen

Dit heeft veel tijd en geduld geëist. Of de faeces waterdun en bovendien kwalijk
riekend waren, kon alleen worden vastgesteld wanneer men ten tijde van of zeer
kort na het produceren van dc faeces aanwezig was. Welnu, dit was bij 42% van
de patiënten het geval. Het „zeer week" zijn van de faeces bij 56% van de patiënten
kon ook achteraf worden afgeleid uit de sporen daarvan op de dieren en in hun
om.geving alsmede uit pertinente mededelingen van hen die de koeien gedurende
lan.gere tijd hadden geobserveerd.

Door deze zo goed mogelijk verrichte waarnemingen hebben wij een soortgelijke
indruk gekregen als de eerder genoemde „ervaren practici", wij vinden alleen
niet de vrijheid een bepaald percentage aan te geven. In het uit 1958 daterende
artikel werd deze opvatting samengevat in de volgende bewoordingen. „Men mag
veilig aannemen dat er onder de 56% gevallen van „normale" faeces zeer vele waren
die op of over de grens van het abnormale waren — de juiste beoordeling van de
hoedanigheid van de uitwerpselen in het vrije veld is zeer moeilijk — zodat het
werkelijke percentage darmstoornissen wel aanzienlijk hoger zal zijn dat de genoemde
cijfers uitwijzen."

Teneinde een mogelijk nieuw misverstand te vermijden, moet ik hierbij opmerken —
ik heb dit in voordrachten herhaaldelijk gedaan, maar tot dusver verzuimd het
schriftelijk vast te leggen — dat ik het mogelijk acht dat er in de groep van de

56% tevens nog patiënten met obstipatie voorkwamen, dus boven het percentage van 2
dat reeds werd genoemd. Het vaststellen dat er bij een koe in dc wei in geruime
tijd geen faeces zijn geproduceerd stuit nu eenmaal op grote moeilijkheden. Het
door ons gebruikte woord „pathognomonisch" heeft betrekking op het veelvuldig
voorkomen van faeces van abnormale samenstelling. („Verschijnsel behorende bij
een ziektetoestand").

Voor een experimentele en klinische benadering van het wezen van dc intestinale
autointoxicatie en haar betekenis voor verschillende ziektebeelden verwijs ik naar
het samenvattende artikel van E. Becher: Intestinale Autointoxikation (Selbst-
vergiftung vom Darm), Klinische Wochenschrift 16, 145-152, (1937). In het licht

van dit artikel en van de hierna nog te noemen literatuur zal het — naar ik hoop___

duidelijk worden waarom op p. 1103 een onderscheid moest worden gemaakt tussen
„identiteit" en „analogie". Het woord „analogie" is gebruikt in de zin van „afgeleid
uit overeenkomstige feiten" (Van Dale\'s Nieuw groot woordenboek der Nederlandsche
taal).

2. Analogie tussen grastetanie en andere vormen van gastro-intestinale autointoxicatie
(„indigestie"). Tabel 2, p. 1103.

Dat, zoals Prof. W a g e n a a r meent, voor de klinicus de gastro-intestinale auto-
intoxicatic „blijkbaar" een moeilijker ziektebeeld is dan voor de biochemicus, kan ik
als niet-klinicus niet beoordelen. Ik kan slechts getuigen dat het vraagstuk voor dc
biochemicus zeer ingewikkeld blijkt te zijn.

Onder „indigestie" — geschreven tussen aanhalingstekens — verstaan wij dc
verschijnselen van de zijde van het totale maagdarmstelsel die het gevolg zijn van
een „lack or failure of digestion" (Dorland\'s Medical Dictionary, 23th ed., W. B.
Saunders Comp. 1957), dus zo algemeen mogelijk als gebruikelijk in de vergelijkende
ziektekunde. Dat wij ons tevens op de hoogte hebben gesteld van de opvattingen
die ten aanzien van het vraagstuk van de indigestie bij herkauwers in veterinaire
kringen gehuldigd worden, spreekt vanzelf. Het één sluit het ander in, niet uit.
Deze „indigestie" kan leiden tot gastro-intestinale autointoxicatie (Dorland\'s: „a
disordered state due to the accumulation of intestinal poisons in the blood").
Wat de „indigesties" betreft die bedoeld zijn in tabel 2 moge het volgende ter toe-
lichting dienen. De diagnose „indigestie" is niet door mij gesteld — een biochemicus
stelt geen diagnose — maar is afkomstig van ervaren klinici die destijds aan de
faculteit verbonden waren. Dc uitkomsten van het onderzoek zijn gepubliceerd in
The Veterinay Record 51, 969-972 (1939) onder de titel „Blood serum changes in

bovme toxaemias.........", terwijl met toestemming van de redactie van dit tijdschrift

cen Duitse bewerking verscheen in Tierärztl. Rundschau 46, 355-365 (1940) onder
de titel „Die chemischen Änderungen des Blutserums bei Toxämien des Rindes

......"• Van de 102 in dit artikel beschreven gevallen van autointoxicatie — hieronder

bevonden zich geen gevallen van kopziekte — waren er 34 gerangschikt in de
rubriek „Indigestionen unbekannten Ursprunges". Dc door de klinici gerapporteerde
klinische symptomen en de door ons vastgestelde chemische verschijnselen waren
van dezelfde aard als die welke werden gevonden bij de andere soorten van
autointoxicatic (zie de publikatie).

Een door ons uitgevoerd onderzoek naar het vóórkomen van het biogene amine
histamine in het bloed — L. S e e k 1 e s en Th. S t r e n g e r s Jr.: Le metabolisme
de l\'histamine chcz les chevaux et les bovins. C.r. du 6e Congres International de
Pathologie Comparée 2, 331-337 (1952) — heeft aanleiding gegeven tot cen nader
onderzoek naar de aanwezigheid van biogene aminen in runderfaeces. Het is mijn
medewerker D. L. van Rheenen gelukt ruim twintig van deze basische stoffen
te identificeren — uiteraard komen alle 20 niet in één en hetzelfde faecesmonster
voor. (D. L. vanRheenen: Determination of biogenic amines in faeces of normal

dairy cattlc. Nature 193, 170-171 (1962); High-voltagc paper clectrophoretic and
paper chromatographic identification of biogenic amines in faeces of normal cattle.
Rec. trav. chim. 82, 225-227 (1963)). Binnenkort zullen in het proefschrift van de
heer Van Rheenen tevens de uitkomsten worden vermeld van zijn onderzoek
naar het vóórkomen van biogene aminen in faeces van koeien met hypomagnesemie.

Tijdens de vergadering op 19 oktober 1963 heb ik medegedeeld dat het tot dusver
niet was gelukt hypomagnesemie of kopziekte experimenteel door infusie van
biogene aminen op te wekken. Er zijn nog slechts weinig proeven op dit gebied
verricht, het onderzoek is zeer tijdrovend doordat er vele combinaties van biogene
aminen beproefd moeten worden. Ik heb er bij dezelfde gelegenheid tevens aan
herinnerd dat A. D. C a r e en D. B. R o s s er in hun publikatie „A recent advance
in the aetiology of hypomagnesaemia" Proc. 17th World Veterinary Congress 1,
227-228 (1963) op hebben gewezen dat bij schapen de hypomagnesemie die bij de
overgang van stal- op weidevoeder ontstaat, kan worden voorkómen door toediening
van chloorampenicol. Antibiotica onderdrukken toestanden van „dysbacterie". Bio-
gene aminen ontstaan door dccarboxylatie van aminozuren — gevormd bij de normale
proteolyse in de darm — onder invloed van decarboxylases die juist in grote hoeveel-
heid in bacteriën aanwezig kunnen zijn. Wij zien in de bevindingen van Care en
Ross een mogelijke indirecte steun voor onze opvattingen.

■Aan het onderzoek naar een andere belangrijke groep van toxische stoffen in de
darminhoud, de bacteriotoxinen, zijn wij nog niet toegekomen.

Het al of niet aanvaarden van S e 1 y e \' s opvattingen, die zich in de loop van
enkele tientallen jaren hebben ontwikkeld van een werkhypothese tot een theorie die
in vele gevallen met succes kan worden toegepast, is een zaak van persoonlijke
appreciatie, gebaseerd op een nauwkeurig afwegen van pro\'s en contra\'s. Men
dient er hierbij voor te waken dat er verwarring ontstaat tussen doel en middel.
De theorie mag slechts het middel zijn dat ons moet steunen bij het benaderen van
ons doel: de verdieping van het inzicht in de samenhang der verschijnselen. Een
theorie mag nooit ontaarden tot een systeem waaraan de feiten dienstbaar worden
gemaakt.

Integendeel: de feiten beslissen ten aanzien van de houdbaarheid van de theorie.
Zijn er teveel discrepanties dan moet, zo mogelijk, de theorie gewijzigd worden.
Ik sta positief in mijn oordeel omtrent de waarde van de adaptatietheorie. Iedere
onderzoeker op het terrein van de biologische wetenschap zal zich overigens wel een
kritisch oordeel hebben gevormd ten aanzien van de bruikbaarheid van S e 1 y e \' s
theorie, en bepaalde wensen hebben inz.ake wijziging of aanvulling.
Utrecht, februari 1964. L. Seekles.

Onder deze titel heeft E. J. A r i ë n s een ongemeen helder betoog gehouden over een
belangrijke aangelegenheid.*) Men vindt er een zeer aantrekkelijke omschrijving van
de begrippen „wetenschapsbeoefening" en „specialisatie". Met behulp van o.m.
deze omschrijving concludeert A r i ë n s tot drie eisen aan het wetenschappelijk
onderwijs te stellen:

1. het onderwijs dient de natuurlijke drang tot vragen en onderzoeken te stimuleren;

3. primair dient de algemeen wetenschappelijke vorming (AWV) beoogd te worden,
op basis waarvan specialisatie kan plaats vinden.

acht ik te weinig concreet om bruikbaar te zijn. De daarin gebruikte termen zijn

Ariëns onderscheidt dit zelf van algemene specialisatie (AS), het systeem
„waarbij cen zo groot mogelijk aantal specialisten erom wedijvert cen zo groot
mogelijk deel van het bij hun specialisme behorende pakket (van concrete gegevens
en technische vaardigheden) op de leerling over te brengen". Het AWV wordt
gekarakteriseerd in zinnen als „het ontwikkelt het vermogen om......... doel-
treffend en op wetenschappelijk verantwoorde wijze te werk te gaan" en „het

inzicht, het ontdekken van eigen mogelijkheden en het bevorderen van het eigen
initiatief". In dit systeem „treden de docenten hun leerlingen niet tegemoet als
de wetenden, die pasklare antwoorden leveren en dan nog als gegevens en niet als
verworvenheden van vraag- en zoekwerk". De wijze waarop dit onderwijs-
ideaal vorm gegeven moet woden is onvermeld gebleven. Wel worden filosofische
scholing en de convergentie van de verschillende specialismen, zoals die thans
waarneembaar is, heilzaam genoemd.

2. Er zit in de term AWV iets mislcidends, in de zin dat niet tot uiting komt dat
elke opleiding na de middelbare specialistisch is. Men wordt dierenarts of neer-
landicus, jurist of fysicus. Ik neem aan dat Ariëns met AWV bedoelt:
algemeen medisch-wetenschappelijke vorming, algemeen literair-wetenschappelijkc
vorming, enzovoort. Dan luidt de vraag niet meer of er al of niet specialisatie
dient te zijn, maar gaat men zich afvragen tot welke graad er gespecialiseerd
dient te worden. Men is aan de universiteit altijd specialist, wat nog niet hetzelfde
is als monomaan.

3. De vraag naar de graad van specialisatie is in de faculteit van de wiskunde en
natuurwetenschappen bijvoorbeeld beantwoord met een toenemend aantal studie-
richtingen. In de veterinair-medische faculteiten daarentegen is de éne algemene
studierichting beschermd gebleven tot aan het (dieren-, tand-) artsexamen en
wordt specialisatie slechts daarna toegestaan.

De grondslag van deze bescherming ligt voor een groot deel in het feit, dat het
zieke wezen in zijn geheel object van de geneeskundige is, die op het moment
dat hij naar de diagose toewerkt alles tegelijk moet kennen, wat die mens
of dat dier aan ziekte kan overkomen. De bedoeling van deze faculteiten is dus
niet pure wetenschapsmensen te vormen, maar artsen (vergeef mij de tegen-
stelling), artsen die weten welke ziekten er zo al zijn, en welke therapieën zij
kunnen toepassen; die nog niet eerder geziene ziekten kunnen onderkennen en het
therapeutisch arsenaal daarop toetsen. Het is echter de vraag boe lang nog alle
bestaande en tCK-nemende medische kennis in een studentenhoofd gestopt kan
worden. Dan zal, ondanks het mooie principe, toch specialisatie nodig worden.
Bovendien zijn er vele niet-klinisch werkzame artsen (enz.), die dagelijks de
achterstand ten opzichte van hun niet-medische collega-onderzoekers ervaren en
allerminst gelukkig zijn met de hun gegeven AWV of liever AS. En juist zij
worden, met de toenemende kennis van fundamentele vormen en processen van
de levende wezens, steeds belangrijker ook voor de kliniek, zij het die van de
toekomst.

4. Deze aantekeningen komen voort uit het feit dat Ariëns te vroeg ophoudt en
niet duidelijk genoeg stelt dat wetenschappelijke vorming altijd cen vorming is
die de student betrekt bij het concrete wetenschappelijke onderzoek, zoals dat in
de laboratoria, klinieken en instituten van de universiteit wordt beoefend. Daar
alleen kan „het onderzoeken en het vragen gekanaliseerd worden".
Onderzoekers echter zijn altijd specialisten. „De drang tot vragen en onderzoeken"

kan nooit algt-nircn gestimuleerd worden, alleen in de concrete benadering van
één probleem en daarna wéér een cn wéér een. AWV dient derhalve altijd opgevat
te worden als een opleiding langs een aantal specialisten (wal het overdenken van
gemeenschappelijke, al,gemene zaken niet overbodig, integendeel juist mogelijk
maakt),

Het feit dat in ons land het wetenschappelijk werk niet meer in de voorste rijen
staat is er juist een gevolg van dat te lang is of wordt vastgehouden aan een
algemcenheidsidool, met sterk traditionele inslag, waardoor onze studenten wél
leren even primitief te wciken als een eeuw geleden, maar met het concrete weten-
schapswerk van nü niet of laat in aanraking komen (in de medische opleidingen
doorgaans eerst na afstuderen en dienstplicht, op 26-jarige leeftijd!),

5, Indien het bovenstaande wordt aanvaard verlegt zich de discussie naar de vraag:
langs welke specialisten zal de student gevoerd worden?

Ieder zal overtuigd zijn dat het in een mensenleven niet meer mogelijk is alle
specialisten met een werkbezoek te verercen, zelfs niet binnen een medische
wetenschap. Er zal dus een keus gemaakt dienen te worden. Hier duikt het pro-
bleem van de specialisatie vóór het doctoraal op. Men kan kiezen tussen een
groep van verwante specialismen, of geheel verschillende. Daarover te discussiëren
zou ons thans te ver voeren. Doch als het doctoraal examen een wetenschappelijk
examen is, zal tevoren bij specialisten — noodzakeliijkcrwijs een beperkt aantal
specialisten — gewerkt dienen te zijn,

6. Zelden is mooier dan door A r i ë n s beschreven hoe de specialist lijdt aan
territorialisme. Daar leert de student niet veel goeds van. Een reïntegratie van
faculteit cn universiteit, waardoor deze ophouden slechts „een centrale admi-
nistratie van een groot aantal instituten ter afzondering van specialisten" te zijn,
is dan ook van het grootste belang. Niet alleen om financiële en personele redenen,
niet alleen omwille van groter studie- en onderzoekrendement, maar vooral om aan
de student, de toekomstige onderzoeker, de relativiteit van het specialisme te
tonen en zijn belangstelling voor wat verenigt wakker tc maken.

Vaak wordt het wetenschappelijk werk vergeleken met een strijd, een strijd om
waarheid en kennis te ontrukken aan het duistere gebied van onbekendheid. Er zijn
duidelijke fronten in deze strijd. Zij die uit ons midden aan het front willen staan,
worden — ondanks de snelheid waarmee dc spitsen zich daar voortbewegen, om-
trekkende bewegingen maken en samenvloeien — te voet aangevoerd, overal rond-
kijkend, nooit vechtend en aldoor tc laat op de plaats waarvoor zij bestemd waren.
Ik zou willen bepleiten hen via een korte basistraining snel, gemotoriseerd door het
achterland te voeren, hier en daar in een schermutseling geoefend te maken en snel
in te zetten. Waar zij schermutselen is minder belangrijk, als zij maar leren omgaan
met de moderne wapens en weten waar de vijand nü is. Tenslotte hoeft men niet
aan de slag bij Waterloo tc hebben deel .genomen om die van onze tijd tc kunnen
winnen,

Met belangstelling heb ik kennis genomen van het aanvullend commentaar door
Kramer gegeven bij het artikel „.Algemene vorming en specialisatie bij het weten-
schappelijk onderwijs" (A r i ë n s, 1963). Het is duidelijk, dat een onderwerp als
dit zich niet uitputtend in enkele bladzijden laat behandelen. Gaarne maak ik van dc
mij door dc Redactie geboden gelegenheid gebruik, om met Kramer nog nader in tc
gaan op de begrippen „Algemene vormfhg cn Specialisatie".

Velen hebben wellicht gelezen „Algemene Vorming óf Specialisatie". Vaak wordt
er een soort tegenstelling gevoeld tussen beide begrippen. Uiteraard kan, zoals
Kramer opmerkt, algemene vorming slechts plaats vinden aan de hand van
concrete, speciale onderwerpen. In geval van een algemene vorming echter, is het

speciale object vooral middel terwijl het in geval van specialisatie veel meer doel is.
Algemene vorming dient zich vooral te betrekken op de algemene principes die
steeds weer, ongeacht het speciale object, geldig blijken te zijn; zij neigt tot
divergentie. Specialisatie dwingt tot sterke begrenzing en verregaande detaillering.
Dat er, zoals Kramer opmerkt, bij dc keuze van de objecten bij de verschillende
universitaire studies een zekere mate van gerichtheid en daarmee specialisatie plaats
vindt, is logisch. Niet het object op zichzelf, maar de wijze van benadering van het
object is bepalend voor het karakter van het onderwijs. Algemene vorming houdt het
tegendeel in van het gewraakte „alle bestaande en toenemende medische kennis
in een studentenhoofd stoppen". Zij maakt in dit opzicht juist een verregaande
beperking mogelijk doordat bij de student het vermogen ontwikkeld wordt tot zelf
denken en doen en het toepassen van inzicht, verkregen aan het ene object, op het
andere.

De vele kijk- en luisterecolleges, welke de student moet ondergaan, dc bronnen van
de zg. „collegedictaten", zijn bijzonder geschikt om bij te dragen tot de ontwikkeling
van het in onze tijd, mede dankzij de tribunesport en televisie, hand over hand
toenemende vermogen tot passief deelhebben. Mocht er na 12 jaar stilzitten, kijken en
luisteren en vooral mond dichthouden, bij het lagere en het voorbereidend hoger
onderwijs, bij dc leerling nog iets over zijn van de natuurlijke drang tot vragen
en zichzelf afvragen, dan wordt op de collegebanken gezorgd voor de finishing touch.
Het succes van dit type van onderwijs en daarmee het falen van de werkelijke weten-
schappelijke vorming, manifesteert zich vooral daar, waarin de antwoorden van de
leerling de woorden van de leermeester worden teruggehoord. Niet het vermogen tot
reproduceren, maar het vermogen tot produceren dient ontwikkeld te worden.
(Ariëns, 1962a, 1962b).

Een systeem van een kort inleidend college betreffende een bepaald onderwerp, met
voor de student de opdracht zichzelf aan de hand van duidelijk omschreven literatuur
of bepaalde hoofdstukken uit boeken te oriënteren, gevolgd door cen discussiecollege
waarbij duistere punten kunnen worden opgehelderd en waarbij meer de student
dan de hooggeleerde aan het woord dient tc zijn, verdient overweging. Bij dergelijke
colleges weet de student waar het over gaat, hetgeen betekent dat vanaf de college-
banken een positieve en actieve benadering van de stof mogelijk is. De student zal
nu kunnen volstaan met het maken van aantekeningen. Het zg. college"dictaat"
behoort dan tot het verleden. De student weet immers dat het gros van de gegevens in
boeken etc. te vinden is.

Het instellen van cen stage op een der instituten voor cen door cen student zelf
te kiezen onderdeel, ter nadere kennismaking met het wetenschappelijk onderzoek,
kan bijdragen tot de algemene vorming van de student, althans, indien hem tevoren
een voldoende interesse, cen positieve houding t.a.v. de wetenschap en haar methode,
is bijgebracht. Bij bestendiging van de gebruikelijke vóórbehandeling door de kijk- cn
luister-, dc „kluistcr"-collegcs echter, zal het gros van de studenten slechts in staat
zijn een dergelijke stage te ondergaan als een tijd, die nu eenmaal moet worden
uitgezeten.

Kramer merkt op, dat de student bij zijn opleiding een aantal specialisten zal
moeten passeren en dat daarbij de vraag, welke specialisten dat moeten zijn, van
belang is. Ik zou willen stellen, dat het niet zo zeer gaat om wélke specialisten dat
zijn, maar veel meer om dc vraag of die specialisten die ingeschakeld worden, bereid
en in staat zijn om ten overstaan van de studenten op te houden specialist tc zijn. Of
zij bereid zijn hun specialisme primair te zien als onderdeel van een geheel, bij
voorbeeld door in plaats van zich te concentreren op hun specialistisch onderwerp
en de details daarvan, vooral te benadrukken dat wat zich binnen het raam van hun
specialisme afspeelt — voor wat dc werkelijk wetenschappelijke aspecten betreft —
niet wezenlijk verschilt van dat wat zich op het gebied van andere specialismen
afspeelt.

parate kennis, met een minimum aan concrete gegevens, een maximum aan inzicht te
verwerven. Als hij zich na zijn doctoraal examen werkelijk specialiseert in een be-
paalde richting zal de student zich dc daartoe noodzakelijke parate kennis als van-
zelfsprekend eigen maken.

Inzicht en vooral ook doorzicht in dc samenhang der dingen vormen voor die specia-
lisatie, indien deze meer wil zijn dan een simpele vakopleiding, onontbeerlijke
voorwaarden.

r i ë n s, E. J. Algemene Vorming en specialisatie in het wetenschappelijk onderwijs.
Annalen Thijmgenootsch. 50, 124, (1962a)
.«V r i ë n s, E. J. „Kluisteren", dé kwaal van onze tijd. Elseviers Weekblad (7-7-\'62b)
r i ë n s, E. J.: Algemene vorming en specialisatie bij het wetenschappelijk onder-
wijs. Tijdschr. Diergeneesk. 88, 689, (1963)

Voor de vleeswarenfabrikanten is de geslachtsgeur aan vlees en vet een belangrijk
probleem. Tot nu toe is op dit gebied weinig onderzoek verricht. Geslachtsrijpe beren
en volwassen cryptorchen met niet geatrofiëerde testes hebben een duidelijk waarneem-
bare geur in het vlees en het vet. Het hier beschreven onderzoek had tot doel het
percentage van de varkens vast te stellen, waarin de „beregeur" voorkomt bij de ver-
schillende geslachten. Verder is de invloed van deze geslachtsgeur op enkele vlees-
gerechten bestudeerd.

Omdat de geslachtsgeur vooral blijkt voor te komen in de vetachtige weefsels, werd
van 79 beren, 78 zeugen, 86 borgen en 96 gelten een vetmonster genomen uit de
omgeving van de flank en de ham. De varkens variëerden in gewicht van ongeveer

12 gram vet werd in een Erlenmeyerkolf van 250 env\' tot ongeveer 110° C verhit,
of tot dat de geur van het vet duidelijk werd. De grens werd beoordeeld door drie
proefpersonen.

„Cooked Salami" en „Braunschweiger" werd bereid uit sterk geurend berevlces en
reukloos jong varkensvlees. Deze vleesgerechten werden koud door 17 personen be-
oordeeld.

De geslachtsgeur komt het meest voor in het vlees van beren (P < 0,01). Er bestaat
wat dit betreft geen verschil tussen borgen en zeugen. Soms iverd een zekere ammo-
niakgcur verward met de geslachts.geur. Deze ammoniakgeur ontstond soms bij de
verhitting van het vet in de Errlemeyerkolf, maar heeft niets te maken met de ge-
slachtsgeur.

„Cooked-Salami", bereid uit vlees met de geslachtsgeur bleek even smakelijk te zijn als
wanneer het bereid was uit vlees zonder de geslachtsgeur. Hierbij diende wel aan een
voorwaarde te worden voldaan, namelijk dat het gerecht koud werd opgediend. Dit
gold eveneens voor het vleesgerecht „Braunschweiger"; bovendien maskeerde hier de
sterke geur van de lever waarschijnlijk ook de geslachtsgeur. liet blijkt dus onjuist
te zijn berevlees te verwerken in gerechten die voor het opdienen worden verwarmd.

Het is van belang dit onderzoek in Nederland te herhalen bij beren, gemest tot 90 kg.
Beren hebben namelijk het voordeel, sneller te groeien. Hier en daar gaan dan ook
stemmen op de mestbeertjes niet meer tc castreren.

Op de refereeravond, welke door de Faculteit der Diergeneeskunde werd georgani-
seerd op woensdag 23 oktober 1963 in de collegezaal van „Gildestein", was het
woord aan enkele vrouwelijke leden van onze staf.

Als eerste werd het woord gevoerd door mejuffrouw Drs. A. C. \\V. Oskam, werk-
zaam bij de Afdeling Verloskunde en Gynaecologie.

De spreekster gaf een uiteenzetting van de werkzaamheden, die door haar worden
verricht in de Kliniek voor Verloskunde en Gynaecologie. Het hoofdbestanddeel
bestaat uit de verloskunde en gynaecologie van de hond en de kat en eventueel andere
kleine dieren en de verloskunde van het schaap en het varken.

Daarna vertelde mejuffrouw Drs. A. K. K r e m e r over haar werk bij het Centraal
Proefdierenbedrijf van T.N.O.

De afdeling selectie van het Centraal Proefdierenbedrijf T.N.O. is ondergebracht in
het Zoötechnisch Instituut en houdt zich bezig met onderzoek waarvan het proefdier
zelf het object is. Wijze van voeding, huisvesting en verzorging zijn niet alleen be-
langrijk voor het dier maar ook voor onderzoekers, omdat de bij een proef waar-
genomen reacties hierdoor dikwijls beïnvloed worden.

Een aantal kenmerken als groeisnelheid, bloedbeeld, reactie op farmaca, orgaan-
gewichten, kunnen bijvoorbeeld afhankelijk zijn van het grocps-gewijs of alleen huis-
vesten van dieren. Ook de spreiding binnen een proefgroep kan soms sterk worden
verminderd dcK>r bijvoorbeeld oorzaken van ongewenste „stress" weg te nemen.
Aan de hand van enkele uitkomsten van eigen onderzoek werd aangetoond, dat de
voeding zowel fertiliteit en groeisnelheid als het bloedbeeld beïnvloeden. Zowel de ge-
middelde waarde als de individuele spreiding kunnen per werkgroep verschillen.
De erfelijke aanleg van de dieren kan ook een oorzaak zijn van grotere of mindere
geschiktheid voor een bepaald onderzoek. Soms worden, vóór het begin van een experi-
ment, verschillende soorten of stammen vergeleken om na te gaan welke het beste
reageert. Enkele voorbeelden hiervan worden genoemd (resistentie tegen insuline,
gevoeligheid voor tuberculose, enz). Het zou wenselijk zijn dit op grotere schaal te
doen en de te gebruiken proefdierensoort met meer zorg te kiezen dan nu nog vaak
gebeurt.

Mevrouw Dr. E. L. M. J. W i e r t z - H o e s s e 1 s vertelde als derde spreekster
van een onderzoek, dat zij als medewerkster van het Veterinair .Anatomisch Instituut,
heeft ingesteld naar de pancreas innervatie bij verschillende zoogdieren.
Het pancreas wordt parasympatisch geïnnerveerd door takken van de N. vagus, en
orthosympathisch door vezelen uit de plexus solaris waaronder de Nn. splanchnici. Dc
zenuwvezels komen met de bloedvaten in het intcrlobulaire bindweefsel en lopen
van daaruit naar de acini en hun afvoergangen, en naar de eilandjes van Langerhans.
Daar treden zij in contact met het netwerk van interstitiële cellen van C a j a 1
(c.i.C.), welke de eigenlijke vegatieve einduitbreiding vormen (Meyling). Daar-
naast worden in deze klier zowel intramurale ganglia als verspreide ganglionccllcn
gevonden.

Zowel het exo- als het endocriene gedeelte van het pancreas ontstaat ontogenetisch
als derivaat van de middendarm. Bij hun ontwikkeling blijken de insulae behalve
uit entodermale, ook uit ganglionccllcn te ontstaan. Zij worden aangeduid als
„complexes neuro-insulaires" (\\\'an Campenhout, Simard). Hoe belangrijk
de nerveuse component is in de insulae blijkt verder uit het feit, dat overgangen
gevonden worden tussen A-cellen en ganglionccllcn en tussen B-cellen en ganglion-
ccllen. Een andere nerveuse component vormen tenslotte nog de c.i.C., welke in de
insulae gelegen zijn.

Bij diverse zoogdieren wordt een rijk exocriene en endocriene cholinergische inner-
vatie gevonden (Cholinesterase reactie volgens Gcrebtzoff), waarbij in de
eilandjes soms zenuwcellen aangetroffen worden. De adrenergische innervatie (me-
thode van Cham py-Cou jar d) vertoont dezelfde lokalisatie.

Naast de bekende zenuwclementen wordt met deze techniek nog een andere celtype
gevonden, dat in de acini, of de afvoergangen, in de insulae, of in het bindweefsel
kan voorkomen. Aan de hand van literatuurgegevens werd besproken welke betekenis
deze osmiofiele cellen, die nauw relaties tot de c.i.C. onderhouden, mogelijk
kunnen hebben. Teneinde het probleem op te lossen is inmiddels een begin gemaakt
met elektronenmicroscopisch onderzoek (Prof. D r. L. H. B r e t s c h n e i d e r,
Drs, C. J. A. H. V. van V o r s t e n b o s c h).

Dc avond werd besloten met een voordracht van Mevr, D r, J. D o n k e r - V o e t.
Gerefereerd werd een artikel van P. S t u a r t en medewerkers, verschenen in de
Veterinary Record 1963, 75, (p. 59-64), getiteld: „Bovine Mastitis Caused by
Mycoplasma", In dit artikel wordt een mastitis bij het rund beschreven met dc
volgende verschijnselen:

1. de melk lijkt op het eerste gezicht normaal, maar wanneer zij enkele minuten
staat, ontstaat er een bovenlaag van fijne deeltjes met daaronder de weilaag;

De melk bevatte geen bacteriën. Wanneer deze melk werd overgespoten in een gezond
kwartier dan ontstonden de typische symptomen. Uit deze melk werd een PPLO
.gekweekt, een Mycoplasma, die leek op M. bovigenitalium. Met deze cultuur was de
mastitis ook op te wekken.

Op haar verzoek ontving Mevr. Dr. J. Donker-Voet van Dr. Stuart een ampul
met deze Mycoplasma. Een koe, ingespoten met deze cultuur, toonde de typische
verschijnselen, terwijl dc Mycoplasma weer uit de melk kon worden gi-ïsoleerd.
Een demonstratie van de sterk afwijkende melk werd gegeven.

De referccravond van de Faculteit der Diergeneeskunde op woensdag 19 november
1963 gehouden, was geheel gewijd aan het

Actinoinycose-probleem.
Drs. J. J. de Groot, verbonden aan de Kliniek voor Heelkunde, behandelde de
klinische diagnostiek, de casuïstiek en de therapie.

.•\\ctinomycose wordt ingedeeld in drie groepen, nl. actinomycose der weke delen
bij het rund, actinomycose in het bot bij het rund en ten derde uieractinoniycose
bij het varken.

De grootste groep betreft die der weke delen bij het rund, en dan meestal gelokali-
seerd in dc zgn. keelstreek.

Betreffende de diagnostiek werd een globaal overzicht gegeven van de klinische
symntotnen en differentiaaldiagnoses.

Van de diagnostische hulpmiddelen werden behandeld het microscopisch onderzoek,
de proefexcisie en de röntgendiagnostiek.

De therapie wordt ingedeeld in de chirurgische, de medicamenteuze en de combinatie
van beide voor.gaanden. De medicamenteuze wordt weer onderverdeeld in de aspeci-
fieke en de antibiotische.

Een nadere publikatie in het tijdschrift betreffende dit onderzoek volgt nog.
Drs. H. C. Kalsbeek, werkzaam bij de Kliniek voor Inwendige Ziekten, voegt
hier de ervaringen van deze kliniek aan toe.

In het tijdvak van 1957 tot en met 1963 heeft de Interne kliniek 36 maal de
diagnose (meestal een waarschijnlijkheidsdiagnose) actinomycose gesteld. Steeds be-
trof dit gevallen van actinomycose der weke delen bij het rund.
Differentiaal diagnostisch zijn vooral de volgende afwijkingen van belang: larynx-
difterie bij pinken, tumoren in neus en kaakboezems, abcessen in farynx en retro-

faryngeale lymfklieren en die afwijkingen in de trachea, die aanleiding geven tot
snurken.

Verschillende therapieën tegen actinomycose zijn ingesteld. Meestal bestaat de
therapie uit het toedienen van gemiddeld 150 cm3 sulfamezathine 331/3% per dag
i.v. of 3 milj. E procaine-penicilline per dag i.m., beide zowel mèt als zonder toe-
diening van KJ per os (6-8 g per dag). In enige gevallen van tongactinomycose is
met goed gevolg alleen KJ gegeven.

De gemiddelde duur van de kuren is resp. 5 dagen, 5 dagen en 6 weken. Behalve
in het laatste geval is de duur van de kuur mede afhankelijk te stellen van de
reactie van het dier op de therapie. Opvallend is, dat bij een gunstige reactie
(26 van de 33 behandelde dieren) op de therapie, de dieren reeds na 2 a 3 dagen
een aanmerklijk betere voedsel-opname vertonen.

Prof. A. van der Schaaf geeft vervolgens ccn uiteenzetting over de bacterio-
logie van actinomycotische aandoeningen bij mens en dier.

Actinomycose is een speciaal granuloom bij verschillende diersoorten en de mens.
De specificiteit wordt echter meer gevonden in de aard van het ziekteproces dan
in de verwekker, want er is niet één verwekker van actinomycose maar meerdere.
De verwekkers behoren niet tot één familie en zelfs niet tot één orde, wanneer men
de indeling vlg. Bergey als de juiste beschouwt.

Het is merkwaardig dat het microörganisme, Actinomyces bovis, dat het eerst door
B o s t r ö m uit actinornycotisch materiaal werd geïsoleerd, vermoedelijk een toeval-
lige verontreiniging is geweest, die morfologisch veel gelijkt op de uitsluitend
anearoob kweekbarc Actinomyces israeli van de actinomycose bij dc mens cn de kaak-
actinomycose van het rund.

In Nederland komt bij het rund meest actinobacillose voor. Bij deze vorm van
actmomycose wordt slechts zelden het been aangetast. Daarentegen worden bij de
niet-zeldzaam voorkomende actinomycose van de vleeseters, veroorzaakt door de
Actinomyces buudeti, vrijwel alleen granulomen van de weke delen gezien.
In ruime zin kan men ook de aandoeningen, welke door Nocardia worden veroor-
zaakt, actinomycose noemen.

De door stafylokokken veroorzaakte granulomen in de uier van de koe en het inter-
stitiële bindweefsel van paard en varken worden in de regel botryomycose genoemd,
doch een duidelijk verschil met actinomycose is hier bij ook niet aan te wijzen.
Er zijn aanwijzingen, dat de kolven van de rozetjes, die bij actinomycose worden
waargenomen, feitelijk kapsels zijn van de verdikte uiteinden der dradenvormende
microörganismen.

Drs. J. W. M. ,4. Mullink rondt de bespreking af met een beschouwing over
de pathologische anatomie van de actinomycose.

Actinomycose is een chronische purulent-proliferatieve ontsteking. De verandering
en de rozetvorrnige koloniën van de verwekker zijn karakteristiek.
Een typische haard ontstaat uit een massa week en slap, proininerend ontstekings-
weefsel met kleine gele piuitjes. Dit zijn etterpropjes met erin de tyjjische koloniën.
Het geheel is omgeven door een wisselende hoeveelheid straf wit bindweefsel
Soms bestaan kleine noduli welke weer kunnen conflucrcn. In andere gevallen treft
men een sterke bindweefselwoekering met slechts enkele rnicro-abcesjes, zoals bij
de houttong van het rund. Grote abcessen ontstaan vooral na secundaire infectie.
De groei kan destructief zijn met doorbraak door huid of slijmvlies waarbij zowel
erosies en ulcera ontstaan, en ook wel grillige paddestoelvormig prominerende
woekeringen. De variaties in het morfologische beeld ontstaan enerzijds door verschil
in virulentie van de verwekkers, anderzijds door aard en reactievermogen van het
geïnfecteerde weefsel.

De typische rozetvorrnige koloniën, bestaande uit een centraal mycelium en radiair
staande kolfjes, zijn gelegen in een wisselende hoeveelheid polyrnorfkernige leuco-
cyten. Deze zijn omgeven door een laag macrofagen, welke via een zone met
lymfocyten en plasmacellen overgaat in het granulatieweefsel. Afgestorven koloniën
vertonen vaak kalkafzetting. Tevens ziet men dan vaak reuscellen.

De weefsels en organen kunnen op verschillende manieren geïnfecteerd worden.
Directe infectie geschiedt via beschadigingen van huid of slijmvliezen. Door uit-
breiding in de omliggende weefsels raken deze mede in de ontsteking betrokken.
Dit is het geval bij botactinomycose, welke ontstaat vanuit een periostitis of osteo-
myelitis actinomycotica.

Verspreiding in dc omgeving kan ook plaats vinden door fagocyterende cellen als deze
de verwekker wel opnemen maar niet onschadelijk maken. Gaat de fagocyt te gronde,
dan komt het microörganisme vrij en dit kan ter plaatse een nieuw ontstekingsproces
veroorzaken. Vanuit een haard kunnen de lymfbanen en regionaire lymfklieren mede
in de ontsteking betrokken worden. Door hematogene verspreiding kunnen alle
organen geïnfecteerd worden.

Na enkele geanimeerde debatten wordt de vergadering tegen elf uur door Prof.
VV a g e n a a r gesloten.

(verstrekt aan fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven en kuikenbroederijen).
Koppel (aantal dieren): ............................... geboren (datum): ...............

Borstel de drinkbakken vóór de enting grondig met water. Gebruik hierbij GEEN
ontsmettingsmiddelen en geen reinigingsmiddelen zoals zeep, soda, enz.
Voor het betrekken van de entstellen en voor nadere inlichtingen wende men zich
tijdig tot zijn dierenarts.

Bij de enting dient streng de hand te worden gehouden aan de voorgeschreven
dosering.

Bij een juiste uitvoering zijn de bovengenoemde voorbehoedende entingen onmisbaar

Wanneer de omstandigheden op het bedrijf het nodig maken hiervan af te wijken,
kunt U het beste eerst overleg plegen met Uw dierenarts of Uw gezondheidsdienst,
alvorens er van af te wijken.

Van aangel<ochte dieren nagaan of deze waren geënt; zonodig deze alsnog enten.
Tijdens of kort na de enting geen grote veranderingen aanbrengen zoals overplaatsing,
verandering in de voeding, uitlaten van de verwarming; integendeel: het is wenselijk
kuikens bij koud weer tijdens de nacht wat extra verwarming tc geven.

Voor dieren, welke voor de leg zijn bestemd, dient de La-Sota-entstof te worden
gebruikt. De beste leeftijd om met het enten (door het drinkwater) te beginnen is
1 maand. Het enten van zeer jonge kuikens is slechts in NOODGEX\'.ALLEN aan te
bevelen, dan echter dient de Hitchner-entstof te worden gebruikt.
Zowel de „spraymethode" als het „fnaveldippen" geeft slechte resultaten en moet
dus worden afgeraden.

Voor slachtkuikens echter dient de Hitchner-entstof op de leeftijd van 3—4 weken te
worden gebruikt.

De enting tegen infectieuze bronchitis dient uitsluitend vóór de leg te geschieden,
aangezien deze enting bij leggende dieren een ongunstige invloed heeft op de
produktie, de ei-kwaliteit en de broeduitkomst. De enting van dieren beneden dc
leeftijd van 2 maanden moet worden ontraden.

De enting tegen pokken en difterie kan in het algemeen het beste plaatshebben op
een leeftijd van 4 maanden. De enting mag, om ongewenste reacties te voorkomen,
niet eerder worden uitgevoerd dan minstens drie weken na de enting tegen infectieuze
bronchitis.

Gedurende de zomer en het najaar geboren kuikens dienen, in verband met het
optreden van dc ziekte gedurende de herfst- en wintermaanden, te worden geënt op
een leeftijd van 6—8 weken. Combinatie met de enting tegen trilziekte kan zonder
bezwaar plaatsvinden.

Het enten te.gen trilziekte dient vóór de leg te geschieden, waarbij slechts ,5% van
iedere koppel behoeft te worden geënt. \\\'raag uw dierenarts een schriftelijke ver-
klaring, dat uw dieren zijn geënt en bewaar deze goed, aangezien u zich daarmee
beschermt tegen eventuele schadeaanspraken van dc afnemer in verband met tril-
ziekte.

Na het enten dient in ieder geval 4 weken te worden gewacht met het gebruiken van
de eieren van de dieren voor de broedcrij. Ook dient gedurende 4 weken na het
enten tegen trilziekte het koppel goed gescheiden te worden gehouden van eventuele
jonge kuikens op het bedrijf, die beneden de leeftijd van 3 weken gevoelig voor de
ziekte kunnen zijn, en van leggende kippen (indien deze niet geënt zijn tegen trilziekte
en geen natuurlijke immuniteit hebben).

Dc verschillende leeftijdsgroepen of koppels moeten streng gescheiden worden ge-
houden. Bij de ingang van ieder hok behoort een bak met Halamid- of Natronloog-
oplossing aanwezig te zijn voor de ontsmetting van schoeisel, speciaal na de entingen
tegen inf. bronchitis, trilziekte en pseudo-vogelpest.

Bij dieren, die voor een tweede legperiode worden aangehouden, is herenting tegen
pseudovogelpest (La Sota) en pokkendifterie noodzakehjk. Dit kan het beste tijdens
de rui geschieden.

De beheerders van de Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een
subsidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of larmacoloog
om de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek op het gebied van de Verge-
lijkende Ziektekunde in dc meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
31 maart 1964 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te
worden verstrekt van dc aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en
tevens een beknopt werkschema en een globale begroting der kosten te worden
overlegd.

NETELROOS (UR riC.\\RI.-\\)
Paardengezondheidskalender januari 1964
Netelroos of Urticaria is gekenmerkt door het min of meer plotseling optreden en ook
vrij snel weer verdwijnen van talrijke, over het hele lichaam verspreide, vlakke zwel-
lingen van de huid, meestal scherp begrensd en rond van vorm, uiteenlopend van
erwt- tot handpalmgrootte of nog groter. De naam van de ziekte is ontleend aan
de brandnetels (Urtica-soorter\\) die ook bij prikken van mens en dier dergelijke
zwellingen kunnen veroorzaken.

Men veronderstelt twee vormen van netelroos, namelijk een primaire cn een secun-
daire of infeetieuze netelroos.

a. insectcnsteken (vliegen, muggen, bijen). Soms kan een paard aangevallen worden
door een zwerm bijen, hetgeen dodelijke gevolgen kan hebben:

c. het nuttigen van abnormaal voedsel, meestal met hoog eiwitgehalte of het plot-
seling veranderen van voeding. .Ms regel treden hierbij dan ook maag-darm-
stoornissen op:

d. het opnemen van bepaalde gifplanten, b.v. overblijvende en éénjarig bingelkruid
Mercurialis perennis en -annua);

g. bepaalde chemische middelen zoals zwavelkoolstof, terpentijn, carbol (zuur) en
ruwe olie;

h. antibiotica, vooral als het paard er reeds vroeger mee is behandeld (opname
via de mond, per injectie of in de vorm van zalven, oogdruppels, wondpoeder,
e.d.). Sommi.ge penicillinepreparaten geven wel aanleiding tot het optreden van
Urticaria en/of shockverschijnselen, doch veel meer bij de mens dan bij het dier;

i. injectie van soortvreemde eiwitten (sera, vaccins, klierextracten, hormonen).
In dit geval heeft men te maken met een licht verlopende vorm van anafylaxie
of allergie.

De secundaire of infectieuze vorm kan optreden in het verloop van bepaalde infectie-
ziekten. Iedere varkenshouder kent de ruitvormige vlekken of bulten op de huid
in het verloop van vlekziekte, duidelijk te voelen als plaatselijke zwellingen van
de huid, roodachtig of soms blauw van kleur. Bij paarden kan een dergelijk beeld,
maar dan met meer ronde plekken, optreden in het verloop van droes of andere
infecties, vooral van de luchtwegen.

De zwellingen zijn dan veroorzaakt door gifstoffen van bacteriën (of virussen) en
meestal warm en pijnlijk, in tegenstelling tot de meestal koude, waterzuchtige, pijn-
loze zwellingen bij primaire netelroos.

In plaats van ronde plekken in verschillende grootte ziet men bij de infectieuze vorm
ook wel het beeld van vele puistvormige verhevenheden. Het haar staat op die
plaatsen dan kriskras overeind. Trouwens ook insectensteken kunnen soms aan hoofd,
oren en hals wel eens een dergelijk beeld veroorzaken.

.Alleen bij ernstige vormen van netelroos treden behalve de huidvlekken ook wel
eens meer algemene ziekteverschijnselen op, zoals koorts, minder eetlust en lusteloos-
heid. Een heel enkele keer komt ook diarree voor. Ook treden wel eens zwellingen
op van oogleden en lippen, in zeldzame gevallen ook rond de aarsopening en van de
kling; bij de secundaire vorm ook wel zwellingen van ledematen en onderbuik. Zelfs
de slijmvliezen kunnen zwellingen vertonen. Veel duidelijker zijn laatstgenoemde
beelden bij de z.g. „blaar" van het rund, veroorzaakt door kapotgeknepen of
afgestorven larven van runderhorzels onder de huid. Daarbij kan het zelfs voorkomen,
dat een ernstige keelzwelling optreedt en de verstikkingsdood dreigt. Het beeld
wordt nogal eens gezien in het voorjaar tegen Pasen. Eischalen (of eieren), harde
broodkorsten e.d. worden dan wel gegeven om eventueel aanwezige blaren in de
keel te openen.

De zwellingen door insectensteken of prikkende planten kunnen nogal jeuk veroor-
zaken. Kleurveranderingen van de huidvlekken kunnen alleen aan de witte huid
opgemerkt worden.

De ziekte heeft in het algemeen een gunstig verloop. De huidzwellingen verdwijnen
binnen enkele dagen, bij het rund iets sneller dan bij het paard. Voor enkele voor-
komende ernstige gevallen zal men de dierenarts raadplegen, die een behandeling
kan instellen tegen aanwezige maag-darmstoornissen en tegen een verhoogd hista-
minegehalte in het bloed enz.

Een in 1960 in de N.O.P. ingestelde commissie heeft een rapport uitgebracht ovei
de wenselijkheid van het al dan niet houden van rundvee op akkerbouwbedrijven.
De commissie kwam tot de volgende conclusies:

1. Op akkerbouwbedrijven is veel ruwvocr voor rundvee beschikbaar. Voor melk-
koeien met meer dan 8—10 kg melk moet dit ruwvoer met wat krachtvoer
worden aangevuld. Dit geldt eveneens voor vlecsstiertjes in de laatste maanden
van dc mcstperiode.

2. Diverse vormen van rundveehouderij lenen zich als zodanig goed voor toepassing
op akkerbouwbedrijven. Met name het houden van vlecsstiertjes en melkvee
komen in aanmerking.

3. Voor melkvee kan waarschijnlijk het best gebruik worden gemaakt van een
modern ingerichte grupstal: de dubbele Hollandse stal. Vleesstiertjes kunnen
heel goed in een open loopstal worden gehouden. In de gebouwen moeten
veranderingen gemakkelijk kunnen worden aangebracht, zodat nieuwe arbeids-
besparende werkmethoden kunnen worden toegepast.

4. Onder de huidige omstandigheden mag van akkerbouwbedrijven met rundvee
gemiddeld een hoger rendement worden verwacht dan van akkerbouw-
bedrijven zonder vee. Tevens krijgt men door het houden van vee een regel-
matiger verloop van het inkomen over meerdere jaren. De resultaten zijn echter
afhankelijk van de vakbekwaamheid van de boer, het produktiepeil èn de
arbeidskosten.

5. Het aantal arbeidskrachten in de landbouw zal waarschijnlijk nog kleiner worden.
Hiermee dient rekening te worden gehouden door o.a. de nodige voorzichtigheid
in acht te nemen bij het aantrekken van arbeidsintensieve bedrijfsonderdelen
waarvoor grote investeringen nodig zijn.

6. Door de rundveehouderij en het grasland neemt de behoefte aan permanent
bedrijfskapitaal belangrijk toe (vee, werktuigen en gebouwen). Kapitaal voor
gebouwen en vee betekent echtcr meestal een veilige belegging. De jaarlijkse
financiering stelt bij melkveehouderij minder hoge eisen dan bij zuivere akker-
bouw.

7. Goede bedrijfsresultaten kunnen worden verwacht als men een gunstige structuur
en bodemvruchtbaarheid weet te houden.

8. Voor een goede voorziening van organische stof in de grond kan met uitsluitend
groenbemestingsgewassen vrijwel net zo veel worden bereikt als met kunstweiden
en stalmest.

9. Aan de boer met akkerbouwgewassen en rundvee worden hogere eisen gesteld
wat betreft vakbekwaamheid en organisatietalent. De gebondenheid aan het
bedrijf door rundveehouderij kan voor sommigen bezwaarlijk zijn.

10. De boer zelf is het allerbelangrijkste. Men zal de consequenties die nu eenmaal
verbonden zijn aan het houden van vee goed moeten overwegen alvorens
beslissingen tc nemen.

Er dient onderzoek te worden verricht omtrent het behouden blijven van een
goede structuur en vruchtbaarheid van de grond, speciaal wat de toevoer van
organische stof betreft.

Aangezien coöperatieve rundveehouderij volgens begroting misschien wel uitkomst
zou bieden dient beproeving van dit systeem te worden overwogen. Dit houdt
mede verband met het feit, dat de bouwkosten voor rundveestallen (die op de
meeste akkerbouwbedrijven in de polders ontbreken) erg hoog zijn.
Het verdient aanbeveling de bouwvoorschriften zodanig te veranderen, dat het
mogelijk wordt goedkope stallen tc bouwen met een levensduur van 15-25 jaar.

Men heeft wel eens de indruk gehad, dat dc aantasting door schurft en
rhizoctonia bij aardappels in de hand wordt gewerkt. Verder onderzoek hiernaar
is gewenst.

4. Veehouderij op zware grond is soms riskant omdat bij nat weer het grasland
kapot wordt getrapt. Er moet worden beproefd of speciale voorzieningen dit
bezwaar kunnen ondervangen. Hierbij wordt gedacht aan het aanleggen van
ronde akkers voor bovengrondse watertoevoer en het tijdelijk houden van
de dieren in een verharde ruimte, waar stalvocdering mogelijk is.

5. Het is gebleken, dat er verschillen voorkomen in groei, voedergebruik en vlees-
kwaliteit bij de afstammelingen van diverse dieren. Voor het mesten van
vleesstiertjes is deze vererving van grote betekenis. Het is gewenst regelmatig van
de K.I.stieren in de IJsselmeerpolders de vererving van genoemde eigenschappen
vast te stellen.

De Dicrgeneesliundige afdeling van het Utrechts
Universitcits Museum heeft uit de nalatenschap
van D r. J. G. C. van Vloten vele zeer
waardevolle zaken mogen ontvangen, o.m. een
volledig costuum als le luitenant paardenarts,
gebruikt tot en met de tweede wereldoorlog (met
sabel, képi, kaplaarzen, tassen met medicijnen
en verbandstoffen enz.). Diverse étui\'s met in-
strumentarium, kistje met hulpmiddelen voor het
maken van microscopische preparaten; enige
antieke hoefijzers; een drietal aardewerk borden,
waarvan twee op de diergeneeskunde betrek-
king hebbende en één op het derde eeuwfeest
der Utrechtse Universiteit; complete doos met
kruiden, zoals de studenten die vroeger moesten
aanleggen; enige losse instrumenten; twee sterk
afwijkende wervels en enkele boeken.
Wij zijn dc familie van Vloten zeer erkentelijk
voor deze schenking.

Momenteel is het mogelijk uit groene bladeren eiwitconcentraten tc bereiden. Oji
velerlei wijzen kan men dergelijk ingedikt eiwit winnen; de toegepaste methode
dient men bij het gebruikte materiaal aan te passen.

Uit bladeren en stengels van erwten, wikken, mosterd en kool gelukte het een
eiwitsubstantic te maken met 10 a 12% N; uit gras en aardappelstengels kwam men
niet verder dan 10%, terwijl waterplanten en varens niet meer dan 8% N opleveren.
Naarmate de plant ouder wordt neemt het N gehalte in de concentraten af. Behalve
N-houdend materiaal treft men in de substantie van 5-10% vetachtigc stoffen (waar-
bij chlorophyll) en 5-10% zetmeel. In de vetachtigc stoffen spelen de meervoudige
onverzadigde vetzuren een belangrijke rol.

Tot nu toe is de volledige aminozuursamenstelling nog niet vastgelegd. Het lysine-
gehalte loopt uiteen van 5,3—7,1% methionine van 1,3—2,7 en tryptofaan van

1—2%, Indien de andere aminozuren navenant aanwezig zijn, zouden deze eiwitten
een uitkomst kunnen betekenen voor mens en dier in vele delen der aarde.
Proeven met kuikens toonden aan dat de biologische waarde van graseiwit lag
tussen 71 en 82 (sojaboneneiwit voor kuikens 74). Droogvriezen of vacuumvriezen
en drogen had geen invloed op de eiwitkwaliteit mits men in het laatste geval beneden
inO° C bleef.

Voederproeven met jonge ratten toonden aan dat het bladeiwit zeker perspectief had,
de resultaten lagen tussen die van melk- en katoenzaadeiwit. Bij deze proeven bleek
dat bij uiteenlopende eiwitkwaliteit de geslachten verschillend reageerden. Geeft men
hoogwaardig eiwit (melk) dan groeien de mannelijke dieren sneller dan de vrouwe-
lijke: bij minder goede eiwitkwaliteit groeien de geslachten even slecht.
De reden van dit verschijnsel is nog niet verklaard. Bij bladeiwit zijn de verschillen
geringer dan bij melkciwit, maar veel groter dan bij grondnotcneiwit.
Iets dergelijks vindt men ook bij eiwituitputtingsproeven. Bij een rattcnprocf stierven
de oorspronkelijk zwaardere mannelijke dieren (453 g) gemiddeld na 149 dagen,
terwijl ze dan tot op de helft in lichaamsgewicht waren afgevallen; de vrouwelijke
dieren (268 g) leefden voor de helft nog na 211 dagen terwijl zij slechts 13% in
gewicht waren teruggelopen.

Men heeft thans ook proeven genomen met varkens. Men vergeleek vismeel- en
bladeiwit als aanvulling bij granen en graanprodukten en vond geen verschil
in groei per dag, noch in voederconversie, mits er maar voldoende eiwit werd ver-
strekt. Daalde dat beneden tle behoefte dan gaf het vismeel duidelijk betere
resulaten.

Ofschoon er nu dus met dieren bevredigende resultaten worden verkregen, is het
toch aan te bevelen eerst meer langdurige proeven op dieren te nemen, voor men deze
planteneiwitten in de menselijke voeding introduceert. Dan komen eventuele effecten
van saponinen e.d, die bij de eiwitwinning niet verdwijnen, wel aan het licht. Mochten
deze uitblijven, dan kan pas over een toepassing voor de mens worden gedacht.
Uiteraard moeten deze dierijroeven zowel met mannelijke als met vrouwelijke dieren
worden uitgevoerd.

Aan de afd. Veeteelt van de landbouwfaculteit van de Nigeriaanse Universiteit te
Ibadan bestaan plaatsingsmogelijkheden in nagenoeg alle sectoren van de veehouderij.
Het betreft lectoren en onderzoekers. Inlichtingen tc verkrijgen bij:

Prof. Dr. Th. Stegenga, Duivendaal 5 te Wageningen en
Prof. Ir. S. Iwema, Mennonietenweg 21 te Wageningen.

Bijeenkomst onder auspiciën van het Universitair Oecumenisch Gonvent.
Ank van der Moer draagt voor Twee maal Iphigencia.
(Fragmenten van het drama van Euripides (in de vertaling van M. Nijhoff)
en Goethe (in de vertaling van Boutcns)).

Mevrouw van der Moer wil hierin de Helleense en de Christelijke visie
op het drama naast elkaar stellen.

De samenwerkende kerken nodigen alle leden van de Universitaire Ge-
meenschap hiervoor hartelijk uit!

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest onder leiding van
Jaap Hillen.

6. Bocrccharleston A. Maessen
Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking vóór 7 maart a.s.
van ƒ 3,50 per plaats op postrekening 51 29 40 t.n.v. dc Fiscus van het
U.S.K.O. te Utrecht. Bovendien zijn kaarten verkrijgbaar bij de firma
Wagenaar, Oude Gracht 109 en aan de zaal. Studentenkaarten ƒ 2,50.

Rede uit te spreken door Prof. Dr. J. Jongbloed, hoogleraar in de fysiologie,
getiteld: Afkomst, opkomst, toekomst.
14.00 uur Domkerk

Rede ter herdenking van de 328ste Dies Natalis door de Rector Magnificus,
Prof. Dr. H. Frcudcnthal.
16.00 uur Universiteitsgebouw

Sociëteit P.H.R.M., Janskerkhof 14 (alleen heren);
Clubgebouw U.V.S.V., Drift 19 (alleen dames);
Sociëteit Symposion, Lucas Bolwerk 8;

Sociëteit „Eigen Huis" Veritas, Kromme Nieuwe Gracht 54;
Sociëteit van S.S.R., Bemuurde Weerd Westzijde 3.
14.00 uur Vervolg Sectievergaderingen

Rede te houden door Prof. Dr. D. J. Struik, hoogleraar in de geschiedenis
van de wiskunde en de natuurwetenschappen, getiteld: De wetenschap-
pelijke betrekkingen tussen Amerika en Nederland in de koloniale periode.

17.00 uur Ontvangst van dc deelnemers aan de Universiteitsdag in de Senaatszaal
van het Universiteitsgebouw door het College van Curatoren en het
Bestuur van het Utrechts Universiteitsfonds.

Collegezaal Kliniek Veterinaire Heelkunde, Biltstraat 172.
10.30 uur Dr. D. A. A. Mossel: Salmonella\'s in voedings- en voedermiddelen.
11.15 uur Drs. P. Sjollema: De betekenis van salmonella\'s in voedings- en voeder-
middelen voor de epizoötologie van salmonellosis. Salmonellosis bij mensen
en dieren staat reeds enige jaren in het middelpunt van de belangstelling.
Grotendeels wordt deze belangstelling veroorzaakt door het voorkomen van
gezins- en groepsgewijze infecties bij mensen, welke voornamelijk aan
besmetting van levensmiddelen worden toegeschreven.

Daarnaast worden echter ook de producenten, de tussenhandelaren van
voedings- en vocdermiddelen alsmede de bij de produktie ingeschakelde
industrieën verontrust door het aantonen van salmonella\'s in hun pro-
dukten door controlerende instanties van de overheid en semi-overheid in
in binnen- en buitenland, tengevolge waarvan hun produkten ondeugdelijk
worden verklaard.

Sprekers zullen een uiteenzetting geven over het voorkomen van sal-
monella\'s in voedings- en voedermiddelen.

Hierbij zal speciaal worden ingegaan op het aantonen van besmetting,
kwalitatief en kwantitatief, de aard van de gecontamineerde produkten,
en methoden om de besmetting ervan te voorkomen of teniet te doen.
Door de tweede spreker zal nader worden gepreciseerd welke betekenis
moet worden gehecht aan het voorkomen van salmonella\'s in menselijke
consumptieartikelen en veevoer met betrekking tot het optreden van
symptoomloze en klinische infecties bij landbouwhuisdieren.

Vergadering op maandag 16 maart a.s. (Plaats en uur zullen nader worden bekend-
gemaakt.
Agenda:

1. D r. J. B O u w: Secretaris-Directeur van dc „Stichting Bloedgroepen Onderzoek",
Duivendaal 5, Wageningen, die zal spreken over: „Geografische verspreiding van
Bloedgroepen bij het Nederlands en buitenlands rundvee".

2. D r. L. E. Nyenhuis: Centraal Lab. v. d. Bloedtransfusie Dienst van het
Nederlandse Roode Kruis, Plesmanlaan 125, Amsterdam, die zal spreken over:
„Populatie genetica van de bloedgroepen bij de mens".

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij dc secretaris-penningmeester der vereniging:
Dr. S. W. Tromp, Hofbrouckerlaan 54, Oegstgecst.

-Nadat op 3 februari te Beltrum, gemeente Eibergen in Gelderland, een geval van
mond- en klauwzeer van het type C onder varkens was voorgekomen, volgde op
10 februari in dezelfde gemeente een geval in de buurtschap Rekken, vlak aan de
grens. Op 1 1 februari deed zich iets dieper het land in een geval voor te Borculo.

In een vergadering van boeren uit Beltrum en omstreken, belegd door de plaatselijke
commissie van de Afdeling Vee en Vlees van de J.A.B.T.B., is besloten in verband
met enkele nieuwe gevallen van mond- en klauwzeer onder varkens duizend gulden
uit te trekken voor het subsidiëren van de enting van varkens om de haard.
Tot de Minister van Landbouw en Visserij werd het verzoek gericht de entstof gratis
ter beschikking te stellen of de enting te subsidiëren.

De Minister deelde op dit verzoek mee dat de ziekte tot nog toe geen belangrijke
verspreiding vertoont. Het beeld is aanmerkelijk rustiger dan de beide voorgaande
jaren. Hij is daarom van mening dat er momentcel geen aanleiding bestaat entstof
van overheidswege gratis ter beschikking te stellen of een overheidssubsidie te
verlenen. Pas wanneer tot cen verplichte ringenting zou moeten worden overgegaan
zou dit in overweging kunnen worden genomen. Dc huidige situatie geeft daartoe
echter geen aanleiding.

De Minister voegt hieraan toe dat uiteraard niets van enting van varkens op
vrijwillige basis in de weg staat, waartoe het door dc vergadering genomen besluit
stimulerend zou werken.

Op 30 oktober 1963 werden 100 drachtige Nederlandse vaarzen naar Hongkong
verscheept. De dieren waren cen maand onderweg en hadden een vrij zware zeereis
te verduren. Verscheidene vaarzen begonnen onderweg te verwerpen.
Bij aankomst in Hongkong, begin december, bleken 30 vaarzen het kalf te hebben
verworpen en acht dieren waren gestor\\-en. Tijdens de eerste weck van het verblijf
in Hongkong kwamen nog tien dieren tot verwer])en.

Dc vaarzen werden in quarantaine gesteld omdat de vrees bestond dat hier sprake
was van Brucella Abortus Bang.

Aan het universiteitsinstituut tc Hongkong werd een onderzoek ingesteld, welk
onderzoek werd herhaald door het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam.
Bij dit bloedonderzoek werden echter zodanig lage bloedtiters gevonden dat een be-
smetting met abortus kan worden uitgesloten. De oorzaak van het verwerpen moet
derhalve hoogstwaarschijnlijk worden gezocht in het zware weer gedurende het
transport.

In 1963 zijn vanwege de Veeartsenijkundige Dienst 53 ontheffingen verleend voor
de invoer van katten en honden en wel 11 voor katten en 42 voor honden. Dc
katten waren afkomstig uit .Australië, Curagao, Italië, Liberia, .\\ieuw-Guinea, Saoedie
Arabië, de Verenigde Staten (2) en Zuid-.Afrika (3). De honden kwamen uit Argen-
tinië (2), Australië (6), van de Azoren, uit Canada (2), Caracas, Denemarken,
West-Duitsland (5), Iran, West Iran (2), Italië, Liberia, van Malta (2), uit
Nigeria, Noorwegen (2), Pakistan, Rhodesia, Singapore (2), Verenigde Staten (6),
Teheran, Zweden en Zuid-Afrika.

.Alle dieren werden door de Veeartsenijkundige Dienst geënt en in quarantaiiu-
gesteld.

Van 28 tot en met 31 januari 1964 hebben de heren H. A. van den Berg en E. de
Nooy een studiereis gemaakt naar Denemarken.

De heer \\\'an den Berg is inspecteur in algemene dienst van de Veeartsenijkundige
Dienst, tevens veterinair inspecteur \\an de Volksgezondheid en de heer E. de Nooy
inspecteur-districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst in het ambtsgebied
Overijssel.

De reis was vooral bedoeld ter bezichtiging van markten, laad- en losperrons voor
vee en reinigingsinstallaties voor vee-auto\'s in Jutland. Onder meer werden bezocht
de plaatsen Kolding, Mörsens, N\'cjle, Esbjerg en Padborg.

De ervarin.gen zullen dienstbaar worden gemaakt aan dc voorgenomen bouw door
de Nederlandse Spoorwe.gen van een los- en laadperron te Oldenzaal. Ook ten aanzien
van het voor de verspreiding van veeziekten zo belangrijke probleem van de organisatie
voor dc ontsmetting van veewagens is vee! ervaring opgedaan.

Op 1 februari j.l. bestond de afdeling Rotterdam van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut zestig jaar.

Het pand van de afdeling Rotterdam, dat in 1931 ten behoeve van de Rijksserum-
inrichting aan de Professor Poelslaan werd gebouwd, is inmiddels sterk verouderd
cn door grote uitbreiding van werkzaamheden veel te klein geworden. Hetzelfde kan
worden gezegd van de huisvesting van de Afdeling .Amsterdam, in het voormalige
marine-etablissement aan de Grote Kattenburgstraat.

Uitbreiding van de bestaande gebouwen is niet mogelijk en bovendien heeft men
dringend behoefte aan een moderne inrichting met geïsoleerde proefdierstallen en
laboratoria.

Daarom is besloten het gehele Instituut samen te brengen in enkele moderne ge-
bouwencomplexen in Oostelijk Flevoland, ten noorden en oosten van Lelystad, die
tezamen 300 ha zullen beslaan.

.\\an de afd. veeteelt van de Universiteit van Ohio zijn proeven genomen met het
laten afkalven van vaarzen op een leeftijd van 19-20 maanden. Wanneer een vaars
op een leeftijd van 29 maanden ongeveer 4,500 kg melk heeft gegeven, kan ze de
opfokkosten hebben goedgemaakt op een leeftijd, waarop ze normaal voor de eerste
keer zou kalven.

Een groep van 10 dieren (zwartbonten en Jersey\'s) werden op een leeftijd van 10
maanden gedekt. Ze werden vergeleken met een dergelijke groep, die op de ge-
bruikelijke leeftijd werd gedekt.

Alle vaarzen werden volgens de .schrale opfokmethode op.gefokt tot een leeftijd van
6 maanden. Daarna kregen ze tot het kalven hoogstens 2 kg krachtvoer per dag,
alsmede goed hooi naar believen. Na het afkalven kregen ze ingekuilde mais, goed
hooi en krachtvocrmengsel met 18% eiwit. De hoeveelheid daarvan hing uiteraard
af van de melkproduktie.

Vroeg gedekte zwartbonte vaarzen wo.gen bij het dekken ongeveer 300 kg; die welke
op een leeftijd van 18 maanden werden gedekt, wogen ongeveer 475 kg. De eerste
groep woog met 18 maanden ongeveer 500 kg, terwijl de dieren uit de controlegroep
met 27 maanden ongeveer 600 kg wogen.

Het grootste nadeel van het beproefde systeem was wel het moeilijk afkalven en een
daarmee gepaard gaande abnormaal verlies van kalveren. Getracht wordt nu een
middel te vinden om de afmetingen van de kalveren te verminderen en zo de ge-
boorte te vergemakkelijken.

8— 9, Intern. Symposium van Dierentuindierenartsen, Wenen. (pag. 121)
9, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 126)
20, A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Lunteren.

4, Afd. Groningcn-Drcnthe K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant
„Oversingel", Assen. (pag. 257)

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering
(pag. 126)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4c Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.).

Voor de goede orde wordt er nog eens op geattendeerd, dat de contributie 1964 vóór

1 april a.s. moet zijn voldaan; zoals op de contributienota reeds is vermeld, kan na
die datum het maximumbedrag ad ƒ 250,— worden ingevorderd.

Bovendien wordt medegedeeld, dat ook dit jaar gelegenheid bestaat de contributie in

2 termijnen te voldoen, nl. vóór 1 april en vóór 1 oktober a.s. Verzoeken hiertoe
dienen zo spoedig mogelijk bij het bureau te worden ingediend.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op zaterdag 11
januari 1964 in Hotel „Noord-Brabant" te Utrecht.

Nadat de voorzitter te 10.00 uur de vergadering heeft geopend worden de notulen
van de vergadering van 16 december 1963, behoudens enkele tekstwijzigingen en aan-
vullingen, goedgekeurd en vastgesteld.

Bij de ingekomen stukken is o.a. een brief van een praktizcrend dierenarts, die mede-
deelt, dat door belangrijke werken, die zullen worden uit.gevoerd vele gronden van
veehouders worden onteigend. De eigenaren en pachters ontvangen hiervoor schade-
vergoeding.

De desbetreffende collega, die een belangrijk gedeelte van zijn praktijkgebied kwijt-
raakt, vraagt of er bij de Overheid schadeloosstelling voor inkomstenderving kan
worden geclaimd.

De desbetreffende collega zal worden medegedeeld, dat er wel wettelijke regelingen
zijn voor directe materiële schade; blijkens een uitspraak van de Hoge Raad kan
immateriële schade echter niet worden geclaimd.

Het bestimr van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier deelt mede dat
hij het probleem van de dierenhandel, circussen en dierentuinen nader in studie zal
nemen.

De vertegenwoordiger van de K.N.M.v.D. in het bestuur van de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee deelt het vol.gende mede:

Het Produktschap voor Veevoeder legt het ontwerp-uitvoeringsregeling medicinaal
mengvoeder enigszins gewijzigd aan de Minister van Landbouw en Visserij voor.
Gevraagd wordt of het Hoofdbestuur evenals het Produktschap voor Pluimvee en
Eieren en de Gezondheidsdienst voor Pluimvee een bezwaarschrift zal indienen
bij de desbetreffende Minister. Hierop wordt bevestigend geantwoord.
Het PPLO-onderzoek komt van het experimentele- in het praktische stadium, zodat
de praktizerende dierenartsen in dc naaste toekomst met die vaccinaties zullen worden
belast.

Het tarief voor het pullorumonderzoek dient onder dc aandacht van de Tarieven-
commissie te worden gebracht.

Het Hoofdbestuur besluit zowel het honorarium voor het PPLO-onderzoek als de
tarieven voor het pullorumonderzoek aan de Tarievcncommissie voor te leggen.

Een eigenaar van kleine huisdieren deelt mede aansluiting te hebben gevraagd bij
het Eerste Nederlandse Dierenziekcnfonds te \'s-Gravenha,ge. Er werd hem door het
E.N.D.Z. medegedeeld dat er slechts een zeer beperkte keuze van dierenartsen zou
zijn en in verband hiermede worden nadere inlichtingen gevraagd.
Besloten wordt informaties in te winnen over de huidige regeling ten aanzien van de

dicrcnartscnkcuzc, tarieven etc. Bovendien zal door middel van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde een onderzoek worden ingesteld naar de dierenartsen, die aan
dierenziekenfondsen medewerking verlenen. De door het Hoofdbestuur erkende zieken-
fondsen zullen in het Diergeneeskundig Jaarboek 1965 worden vermeld.
Een afdeling vraagt de mening over eventuele uitbreiding van de Provinciale Vesti-
gingscommissie met een tweetal praktizerende dierenartsen.

Deze afdeling zal worden medegedeeld, dat cr geen bezwaar bestaat tegen toevoeging
van een of meer praktizerende dierenartsen aan de kern van deze commi.ssies, die in
dc regel wordt gevormd door de afdelingsvoorzitter, de directeur van de Gezond-
heidsdienst en inspecteur van de V.D.

De Stichting N.O.V.I.B. beschikt dit jaar niet over een collcctc-periodc cn vraagt in

De voorzitter van de Orde der Dierenartsen te Gent deelt mede, dat regelingen in
voorbereiding zijn voor praktijkassociaties in België.
Desgevraagd worden hierover nadere informaties gegeven.

Eén van de leden-ambtenaren vraagt op grond van welke overwegingen de contributie
voor het lidmaatschap is gebaseerd op de totaal inkomsten.

Het desbetreffende lid wordt medegedeeld, dat het een zaak van goede intercollegiale
verhoudingen is om alle leden naar hun totale financiële draagkracht aan dc contri-
butie te laten bijdragen; in het bedrag van de inkomstenbelasting zijn alle bijzondere
gezinsomstandigheden verdisconteerd. In bijzondere gevallen kan van de regeling
worden afgeweken, (zie art. 9 (oud art. 10) van het Huishoudelijk Reglement).
De nieuwe Statuten en Huishoudelijk Reglement zijn in druk en worden zo spoedig
mogelijk aan de leden toegezonden.

Op grond van de ingekomen brieven van dc desbetreffende vertrouwensmannen
zullen de vijf bijdragen uit het Ondersteuningsfonds in het jaar 1964 worden ge-
continueerd.

De voorzitter van de Tarievencommissie deelt mede dat binnenkort de Tarieven-
commissie bijeen zal komen; de leden-dierenartsen van de Paritaire Tarievencom-
missie zal worden gevraagd als auditor aanwezig te zijn.

Het College van Directeuren van Provinciale Gezondheidsdiensten heeft enkele
bezwaren en opmerkingen aangebracht tegen de laatste lezing van het concept
beginselovereenkomst inzake de georganiseerde dierziektenbestrijding die door dc
K.N.M.v.D. is opgesteld. In verband hiermede zal door de werkcommissie uit de
mantelcontractcommissie een gewijzigd ontwerp worden opgesteld, dat opnieuw
aan het College van Directeuren zal worden voorgelegd. Daarna zal de bestudering
van het ontwerp van de zijde van de K.N.M.v.D. worden voortgezet.
Het Hoofdbestuur heeft met belangstelling kennis genomen van cen uitvoerig
overzichtelijk rapport over de Veterinaire Weck 1963.

Naar aanleiding van dit rapport komt de vraag aan de orde of de regeling van het
postuniversitair onderwijs van dc Faculteit der Diergeneeskunde of van de K.N.M.v.D.
moet uitgaan. Het Hoofdbestuur komt tot de conclusie dat de desbetreffende com-
missie voor het postuniversitair onderwijs dc organisatie op zich zal nemen, indien er
bij dc dierenartsen behoefte blijkt te bestaan aan dit onderwijs.

Met betrekking tot nog openstaande contributieposten wordt o.a. besloten in enkele
gevallen over tc gaan tot intrekking van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en
voor zover aangeboden bankkwitantics zijn geweigerd, zullen de desbetreffende ge-
vallen in handen worden gelegd van het incassobureau. Slechts in zeer bijzondere
gevallen zal gebruik worden gemaakt van de reglementaire bevoegdheid om een
afwijkende contributieregcling te treffen. Dit geldt o.a. voor buitenlandse leden, die
om bepaalde redenen hun contributie niet hebben kunnen overmaken.
De openstaande posten van een 6-tal leden, die ook het incassobureau weigeren te
betalen, zullen gerechtelijk worden ingevorderd.

de adjunct-secretaresse met 10% verhoogd; bovendien wordt beide dames cen
periodieke verhoging toegekend.

Over het concept-kort verslag van de Hoofdbestuursvergadering voor het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde wordt van gedachten gewisseld, waarbij de meningen over dc
gehele opzet enigszins uiteenlopen. Enerzijds wordt beperking voorgesteld, anderzijds
wordt erop gewezen, dat door dc toeneming van het aantal leden het gevaar dreigt,
dat cr afstand zou ontstaan tussen leiding en leden, hoewel door de toezending van
agenda en notulen van de vergadering van het Algemeen Bestuur aan alle leden
reeds in cen grote leemte werd voorzien.

Hieraan kan tegemoet worden gekomen door de leden zo veel mogelijk op de hoogte
te houden met alle belangrijke problemen, die het Hoofdbestuur behandelt. Bij wijze
van proef zullen dc verslagen voorlopig niet al te kort worden gepubliceerd.
Een concept-brief aan dc Directeur van dc V.D., inzake dc „antibioticawet" wordt
na enkele wijzigingen definitief opgesteld.

Een ontwerp-bczwaarschrift aan de Minister van Landbouw en Visserij tegen de
ontwerp-verordening van het Produktschap voor Veevoeder inzake medicinale vee-
voeders wordt uitvoerig besproken en na enige wijzigingen en aanvullingen wordt
besloten tot verzending van het bezwaarschrift.

Dc .Algemene Vergadering 1964 wordt vastgesteld op vrijdag 16 en zaterdag 17
oktober.

Overwogen wordt het thema „Dc toekomst van het diergeneeskundig beroep" als
bijzonder actueel onderwerp centraal in dc a.s. Algemene Vergadering te plaatsen
cn dcor verschillende „vaklieden" kort te laten inleiden, waarna er ruime gelegenheid
moet zijn voor gcdachtcnwisseling over dit zeer belangrijke probleem, waarover dieren-
artsen de laatste tijd blijken na te denken en onderling reeds van gedachten wisselen.

Wat betreft de „Commissie voor praktici" wordt besloten in overleg met dc vier
collegae, die deze aangelegenheid in de vorige vergadering uitvoerig hebben toege-
licht, cen voorzitter aan tc zoeken met wie verder over de procedures van de be-
noeming etc. overleg kan worden gepleegd.

Nadat in de rondvraag nog cen 12-tal zaken zijn gereleveerd, die voor cen deel als
agendapunt op de volgende vergadering worden opge voerd, sluit de voorzitter tegen
19.00 uur dc vergadering.

Het Bestuur van dc Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, hierna te noemen
„Groep" maakt na gehouden besprekingen met het Bestuur van de Diergeneeskundige
Studenten-Kring, hierna te noemen „D.S.K." en in onderling overleg bekend, dat in
den vervolge de gewone leden-vergaderingen van dc Groep, toegankelijk zullen
zijn voor maximaal 15 D.S.K.-leden, die minstens in het bezit zijn van hun Doctoraal-
diploma en kandidaat-lid zijn van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde.
Utrecht, februari 1964.

Onlangs bracht onze Noorse collega, de heer R. Aasc, directeur van het openbaar
slachthuis te Alesund in Noorwegen, cen bezoek aan ons land.

Dc heer Aase en zijn vrouw waren daarbij enkele dagen te gast ten huize van collega
J. \\\'cenhof, hoofd van dc Vleeskeuringsdienst Bommelcrwaard, die reeds geruime tijd
rnct zijn Noorse collega cen prettig contact onderhoudt.

Tijdens dit bezoek heeft collega Veenhof zijn gast een aantal instituten cn bedrijven
laten zien, welke speciaal de belangstelling van de heer Aase hadden.
Zo is een bezoek gebracht aan dc openbare slachthuizen te Tiel en te Utrecht, waarbij
het gezelschap op het slachthuis in Utrecht werd rondgeleid door collega A. J. Bruin,
werkzaam aldaar. \'

Vervolgens werd een bezoek gebracht aan het varkensproefstation van de N.V.
Koudijs Voederfabrieken B.K. te Hedel.

Gevolg gevend aan een officiële uitnodiging van de Kon. Ned. Mij v. Diergenees-
kunde werd de heer Aase op het bureau van de Maatschappij te Utrecht door de
secretaris, coli. De Haan, ontvangen, waarbij van gedachten werd gewisseld over de
structuur van het veterinaire leven in Noorwegen.

Bij een bezoek aan de Faculteit werd onze Noorse collega een inzicht gegeven in het
diergeneeskundig onderwijs in .Nederland, speciaal voor wat betreft de vleeskeuring
door Prof. Dr. J. H. J. v. Gils.

De reeks bezoeken werd afgesloten met een bezoek aan het destructiebedrijf van de
N.V. Chemische bedrijven van de N.C.B, tc Son, waarbij het gezelschap werd
rondgeleid door de directeur, Ir. J. Beijer.

Met ingang van 1 december 1963 werd collega
J. H. G. van Wijhe te Gouda benoemd in de
functie van directeur van de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Zuid-Holland.
Collega Van Wijhe werd geboren op 12 augustus
1928 in Apeldoorn, waar hij ook de lagere school
en de H.B.S. bezocht. In de herfst van 1946 begon
hij de studie aan de Faculteit voor Diergenees-
kunde te Utrecht en behaalde het dierenartsen-
diploma in het najaar van 1952.
Na een korte periode van assistentie in de praktijk,
werd hij op 1 mei 1953 benoemd bij de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland als
dierenarts in algemene dienst, op 1 augustus ge-
volgd door de benoeming tot adjunct-directeur.
Hierna volgde op 1 december 1963 zijn benoeming tot directeur.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

Mejuffrouw W. van Dongeren, Cor. Evertsenstraat 29, Utrecht;
Th. A. M. Elsinghorst, M. H. Trompstraat 42, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student R. Shekel, Nieuwkanip 4 te
Utrecht aangenomen als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Kieft, G. van de, van Nuland naar Hintham (gem. Rosmalen), Jan Hevmanslaan
129, tel, privé (04100) 41 58 4. \' (175)

Vloten, J. G. Chr. van, te Arnhem, tel. privé gewijzigd in (08300) 23 08 6 (207)

De V.S.R. De Solleysel zal op 22, 23 en 25 april haar zesde lustrum vieren. Het
verheugt het bestuur bijzonder U nu reeds het programma bekend te mogen maken,
dat als volgt luidt:

\'s-avonds demonstratie door de leden van de vereniging
donderdag 23 april \'s-morgcns buitenrit gecombineerd met lunch op de Lage
Vuursche
\'s-avonds Gala bal
zaterdag 25 april Lustrum Concours Hippique

Iedereen is van harte welkom op deze Lustrum viering. Speciaal de oud-leden en
andere paardrijdende Veterinairen wil ik wijzen op dc buitenrit gecombineerd met
lunch op donderdag 23 april. Inschrijving kan nu reeds geschieden bij het ab actiaat,
Biltstraat 172.

In de voetnoot van de voordracht van Dr. C. H. J. Van Beukering op pag. 260 leze
men voor Z. E. dc Minister van Sociale Zaken en Volkshuisvesting: Z. E. de Minister
van Sociale Zaken en Volksgezondheid.

De ftmctic is practisch-organisatorisch en voor een prima kracht
met goede toekomstmogelijkheden.

Studierichting: landbouwktmdig ingenietu\', dierenarts of bioloog.
Ook zij, die na 1 juli met hun studie gereed komen, gelieven tc
solliciteren.

Brieven onder no. 7/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskiinde. Rubenslaan 12.3 te Utrecht.

Onderzoekingen van de laatste vijftien jaar hebben tot resultaat gehad,
dat bij verschillende huisdieren niet eerder gevonden virusinfecties werden
onderkend.

Meerdere, veelal in de Verenigde Staten voor het eerst uit runderen ge-
isoleerde smetstoffen, bleken verantwoordelijk voor min of meer omschre-
ven ziektebeelden.

Blijkens de literatuur zijn sommige van deze infecties ook buiten de Ver-
enigde Staten van economische betekenis. Op grond van klinische en
pathologische bevindingen meende Reinders (1959), dat althans één
ervan ook in ons land voorkwam. Het experimentele bewijs kon toen
echter niet geleverd worden. Dit is thans wel het geval. Daarbij heeft ons
onderzoek aangetoond, dat ook meerdere andere, niet eerder in ons land
beschreven virusinfecties regelmatig bij onze runderen voorkomen.
In vele gevallen zijn onze inzichten in hun betekenis echter nog onvolle-
dig, en met name de gegevens betreffende epidemiologische en econo-
mische betekenis behoeven aanvulling.

Daar het verkrijgen van deze informaties slechts mede aan de hand van
de praktijk mogelijk zal zijn, menen wij er goed aan te doen de huidige
stand van ons onderzoek ter kennis van de Nederlandse dierenarts te bren-
gen.

Als „mucosal disease complex" is een aantal door virussen veroorzaakte in-
fectieuze aandoeningen van het rund beschreven, waarbij veranderingen
aan verschillende slijmvliezen op de voorgrond treden.

Dc begrenzing van de groep is weinig duidelijk en niet alle auteurs han-
teren deze op overeenkomstige wijze. Naarmate de kennis van de ver-
schillende ziektebeelden en hun aetiologie toeneemt, vermindert daarbij
de behoefte aan een collectieve benaming, uitsluitend gebaseerd op kli-
nische en pathologische afwijkingen.

Van de best beschreven ziektebeelden, zoals virusdiarree „New York",
virusdiarree „Indiana", mucosal disease en infectieuze rinotracheïtis wor-
den de eerste drie gekenmerkt door afwijkingen aan de slijmvliezen van de

1 Dra. P. J. S traver; wetenschappelijk ambtenaar I aan het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut, afd. Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, .Amster-
dam (C.).

2 Dr. J. G. van Bekkum; directeur van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afd. Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam (C.).

3 Mej. A. M. J. M. Claessens; analiste A aan het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afd. Amsterdam.

digestietractus. Deze ziekten worden vermoedelijk door hetzelfde virus
of door een groep nauw verwante smetstoffen veroorzaakt.
Een ander aetiologiseh agens veroorzaakt het laatstgenoemde syndroom,
dat in de angelsaksische literatuur bekend is als „infectious bovine rhino-
tracheïtis\'. Hierbij treden veranderingen in de respiratietractus meer op
de voorgrond. Dit virus werd ook gevonden bij infeetieuze conjunctivitis
en vulvovaginitis.

De hl de staat New York door O laf son en medewerkers (1946) be-
schreven virusdiarree, was een met koorts verlopende infectieziekte, waar-
bij profuse diarree één van de op de voorgrond tredende symptomen was.
Dergelijke beelden, die echter in bepaalde opzichten klinisch van het
voorgaande verschilden, werden vervolgens waargenomen door Wheat
c.s. (1954) in Californië en door Pritchard (1955) in Indiana.
Bij al deze infecties zag men voornamelijk symptomen van de kant van
de digestietractus. Vaak ontwikkelden zich erosies in de mondholte. Soms
kwam na herstel abortus voor. De aandoening leek zeer besmettelijk, maar
in de regel was het verloop licht en bleef de sterfte beperkt tot enkele
procenten. In Indiana zag men bij ca. 10% van de aangetaste dieren
kreupelheid, abortus werd niet geconstateerd.

Bij de door R a m s e y en G h i v e r s (1953) in lowa als „mucosal di-
sease" beschreven ziektegevallen was het verloop ernstiger. De mortaliteit
was belangrijk, maar deze infectie leek weinig besmettelijk. Vooral de
uitgebreide stomatitis, waarbij zich streepvormige laesies op de dorsale
vlakte van de tong ontwikkelden, viel op. Een dergelijk ziektebeeld werd
ook elders in het Midden Westen van de Verenigde Staten waarge-
nomen.

Gevallen van virusdiarree zijn ook beschreven in Groot-Brittannië (Dow
C.S., 1956; Huck, 1957 a, b), Duitsland (Stöber, 1959), Nederland
(R e i n d e r s, 1959), Zweden (D i n t e r c.s., 1961 a, b) en Denemarken
(Borgen e.m., 1961).

Virusdiarree is een acute infectieziekte van het rund, waarbij vooral jonge
dieren worden aangetast. Indien in licht verlopende gevallen koorts wordt
vastgesteld is deze gering en van korte duur, de enteritis is niet ernstig
en de mondafwijkingen, indien aanwezig, zijn weinig opvallend.
Er zijn echter een aantal gevallen uit de literatuur bekend waarbij de
dieren ernstig ziek waren met langdurige hoge temperatuur. Er bestaat
dan een uitgebreide enteritis, de faeces zijn waterdun en bevatten bloed-
stolsels en de dieren gaan in conditie achteruit. Dikwijls ontwikkelt zich
in korte tijd een uitgebreide stomatitis en is de neus met crusteus materiaal
bedekt. Erosie van de neusspiegel komt voor. In de tussenklauwspleet
vindt men soms eveneens oppervlakkige erosies, de kroonrand is een en-
kele maal pijnlijk tengevolge van een laminitis waardoor de dieren kreupel
zijn (O laf son e.a., 1946; Pritchard e.m., 1956, 1957; Dow e.a.,
1956; Jarrett, 1958).

Bij sectie worden de belangrijkste afwijkingen in de digestietractus ge-
vonden. Er is een, dikwijls uitgebreide, enteritis vooral van de dunne
darm. Behalve defecten in neus en mondholte zijn ook de slijmvliezen van
pharynx, oesophagus, pens en boek- en lebmaag aangetast. De lymf-
klieren zijn vergroot en hyperemisch (Pritchard e.a., 1955\' S e i-
bold, 1956; Ramsey, 1956).

Door Baker c.s. (1954) werd een virus geïsoleerd uit sectiemateriaal
van een in de staat New York aan virusdiarree gestorven rund. Dit agens
kon met filtraten van bloed en miltextract in serie op jonge rimderen
worden doorgeënt. Bij de geïnfecteerde dieren zag men een bifasische
koortscurve met toppen op ongeveer de derde en zevende dag na injectie.
Na kunstmatige besmetting was het ziekteverloop licht. Slechts ongeveer
de helft van de proefdieren vertoonde diarree, laesies van het rnondslijm-
vlies werden slechts sporadisch gezien. Na een dag of vier ontwikkelde
zich een enkele dagen aanhoudende leucopenie. Overeenkomstige waar-
nemingen zijn later ook met andere smetstofstammen gedaan (Taylor
c.s., 1963).

Het smetstofgehalte van milt en bloed was vooral tussen de beide koorts-
toppen hoog, ca. 10 dagen na infectie kon in het bloed geen virus meer
worden aangetoond. De smetstof vermeerderde zich in cultures van foe-
tale rundernier- en -huidcellen maar veroorzaakte geen celdegeneratie
(Lee e.a., 1957). Infectieproeven bij andere diersoorten leidden niet tot
klinische afwijkingen, hoewel o.a. bij konijnen, wel een subklinische in-
fectie kon voorkomen. Het virus is nog niet in bebroede eieren gekweekt.
Baker en zijn medewerkers (1954) concludeerden, dat het door hen
geïsoleerde virus wel het primaire ziekteverwekkende agens was, maar dat
andere factoren mede van invloed waren op het ziekteverloop.
Doormaken van de infectie laat volgens genoemde onderzoekers een lang-
durige immuniteit na, maar deze opvatting wordt niet algemeen onder-
schreven (Jarrett, 1958). Van de door Baker c.s. (1954) aange-
kochte proefkalveren was 25% immuun. Bij volwassen dieren was dit per-
centage nog belangrijk hoger, ook indien de runderen afkomstig waren
van bedrijven, waar de ziekte onbekend was. Dit wettigt de conclusie, dat
de smetstof verspreid voorkomt en dat de infectie in de regel subklinisch
verloopt (Baker e.a., 1954; N e w b e r n e c.s., 1961).
Door middel van infectieproeven bij runderen was geen immimologisch
verschil aan te tonen tussen twee in New York geïsoleerde virusstammen
en andere, elders uit overeenkomstige ziektegevallen geïsoleerde smet-
stoffen, hoewel sommige eerder verkregen resultaten in een andere rich-
ting wezen (Gillespie en Baker, 1959; Pritchard c.s., 1955).
De in Amerika verkregen gegevens konden worden aangevuld door elders
gedane waarnemingen. In Groot-Brittannië werden door D o w cn mede-
werkers (1956) en door Huck (1957b) meerdere vinisstammen ge-
ïsoleerd uit op virusdiarree of mucosal disease gelijkende ziektegevallen.
Het virus is ook gevonden in Zweden (D i n t e r en B a k o s, 1961; D i n-
t e r c.s., 1962), West-Duitsland (S t ö b e r, 1959) en Japan (K u m a g a i
e.a., 1962).

Bij infectieproeven die Jarrett (1958) verrichtte met een groot aantal
kalveren, bleek dat in verschillende gevallen de immuniteit pas na ruim
zes weken volledig was. Huck (1957b) constateerde, dat 5 van 36, bin-
nen vier maanden na de primaire infectie met het homologe virus her-
besmette, runderen opnieuw met koorts en leucopenie reageerden. Een
aantal kalveren, dat in eerste instantie niet op de infectie gereageerd had,
deed het wel na een tweede besmetting. De interpretatie van deze waar-
neming is echter moeilijk, omdat de leeftijd van de gebruikte proefdieren
niet wordt aangegeven en geen serologisch onderzoek plaats vond.

Darbyshire (1960, 1962) kon met behulp van precipitatieproeven in
agar aantonen, dat een in Engeland geïsoleerd virus antigeencomponenten
gemeen had met de varkenspestsmetstof. Deze resultaten zijn door anderen
bevestigd met elders geïsoleerde stammen en zijn aanleiding geweest tot
pogingen een varkenspestvaccin te ontwikklen op basis van het virus-
diarree-agens (Beckenhauer c.s., 1961).

Tegen virusdiarree zijn thans verschillende vaccins beschikbaar (Baker
c.s., 1954: G

® § S is C.S., 1961; York, Rosner en MacLean.
1960) zowel op basis van door konijnepassages geattenueerd virus als van
in weefselcultures voortgekweekte smetstof. De gegevens over de waarde
van deze entstoffen in de praktijk zijn echter nog zeer onvolledig.

In Zweden werd bij runderen die aan virusdiarree leden, naast het reeds
beschreven agens een para-influenza virus van het type III gevonden
(Din ter en B a k o s, 1961 a, b). Een dergelijke bevinding werd ook uit
Denemarken gerapporteerd (B o r g e n en D i n t e r, 1961). Para-influenza
type 3 komt o.m. bij runderen veelvuldig voor in de respiratietractus. De
betekenis hiervan is nog niet geheel duidelijk.

Een belangrijke voortgang werd geboekt, toen Gillespie c.s. (1960a)
uit een uit Oregon afkomstig rund in weefselcultuur een cytopathogeen
virus isoleerden, dat zij bij verder onderzoek, onder meer in dierproeven,
niet konden onderscheiden van het eerder door Baker e.a. (1954) ge-
vonden agens.

Dergelijke cytopathogene stammen waren in de literatuur wel eerder be-
schreven (U nderdahl c.s., 1957; N o i c e en Schipper, 1959) maar
het bewijs, dat men hier inderdaad met het virusdiarree-agens te maken
had, ontbrak lange tijd.

Later zijn nog meer cytopathogene stammen geïsoleerd en in neutralisatie-
proeven in weefselcultuur met elkaar vergeleken.

Daarbij vonden Gillespie c.s. (1960b) dat een vijftal stammen van ver-
schillende herkomst alle geneutraliseerd werden door een tegen B a k e r\'s
virus bereid antiserum. Kniazeff en Pritchard (1960) en K n i a-
zeff c.s. (1961) constateerden, dat antisera tegen bepaalde Amerikaanse
virusdiarreestammen en tegen virusstammen uit Engeland en West-Duits-
land, het Oregonvirus neutraliseerden. Taylor, Gustafson en
Cl afl in (1963) vonden hetzelfde bij vergelijking van een groot aantal
Amerikaanse stammen, onder meer aan de hand van dierproeven.

Verder onderzoek leerde dat het virus een diameter van ca. 45 m^u, heeft
en door chloroform en aether wordt geïnactiveerd. (H e r m o d s s o n en
Din ter, 1962; Din ter e.a., 1962). Wat betreft deze laatste eigen-
schappen kwamen Taylor en medewerkers (1963), die een wat andere
techniek gebruikten, echter tot een afwijkende conclusie. Zij vonden na
behandeling met 20% aether gedurende 24 uur bij een temperatuur van
4° C in het onverdunde materiaal nog smetstof.

Volgens de meeste onderzoekers wettigen deze waarnemingen de con-
clusie, dat in vele delen van de wereld antigeen verwante smetstoffen
voorkomen, welke een op virusdiarree of mucosal disease gelijkend ziekte-
beeld kunnen veroorzaken.

De beschikbare gegevens staan nog niet toe te concluderen, dat de ver-
schillende gevonden virussen immunologisch identiek zijn, omdat nog geen

volledige kruisimmuniteitsproeven met verschillende smetstoffen en de
bijbehorende immuunsera zijn gepubliceerd. Dat er bepaalde verschillen
zijn, blijkt uit het feit, dat niet alle thans bekende stammen in staat zijn
weefselcultures te doen degenereren.

Tenslotte pleiten zowel door Pritchard (1955) in Indiana gedane
waarnemingen, als ook de door anderen gerapporteerde observaties, dat
men niet na alle ziektegevallen, die klinisch als mucosal disease of virus-
diarree worden geïdentificeerd een immuniteit tegen virusdiarree vindt
(Kniazeff e.a., 1960), voor de mogelijkheid, dat nog andere dan de
thans bekende smetstoffen bij het rund een op virusdiarree gelijkend
ziektebeeld kunnen veroorzaken.

In de laatste vijf jaar zagen wij ruim vijftig ziektegevallen, waarbij op
grond van de klinische of pathologische afwijkingen de diagnose virus-
diarree gewettigd leek. Een aantal van deze patiënten werd onder onze
aandacht gebracht door collega R e i n d e r s, die in zijn publikatie (1959)
een overzicht geeft van zijn observaties. Talrijke andere kwamen ons ter
kennis, omdat men meende met mond- en klauwzeer te maken te hebben.
De bij deze dieren waargenomen ziekteverschijnselen kunnen daarom
geenszins representatief genoem.d worden voor virusdiarree, zoals de in-
fectie zich in ons land voordoet. Daarbij stuitte de diagnostiek, vooral in
het begin van de waarnemingsperiode, op problemen, omdat goede labo-
ratoriummethoden ontbraken.

Meer dan 90% van onze patiënten leed aan stomatitis. Deze varieerde in
uitbreiding. Soms bestond alleen hyperemie van het mondslijmvlies. Waren
er meer uitgebreide veranderingen, dan waren palatum, wangslijmvlies,
gingivae om de snijtanden en de onderzijde van de tong predilectieplaatsen.
Veelal was het mondepitheel over min of meer uitgebreide gebieden ne-
crotisch. Indien het necrotische materiaal werd verwijderd, bleef een
rood oppei-vlak achter, waarop nog resten van de diepere epitheellagen
te zien waren. Meestal was de tongrug niet aangetast, soms was dit echter
wel het geval. In enkele gevallen trad daarbij in het beginstadium een zo
uitgesproken blaarvorming op, dat de diagnose mond- en klauwzeer voor
de hand lag.

Bij de dieren die ter sectic kwamen bleken de slijmvliesveranderingen zich
tot in de farynx uit te breiden. Ook de door Reinders reeds beschre-
ven afwijkingen in oesophagus, pens, lebmaag en darm werden gevonden.
Ze waren echter niet steeds alle aanwezig en waren ook niet altijd even
uitgebreid.

Bij ongeveer 40% van onze patiënten werd diarree vastgesteld. Enkele
malen was deze hemorrhagisch, maar vaker bevatte de ontlasüng alleen
kleine hoeveelheden bloederig slijm.

Kreupelheid was een weinig op de voorgrond tredend symptoom, hoewel
bij ongeveer een vijfde van de aangetaste dieren erosies in de tussenklauw-
spleten werden gevonden. Soms bestond alleen wat roodheid of druk-
gevoeligheid, o.a. aan de kroonrand.

Bij ongeveer 50% van onze patiënten kwam pityriasis voor en ca. 15%
vertoonde geringe symptomen van de zijde van het respiratie-apparaat,
t.w. hoesten en neusuitvloeiing.

Bij drie dieren zagen wij epitheeldefecten aan de tepelhuid.
Morbiditeit en mortaliteit waren op de verschillende aangetaste bedrijven
zeer ongelijk. Veelal was per bedrijf slechts één dier duidelijk ziek. Soms
herstelden de aangetaste runderen zeer snel, maar ongeveer 20% stierf of
werd in nood geslacht, dan wel na sterke waardevermindering opgeruimd.
Meer dan 3/4 van de aangetaste runderen was jonger dan twee jaar. Wij
zagen slechts enkele kalveren jonger dan zes maanden, op één bedrijf
werd alleen een ongeveer 10-jarige koe ziek. In sommige gevallen werd
een hele groep jongvee aangetast. Over een periode van enkele maanden
werden telkens nieuwe dieren ziek. De schade was op dergelijke bedrijven
belangrijk.

De ziekte kwam in alle delen van ons land voor en in alle seizoenen. In
het algemeen was het aantal gevallen in het voorjaar echter wat hoger
dan in andere perioden. Meer dan de helft van de ziektegevallen deed
zich voor bij dieren die ongeveer twee weken tevoren nieuw op het be-
drijf waren gebracht, soms waren de patiënten alleen maar vervoerd.
Mededelingen van practici en uit andere bron wekken het vermoeden dat
de infectie belangrijk vaker voorkomt dan ons eigen materiaal doet ver-
moeden.

Nadat een aantal infectieproeven op runderen negatief was verlopen,
en daar zowel de bevindingen van Reinders (1959) als onze eigen
waarnemingen en de literatuur suggereerden dat de infectie met virus-
diarreesmetstof wel eens regelmatig bij onze veestapel voor zou kunnen
komen, werd het onderzoek in een wat andere richting voortgezet.
Met behulp van de Amerikaanse Oregonstam, welke ons door Gilles-
pie ter beschikking werd gesteld, poogden wij een inzicht te krijgen in
het voorkomen van neutraliserende antistoffen bij ons rundvee. De ons
toegezonden dertiende passage van het virus in runderniercellen werd na
drie verdere overentingen op niercultures op rundertestiscellen geënt. Het
bewaren van de smetstof bij —40° C in het door Mad in (1957) be-
schreven weefselcultuurmedium leverde moeilijkheden op, doordat de
virustiter in de loop van enkele maanden daalde. Werd dezelfde vloei-
stof echter gecompleteerd met 2% paardeserum en de smetstofsuspensie
bij —80° G bewaard, dan waren de resultaten bevredigend.
Voor de neutralisatieproef zijn twee verschillende opstellingen gebruikt.
Bij de eerste methode werd gebruik gemaakt van in buizen aangelegde
cultures van foetale rundertestiscellen. Dc te onderzoeken sera werden
in verschillende verdunningen gedurende één uur geïncubcerd met een
gelijk volume virusverdunning, dat ca. 100 ID50 bevatte. De smetstof
werd meegetitreerd en de proef werd na 5 tot 7 dagen afgelezen.
Meer bevredigende uitkomsten werden verkregen met de tweede
methode. Wanneer in een aaneengesloten laag groeiende rundertestis-
cellen na infectie met Oregonvirus met een agarhoudend medium bedekt
worden, vormen zich in ca. vijf dagen omschreven defecten. Door kleu-
ring van de cellen met neutraalrood worden deze zichtbaar.
Onze tweede werkwijze bestond daarin, dat flessen met dergelijke mono-
layers werden beënt met een bepaalde verdunning van de virusdiarree-

smetstof, gemengd met het te onderzoeken serum. Het aantal gevormde
plaques werd vergeleken met het aantal dat ontstond in cultures die uit-
sluitend met virus waren beënt. De reductie van het plaque-aantal kan
gebruikt worden als een maat voor de neutraliserende werking van het
onderzochte serum.

De sera van een honderdtal, aan het Amsterdamse abattoir aangevoerde
volwassen Nederlandse runderen werden onderzocht met behulp van de
neutralisatietest in buizen. 80 van deze serummonsters neutraliseerden in
de verdunning 1/10, dertig tot honderd ID50.

Van vijftig sera, afkomstig van te Amsterdam aangevoerde, twee tot zes
maanden oude slachtkalveren, neutraliseerden er 8 in de verdunning van
1/10, honderd tot driehonderd ID50. Drie hadden ook in de verdunning
1/100 nog een dergelijk effect.

Van twee Noordhollandse fokbedrijven ontvingen wij over een periode
van enkele jaren regelmatig serummonsters van alle runderen ouder dan
twee jaar.

Drie en dertig in november 1959 ontvangen sera werden met behulp van
de neutralisatietest in buizen onderzocht op antistoffen tegen het Oregon-
virus. Acht van deze sera neutraliseerden in de verdunning 1/10 nog vijf-
honderd ID50, drie deden dit nog in de verdunning 1/100. De antilicha-
men kwamen voornamelijk voor bij oudere dieren (label I).
Van enkele serologisch positieve runderen werden ook andere tussen mei
1958 en februari 1961 verzamelde sera, tot 12 monsters per individu, uitge-
titreerd. Steeds werden in alle gedurende de observatieperiode verkregen
sera antistoffen gevonden, de titers varieerden echter enigszins (tabel H).

Voor transmissieproeven met in de praktijk verzameld materiaal, afkom-
stig van runderen, die leden aan een op virusdiarree gelijkend ziektebeeld,
werd een aantal kalveren gebruikt.

De meeste van deze proeven hadden geen resultaat. Achteraf kon worden
aangetoond, dat de dieren die wij niet konden infecteren, ten tijde van
proefbesmetting reeds antistoffen tegen de Amerikaanse virusdiarreestam
hadden. Ook Robson c.s. (I960) vonden, dat kalveren, waarbij in het
onverdunde serum neutraliserende antistoffen tegen het Oregonvirus kon-
den worden aangetoond, resistent waren tegen kunstmatige besmetting.
De in zijn proeven gebruikte wijze van infectie werd niet nader gespeci-
ficeerd.

Uiteindelijk werd een negen maanden oud kalf ziek na intraveneuze in-
jectie van uit Gelderland afkomstig citraatbloed van twee zieke runderen.
Op het bedrijf waar dit bloed werd verzameld, waren 2 van 3 veertien
dagen tevoren aangevoerde, ca. 2/2 jaar oude runderen sedert één dag
ziek. De dieren hadden temperaturen van 39,6° cn 40° C, stomatitis cn
waterdunne ontlasting.

De koortscurve van het proefkalf verliep met toppen op de 3e en 8e dag
na infectie. In de tussenliggende periode was het aantal witte bloedcellen
verlaagd van ca. 10.000 tot 5-7.000/mm3 (fig. I). Het dier was wat ge-
deprimeerd en er ontwikkelde zich een oppervlakkige stomatitis.
Met een mengmonster van op de 3e en 7e dag na infectie afgenomen
citraatbloed kon de besmetting op een tweede kalf worden overgebracht.
Klinisch verliep de ziekte hier nagenoeg als bij het eerste dier. De achtste

dag na infectie werd diarree vastgesteld. Een derde passage, opnieuw door
intraveneuze injectie, mislukte.

Serumtiters t.o.v. het Oregonvirus van verschillende runderen op een
tweetal Noordhollandse fokbedrijven.

Het eindpunt was die verdunning die tenminste één buis beschermde,
n.o. = niet onderzocht.

I) Deze sera werden ten opzichte van 600 IDso onderzocht, de andere t.o.v. 300
IDóo.

Temperatuurcurve en leucocytenaantallen van een tweetal met de
K-stam geïnfecteerde proefkalveren.

Een later verricht serologisch onderzoek toonde aan, dat de eerste twee
kalveren ten tijde van de infectie géén antistoffen tegen het Oregonvirus
bezaten, het voor de derde passage gebruikte dier echter wel.
Uitgaande van materiaal van het eerste kalf kon een nieuwe reeks pas-
sages worden gemaakt. In alle ge\\-allen bleef het ziekteverloop licht. Op
de derde of vierde en achtste tot tiende dag na infectie trad meestal
koorts op. De klinische verschijnselen beperkten zich tot depressie, enige

neusuitvloeiing, een lichte stomatitis en soms diarree. In één geval werd
de tiende en elfde dag na infectie een uitgebreide stomatitis waargenomen,
deze herstelde in enkele dagen.

Alle dieren ontwikkelden na de besmetting neutraliserende antistoffen
tegen de Oregonstam. Veertien dagen na het begin van de proef waren
deze aantoonbaar, daarna trad echter een verdere titerstijging op.
Het bacteriologisch onderzoek van het voor de overentingen gebruikte
citraatbloed verliep negatief. Pogingen met het uit de provincie Gelder-
land afkomstige materiaal of met de dierpassages daarvan, overentbare
veranderingen in weefselcultures op te wekken, slaagden niet. Voor dit
onderzoek zijn primaire en secundaire cultures gebruikt van zowel runder-
testis, rundernier- als runderthyreoidcellen.

Betere resultaten werden verkregen met materiaal van een ca. 2 jaar oud
rund, afkomstig van één van de door Reinders (1959) beschreven ge-
vallen. Op dit bedrijf waren reeds meerdere dieren aan een op virusdiarrec-
gelijkend ziektebeeld bezweken. Het zieke dier leed aan een stomatitis en
had ernstige diarree. Toen het bloedmonster werd genomen bedroeg de
temperatuur 39,8° C.

Met langere tijd bij —40° C bewaard citraatbloed werden foetale
runderniercultures beënt. De cellen vertoonden geen cytopathologische
veranderingen, welke aan de infectie konden worden toegeschreven, maar
na doorenting op foetale testiscellen degenereerden deze in vier dagen.
Zowel verdere passages in weefselcultuur als herisolatie van het agens uit
het uitgangsmateriaal rechtstreeks op testiscellen bleken mogelijk.
Bij verdere doorenting werden ook in cultures van runderniercellen cel-
veranderingen opgewekt.

De afwijkingen, die in besmette cultures optreden, vertonen grote over-
eenkomst met die welke men vindt in met het Oregonvirus besmette cellen.
Er is daarbij weinig verschil tussen nier- en testiskweken. In met Bouin
gefixeerde en met haematoxyline-eosine gekleurde preparaten ziet men de
eerste veranderingen in het cytoplasma. Dit krijgt een schuimstructuur,
doordat talrijke, veelal kleine, vacuolen ontstaan. In dergelijke cellen ziet
men vaak nog een normale kern. Bij het voortschrijden van het proces
gaat ook deze echter veranderingen vertonen. Ze wordt onregelmatig
van vorm, dikwijls kleiner, soms groter dan normaal. In een volgend
stadium verschrompelt de nucleus tot een klein pycnotisch kluitje en valt
het cytoplasma uiteen tot een massa eosinofiele brokstukken.
In rundertestis monolayercultures ontwikkelen zich onder agar in vijf dagen
plaques met een diameter van vier tot zes mm. Deze zijn wat scherper
omschreven dan die welke het Oregonvirus onder dergelijke omstandig-
heden vormt (fig. II). Testiscultures bereiken in een dag of vijf een
vimstiter van 10^ tot 106 „plaque forming units" per ml.
Wij vonden, dat onze Nederlandse stam, verder aangeduid als E-virus,
evenals het Amerikaanse Oregonvirus, wordt geïnactiveerd door aether
in de concentratie van 20% en door chloroform. In dit opzicht stemmen
onze bevindingen dus overeen met die van Hermodsson en Dinter
(1962).

Beide smetstoffen passeren een collodiummembraanfilter¹) met een gemid-
delde poriediameter van 100 m/i.

Een drietal serologisch negatieve, ongeveer 6 maanden oude kalveren,
werd intraveneus geïnfecteerd met materiaal van de vierde passage van
het E-virus in rundertestiscellen. De koortscurve verliep weer bifasisch met
een niet zeer duidelijke eerste top. Tussen de eerste en zesde dag werden

gedurende enkele dagen verlaagde aantallen leucocyten geteld (fig.
III). De dieren waren weinig ziek. Ze hoestten zo nu en dan wat. Vanaf
de zevende dag tot negende dag post infectionem werden afwijkingen in
de mondholte gevonden, die begonen met rode randen om de snijtanden.
In een later stadium kwamen necrotische defecten onder de tong, aan de
binnenzijde van de lippen en op het wangslijmvlies voor. Bij één kalf waren
een maand na de infectie nog ondiepe erosies op de oppervlakte van de
tong aanwezig; ook het palatum was plaatselijk hyperemisch en leek
daardoor „gewolkt". Bij één dier kon uit 4 tot 6 dagen post infectionem
genomen bloedmonsters de smetstof weer in weefselcultuur worden ge-
ïsoleerd.

Temperaiuurcurve en leucocytenaantallen van twee met de E-stam
geïnfecteerde proef kalveren.

Na de infectie konden in de sera van deze proefdieren zowel tegenover de
.A.merikaanse stam als tegen het homologe virus neutraliserende antistoffen
worden aangetoond (tabel III).

Ook in de sera van met de eerst geïsoleerde stam geïnfecteerde dieren
ontwikkelden zich immuunlichamen tegen de E-smetstof.
In enkele gevallen waren de titers tegenover dit laatste virus belangrijk
hoger dan die tegenover de Oregonstam. Intraveneus tegen het Oregon-
virus geïmmuniseerde konijnen, vormden antistoffen die het homologo
virus tot een hogere titer neutraliseerden dan de E-smetstof. In hoeverre
deze verschillen aan een ongelijke antigeenstructuur van de twee smet-
stoffen kunnen worden toegeschreven, zal nog nader moeten worden
onderzocht.

Virusdiarree blijkt bij onze runderen regelmatig voor te komen, zoals o.ni.
moge blijken uit enkele in de laatste tijd gedane praktijkwaarnemingen,
die hieronder kort worden weergegeven.

I. Op 23 november 1962 werd collega Van Dobbenburgh ge-
roepen bij een ernstig zieke vaars. Het dier stierf enkele uren later. Het
bleek ongeveer veertien dagen tevoren te zijn aangekocht en was slechts
enkele dagen ziek geweest. Andere op het bedrijf aanwezige runderen ble-
ven gezond.

Collega Wens voort, die de sectie verrichtte, vermeldt in zijn verslag
het vinden van epitheeldefecten in de mondholte, slokdarm en pens. Het
lebmaagslijmvlies was ontstoken en er was een catarraal hemorragische
ontsteking van de dunne darm.

Wij slaagden er niet in uit milt, mesenteriale lymfküeren of lebmaagslijm-
vlies een overcntbaar cytopathogeen agens te kweken.
Van de op 30 november door collega Van Dobbenburgh op het
bedrijf verzamelde serummonsters bevatten er acht een belangrijke hoe-

Verloop van de neutralisatie-index ten opzichte van E-virus en de Oregon-
stam bij intraveneus met verschillende Nederlandse stammen
geïnfecteerde kalveren.

OD \') Serum gebruikt in de verdunning 1/10. .Alle andere monsters werden onderzocht

veelheid antistoffen tegen het Oregonvirus, één ervan had slechts een
lage titer, de resterend vijf waren negatief. Bij onderzoek van op 20 decem-
ber afgenomen sera bleek, dat één van deze laatste runderen intussen
serologisch positief was geworden en dat het serum van het dier, dat
tevoren een lage titer had, thans belangrijk meer antistoffen bevatte.

IL Collega C. J. Dekker bezocht op 29-11-1962 een koppel van 50
stierkalveren, waarvan talrijke dieren diarree hadden. Volgens de anam-
nese werd deze groep op een proefdiëet gehouden, dat in samenstelling te
wensen overliet.

Een zes maanden oud stiertje stierf op 2 december. Dit kalf, dat bij het
leven hemorragische diarree had vertoond, werd aan het Pathologisch
Instituut van de Faculteit geseceerd. Bij de sectie vond collega W e n s-
voort een acute fibrineuze pleuritis en catarrale bronchopneumonie. De
slijmvliezen V3.n het voorste deel V3.n de dig\'estietractus vertoonden ver-
anderingen die aan virusdiarree deden denken.

Op het bedrijf werd nader een onderzoek ingesteld. Verschillende dieren
waren suf. Sommige speekselden, hoestten of hadden mucopurulente neus-
uitvloeiing of een stomatitis, enkele hadden nog diarree. Alle waren ver-
magerd. Uit met behulp van een sputumvanger verzameld materiaal werd
in runderniercultures een cytopathogeen agens geïsoleerd, dat geïndentifi-
ceerd kon worden als para-influenza-virus type 3. In faecesmonsters werd
een andere smetstof gevonden, dit bleek een bovien enterovirus te zijn.
Van vier kalveren waren gepaarde, met zestien dagen tussenruimte ver-
zamelde, serummonsters beschikbaar. Met behulp van de plaque counting
techniek in foetale rundertestiscultures werd hiervan het gehalte aan
virusdiarree-antistoffen bepaald. Twee van de vroege sera bevatten geen
antistoffen tegen de E-stam, de late sera neutraliseerden alle in de ver-
dunning 1/10 enkele honderden plaque forming units.
Alle vier „vroege" sera bevatten hemagglutinatie remmende antistoffen
tegen het para-influenza 3 virus. Bij twee ervan trad desondanks een dui-
delijke titerstijging op.

HL Op 15-12-1962 werd collega VanDobbenburghin consult ge-
roepen bij een tweejarige koe. Het dier speekselde en was pijnlijk in de
mondholte. Bij ons bezoek werd een temperatuur van 39.8° C gevonden.
Neusspiegel en neusslijmvlies waren te rood. De neus was met crusteus
exsudaat bedekt.

Er waren enkele kleine defecten vóór in de mondholte, op de tongpunt
was een enkele grote blaar aanwezig. Pensbewegingen ontbraken, het dier
had wat stevige ontlasting.

Volgens de anamnese was de koe acht dagen tevoren, samen met koppel-
genoten, per auto van de schaarweide overgebracht naar het bedrijf.
Mond- en klauwzeer kon door laboratoriumonderzoek worden uitgesloten.
Bij een twee dagen later ingesteld onderzoek werden in de mondholte
uitgebreide epitheel defecten geconstateerd, gelokaliseerd om de snijtanden,
aan de lippen en het palatum. De koe had geen diarree en was wat min-
der ziek.

Pogingen in het op 17-12-1962 verzamelde bloedmonster in weefselcultuur
virusdiarreesmetstof aan te tonen hadden geen resultaat. Het die dag af-
genomen serummonster bevatte geen neutraliserende antistoffen tegen

de E-stam, een op 7-1-1963 verzameld monster neutraliseerde echter in
de verdunning 1/10 meer dan 100 plaque forming units.

IV. Op 28-1-1963 berichtte collega W. Blok, dat uit zijn praktijk en-
kele dagen te voren twee ernstig zieke vaarzen waren afgevoerd naar het
abattoir. De dieren leden aan een ernstige enteritis, die niet reageerde op
antibiotica. Dank zij de medewerking van collega .A. b r a h a m s e waren
wij in staat van één van deze dieren nog een deel van de organen te zien
en materiaal te verzamelen. Mondholte en slokdarm toonden epitheel-
defecten. De slijmvliezen van lebmaag cn dunne darm waren ontstoken.
Uit de milt en darmlymfklieren werd in weefselcultuur van rundernier-
cellen een cytopathogeen virus geïsoleerd. De celveranderingen kwamen
overeen met die veroorzaakt door de Oregon- en de E-smetstoffen. Het
agens werd geneutraliseerd door E-antiserum.

Van 4 runderen, die in dezelfde ruimte stonden als de gestorven koeien
bleken 3 reeds in de op 31 januari genomen serummonsters antilichamen
tegen virusdiarree te hebben. De van het vierde dier op 31-1 en 19-2 ver-
zamelde sera bevatten geen antistoffen.

In de vier hier beschre\\en gevallen kon. hetzij door serologisch onderzoek,
hetzij door smetstofisolatie, de diagnose virusdiarree gesteld worden. In
één geval was naast de infectie met dit virus ook een besmetting met
para-influenza type 3 aanwezig.

Er is geen reden de uitsluitend op klinische gronden gebaseerde schei-
ding tussen virusdiarree en mucosal disease te handhaven.
De oorspronkelijk gegeven benaming virusdiarree lijkt het meest verant-
woord. Het feit, dat bij vele van de door ons waargenomen patiënten het
symptoom diarree ontbrak, mag in deze geen grote betekenis worden toe-
gekend, daar wij wel voornamelijk geselecteerd materiaal onder ogen
gekregen zullen hebben.

Bij beide aandoeningen worden \\irusscn gevonden, die zowel wat betreft
hun gedrag in proefdieren en in vitro, als bij serologisch onderzoek, zeer
grote overeenkomsten vertonen. Bepaalde, in weefselculturcs vastgestelde
verschillen zijn niet voldoende om daarop een verdere onderverdeling
te baseren.

Hoewel uit dc beschikbare gegevens geconcludeerd mag worden, dat
de thans bekende smetstoffen een essentiële rol bij de aetiologie van deze
infecties spelen — hiervoor pleiten de regelmatige isolaties van dergelijke
virussen uit patiënten Tiict overeenkomstige afwijkingen en het optreden
van titerstijgingen in talrijke gevallen, waar virus-isolatie niet mogelijk
bleek —- moet Worden vastgesteld, dat experimenteel het in de praktijk
soms geconstateerde ernstige, wel met runderpest vergeleken syndroom,
tot im toe niet kon worden gereproduceerd.

Nader onderzoek zal moeten tiitmaken of, en zo ja welke, bijkomstige
omstandigheden in deze gevallen hun invloed doen gelden. Zweedse en
Deense bevindingen demonstreerden het voorkomen naast elkaar van
virusdiarree en o.a. para-influenza type 3 virus. Dit virus werd ook in ons
land bij runderen gevonden. De para-influenza infectie komt echter zeer
verbreid voor, zodat men zich kan afvragen welke betekenis deze coïnci-

Daarby moet erop worden gewezen, dat vele dieren antistoffen tegen
virusdiarreesmetstof hebben zonder ooit klinische afwijkingen, die op een
infectie zouden kunnen wijzen, te hebben vertoond. Ook op het bedrijf ver-
loopt de infectie blijkbaar veelal goedaardig, d.w.z. subklinisch.

Onze bevindingen bevestigen de opvatting van Reinders (1959), dat
virusdiarree in ons land regelmatig voorkomt. Vermoedelijk wordt de
mfectie echter dikwijls niet onderkend. Onze recente ervaringen tonen
echter aan, dat wanneer de aandacht er op wordt gevestigd, het aantal
gediagnostiseerde gevallen toeneemt.

Hoewel op klinische gronden een waarschijnlijkheidsdiagnose kan worden
psteld, is een bevestiging in het laboratorium gewenst. Het ziektebeeld
is betrekkelijk variabel, terwijl daarnaast de vraag, in hoeverre alle op
virusdiarree gelijkende gevallen ook inderdaad door dit virus worden ver-
oorzaakt, nog niet bevredigend is beantwoord.

In laatste instantie zal het alleen met behulp van laboratoriumonderzoek
mogelijk zijn nog verder inzicht in epidemiologie en ziekteverloop en
-frequentie te verkrijgen.

De laboratoriumdiagnostiek zal er in de eerste plaats naar moeten streven
de smetstof te isoleren. In vele gevallen zal dit niet mogelijk zijn. Een deel
van de thans bekende virusstammen is tot nu toe alleen door experimenten
in grote proefdieren aan te tonen. Daarbij zijn de beschikbare laborato-
riummethoden nog niet optimaal gevoelig. Terwijl het regelmatig mogelijk
is de infectie over te brengen met tussen de derde en achtste dag in citraat-
oplossing verzamelde bloedmonsters, lukt het aantonen van het daarin
aanwezige virus door middel van weefselcultures slechts in een deel van
de gevallen. Ook het aantonen van de smetstof in se- en excreta blijkt
moeilijk. Een andere werkwijze, die gebruik maakt van interferentie, is
beschreven, maar is vooralsnog niet betrouwbaar genoeg voor routine-
gebruik.

Wanneer virusisolatie niet mogelijk blijkt, zal men zijn toevlucht moeten
nemen tot serologische methoden. Momenteel is de neutralisatieproef hier-
voor het meest geëigend.

Indien men in gepaarde sera, verkregen bij het begin van de ziekte en
enkele weken later, een viervoudige titerstijging waarneemt, ware dit als
een bewijs van de besmetting te interpreteren, zolang bij het rund geen
andere infecties bekend zijn, die aanleiding kuimen geven tot de vorming
van virusdiarree neutraliserende antilichamen.

Doordat het merendeel van onze patiënten een op grond van bepaalde
klinische kenmerken geselecteerde groep vormen, hebben wij nog slechts
een zeer onvolledig overzicht van de situatie.

De in ons land geïsoleerde virusstammen kunnen op grond van hun ge-
drag bij proefdieren en hun fysische, chemische en serologische eigen-
schappen met zekerheid als virusdiarreesmetstof worden geïdentificeerd.
Ook hun gedrag in weefselcultuur komt overeen met dat van de elders
beschreven virussen. Dit geldt met name voor de cytopathogene smet-
stoffen, die in gevoelige cellen betrekkelijk kenmerkende pathologische
afwijkingen doen ontstaan.

Evenals elders hebben ook in ons land talrijke runderen antistoffen tegen
het virusdiarree-agens. Wij stelden vast, dat dieren, die eenmaal serologisch
positief zijn, dit zeer lang, misschien gedurende het gehele leven, blijven.
Mede hierdoor is het moeilijk tot een schatting van de werkelijke ziekte-
frequentie te komen.

Andere waarnemingen suggereren, dat, mogelijk onder invloed van de
bedrijfsomstandigheden, de infectie wel eens minder besmettelijk zou kun-
nen zijn dan b.v. Baker c.s. (1954) meenden. Het in de praktijk her-
haaldelijk geconstateerde langzame voortschrijden van de ziekte in een
bedrijf, een proces, dat zich soms over enkele maanden uitstrekt, is hier-
mede niet in tegenspraak.

De serologische gegevens wekken verder de indruk, dat de smetstof soms
spontaan van een bedrijf verdwijnt, zonder dat alle aanwezige gevoelige
dieren geïnfecteerd zijn geraakt.

De interpretatie van deze gegevens is echter moeilijk, omdat het achteraf
meestal onmogelijk is de weg van individuele dieren over het bedrijf te
volgen, zodat ook de mate van contact en het infectierisico niet meer te
beoordelen zijn.

De gegevens met betrekking tot virusuitscheiding en wijze van infectie zijn
nog summier.

De door Pritchard geconstateerde virusexcretie meerdere maanden na
de infectie, werd elders nog niet bevestigd. Proeven van Schipper
en N O i ce (1959) stonden geen duidelijke conclusie toe aangaande de
wijze waarop de smetstof zich verspreidt.

Bij een opvallend hoog percentage van onze eigen patiënten vermeldde
de anamnese vervoer van de aangetaste dieren, meestal van een ander
bedrijf of van een markt. Dit zou erop kunnen wijzen, dat in ons land de
infectie zich dikwijls langs deze weg van bedrijf tot bedrijf verspreidt, ware
het niet, dat ook de mogelijkheid, dat het dier eerst op het bedrijf van
aankomst besmet raakt, vooralsnog niet kan worden uitgesloten.
Dit is een van de vragen, die in de toekomst nog nader onderzocht zal
moeten worden.

.Auteurs zagen een vijftigtal ziektegevallen bij runderen, waarbij op grond van de
klinische en pathologische ge,gevens de diagnose virusdiarree gesteld werd.
In de regel werd aanvankelijk aan mond- en klauwzeer gedacht. In meer dan 90%
van de gevallen bestond Stomatitis. Diarree was bij minder dan de helft van de
patiënten een opvallend symptoom. Per bedrijf waren meestal slechts één of enkele
runderen klinisch ziek en overwegend jonge dieren werden aangetast. Veelal betrof
het dieren die ongeveer twee weken tevoren waren aangekocht, soms vermeldde de
ananmcse alleen een transport.

Er werd een drietal virussen geïsoleerd, waarvan er twee wat uitgebreider werden
onderzocht; onder meer door vergelijking met een stam van Amerikaanse herkomst.
De infectie is regelmatig met citraatbloed op gevoelige runderen over te brengen,
en hoewel twee van de Nederlandse stammen in weefselcultuur aantoonbaar zijn,
gaf eerstgenoemde methode tot nu toe vaker resultaten bij pogingen de smetstof uit
runderen te isoleren. Het virus werd geïnactiveerd door chloroform en aether en
passeerde filters met een poriediameter van 100 mfi.

Tussen één van de cytopathogene Nederlandse stammen en het Amerikaanse
Oregonvirus leken geringe verschillen in antigeenstructuur te bestaan. Of hieraan
enige praktische betekenis moet worden toegekend is niet duidelijk. Twee weken

na infectie waren in het serum van reconvalescente runderen neutraliserende anti-
stoffen aan te tonen. Deze blijven lang, vermoedelijk het gehele leven, aantoonbaar.
Van een groep van 100 slachtrunderen waren er 80 serologisch positief, bij kalveren
werd een lager percentage gevonden.

Positieve serumtiters werden ook aangetroffen bij dieren op fokbedrijven, waar nooit
klinische verschijnselen die op een virusdiarree-infectie zouden kunnen wijzen, waren
gezien. Herhaaldelijk werd waargenomen, dat van een bepaalde groep runderen,
die alle gedurende het gehele leven op één bedrijf waren geweest, er slechts enkele
serologisch positief waren. Dit suggereert, dat de infectie wel eens minder besmet-
telijk zou kunnen zijn, dan oorspronkelijk werd aangenomen.

Er wordt een viertal recente praktijkgevallen beschreven, waarin door virusisolatie
of serologisch onderzoek de klinische diagnose kon worden bevestigd. In één geval
werd behalve virusdiarree ook een para-influenza type 3 infectie aangetroffen.
Verder onderzoek met betrekking tot de transmissie van de infectie en aangaande
de economische betekenis ervan is nodig. Dit zal o.m. aan de hand van de praktijk
dienen te geschieden.

The authors report on some fifty outbreaks of virus diarrhea observed in cattle in the
Netherlands.

In many instances the laboratory was called in only because the presence of foot-
and-mouth disease was suspected.

Generally only one or a few animals were clinically ill and young stock was mainly

affected. In more than 50% of the outbreaks the cattle involved had been marketed

Three virus strains were isolated. Two of them were investigated more extensively,

Two of these three Dutch strains arc cytopathogenic, but so far inoculation into
susceptible cattle was found tot be superior to tissue culture as a method for the
detection of virus in material derived from animals.

The virus is inactivated by chloroform and ether and will pass filters with an
average pore diameter of 100 m/j..

Slight antigenic differences were found between the Oregon strain and at least one
of the Dutch cytopathogenic strains, but it is doubtful whether these differences
have any practical significance.

Sera of convalescent catde contain neutralizing antibodies two weeks after infection.
These probably persist throughout life.

From a group of a hundred cattle slaughtered at the .Amsterdam abatton-, 80 were
found to be serologically positive. In a group of 50 calves the incidcnce was 16%.
Neutralizing antibodies were also found in serum samples obtained from breeding
farms where the disease was not known to have occurred. Positive sera were
repeatedly found in only a few of a group of animals that had been kept together
on the same farm during their entire lives. This suggests that the infection might be
less contagious than was originally presumed.

In four recent field outbreaks a clinical diagnosis could be confirmed by virus
isolation or serological means.

In one instance a para-influenza type 3 virus infection was found to coincide with a
virus diarrhea outbreak.

Further work on the transmission of the disease and its economical importance
seems indicated.

Se basant sur des données cliniques ct pathologiques les auteurs ont reconnu une
cinquantaine de cas de diarrhee a virus.

Dans la plupart des cas, l\'aide du laboratoire était demandé parce qu\'on suspectait
la présence dc la fièvre aphteuse.

Probablement pour cette raisonne stomatite était observé chcz la plupart des individus
affectés. La diarrhée n\'était constatée que dans une minorité des animaux malades.
Le plus souvent un ou deux bovins par ferme étaient cliniquement malades, en
général des jeunes animaux.

Fréquemment il \'s agissait d\'animaux qui avaient été achetés dix à quinze jours
auparavant, parfois l\'anamnèse ne mentionnait qu\'un transport.

Trois souches de virus furent isolées, dont deux furent examinées plus en détail,
notamment à l\'aide d\'une comparaison avec la souche américaine Oregon.
Dc ces trois souches deux se montraient cytopathogènes mais la méthode la plus
sensible pour la détection du virus était l\'injcction du material provenant des
animaux suspects dans des veaux susceptibles.

Le virus est inactivé par du chloroforme et de l\'éther et il passe des filtres dont les
pores ont un diamètre de 100 m^.

Des différences antigéniqucs semblent exister entre l\'une des souches cytopathogènes et
le virus Oregon. Il n\'est pas clair quelle importance pratique il y faut attacher.
Quinze jours après l\'infection il est possible de démontrer dans le scrum de bovins des
anticorps neutralisants, qui continuent à être décelables, probablement durant toute la
vie. D\'un groupe 100 bovins d\'abattage 80 étaient sérologiquement positifs, chcz 50
veaux on ne constata que 8 positifs.

Une sérologie positive était trouvée également chez des animaux dans des fermes
d\'élevage, chez lesquels on n\'avait jamais constaté des signes cliniques faisant penser
à une diarrhée à virus.

A plusieurs reprises on observa dans des bovins, qui avaient été dans une même ferme
pendant toute leur vie, seulement une minorité qui s\'avérait seropositive. Ceci rend
probable que l\'infection pourrait être moins contagieuse que l\'on ne crût à l\'origine.
Dans quatre cas récents on put affirmer la diagnostique clinique à l\'aide d\'une
isolation de virus ou dc l\'examen sérologiquc.

Une fois on constata à part la diarrhée à virus également une infection par le virus
para-influenza type 3.

Des recherches plus amples concernant la transmission de l\'infection et sur l\'impor-
tance économique semblent indiquées.

In über 50 Ausbrüchen wurde auf grund der klinischen und pathologischen Befunde
bei Rindern Virusdiarrhöe diagnostiziert.

Öfters wurde das Labor nur eingeschaltet weil ein Maul- und Klauenseuchevcrdacht
bestand. Wahrscheinlich war deshalb in mehr als 90% der Fälle Stomatitis ein
auffallendes Symptom. Meistens erkrankten nur einzelne Tiere, Jungvieh war am
häufigsten betroffen. In mehr als 50% der Ausbrüche waren die erkrankten Tiere
etwa zwei Wochen vor dem Krankheitsbcfall transportiert worden.
Er wurden drei Virusstämme isoliert. Zwei davon wurden weiter untersucht, u..A.
durch einen Vergleich mit dem .Amerikanischen Oregonstamm. Zwei der Hollän-
dischen Stämme sind zytopathogen. Zum \\\'irusnachwcis zeigte sich bi.sher die Uber-
tragung auf empfindlichen Rindern dem Gcwcbekulturverfahren überlegen.
Das Virus wird durch Chloroform und Aether inaktiviert und passiert Filter mit
einem Porendurchmesser von 100 m^,,.

Zwischen dem Oregonvirus und einer der isolierten zytopathogenen Viren wurde
geringfügige Antigcnunterschiedc gefunden. Es ist aber zweifelhaft ob diese von
praktischer Bedeutung sind.

In Seren von künstlich infizierten Rindern wurden zwei Wochen nach der Infection
neutralisierende Antikörper nachgewiesen. Diese persistieren wahrscheinlich während
des ganzen Lebens.

waren achtzig serologisch positiv, dagegen von fünfzig zwei bis sechs Monate alten
Kälbern acht.

Neutralisierende Antikörper wurden auch gefunden in Seruniproben von Zuchtbc-
trieben wo die Krankheit niemals diagnostiziert wurde. Positive Befunde wurden
wiederholt gemacht bei vereinzelten Tieren aus Gruppen die das ganze Leben
zusammen auf demselben Betrieb verbracht hatten. Die Krankheit könnte deshalb
weniger Ansteckungsfähig sein als ursprünglich vermutet wurde.

Es werden vier Krankheitsfälle beschrieben in denen die klinische Diagnose entweder
durch Virusisolierung oder durch Antikörpernachweis bestätigt werden konnte.
In einem Fall wurde neben virusdiarrhöe auch eine Para-influenza Infektion diagno-
stiziert.

Weitere Untersuchungen über die Virusübertragung und über die wirtschaftlichen
Bedeutung der Krankheit sind erwünscht.

Los autores ve!an una cincuentena de casos de enfermedad en genado vacuno, en
que se hacîa la diagnosis de diarrea de virus a base de datos cHnicos y patolôgicos. \'
En general se pensaba primeramente en aftosis. En mâs de 907e de los casos habia
una stomatitis. La diarrea era un sîntoma marcado en menos de la mitad de los
enfermes.

Por granja comûnmente cran solo una o unas vacas clînicamente enfermas y
principalmente cran animales jôvenes. En la mayoria de las veces se tratraba de
animales que se habian comprado aproximadamente dos semanas antes, a veces la
anamnesis solo hacîa menciôn de un transporte. Se aislaban tres viruses, de que se
examinaban dos un poco mâs detalladamentc ; entre mâs por comprobaciôn con una
cepa de origen americano.

Regularmente se podîa comunicar la infecciôn en vacas sensibles con sangre de
citrato y bien que se pudieran mostrar dos de las cepas holandeses en cultura de
tejido, el método primeramente llamado hasta ahora daba mâs veces resultados
positives en esfuerzos de aislar el virus del granado vacuno.

El virus se mactivabaa por cloroformo y cter y pasa por filtros con un diametro de
poros de 100 m^ii.

Entre una de las cepas citopatôgenas holandeses y cl virus-Oregon americano
pareicia de existir pequenas diferencias en estructura de antigeno. No es evidente si
se debe dar una significaciôn practica a esto.

Dos semanas después de la infecciôn se pueden mostrar anticuerpos neutralizantes en
el suero de vacas rcconvalecientes. Se pueden mostrar estos largo tiempo, probabil-
mente toda la vida. De un grupo de 100 vacas para matar habîa 80 serolôgicamente
positivas, en terneros se cncontraba un porcentaja mâs bajo.

También se encontraban tîtulos de suero positives en animales en granjas de cria,
donde no se habian visto nunca sintomas clînicos que podrian indicar una diarrea
de virus. A menudo se observaban que sôlo habia unas vacas serolôgicamente positivas
de un cierto grupo de vacas que todas habîan estado en una sola granja durante tcKla
la vida. Esto sugicre que la infecciôn pudiera ser menos contagiosa que no se aceptaba
originalmente.

Se describcn cuarto casos de practica, en que se podia confirmar la diagnosis cliniea
por aislamiento del virus o examen serolôgico. En un caso se cncontraba ademâs de
diarrea de virus también una infecciôn de para-influenza tiplo 3.
Es necesario que haya un examen mâs detallado en cuanto to la transmissiôn de la
infecciôn y en cuanto a la significaciôn econômica. Habra que hacer esto entre mâs a
base de la practica.

Baker, J. A., York, Ch. J., Gillespie J. H. and Mitchell G.B. : Virus
diarrhea in cattle. Am. J. Vet. Res., 15, 525 (1954).

Borgen, H. C. und D i n t e r, Z.: Mucosal disease in Dänemark. Nord. VetMed.,
13, 644, (1961).

B e c k e n h a u e r, W. H., B r o w n, A. L., L i d o 1 p h, A. A. and N o r d e n C. J.:
Immunization of swine against hog cholera with a bovine enterovirus. Vet. Med.,
56, 103, (1961).

Coggins, L., Gillespie, J. H., R o b s o n, D. S., Thompson, J. D.,
Philips, W. v., W a g n e r, W. C. and Baker, J. A.: Attenuation of virus
diarrhea virus (strain Oregon C24V) for vaccine purposes. Cornell Vet., 51, 539,
(1961).

Darbyshire, J. H.: A serological relationship between swine fever and mucosal
disease of cattle. Vet. Ree., 72, 33, (I960).

Darbyshire, J. H.: Agar-gel diffusion studies with a mucosal disease of cattle.
II. .\\ serological relationship between a mucosal disease and swine fever. Res.
Vet. Sei., 3, 125, (1962).

D i n t e r, Z., et B a k o s, K.: Virus associés ä la maladie respiratoire aiguë et ä
rentérite des bovins en Suède. Bull. O.I.E., 56, 35, (1961a).

D i n t e r, Z., und B a k o s, K.: Studien über die Ätiologie der sogenannten Umeä-
Krankheit. Arch. exp. vet. Med., 15, 216, (1961b).

D i n t e r, Z., Hansen, H. J. und R o n é u s, O.: Untersuchungen über Mucosal
Disease. I. Isolierung und Identifizierung des Virus der Virusdiarrhöe. Zb.
VetMed. 9, 739 (1962).

Dow, G., J a r r e t t, W. F. H. and M c I n t y r e, W. S. M.: A disease of cattle
in Britain resembling the virusdiarrhea mucosal disease complex. Vet. Ree., 68,
620, (1956).

Gillespie, J. H. and Baker, J. A.: Studies on virus diarrhea. Cornell Vet.,
49, 439, (1959).

G i 1 1 e s p i e, J. H., B a k c r, J. A. and McEnteeK. :A cytopathogenic strain of
virus diarrhea virus. Cornell Vet. 50, 73, (1960a).

Gillespie, J. H., Coggins, L., Thompson, J. and Baker, J. A.:
Comparison by neutralization tests of strains of virus isolated from virus diarrhea
and mucosal disease. Cornell Vet., 51, 155, (1960b).

Hermodsson, S. and D i n t e r, Z.: Properties of bovine virus diarrhea virus.
Nature, 194, 893, (1962).

H u c k, R. A.: Some recendy isolated viruses from cattle. Vet. Bull., 32, 493, (1962).

Kniazeff, A. J. and Pritchard, W. R.: Antigenic relationships in the bovine
viral diarrhea — mucosal disease complex. Proc. 64th. Annual Meeting, U.S.
Livestock San. Ass., p. 344, (1960).

Kniazeff, A. J., Huck, R. A., J a r r e t t, W. F. H., Pritchard, W. R.,
Ramsey, F. K., Schipper, J. A. S t ö b e r, M. and L i e s z, B.; Relation-
ship of some bovine viral diarrhoca-mucosal disease viruses from the U.S., Great
Britain and West Germany. Vet. Ree., 73, 768, (1961).

Ku m a g a i, T., M o r i m o t o, T., S h i m i z u, T. and SasaharaJ.: Antigenic
relationship between hog cholera virus and bovine viral diarrhea virus as revealed
by cross neutralization. Nat. Inst, of Animal Health Quarterly, 2, 201, (1962).

Lee, K. M. and G i 1 1 e s p i e, J. H.: Propagation of virus diarrhea virus of cattle
in tissue culture. Am. J. vet. Res., 18, 952 (1957).

M a d i n, S. H., A n d r i e s e, P. C. and Darby, N. B.: The in vitro cultivation
of tissues of domestic and laboratory animals. Am. J. vet. Res., 18, 932, (1957).

Newberne, J. W., Robinson, V. B. and Alter, M. L.: Incidence of in-
fectious bovine rhinotracheitis and bovine virus diarrhea. Vet. Med., 56, 395,
(1961).

N O i c e, F. and Schipper, J. A.: Isolation of mucosal disease virus in tissue
cultures in mixture 199 (Morgan, Morton and Parker). Proc. Soc. exp. Biol
Med. 100, 84, (1959).

Ol af son. P., Mc. C a 1 1 u tn, A. D. and Fox, F. H.: .An apparently new trans-
missible disease of cattlc. Cornell Vet., 36, 205, (1946).

P r i t c h a r d, W. R., C a r 1 s o n, R. G., M o s c s, H. E. and B u n n e 1 1 T a y 1 o r,
D.E.; Virus diarrhea and mucosal disease. Proc. 59th Annual Meeting U.S.
Livestock San. Ass. p. 173, (1955).

Pr t c h a r d, W. R.: The mucosal diseases of cattlc. Epizootiology, symptomatology
and experimental studies. Proc. Am. vet. med. Ass., p. 37, (1955).

Pritchard, W. R., Taylor, D. B., Moses, H. E. and Doyle, S. P.:
Transmissible disease affecting the nuicosac of cattlc. /. Am. vet. med. Ass., 128,
1, (1956).

Pritchard, W. R. and Carlson, R. G.: \\\'irus diarrhea in cattlc. ]. Am. vet.
med. Ass., 130, 383, (1957).

Ramsey, F. K. and C h i v e r s, W. H.: Mucosal disease of cattle. N. Am. Vet.,
34, 629, (1953).

Ramsey, F. K.: Pathology of a mucosal disease of cattle. Monograph Iowa State
Coll., (1956).

R c i n d e r s, J. S.: N\'irusdiarrce bij runderen. Tijdschr. diergeneesk. 84, 81, (1959).

Robson, D. S., Gillespie, J. H. and Baker, J. A.: The neutralization test
as an indicator of immunity to virus diarrhea. Cornell Vet. 50, 503, (1960).

Schipper, J. A. and N o i c c, F.: Intraherd transmission of mucosal disease.
Vet. Med., 54, 442, (1959).

S c i b o 1 d, H. R.: The pathology of mucosal disease in .Alabama. ]. Arn. vet. med.
Ass. 128, 21, (1956).

S t Ö b e r, M.: Die klinische Seite der sogenannten „Mucosal Disease" Schlcini-
hautkrankheit des Rindes. Dtsch. tierärztl. Wschr. 66, 582, (1959).

Taylor, D. O. N., Gustafson, D. P. and C 1 a f 1 i n, R. M.: Properties of
some viruses of the mucosal disease-virus diarrhea complex. Am. ]. vet. Res., 2-1,
143, (1963).

U n d e r d a h 1, D. R.^ Grace, O. D., H o e r 1 e i n, .A. B.: Cultivation in tissue
culture of cytopathogenic agents from bovine mucosal disease. Proc. Soc. exp.
Biol. Med., 94, 795., (1957).

Wheat, J. D., M c K e r c h e r, D. G. and York, C, J., (1954); geciteerd naar
Huck, R. A., (1962).

York, C. J., Romer, S. F. and Mac Lean, G. J.: Evaluation of vaccines for
virus diarrhea of cattle. Proc. 64th. Annual Meeting U.S. Livestock San. Ass.
p. 339, (I960).

Weidegrassen in Suriname worden geregeld aangevreten door rupsen: de meest
voorkomende soorten zijn Lnphygama jrugiperda en Mods latipes ~ M. repanda.
Lukuntu gras (Ischaemum timorense) en Para gras (Brachiaria purpurascens) zijn
het aantrekkelijkst, maar verschillende andere grassen kunnen ook aangevallen
worden.

Een rupsenbevolking die groter is dan 1 miljoen/ha betekent een ernstige bedreiging.
Er werd ontdekt, dat rupsen 67% van hun levend gewicht per dag opeten: het
gewicht van hun uitwerpselen was 39% van htm levend gewicht, Bcspuiting met
aldrin in een verhouding van 0,4 kg,\'ha („active iirinciple") in 100 - 120 liter water
gaf voldoende bescherming.

Het vee moet uit de bespoten weiden worden gehouden tot 3 weken na de be-
handeling.

Het reactievermogen van het proefdier wordt niet alleen bepaald door
zijn genetisch vastgelegde eigenschappen. De factoren die samen het milieu
vormen waarin het dier leeft, hebben eveneens invloed op het reactie-
vermogen van het dier; zij hebben immers hun effect op de mate van ver-
wezenlijking van de erfelijk vastgelegde mogelijkheden, dat wil zeggen op
de gezondheidsgraad van het dier.

Het milieu van het proefdier wordt voor een niet onbelangrijk deel be-
paald door symbiontisch en parasitair levende (micro)organismen; hun in-
vloed kwam echter al bij de bespreking van de gezondheidsgraad ter
sprake.

Daarom zullen hier vooral de voeding en de huisvesting als milieu-bepalen-
de factoren behandeld worden. Pas wanneer ook de variabiliteit hiervan
uitgeschakeld of gereduceerd kan worden, is het mogelijk constante en
optimale proefomstandigheden te verkrijgen,

Welke eisen aan de voeding gesteld moeten worden werd onder andere
door Carlson, (1943) geformuleerd. Hij beschreef het optimale dieet
als

"that kind and quantity of food which permits and promotes optimum growth,
optimum performance of all biologic functions, optimum resistance to disease,
optimum conservation of the factors of safety and powers of repair and optimum
length of life with optimum efficiency within the framework of hereditary poten-
tialities of the individual and the species".
Kort samengevat moet het dieet dus zo zijn, dat het de meest economische
produktie van de meest geschikte dieren mogelijk maakt.
Pas in de laatste jaren is de belangstelling voor het voedsel voor laborato-
riumdieren opgebloeid. Po i ley en Jay (1960) hebben waarschijnlijk
gelijk als zij stellen, dat het de enorme groei van het gebruik van proef-
dieren is geweest die verantwoordelijk is voor de plaats vindende verande-
ringen en met name voor de overgang van gemengd graan of meel naar
samengeperste of gebakken voeders. De aankoop en opslag van grondstof-
fen en de toebereiding van gemengd graan als voedsel vragen zodra het
aantal te verzorgen dieren enige omvang aanneemt zoveel tijd, ruimte en
technische voorzieningen, dat een geregelde afname van een gemakkelijk

1 De delen I, II en III van dit artikel treft men aan op pag. 129, 20.\'5 en
269 van dit tijdschrift.

Parts I, II and II of this article arc published resp, on page 129, 205 and
269 of this periodical,

2 w, J, I, van dcr Gulden en Dr, M. J. Dobbelaar: resp. adj, directeur en
directeur van het Centraal Dierenlaboratorium van dc medische faculteit van
de Katholieke Universiteit te Nijmegen; Kapittelweg 52,

te verstrekken en goed houdbaar produkt van de industrie verre te pre-
fereren is.

Tegehjkertijd echter groeide door liet intensiever werken rnet proefdieren
de belangstelling voor deze dieren zelf; zo werd ook steeds duidelijker, dat
de voeding een factor is, die evenals de andere omgevingsfactoren, invloed
heeft op de geschiktheid van het dier als proefobject. Het is duidelijk ge-
worden, dat de pellets — al hebben zij grote praktische voordelen — even-
als gemengd meel een nadeel hebben. Daar het de bedoeling is ze zonder
toevoeging gedurende het gehele leven aan proefdieren te verstrekken,
worden aan de samenstelling ervan veel hogere eisen gesteld dan aan
gemengd graan; de pellets ontnemen het dier immers de kans zijn in-
stinctieve voorkeur te laten gelden voor bepaalde componenten, een
voorkeur waarvan men wel aanneemt dat hij deficienties bij het dier voor-
komen kan. Voor het samenstellen van een goede pellet is dus een veel
uitgebreidere kennis nodig van de behoeften van het dier.
Dat samengeperste voeders andere resultaten geven dan graanmengsels
van dezelfde samenstelling is bovendien niet alleen het gevolg van het feit
dat de dieren hun voorkeur niet meer kunnen laten gelden; bij het
samenpersen treden er veranderingen en reacties op die er de oorzaak
van zijn, dat het pellet een andere samenstelling en een andere voedings-
waarde heeft dan de som van de voedingswaarden van de samenstellende
delen zou doen verwachten.

De kennis van de behoeften van de verschillende proefdiersoorten is te
klem om de waarde van een dieet met de hulp van voedernormen en
tabellen aangaande de samenstelling en de voedingswaarde van voeder-
middelen te kunnen bepalen. De enige mogelijkheid om de doeltreffend-
heid van de vele reeds bestaande diëten of van nieuw te produceren voe-
ders te onderzoeken ligt voorlopig nog in het verrichten van vergelijkende
onderzoekingen op meerdere generaties van proefdieren. Naar de mening
van Kile (1960) worden echter niet alle nieuwe in de handel gebrachte
voeders aan zulke proeven onderworpen; soms zou er zelfs alleen maar
een verandering van het etiket op de verpakking hebben plaats gevonden.
B r o c k en VV i 1 k (1961) wijzen er op, dat bij de beoordeling van de ver-
schillende voeders uniforme criteria gebruikt moeten worden als een
reële vergelijking mogelijk wil zijn. Verschillen in de huisvesting kunnen
namelijk tot uiteenlopende resultaten met eenzelfde dieet leiden. Zo blijkt
- - om slechts een enkele waarneming aan te halen — dat het riboflavine-
gebruik door de hond afhankelijk is van de omgevingstemperatuur, en
dat een belichtingsschema dat de vruchtbaarheid ongunstig beïnvloedt,
door bepaalde voedingsstoffen gecompenseerd wordt (Worden 1953).

Daar niet alleen de huisvestingsomstandigheden waaronder een dieet be-
proefd werd, als ze al vermeld worden, in de praktijk nooit geheel zullen
overeenstemmen met de omstandigheden waaronder de gebruiker zijn
dieren huisvest, maar bovendien de verschillende stammen van dieren
uiteenlopende behoeften hebben, lijkt het voor grotere instellingen met
een eigen vermeerderingsafdeling lonend te zijn de verschillende in de
handel verkrijgbare diëten in het eigen laboratorium te beproeven.
Voor de laboratoriumdieren kent men veel minder de verschillen tussen
opfokvoeders, produktievoeders en onderhoudsvoeders zoals die voor de
landbouwhuisdieren algemeen worden toegepast.

De kleine proefdieren zijn bijzonder snel volwassen en in een vernieerde-
ringsbedrijf al kort daarna in produktie. Daar iedere verandering van voer
nieuwe aanpassingen van het lichaam vraagt, die alleen door een voor-
zichtige overschakeling van het ene dieet op het andere opgevangen kun-
nen worden, lijkt een eigen dieet voor elke leeftijdsfase voor deze dieren
weinig wenselijk te zijn.

Voor die instituten die hun dieren van een vermeerderingsbedrijf betrek-
ken om ze slechts een vrij korte tijd in het eigen laboratorium te huis-
vesten, kan het om de aanpassingsmoeilijkheclen zo klein mogelijk te
maken in een aantal gevallen aantrekkelijk zijn het dieet aan te passen
aan dat van de leverancier van de dieren.

Als PI ou vi er (1957) zijn visie geeft op een ideaal voer is een van zijn
wensen, dat het voor zoveel mogelijk verschillende diersoorten en in ieder
geval voor de verschillende stanmien binnen een soort gebruikt kan wor-
den.

Ongetwijfeld zou het veel voordelen hebben als dit ideaal te verwezen-
lijken was; het totale contingent proefdiervoeder dat door de verschillende
industrieën vervaardigd wordt, heeft nauwelijks betekenis als het verge-
leken wordt met de omvang van de produktie van voeders voor land-
bouwhuisdieren. Daar de houdbaarheid van pellets slechts enkele weken
bedraagt, hoewel hun vrijwel gelijk blijvend uiterlijk geen grote verande-
ringen in voedingswaarde doet vermoeden (L a n e-P e t t e r, 1961) is de
industrie verplicht oni telkens kleine partijen van de verschillende voe-
dersoorten te vervaardigen. De produktie van grotere hoeveelheden, die
mogelijk zou zijn als het voer voor veel diersoorten geschikt was, zou eco-
nomische voordelen leveren.

Er bestaan echter zelfs tussen de verschillende stammen van een soort
uiteenlopende behoeften aan voedingsmiddelen; iets wat niet zo vreemd
is, daar de stammen juist om hun verschillen in biologische eigenschappen
aangehouden worden. Het lijkt mogelijk te zijn bij de samenstelling van
een dieet rekening te houden met de stammen die de grootste behoefte
hebben aan de verschillende ingrediënten. Het blijkt echter, dat niet al-
leen een tekort maar ook een overvloed van eiwitten of vetten een rem-
mende invloed op de produktie van fokdieren kunnen hebben (H o a g en
Dickie, 1962).

Bovendien moet men rekening houden met het feit, dat de uniformiteit
van proefdieren groter is onder uniforme optimale omstandigheden dan
in een even uniforme maar ongunstige omgeving.

Toch kan door een samenwerking van meerdere afnemers en een pro-
ducent de omvang van de contingenten van iedere te leveren voersoort
zo groot worden, dat een wetenschappelijk en technisch verantwoorde
produktie ook economisch mogelijk wordt. Zulk een samenwerking zou
eveneens goede resultaten kunnen afwerpen waar het gaat om bijzondere
eisen die juist aan proefdiervoeders gesteld moeten worden. De wens dat
alle proefdiervoeders vrij zijn van erkend pathogene organismen kan al-
leen vervuld worden als er in overleg te bepalen eisen worden gesteld aan
de herkomst, de opslag en de verwerking van de grondstoffen en de op-
slag, verpakking en het vervoer van het produkt. Bij een goede samen-
werking tussen verschillende afnemers zal het ook gemakkelijker zijn een
producent bereid te vinden speciale apparatuur aan te schaffen die nodig
is voor het vervaardigen van een geheel kiemvrij voer.

Een speciaal probleem vormt de uniformiteit van het dieet. P 1 o u v i e r s
zorg gaat hier vooral naar uit. Hij beschrijft hoe er niet alleen steeds weer
economische motieven zullen zijn die de producent er toe kunnen be-
wegen de samenstelling van zijn produkten te laten variëren met de fluc-
tuaties in de grondstoffenprijzen.

Daarnaast zullen ook de grondstoffen van seizoen tot seizoen in hun sa-
menstelling wisselen, een moeilijkheid die gelukkig ten dele te ondervan-
gen is door een groter aantal grondstoffen te gebruiken dan schijnbaar
noodzakelijk is. Aan het uitbreiden van het aantal te gebruiken grond-
stoffen kleeft echter ook een gevaar; van steeds meer voedingsstoffen
wordt ontdekt dat zij een farmacologische werking hebben. Alfalfagras
bevat op oestrogeen gelijkende stoffen (A d 1 e r, 1962) en verschillende
peulvruchten — om maar enkele voorbeelden te noemen — hebben in-
vloed op de bloedstolling (De Vries et all, 1962).

Het gaat echter ook P 1 o u v i e r niet alleen om de continuïteit van een
dieet. Er zou een uniformiteit dienen te bestaan in de samenstelling van
het voedsel dat op alle laboratoria ter wereld wordt aangeboden, omdat
ook deze omgevingsfactor de vergelijkbaarheid van de proefuitkomsten
beïnvloedt. Voorlopig zijn er verschillende faktoren die de toepassing van
zulk een mondiaal recept in de weg staan. Het belangrijkste daarvan is
dat gewassen onder verschillende klimatologische omstandigheden ge-
teeld, vruchten voort zullen brengen met uiteenlopende voedingswaarde.
Op economische motieven zal men vaak bij voorkeur gebruik maken van
die produkten die in eigen land gewonnen worden. Het best zou het ideaal
van de uniformiteit — mogelijk tevens de wensen van het pyrogeen vrij
en antigeen vrij zijn — van de voeders benaderd kunnen worden door
het samenstellen van diëten uit chemisch zuivere grondstoffen. Het is
echter afhankelijk van de wetenschappelijke en de technische ontwikke-
ling of zulke synthetische diëten ook anders dan in enkele onderzoekingen
met uiterst gemakkelijk te verstoren proefuitkomsten toegepast kunnen
worden.

De omgeving waarin laboratoriumdieren gehuisvest worden moet zo zijn,
dat de dieren daarin beschermd zijn tegen tal van ongewenste invloeden
die hun gezondheid bedreigen en daardoor invloed hebben op de imiformi-
teit van hun reactieveiniogen.

Over de optimale huisvesting van de verschilende proefdiersoorten zijn
weinig exacte gegevens bekend. Bijdragen als die van 15 a r k e m a (1961)
zijn schaars. De in de praktijk gerealiseerde oplossingen van het huis-
vestingsprobleem zijn meer het resultaat van gevoelens en overwegingen
dan van gedegen ervaring en gericht wetenschappelijk onderzoek (Bar-
k er, 1960).

Laboratoriumdieren zijn veelal ondergebracht in kooien. De grootte hier-
van moet zijn aangepast aan de behoeften van het er in te huisvesten
dier. Voor veel diersoorten bestaan echter nog geen betrouwbare gegevens
over de optimale bodemoppervlakte; ook de formule van Lane-Petter
(Schwentker, 1956) O = 0,7 G -H 6 VG, waarin G het gewicht in
grammen is van het te huisvesten dier en O de benodigde oppervlakte in
vierkante centimeters, geeft geen houvast. Het is namelijk slechts een
weergave van de correlatie van de in de praktijk toegepaste bodemopper-

vlakten, zoals die door Schwentker in tabellen zijn verzameld met
het gemiddelde gewicht van de verschillende diersoorten. In de formule
komt bovendien niet tot uiting dat fokkende dieren over meer ruimte
moeten beschikken dan voorraaddieren.

Naast de grootte heeft ook de vorm van de kooi en de aard van het ge-
bruikte materiaal betekenis, daar zij door him invloed op de ventilatie en
het warmte-isolerend vermogen — al is nog niet bekend in welke mate ■—
het klimaat binnen de kooi mede bepalen. Hoe weinig zekerheid in dit
opzicht ook bestaat over de meest ideale vorm en het meest geschikte ma-
teriaal, zeker is dat de uitvoering zo moet zijn, dat de dieren in de kooien
goed en gemakkelijk te inspecteren zijn en dat de kooien zelf afdoende
gereinigd kunnen worden. Ook zal de voorkeur uitgaan naar een kooi die
de verspreiding van ziekteverwekkers naar naburige kooien zoveel moge-
lijk belemmert en waarin de dieren zo weinig mogelijk met de faecaliën in
aanraking kunnen komen.

Al lopen bij de materiaalkeuze de opvattingen nog uiteen, zodat men
kooien kan zien van hout, zink, aluminium, verzinkt ijzer, roestvrij staal,
glas en — tegenwoordig zelfs steriliseerbare — plastics, toch zal verder
onderzoek de keuze ook om economische redenen steeds meer beperken.
Ook de levensduur van de kooien, die sterk afhankelijk is van het ge-
bruikte materiaal, is immers een belangrijke factor, evenals de praktische
hanteerbaarheid en de mogelijkheden tot stapeling gedurende de periode
dat de kooien niet in gebruik zijn.

Bij de keuze van de kooi zal eveneens rekening gehouden moeten worden
met de invloed die vorm en materiaal hebben op de tijd die voor de ver-
zorging van de dieren nodig is. Zo kan de tijd nodig voor het reinigen van
kooien verkort worden door het gebruiken van kooien met roosters, waar-
door het onderhoud voor een groot deel wordt teruggebracht tot het
schoon houden van de mestladen (een zeker zo belangrijk voordeel is
dat de dieren minder vaak met de hand aangepakt moeten worden) ter-
wijl het gebruik van zich automatisch reinigende mestladen cen verdere
tijdsbesparing betekent.

Ten slotte zijn ook de wijze waarop het voer kan worden toegediend, de
beperking van de mogelijkheid tot liesmetting van het voer met urine en
faeces en de wijze waarop drinkwater wordt verstrekt van betekenis. Het
feit dat het moeilijk is alle genoemde wensen tegelijkertijd te realiseren
en het ontbreken van objectieve gegevens maken het niet verwonderlijk
dat vele onderzoekers hun eigen kooi ontwerpen. Ongetwijfeld zou om
de invloed op de imiformiteit in reactievermogen van de dieren een opti-
male en vooral uniforme kooi van wezenlijk belang zijn, ook al omdat het
fokken van cen stam in een bepaald milieu in feite neer komt op het selec-
teren voor dat milieu (H i r s c h f e 1 d, 1958). Een reëel voordeel van een
gestandaardiseerde kooi is ook, dat door het terugbrengen van het aantal
typen en modellen de prijzen lager en de kooien mogelijk zelfs uit voor-
raad leverbaar zouden zijn.

Naast de kooien zijn ook de eigenschappen van het clierverblijf waarin zij
geplaatst worden van belang. Het dierverblijf moet de daarin onderge-
brachte dieren allereerst behouden voor insecten en wilde knaagdieren,
omdat dit ongedierte ofwel zelf parasitair kan zijn of parasitaire organis-
men binnen kan brengen. Ook moet de omgeving voor de dieren rustig

genoeg zijn, wat ook inhoudt dat de hinder die de dieren vooral van andere
soorten onder\\\'inden, zo beperkt mogelijk is (Kremer, 1956). Deze
werende functie houdt consequenties in voor het als barrière te gebruiken
materiaal maar ook voor de afwerking ervan en voor de wijze waarop
voorzieningen voor water, gas, elektriciteit en luchtverversing de wanden
van het dierverblijf doorbreken.

Bij een conventionele werkwijze is het niet te voorkomen, dat tal van
kiemen waaronder mogelijk pathogene met dieren, voer, strooisel en
kooien maar niet in de laatste plaats ook met personen in het dierverblijf
worden gebracht, waar de klimatologische omstandigheden bovendien een
vermeerdering van deze kiemen bevorderen. De bij de bouw en inrichting
van het dierverblijf gebruikte materialen moeten daarom gemakkelijk en
degelijk gereinigd en gedesinfecteerd kunnen worden en moeilijk toeganke-
lijke plaatsen moeten worden vermeden. Daar de reiniging van de dier-
verblijven meestal met het gebruik van veel water gepaard gaat, moeten
niet alleen de elektrische voorzieningen daarop berekend zijn, maar moet
ook voldoende aandacht worden geschonken aan de afvoermogelijkheid
van het water.

Het dierverblijf moet echter niet alleen vrij zijn van schadelijke organis-
men; de omgeving zoals die in de kooi bestaat is voor een groot deel af-
hankelijk van de klimatologische omstandigheden in het dierverblijf zelf.
Bij het reguleren van het klimaat moet aandacht geschonken worden aan
de gemiddelde waarden in het verblijf, maar eveneens is het belangrijk dat
seizoen- en dag- en nachtschommelingen worden vermeden, terwijl er
ook naar gestreefd moet worden dat de omstandigheden op alle plaatsen
binnen het dierverblijf gelijk zijn.

Bij de verlichting zal men daarom aandacht moeten schenken aan het
vinden van de juiste belichtingsduur, de regelmaat in de afwisseling van
lichte en donkere perioden, de sterkte en dc aard van de lichtbron en de
plaatsing ervan. De verlichting van het dierverblijf moet tevens voldoende
zijn voor de inspectie van en voor een hygiënische werkwijze in het dier-
verblijf, maar ook een goede observatie van de dieren in de kooien toe-
laten.

Om de luchtvochtigheid te beheersen en het dierverblijf te verwarmen,
maar vooral ook om genoeg doorstroming van frisse lucht in de dichtbe-
volkte dierverblijven te krijgen, is een kunstmatige ventilatie noodzakelijk.
Hiermee kan men bovendien onder- en overdrukken maken, niet alleen
om de algemene ruimten vrij te houden van de opvallende lucht die met
het houden van grotere aantallen dieren gepaard gaat, maar ook en
vooral om kruisinfecties te beperken. Door filtratie van de binnenkomende
lucht — wat geen technische problemen biedt — kunnen vliegende in-
secten en stof geweerd worden. Sterilisatie van de lucht is slechts nood-
zakelijk als men met volledige zekerheid iedere besmetting van de dieren
wil voorkomen of — ook al is er een directe afvoer naar buiten — als in
de af te voeren lucht mogelijk voor de mens zeer pathogene organismen
aanwezig zijn (Dolowy, 1961). Ook als de reeds eenmaal doorgevoerde
lucht gerecirculeerd wordt is sterilisatie ervan noodzakelijk; doorgaans zijn
de kosten en moeiten daaraan verbonden groter dan die welke gepaard
gaan met het gebruik van steeds verse buitenlucht (D a r 1 o w, 1961). Bij
het bepalen van de gewenste temperatuur van de in te blazen lucht is het
van belang rekening te houden met de isolatie van het dierverblijf ten

opzichte van de buitenwereld, niet de warmte die door de dieren gepro-
duceerd wordt, met de warmte die \\ rij komt bij het warmtetransport voor
luchtbehandeling, sterilisatoren en dergelijke en met het feit dat de tem-
peratuur in een alleen aan de bovenzijde open kooi 3-4° C hoger ligt dan
de kamertemperatuur.

Ten slotte zijn er enkele algemene praktische aspecten die zich doen gel-
den. De meest gewenste grootte van het dierverblijf is, meent men veelal,
die omvang die nog door één dierverzorger bediend kan worden (T h o r p,
1960). Voor de huisvesting van dieren in experiment heeft het echter
voordelen over grotere aantallen en kleinere dierverblijven te beschikken,
enerzijds om zo het risico te verkleinen dat meerdere experimenten van-
wege een ziekteuitbraak voortijdig afgebroken moeten worden en ander-
zijds om het klimaat aan de uiteenlopende soorten van proefdieren aan te
kunnen passen. Wat de vorm van het dierverblijf betreft kan worden op-
gemerkt, dat bij de verzorging voordelen heeft als het dierverblijf lang en
smal is en de kooien langs beide lange kanten geplaatst worden. Aangaan-
de inrichting kan worden gesteld, dat vooral de flexibiliteit van belang is,
vooral als de mogelijkheid bestaat dat de belangstelling voor de vele proef-
diersoorten kan wisselen.

Voor het goed functioneren van een aantal dierverblijven zijn nog ver-
schillende andere ruimten nodig. In feite maken de dierenverblijven
meestal niet meer dan ongeveer de helft van de nuttige vloeroppervlakte
uit.

Hoe kleiner het aantal dieren is dat in een dierexperimenteel gebouw is
ondergebracht, hoe meer ruimte relatief nodig is voor de hulpruimten
van het dierverblijf.

In de eerste plaats zijn hulpruimten nodig voor de ontvangst van binnen-
komende goederen en dieren. Deze mogen pas dan met al aanwezige
dieren direct of indirect in contact komen, wanneer gebleken is dat dit
geen gevaar voor infectie oplevert. Voor de dieren die uit de niet onder
wetenschappelijk toezicht staande handel betrokken worden (bijvoorbeeld
honden, katten en apen) is een quarantaine noodzakelijk. Wanneer de
dieren geleverd kunnen worden door bedrijven of laboratoria waar de ge-
zondheidszorg op eenzelfde peil staat als die van het laboratorium zelf
(of mogelijk zelfs beter is), kan deze quarantaine in een aantal gevallen
achterwege blijven. Belangrijk is wel dat dieren die van buiten komen,
steeds voldoende aanpassingstijd krijgen aan de nieuwe omstandigheden
voor zij in experiment gaan. In de quarantaine periode kunnen tevens bij
de dieren verschillende aandoeningen worden bestreden.
Ook goederen en vooral de voeders en het strooisel dienen afhankelijk van
de omstandigheden een controle en zo nodig een decontaminatie in een
aparte ruimte te ondergaan. Maar ook hier zou het evenals bij de dieren
tc prefereren zijn als de leverancier een gecontroleerd en goed verpakt
produkt kon leveren.

Naast de binnenkomende goederen en dieren, zijn het vooral ook de per-
sonen die gevaren voor de aanwezige dieren kunnen opleveren. Kleed-
ruimten voor degenen die belast zijn met de behandeling en verzorging
van de dieren zijn noodzakelijk; toch bestaat dit probleem ook voor de
experimentatoren. Bij het beperken van deze infectiemogelijkheden, ook
binnen een gebouw is dienstkleding die alleen op de afdeling gedragen
wordt, een hulpmiddel van betekenis.

Het is duidelijk, dat naast beperking van de infectie-mogelijkheden van
buitenaf er ook de mogelijkheid moet zijn de hygiëne in de proefdieren-
afdeling op peil te houden. Daarbij nemen schoonmaakruimten voor ste-
rilisatie en schoonmaak van kooien een belangrijke plaats in. De kooien-
u\'asmachines maken het in sommige gevallen mogelijk dit onderdeel van
de dierverzorging machinaal te laten gebeuren, waarbij de dierverzorger
zelf zich^ meer kan toeleggen op die arbeid waarvoor een scholing nood-
zakelijk is. De oppervlakte van de schoonmaakruimte moet groot zijn, ook
als er geen wasmachine staat; kooien waarin dieren gehuisvest kunnen
worden nemen veel plaats in, terwijl ze steeds in groepen die een dier-
verblijf gevuld hebben, vrij komen voor de schoonmaak. In deze ruimte
komt ook het probleem van de vuilafvoer aan de orde. Het is mogelijk
ter plaatse voorzieningen te treffen voor verbranding; men kan ook het
vuil in goed gesloten plastic zakken afvoeren. Infectieus materiaal moet
steeds eerst gesteriliseerd worden.

De ruimte voor de voederbereiding dient van de schoonmaakruimte ge-
scheiden te zijn, vooral wanneer geen voldoende isolatie van de afdeling
mogelijk is. In deze ruimte moeten ook het strooisel en de schone kooien
opgeslagen kunnen worden.

De in de laatste jaren in de handel gekomen „self sanitzing products" heb-
ben het besmettingsgevaar via het strooisel aanzienlijk gereduceerd; bo-
vendien voorkomen deze produkten de vorming van ammoniak uit de
urine, een niet te verwaarlozen voordeel bij de realisatie van de stap van
stal naar laboratorium.

In elke afdeling waar laboratoriumdieren gehuisvest zijn, moet ten slotte
plaats worden ingeruimd voor de behandeling der dieren, zowel ingrepen
in het kader van de experimenten als voor de verzorging. Ook hier moet
de hygiëne goed zijn door te voeren.

Hoe hoger de eisen zijn die gesteld worden aan de gezondheidsgraad van
de dieren, zoals dat het geval is bij SPF-dieren, des te intensiever zullen
ook de beschermende maatregelen moeten zijn. Men moet hier beschik-
ken over een in hygiënisch opzicht afdoende toevoermogelijkheid van
mensen en materiaal, al zal men ook aan een goed afgesteld en contro-
leerbaar klimaat in deze ruimten niet voorbij mogen gaan. De voor-
zieningen voor deze toevoer zullen zich direct bij de beschermende ruimten
gaan concentreren. De eisen die bij zulke projecten gerealiseerd worden
en die ook inderdaad tot belangrijke verbeteringen blijken te leiden, zul-
len ongetwijfeld een rol gaan spelen bij dc huisvesting van de normale la-
boratoriumdieren.

Wat de situering van een dierexperimentele afdeling betreft is het be-
langrijk, dat deze voor de experimentator gemakkelijk te bereiken is; het
voorraad- en fokgedcelte moet echter geïsoleerd zijn.

Ook moet aandacht worden besteed aan de moeilijkheden die de geluiden
van de honden geven en aan de aan- en afvoermogelijkheden van dieren
en materialen.

Vooral bij de opslag van materiaal is het vaak opvallend, dat de ruimte
hiervoor zeer spoedig veel te klein blijkt te zijn.

De voeding van laboratoriumdieren vraagt allereerst om verruiming van de kennis
van de behoeften aan voedingsmiddelen van de verschillende soorten en stammen

laboratoriumdieren. Ook de produktie van voeders levert echter moeilijkheden, voor-
al wat betreft het bereiken van betrouwbare mengresultaten en het vermijden van be-
smetting met pathogene microörganismen. Maar ook de constantheid van de samen-
stelling is een moeilijk te realiseren wens gezien de belangrijke schommelingen in de
samenstelling van op verschillende plaatsen geteelde gewassen. Nader onderzoek kan
de — ook economische — bruikbaarheid van synthetische diëten, die een oplossing
betekenen voor de variaties in de samenstelling en de moeilijkheden bij de sterilisatie,
aanmerkelijk vergroten.

De huisvesting van laboratoriumdieren vraagt om een nader onderzoek naar het opti-
male milieu, zoals bijvoorbeeld naar de benodigde bodemoppervlakte per dier bij de
verschillende diersoorten, naar bestudering van de meest gunstige vorm van de kooi;
in verband met ventilatie, isolatie en inspectie en naar een vergelijkend onderzoek
van de technisch-economische waarde van de beschikbare materialen. De voorzie-
ningen die bij de huisvesting van zogenaamde SPF-dieren worden gebruikt zullen
in de toekomst zeker ook hun weerslag hebben op die van het normale dierverblijf,
zowel ten aanzien van de hygiëne als van de constantheid van het klimaat. Ten aan-
zien van de bij de dierverblijven benodigde hulpruimten is het belangrijk na te gaan,
in hoever zij er toe bijdragen dat dieren en goederen en ook personen zonder ge-
vaar voor de reeds aanwezige dieren in de dierexperimentele afdeling worden binnen-
gevoerd. Ook een vergroting van de mogelijkheden tot arbeidsbesparing bij de ver-
zorging van de dieren moet worden nagestreefd.

Een nauwere samenwerking op nationaal en internationaal niveau tussen hen die bij
het dierexperiment betrokken zijn, zal — gezien de hoeveelheid van de problemen —
de waarde van het dierexperimentele onderzoek sterk ten goede komen.

To begin with, determining the diet of laboratory animals will necessitate a fuller
knowledge of the feed requirements of the various species and strains of laboratory
animals. Difficulties are also experienced in producing feeds, however, particularly
as regards obtaining reliable results in mixing and avoiding contamination by
pathogenic microorganisms. Ensuring a constant formula also is an ambition which
is difficult to fulfill in view of the marked variations in the composition of plants
grown in different places. More detailed research may considerably enhance the
usefulness (including the economic usefulness) of synthetic diets providing a solution
for the problem of the variations in composition and the difficulties met with in
sterilization.

The accomodation of laboratory animals calls for further study of the optimum
environment such as the area required for each animal of the various species, for
a study of the most satisfactory shape of the cage from the point of view of
ventilation, isolation and inspection, and for comparative investigation of the
technical and economic uses of the material available. The provisions made in
housing so-called SPF animals will undoubtedly also be reflected in the nonnal
accomodation of animals in the future, both as regards hygiene and constancy of
climate. As regards the subsidiary rooms required in housing the animals, the
extent to which these help to make it possible to bring animals and goods as well
as people into the experimental research department without any hazard to the
animals already present, will have to be examined.

Efforts should also be made to increase the number of laboursaving devices in
looking after the animals. In view of the large number of problems, closer co-
operation on a national and international plane will considerably enhance the
value of experimental research on animals.

La nourriture des animaux de laboratoire exige tout d\'abord un élargissement des
connaissances des besoins alimentaires des différentes espèces et souches d\'animaux
de laboratoire. La production d\'aliments cependant procure aussi des difficultés,
surtout celles d\'atteindre des résultats de mélange sûrs et d\'éviter l\'infection avec

des micro-organismes pathogènes. Le caractère constant dc la composition est égale-
ment un intérêt difficile à réaliser, vu les oscillations importantes dans la compo-
sition de végétaux cultivés en différents endroits. Des recherches plus poussées
pourront agrandir considérablement l\'utilité - - économique aussi — de régimes
alimentaires qui forment une solution pour le problème de la variation dans la
composition et des difficultés pendant la stérilisation.

Le logis des animaux de laboratoire demande des recherches plus amples afin de
trouver le milieu optimal, comme par exemple la surface du fond nécessaire par
animal des différentes espèces d\'animaux, afin d\'étudier la forme la plus favorable
de la cage à l\'égard de la ventilation, de l\'isolation et de l\'inspection et un examen
comparatif de la valeur technique et économique des matériaux disponibles. Les
installations dont on se sert pour le logement des soi-disants animaux-SPF auront
certainement à l\'avenir leur répercussion sur celles du logis d\'animal normal, tant
du point de vue de l\'hygiène que du caractère constant du climat. A l\'égard des
lieux auxiliaires auprès des logements des animaux, il importe de contrôler à quel
point ils contribuent à introduire des animaux, des objets, mais aussi des personnes,
sans danger pour les animaux déjà présents, dans le compartiment expérimental.
Il faudra aussi tendre à économiser le travail que comportent les soins à donner
aux animaux.

La valeur des recherches par expériences animales profitera, - - vu la quantité de
problèmes —, considérablement d\'une collaboration plus étroite sur le niveau
national et sur le niveau international entre ceux qui s\'occupent d\'expérimentations
avec des animaux.

Die Nahrung der \'Versuchstiere verlangt allererst eine grössere Kenntnis bezgl. der
Ernährungsbedürfnisse der verschiedenen Arten und Stämme. Auch die Futter-
produktion gibt bezgl. der Zusammenstellung von einwandfreiem Mengfutter Schwie-
rigkeiten. Auch ist Kontamination mit pathogenen Mikroorganismen zu vermeiden.
Aber auch die Unveränderlichkeit der Zusammenstellung ist, im Hinblick auf die
bedeutenden Schwankungen in der Zusammenstellung der Gewächse aus verschie-
denen Gegenden, ein schwer zu realisierender Wunsch. Nähere Untersuchung könnte

— auch in ökonomischer Hinsicht — die Brauchbarkeit synthetischer Diäten, zur
Lösung der Variationen in der Zusammenstellung und der Schwierigkeiten bei der
Sterilisation, bedeutend vergröszern.

Die Unterbringung der Versuchstiere verlangt an erster Stelle Kontrolle bezgl.
gesunder Behausung, z.B. benötigte Bodcnobcrflächc pro Tier der unterschiedlichen
Tierarten, günstiger Form des Käfigs im Verband mit der Ventilation, Isolierung und
Kontrolle und Vergleich des technisch-wirtschaftlichen Wertes der zur Verfügung
stehenden Materialien. Die Massnahmen die hei der Unterkunft von sogen. SPF-
tieren genommen werden, sollen in Zukunft auch ihre Rückwirkung auf die normale
Tierbehausung haben und zwar sowohl hinsichtlich der Hygiene, als auch der
Beständigkeit des Klimas. Bezüglich der neben der Tierbehausung benötigten Hilfs-
räume ist es wichtig nachzugehen, inwieweit sie dazu beitragen, dass Tiere und
Güter, aber auch Personen, ohne Gefahr für die anwesenden Tiere in der tier-
experimentellen Abteilung, ein- und ausgehen können. Auch muss bei der Versor-
gung der Tiere eine grössere Arbcitsersparung angestrebt werden.
Engere Zusammenarbeit auf nationalem und internationalem Niveau zwischen Allen,
die beim Tierexperiment bezogen sind, kann — angesichts der Menge der Probleme

La aliinentación de animales de laboratorio en primer lugar pide extensión del
conocimiento de las necesidades de alimentos de las diversas especies y estirpes de
animales de laboratorio. Sin embargo, la producción de piensos también procura
dificultades, sobre todo en cuanto al llegar resultados de tnezclar fiables y al evitar
de contaminación con micro-organismos patôgenos. Pero también la constancia de

la composición es un deseo que se puede realizar dificilmente, visto las fluetuaeiones
importantes en la composición de las végétales cultivadas en diverses lugares. Un
examen mâs detallado puede engrandecer notablemente la utilidad — también
econômica — de dietas sintéticas, que significan una solución para las variaciones
en la composición y las dificultades en la esterilización.

El alojamiento de los animales de laboratorio pide un examen mâs intensive del
ambiente optimal, como por ejemplo de la superficie del suelo necesaria por animal
en las diversas especies de animales, del estudio de la forma mâs favorable de la
jaula a propósito de la ventilación, la isolación y la inspección, y de un investigación
comparativa del valor técnico-económico de los materiales disponibles. Las provisio-
nes que se emplean en el alojamiento de los animales llamados S.P.F., en al porvenir
ciertamente tendrân también su repercusión sobre aquello del local de animales
regidares, tanto en cuanto a la higiena como a la constancia del clima. En cuanto
a los espacios auxiliares necesarios para les locales de animales es importante consi-
derar, en cuânto contribuyen que animales y géneros, pero también personas se
hacen entrar en la sección de experimentos con animales sin peligro para los ani-
inales que ya estân présentes. También hay que perseguir una amplicación de las
posibilidades para economia de trabajo en el cuidado de los animales.
Una cooperación mâs intima en nivel nacional y internacional entre ellos que
estân interesados en el experimento de animal, redundarâ en beneficie mucho el
valor del examen experimental con animales — visto la cantidad de les problemas.

A d 1 e r, J. IL: Anti-oestrogenetic activity in alfalfa. Vet. Ree., 74, 1148, (1962).
B a r k e m a, R. M.: Bijdrage tot de zootechniek met Mus musculus domesticus als

proefdier. Diss. Utrecht, 1961.
Barker, E. V.: Design and construction of animal quarters for medical education

and research. J. Med. Educ., 35, 15, (1960).
Brock, N. und W i 1 k, W.: Zur Ernährung der Laboratoriumstiere. Arzneim.

Forsch. (Drug Res.), 11, 1071, (1961).
Carlson, A. J. (1953): aangehaald in R. G. Warner: Nutrient requirements

of laboratory rat. Nat. Acad. Sei., Puhl. 990, 51, (1962).
D arl O w, H. M.: The provision of clean air. L.A.C. Coll. Papers, 10, 65, (1961).
D o 1 o w y, W. C. : Medical research laboratory of the University of Illinois. Proc.

Anirn. Care Panel, 11, 267, (196).
H i r s c h f e 1 d, W. K.: Large scale production. In: Ida symposion on Living ani-
mal material for biological research, Gif sur Yvette 1958, 93, Carshalton 1958.
H O a g, W. C. and Dickie, M. M. : Studies on the effect of various dietary pro-
tein fat levels on inbred laboratory mice. Proc. Anim. Care Panel, 12, 7, (1962).
Kile, J. C. Jr.: Comparison of mouse diets. Proc. Anim. Care Panel, 10, 197,
(1960).

Kremer, A. K. : Het houden van proefdieren. In: Infectieziekten van laboratorium

knaagdieren. Ned. Ver. voor Microbiol., 16, (1956).
L a n e-P c t t e r, W.: Provision of laboratory animals for research. .Amsterdam-
London (1961).

P 1 o u v i c r, L.: The standardization of diets. In: the UFAWyhandbook on the care

and management of laboratory animals, II ed., pag. 139, London, 1957.
P o i 1 e y, S. M. and Jay Jr., G. E.: Feeding large and vaired animal populations

at the National Institute of Health. Proc. Anim. Care Panel, 10, 201, (1960).
Schwentker, V.: Optimum cage sizes for rats. In: Anim. Care Panel (Sympo-
sion), Chicago 1956.
Thor p, W. T. S.: The design of animal quarters. J. Med. Educ., 35, 4, (1960).
V r i e s, S. I. d e, B r a a t-V a n S t r a a t e n, M. A. J. en O e y-M ü 1 1 e r, E. M. :
De invloed van enkele plantaardige producten op het fibrinolytisch proces. Ned.
Tijdschr. Geneesk., 106, 1840, (1962).
Worden, A. N. : The feeding and husbandry of laboratory animals. L.A.B. Coll.
Papers, 1, 25, (1953).

Proefnemingen mef Ph. 1503, een nieuw middel
voor de bestrijding van distomafose.

De bestrijding van distomatose bij schaap en rund is nog steeds niet op
een bevredigende wijze opgelost. Nadat oorspronkelijk het accent lag bij
het uitroeien van de tussengastheer, het slakje Lymnaea truncatula, helt
men tegenwoordig meer over naar een goede medicamenteuze behande-
ling van de gastheer zelf, waarbij dan ook de nodige aandacht aan weide-
hygiëne moet worden besteed.

Door uitvoerige bestudering van de levenscyclus en oecologie van de lever-
botslak (Over, 1963) en het onderzoek van verschillende thans ter be-
schikking staande chemotherapcutica (Dorsman, 1962) wordt er nu
naar gestreefd om schapen ten minste vier maal en runderen ten minste
twee maal per jaar te behandelen. De kans op de aanwezigheid van ge-
slachtsrijpe leverbotten en daardoor op het besmetten der weiden met
leverboteieren wordt dan tot een minimum beperkt.

Zolang de meest bruikbare middelen nog alléén maar werken tegen de
volwassen parasiet en de jonge stadia niet of weinig worden aangetast, is
het hierboven geschetste bestrijdingsschema voorlopig de beste methode
om de leverbotaantasting terug te dringen.

Beschikken wij eenmaal over therapeutica waarmede ook de jonge lever-
botten kunnen worden bestreden, dan zal het behandelingsschema wellicht
weer wijzigingen ondergaan.

Het is duidelijk, dat voor een bij distomatose te gebruiken middel drie
factoren van belang zijn:

le. de werkzaamheid (men moet voldoende zekerheid hebben dat
ook inderdaad alle volwassen parasieten door de behandeling worden
opgeruimd);

2e. de toxiciteit (er moet een voldoend grote marge bestaan tus-
sen therapeutische en letale dosis) en
3e. de al of niet gemakkei ij ke wijze van toediening (waar-
door immers in de praktijk wordt bepaald of men er ook regelmatig
gebruik van zal maken).
Na het onderzoek van Dorsman (1959, 1962) is het hexachlorofeen
(G-11) als tot nu toe meest actieve anti-leverbotstof in het middelpunt

1 Drs. J. J. Koopman en C. J. van Leeuwen, resp. dierenarts en hoofd-assistent
bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noordholland, Landbouw-
huis, Alkmaar.

2 Dr. W. Kruyt en Mej. E. J. van der Steen, resp. hoofd en assistente van de
Biol. Afd. der N.V. Nederlandsche Combinatie voor Chemische Industrie (N.V.
Amsterdamsche Chininefabriek), De Wittenkade 78, Amsterdam.

der belangstelling gekomen. Toepassing op ruime schaal vindt echter nog
niet plaats, mede als gevolg van incidenteel geconstateerde intoxicatie-
verschijnselen (o.a. Osinga, 1960) en tevens waarschijnlijk omdat de
meest effectieve toedieningsvorm voor schapen, een gesolubiliseerde op-
lossing (toegediend met een doseerapparaat) in de praktijk minder ge-
schikt is dan de tot nu toe gebruikte tetrachloorkoolstof-capsule.
Sinds een aantal jaren heeft men zich ook op het Research Laboratorium
van de N.V. Nederlandsche Combinatie voor Chemische Industrie (N.V.
Amsterdamsche Chininefabriek) bezig gehouden met het zoeken naar
chemotherapeutica voor het bestrijden van de leverbot.
Door uitvoerig onderzoek van een groot aantal nieuw gesynthetiseerde
verbindingen en vergelijking met hexachlorofeen als referentie-stof met be-
hulp van de rattentoets volgens L i e n e r t (1960) konden dosis-werkings-
curven worden bepaald. Met de methode van Litchfield en Wil-
coxon (1949) werden daaruit de EDsQ-waarden (dosering in mg/kg
die 50% der leverbotten doodt) afgeleid en door acute toxiciteitsbepalin-
gen bij de muis de LDsg-waarden (eveneens in mg/kg) van de betreffende
verbindingen berekend.

Op grond van deze informaties, waarvan de resultaten te zijner tijd zullen
worden gepubliceerd, heeft men op genoemd Laboratorium thans de be-
schikking over een aantal stoffen die werkzaam zijn tegen de leverbot.
Eén van deze verbindingen¹) leek door een betere therapeutische index
dan hexachlorofeen uitermate geschikt voor nader onderzoek in de prak-
tijk bij het behandelen van schapen en rimderen, die aan distomatose
lijden.

De vorm waarin dit middel is gebracht komt overeen met die van het be-
kende phenothiazine-broodje (staaftablet). Voor het behandelen van scha-
pen kan dus gebruik worden gemaakt van de gewone pillenschieter. Voor
runderen wordt het vereiste aantal staaftabletten eerst in water opgelost.
De toediening kan dan gemakkelijk plaats vinden met behulp van een fles
(dikwandige infusiefles van 500 ml). De werkzame stof wordt vlot ge-
resorbeerd en levert daarbij snel een hoge bloedspiegel.
Om aan een gemakkelijke toepassing in de praktijk tegemoet tc komen
is het gehalte aan werkzame stof zo gekozen, dat aan het schaap, bij een
gemiddeld gewicht van 50 kg, 1 exemplaar wordt toegediend en aan het
rund V/i exemplaar per 100 kg gewicht. De werkzame dosis is dan voor
het schaap equivalent met 20 mg/kg hexachlorofeen en voor het rund met
15 mg/kg hexachlorofeen.

Bij ernstige aantasting of wanneer de dieren tevens lijden aan een andere
ziekte is het aan te bevelen om een begindosis van de halve hoeveelheid
toe te dienen. Indien enige weken later klinische verbetering is ingetreden,
kan alsnog de normale behandeling worden toegepast.

1 Ph. 1503 of 2,2\'-methyleen-bis (3, 4, 6-trichlorophenol)-monophosphaat, waarvoor
inmiddels in Nederland en in een aantal andere landen octrooi werd aangevraagd.
Deze verbinding zal onder de naam „Hepadist" binnenkort in de handel worden
gebracht.

de praktijk te nemen, vonden wij Dr. W. D o r s m a n¹) bereid om bij een
16-tal schapen de werking van Ph. 1503 na te gaan.

De resultaten van dit vooronderzoek, op de in zijn proefschrift (Dors-
man, 1962) beschreven wijze uitgevoerd, waren zodanig dat wij het alles-
zins gemotiveerd achtten om de werking van het geneesmiddel in veld-
proeven nader te bestuderen.

Voor praktijkproeven op schapen en runderen werd gebruik gemaakt van
de medewerking op diverse bedrijven. Natuurlijk is de uitvoering dezer
proeven daardoor niet altijd zodanig geweest als wij wel zouden wensen.
Vorst, slecht weer en noodzakelijke andere bezigheden belemmerden vaak
het bijtijds verzamelen van mestmonsters of het uitvoeren van de behan-
deling.

Een goede verdeling van de beschikbare dieren volgens sterkte der infectie
(e.p.g.-getallen) over de verschillende groepen (behandelingen) van de
proef was niet altijd mogelijk wanneer bijv. de mestmonsters te laat in ons
bezit kwamen.

Het faecesonderzoek werd steeds uitgevoerd op de door Dorsman
(1956) aangegeven wijze.

Vergelijking van Ph. 1503 als Na-zout in oplossing met hexachlorofeen
gesolubiliseerd met Mulgofen.

Gezien het feit dat Dorsman (1962) bij schapen alleen met gesolubili-
seerd hexachlorofeen goed reproduceerbare resultaten kon verkrijgen, leek
het ons nuttig om eerst Ph. 1503 en hexachlorofeen, beide als oplossing
toegediend, met elkaar te vergelijken.

1. Op 3-10-1962 werden op het bedrijf van de Gebr. J. W. en W.
Nieuwenhuizen (Kogerpolder 21-22, Gem. Akersloot, Post De Rijp)
twee groepen van 7 fokschapen behandeld. Dc ene groep kreeg Ph.
1503 als Na-zout opgelost, 7.5 mg/kg, de andere hexachlorofeen met
Mulgofen gesolubiliseerd en in dezelfde dosis.

De schapen werden stuk voor stuk gewogen en kregen de oplossingen
met een doseerapparaat per os toegediend.

Faeces-onderzoek vóór en ±: 3 en 9 weken na dc behandeling toonde
aan dat de werking van deze lage dosis bij beide stoffen onvoldoende
was geweest (tabel I).

2. Een tweede proef werd op 19-12-1962 op hetzelfde bedrijf ingezet.
Ph. 1503, opgelost als Na-zout werd aan 8 schapen in een dosis van
10.5 mg/kg en aan 15 dieren in een dosis van 15 mg/kg gegeven.

.A.ls vergelijking diende wederom hexachlorofeen gesolubiliseerd in
Mulgofen, in dezelfde dosering bij resp. 8 en 14 schapen.
Ook nu stelde het resultaat teleur waaruit bleek dat hoger
gedoseerd zou moeten worden, zoals bij het onderzoek
van Dorsman voor hexachlorofeen reeds was vastgesteld.

1 Dr. W. Dorsman, hoofd van het Laboratorium voor Parasitologie van het Centraal
Diergeneeskundig Instituut, Prof. Poelslaan 35 te Rotterdam.

Vergelijking van Ph. 1503 als Na-zout in staaf tablet en als oplossing met
hexachlorofeen gesolubiliseerd met Alulgofen.

Bedoeling van deze proef was om behalve het effect van een hogere do-
sering tevens de waarde van een meer aan de praktijk aangepaste toe-
dieningsvorm (broodje of staaftablet) te beoordelen.

3. Op 24-4-1963 werd, wederom op het bedrijf van de Gebr. Nieuwen-
huizen een proef genomen. Alle schapen waren behoorlijk geïnfecteerd
(e.p.g. van 10-960) en werden verdeeld over drie groepen op een zo-
danige wijze dat deze ongeveei\' vergelijkbaar waren.

[3e eerste groep met 10 dieren werd met hexachlorofeen behandeld.
Per schaap werd 50 ml van een met Mnlgofen gesolubiliseerde op-
lossing (20 mg/ml) toegediend. Gebaseerd op een gemiddeld gewicht
van 50 kg per schaap betekende dat een dosis van 20 mg/kg.
De tweede groep (12 dieren) kreeg Ph. 1503 als Na-zont opgelost
(equivalent met een dosis hexachlorofeen van 20 mg/ml). Ook hier 50
ml per schaap, zodat dc dosering bij een gemiddeld gewicht van 50 kg
overeen kwam met die van hexachlorofeen in de eerste groep.
Tenslotte werd bij de derde groep (14 dieren) Ph. 1503 als Na-zout,
verwerkt in een staaftablet, met behulp van een pillenschieter inge-
geven. De dosering was, gebaseerd op een gewicht van 50 kg per
schaap, vergelijkbaar met de beide andere behandelingen.
De resultaten, af te lezen uit e.p.g.-cijfers vóór de behandeling en drie
weken daarna, zijn samengevat in tabel II. Men krijgt de globale in-
druk dat hexachlorofeen het minst werkzaam is, dan volgt Ph. 1503
in staaftablet toegediend en het beste lijkt Ph. 1503 als oplossing inge-
geven.

Uit de geschatte hchaamsgewichten vak op te maken dat een onvol-
doende werking niet altijd samenhangt met een te lage dosering (als
het gewicht meer dan 50 kg bedroeg).

Vergelijking van Ph. 1503 als Na-zont in staaftablet met hcxachlorofecn ge-
solubiliseerd met Mulgofen.

Tenslotte volgde een vergelijking van beide geneesmiddelen, zoals zij in
de praktijk moeten worden gebruikt.

4-. Bij J. de Heer, Noorderweg 111, Wijde Wormer, werden op 17-5-1963
tw^ec groepen, resp. van 17 en 21 schapen behandeld. Hierbij werden
zoveel mogelijk praktijk-omstandigheden benaderd en wel door de
eerste groep hexachlorofeen (gesolubiliseerd met Mulgofen) in een
dosis van 20 mg/kg toe te dienen, gebaseerd op li e t go-
schatte lichaamsgewicht, terwijl aan dc tweede groep
Ph. 1503 met de pillenschieter werd ingegeven, doch n u g c b a s e e r d
op een gemiddeld gewicht van 50 kg per schaap
(dosis is dan equivalent met 20 mg/kg hexachlorofeen). Het was oor-
spronkelijk de bedoeling om de Ph. 1503 staaftabletten een zodanige
samenstelling te geven dat zonder meer per schaap één exemplaar kon
worden toegediend. De dosering is dus onder deze omstandigheden bij
schapen die zwaarder zijn clan 50 kg voor dc hexachlorofeen behande-
ling gunstiger dan voor die met Ph. 1503.

Zoals uit tabel Hl is op te maken waren de dieren op dit bedrijf
buitengewoon sterk geïnfecteerd (e.p.g.-cijfers van 40-2480). Het resul-
taat, gebaseerd op het faeces-onderzoek drie weken na de behandeling
was alleszins be\\ redigend en beide geneesmiddelen hadden een verge-
lijkbaar effect.

Resultaten van veldproeven met Ph. 1503, als zodanig verwerkt in een
staaftablet.

Op dc hierboven genoemde bedrijven worden de schapen nu regelmatig
bemonsterd en op de door de Werkgroep Leverbotonderzoek T.N.O. aan-
gegeven tijden behandeld. Dit gebeurt thans uitsluitend mot Ph. 1503
(dus niet meer als Na-zout), verwerkt in oen staaftablet.
5. Van de momenteel reeds beschikbare resultaten geven wij in tal^cl IV\'
een samenvatting. Deze heeft betrekking op het bedrijf van J. de Heer
(zie onder 4) waar de behandeling op 11-9-1963 werd uitgevoerd. Van
de 21 met deze iets gewijzigde vorm van liet geneesmiddel behandelde
schapen was bij 8 exemplaren het mestmonster negatief. De rest ver-
toonde weer een behoorlijke infectie. Ruim drie weken na de behan-
deling was bij één schaap nog een e.p.g. van 20. do andere dieren
bleken geen leverbotcicren meer uit te scheiden.

Nadat eenmaal bij schapen was geconstateerd dat Ph. 1503 voldoende
betrouwbare resultaten opleverde en ook geen nadelige gevolgen van de
behandeling werden waargenomen, kon worden overgegaan tot praktijk-
proeven met runderen.

1. Op 26-6-1963 werden bij G. Jongeneel, Oudelandsdijkje 39, Spijker-
boor (post De Rijp) 20 koeien behandeld.

Ph. 1503 werd als Na-zout in staaltabletten ingegeven met de pillen-
schieter of toegediend als waterige oplossing met behulp van een fles.
De dosis was equivalent met 15 mg/kg hexachlorofeen, gebaseerd op
het geschatte gewicht.

Tabel V toont het resultaat, waarbij e.p.g.-cijfers vóór en drie weken
na de behandeling zijn aangegeven. De eerste dagen na de toediening

van het geneesmiddel was er een duidelijke reactie in de vorm van
verminderde melkgift. Aangezien deze koeien er zeer slecht aan toe wa-
ren, was dit verschijnsel niet zo onrustbarend. Na een behandeling van
sterk vermagerde runderen met hexachlorofeen is hetzelfde geconsta-
teerd.

Van twee koeien was vóór de behandeling geen mestmonster ontvan-
gen. Drie weken later was het e.p.g.-cijfer bij beide dieren 0. Deze
gegevens zijn echter niet in de tabel opgenomen.

2. Bij de Gebr. De Wit, Irenestraat I 111, \'t Zand, werden op 26-9-1963
27 runderen behandeld.

Ph. 1503 werd ingegeven in een dosis van I/2 staaftablet per 100 kg ge-
schat lichaamsgewicht. Het vereiste aantal staaftabletten werd in een
fles met wat water gebracht, na uiteenvallen nog even krachtig geschud
en dan per os toegediend.

Zoals uit tabel VI valt af te lezen wees het faeces-onderzoek vóór de
behandeling uit dat 11 dieren géén geslachtsrijpe leverbotten hadden.
Drie weken na de behandeling waren alle monsters negatief.

Proef met runderen no. 2. Behandeling op 26-9-1963 met Ph. 1503,
V/i staaftablet per 100 kg geschat lichaamsgewicht, toegediend als

Wij menen met deze proeven te hebben aangetoond dat Ph. 1503 een
bruikbare verbinding is voor het bestrijden van de volwassen vormen van
de leverbot.

Dc gekozen toedieningsvorm, een broodje of staaftablet, beantwoordt in alle
opzichten aan de eisen voor een vlotte en gemakkelijke toepassing in de
praktijk. Bij schapen wordt 1 staaftablet met behulp van de pillenschieter
ingegeven bij een gemiddeld gewicht van 50 kg. Veel lichtere dieren krijgen
Yi en veel zwaardere schapen 1 /a staaftablet. Bij het behandelen van run-
deren moet l\'/2 staaftablet per 100 kg lichaamsgewicht worden toegediend.
In dit laatste geval kan men ook gebruik maken van een fles (infusie-fles
van 500 ml) om het vereiste aantal staaftabletten, in water opgelost, in te
geven. Een voordeel van dit geneesmiddel is ook dat het direct, zonder
speciale voorzorgen zoals vasten of dieet houden kan worden toegediend.
De toxiciteit is waarschijnlijk geringer dan die van hexachlorofeen, terwijl
de dosering in dezelfde grootte-orde ligt. Bij toediening van de dubbele

dosis trad bij schapen versnelde ademhaling en diarree op. Rimderen kun-
nen de eerste dagen na de behandeling reageren met een verminderde
melkproduktie.

Van een schadelijke werking bij drachtige dieren is tot nu toe niets ge-
bleken. Meestal zijn onder die omstandigheden verkeerd uitgevoerde mani-
pulaties schadelijker dan het toegediende geneesmiddel zelf.

Wij zijn ons zeer wel bewust dat hiermede nog niet het laatste woord is
gezegd over de bestrijding van de leverbot, en het genezen van distoma-
tose. Zo is er omtrent de werking van de genoemde stof op jonge exem-
plaren van de parasiet nog onvoldoende bekend.

Vergelijkend onderzoek bij koeien met Ph. 1503 en hexachlorofeen wordt
verricht met betrekking tot plasmaspiegels, excretie in de melk en invloed
op de SGOT en SGPT spiegels in plasma; de laatste bepaling wordt ge-
daan met het oog op een eventuele beschadigende werking op de lever.
De voorlopige resultaten wijzen erop, dat de toegediende stoffen niet in
de melk worden uitgescheiden.

Tot besluit willen wij niet nalaten om onze grote dank uit te spreken voor de bij dit
onderzoek ondervonden medewerking.

In het bijzonder geldt dit natuurlijk voor de hierboven met name genoemde personen
en hun medewerkers.

Met behulp van de rattentoets volgens Lienert (1960) werd een groot aantal
nieuwe verbindingen op hun werkzaamheid tegen de leverbot (Fasciola hepatica)
onderzocht en vergeleken met hexachlorofeen.

Uit de daarbij verkregen ED 50-waarden en de LD.-.o-waarden van acute toxiciteits-

Ph. 1503 = 2,2\'-methyleen-bis (3, 4, 6-tri(hlorophenol)-monophosphaat, leek het

meest geschikt voor nader onderzoek bij praktijkproeven op schapen en runderen met

De resultaten tonen aan dat deze verbinding, toegediend in de vorm van een
staaftablet of bolus, zeer geschikt is voor de bestrijding van distomatose.
Vergelijkend onderzoek bij koeien met Ph. 1503 en hexachlorofeen wordt verricht
met betrekking tot plasmaspiegels, excretie in dc melk en invloed op de SCOT- en
SGPT spiegels in plasma; de laatste bepaling wordt gedaan met het oog op een
eventuele beschadigende werking op de lever.

Dc voorlopige resultaten wijzen erop, dat dc toegediende stoffen niet in de melk
worden uitgescheiden.

The activity of a large number of new compounds against Fasciola hepalica was
compared by means of the liver fluke test developed by Lienert.
The therapeutic indices were calculated from EDöo-values computed according to the
method of Litchfield and W i 1 c o x o n and LDso-values on the basis of
dosage-mortality curves in white mice. The results will be published elsewhere.
Ph. 1503 = 2,2\'-methylene-bis (3, 4, 6-trichlorophcnol)-monophosphate, one of the
most promising compounds, appears to be suitable for further research in field
experiments.

The drug was administered orally to sheep and cattlc with a naturally acquired
fascioliasis infection. The efficacy was determined by egg counts in faecal samples.
Autopsy after treatment was performed in a few animals.

We concluded from the obtained results that this substance, applied in the form of a
pill, appears to be useful in the treatment of animals with fascioliasis.
A comparative investigation with Ph. 1503 and hexachlorophene was carried out in
cows in order to establish the plasma levels, the excretion in the milk and the effect
on the SGOT and SOFT levels in the plasma. The last-named determination was
executed in view of a possible detrimental effect on the liver.

The preliminary results indicated that the two substances are not excreted in the milk.
RÉSUMÉ.

.A l\'aide de la méthode de L i e n e r t (douves de foie implantées dans le tissu sous-
cutané de la région rénale de rats blancs) plusieurs substances nouvelles ont été
comparées avec l\'hcxachlorophènc.

.A partir des valeurs obtenues EDsn et LD50 de déterminations de la toxicité aiguë
chcz la souris nous avons calculé l\'indice chirniothérapcutique.
Ces résultats seront publiés ailleurs en temps opportun.

Il s\'est trouvé que Ph. 1503 = 2,2\'-méthylène-bis (3, 4, 6-trichlorophénol)- mono-
phosphate ouvre des perspectives pour procéder à faire des expérimentations
pratiques sus les moutons et les bovidés ayant été infectés de douves de foie d\'une
manière naturelle.

Les résultats sont tels que ce composé nouveau, administré sous forme d\'un bolus,
se prête très bien à la lutte contre la distomatose.

On exécute un examen comparé sur des vaches à l\'aide de Ph. 1503 et de
hcxachlorophènc pour déterminer les taux plasmatiques, l\'excrétion dans le lait et
l\'influence sur les taux SCOT et EGPT en plasme ; on fait la dernière déter-
mination cn vue de l\'éventuelle lésion du foie.

Les résultats provisoires révèlent que les substances ne sont pas excrétées dans le lait.
ZUSAMMENFASSUNG.

Durch experimentelle Untersuchungen mit dem Leberegeltcst nach L i e n e r t wurde
eine grosze Anzahl neue Verbindungen auf ihre Wirksamkeit gegen h\'asciole hepatica
mit Ilexachlorophcn verglichen. Näheres daurüber wird zur Zeit noch publiziert.
.Aus den dabei erhaltenen ED.^.o-Werten und den LD.-,o-Werten nach akuten
Toxizitäts-ennittclungen bei weiszen Mäusen, konnten wir die chemotherapeutische
Breite crrechncn.

Ph. 1503 = 2,2\'-methylen-bis (3, 4, 6-trirhlorophenol)-monophosphat, erwies sich
als geeignet für weitere Experimente mit natürlich infizierten Schafen und Rindern.
Die Ergebnisse haben erwiesen dasz diese Verbindung, verabreicht in der Form
eines Bolus, sehr geeignet ist für .Anwendung beim Lcbcregclbcfall.
Er werden Vergleiehungsuntersuchungcn bei Kühen mit Ph. 1503 und Ilexachloro-
phcn angestellt zwecks Feststellung der Plasmaspicgcl, Exkrction in die Milch sowie
der Einwirkung auf die SGOT und SGPT Spiegel im Plasma; die letzterwähnte Fest-
stellung wird gemacht mit Rücksicht auf eine eventuelle Lcberschädigung.
Die vorläufigen Resultate weisen aus, dass die verabreichten Stoffe nicht in die
Milch ausgeschieden werden.

Con ayuda de la prueba con ratas segün L i e n e r t (1960) sc cxaminaba un gran
numéro de composiciones nucvas sobrc la eficacia contra Fasciola hepatica y sc
cornprobaba estas con hcxaclorofeno.

Dc los valores-ED.-,(i, obtenidos con esto, y los valores-LDr>(i de determinaciones de

Parecia que Ph. 1503 = 2,2\'-metilenobis (3, 4, 6-triclorofcnolo)-monofosfato era el

mâs apropiado para un examen detallado en ])ruebas en la prâetiea en ovejas y
ganado vacuno con distimatisis.

Los resultados indican que esta compsición, suministrada en forma de tableta de
barra o en cierto pastel, es muy apropiada para el combate de distomatosis.
Examen comparative en vacas con Ph. 1503 y hexaclorofcno se hace en cuanto a
niveles cn el plasma, excreción en la leche y influencia sobre los niveles de SGOT y
SGPT en cl plasma; se hace la l\'iltima determinación en atención a una acción cven-
tualmente dafiosa sobre el hîgado.

Los resultados preliminares indican que no se excretan los terapéuticos suministrados
en la leche.

faeces. ƒ. Helminth. 30, 165, (1956).
D o r s m a n, VV. : Hexachlorophene (G-11) against liver flukes (Fasciola hepatica) in

cattle. Tijdschr. Diergeneesk. 84, 100. (1959).
Dorsman, VV.: Contribution to the control of fascioliasis. Diss. .Amsterdam 1962.
Lienert, E.: Leberegeltest. Exp. Parasitol. 10, 223, (1960).

Litchfield Jr., J. T. and VV i 1 c o x o n. F.: .A simplified method of evaluating

dose-effect experiments. J. Pharmacol, and Exp. Therap. 96, 99, (1949).
O s i n g a. A.: Toepassing van hexachlorofeen (G-11) bij distomatose van runderen

en schapen. Tijdschr. Diergeneesk. 85, 529, (1960).
Over, LL J.: Levcrbot en zijn bestrijding. In: „Houd uw schapen gezond, ze zijn
het waard." C;ommissie Schapen v. d. .Afd. Diergeneeskunde T.N.O., Den Haag,
1963.

Dr. T. R. Preston van het Rowett Research Instituut verbleef kortgeleden enige
tijd in Joegoslavië en de volgende aantekening is g(baseerd op een artikel dat hij
schreef voor dc „Farmes\' Weekly".

Gedurende de laatste zeven jaar is op staatsboerderijen een zeer intensieve vorm van
vleesproduktie ontwikkeld met een jaarlijkse opbrengst van ongeveer 100.000 stuks
vee. Enige individuele eenheden hebben 10.000 stuks hoofdzakelijk Simmenthalers en
enkele Brown Swiss. Kalveren die men vet wil mesten worden over het algemeen tot
een leeftijd van 12 weken — wanneer ze 200-300 Ib wegen - ■ op hun eigen boerderij
gehouden en worden dan gekocht door de staat: boerderijen.

Ze worden i/i groepen van 20-30 gevoerd tot ze ongeveer 500-600 Ib wegen waarna
de seksen gescheiden worden; ze worden dan zwaarder gcvo;-rd tot zij 900-1000 Ib
zijn om dan geslacht te woiden. Een typisch dagelijks rantsoen gedurende de laatste
periode is 7 Ib lucerne hooi, tot 35 Ib silage en 5-12 Ib krachtvoer (mais, zemelen,
proteine cake en mineralen).

Stieren worden niet gecastreerd en de gemiddelde toename van het levend gewicht
is 3 Ib per dag, vergeleken met 2\'/t Ib voor vaarzen. Weinig os.sen worden gebruikt
en hun groei wordt gelijk geaclu aan die van vaarzen. De rantsoenen worden niet
gepelleteerd en hormonen worden niet gebruikt. In sommige delen van het land zijn
de gebouwen open met rieten daken maar elders zijn ze gewoonlijk voorzien van
wanden en er is een tendens om roostervloeren te introduceren.

De slachtfaciliteiten zijn uitstekend en het vlees wordt gepunt overeenkomstig de
eisen van de verschillende exportmarkten waarvan Italië cn VVcst-Duitsland de groot-
ste zijn. Op deze is de vraag naar erg magere karkassen, terwijl de Engelse markt
verlangt dat ze beter afgewerkt zijn. De export naar Engeland bedroeg in 1960
50.000 ton.

News Letter No. 36, Commonwealth Bureau of Animal Breeding and Genetics.
January 1963, blz. 6-7.

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniver-
siteit te Utrecht.

In vorige publikaties over eendepest werd reeds medegedeeld, dat het
mogelijk is eenden te immuniseren tegen eendepest door te enten met op
kippeëieren gekweekt virus. Uit de publikatie van Jansen, Kunst en
Wemmenhove (1963) bleek, dat geënte eenden, waarbij niet of wei-
nig immuunstoffen in het bloed aantoonbaar waren, toch een solide weer-
stand bleken te bezitten tegen een besmetting met volvirulent virus.
De volgende experimenten tonen aan dat bij de enting tegen eendepest, al-
thans bij eendekuikens, direct na de enting het interferentie fenomeen
van grote betekenis moet zijn. Met dit fenomeen wordt bedoeld, dat het
ene virus het andere virus in zijn pathogene werking remt; dit kan twee
verschillende, doch ook twee verwante virusstammen betreffen. Uit de nu
te noemen proeven zal blijken dat het op kippeëieren gekweekte eende-
pestvirus het volvirulente eendevirus zeer sterk remt.

De proef eendjes werden ingespoten zowel met de entstof (kippeëivirus)
als met het volvirulente virus, doch de tijd van deze twee ingrepen werd
in de proeven onderling verschoven, hetgeen men opgegeven vindt in de
nu volgende tabel. De woorden „vooraf" en „achteraf" betreffen het
ogenblik van besmetting met volvirulent virus.

Van de 50 controle-eendjes (niet geënt, wel besmet) stierven er 49 (1
werd ziek, doch herstelde).

*) Prof. Dr. Jac. Jansen, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Biltstraat
168, Utrecht.

Opgemerkt dient nog te worden dat die eendjes welke met entstof inge-
spoten waren, doch toch ziek werden of stierven, de ziektesymptomen
later kregen en later stierven dan de controles.

Uit deze proeven blijkt dus, dat dc enting zeer snel weerstand doet ont-
staan tegen de besmetting met voK\'irulent virus; als voorbeeld noemen we
de groep die slechts 10 uur vóór de besmetting geënt was en welke gehele
groep (10 eendjes) normaal bleef. Zelfs bij de groep die 4 uur na de be-
smetting geënt werd, bleek, dat de entstof de besmetting achterhaalt, im-
mers 8 van de 9 eendjes bleven geheel normaal. De inv loed van de ent-
stof was zelfs merkbaar 16 uur na de besmetting, want bij de kuikens van
deze groep kwamen de symptomen zeer duidelijk vertraagd.
Deze resultaten zijn m.i. interessant wat betreft het interferentie fenomeen
in het algemeen, doch ze hebben tevens grote praktische betekenis, immers
er blijkt uit, dat de enting toelaatbaar is op bedrijven waar de ziekte reeds
heerst. Zelfs dieren die reeds besmet zijn, zullen alsnog gered kunnen wor-
den.

Over dergelijke praktijkresultaten hopen wij spoedig te berichten.
(Voor een uitvoerig rapport over de zojuist vermelde proeven zij ver-
wezen naar een artikel in het „Journal of Comparative Pathology", Januari
1964.)

Daar het kippeëi eendcpestvirus interfereert met het virulente eendepestvirus, ontstaat
na de enting met kippeëi-virus snel solide weerstand tegen eendepest. Zelfs na de
besmetting heeft de enting nog effect.

As the chick-embryo virus of duck plague interferes with the virulent duck plague
virus, inoculation with the chick-embryo virus rapidly produces solid resistance to
duck plague. Inoculation is effective even after infection has occurred

Comme le virus de la peste de canard cultivé dans l\'oeuf de poule interfère avec le
virus de la peste de canard virulent, une résistance solide contre la peste de canard se
développe rapidement après la vaccination avec le virus de l\'oeuf de poule. Même
après l\'infection la vaccination a encore dc l\'effet.

Da das IIühnerei-Entenpcstvirus mit dem virulenten Entcnpcstvirus interferiert,
entsteht nach der Impfung mit Hühnereivirus schnell ein solider Widerstand gegen
Entenpest. Selbst nach der Infektion hat die Impfung noch Effekt.

Ya que el virus dc la peste de pato cultivado en el huevo de gallina interfiere con
el virus de la peste de pato virulento, se produce râpidamente una resistencia fuerte
a la peste de pato. La inoculación aûn tienc efecto después de la contaminación.

Jansen S r., J a c., K u n s t, H. en W\' e m m e n h o v e n, R. : The active immuni-
zation of ducks against Duck Plaque. Tijdschr. Diergeneesk. 88, 927, (1963).
Jansen S r., J a c.: The interference phenomenon in the development of resistance
against duck plaque. J. Comp. Path. Ther., 74, 3, (1964).

I. Hudson, J. R. and E t h e r i d g e, J. R: A new type of pleuropneumonia-
lige organism (PPLO) from the nose of cattle.vet. J. 39, 1, (1963).
Mycoplasma mycoides is de verweliker van de besmettelijke longziekte, het prototype
van de PPLO\'s (pleuropneumonia-like organism.). Tijdens experimenten betreffende
vaccinatie tegen de longziekte, isoleerden de schrijvers uit de neuzen van koeien een
apathogeen organisme, dat met voornoemde ziekteverwekker kan worden verward.
Serologisch verschillen zij van tot dusverre bekende mycoplasma\'s o.a. ook van die
welke Newton uit artritis van kalveren heeft geïsoleerd.

IL Simmons, G. C. and Johnston, L. A. Y.: Arthritis in calves caused by
Mycoplasma sp. Austral, vet. ]. 39, 11, (1963).

Moulton, Bordin en Rhode (1956) hebben in 1956 voor het eerst artritis bij
het rund door Mycoplasma beschreven.

In een door Simmons en Johnston waargenomen uitbraak van artritis bij
kalveren van 1 maand tot zeven weken, door Mycoplasma, namen zij in de spontane
gevallen fibrino-purulente ontsteking waar, die later fibrineus werd. Zij wekten
artritis op bij een kalf van een maand oud, door intra-articulaire injecties van
gewrichtsvocht en van vloeibare culturen in verschillende gewrichten. Het dier
stierf, zeventien dagen na de injectie, aan een gegeneraliseerde fibrineuzc artritis.
Gedurende het ziekteverloop werden de microörganismen uit citraatbloed en synovia
gekweekt. Bij sectie waren verscheidene gewrichten positief en verder de Inn.
poplitei, de rechter In. iliacus externus en de lever.

Behandeling van twee spontane gevallen met tetracycline leek klinisch verbetering
te geven, maar bij sectie werden de mycroplasma\'s toch terug gekweekt.

Kamphans, Dr. S.: „Uber den Stand der afrikanischen Schweinepest in Spanien."
Tierärztl. Umschau, 538, (1963).

11 personen, 8 landen vertegenwoordigend, volgden een tien dagen durende FAO-
cursus in mei/juni 1963 (Nederland werd vertegenwoordigd door de heer D. J.
Vervoorn, inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, i.a.d. - ref.).
De aanwezigheid van Afrikaanse varkenspest (a.v.p.) is drie jaar geleden in Spanje
geconstateerd. In Spanje zijn ± 6 miljoen varkens.

in 1960 stierv\'cn 119.543, 1961 46.367, 1962 50.486 en in het le kwartaal van 1963

Het grootste gedeelte van de Spaanse varkensstapel wordt extensief gehouden; in min
of meer grote kudden zoeken de dieren op de landerijen hun voedsel en verplaatsen
zich zodoende over vrij grote gebieden. De intensief gehouden varkens worden
voornamelijk gevoerd met keukenafval en slechts een klein gedeelte wordt uitsluitend
gevoerd met industrie-produkten (mengvoeders).

Er is een duidelijk verband tussen huisvesting en voeding enerzijds en het voorkomen
van a.v.p. anderzijds. In 1961 kwam a.v.p. procentueel aldus op diverse typen van
bedrijven voor; extensief gehouden, in kudden vrij rondlopend; 15%; intensief ge-
houden, gevoerd met keukenafval: 84% intensief gehouden, gevoerd met meng-
voeders; 1%.

In het begin van de epizoötie werden praktisch alle geïnfecteerde dieren ziek en
stierven, maar nu herstelt een deel van de dieren en wordt virusdrager en -uitscheider.
Tevens is gebleken dat de teek Ornithodorus virusdrager kan zijn en varkens kan

infecteren. Daarom wordt het houden van varkens ontraden in gebieden waar
teken voorkomen.

Bovendien is het khnische en pathologische beeld van de a.v.p. momenteel lang niet
meer zo constant als in het begin van dc epizoötie. Het temperatuursverloop is
zeer variabel en de ziekte heeft een meer chronisch karakter gekregen en komt
klinisch meer en meer overeen met de klassieke varkenspest.

Het typische sectiebecld van a.v.p. (tijdens de cursus aan natuurlijk en kunstmatig
geïnfecteerde varkens gedemonstreerd) is: sterke miltzwelling, bloedingen in de Igl,
maagdarmslijmvlies, longen en nieren. Onder praktijkomstandigheden wordt dit
sectiebecld lang niet altijd gezien en vooral bij biggen is de sectic veelal negatief.
Om de aard van de ziekte aan tc duiden bezigt men een classificatie in type A, B en C.
.A.v.p., type A is epidemiologisch, klinisch en patholoog-anatomisch de karakteristieke
a.v.p., zoals die in het begin van de epizoötie werd waargenomen ( ± 50% van de
tot nu toe geconstateerde gevallen). .A.v.p., type B (± 47%): lijkt veel meer op de
klassieke varkenspest. -Av.p., type C (±3%): verschijnselen zijn vaag; verdacht van
a.v.p. op epidemiologische gronden.

De differentiaal diagnose tussen klassieke varkenspest en a.v.p. is dus van groot
belang en wordt gemaakt door middel van dc hacmadsorptietest van M a 1 m-
quistenHay (1960), vereenvoudigd door Hess en Tray. Deze test wordt in
Madrid als routine-methode toegepast bij het stellen van de diagnose.
Tevens tracht men daar door viruskweek op niercpitheel-cellen en passages een
verzwakt virus te verkrijgen, geschikt voor entstofbereiding. Reeds beschikt men
over cen gemodificeerd virus, maar de immuniteit veroorzaakt door toepassing van
de daarmede vervaardigde entstof bleek niet bestand tegen zware belasting, zoals
vermoeidheid ten gevolge van transport. Ook werden twee tot zes maanden na de
enting ziektegevallen geconstateerd, gepaard gaande met tumoren in huid en longen.
Hoewel men de a.v.p. in Spanje onder controlc heeft, is het gevaar van uitbreiding
naar de andere Europese landen niet denkbeeldig. Tevens schuilt in het snelle en
intensieve intercontinentale verkeer een potentieel gevaar voor overbrenging van
ziekten, zoals a.v.p. Men dient in de Europese landen dan ook op zijn quivive te
zijn en het is zaak om bij alle gevallen van varkenspest te bedenken, dat het beeld van
a.v.p. soms bedrieglijk veel gelijkt op dc klassieke varkenspest. Een snelle differentiaal
diagnose is in twijfelgevallen van het grootste belang om een eventuele eerste haard
van a.v.p. snel te kunnen uitroeien.

Daar men tc Madrid gespecialiseerd is in het stellen van de diagnose a.v.p. en
daarmede reeds veel cr\\\'aring heeft, adviseert schrijver in een dergelijk geval per
luchtpost materiaal in te zenden aan het „Patronato de Biologia Animal, Scrvicio de
Patologia - Directeur Prof. C. Sanchez Botija, Madrid/Spanje, Embajadores 68", en
de zending telegrafisch aan te kondigen.

Schrijver bepleit tenslotte om te beproeven of tegen de klassieke varkenspest geënte
dieren immuniteit bezitten tegen a.v.p, en om in een Duits laboratorium dc mogelijk-
heid te scheppen de haemadsoiptie-test te verrichten zoals deze in Madrid wordt
toegepast,

T u 1 1 y, J. G., Gaines, S. and T i g e r 11, W. D.: Studies on infection and
immunity in cxperimcntal typhoid fever. Respiratory challcnge of chimpansees with
Salmonella typhosa. J. inj. Dis. 113, 131, (1963).

Schrijvers vestigen de aandacht op de mogelijkheid van Salmonella-\'mlectie door
inhalatie. Verscheidene auteurs hebben uit dc voorste luchtwegen van zieken-
huispatiënten Salmonella gekweekt, zonder dat cr een darmaandoening was. Dit
zou samenhangen met besmetting via stof. Reeds in 1721 hebben Tril lat en
K a n e k o aangetoond, dat muizen met een aerosol waren te infecteren en wel met
veel kleinere doses dan per os. Deze proeven zijn door andere andcrzockers met
een betere techniek nagegaan bij kuikens met hetzelfde resultaat.

S a 1 k 1 n en Pike namen een laboratoriuminfectie met Salmonella typhosa waar,
die ontstaan was door inhalatie na het breken van een gevriesdroogde cultuur.
T u 11 y c.s. besmetten 2 chimpansees door inhalatie van kleine hcx?veelheden van
een aerosol van Salmonella typhosa cultuur met een inhalatie-masker. Bij een der twee
dieren ontwikkelde zich een bacteriëmie, de andere gaf alleen een matige serolo-
gische reactie. Vijf maanden later waren beide dieren restistent tegen een infectie
met 113 billioen S. typhosa bacteriën, van de bekende virulente Ty 2-stam per os.
De schrijvers concludeerden daaruit, dat experimenteel tyfus bij deze apen kon
worden opgewekt door inhalatieinfectie en dat zich op deze wijze voldoende immuni-
teit ontwikkelde, ongeacht of de oude infectie een klinisch dan wel een subklinisch
verloop had. (Was de ene aap misschien al immuun? (Ref).

Guilbridge, P. D. L., R o b b i n s o n, D. H. L., M c A n u 1 t y, E. G.,
.Alley, J. G. and Wells, E. A.: Tuberculosis in the free living African (Cape)\'
Buffalo (Syneerus caffer caffer, Sparmann). ]. comp. Path. and Ther. 73 337.,
(1963).

De schrijvers onderzochten de oorzaak van ziekte en sterfte van Afrikaanse („Kaapse")
buffels in het wild levende in het Queen Elisabeth National Park, Uganda,
Van 13 geschoten buffels bleken er 8 lijdende te zijn aan tuberculose. Verder waren
alle buffels zwaar bezet met teken. Ook werden darmparasieten gevonden o.a.
Charbertia ovina, Haemonchus contortus, soms in grote hoeveelheden. Leverbotten
werden niet aangetroffen, wel Cysticercus bovis en Echinococcus granulosis. Al de
.geïsoleerde tuberkel bacterie stammen waren zeer virulent voor cavia en konijn.
Schrijvers wezen er op, dat in dierentuinen nog nooit tuberculose bij Kaapse buffels
beschreven is, (deze worden daar zelden gehouden Ref,),

De gevonden afwijkingen duidden er op dat de infectie als re.gel aerogeen wordt
verspreid,

Op.gemerkt zij dat bij dit onderzoek gebruik .gemaakt werd van het medium van
onze landgenoot Stonebrink, o,a. voor het maken van subculturen ter opzending
van .Afrika naar het laboratorium te Weybridge.

S c h O o t s, G. S.: De ontwikkeling van de pelsdierenteelt in Nederland. Veeteelt en
Zuivelberichten, 6, 530, (1963).

Als gevolg op een door de auteur in 1960 gepubliceerd artikel over het ontstaan
en de uitbreiding van de pelsdierenfokkerij in het algemeen en in Nederland in het
bijzondere, wordt in dit artikel speciaal aandacht besteed aan de huidige toestand
en de toekomstmogelijkheden. Hij komt hierin tot de volgende samenvatting:
„De pclsdierfokkerij heeft in Nederland nog altijd redelijke vooruitzichten. Dit geldt
met name voor de nertsen; hoewel dcK)r de van jaar tot jaar toenemende velproduktie,
binnen afzienbare tijd vraag en aanbod elkaar zullen dekken, is de lage kostprijs
per vel voor onze concurrentiepositie op de wereldmarkt gunstig. In tegenstelling tot
de Scandinavische landen, welke een groot deel van het voeder voor de dieren
moeten importeren, zijn hier te lande rundvee- en kippenslachtafvallen in ruime
hoeveelheid beschikbaar. Bovendien zorgen de centrale voedselkeukens voor een
efficiënte bereiding en distributie van het voer. De velkwaliteit is de laatste jaren
belangrijk verbeterd, waardoor voor de topkwaliteit de merknaam „Netherlands
Princcss" kon worden ingevoerd.

De blauwvos, waanoor momenteel goede afzetmogelijkheden bestaan, is zeer geschikt
om — in kleine aantallen — op nertsfokkerijen te worden gehouden, omdat dit
aasdier kan worden gevoerd met vocdseloverschotten van de nertsfarm.

De chinchillafokkcrij in ons land dateert van 1958 en leidde aanvankelijk nogal
eens tot teleurstellingen. Door het werk van de Vereniging van chinchillafokkers, door
selectie en voorlichting, is de kwaliteit van de dieren belangrijk verbeterd; over de
rentabiliteit van deze fokkerij valt echter nog weinig te voorspellen.
In het algemeen zullen de Nederlandse pelsdierfokkers bij voortduring moeten
streven naar kwaliteitsverbetering bij lage kostprijs; bijzondere aandacht zal ook
moeten worden besteed aan het marktklaar maken en het drogen van de vellen."

Tuch s, M,, T e i c h m a n n, I. R. and L o e f f 1 e r, K.: Beitrag zur Tuberkulose
des Hundes und ihrer heutigen epidemiologischen und sozialhygienischen Bedeutung.
Dtsch. tierärztl. Wschr. 70, 203, (1963).

In de Duitse Bondsrepubliek is thans 99,7% van de runderen vrij van tuberculose.
Daarom zijn tuberculoscgevallen van andere dieren, die mensen en vee kunnen
infecteren, van veel belang.

Schrijvers deden sectie op een drie jaar oude hond, die wegens een operatief
fistuleus proces in de kniestreek werd afgemaakt, en die tevens lijdend was geweest
aan chronisch hoesten en Otitis externa. Zowel uit longen, longlymfklieren, lever,
mesenteriale klieren en nieren, als uit het fistuleuze proces werd een volvirulente
humane tuberkelbacterie geïsoleerd.

Uitscheiding had via de longen, de fistel en de nieren plaats gevonden. Dc schrijvers
stellen zich op het standpunt dat behandeling van tuberculeuze dieren steeds ge-
weigerd moet worden, omdat vrij zijn van bacteriën toch niet bereikt kan worden.
Zij vallen daarmede het standpunt van Niemand (1959-1961) aan, die aanraadt
tuberculeuze honden te behandelen met I.N.H.

Zij noemen o.a. uit de recente literatuur een geval van een hond, met long-, lever- en
prostaattuberculose, die 5 personen besmette waarvan 4 in een sanatorium moesten
worden opgenomen en een andere hond die twee zuigelingen dodelijk infecteerde.
Hawthorne en L a u d e r, (1962) vonden bij 4 honden en 3 katten, die
contact gehad hadden met tuberculeuze personen, humane tuberkelbacteriën in
keel- en rectumuitstrijkjes. In 31 gezinnen, waar een tuberculeuze hond was geweest,
constateerden zijn 354 contactinfecties bij mensen.

Ook worden 6 recente publikaties genoemd, die vermelden, dat honden en katten
positieve reacties bij runderen hebben gegeven. Er wordt .gewezen op de wenselijkheid
van wettelijke maatregelen t.o.v. alle dieren met tuberculose, op analoge wijze
als deze thans in VVest-Duitsland voor rundvee bestaan.

I. G r i e s c m e r, R. G i b s o n, J. P. and E 1 s a s s e r, D. S.: Congenital

ascariasis in gnotobiotic dogs. J. Arn. vet. med. Ass., 143, 962, (1963).
IL G r i c s e m e r, R. A. and G i b s o n, J. P.: The establisment of an ascarid-free

bea.gle dog colony. ƒ. Am. vet. med. Ass., 143, .96.5, (1963).
I. Dat Toxocara canis de placenta penetreert cn prenatale infectie van de jonge
honden geeft, is al 40 jaar bekend. Nif on tof (1949) toonde de larven aan in
verworpen focten. Afwezigheid van wormen in de darm van dc moeder sluit niet uit
dat dc pups niet besmet zijn. Van 30 teven uit de proeven van G i e s e m e r c.s.,
waarvan de jongen alle besmet bleken, hadden er slechts 5 darminfectie. Bij de meeste,
zo niet bij alle volwassen honden, b<-vinden dc larven zich in het 2e stadium in de
weefsels.

Kiemvrij opgefokte („gnotobiotic") pups, die door sectio caesaria waren verkregen,
bleken voor 100% congenitaal te zijn besmet.

Daarentegen bleek geen conginitale infectie met Ancylostoma caninum tc hebben
plaats gevonden, hoewel 5 van de teven daarmee besmet waren.

II. Honden die met aseariden besmet zijn, moeten als ongeschikte proefdieren
beschouwd worden. Daarom werd geprobeerd een ascaridenvrije hondenkolonie te
vormen. Hiervoor werden beagles genomen, een ras dat men in .Amerika graag
voor proeven gebruikt.

Teefjes werden colostrumvrij opgefokt met gesteriliseerd ingeblikt hondenvoer en
ingeblikte melk, en langdurig dagelijks behandeld met een therapeutische dosis van
diethylcarbamazinecitraat, om de ascariden af te drijven waarmede zij geboren waren.
Een andere methode, die ook succes opleverde, was het in isolement op gaas bodem,
gedurende 3 jaren, verscheidene malen laten werpen van teven, zodat de worm-
larven in de weefsels geleidelijk geëlimineerd werden.

Beide methoden hadden succes, zes en vijftig van de honden van de tweede generatie
bleken ook bij sectie, met uitvoerig onderzoek van de weefsels, negatief.

Schilling, E.: Rassenunterschiede am Skelett des Beckens und der Hinter-
extremitäten beim Schwein. Zschr. Tierzucht, u. ZüchtungsbioL, 78, 293, (1963).
Naar aanleiding van de bestudering van arthrosis deformans bij Nederlandse land-
varkens van het lange type werd een osteologisch onderzoek van bekken en achter-
benen ingesteld, waarbij het skelet van het Nederlandse ras vergeleken werd met
dat van het veel korter „Angler-Sattel" varken. De Nederlandse landvarkens bleken
veel afwijkingen aan de talus en calcancusbecnderen te vertonen, hetgeen volgens de
auteur wijst op een grote druk mediaal. Deze deformaties corresponderen met die van
de artrose. Dezelfde afwijkingen werden gevonden aan de mediale zijde van de
proximale gedeelten van de femur en de tibia. Ook deze worden verklaard door
vergrote druk.

De beenderen waren bovendien verbogen en afwijkend, waarbij in het bijzonder de
kop van de femur, vastzittend aan een duidelijk Collum, naar de knie afbuigt.
Ondanks hun vergrote epifyse waren femur en tibia in verhouding tot de lichaams-
lengte van de Nederlandse varkens te kort. Ook hun bekken was relatief kort en
smal, terwijl een in verhouding te grote verlenging van het caudale os ischium werd
gevonden. Het acetabulum was groot en plat. .Alle afwijkingen van het skelet van
Nederlandse varkens kunnen verklaard worden uit hun karakteristieke stand (sabel-
en O-benig) en gang (waggelend met grote beweging van de achterhand).
Aangezien hun skelet door een vertraagde ossificatie mogelijk minder resistent
is, kunnen de afwijkende druk- en trekwerkingen aan de beendereen zich gemak-
kelijker manifesteren.

De veranderde statistische verhoudingen zijn vermoedelijk het gevolg van de grotere
lengte en de selectie op een bijzondere hamvorm.

B h a t n a g a r, D. S. and C h a u d h a r y, N. C.: Sources of Variation in Milk-
production of Murrah Buffaloes. ]. vet. and anim. husb. Res., VI, 49, (1962).
Onderzoek van de melkproduktie van 24 Murrahbuffels in verband met temperatuur
en vochtigheid bracht aan het licht, dat de produktie (hoeveelheid) daalt bij toe-
nemende temperatuur en vochtigheid. Voor het verband tussen melkproduktie en
temperatuur, resp. vochtigheid werden corrclatiecoëfficiënten genoemd van —0,97
en —0,95. Bij de berekening der regressie bleek dat 1 ° F tempcratuursverhoging de
melkproduktie 1.7 x zoveel doet dalen als 1% toename van relatieve vochtigheid.
Het is in overeenstemming met onderzoekingen van Badreldin en Glanny
(1952) en Ash er (1952, 1953) dat buffels minder warmteresistent zijn dan
runderen.

UNTERSUCHUNGSGÄNGE BEI HAUSTIEREN UND WICHTIGE
PHYSIOLOGISCHE DATEN.
W. Richter und E. Werner.

(Uitgave VEB Gustav Fischer Verlage, Jena 1963. Prijs D.M. 14.60).
Met behulp van dit handige formaat boekje, bestaande uit 164 blz., wordt LI in
staat gesteld aan de hand van een, met de bekende „deutsche Gründlichkeit" samen-
gesteld, onderzoekschema, bestaande uit niet minder dan 509 onderdelen, Uw
patiënten te onderzoeken.

In dit schema zult U niet alleen de in de algemene praktijk gebruikelijke methodes
vinden, doch ook die onderzoekingsmethoden, welke door specialisten in ons beroep
worden gebruikt. Zo worden o.a. elektrocardiografie, laryngoscopie, otoseopie, mi-
croscopische- en bacteriologische onderzoekingen, bloeddrukmetingen, oogspicgelen,
röntgenonderzoek, laparoscopie, cystoscopie en nog vele andere methoden genoemd,
om tot een juiste diagnose te geraken. Bepaalde conclusies, welke getrokken kunnen
worden uit de resultaten bij dit onderzoek verkregen, zult U evenwel tevergeefs
zoeken in dit boekje.

Verder kunt U in dit kleine formaat naslagwerk alle mogelijke getallen vinden, die
U vaak tevergeefs in de grote handboeken zult zoeken. Als voorbeelden hiervan
kunnen genoemd worden: de dagelijkse produktiecijfers van gal bij het varken, de
levensduur van sperma in de uterus van de zeug, de pH van pancreassap van het
schaap, de gemiddelde lengte van de darmen bij het rund, de polsfrequentie van de
duif in rust en nog vele andere cijfers, die U op een gegeven ogenblik misschien
zoudt willen weten, zonder echter hierdoor dichter bij Uw diagnose te komen.
Verschillende drachtigheidskalenders kunt U gebruiken om vlug te weten dat b.v. een
zeug, welke op 1 september gedekt is, op 23 december moet werpen. Indien U moei-
lijkheden mocht hebben met de leeftijdsbepalingen van paard, rund of hond dan kunt
U op verschillende plaatsen in dit boekje tekeningen en tabellen vinden, die U
wegwijs maken. Ook staat aangegeven hoe snel onze huisdieren groeien en tevens
welke voeding moet worden voorgeschreven om een bepaald dier vlug te laten groeien.
(Onze Nederlandse dierenarts zal wel geen directe behoefte hebben aan dit boek-
werkje, want daarvoor is de opleiding hier te lande te goed, terwijl de prijs van dit
bcx;kje velen zal doen terugschrikken om het aan te schaffen. Ref.)

(V.E.B. Gustav Fischer Verlag Jena 1963. 202 gekleurde beelden; 200 pag.
Prijs D.M. 55,60).

De atlas van Popesko heeft vele goede eigenschappen. De tekeningen zijn helder
en overzichtelijk, de kleuren illustratief. Naast situatietekeningen wordt veel nadruk
gelegd op dwarsdoorsneden door borst en buikholte. Deze beelden zijn verkregen door
het bevroren, gefixeerd dier in plakken te zagen. De tekeningen daarvan zijn ge-
schematiseerd teneinde de duidelijkheid te vergroten.

Verhelderend is ook, dat Popesko alle huisdieren heeft behandeld (nl. rund-schaap-
geit-varken-paard-hond-kat cn — al is het heel kort — de haas). De vergelijkende
bestudering van de bouw van dc huisdiereen wordt daardoor sterk bevorderd. Het
apart afbeelden van de organen met de bloedvaten en de zenuwvoorziening heeft
vele voordelen.

De tekeningen hebben niet het artistieke peil van de atlassen van het paard van
Schmaltz. Aan de duidelijkheid doet dit echter niets af. In de Duitse tekst bij de
afbeeldingen zijn enkele fouten gekomen, die de lezer spoedig zal opmerken).
De atlassen zijn vcwral van waarde voor de studenten en de dierenartsen, die voor
een operatie of onderzoek zich goed willen oriënteren.

Gaarne maak ik gebruik van de uitnodiging van collega Van der Mey om te
reageren op zijn, onder bovenstaande titel ingezonden, stukje.¹)

Dc schatting van het aantal aanwezige paarden lijkt mij zeer aanvechtbaar: de
meeste ruitcrs-eigenarcn bezitten maar één paard en zijn helemaal niet aangesloten bij
de N.H.S. en doen helemaal niet aan evenementen (behalve misschien lokale) mee.
Het getaxeerde aantal van 2000 paarden bij privé-eigcnarcn lijkt me dan ook erg
laag.

Dat de paarden bij maneges voor een deel eigendom zijn van burgerruiters is
zeker waar. .Aangezien echter de manege-houder meer verdient aan een paard voor
zijn bedrijf dan aan een pensionpaard, zal het grootste deel van de bij maneges
aanwezige paarden wel aan deze bedrijven behoren. Vaak zijn deze dieren wel
afkomstig van privé-eigcnaren.

Zeker niet alle landelijke ruiters kunnen cen paard met meer bloed aan zegt U.
Natuurlijk, U kunt ook wel zeggen dat er van de honderd ruiters maar één goede
is, dan heeft U ook gelijk.

Gezien echter het kader instructeurs dat door de landelijke rijverenigingen is gevormd,
de vervolgcursussen die geregeld worden gegeven, de regelmatige lessen in club-
verband en, als gevolg daarvan ook de ernst en het enthousiasme waarmede de
landelijke ruiters aan hun paarden werken, kon het ook nog wel eens een keer zo
zijn dat de landelijke ruiter zijn paard met bloed heel wat verder bracht dan de
burgerruiter die het tegenwoordig vaak zonder behoorlijke instructie moet stellen.
Door het wegvallen van het „militaire reser\\\'oir" is het bijna onmogelijk geworden nog
goede instructeurs te krijgen en de hier te lande gehouden instructeurs-opleiding is
noodgedwongen veel te beperkt om de jongelui werkelijk voor het vak klaar tc
maken. Verder leeft bij veel ruiters het idee dat alles maar vanzelf moet komen,
systematisch en serieus werken is er niet meer bij. Gebrek aan instructie of ook gebrek
aan fut om zich te laten instruéren, doen de rest. Na cen half jaar slaat het paard
zijn kwelgeest de box uit en het paard verhuist naar een manege waar het, geholpen
door een dosis vermoeidheid, wel „klaar" komt.

Laat de landelijke ruiter, die het halfbloedpaard gefokt heeft, dit ook maar klaar
maken. Dan kan hij voor zijn gereden paard ook een prijs vragen! Gezien dc zeer
billijke prijzen waarvoor ingevoerde (o.a. Hongaarse) paarden uit Europa\'s fok-
gebieden bij dc gratie Gods hier te koop zijn, zal het anders wel een zware
concurrentie worden.

Op één vraag zou ik graag antwoord hebben: hoe denkt men zich hier de half-
bloedfokkerij ? Wil men het aanwezige paard gaan veredelen door cr meer bloed in
te brengen óf wil men de halfbloed krijgen door telkens, geval voor geval, een
aanwezige merrie met een volbloed hengst te kruisen? (welke volbloed? .Arabisch
of Engels?).

Het antwoord van collega Barrau valt in cen aantal punten uiteen,
a. Collega Barrau stelt dat de meeste burgerruiters niet bij de Stichting N.H.S. zijn
aangesloten en tegelijk dat zij maar één paard bezitten. Uiteraard zijn mijn cijfers
maar schattingen en dus aanvechtbaar, maar komen wij wel zo heel anders uit?
Er zijn ± 550 burgerruiters aangesloten bij de N.H.S., met volgdns Barrau,
ierder één paard. De meeste burgerruiters zijn géén lid van de N.H.S. Laat dit
nu driemaal zoveel zijn, dus ± 1600, ook met ieder één paard; dan komt collega

15 a r r a u dus bij ± 2200 paarden, waar 2000 (mijn schatting) erg dichtbij hgt.
Hoeveel paarden er bij de maneges aanwezig zijn is niet helemaal duidelijk, grote
aantallen kunnen dit nooit zijn, wanneer we bedenken dat cr ± 30 maneges zijn
aangesloten bij dc Federatie van Xederlandsc Rijscholen. Ten kantore van deze I\'"e-
deratic deelde men mij mede, dat cr zeker nog eens 30 maneges niet aangesloten zijn.
Dat hierdoor het aantal rijjjaardcn in het bezit van burgers boven dc 3000 zal
komen tc liggen, geloof ik nirt. Hierdoor kan mijn berekening wel iets veranderen,
maar niet erg veel.

Wel zou ik op deze plaats een beroep doen op het C.B.S., dat bijna alles in
.Nederland telt, om ook deze cijfers eens exact tc geven.

Uit mondclin.gc reacties bleek men 20% der landelijkcn, die een „halfblocdjjaard"
aan kunnen, nog een hoge schatting te vinden, zij achtten 5% het juiste percenta.gc.
\\\'an harte hoop ik dat collega B a r r a u in dc toekomst .gelijk krijgt met zijn op-
merkingen over dc landelijke ruiters. Ik heb echter .geschreven over dc huidige
behoefte.

Bij informatie op het bureau der Kon. Xed. Fed. van L. R. bleken er 1200 leden
te zijn van 18 jaar en jonger en 1700 leden van 21 jaar cn jonger. Voor dc .Ned.
Kath. Bond van L. R. mogen wc dc leeftijdsopbouw van de ruiters op ongeveer
dezelfde schatten.

Hoewel ik niet wil ze.ggcn dat de kunst van het rijden van een „halfbloedpaard"
aan de leeftijd van dc ruiter ten volle gebonden is, zeg.scn deze cijfers toch we!
iets over het kunnen, en geloof ik niet, dat mijn keuze van 50% aan dc lage
kant is.

c. De opmerkingen van collega B a r r a u over de instructeurs zijn mij niet helemaal
duidelijk. Enerzijds wordt hoog op,gegeven o\\\'er het kader van instructeurs, terwijl
anderzijds gesteld wordt dat het bijna onmogelijk is geworden nog .goede instruc-
teurs te krij.gen.

Hoe zit het nu met de opleiding tot instructeur? Zelf zegt Ba rra u dat dc hier
te lande gehouden instructcursopleiding noodgedwongen veel tc beperkt is. Toch
wil ik hierbij opmerken, dat de cursus van de Federatie van Xederlandsc Rij-
scholen 3 winterhalfjaren duurt en toch zeker ongeveer 75 cursusdagen telt,
waarnaast de jongelui ook werkzaam moeten zijn in een manege.
Dc Kon. Xed. Federatie van L. R. telt 215 gediplomeerde instructeurs: op dc
laatste herhalingsbijecnkonist waren er echter maar 51 aanwezig, zodat wel
duidelijk is dat het aantal van 215 door overlijden en bedanken aanzienlijk
geslonken is. Bij dc Xed, Kath. Bond van L. R. mogen we min of meer — op
.gezag van hun algemeen secretaris dezelfde toestand aannemen.
Conclusie is dus dat ook bij de land<ljjkc ruiters zeer beslist met een tekort aan
instructeurs wordt gekampt. Graag ben ik het voor dc toekomst met collega
Barrau eens als deze schrijft: „Laat een landelijke ruiter, die het halfbloed-
paard gefokt heeft, dit ook maar klaar maken. Dan kan hij voor zijn gereden
paard ook een prijs vragen!"

d. Op de vraag: „Hoe denkt men zi(h hier dc halfblocdfokkerij?" kan ik het beste
alsvolgt antwoorden.

Wij hebben 2 stamb<M-ken, die hiervoor in aanmerking komen, t.w, het X.W.1\'.
(in Groningen, Drenthe en Friesland) en de \\\'.L.N. (in dc overige provincies).
Beide genoemde stamboeken bezitten eerst enkele jaren een zgn. sportrcgistcr.
Dit beoogt tegemoet te komen aan de behoefte van sportpaarden.
In grote lijnen is dit bij dc \\\'.L.X. als volgt georganiseerd: het doel is nl. de
registratie van veulens, geboren uit de paring van een V.L.X. merrie (dus Gro-
nings of Gelders) en een Volbloed-, Diaver- of .Arabische hengst, of een gCH-d-
gekcurde hengst, die zelf geregistreerd is in het Sportrcgistcr. Dc veulens worden
van een brandmerk (X) op de linker dij voorzien.

Een paard kan vanuit het Sportrcgistcr worden ingeschreven in het Stamboek
Gronings of Gelders type op voorwaarde:

a. dat maximaal 25% volbloed (draver- of Arabisch bloed) aanwezig is in zijn
afstamming;

b. dat zeer streng beoordeeld wordt of het paard landbouwbruikbaarheid bezit.
De hengstenkeuringscommissie der V.L.N. heeft in 1964 veertien Engelse vol-
bloedhengsten aangewezen om inlandse merries te dekken. Verder heeft men bij
de V.L.N. een aantal rassen gelijkgesteld met het Gelderse type, zoals dat ook
vanouds met dit type het geval was. Deze rassen zijn o.m. Normandiër Holsteiner,
Hannoveraan, Trakehner en Westfaler.

Bij het N.W.P. ligt het iets anders: wij laten hierbij de heer \\V i e r s c m a („Het
Paard", 20-12-1963) aan het woord:

„Het sportregister is voor dc opbouw (nog) geheel aangewezen op buiten-
landse rassen, voor zover men de Arabier, het Engels volbloedpaard en het
Trakehner ras inmiddels welhaast ook, niet als internationaal wil betitelen. Bij
de invoering van het N.W.P.-sportregister in 1959 nam het bestuur het
besluit alle vijf in het N.W.P. gestationeerde hengsten, dit waren vier Engelse
volbloedhcngsten in een Arabier, voorlopig voor deze taak te gebruiken."
Dit aantal bestond in 1963 nog slechts uit twee stuks, beide Engels volbloed. Men
heeft dit kleine aantal in 1964 aangevuld met twee „halfbloed"-hengsten en
één Trakehner.

In het Groninger stamboek wil men later alleen paarden opnemen, die voor
Groninger of Oldcnburger, Oost-Fries, Clevcland-Bay, dan wel Holsteins (dit
laaatste inclusief bepaald uitgezocht Trakehner bloed), bloed in de aderen voeren.

Persoonlijk ben ik van mening dat men de „halfbloedfokkerij" letterlijk op zijn
naam moet nemen. Dus steeds een zware inlandse merrie paren met cen volbloed,
en deze halfbloed in de sport gebruiken, zonder aan fokkerij te denken. Het
klassieke voorbeeld van een gebruikskruising dus. Verder denk ik mij een verede-
ling van het bestaande Gelderse en Groningse paard d.m.v. het gebruik maken
van buitenlandse warmblocdhengsten behorende tot rassen, zoals die bijv. met
het Gelderse ras gelijk gesteld zijn (zie boven) en op deze manier (als vanouds)
snel aan te passen aan de veranderde vraag.

Tenslotte wil ik nog met instemming een gedeelte van de woorden van collega
Van S c h a i k aanhalen, zoals hij die schreef in „In de Strengen" van 15 januari
1964:

„Wat vraagt de hedendaagse tijd van onze warmbloedfokkerij? Gelukkig nog
steeds dat ze paarden voortbrengt, die in het landbouwbedrijf goed bruikbaar
zijn en wat de handel betreft, dat in ieder geval cen gedeelte van onze fok-
produktcn voldoet aan de eisen van de ruitersport, zowel de landelijke als de
burger ruitersport.

En dan volgt dc vraag: welk soort paard voldoet aan die eisen? Dat is natuurlijk
een z.g. modern paard. Maar hoe moet een modern paard er nu eigenlijk uitzien;
wat is nu eigenlijk een modern paard?

Naar onze smaak moet het paard, dat voor de boerderij bestemd is, om te beginnen
een ruim voldoende zwaarte hebben; bovendien moet het voldoende maat hebben.
Die merries moeten dus maat en gewicht hebben voor de te verrichten arbeid en
geschikt zijn, gepaard met een hengst van hun eigen soort, weer nakomelingen
voort te brengen, die geschikt zijn voor de landbouw en gepaard met een volbloed
of een andere hoog in het bloed staande hengst, een goed zwaar rijpaard te kunnen
produceren.

Tegenwoordig moeten wij met onze gewone warmblocds ook iets meer in dc rij-
paardrichting gaan, d.w.z. de hals, die voldoende lengte moet hebben, mag wat
meer naar voren gericht zijn en de croupe mag wat meer afhellen en vooral
moeten ze meer schoft hebben, niet alleen een voldoend hoge maar ook een lange
schoft, en een lange, schuingelegen schouder. De bespiering moet goed zijn,
vooral die van de achterhand, dus een lange goed gespierde croupe en cen
langgespierde zware broek.

Aan het beenwerk moeten goede eisen worden gesteld: goed gespierde onder-
armen en schenkels, van opzij gezien cen rechte stand in de voorknieën, voldoende
zwaar en hard beenwerk, flink ontwikkelde en goed gemarkeerde gewrichten,
speciaal de spronggewrichtcn, voldoend soepele kootstanden en voldoende koot-
lengte en tenslotte hoeven, die goed van vorm en sterk van hoornsubstantic zijn
cn die, wat grootte betreft, passen bij het paard.

De gangen hoeven niet meer zo verheven te zijn als vroeger, maar het is van het
grootste belang dat ze wel ruim zijn: dus \\ ooral een lange cn toch energieke stap,
een vlotte draf en niet tc vergeten een ruime, gemakkelijke galop. In alle gangen
moet het paard cen goede schoudervrijhcid laten zien en cen goede voortstuwende
kracht uit de achterhand ontwikkelen; in de achterhand zetelt immers de motor
van het paard. In stap en in draf moet het paard met z\'n voorbenen makkelijk
door dc vcrtikalc lijn komen, dus z\'n voorbenen goed durven tc belasten. We
tekenen hier bij aan dat men dc gangen van een rijpaard onder de man moet
beoordelen en het paard liefst zelf ook moet rijden. Aan de hand zijn cr maar
wcnig rijpaarden die tonen wat ze waaid zijn: vooral niet in draf, ze sukkelen
dan meestal maar wat mee, spannen zich dan helemaal niet in; zc lopen achter
nogal eens wat wijd en laten maar weinig van de kracht in hun achterhand
blijken, die ze overigens wèl hebben, want hoe zouden zc anders over hoge
hindernissen moeten komen. Men beoordele dc gangen van het rijpaard dus
vornarnelijk onder de rnan!

Voor de fokkerij \\an rijpaarden, bestemd voor de handel, achten wij nog steeds
de methode door middel van kruising van onze eigen merries met vnl. Engels
volbloedhengsten, maar dan die met kaliber en met bezit van het rastypische,
het meest aanbevelenswaardig. Het grote voordeel van deze fokmethode, dat is dus
die waarvoor het Sportregister is ingesteld, is dat we onze eigen goede merrie-
stammen het makkelijkst intact kunnen houden en kunnen laten voortbestaan.
Toch kunnen wij ons voorstellen, dat er ook fokkers zullen zijn, die een zwaar
rijpaard in eigen ras willen gaan fokken, een paard dat dus nog gewicht genoeg
heeft voor het werk op de boerderij en dat tegelijkertijd ook als rijpaard kan
worden gebruikt of verkocht.

De tijd zal Icrcen welke van dc twee methoden voor het fokken van rijpaarden
het zal winnen, maar zoals gezegd, wij houden het voorlopig op de gebruiks-
kruisingsmcthode.

Nog een enkel woord over Gronings en Gelders type. Maar ook een z.g. tussentype,
dus zo tu.ssen Gronings en Gelders instaande, kan evengoed een best en tevens
ook cen modern paard zijn. Door het gebruik van Gelderse hengsten bij Gro-
ningse merries zullen dergelijke typen ontstaan; op zich zelf niets nieuws, want
die zijn cr momenteel ook wel en in de voorbije jaren zijn cr nogal heel wat meer
geweest. Te veel gebruik van Gelderse hengsten bij onze Groningse merries zou
het Gronings type echter kunnen doen verdwijnen en dat zouden wij uitermate
betreuren. Niet alleen omdat het zulke beste zware werkpaarden zijn, maar even-
zeer omdat dit soort merries, maar dan die met een schoft er in, over het algemeen
de beste zijn om halfbloeds uit te fokken, we bedoelen hier dan die flinke, forse,
zware halfblocdrijpaarden, die cen zware Engelse hunter nabij komen.
Laat men Gelderse hengsten bij Groningse merries niet in dc eerste plaats ge-
bruiken ter z.g. verfraaiing of misschien zelfs wel om de voskleur, maar wèl ter
reële modernisering; dat wil dus zeggen dat de fokprodukten als punt ccn duidelijk
meer schoft en ook overigens meer de lange lijnen zullen moeten hebben. Dit
behoort o.i. het enige motief te zijn voor het fokken rnct Gelderse hengsten bij
Groningse merries, want anders kan men veel beter bij een Groningse hengst
blijven, maar dan een flinke en werkelijk moderne.

En ook: heeft men een wat lichte, maar wèl harde Gelderse merrie, waarom
zou men die, zoals in de glorietijd van de Gelderse fokkerij ook zo dikwijls ge-
beurde, niet eens laten dekken bij een zware moderne Groningse hengst?"

Doordat ik speciaal recente publikaties heb aangehaald hoop ik duidelijk gemaakt tc
hebben dat deze hele kwestie enorm in het brandpunt staat. Daarenboven hoop ik
dat verschillende van onze fokkerijdeskundigen hun mening in ons Tijdschrift zullen
geven. Het is vanouds immers zo geweest dat de dierenarts de academicus bij uitstek
was die de lijn en richting gaf aan de paardenfokkerij en -houderij.

In Pompadour {Frankrijk) is een jaar geleden een K.I.-centrum voor varkens ge-
sticht. Pompadour ligt ongeveer in het centrum van drie departementen, die ge-
zamenlijk een populatie van ongeveer 60.000 fokzeugen hebben. Deze zeugen be-
horen tot verschillende rassen en kruisingen tussen die rassen. Er wordt weinig aan-
dacht besteed aan selectie en evenmin aan voeding, hygiëne en huisvestin.g. Het
aantal zeugen per bedrijf is als regel gering.

Tot het K.I.-centrum behoort een stal met een capaciteit van twintig beren. In een
verbouwd woonhuis zijn het laboratorium en de kantoorruimte ondergebracht.
Door de administratie worden verschillende kaartsystemen bijgehouden; deze gegevens
worden overgebracht op pons-kaarten voor de statistische verwerking.

Men is begonnen met 6 beren; nu zijn er 15, alle van het ras Large White (Gr.
Yorkshire).

Het risico voor inteelt bepaalt gewoonlijk de gebruiksduur van deze beren.
De resultaten van iedere sprong worden op een kaart geregistreerd. Met de z.g. Ja-
panse methode werden hier dc beste resultaten bereikt. Verder bleek dat het aantal
spcrmacellen het grootst was als de beer ± 17 maanden oud is.
De volwassen beren dekken om de 7 dagen en de jongeren met grotere tussenpozen.

Sehr, meent dat wijzigingen in het voederrantsoen van de beren wel invloed hadden
op de bevruchtingsresultaten, terv/ijl het overbrengen van de beren naar een andere
stal geen invloed gehad zou hebben.

Het waarnemen van bronstverschijnselen is (vooral bij jonge zeugen) moeilijk, daar-
door kan het al of niet drachtig worden, sterk worden beïnvloed.
De bevruchtingsresultaten waren goed als het zaad niet ouder was dan 48 uur. Tussen
de beren werden geringe verschillen in resultaten geconstateerd.

Indien de inseminatoren goed getraind waren, werden er bijna geen verschillen tussen
hun resultaten gevonden.

Het aantal biggen per worp was bij kunstmatige inseminatie even groot als bij na-
tuurlijke dekking.

Het percentage drachtige zeugen is met K.I. gelijk aan het percentage met natuur-
lijke dekking. De bevruchtingsresultaten zijn bijna even goed als bij de rundvee K.I.
Door de zeer grote spreiding van de varkens zijn dc economische aspecten niet zo
gunstig.

Verwacht mag worden dat de K.I. bij varkens zal bijdragen tot het verbeteren van
de varkensstapel in dat gebied.

•Aan de Minister van Economische Zalicn is een dezer dagen het eerste exemplaar
aangeboden van de zojuist verschenen Research Guide to contract research facilities
in the Netherlands.

Dit boekwerk werd op initiatief van het Ministerie van Economische Zaken samen-
gesteld dtKjr het NIDER (Nederlands Instituut voor Documentatie en Registratuur)
in samenwerking met de Economisch-Technische afdeling TNO. Ook het CBS, KI\\T,
NIVE en ZWO waren bij de samenstelling betrokken.

De gids beoogt het buitenland te informeren over de mogelijkheden, die Nederland
biedt voor de contract research op natuurwetenschappelijk en technisch gebied.
In een inleiding wordt o.m. in kort bestek de structuur van het speurwerk
beschreven, alsmede de economische situatie in ons land.

Tot de vele gegevens, die het boek over de opgenomen researchinstituten vermeldt,
behoren die over organisatie, aard van de onderzoekingen, beschrijving van dc
onderwerpen of speciale gebieden, bijzondere apparaten en instrumenten, nationale
en internationale samenwerking, financiering van het onderzoek, personeelsbezetting,
toegankelijkheid van de resultaten en „know-how", gegevens over bibliotheek en
documentatie enz. enz. De gegevens worden zo overzichtelijk en compact mogelijk
gejjresentcerd.

De instanties en organisaties, die aan de samenstelling van het boek hebben mee-
gewerkt, hopen hiermee tc bereiken, dat waardevolle opdrachten worden verkregen
voor onze researchinstituten, met alle voordelen, die daaraan voor wetenschap en
industrie zijn verbonden. Daarnaast valt te verwachten, dat door deze uitgave de
internationale samenwerking wordt gestimuleerd.

De Research Guide zal onder buitenlandse instellingen en bedrijven worden ver-
spreid — voor een deel via de National Science Foundation en de Economische
Voorlichtingsdienst - doch ook voor gegadigden in Nederland zijn exemplaren
beschikbaar. De gids, die met foto\'s is geïllustreerd, bevat een uitklapbaar alfabetisch
register. De prijs is ƒ 17,75. Het boek is verkrijgbaar bij het NIDER, Bezuiden-
houtseweg 43, \'s-Gravenhage.

Deel kosten van dierziektenbestrijding door publiekrechtelijk bedrijfsleven voor

Gelet op de in het kader van de prioiiteitenafweging reeds voor de landbouw uitge-
trokken bedragen en op wat nog zal moeten gebeuren in het kader van de structuur-
verbetering, meent minister Biesheuvel er verstandig aan te doen voorshands geen
enkele illusie te wekken omtrent de suggestie, dat het Rijk een gedeelte van de
kosten van de door het publiekrechtelijk georganiseerde bedrijfsleven geregelde
dierzi<-ktenbestrijding voor zijn rekening neemt. Hij zegt slechts toe, in zijn nota aan de
Tweede Kamer bij het wetsontwerp tot intrekking van de Wet bestrijding tuberculose
onder het rundvee, dat deze suggestie ernstig zal worden bestudeerd.
De minister herinnert er verder aan, dat het Landbouwschap tot voor kort iirincipiecl
op het standpunt stond, dat de dierziektenbestrijding geheel voor verantwoordelijkheid
en rekening van het georganiseerde bedrijfsleven diende te worden uitgevoerd. Het
is begrijpelijk, dat men thans onder invloed van de zware lasten hiervan tot andere
gedachten komt, doch rnen moet daarbij ook bedenken, dat het vraagstuk slechts
in het kader van het totaal van middelen en uitgaven en prioriteiten kan worden
bezien.

Persbericht, Min. v. Landb. en Visserij.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, ajl. 6, 1964 389

Voor dierverzorgers, bioteehnisehe (zoölogische) laboranten en zoölogische analisten
zal op zaterdag 9 mei 1964 door de Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren
dc 2e Biotechnische dag worden georganiseerd. Voor deze bijeenkomst, die wordt
gehouden in het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid in Bilthoven, is een voor-
lopig programma opgesteld.

\'s Morgens worden enkele voordrachten .gehouden over de taak en functie van het
R.I.V., de opleiding tot biotechnicus in Nederland, een biologische waardebepaling
en de produktie van een vaccin en een antiserum.

a. Speciaal gericht op problemen betreffende de vermeerdering en de verzorging
van proefdieren (bezichtiging van huisvesting; geboorteregeling bij muizen: wer-
king van autoclaaf en demonstratie van andere desinfectiemethoden : demonstratie
van isolatoren voor kiemvrije dieren).

b. Speciaal gericht op het gebruik van proefdieren (vaccin- en serumproduktie:
ovaricctomic; bloedafname: bepaling der pyrogeniteit van injectievloeistoffen en
sectietechniek).

Het definitieve programma met nadere gegevens zal worden toegezonden na ontvangst
van een inschrijvingsformulier.

Deze formulieren, alsmede nadere inlichtingen kunnen worden verkregen bij:
Het Hoofd van het Bureau Directie,
Rijks Instituut voor de Volks.gezondheid,
Sterrenbos 1, Utrecht.

Van het .Al.gemeen Secretariaat van het organiserend comité werd bericht ontvangen,
dat de openingszitting van het congres op 6 september a.s. zal worden bijgewoond
door de President van de Italiaanse Republiek.

Van 17—19 april a.s. zal door de Deutsche Tierarzteschaft de 7e Deutsche Tier-
ärztetag in Baden-Baden worden gehouden. Deze da.gen staan in het teken der
herdenking van het feil dat 100 jaar geleden Robert von Ostertag werd geboren.

Zaterdag, 18 april: A. Algemene Vergadering, wetenschappelijk gedeelte.
9.00- 9.45 uur 1. Feestrede:

bl Die klinische Diagnistik am Schwein mit besonderer Berück-
sichtigung der Infektionskrankheiten, Prof. Schulze, Han-
nover.

r) Diagnostische Erleichterungen und Schwierigkeiten in der
Kleintierpraxis, Prof. F. Müller, Berlin.

d) .Neue Erkenntnisse bei der Diagnostik und Prophylaxe wesent-
licher Infektionskrankheiten der Hühner, Prof. F r i t z s c h,
Gießen.

Die Fleischuntersuchung und Lebcnsmittelüberwachung in Gegen-
wart und Zukunft, K i e d r o w s k i.

a) Fleischuntcrsuchung, Schlachthofwcsen, Gcnosscnschaftsschlacht-
höfe usw, N i e m e y e r und Hegman n.

Feestrede: Die gesundheitspolitische Bedeutung der Fleisch- und
Lcnensmitteluntersuchung im Wandel der Zeiten ; P r o f, L e r c h e.

De banden ter inbinding van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, jaargang 1963,
zijn .gereed gekomen cn reeds is het bureau doende ze tc verzenden aan hen, die een
stel ervan bestelden.

Daar het aantal bestelde banden, vergeleken niet voorgaande jaren, sterk is opgelopen,
zal de expeditie ervan enige tijd in beslag nemen.

Daar steeds wordt geprobeerd het tijdschrift „op tijd" bij de lezers af tc leveren,
d.w,z, zoveel mogelijk om en nabij dc le en 15e van elke maand, zal dc „opmaak"
van de 1 april aflevering in verband met de aanstaande Paasdagen vroegtijdig plaats
hebben,

.Adverteerders wordt daarom verzocht ervoor te zorgen dat dc advertenties uiterlijk
op 18 maart bij de redactie zijn ingediend.

19, Afd. \\oord-Biabant K.N.M.v.D. .Afde-lingsvcigadcriny;, 20.00 uur, Hotel
„Modern", Heuvel 100, Tilburg.

1.5, Groep K.I. cn Zoötechniek K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 10.30 uur,
Hotel „Millings Centrum", Millingen (bij Nijmegen) (pag. 401)

17—19, Deutsche Tierärzteschaft. 7e Deutsche Tierärztetag, Baden-Baden, (pag.
390)

2— 3, Gen. voor Geschiedenis der Geneesk., Wisk. en Natuurwet. \\\'ooi-jaars-
jaarsvergadering, Gouda.

8— 9, Intern. Symposium van Dierentuindicrenartsen, Wenen. (pag. 121)
9, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,

14.30 uur. Utrecht, (pag. 126)
9, Landelijke bijeenkomst Biotcchniei, Bilthoven. (pag. 390)

20, A.C.V.-controle. Landelijke Vecvoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Lunteren.

26. .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 luir. Hotel
„Dalzicht", Nijverdal. fpag. 399)

4, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vei-gadering 20.00 uur. Restaurant
„Overcingcl", Assen. (pag. 257)

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, IlIe Internationaal Congres voor Dierziekten, Koi)enhagen. (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congn s „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)): (pag. 186, 252,
390)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.).

Voor de goede orde wordt erop geattendeerd dat het bureau op Goede Vrijdag,
27 maart a.s. gesloten is. Voor eventuele spoedgevallen, b.v. waarneming is het
bureau telefonisch bereikbaar; men wordt verzocht evenals op zon- en feestdagen
zo mogelijk vóór 9.00 \'s morgens op te bellen.

Bij de verzending van deze aflevering begint de datum waarop de contributie 1964
moet zijn voldaan reeds dicht te naderen. Nogmaals wordt er de aandacht op
gevestigd, dat de contributie vóór 1 april 1964 behoort te zijn voldaan.
Tot genoemde datum kan gebruik worden gemaakt van de bijzondere regeling die op
de nota is vermeld en nader is toegelicht; daarna kan over de volle contributie ad
ƒ 250,— worden beschikt.

Met verwijzing naar de aflevering van 1 maart 1964, pag. 320-321 wordt nog eens de
aandacht gevraagd voor dc Universiteitsdag op zaterdag 21 maart 1964.
Zoals reeds is medegedeeld staat de behandeling van het belangrijke salmonellosis
probleem bij de Faculteit der Diergeneeskunde in het middelpunt van de a.s.
Universiteitsdag.

Mede in verband met het bijzondere interessante onderwerp verwacht de Faculteit
der Diergeneeskunde ook van vele oud-alumni buiten Utrecht belangstelling voor
de inleiding van D r. M o s s e 1 en de heer S j o 11 e m a.

Voor zover leden van de Ereraad, besturen, commissies etc. nog declaraties moeten
indienen voor gemaakte kosten gedurende het jaar 1963 worden zij dringend verzocht
dit na de verschijning van deze aflevering te doen, in elk geval vóór 1 april a.s.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op woensdag 29
januari 1964 in hotel „Noord-Brabant" te Utrecht.

Na de opening van dc vergadering te 10.00 uur wordt het kort verslag van de
bespreking van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde met het Hoofd-
bestuur ongewijzigd goedgekeurd en vastgesteld.

De notulen van de vergadering van 11 januari worden eveneens goedgekeurd en
vastgesteld, nadat een viertal redactionele wijzigingen zijn aangebracht.
Naar aanleiding van de notulen wordt opgemerkt dat het niet de bedoeling van de
jaarlijkse financiële commissie kan zijn advies uit te brengen over lopende beleg-
gingszaken; bedoelde financiële commissie neemt wel kennis van alle financiële
aangelegenheden en kan daarover zonodig opmerkingen maken cn adviezen uitbrengen.
Ten aanzien van de verder te volgen procedure betreffende de beginselovereen-
komst wordt besloten het nieuwe concept eerst in een Hoofdbestuursvergadering te
behandelen, nadat er door de directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten
geen principiële bezwaren meer tegen blijken tc bestaan en daarna zal het nieuwe
ontwerp aan de gedelegeerden van de afdelingen worden voorgelegd.

Met betrekking tot de verzekering tegen arbeidsongeschiktheid van dc secretaris
en de redacteur, zal bij de desbetreffende verzekeringsmaatschappij worden geïnfor-
meerd naar de mogelijkheid van een verzekering tegen blijvende algehele invaliditeit
zonder ziekteverzekering.

Bij de ingekomen stukken is o.a. een brief van collega Robijns, Voorburg, waarin
wordt medegedeeld dat hij zijn benoeming tot lid van de Redactie van het Dier-
geneeskundig Jaarboek aanvaardt.

Een farmaceutische onderneming deelt mede geen leveranties te verrichten aan een
firma, die blijkens mededeling van een collega o.a. terramycine zou ontvangen, welk
produkt in de Ickenhandel zou zijn gebracht.

De voorzitter van de Redactie van het Diergeneeskundig Jaarboek zet uitvoerig de
bezwaren van de Redactie uiteen tegen de suggestie van het Hoofdbestuur om van
niet-leden alleen de strikt noodzakelijke gegevens op te nemen in de lijst van dieren-
artsen. Besloten wordt deze aangelegenheid voor het Jaarboek 1965 opnieuw in
overweging te nemen.

Prof. Dr. Van Gils deelt mede eind 1964 het lidmaatschap van dc Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde neer te moeten leggen in verband met zijn vele
andere werkzaamheden.

Het Hoofdbestuur is van mening dat een brede vertegenwoordiging van de Faculteit
der Diergeneeskunde in de Redactie gewenst is, maar dat ook zo veel mogelijk
rekening moet worden gehouden met de verschillende groeperin.gen in de Maat-
schappij.

Xaar aanleiding van de suggestie van een praktizcrend dierenarts wordt besloten
nadere informaties in te winnen over het Instituut voor Klinisch Geneesmiddelen-
onderzoek T.N.O.

Het verzoek van de desbetreffende commissie om de inleidingen en de discussies van de
instructiedag voor dierenartsen over leverbotzickte in het Tijdschrift op tc nemen,
blijkt door de Redactie gaarne te zijn aanvaard.

Wat de stand van zaken betreft ten aanzien van openstaande contributieposten vóór
1 januari 1964 kan met voldoening worden geconstateerd dat het aantal open posten
vóór 1 januari 1963 en die van het afgelopen jaar steeds kleiner wordt. Wat eerst-
bedoelde posten betreft wordt besloten sommige achterstallige contributies door te
geven aan het incassobureau, terwijl over enkele posten waarover blijkbaar enig
misverstand bestaat, met de clesbetreffende leden eerst nog even persoonlijk contact
zal worden opgenomen.

.\\an een drietal leden wordt reductie verleend in verband met speciale omstandig-
heden.

In verband met dc publikatie van een oorspronkelijk artikel van Dr. Kampehnachcr
en Dr. Guinee over: ,,Enkele gedachten over de toekomst van ons beroep\'\' en een
ingezonden mededeling van Dr. Kramer over: „Algemene vorming en specialisatie
bij het wetenschappelijk onderwijs" wordt enerzijds verwacht dat deze publikaties dc
behandeling van het .genoemde thema in dc a.s. .Mgemene Vergadering min of meer
zou kunnen bemoeilijken, omdat het onderwerp dan niet meer „nieuw" zou zijn, maar
van de andere kant vormen deze bijdragen wellicht een goede inleiding tot verdere
gcdachtcnwisscling in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en daarna tot een
vruchtbare discussie in oktober.

Over het gebruikelijke algemene onderwerp na de openingsrede zal nog nader overleg
worden geraadpleegd met enkele daarvoor in aanmerking komende inleiders.
Uit de gehouden enquête bij dc afdelingen is gebleken dat vijf afdelingen op een of
andere wijze in de besturen van de Provinciale Gezondheidsdiensten zijn vertegen-
woordigd. De contacten tussen afdeling en gezondheidsdienst in de andere provincies
zijn over het algemeen wel goed.

Hoewel de verhoudingen dus nu goed zijn, meent het Hoofdbestuur dat het toch
gewenst is dat er een directe binding is tussen de besturen van de afdeling en van
de desbetreffende gezondheidsdiensten.

De vertegenwoordiger van de K.N.M.v.D. in het College van Directeuren zal worden
394

verzocht op deze aangelegenheid nog eens de aandacht te vestigen.
De penningmeester geeft een summier overzicht van de besprekingen die zijn gevoerd
over de pensioenregeling van de secretaris. Bij de onderhandelingen met de des-
betreffende verzekeringsmaatschappij en enkele deskundigen op verzekeringsgebied
is wel gebleken dat dit een vrij gecompliceerde zaak is, mede in verband met het feit
dat de reeds bestaande verzekeringen, het tcK-komstige pensioen als keuringsdierenarts
te Rotterdam en de A.O.W. in de nieuwe regelingen moeten worden berekend.
Bij de verdere voorbereiding van de voorjaarsvergadering van bet .Mgemcen Bestuur
die vrijdag 10 april a.s. zal worden gehouden, worden nog acht punten aan de
a.genda toegevoegd.

Het Hoofdbestuur vraagt zich af of de beloning van dc rijkskeurmeesters i.b.d. dient te
worden herzien, omdat de thans geldende normen niet meer in overeenstemming zijn
met de gestegen lonen en prijzen. Be.sloten wordt de Groep Directeuren van Vlees-
keuringsdiensten te verzoeken hierover contact op tc nemen met de Veterinaire
Hoofdinspectie van de Volksgezondheid.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op donderdag 20
februari 1964 in hotel ,,Noord-Brabant" te Utrecht.

De vorzitter opent te 10.00 uur op de gebruikelijke wijze de vergadering en felici-
teert de secretaris met het huwelijk van zijn ;-oon.

De notulen van de vergadering van 29 januari 1964 worden behoudens een drietal
tckitwijzigingen goedgekeurd en vastgesteld.

De ingekomen stukken bevatten o.a. de mededeling van een farmaceutische onder-
neming, dat deze niet heeft deelgenomen met een stand aan de Markt in Roden.
Er wordt wel eens met een stand geëxposeerd op tentoonstellingen, maar er worden
geen produkten verkocht.

Van der Graaf en Co\'s incassobedrijven geeft nadere toelichting en een berekening
op informaties betreffende de kosten van rechtsvervolging bij blijvende wanbetaling
van de contributie.

Een farmaceutische onderneming deelt desgevraagd mede dat de opmerking van
een praktizercnd dierenarts inzake*lrveranties van een geneesmiddel aan een leken-
firma op de Veluwc niet juist is. Besloten wordt met de Directie van de desbetreffende
onderneming een nadere bespreking te voeren.

De voorzitter van de Ereraad blijkt het verzoek te hebben ontvangen een arbitrage-
commissie te benoemen voor de behandeling van cen geschil tussen twee leden van
de K.N.M.v.D. over de uitvoering vr.n de overeenkomst over de praktijkoverdracht.
In een van de artikelen van bedoelde overeenkomst wordt de voorzitter van de
Ere.\'aad aangewezen om bij eventuele geschillen een arbitragecommissie te benoe-
men. De vraag van dc voorzitter van de Ereraad of de Ereraad c.q. hijzelf verplicht
is de benoeming \\an zulk een arbitragecommissie uit te voeren zonder van te voren
op de hcK)gte te zijn gebracht van dc desbetreffende bepaling in de overeenkomst,
zal door het Hoofdbestuur ontkennend worden beantwoord.

Indien de partijen bij een praktijkoverdracht de Ereraad in de overeenkomst willen
opnemen in verband met behandeling van eventuele geschillen, is het noodzakelijk
dat de Ereraad van tevoren op de hoogte wordt gesteld met de inhoud van de
overeenkomst.

De D.S.K. vraagt ƒ 300,— subsidie voor bijwoning van de jaarlijkse bijeenkomst
van delegaties van diergeneeskundige studenten organisaties uit de 19 landen van
de I.V.S.U.; deze conferentie wordt dit jaar in Serajewo gehouden. Mede in verband
met de waardevolle contacten tussen de K.N.M.v.D. en D.S.K. wordt besloten aan
deze aanvraag te voldoen, hoewel het Hoofdbestuur van mening is dat een delegatie
van drie personen wel wat groot is.

De verklaring van het bestuur van de afdeling Friesland inzake eventuele oprich-
ting van een „groep van praktizerende dierenartsen", die in de laatste ledenvergade-
ring van genoemde afdeling is aanvaard v^ordi de leden van het Hoofdbestuur ter
kennisneming toegezonden. Het bestuur van de afdeling Friesland vindt oprichting
van deze groep niet gewenst.

De voorzitter van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier krijgt de ge-
legenheid een viertal onderwerpen in bespreking te brengen.

a. Genoemde Groep zal in juni een aantal praktizerende dierenartsen voor kleine
huisdieren uit het district Londen gedurende een weekeinde als gast ontvangen.
Op het verzoek bij te dragen aan de kosten van een ,,ontvangst" wordt gunstig
beschikt. Het Hoofdbestuur meent hierdoor uiting te moeten geven aan de
waarde, die een goede verhouding tussen de K.N.M.v.D. en een groep heeft voor
het maatschappijleven in het algemeen, hoewel het Hoofdbestuur van mening is
dat een beperkt aantal dierenartsen uit een gedeelte van een land eigenlijk niet
representatief is voor dat land.

b. Desgevraagd heeft het Hoofdbestuur geen bezwaar tegen het beleggen van een
beperkte persconferentie ter gelegenheid van bedoelde ontvangst. Het doel van
de conferentie is o.m. dc Nederlandse eigenaren van kleine huisdieren voorlich-
ting te geven over diverse zaken, die het houden van kleine huisdieren betreffen,
de mogelijkheden inzake de geneeskunst etc.

c. De voorzitter van de groep vraagt nu reeds aandacht voor het volgende congres
van de W.S.A.P.A. dat in 1965 in de V.S. wordt gehouden in verband met
grote kosten, die cen afvaardiging van de groep zal meebrengen. Het Hoofd-
bestuur deelt mede zeker geen volledige kosten voor cen afvaardiging te kunnen
dragen; hierover zal later nader overleg worden gepleegd.

d. De voorzitter van de groep vraagt een uitspraak van het Hoofdbestuur over de
bevoegdheden van het bestuur van de groep ten aanzien van de behandeling van
allerlei rabiesaangelegenheden met de V.D.

De desbetreffende brieven van de groep zullen ter kennisneming van het Hoofd-
bestuur worden voorgelegd; bij akkoordbevinding gaan de brieven uit, waarbij
tot uiting wordt gebracht, dat er overleg is geweest tussen het Hoofdbestuur

Vervolgens krijgt collega Vegter, Holten, gelegenheid een nadere uiteenzetting te
geven over het memorandum dat door een viertal collegae is opgesteld met betrek-
kin.g tot een aantal belangrijke vraagstukken, die vooral de praktizerende dieren-
artsen van grote huisdieren bezig houden.

Naar aanleiding van de vele bijzondere commissies, die in bedoelde nota worden
genoemd, spreekt collega Vegter de mening uit dat kleine studiecommissies gevormd
uit deze landelijke commissie voor allerlei detailzaken doelmatiger zullen functioneren
dan één grote landelijke commissie. Wat dc grootte van dc laatstbedoelde commissie
betreft wordt een maximum van 10 leden, die het gehele land zo goed mogelijk ver-
tegenwoordigen, het meest gewenst geacht.

Besloten wordt de afdelingen te vragen enkele namen van collegae op te geven, die
voor benoeming in aanmerking zouden kunnen komen.

Ter oriëntatie van de afdelingen zal bovenbedoelde nota aan dc afdclingssecretaria-
ten worden toegezonden.

Ten aanzien van het aantrekken van deskundigen (econoom, jurist) wordt met
collega Vegter overeengekomen dat hierover in elk geval van te voren overleg zal
worden .gepleegd met het Hoofdbestuur. Nadrukkelijk stelt het Hoofdbestuur dat
men deze aangelegenheid „eenvoudig" moet houden; ook met het oog op de
financiële consequenties. Het Hoofdbestuur zal overigens niet tot instelling van deze
landelijke commissie overgaan als zou blijken dat deze commissie door de afdelingen
niet wordt gewenst. Over de gehele toekomstige gang van zaken zal trouwens steeds

nauw contact worden onderhouden tussen het Hoofdbestuur en de commissie voor
practici.

In verband met de ontvangst van enige sollicitanten voor de functie van adjunct-
secretaris van de K.N.M.v.D. wordt uitvoerig gesproken over de toekomstige taak,
salariëring, sociale voorzieningen, vergoedingen etc. van bedoelde functionaris.
Ten aanzien van de taak en de uitoefening van de functie zal worden gestreefd
naar zodanige onderlinge verdeling van de totale werkzaamheden tussen de secre-
taris en adjunct-secretaris dat laatstgenoemde functionaris ook een veelzijdige werk-
kring zal krijgen, die hem in staat moet stellen zich op het gehele terrein in te
werken.

De adjunct-secretaris zal dus zowel een administratieve als een representatieve taak
krijgen te vervullen. Dit zal tot gevolg hebben dat dc adjunct-secretaris na verloop van
tijd in staat zal kunnen zijn de secretaris bij afwezigheid zo goed mogelijk te vervangen.
Betreffende de salariëring en de sociale voorzieningen wordt besloten hiervoor een
regeling te treffen die zo veel mogelijk oveieenkomt met die van de adjunct-
inspecteur van de V.D.

Vervolgens vindt een eerste bespreking plaats van de voorlopige baten- en lasten-
rekening 1963, die tegelijkertijd vergeleken wordt met de baten- en lastenrekening
van 1962 en de begroting 1963.

Besloten wordt in verband met het gunstige voordelige saldo 1963 in de a.s.
vergadering van het Algemeen Bestuur voorstellen te doen voor afschrijving van de
totale uitbreidings- en moderniseringskosten, totale aankopen voor het bureau, het
te vorderen saldo van het Eeuwfeestfonds etc.

Voor de noodzakelijke wijzigingen van de begroting 1963 zal goedkeuring worden
gevraagd van het Algemeen Bestuur.

Het Hoofdbestuur gaat unaniem akkoord met de adviezen van de Tarievencom-
missie betreffende tarieven voor het pullorum- en PPLO-onderzoek en de trilziekte-
enting. Met betrekking tot een detail zal — alvorens tot publikatie over te gaan —
nog even overleg worden gepleegd met de voorzitter van de Tarievencommissie.
Het Hoofdbestuur heeft kennisgenomen van de nieuwe prijzen van enige entstoffen
voor de pluimveeziektebestrijding.

Besioten wordt niet tot officiële publikatie van de publiekprijzen over te gaan,
mede in verband met het feit dat het C.D.I. nog geen prijsverhoging heeft toegepast.
Overigens blijken de desbetreffende farmaceutische ondernemingen de dierenartsen
reeds op de hoogte te hebben gebracht van de nieuwe inkoop- en publieksprijzen.
In verband met het gevorderde uur — het is inmiddels bijna 19.00 uur geworden — -
wordt van de rondvraag slechts summier gebruik gemaakt.
De voorzitter sluit hierna de vergadering.

Kort verslag van de vergadering gehouden op zaterdag 15 februari 1964 te Gro-
ningen.

In zijn openingswoord mocht de nieuwe voorzitter een 30-tal leden begroeten (een
aantal dat zich naderhand nog zou uitbreiden tot 35), alsmede coll. G o 1, aanwezig
namens het Hoofdbestuur en coll. T a 1 s m a namens de afdeling Friesland.

Nadat de notulen van de vorige vergadering onveranderd waren goedgekeurd en
vastgesteld en de ingekomen stukken (o.a. een enquête v.h. Hoofdbestuur naar de
wijze van contact tussen de Gezondheidsdienst voor Dieren en de praktizerende
dierenartsen) waren voorgelezen, werd door de secretaris verslag uitgebracht over de
activiteiten van dc afdeling in het jaar 1963; hetzelfde geschiedde door de penning-
meester ten aanzien van de financiën. De toestand hiervan is gunstig te noemen.

Met het oog op het a.s. 125-jarig bestaan van de afdeling in 1967 werd reeds besloten
reserves tc vormen, zodat ook dit jaar de contributie voor 1964 met algemene
instemming werd vastgesteld op ƒ 25,—, waarvan ƒ 5,— voor het reser\\\'efonds voor
het te vieren jubileum.

Door de Kascommissic, bestaande uit de coll. Wichcrs en II a r d e m a n, werd
verslag uitgebracht. Dc penningmeester werd lof toegezwaaid voor zijn gevoerd beleid.
Met algemene stemmen werden als lid van de afdeling aangenomen de coll. H. A.
Linnewiel te Midwolda en H. W ij m a te Grootegast.

Na een korte pauze kon de spreker van hedenmiddag, Drs. P. L a n t i n g, ad-
junct-secretaris van de Gron. Mij voor Landbouw zijn lezing getiteld „De economi-
sche positie van het weide- en gemengd bedrijf" aanvangen.

In een helder betoog werd uiteengezet, dat deze voornamelijk afhangt van de melk-
prijs. Deze is sedert 1951 niet sterk omhoog gelopen. 3 perioden werden door hem
onderscheircn sinds het einde van dc 2e wereldoorlog en nader belicht. Met een
blik in dc toekomst besloot Drs. Lanting zijn interessante lezing. Dat nog verschil-
lende vragen onbeantwoord bleven behoefde geen verwondering tc wekken; in de
uitvoerige discussie na afloop werden dan ook nog talrijke ervan door spreker
beantwoord.

.Als dank voor het brengen van inzicht in de economische toestand nü werd door de
voorzitter het fotoboek „Diergeneeskunde nü" aangeboden. Het idee eens een niet
dierenarts te vragen om een voordracht te houden heeft een zeer gunstig resultaat
gehad.

Bij de rondvraag werd door coll. J. Bruins gewezen op het verontrustend aan-
tal gevallen van verwerpen bij rundvee. De oorzaak is niet steeds aan te geven doch
unaniem is men van oordeel, dat schimmelig hooi (natte zomer, pakjes hooi) hiervoor
voor een belangrijke deel verantwoordelijk gesteld kan worden. Een goede vitamine-A
voorziening is belangrijk.

Coll. Jacobs stelde nog de veelvoorkomende viruspneumoniën bij runderen en
honden aan de orde, waarover eveneens uitgebreid werd gediscussieerd.
Omstreeks half zes sloot dc voorzitter deze vergadering.

Voorzitter, collega A. J. van Doorn, opent de vergadering met een beschouwing
over ons beroep in het algemeen en wijst op onze dienende taak. Naar aanleiding
van dc notulen wijst de voorzitter erop, dat hij in de vorige vergadering gezegd
heeft, de mond- en klauwzeer tarieven voor 1964 niet geforceerd te willen trachten
te verhogen.

Bij de ingekomen stukken is een verzoek om ccn bijdrage van de afdeling van
j 160,-— voor het Contactorgaan voor de Pluimveevoorlichting. Er wordt besloten
dit voor ccn jaar tc zullen overmaken en dan de resultaten eerst af te wachten. Na
de jaar\\\'erslagen heeft de voorzitter het woord om zijn grote waardering uit te spreken
voor het werk en de grote steun die wij van collega H. J. N ij s e n hebben gehad als
bestuurslid, hij wordt opgevolgd door collega A. M. F. dc Bok.
•Als voorstel voor dc Algemene Vergadering wordt door collega Peters dc naam
van collega A. J. van Doorn gencx-md als candidaat-voorzitter voor dc Maat-
schappij. Ook collega J. T. H e e g uit Halfweg wordt als candidaat-voorzitter ge-
noemd. Collega Van Doorn stemt er niet mee in, dat de afdeling op dit moment
het initiatief neemt om hem candidaat te stellen, om redenen die uitvoerig door hem
worden toegelicht.

De werkwijze van de Paritaire Tarievencommissic wordt uitvoerig besproken door de
collegae Karsemeijer, Van Doorn en Peters. Wij zullen de resultaten
nu eerst maar afwachten.

goedgekeurd, hierin zijn twee artikelen opgenomen die de samenstelling van de
Provinciale Vestigingscommissie regelen.

De voorzitter vv-il collega L. J. v. d. Vooren gaarne een boekenbon overhandigen
voor het vele werk dat hij gedaan heeft en hopelijk nog zal doen door het organiseren
van een pluimveecursus voor onze leden, dit wordt door collega Post in ontvangst
genomen om hem over te dragen.

Hierna geeft de voorzitter de mening van het Bestuur over de status van de kringen
van dierenartsen in Overijssel, deze zijn n.1. autonoom. Dit moet de plaats zijn
waar alle dierenartsen elkaar kunnen ontmoeten, wij moeten voorzichtig zijn met het
balloteren van nieuwe leden voor cen kring.

Collega ff. H. C. G r O O t e n stelt bij de rondvraag de code aan de orde en betwijfelt
of het deel dat handelt over de vrije vestiging wel geheel past in deze tijd.

De volgende vergadering van de afdeling Overijssel wordt vastgesteld op dinsdag-
avond 26 mei 1964, aanvang 20.30 uur in „Dalzicht" te Nijverdal. Het progranmia
zal nader worden bekend gemaakt.

Jaarverslag 1963, van de afdeling Overijssel van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Over het jaar 1963 wil ik gaarne eerst enkele algemene opmerkingen maken. Na de
eeuwfeestviering, met al zijn publiciteit, zijn we ons meer aan de interne zaken
gaan wijden, waardoor hier en daar nogal eens wat stof is opgewaaid.
In het begin van dit jaar heeft de veterinaire stand laten zien, dat zij een groot-
scheepse actie voor het inenten van honden tegen Rebies, met vlag en wimpel kan
uitvoeren. De mond- en klauwzeer vaccinatie bij varkens, heeft helaas laten zien dat
de veterinairen het in de hoogste kringen, maar ook in de laagste kringen nog niet
altijd geheel eens zijn. Dit heeft onze stand geen goed gedaan.
De afdelingsvergaderingen en de excursies waren zeer goed bezocht, hetgeen zeker
zijn repercussie zal hebben op de collegiale verhoudingen in onze afdeling. Deze ver-
houdingen zijn in Overijssel heel goed te noemen, alhoewel ik meen te bespeuren,
dat er cen zekere onrust wordt waargenomen, met het oog op eventuele vrije
vestigingen. Het laat zich momenteel aanzien, dat onze werkzaamheden niet worden
uitgebreid. Integendeel, de georganiseerde dierziektenbestrijding denkt aan een
inperking van zijn werkzaamheden. In het begin van het jaar waren de financiële
vooruitzichten voor de veehouders niet rooskleurig te nCK\'nien. Dit heeft ongetwijfeld
zijn weerslag op het werk van de praktizerende dierenarts.

Dit jaar is het verlangen naar voren gekomen om de belangen van de practici meer
door practici te laten behartigen. Dit culmineert wel in de ontevredenheid, die er
heerst over het overleg met het Landbouw. chap, speciaal wat dc mond- en klauwzeer-
tarieven betreft. Momenteel is men echter van mening, dat de afdelingen de belangen
van de leden het beste kunnen verdedigen.

Het vorig jaar werd voor.speld, dat er dit jaar nog wel een afdelingsvcrgadering aan
het ontwerpmantclcontract zou worden gewijd. Dit is niet gebeurd, terwijl een ont-
wcrp-beginselenovereenkomst door dc aangewezen vertrouwensmannen in eerste
instantie is goedgekeurd. Deze beginsel-overeenkomst, die geen finesses regelt is nu
in bespreking in de coniniissie niet het Landbouwschap. In de loop van het komende
jaar, zal deze wel aan de leden worden voorgelegd, hierna zal een overeenkomst
die de uitvoering van dc georganiseerde dierziektenbestrijding regelt, niet zoveel
moeilijkheden meer opleveren.

De verhouding met de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren is heel goed te
noemen, hetgeen ook tot uiting kwam op de jaarlijkse bespreking met het dagelijks
Bestuur op 8 januari 1963. .\\fdelingsleden zijn op twee middagen te gast geweest
en uitstekend ontvangen in dc nieuwe uitbreiding van het gebouw dezer dienst.
Gelukkig is de samenwerking met de Veeartsenijkundige Dienst ook uitstekend: cen

bespreking van voorzitter en secretaris met de Inspecteur van de V.D. heeft hier
zeker toe bijgedragen.

De collegae werkzaam bij deze diensten zien wij gelukkig vaak op onze vergaderingen
en andere bijeenkomsten en het moet ook zo blijven, dat alle collegae ambtenaren
welke functie zij ook hebben en de practici tezamen komen op de afdelingsvergade-
ringen; hier wordt immers de basis gelegd voor onze eensgezinde Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Alvorens ik enkele feiten van onze afdeling wil memoreren, na deze algemene be-
schouwingen, willen we eerst een ogenblik stilstaan bij het droevig verlies van twee
leden. Op 4 april 1963 overleed collega H. N i k k e 1 s, praktizcrend dierenarts te
Tubbergen. Op 29 november 1963 overleed collega T h. G. J. M. v a n d e r W e e r d,
oud directeur van het abattoir te Almelo.

Op 1 januari 1963 bedroeg het aantal leden van de afdeling 92, nu op 31 dcc. \'63,
91 leden. Twee collegae verlieten de afdeling in verband met vertrek naar elders,
terwijl drie jonge collegae als lid der afdeling werden aangenomen.
Op de eerste vergadering van dit jaar hebben wij afscheid genomen van mijn voor-
treffelijke voorganger, collega H. A. van den Berg wegens zijn benoeming tot
Inspecteur in algemene dienst bij de V.D. te den Haag. Het bestuur bestond
sindsdien uit A. J. v a n D o o r n, voorzitter; H. F. M a t t h ij s s e n, vice-voorzitter;
J. J. u k e m a, secretaris; H. J. N ij s e n, penningmeester en B. de Vlas lid,
tevens afgevaardigde in het .Algemeen Bestuur.

Dit jaar hebben we vier afdelingsvergaderingcn gehad, waar gemiddeld 35% van de
leden aanwezig was. In tegenstelling tot vorig jaar is nu de wetenschappelijke ver-
gadering het best bezocht geweest.

De excursie naar de Kon. Hoogovens op 6-6-\'63 had 31 deelnemers en was zeer
geslaagd. Na afloop hadden we met de gasten, 4 uit de afdeling Groningen-Drenthe,
2 uit de afdeling Friesland en 4 uit de afdeling Gelderland, een erg gezellig diner
in de „Echoput" op de Veluwe. Juist deze festiviteiten leiden tot een betere onder-
linge verhouding en begrip. In het kader van de jaarlijkse gecombineerde vergadering
met de afdeling Gelderland hebben wij een gezamenlijke excursie gemaakt naar
de Kon. Ned. Zoutindustrie te Hengelo. We kregen een goede indruk van dit bedrijf
en zijn nevenbedrijven. We hebben nog lang zitten eten in het restaurant van Bad-
Boekclo.

Twee leden van het bestuur zijn tegenwoordig geweest op de feestelijke bijeenkomsten
van de afdelingen Groningen-Drenthe en Friesland. De secretaris heeft een werk-
vergadering van de afdeling Friesland bijgewoond, waar over de problemen van dc
practici werd gesproken. Deze contacten met de aangrenzende afdelingen kunnen
zeer nuttig zijn en worden erg op prijs gesteld.

In de loop van dit jaar hebben we vier bijeenkomsten gehad, waar colle.ga L. J. v a n
d c V O O r e n, dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren, ons
heeft voorgelicht over de Pluimveeziekten. Gemiddeld hebben elf collegae hieraan
deelgenomen. De belangstelling en de duscussies op deze bijeenkomsten tonen vol-
doende aan, dat deze cursus op hoge prijs wordt gesteld. Wij hopen in de toekomst
nog meerdere malen een beroep op deze collega te mogen doen.

Hiermee, mijnheer de voorzitter, meen ik de belangrijkste feiten van onze afdeling
gememoreerd tc hebben. Er komen geen wanklanken in voor en ik hoop, dat in de toe-
komst dit zo mag blijven, zonder dat de provinciale vestigingscommissie roet in het
eten gaat gooien.

Naar mijn mening hebben we een heel goed jaar achter de rug en dat was mogelijk
mede dank zij Uw goede leiding, waarom wij de toekomst met vertrouwen tegemoet
kunnen zien.

Mijnheer de voorzitter, gaarne wil ik dit jaaroverzicht besluiten met U veel wijsheid
en sterkte toe te wensen in het komende jaar; wij zullen U zoveel als mogelijk is
steunen. Dc afdeling wens ik in de toekomst veel voorspoed en een nog grotere een-
heid toe. Moge het verenigingsleven bloeien.

De groep houdt haar jaarvergadering op woensdag 15 april a.s. om 10.30 uur in
Hotel Millings Centrum te Millingen (bij Nijmegen).
■Aan deze vergadering is een excursie verbonden.

Op de agenda van deze jaarvergadering, de 65e ledenvergadering van onze Groep
sedert haar oprichting, staan enige ogenblikken spreektijd voor ondergetekende.
Dit houdt verband met de instructie voor de voorzitter, zoals deze door Uw huidige
bestuur is opgesteld en aanvaard.

De voorzitter heeft de plicht, eenmaal per jaar op de jaarvergadering een kort
overzicht te geven en verantwoording af te leggen.
Welnu dan:

Als wij ons enige ogenblikken in de geest, op vleugelen van onze verbeeldingskracht
kunnen verheffen boven de wisseling der jaren 1963 en 1964 uit; en ons vanuit
onze vogelvlucht nog eenmaal een blik willen gunnen op het land dat achter ons
ligt, het verenigingsjaar 1963, dan kunnen we daar nog een enkel feit bezien, om
daarna onze wieken te wenden en vooruit te kijken in de contreien die wij reeds
zijn binnengegleden en die door de cijfers 1 9 6 4 zijn gemarkeerd.

Wij waren dan het vorig jaar, zo om deze tijd, al druk bezig de honden-stapel van
Nederland in te enten tegen Rabies. Wij deden dat met aanzienlijke steun van de
overheid en met de hulp van leke-krachten, werkende op een groot aantal ent-
posten. Het streven was 80% van de honden en zoveel mogelijk katten, zo spoedig
mogelijk in te enten.

Veel is hier al over gezegd. De Groep had in 1962 al enige ledenvergaderingen
aan het onderwerp Rabies gewijd. Van de secretaris hebt U kunnen vernemen,
welke andere stappen de Groep in deze kwestie nog heeft ondernomen.
De maatregelen die in verband met de rabies-uitbraak rondom het kleine-huisdier
genomen zijn, hebben volgens Collega van Werven het belang van de plaats
die het kleine huisdier in onze mensenmaatschappij inneemt, nog eens onderstreept,
en daarmede is ook het belang van de Dierenarts nog eens geaccentueerd.
De dierenartsen van Nederland hebben de medewerking aan de massale inenting van
honden en katten-stapel als een erezaak beschouwd, méér dan als een bron van
inkomen.

Dat zij naar een billijke honorering hebben gestreefd, is begrijpelijk, maar zij hebben
hun medewerking daarvan niet laten afhangen.

Overigens zijn vele spreekuren van onze leden gedurende enkele maanden beduidend
stiller geweest.

Als Collega Van Keulen dan ook de Nederlandse Dierenartsen dank brengt,
dan zeggen wij op onze beurt:

Maar wil de Veeartsenijkundige Dienst ook naar onze stem luisteren en aan onze
ingetogen verlangens tegemoet komen?

Het bestuur is van mening dat de inenting van alle jonge honden, voorlopig nog
verscheidene jaren moet doorgaan met rijkssteun. Het bestuur is van mening — en
heeft dit reeds enige malen gezegd en ook medegedeeld aan de V.D. — dat voor
die inenting met rijkssteun ook die honden in aanmerking moeten komen, die door
de zorg van de eigenaar reeds zijn ingeënt, maar waarvan de geldigheidsduur van

het ent-bewijs verloopt. Het bestuur is vervolgens van mening dat de keuze van de
goedgekeurde entstoffen vrij moet zijn voor de Dierenartsen.¹)

Er is ook bestuurswisseling geweest. U hebt nu een aantal nieuwe gezichten tegenover
U gekregen. Wij, Uw bestuursleden zijn wel zeer vereerd met onze uitverkiezing.
Maar, het dient met nadruk en bij herhaling gezegd, wij zijn er om U te dienen.
Dat betekent in de snelle ontwikkeling der dingen, dat onze taak, ook al is het
een eervolle, er niet lichter op zal worden.

Nu, dat zingen wij haar niet na. Wij hebben wel meer dan dat ene verlangen.
Hier zijn er enkele:

In de eerste plaats willen wij de Groep gezond en springlevend houden. Het is
echter al eerder gezegd, wij kunnen dit niet alleen. Daarvoor is Uw aller mede-
werking nodig.
Wij hopen die te verkrijgen.

En wij hebben misschien ook nog enkele andere middelen om dit gestelde doel te
bereiken. Voorbeelden daarvan zijn:

le. Het verkrijgen van dc medewerking van sprekers, die voor de Groep zo actueel

mogelijke onderwerpen komen behandelen.
2e. Het bevorderen van de gelegenheid v(jor discussie op de leden-vergaderingen.
3e. Op de bestuursvergaderingen moeten de gehouden leden-vergaderingen aan een
kritische nabeschouwing worden onderworpen volgens het schema:

4 Welke voor de Groep of de leden belangrijke problemen of vragen zijn
onopgelost gebleven?

Mijne toehoorders, wij hebben deze behandelingswijze al toegepast op onze
bestuursvergaderingen.
4e. Door de leden opgeworpen vragen van algemeen belang, of die nu gesteld zijn
in de rondvraag, of dat zij schriftelijk bij ons zijn ingediend, zullen moeten
worden beantwoord.

met instemming van dc meerderheid moeten worden voldaan.
6e. Gesprekken zullen moeten worden afgemaakt, ook als dit niet meteen kan.
7c. Internationale contacten zullen moeten worden bevorderd.

8e. Taken die volgens de mening van het Hoofdbestuur van de K.N.M.v.D. tot
het terrein van de Groep behoren en aan haar worden gedelegeerd of opge-
dragen, zullen zo goed mogelijk moeten worden aanvaard en uitgevoerd.

Mijne toehoorders, dat wij reeds bezig zijn deze middelen te hanteren willen wij
U aantonen met enige voorbeelden:

Een taak door het Hoofdbestuur aan de Groep opgedragen nog onder het vorige
bestuur, is dc oplossing van dc problemen minimum eisen en specialisatie. Daarvoor
is in 1962 een speciale Commissie ingesteld v/aarvan ondergetekende lid is. Deze
commissie heeft inmiddels al 30 praktijken bezocht en geënqueteerd en vele ver-
gaderingen gehouden. Zij hoopt in de loop van dit jaar klaar te komen met een
rapport over het eerste deel van de haar opgedragen taak. Zij zal dit zo mogelijk
in brochure-vorm doen uitkomen.

Direct daarna zal zij haar taak voortzetten voor wat betreft de specialisatie-
problemen. Daarover heeft zij al belangrijke gegevens verzameld.
Een tweede voorbeeld:

Door de causerie van Collega Van Werven zijn een aantal vragen op-
geworpen. Uw bestuur wenst deze niet uit de weg te gaan en heeft ze reeds in
studie genomen.

2. De dierenarts heeft de plicht naar zo snel mogelijke genezing tc streven en wel
met de minst kostbare middelen.

3. Wij hebben als dierenarts de taak, de diergeneeskundige inzichten te verbreiden
en er voor te zorgen, dat deze aan andere instanties ter kennis komen, vooral
aan die, waarmede wij moeten samenwerken. Dit raakt trouwens ook het publi-
citeitsprobleem, dat door ons reeds aanhangig is gemaakt bij het Hoofdbestuur,
vóór Collega van Werven zijn voordracht hield.

5. Vele Collegae hebben na het behalen van hun brede-basis-diploma niet meer de
gelegenheid, hun beknopte kennis door voortgezette studie verder te ontwikkelen.

6. De Geneeskunde van het Kleine Huisdier heeft niet de plaats die haar toekomt;
noch aan de Universiteit, noch in de Maatschappij.

7. Zowel door Collega Van Werven als door Collega Vervoorn is vast-
gesteld dat de Groep wat moet doen aan de wetenschappelijke en praktische
scholing als de Universiteit te kort schiet.

Wij gaan verder met voorbeelden van onze plannen en werkzaamheden: Het is U
en ons wel duidelijk gemaakt, dat het huishoudelijk reglement van de Groep niet,
of niet meer goed is; ondanks het feit dat dit toch de goedkeuring van het Hoofd-
bestuur van de K.N.M.v.D. heeft verkregen!

Uw bestuur is nu bezig met het ontwerpen van een nieuw huishoudelijk reglement.
Het is er zelfs al ongeveer mee klaargekomen, want wij hadden het immers als een
van onze eerste taken opgevat. Zo spcK-dig mogelijk zullen wij het aan U, ter be-
spreking en goedkeuring voorleggen. Wordt het ontwerp door de ledenvergadering
aanvaard, dan gaat het naar het Hoofdbestuur opnieuw ter goedkeuring.
Wanneer die dan komt, weten we niet, maar in die tijd van afwachten kunnen
we zeggen: „Octrooi aangevraagd."

Er is door verschillende leden gevraagd om richtlijnen voor tarieven. Het gaat hier
om tarieven voor een aantal standaard-verrichtingen. Wij zijn bezig zo\'n lijst samen
te stellen. Zij dient alleen ter informatie. Men hoeft er dus geen voorstel en nog
minder een richtprijs in te zien. Wij zullen alle leden de lijst doen toekomen, maar
vóóraf nog de anonieme medewerking vragen in de vorm van cen enquête.
Inmiddels is er, zeer recent, al weer een ander verzoek binnengekomen van cen
onzer leden, voor een andere zaak. Wij gaan er beslist op in.

Mijne Toehoorders, ik ben nu al tc lang weer aan \'t woord. Ik zal voortmaken.
Maar de bedoeling is toch ook, rekenschap af te leggen van het gevoerde beleid en
inzicht te geven in de plannen. Nog enkele ogenblikken dus.

Het leven van dc Groep vergelijkende met cen boottocht, zijn we met enige vrees
bevangen voor het moment van de jaarvergadering. De kans dat ons schip dan
strandt op de zandbanken van eentonigheid der vele verslagen en jaarstukken, of
de koers kwdjt raakt in de mist der verveling, omdat het nu eenmaal niet allemaal
zo spannend is, die kans is niet denkbeeldig.

Om aan deze gevaren met meer mogelijkheid van succes te ontsnappen, hebben wij
U deze keer voor het eerst de jaarstukken van dc secretarissen en penningmeester
thuis gestuurd. Dat U nu ook in wat gemakkelijker stoelen zit, is als een kleine

tegemoetkoming bedoeld, voor wat er nog aan naars overblijft. Wij zullen heus de
volgende keren weer een beroep doen op de gastvrijheid van Prof. Tennissen.
Maar de tijdwinst die we hebben kunnen maken, door U de stukken thuis te
sturen, is niet het enige voordeel. Een behandeling in vlot tempo moet zeker be-
vorderd worden, doordat U alles hebt kunnen bestuderen. En een Kas-Commissie
is nu ook niet zo nodig. U kunt alle vragen stellen die U nodig acht en alle stukken
inzien die U nodig acht.

Verder dit: 2 sprekers over onderwerpen die ons allen kunnen interesseren, willen
vanmiddag zorgen dat het netto provenu van de bereikte tijdwinst, vermenigvuldigd
wordt.

Jawel. Bijvoorbeeld: waarom worden de veterinaire keuringen op honden- en katten-
tentoonstellingen, clubmatches en andere evenementen toch nooit gehonoreerd? Ook
nog niet in deze tijd? Waarom worden deze luxe-dienstverleningen door ons dieren-
artsen nog steeds gratis verricht? Moet dat dan? Wij weten heus wel hoe het zit.
En de kynologen-clubs begrijpen het ook wel.

Was het Dr. de Maar niet die hier ooit de term „submarginale tarieven", de
zaal in heeft geslingerd?

En als alle dierenartsen nu eens in deze, solidair en eensgezind optreden, is er voor
goed een einde aan deze misbruik-makende toestand.

Tot slot, mijne toehoorders: onze relatie van Groep tot dc Moeder-Maatschappij!
Wij mogen met vreugde opmerken, dat er in toenemende mate een goede verstand-
houding aan het groeien is. Op onze vergaderingen hebben wij steeds een afvaardi-
ging van het Hoofdbestuur mogen begroeten. Het Hoofdbestuur hoort onze stem!
Misschien zelfs wel een beetje tot vervelens toe, op de vergaderingen van het
Algemeen Bestuur. Het Hoofdbestuur luistert ook naar ons.

Is het overigens niet een beetje mal dat een sterke Groep slechts met een adviserend
lid vertegenwoordigd is en de afdelingen met een lid? Nu moge ik opmerken dat
ik daar de facto geen verschil in bemerk, maar dan kan deze scheve toestand ook
de jure wel aangepast worden.

Wij danken bij deze gelegenheid van het nieuwe jaar het Hoofdbestuur echter
gaarne voor de hartelijke sfeer en de vriendelijke verstandhouding in de samen-
werking.

En wij nemen als van zelfsprekend aan, dat deze prettige verstandhouding niets te
maken heeft met het feit dat we al weer enige jaren niet om een financiële
bijdrage voor afvaardiging naar het buitenland hebben aangeklopt. Dit zouden we
n.1, jaarlijks kunnen doen. We hebben het niet gedaan!

Maar binnenkort komen we weer, n.1. om in 1965 vertegenwoordigd te kunnen zijn
op de vergadering van de W.S.A.V.A. die dan in Amerika zal zijn. Nederland mag
daar niet ontbreken!

De plannen voor dit jaar tot aan de zomer zijn U al bekend. Misschien wordt het
bezoek van onze Engelse Vrienden wel een hoogtepunt. Wij hopen het. Maar het
staat reeds vast: het gaat door; zij komen! We shall arrange it.

Nogmaals Dames en Heren, wilt U het anders of wilt U iets anders, zegt U het
gerust. Maar werkt allen mee. Sterke gezonde Groepen zullen zeker niet minder
bijdragen aan de kracht en de gezondheid van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde dan de afdelingen dit kunnen doen.

Mag ik hier 2 regels van Rudyard Kipling citeren:
„When Crew and Captain understand

each other to the core,
It takes a gale and more than a gale
to put their ship ashore."

En wijlen John F. Kennedy heeft bij zijn installatie-rede gezegd:
„Vraag niet wat Uw land voor U doen kan,
vraag wat U kunt doen voor Uw land."
Vervang hierin. Dames en Heren, dat woordje „land" door „Groep" of „Maat-
schappij" en U hebt het devies, waaronder ik U zou willen laten varen.
Ik wens U allen en de Groep een goede reis op Uw Cruise door 1964.
Op een sneeuwwitte salon-boot langs de liefelijke hellingen, waar de druiven van
wijsheid en wetenschap rijpen in de zon. Als er dan een goede zomer komt, hoopt
het bestuur dat de druiven niet te zuur zullen zijn.
Voorspoedige vaart.

Aan de Faculteit der Diergeneeskunde werd collega Dr. C. H. W. de Bois benoemd
tot hoogleraar in de veterinaire verloskunde en gynaecologie en werd collega J. Kro-
neman benoemd tot wetenschappelijk hoofdambtenaar. (In deze rubriek zal hierop
nader worden teruggekomen).

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collega aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

M. E. J. Gielen, VVilhelminapark 3, Venlo.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde:

E. J. M. H. Bisschoff, P. Nieuwlandstraat 85, Utrecht;
W. van Dijk, Lange Nieuwslraat 90, Utrecht;

G. Eikclenboom, Weerdsingel O.Z. 14, Utrecht;
J. Elving, P. Nieuwlandstraat 103 bis. Utrecht;
L. Elving, Buys Ballotstraat 33 bis, Utrecht;

J. F. A. Heitkamp, P. C. Borstraat 1 bis. Utrecht;
Mejuffrouw M. Klasens, Kapelstraat 43, Utrecht;
B. W. Knol, Prof. Dr. Magnuslaan 18, Utrecht;
Mejuffrouw P. P. Kome, Adm. van Gentstraat 30 bis, Lltrecht;
A. D. Plantinga, Chopinstraat 5, Utrecht;
W. Pons, Enthofstraat 16, Utrecht:

H. H. Poppinga, Mwe Kockockstraat 40, Utrecht;
II. J. Rouwé, Justus van Effenstraat 14, Utrecht;

De aandacht wordt er op gevestigd, dat het paginanummer, vermeld achter de
mutaties, betrekking heeft op het Diergeneeskundig Jaarboek 1964, hetwelk op
het punt staat te verschijnen.

Bommel, H. M. Th. van, te Gemert, naar Nieuwstraat 25 aldaar (tel. ongewijzigd).

Devos, O. J. H., van \'s Heer Abtskerke naar Goes, Bramestraat 2, tel. bureau (01100)
66 10. (158)

Gielen, M. E. J.; 1964; Venlo, Wilhelminap. 3, tel. (04700) 27 23; D. (inlassen 164)
Giesen, J. G. J.; 1964: Steenderen, Toldijkseweg 39; D. (inlassen 164)

Meiessen, J. J., van Zaandam naar Koog a/d Zaan, Parallelweg 136, tel. (02980)
6 33 02 (privé), (020) 94 99 55 (bur.). (187)

Deze faculteit is thans bereikbaar onder een tweede telefoonnummer namelijk (030)
1 12 41. De reeds bestaande telefoonlijn 1 19 94 zal zeer waarschijnlijk in het aan-
staande najaar komen te ver\\-allen, waaromtrent tc zijner tijd nog een nadere
mededeling onder deze rubriek volgt. (reeds verwerkt op pag. 127 en 128)

Rciningh, W. J. C., te Amsterdam, tc rekenen met ingang van 1 december 1963, tot
veterinaire Inspecteur van de volksgezondheid, tevens Inspecteur van de vee-
artsenijkundige Dienst, in algemene dienst, ter standplaats \'s-Gravenhage.

Graaf, J. van der, te Eindhoven, is ten gevolge van cen auto-ongeluk aldaar overleden
op 25 februari 1964. \' (165)

Op pag. 318 van dc aflevering van 1 maart 1964 is abusievelijk vermeld, dat uit de
nalatenschap van Dr. J. G. G. van Vloten een costuum als le luitenant paardenarts
is ontvangen door dc Diergeneeskundige afdeling van het Utrechts Universiteits-
museum; het uniform is echter van de paardenarts le klasse met de rang van kapitein.

Huurhuis direct te aanvaarden.
Brieven onder no. 8/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 1 23 tc Utrecht.

In verband met de Paasdagen en daarmede een vroegtijdige
opmaak van de 1 april aflevering, dienen advertenties voor
deze aflevering te zijn ontvangen UITERLIJK 18 MAART a.s.

op 13 februari j.l. werd te Utrecht de tweede voorlichtingsdag
gehouden van de Commissie voor Onderzoek van het Leverbot-
vraagstuk, ingesteld door de Nationale Raad voor Landbouwkundig
Onderzoek T.N.O.

Deze voorlichtingsdag werd bijgewoond door belanghebbenden en
medewerkers van de in de commissie samenwerkende organisaties en
diende als inleiding op de te houden regionale veldinstructies. Op
deze voorlichtingsdag zijn door verschillende leden en medewerkers
lezingen gehouden, waarbij de nieuwste inzichten over bepaalde
aspecten van de leverbotziekte naar voren zijn gebracht.
De Redactie is van mening dat de inhoud van deze lezingen voor
de dierenartsen van groot belang is en heeft, daar de distomatose
nog steeds een grote schadepost voor onze veehouders betekent en
zich de laatste tijd bovendien nog uitbreidt, besloten de bedoelde
lezingen onverkort op te nemen.

Dit is de reden waarom bij de samenstelling van deze aflevering —
die grotendeels aan het onderwerp „leverbotziekte" is gewijd —
een enigszins gewijzigde indeling werd gevolgd.

In 1958 werd, nadat een eerder ingestelde Commissie Leverbot zijn taak
had beëindigd, door de Afdeling Diergeneeskunde van de Nationale Raad
voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O. de Commissie voor Onderzoek
van het Leverbotvraagstuk ingesteld. Zoals reeds uit de naamgeving van
deze Commissie blijkt, luidt de opdracht onderzoek te doen verrichten naar
het leverbotprobleem in de ruimste zin.

In 1958 werd een bioloog aangesteld, die de oecologie van de tvisscn-
gastheer, de Lymnaea truncatula, in studie nam.

De ontwikkeling van dit onderzoek werd mogelijk gemaakt door financiële
steun van het Produktschap voor Vee en Vlees, het Landbouwschaj) en de
Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O..
Naarmate het onderzoek vorderde werd het terrein van het speurwerk
aanmerkelijk verbreed. In 1962 werd een tienjarenplan van onderzoek
opgesteld. Voor de uitvoering hiervan zegden de eerdergenoemde instan-
ties een ruimere subsidie toe tot een totaalbedrag van ƒ 100.000,- per jaar.
Geleidelijk aan bleek het noodzakelijk voor de ontwikkeling van het meer
specifiek veterinaire werk een dierenarts aan te stellen, die in 1963 de
werkzaamheden begon.

De onderzoekingen aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling
Rotterdam en de laboratoria van een aantal Gezondheidsdiensten vooi\'
Dieren worden gecoördineerd met het T.N.O.-onderzoek. Vertegenwoor-
digers van deze instellingen hebben zitting in de eerdergenoemde Com-
missie.

Aanvankelijk werd het T.N.O.-onderzoek verricht aan het Instituut vooi\'
Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten te Utrecht. In 1963 kou
dank zij de welwillende medewerking van het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord" laboratorium-ruimte worden betrokken
in een barak van dit Instituut aan de Oostbroekselaan 64 te Utrecht, waar
thans het Leverbotcentrum T.N.O. is gevestigd. In coördiiuUie met tic
andere onderzoekingen op dit terrein worden de werkzaamheden daar
thans verricht door een bioloog, een dierenarts, een analiste, een bediende
en een administratieve kracht.

Voor het uitvoeren van infectieproeven zal het noodzakelijk zijn de be-
schikking te krijgen over een eenvoudige stal voor proefdieren (voorname-
lijk schapen en runderen). Onderhandelingen hierover zijn thans nog
gaande.

Uit het bovenstaande zal het U duidelijk zijn, dat hier sprake is van een
uitgebreid onderzoek. Naar ik hoop zal U uit de hierna volgende lezingen,
die in het kader van de „Voorlichtingsdag Leverbot" werden gehouden,
ook blijken dat geleidelijk aan resultaten worden geboekt in dit moeizame
onderzoek.

liet is mij een genoegen U welkom te mogen heten, in het bijzonder de
sprekers, die deze dag voor hun rekening zullen nemen en zijn glans zullen
moeten geven. Helaas is collega Dorsman door ziekte verhinderd aan-
wezig te zijn. Gelukkig is zijn rechterhand, de heer Hendriks, bereid
zijn plaats in te nemen. De heer Hendriks zal trachten Uw vragen, zo
deze mochten rijzen, aan het einde van de middag zo goed mogelijk te
beantwoorden.

Niet minder welkom dan de sprekers zijn degenen voor wie deze voor-
lichtingsdag in de eerste plaats is bedoeld, n.1. de bij de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten voor Dieren werkzame dierenartsen, wier taak het is —
of wordt — de bestrijding van de leverbot in het preventieve vlak zo veel
mogelijk tot haar recht te doen komen.

Ik zou tekort schieten, wanneer ik niet een speciaal woord van welkom
richtte tot autoriteiten en instanties, die wij een uitnodiging deden toe-
komen, omdat wij hun aanwezigheid op prijs stellen, dan wel omdat wij
daarmee tévens onze erkentelijkheid willen betonen voor hetgeen zij, of
de groep die zij vertegenwoordigen, in het belang van het leverbotonder-
zoek deden en thans nóg doen, te weten:

de Gezondheidscommissie voor Dieren en Provinciale Gezondheidsdien-
sten voor Dieren;

de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O.;
de Faculteit der Diergeneeskiuide;

de groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde;

de Directeur van het Centraal Bureau voor Slachtveeverzekeringen en
de leden van de Commisise voor Onderzoek van het Leverbotvraagstuk
T.N.O.

Een afzonderlijk woord van welkom richt ik tot de Besturen van het
Landbouwschap, het Produktschap voor Vee en Vlees en de Afdeling
Diergeneeskunde T.N.O. teneinde van onze bijzondere erkentelijkheid blijk
te geven. Deze drie instanties financieren het leverbotonderzoek en zijn
dit ook blijven doen ondanks alle onder economische dwang doorgevoerde

1 Prof. Dr. D. Swierstra; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utreeht; voorzitter
van de Commissie voor Onderzoek van het Leverbotvraagstuk T.N.O., Biltstraat
172, Utreeht.

bezuinigingen. Wij prijzen ons zeer gelukkig, dat het leverbotonderzoek
nog zo goed voortgang kan vinden. Er zal echter nog een oplossing moeten
worden gevonden voor de onverwachte en pijnlijke gevolgen van geld-
ontwaarding. Dit onderzoek moet worden voortgezet enerzijds om de reeds
bereikte resultaten te consolideren, maar anderzijds ook — en ik geloof
dat dit zeer noodzakelijk is — om de op de bestrijding van leverbot ge-
richte activiteiten hun spankracht blijvend te doen houden. Ik moge U
allen opwekken het leverbotonderzoek daarom niet in de steek te laten
en het blijvend, zo niet Uw steun, dan toch Uw sympathie te geven.

Sedert de voorlichtingsdag op 1 mei 1962 te Alkmaar, is onze kennis van
de leverbot, maar vooral onze ervaring, wel zodanig toegenomen dat het
zinvol gevonden werd deze dag te organiseren. Zeker is dit het geval wan-
neer we alles, wat vandaag te berde wordt gebracht, zien tegen de achter-
grond van de enorme omvang die de leverbotziekte, zowel bij schapen als
bij runderen, deze winter te zien geeft. De betekenis van de leverbotziekte
— de heer Van Roon zal dit ongetwijfeld en helaas maar al te zeer
kunnen beamen — kan nauwelijks duidelijker, indringender en pijnlijker
tot uiting komen dan op dit ogenblik, waarop een te groot percentage van
onze boeren, tóch reeds worstelend met zwaar drukkende economische
moeilijkheden, een extra harde, door de leverbot toegebrachte slag te in-
casseren krijgt.

Staat aan de ene kant de noodzaak van aanpakken van het leverbot-
probleem in de praktijk (m.i. in het algemeen met het doel om de pro-
duktiekosten te verlagen), aan de andere kant doemt zo langzamerhand
de mogelijkheid op dit probleem op de juiste wijze en zo nodig van ver-
schillende kanten tegelijk, zowel praktisch als efficiënt te benacleren. Het
is de mening van de commissie dat dit het beste door de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten voor Dieren in de praktijk tot uitvoering zal kunnen
worden gebracht. Het is om die reden dat deze vooilichtingsdag zich richt
op de genoemde diensten.

Het is de bedoeling dat deze voorlichtingsdag op korte termijn zal worden
gevolgd door regionale instructiedagen en wel op een viertal plaatsen in
ons land gedurende telkens twee dagen. Elke keer zal een groepje stafleden
van maximaal drie gezondheidsdiensten ter plaatse nader kennis kunnen
maken met de problematiek en de mogelijkheden van de leverbotprofy-
laxe.

Een aantal auteurs heeft reeds berekend hoe groot de schade is, veroor-
zaakt door distomatose. Allen deden dit met het doel erop te wijzen, dat
de schade veel groter is dan men bij oppervlakkige beschouwing wel zou
denken.

D O e k s e n, H e r i n g a en S w i e r s t r a (1949) komen tot f 24 miljoen
per jaar over de jaren 1948 en 1949, maar voegen hieraan toe dat zij er
zich van bewust zijn „zich te buiten te gaan aan liet spelen met cijfers",
Dc Leverbotcommissie T.N.O. berekende over 1959 een schade van bijna
ƒ 100 miljoen en schat, mede in aanmerking genomen de in tegenover-
gestelde richting werkende factoren zoals jaarlijks verminderd voeder-
verbruik, de jaarlijkse schade op de helft, ƒ 50 miljoen.
Vink (1961) schrijft: „.\\lleen reeds in 1959 bedroeg dus de geraamde
schade ten gevolge van distomatose ƒ 204 miljoen".

Ook buitenlandse auteurs (Sallnäss, 1954; W e t z e 1, 1959) maken
melding van schadebedragen, maar deze zijn in dit verband voor ons van
weinig betekenis, omdat de omstandigheden in het buitenland wat betreft
veeslag, conditie en klimaat een juiste vergelijking met de omstandigheden
hier in de weg staan.

Men is het erover eens dat de totale schade is samengesteld uit de vol-
gende factoren:

Het blijkt dat alleen omtrent de afkeuring van aangetaste levers exacte
cijfers bekend zijn n.1. die, afkomstig van het Centraal Bureau Slachtvee-
verzekeringen te Utrecht. Deze gegevens zijn daarom zo waardevol, omdat
zij er zich zeer goed toe lenen een indnik te krijgen van de mate van
infectie van de Nederlandse veestapel. Immers deze gegevens kunnen re-
presentatief worden geacht voor deze veestapel omdat vrijwel alle slacht-
dieren verzekerd worden en uit steekproeven gebleken is dat in geval van
gehele afkeuring van de lever, dit voor 90% en in geval van gedeeltelijke
afkeuring dit voor praktisch 100% distomatose als reden heeft.
Wij raadpleegden de jaar\\\'erslagen van het C.B.S. van de laatste jaren
en deze geven ons enerzijds een bevestiging van reeds lang bekende feiten,
anderzijds komen er toch dingen voor de dag die nog niet zo algemeen
bekend zijn.

1 T. van Roon; adj.-secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het
Landbouwschap, Raamwcg 25, \'s-Gravenhage.

In de literatuur treft men algemeen de opvatting aan, dat de mate van
infectie van onze veestapel sterk afhankelijk is van de klimatologische om-
standigheden: een natte zomer - veel leverbot-infecties; een droge zomer -
weinig infecties.

Natuurlijk is dat ook zo, maar de statistieken wijzen uit dat, afgezien van
strenge winters of kwakkelwinters, droge hete zomers of natte koude zo-
mers, onze Nederlandse veestapel steeds in belangrijke mate besmet is
met distomatose.

Grafiek I geeft het percentage afgekeurde levers weer gedurende de afge-
lopen tien jaar.

De stippellijn geeft het percentage aan per kwartaal en verloopt wat
„hoekig"; de ononderbroken lijn het percentage per jaar cn deze verloopt
meer vloeiend. Het betreft hier dieren ouder dan één jaar. We zien kwar-
taalschommelingen van 23 tot 36% en onder de inv loed van de droge zo-
mer en herfst 1959 een sterke daling in het 2e kwartaal 1961 tot 21%.
De gunstige invloed van 1959 verdwijnt echter weer spoedig en ruim een
jaar later zitten we alweer op 34%.

Opvallend is dat de lijn van de gedeeltelijk afgekeurde levers (Grafiek
II) lang zo sterk niet schommelt over dezelfde periode van tien jaar en
ook onder invloed van 1959 lang zo sterk niet daalt.
Uit deze grafieken kunnen de volgende feiten worden geconstateerd.
Gedurende de afgelopen tien jaren is ± 50% van de dieren, ouder dan
één jaar, in ons land geïnfecteerd met distomatose; bijna 30% is constant

licht geïnfecteerd; het percentage zwaar geïnfecteerde dieren is sterk af-
hankelijk van het feit of er een „leverbotarm" jaar aan vooraf ging.
liet jaar 1959 was zo\'n jaar. Door zijn droge, hete zomer en herfst was
het niet alleen goed als wijnjaar, maar ook als „anti-leverbotjaar".

In bijgaande label 1 zijn opgenomen de percentages geheel en gedeeltelijk
afgekeurde levers alsmede het totaal percentage aangetaste levers, gerang-
•schikt naar graskalveren, pinken, ouder rundvee en schapen en dat alles
over de jaren 1959, 1960, 1961 en 1962. Helaas waren voor de graskalveren
en schapen slechts jaarcijfers beschikbaar.

Bij het bezien van de tabel van links naar rechts \\alt het op, dat het
infectiepercentage steeds groter wordt naarmate wij met oudere dieren
te doen hebben.

Bij dc beoordeling van de getallen van boven naar beneden dient er aller-
eerst op gewezen te worden dat men bij het C.B.S. de ervaring heeft dat
per jaar in de loop van het jaar het aantal afkeuringen stijgt; de uitke-
ringen in het laatste kwartaal zijn steeds hoger dan in het eerste kwartaal.
In de tabel is het getal dat het hoogste kwartaalpercentage van ieder jaar
weergeeft, met een vierkantje omgeven, waaruit blijkt dat de C.B.S.-
ervaringen juist zijn, behalve voor het jaar 1960.

In het 4e kwartaal 1959 is bij de pinken in de rubriek „geheel afgekeurd"
reeds een geringe daling te zien, wat wijst op een verschuiving naar de
rubriek „opknaplevers", dus een geringere infectie onder invloed van de
gunstige zomer en herfst 1959.

Het laagste cijfer per kolorn in de loop van de jaren 1959 t.m. 1962 is met
een cirkel omgeven.

Men ziet dat de gunstige invloed van 1959 zich bij jeugdige leeftijds-
groepen veel eerder doet gevoelen dan bij de oudere: voor de graskalveren
is dat 3,2 in 1960 (kolom geheel afgekeurd); voor de pinken 8,7 in het
le kwartaal 1961 en voor de runderen 20,7 in het 2e kwartaal 1961.
Ook bij de schapen is de invloed van 1959 zichtbaar: het laagste percen-
tage (16,7) in 1960.

Uit deze C.B.S. gegevens mag worden besloten dat, onder de invloed van
een enkel gunstig jaar, de besmetting met distomatose van dc Nederlandse
veestapel slechts geringe schommelingen vertoont. Het percentage min of
meer besmette dieren wordt hoger naarmate men met oudere dieren te
maken krijgt en dit mag voor oudere runderen gesteld worden op 50%,
voor graskalveren op 5%.

Een andere methode om zich te oriënteren omtrent de infectiegraad van
de Nederlandse veestapel is het verzamelen van gegevens omtrent faeces-
onderzoek, verricht in de veterinaire laboratoria.

Door de afwijkende methoden van onderzoek welke op de verschillende
instituten gangbaar zijn en door de selectie welke door de inzendende
dierenarts of veehouder op de aanwezige runderen is toegepast, is het

moeilijk de verkregen cijfers juist te interpreteren. Licht besmette dieren,
waarbij het aantal eieren in de mest gering kan zijn, worden over het
hoofd gezien. Zo stelde Lechner (1954) vast dat bij 25% van de be-
smette dieren volgens zijn methode distomatose niet door faecesonderzoek
te diagnostiseren was. Ook ontbreken gegevens omtrent de leeftijd van de
bemonsterde dieren, gegevens die, zie de C.B.S. cijfers, juist van het groot-
ste belang zijn.

Van de onderzochte faecesmonsters aan het Instituut voor Veterinaire
Parasitologie te Utrecht bleek in de periode van 1956 tot 1960 36% posi-
tief op leverboteieren; bij de gezamenlijke Gezondheidsdiensten, waarvan
de gegevens uit de jaarverslagen te achterhalen waren, bleek dit percen-
tage 24,5% te zijn; bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut in de jaren
1952 t.m. 1960 gemiddeld 44%.

Het C.B.S. keerde in 1959, 1960, 1961 en 1962 als vergoeding voor afge-
keurde levers uit resp. 3,4, 3,2, 3,0 en 4,0 miljoen gulden. Hierbij is niet
inbegrepen de schade veroorzaakt door leverafkeuring bij graskalveren,
maar in die sector gaat het slechts om een bedrag van ƒ 25.000,- en de
invloed daarvan op het totale schadebedrag is dus gering.
De schade door leverafkeuringen mag gesteld worden op: f 3,5 miljoen.

Er moet dus rekening mee worden gehouden dat ongeveer 50% van onze
melkveestapel min of meer met distomatose is geïnfecteerd.
Doeksen, Heringa en Swierstra vonden een produktievermin-
dering bij geïnfecteerde koeien van 11,5%; W e t z e 1 (1959) noemt
15-16%; Gebauer (1939): 10%enErchov (1962) spreekt zelfs van
20-40%.

Wij wezen reeds op het feit dat in het buitenland de invloed van bepaalde
factoren niet te vergelijken is met de Nederlandse, zodat ons een pro-
duktievermindering van 10% van geïnfecteerde diei\'en ten opzichte van
niet-geïnfecteerde reëel voorkomt.

Bij een melkprijs van ƒ 0,30, een jaarproduktie van 6 miljoen ton en een
verlies ten gevolge van distomatose van 5% komen wij tot het enorme
bedrag van f 105 miljoen schade.

Leverbot is bij runderen geen spectaculaire ziekte. Op grond van klinische
verschijnselen wordt de diagnose in de praktijk zelden gesteld en van sterf-
gevallen of noodslachting wegens distomatose hoort men slechts bij hoge
uitzondering.¹)

Wordt een „slijter" wegens „slechte lever" opgeruimd, dan gebeurt dit
op advies van de wrakveehandelaar, die in het geval nog wel brood ziet
en helaas worden op deze wijze nog al wat dieren, lijdende aan een an-
dere, zeer goed te genezen ziekte — b.v. endometritis — aan een veteri-

1 Op cen vrij groot aantal bedrijven in de provincie Noord-Holland is in de winter
1963/64 distomatose bij runderen geconstateerd met alle duidelijke klinische
verschijnselen: sterke vermagering, anemie en sterk verminderde melkgift.

naire behandeling onttrokken. Herhaaldelijk wordt bij slachtvee, dat in
prima conditie verkeert, bij slachting een lever aangetroffen die dermate
verkalkt en gedeformeerd is, dat men zich afvraagt hoe het mogelijk is
dat het bewuste dier vóór de slachting geen enkel klinisch symptoom ver-
toonde en zich met een dergelijke lever zo goed ontwikkelde.
Het is dan ook buitengewoon moeilijk te schatten hoe zwaar een dergelijk
dier geworden zou zijn indien het niet met leverbot besmet zou zijn ge-
weest.

Doeksen, Heringa en Swierstra berekenden, na een onderzoek
op zeer kleine schaal, dat aangetaste dieren 7% achterblijven in gewicht
bij niet aangetaste dieren. S all nas (1954) noemt 6% en W e t z e 1
(1959) 18-27%. Sazanow infecteerde in 1961 kalveren experimenteel
en toonde een verminderde groei aan van 7y^% bij licht geïnfecteerde en
van bijna 24% bij zwaar geïnfecteerde dieren. Om 7% als gewichtsverlies
aan te houden lijkt ons gerechtvaardigd.
De Nederlandse rundvleesproduktie bestaat voor:

70% uit dieren ouder dan 1 jaar: 50% besmet met leverbot;
20% uit gras- en vette kalveren: 5% besmet met leverbot en
10% uit nuchtere kalveren: < 1% besmet met leverbot.
Op de gehele Nederlandse rundvleesproduktie betekent dit een jaarlijkse
derving van slachtopbrengst van 2,5%; 2,5% van 200 miljoen kg vlees
a ƒ 3,25 = ƒ 76,25 miljoen.

Afhankelijk van de weersomstandigheden is de infectiemogelijkheid het
ene jaar groter dan het andere jaar. Wanneer de klimatologische omstan-
digheden zeer gunstig zijn voor de verspreiding van distomatose, spreekt
men wel van „leverbotjaren" en het vermoeden bestaat dat kalveren, in
een dergelijk jaar geboren, zich slechter zouden ontwikkelen.
De vraag rijst of dit nu komt door de leverbot of door de weersomstandig-
heden, want wij kunnen ons voorstellen dat kalveren die in hun eerste
levensjaar een koude, natte zomer en dito najaar hebben beleefd, alleen
daardoor de mindere blijven van dieren die in een beter seizoen hun
levenspad begonnen.

Diverse auteurs wijzen op de mogelijkheid dat b.v. bacteriële infecties ge-
makkelijker aanslaan bij geïnfecteerde dieren dan bij leverbotvrije dieren.
Voor een schadebcrekening biedt deze veronderstelling geen enkel houvast,
zodat hiervoor geen bedrag op de „miljoenennota" kan worden geplaatst.

Bij de bespreking van de verminderde vleesproduktie wijdden wij reeds een
beschouwing aan dit onderwerp.

Vanzelfsprekend zullen er wel eens runderen wegens distomatose in nood
worden gedood of sterven, maar wij geloven dat dit aantal wat betreft de
runderen bijzonder gering is.

Meestal zal er wel iets meer achter zitten dan alleen distomatose, hetgeen
ons weer terug brengt naar de punten 4 en 5.

Ook voor schapen geldt, dat om een indruk te verkrijgen van de mate van
besmetting met leverbot van de schapenstapel, men het best gebruik kan
maken van de G.B.S.-gegevens betreffende het percentage jaarlijks afge-
keurde schapelevers. Leverafkeuring geschiedt ook bij schapen vrijwel
steeds wegens distomatose. Uit deze gegevens blijkt dat gemiddeld over de
jaren 1951 t.m. 1962 26% van de levers werd afgekeurd.
Het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten vond
in de jaren 1956 t.m. 1959 in 38% van de ingezonden monsters schape-
faeces leverboteieren; dc provinciale Gezondheidsdiensten vonden in de-
zelfde periode: 23,5%; het Centraal Diergeneeskundig Instituut in 1952
t.m. 1960 gemiddeld 34%.

Gesteld mag worden dat van de Nederlandse schapenstapel gemiddeld
jaarlijks 25% met distomatose is besmet.

3. verliezen tengevolge van slechte groei, ontwikkeling en secundaire
infecties;

Uit waarnemingen van Over (nog niet gepubliceerd) blijkt, dat ten ge-
volge van leverbotinfectie een koudgeslacht gewichtsverlies optreedt van
12,5% in vergelijking tot gezonde dieren.

Op de totale schapevleesproduktie maakt dit dus een verlies uit van 3,1%
= 3,1% van 10.000.000 kg vlees a ƒ 3,- per kg (benaderde prijs) =
ƒ 930.000,-.

Een taxatie van deze schade is niet doenlijk. Bovendien komen de gevolgen
onder de punten 2 en 4 mede tot uiting.

Uitgaande van de wetenschap dat distomatose bij schapen een meer acuut
verloop heeft dan bij runderen, veronderstelden wij dat er een opvallend
verschil zou zijn aan te wijzen tussen het percentage gestorven schapen en
lammeren in de herfst van 1959 („anti-leverbotjaar") en dat in de herfst
van 1962 („leverbotjaar"\').

Berekeningen omtrent de herfststerfte van deze dieren over de jaren 1959,
1960, 1961 en 1962 leerden echter, dat in ieder najaar iets minder dan 1%
van de schapen- en lammerenstapel sterft en er is dus geen toe- of afname

van sterfte in resp. ongunstige of gunstige seizoenen^ die aan leverbotinfec-
tie toegeschreven zou kunnen worden, aan te tonen.

Daar ons geen andere gegevens ten dienste staan die ons enig inzicht kun-
nen geven in de sterfte bij de schapen ten gevolge van distomatose, zien
wij geen andere mogelijkheid dan voor deze post „p.m." op de balans te
plaatsen.

Uit diverse gegevens blijkt dat aangenomen mag worden dat de Nederlandse rundvee-
en schapenstapel steeds voor een bepaald percentage min of meer aangetast is door
distomatose. Deze percentages zijn voor runderen, ouder dan 1 jaar 50%; gras-
kalveren 5%; nuchtere kalveren < 1% en schapen 25%.

De graad van aantasting hangt af van de omstandigheid of er een voor de ont-
wikkeling van de leverbot gunstig, dan wel ongunstig seizoen aan vooraf ging.
De schadeberekening luidt als volgt:

De aantoonbare schade (afgekeurde levers) bedraagt jaarlijks ± ƒ 3,6 miljoen;
de niet aantoonbare schade (vlees- en melkverlies) wordt getaxeerd op jaarlijks
± ƒ 122,18 miljoen. Een aantal schade-factoren (sterfte, noodslachting) zijn niet te
taxeren. Aangenomen wordt dat de invloed daarvan op de totale schade wegvalt tegen
factoren die het schade-bedrag in gunstige zin beïnvloeden (verminderd voeder-
verbruik door aangetaste dieren).

De schade, jaarlijks door distomatose aan de Nederland.se rundvee- en schapen-
stapel toegebracht, wordt derhalve berekend op rond ƒ 125 miljoen.

Vanzelfsprekend is ook hier sprake van taxeren van getallen, maar gehoopt wordt
dat desalniettemin aangetoond is dat het de moeite waard is aandacht te besteden
aan de distomatosebestrijding.

From various data it appears that it may be assumed that a distinct percentage ol
the stock of cattle and sheep in the Netherlands is permanently more or less affected
with fascioliasis. For cattle older than 1 year these percentages are 50%; grass-fed
calves 5%; newly-born calves less than 1% and sheep 25%.

The degree of infestation depends on the circumstance whether or not the preceding
season was favourable for the development of the liver-fluke.
The calculation of the losses is as follows:

decreased milkyield (non-demonstrable) ƒ 105.000.000,—
decreased production of beef (non-

demonstrable) ƒ 16.250.000,—
sale at a loss of animals p.m.
risk of secondary infections p.m.
emergency slaughter, mortality p.m.

livers unfit for consumption (demonstrable) ƒ 100.000,—
decreased production of mutton (non-

The demonstrable loss (livers unfit for consumption) amounts to approximately
Dfl. 3,6 million per annum; the non-demonstrable loss (loss of meat and milk) is
estimated at Dfl. 122,18 million yearly. It is impossible to estimate a number of
loss-factors (mortality, emergency slaughter). It is assumed that the influence of
this on the total loss cancels the factors that affect the amount of the loss in a
favourable sense (decreased feed consumption by affected animals).
The loss yearly caused by fascioliasis to the stock of cattle and sheep in the Nether-
lands is therefore calculated at about Dfl. 125 million.

Of course it is also here a question of juggling with figures but it is hoped that it
has nevertheless been showed that it is worth while giving attention to the control of
fascioliasis.

De diverses données il apparaît qu\'on peut admettre qu\'un certain pourcentage des
cheptels bovin et ovin néerlandais sont toujours plus ou moins affectés de distomatose.
Ces pourcentages s\'élèvent pour les bovins plus âgés d\'un an à 50%; pour les veaux
broutiers à 5%; pour les veaux de lait à 1 % et pour les moutons à 25%.
Le degré d\'affection dépend du fait qu\'une saison favorable ou défavorable au
développement du distome hépatique a précédé.
Les pertes sont calculées comme suit:

Les pertes démontrables (foies non-approuvés) s\'élèvent annuellement à environ 3,6
millions de florins néerlandais; les perts non-démontrables (perte de viande et de
lait) sont taxées à environ 122,18 millions de florins néerlandais par an. Un certain
nombre de facteurs de perte (mortalité, abattages d\'urgencc) sont intaxables. On
présume que l\'influence sur les pertes totales est compensée par les facteurs qui ont
une influence favorables sur le montant total de la perte (consommation diminuée
de nourriture par les animaux affectés).

Les pertes occasionnées annuellement par la distomatose aux cheptels bovin et ovin
néerlandais sont par suite évaluées à environ 125 millions de florins néerlandais.

Il va sans dire qu\'il s\'agit ici également d\'une taxation de nombres, mais on espère
que néanmoins on aura pu démontrer qu\'il vaudra la peine de prêter de l\'attention
à la lutte contre la distomatose.

Auf Grund verschiedener Daten ist die Annahme berechtigt, daß ein bestimmter
Prozentsatz des niederländischen Rinder- und Schfbestandes ständig mehr oder weniger
durch Distomatose angegriffen wird. Die Prozentsätze betragen für Rinder älter als
1 Jahr 50%, für Graskälber 5%, Milchkälber 1% und Schafe 25%.
Der Verseuchungsgrad hängt von dem Umstände ab, ob eine für die Entwicklung des
Leberegels günstige oder ungünstige Jahreszeit vorabging.
Die Schadenberechnung lautet wie folgt:

Der nachweisbare Schaden (Untauglichkeit der Leber) beläuft sich jährlieh auf er.
ƒ 3.6 Millionen, der nicht nachweisbare Schaden (Fleisch- und Milchverlust) wird auf
er. ƒ 122.18 Millionen geschätzt. Verschiedene Schadenfaktoren (Sterben und Not-
schlachtung) sind nicht zu taxieren. .Angenommen wird, dass der Einfluss dieser
Faktoren auf den totalen Schaden zu verwahrlo.sen ist, da Faktoren, wie verringerter
Futterverbrauch durch die erkrankten Tiere, den Schadensbetrag in günstigem Sinne
beeinflussen.

Der Schaden, der dem niederländischen Rinder- und Schafbestand jährlich durch
Distomatose zugefügt wird, wird deshalb auf round ƒ 125 Millionen berechnet.

Selbstredend ist auch hier von Schätzung die Rede, doch ist zu hoffen, dass trotzdem
nachgewiesen ist, dass es der Mühe lohnt, der Distomatosebekämptung Interesse zu
schenken.

De diversos datos résulta que se puede acccptar que el ganado vacuno y el ganado
lanar holandeses siempre estân mâs o menos dolientcs por un cierto porcentaje
de distomatosis. Estos porcentajes son para ganado vacuno, mâs que un ano 50% ;
becerros 5%; terneros jóvenes 1% y ganado lanar 25%.

El grado de la dolencia depence de la circunstancia, si procedia anu temporada
que era favorable o desaventajada para cl desarrolla de Fasciola hepatica.
El câlculo dc danno reza como siguc;

El dafio demonstrable (hijados desaprobados) anualmcnte suma ± flh. 3,6 millones ;
se tasa cl dafio no demostrable (pérdida de carne y leche) anualmcnte en flh. 122,18
millioncs. No se puede valuar un numéro de factorcs de dano (muerte, m.atanza por
fuerza). Se accepta, que se compensa la influencia de esto sobre el dafio total por
factorcs que influencian cl sumo de dano favorablemente (consumo dc pienso
reducido por los animales dolientcs).

Se calcula, pues, el dafio, anualmente causado al ganado vacuno y al ganado lanar
holandeses, a cerca de flh. 125 millones.

Evidentemente se trata también aquî de tasar numéros, pcro se espera que a pesar de
esto se ha mostrado que vale la pena de dedicar atención al combate de distomatosis.

D o e k s e n, J, H e r i n g a, K. en S w i e r b t r a, D. : Voorlopige mededeling over de
schade door de leverbot bij rundvee veroorzaakt. Maandbl. Landbouwvoorlichtings-
dienst 6, 219, (1949).
Erchov, V. S.: Etat actuel de la lutte contre la Fasciolose chez les ruminants et
étude dé cette Helminthiase. Bull. O.I.E. 354, (mei 1962).

Gebauer, O.: Statistische Beobachtungen über Milchertrag während einer Leber-
egelseuche. Wien, tierärztl. Mschr. 26, (2), 33, (1939).

L e c h n e r, G.: Vergleichende koprologische Untersuchungen zum Nachweis des
Lcberegelbefalls bei Schafen. Diss. München (1955).

Leverbot Co. T.N.O.: De schade welke door leverbotziekte aan de Nederlandse
veeteelt wordt toegebracht en de mogelijkheden om tot een doelmatige bestrijding
te komen, (niet gepubliceerd — 1961).

S a 11 n ä s, T.: Svara angrepp av leverflundra i Öst-Sverige. Lantmannen, 38 1130
(1954).

Stichting Centraal Bureau Slachtvee verzekeringen --
Utrecht. Jaarverslagen 1960, \'61, \'62.

Vink, L. A.: Leverbotzickte in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk. 86, 1418, (1961).

Wetz el, R., Zur planmässigen Bekämpfung des Leberegels. Tierzüchter, 11, 381,
(1959).

Ook Dr. Schön van het Vleesonderzoekingsinstituut van Külmbach bij Beieren
tracht op deze moeilijke vraag een synthetisch antwoord te geven.
Hij is zich daarbij zichtbaar bewust van de grote complexiteit van dit vraagstuk, want,
zegt hij, het begrip kwaliteitsvlees is doorweven met vragen, moeilijkheden en onze-
kerheden. Wij zouden er aan willen toevoegen: een reden te meer om het vraagstuk
aan te pakken, in het bijzonder wanneer men de snelle evolutie op dit gebied binnen
de Euromarks bekijkt.

En toch is het begrip „vleeskwaliteit" allesbehalve abstract. Zij kan omschreven
worden wanneer men rekening houdt met een reeks criteria die, afzonderlijk genomen,
positief beoordeelbaar zijn. Zij hebben echter maar zin voor zover zij beoordeeld
worden in rechtstreeks verband met de verbruiker en bekeken worden binnen het
karakteristiek kader van de voortbrengst ervan.

Daarbij moet men ervoor zorgen geen verwarring te stichten met het begrip „slacht-
kwaliteit", wat niet hetzelfde is als „vlccskwaliteit", twee begrippen die men nogal
eens verwart.

„Slachtkwaliteit" heeft betrekking op de na de slachting aanwezige factoren in
verband met het proportioneel aantal lichaamsdelen in de karka.ssen, nl. vlees,
vet, beenderen. Zij wordt dus bepaald door het proportioneel gewicht van het
eingenlijke slachtrcndement, het aandeel kwaliteitsvlees in de karkas, de verhouding
vlees tot vet en de verhouding vlees tot beenderen.

Daarentegen wordt het begrip „vleeswaren" bepaald door de natuur zelf van deze
verschillende karkasdelen, d.w.z. dat de volgende factoren hier van groot belang zijn:
de hoeveelheid in het vlees gebonden water, de kleur van het vlees en het vetweefsel,
de zachtheid en de sappigheid ervan en tenslotte het aroma.

Moest men deze begrippen precies kunnen vastleggen of althans nader preciseren,
dan zou men al een belangrijke stap vooruit zijn. Het fijner werk, het nader bepalen
van het vochtgehalte, de pH-waarde, de samenstelling in aminozuren en eiwitten zou
de taak kunnen worden van een gepast instituut voor vlee.sonderzock, dat vroeg of
laat toch ter beschikking zal moeten gesteld worden van het onderzoekingscomplex.
Men mag immers wensen dat de Belgische landbouw niet te lang meer zal moeten
wachten om te beschikken over een dergelijk onderzoekingsinstrument, waarvan de
noodzakelijkheid in de huidige evolutie steeds dringender te voorschijn komt.

Enkele problemen betreffende de epidemiologie
van leverbotziekte van rand en schaap in Neder-
land.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire
Ziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.

De epidemiologie van leverbotziekte bij runderen en schapen, veroorzaakt
door Fasciola hepatica L., is voor een groot deel nog onbekend cn daarom
in vele landen, zo ook in Nederland, een onderwerp van studie. Dat on-
danks de nodige aandacht die aan de problemen, met de epidemiologie
samenhangende, besteed wordt, onze kennis niet sneller toeneemt vindt
zijn oorzaak in het feit dat voor een deugdelijk onderzoek vele jaren van
waarnemen en van tijdrovend routinewerk (faecesonderzoek, secties enz.)
nodig zijn.

Dit alles neemt echter niet weg dat het voor een goed begrip van de
heden ten dage aanbevolen manieren voor de bestrijding en voorkoming
van leverbotzickte, nodig is datgene wat bekend is aan een kritische be-
schouwing te onderwerpen. Daarbij zal hopelijk blijken dat wij niet ge-
heel in het duister behoeven te tasten.

Factoren die van belang zijn voor de ontwikkeling van de larvale stadia
van de leverbot en voor het optreden van infectie bij het vee.

R o s s en M c K a y 1929) toonden aan dat bij ca. 10° C en lagere tempe-
ratin-en de eieren weliswaar blijven leven, maar zich niet of niet verder
ontwikkelen. Stijgt de temperatuur (weer) dan gaat de ontwikkeling nor-
maal verder. Ollerenshaw (1959) wijst ook op het belang van de
vochtigheid en op de noodzaak dat de eieren uit de faeces moeten w-orden
gespoeld. Rowcliffe en Ollerenshaw (1960) bepaalden de kri-
tische temperatuur, waarbij geen ontwikkeling der eieren meer optreedt,
op 9,5° G zh 0,5. Zij wijzen er bovendien op dat wanneer de temperatuur
hierboven stijgt, de ontwikkeling der eieren wordt bepaald door de graad
van vochtigheid van het milieu waarin de eieren verkeren. Het gunstigst
voor de eieren zijn die plaatsen, die gelegen zijn tussen goed gedraineerd
land en permanent water, met andere woorden juist die plaatsen die een
uitermate geschikt biotoop voor de tussengastheer, Limnaea truncatula,
kunnen zijn.

Dezelfde voorwaarden die nodig zijn voor de ontwikkeling van de mira-
cidiën in de eieren, dienen ook vervuld te zijn voor het uitkomen der

1 Dr. J. Jansen Jr.; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Ri,jksuniversiteit te
Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.

Volgens Kendall (1949a) kunnen de larven van F. hepatica in door
droogte inactieve slakken overleven en zich zelfs ontwikkelen, hoewel slechts
langzaam. Kendall (1949b) toonde aan dat de ontwikkeling, zowel de
snelheid hiervan als ook wat betreft het aantal cercariën dat wordt ge-
vormd, in de slak niet alleen van de temperatuur afhangt, maar ook van de
beschikbare hoeveelheid voedsel in de slak. De temperatuur waarbij en
waaronder geen verdere ontwikkeling in de slak optreedt, werd door K e n-
dallenMcCullough (1951) vastgesteld op 10° C; bij 9° C en lager
komen rijpe cercariën niet meer vrij, hoewel de slakken zelf tot ca. 1° C
actief kunnen blijven. De ontwikkeling van de larvale stadia in de slak
wordt dus bepaald door de temperatuur en boven de kritische temperatuur
van 10° C door de activiteit van de slak, die onder invloed staat van de
vochtigheid.

Om infectieus te blijven hebben de metacercariën een vochtige omgeving
nodig. Droogte en zonlicht zijn snel dodelijk. In vocht daarentegen zijn zij
zeer resistent en verdragen gedurende vele maanden temperaturen tussen

in zonlicht een maand verdragen, zolang zij maar vochtig zijn (zie voorts
Olsen, 1947 en T a y 1 o r, 1952).

Bij schapen duurt het ongeveer 10-12 weken voordat metacercariën uit-
gegroeid kunnen zijn tot volwassen botten en hun eieren kunnen worden
aangetoond in de faeces. Er zijn geen aanwijzingen dat de prepatent pe-
riode bij het rund erg veel van die bij het schaap verschilt.

T a y 1 O r (1952) heeft er op gewezen dat voor het optreden van leverbot-
ziekte niet in de eerste plaats het tijdstip van uitkomen der cercariën van
belang is, maar meer nog de graasgewoonten van het vee. In het voorjaar
graast het op de droge weidegecleelten om, wanneer daar de vegetatie kort
is geworden, later in het seizoen het gras op de nattere en gevaarlijker
plekken te zoeken. Cotteleer (1961) legt er bovendien de nadruk op
dat de metacercariën zich gedurende enkele maanden hebben vastgezet
onderaan de planten en grassen. Zij worden hierdoor vooral door het vee
opgenomen wanneer later in het seizoen het gras kort gevreten is.
Samenvattend kunnen wij het volgende beeld construeren, aannemende
dat het gehele jaar door leverboteieren op het land aanwezig zijn. (Een
directe besmetting door het rundvee houdt weliswaar op tijdens de staltijd,
maar schapen, wild en min of meer verse stalmest kunnen voor een aan-
voer van leverboteieren in de winter zorgen.)

De ontwikkeling van de leverbot en de epidemiologie van de leverbot-
ziekte worden o.a. bepaald door het klimaat en veranderingen daarin. Dc
voornaamste klimaatfactoreu zijn de temperatuur en de vochtigheid. De
temperatuur van ca. 10° C is voor de ontwikkeling der larven een kri-
tische. Slechts boven deze temperatuur ontwikkelen zich de eieren, komen

de miracidiën uit, gaat de ontwikkeling in de slak tot eereariën door en
kunnen eereariën door de slak worden uitgestoten. Bij lagere temperaturen
staat de ontwikkeling der larven stil, doch zij sterven niet zo lang de voch-
tigheid voldoende hoog is. Temperaturen onder 0° C zijn waarschijnlijk
niet direct dodelijk, zolang maar geen bevriezing of uitdroging optreedt.
Een voldoende vochtigheid is, wanneer de temperatuur hoger is dan 10° C,
noodzakelijk voor de ontwikkeling der eieren en het uitkomen der miraci-
diën, en ook voor de ontwikkeling der larven tot eereariën in de slak in die
zin, dat bij grote droogte de slakken inactief worden, geen voedsel meer
opnemen en zodoende de parasiet in zijn ontwikkeling remmen. Voorts is
een voldoende vochtigheid noodzakelijk voor het infectieus blijven van de
metacercariën.

Nu treden in Nederland slechts in de periode mei-oktober regelmatig tem-
peraturen op van meer dan 10° C, hetgeen betekent dat alleen in die tijd
de ontwikkeling van de larvale stadia van de leverbot plaats kan vinden als
de vochtigheid maar voldoende is. Men moet er echter rekening mee hou-
den dat de temperatuur op de grond, in greppelwater enz. eerder hoger
dan 10° G kan worden dan op de hoogte waar deze voor weerkundige
doeleinden wordt gemeten.

Wanneer wij bedenken dat de eieren die in mei door het vee op de weide
worden gedeponeerd en die eieren, die overwinterd hebben, tenminste vier
weken nodig heben om miracidiën te vormen en deze na in een slak ge-
drongen te zijn temriinste twee maanden om eereariën te produceren, dan
zijn de metacercariën pas voor het eerst in augustus te verwachten. De
ontwikkeling en het afzetten van eereariën kan doorgaan tot oktober. Vee
dat zich met deze metacercariën infecteert heeft dan te beginnen in no-
vember eierproducerende leverbotten in de galgangen. Deze infectie komt
dus in de zomer in de slakken tot ontwikkeling, zodat Ollerenshaw
en Rowlands (1959) spreken van „zomerinfectie". Deze „zomer-
infectie" gaat bij het vee, d.w.z. voornamelijk schapen, door in de winter,
daar de metacercariën zeker tot april van het volgend jaar infectieus blij-
ven.

In mei begint evenwel ook weer de ontwikkeling der larven in de slakken
die overwinterd hebben, zodat reeds in juni infectieuze metacercariën door
het vee worden opgenomen, hetgeen resulteren kan in een patente infectie
in september en volgende maanden. In theorie is infectie reeds in mei
mogelijk, maar deze treedt naar onze ervaring niet op (zie verder). Deze
infectie, die dus in de winter in de slak aanwezig is, noemen Olleren-
shaw en Rowlands (1959) „winterinfectie". Voor een belangrijk deel
willen de termen „zomerinfectie" en „winterinfectie" niets anders aan-
duiden dan in welk seizoen de larvale ontwikkeling in de slakken plaats
vond. Alle gevallen van acute fasciolosis, bij schapen in 10 jaar gezien in
Anglesey door O 11 e r e n s h a w en R o w 1 a n d s (1959) in grafiek ge-
bracht per maand, vertonen slechts één infectieperiode. Zij zeggen overi-
gens zelf dat het, vooral in oktober, moeilijk is uit te maken of het schaap
nu gedood is door botten van een winterinfectie, van een zomerinfectie of
van beide. Onze eigen waarnemingen geven soms een aanwijzing voor het
optreden van een geringe winterinfectie, maar vaak ook niet.
De termen „winter-" en „zomerinfectie" hadden misschien beter niet kun-
nen worden ingevoerd, want zij zijn uitermate verwarrend.

Alleen het laatste is juist (Ollerenshaw en Rowlands, 1959).
Overwinterende metacercariën behoren nog bij de zomerinfectie van het
vorig jaar, overwinterende eieren bij de komende zomerinfectie.
Waarschijnlijk mogen wij het epidemiologisch gezien aldus stellen: de ge-
hele ontwikkeling van de larvale stadia van de leverbot staat stil van ok-
tober tot mei, komt dan in zijn volle omvang (eieren, rediën, cercariën,
vorming metacercariën) weer op gang en stopt pas weer in oktober. Dit
houdt in dat ook metacercariën van mei tot oktober kunnen worden ge-
vormd, terwijl deze na oktober nog lange tijd infectieus kunnen blijven.
Hier zijn wij aangeland bij enkele duistere punten in de epidemiologie
van leverbotziekte. Onze waarnemingen wijzen erop dat er geen infectie
optreedt in de maanden april, mei en vaak ook juni. Een vaststaande ver-
klaring hiervoor is nog niet te geven. In mei en juni kunnen metacercariën
aanwezig zijn, doch zij zijn misschien onbereikbaar voor het vee, dat zo
vroeg in het jaar bij voorkeur op de hogere, veiliger plekken graast, zoals
Taylor (1952) zegt. Bovendien kan het tevens zo zijn dat cle metacer-
cariën, laag bij de grond op de vegetatie te vinden, nog niet worden op-
genomen zolang het gras voldoende lengte heeft (Gotteleer, 1961).
Een tweede vraag is wat er met de metacercariën in de winter gebeurt.
Onze gegevens tonen aan dat infectie optreedt tot en met maart. Sterven
de dan nog aanwezige metacercariën of worden zij ,,overgroeid" door de
jonge vegetatie in het voorjaar?

In het algemeen wordt aangenomen dat de grootste infectie optreedt in
de herfst. Dat zal ook wel waar zijn, wanneer wij bedenken dat naarmate
in de zomer de temperatuur stijgt en ook, vooral in september en oktober,
de vochtigheidsgraad, de ontwikkeling der lawen op zijn snelst is, zodat
naar verhouding de meeste metacercariën worden gevormd in de herfst,
terwijl dan tevens de vegetatie in het algemeen kort is.

Er zijn enkele gegevens in de literatuur te vinden, die speciaal op de epi-
demiologie van leverbotziekte in Nederland betrekking hebben.
Een punt dat wij nog niet hebben aangeroerd, is dat van de betekenis der
eiuitscheiders die onopgemerkt blijven of niet te behandelen zijn. Hier-
onder vallen de in het wild levende soorten ree, haas en konijn in Neder-
land. Tot deze categorie kunnen ook worden gerekend de intrauterien be-
smette kalveren, waarvan het voorkomen in ons land door B ü c h 1 i
(1911) werd beschreven.

WibautenVanEijk (1944) deden enkele waarnemingen met betrek-
king tot het tijdstip waarop infecties kunnen optreden. Aan de hand van
een beweidingsproef met acht schapen suggereren zij dat infectieuze meta-
cercariën aanwezig waren in de maanden november, december, februari,
maart en april en in geringe mate in mei en juni. Deze kleine proef heeft
echter als bezwaar dat niet werd aangetoond dat na de beweiding op ge-
ïnfecteerd land een infectie op een zogenaamde quarantaineweide, waarop

de dieren liepen tot het tijdstip van slachten, wsls uitgesloten. Bovendien
is b.v. een beweidingstijd van „januari - 15 april" op besmet land te lang
om aan de hand van een aantal ,,aantoonbare leverbotten" het tijdstip
\\ an de infectie vast te stellen. Meer houvast bieden de resultaten van de
metingen der leverbotten bij runderen en schapen in verschillende maan-
den van het jaar. Bij runderen werden kleine, 2-10 mm lange, leverbotten
het eerst gezien in september. Houden wij er rekening mee dat de botjes
dan ongeveer 6-8 weken oud zijn, dan infecteerde het rundvee zich dus
niet in de weidemaanden april, mei en juni. Volgens Wibaut en Van
E ij k (1944) zou een aannemelijke verklaring hiervoor kunnen zijn „dat
de meeste runderen die maanden op stal staan en zich dus niet kunnen
besmetten"; uiteraard een onmogelijke verklaring.

Een gelijksoortig beeld ziet men bij de schapen. In tegenstelling tot de run-
deren bleken de schapen tot in maart met kleine botjes te zijn geïnfec-
teerd, hetgeen een gevolg is van het feit dat schapen niet worden opge-
stald. De slotconclusie van Wibaut en Van E ij k is evenwel dat het
het veiligst is aan te nemen, dat de weide het hele jaar infectieus blijft.
In principe is dit misschien wel waar, zoals hierboven werd uiteengezet,
maar epidemiologisch gezien moet men rekening houden met een niet op-
treden van een infectie bij het vee in april, mei en juni. Onze waarne-
mingen bij schapen zijn in dit opzicht zeer duidelijk.

Vink (1961) brengt een ander interessant epidemiologisch aspect ter
sprake, eraan twijfelend of het klimaat wel zo\'n belangrijke rol speelt. Uit
gegevens, ontleend aan de afkeuringspercentages van de levers van als
slachtvee verzekerde runderen, concludeert hij dat de leverbotziekte in de
periode 1952-1959 is toegenomen en hij wijt dit aan een toenemende vee-
dichtheid per ha grasland.

Ongetwijfeld is het zo dat een dergelijke toeneming, als deze van bete-
kenis is, het toenemen van leverbotziekte alleen maar kan bevorderen.
Maar er kan, zolang een bewijs voor de juistheid van V i n k\'s hypothese
ontbreekt, aan worden getwijfeld of deze toeneming van enige significante
betekenis is. Ten eerste is het zo, dat met gebruikmaking van de uitkom-
sten der jaarlijkse vee- en graslandtellingen kan worden berekend dat deze
toeneming van veedichtheid vooral in die provincies optreedt, die weinig
last van de ziekte hebben en het minst in dc typische leverbot-provincies.
Ten tweede kan hier niet alleen sprake zijn van een hogere bezetting met
vee van de altijd gebruikte weilanden, maar ook van het, noodgedwongen
door het teveel aan vee, beweiden van laaggelegen hooilanden, die als
zuiver hooiland onschadelijk waren, maar na besmetting een uitermate ge-
vaarlijke leverbot\\Veide opleveren. Hierbij zij opgemerkt dat in de weide-
streken relatief meer hooiland voorkomt dan elders. Het is tenslotte nog
een vraag of inderdaad een groter aantal eieren op de weide ook aanleiding
geeft tot meer metacercariën, zoals door Vink (1961) wordt gesugge-
reerd. De aanwezige slakkenpopulatie zou b.v. heel wel een limiterende
factor voor de ontwikkelingskansen van de eieren kunnen vormen. In ver-
band met dit vraagstuk doet men het verstandigst te spreken van een toe-
nemende veedichtheid per ha infectieus oppervlak, in plaats van per ha
grasland.

Aan de hand van afkeuringspercentages van levers van lammeren tonen
Honer en Vink (1963a) de invloed aan van het klimaat op de epi-

demiologie van leverbotziekte bij lammeren. Het opvallendst is de invloed
van de droge zomer van 1959, zich uitend in een belangrijke daling van
de afkeuringspercentages. Zij menen dat het infectiepatroon gekarakteri-
seerd is door een zomerinfectie- en een winterinfectietop. Een aj)arte
„winterinfectietop" die ongeveer in de maanden juli-november te zien zou
moeten zijn, is evenwel niet aanwijsbaar. Voorts construeren H oner en
Vink (1963a) een model voor leverbotinfecties bij lammeren en bereke-
nen dat in 1958 in de hele lammerpopulatie van 1958 ca. 21 leverbotten
en in die van 1959 ca. 9 leverbotten per lam aanwezig waren op grond
van de leverafkeuringspercentages van 45% der geslachte lammeren be-
stemd voor export en op grond van één globaal getal, genoemd door
Hutyra en Marek (1959), dat waarschijnlijk berust op het sectie-
resultaat van één volwassen schaap onderzocht door Marek (1916).

•Aan de hand van afkeuringspercentages van de levers van verzekerd rund-
vee, over 10 jaren, bespreken Hon er en Vink (1963b) enkele aspecten
van de epidemiologie van fascioliasis in Nederland. Uit deze percentages
valt evenals bij schapen een jaarritme en de invloed van het klimaat af
te lezen. Het grote verschil tussen de infecties van schapen en van runde-
ren is volgens HonerenVink (1963b), dat de eersten permanent aan
infectie bloot staan en dat het rundvee door het in de winter opstallen
een periode doormaakt, waarin geen metacercariën meer worden opge-
nomen. Deze staltijd geeft het rundvee gelegenheid tot „reparatie" van de
lever, een mogelijkheid die het schaap mist.

Deze voorstelling van zaken is — zoals boven werd aangetoond — onhoud-
baar, daar ook de schapen van april-eind juni geen nieuwe infecties op-
doen. Het zogenaamde reparatie-proces is niets anders dan de voor het
rund, onafhankelijk van het opstallen, typische reactie op een infectie met
Fasciola hepatica, een reactie die bij het schaap niet zo is omdat een schaap
nu eenmaal anders reageert op een dergelijke infectie dan een rund.
Evenals voor lammeren construeren H o n e r en V i n k (1963b) een mo-
del voor fascioliasis bij rundvee, welk model helaas berust op louter ver-
gissingen. Zij nemen namelijk aan, op grond van het handboek van
Hutyra en Marek (1959), dat er verband bestaat tussen het aantal
leverbotten en de keuringsbeslissing over de lever. Er behoeft in de eerste
plaats geen verband tu.ssen de ernst der afwijking en het aantal botten te
bestaan en ten tweede wordt dat in het boek van li u t y r a cn Marek
(1959) ook niet gesuggereerd.

Honer en Vink (1963b) leggen het volgende verband: goedgekeurde
levers met 0-166 leverbotten (in H u t y r a en M a r e k (1959) staat 116),
gedeeltelijk afgekeurde levers met 166-244 leverbotten, afgekeurde levers
met 276-542 leverbotten. Deze interpretatie is echter foutief, gezien de
resultaten van Marek (1916), die door H u t y r a en Marek (1959)
wordt geciteerd: bij drie runderen, geslacht in april en mei, vond hij resp.
enkele, 116 en 244 botten, de lever vertoonde een cholangitis distomatosa;
bij zes runderen 276-542 botten, de lever vertoonde behalve een cholan-
gitis distomatosa een toeneming van het interstitiële weefsel en bij twee
dieren tevens schrompeling; bij een twintigtal runderen met meer dan 550
botten vond hij steeds een vergrote lever. Hij had echter ook nog drie in
maart geslachte runderen met 255-442 botten in de levers, die zeer ver-
groot waren. Dit alles betekent dat alle genoemde aantallen leverbotten

betrekking hadden op levers, waarvan geen enkele in Nederland zou wor-
den goedgekeurd. Voorts is het op grond van de summiere beschrijving
der leverafwijkingen door Marek (1916) niet mogelijk een scheiding te
maken tussen gedeeltelijk en geheel afgekeurde levers. Het model van
Hon er en Vink (1963b) en hun daaruit getrokken conclusies zijn dus
van geen waarde.

Thans komen wij tot een korte samenvatting van onze kennis van de epi-
demiologie van leverbotziekte in Nederland.

1. Voor de ontwikkeling der larvale stadia van F. hepatica is het klimaat
(temperatuur en vochtigheid) van overwegende betekenis.

2. Begin en einde van de infectieperiode worden eveneens door het kli-
maat bepaald. Deze infectieperiode loopt gemiddeld ongeveer van eind
juni tot april.

3. Op grond van slachtveeresultaten en van faecesonderzock (zie hier-
onder) en tevens op grond van de weersomstandigheden in zomer en
najaar, kan men veronderstellen dat in de herfst de grootste infectie
door het vee wordt opgedaan.

Dat deze conclusies op enige waarheid berusten wordt tevens aangetoond
door eigen waarnemingen. Fig. 1 laat zien het percentage faecesmonsters
van volwassen runderen, waarin leverboteieren werden aangetroffen met
een directe centrifuge-flottatie methode met een oplossing van ZnSO.j
(s.g. 1,3). Hierbij dient men te bedenken dat deze faecesmonsters, het
Instituut voor Veterinaire Parasitologie toegezonden, afkomstig waren van
dieren die reeds van een of andere parasitaire infectie verdacht werden
en ten tweede dat met de gebruikte onderzoekmethode een aantal van
meer dan O - minder dan 10 eieren per gram faeces niet worden ontdekt.

Percentages faecesmonsters van volwassen rundvee, waarin Fasciola-eieren
werden gevonden in de periode september 1957 - september 1963.

De invloed van de droge zomer van 1959 is in deze grafiek duidelijk te
zien. Vergelijkt men de top in de winter van 1959/\'60 met die in de an-
dere winters, dan blijkt dat deze van al deze andere daarin verschilt, dat
vooral het rechter gedeelte van de curve lager ligt, hetgeen betekent dat
de droogte van 1959 vooral in het laatste deel van de infectieperiode voor
het rund zijn voor de leverbot funeste invloed heeft doen gelden. Voorts
ziet men het hoogste aantal positieve dieren in de eerste maanden van het
jaar, hetgeen pleit voor het maximaal zijn van de infectie in de herfst.
De zogenaamde winterinfecties zouden tevoorschijn kunnen komen als
aparte topjes in het najaar; in fig. 1 is dit te zien in 1960. Rangschikt men
echter het cijermateriaal per maand, dan ziet men deze topjes in 1959,
1961 en 1962 en niet in 1960. Het is dan ook moeilijk met zekerheid van
een aanwijsbare winterinfectie te kunnen spreken.

Een maandelijks onderzoek bij 29 volwassen runderen is weergegeven in
fig. 2. Behalve het percentage positieve dieren bij faecesonderzoek is tevens
het gemiddeld aantal eieren per gram faeces in grafiek gebracht. Dit
onderzoek werd verricht met de methode volgens Dorsman. Ook hier
ziet men de meeste positieve dieren en ook de meeste eieren in de eerste
maanden van het jaar. Een aparte winterinfectie-top is niet waar te
nemen.

Percentages faecesmonsters van 29 volwassen koeien, waarin Fasciola-eieren
werden gevonden van juli 1962 - mei 1963 (boven) en de aantaUen eieren
per gram, e.p.g., in dezelfde periode (onder).

Aan de hand van de hteratuur en van enkele eigen waarnemingen worden problemen
betreffende dr epideniiologie van faseioHasis bij rund en sehaap in Nederiand be-
sproken, waarna de volgende eonelusies getrokken worden:

1. Voor de ontwikkeling van de larvale stadia van Fasciola hepatica zijn temperatuur
en voehtigheid van overwegende betekenis.

2. Infeetieuze metaeereariën kunnen in de weide van eind jiini tot april opgenomen
worden.

1. Our knowledge about the epidemiology of liver fluke disease in cattle and sheep is
increasing but slowly due to the fact that thorough research requires many years of
observations and much time-consuming routine examinations.

2. A survey is given of the literature concerning the factors which influence the
development of the larval stages of Fasciola hepatica. It is concluded that only in
the period from May—October the circumstances are favourable for the development
of these stages in the Netherlands. In May eggs, rediae, and ccrcariae start or
continue their development and in October this development ceases. Differences
between the so-called winterinfection and summerinfection have not been demon-
strated, though the last is the most important, in cattle or sheep in the Netherlands.
Theoretically spoken, the formation of metacercariae is possible in our country from
May—October, but our observations show clearly that infections do not occur in
May and mostly June too. Also is .shown that infections occur during the winter, but
in .April we have not seen new infections. So it is concluded that in April, May, and
mosdy June too no new infections do occur. This conclusion is in accordance with
the observations of Wibaut and Van E ij k (1944).

3. The literature on the epidemiology of liver fluke disease in the .Netherlands is
reviewed.

The possibility of the occurrence of intrauterine infections in calves was demonstrated
by Buchli (1911).

From the work of Wibaut and V a n E ij k (1944) it may be concluded that in the
months April, May, and June no or few infections do occur.

Vink (1961) introduces an interesting new aspect in relation to the epidemiology
pointing out the possible importance of the increasing density of cattle per ha grass-
land in our country.

In the papers of II oner and Vink (1963 a, b) the epidemiology of liver fluke
di.seasc is discussed based on the percentages of condemnation of livers from slaughter-
animals. Except for the conclusions v/hich are drawn from their figures about the
influence of the climate from year to year, it is shown that their constructions of
models for fascioliasis are based upon misinteipretations of the data given in the
literature.

4. The influence of the climate and the year-rhytm of the disease are illustrated
in fig\'s. 1 and 2.

propos de la littérature et de quelques observations personnelles l\'auteur discute des
problèmes concernant l\'épidémiologic du fascioliasis du bovin et du mouton aux
Pays Bas, pour en arriver aux conclusions suivantes:

1. Pour le développement des stades larvaires de la Fasciola hepatica la température
et l\'humidité sont d\'une importance prédominante.

2. Des métaccrcaries infectieuses peuvent être ingestées dans le pâturage de la fin
de juin jusqu\' en avril.

3. Le bétail contracte les plus grandes infections en automne.
ZUSAMMENFASSUNG.

An Hand der Literatur und einzclner cigener Wahrnehmungen werden Problème
betreffs der Epidemiologic von Fascioliasis beim Rind und Schaf in den Niederlanden

1. Für die Entwicklung des Larvenstadiums der Fasciola hepatica sind Temperatur
und Feuchtigkeitsgehalt von ausschlaggebender Bedeutung.

2. Infektiöse Metazerkarien können in der Weidezeit von Ende Juni bis April
aufgenommen werden.

A base de la literatura y de unas propias observaciones sc discuten problemas en

1. Para el desarrollo de los estadios larvales de Fasciola hepatica la temperatura
y la humedad son de importancia esencial.

2. Se pueden tomar los metacercarios infecciosos en el prado desde el fin de junio
hasta abril.

B ü c h 1 i, K.: Fasciola hepatica bij nuchtere kalveren. Tijdschr. Veeartsenijk., 38,
663, (1911).

C o 11 c 1 e e r, C.: Le diagnostic et la fréquence des parasitoses bovines en Bclgique.
Ann. Med. Vét., 105, 266, (1961).

H o n e r, M. R. and Vink, L. A.: Contributions to the epidemiology of fascioliasis
hepatica in the Netherlands. I. Studies on the dynamics of fascioliasis in lambs.
Zschr. Parasitenk., 22, 292, (1963a).

H o n e r, M. R. and Vink, L. A.: Contributions to the epidemiology of fascioliasis
hepatica in the Netherlands 11. Studies on cattle fascioliasis. Zschr. Parasitenk.,
23, 106, (1963b).

H u t y r a, F. v., Marek, J., M a n n i n g e r, R. und M ó c s y, J.: Spezielle
Pathologic und Therapie der Haustiere. 11. Aufl. Jena, 1959.

Kendall, S. B.: Bionomics of Limnaea truncatula and the parthenitae of Fasciola
hepatica under drought conditions, ƒ. HelminthoL, 23, 57, (1949a).

Kendall, S. B.: Nutritional factors affecting the rate of development of Fasciola
hepatica in Limnaea truncatula.. J. HelminthoL, 23, 179, (1949b).

Kendall, S. B. and M c C u 1 1 o u g h, F. S.: The emergence of the cercariae of
Fasciola hepatica from the snail Limnaea truncatula. J. Helminthol,. 25, 77,
(1951).

Marek, J.: Die Lebcregelkrankheit, ihre Behandlung und Bekämpfung. Herl,
tierärztl. Wschr., 32, 73, (1916).

Ollerenshaw, C. B.: The ecology of the liver fluke (Fasciola hepatica). Vet.
Ree., 71, 957, (1959).

Ollerenshaw, C. B. and Rowlands, W. T.: A method of forecasting the
incidence of fascioliasis in Anglesey. Vet. Ree., 71, 591, (1959).

Olsen, O. W.: Longevity of metacercariae of Fasciola hepatica on pastures in the
upper coastal region of Texas and its relationship to liver fluke control. ]. Parasitol.,
33, 36, (1947).

Ross, I. C. and M c K a y, A. C.: The bionomics of Fasciola hepatica in New South
Wales and of the intermediate host Limnea brazieri (Smith). Bull. (43) Council
Scient. and Indust. Res. Australia, 1929.

Rowcliffe, S. A. and Ollerenshaw, C. B.: Observations on the bionomics
of the egg of Fasciola hepatica. Ann. Trop. Med. and Parasitol., 54, 172, (1960).

Taylor, E. L.: The epidemiology of fascioliasis in Britain. Rep. (XIV) Int. Vet.
Congr., London, 2, 81, (1952).

V i n k, L. A.: Leverbotziekte in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1418, (1961).

Wibaut - Isebree Moens, N. L. en Eijk M. van: Onderzoek naar de ont-
wikkeling van de leverbot, de verspreiding van de leverbotziekte bij schapen en
hare bestrijding. Meded. Veeartsenijk. Dienst, 1944.

Het tijdig stellen van de diagnose le\\eibotziekte is niet altijd eenvoudig.
De leverbotziekte, hoe deze ook \\erloopt, is altijd een ziekte die weinig
of geen specifieke verschijnselen doet ontstaan. Het is dan ook niet zo
eenvoLidig om een aantal goede richtlijnen aan te geven waarlangs men
tot een juiste diagnose resp. differentieel diagnose kan komen .
Het zal een ieder duidelijk zijn dat in het begin van de infectie, \\ooral
als deze niet te hevig is, de verschijnselen buitengewoon gering kunnen
zijn.

Het is een eerste taak voor de dierenarts om te weten wanneer en onder
welke omstandigheden hij aan een leverbotinfectie moet denken.

2e. Dc eventueel aanwezige natuurlijke- of verkregen immuniteit.
3e. De vocdingstoestand van het dier. Wat dit punt betreft dient men
niet alleen te denken aan de absolute vormen van overbeweiding
resp. ondervoeding.

Het kan n.1. zijn, dat één of enkele dieren van een koppel pinken
le weinig voedsel krijgen. Dit kan b.v. veroorzaakt worden door de
rangorde die er wel enigermate in zo\'n koppel jongvee heerst. Dit
kan nog extra in de hand gewerkt worden door het tezamen weiden
van jongere en oudere dieren.

Het gevolg kan zijn dat bepaalde dieren minder gunstige of zelfs mcei*
infcctieuze gedeelten beweiden, terwijl zij bij het o])hokken mogelijk
van de voerbak worden gedrongen.
4e. Tenslotte en dit is ook belangrijk kunnen andere ziekten, b.v.
parasitaire aandoeningen het dier verzwakken, vvaaidooi- een lever-
IxJtinfectie een betere kans krijgt.
Reeds bij het opnemen van de anamnese dient de dierenarts met de
bovengenoemde factoren rekening te houden en zijn vragen daar zo
mogelijk naar tc richten.

13e verschijnselen zullen tussen .schaap en nmd niet zo veel verschillen,
wij beginnen echter met het tund.

Acute sterfgevallen komen bij het rund zelden voor, de meeste ziekte-
gevallen verlopen subchronisch tot chronisch.

Jonge runderen woiden ziek zodra de lever wordt doorboord door grote
aantallen jonge leverbotten en deze toestand blijft bestaan als er later
veel bloedzuigende botten in de galgangen zitten.

1 Prof. Dr. G. Wagenaar, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Biltstraat
172, Utrecht.

De leveraantasling uit zich vrijwel nooit door Icterus. Wel gaan de run-
deren minder eten, zij worden anemisch en zij vermageren. Mogelijk is
de mest wat slap. Alleen bij dieren in het eindstadium van een heel
ernstige infectie ziet men hydremie met ocdeemvorming optreden. Dit
begint aan de onderkaak.

Aangezien runderen meestal niet uitsluitend lijdende zijn aan de leverbot-
ziekte maar ook nog aan andere aandoeningen, is het goed alle mogelijk-
heden te bestuderen.

.Aangezien de cyclus van de maag-darm strongyliden sneller verloopt dan
van de leverbot, kunnen runderen ook eerder de duidelijke verschijnselen
van maagdarmstrongylose vertonen. Wanneer kalveren dus in een milieu
komen waarin beide infecties voorkomen, dan zullen de maagdarm-
strongyliden het eerst door middel van eionderzoek kunnen worden aan-
getoond. Aangezien de dieren door deze strongylose anemisch worden,
diarree hebben en vermageren, worden ze vennoedelijk ook gevoeliger
voor de gevolgen van een leverbotinfectic.

De trichostrongylose kan in dergelijke gevallen de distomatose als het
ware maskeren.

Het is de taak van de practicus om altijd aan deze mogelijkheid te denken.
De verschijnselen kunnen hier zeker niet beslissen. Beide ziekten kunnen
het dier uitputten, mogelijk vindt men klinisch bij leverbotziekte een wal
grote lever.

Na een behandeling tegen trichostrongylose is cen nader onderzoek op
de aanwezigheid van Fasciola-eieren in vele gevallen zeker gewenst.

Wat voor trichostrongylose gezegd is, geldt ook — zij hel in mindere mate
— voor longwormen.

Dieren lijdende aan een longworminfeclie ktmnen dus heel gemakkelijk
tevens lijdende zijn aan een andere parasitaire ziekte, dus b.v. leverbol-
zielcte.

Aangezien het hoesten een steik op de \\oorgrond tredend symptoom is.
moet de piacticus zich dwingen om ook aan andere mogelijkheden U-
denken.

Wanneer men in het najaar slecht groeiende runderen aantreft die diaitec
vertonen, dan dient men te denken aan voorwaardelijk kopergebrek. Een
dergelijke diagnose zal echter nooit gesteld mogen worden zonder dal de
patiënten nauwkeurig zijn onderzocht o]) de aanwezigheid van parasieten.

In sommige delen van ons land kan men een ziektebeeld aantreffen van
slecht groeiende runderen met diarree, hetgeen veroorzaakt wordt dotv
het drinken van brak water.

bcld worden door ondervoeding, liieren die te weinig voedsel krijgen of
voodsel krijgen van tc geringe kwaliteit, kunnen te weinig weerstand
hebben tegen een infectie.

Voor de practicus komt het er dus op neer altijd een uitgebreid onder-
zoek in bovengenoemde gevallen in te stellen. Het spreekt wel vanzelf,
dat cr nog wel meer oorzaken van vermagering zijn dan de bovengenoem-
de, deze zullen echter meestal niet een gehele koppel betreffen.

Bij het volwassen rund is de diagnose distomatose moeilijk, vooral omdat
het hierbij dikwijls gaat om één dier.

De anamnese luidt in deze gevallen meestal als volgt: het dier vermagert
al enige tijd, het geeft te weinig melk en het eet onvoldoende. Aan
een dergelijke anamnese heeft de klinicus niet zo veel. Bij onderzoek
vindt men meestal te bleke slijmvliezen, vermagering en iets slappe mest.
Bij nader onderzoek blijken de pensbewegingen vertraagd te zijn, de pijn-
proeven verlopen meestal dubieus tot positief terwijl de lever wat ver-
groot is bij percussie.

ilei leverpercussieveld is vergrcot, doordat de linker leverhelft door de
distomatose meestal is geatrofieerd, hetgeen een hypertrofie van het
rechter gedeelte ten gevolge heeft gehad. In de faeces vindt men meer of
minder leverboteieren.

In het bloedbeeld valt dikwijls een \\erhoogd aantal eosinofiele cellen op,
terwijl bij elektroforese het gehalte aan y-globulinen vaak verhoogd blijkt
te zijn. Wanneer men een leverbiopsie neemt, dan vindt de patholoog
daar meestal een chronische interstitiële hepatitis.

\\\'olgens onze mening is de ]3rognose van deze koeien, ondanks behande-
ling, niet zo gunstig.

Bij het schaap komen, meer dan bij het rund, gevallen voor \\an acute
dood. De dieren sneuvelen als er grote aantallen jonge botten de lever
penetreren. De doodsoorzaak kan gelegen zijn in ernstige bloedingen in
de lever, die soms doorbreken, door het leverkapsel heen, naar de buik-
holte.

Bij de meestal optredende subchronische lot chronische gevallen zijn de
verschijnselen als volgt: de schapen vermageren, krijgen een grauv/e kleur
van de wol, terwijl deze gemakkelijk losiaat.

Ze zullen in de kudde achter blijven, terwijl zij in de weide minder
grazen. De slijmvliezen zijn meestal bleek, de mest is niet afwijkend.
Op den duur worden de dieren cachectisch terwijl cr oedemen, beginnend
aan de kaak, kunnen optreden.

Ook bij het schaap is de prognose van de dieren in een ver gevorderd
staditim niet gunstig.

Differentieel diagnostisch dient men bij het schaap vooral aan dc maag-
darmparasieten te denken.

Er wordt een overzicht gegeven van de klinische verschijnselen die optreden bij
distomatose, zowel bij het schaap als bij het rund.

The clinical symptoms appearing in fascioliasis, both in sheep and in cattle, are
reviewed,

Un aperçu est donné des phénomènes cliniques de la distomatose, sc présentant tant
chez le mouton que chez le bovin,

Verfasser gibt eine Übersicht von den klinischen Erscheimmgen, die bei Distomatose
beim Rind wie Schaf auftreten.

Se dan un compendio de los sîntomas clinicos que se manifiestan en distomatosis,
tanto en ganado lanar, como en ganado vacuno.

In het verslagjaar werden 2 K.I.-stieren, resp. bijna 6 en 7 jaar oud, afgemaakt,
wegens een ontsteking aan meerdere gewrichten. Het opvallende was, dat bij beide
altijd gesproken was van een uitstekend exterieur, behalve dat het beenwerk tc
wensen overliet. Bij beide bestond de afwijking in O-benigheid, de ene aan dc voor-
benen en achterbenen, dc andere aan de achterbenen. Steeds werd het \'-troniste been
het eerst aangetast, bij de ene in het carjjaal gewricht, bij de andere in In t koot-
gewricht. Naderhand breidde dit zich uit tot andere gewrichten van hetzelfde been
cn tot de gewrichten van dc andere ledematen.

Post mortem werden exostosen rond het gewricht cn laesies van het gewrichtskraak-
been gevonden, verder bij de ene stier cen te grote hoeveelheid synovia van te grote
viscositeit en afwijkende kleur. Gewezen wordt op het grote belang van correct been-
werk, vooral als men dc stieren tot op hoge leeftijd wil gebruiken in verband rnct cen
goede fokwaarde. Er wordt beweerd, dat dc aanleg voor deze afwijking mede erfelijk
bepaald zou zijn. Deze beide stieren waren echter niet aan elkaar vci-want (behoorden
tot verschillende rassen).

Su/annah, een prachtige zeug, moeder van 60 kinderen, plonst elke dag in de
vijver van de boerderij en zwemt, als zij kan, naar de overkant. Haar eigenaar,
een boer uit Somerset, meent dat zij het gras in dc weide aan de overkant zo
lekker vindt. Iets anders moet toch ook wel in het spel zijn, want Suzannah doet
dit nu reeds 2 jaar lang, zowel \'s winters als \'s zomers.

De laboratoriumdiagnostiek, welke op het ogenblik pasklaar is voor het
vaststellen van leverbotinfecties, berust op het aantonen van leverboteieren
in de faeces.

Met doel van het faecesonderzoek is tweeërlei, nl. om een bevestiging te
krijgen van de klinische diagnose, zowel als voor het opsporen van leverbot-
infecties i.v.m. de leverbotbestrijding in groter verband.

b. de centrifuge-flottatic methode met behulp van een bijna ver-
zadigde ZnS04-oplossing.

Dit zal in belangrijke mate afhangen van dc eisen van nauwkeurigheid
die aan de bepaling van het aantal eieren per gram mest (= e.p.g.) wor-
den gesteld.

Met de methode volgens D o r s m a n komt men tot een bepaling van 5
e.p.g., met de ZnS04-methode tot 10 e.p.g. Een grotere gevoeligheid is
met de laatstgenoemde methode wel te bereiken door meer preparaten te
tellen.

De methode volgens Dorsman is bewerkelijker, dus tijdrovender. Het
is evenwel de vraag of de methode met ZnS04, wanneer men een gelijke
gevoeligheid wil bereiken, niet meer tijd kost dan de zeefmethode.
In fig. 1 ziet men het verschil in gevoeligheid tussen beide methoden ge-
demonstreerd.

Een tweede bezwaar van de methode met ZnS04 is dat door het toe-
\\oegcn van de bijna verzadigde ZnS04-oplossing, eieren samenvallen en
na centrifugeren niet herkenbaar onder het dekglas terecht zullen komen.
Het verlies aan eieren dat oj) deze wijze ontstaat zal zwaarder wegen naar-
mate het aantal eieren in het oorspronkelijke monster kleiner was.
Uit de epidemiologie is naar voren gekomen dat de infectie begint in juli
(Jansen, 1964). De eieren afkomstig van deze infectie zullen tegen eind
september in de mest verschijnen. Dc infectie gaat bij runderen door tot
dc stalperiode cn bij de .schapen tot het einde van de winter.
In de herfst en de winter, en bij de schapen ook in het \\oorjaar, zullen er
dus voortdurend botten \\olwa.ssen cn ciproducerend worden. Daarna be-
gint een langzame daling in de eiproduktie. De beste tijd om een bedrijf
op leverbot te onderzoeken is dus in dc stalperiode.

De waarde die mag worden toegekend aan een bepaald e.p.g. in de ver-
schillende seizoenen is als \\\'olgt te benaderen.

Gaat men uit van een vast stalgcmiddelde van 10 e.p.g., dan betekent dit
in de maanden oktober-november de aanwezigheid van een besmetting op

1 Mej. F. M. Hägens, wetenschappelijk ambtenaar bij het Leverbotonderzoek
T.N.O., Oostbroeksclaan 64, Utrecht.

Het percentage positieve uitslagen per kwartaal van faecesmonsters welke
met beide methoden werden onderzocht.

een bedrijf en er zal in de komende maanden een stijging van dit stal-
gemiddelde te verwachten zijn.

Een stalgemiddelde van 10 e.p.g. in de maanden januari-april correspon-
deert meestal met een licht besmet bedrijf. De meeste leverbotten zijn in
deze tijd volwassen geworden en men mag verwachten dat de ciproduktic
haar top heeft bereikt. In de zomermaanden suggereert een dergelijke
waarde dat gedurende de voorafgaande winterperiode een ernstige infectie
de dieren is gepasseerd.

De verhouding tussen de aantallen oudere en jongere dieren op een be-
drijf is een belangrijke factor bij het beoordelen van het stalgemiddelde.

Het jongvee vertoont relatief hoge e.p.g. waarden. Bij de oudere dieren
treedt met het stijgen der jaren een daling der e.p.g. op.
Bij gelijke infectiekansen van oude en jonge dieren zou het verschil in
e.p.g. geweten kunnen worden aan het verschil in totale mestproduktie.
Dit is echter geen afdoende verklaring. Immuniteit is in dit verband dan
ook een vaak genoemd begrip.

Kiest men in de winterperiode een vast e.p.g. als gemiddelde van de
leeftijdsgroepen, dan wijst

20 e.p.g. bij de pinken op een licht besmet bedrijf;
20 e.p.g. bij de vaarzen op een matig besmet bedrijf;
20 e.p.g. bij de oude koeien op een sterk besmet bedrijf.
Bij een oriënterend stalonderzoek is het dus aan te raden alle leeftijds-
groepen in dit onderzoek te betrekken. Juist de pinken kunnen een goede
indruk geven over de infectie, zoals die zich in het laatste weideseizoen
op het bedrijf heeft ontwikeld.

Over het verband tussen gastheersoort en het e.p.g.-getal is niet veel be-
kend.

Zeker is dat de klinische verschijnselen en sectiebevindingen uitwijzen dat
het schaap anders reageert op de infectie dan het rund.

De gevonden e.p.g.\'s bij een schaap kunnen op een bedrijf waar de runde-
ren vrij weinig eieren in de mest vertonen, zeer hoog oplopen. Honderd-
tallen e.p.g. bij schapen in de winter wijzen op een ernstige besmetting.
Ook duizendtallen komen voor, maar deze hoge waarden wijzen meestal
op een nabij einde. Bij runderen zijn deze aantallen onvoorstelbaar.

Door D a s k a 1 o V (1962) werd onderzoek verricht naar het verband tus-
sen het aantal eieren per bot en per gastheersoort. Hij berekende de vol-
gende aantallen eieren per bot: schaap 4562, buffel 3922, rund 3279.
De eiproduktie per bot zou in 24 uur viermaal het eigehalte bedragen.
Een berekening leert ons dat dit bij een vrij sterk besmet rund (35 e.p.g.)
zou betekenen dat de lever van dit dier ± 100 leverbotten herbergt.

Bij alle genoemde verschillen kan men zich afvragen of er een relatie be-
staat tussen het aantal in de lever aanwezige volwassen leverbotten en de
ei-uitscheiding, dus tussen de ernst van de infectie en het e.pg.-getal.
Tabel 1 toont de verhouding tussen de laatste voor de dood bepaalde
e.p.g. en het aantal volwassen leverbotten in de le\\\'er van schapen. Een
rechtlijnig verband kan men hier niet uit concluderen.

Naast de verhouding tussen het e.p.g.-getal en het aantal botten, is voor-
al het verband tussen conditie en e.p.g.-getal van belang.
Om een inzicht te verkrijgen in deze verhouding is van de gegevens van
het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten een
overzicht gemaakt. Het betrof ingezonden runderfaecesmonsters van de
Kliniek voor Inwendige Ziekten en het Instituut Buitenpraktijk van de
Faculteit der Diergeneeskunde.

b. dieren, waarbij het klinisch onderzoek geen aanleiding gaf een
onderzoek iiaar leverboteieren aan te vragen, maar via routine-
onderzoek wel daarop werden onderzocht.

Onderscheid in leeftijd werd slechts gemaakt tussen pinken en oudere
dieren. Tabel 2 geeft, in procenten, weer hoe deze verhoudingen lagen.

Verhouding tussen percentages positieve uitslagen van faecesmonsters van
klinisch verdachte en klinisch niet-verdachte dieren.

Het blijkt dat in niet alle gevallen van positief faecesonderzoek, dit ook
klinisch werd verwacht. Bij een groot aantal andere gevallen, waar wel
klinische verschijnselen optraden die leverbotziekte deden vermoeden, kon
dit niet door faecesonderzoek worden bevestigd. In dit overzicht is echter
geen verschil gemaakt tussen de seizoenen. De verschillen tussen verwach-
ting en bevestiging worden zeker ook veroorzaakt doordat slijtende dieren,
lijdende aan chronische distomatose, soms zeer lage eitellingen demon-
streren en ook doordat acuut zieke dieren, met onvolwassen, niet eiprodu-
cerende leverbotten een negatieve uitslag vertonen.

De beoordeling van de conditie der dieren blijft een moeilijke zaak omdat
vergelijkingsmateriaal veelal ontbreekt. Leverbotinfecties zijn maar zelden
beperkt tot individuele dieren. Op gehele bedrijven, ja, in uitgestrekte ge-
bieden kan de leverbot bij de gehele veestapel optreden.

Klachten waaruit blijkt dat het vee niet meer aan de door de boer ge-
stelde eisen voldoet, kunnen al gerede aanleiding zijn om het bedrijf o.a.
op leverbot, in welke vorm dan ook, te onderzoeken.

Er wordt een uiteenzetting gegeven over het doel van faecesonderzoek op leverbot-
cicren en de methoden welke hiervoor in Nederland worden gebruikt. Verder wordt
dc verhouding besproken tussen het aantal eieren per gram mest en

A review is given of the aim of faecal examination on the presence of liver fluke
eggs (Fasciola hepatica) and the methods used in doing so in the Netherlands.
In addition, the relationship between the faecal egg counts per gramme of feaces and

Un exposé est donné traitant du but de rexarnen des fèces sur des oeufs du distome
hépatique (Fasciola hepatica) et les méthodes dont on se sert à cette intention aux
Pays Bas.

Ensuite on discute la relation entre le nombre d\'oeufs par gramme d\'excréments et

Es wird eine Darlegung über den Zweck der Kotuntersuchung auf Leberegeleier
(Fasciola hepatica) und den Methoden gegeben, die hierfür in den Niederlanden
angewandt werden.

Weiterhin wird das Verhältnis zwischen der Eieranzahl per Gramm Kot bcsprcnhen
und

Se da una exposiciôn sobre el fin del examen de las heccs sobre huevos de Fasciola
hepatica y los métodos que se emplean para esto en Holanda.

Ademâs se discute la relaciôn entre el numero de huevos por grama de estiércol y

Daskalov, P.; Referaat in Landw. Zentralbl. abt. IV, Vet. med. 1, 1768, (1962).
Dorsman, W.: A new technique for counting eggs of Fasciola hepatica in cattle

faeces. J. Helminthol., 30, 165, (1956).
Jansen Jr., J.: Enkele problemen betreffende de epidemiologie van leverbotziekte
van rund en schaap in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 423, (1964).

Blijkens gegevens, ontleend aan de Molkerei- und Käserei-Zeitung 14, 1179 (1963)
is deze verhouding momenteel als volgt:

Veeteelt en Zuivel Berichten, 550, (1963).
De kruisingen in de Britse rundveefokkerij.

Het is bekend dat de Britse rundveefokker vaak kruising toepast. (Trouwens niet
alleen de rundveefokker). Speciaal is het sinds dc 2e Wereldoorlog gebruik geworden
om koeien van de melkveerassen te kruisen met stieren van de vleesrassen, om aldus
een kalf te krijgen dat meer geschikt is voor de vleesproduktie. Deze gebruikskruising
wordt zo populair, dat men zich af moet vragen, in hoeverre nog voldoende raszuivere
vrouwelijke kalveren geboren worden om dc fokvcestapel op peil te houden. Om
hierin meer inzicht te krijgen heeft men gedurende 5 zomermaanden van 1961
systematisch elke 2e woensdag van de maand genoteerd van welk ras zaad werd
gebruikt voor de inseminatie van de koeien der verschillende rassen.
Hierbij bleek o.a. dat van de Ayrshire koeien maar 36% werd geïnscmineerd met
zaad van Ayrshire stieren en 44% met zaad van vleesstieren. Bij de zwartbonten waren
deze percentages 53 en 44. Verder bleek b.v. dat het zaad van Aberdeen Angus
stieren maar in 3% der gevallen werd gebruikt voor Aberdeen Angus koeien, terwijl
in 84% der gevallen het zaad werd ingebracht bij koeien van melkrassen. Voor de
Hereford waren deze percentages resp. 8 en 76.

Uit de laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, afd. Rotterdam.

Steeds moet voor ogen worden gehouden dat het risico van behandeling
van ernstige klinische gevallen groot is: de dieren zijn dan extra gevoelig
voor de geïaruikte middelen, die vrij toxisch zijn. Bovendien zijn de klinisch
zieke dieren waarschijnlijk ook gevoelig voor de toxinen, die uit gedode
leverbotten vrijkomen. Het is dan ook zeker in veel gevallen niet gewenst
te trachten zoveel mogelijk leverbotten ineens te doden. Na het toedienen
van een lage aanvangsdosis van een leverbotmiddel kan enkele weken later
de volle therapeutische dosis worden gegeven.

De volgende behandelingen kunnen worden aanbevolen. De aangegeven
geneesmiddelen worden per os toegediend.

aanvangsdosis: niet meer dan 1 ml Tetrachloorkoolstof (CCl ) of niet
meer dan 5 mg/kg Hexachlorofeen (G-11), bij voorkeur gesolubiliseerd
(in water oplosbaar gemaakt).

„Hctol" (Hoechst) is bij lage dosering onwerkzaam
volle therapeutische dosis: CCl^: 2 tot 3 ml per dier
of „Hetol" (Hoechst): dosering volgens fabrikant (geen kool, bieten of
bieteblad voederen!)

aanvangsdo.ns: 5 - 7 mg/kg Hexachlorofeen (G-11) (tabletten in water).
volle therapeutische do.ns: 10 mgjkg Hexachlorofeen (G-11) (voldoende
voor klinisch herstel)

CCl4 i/m: weinig of niet werkzaam
(beide bij koeien met chron. inf.)
C2CI0: werkzaamheid vaak onbevredigend.

1 Dr. W. Dorsman; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afd. Rotterdam, Postbus 6007, Rotterdam-7.

aanvangsdosis: 5 mg/kg Hexachlorofeen (G-11), gesolubiliseerd, of 1 ml
CCl (beide voor bestrijding van gewoonlijk ook aanwezige volwassen
leverbotten).

1) er voor zorgen dat de dieren geen nieuwe leverbotinfectie meer
kunnen oplopen;

3) bestrijding van eventuele andere oorzaken van een slechte conditie,
zoals sterke besmetting met maagdarmstrongyliden of longwormen.

Acute distomatose komt zelden voor. Bij runderen kan niet zoals bij
schapen een hoge dosis van een leverbotmiddel worden gegeven om
jonge leverbotjes in het leverparenchym te doden: het risico van intoxi-
catie is te groot. Indien de kans op sterfte van dieren — aangetast
door acute distomatose — hoog lijkt, dan is noodslachting waarschijn-
lijk het verstandigste. In minder ernstige gevallen, waarbij veronder-
steld kan worden dat ook volwassen leverbotten aanwezig zijn, kan
men 5 tot 7 mg/kg G-11 toedienen. Ongeveer 2 weken later kan nog
eens worden behandeld, nu met 15 mg/kg G-11. In beide gevallen G-11
toe te dienen in de vorm van tabletten die met water worden in-
gegeven.

Al tientallen jaren wordt behandeling van schapen met tetrachloorkoolstof
toegepast met het doel te voorkomen dat zich ernstige distomatose ontwik-
kelt. Door periodieke behandeling met GCI4, één of enkele malen per jaar,
wordt het merendeel van de aanwezige volwassen leverbotten gedood. Op
deze wijze wordt bereikt dat zich niet te grote aantallen volwassen lever-
botten in de galgangen ophopen, zodat de schade door chronische disto-
matose beperkt blijft. „Hetol" en hexachlorofeen, in de doseringen die zijn
genoemd bij de behandeling van schapen tegen chronische distomatose,
kunnen voor hetzelfde doel worden gebruikt.

Het is duidelijk dat deze vorm van prophylaxis — waarbij behandeling
wordt uitgevoerd tegen de tijd dat kan worden verwacht dat klinische
distomatose gaat optreden — maar een heel beperkt effect heeft op de
schade veroorzaakt door de leverbot. De beschadiging van de lever door
volwassen leverbotten wordt er maar gedeeltelijk door voorkomen, en de
schade door de jonge leverbotjes wordt er helemaal niet door verminderd.
Deze wijze van voorbehoedend gebruik van leverbotmiddelen kan dan ook

alleen worden toegepast op bedrijven waar de leverbotbesmetting niet al
te ernstig is: anders worden de schapen immers al ziek tijdens de migratie
van de jonge leverbotjes door het leverparenchym.

Een meer volledige en daarom veel betere methode van chemotherapeu-
tische Prophylaxis is tegenwoordig mogelijk.

Met het in de laatste jaren ontwikkelde leverbotmiddel hexachlorofeen
(G-11) is het mogelijk geworden praktisch alle leverbotten in de gal-
gangen van schaap of rund te doden. Door behandeling kan dus tijdelijk
worden bereikt dat vrijwel geen leverboteieren meer met de faeces wor-
den uitgescheiden. Het lijkt dus mogelijk te zijn door periodieke behande-
ling van alle runderen en schapen van een bedrijf er voor te zorgen dat
bijna geen leverboteieren meer op het land terechtkomen en dat dus de
leverbotslakken niet meer worden geïnfecteerd. Dat zou tot gevolg hebben
dat uit de leverbotslakken geen cercariën van de leverbot meer vrijkomen
en dat ook geen nieuwe besmetting van het vee meer optreedt. Wat wij
nu nastreven is dus een volledige prophylaxis, waarbij getracht wordt de
leverbotbesmetting op het hele bedrijf terug te dringen.
In 1959 zijn wij begonnen met praktijkproeven, waarbij wordt nagegaan
in hoever het mogelijk is leverbotbedrijven te saneren door periodieke be-
handeling van alle dieren met hexachlorofeen. Onze praktijkproeven wor-
den nog voortgezet en zij worden sedert 1961 aangevuld met proeven, die
op dezelfde wijze worden uitgevoerd door de Gezondheidsdiensten voor
Dieren in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Friesland.
\'Fwee punten zijn van essentieel belang wil deze wijze van leverbot-
bestrijding succes kunnen hebben: de keuze van het geneesmiddel en de
tijdstippen van behandeling.

Wat het leverbotmiddel betreft moet als eis worden gesteld een praktisch
volledige werkzaamheid tegen de leverbotten in de galgangen. Voor run-
deren komt op het ogenblik alleen hexachlorofeen (G-11) in aanmerking
in de dosering van 15 mg/kg. Het middel moet oraal worden toegediend als
een suspensie in water. Vooral in verband met de nauwe marge van veilig-
heid is het van groot belang dat de juiste dosis wordt toegediend.
Wij gebruiken tabletten ä 1,5 gram G-11, die in water uiteenvallen. Ieder
dier krijgt dus 1 tablet per 100 kg lichaamsgewicht, of (bij kalveren en
pinken) een halve tablet per 50 kg. Voor het ingeven moet bij voorkeur
een fles zonder ziel worden gebruikt, omdat anders tabletten gemakkelijk
klem raken en in de fles achterblijven.

Hoogdrachtige runderen en koeien die pas gekalfd hebben geven wij de-
zelfde dosering. Bij zulke dieren blijven wij bij het schatten van het li-
chaamsgewicht wel wat aan de voorzichtige kant, zodat in ieder geval niet
méér dan 15 mg/kg wordt gegeven. Alleen met klinisch zieke dieren zijn
wij voorzichtiger: die geven wij een lagere dosis, of wij stellen de behan-
deling uit.

Bij schapen kunnen praktisch alle leverbotten in de galgangen worden ge-
dood (en bovendien een deel van de jonge botjes in het leverparenchym)
door het toedienen van hexachlorofeen in ge.solubiliseerde vorm en wel in
een dosis van 20 mg/kg.

Voor de behandeling van schapen kan — in tegenstelling tot die van run-
deren — ook „Hetol" worden gebruikt en wel in de door de fabrikant aan-
bevolen dosering. Dit middel is ook praktisch volledig werkzaam tegen
geslachtsrijpe leverbotten bij schapen, maar het schijnt in tegenstelling
tot G-11 niet werkzaam te zijn tegen jongere leverbotten.
Het profylactisch effect van periodieke behandeling wordt niet alleen be-
paald door de werkzaamheid van het gebruikte geneesmiddel, maar ook
door de keuze van het behandelingsschema. De tijden van het jaar waar-
op de behandelingen moeten worden uitgevoerd, en de tussenpozen tussen
de behandelingen, worden bepaald door de epidemiologie van de leverbot-
ziekte, door de ontwikkelingssnelheid van de leverbot in de gastheer en
door de gevoeligheid t.o.v. het leverbotmiddel van de verschillende ont-
wikkelingsfasen van de leverbot in rund of schaap.

Na het opnemen van de infectieuze larven van de leverbot (metacerca-
riën) met het grazen schijnt het in het algemeen ongeveer 6 weken te
duren voor de parasieten het leverparenchym verlaten en de galgangen van
schaap of rund bereiken. Gedurende de eerste weken van hun verblijf in
de galgangen zijn de leverbotten nog niet geslachtsrijp. Minstens 10 tot 12
weken moeten verlopen na het opnemen van de metacercariën vóór de
leverbotten eieren gaan produceren. In de daarop volgende weken neemt
het aantal eieren geleidelijk toe.

De leverbotten in de galgangen van rund of schaap, die minstens 6 weken
oud zijn, kunnen bijna alle worden gedood door de genoemde behande-
lingen met hexachlorofeen. Zoals reeds is vermeld zijn er aanwijzingen dat
bij schapen ook nog jongere leverbotjes, die nog in het leverparenchym
verblijven, kunnen worden gedood.

Wanneer wij ons nu tot de behandeling van runderen bepalen, dan blijkt
dat het mogelijk is dat enkele weken na de behandeling weer eieren in
de faeces verschijnen. Dit zijn dan eieren die zijn geproduceerd door lever-
botten die tijdens de behandeling nog te jong waren om door het genees-
middel te worden gedood en die enkele weken later in de galgangen ge-
slachtrijp zijn geworden. Om er zeker van te zijn dat géén leverboteieren
worden uitgescheiden, die rechtstreeks of via de stalmest op het land
terechtkomen, zou men dus in zomer, herfst en winter eigenlijk met tussen-
pozen van hoogstens enkele weken het vee moeten behandelen. Dat is na-
tuurlijk in de praktijk niet uitvoerbaar. Wij geloven ook niet dat het
nodig is om het grootste deel van het jaar met tussenpozen van hoogstens
enkele weken te behandelen. Wij zijn er\\\'an overtuigd dat een heel goed
nuttig effect kan worden bereikt met maar enkele behandelingen per jaar
(bijvoorbeeld 3 voor runderen en 4 voor de schapen), mits de tijdstippen
van de behandelingen zijn afgestemd op de epidemiologie van de lever-
botziekte en op de gebruikelijke periode van opstalling van het rundvee.
Het is duidelijk dat behandeling van het rundvee tegen het eind van de
stalperiode gewenst is. Bijna alle leverbotten zijn tegen die tijd in de gal-
gangen aanwezig, zodat zij bijna allemaal kunnen worden gedood. Het
vee gaat dan betrekkelijk leverbotvrij de wei in en kan voorlopig niet
meer veel leverboteieren met de faeces op het land deponeren. De overige
behandelingen moeten worden uitgevoerd vanaf de tijd dat het vee als
gevolg van de weidebesmetting weer opnieuw belangrijke aantallen lever-
boteieren met de faeces kan gaan uitscheiden. Dat is in het „leverbot-

seizoen", in de herfst en de winter. In een betrekkehjk korte tijd van het
jaar, waarin de sterke leverbotinfecties zijn geoncentreerd, kunnen dan
enkele behandelingen betrekkelijk kort na elkaar worden uitgevoerd. Men
heeft dan weinig moeilijkheden met jonge leverbotjes die een behandeling
overleven. Tegen de tijd dat deze overlevende botjes geslachtsrijp zijn ge-
worden en belangrijke aantallen eieren gaan produceren, worden ze bij
de volgende behandeling gedood.

Op de vraag wat de beste tijdstippen van behandeling zijn wil ik niet
nader ingaan. Dit is een onderwerp van studie van de heer Over. Hij zal
U in de nu volgende voordracht hierover inlichten.

Een overzicht wordt gegeven van behandelingen die kunnen worden aanbevolen tegen
chronische cn acute distomatose bij schapen en runderen. .Aan dieren, die lijden
aan ernstige klinische ziekten, moet cen lage aanvangsdosis van een leverbotmiddel
worden toegediend.

In de laatste tientallen jaren is tetrachloorkoolstof veelvuldig gebruikt in Nederland
om de gevolgen van chronische distomatose bij schapen zoveel mogelijk tc beperken.
Door de gebruikelijke behandelingen wordt de schade, veroorzaakt door geslachtsrijpe
leverbotten slechts gedeeltelijk verminderd, terwijl die veroorzaakt door jonge lever-
botjes in het geheel niet wordt voorkomen. Een andere, meer volledige, prophylaxe is
nu mogelijk geworden. Door periodieke behandeling van runderen en schapen met
hexachlorofeen op bepaalde tijden van het jaar moet het mogelijk zijn de besmetting
van de weiden met grote aantallen leverboteieren te voorkomen. Dit zou tot gevolg
hebben dat de infectie van de tusscngastheer met larvale stadia van Fasciola
hepatica in toenemende mate wordt verminderd, en dat zowel acute als chronische
distomatose in sterke mate wordt voorkomen.

.A survey is given of treatments which can be advised against chronic and acute
fascioliasis in sheep and cattle. .Animals suffering from severe clinical disease should
be given a low initial dose of a fasciolicide.

In the last decades carbon tetrachloride has been widely used in the Netherlands for
alleviating the effects of chronic fascioliasis in rhecp. The usual treatments result only
in a partial reduction in damage due to the presence of mature liver flukes, whereas
the harm caused by the immature parasites is not prevented.

■Another, more complete, prophylaxis can be achieved now. By periodic treatment of
cattle and sheep with hexachlorophcne at jjropcr times of the year it should be
possible to prevent contamination of pastures with great numbers of fluke eggs.
This would result in progressive reduction in infection of the intermediate snail host
with the larval stages of Fasciola hepatica, and in an effective prophylaxis of both
acute and chronic fascioliasis in farm animals.

Un aperçu est donné des traitements qui sont recommandés contre la distomatose
chronique et aiguë des moutons et des bovins. Il faut administrer aux animaux
souffrant d\'une malaise clinique grave une dose initiale ba.sse d\'un remède contre les
douves.

Dans les dernières dizaines d\'années on s\'est souvent servi aux Pays Bas de tétra-
chlorure carbonique afin de limiter autant que possible les conséquences de
distomatose chronique chez les moutons. Les traitements usuels ne réduisent que
partiellement les dégâts causés par les douves adultes, tandis qu\'ils ne préviennent pas
du tout les dégâts causés par les douves jeunes. .A présent une autre prophylaxie plus
complète est devenue possible.

Un traitement pédiodiquc avec l\'hcxachlorophènc des bovins et des moutons dans
certaines périodes de l\'année pourra prévenir l\'infection des prés avec de grands
nombres d\'ovules de douves. Ceci aurait pour conséquence que l\'infection de l\'hôte
intermédiaire avec des stades larvaires de la Fasciola hepatica serait réduite dc plus
en plus et que tant la distomatose aiguë que la distomatose chronique seraient pré-
venues dans une mesure considérable.

Er wird eine Uebersicht der Behandlungsmethoden gegeben, die gegen chronische und
akute Distomatose bei Schafen und Rindern empfohlen werden können. Tieren, die
schwere klinische Symptome zeigen, muss eine kleine Anfangdosis des Lcbcrcgelmittcls
verabreicht werden.

In den letzten Jahrzehnten ist in den Niederlanden Tetrachlorkohlenstoff viel ge-
braucht worden, um die Folgen der chronischen Distomatose bei Schafen so viel wie
möglich einzuschränken. Durch die übliche Behandlung wird der Schaden, der durch
gcschlechtsrcife Leberegel verursacht wird nur teilweise verringert. Die schädliche
Wirkung der jungen Leberegel kann überhaupt nicht verhindert werden.
Jetzt ist eine andere, wirkungsvollere Prophylaxe möglich geworden. Durch die
periodische Behandlung von Rindern und Schafen zu bestimmten Jahreszeiten mit
Hexachlorophen muss es möglich sein die Infektion der Weiden mit grossen Mengen
von Leberegeleiern zu verhindern. Dies wird zur Folge haben, dass die Infektion des
Zwischenwirtes mit dem Larvenstadium von Fasciola hepatica in zunehmenden Masse
geringer wird und dass sowohl die akute wie auch die chronische Distomatose in
beträchtlichem Umfange abnimmt.

Se da un compendio de tratamientos que se pueden recomendar contra la distomatosis
crônica y aguda en ganado lanar y ganado vacuno. Ilay que suministrar una dosis
inicial baja de un remedio contra la distomatosis a animales que padecen una
enferemedad clînicamente grave.

En las ultimas décadas de anos frecuentemcnte se ha usado en Holanda tetracloro
de carbono para reducir las consecuencias dc la distomatosis crônica en ovejas lo mâs
posible. Por los tratamientos usuales se reduce sôlo en parte el dano causado por los
Fasciolas scxualmente maduros, mientras no se previenc del todo cl datïo causado
por los Fasciolas jôvencs. Ahora ha devcnido posible otra profilaxis mâs compléta.
Por un tratamienta periôdico del ganado vacuno y del ganado lanar con hcxaclorofeno
en ciertas temporadas del ano hay que ser posible prévenir la infección de los prados
con grandes numéros de Fasciola hepatica. Esto habria como consecuencia que se
reduce en grado creciente la infección del huéspcd intermedio con los estadios
larvales de Fasciola hepatica y que previenc en alto grado tanto la distomatosis aguda
como la distomatosis crônica.

beginselcode voor melk en melkprcdukten, welke te Rome eind juni 196.3 werd
Milk Products".

Tijdens de zesde zitting van de commissie van Regeringsdeskundigen inzake de
gehouden, werd aandacht besteed aan de aanduiding voor ,,Filled Milk" en „Filled
Deze omschrijving werd, artikel 4 van de code in aanmerking nemend, misleidend
geacht. Daar het ontbreken van een aanvaardbare soortnaam in enkele (vooral zgn.
ontwikkelings-)landen de verbreiding van de consumentenbescherming via de code
in ernstige mate belemmert, nam de commissie aan, dat sommige Regeringen het
probleem zouden willen oplossen door het invoeren van omschrijvingen als „Filled
Skimmed Milk", „Vegetable Fat Milk" of „Vegemilk".

In ons land komen leverbotinfecties bij runderen veelvuldig voor.
Slechts onder uitzonderlijke omstandigheden kunnen de klinische verschijn-
selen zo duidelijk zijn dat van leverbotziekte, moet worden gesproken. Deze
omstandigheden kunnen zowel van klimatologische als van bedrijfstech-
nische aard zijn. In de praktijk is het verschil tussen de onderscheidene
effecten van klimatologische en bedrijfstechnische factoren moeilijk te
analyseren omdat ze elkaar beïnvloeden en vaak versterken. Zo zal veelal
een vochtige tot natte zomer niet alleen van invloed zijn op de grootte van
de infectie maar ook, via de factor vertrapping van de zode, op het be-
weidingsschema. Door de gewoonlijk mindere hooi- en kuilkwaliteit zal
zo\'n natte zomer van invloed zijn op het optreden van de klinische lever-
botverschijnselen bij de runderen tijdens de volgende stalperiode.
Wagenaar (1964) noemt als eerste van de oorzaken van de leverbot-
ziekte de ernst van de infectie zelf.

Dit artikel beoogt enkele mogelijkheden om het infectiegevaar te voor-
kómen onder de aandacht te brengen. De maatregelen tot preventie van
leverbotinfecties dienen, om een zo goed mogelijk resultaat te waarborgen,
gefundeerd te zijn op de oecologie van de leverbot. Jansen (1964) is
al ingegaan op het vraagstuk betreffende de tijdstippen waarop leverbot-
infecties optreden; in dit artikel wordt in eerste instantie ingegaan op de
lokalisatie van de infectieplaatsen, om dus de vraag: „Waar treedt infectie-
gevaar op?" te beantwoorden.

De metacercariën, de infeetieuze laiven van de leverbot, komen onder
Nederlandse hydrologische omstandigheden alleen op korte afstand van de
verblijfplaats van de tussengastheer voor. Alleen in onze heuvelgebieden
en incidenteel op plaatsen in ons polderland waar overstromingsbezwaar op
grote schaal optreedt, zouden de uit de slakken vrijkomende larven zich
over grotere, geen slakkenherbergende weilandoppervlakken kunnen af-
zetten.

Hoewel het enkele onderzoekers door infectie-experimenten gelukt is de
larvale ontwikkeling van Fasciola hepatica binnen andere slakkensoorten
te completeren, wordt nu algemeen aangenomen dat in West-Europa in
het veld alleen Lymnaea truncatula voor de rol van tussengastheer in aan-
merking komt (Kendall, 1960). Ook onze eigen waarnemingen zijn
hiermee in overeenstemming.

De vraag omtrent de lokalisatie van de leverbotinfectieplaatsen is hiermee
dus teruggebracht tot de vraag waar Lymnaea truncatula, de leverbotslak,
voorkomt.

1 H. J. Over; wetenschappelijk ambtenaar bij het Lcvcrbotonclerzoek T.N.O., Oost-
broekselaan 64, Utrecht.

Dc eerste belangrijke stoot tot het oecologisch onderzoek in verband met
de leverbotziekte in Nederland werd gegeven door mevrouw W i b a u t-
Isebree Moens (1944). Haar onder moeilijke omstandigheden ver-
richte onderzoekingen toonden aan dat in de Westnederlandse weide-
gebieden speciaal de greppels als infectieplaats voor het vee en derhalve
als milieu voor de leverbotslak, in aanmerking komen.

In de jaren 1958 tot 1963 werden wij in staat gesteld een groot aantal
plaatsen in Nederland te bezoeken om de aanwezigheid van Lymnaea
truncatula te controleren. Het grootste gedeelte van de waarnemings-
plaatsen ligt in de weidegebieden. Naast deze weidebiotopen werden de
slakken ook in meer natuurlijke terreinen gezocht.

De meeste punten op de kaart (fig. 1) betekenen een weidebedrijf of een
groep van weidebedrijven, waar de lokalisatie van de slak werd bestudeerd.
In het veld werd aantekening gehouden over een aantal factoren die zowel
het biotopische als het abiotopische milieu betreffen. Slakkenmonsters wer-
den verzameld en vaak werden watermonsters getrokken. De slakken wer-
den in het laboratorium gemeten en op infectie met leverbotlarven onder-
zocht. De watermonsters werden geanalyseerd op een aantal factoren,
onder andere: pH, geleidingsvermogen, ijzergehalte, hardheid en Cl-
gehalte. Wat betreft het biotopisch miüeu werd ook aandacht geschonken
aan andere slakkensoorten en aan het begeleidende vegetatiebeeld. Ook
uit slakkenvrije milieus werd een aantal factoren aan een analyse onder-
worpen.

In het veld bereikt Lymnaea truncatula een maximale lengte van 13
mm. De grootste slakken vinden we in de periode mei-juni. De gemiddelde
lengte bedraagt dan ongeveer 6 mm. In zomer, herfst en winter schom-
melt de lengte om nog geringer waarden, zodat speciaal wanneer de dicht-
heden gering zijn, de slakken moeilijk zijn waar te nemen (fig. 2).

Wij zochten dan ook naar andere indicatoren om de potentiële aanwezig-
heid te kunnen voorspellen. De resultaten van dit onderzoek zullen elders
uitgebreid worden gepubliceerd. In dit verband wordt volstaan met enkele
conclusies.

Door de combinatie van bodemkundige en hydrologische gegevens is het
verspreidingsgebied van de leverbot, landelijk gezien, vrij scherp te om-
grenzen.

Als algemene karakteristiek zouden wij kunnen stellen dat de grootste
kansen op het aantreffen van slakkenmilieus worden gevonden in ge-
bieden waar een zekere hoeveelheid afslibbaar materiaal in de bodem aan-
wezig is, en waar de grondwaterstanden in de winter 0-70 cm en in de
zomer 40-140 cm onder het maaiveld liggen.

De uitgestrekte gebieden waar de leverbotslak, en dus de leverbotinfectie,
slechts sporadisch voorkomt treffen we aan op de hogere zandgronden
van het diluvium. Ook de hogere kleigronden en de veenontginnings-
gronden zijn arm aan slakkenmilieus. In de echte veenweiderijen zijn de
leverbotinfectieplaatsen veelal beperkt tot de hogere en daardoor in de
zomer enigszins uitdrogende gedeelten. Deze verschillen in bodemtype en
waterhuishouding komen ook tot uiting in de leverkeuringsbevindingen
van de Nederlandse slachthuizen.

De situatie is nu niet zo dat percelen die bodemkundig of waterhuishoud-
kundig in de bovengenoemde groepen vallen, over het gehele oppervlak
zijn bezet met leverbotslakken. Veelal geldt dat in dergelijke percelen de
kansen op de aanwezigheid van het milieu waarin de leverbotslak leeft, op-
timaal zijn.

Hoe doen nu deze milieus zich in het veld aan ons voor?
Mevrouw W i b a u t (1944) toonde aan dat het infectiegevaar voor scha-
pen zich speciaal tot de greppels beperkte. Aan dc slootkanten kon zij
geen infecties van schapen tot stand brengen. In eerste instantie conclu-
deerde zij hieruit dat de leverbotslak niet in sloten kon leven, later (1955)
stelt zij de situatie minder scherp door toe te geven dat de slak wel in
sloten voor kan komen, maar dat dit nog niet betekent dat deze sloot-
milieus voor een bestrijding van de leverbotslak in aanmerking komen.
Bij ons eigen onderzoek is gebleken dat speciaal de slootkanten in de zee-
kleigebieden in aanmerking komen als milieu voor de leverbotslak (fig. 3).

Vaak rust de klei op zandlagen, wordt op grotere diepte wat slap en de
slootkanten zakken langzaam maar zeker weg. De slootwaterniveaus
schommelen hier sterk. In de herfst worden deze sloten vaak leeggetrok-
ken. Onder dergelijke omstandigheden werden enorme dichtheden van
leverbotslakken vastgesteld. Infectie van de slakken door leverbotlarven
trad echter maar hoogst zelden op vergeleken met de slakken in de greppel-
zones.

De slootkanten in het veen-weidegebied zijn zelden met leverbotslakken
bezet. De niveauschommelingen zijn hier vaak klein en de slootkanten wor-
den meestal steil afgesneden, waardoor er weinig vestigingsmogelijkheden
voor Lymnaea truncatida ontstaan.

In de heuvelgebieden in Nederland vinden we de leverbotslak vooral op
kwelplaatsen, langs bronnen in weilanden en in de greppeltjes of beekjes,
die uit zo\'n kwelplaats of bron worden afgeleid (fig. 4). Een pendant van
bronnen en kwelplaatsen vinden we in ons polderland terug in de vorm
van onder meer kwelplaatsen aan de voet van een dijk. Wanneer de dijk
betrekkelijk smal is en het binnendijkse en buitendijkse niveauverschil
groot, dan sijpelt het water door de dijk. Aan de binnenkant van derge-
lijke dijken vinden we vaak uitgebreide leverbotslakkenmilieus (fig. 5).

Verder treffen we de slak, hoewel zeldzaam, aan langs oevers van beken,
mits de grond niet te sterk door bomen wordt beschaduwd en langs de
oevers van drinkplaatsen in weilanden op klei- of leemgrond. De leverbot-
slak komt niet voor in vennen, tenzij zo\'n ven als drinkplaats voor het vee
gebruikt, aan weilanden grenst. Milieus waar geen runderen worden ge-
weid, treffen we aan in de duinvalleien, in greppeltjes langs wegbermen
en incidenteel in de grienden.

Als algemene indruk betreffende het leverbotslakkenmilieu moeten we stel-
len dat de leverbotslak gelokaliseerd is in contactzones.

De contacten in Nederland worden, en deze wetenschap danken we onder
meer aan West hof en Van Leeuwen (1961), gerealiseerd op de
overgangen nat-droog, voedselrijk-voedselarm en zout-zoet.
De contactmilieus tussen zout en zoet zijn beschreven door W e s t h o f f
en medewerkers (1961) en T ü x e n en W e s t h o f f (1963).
Deze contrasten kunnen zowel werken in de tijd, m.a.w. nu is het nat en
vervolgens droog, enzovoort, als in de ruimte, d.w.z. hier nat en daar
droog etc. Vaak werken ze ook samen, de tegenstelling nat-droog is in het
veld ook vaak de tegenstelling zoet-zout en voedselarm-voedselrijk.
Het nat-droog contact ontmoeten we in Nederland onder meer bij gras-
landen in rivierkomkleigebieden, graslanden in uiterwaarden, vochtige duin-
valleien, bronnen op kalkhellingen.

Het zout-zoet contact treffen we aan: langs de duinvoet op het slik, in
jonge primaire duinvalleien, bij zoete kwel in een zout gebied en bij zoute
kwel in een zoet gebied en langs de oeverzones van het IJsselmeer.
Het voedselarm-voedselrijk contact vinden we: bij zware anorganische be-
mesting van veen- en zandgronden, bij de grenzen tussen weilanden en ven-
nen en in het geval van kleiruggen in het veenlandschap.
Deze contrasten hebben een verstoring, vaak een plaatselijk afsterven van
de vegetatie tot gevolg en zorgen voor een oppervlakkige bodemverdichting
en bodemverrijking.

Wanneer we de greppels als voorbeeld nemen, blijkt dat de grootte van
het leverbotslakkenareaal op een bedrijf wisselt met het seizoen. In de
meeste weilanden is het gebruikelijk dat de greppels, nadat het \\\'ee is
opgestald, opnieuw worden uitgezet. De greppels blijven gedurende de
winter, het voorjaar en de vroege zomer als smalle \\oren in het weiland
liggen. De leverbotslakken be\\inden zich alle in de onmiddellijke omgeving
\\an de greppel. Dit kunnen we stationaire biotopen noemen.

Met het stijgen \\\'an het grondwater in de zomer, zien we dat het milieu
van de leverbotslak zich uitbreidt. Greppels, die oorspronkelijk 30 cm
breed waren, worden vertrapt tot greppelzones van ± 2 meter breedte,
afhankelijk van de draagkracht van de bodem en de zode. Het oorspron-
kelijke lintpatroon, waarbij de slakken zich in min of meer rechte rijen
in het weiland bevinden, wordt gesplitst in talloze kleine putjes en bultjes
met de meeste variërende diepten. Na heftige regenbuien spoelen de putjes
\\ol water, tot in extreme omstandiglieden de gehele greppelzone onder
water staat. De slakken verplaatsen zich kruipend, aan de poten van de
runderen, of drijvend onder de meniscus van de waterspiegel over de ge-
hele greppelzone. Na het opnieuw opensnijden van de greppels zakt het
water langzaam, waarbij de slakken over de greppclzone verspreid achter-
blijven. In strenge winters sterven de slakken in deze periodieke biotopen
t.g.v. droogte en koude. In het voorjaar zijn ze voor het merendeel weer
gelokaliseerd in de onmiddellijke omgeving van de greppel.

Voor de instellingen die zich met de leverbotbestrijding bezighouden en
voor de veehouders is het van belang te weten, waar de leverbotinfectie-
plaatsen zich op de bedrijven bevinden. Gevaarlijke contactzones zijn in
het weiland op te sporen aan de hand van de vegetatie.
Het samengaan van bepaalde plantensoorten en le\\\'erbotinfectics werd al
in de 14e eeuw beschreven. J e h an de Brie (1379) dacht dat Ranun-
culus flammula zoal niet dc veroorzaker was, dan toch wel in nauw ver-
band stond met de leverbotziekte. Het Franse woord „douvc" is een syno-
niem voor leverbot, boterbloem en de kant van een sloot. De planten-
gemeenschappen. die karakteristiek zijn voor het leverbotslakkenmilieu zijn
associaties van het verbond Agropyro-Rimiicion crispi. Hoewel momenteel
het laatste woord over de samenstelling van de associaties nog niet is ge-
vallen, zijn enkele karakteristieke soortencombinaties: Alopecurus genicu-
latus, vaak optredend met Ranunculus repens en Carex hirta; Veronica
heccabunga in combinatie met Glyceria fluitans en Juncus inflexus. In
het zout-zoet contact de combinatie Juncus gerardi, Glaux rnaritima, Carex
otrubae en Festuca arundinacea CO v e r, 1962).

In het veld is het, door de \\egetatic te bekijken, mogelijk de potentiële
leverbotinfcctieplaatsen op een bedrijf nauwkeurig aan te geven.

Het infectiegevaar is, tengevolge van bodemkundige en hydrologische ver-
schillen, veelal gelokaliseerd op bepaalde percelen van een bedrijf (fig. 6).
•■Ms het slechts kleine hoekjes van een bedrijf betreft, ligt de oplossing in
de cultuurtechnische verbetering van dergelijke hoeken door drainage. Ook
is in zulke gevallen een gelokaliseerde slakkenbestrijding toe te passen. De
eenvoudigste oplossing is naar onze mening, over te gaan tot afrasteren

van een dergelijke perceel (-gedeelte), üe kosten van drainage wegen dik-
wijls niet op tegen het \\crlies van een klein stukje weiland van twijfel-
achtige waarde. Drinkplaatsen aan beken dienen te worden afgerasterd
cn kuinien worden vervangen door een automatische weidcpomp. Een der-
gelijke drinkplaats, hoe klein in oppervlak ook in \\erhouding tot het hele
bedrijf, is immers een plaats waar relatief een sterke overbeweiding op-
treedt, zodat bij aanwezigheid van slakken het infectiegevaar groot geacht
moet worden (fig. 7).

Deze gevallen van relatieve overbeweiding treffen we niet alleen aan in
ons heuvellandschap, maar worden ook gevonden in westelijk Nederland,
bijvoorbeeld wanneer de toegang tot een vaste melkbocht of melkstal door
een gevaarlijk leverbotperceel loopt en het looppad niet is afgerasterd.
Indien het percentage land op een bedrijf met infectiegevaar groter wordt,
is het vanzelfsprekend onmogelijk tot afrastering over te gaan. Door het
adopteren van een bcweidingsschema, waarbij niet alleen met de lokalisatie
van de infectieplaatsen, maar ook met de infcctieperiode rekening wordt
gehouden, lijkt dan toch een oplossing mogelijk.

Jansen (1964) toonde aan dat de infectiegolf omstreeks juli begint. Dc
grootste infectiekanscn bestaan in de maanden september en oktober.
Wanneer het vee in deze periode alleen op de percelen zonder infectie-
gevaar kan worden ingeschaard, wordt het grootste deel van de leverbot-
infecties op een bedrijf voorkomen.
Een perceel kan zonder infecticgevaar zijn omdat:

2. bij aanwezigheid van de slak, het bewcidingscshema \\oor augustus
zo is geweest dat de slakken weinig of niet zijn besmet.

ad I. De leverbotslak kan ontbreken omdat het perceel bijvoorbeeld tc
droog is, of door maatregelen als drainage of slakkenbestrijding.
Drainage op gehele bedrijven is veelal om financiële cn cultuur-
technische redenen onmogelijk. Bij adoptie van een beweidings-
schema loont het echter zeker de moeite om enkele percelen te
draineren en deze in het infectieseizoen te beweiden.
S 1 a k k e n b e s t r ij d i n g op gehele bedrijven is evenmin te mo-
tiveren.

Wanneer in de herfst een situatie dreigt op te treden waarbij een
niet voldoende groot oppervlak van het bedrijf vrij is van infecties,
dan kan de slakkenbestrijding met middelen als D.N.C., penta-
chloorphenol-natrium of kopersulfaat ter hand worden genomen.
Chemische slakkenbestrijding fungeert hierbij als een noodrem. Door
de fytocide eigenschappen van de middelen zijn ze ook in de herfst
bruikbaar, wanneer we niet alleen de slakken, maar ook de o]j het
gras aanwezige larven moeten bestrijden.

ad. 2. Beweiding van slakkenpercelen in de maanden lot juli geeft in dc
herfstmaanden aanleiding tot een gevaarlijke situatie. Percelen die
in de periode april-jttli voor hooi- of kuilproduktie zijn gereser-
veerd, of die in deze periode alleen door niet eiuitscheidende
dieren, te weten: goed-gecurcerde runderen en schapen, cn kalveren
en lammeren zijn beweid, zijn in de herfst niet levcrbotgevaarlijk.
Omdat de gevaarlijke herfstinfecties vooral afkomstig zijn van de
eiproducerende botten in de maanden mei. juni en in mindere mate
juli zou het bij de aanwezigheid van slakkenvrije percelen (zie hier-
voor) aanbeveling verdienen de eiuitscheidende dieren in deze
maanden op déze percelen in te scharen. De dan geproduceerde
eieren gaan te gronde bij afwezigheid van de slak en een belangrijke
factor in de opbouw van de leverbotinfectie wordt op deze wijze
gecoupeerd.

Voor de preventie van de leverbotinfecties in de lierfst is het van groot
belang, in het voorjaar dieren in te scharen die weinig of geen eieren in
de mest op het land brengen (Dorsman, 1962, 19(54).
Uit profylactisch oogpunt bezien is het van fundamenteel belang de dieren
aan het eind van de stalperiode te behandelen. Dit betekent veelal dat de
dieren in een gevorderd stadium van de dracht \\ erkercn.
Er zijn anthelmintica op de markt welke niet gedurende de laatste helft
of het laatste derde deel van de dracht mogen worden toegediend. Het is
duidelijk dat de profylactische waarde van deze middelen niet hoog aan-
geslagen moet worden. Volgens Dorsman (1962, 1964) kleeft dit be-
zwaar niet aan het middel hexachlorofeen mits enige voorzichtigheid bij de
dosering in acht wordt genomen.

Op de bedrijven waar hexachlorofeen als anthelminticum wordt toegepast
is het behandelingsschema als volgt:

Om de weerstand van de dieren ten opzichte van de in oktober optreden-
de infecties zo groot mogelijk te maken is de eerste behandeling op dit
tijdstip gesteld. Bij geringe infecties kan de 2e behandeling van de schapen
\\er\\\'allen. De behandeling van begin januari is, evenals dat \\oor de ok-
toberbehandcling geldt, van profylactische waarde, speciaal wanneer het
bedrijven betreft waar de stalmest snel op het land wordt gebracht. Deze
behandeling heeft evenwel ook therapeutische waarde. Op de behandehng
aan het eind van de stalperiode is al eerder ingegaan en dc meibehandeling
van de schapen is profylactisch vergelijkbaar met de laatste runderbehan-
dcling.

0]3 bedrijven waar zowel runderen als schapen worden gehouden, is de
beperking van dc bohandeliiig tot de schapen van weinig nut. Wij bereken-
den dat op een bedrijf met gelijke aantallen rimderen en schapen, hel
merendeel (± 90%) van de leverbotten in de schapen, \\-an de runderen
afkomstig was. Profylactisch gezien dienen hier juist de runderen te wor-
den behandeld.

Hoewel de bestrijding van de leverbot nog steeds een moeilijk probleem is.
geloven wij met Ollerenshaw (1962) dat door een doelbewuste aan-
pak de schade t.g.v. de ziekte tot een redelijk niveau teruggebracht kan
worden.

De maatregelen ter beperking van de door de leverbot veroorzaakte schade dienen,
om een zo goed mogelijk resultaat te waarborgen, gefundeerd te zijn op de oecologie
van de parasiet.

•Achtereenvolgens wordt de verspreiding van de tusscngastheer, L. truncatula, landelijk

en bedrijfsgewijs summier behandeld, waarbij de nadruk wordt gelegd op het vege-
tatietype als indicator voor het potentieel infectieuze milieu.

Een beweidingsschema wordt besproken, waarbij ook aandacht wordt geschonken
aan de factor „tijd". In Nederland treedt de grootste infectiegolf op in de maanden
september en oktober (runderen"). Deze metacercariën zijn vooral afkomstig van de
leverbotten die in april, mei en juni eicrproduccrend waren. Geadviseerd wordt de
mo.gelijkheden van partiële drainage en gelokaliseerde slakkenbcstrijding bedrijfs-
gewijze te bekijken en dc eieren-uitscheidende dieren in de voorzomer op de slakken-
vrije percelen in te scharen.

Een behandelingsschema voor het middel hexachlorofeen wordt in ditzelfde preven-
tieve vlak behandeld, waarbij de nadruk valt op de behandeling vóór het inscharen
in de weide. Hierbij wordt opgemerkt dat op bedrijven waar runderen èn schapen
worden gehouden, het alleen maar behandelen van de schapen, onder Nederlandse
omstandigheden, „een druppel op een gloeiende plaat is".

In order to ensure the best possible results, measures designed to avoid the losses
caused by liver flukes should be based on a knowledge of the ecological features of
this parasite.

The distribution of the intermediate host, L. truncatula, over the country and over
the various farms is briefly reviewed and the fact is stressed that the type of vegetation
may serve as an indicator of the potentially infectious environment.
Grazing management is discussed, attention also being paid to the factor „time". In
the Netherlands, the incidence of infection reaches its peak during the months of
Scpteinber and October (cattle). These metacercaria originate from the liver flukes
which have produced eg.gs in .April, May and June. Is is advised to consider the
possibilities of partial drainage and localized extermination of snails on each farm and
to turn out the animals excreting e.ggs in snail-free fields in the early summer.
A scheme of stock treatment using hexachlorophene is also discussed from the pomt
of view of prevention and the fact is stressed that the animals should be treated prior
to turning them out to grass. Is is pointed out that only treating sheep on farms on
which cattle and sheep are kept would be but „a drop in the ocean" under the
conditions prevailing in the .N\'ctherlands.

.Afin de garantir un résultat optimal il faut que les mesures prises en vue dc la
limitation contre les pertes causées par te distome hépatique soient fondées sur
l\'écologie de ce parasite.

Successivement on traite sommairement la dispersion de l\'hôte intermédiaire
(L. trunculata), par régions et par ferme, cn accentuant le type dc végétation comme
indicateur du milieu infectieux cn puissance.

Un schéma dc pâture est discuté ct le facteur de la „saison" est considéré avec une
attention particulière. Aux Pays Bas la plus grande élévation d\'infections se présente
dans les mois de septembre et d\'octobre, (bovins). Ces niétacercaries sont originaires
des douves produisant des oeufs en avril, mai ct juin. On conseille dc considérer les
possibilités de drainage partiel ct d\'une lutte localisée contre les limaces et dc nu-ttre les
animaux éliminant des ovules au vert au coimncncenicnt de l\'été sur des prés exempts
de limaces.

Un schéma de traitement à l\'aide d\'hexachlorophène est traité dans ce même domaine
préventif, et surtout le traitement avant la mise au vert est accentué. L\'auteur
remarque que dans les fermes où l\'on tient des bovins et des moutons, le traitement
seul des moutons, dans les conditions néerlandaises, ne fournit qu\'une contribution
négligeable.

Massregeln zur Einschränkung des durch Lcbcrcgel erzeugten Schadens müssen, um

ein möglif-hst gutes Resultat zu versichern, auf die Ökologie dieses Parasiten basiert
sein.

Nacheinander wird die Verbreitung des Zwisehcnwirtes L. truncatula kurz behandelt,
wobei besonderer Nachdruck auf den VcgetationstyTJus als Indikator des potentiellen
infektiösen Milieus gelegt wird.

Em Weidcgangsschema wird besprochen, wobei auch der Faktor „Zeit" berück-
sichtigt wird. In den Niederlanden tritt die gröszte Infcktionswcllc in den Monaten
September und Oktober auf. (Rinder). Diese Metazerkarien stammen von Lebcregeln,
die in den Monaten April, Mai und Juni ihre Eier produzierten. Angeraten wird^
Möglichkeiten wie partielle Drainage und lokalisierte Schneckenbckämpfung betriebs-
weisc in Betracht zu ziehen und im Frühsommer eierproduzierende Tiere auf
schneckenfreie Parzellen einzuscharren.

Ein Behandlungsschema für das Mittel Hexachlorophen wird gleichfalls beim Thema
„Vorbeugung" besprochen, wobei der Nachdruck auf die Behandlung vor dem
Emscharren in den Weidegrund fällt. Hierzu wird bemerkt, dass auf Betrieben, wo
Rinder und Schafe gehalten werden, nur alleinige Behandlung der Schafe unter
niederländischen Verhältnissen „ein Tropfen auf heissern stein" ist.

Las medidas para el combate del daüo causado por la Fasciola hepatica hay que ser
fundadas sobrc la ecologia de este parâsito para garantizar un resultado lo rnâs bueno
posible.

Sucesivamente sc trata brevemente de la extension del huéspcd intermedio, L.
truncatula, nacionalmente y por granja, en que se acentua el tipo de la vegetaciôn
como indicative para cl ambientc potencialmente infeccioso.

Se discute un esqucma para apacentar, en que también se presta atención al factor
„temporada". En Holanda hay la mayor onda de infección en los mcses de septiembre
y octubre (ganado vacuno). Estos metacercarios provienen de los Fasciolas que
producian huevos en abril, mayo y juniio. Se aconscja examinar por granja las
posibilidades de drenaje parcial y combate de caracoles localizado y apacentar los
annnales que excretan heuvos, en los terrenos que no tienen caracoles, en el comienzo
del verano.

Se trata de un esqucma dc tratamiento para cl remedio hcxaclorofeno en cl mismo
plan i)rcventivo, cn que tiene el acento cl tratamiento antes del apacentar en cl prado.
Se observa con esto que en granjas, donde se tienen ganado vacuno y ganado lanar,
no tiene casi ninguna importancia bajo las circunstancias holandesas, quando se
tiata sôlo las ovejas.

Parasit., 398, (1956).
Darsman, W.: Contribution to the control of fascioliasis. Wageningen, (1962).
Dorsman, W.: De therapie en de chemotherapeutische profylaxe van de levcrbot-
ziekte. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 443, (1964).
Jansen Jr. J.: Enkele pioblcrnen betreffende de epidemiologie van leverbotzickte

van rund en .schaap in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 423, (1964).
Kendall, S. B. : Epidemiology and control of fascioliasis. Act. Vet., 10, 1, (1960).
Ollcrenshaw, C. B. : The control of fascioliasis the need for a planned

approach. Outlook on Agriculture, 3, (6), 278, (1962).
O ve r, H. J.: A method of determining the livcrfluke environment by means of the

vegetation type. Bull. Of], int. Epiz., 58, 297, (1962).
Tüxen, R. und W e s t h o f f, V.: Saginetea maritimae, cine Gesellschaftsgruppe
im wechselhalinen Grcnzbcreich der europäischen Meeresküsten. Mitt, der Flor.
Soz. Arbeitsgem. N. F., 10, 116, (1963).
Wage naar. G.: De diagnostiek van distomatose. Tijdschr. Diergeneesk., 89 433,
(1964).

W p s t h O f f, V. en Leeuwen, Chr. G. van: ökologisehe und systematische
Beziehungen zwischen natürlicher und anthropogener Vegetation (1961). Verschijnt
binnenkort in druk.

W e s t h o f, V., Leeuwen, Chr. G. van, d r i a n i, M. J. en Voo, E. M.
van der: Enkele aspecten van vegetatie en bodem der duinen van Goeree, in
het bijzonder de contactgordels tussen zout en zo< t milieu. Jaarboek van het Wet.
Genootschap voor Goeree-Overflakkee, 46, (1961).

Wibaut-Isebrce Moens, N. L.: (i)nderzoek naar de ontwikkeling van de
leverbot, de verspreiding van de leverbotziekte bij schapen en hare bestrijding.
Mededeelingen van den Veeartsenijkundige Dienst, 1944.

Wibaut-Isebree Moens, X. L.: Het strooien van keukenzout als doel-
treffende methode om in greppels de Icverbotslakjes te doden etc. Rapporten
Leverbotonderzoek 1948—1955, 83, (1955).

Bij de op de voordrachten volgende discussies zijn a rimproviste antwoorden gegeven,
welke na afloop van de bijeenkomst als volgt nader zijn uitgewerkt.

Is er bij het vermelden van het aantal gestorven schapen tengevolge van leverbot
rekening gehouden met het grote aantal schapen dat zonder nader onderzoek naar
de destructor gaat?
Toelichting:

Mijns inziens gaat het grootste aantal gestorven schapen wegens bederf en zonder
nader onderzoek naar de destructor. Uit steekproeven is mij gebleken dat ongeveer
80% dezer dieren stierf tengevolge van distomatosis.
Antwoord:

Berekend is het percentage schapen en lammeren dat stierf in de laatste kwartalen
van de jaren 19.59, 1960, 1961 en 1962. Hiertoe is gebruik gemaakt van de gegevens
van de Veterinaire Hoofdinspectie, weergevende het aantal opgegeven gestorven
schapen cn lammeren door de Vleeskeuringsdiensten en van gegevens van het Centraal
Bureau voor de Statistiek betreffende de grootte van de schapenstapel in die jaren.
Het blijkt dat in genoemde jaren in het najaar steeds 1% van de schapen stierf
en dat er geen verschil is in sterftepercentage tussen 1959 (droge zomer) en b.v. 1962
(natte zomer).

a. Bij slachtdieren met enigszins uitgebreide distomatose neemt men vaak een typische
scherpe reuk waar aan het vlees en de lever. Is dit een gevolg van de toxinen-
produktie en van toxinen van afgestorven botten?

zo ja, worden dan ook nntitoxinen geproduceerd (verhoogd globulinegehalte in
serum) en is voor de onderkeiming van distomatose een immunologisch diagnosti-
cum bekend in de literatuur?

b. Is behandeling van mest en gier bij de bestrijding niet van zeer groot belang en
hoe is dit te realiseren?

a. Het was de sprekers niet bekend dat slachtdieren, lijdende aan distomatose, cen
abnormale geur verspreiden. Het is echter heel goed mogelijk.

Ook mensen met leverafwijkingen verspreiden soms een abnormale geur. Dit zal
waarschijnlijk eerder een gevolg zijn van een verminderde uitscheiding van diverse
stofwisselingsprodukten dan dat dit door toxinen van de leverbot wordt ver-
oorzaakt. Een verhoogd gehalte van globulinen wijst op een immunologische
reactie. Dit verschijnsel werd echter speciaal bij de oudere rund<-rcn gevonden.
Vermm-delijk is dit eerder een reactie op een bijkomende bacteriële infectie in de
lever, b.v. door corynebacteriën. Er zijn innnunologische reacties bekend op de
infectie met leverbotten b.v. allergische-, precipitatie- en complement-bindings-
rcacties. Deze reacties zijn echter op zijn best kwalitatief, d.w.z. zij kunnen
aantonen dat cen dier geïnfecteerd is. Dit zegt niets over de grcKitte van de
infecties.

b. De overlevingskansen van de leverboteieren in stalmest en gier zullen voor een
belangrijk deel afhankelijk zijn van de wijze cn van de tijdsduur van opslag.
Speciaal in strorijke mesthopen loopt de temperatuur zo hoog op dat de overle-
ving.skansen nihil mCM-tcn worden geacht.

Als de stalmest, zoals in sommige streken gebruikelijk is, direct op het weiland
wordt gebracht zijn de overlevingskansen misschien groter, maar verwacht moet
worden dat deze eieren in de opbouw van de volgende infectiegolf maar een
ondergeschikte rol spelen.

Vraag: de heer K. F. J o 1 i n g, Utrecht.
I. Hoe oud wordt de leverbot, aanwezig in de galgang, resp. hoe lang blijft de bot
eieren produceren?

II. Er is gesteld dat de slak op veengronden niet kan leven. Het blijkt echter dat op
veengronden (veenachtige gronden) wel leverbot voorkomt. Hoe kunt U dit
verklaren ?
Antwoord:

I. De leeftijd van een leverbot is nog steeds een punt van discussie. Er zijn gevallen
bekend, waaronder dat van een geit, die na 13 jaar op stal gestaan te hebben, nog
levende botten in haar lever herbergde. Wij moeten echter aannemen dat de
leverbotten slechts één seizoen zo eierproduccrend zijn dat ze voor de opbouw van
volgende infeeties van belang zijn.
II. In de veenweidcstreken blijkt de slak zich bij voorkeur te bevinden op plaatsen
waar dit veen, hetzij in het profiel op klei rust (veen-op-klei-gcbieden), hetzij
topografisch aan kleilagen grenst. Op een puur veenprofiel leeft de .slak niet.

Ieder voorjaar worden veel levers van lammeren afgekeurd. De laatste jaren heeft
de aard van de aantasting een wijziging ondergaan. Men ziet namelijk bijna geen
ontstoken galgangen meer, maar daarentegen wel haarden in de lever waarin zich
leverbotten bevinden, die vaak zijn afgestorven. Spreker vermoedt dat deze wijziging
van het beeld samenhangt met een toegenomen gebruik van een tetrachloorkoolstof-
prcparaat, waarmee veel lammeren 1 of 2 maal zijn behandeld.
Antwoord:

Door de gebruikelijke behandeling van schapen met 1 a 2 ml tetrachloorkoolstof
kunnen geslachtsrijpe leverbotten in dc galgangen worden gedood; jonge leverbotjes
in het levereparenchym echter niet.

Het is dus niet duidelijk hoe door een toenemend gebruik van CCli een tCK\'name zou
kunnen ontstaan van haardjes in het leverweefsel waarin zich jonge leverbotjes be-
vinden die vaak dood zijn. Vooral bij sterke leverbotinfecties schijnt een deel van de
jonge leverbotjes abnormaal lang in het leverparenchym te kunnen verblijven. Der-
gelijke leverbotjes kunnen ingekapseld worden en tenslotte te gronde gaan. Mogelijk
is het inkapselen van jonge leverbotjes een immuniteitsreaetie als gevolg van sterke
leverbotbesmetting. Zonder behandeling met CCU ziet men deze reactie misschien
niet veelvuldig omdat bij zware besmetting de schapen dan voortijdig aan distomatose
bezwijken.

Is er nog iets nader bekend geworden over de invloed van hexachlorofeen op vlees

Hexachlorofeen is reukloos. Kook- en braadprocven bij het vlees van runderen die
na behandeling met G-11 werden geslacht (een rund zelfs 2 dagen na behandeling)
leverden geen abnormale geur of smaak van het vlees of). Bij onderzoekingen verricht
in het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, waarbij radioactief hexachlorofeen
in de dosering van 15 mg/kg aan runderen werd toegediend, is gebleken dat het
leverbotmiddel in omstreeks 5 dagen vrijwel volledig wordt uit.gescheiden. Tevens
is gebleken dat G-11 niet in aantoonbare hoeveelheden in de melk terechtkomt.
De melk van met G-11 behandelde koeien bleek ook nooit een abnormale geur
of smaak te hebben.

Een goede weidebchandeling vraagt verspreiding van de mestplakken na verweiding.
Is dit bezwaarlijk voor verspreiding van de eitjes (dus grotere kans op besmetting) ?

Indien het weer nat is zou men, theoretisch gesteld, de verspreiding van de mest-
plakken beter kunnen nalaten. Bij droogte is dit om twee redenen juist aan tc bevelen:

2) verspreidt men niet, dan worden de eieren in dc plak tegen de droogte beschermd
door de droge korst die op de plak wordt gevormd.

Is er een reële infectie-kans aanwezig via slecht gewonnen hooi?
In natte zomers wordt veel slecht hooi gewonnen. Men vindt in de literatuur
vermeld dat in goed (droog) gewonnen hooi de metacercariën ongeveer vier tot
negen weken infectieus blijven en in slecht hooi wel tot acht ä negen maanden.
Antwoord:

Men mag niet aannemen dat het hooi een reëcle infectiebron is, zeker niet wat
betreft een belangrijk aantal infectieuze metacercariën. Wel is het zo dat in slecht
gewonnen, vochtig hooi de metacercariën enige tijd, bij voorbeeld ruim een maand,
infectieus kunnen blijven.

Overigens is hierover vrijwel geen onderzoek verricht. Hierbij kan nog slechts
worden opgemerkt, dat onder normale omstandigheden in de weide de metacercariën
voor 80 tot 90% binnen zes maanden te gronde gaan.

De heer Frieling wijst erop dat dieren, .geslacht op een slachthuis, lang niet alle
afkomstig zijn uit de streek waar het abattoir is gevestigd. Heeft de heer Over
bij het trekken van zijn conclusies hier rekening mee gehouden?
Antwoord:

Wij zijn er ons van bewfust dat deze gegevens slechts betrekkelijk van waarde zijn.
Daarom verzamelen we nu naast de slachthuisgegevens ook informaties over lever-
botafkeuringen van dieren die we.gens abortus-Bang worden geslacht.
Deze laatste, door de Gezondheidsdiensten verschafte, gegevens kunnen als een
check dienen op de conclusies die wij trekken op grond van gegevens van de
Veterinaire Inspectie.

Overigens blijken de slechthuisgegevcns, waarvoor wij bijzonder dankbaar zijn,
nuttige informatie te verschaffen voor de regionale verschillen in de leverbotsituatic.

c. Indien G-11 nog niet verkrijgbaar is, welk middel acht U dan momenteel
het geschiktst voor runderen ter behandeling van distomatose?

Flexachlorofeen is reeds verscheidene jaren gemakkelijk verkrijgbaar, doch dc vorm
waarin het wordt verkocht is niet zeer geschikt om nauwkeurig .genoeg tc kunnen
doseren bij runderen. Tot nog toe werd het produkt niet geleverd door de farma-
ceutische groothandel in dc vorm van tabletten, waarmee gemakkelijk de juiste
dosis hexachlorofeen aan runderen kan worden toegediend. Het blijkt nu dat de
firma Brocades spoedig tabletten ä 1,5 g hexachlorofccn aan dierenartsen zal kunnen
leveren.

Ernstig moet worden gewaarschuwd tegen het gebruik van een suspensie van hexa-
chlorofeen in water voor behandeling van een aantal runderen. Dit leverbotmiddel
bezinkt namelijk snel, terwijl het sediment zich moeilijk opnieuw laat suspenderen
door schudden of roeren. Het gevaar is dus groot dat de dosering onnauwkeurig
wordt. Bij het gebruik van tabletten bestaat dit gevaar niet: de juiste dosis kan voor
ieder dier afzonderlijk afgepast worden en door middel van een fles met water
worden ingegeven,

Het toedienen aan runderen van een oplossing van hexachlorofeen in organische
oplosmiddelen (zoals bijvoorbeeld propyleenglycol of plantaardige olie) kan niet
worden aangeraden omdat over de toxiciteit van hexachlorofeen in deze vorm nog
niet voldoende bekend is.

De vraag of hexachlorofeen het enige leverbotmiddel is dat voor gebruik bij runderen
kan worden aanbevolen moet voorlopig bevestigend worden beantwoord. De Am-
sterdamsche Chininefabriek zal binnenkort een nieuw leverbotmiddel („Hepadist")
op de markt brengen voor de behandeling van runderen en schapen. Gegevens over
de werkzaamheid tegen leverbotten en over de toxiciteit voor rund en schaap ziet
de Leverbotcorrunissie T.N.O. met belangstelling tegemoet.

Spreker acht het gewenst dat de praktizerende dierenarts wordt gewezen op het
risico dat het gebruik van hexachlorofeen in de praktijk bij het rund met zich mee
kan brengen.
Antwoord:

Dr. Dorsman heeft in zijn lezing dit risico reeds naar voren gebracht en dit zal
ter voorlichting aan de dierenartsen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden
gepubliceerd. Daarnaast zal de nodige nauwkeurigheid moeten worden betracht bij
het schatten van het gewicht van de koeien.

Hoe denkt U zich het verdere verloop van de vier instructiebijeenkomsten voor de
distomatosebestrijding ?

Zullen ook dergelijke bijeenkomsten van practici onder leiding van de Provinciale
Gezondheidsdiensten worden gehouden, of verkeert deze aangelegenheid nog te
zeer in het experimentele stadium?
Antwoord:

Op deze vragen kan worden geantwoord dat de aangekondigde instructiedagen in
principe worden gehouden voor stafleden van de genoemde Gezondheidsdiensten en
dat wordt verwacht, dat deze instanties de praktizerende dierenartsen in hun werk-
gebied nader en naar behoefte op de hoogte zullen brengen.

Minister Schwarz opende dezer dagen een bosbouw-, jacht- en houttentoon-
stelling in München en vertelde o.a. dat er in de Bondsrepubliek ieder jaar
ongeveer 600.000 reeën, 20.000 herten, 20.000 wilde zwijnen, 1 miljoen hazen,
400.000 konijnen, 400.000 fazanten, 450.000 patrijzen en 240.000 eenden worden
geschoten. De totale waarde daarvan kan op 52 miljoen mark worden geschat.
Daar komt nog het een en ander bij aan handel, verwerking etc., zodat de uit-
eindelijke waarde voor de verbruiker 80 miljoen is. Daar komen de inkomsten uit
de jachtpacht ter waarde van 100 miljoen dan nog bij, alsmede de waarde van
in- en uitvoer van geweren, etc.

De staat heft uit belasting, heffingen, etc. 20 miljoen en de omzet in de wapen- en
munitie-industrie bedraagt 100 miljoen mark.

Aan het einde van deze dag gekomen, precies op het door de agenda
„voorgeschreven" moment, wil ik U allen ten zeerste danken voor Uw
opkomst, maar meer nog voor Uw, o.a. bij de discussies, getoonde belang-
stelling. Het gezelschap was klein, maar select.

In de eerste plaats wil ik de sprekers bedanken voor wat ze gebracht heb-
ben, maar vooral voor de wijze waarop ze dit deden; deze verrraadt veel
voorafgaande arbeid en studie. Ik moet U zeggen, dat ik persoonlijk die
niet de hand heb gehad in de voorbereiding, noch in de opzet van deze
dag en daarom een woord van lof wel mag laten horen — deze dag zeer
zeker geslaagd vind. Ik geloof, dat onze kennis van de leverbot en van de
mogelijkheden van, zowel als de bezwaren tegen de verschillende methoden
van bestrijding, wel duidelijk naar voren zijn gekomen.
Naast de sprekers wil ik de overige deelnemers aan deze leverbotdag onze
dank betuigen; vooral zij, die, zonder dat ze het misschien zelf weten,
meegeholpen hebben aan het organiseren van deze dag, in welke vorm en
hoe dan ook, hetzij door het tonen van een zeker enthousiasme en
de nodige luisterbereidheid, of door aan de discussie deel te nemen, hetzij
door het verlenen van een meer concrete, a.h.w. „proefondervindelijke"
medewerking gedurende de laatste jaren. De Directeuren van de slacht-
huizen en de Hoofden van de Vleeskeuringsdiensten, zowel als hun mede-
werkers, zijn wij bijzonder erkentelijk voor de vele gegevens betreffende
het voorkomen van leverbotinfecties, welke zij moeizaam voor ons verza-
melden. Alle cijfers worden bewerkt en hoewel er niet onbeperkt mee ge-
manipuleerd kan worden, zijn ze welkom.

Niet minder dankbaar zijn wij de directeur van het Centraal Bureau voor
Slachtveeverzekeringen, die zelf langs andere weg de nodige gegevens ver-
zamelt en verwerkt. Door vergelijking van de beide aldus verkregen gioe-
pen gegevens zal een goede indruk van him betrouwbaarheid kunnen wor-
den verkregen en zullen de zwakke plekken beter kunnen worden onder-
kend.

Deze dag is, wat zijn technische afwerking betreft, verzorgd door de heer
W e r k m a n met enkele van zijn medewerkers, te weten de heer N i j-
m a n, die zich verdienstelijk heeft gemaakt door het meer directe organi-
seren van deze dag; mejuffrouw N i e s s e n, die ook vandaag haar mede-
werking heeft gegeven evenals de heer E v e r h a r d, van wiens diensten
wij vanavond bij het verder uitwerken en persklaar maken \\ an de hier ge-
houden voordrachten en vooral van de daarop gevolgde discussie hopen
te profiteren. Allen hiervoor onze dank, speciaal de heer Werkman,
die een belangrijke plaats in de Leverbotcommissie inneemt, omdat hij
tevens secretaris is van de Afdeling Diergeneeskimde T.N.O. en blijkbaar
een zwak heeft voor de Leverbotcommissie T.N.O., waarvoor hij het werk

op de achtergrond verricht, dat het eigenUjke werk niogehjk moet maken.
.Als deze dag als geslaagd mag worden beschouwd - waaraan ik niet twij-
fel — dan mag dit voor een belangrijk deel op zijn rekening worden ge-
schreven.

Tenslotte wil ik ook de leden van de Leverbotcommissie danken, omdat
in de commissie duidelijk de wil aanwezig is er samen iets van te ma-
ken en ieder zich medeverantwoordelijk acht voor de goede gang van
zaken. Ik geloof dat we hiermee gelukkig mogen zijn en dat dit een reden
te meer is tevreden over deze dag te zijn. Gaarne spreek ik de wens uit
dat dit ook met de nog volgende instructiedagen het geval zal zijn.
Ik dank Ü allen voor Uw opkomst en wens U wel thuis.

Krau me, A.: Strittige Fragen der Tollwutbekämpfung. Dtsch. tierärztl Wschr
70, 201, (1963).

De hondsdolheid in Duitsland heeft zieh in hoofdzaak verbreid in de bosrijke
gebieden. Het is daardoor onbekend hoeveel dieren ziek zijn en of al die dieren sterven,
dan wel blijvend uitscheider worden en of kleine knaagdieren werkelijk een belang-
rijke rol spelen. De enige manier van bestrijding is de kunstmatige vermindering
van de vossen en de dassen. Maatregelen betreffende dc honden stoten op verweer
van zijde van de kynologie en de dierenbescherming, die het nut hiervan betwijfelen.
Schrijver heeft de indruk dat met de uitvoering der maatregelen belaste personen
en zelfs dierenartsen deze twijfel delen. In Nordrhein-Westfalen zijn van 1953 tot
1959 aan hondsdolheid gestorven of daarvoor afgemaakt 138 honden, 275 katten,
12 paarden, 304 runderen en 85 andere huisdieren. Tot dusver is er in Duitsland
nog geen ziekte of sterfgeval bij de mens opgetreden.

Schrijver verdedigt het Duitse standpunt, waarbij enting van honden verboden is.
Geënte honden zouden nl. latent geïnfecteerde uitscheider van het virus kunnen
worden, en dan een gevaar voor de mens opleveren. „Eindrucksvolle Literaturangaben
bestätigen das."

Van besmetting verdachte honden en katten zouden moeten worden gedood, omdat
het speeksel minstens 8 tot 14 dagen vóór het uitbreken der ziekteverschijnselen
mfectieus kan zijn. Tenslotte wordt nog gewaarschuwd tegen de consumptie van
verdachte kadavers, daar althans bij dieren gelukte orale infecties in de literatuur
beschreven zijn.

Marois, P., P a v i 1 a n i s, V., B o u d r e a u 1 t, A. and Franco, E. D.: An
outbreak of type A2 Influenza among horses. Cannd. J. compnr. Med. 27, 2.57,
(1963).

Volgens Steele zouden er al in 1328 aanwijzigingen in de literatuur zijn over acute
aandoeningen van de luchtwegen bij paarden. Hoewel deze ziekten vaak worden
beschreven onder de naam influenza, hebben D o 1 1 en medewerkers aangetoond, dat
er twee specifieke ziekten zijn nl. virus rhinopneumonitis en virus arteritis. Daarnaast
zijn uitbraken beschreven met influenza virussen nl. myxovirus parainfluenza 3 bij
paarden in Toronto, (D i t c h f i e 1 d es., 1962) en Type A virus in Tsjechoslowakije
cn Moskou.

Sedert maart 1963 heerst een infectie op de Amerikaanse en Canadese renbanen met
een virus dat overeenkomt rnet het humane A2 influenzavirus.

Van de 800 paarden op de renbaan van Montreal werd ongeveer 85% aangetast. De
verschijnselen waren temperatuurverhoging, lusteloosheid, gebrek aan eetlust en
stijfheid.

Het merendeel van de paarden had enige waterige uitvloeiing uit de neusgaten en
hoestte. In gecompliceerde gevallen werd muco-purulente neusuitvloeiing waarge-
nomen met zwelling van de submaxillaire en retrofaryngeale lymfklieren en CK\'deem
van benen en testes (scrotum? Ref.). Er deed zich een geval van petechinaal tyfus
voor en een dodelijk verlopende pneumonie.

Drachtige merries, die ziek werden, kregen geen complicaties (m.a.w. verwierpen niet,
Ref). Ongecompliceerde gevallen genazen binnen tien dagen, maar de genezing van
de complicaties nam 10 tot 21 dagen in beslag. Absolute rust was noodzakelijk,
ieder licht werk had onmiddellijk temperatuurverhoging tengevolge. Bij enkele
paarden trad enkele weken na de genezing hemoglobinurie op (waarschijnlijk

„Maandagziekte" bij hervatting van de training. Ref.) Door collega Cherrier en
andere dierenartsen ter plaatse werden diverse antibiotica verstrekt, met of zonder
Cortison en ook sulfonamide met verschillende symptomatische therapeutica. De
gehele uitbraak op de Richelieu renbaan te Montreal had een tijdsduur van ongeveer
zes weken. M a r o i s en medewerkers stelden vast dat de, via de eikweck geïso-
leerde virusstammen overeenkwamen met influenza A 2 virusstammen die gedurende
de winters van 1957 tot 1963 uit mensen waren geïsoleerd.

Pickett, B. W., M a r t i g, R. C. and C o v^ a n, W. A.: Preservation of bovine
spermatozoa at —79 and —196° C. /. Dairy Sei., 44, 2089, (1961).
Met behulp van 145 ejaculaten van 43 stieren, behorende tot 6 verschillende rassen, is
een onderzoek ingesteld naar enkele bewaarmethoden van diepgevroren sperma.
Het sperma wordt bij 32° C verdund met een eigeelcitraatverdunner tot het halve
eindvolume. De spermavaten worden nu, in met lauw water (32° C) gevulde beker-
glazen, in de koelcel geplaatst. In ten hoogste V/2 uur moet de afkoeling tot 5° C
plaats hebben. Het doorverdunnen met de glycerinefractie geschiedt in 4 gedeelten
met tussenpozen van 15 minuten. In de eindverdunning zijn per cm^ verdund sperma
30 miljoen goed bewegende Spermien aanwezig. Na het invriezen en afkoelen in een
alkoholbad met koolzuurijs tot —79°C, wordt de ene helft in dit medium en de
andere helft in vloeibare stikstof bewaard bij een temperatuur van —196° C.
Het invriesproces kan men ook automatisch laten verlopen met behulp van de niet
zeer kostbare BF 1 spermavriezer van Linde en twee Lindecontainers van 25 1. Met
behulp van 8 liter vloeibare stikstof, die in het ene vat elektrisch wordt verdampt,
wordt het andere vat met de gewenste snelheid afgekoeld. Na het bereiken van
—80° G kunnen de ampullen worden opgeslagen.

Het ontdooien van de ampullen heeft plaats in ijswater. Het sperma, dat bij de
laagste temperatuur is bewaard, geeft de beste bevruchtingsresultaten. De resultaten
van 6300 inseminaties vertonen een significant verschil van 2,9%. Het is zeer gtK-d
mogelijk, dat bij bewaartijden langer dan 2-4 maanden, beide methoden nog grotere
verschillen zullen vertonen.

B o u 1 a y, P. et B o u 1 e y, G.: propos de vingt cas de toxi-infection alimentaire
canine k Welchia perfringens A dans une meute. Ree. Méd. Vét. 139, 223, (1963).
In een meute waren in de loop van zes maanden 20 honden gestorven. De honden
kregen kort na de voedering koliekverschijnselen met tympanic en stierven na enkele
uren.

Zij werden éénmaal daags gevoerd. Verstrekt werd een mengsel van langdurig gekookt
gemalen vlees met rijst en gerstemecl. Dit voedsel bleek snel te „gisten", wat toe-
geschreven moet worden aan slecht gereinigd vaatwerk, waarin het na het koken
bewaard werd.

Zowel in deze massa als in de maaginhoud van de gestorven honden werden bij
microscopisch onderzoek veel Clostridien gezien. Geïsoleerd werd Welchia Clostri-
dium) perfringens van het serologische type A. Bij enting van deze bacterie, in
verdunde gesteriliseerde voedselbrij kon na 3 uur bebroeden bij 37° C reeds sterke
gasvorming worden waargenomen. Maagoverlading moet als de directe oorzaak
worden beschouwd van de sterftegevallen. Dit werd gepredisponeerd door het gulzig
eten tengevolge van het slechts éénmaal daags vwren.

(Jahrbuch I962j!963 Schlütersche Buchdruckerei Verlaganstalt Hannover. Prijs
f 29,—)

Om zijn taak zo goed en verantwoord mogehjk tc kunnen vervullen heeft de prak-
tizerende dierenarts, als vertrouwensman van de boer, de morele plicht zo goed
mogelijk „bij" te blijven. Hij heeft echtcr niet dc mogelijkheid zich te oriënteren in
de vloed van oorspronkelijke artikelen, die in het grote aantal vaktijdschriften op het
brede terrein van zijn dagelijks werk verschijnen.

Het jaarboek 1962/1963 is de elfde uitgave in zijn serie sinds de laatste wereldoorlog.
De behandelde onderwerpen tonen ook nu weer een duidelijke afspiegeling van de
vele problemen, waarmede de dierenarts bij zijn werk in onze tijd in sterke mate
wordt geconfronteerd. Het auteursregister van dit opslagwerk omvat niet minder dan
670 namen. Het uitgebreide trefwoorden- en zakenregister garandeert een snelle
en gemakkelijke mogelijkheid om zich te oriënteren omtrent de vele onderwerpen die
de gehele diergeneeskunde bestrijken.

Honderdtallen publikaties gedurende het laatste jaar in tientallen tijdschriften ver-
schenen, werden in 10 hoofdstukken gegroepeerd en kort en zakelijk gerefereerd.
„Wat gibt es Neues für den praktischen Tierarzt?", dat regelmatig, de laatste tijd
jaarlijks, verschijnt, geeft dan ook vooral aan de praktizerende dierenarts de mogelijk-
heid kennis te nemen van de nieuwere en steeds evoluerende wetenschappelijke
ontwikkeling op het terrein van de chirurgie, steriliteit, verloskunde, gynaecologie,
ziekte - en geneesleer, zoönosen, de georganiseerde dierziektenbestrijding, vlees- en
melkhygiëne, bedrijfshygiëne, opfokziekten enz. waaraan hij bij zijn dagelijks werk zo\'n
grote behoefte heeft.

Ook deze uit.gave is weer keurig verzorgd en wordt, evenals zijn voorgan.gers, ge-
ïmporteerd door de firma Schuyt & Co, Gedempte Oude Gracht 35 te Haarlem.

Dr. S o 1 t y s, die door zijn tijdelijke Ixnoeming aan de Faculteit der Diergenees-
kunde in 1962 ook voor Nederlandse veterinaire studenten geen onbekende is, heeft
een beknopt handboek geschreven over voor mensen en dieren pathogene bacteriën
en schimmels en tevens over deze door deze microörganismen veroorzaakte ziekten.
Het is dus geen bock, dat uitsluitend aan de zoönosen is gewijd, doch het behandelt
ook de infectieziekten, die öf uitsluitend bij de mens óf bij de huisdieren voorkomen.
De stof is in drie delen ondergebracht. De eerste 48 bladzijden behelzen de algemene
inzichten over het tot stand komen van infecties, de aangeboren of verkregen
resistentie van de gastheer, de diverse antigeen-antilichaamreacties en tenslotte de
overgevoeligheid.

Het tweede gedeelte, dat bijna 400 bladzijden vult, is systematisch opgezet en is
gewijd aan een beschrijving van de ziekteverwekkende bacteriën, de ziekten zelf
klinisch en pathologisch-anatomisch, de diagnostische hulpmiddelen en tenslotte de
betekenis van de ziekten voor de volks.gezondheid.

Bij dc indeling van de stof heeft de schrijver zich georiënteerd aan de indeling volgens
B e r g e y, doch ten behoeve van de rangschikking der ziekten wijkt hij hier en
daar van deze indeling af. Zo wordt het hoofdstuk waarin de actinomyceten worden
behandeld direct gevolgd dcxjr een hoofdstuk Actinobacilius, waarin niet alleen de
Actenobacillus lignièresi, doch ook de verwekkers van malleus en pseudomalleus en
zelfs de Actinobacillus actinoides de revue passeren. Het laatstgenoemde micro-

organisme zou volgens schrijver echter beter bij het geslacht Mycoplasma zijn onder tc
brengen.

In welke mate het boek ook bedoeld is voor anderen dan veterinaire studenten
en bacterilogen blijkt uit het 13e hoofdstuk, dat geheel gewijd is aan de verwekkers
van de nekkramp en de gonorrhoe, respectievelijk Neisseria meningitidis en de gono-
kokkus.

Na de uiteenzetting over het wezen en de betekenis van de Plcuropneumonia-like
organisms in het 35e hoofdstuk volgt het derde deel van het handboek, nl. dat over
de pathogene schimmels,

In dc meeste handboeken over bacteriële- en virusziekten ontbreken de voor iedere
veterinair noodzakelijke gegevens over de mycosen. Ook hierbij wordt cen bepaalde
indeling gevolgd, doch het is voor een bacterioloog moeilijk te begrijpen waarom de
schrijver na het hoofdstuk over de dennatophyten plotseling met het genus Nocardia
op de proppen komt. Dit geslacht behoort vlg. Bergey in de orde van de
Actinomycetales en morfologisch en biologisch staan dc Nocardia\'s zo dicht bij het
geslacht Actinomyces dat het beslist juister zou zijn geweest dit hoofdstuk te doen
vervallen en dc stof te rangschikken onder het eerder genoemde hoofdstuk 8.
In een appendix van een 30 pagina\'s behandelt S o 1 t y s de techniek voor bestudering
van de morfologie en biologie der behandelde microörganismen. Hierdoor is de waarde
van het boek voor de student en voor elke dierenarts, die door zijn beroep met dc
bacteriologie te maken heeft, aanzienlijk vergroot. Zoals in ieder handboek voor-
komt is schrijver niet kunnen ontkomen aan het schrijven van onjuistheden of het
gebruik van dubbele benamingen. Zo noemt hij bij behandeling van het genus
Pasteurella in het 18c hoofdstuk aanvankelijk de verwekker van de hemorragische
septichcmic Pasteurella multocida en later Pasteurella septica. Ook vermeldt hij bij
de beschrijving van de eigenschappen van de pasteurella-achtige bacteriën zoals
P. haemolytica en P. pneumotropica dat de Pasteurella septica o.a. glucose niet
zou omzetten wat de genoemde pasteurella-achtigen wèl zouden doen. Dit is uiter-
aard een „slip of the pen", waaraan vrijwel geen enkele schrijver van v/etenschap-
pelijke werken ontkomt.

Het boek van Soltys heeft op andere handboeken voor, dat het overzichtelijk is, veel
exacte gegevens bevat en met dc bronvermelding bij is tot 1961. Hij maakt het
degenen, die nog meer over een bepaald onderwerp willen weten, heel gemakkelijk
door behalve de naam van de auteur en het desbetreffende tijdschrift of boek waaruit
de gegevens zijn geput ook de titel van de wetenschappelijke arbeid te noemen.
Het boek is uitstekend gedrukt, goed geïllustreerd en voor 84 shilling zeker niet te
duur, m.a.w. het is een waardevol bezit voor vcterinairen en medici die meer willen
weten over infectieziekten en hun oorzaken.

Er is nog slechts cen gering aantal dezer banden aanwezig.
Hebt U ze reeds besteld?

De prijs bedraagt — zoals bekend — ƒ 4,50 per stel, tc storten op gironummer 511606
ten name van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123,
Utrecht.

In de verwachting dat daarmee een discussie over dit onderwerp kan worden uitge-
lokt, hebben de collegae Kampelmacher en Guinée enkele gedachten over
de toekomst van ons beroep op schrift gesteld.*)

In een tijd van voortdurende maatschappelijke veranderingen kan een dergelijk
initiatief alleen maar worden toegejuicht. De bestudering van dit artikel leidt even-
wel niet alleen tot een bezinning op de toekomstige ontwikkeling, maar prikkelt
gelijktijdig ook ons gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het diergenees-
kundig beroep.

In het artikel is gesteld, dat ondanks de materiële aantrekkingskracht die nog steeds
van de uitoefening van de diergeneeskundige praktijk schijnt uit te gaan, steeds
meer dierenartsen wegen gaan zoeken, en ook vinden, om hun belangstelling en kennis
tot een hen meer bevredigende ontplooiing te brengen. De schrijvers vragen zich
daarbij af of, als deze ontwikkeling gaat toenemen, de werkgevers op den duur
bereid zullen blijven dierenartsen aan te trekken als er aan dit beroep niet meer
specialistische opleidingen verbonden worden. In dat licht is de vraag naar voren
gebracht of het niet wenselijk is dat de Faculteit der Diergeneeskunde en ook de
Diergeneeskundige Studenten Kring zich wat meer aanpassen aan de zich wijzigende
omstandigheden.

Voor wat de verwachtingen van de faculteit betreft, is in dit opzicht wellicht het
meest logische en ook het meest praktische uitgangspunt dat de universiteiten, zo lang
dit nog mogelijk is, gebruik zullen maken van hun traditionele voorrecht zelf uit te
maken welk onderwijs wordt gegeven en op welke wijze.

De dierenartsen hebben het recht kritiek uit te oefenen op hun opleidingsinstituut
en het mag niet ontkend worden dat van dit recht „onder ons" wel eens te gretig
.gebruik wordt gemaakt; de universiteit zal zelf bepalen in hoeverre zij zich door deze
kritiek wenst te laten beïnvloeden.

Zonder de ogen te sluiten voor de zwakheden die er in bepaalde onderdelen bestaan, is
het toch juist ons ook af te vragen welke de reële waarden van dc huidi.ge dierge-
neeskundige opleiding zijn. Daarbij mag dan geconstateerd worden dat de te.gen-
woordige dierenarts heeft geleerd zelfstandig denkend en handelend op te treden op
biologisch terrein en dat dit denken en handelen doorweven is met een gezonde dosis
zakelijkheid. We dienen ons daarbij wel terdege af te vragen of deze kenmerken van
de dierenarts niet zullen vervagen als de door de auteurs genoemde drie-eenheid van
diagnose — prognose — therapie in de opleiding van bepaalde groepen van dieren-
artsen naar de achtergrond wordt .geschoven.

Voor wat betreft een werkelijke •— en niet alleen een schematische — verkorting van
de studieduur zullen wc ons in deze tijd van voortdurende ontwikkeling op weten-
schappelijk .gebied .geen te grote voorstellingen mogen maken. Als het streven naar
verkorting evenwel kan leiden tot de eliminatie van een zo groot mogelijke ballast
van feitelijkheden, dan zal daarmee een belangrijke stap worden gedaan in de richting
die de auteurs wensen.

Door Kampelmacher en Guinee is gesteld, dat dc diergeneeskundi.gc op-
leiding niet voor een specialisme voorbereidt en dat na de beëindiging van de studie
.geen af.gebakende mogelijkheid voor specialisatie bestaat.

De artikelen die de laatste maanden van de hand van dezelfde auteurs in dit
tijdschrift zijn verschenen zijn op zichzelf evenwel reeds voldoende om aan te tonen
dat daarmee de mogelijkheden voor de dierenarts om specialist te worden in genen
dele zijn afgesloten.

De stelling dat een tijdens zijn studie meer gespecialiseerde kracht in incidentele
gevallen voor de werkgevers aantrekkelijker zal zijn is volkomen logisch. Met alleen

deze stelling kan dc vraag evenwel niet worden beantwoord of op den duur de
Nederlandse samenleving, en ook de toekomstige dierenartsen zelf, met een specialisatie
in de diergeneeskundige opleiding gebaat zullen zijn.

Een verder afwegen van de voor- en nadelen van een specialisatie tijdens of na de
universitaire opleiding zou buiten het bestek van een reactie op het genoemde artikel
vallen. In dit verband wordt daarom volstaan met het uitdrukking geven aan de
voorkeur voor een universiteit die opleidt tot het reeds genoemde zelfstandig denken
en handelen op biologisch terrein boven een vakschool voor praktijkklare specialisten.
Tenslotte wil ik gaarne met de schrijvers instemmen, dat een betere informatie over
de bestaande en de in op komst zijnde mogelijkheden voor de toekomstige dieren-
artsen dringend nodig is. Ik kan mij voorstellen dat de D.S.K. verkiest een vereniging
voor maar vooral van studenten te zijn.

Voor de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde ligt er in ieder
geval een taak om een actieve rol te spelen bij de ombuiging van het diergenees-
kundig beroep.
Wageningen, maart 1964.

De Australian Wool Board, geïncorporeerd in de Conunonwealth Scientific and
Industrial Research Organization van de Commonwealth of Australia schrijft
een fellowship uit voor de duur van drie jaar voor het verdere onderzoek betreffende
de bacteriologie en de epidemiologie van Fusiformis nodosus.

Gegadigden dienen vóór 18 april a.s. te hebben gesolliciteerd bij het hierna te
noemen adres.

Nadere uitgebreide inlichtingen omtrent aanstelling, uitzending en te verrichten
werkzaamheden zijn te verkrijgen bij:

Mr. W. Hartley, Chief Scientific Liaison Officer, Australian Scientific Liaison
Office, Africa House, Kingsway, London, W.C.2.

WORLD ASSOCLA.TION OF VETERINARY FOOD HYGIENISTS.
4e Internationaal Symposium, Lincoln.

Van de secretais-penningmccster van de W..A.V.F.H., d r. E. H. K a m p e 1 m a c h e r,
werd een bericht ontvangen dat door dc K.L.M. het aanbod is gedaan een charter-
vlucht tc organiseren van .Amsterdam naar New-York, zo mogelijk naar Omaha—
Nebraska, waardoor de mogelijkheid geschapen kan worden om op zeer voordelige
wijze deel te nemen aan het 4e Symposium dat te Lincoln, Nebraska U.S..A., van 27
tot en met 30 juli 1965 zal worden gehouden.

De vlucht kan per DC-8 jettoestcl, plaats biedend aan 133 personen, gedaan worden.
Het vertrek en de aankomst te Amsterdam zijn geprojecteerd op resp. 25 juli en
8 augustus, zodat er een verblijf van een week in de Verenigde Staten — of Canada
— aangeknoopt kan worden.

De prijzen tot New York en Omaha zijn bij volledige vliegtuigbezetting resp. $238,31
cn $ 373,73, onder voorbehoud van in de naaste toekomst optredende prijsstijgingen.
De normale weekretourprijs bedraagt voor .Amsterdam-New York $ 490,—.
Ook de secretariaten van de naburige, bij de W..A.V.F.H. aangesloten, landen zijn in
kennis gesteld van de mogelijkheid tot chartervlucht.

Gaarne verneem ik zo spoedig mogelijk van de a.s. Nederlandse deelnemers aan dit
Symposium of in principe interesse voor de genoemde wijze van reizen bestaat; indien
mede belangstelling bestaat in de omliggende landen zullen nadere onderhandelingen
worden gevoerd.

Het 14e Internationale K.I.-Congres in Wels zal plaats hebben van 31 juli—
2 augustus 1964 in Hotel Greif, Wels.
Het programma luidt als volgt:

le Hoofdonderwerp: Keuring en beoordeling der stieren op vruchtbaarheid en
fokwaarde.

Zuchtrindern in den Staaten Osteuropas".
Prof. Dr. B i e 1 a n s k y, Krakau: „Die Prüfung der Befruchtungsfähigkeit der
männlichen Haustiere und das Problem der Gleichschaltung der Beurteilungen",
Dr. Gottwald, München: „Die Gewährleistun.gs-Bcstimmungen beim Handel

mit Zuchtrindcrn in den Staaten Westeuropas".
Dr. Karras, Neumünstcr\'DBR: „Die Pathogenese der galea capitis der Sper-
mien",

Prof. D r, D r, h, c, Kirsch, Stuttgart: „Die Probleme der Nachkommen-
prüfung in der Rinderzucht",
Dr. Koller, Wels: „Haut und Haare als sekundäre Geschlechtsmerkmale",
Prof, D r, T u r c k, Wien: „Die Fleischleistungsprüfung in der Rinderzucht",

Prof, Dr. .A 1 i m, Alcxandria/Ägypten: „Untersuchungen über die Frucht-
barkeit von Rindern im nördlichen Sudan",
Prof, Dipl, I n g, D r, Franz, Wien: „Bodenbiologie und Fruchbarkeit".
Dr. K u d 1 a c, BrnOi/CSSR.: „Ursachen und Therapie des .Anoestrus, Corpus

luteum Persistenz und der Ovarialzysten".
Dr. Mab nel, München: „Virusbedingte Deckseuchen beim Rind",
D r, Müller, Wels: „Die bedeutung einiger Umwcltfaktorcn für die Sper-
maqualität",

Dr. Veile, Oslo: „Regulierung der Gonadenfunktion der Haustiere".
Prof. Dr. W o h a n k a, Jena: „Prägen der Frühsterbliehkeit bei Kälbern".
.Aanmelding tot deelname kan worden gerieht tot het Bundesanstalt für künstliche
Befruchtung der Haustiere, Wels, Oesterreich.

Sinds het varken door de selectie meer en meer zijn natuurlijke bescherming ver-
liest (vet en dikke huid), nemen dc sanitaire problemen een steeds groeiend belang
in de varkensteelt in.

De Duitse veefokverenigingen hebben dan ook, in overleg met de Diergeneeskundige
Dienst, besloten een speciale dienst op te richten, die zich zal bezighouden met de
gezondheid der dieren.

In het 12e jaarverslag van de Production Division van de Milk Marketing Board komt
cen overzicht voor van door dc Britse Exports Ltd. verzorgde sperma uitvoer. Het
betreft in totaal 30 zendingen, ter grootte van 6 tot 500 doses (gem. 106) van de
rassen British Friesian, Red Poll, Beef Shorthorn, Dairy Shorthorn, Guernsey, Here-
ford, Ayrshire, North Devon en Aberdeen Angus. De meeste zendingen gingen naar
Nw. Zeeland, het meeste zaad naar Chili. Het was gedeeltelijk bestemd voor parti-
culiere fokkers, gedeeltelijk ook voor onderzoekingsinstituten en regeringen, ten einde
cr proeven mee te nemen ter verbetering van inheemse rassen.

Zo kocht Paraguay zaad van het North Devon ras om Fi kalveren te fokken bij hun
inheems vee. Deze zullen in gebruikswaarde worden vergeleken met de Fi dieren,
verkregen door kruising met behulp van zaad van de Santa Gcrtrudis cn Brahman
(Am. Zebu) stieren.

Nigeria importeerde zaad van Friesians teneinde cen F-2 te fokken bij de Fi koeien,
welke zijn ontstaan doordat cen vroegere zending zaad werd gebruikt om hun Fulani
(soort Zebu) ko<-ien mee te insemineren. Deze Fi dieren gaven, hoewel ze 18 maanden
jonger waren, in de eerste lactatie periode ruim 2 maal zo veel en in de tweede
lactatie periode bijna 3 maal zo veel melk als de raszuivere Fulani koeien. Men hoopt
na te gaan welke hoeveelheid Friesian „bloed" optimaal is, want men moet ook
de warmteressistentic der dieren voldoende bewaren orn tot een goede produktie te
komen.

In Uganda worden Nganda koeien met een soortgelijke bedoeling gekruist met
Jersey\'s. De 362 geïnsemineerde koeien brachten 311 Fi kalveren. Gebleken is reeds
dat de Fi kalveren veel sneller groeien dan dc raszuivere Nganda kalveren.
Israël voerde zaad van I\'riesians in met de bedoeling om de uiervorm en -kwaliteit
bij hun zwartbonten tc verbeteren.

In Frankrijk wil men de melkproduktie van de Bretonnc-Pie-Noirc opvoeren door
zaad van Ayshires te gebruiken.

Grenada (West Indië) importeerde zaad van Friesians, Jersey\'s en Red Poll om de
veestapel te verbeteren, Kenya voerde met dezelfde bedoeling zaad van Beef Short-
horn, Devon en Sussex in, Tanganyika van .Aberdeen Angus, Jersey en Friesians,
Ghana van Hereford, Jersey cn Red Poll, Zwitserland van Aberdeen Angus enz.

9, Réunie van gepensioneerde en andere dierenartsen, 10.00—12.00 uur.
Hotel Figi, Zeist.

15, Groep K.I. en Zoötechniek K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 10.30 uur.
Hotel „Millings Centrum", Millingen (bij Nijmegen) (pag. 401)

16, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D.. Ledenver-
gadering, 10.15 uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 481)

17—19, Deutsche Tierärzteschaft. 7e Deutsche Tierärztetag, Baden-Baden, (pag.
390)

2— 3, Gen. voor Geschiedenis der Geneesk., Wisk. en Natuurwet. Voorjaars-
jaarsvergadering, Gouda.

9, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 67c ledenvergadering,
14.30 uur, Utrecht, (pag. 126)

20, A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudicdag. „De Blije Wcrelt",
Lunteren.

21, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Café-Restaurant
Riehe National, Arnhem, (pag. 478)

26, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur. Hotel
„Dalzicht", Nijverdal. (pag. 399)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Ircnezaal, Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 479)

4, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Restaurant
„Overcingel", Assen. (pag. 257)

20, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474)

Wegens afwezigheid van de secretaris in de Paasweek zal er woensdag 1 april a.s.
geen spreekuur zijn.

Tot lid van de Permanente Commissie van dc W.V.A. is benoemd Prof. Dr. S. R.
Numans als opvolger van de heer M. Karsemeijer, die deze functie tijdelijk heeft
waargenomen.

Vóór de verschijning van deze aflevering wordt de leden en kandidaatleden een
exemplaar toegezonden van de gewijzigde Statuten en Huishoudelijk Reglement.
Voor het geval men geen exemplaar heeft ontvangen vindt op verzoek alsnog na-
zending plaats.

Voor de goede orde wordt erop geattendeerd dat bij de verschijning van deze afleve-
ring de contributie 1964 betaald moet zijn.

Degenen, die hun contributie nog niet hebben voldaan, wordt dringend verzocht
— voordat een bankkwitantie wordt aangeboden — dit alsnog uiterlijk 10 april
a.s. te doen door overschrijving op gironummer 511606 ten name van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Voor de regeling die in de Algemene Vergadering 1963 is vastgesteld, wordt nogmaals
verwezen naar de beschrijving van de contributienota en de nadere toelichting op de
nieuwe regeling.

Om tijdige voorbereidin.g mogelijk te maken van dc verkiezingen voor de vacatures
waarin dc Algemene Vergadering moet voorzien, volgen hieronder de namen van de
functionarissen, die dit jaar aftredend zijn.

M. Karsemeijer, voorzitter, treedt af en is niet herkiesbaar.
De heer B. L. Thien, treedt af en is niet herkie.sbaar.

de heer C. Eenhoorn, treedt af en is herkiesbaar,
de heer J. H. Loman, treedt af en is niet herkiesbaar.

Ter voorziening in de vacatures die in de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde ontstaan en waarin het Hoofdbestuur voorziet, kan nu reeds het volgende
worden medegedeeld:

Prof. Dr. J. H. J. van Gils treedt af en stelt zich niet meer herkiesbaar.
Prof. Dr. G. Wagenaar treedt af en is herkiesbaar.

Het is gewenst dat in de a.s. afdelingsvergadcringen bovenstaande vacatures reeds
aan de orde worden gesteld.

Het Hoofdbestuur, gehoord de Tarievencomrnissie, adviseert voor hierna te noemen
werkzaamheden met ingang van 1 april a.s. de volgende tarieven tc berekenen:
Voor het PPLO onderzoek: f 6,— per visite ƒ 0,30 per onderzocht dier.
Voor het pullorumonderzoek; ƒ 6,— per visite ƒ 0,15 per onderzocht dier.
Voor de trilziekteënting ƒ 6,— per visite ,ƒ 0,10 per geënt dier, verhoogd met de
gebruikelijke berekening van het vaccin.

Tot secretaris van de Afdeling Gelderiand van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde is benoemd collega E. L. L a n s i n k, Bugalow Speulbrinkstraat 2,
Borculo.

De voorzitter, collega H, F e 1 i x, opent de vergadering op een moment, waarop nog
niet veel leden aanwezig zijn. In de loop van de middag stijgt dit aantal tot 25,
minder dan het gemiddelde. Van het Hoofdbestuur is geen vertegenwoordiger aan-
wezig; mogelijk ligt de schuld hiervan bij ons zelf, daar het moment van vergaderen
pas laat werd vastgesteld.

Daar de penningmeester, collega T. Niemantverdriet, door zeer drukke werk-
zaamheden verhinderd is, zal het financiële overaicht over 1963 in de volgende
vergadering behandeld worden.

In het verslag van de secretaris wordt het overlijden van onze voorzitter, collega
J. v. d. V e e n en van de oud-secretaris de heer K r o u w e 1, herdacht. Door het
toetreden van 3 nieuwe leden kwam het ledental op 117; gemiddeld komt hiervan
30—35% ter vergadering. In totaal werd 5 maal vergaderd, waan^an cen keer
samen met dc afdeling Overijssel, zoals elk jaar te doen gebruikelijk is.
Nadat dc secretaris, collega M. H. Hoogland, zijn zeer uitgebreide elfde jaar-
verslag heeft uitgebracht is het zijn beurt om af te treden. Voorzitter dankt hem
voor het vele werk dat hij steeds met veel plezier en accuratesse heeft gedaan. De
aanwezige leden onderstrepen dit door een hartelijk applaus. Alle bestuursleden zullen
een prettige collega missen. Als opvolger wordt gekozen de heer E. L. Lansink,
Hoofd van de Vleeskeuringsdienst te Borculo.

Hierna houdt collega D r. P. W. M. v a n A d r i c h c m uit Hoorn een inleiding over
„Slepende melkziekte". De voordracht wordt met veel aandacht beluisterd en besloten
met een levendige discussie.

Vervolgens deelt collega D r. W. B. v. d. B u r g, als voorzitter van de door de afdeling

ingestelde commissie tot bestudering van het postuniversitaire onderwijs, mede, dat op

een ingestelde enquête door 50 collegae positief is gereageerd. Dc meest geschikte

Eind april zal de, in het najaar van 1963 uitgestelde, rally gehouden worden, terwijl

in juni de gecombineerde vergadering met de afdeling Overijssel zal plaats vinden.

Hiervoor is de sug.gestie gedaan een en ander in Wageningen te houden, waarbij de

Der traditie getrouw werd na afloop collega Hoogland en zijn echtgenote een diner
aangeboden, waarbij verschillende leden met hun dames aanzaten.

De eerstvolgende vergadering van de afdeling Gelderiand van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde zal plaats hebben op donderdag 21 mei 1964, 20.00
uur, in café-restaurant Riche National te Arnhem. Spreker: Prof. D r. D. Swier-
stra.

Kort verslag van de .Algemene Ledenvergadering, gehouden op 25 februari j.1. te
Utrecht.

Op 25 februari jl. werd in Café Restaurant Den Honunel, een door een matige
opkomst en een rommelig verloop .gekenmerkte. Algemene Vergadering van de .Afd.
Utrecht gehouden.

Na het voorlezen van de notulen van de vorige vergadering, nog opgemaakt door
de afgetreden secretaris, collega M. V i s s e r, gaf de penningmeester het financieel
jaaroverzicht. Hij kon gewagen van een batig saldo en verwierf de goedkeuring van de
kascommissie.

Daarna werd het woord verleend aan collega K. F. J o 1 i n g, directeur v, d. Pro-
vinciale Gezondheidsdienst voor Dieren. Deze gaf een toelichting op het rond-
schrijven van de Prov, Gezondheidsdienst over de varkensgezondheidszorg en deed
nog enkele andere organisatorische mededelingen.

Vervolgens werd het woord verleend aan collega A. H. M. H. H e n d r i c k x. Deze
spreker, voorzitter van de Tarievcncommissie en van de Parietaire Tarievcncom-
missie gaf een gedetailleerd overzicht over de taak en de werkwijze van deze com-
missies. Aan de hand van enkele cijfers werd duidelijk dat de inkomsten uit de
georganiseerde dierziekten bestrijding naar verhouding de laatste 6 jaar zeer weinig
zijn gestegen. Behalve de ongunstige bedrijfsresultaten in de veehouderij noemde
collega H e n d r i c k X als tweede oorzaak het inschakelen van studentenassistentie.
Een zeer belangrijk deel van het werk in dc georganiseerde dierziektenbestrijding
werd in het verleden nl. door studenten verricht.

Tijdens de discussie bleek, dat het bij de onderhandelingen van groot belang is dat
de Paritaire Tarievcncommissie beschikt over voldoende cijfers over minimaal nood-
zakelijke praktijkonkosten. Het is daarom noodzakelijk, zo bleek verder, dat meer
collegae practici de commissie onder bepaalde voorwaarden inzage in hun boeken
geven.

Collega V e r w e r, voorzitter van de groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier,
deelde mede dat ook bij deze groep de behoefte bestaat aan tarieven voor een groot
aantal verrichtingen. Deze spreker vroeg zich daarom af of het niet wenselijk is dat
een nauwer contact met de Tarievencommissie tot stand komt. Collega Hendrickx
beaamde dit en wees er op dat ook op andere gebieden, o.a. pluimveeziekten, een
stijgende behoefte bestaat aan uniforme tarieven.

Tijdens de rondvraag vroeg Prof. D r. G. W a g e n a a r de speciale aandacht van
het Hoofdbestuur voor de steeds in aantal toenemende ambtenaren dierenartsen,
voor wie in de Koninklijke Maatschappij voor Diergeneeskunde een eigen plaats
moet worden gevonden.

Tenslotte werd door de vergadering voorgesteld P r o f. D r. G. W a g e n a a r te ver-
zoeken weer een klinische les te hoitden.
Deze is inmiddels in voorbereiding.

De afdeling Zuid-Holland van dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
organiseert op maandag 27 mei a.s. om 20.00 uur een ledenvergadering in dc Irene-
zaal van het Groolhandelsgebouw.

Kort verslag van de jaarvergaderin.g, gehouden op 14 februari 1964.
In deze vergadering werden 3 nieuwe leden aangenomen.

In de vacature ontstaan door het tot voorzitter van de afdeling benoemen van
collega Van der Velden wordt voorien door het benoemen van collega K 1 a-
renbeek tot bestuurslid, terwijl in dc Mantelcontractcommissie wordt benoemd
collega H. B. L a m m e r t s.

Het Huishoudelijk Reglement werd gewijzigd m verband met de naamswijziging
van de Maatschappij.

Verder werden uitgebracht het jaarverslag van secretaris en penningmeester.
Dc eerste deed verslag over het gebeurde in het afgelopen jaar: er werden 4 vergade-
ringen gehouden, er werd cen contactdag belegd met de afdelingen Utrecht en Noord-
Holland. Ter voorbereiding van de vergaderingen en i.v.m. vergaderingen van het
Algemeen Bestuur, contactcommissie en Mantclcontractcommissie vergaderde het
Bestuur diverse malen.

Waarvoor al deze moeite? Voor een handjevol leden. Van dc 129 leden, die onze
afdeling telt, bezochten er 91 geen enkele vergadering!

De voorzitter ging hier op in en stelde dit probleem als object voor zijn zittings-
periode. Hoe er verbetering in te brengen is voorshands cen grote vraag, waarop het
antwoord wel eens niet te vinden kan zijn.

De penningmeester meldde een flink batig saldo. Volgens de kascommissie waren
de bcK-ken in orde.

Daarna volgde een bespreking van de tarieven voor de massabcstrijdingen. Hiervoor
was door ondergetekende cen overzicht gemaakt van de indexcijfers van dc kosten van
het levensonderhoud, de salarissen van collegae-ambtenaren, van de uitkeringen
van de ziekenfondsen aan huisartsen, specialisten en tandartsen en de vergoedingen
voor het massawerk. Uit deze grafiek bleek duidelijk, dat deze vergoedingen met dc
andere cijfers in disharmonie zijn. Dit werd ook door meerdere collegae betoogd.
Het werk van de administratie is ook toegenomen zonder verandering van de ver-
goeding daarvoor.

Het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft het voorlopig programma bekend gemaakt
van de ontvangst, welke de Groep haar Engelse gasten in juni a.s. zal bereiden.
The Netherland Small Animal Veterinary Association of the
Royal Netherland Veterinary Association.
President: Dr. M. A. J. Verwer; Hon. Secretary: Dr. H. H. Thalhcimer; Hon.
Treasurer: J. E. Gajentaan; Hon. vice Secretary: J. Boom: Member of the Board:
Dr. P. Zwart.

Dr. 11. H. Thalhcimer, chairman and congress registration officer: J. Boom, public
relations; J. E. Gajentaan, finance, publications.

the city, near Rijksmuseum).
3.40 Lectur. by one of the BSAVA-members on: Small Animal Practicc

Veterinary Association, Dr. R. E. de Maar on: Small .Animal Practicc
in the Netherlands (± 15 minutes).
5.00 Conducted boat trip starting from the Lido restaurant, through the

attractive places in the neighbourhood of Rotterdam.
6.00 Cocktail party at the Euromast restaurant, overlooking both harbour

On Sunday, June 21th, 10.30 a.m.: Possibility of attendance to services at the
Church of England or the Church of Schotland, both at Rotterdam (Rev. Dr. James
W. Leitch, Church of Schotland, is willing to show his church before the service,
which starts at 11.00 a.m.).

Applications for registration should be made to the Registration Officer Dr. H. H.
Thalheimer, Surinamestraat 50, The Hague, Netherlands.
•Applications must be received before: May 15th 1964.

De Groep houdt op donderdag 16 april 1964 om 10.15 uur een ledenvergadering in
Hotel Smits, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aan,genonien als lid van dc Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

J. Beekman, De Zes 2B, Den Burg (Texel).
Mejuffrouw W. van Dongeren, Boerhavestraat 7, Hilversum.
Th. M. Elsinghorst, M. H. Trompstraat 42, Utrecht.
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor:

G. C. M. Jansen, Simon Stevinstraat 12, Utrecht.
J. J. G. M. Oomen, Burg. Reigerstraat 24. Utrecht.

H. G. Pelgrum, Oudewijkerveldstraat 4 bis. Utrecht.
M. Th. Voets, Goedestraat 116 bis. Utrecht.

In verband met een recente reorganisatie van het kaartsysteem voor de rubriek ,,adres-
wijzigingen e.d." konden geen adreswijzigingen in deze aflevering worden opgenomen.
Dientengevolge is ook achter de hier volgende gegevens geen paginanunnner van
het Diergeneeskundig Jaarboek 1964 vermeld.

Het telefoonnunuuer van .genoemd Instituut is gewijzi.gd in (020) 223977. De
nummers van de afdeling expcdide (124263), stallen abattoir (59065) en stallen
Veemarkt (949290) blijven ongewijzigd.

Bakema, E., te Velp (Gld), te rekenen m.i.v. 1 januari 1964, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Gelderland, ter stand-
plaats Velp (gem. Rheden).
Eisenga, F. J., te Winschoten, te rekenen m.i.v. 1 januari 1964, tot plaatsvervangend

Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Groningen, ter stand-
plaats Groningen.

Heege, J. H. ter, te Meppel, te rekenen m.i.v. 1 januari 1964, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Drenthe, ter stand-
plaats Meppel.

Hoek, G. J., te Kortgene, te rekenen m.i.v. 1 april 1964, tot Rijkskeurmeestcr in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Goes.

Meiessen, J. J., te Koog a. d. Zaan, tc rekenen m.i.v. 1 februari 1964, tot Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
Amsterdam.

Risseeuw, I. P., te Schoonhoven, te rekenen m.i.v. 1 februari 1964, tot Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats
Schoonhoven.

Spijker, B. H., te Rotterdam, te rekenen m.i.v. 1 december 1963, tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Rotterdam.

Thien, B. L., te \'s-Hertogenbosch, te rekenen m.i.v. 1 februari 1964, tot plaatsver-
vangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Noord-Bra-
bant, ter standplaats \'s-Hertogenbosch.

Slager, Mr. J., te Schoonhoven, te rekenen m.i.v. 15 april 1964, op zijn verzoek,

Benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau:
Berg, C. van den, te Oudewetering.

Vermogen belegd in binnen- en buiten-
landse aandelen en obligaties, als-
mede in leningen, hypotheken en
onroerende goederen.

Deelnemingen verkrijgbaar elk kwar-
taal per 15 januari, 15 april, 15 juli
en 15 oktober. Hiertoe kan evenwel
te allen tijde worden gestort.

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Xlle Congres van de International Veterinary Students Union. 16-30 augustus 1964
te Utrecht.

Namens de Congresconmiissie heb ik de eer het volgende mede te delen.
De Diergeneeskundige Studenten Kring heeft dit jaar de organisatie van het jaarlijkse
congres van de International Veterinary Students Union op zich genomen. De Unie
beoogt met dergelijke congressen het contact tussen de veterinaire studenten van de
aangesloten landen te verbeteren.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring heeft voor de organisatie van
dit congres een commissie in het leven geroepen, die zich tot taak heeft gesteld onze
buitenlandse gasten te laten zien wat Nederland op veterinair en landbouwkundig
gebied presteert. Het congres zal daarom voor een belangrijk deel bestaan uit
excursies, lezingen, demonstraties, etc.

Een en ander zal een uitgebreide organisatie vereisen, en daarom is de enthousiaste
steun van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en van de
Faculteit voor ons van zeer groot belang. Bij deze wil ik verder namens de Congres-
commissie een beroep doen op allen die zich verbonden voelen met de veterinaire
wereld en die het belang van goede internationale veterinaire contacten inzien.

Namens de Congrescommissie,
L. Starkenburg, h.t. .\\b-actis.
Biltstraat 172,
Utrecht.

Brieven onder no. 9/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

Een avond in noveinlier 1945, il< kon het toen nog niet weten, maar liet zou een
gedenkwaardige avond genoemd kunnen worden, toen ik de eerste maal het wentel-
trapje van de faculteitsmanege opklauterde en op een tribune terecht kwam, van
waaruit ik een indrukwekkend schouwspel te zien kreeg. Een manege met hoge
gewelven en in het felle licht van dc lampen, vijf dansende schimmel hengsten. Dit
was mijn eerste kennismaking met de Veterinaire Studenten Rijvereniging „Dc
Solleysel", die op 22, 23 en 25 april haar Zesde Lustrum viert.

Ik heb de oprichting van de „De Solleysel" in 1934 niet meegemaakt, maar wel weet
ik, dat haar streven steeds is geweest, met facultcitspaarden in de faculti itsniancge
te rijden, een streven dat na de oorlog in 1945 verwezenlijkt kon worden, toen het
Zoötechnisch Instituut een vijftal Berber hengsten ter beschikking kreeg, waaraan
nog toegevoegd werden twee merries en een Hongaarse ruin. Ik geloof niet, dat ik
erg ver.gcctachtig ben op het gebied van paarden, maar deze vijf hcn.gsten zullen
altijd een bijzondere plaats in mijn herinnering blijven innemen, met name „Emir",
de brillante, onstuimige „Emir", de favoriet van iedereen, maar tevens dc grote
zorg van dc instructeur, de heer R. v a n S t a v c r c n.

En daarmee heb ik dan de naam genoemd van de instructeur, die eveneens in 1945
zijn intrede deed in de facultcitsmanege. Het was op diezelfde avond in november,
dat ik hem voor het eerst actief in deze manege bezig zag, temidden van deze
vijf Berbers, temidden van dit hengsten tumult, alsof het de gewoonste zaak van
de wereld was en een alledaagse bezigheid. Het zou gedurende eni.ge jaren ook een
alledaagse bezigheid worden, des te opmerkelijker, als men bedenkt, dat de hen.gsten
gewoonlijk door volslagen onbedreven ruiters gereden werden, waarbij de dicipline
onder de paarden vrijwel geheel gehandhaafd werd door de stem van de instructeur.
Als ik nu in 1964 \'s-avonds langs de manege wandel en daar de stem van de heer

Van Stavcrrn hoor, vraag ik me wel eens af, hoe iemand de enthousiaste bezieling
op kan brengen, otn jaar in jaar uit veterinaire studenten met zo een geconcentreerde
belangstelling op te leiden in de moeilijke sport paardrijden, (moeilijk hoor, raaaaa-
zend moeilijk!) Dit is een unicum en het verdient meer dan bijzondere waardering
en respect.

De paardenstapel breidde zich kort daarop uit met „Blacky" van de afdeling Ver-
loskunde, eigenlijk weer een unicum, want nu na twintig jaar loopt „Blacky" nog
steeds haar rondjes in de manege en ze is daarmee houdster van een record, dat
wel moeilijk te verbeteren zal zijn.

In die jaren beperkte zich de activiteit van De Solleysel hoofdzakelijk tot de lessen
in de avonduren, en een enkele keer een buitenrit. Vanaf 1947 kwamen de moeilijke
jaren. De strenge winter had tot gevolg, dat de colleges gedurende enige maanden
gestaakt werden, waardoor ook van een regelmatig lesrooster voor de ruiters weinig
terecht kwam. Later werd de manege tijdelijk grotendeels als hooiopslag in gebruik
genomen. Het jaar daarop werd de heer Van Staveren overgeplaatst naar .Apeldoorn.
Hoewel er gedurende een gedeelte van deze periode door een andere instructeur les
werd .gegeven in de faculteitsmanege, heeft De Solleysel zich gedurende enige tijd
voor haar lessen tot de stadsmanege moeten wenden, en alhoewel het contact met
laatstgenoemde manege altijd heel prettig is geweest, kon men de faculteitsmanege
niet vergeten.

Jaartallen zijn nooit mijn sterkste punt .geweest, en ik weet dus niet precies tc zeggen
hop lang deze pauze in het rijden aan de faculteit geduurd heeft. Wèl weet ik, dat
deze eerst in 1953 weer regelmatig doorgang konden vinden. De heer Van Staveren
was weer teru.ggekcerd en een nieuwe bloeiperiode voor De Solleysel begon, een
periode — en daar zullen alle rijdende veterinaire studenten dankbaar voor zijn —
die tot op de huidi.ge dag wordt voortgezet.

Er vonden veranderingen plaats. Paarden gingen en nieuwe paarden kwamen voor hen
in de plaats. Hoewel aanvankelijk het Zoötechniseh Instituut vrijwel alle paarden
ter beschikking stelde, waren nu rheerdere afdelingen, met name de drie klinieken
Heelkunde, Verloskunde en Interne, in de gelegenheid eni.ge paarden ter beschikking
te stellen. Ik meen juist tc zijn, als ik zeg dat vanaf deze tijd De Solleysel tot haar
grote ontplooiing is gekomen. Aanvankelijk werd wat schuchter begonnen met het
uitschrijven van wedstrijdjes, vooral dressuurwedstrijden. Meestal werden deze wed-
strijden niet op faculteitspaarden gereden, maar op paarden van de Bilthovensc
manege, waar de gevorderde ruiters het verdere onderricht ontvin.gen. Maar allengs
werden de wedstrijden grotere evenementen, waaruit tenslotte jaarlijks een dressuur-
wedstrijd in de faculteitsmanege en een concours hippique op een geschikt terrein
in de omgeving van Utrecht zijn voortgekomen.

Vooral voor dit concours hippique bestaat grote belangstelling van vele burger- en
landelijke ruiters uit de omgeving van Utrecht, maar ook van elders, Rotterdam en
de Zuidelijke provincies. Ik herinner me heel goed de Lustrumwedstrijden in 1959
bij mane.ge Kerckebosch in Zeist, waar voor het springconcours een dermate grote be-
langstelling was, dat alleen dankzij een uitstekende organisatie het programma tijdig
kon worden afgewerkt.

Lezingen en filmavonden horen ook tot het regelmati.ge repertoire van Dc Solleysel,
die daarmee blijk geeft van grote veelzijdigheid en zin voor fantasie. De verschillende
besturen wedijveren met elkaar in het organiseren van nieuwe orginele evenementen.
Het jaarlijkse ruiterkamp in juni heeft een voorloper gehad in 1949, toen de heer
M e ij e r, destijds tijdelijk instructeur, met een viertal ruiters op de boerderij „de
Binnenhof" te den Dolder deze vomi van paardesj)ort bij De Solleysel introduceerde.
Later werden deze ruiterkampen een jaarlijks weerkerend evenement.
Dit vond gedurende meerdere jaren plaats in het Federatiecentrum van de landelijke
ruitersport in Oud-Leusden. Van hieruit wenden prachtige tochten ondernomen op
het landgoed „de Treek" en de daarop aansluitende bos- cn heidegronden. Ter af-
wisseling werd vervolgens een andere gelegenheid gevonden voor het houden van
deze kampen, namelijk op het landgoed „Groot Spriel" te Putten. De omstandigheden

waren hier primitiever, maar ili geloof, dat dit de eendracht en saamhorigheid onder
de deelnemers slechts vergrootte.

Herhaaldelijk ben ik op deze ruiterkampen een of twee dagen te gast geweest en
steeds weer viel mij de goede sportieve geest onder de ruiters op, waarbij de zorg
voor de paarden steeds op de eerste plaats kwam. Het laatste jaar heeft het ruiter-
kamp plaatsgevonden in Luyks-Gestel, ten zuiden van Eindhoven. Ik bezocht dit
ruiterkamp niet, maar ik ben er van overtuigd, dat dezelfde goede ,gecst ook
ditmaal de sfeer heeft bepaald.

Het doel van de Veterinaire Studenten Rijvereniging „Dc Solleysel" is niet alleen het
paardrijden te leren, maar vooral ook de dagelijkse omgang met paarden, poetsen,
hoefverpleging etc. Aan dit punt is vroeger veel te weinig aandacht geschonken, maar
in de laatste jaren is hier verandering in gekomen; nu kan men dagelijks ruiters
bezig zien met het poetsen van de paarden voor en na de les en het uitkrabben van de
hoeven. Niet alleen de paarden komt dit ten goede, maar tevens worden de ruiters
vertrouwd gemaakt en krijgen routine in de omgang met paarden. Persoonlijk geloof
ik dat hierbij De Solleysel het zwaartepunt moet liggen, omdat hiermede de grondslag
gelegd wordt voor een verantwoord en berustend contact met het paard. Het ont-
wikkelen van een gevoel van verantwoordelijkheid dat mede doorslaggevend zal zijn
voor de houding van de toekomstige dierenarts tegenover de dierenwereld. Hieraan
kan en moet De Solleysel een steentje bijdragen. De goede wil is er, maar het kan
nog meer tot ontplooiing komen.

Moge De Solleysel in deze geest haar Zesde Lustrum vieren. Ik hoop dat het een
grandioos Lustrum zal zijn. En ik wens haar toe, dat vele lustra mogen volgen, en
dat zij in vele volgende jaren steeds op de bres moge staan voor de goede zaak
van het paard.
Utrecht, maart 1964.

Tijdelijkof blijvende arbeids-
ongeschiktheid door ziekte
of ongeval heeft financiële
gevolgen, Wanneer U zich
daartegen verzekert, doe dat
dan goed. Zoek zekerheid
met een daguitkering tot
65-jarige leeftijd bij ziekte en
tot 70-jarige leeftijd bij onge-
val.

De M.O.V.I.R., Onderlinge
Maatschappij voor Artsen,
Tandartsen en Dierenartsen,
bestuurd door Uv\\/ collegae,
kan U deze zekerheid bieden.

De neutralifeifsregulering bij normale koeien en
bij koeien lijdende aan hypomagnesemie en
hypomagnesemische tetanie („kopziekte").

Neutrality regulation in normal cows and in cows
suffering from hypomagnesaemia and hypomagne-
saemic tetany ("grass tetany").

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie van
de Faculteit der Diergeneeskunde, Utrecht.

Voor de instandhouding van het leven is het van overgroot belang, dat
de pll der lichaamscellen binnen vrij nauwe grenzen constant gehouden
wordt. Daalt de pH beneden ± 7.0 of stijgt deze boven dz 8.0 dan volgt
de dood. Biochemisch gezien is dit verklaarbaar, daar vele intercellulaire
processen afhankelijk zijn van de H\' -concentratie.

In verband met het feit, dat er veel dierziekten bekend zijn, waarbij de
neutraliteitsregulering beïnvloed kan worden zou het gewenst zijn dat de
intracellulaire pH gemakkelijk bepaald zou kutmen worden. In de prak-
tijk is dit nauwelijks te verwezenlijken, waarom men de pH van het
arteriële bloed bepaalt, daar meestal variaties in de weefsel-pH gelijk
opgaan met variaties in de bloed-pH en omgekeerd. Wel moet nog gesteld
worden, dat de lichaamscellen iets meer zuur zijn dan het bloed.
Door verschillende oorzaken wordt het in stand houden van de optimale
|jH van het bloed bedreigd. In de stofwisseling \\ an normale dieren wor-
den steeds zuren ge\\\'ormd, zoals zwavelzuur en fosforzuin-, die, indien
de ontstane H -ionen niet weggewerkt zouden kunnen worden, aanlei-
ding zouden kunnen zijn voor een grote daling van de pH van het bloed.
In bepaalde pathologische gevallen kunnen andere niet-vluchtige zuren
ontstaan (jS-hydroxyboterzuur en acetylazijnzuur) b.v. bij diabetes mel-
litus (hond) en acetonemie (koe).

Om deze invloeden te neutraliseren bezit het lichaam een aantal mecha-
nismen. Eén der belangrijkste wordt bepaald door de samenstelling van
het bloed. Zo worden abrupte \\\'erancleringen in het zuur-base evenwicht
weggebufferd door:

1) intracellulaire buffers, o.a. hemoglobine, een amfoteer eiwit, dat
bij de pll van de erytrocyten gedeeltelijk als een zout voorhanden
is. Een ander systeem is het HCO3" Il2CO;j systeem.

2) extracellulaire buffers. In het bloedplasma vinden we de systemen
HCOg /H^COa, HP04"7H2P04- en proteinaat-\'proteine.

Het HGO;j-/H2CO;,-systeem is in bloedplasma het meest belangrijke, daar
de concentraties het hoogste zijn. Dc verhouding HCO37H2CO3 in het
bloed van normale dieren bedraagt 20/1. Volgens Henderson en
H a s s e 1 b a 1 c h is het verband tussen de pH van het bloed en de ge-
noemde verhouding:

1 Dr. H. J. Hendriks, wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.

Daar de waarde van pK (evenwichtsconstante) ongeveer 6.1 bedraagt,
is de pH van het bloed onder normale omstandigheden 6.1 log 20 =
± 7.4.

Als niet-vluchtige zuren in de circulatie komen, dan reageren deze met
de anionen van dit buffersysteem en worden geneutraliseerd:

HCO3- zuur ^ H2CO3 ^ CO2
Daar de ontstane CO2 door de ademhaling verwijderd wordt is de reactie
irreversibel. De capaciteit van dit buffersysteem is zeer groot, daar zeker
80% van de concentratie aan bicarbonaat-ionen verbruikt kan worden
vóór een extreme verzuring van het bloed (acidose, acidemie) ontstaat.
Daar de hoeveelheid HG03~ vrij gemakkelijk bepaald kan worden (alkali-
reserve) is aan dit systeem steeds meer aandacht gewijd, dan aan de
andere buffersystemen in het bloed. Daar door J 0 r g e n s e n en A s t r u p
(1957) is aangetoond dat de numerieke waarde van de alkali-reserve va-
rieert met veranderingen in de zuurstof-verzadiging en met de partiële
koolzuurspanning (pC02), hebben deze onderzoekers het begrip „stan-
daard bicarbonaatconcentratie" ingevoerd. Hieronder wordt verstaan de
hoeveelheid bicarbonaat in het bloed onder standaard voorwaarden, n.1.
na doorstroming in vitro met een zuurstof-koolzuurmengsel met een
pCOa = 40 mm Hg bij 38° C.

Bovenstaande invloeden kunnen belangrijk zijn, zelfs wanneer de functie
van het ademhalingsapparaat normaal is, b.v. wanneer veneus bloed be-
monsterd wordt en wanneer de bloedvaten gestuwd worden.
Wanneer alkaliën in de circulatie komen dan reageren deze met HoCOo
onder vorming van HGO3":

OH- H2CO3 - HCO3- -r H2O.
Tegelijkertijd zal door het stijgen van de pH van het bloed (alkalose,
alkaUëmie) de functie van het ademhalingsapparaat verminderen, het-
geen weer leidt tot een accumulatie van GOo en H2CO3 in het bloed.

zal normaal worden. Met andere woorden: de snelheid en mate waarin
de GO2 de longen verlaat is bepalend voor de verschuiving van de pH
naar normale waarden.

Het tegengestelde gebeurt in gevallen van acidose. Door een verhoogde
concentratie van H -ionen wordt het respiratoire apparaat gestimuleerd,
hierdoor wordt de ventilatie groter en de pCOg daalt. Hieruit volgt dat

Ook de nieren zijn mede verantwoordelijk voor de compensatie van aci-
dose en alkalose. De pH van de urine wordt bepaald door de stoffen, die
de nieren moeten uitscheiden om een normale pH van het bloed te doen
ontstaan. In de urine van carnivore en omni\\\'ore dieren zijn de meest
belangrijke buffersystemen HPO4--/H2PO4- en HCO37H2CO3.

In de urine van herbivoren is het fosfaatsysteem mogelijk niet belangrijk
daar de uitscheiding van fosfaten tamelijk klein is. Voor deze dieren is
het HC03"/H2C03-systeein het belangrijkst. Door de eerder genoemde
Henderson-Hasselbalch vergelijking toe te passen kan men bij

de verhouding laag, m.a.w. met de urine verdwijnen weinig HC03"-ionen
uit het plasma. Bij een hoge pH is de verhouding hoog, dus met de urine
verdwijnt veel HCO3" uit het bloedplasma.

Hieruit volgt dus dat de mate van excretie van zuren eu alkaliën door de
nieren mede bepalend is voor de compensatie van de afwijkingen van de
neutraliteitsregulering.

Vermeld dient ook nog te; worden dat door een ander niermechanisme
compensatie kan ontstaan. Bij de hydrolyse in de nier van glutamine,
onder invloed van het enzym glutaminase, ontstaan speciaal bij acidose
veel glutaniinezuur en ammonia. Dit laatste reageert met H2CÖ3, waar-
bij NH4HCO3 gevormd wordt. Er is nu gevonden dat in de cellen van
de niertubuli NH4 wordt uitgewisseld tegen K en Na :

Het NH4CI verlaat met de; urine het lichaam en het K(Na)HC03 gaat
naar het bloedplasma. Me-.t andere woorden, de hoeveelheid HGO3- in
het plasma stijgt en de pll verschuift van lage naar normale waarden.
Uit bovenstaande beschouwing volgt verder nog dat dieren in toestand
van acidose meer Cl" cn N5I4 cn minder K en Na met de urine pro-
duceren dan normale dieren, mits het voeder in beide gevallen gelijk is.
In gevallen van alkalose is de produktie van ammonia en chloride ver-
minderd en die van kalium cn natrium hoger dan normaal.

Twee soorten afwijkingen beïnvloeden de neutraliteitsregulering, n.1. de
respiratoire en de non-respiratoire (stofwisselings-)afwijkingen. Door drie
parameters n.1. de pH, de standaard-bicarbonaatconcentratie en de pC02
te bepalen, krijgen we een goede indruk van de zuur-base status van het
dier.

a. Respiratoire acidose: pH van het bloed < normaal, primaire verhoging
van de pC02.

CO2 H2O -T H2CO3 ^ H -I- HCO3-
Er zullen dus meer H\'"-ionen komen en cle pH van het bloed daalt.
Deze acidose kan veroorzaakt worden door bepaalde obstructies in het
ademhalingsapparaat, respiratoire paralyse en narcose met morfine.
Het belangrijkste symptoom is dyspnoe.

Deze alkalose kan veroorzaakt worden door hyperpnoe ten gevolge van
anoxie en koorts. .Als de pll hoog wordt, dan kunnen krampen ont-
staan.

c. Metabolische acidose: pH van het bloed < normaal, [HCO;j ] st pri-
mair lager dan normaal.

Deze acidose kan veroorzaakt worden door een te grote produktie
van niet-vluchtige zuren, b.v. bij diabetes mellitus, acetonemie en
hypomagnesemische tetanie (zie verder).

d. Metabolische alkalose: pH van het bloed > normaal, [HCO3 ] st pri-
mair verhoogd.

d.2. gedeeltelijk gecompenseerd: pC02 verhoogd, maar pH nog hoog;
d.3. gecompenseerd : PCO2 verhoogd, pH van het bloed is

Bij verstandig gebruik van bovenstaande begrippen kan men zich een goede
indruk vormen over bepaalde normale biochemische processen, evenals
die in pathologische omstandigheden. Vóór we overgaan tot het bespreken
van enkele problemen moeten eerst de bepalingsmethoden van de pH,
PCO2 en [liCOs"] behandeld worden.

In verband met het feit dat liet onmogelijk was bij het onderzoek van
runderen, lijdende aan hypomagnesemie en hypomagnesemische tetanie,
de 3 eerder vermelde parameters dadelijk na het bemonsteren van dit
bloed te bepalen, werden de bloedmonsters onder anaerobe omstandig-
heden bewaard in smeltend ijs. Deze monsters werden genomen met
Recordspuiten van 10 ml waarvan de zuigers goed pasten. Vóór het be-
monsteren van het bloed werd in de spuiten 1 ml van een oplossing van
heparine met natriumfluoride opgezogen. Door de zuiger enige malen heen
en weer te bewegen werd de binnenwand der spuiten goed natgemaakt,
waarna de spuit werd leeggedrukt tot de 0.3 ml-streep. Na het anaerobe
afnemen van het bloedmonster werd de spuit goed afgesloten met een
dichtgesoldeerd aanzetstuk van een canule.

Het heparine-natriumfluoridemengsel werd bereid door 10 ml van een
5-procentige heparine-oplosisng („Vitrum") te verdunnen tot 200 ml met
uitgekookt dubbelgedestilleerd water. In dze oplossing werd 4 g NaF op-
gelost („Analar"). .Als men stelt dat de dode ruimte van de spuit 0.1 ml

bedraagt, dan wordt dus 10 inl bloed verdund met 0.4 ml van het anti-
stollingsmiddel. Het aldus behandelde bloed bevat ongeveer 80 mg%
fluoride en 10 mg% heparinie. Deze hoeveelheden werden gekozen daar
door Yoshimura fI935i werd aangetoond dat deze stoffen in deze
concentraties de pIT op zichzelf niet wijzigen. Pas wanneer de concen-
tratie van NaF hoger was dan 100 mg% traden pH-veranderingen op.
Wel moest echter NaF toegevoegd worden om de anaerobe glycolyse te
remmen. De genoemde concentratie bleek echter niet hoog genoeg te zijn
om de bloedstolling tegen te gaan, vandaar dat aan het anti-stollings-
mengscl heparine toege\\\'oegd werd.

In cen aantal proeven werd de pH van het bloed na verschillende tijden
van bewaring in smeltend ijs bepaald (tabel 1), nadat het bloed onstol-
baar gemaakt was met 15 mg% heparine of met het hierboven beschreven
mengsel.

*) Het bloed werd onstolbaar gemaakt met heparine of met natriumfluoride en
heparine, en bewaard in smeltend ijs.

Uit deze tabel volgt dat de pil van het bloed gedurende 19 uur nauwelijks
veranderde na het gebruik van de NaF-heparine-oplossing als het bloed
anaëroob bewaard werd in smeltend ijs. Bij deze bepalingen werd geen
rekening gehouden met de kleine verdunning van 10 ml bloed met 0.4 ml
anticoagulans, daar alle bloedmonsters van normale en zieke dieren op
dezelfde wijze behandeld werden. Na gebruik van alleen heparine was de
pH van het bloed sterk gedaald.

Si g gaard Andersen (1961) concludeerde uit zijn proeven met
mensebloed, dat heparine gebruikt kon worden in hoeveelheden tot 100
mg%, vóór deze stof de pH van het bloed deed veranderen. In dezelfde
publikatie gaf deze schrijver aan, dat 100 mg% NaF bij kamertempera-
tuur een wisselende fout gaf, die schommelde tussen -f 0.006 en — 0.014

pH-ecnheden. Daar wij pas een invloed ontdekten van NaF na 19 uur is
het duidelijk, dat dit verschil veroorzaakt werd door verschillen in tem-
peratuur, waarbij het bloed bewaard wordt.

Voor de bepahng van de pH, pCOg en [HCO3-] st verwijzen wij naar het
werk van de Deense onderzoekers A s t r u p en medewerkers. De pH werd
bepaald volgens Astrup en Schroder (1956), de standaard-bicarbo-
naatconcentratie volgens J 0 r g e n s e n en A s t r u p (1957) en de par-
tiële koolzuurspanning volgens Astrup (1956).

De bepalingen werden uitgevoerd met een z.g. A s t r u p-apparaat, dat
geleverd werd door „Radiometer" te Kopenhagen, evenals de bijbehoren-
de pH-meter en hulp-pH-meter. Voor de berekening van de PGO2 werd
gebruik gemaakt van een diagram volgens Astrup (1956), dat de relatie
aangeeft tussen de pH en pC02 bij variërende [HCO3-] st-waarden in
menseplasma. Dit stelde ons in staat om te bewijzen dat een dergelijk dia-
gram voor mense- en koeiebloed geheel gelijk was (tabel 2). Voor de be-
pahng van de pC02 scheidden we de bloedcellen van het plasma door het
bloed bij 38° G te centrifugeren in centrifugebuizen, die voorzien waren
van rubber stopjes met een kleine omgebogen capillair.

Plaats der snijpunten (uitgedrukt in pH-eenheden) van de pHlpCO-2 - en pCO\'z -
lijnen van koeie- en menseplasma, na toevoeging van verschillende
hoeveelheden zuur of base.*)

*) Van menscplasma zijn de snijpunten van de meest naburige lijnen opgegeven
(Astrup). Het koeieplasma bevatte 7,6% eiwit (Kjeldahl). De reactie op hemo-
globine was negatief (benzidincproef).

Uit de inleiding volgt, dat men dan slechts iets kan zeggen over afwij-
kingen van de zuur-basehuishouding als de normale waarden van de pH,
PGO2 en [HGO3"] st bekend zijn. De waarden van de drie parameters
werden daarom bij een groot aantal normale weidende koeien bepaald**).

Kolommendiagram van de standaard-bicarbonaatconcentratie van koeiebloed
(107 normale koeien)

De waarden die gevonden werden zijn in de grafieken 1, 2 en 3 weer-
gegeven in een z.g. frequentieverdeling. Ook zijn weergegeven de uiterste
gevonden waarden bepaald in mensebloed, dus niet de bijbehorende fre-
quenties. Opgemerkt wordt dat het zowel veneus koeie- als mensebloed
betreft. In de veterinaire praktijk is het immers meestal onmogelijk, en
zelfs ongewenst, om arteriële bloedmonsters te nemen. De waarden voor
mensebloed zijn ontleend aan de literatuur (Jergensen en A s t r u p,
1957; Astrup, 1956) en zijn bepaald met ongeveer dezelfde apparatuur
als wij gebruikten. Opgemerkt moet nog worden, dat de monsters koeie-

bloed genomen zijn van dieren, die geruime tijd (enkele uren) vóór liet
bemonsteren vastgezet zijn.

Uit fig. 1 volgt dat de pH-verdeling van veneus koeiehloed ruimer is dan
die van mensebloed. Vergeleken met mensebloed is de curve verschoven
naar enigszins hogere waarden. Fig. 2 geeft de frecjuentieverdeling voor
pCOg. Ook hier is de verdeling wat ruimer dan bij mensebloed. Verge-
leken met mensebloed is de curve voor koeiehloed verschoven naar lagere
waarden. Een overzicht van de verdeling van [IIGO3"] st is te vinden in
fig. 3. Ook deze verdeling is ruimer clan bij mensebloed en voorts zien
we een kleine verschuiving naar hogere waarden.

Aalund en Ni eisen (1960) publiceerden in 1960 de resultaten van
hun onderzoek op dit gebied. Zij namen monsters veneus bloed van kli-
nisch normale en niet-vastende koeien van het Rode Deense veeslag. In
twee van in totaal 116 monsters vonden zij een [HCO3"] st boven 28
inmol/1. In de andere bloedmonsters vonden zij waarden tussen 17.0 en
27.0 mmol/1. Dit komt dus zeer goed overeen met de door ons bepaalde
waarden; de top van de frequentiecurve was breder dan wij vonden.
Overziet nieii het geheel dan kan men zeggen dat weidende koeien, ge-
zien als een groep, vergeleken met mensen in een toestand zijn van ge-
mengde respiratoire en metabolische alkalose. Dc oorzaak hiervan is moge-
lijk liet alkalische voeder.

Om een voorbeeld te geven van de waarde van het onderzoek van de
neutraliteisregulering in verband met normale en abnormale processen
verwijzen wij naar twee problemen, die enige tijd in het middelpunt van

Grajische voorstelling vnn de gebieden waarin de waarden van de actuele bloed-pH
en de standaard-bicarbonaatconcentratie vallen van: normale koeien (I), koeien met
hypomagnesemie zonder of met niet ernstige klinische verschijnselen (geen krampen)
(II), koeien met hypomagnesemie met krampen (III)

onze belangstelling stonden. Het eerste is het probleem van de „kopziekte"
en het tweede het probleem van het effect van kaliumchloride op
koeien¹).

Wij willen de resultaten van het eerste onderzoek hierbij samenvatten;
voor een uitgebreider verslag wordt verwezen naar het proefschrift van de
schrijver (Hendriks, 1962).

Ons uitgangspunt is hierbij figuur 4. In deze figuur zijn tegen elkaar af-
gezet de pH van het bloed en de [HGO3-] st. Gebied I betreft de waarden
van klinisch normale koeien en gebied II de waarden van het bloed van
koeien met hypomagnesemie zonder of met lichte klinische verschijnselen
(geen krampen). Hieruit volgt dus, dat deze koeien wat de neutralitetis-
regulering betreft in labiele toestand zijn.

Gebied III bestrijkt de waarden gevonden na analyse van het bloed van
patiënten met hypomagnesemische tetanie. Het is duidelijk dat hier een
acidose bestaat. Het is zeer waarschijnlijk, dat deze ontstaan is door een
grote produktie van melkzuur als gevolg van de spierkrampen (metabo-
lische acidose). Voor de spiercontracties is n.1. ATP nodig. De energie,
die nodig is voor de vorming van ATP wordt geleverd door de oxydatie
van vetten, koolhydraten en aminozuren en verder gedeeltelijk door de
glycolytische afbraak van spierglycogeen. Een nevenprodukt bij deze af-
braak is melkzuur. Normaal kunnen de eerstgenoemde bronnen voldoende
.A.TP leveren en de melkzuurconcentratie in het bloed is dan ongeveer
■•j-lO mg%. Bij grote spierarbeid wordt er meer ATP gebruikt dan op de
beschreven wijze kan ontstaan. Een groot deel van deze stof wordt ge-
vormd bij de glycogenolyse, waardoor grote hoeveelheden melkzuur in de
circulatie komen.

Eén en ander geeft een verklaring van de hoge melkzuurconcentraties in
het bloed en tevens van het feit, dat de spieren van koeien, die aan tetanie
gestorven zijn, glycogeenarm zijn. Het bloed van de hypomagnesemie-
patiënten zonder klinische verschijnselen was, wat de melkzuurconcentratie
betreft, vrijwel normaal. Vermeld dient nog te worden, dat anoxie even-
eens het spierglycogeen doet verdwijnen, daar ATP uit de reeds eerder
genoemde verbindingen ontstaat door processen waarbij zuurstof is be-
trokken. Het is duidelijk, dat bij anoxie het melkzuurgehalte van het
bloed hoog kan zijn.

Bij alle koeien van gebied III was het melkzuurgehalte zeer hoog, n.1. van
74-170 mg%. In 5 van de bestudeerde 11 bloedmonsters was de kleur zeer
donker. Waarschijnlijk is dit niet het gevolg van een vorming van met-
hemoglobine, daar de kleur na doorstroming met zuurstof licht werd.
De oorzaak van deze anoxie was niet duidelijk, mogelijk is deze ontstaan
door longoedeem. De pC02 van deze bloedmonsters was tamelijk hoog,
n.1. 51.0-57.0 mm kwik. Het is daarom waarschijnlijk dat deze koeien leden
aan een stofwisselingsacidose, gecombineerd met een ademhalingsacidose.
In de andere 6 gevallen was de pGOg normaal, m.a.w. deze dieren leden
aan een niet gecompenseerde metabolische acidose.

Voor de beschrijving van enkele gevallen van hypomagnesemie met parese
wordt verwezen naar het proefschrift van de schrijver, evenals voor en-
kele gevallen waarbij de krampen tijdens het bezoek ontstonden.

In de inleiding is een overzicht gegeven van de verschillende factoren, die de neutra-
liteitsregulering bij runderen beïnvloeden. Tevens werd behandeld hoe afwijkingen op
dit gebied kunnen onstaan.

Er werd gewezen op het belang van de bepaling van de grootte van de verschillende
factoren bij de bestudering van normale biochemische processen en bij pathologische
processen. Wil men de gevonden waarden interpreteren, dan is het noodzakelijk om
deze waarden bij normale dieren te kennen.

De resultaten van het bloedonderzoek van een groot aantal klinisch normale koeien
is daarom besproken. Ten slotte werd aan dc hand van een voorbeeld nagegaan
hoe de neutraliteitsregulering gestoord kan worden.

Het voorbeeld had betrekking op hypomagnesemie en hypomagnesemische tetanie
(„kopziekte"). Het bleek dat hypomagnesemische dieren met geen of lichte klinische
verschijnselen een labiele neutraliteitsregulering hadden. De koeien met hypomagne-
semie en krampen waren in een toestand van stofwisselingsacidose, bij enkele dieren
was daarop een respiratoire acidose gesuperponeerd, mogelijk door het bestaan van
longoedeem.

In the introductory part of the paper, the various factors affecting the regulation of
neutrality are reviewed.

Attention is drawn to the importance of determining the value of the various factors
in the study of normal and pathological biochemical processes. In order to be able
to interpret the values determined, it is essential to be acquainted with these values
in normal animals.

The results obtained on examination of the blood in a large number of clinically
normal cows are therefore discussed. In conclusion, possible causes of impairment of
the regulation of neutrality are studied in one case.

This case was that of hypomagnesaemia and hypomagnesaemic tetany („grass
tetany"). The regulation of neutrality was found to be unstable in animals showing no
or only mild clinical symptoms. Cows with hypomagnesaemia and spasms were in
a state of metabolic acidosis. In some animals, respiratory acidosis had been super-
imposed upon the metabolic acidosis, possibly as a result of the presence of pulmonary
oedema.

Dans l\'introduction de l\'article un aperçu est donné des différents facteurs qui
influencent la régulation de neutralité des bovins.

L\'importance est signalée dc la détermination de la valeur des différents facteurs
qui comptent pour l\'étude des processus biochimiques normaux et pour les processus
pathologiques. Si l\'on veut interpréter les valeurs trouvées, il est nécessaire de con-
naître ces valeurs chez des animaux normaux.

C\'est pourquoi les résultats de l\'examen du sang d\'un grand nombre de vaches
cliniqucment normales ont été discutés. Finalement on a vérifé à l\'aide d\'un
exemple comment la régulation de neutralité peut être dérangée.
Cet exemple se rapportait à l\'hypomagnéscmie et la tétanie hypomagnésémique
(„tétanie d\'herbage"). Il parut que les animaux hypomagnésémiques sans symptômes
ou ayant de légers symptômes cliniques avaient une régulation de neutralité labile.
Les vaches souffrant d\'hypomagnésémie et de convulsions étaient dans un état
d\'acidose métabolique, chez quelques animaux une acidose respiratoire s\'y était
superposée, probablement par l\'existence d\'oedème pulmonaire.

Zur Einleitung seines Artikels gibt der Verfasser ein Übersicht von verschiedenen
Faktoren, welche die Neutralitätsregulierung bei Rindern beeinflussen.

Beim Studium normaler bioehemischer und pathologischer Prozesse wird auf die
Wichtigkeit der Grössenbestimmung von den verschiedenen î\'aktoren hingewiesen.
Will man die erhaltenen Werte interpretieren, so ist die Kenntnis von den Werten
normaler Tiere notwendig.

Darum werden die Resultate von Blutuntersuchungen bei einer grossen Anzahl
klinisch normaler Tiere Besprochen. Schliesslich wird an Hand eines Beispiels nach-
gegangen, inwieweit die Neutralitätsregulierung gestört werden kann.
Das Beispiel bezieht sich auf Hypomagnesämie und hypomagnesämische Tetanie
(„Weidetetanie"). Es erwies sich, dass Tiere ohne oder nur leichten klinischen
Erscheinungen eine labile Neutralitätsregulierung haben. Kühe mit Hypomagnesämie
und Krämpfen befanden sich im Zustand einder Stoffwechselacidose, bei einzelnen
Tieren wurde später ausserdem eine respiratorische .Acidose superponiert, möglicher-
weise durch Vorhandensein eines Lungenödems.

En la introducción del articulo se ha dado un compendio de los distintos factorcs
que tienen influencia sobre la regulación de la neutralidad en vacas.
Se llamaba la atención hacia la importancia de la determinación del valor de los
distintos factorcs en el estudiar de procesos bioquimicos y en procesos patológicos.
Si quieren interpretarsc los valorcs encontrados, es necesario conoccr estos valorcs
en animales normales.

Por eso se ban discutido los resultados del examen de sangre dc un gran numero
de vacas clinicamente normales. Finalmente se consideraban a base de un exemplo
cômo se puede perturbar la rcgulasión de la neutralidad.

El ejemplo se referia a hipomagnescmia y tetania hipomagnesémica. Rcsultaba
que animales bipomagnesémicos, que no presentaban sintomas clinicos o sólo tenîan
sintomas ligeros, tenîan una regulación de neutralidad lâbil. Las vacas con
hipomagnescmia y espasmos estaban en una situación de acidosis metabólica, en
algunos animales habia sobrepuesto en eso una acidosis respiratoria, posiblemente
por la presencia de edema pulmonar.

.A a 1 u n d, O. and Nielsen, K. : Determination of standard bicarbonate in blood.
Investigations on the acid-base metabolism in cattle and swine. Nord. Vet.Med. 12,
605, {I960).

■Astrup, P. : A simple electrometric technique for the determination of carbon
dioxide tension in blood and plasma, total content of carbon dioxide in plasma, and
bicarbonate in „separated" plasma at a fixed carbon dioxide tension (40 nun Hg).
Scand. J. Clin. Lab. Invest. 8, 3.3, (1956).
A s t r u p, P. and Schröder, S.; .Apparatus for anaerobic détermination of the
pH of blood at 38 degree centigrade. Scand. J. Clin. Lab. Invest. 8, 30, (1956).
Hendriks, H. J.: Enige biochemische aspecten van voedingstetanie. Proefschrift
Utrecht, 1962.

and a new method for its determination. }. Lab. Clin. Med., 9, 122, (1957).
Siggaard Andersen, O. : Sampling and storing of blood for determination

of acid-base status. Scand. ]. Clin. Lab. Invest. 12, 196, (1961).
Siggaard Andersen, O., Engel, K., J o r g c n s e n, K. and .Astrup, P. :
.A mecromethod for determination of pH, carbon dioxide tension, base excess and
standard bicarbonate in capillary blood. J. Scand. Lab. Clin. Med. 12, 172. (1960).
Yoshimura, H. : Effects of anticoagulants on the pH of the blood. J. Biochem.
(Tokyo) 22, 279, (1935).

Laboratory for Veterinary Biochemistry of the Veterinary
Vacuity; State University of Utrecht (The Netherlands).

Ill the course of a study to evahiate the possible influence of potassium
on magnesium metabolism, pH, pGOj, (HCOg") st and pH of urine have
been determined too.

By feeding 314 g of potassium as chloride dissolved in water to two cows
actual blood pH values fluctuated in one cow, but in general did not drop
below starting values.

In the other cow once a drop has been recorded. In the first case
(HCO3-) st dropped slightly, but not in the second case, pCOg remaining
practically constant in both cases as pH of urine.

After giving 371 g of potassium as chloride dissolved in water in both
cases actual blood pH was low. as were standard bicarbonate concentra-
tion and pCOg. Even after stopping administration of potassium chloride
in one case actual blood pH was low, as were standard bicarbonate con-
centration and urine pH. .Afterwards actual blood pH and (HCO3-) st
and PCO2 rose.

In general it can be said that administration of rather big amounts of
potassium in addition to hay caused a shift of the acid-base status into
the direction of partially compensated slight metabolic acidosis (see fig. 1
and 2).

For the methods of determining pll, pC02 and (HCOs-jst in cows blood
we refer to Hendriks (1962) and to the first paper of the author in
this issue.

It has been shown (sec Milne, 19.55) that potassium depletion or
excess has a far reaching influence on acid-base status of man and ani-
mals (e.g. dogs). It has been proved experimentally that after ingestion
of large amounts of e.g. potassiumchloride potassium ions enter the body
cells, chloride ions remaining in the excellular phase. At the same time
intercellular pH rises and actual blood pH drops as we found in cows.
The same effect is established by Harris et al. (1954) and Fuller
et al. (1954) in man and dogs.

Thatcher and Radike (1947), Scribner et al. (1954) and
Harris (1964) have made probable that this phenomenon likely protects
the animal against potassium intoxication. In this connection it has to be

1 Dr. H. J. Hendriks; member of the Scientific Staff of the State University of
Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.

mentioned that potassium bicarbonate is more toxic than potassium chlo-
ride administered intravenously and that electrocardiographic symptoms
of potassium intoxiaction have not been recorded when actual blood pH
was low. When blood pH was high the symptoms were apparent. Some-
times it was necessary to save the life of the animals to induce an acidosis
by forced breathing of a mixture of 30-45% carbon dioxide and 55-70%
oxygen.

In the experiments on the influence of the administration of pota.ssium
salts on acid-base status always a basic urine has been observed. B e r-
liner et al. (see Milne, 1955) hold the view that potassium and hy-
drogen ions have a common exchange mechanism. Increased exchange of
one ion will inevitably depress that of the other.

This applying to our experiments would mean that by higher excretion
of potassium, more H -ions would be added to the blood, in other words
the urine will be alcaline. Another theory is, that excretion of alcaline
urine is due to enhanced alcalinity of renal cells. Both theories are not in
agreement with our findings as we recorded production of acid urine.
It is not clear what is the reason of this discrepancy. Possibly the excretion
of H -ions due to metabolic acidosis has a bigger influence on the kidney
function than the need of removing K -ions.

The author gratefully acknowledges the constant interest op Prof. Dr. L.
S e ek 1 e s and Mr. R. K 1 a r e n b e e k for technical assistance.

Door het per os verstrekken aan twee koeien van vrij grote hoeveelheden kaliuin-
chloride, opgelost in water, daalde de actuele pH van het veneuze bloed, evenals cU\'
z.g. standaardbicarbonaatconcentratie. De partiële koolzuurspanning veranderde
nauwelijks.

De urine, die geproduceerd werd was soms zuur, dit in tegenstelling tot de urine van
honden na kaliumbelasting. Dc oorzaak van dit verschil is niet duidelijk maar
mogelijk heeft de noodzaak van excretie van H i-ionen bij metabolische acidose
een grotere invloed op de nierfunctie dan de noodzaak om K -ionen met de urine
uit het lichaam te verwijderen.

Oral administration of fairly large quantities of an aqueous solution of potassium
chloride to two cows resulted in a reduction of the actual pH of the venous blo<Kl
and a decrease in the so-called standard bicarbonate concentration. The partial
carbon dioxide tension remained virtually unchanged.

Unlike the urine of dogs following administration of potassium, urine of cows was
occasionally acid. The cause of this difference is obscure but the fact that H i -ions
have to be excreted in metabolic acidosis may possibly affect the function of the
kidney to a greater exent than docs the necessity of uninar>\' elimination of K I -ions
from the body.

Par suite de I\'administration per os d\'assez grandes quantités de chlorure de potas-
sium en solution aqueuse a deux vaches, le pH actuel du sang veincux, baissa, comme
la concentration de bicarbonate soi-disant standard. La tension particlle de Tacide
carbonique ne changea a peine.

L\'urine produite était parfois acide, à l\'encontrc de l\'urine de chiens après admini-
stration supplémentaire de potassium. La cause de cette différence n\'est pas claire,
mais il est possible que la nécessité d\'excrétion de ions-H f pendant l\'acidose
métabolique ait une plus grande influence sur la fonction rénale que la nécessité
d\'éliminer les ions-K du corps dans l\'urine.

Durch \\\'erabreichung per os von ziemlich grossen Mengen in Wasser aufgelöstem
Kaliumchlorid an zwei Kühen, sank das aktuelle pH des venösen Blutes, ebenso die
sogen. Standardbicarbonat-Konzentration. Die partielle Kohlensäurespannung unter-
lag nahezu keiner Veränderung.

Der Urin war manchmal sauer im Gegensatz zum Urin von Hunden nach Kalium-
belastung. Der Grund dieses Lmterschiedes ist nicht deutlich, möglicherweise ist der
Drang zur .Ausscheidung von H ( -ionen bei metabolischer Acidosis von grösserem
Einfluss auf die Nierenfunktion, als der Drang zur .Ausscheidung um K -ionen mit
dem l\'rin zu crtfernen.

Por la suministraciôn por via oral de cantidades bastante grandes de clorhidrato de
potasio, resueltas en agua, a dos vacas, bajaba el pH actual de la sangre venal, asl
como la llamada concentraciön cstandarte de bicarbonato. La tension parcial de
aeido carbönico no cambiaba apenas.

La orina que sc producia, era a veces âcida, csto en contrario con la orina de perros
después de earga con potasio. No es evidente la causa de esta diferencia, pero es
posible que tenga una influcncia mayor sobre la funeiön del rinôn la necesidad de
excretar iones-H • en acidosis metabôlica que la necesidad de eliminar del cuerpo
iones-K i con la orina.

tubular reabsorption of bicarbonate. Fed. Proc. 13, 49, (1954).
Harris, J. S., Young, W. G., and S e a 1 y, W. C. : Electrolyte metabolism and
cardiac arrhythonics during acute prolonged hypcrcapnia. Am J Med 16 595
(1964).

Hendriks, H. J.: De neutraliteitsregulering bij normale koeien en bij koeien,
lijdende aan hypomagnesemie en hypomagnescmische tetanic („kopziekte").
Tijdschr. Diergeneesk., 89, 487, (1964).
Milne, M. D. : Renal control of acid-base balance. I.ect. Sei. basis Med 5 404,
(1955, 1956).

Scribner, B. H., B o g a r d u s, G. M., F r e m o n t - S m i t h, K. and
Burn ell, J. M.: Potassium intoxication during and inunediately following respi-
ratory acidosis. ]. Clin. Invest. 33, .965, (1954).
Thatcher, J. S. and Radike, A. W. : Tolerance to potassium intoxication in
the albino rat. Am. J. Physiol. 151, 128, (1947).

Een koe bracht na 4\'/! maand draagtijd 7 kalveren ter wereld. Alle kalveren waren
gelijkelijk ontwikkeld. Van de 7 bleken 3 vrouwelijke intersexe te zijn en de andere
4 normale mannelijke foeten. Uit de ovaria van de moeder waren wegens anoestrus
de corpora lutea gedrukt en het dier werd met 1000 internationale eenheden
Gonadotropin behandeld.

Onderzoekingen over de waarde van oppervlak-
fedeeontaminafie door middel van kokend wafer
van met Salmonella besmette mesenteriale lymf-
klieren.\')

Studies about the value of surface decontamination by
means of boiling water of mesenterial lymphnodes in-
fected with Salmonella.

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid.
1. Inleiding en literatuur.
1.1 INLEIDING.

In voorgaande publikaties (Kampelmacher et al., 1961, 1963) werd
het voorkomen van Salmonella-kiemen in onder andere mesenteriale lymf-
klieren van 4101 normale slachtvarkens in Nederland beschreven. Hier-
voor werden stukjes van het mesenterium in verschillende slachthuizen zo
spoedig mogelijk na het slachten met steriele instrumenten genomen en in
plastic zakjes direct naar het Laboratorium voor Zoönosen gestuurd. Ieder
stukje bevatte 5 tot 6 lymfklierpakketjes, gelegen in de buurt van de ileo-
coecaalklep. Van 339 varkens werden alle mesenteriale lymfklieren onder-
zocht; hiervoor werd het gehele mesenterium opgezonden. De mon-
sters waren gemiddeld 3 tot 4 uur onderweg bij een temperatuur die,
gezien het feit dat het onderzoek zich over verschillende jaargetijden uit-
strekte, van 0° tot 20° C varieerde. Aangezien de monsters in de meeste
gevallen pas tegen de avond het laboratorium bereikten, werden zij ge-
durende de nacht bij 4° C bewaard. De volgende ochtend werden de lymf-
klieren uit het vet gesneden, met een steriele pincet 3 tot 4 seconden in
kokend water gedompeld en vervolgens in een Waringblender fijngemalen
en in ophopingsvloeistoffen bebroed.

De Vries (1962) acht het „zeer twijfelachtig of deze werkwijze af-
doende sterilisatie (in dit geval ware het beter van Salmo7iella-decont&-
minatie te spreken, aut.) van het oppervlak ten gevolge heeft". Ofschoon
voor het bovenbeschreven onderzoek door ons enkele controle-onderzoe-
kingen met betrekking tot de verblijfsduur van verschillende kunstmatig
besmette monsters in kokend water waren genomen, leek het ons gewenst
dit vraagstuk alsnog uitvoerig te onderzoeken, teneinde op deze wijze in
het algemeen een bijdrage tot de decontaminatie van weefselmateriaal te
leveren en in het bijzonder na te gaan of het in Nederland gevonden hoge
percentage Salmonella-besmettingen bij varkens aan een primaire besrnet-

1 Dr. E. H. Kampelmacher, hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen, Sterren-
bos 1, Utrecht.

2 Dr. P. A. M. Guinée, wetenschappelijk hoofdambtenaar in het Laboratorium
voor Zoönosen, Sterrenbos 1, Utrecht.

3 Mej. L. M. v. Noorle Jansen, laboratorium-assistente A in het Laboratorium
voor Zoönosen, Sterrenbos 1, Utrecht.

ting of aan een bezoedeling der oppervlakten in de slachthuizen moet wor-
den toegeschreven.

De keuze van materiaal viel op mesenteriale lymfklieren, aangezien de
kans op oppervlaktebesmetting van het mesenterium tijdens de monster-
name groter was dan bij orgaan- en vleesmonsters die of onmiddellijk na
slachten werden genomen of waarbij het oppervlak deugdelijk kon wor-
den gedecontamineerd (b.v. zwartbranden van vleesoppervlak). Boven-
dien beperkt de grootte van mesenteriale lymfklieren de methode van de-
contaminatie, omdat ons gebleken is, dat lymfklieren, afhankelijk van hun
grootte, na een verblijf van 20 tot 40 seconden in kokend water door en
door gaar zijn.

Het doel van het aanstonds te beschrijven onderzoek was na te gaan welke
waarde decontaminatie van kunstmatig besmette lymfklieren heeft bij ver-
schillende verblijftijden in kokend water (paragraaf 2). Uit de bij het
onderzoek verkregen resultaten rees de noodzaak de mate van besmetting
met Salmonella-kiemen van de oppervlakten van mesenteria en mesente-
riale lymfklieren in het slachthuis te bepalen (paragraaf 3).
.\'\\lvorens op de bij ons onderzoek toegepaste methoden en het gebruikte
materiaal nader in te gaan, is het gewenst een overzicht te geven van de
verschillende methoden van decontaminatie van lymfklieren, zoals deze
door verschillende onderzoekers werden toegepast.

Indien men de vrij uitgebreide literatuur met betrekking tot het onder-
zoek van lymfklieren en de daarbij toegepaste methodieken tracht te rang-
schikken, dan blijken deze in 3 groepen ingedeeld te kunnen worden, cn
wel directe behandeling van het oppervlak door een vlam, hetzij met of
zonder voorafgaande onderdompeling in alcohol, onderdompelen in ko-
kend water en in het geheel geen decontaminatie.

B u 11 i a u x, G a u m o n t en Morel (1951) beschrijven een onderzoek
van mesenteriale lymfklieren van 167 varkens, waarbij de klieren na ver-
wijderen van het omringende vet in een vlam afgeflambeerd werden.
Lebovetsky, Wieser en Deatherage (1953) dompelden de
klieren in alcohol 95% en hielden ze in de vlam van een brander tot de
alcohol verbrand was. Deze behandeling werd 2 maal herhaald. Het onder-
zoek betrof lymfklieren van 23 dieren. Seidel (1955) heeft lymfklieren
van 510 varkens met een pincet in de vlam van een watcrstraalbrander
afgeflambeerd. Daarna werd uit het inwendige van de klieren een stuk ter
grootte van een boon gesneden Cde klieren moeten wel groot zijn geweest,
aut.). Bovre (1957) heeft bij een onderzoek van ruim 400 varkens de
lymfklieren in een spiritusvlam grondig afgebrand.

William Smith (1959) verwijderde de klieren uit het omringende
vet, spoelde ze in stromend water af, dompelde ze daarna gedurende 20
seconden in alcohol, om ze vervolgens af te flamberen. Deze behandeling
werd éénmaal herhaald. Voor de lymfklieren van ieder dier — er werden
500 varkens onderzocht — werd een verse pot alcohol gebruikt. Alvorens
deze methode toe te passen werden onderzoekingen uitgevoerd met lymf-
klieren, die in verdunde Salmonella-cukuren waren gedompeld. Het bleek,
dat met de beschreven methode overleving van Salmonella-kiemen op de
oppervlakten voorkomen wordt. Voor zover ons bekend, is dit de enige

auteur, die, alvorens een bepaalde methode toe te passen, een voorstudie
beschrijft. Karbe (1961) heeft de oppervlakte van grote lymfklieren
door middel van een nagenoeg gloeiende spatel ontsmet en daarna een
stuk van de klier onder dit oppervlak uitgesneden. De kleinere lymfklieren
werden 2 maal in alcohol gedompeld en afgeflambeerd. Het onderzoek
betrof 150 varkens. Bij een onderzoek van 140 varkens in het slachthuis
te Genève heeft Valette (1961) de lymfklieren uit het vet geknipt en
ze daarna met steriele pincetten in de vlam van een bunsenbrander af-
geflambeerd. Daarna werd van de klieren een amandelgroot stuk voor
verder onderzoek uitgesneden. Scott (1939) heeft de te onderzoeken
lymfklieren 10 seconden in kokend water gehouden. Dc potten, waarin de
lymfklieren en de milt, die eveneens onderzocht werd, waren opgestuurd,
werden nagespoeld en het spoelsel werd op de aanwezigheid van Salmo-
ïïeWa-kiemen onderzocht. Uit het spoelsel van 50 potten, die elk lymfklieren
en milten van 10 varkens bevatten, werd 1 maal op deze wijze Salmonella
gekweekt. Bij het eigenlijke onderzoek bleek het mogelijk om uit 20 van
de 50 onderzochte orgaanmonsters Salmonella-kiemcn te isoleren.
McDonagh en Smith (1958) kwamen wat de oppervlakte-ontsmet-
ting betreft, tot geheel andere resultaten. Ook zij hielden de mesenteriale
lymfklieren 10 seconden in kokend water, maar spoelden ze, alvorens dit
te doen, eerst in selenietbouillon af. Bij 296 weefselstukken (ook andere
dan klieren) werd op deze wijze vastgesteld, dat de oppervlakte in 18%
en het inwendige slechts in 4% met Salmonella-kiemen was besmet. He-
laas wordt noch de wijze van bemonstering, noch de tijd die verl(;pen is
tussen monstername en onderzoek beschreven.

Een relatief grote groep onderzoekers beschrijft het Salmonella-onóery.oek
van lymfklieren zonder daarbij een oppervlakte-decontaminatie te vermel-
den (Special Report, 1947; K r a n e v e 1 d, E r b e r en M a n s j o e r,
1951; Report Salmonella Subcommittee, 1955; W i k o r en Van O y e,
1956; Linke, 1957; Nottingham en U r s e 1 m a n n, 1961; S t a e-
1 e n s, 1962). In een enkel geval wordt de methode van onderzoek te
summier beschreven om met zekerheid te kutmen zeggen, dat de auteurs
geen decontaminatie hebben toegepast, maar in de overige ge\\alleri blijkt
uit de beschrijving, dat men een dergelijke behandeling niet noodzakelijk
achtte. Ook Huisman (1950), die in het Laboratorium voor Zoönosen
mesenteriale lymfklieren van meer dan 1000 normale slacht varkens onder-
zocht, heeft decontaminatie niet noodzagelijk geacht, ofschoon hij in de
inleiding van zijn proefschrift het eerder genoemde verslag van Scott
en de door deze auteurs beschreven ontsmetting in kokend water uitvoerig
beschrijft.

Samenvattend kan gezegd worden, dat de onderzoekers, die aan een di-
recte decontaminatie in de vlam de voorkeiu- geven, voor het overgrote
deel slechts kleine aantallen klieren onderzochten. In de beide publikaties,
die ontsmetting gedurende 10 seconden in kokend water beschrijven,
worden tevens controleproeven met betrekking tot de werkelijke besmet-
tingsgraad van de oppervlakte vermeld. De verkregen resultaten zijn niet
met elkaar in overeenstemming, maar hierbij dient direct naar voren te
worden gebracht, dat de uitkomsten van dergelijke proeven afhankelijk
zullen zijn van de hygiëne in het slachthuis van herkomst, de werkwijze
bij de monsterneming, de bewaartijd en de bewaartemperatuur en niet in

de laatste plaats van de besmettingsgraad met Salmonela-k.ie.men van de
te bemonsteren varkenspopulatie.

De publikaties waarbij geen oppervlakte-decontaminatie wordt beschreven,
werden in dit opzicht opgenomen, ten einde aan te tonen, dat de nood-
zaak voor decontaminatie bij vele onderzoekers niet a priori vaststond.
De residtaten van hun onderzoek hebben in geen der gevallen tot de vraag
geleid, of oppervlaktebesmetting een belangrijke rol gespeeld zou kunnen
hebben.

2. Experimentele onderzoekingen over de oppervlakte-decontaminatie
door middel van kokend water van mesenteriale lymfklieren, die uit-
wendig met Salmonella-kiemen werden besmet.

Bij voorproeven met verschillende Salmonella-lypen, afkomstig van var-
kens, was gebleken, dat uit culturen na 2 seconden verblijf in water van
circa 75° G, geen kiemen meer konden worden gekweekt. Bij menging
van deze culturen met eiwithoudend materiaal (eiwit, klierextract, bloed-
serum) werden de kiemen bij 100° G binnen 2 seconden gedood.
Deze metingen werden verricht door middel van culturen in capillairen,
waarbij een onmiddellijke warmteoverdracht plaats heeft (D e d i é en
Schulze, 1957).

Voor de hoofdproef werden 2 maal per week 10 schellen uit een bepaald
slachthuis gehaald. Het verzamelen der schellen geschiedde direct na
slachten van het dier door een persoon, die niet bij het slachtproces be-
trokken was. Bij voorproeven was bij verzamelen van sclieilen uit de darm-
wasserij na afschellen namelijk gebleken, dat de schellen in hoge mate met
Enterobacteriaceae waren bezoedeld, hetgeen verder onderzoek ernstig be-
moeilijkte.

Direct na aankomst in het laboratorium werden van ieder scheil 5-6 klier-
pakketjes uit de buurt van de ileo-coecaalklep geknipt en verder op pre-
cies dezelfde wijze onderzocht, zoals dit bij het onderzoek der reeds eerder
genoemde 4101 varkens was geschied (verder te noemen „routine-onder-
zoek"). Daarna werden de schellen met 5 ml van een 24 uur oude S. typhi
murium cultuur, die respectievelijk tot 103, IQ^ en lO® kiemen per ml was
verdund, ingesmeerd. Dit gebeurde door de cultuur op de met rubber-
handschoenen bedekte handen te gieten en daarmede de schellen gedu-
rende 1-1J/2 minuut tc kneden. .\'\\lle verdunningen werden door middel
van kiemtellingen achteraf gecontroleerd. Indien het juiste kiemgetal niet
was bereikt, werd de gehele proef als niet gedaan beschouwd.
Indien men de schellen op een vierkante metalen plaat van ,30 x 30 cm2
uitspreidt, dan blijkt het oppervlak van de plaat overeen te komen met de
gemiddelde waarde van oppervlakten van me.seiUeria van varkens. Op deze
wijze laat zich berekenen, dat bij een besmetting met 5 ml van een ver-
dunning van lO\'"\', 104 en 10^ kiemen per ml, gemiddeld ongeveer respec-
tievelijk 300, 30 en 3 kiemen op 1 cm2 .scheil zullen komen, indien men
uitgaat van een volledige overdracht op het scheil.

Na besmetting verbleven de schellen respectievelijk 3, 6 en 10 uur bij een
constante temperatuur van 20° G. Na de bewaartijd werden alle overge-
bleven klieren uit het mesenterium geknipt en in een steriele petrischaal
bewaard. Voor het te verrichten onderzoek werden, indien aanwezig, los-

liggende klieren van ongeveer gelijke grootte gekozen. Indien de klieren
in één of meer aaneengesloten strengen lagen, werden hiervan stukjes ge-
knipt, in grootte overeenkomend met losliggende middelgrote klieren.
Voor iedere proef werden 2-3 klieren genomen, die in een draadmandje
respectievelijk 4, 6 en 8 seconden in kokend water werden gedompeld.
Bovendien werden ter controle een gelijk aantal klieren onverhit onder-
zocht. Van de overige klieren werd een „routine-onderzoek" gedaan, waar-
bij één partij wel en een andere niet in een Waringblender werd fijnge-
malen. De klieren werden in alle gevallen in twee ophopingsvloeistoffen, te
weten tetrathionaatbouillon volgens M u 11 e r-K a u f f m a n n (MK) en
selenietbriljantgroenbouillon volgens Stokes en Osborn (SB) bij 37°
C bebroed. Vanuit de ophopingsvloeistoffen werd na 24 en 72 uur op
briljantgroen-fenolrood-agarplaten (BG-platen) met een doorsnede van
14 cm uitgestreken. Samenvattend kan het onderzoek per scheil schema-
tisch als volgt worden weergegeven:

In het begin werd voor kunstmatige besmetting zoals gezegd een S. typhi
murium cultuur gebruikt, maar spoedig bleek, dat uit een groot aantal
(32 van de 175) schellen reeds bij controle vóór besmetting dit Salmo-
nella-type kon worden geïsoleerd. Daarom werd voor de aanstonds te ver-
melden proeven S. wassenaar gebruikt, een type, dat tot nu toe bij var-
kens in Nederland niet werd gevonden. De hitteresistentie van dit type
kwam overeen met die van de gebruikte S. typhi murium cultuur, terwijl
het O-antigecn (50) zeer snel met één druppel antiserum op een voor-
werpglas kon worden gecontroleerd. Bovendien werden de schellen van op
verschillende tijden aangevoerde varkens verzameld, nadat bij voorproeven
was gebleken, dat soms hele charges mesenteriale lymfklieren van één
partij varkens met hetzelfde Salmone\'la-type waren besmet.

In de tabellen 1, 2 en 3 worden de resultaten van de hoofdproef samen-
gevat. Hierbij zijn alleen de uitkomsten van klieren opgenomen, die vóór
besmetting met S. wassenaar vrij waren van besmetting met een ander
Salmonella-type of waarbij, ondanks een eventuele primaire besmetting,
met of zonder decontaminatie S. wassenaar werd gevonden. Hierdoor is te
verklaren, waarom in onderstaande tabellen niet in alle kolommen per
tabel een gelijk aantal onderzochte kliermonsters wordt vermeld.

Resultaten van het onderzoek van mesenteriale lymfklieren van schellen,
die met S. wassenaar circa 3 kiemen per cm^ waren besmet.

Resultaten van het onderzoek van mesenteriale lymfklieren van scheilen,
die met S. wassenaar circa 30 kiemen per cm^ waren besmet.

Resultaten van het onderzoek van mesenteriale lymfklieren van schellen,
die met S. wassenaar circa 300 kiemen per cm"^ waren besmet.

Aan de hand van de verkregen resultaten kunnen tnet betrekking tot de
verschillende besmettingen de volgende feiten worden geconstateerd:

a) bij een besmetting met S. wassenaar 3 kiemen per cm2 scheil is het
aantal S. wassenaar isolaties na verhitting der klieren in kokend water
zo gering, dat een invloed van de bewaartijd (3, 6 en 10 uurj er niet in
tot uitdrukking komt.

b) bij een besmetting met S. wassenaar 30 kiemen per cm- scheil is het
aantal S. wassenaar isolaties bij een bewaartijd van 6 uur het laagst.

c) bij een besmetting met S. wassenaar 300 kiemen per cm^ scheil stijgt het
aantal S. wassenaar isolaties min of meer regelmatig, indien de bewaar-
tijd toeneemt van 3 tot 10 uur.

Statistische toetsing der zojuist vermelde resultaten is achterwege gelaten,
maar zou ongetwijfeld bovenstaande conclusies hebben bevestigd. Voor
een verdere bewerking der gegevens was het gewenst de resultaten der ver-
schillende verblijftijden samen te nemen. Op deze wijze wordt met een ge-
middeld resultaat gerekend, waarin de 3 verblijftijden met ongeveer gelijke
aantallen waarnemingen zijn vertegenwoordigd. De verkregen conclusies
zijn praktisch bruikbaar, mits voldaan is aan de voorwaarde, dat de bij
het onderzoek der 4101 varkens voorgekomen verblijftijden op dezelfde
wijze verdeeld zijn geweest als bij de onderhavige e.xperimenten. Dit was
in grote lijnen wel het geval, ook al is een verblijftijd van 10 uur voor 1/3
der onderzochte klieren aan de zeer ruime kant. Hetzelfde geldt ook voor
de gekozen temperatuur, die eerder als maximum, dan als gemiddelde is
te beschouwen. Hierop zal aanstonds bij de algemene bespreking dei-
onderzoekingen nog worden teruggekomen. De zojuist vermelde samen-
gevatte resultaten zijn in tabel 4 te vinden.

Onderzoek van mesenteriale lymfklieren besmet met S. wassenaar na een
verblijftijd van 3, 6 en 10 uur. Samenvatting der resultaten van de

3 kiemen/cm\'2 30 kiemen/cin^ 300 kiemen/cm"
Aantal seconden scheil scheil scheil

Uit de gegevens, samengevat in tabel 4, kunnen na toetsing in 2x2-
tabellen de volgende conclusies worden getrokken, geldig voor elk der drie

l)csmettingsproeven. Eon effect werd significant geacht, indien de twee-
zijdige overschrijdingskans 0,05 of minder is.

a) Het in een blender fijnmalen der klieren bij het routine-onderzoek
heeft geen significant effect. (P = 0,09 voor 3 kiemen cm2 scheil,
P = 0,83 voor 30 kiemen/cm^^ scheil en P = 0,94 voor 300 kiemen/cm2
scheil).

b) Er is geen significant verschil tussen decontaminatie gedurende 6 se-
conden en decontaminatie gedurende 8 seconden. (P = 1,00 voor 3
kiemen cm2 scheil, P = 1,00 voor 30 kiemen/cm^ en P = 0,75 voor
300 kiemen/cm- scheil).

üp grond van deze conclusies kan tabel 4 verder worden gecomprimeerd
tot de volgende tabel.

Gegevens van tabel 4, waarbij de resultaten van verhitting na 6 en 8
seconden en de heide routine-onderzoekingen zijn samengevat.

Uit de gegevens van tabel 5 volgen verder op dezelfde wijze nog de vol-
gende conclusies, met één enkele uitzondering eveneens geldig voor elk
der drie besmettingsgraden:

a) het aantal S. wassenaar isolaties is bij decontaminatie gedurende 4 se-
conden significant hoger, dan bij decontaminatie gedurende 6 of 8
seconden. (P = 0,05 voor 3 kiemen/cm^ scheil, P = 0,05 voor 30
kiemen/cm^ scheil en P = 0,003 voor 300 kiemenycm^ scheil).

b) het aantal S. wasseteaar isolaties is bij het routine-onderzoek significant
hoger dan bij decotuanhnatie gedurende 4 seconden ( P = 0,29 voor
3 kiemen/cm^ scheil, P = 0,004 voor 30 kiemen cm^ scheil en P =
< 0,001 voor 300 kiemen/cm2 .scheil).

Zonder statistische toetsing kan worden vastgesteld, dat het aantal posi-
tieve reacties toeneemt met toenemende besmctting.sgraad.

2.3.4. Schattingen van de kans op een Salmonella-
isolatie van kunstmatig met verdunningen
van een 24 uur oude S. wassenaar cultuur
besmette mesenteriale lymfklieren.

Uitgaande van de gegevens van tabel 5 kan voor iedere besmettingsgraad
en voor iedere decontaminatie gedtirende een bepaalde tijd in kokend
water een betrouwbaarheidsinterval worden afgeleid voor de kans op een

isolatie van Salmonella-kiemen. Voor deze intervallen is hier een be-
trouwbaarheid van 95% gekozen. Uiteraard is ook van belang de kans op
isolatie bij lagere besmettingsgraad. Met het nodige voorbehoud kan voor
de schatting van deze kans gebruik worden gemaakt van het feit, dat het
percentage positieve uitslagen bij alle 3 behandelingen (4 seconden, 6 of
8 seconden en routine-onderzoek) ongeveer met een factor 2 afneemt, als
de besmettingsgraad met een factor 10 afneemt. Indien men ervan uit-
gaat, dat dit zich bij lagere besmettingen voortzet, dan laat zich door extra-
polatie ook de kans op een Salmonella-isoluüe bij een besmetting met 0,03
en 0,3 kiemen per cm2 scheil berekenen. Bij de lagere besmettingsgraden
heeft het aangeven van een betrouwbaarheidsinterval geen zin. Deze
schattingen zijn, samen met de berekende kans bij een besmetting met
3, 30 en 300 kiemen per cm^ scheil, in tabel 6 opgenomen.

Schattijigen (en 95% betrouwbaarheidsintervallen) van Sa\'monella-
isolaties van mesenteriale lymfklieren, die kunstmatig met verschillende
verdunningen van een S. wassenaar cultuur zijn besmet.

Uit tabel 6 blijkt duidelijk, dat het percentage „vals positieven"¹) sterk
toeneemt naarmate het aantal opgebrachte kiemen wordt verhoogd en de
decontaminatietijd wordt verkort. Bovendien valt het op, dat de percen-
tages bij het routine-onderzoek (3-4 seconden in kokend water) vooral
bij de hogere kiemcijfers aanzienlijk hoger zijn dan bij het experimentele
onderzoek. Op dit verschijnsel zal aanstonds bij de algemene discussie
worden teruggekomen.

Geprojecteerd op het eerder door ons verrichte onderzoek bij 4101 var-
kens, zou uit de tot nu toe verkregen resultaten kunnen worden afgeleid,
dat bij een besmetting van bijvoorbeeld 3 kiemen per cm- mesenterium,
hetgeen overeenkomt met een kunstmatige besmetting van 5.10-^ kiemen
per scheil, tussen de 10% en de 20% „vals positieven" zouden hebben
kunnen voorkomen, indien inderdaad alle klieren oppervlakkig met Sal-
monella-kiemen besmet waren geweest. Bovendien moet men er dan van
uitgaan, dat klieren in een slachthuis zo intensief besmet zijn (inwrijven
gedurende 1-1 J/a minuut van verdunde culturen), dat zij zo lang bewaard
worden als in onze experimentele opstelling is gebeurd en bij onze be-
rekening gemakshalve werd aangenomen (1/3 deel der klieren 10 uur be-

1 Onder „vals positieven" worden uitwendig besmette klieren verstaan, die ondanks
decontaminatie op hun oppervlak besmet blijven en een positieve Salmonella-
kweek opleveren, ofschoon zij primair inwendig niet besmet zijn. Onder „po-
sitieven" worden verstaan klieren die primair inwendig besmet zijn.

waard) en dat de bewaartemperatuur altijd met de relatief hoge waarde
van 20° G overeenkomt. Bij 30 kiemen per cm2 (5.10-1 kiemen per scheil 1
ligt het percentage „vals positieven" reeds tusens 26% en 38% en bij
300 kiemen per cm2 (5.10\'\' kiemen per scheil) zelfs tussen 53% en 67%.
Zijn niet alle klieren besmet, dan spreekt het vanzelf, dat deze percen-
tages „vals positieven" een evenredig minder aantal klieren betreffen en
meer aan betekenis verliezen, naarmate klieren op het oppervlak minder
besmet zijn.

a) hoe groot is het aantal met Salmonella-kiemen besmette mesenteria in
een slachthuis?

b) hoe groot is het aantal uitwendig met Salmonella-kiemen besmette
mesenteriale lymfklieren?

c) hoeveel Salmonella-kiemen bevinden zich gemiddeld op deze besmette
mesenteria. respectievelijk mesenteriale lymfklieren?

In de volgende paragrafen wordt getracht door middel van een kwanti-
tatieve en kwalitatieve benadering een antwoord op deze vragen te geven.

3. Onderzoekingen over het voorkomen van Salmonella-kiemen op de
oppervlakte van mesenteria en mesenteriale lymfklieren van normale
slachtvarkens.

.\\lvorens verschillende piaktijkproeven uit te voeren, was het noodzakelijk
door middel van voorproeven de waarde van de toe te passen methoden te
bepalen. Van de aanstonds te noemen onderzoekingen behoort proef 1 ge-
heel tot deze voorproeven, terwijl bij proef 2 en proef 3 slechts de resul-
taten der voorproeven worden genoemd.

Hierbij werd getracht na te gaan of, en zo ja in hoeverre, een klein aan-
tal kunstmatig op het oppervlak van mesenteriale lymfklieren aange-
brachte Salmonella-kiemen kan worden teruggekweekt. Hiertoe werden
agarplaten beënt met verdunningen van een S. wassenaar cultuur, zo dat
ongeveer respectievelijk 10, 50 en 100 kiemen per plaat aanwezig waren.
Op de aldus beënte voedingsbodems werden per proef 4-5 klieren gelegd,
die na sluiten van de petri.schalen (doorsnede 8,5 cm) enige tijd heen en
weer werden gerold, om op deze wijze een opper\\\'laktebcsmetting na te
bootsen.

Dc kliermonsters werden daarna respectievelijk 5, 15, 30, 60, 120, 180 en
210 minuten op de platen gelaten en vervolgens voor één deel in een buis
met ophopingsvloeistof volgens Muller (M) en voor een ander deel in
een buis met selenietbouillon (S) gebracht. De buizen werden goed ge-
rold, bleven daarna 30 minuten staan, werden nog eens gerold en ver-
volgens werden de ophopingsvloeistoffen afgegoten in een nieuwe buis en
gekweekt bij 37° C. Na 24 en 72 uur werd van de ophopingsvloeistof op
BG-platen uitgestreken. Om na te gaan hoeveel bacteriën op de voedings-
bodems waren achtergebleven, werden deze overnacht bij 37° C bebroed
en kon na telling van de kolonies naar schating worden aangenomen, dat
gemiddeld respectievelijk 3, 15 en 30 kiemen op het oppervlak der klieren
was terecht gekomen.

Hierbij werd met de zogenaamde agarworsten, beschreven door T e n
Gate (1962)¹) gewerkt en wel in een modificatie waarbij in plaats van
bouillonagar BG-agar en „violet-red-bile" (VRB-agar) werd gebruikt.
Bij een voorproef werd eerst nagegaan bij welke besmettingsgraad van het
oppervlak van schellen met de agarworsten nog in alle gevallen Salmo-
nella-kiemerx konden worden afgestempeld. Dit bleek bij een besmetting
van 30 kiemen en meer per cm2 het geval te zijn, onafhankelijk van de
bewaartijden van deze kunstmatig besmette schellen, die 4 uur bij 20° C,
respectievelijk 4 uur bij 20° C, gevolgd door 10 uur bij 4° G waren be-
waard. Bij een besmetdng met minder dan 30 kiemen per cm2 zijn de resul-
taten, afhankelijk van de aard (gladheid, vochtigheid) van het scheilopper-
vlak, zeer wisselvallig.

Nadat uit deze voorproeven gebleken was, dat met agarworsten relatief
kleine aantallen Salmonella-kiemen van een scheilopper\\ lak kunnen worden
afgestempeld, werd de eigenlijke proef ingezet. Hiervoor werden in 2
slachthuizen die een groot deel der positieve monsters bij het onderzoek
der 4101 varkens hadden geleverd, schellen met agarworsten afgestempeld
en wel op dat ogenblik na slachting, waarop destijds de mesenteriale lymf-
klieren waren verzameld. Per scheil werd 4 maal afgestempeld en wel op
de plaatsen, waaronder direct daarna de klieren zouden worden uitge-
sneden. Het afgestempelde oppervlak van 4 maal 7 cm2 komt geheel over-
een met het opper\\\'lak van het mesenteriummonster, dat bij het onderzoek
der 4101 varkens w^erd verzameld. Na het afstempelen werden door de-
zelfde personen, die ook destijds de kliermonsters had genomen, de klieren
uitgesneden en deze werden opnieuw met agarworsten afgestempeld. Dc
klieren werden daarna naar het laboratorium meegenomen en aldaar vol-
gens de eerder beschreven routinemethode onderzocht.

In de slachthal van een slachthuis werden door medewerkers \\ an dit labo-
ratorium uit schellen, die op de gebruikelijke wijze waren behandeld (na
openen van de buikholte uithalen van ingewanden en scheil door slachter,
contact met handen en schort van de slachter, deponeren in de zogenaam-
de darmbakken, die vaak met faeces zijn verontreinigd) mesenteriale
lymfklieren uitgeknipt en wel uit het laatste 3e deel. gelegen in de nabij-
heid van de ileo-coecaalklep. Dit mesenteriumdeel was bij voorgaande
onderzoekingen het sterkst met Sa\'monella-k\\emen besmet bevonden (me-
senteriumdeel VenVI (Kampelmacher et al., 1963). Een deel van
deze klieren (afwisselend deel V of deel VI) werd daarna binnen enkele
minuten in het laboratorium van het slachthuis op de volgende wijze
onderzocht.

Ongeveer 1/3 deel der klieren van het zojuist genoemde mesenteriumdeel
(V of VI) werd in een buis met 10 ml ophopingsvloeistof M geschud en
daarna een half uur in deze vloeistof bewaard. Vervolgens werden de
klieren nog eens geschud en werd daarna de ophopingsvloeistof in een
nieuwe buis overgegoten en bij 37° C bebroed. Na 24 en 72 uur werd

1 Mededelingen over onze waarnemingen met betrekking tot de waarde van agar-
worsten volgens Ten C a t e voor hygiënecontrole zullen binnenkort verschijnen.

hiervan op BG-platen uitgestreken. De afgespoelde klieren werden vervol-
gens gedurende ca. 4 seconden in een theeëi in kokend water gedecon-
tamineerd, in een Waringblender fijngemalen en eveneens in de opho-
pingsvloeistof M verder onderzocht. Het overige 2/3 deel der klieren werd
volgens het eerder genoemde „routine-onderzoek" behandeld (de klieren
werden met een pincet ca. 4 seconden in kokend water gehouden, in een
Waringblender fijngemalen en verder in de ophopingsvloeistoffen MK
en SB onderzocht). Het tweede deel van het mesenterium werd in plastic
zakjes naar het Laboratorium voor Zoönosen meegenomen en aldaar ge-
durende 4 uur bij een temperatuur van 20° C en \'s nachts in een koel-
kast bewaard. Dc volgende dag werd dit deel op volkomen gelijke wijze
onderzocht als het eerste deel in het laboratorium van het slachthuis. De
beide delen werden steeds gewisseld, dat wil zeggen, van één scheil werd
deel V in het slachthuis en deel VI in het laboratorium onderzocht, bij een
s\'olgend scheil deel VI in het slachthuis en deel V in het laboratorium,
enz. Op deze wijze werd geprobeerd de eventueel niet gelijkmatige be-
smetting der beide delen gelijk te verdelen.

In tabel 7 worden de resultaten vermeld met betrekking tot het terug-
kweken van Salmonella-Vicmen van het oppervlak van mesenteriale lymf-
klieren bij verschillende besmettingsgraden. Aangezien de tijd van be-
waring bij de lag\'c besmettingen geen rol bleek te spelen, werd de onder-
verdeling in bewaartijden niet verder aangehouden.

Resultateti vati terugkweken van Salmonella-kiemen van het oppervlak
van kunstmatig besmette mesenteriale lymfklieren.

Uit deze resultaten blijkt, dat bij een besmetting van klieren door een
plaat, waarop zich slechts ± 10 Salmonella-kiemen bevinden, toch nog in
55% der gevallen terugkweken van de Salmonella vanaf het klieroppcrvlak
mogelijk is. Bij 50 kiemen en meer stijgt dit percentage tot 88% en hoger.

In totaal werden in de in paragraaf 3.1 genoemde slachthuizen 165 schei-
len en klieren met agarworsten afgestempeld. In tabel 8 worden de resul-
taten van dit onderzoek weergegeven.

Resultaten van het onderzoek van klieroppervlakten van klieren van 34
met Salmonella-kiemen besmette schellen, direct na slachten en na

lö
20
21
22

Verklaring der tekens: A routine-onderzoek klieren in het slachthuis, respectievelijk R.I.V.

B onderzoek ophopingsvloeistoffcn waarin klieren waren gespoeld (oppervlakte-onderzoek)
C onderzoek van gespoelde klieren vermeld onder B, in het slachthuis respectievelijk R.I.V.

Bij dit onderzoek bleken 15% der onderzochte mesenteriale lymfklieren
met SalTnonella-kiemen besmet te zijn. Dit percentage positieve bevindin-
gen komt geheel overeen met percentages die bij diverse onderzoekingen
bij varkens in verschillende slachthuizen in Nederland in de laatste jaren
werden gevonden. Het percentage oppervlakkig besmette scheilen en klie-
ren daarentegen bedroeg respectievelijk 2,4% en 1,8%. Slechts in twee
gevallen werd hetzelfde Salmonella-type van scheil of klieren en bij het
routine-onderzoek uit de gemalen klieren geïsoleerd. In alle andere ge-
vallen werd de besmetting van het inwerïdige deel der klieren niet op het
oppervlak gevonden. Ook andersom werd de Salmonella-hesmetting van
het oppervlak niet uit het inwendige van de klier teruggekweekt.
Het totaal aantal kiemen op de agarworstschijven schommelde in één
slachthuis per 4 schijven (oppervlakte 28 cm2) tussen 10 en 30 kiemen op
BG- en tussen 50 en 300 kiemen op VBR-agar. In het andere slachthuis
waren deze cijfers aanzienlijk hoger en wel 50 tot 300 kiemen op BG- en
100 tot > 500 op VRB-agar. De kiemcijfers per cm^ waren op 4 Salmo-
tiella-posiüeve agarschijven van de scheilen op BG respectievelijk 10, 10,
2 en 2 en op VRB-agar respectievelijk 80, 50, 20 en 5 en op de 3 positieve
agarschijven van de klieren op BG, respectievelijk 10, 3 en 6 kiemen en op
VRB-agar respectievelijk 20, 25 en 5 kiemen.

Bij deze proef werden in totaal klieren van 236 scheilen in een slachthuis
onderzocht. Hiervan bleken 34 of 13,4% met Salmonella-kiemen besmet te
zijn. In tabel 9 wordt een overzicht ggeven van de resultaten van het
onderzoek der 34 positieve scheilen.

In tabel 10 tenslotte worden de resultaten van proef 3 samengevat weer-
gegeven.

Resultaten van het onderzoek van klieroppervlakten en klieren van 236
scheilen, direct na slachten en bewaring.

In het eerste deel van dit onderzoek werd getracht een inzicht te ver-
krijgen over de decontaminatie in kokend water van mesenteriale lymf-
klieren na een kunstmatig aangebrachte besmetting van het oppervlak
met Salmonella-kiemen. Hierbij bleek, dat, afhankelijk van besmettings-
graad en verblijfsduur in kokend water, deze vorm van decontaminatie
niet altijd het doden van alle Salmonella-kiemen tot gevolg heeft. Zo is
bij een besmetting met 300 kiemen per cm2 scheil (overeenkomend met

een besmetting van 5.105 kiemen per scheil) en een decontaminatietijd van
4 seconden in kokend water, te verwachten, dat tussen 27% en 44%
der kunstmatig besmette klieren na ophoping in de daarvoor geschikte
voedingsbodem een positief resultaat zal geven. Dat de schattingen bij het
„routine-onderzoek" nog hoger liggen dan bij het experimentele onder-
zoek, is eventueel daardoor te verklaren, dat bij het routine-onderzoek de
klieren met een pincet in het kokende water werden gehouden, terwijl bij
het experimentele onderzoek de klieren in een draadmandje in het ko-
kende water werden gedompeld. Bij een oppervlaktebesmetting zou het
mogelijk kunnen zijn, dat de decontaminatietijd gedurende 4 seconden te
kort is, om ook de plek onder de koude pincet voldoende te verhitten.
Deze theoretische overweging werd later door een vergelijkend onder-
zoek sterk ondersteund.

Bij de bovengenoemde experimentele onderzoekingen werd met betrekking
tot de hoogste percentages „vals positieven" van extreem ongunstige si-
tuaties uitgegaan. Dit betreft zowel de applicatie der kiemen (inwrijven
met de hand gedurende l-l\'/^ minuut, terwijl onder praktijkomstandig-
heden slechts aanraking met een besmet voorwerp of vastpakken met een
besmette hand waarschijnlijk is), de bij alle proeven aangehouden hoge
bewaarternperatuur van 20° C (dit zal alleen in de zomermaanden op
uitgesproken warme dagen het geval zijn geweest) en het hoge kunstmatig
aangebrachte kiemcijfer (het is ons gebleken dat het aantal Salmonella-
kiemen in de faeces van normale varkens zo gering is, dat directe kweek op
BG-platen slechts zelden een positief resultaat geeft). Bovendien gelden de
bovengenoemde percentages „vals positieven" alleen dan, indien men er
van uitgaat, dat alle klieren op het oppervlak met Salmonella-ki&men zijn
besmet. Ten einde een vergelijking met de reeële toestand mogelijk te
maken, was het noodzakelijk ecn inzicht te verkrijgen over het werkelijke
aantal besmette schellen, respectievelijk klieren en het aantal op het opper-
vlak aanwezige Salrnonella-kKmen.

Bij twee verschillende proefopstellingen in 3 slachthuizen (paragraaf 3,
proef 2 en 3) bleek het percentage van de op de oppervlakte met Salmo-
nella-kiemen besmette mesenteria, respectievelijk mesenteriale lymfklieren,
om de 2% te liggen, terwijl het percentage positieve klieren na „routine-
onderzoek" (decontaminatie in kokend water en fijumalen) van 165 en 236
scheilen respectievelijk 15% en 14,4% bedroeg. Laatstgenoemde percen-
tages stemmen geheel overeen met de bevindingen, zoals deze gedurende
de afgelopen jaren in verschilende slachthuizen in Nederland bij het onder-
zoek van mesenteriale lymfklieren werden gevonden. Verder bleek het per-
centage van op de oppervlakte besmette klieren te verdubbelen, indien de
klieren naar het Laboratorium voor Zoöno.scn werden gebracht en gedu-
rende enkele uren bij 20° G en overnacht in de koelkast werden bewaard.
Bij ons onderzoek (paragraaf 3.2, proef 3) nam dit percentage van 2,1%
in het slachthuis enkele minuten na openen van de buikholte tot 4,6%
na de zojuist beschreven bewaring toe. Dit zou te verklaren zijn door „uit-
groeien" van kiemen van primair inwendig besmette klieren naar het
oppervlak. Terwijl in tabel 9 in de rubriek „laboratorium slachthuis"
slechts 2 maal hetzelfde Salmonella-type op de oppervlakte en daarna in
de fijngemalen klier werd gevonden, is dit in de rubriek „laboratorium
R.I.V." reeds 6 maal het geval. Indien rnen van „uitgroeien" van kie-

men van het mwendige naar het oppervlak uitgaat, zal men ook „in-
groeien" van een besmet opper\\\'lak naar het niet besmette inwendige van
een klier moeten aannemen. In zulke gevallen zou men óf verschillende
typen op het oppervlak en in het inwendige der klier moeten vinden, óf
dezelfde kiem en nog een ander type. Deze combinaties werden bij onze
onderzoekingen van 4101 scheilen nimmer waargenomen.
Wat de besmettingsgraad betreft, werden in het slachthuis bij een Salmo-
ne/Za-besmetting van het scheiloppervlak 2 tot 10 kiemen per 28 cm- ge-
vonden met behulp van agarschijven.. Indien men scheilen kunstmatig be-
smet, dan blijkt een overeenkomend aantal kiemen (2-10) op 4 agar-
schijven (28 cm^) te groeien bij een besmetting van 5.10\'^ Salmone.la-
kiemen per scheil. Hieruit volgt, dat in de praktijk van de monsterneming
in het slachthuis met een besmetting van .5.10^ kiemen per scheil kan
worden gerekend.

Bij de bovenstaande overwegingen mag niet uit het oog worden verloren,
dat de methoden van onderzoek van oppervlaktebesmettingen en besmet-
tingsgraad van scheilen en klieren bij lage waarden slechts voor een ge-
deelte betrouwbaar zijn. Zo blijkt uit tabel 7, dat bij een besmetting van
3 kiemen per kliermonster slechts in 55% der gevallen de kiemen door
middel van ophopingskweek kunnen worden teruggevonden. Het is niet
uitgesloten, dat klieren met een lage oppervlaktebesmetting en daarmede
een negatief kweekresultaat ook bij het onderzoek der 4101 varkens zijn
voorgekomen. Deze klieren zijn dan zowel aldaar als ook bij dit onder-
zoek als Salmonella-negziüef geteld. Men zou zulke klieren in tegenstelling
tot het begrip „vals positief" „vals negatief" moeten noemen. Het is dui-
delijk, dat deze laatstgenoemde bij onze overwegingen over het voor-
komen van „vals positieven" geen rol spelen.

Anders is dit bij de methode van het afstempelen met agarvvorsten van de
oppervlakte van scheilen en klieren. Hierbij zijn beneden een besmetting
met 30 kiemen per cm^ niet altijd de kiemen op de agarschijfjes terug te
vinden. Het is daarom niet onmogelijk, dat in de slachthuizen meer dan
de door ons gevonden 2% besmette scheilen, respectievelijk klieren voor-
komen. Indien men voor een ogenblik aanneemt, dat zelfs alle scheilen
met minder dan 30 kiemen per cm- zijn besmet en dat in geen enkel ge-
val met de agarschijfjes zulke besmettingen worden ontdekt, dan kan uit
tabel 6 worden opgemaakt, dat bij het routine-onderzoek en de bij het
experimentele onderzoek gekozen ongunstige situaties ongeveer 20% „vals
positieven" zouden zijn opgetreden. Dit zou betekenen, dat in plaats van
15% slechts 12% der mesenteriale lymfklieren van varkens in Nederland
primair met Salmonella-kiemen zijn besmet.

Indien men de werkelijke toestand op een andere wijze wil benaderen en
van de in het laboratorium R.I.V. gevonden oppervlaktebesmetting der
klieren (4,6%) uitgaat, dan komt men tot de volgende berekening. Bij een
besmetting van 5% (in plaats van 4,6% wordt voor een gemakkelijke be-
rekening 5% genomen) van de oppervlakte der klieren bij het onderzoek
der 4101 varkens, zouden de mesenteriale lymfklieren van 205 varkens
met Salmonella-kiemen besmet zijn geweest. Gaat men hierbij van de bij
het experimentele onderzoek gekozen irreëel hoge besmettingsgraad van
300 kiemen per cm2 scheil uit, dan blijkt uit tabel 6, dat bij het routine-
onderzoek 60% dezer klieren ondanks decontaminatie in kokend water een

oppcrvlaktebesmetting zouden hebben behouden. Van de 15% der be-
smette klieren, namelijk 615 van 4101, zouden dan 60% van 205, te weten
120 dienen te worden afgetrokken, als zijnde „vals positief". In plaats van
615 (15%) zouden dan in werkelijkheid slechts 495 (12%) der klieren
primair besmet zijn geweest.

De conclusie lijkt dus gewettigd, dat bij het onderzoek van mesenteriale
lymfklieren, die gedurende 4 seconden in kokend water worden gedecon-
tamincerd, „vals positieve" kunnen voorkomen. Onder zeer ongunstige
omstandigheden, zoals deze zich bij de onderzoekingen der 4101 varkens
overigens nimmer voordeden, kan dit zelfs 20% der gevonden positieve
monsters bedragen. Voor de werkelijke situatie heeft zelfs dit extreem
hoog gekozen percentage „vals positieve" bijzonder weinig betekenis, aan-
gezien een besmettingsgraad van 12% in plaats van 15% de conclusies, die
op grond van deze resultaten dienen te worden getrokken, in geen enkel
opzicht beïnvloedt. Noch de causale bestrijding van S alm one II a-hcsmet-
tingen, noch de eis voor een maximale hygiëne in slachthuizen, die dage-
lijks met besmette varkens, hetzij 12%, hetzij 15% te maken hebben,
wordt door dit verschil beïnvloed.

Overigens is bij de bovenstaande onderzoekingen duidelijk gebleken, dat
belangrijker nog dan de wijze van decontaminatie, de wijze van monster-
neming is. Indien men hierbij zo steriel mogelijk onder de gegeven om-
standigheden werkt, zal de oppervlakte-contaminatie van weefselstukken
minimaal zijn. Hiermede laat zich waarschijnlijk ook verklaren waarom
een zo groot aantal onderzoekers helemaal geen decontaminatie van het
oppcr\\ lak nodig heeft geacht.

Naar aanleiding van cen onderzoek naar het voorkomen van Salmonella-kicmcn bij
normale slachtvarkens, waarbij onder meer mesenteriale lymfklieren gedurende 3-4
seconden in kokend water werden gcdccontaminccrd, rees de vraag of deze deconta-
minatie voldoende zekerheid geeft om aan te nemen, dat bij klieren Salmonella-iLiemcn
worden gekweekt, een primaire inwendige besmetting bestaat en niet een bcdoczeling
van het oppervlak.

Hiertoe v/erden mesenteriale lymfklieren kunstmatig besmet rnct verdunde Salmonella-
culturen van 5.10\'\', 5.10\', respectievelijk 5.10^\' kiemen per scheil. Vervolgens werden
deze klieren na een bewaartijd van 3, 6 of 10 uur bij 20° C gedurende 4, 6 of 8
seconden in kokend water gedompeld. Uit de statistisch bewerkte resultaten kan de
conclusie worden getrokken, dat bij een hoge mate van oppcrvlaktebesmetting en
een korte decontaminatietijd „vals positieve" tot meer dan 50% kunnen optreden
(tabel 6). Onder het begrip „vals positief" worden uitwendige besmette klieren
verstaan, die ondanks decontaminatie op hun oppervlak besmet blijven cn een
positieve Salmonella-kweek opleveren.

Op grond van deze gegevens rees dc noodzaak na te gaan in hoeveel mesenteria,
respectievelijk mesenteriale lymfklieren in verschillende slachthuizen in Nederland
met Salmonella-kiemen zijn besmet en hoeveel Salmonella-kiemen hierbij op het
oppervlak worden gevonden. Bij kwalitatieve onderzoekingen die op twee verschil-
lende wijzen werden uitgevoerd, bleek, dat direct na slachting bij één onderzoek
1,8% en bij het andere onderzoek 2,1% der klieren uitwendig besmet was. In het
laatstgenoemde geval nam dit percentage na 4 uur bewaren bij 20° C toe tot 4,6%.
Uit de kwantitatieve onderzoekingen bleek, dat het aantal Salmonella-kiemen beneden
de hoeveelheid blijft, die door cen kunstmatige besmetting van 10® kiemen per scheil
tot stand komt.

Uitgaande van cxtreeem ongunstige situaties laat zich berekenen, dat ten hoogste 20%
van lymfklieren, die met Salmonella-kiemen besmet werden bevonden, niet primair
inwendig besmet zijn, maar ten gevolge van een onvoldoende oppcrvla\'-\'.\'-dccoijtami-
natie een positief resultaat geven. Hieruit volgt, dat bij een eerder verricht ond( rzoek
van 4101 varkens niet 15%, maar eventueel slechts 12% der mesenteriale lymfklieren
primair besmet geweest zouden zijn.

In werkelijkheid zullen de verschillen nog veel kleiner zijn, aangezien in dc praktijk de
omstandigheden met betrekking tot temperatuur, bewaartijd en initiaal contaminatie
veel gunstiger zijn. Veel belangrijker dan decontaminatie als zodanig is het zo -rel
en steriel mogelijk verzamelen der monsters in het slachthuis.

Studies on the incidence of Salmonella organisms in normal fattening pigs, which,
among other things, included the decontamination of mesenteric lymph nodes in
boiling water for from three to four seconds, raised the question of whether this
decontamination warrants the assumption that primary internal infection rather than
contamination of the surface has occurred in those lymph nodes from which Salmonella
organisms are isolated

Mesenteric lymph nodes therefore were experimentally infected with diluted Sal-
monella cultures of 5.10^, 5.10^ and 5.10^ organisms per mesentery respectively. These
glands then were stored for three, six or ten hours at 20° C. and subsequently
iirmiersed in boiling water for four, six or eight seconds. It can be concluded from
the statistically treated data that „false-positive" lymph nodes may occur in as
much as over fifty per cent of the cases in the event of marked surface-infection and
a short period of decontamination (Table 6). The term „false-positive" refers to
those externally infected lymph nodes, the surfaces of which continue to be infected
despite decontaminaton and from which Salmonella organisms are isolated, despite
the fact that the lymph nodes are internally free from Salmonella.
These findings suggested the necessity of determining the extent to which the
mesentery or mesenteric lymph nodes are infected with Salmonella organisms in
various slaughter-houses in the Netherlands and the number of Salmonella organisms
occurring on the surface. Qualitative studies in which two different methods were
used, showed that 1.8 per cent of the lymph nodes were infected immediately after
slaughter in one investigation and 2.1 per cent in the other. In the latter case,
this proportion increased to 4.6 per cent following four hours of storage at 20° C.
Quantitative studies showed that the number of Salmonella organisms is less than
that resulting from experimental infection with 10^ organisms per mesentery.
Starting from extremely adverse conditions, it can be calculated that not more
than twenty per cent of the lymph nodes found to be infected with Salmonella
organisms do not show any evidence of primary internal infection but produce
positive results owing to inedequate decontamination of the surface. It follows
that in a previous study of 4,101 pigs not fifteen per cent but possibly only twelve
■per cent of the mesenteric lymph nodes may have been primarily infected.

Après des recherches sur la présence de germes de Salmonelles chez des porcs de
boucherie normaux, dont on avait c.a. décontaminé les ganglions lymphatiques
mésentériques pendant 3-4 secondes dans de l\'eau bouillante, la question s\'est posée
de savoir si cette décontamination donne suffisamment de certitude pour pouvoir
être sûr que chaque fois qu\'on a isolé des germes de Salmonella de ganglions, il
existe en effet une contamination interne primaire et qu\'il ne s\'agit pas d\'une
eontimination de surface.

A cet effet on a contaminé artificiellement des ganglions lymphatiques mésentériques
avec une culture diluée de Salmonelles 5.10^, 5.10^, respectivement 5.10° de germes
par mésentère. Après avoir conservé ces glandes pendant 3, 6 ou 10 heures à 20°,

on les a plongé dans de l\'eau bouillante pendant 4, 6 ou 8 secondes. Le calcul
statistique des données permis de conclure qu\'une forte contamination de surface
et une courte durée de décontamination donnent des résultats faussement positifs,
pouvant même dépasser 50% (tableau 6). On entend par „faussement positif":
des glandes à contamination externe qui gardent la contomination, malgré une
décontamination dc la surface et qui donnent une culture positive dc Salmonelles,
tandis qu\'elles sont négative à l\'intérieur.

Ceci a soulevé la question: combien de mésentères, respectivement de ganglions
lymphatiques mésentériques, ont été ccontaminés de germes de Salmonelles dans les
différents abattoirs néerlandais et combien de germes de Salmonelles ont alors été
trouvés à la surface.

Des examens qualitatifs, effectués de deux façons différentes, ont montré, que le
pourcentage de glandes contaminées immédiatement après l\'abattage fut 1.8 au
premier examen, tandis qu\'un autre examen donna un pourcentage de 2.1 Pour ce
dernier examen le pourcentage augmenta jusqu\'à 4.6% après conservation à une
température de 20° pendant 4 heures. Les examens quantitatifs ont démontré que le
nombre de germes de Salmonelles reste inférieur au nombre qui se développe après
une contamination artificielle de lO\'\' de germes par mésentère. Partant de la situation
la plus défavorable il est donc possible de calculer que 20% — tout au plus —
des ganglions lymphatiques qu\' on a trouvé être contaminés de Salmonelles, ne
donnent pas de résultat positif à cause d\'une contamination primaire interne, mais,
que le résultat est positif par suite d\'une décontamination externe insuffisante. Il en
résulte que les recherches antérieures, effectuées sur 4101 porcs, ne donneraient
qu\'une contamination primaire éventuelle des ganglions mésentériques dc 12% au
lieu de 15%.

.Anlässlich einer Untersuchung nach dem Vorkommen von .9a/monf//fl-baktcrien bei
normalen Schlachtschweinen, wobei u.a. mesenteriale Lymphknoten wahrend 3-4
Sekunden in kochendem Wasser dekontaminiert wurden, frug man sich ab, ob diese
Dekontamination genügend Sicherheit bietet, um anzunehmen, daß bei Knoten,
wobei 6\'ö/moH«//«-bakterien gezüchtet werden, primär eine innere Infektion besteht
und nicht eine Kontamination der Oberbrfläche.

Zu diesem Zweck wurden mesenteriale Lymphknoten künstlich mit verdünnten
Salmonella-kuhuTcn von 5.10\'\'\', 5.10"\' resp. 5.10-\'\' Keimen per Mesenterium verseucht.
Sodann wurden diese Knoten nach einer .Aufbewahrung von 3, 6 oder 10 Stunden
bei 20° C Während 4, 6 oder 8 Sekunden in Kochendes Wasser getaucht. .Aus den
statistisch bcaibeiten Resultaten kann der Schlusz gezogen werden, dass bei einer
hohen Oberflächenverseuchung und einer kurzen Dekontaminationszeit mehr als 50%
„falsche Positive" auftraten (Tabelle 6). Unter „falschen Positiven" werden äußer-
lich kontaminierte Knoten verstanden, die trotz Dekontamination auf ihrer Oberfläche
verseucht bleiben und eine positieve Salmonella-züchtung ergeben, auch wenn die
Lymphknoten im Innern nicht mit Salmonella-kcimcn infiziert sind.
.Auf Grund dieser Resultate schien es nötig festzustellen, in welchem Grade Mesen-
teria, bezw. mesenteriale Lymphknoten in verschiedenen Schlachthäusern in den
Niederlanden verseucht sind und wieviel Salmonella-haktericn hierbei auf der Ober-
fläche gefunden werden. Bei qualitativen Untersuchungen die auf zweierlei Weise
ausgeführt wurden, erwies sich, daß direkt nach dem Schlachten bei einer Unter-
suchung 1.8% und bei einer anderen Untersuchung 2.1% der Knoten oberflächlich
kontaminiert waren. Im letzteren Fall nahm dieser Prozentsatz nach vierstündiger
.Aufbewahrung bei 20° C bis zu 4,6% zu.

Bei den quantitativen Untersuchungen stellte man fest, daß die Anzahl Salmonella-
baktericn geringer ist als die künstliche mit lO\'\' Bakterien angebrachte Kontamination.
Ausgehend von den ungünstigsten Situationen lässt sich errechnen, dass höchstens
20% der Lymphknoten, die mit Sabnonella-haktenen infiziert befunden werden,

primär nicht innerhch infiziert sind, doch wegen ungenügender Oberflächendckon-
tamination ein positives Resultat ergeben. Hieraus folgt, daß bei einer eher ver-
richteten Untersuchung von 4101 Schweinen nicht 15%, sondern evtl. nur 12%
der mesenterialen Lymphknoten primär verseucht waren. In Wirklichkeit wird der
Unterscheid noch viel kleiner sein, weil in der Praxis die Kontamination mit Bezug
auf Temperatur, Bewahrungszeit und Intitial-kontamination viel günstiger sind.
Wichtiger als die Dekontamination überhaupt ist es das Untersuchungsmaterial im
Schlachthof so schnell und so steril möglich nach der Schlachtung zu entnehmen.

propósito de un examen sobre la presencia de f^érmencs-Salmonella en cerdos
para matar reguläres, en que se decontaminaban entre otros los ganglios linfaticos
mesenteriales durante 3-4 segundos en agua hirviente, surgiâ la pregunta si esta
decontaminación da bastante seguridad para aceptar que en ganglios en que se
cultivan germents-Salmonella, hay una infección primeramcnte interna y no una
contaminación de la superficie.

Por esto se contaminaban ganglios linfaticos mesenteriales artificialmente con culturas
de Salmonella diluidas de 5.10-\'\', 5.10\'\', respectivamcnte 5.10® gcrmenes por mesen-
terio. Pués se zabullian estos ganglios después de un periodo de guardar dc 3, 6 o 10
horas en 20° C en agua hirviente durante 4, 6 o 8 segundos. De los datos cxaminados
estadisticamente se puede concluir, que pueden manifestarsc „falsamentc positivos"
hasta mâs de 50% en un grado alto de contaminación de la superficie y un
periodo de decontaminación breve (tabla 6). Por „falsamentc positivos" se entienden
ganglios contaminados externamente, que quedan contaminados sobre su superficie
no obstante decontaminación y dan una cultura de Salmonella positiva.
A base de estos datos surgia la necesidad de examinar en qué grado estân contami-
nados mesenterio, respectivamcnte ganglios linfaticos mesenteriales con génnenes-
Salmonella en diversos mataderos cn Holanda y cuântas gcrmcnea-Salmonella se
encuentran en esto en la superficie. En examencs qualitativos que se hacian en dos
maneras distintas rcsultaba que estaba contaminado directamentc después de la
matanza 1,8% en un examen y en el otro examen 2,1% dc los ganglios. En el caso
ûltimamente mencionado aumentaba este porcentaja hasta 4,6% desqucs de guardar
en 20° C. durante 4 horas. Dc examencs cjuantitativos rcsultaba que cl numéro de
gcrmcncs-Salmonella queda bajo la quantidad que se produce por una contiminación
artificial de lO\'"" génnencs por mesenterio.

Partiendo de situaciones extrcmamente dcsfavorables se puede calcular que a lo
mâs 20% de los ganglios linfâticos que se encontraban contaminados con gérmenes-
Salmonella, no estân contaminados primcramcntc internamente, sino dan un rcsul-
tado positivo a sausa de una decontaminación de la superficie insuficiente. De esto
sigue que en un examen de 4101 cerdos hecho antes no hubiera sido contaminado
primeramente 15%, sino cventualmente cólo 12% de los ganglios linfâticos.

Bovre, K. : Latent salmonellainfeksjon hos slaktcdyr i Norge; Nord. VetMed., 9,
855, (1957).

B u 11 i a u X, R., G a u m o n t, R. ct Morel, P. : Salmonella dans les ganglions

mésentériques de porcs; Ann. Inst. Pasteur, 81, 236, (1951).
Dédié, K. und Schulze, D.: Die Hitzeresistenz von Listeria monocytogenes

in Milch. Berl. Münch, tier. Wschr. 70, 231, (1957).
K a m p e 1 m a c h c r, E. H., Guinée, P. A. M., H o f s t r a, K. en v. Keulen,

A.: Studies on Salmonella in slaughter-houses; Zhl. VetMed., 8, 1025, (1961).
K a m p e 1 m a c h e r, E. H., Guinée, P. A. M., H o f s t r a, K. en v. Keulen,
A.: Further studies on Salmonella in slaughter-houses and in normal slaughter-
pigs; Zbl. VetMed., 10, 1, (1963).
K a r b e, E. : Untersuchungen über den Keimgehalt von Eingewand Lymphknoten
gesunder Schlachtschweinen; Diss. Glessen, (1961).

K r a n e V e 1 d, F. C., E r b c r, M, and M a n s j o r r, Mob.: Healthy pigs as Sal-
monella carriers in Java: aerobic bacterial flora of their mesenteric lymph nodes;
Docum. neerl. indones. Morb. trop. 3, 343, (1951).

L e p o V e t s k y, B. C., Weiser, H. H. and D e a t h e r a g c, F. E. : A microbiol.
study of lymph nodes, bone marrow and tnusclc tissue obtained from slaughter
cattle; Appt. Microbiol. 1, 57, (1963).

Linke, H.: Uber das Vorkommen von Salmonellen in den Mesentcriallymphknotcn
gesund gcschlaehtcrer Pferde; Arch. Lebensmitt.-Hyg. 8, 244, (1957).

M c D o n ag h, V. P. en Smith, H. G.: The significance of the abattoir and Sal-
monella infections in Breedford ; /. Hyg. 56, 271, (1958).

Medical Research Council, Special report No. 260: The bacteriology of
spray-dried egg with particular reference to food ])oisoning (1947).

Nottingham, P. M. and U r s c 1 m a n n, J.: Salmonellainfcctions in calves
and other animals; ]. Agric, 4, (1961).

Report by the Salmonella Subcommittee of the Public Health Laboratory Service:
Salmonella in carcas.5 meat for human consumption; Mth. Bull. Minist. H th. Lab.
Serv. 14, 132, (1955).

Scott, W. M.: Discussion on Salmonella infections; Prov. roy. Soc. Med. 33, 367,
(1939-1940).

Seidel, S.: Uber das Vorkommen von Salmonellabaktcrricn in Gallenblase und
Mesentcriallymphknotcn der Schweinen; Diss. Berlin, (1955).

S t a c l c n s, M. : Flet vooikomcn van Salmoncllae in de mesenteriale lymfklicren
van varkens, (1962).

Valette, H. : Recherches des Salmonella dans les eaux usees et chez les porcs
cliniquement sains à Genève; Diss. Genève, (1961).

D c V r i e s, J. : De waardc van het bacteriologisch onderzoek bij het beoordclcn
van slachtdicren, die met Salmonellabacteriën zijn besmet; Tijdschr. Diergeneesk.,
87, 1345, (1962).

W k o r, T. et Van Oy e, E. : Importance des animaux de boucherie comme
propagoteurs de Salmonelloses humaines à Stanleyville; Ann. Soc. belge Med.trop.,
35, (1955).

William Smith, H.; The isolation of Salmoncllae from the mesenteric lymph
nodes and faeces of pigs, cattlc, .sheep, dogs and cats and from other organs of
poultry; J. Hyg. 57, 266, (1959).

Uit cen onderzoek in Frankrijk, door S i g n o r e t verricht, komen twee punten
duidelijk naar voren.

In de eerste plaats dat 60% van dc jonge zeugen en 75% van de oudere zeugen op
het moment van de bronst dc onbcwceglijkhcidsreflex vertoont. Op dit ogenblik heeft
dc kunstmatige inseminatie maximale kans om te slagen (60—70% bevruchtings-
resultaten).

In dc tweede plaats werd aangetoond dat verschillende dieren, hoewel bronstig,
niet deze onbcwecglijkheidsrcactie vertoonden, wanneer geen beer aanwezig was.
De geur en de gcluid( i van het mannelijk dier zullen blijkbaar noodzakelijk zijn.
Voor deze dieren kan men gebruik maken van de kennis van andere bronstverschijn-
selen, zoals opwinding, gegrom, gestoot van andere dieren, zwelling van dc vulva,
maar al deze gegevens geven geen goede schatting van het meest gewenste moment
van de inseminatie en de resultaten van de bevruchting zullen, wanneer men deze
kentekenen gebruikt, minder goed zijn dan die van de onbeweeglijkheidsreflex.

Onderzoek naar het voorkomen van anfilichamen
in kippensera tegen het type Connecticut van
het Infeetieuze Bronchitisvirus in Nederlands I

Study about the occurrence of antibodies against the
Connecticut-type of the I.B.-virus in chicken-sera in
the Netherlands.

Nadat in 1956 door B ij 1 i n g a voor het eerst in Nederland het voor-
komen van infeetieuze bronchitis kon worden aangetoond, werd in de
daarop volgende jaren preventief geënt met een entstof van het Massa-
chusetts virustype.

Verschillende Amerikaanse publikaties over het optreden van stamver-
schillen bij het infeetieuze bronchitis (IB)-virus aan de ene kant en ten
dele onbevredigende resultaten van de vaccinaties tegen IB in Nederland,
aan de andere kant, hebben aanleiding gegeven om sera afkomstig \\-an
enkele inheemse pluimveebedrijven, op het voorkomen van het type IB-
antilichamen, te onderzoeken.

Het eerste doel van het onderzoek was om na te gaan of ook in Nederland
infecties met het IB-virus type Connecticut zouden kunnen worden vast-
gesteld. Deze vraag is daarom van bijzonder belang omdat volgens de voor-
schriften alleen IB-vaccins in de handel zijn toegelaten die het zwak viru-
lente virus van het Massachusetts-type bevatten.

Fundamenteel belangrijke mededelingen over antigeen verschillen tussen
IB stammen werden door Jungherr en medewerkers (1950) en Hof-
stad (1958) in de US.^ gepubliceerd.

De door deze onderzoekers verrichte neutralisatieproeven en dierexperi-
menten leverden het overtuigende bewijs op, dat er minstens twee IB-
stammen voorkomen, die in antigene eigenschappen verschillend zijn. Zij
zijn bekend onder dc benamingen Massachusetts en Clonnecticut welke
Jungherr en medewerkers (1956) hebben gebruikt en die hier worden
overgenomen.

De voor de vaccinatie belangrijke Massachusetts en Connecticut stannnen
geven geen immuniteit tegenover elkaar. Dit betekent voor de praktijk,
dat wanneer het virustype Connecticut optreedt - - en dat is op grond
van de regelmatige im- en exporten van pluimvee en pluirnveeprodukten
zeer wel mogelijk — ook, bij volgens voorschrift en met vaccim van Ne-
derlandse herkomst geënte en immune dieren, uitbraken \\an infeetieuze
bronchitis nog mogelijk zijn.

Een derde virustype, het zogenoemde Beaudette-virus is voor de vaccin-
bereiding van geen betekenis, omdat het volgens C h o m i a k en mecle-
werkei\'s (1963) alléén tegen infecties met het IB-virus Bcaudette immuni-
seert, Massachusetts-virus daarentegen zowel tegen Massachusetts als tegen
Beaudette-virus (zie schema 1).

1 Dr. M. Krasselt; wetenschappelijk medewerker aan Laboratoria Dr. de Zeeuw
N.V., de Bilt, Nederland.

Dit betekent dat bij neutralisatietests onder gebruikmaking van een virus-
stam van het type Massachusetts alleen antilichamen tegen dit type worden
aangetoond, terwijl het Beaudette-virus zowel door antilichamen van het
type Beaudette als ook van het Massachusetts type worden geneutraliseerd.
Met het bovenstaande als basis werd een begin gemaakt met de sera
afkomstig van een vermeerderingsbedrijf uit een pluimveerijk centraal
gelegen gebied van Nederland.

Herkomst: University of Connecticut.
B 222 Een volledig aan het ei aangepaste IB-virusstam van
het type Beaudette.

Herkomst: Centr. Diergeneesk. Inst., Rotterdam.
Beide virusstammen zijn vooraf door middel van de H.\'\\-test, enting op de
chorio-allantois membraan van voorbebroede eieren, en de inactiverings-
proef door middel van verhitting op 56° C, onderzocht op eventuele ver-
O\'^itrjinigingen met andere virus.soorten.

1. Controle scrum „KSN" van 5 niet gevaccineerde 7 weken oude kuikens.
Dit serum werd zonder toevoegingen bewaard hij —20° C vóór dat het
weid gebruikt. Na het ontdooien is het zonder meer voor de neutrali-
satieproeven aangewend.

2. IB-iiiimuun serum ,,KSr\' van 10 gevaccineerde 7 weken oude kuikens.
Bloedafname op cen tijdstip 4 weken na vaccinatie met IB vaccin-
virus type Massachusetts. Het vaccin-virus is voordat het werd gebruikt
onderzoi ht op verontreiniging met Newcastle discase en op Chicken
embryo lethal orphan-virus door verhittingsprocven (Dubosc en
Grumbles, 1959 en Hofstad, 1956). Deze onderzoekingen had-
den alle een negatief resultaat.

Ook deze sera werden zonder toevoegingen bij —20° C bewaard. Een
deel ervan werd voor het gebruik gedurende .30 minuten in een water-
bad van 56° C verhit om aspecifieke reacties uit te sluiten.

De sera „KSN", „KSI" en „SRA" werden als verzamelde monsters onder-
zocht nadat de aparte sera in gelijke delen bij elkaar waren gevoegd en
daarna gemengd.

Voor de EID50- respectievelijk de ELDsn-bepalingen van het virusniate-
riaal werden tienvoudige verdunningen gemaakt en per verdimning 5
voorbebroede eieren op de tiende bcbroedingsdag elk met 1/10 ml. in de
allantoiszak geënt.

De geënte eieren werden tot aan dc 17e bcbroedingsdag dagelijks ge-
schouwd. Embryonen die binnen twaalf uur na de inspuiting waren afge-
stor\\en, werden als aspecifiek beschouwd en niet bij de EID50- resp.
ELD.-,„-berekeningen volgens Reed en M u e n c h betrokken. Daar
de virusstani A 5968 niet \\olledig aan het ei is aangepast, werden deze
cmbr)onen ojj de 17de bcbroedingsdag aan een nader onderzoek onder-
worpen.

.-\\ls positief werden hierbij al die embryonen beoordeeld die van de 12de
tot de 17de bcbroedingsdag waren afgestorven en die, welke op de 17de
bcbroedingsdag nog in leven waren, maar typische groeiremmingen en
vergroeiingen vertoonden.
Het virusgehalte werd in EIDso uitgedrukt.

Vanwege de volledige aanpassing aan het ei van stam B 222, d.w.z.: dat
alle geïnfecteerde embryonen hierbij afsterven, werd de virus-concentratie
van deze stam naar de ELD50 bepaald.

De neutralisatieproeven werden steeds verricht met constante hoeveelheden,
niet verdund serum en constante hoeveelheden van verschillende \\erdun-
ningen van het virus.

Na een inwcrkingstijd van 30 minuten op elkaar bij kamertemperatuur
werden per virusverdunning 5 voorbebroede eieren (10de bebroedingsdag)
met elk 0,2 ml. van het betreffende mengsel serum-virus ingespoten.
Schouwing en beoordeling van de embryonen kwamen overeen met het
schema van de ElDr,,,- of ELDf;,, bepalingen.

Dc controle sera .,KSN" en ,.KS1" werden aan het begin van het onder-
zoek tcgcnoxcr h(>t embryo letale beaudctte-\\\'inis B222 in neutralisatie-
tests onderzocht.

Daarbij bleek het controle-serum ..KSN" van 5 niet gevaccineerde dieren
een neutralisatie index (log 10) van minder clan 1.6 (ma.ximaal 1.1), en
voor het van 10 gevaccineerde dieren afkomstige Massachusetts-immuun-
serum ..KSI" een index van meer dan 5,6 tc bezitten.
Dc te onderzoeken 10 bloedmonsters \\ an het vermeerderingsbedrijf werden
eveneens als verzamehnonster onder de aanduiding ,.SBA" onderzocht.
In de neutralisatietest met Beaudette-\\ irus B 222 werd hierbij een neutrali-
satie index (log 10) \\an niet minder clan 6,4 gevonden. Terwijl dus het
controle-serum „KSN" tegenover het IB-virus van het Beaudctte-type
een duidelijk negatief restiltaat opleverde, neutraliseerden zowel het Mas-
sachusetts-serum ..KSI" adsmcde het tc testen serum „SB.\'\\" hoge doses
van het neutralisatie-virus B 222.

Daarnaast werden neutralisatieproeven met de bovengenoemde sera en het
virus van het Connecticut-type verricht,

Hierbij bleek „KSN" serum een neutralisatie index (log 10) van minder
dan 1,3, het „KSI" serum van minder dan 2,3 (maximaal 1,8) en het te
testen „SBA" serum van rneer dan 5,3 te bezitten.

Hieruit volgt, dat alleen het te onderzoeken serum ,,83.^" een duidelijke
neutraliserende werking tegenover het Connecticut-virus type bezit, ter-
wijl het negatieve controle-serum „KSN" praktisch geen en ook het Massa-
chusetts-immuun serum „KSI" heel weinig of geen IB-virus van dit type
neutraliseert (schema 2).

Bij alle neutralisatieproeven werd gebruik gemaakt van sera zonder toe-
voegingen en zonder dat deze een bepaalde bewerking hadden ondergaan.
Om uit te kunnen sluiten, dat het positieve resultaat verkregen bij de
neutralisatietest van het serum „SBA" tegenover het Connecticut-virus,
door aspecifieke neutraliserende stoffen essentieel zou zijn beïnvloed, werd
een deel van dit serum bij een tweede netitralisatieproef eerst 30 minuten
lang bij 56° C, in een waterbad geplaatst. Ook met dit serum werd weer
een neutralisatie-index (log 10) verkregen van meer dan 5,3 en o\\ereen-
komende met die van het niet voorbchandelde .seriun.

De resultaten van de neutralisatieproeven zijn in verband met de bij de
controle sera „KSN", „KSI" en het geïnactiveerde serum „SB.\\" verkregen
neutralisatie-indices, als specifiek te beschouwen.

Wanneer men de met het „KSI" serinn verkregen waarden tegenover de
virustypen Connecticut en Beaudette \\ergelijkt met de resultaten ver-
kregen met het „SB,\\"-serum tegenover het Connecticut virus-ty]x>, dan
levert dit opnieuw het bewijs voor de specificiteit van het neutraliserende
virus van het type Connecticut en van zijn antigenc verschil tegenover de
typen Massachusetts en Beaudette.

Santenvattend kan worden gesteld, dat het resultaat van het onderzoek de
aanwezigheid van antilichamen tegenover het IB-virus type Connecticut
bewijst, en dat het vanwege de specificiteit van dit type virus gerecht-
vaardigd is aan te nemen, dat de dieren op het desbetreffende bedrijf met
het Connecticut-virtis in contact zijn geweest.

De onderzoekingen zullen worden voortgezet om een inzicht te kunnen
krijgen in de reeds bestaande verspreiding van infecties met dit virus-type
in Nederland.

Door middel van ccn aantal serologische onderzoekingen werden in het serum van
kippen van een vermeerderingsbedrijf, gelegen in het centrum van het land, anti-
lichamen tegenover het IB-virus van het type Connecticut aangetoond.
Dc onderzoekingen zullen met sera van andere bedrijven worden voortgezet om een
inzicht te krijgen in de graad van verspreiding van dit virustype in Nederland.

A number of serological tests showed that antibodies against the Connecticut-type
of IB-virus were present in the serum of chickens of a poultry farm situated in the
centre of the country.

Testing will be continued using sera from other farms in order to gain an insight
into the distribution of this type of virus in the Netherlands.

A l\'aide d\'un certain nombre de recherches sérologiques on sut démontrer dans le
sérum de poules d\'une ferme d\'élevage, située au centre du pays, des anticorps
contre le virus-IB d\\i type Connecticut.

Les recherches seront continuées avec des sérums d\'autres fermes pour obtenir une
vue d\'ensemble du degré de diffusion de ce type dc virus aux Pays Bas.

.\\uf Grund verschiedener serologischer Untersuchungen wurden im Hühnerscrum
einer im Zentrum des Landes gelegenen Brutanstalt, Antikörper gegen das infektiöse
Bronchitisvirus, Typus Connecticut, nachgewiesen.

Die Untersuchungen sollen mit Sera von anderen Betrieben weitergeführt werden, um
eine Ubersicht von der Verbreitung dieses Virustypes in den Niederlanden zu
erhalten.

Por medio de un numero de exâmenes serológicos se mostraban anticuei-pos contra
el virus I.B. (Bronquitis infeccciosa) del tipo Connecticut cn el sucro de gallinas de
una granja de aumcntación, situada en el centro del pais.

Se continuarân los examencs con sueros de otras granjas para obtenir una idea del
grado de discminación de este tipo de virus en Holanda.

B ij 1 i n g a, C,: Ilct infectieuze bronchitis virus bij kuikens in Nederland, aange-
toond met behulp van ei-enting, dierexperimenteel onderzoek en serurnneutralisatie-
proeven. Tijdschr. Diergeneesk. 81, 43, (1956).
C h O m i a k, T. W., L u g i n b u h 1, R. E. and S t e e 1 c, F. M. : Serologic differences
between the Beaudette and Massachusetts strains of infections bronchitis virus.
Avian Dis., 7, 325, (1963).
Du B O s e, R. T. and Grumbles, L. C.: The relationship between quail
bronchitis virus and chicken embryo lethal orphan virus. Avian Dis., 3, 321,
(1959).

Hofstad, M. S.: Stability of infectious bronchitis virus at 56° G. Cornlell Vet.
46, 740, (1956).

Hofstad, M. S.: Antigenic differences among isolates of avian infectious bron-
chitis virus. Arn. J. Vet. Res., 59, 740, (1958).
J u n g h c r r, E. L., C h o m i a k, R. W. and L u g i n b u h 1, R. E. : Immunologic
differences in strains of infectious bronchitis virus. Proc. 60th Ann. Meet. U. S.
Livest. Assoc. 203, (1956).

door TH. T. .AD.XMSE,¹) F. G. BOERRIGTER,²)
R. G. DIJKSTR/\\³) en P. Z.-\\NDSTR.\\***)

Zomer 1963 werd één onzer in consult geroepen bij zieke varkens op een
zeer groot varkensbedrijf, waar zowel gefokt als gemest wordt. .\\ls bijzon-
derheid viel op te merken, dat op dit bedrijf het verstrekte rantsoen aan
alle varkens, zowel zeugen als mestvarkens, uitsluitend bestond uit ge-
kookt afval van een kippenslachterij. Alleen de biggen kregen de eerste zes
weken als bijvoer enig biggenmeel.

Het kippenafval werd van een nabij gelegen kippenslachterij aangekocht.
Tweemaal daags werd dit materiaal — al het afval, uitgezonderd de veren
—- naar het bedrijf vervoerd, waarna het in grote kookpotten werd ge-
kookt; de temperatuur werd bij dit proces niet gecontroleerd. Een etmaal
later werd dit nog warme afval gevoerd. De dieren kregen hierbij veel
water toegevoegd, daar de behoefte hieraan zeer groot bleek te zijn. De
restanten, o.a. dc beenderen, werden vóór de volgende voedering wegge-
nomen.

Bij het eerste consult waren reeds \\\'ier dieren gestorven, tei-wijl bij tal van
mestvarkens uit verschillende hokken de volgende verschijnselen werden
waargenomen: heftige krampen (vooral van de ledematen), diarree, sub-
normale temperatuur. Volgens de eigenaar was het ziektevcrloo]) zeer snel.
Gedacht werd aan een Clostridium botulinum-uifecüe.

Dit laatste vermoeden werd door een bijzondere omstandigheid aanneme-
lijk gemaakt. Toen n.1. de kippenslachterij wegens vacantie van het per-
soneel een week zou worden gesloten, werd in de week hieraan voorafgaand
de dubbele hoeveelheid aan kippen geslacht. Het totaal aan afval werd
hierdoor te groot om dagelijks op te voeren. Rekening houdende met de
afwezigheid van afval in de weck daarop volgend, werd besloten het over-
tollige afval, na gekookt te zijn, op te slaan in vaten.

Het voeren van dit voedsel nu veroorzaakte in het begin van de „vacantie-
week" bij vele mestvarkens de bovengenoemde ziekteverschijnselen. In
totaal succumbeerden 14 mestvarkens; de zeugen bleven ogenschijnlijk ge-
zond.

.Alleen al de vre.selijke stank was voldoende om te adviseren in geen geval
meer van dit afval te voeren en alle dieren te laten vasten. Hierna traden
geen sterfgevallen meer op.

3 R. G. Dijkstra en P. Zandstra; dierenartsen aan dc Gezondheidsdienst voor
Vee in Friesland: Kruisstraat 43, Leeuwarden.

Bij sectie van zeven varkens viel de aanwezige rottingsgeur (H2S) — ook
bij nog verse kadavers — op. Uit alle organen en spieren ontweek gas, o.a.
H2S. .\'Mie kadavers toonden een gastro-enteritis, terwijl de lever opvallend
bruin-zwart verkleurd was en een sponsachtig aspect vertoonde. De maag-
inhoud bestond uit kippenafval. Bij enkele dieren werd een torsio intestini
aangetroffen.

Uit maag- en darminhoud, hartebloed en lever werden in anaëroob milieu
Gram positieve, sporevormende bacteriën geïsoleerd, die na determinatie
en cavia-proef Clostridium perfringens (welchii) bleken te zijn.
Van het oorspronkelijke kippenslachtafval was helaas niets meer voorradig
voor onderzoek. Het bij warm weer bewaren van gekookt kippenslachtafval
is een bij uitstek geschikt medium voor de ontwikkeling van anaeroben.
De bij de opgetreden rotting gevormde produkten kumien wellicht ziekte-
bevorderend gewerkt hebben.

Het voeren aan mestvarkens en zeugen van gekookte afval van een kippenslachterij,
dat bij warm weer enkele dagen bewaard werd, was er op dit bedrijf oorzaak van,
dat meerdere mestvarkens succumbeerden t.g.v. een infectie met Clostridium
perfringens (welchii).

Feeding fattening pigs and sows cooked offall of a poultry slaughter factory, which was
stored for some days under warm weather conditions caused the death of several
fattening pigs as a result of Clostridium perfringens-\'mfcctkm.

L\'affouragement de pores et de truies à l\'engrais avec des restes cuites d\'un abattoir
de poules, restes cjui avaient été conservées pendant quelques jours durant un
épogue de chaleur-, a causé la mort de plusieurs pores à l\'engrais par suite d\'une
infection avec Clostridium perfringens (welchii).

Das Verfüttern von gekochtem Abfall einer Hühnerschlächterei an Mast- und
Muttersehweinen, der einige Tage bei warmen Wetter aufbewahrt wurde, war die
Ursache, dass mehrere Mastschweine auf diesem Betrieb an einer Clostridium
pen\'ngen.t-Lifektion eingingen.

El dar de comer a cerdos de engorde y cerdas desechos cocidos dc un matadcro dc
gallinas, que eran guardados en tienipo caluroso durante unos dias, era en esta granja
la causa que diversos cerdos morinn a consecuencia de una infección con Clostridium
perfiingens (ivelchii).

B ö g c 1, K. und Böhm, H.: Ein Rhino-virus des Rindes. Zb!. Bakt. [ Orig. 187,
2, (1962).

Bogel en Böhm hebben eerder bij runderen met respiratie syndroom in Baden-
Würthemberg para-influenza-virus Type 3, Miyagawanella (dus verwant aan orni-
thoseverwekkers) en entero-virussen geïsoleerd. Een hoog percentage van de vooral in
het najaar, onder het jongvee de eerste weken na het opzetten, optredende stal-
enzootien kon door infectie met één van beide eerst genoemde ziekteoorzaken ver-
klaard worden. Daarentegen werd aan de actieve rol van de entero-virussen bij deze
ziekten getwijfeld, ze werden trouwens bij de zieke dieren niet uit de ademhalings-
organen maar uit de facces geïsoleerd, terwijl bij geïsoleerde colostrumvrije kalveren
er geen respiratie aandoening mee was op te wekken; wel werden ze door deze in de
mest uitgescheiden.

In 1960 isoleerden zij uit neussecretum van een kalf, met temperatuurverhoging,
sereuze neusuitvloeiing en tranenvloed, een agens dat als rhino-virus is op te vatten.
Dergelijke virussen waren tot dusverre alleen bij de mens geïsoleerd, en werden niet
met de gewone verkoudheid in verband gebracht. Zij geven een uitvoerige beschrijving
van het door hen geïsoleerde virus. Bij proeikalveren kon er alleen vermeerderde neus-
secretie mee worden opgewekt. Het virus kon negen dagen, na de kunstmatige infectie,
in de neus worden aangetoond.

D r i e s s e n, A. P. P. M.; De betekenis van de reactie van Widal voor de diagnostiek
van Salmonellosen. Ned. Tijdschr. Geneesk., 107, 2228, (1963).
Omdat het sterk toenemende aantal gevallen van Salmonellose het vermoeden wettigt,
dat ook bij niet-lijders aan Salmonellose antistoffen kunnen worden aangetoond, ver-
geleek sehr, de uitslag van de Widal bij 20 lijders en 44 niet-lijders.
Inderdaad vond hij bij veel niet-lijders een zwak positieve Widal. Op grond van zijn
onderzoek komt sehr, tot de conclusie, dat men de Widal pas positief mag noemen
bij een O-titer hoger dan 80. H- antistoffen hebben weinig of geen diagnostische
betekenis. Uitbreiding van het aantal ficker-suspensies heeft geen zin.

V. V 1 i e t, B.: Analyse van de sterfte aan longtuberculose te Amsterdam in de jaren
1960 en 1961. Ned. Tijdschr. Geneesk.. 107, 2180, (1963).

In de jaren 1960 en 1961 zijn in .Amsterdam 29 mensen overleden aan tuberculose.
Verdeling naar de leeftijd:

1 kind van anderhalf jaar (miliaire tuberculose),
5 patiënten tussen 35 en 40 jaar,
10 patiënten tussen 41 en 60 jaar,
5 patiënten tussen 61 en 70 jaar,
8 patiënten tussen 71 en 88 jaar.
Bij 15 van dc 28 volwassenen was tbc de rechtstreekse doodsoorzaak. Van hen hadden
zeven de behandeling tegengewerkt, één was slecht behandeld in het buitenland,
twee ondanks zeer goede behandeling, vijf waren zeer oude mensen; zij zijn overleden
aan reactivering van geringe inactieve tbc-resten, zij waren eenzaam, verwaarloosd
en dement.

De anderen, dus dertien volwassenen stierven aan oor pulmonale, longoperatie,
emfyseem, astma of diabetes mellitus.

Of bij de 29 in 1960 en 1961 in Amsterdam overleden patiënten gevallen van
bo\\icne tbc waren, is niet bekend.

Breuer, D.: Neue Operationsverfahren beim Klauengeschwür der Rinder. Tier-
ärztl. Umschau 18, 646, (1963).

In streken met intensieve veehouderij komen zool- en wandzweren, meestal optredend
aan één van de laterale klauwen van de achterbenen, veelvuldig voor. De behandeling
vereist in dc meeste gevallen een chirurgische ingreep, waarvan de exarticulatie van
het klauwbeen of de klauwamputatie sinds meer dan 30 jaar wordt toegepast. Bij
de veefokkers stuit cen klauwamputatie op aanzienlijke bezwaren, reden waarom de
auteur een andere operatiemethode introduceert, waarbij de aangetaste klauw be-
houden blijft.

\\\'oor dc operatie van de zgn. R u s t e r h o 1 z\'sche zoolzwecr wordt het dier onder
extraduraalanesthesie neergelegd. De zoolzwecr wordt met behulp van een geknopt
scalpel trechtervormig omsneden.

Indien een diepgaande necrose van de buigpees in de om,gcving van het aanhecht-
gebicd aan het klauwbeen aanwezig is, zonder aantasting van het klauwgewricht, dan
volgt resectie van oppervlakkige en diepe bui.gpees na vrijleggen van de peesschede,
ook in geval geen tendovaginitis bestaat. Hiervoor verlengt met de trechtervormige
snede tot in de balstreek en maakt van hieruit een lange incisie, welke mediaal om de
bijklauw loopt tot het einde van de pcesschcde, waardoor deze ruim vrij komt te
liggen.

De incisie moet vrij nauwkeurig deze weg aan de volaire (plantaire) zijde van de
ondervoet volgen, om geen bloedvaten en zenuwen te beschadigen. In de proximale
hoek van de peesschede worden beide buigpezen doorsneden en van hun aanhechtings-
plaatsen aan koot- en klauwbeen verwijderd.

Nadat alle necrotische weefseldelen zijn weggehaald wordt de wondholte voorzien
van aureomycinemulsie of -zalf, getamponcerd met gaas, waarna een klauwverband
wordt aangelegd.

Bestaat bovendien een artritis van het klauwgewricht, dan rescceert men het straal-
been en brengt met behulp van cen Gerlachnaald een draadzaag om het onderste
deel van het kroonbeen teneinde dit af te zagen. Dc gewrichtsvlaktc van het klauw-
been wordt uiteindelijk met een scherpe lepel gecuretteerd. In het nu luim open-
liggende klauwgewricht wordt een antibioticum gebracht en worden gaasdrains er
door getrokken.
Resumerend dus:

bij een zoolzwecr zonder artritis resectie van de buigpezen ;
bij een zoolzwecr mèt artritis resectie van de buigpezen en

drainage van het klauwgewricht. Laatstgenoemde ingreep beoogt het ontstaan
van ankylosc.

Door het aanbrengen van een draadligatuur tussen de punten van aangetaste en
gezonde klauw wordt de ontwikkeling van dorsaalflexie van dc klauw, optredend na
peesrescctie, tegengegaan. Om het genezingsverloop tc bevorderen krijgt de gezonde
klauw cen klauwbeslag.

5—8 dagen na de operatie vindt de eerste vcrbandwisseling plaats, dc volgende af-
hankelijk van het genezingsproces.

Tot heden werden 60 koeien en stieren volgens deze methode geopereerd, waarvan
slechts één dier tengevolge van een artritis van het kootgewricht niet kon genezen.

Ficus, H. J.: Die Pfanncnciachplastik als Flilfsmittcl zur stabilen Reposition
rcluxierender Hüftgelenksluxationcn. Kleintier-Praxis 8, 5, (1963).
Deze pandakplastick beoogt verbreding van de dorsale vlakte der gewrichtskom.
Daartoe wordt met een bijtel op enige afstand van de gewrichtsrand een circulaire
kloof gemaakt; zodat het onderliggende gedeelte uitgebogen kan worden. Vcr^\'olgens
wordt, met bij de patiënt weggenomen beensplinters, of met een kunstmateriaal, de
kloof gevuld.

Behandeling met antibiotica en beperkte bewegingsvrijheid is het enige wat voor
nabhandeling gewenst wordt geacht.

L i n d t, J.: Beitrag zur Pathologie und Klinik der Stubcnvögel. Kleintier-Praxis,
9,4,(1964).

Een beknopt doch veelomvattend verslag over 740 in de kliniek behandelde en
622 pathologisch anatomisch onderzochte volièrcvogels.

Enterogene-intoxicatie, die soms snel verloopt, .geen klinische verschijnselen geeft
welke een diagnose mogelijk maken en daarom pas bij de sectie duidelijk wordt, is
een veelvoorkomende ziekte- en doodsoorzaak. Over de aetiologie is nog niets zeker.
Vaak wordt klinisch een aandoening van de respiratoire organen vermoed, terwijl
dan bij sectie blijkt dat hart- en circulatiestoornissen tengevolge van deze enterogene
intoxicatie de oorzaak der klinische verschijnselen waren.
Over ingestelde therapieën wordt niets vermeld.

Reed, R. E., Hoge, R. S. and T r a u t m a n, R. J.: Coccidioidomycosis in two
cats. /. Am. vet. med. Ass., 143, 953, (1963).

De schrijvers constateerden 2 gevallen van deze infectie bij katten in .\\rizona.
Het eerste geval was een gecastreerd vrouwelijk dier, dat een abces aan dc rechter-
heup had, dat klinisch, zonder resultaat, was behandeld gedurende 14 weken met
antibiotica en sulfapreparaten, en waaruit alleen een schimmel gekweekt was, die
men als een verontreiniging had beschouwd. In coupes van een longproces, de me-
distinale lymfklier en weefsel van het subcutane proces, werden in grote hoeveel-
heid de kolonies van coccidioides gezien, waarvan verscheidene met „endosporen"
en dikwijls gelegen in rcuscellcn.

Het tweede geval betrof een ongecastreerd" kater die gedurende 3 maanden kreupel
geweest was in verband met een abces aan dc heup (dat inmiddels was doorgebroken),
terwijl verder hoesten en vermagering waren geconstateerd. Door middel van intra-
dermale injectie met coccidioiden werd bij dit dier een allergische reactie ten opzichte
daarvan, aan,getond. Bij sectic, na afmaken, werden uitgebreide longveranderingen
waargenomen, terwijl ook een der nieren was aangetast. In preparaten van de long,
de nier en het subcutane proces werden dc bolvormige coccidioides waargenomen,
terwijl het micro-or.ganismc op Sabouraudagar gekweekt werd, waarop zich het witte
pluizige mycclium ontwikkelde.

(N.B. Coccidioides immitis is een pathogene fungus, die in de weefsels optreedt
als een bolvormig organisme met dubbele contouren dat aan een coccidiuni doet
denken. Deze bolvormen kunnen variëren van 5 tot 50 /i in diameter. Ze vormen
geen spruiten maar vermeerderen in grootte waarna zij zich vullen met ascosporen
(„endosporen"), die vrij komen in het omgevend weefsel. Deze sporen worden vaak
in phagocyten gevonden. Op Sabouraud agar groeit het organisme als een schimmel.

Dc infectie is voornamelijk in het Zuid-Westen van de Verenigde Staten beschreven,
is geconstateerd bij mensen, runderen, schapen, in gevangenschap levende wilde dieren
en honden.

(zie M. A. Soltys: „Bactcria and Fungi pathogenic to man and animals" London
1963.))

Politiek, D r. Ir. R. D.; Dc volledige geboorteregistratie van kalveren bij een
k.i.-vereniging. Veeteelt en Zuivelberichten 6, 511, (1963).

Naar aanleiding van de vraag of alle K.1.-verenigingen in Nederland een volledige
geboorteregistratic moeten invoeren, werden door de schrijver bij enige K.1.-ver-
enigingen proeven genomen met de volledige geboorteregistratie bij een beperkt
aantal drachtige koeien.

.»Ms samenvatting en conclusie vermeldt de schrijver het volgende.
„De volledige geboorteregistratie wordt slechts op cen beperkt aantal K.I.-vereni-
gingen goed doorgevoerd. Hoewel de verkregen inlichtingen voor het foktechnische
beleid van de K.I.-verenigingen van groot belang zijn, zoals V a n D i e t c n duidelijk
heeft aangetoond, is cen algemene doorvoering in de praktijk van vele K.1.-vereni-
gingen (no.g) niet haalbaar. In dit verband zijn een aantal proeven genomen met
cen tot een bepaald aantal (ca. 500 drachtige koeien en vaarzen) beperkte volledige
geboorteregistratie.

De beschrijving van het gevolgde systeem en de bewerking van de resultaten bij de
K.I.-vereniging „Sijbekarspel" (zes zwartbonte K.I.-stieren) geeft cen indruk van het
te behalen resultaat. Wat de opsporing van een op een enkelvoudig recessief gen
berustend erfelijk gebrek betreft, kan bij een gcnenfrcquentie van 2% voldoende
zekerheid uit 500 .geregistreerde geboorten worden verkregen. Ook de combinatie
van gegevens over het verloop van de geboorte geeft voor de praktijk voldoende
houvast om bepaalde stieren wel of niet voor het gebruik bij pinken aan te raden.
Het percentage doodgeboren kalveren bij vaarzen (inclusief binnen 24 uur gestorven)
bedroeg bij deze steekproef 12, met cen variatie tussen de stieren van 18 tot 8, wat
op het belang van deze gegevens ook voor de zwartbontfokkerij wijst, In de discussie
werd nader ingegaan op de bezwaren, die Van Dieten tegen een tot een bepaald
aantal beperkte volledige ,geboorteregistratic inbracht. Ook het door anderen geuite
voorstel tot premiebetaling voor alle tijdig gemelde doodgeboren kalveren en af-
wijkende kalveren werd besproken,

Dc conclusie die uit deze beschouwing kan worden getrokken is, dat alhoewel een
tot een bepaald aantal (ca, 500 of nog heter 750) beperkte volledige geboorte-
registratie niet dezelfde betrouwbaarheid en mogelijkheden van gebruik geeft als een
complete geboorteregistratic, doch ten aanzien van de opsporing van erfelijke gbreken
en moeilijkheden bij het afkalven, voldoende gegevens ter beschikking komen. Tijdig
en op dc juiste wijze verwerken van de gegevens is noodzakelijk, orn dc leden
duidelijk en snel adviezen te geven.

Het gevolgde systeem is in de praktijk zonder veel moeite en kosten uitvoerbaar en
kan de basis vormen voor cen latere uitbreiding tot cen complete geboorteregistratie,"

CEd. Librairie Maloine S.A., Paris 1963, 277 pagina\'s, 62 afbeeldingen).
Schrijver is meer dan 30 jaar werkzaam geweest als Directeur van hel „Station
d\'Etudes sur la pathologie des animaux de basse-cour" in Alfort en heeft zijn onge-
twijfeld grote ervaring met betrekking tot konijneziekten in boekvorm willen vast-
leggen. Het verschenen boek bevat echter een aantal ernstige tekortkomingen.
In de eerste plaats is de indeling slecht gekozen en niet consequent doorgevoerd. Met
name in het 2e hoofdstuk, handelend over ziekten bij jonge konijnen, zijn de aan-
doeningen veroorzaakt door wormen en protozoën ten onrechte als exclusief voor deze
leeftijdsgroep gerangschikt, dit in tegenstelling tot de virusziekten en het merendeel
der bacteriële infecties, die wel zouden voorkomen bij konijnen van alle leeftijden.
Een aantal onderwerpen wordt te vaag behandeld. Bij voorbeeld wordt in hoofdstuk
1 bij bepaalde vormen van onvruchtbaarheid verscheidene malen verwezen naar
een „déséquilibre" of ook wel een „hypofonctionnement" van het neuro-endocriene
systeem, zonder dat de auteur ons veel wijzer maakt. Zelfs zouden „antipathie" en
„sex appeal" hier een rol spelen.

Ten aanzien van vermelde therapieën is het boek verouderd. Om ook hier slechts
enkele voorbeelden te noemen, ontbreken antibiotische behandeling van spirochaetose,
moderne anthelmintica en coccidiostatica.

De literatuurbronnen zijn onvolledig genoteerd en voor het merendeel van vóór
1935, terwijl een aantal recent verschenen boeken over konijneziekten niet wordt
vermeld.

Zeer talrijk komen spelfouten voor in auteursnamen en de benamingen van ziekte-
verwekkers.

Samenvattend is dit nieuwe werk, dat van een aantal spectaculaire afwijkingen goede
foto\'s bevat, geen betrouwbaar en modern handboek geworden.

(The AVI Publishing Co., Inc., P.O. Box 388, Westport, Connecticut, U.S.A.)
De schrijver, die met medewerking van vele autoriteiten dit door zijn uitgever als
„eerste complete technische handboek" over vlees aangekondigde werk het licht deed
zien, geeft hiermee in klein bestek een goede informatiebron voor een ieder die met
vlees te maken heeft. Zowel dc producenten, maar vooral de bewerkers, de groot-
en de detailhandel en in mindere mate de uiteindelijke gebruikers, vinden in dit
typisch Amerikaanse boek iets van hun gading.

N\'oor de buitenlanders, die handel in vlees met de U.S.A. drijven, zijn hierin wetens-
waardigheden te vinden. Na een korte algemene inleiding worden de vleeskeuring en
de daarbij gebruikte merken eveneens zeer kort behandeld. De hier minder bekende
kwaliteitskeuring krijgt meer aandacht. Deze vrijwillige keuring werd in 1961 o.m.
voor 50% van het rundvlees gevraagd. De Amerikaanse consument en ook dc
detaillist letten bij de inkoop op de kwaliteitsmerken.

Naast voedingswaarde en koeling worden distributie, uitsnijden en calculatie der
onderdelen in grote lijnen besproken; voor het laatste gebruikt men rekenlinialen.
Ook de geschiktheid, zijn karakter en aanleg van de mens in de vleesbranche worden
behandeld, iets wat men zelden in een vakhandboek zal vinden.

De behandeling van het detailbedrijf, dat geheel is afgestemd op het zelfbedienings-
verkoopsysteem, laat zien dat aan de arbeidsefficiency grote waarde wordt toegekend.
De gehele tweede helft van het „handboek" is gewijd aan de wijze van breken der
bouten, het verder uitsnijden der karkassen en hel verkoopgereed maken der in

Amerika gebruikelijke „euts" van rund-, kalfs-, lams- en varkensvlees, die vrijwel alle
van een afbeelding zijn voorzien.

Het werk wordt afgesloten met enkele bereidingstechnieken en bijzonderheden als het
gebruik van malsheidbcvordcrende stoffen.

Aan het einde van elk hoofdstuk is een literatuuropgave verstrekt, hetgeen het boek
waardevoller doet zijn.

Dc prijs van het handboek met ruim 300 pag. en idem afbeeldingen is voor het
buitenland $ 15,50.

De collegae Kampelmacher en Guinee hebben een moeilijk te benaderen
maar belangrijk onderwerp in de openbaarheid gebracht.

Het probleem van de aanpassing aan de zich uitbreidende taak van de dierenarts
is niet nieuw; de groei van de Veeartsenijkundige Hogeschool tot Diergeneeskundige
Faculteit bewijst dit.

Zonder twijfel heeft deze groei structuurproblemen opgewekt. Of de later ontstane
afdelingen zo zijn geïncorporeerd dat de opleiding van nu net zo evenwichtig is als
die dat vroeger was toen er in feite sprake was van een specialisatie tot grote-huis-
dieren practicus, kunnen we niet beoordelen.

Betrekkelijk nieuw, en ook door de Maatschappij nog niet duidelijk beantwoord, is
de door Kampelmacher en Guinee aan de orde gestelde vraag naar de
behoefte aan op andere terreinen gespecialiseerden en de daaruit voortvloeiende
behoefte tot specialisatie.

Wanneer men overweegt welke cursorische specialistische opleidingen voor doctorandi
of dierenartsen zin hebben, dat wil zeggen dat er een zodanige geregelde behoefte
bestaat dat de specialist een kans heeft ergens cen werkterrein te vinden, dan komt
men naast de grote- en kleine-huisdieren practicus, de vleeskeuringsdierenarts en de
zoötechnicus tot nog een specialisatie-mogelijkheid voor „laboratoriumdierenarts".
Deze zou een breed terrein van de pathologie, bacteriologie, virologie, parasitologie
en klinische chemie moeten omvatten.

In de situatie waarin wij en velen zich met ons bevinden zou deze laatste speciali-
satie-mogelijkheid zeer welkom zijn.

Het komt ons voor dat een studie-conunissie bestaande uit vertegenwoordigers van
alle terreinen waar dierenartsen werkzaam zijn, een mobilisatie kan betekenen van
een groot potentieel dat bij de aanpassing van de opleiding als adviesraad de Maat-
schappij zou kunnen bijstaan.
Nijmegen, maart 1964.

Het artikel van Kampelmacher en Guinee over de toekomst van ons
beroep in de aflevering van ons tijdschrift van 1 maart jl. is mij uit het hart
.gegrepen. Ik meen, dat daarin alle facetten van deze aangelegenheid afdoende zijn
belicht.

Wij zijn immers al veel te lang doorgegaan met een opleiding, vrijwel uitsluitend
bestemd voor de praktijk. Indien wij de bakens niet verzetten, zullen wij ongetwijfeld

terrein gaan verliezen aan andere academici, die qua opleiding beter voor ver-
schillende functies, welke nu nog door collegae worden bezet, geschikt zijn.
De opleiding zal dan ook ingrijpend moeten worden gewijzigd. Specialisatie zal
mogelijk moeten zijn. Op welke wijze en op welk tijdstip deze specialisatie moet
worden gerealiseerd lijkt mij een aangelegenheid voor de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde en de Faculteit der Diergeneeskunde.

Deze aangelegenheid dient echter niet op de lange baan te worden geschoven, want
het is kort dag.
.Assen, maart 1964.

Dc zo markante eenvoud, waarin de collegae Kampelmacher en Guinee
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 maart 1964 enkele gedachten gestalte
hebben gegeven, verleent aan deze problematiek een zo transparant beeld, dat daar-
mee aan de gestelde problemen als zodanig in wezen reeds een niet te lfx>chenen op-
lossing werd geboden.

De instanties, die verantwoordelijk zijn voor het dierenarts worden, het dierenarts
zijn en het dierenarts blijven, dus voor dc vorming, de regulering voor het verwerven
van een werkkring, de aanpassing van deze werkkring aan de sociale omstandigheden,
worden voor een keus gesteld, die in feite geen mogelijkheid tot kiezen meer openlaat
maar de enige, noodzakelijk te volgen richting dringend aangeeft, tenzij men zich
bewust niet ontvankelijk wenst te stellen voor het begrip van tijd en taak, dat zich
eveneens in deze bladzijden zo duidelijk manifesteert.

De behoefte aan veterinaire specialisten van de zijde van eventuele werkgevers wordt
door de schrijvers met nadruk genoemd. Naast deze externe vraag bestaat ook intern,
in de eigen kring der dierenartsen, binnen het raam van onze Maatschappij, dringend
behoefte aan een nauw omschreven figuur, die het beeld van de specialist moet
omvatten met alle consequenties, die aan deze kwalificatie zijn verbonden. Het zal
dan eerst mogelijk zijn deze specialisten metterdaad als zodanig officieel te erkennen.
Deze erkenning zal op haar beurt inhouden, dat de verhouding tussen de specialist
cn dc practicus, tussen de specialist en de dierenartsambtenaar volgens vast te stellen
gedragslijnen zal worden bepaald.

Dc erkenning van de veterinaire specialist heeft nog een betekenis meer. Wanneer
binnen afzienbare tijd de begrenzingen tussen de Europese landen nog vrijer zullen
zijn en ook op diergeneeskundig gebied vele nieuwe mogelijkheden zich zullen voor-
doen, zal het alleszins gewenst zijn op dat moment de beschikking te hebben over een
vastomlijnd en terdege vastgelegd beeld van de opleiding, de capaciteiten en het
werkterrein van de dierenarts, waarbij de strekking en de begrenzing van de onder-
scheiden taken van all round practicus tot de zeer verfijnde specialist nauwkeurig
zijn omschreven.

Met deze regels heb ik enige kanttekeningen willen geven bij het bovengenoemde
artikel. Wanneer wij bewust deel hebben aan het diergeneeskundig leven van deze
tijd, bestaat er voor ons geen alternatief — specialisatie of niet —, maar staat ons als
positieve actualiteit voor de geest dc noodzakelijkheid van een officiële specialisatie.
De vraag, die open staat, luidt slechts: op welke wijze wordt deze specialisatie het
snelst gerealiseerd en wat is de meest doelmatige vorm?
Holten, maart 1964.

Bij het doorlezen van de discussies, volgende op de in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde van 15 december 1963 (Deel 88, Afl. 24, p. 1870 e.v.) .gepubliceerde
artikelen van Prof. Seekles e.a., alsmede van het „Ingezonden" van Prof.
Wage na ar in hetzelfde tijdschrift van 1 maart 1964 (Deel 89, afl. 5, p. 302) is
mij het volgende opgevallen:

„Door spreker (coll. R. J. Bakema, ref.) verrichte secties van aan kopziekte ge-
storven dieren aan het abattoir te Hoogezand verliepen aanvankelijk teleurstel-
lend, doch later kon dc aanwezigheid van bloedingen in dc dunne-darrnwand als
pathognomisch worden aangemerkt".
Terecht wijst collega Bakema hier op dc dunne darm als dat gedeelte van het
digestie-apparaat waarin men ingeval van kopziekte afwijkingen kan waarnemen.
Mijn ervaringen als keuringsdierenarts in de jaren 1949-1957 zouden als volgt
kunnen worden geformuleerd:

„Door schrijver dezes verrichte secties van aan kopziekte gestorven dieren aan het
slachthuis te Alkmaar verliepen aanvankelijk teleurstellend omdat niet voldoende
aandacht werd geschonken aan het onderzoek van de darminhoud en het darm-
slijmvlies, doch later werd het constateren van een afwijkende, typische reuk
van de dunne-darminhoud gepaard gaande met het constateren van cen dunne-
darmcatarre en het waarnemen van bloedingen op het hart als pathognomisch
voor kopziekte aangemerkt."
Merkwaardig is, dat de afwijking van de darminhoud en darmslijmvlies zich dikwijls
beperkte tot de dunne darm en dat in dergelijke gevallen in het rectum niet-stinkende,
macroscopisch volkomen normale faeces kon worden gevonden. Dit zou een verklaring
kunnen geven van het feit dat van dc 315 kopziektepatiëntcn bij 177 dieren (klinisch!
ref.) geen abnormale darmfunctie werd gerapporteerd (Seekles, Tijdschr. Dier-
geneesk. 88, II02, 1963).
\'s-Gravenhage, maart 1964.

De waarnemingen van Dr. Th. S. Zwanenburg en Drs. R. J. Bakema
over het vóórkomen van veranderingen in de dunne darm van aan kopziekte gestorven
dieren vormen een belangrijke aanvulling van onze kennis.

Zij wijzen in dezelfde richting als dc uitkomsten van het chemisch onderzcK\'k. Bij
„dysbacterie" ontstaan ook — en vooral in de dunne darm — toxische stoffen, voor-
namelijk uit de normale afbraakprodukten van eiwitten, de aminozuren. Wij hebben
kunnen vaststellen dat cr bij overgang van hooivoedering op „kopziektcgras" een
duidelijke stijging van het indicaangehalte van de urine valt waar te nemen. (Bij-
zonderheden in het binnenkort verschijnende proefschrift van de heer D. 1.. van
Rheenen, getiteld „Biogene aminen bij het rund mede in verband met hypo-
magnesemie".)

Indicaanuric ontstaat wanneer door de werking van rottingsbacteriën indol gevormd
wordt uit het aminozuur tryptofaan. In verreweg de meeste gevallen is de plaats waar
het indol gevormd wordt dc dunne darm („ileus" van de dumic darm). Een stenosc
van dc dikke darm zou (bij dc mens) pas indicaanuric geven wanneer de valvula
ileocoecalis insufficiënt wordt. (E. Gorter en W. C. de Graaf. Klinische
diagnostiek, 7e dr., H. E, Stcnfert Kroese N.V., Leiden, 1955).
l\'trccht, maart 1964.

Met zeer veel belangstelling volgde ik de discussie tussen Prof. Seekles en
Prof. Wagenaar in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, en nu coll. T h. S.
Zwanenburg inhaakt op de geplaatste opmerkingen, die ik tijdens het kopziekte-
syrnposiurn maakte, zou ik gaarne enkele kanttekeningen hierop maken.
Twee problemen drongen zich aan mij op rondom de kopziekte.

Het eerste, louter als practicus staande bij een kopzicktc-geval: n.l. dat de
prognose zo bijzonder moeilijk is. Waarom geneest de ene kopzickte-koe op een
infusie van een Ga\'Mg-oplossing en cen andere, klinisch identiek met dc eerste,
niet en sterft dan ondanks (dankzij?) de behandeling?

Ilct andere probleem, voortvloeiende uit het symptoom van de daling van het
Mg-gehalte in het bloed: Waar blijft deze Mg zo plotseling, dat het beneden
een kritische waarde komt en het kopziektesyndroom uitbreekt?
Wat het eerste probleem betreft — de prognose — merkte ik tijdens het kopzickte-
symjjosium op, dat het tc voorschijn komen van donker, ingedikt bloed, wanneer men
de infusienaald in de ader steekt voor het geven van het infuus, en het zien van
dunne, stinkende faeces, wanneer de koe toevallig defaeceert, prognostisch ongunstig
zijn.

Om cen begin te maken met cen eventuele oplossing werden systematisch alle kop-
ziekte-koeien, die niet op het infuus hadden gereageerd en waren gestorven, uitvoerig
ge.seceerd. Men vindt dan bij de sectie:

Evenals coli. Zwanenburg teleurgesteld door de resultaten, die misschien wel
doodsoorzaak kunnen zijn, maar de tweede vraag niet tot cen oplossing brachten,
werd — gedachtig aan de dunne, stinkende faeces — aan het darmkanaal aandacht
besteed. Bij het keren van het darmkanaal is dan opvallend in 100% van dc gevallen:

b. pleksgewijze, meestal grotere, soms kleinere bloedingen op de darnunucosa.
Het is dus logisch (dit alsnog in antwoord op dc opmerkingen van Prof. Seekles
om niet in de dunne darm, maar in de dikke darm tc zoeken: (Tijdschr. Diergeneesk.,
88, 1886, 1963), dat dc interesse uitging naar de afwijkende darmgedeelten en niet
naar de dikke darm, waar soms, misschien door waterresorptie, dc faeces weer een
normale consistentie hebben.

Na uiteraard vele moeilijkheden en tegenslagen is het tenslotte gelukt uit dit ge-
deelte van de darm één stof te isoleren, naast vele andere min of meer toxische
stoffen, (waarschijnlijk dezelfde als Becher heeft gevonden) die bij konijnen het
volledige kopziektesyndroom opwekte bij intraveneuze inspuiting, dus zowel klinisch
als ook de hypomagnesemie. Steeds werden de konijnen ook weer vlot en geheel
.genezen met Ca/Mg-solutie.

Met Prof. Seekles ben ik het eens, wanneer hij zegt, dat het onderzoek tijd-
rovend is, maar niet omdat er vele combinaties van biogene aminen beproefd moeten
worden (Tijdschr. Diergeneesk., 89, 305, 1964), maar omdat het zo tijdrovend is
ze van elkaar te scheiden.

Door toevoeging aan deze „kopzickte-verwekkende stof" van MgO werd de stof
onwerkzaam.

Het lijkt mij waarschijnlijk — en proeven in vitro met .geïsoleerde, levende darmge-
deelten wijzen mij in die richting - - dat niet de toxinen door de darmwand hoeven te
worden geresorbeerd, zoals Prof. W a g e n a ;t r dit van rechtgeaarde toxinen eist
(Tijdschr. Diergeneesk., 89, 303, 1964), maar dat het lichaam tracht te ontgiften
door Mg naar het dannkanaal te sturen en dat aldus het bloed Mg-gchalte onder
de kritieke waarde komt.

Dit laatste is echter nog voor een gedeelte theorie, gebaseerd op een aantal ge-
constateerde feiten, maar méér ondeerzoek, zelfkritiek en kritiek op elkaar zullen
nodig zijn om stapje voor stapje verder te komen.
Zuidlaren, maart 1964.

Van 9—14 december 1963 werd in Singapore bovengenoemd congres gehouden.
Een bijzonder goed geslaagde bijeenkomst waar afgevaardigden bijeen waren uit
Japan, Maleisië, Thailand, Vietnam, Australië, Frankrijk, West-Duitsland, Neder-
land, Zweden, Engeland, Verenigde Staten, terwijl er verschillende F.A.O. vertegen-
woordigers waren, zowel uit Rome, als ook uit Cambodja, Burma, Thailand. Boven-
dien was aanwezig de directeur van het Office Internationa! des Epizoöties.
De plaats van samenkomst, Singapore, leek in het begin van 1963 nog een zeer
goede, vrij neutrale plaats van samenkomst. Doordat Singapore zich echter in het
najaar van 1963 aansloot bij de Federatie Maleisië kwamen er later onvoorziene
moeilijkheden. Indonesië en de Philippijnen waren om deze reden niet vertegen-
woordigd.

De bijeenkomst zelf was buitengewoon goed geslaagd. Iedere dag volgden alle
afgevaardigden de buitengewoon levendige discussies, terwijl daarnaast nog een
20-tal „observers" de bijeenkomst bijwoonden. De vergaderingen werden dagelijks
van 9.00 tot 17.00 uur gehouden met een korte lunchpauze, terwijl zaterdag de slot-
zitting om 15.00 uur was afgelopen.

De bijeenkomst werd gedragen door 2 varkensspecialisten nl. Prof. D r. H. W.
Dunne uit Pennsylvanië, U.S.A. en D r. J. T. D o n e van het Central Veterinary
Laboratory te Weybridge. Beiden hadden vaak een eigen mening over de ver-
schillende problemen en hun discussies waren dikwijls uitermate de moeite waard.
De bijeenkomst werd geopend door de „Minister of National Development"; Mr.
Lim Kim San, die mededeelde dat op het eiland Singapore, met zijn 75%
Chinezen onder de bevolking, de varkenshouderij naast de kippenhouderij een be-
langrijke bron was voor het verkrijgen van dierlijk eiwit. Per jaar was de produktie
op het eiland Singapore 750.000 stuks varkens, terwijl het totale vleesverbruik
± 27 kg. per jaar per hoofd van de bevolking bedroeg.

Tot voorzitter van de bijeenkomst werd gekozen Inche Johari bin Haj
Md D a u d, directeur van de Veeartsenijkundige Dienst van Maleisië. Vice voor-
zitters werden Dr. Chakr Pichaironarongsongkarn uit Thailand en
D r. J. J. Gallis uit de U.S.A.

De bijeenkomst werd gehouden in de „National Library" waar een bijzonder goede
„airconditioned" vergaderzaal aanwezig was.

Het aantal varkens in deze streken is vrij groot. In Maleisië ± 1 \'/s miljoen, in
Thailand 5 miljoen, in Vietnam ± 3 miljoen varkens. In Thailand had men zelfs
last van overproduktie. Men exporteert naar Hongkong dat veel varkens kan af-
nemen. Vooral varkenspest en mond- en klauwzeer zijn gevreesde ziekten.

Over varkenspest zegt Dunne, dat hij naast de bekende verschijnselen vooral
in moeilijke gevallen waarde hecht aan de leucopenie, en bij sectie aan het hersen-
onderzoek en aan het onderzoek \\an de epifysair lijn bij de overgang van rib
naar het ribkraakbeen.

Tussen de 3e en de 9e dag van de infectie ontstaat er een verhoging van het
Ca-gehalte en een stijging van het P-gehalte in het bloed. Het gevolg is een
vertraagde verkalking van de epifysair lijn. Dit heeft tot gevolg een verbreding en
vaak een onregelmatig worden van deze epifysair lijn. Het is het duidelijkst bij de
6e tot 8e rib. Wanneer de dieren dc infectie 30 dagen of langer overleven ziet men
op dezelfde plaats een duidelijke witte lijn omdat dan de epifysair lijn vrij plotseling
is verbeend door het normaal worden van het bloedcalcium gehalte. (Men zie het
uitstekend artikel van Dunne in Veterinary Medicine, 8, 222, 1963).

Evenals bij ons blijkt in Z.O. Azië de varkenspest een veel minder heftig verloop
te hebben dan b.v. voor de oorlog. Ook hierdoor is de diagnose moeilijker geworden.
Veel discussie is er over de vaccinatie tegen varkenspest. Dunne raadt aan om
naast de vaccinatie met verzwakt virus (b.v. lapinized vaccin) altijd serum te ge-
bruiken. Hij raadt dit aan omdat men soms ent in een geïnfecteerd milieu, terwijl
men ook wel eens onverwachte reactie op de inenting vaststelt, waarbij mogelijk
het virus weer virulent is geworden.

Over dit advies wordt bijzonder lang gediscussieerd. Swan uit Hongkong zegt
dat serum te duur is voor deze landen, een standpunt dat sterk wordt ondersteund.
Done (Engeland) is een grote tegenstander van het gebruik van verzwakt virus.
Hij wil alleen kristalviolet vaccin gebruiken.

Dunne zegt tenslotte dat men mogelijk varkenspest kan beperken door het ge-
bruik van verzwakt vaccin alléén; wil men echter de varkenspest uitroeien dan
zal er beslist serum gebruikt moeten worden.

Over het mond- en klauwzeer geeft Gallis van het „Plum Island Animal Disease
Laboratory" uit de U.S..A., een uitgebreid overzicht. Hij memoreert o.a. de moeilijk-
heden in Nederland met de uitbraak van mond- en klauwzeer bij varkens in 1962.
Naar aanleiding van de mogelijkheid om ook varkens met vaccin te enten merkt
Riddle Swan uit Hongkong op, dat hij in 1962 18.000 varkens heeft laten
enten met het Frenkelse vaccin A en G met zeer goede resultaten. Het feit dat er
steeds weer om dit vaccin gevraagd wordt door de varkenshouders is volgens spr.
het beste bewijs dat het goed voldoet.

Vittoz merkt op, dat er van 17-21 november 1964 een, door het O.I.E. georga-
niseerd, congres in Parijs zal worden gehouden over de vaccinatie tegen het mond-
en klauwzeer, o.m. betreffende de vaccinatie van varkens.

Gallis (U.S.A.) wijst op het gebruik van de hemadsorptie test, teneinde een on-
derscheid te maken tussen .Afrikaanse en de gewone varkenspest. Mogelijk is de
reactie niet geheel specifiek, toch is er wel mee te werken.

Er wordt vooral gewezen op het gevaar van invoer van wrattenzwijnen en bos-
varkens uit Afrika in Dierentuinen.

Langdurig is gesproken over het enteritis complex, wa;irbij alle mogelijke bacteriële
oorzaken ter sprake kwamen, alsmede de transmissable gastro-enteritis en eventuele
andere virussen als oorzaak.

Tegen de virusinfectie was uit de aard der zaak geen kruid gewassen. Het toe-
voegen van antibiotica aan het voer werd een waardevol hulpmiddel in de strijd
tegen de enteritiden genoemd. .Ms bezwaar werd aangevoerd de kans op het op-
treden van schiminelinfecties.

Belangrijke nieuwe gezichtspunten worden door D r. Swahn inzake de virus-
pneumonie bij varkens vermeld:

a. Volgens Zweedse onderzoekers is de naam virus-pneumonie niet juist, want raen
meent als verwekker van Mycoplasma gevonden te hebben. (Zie Rapport O.I.E. 58,
281. (1962).

b. Men heeft op het ogenblik een vaccin in Zweden tegen de infectieuze pneumonie
waarmee, tot nu toe, hoopvolle resultaten zijn verkregen.

Dunne deelt mede, dat de pasteurella\'s in dc U.S.A. in het algemeen als secun-
dair optredende bacteriën worden beschouwd. In de Tropen ziet men echter ge-
regeld Pasteurella-septicemieën.

Van Amerikaanse zijde werden mededelingen gedaan over leptospirose bij varkens.
Over het voorkomen van leptospirosen in Z.O. Azië was echter niets bekend.

Als afsluiting van het besprokene over de infectieziekten vertelde D r. S w a h n uit
Stockholm zijn ervaringen met de varkensziektebestrijding in Zweden.

De parasitaire ziekten bleken in deze tropische landen van groot belang te zijn
In alle landen had men te maken met schurft.

^icoru-infccties kwamen veel voor, in sommige streken bicken varkens geïnfecteerd
te zijn met nierwormen, de Stephanttrus dentatus.
Ook long wormen kwamen nogal eens voor.

Tegen de ascariden werden veelal piperazinevcrbindingen gegeven. Sommigen rap-
porteerden goede resultaten met methyridine tegen longwormen.
In de meeste landen in Z.O. Azië gaat de cysticercosis in betekenis terug.
Men neemt in het algemeen aan dat het invriezen van de geslachte varkens in
tropische landen niet voldoende zekerheid biedt dat de cysticerci worden gedood.
Dit niet omdat het invriezen niet goed zou zijn, maar omdat het op een voldoende
lage temperatuur houden vaak moeilijkheden oplevert. Trichinose komt steeds
minder voor.

Veel en langdurig is gesproken over het houden en fokken van de varkens. In alle
landen van Z.O. Azië wordt de varkenshouderij gestimuleerd.

Veel wordt gedaan om de huisvesting te verbeteren. Dank zij het klimaat levert dit
meestal niet zoveel moeilijkheden op. .Alle hokken moeten zeer luchtig gebouwd
worden. Naar mijn gevoel deed het soms wat vreemd aan als men sprak over het
„koude beton" en dat bij een gemiddelde temperatuur van ± 80° F.
In de meeste landen werkt men met kruisingen tussen het oorspronkelijke inlandse
varken en het Chinese varken. Veel is ook gekruist met de Groot Yorkshire en met
de Berkshire.

Vcxir zover er een overschot is, wordt er veel geëxporteerd naar Hongkong. Dat
dit niet altijd even vlot verloopt, bleek wel uit een mededeling van de vertegen-
woordiger uit Thailand, die vertelde dat op een gegeven moment de biggenprijs
tot beneden die van de kippen zakte.

In Vietnam werd buitengewoon veel gedaan om de varkenshouderij te verbeteren
en te intensiveren. Uit een voor de boeren bestemde „strip" folder nam ik onderstaand
plaatje over.

De tijd zal wel leren dat het lang niet altijd zo eenvoudig is om met succes te
exporteren.

Rest mij nog te vermelden, dat de gehele congresweek in een buitengewoon prettige
en vriendschappelijke sfeer verliep. Gezien de grote belangstelling die de deelnemers
voor de verschillende problemen aan de dag legden, lijkt het wel zeker dat deze
bijeenkomst een groot effect zal sorteren.

Een woord van lof voor de organisatoren van deze Meeting van de F..\\.0. is dan
ook zeker op zijn plaats.

De Faculteit der Diergeneeskunde heeft op donderdag 19 december 1963 wederom
een refereeravond gehouden, waarop het woord werd gevoerd door de Biologen,
die als onderwerp voor hun voordrachten hadden uitgekozen: de pensciliatcn.

Door ziekte van Prof. B r e t s e h n e i d e r is zowel de inleiding als de eerste
bijdrage geleverd door Drs. 11. J. VV. Keidel (afd. Histologie), die vertelde over:
De morphologic van de penseiliaten, in het bijzonder over de familie der
O phryosolecidae.

Reeds lang is de aandacht der protistologcn gevestigd op de fauna van microscopische
Ciliaten (trilhaardiertjes), die de pens, als ook het coecum en colon bij herbivoren
bevolken, welke vormen wel eens door niet ingewijden als „flageldragende amoeben"
worden aangezien.

De dierenarts kent van de ééncellige trilhaardicren meestal alleen lialantidium coli,
omdat deze normale in het colon van hel vark<-n voorkom< ndc soort (apathogeen),
bij de mens als darmparasiet wel eens pathologische verschijnselen veroorzaakt. De
hier besproken pens- en darmciliaten zijn met lialantidium verwant.
In het algemeen kan men hierbij drie groepen van (Hliatcn onderkennen:

1. de tot de orde der Ilolotricha behorende families der Isotrichidae en Bütschliidae,
weinig soortrijk, doch in grote getale voorkomend.

2. de orde der Entodinimorpha met de zeer soortenrijke familie der Cycloposthiidae.

3. de aansluitende familie der Cycloposthiidae met eveneens cen grote soorten-
rijkdom.

.Aan de hand van ecn groot aantal dia\'s, waarvan sonunige in kleuren, is een aantal
genera en soorten besproken. Het voert te ver, hier alle vormen te bespreken. In
hoofdzaak berusten de determinatiekenmerken op het aantal en dc ligging der mem-
branellen (behalve die bij de mond aanwezig), de vorm van de macronucleus, plaats
en aantal der pulserende vacuolen, aantal en ligging der inwendige skeletplatcn,
welke als steunfunctie ook gelijktijdig betekenis hebben als glycogeen-reservoir, waar-
nevens ook dc vaak uitzonderlijke ornamenten als doornuitsteeksels, lobben enz. van
belang zijn.

Behandeld zijn vertegenwoordigers van het genus Entodinium, Anoplodinium, Eudi-
plodinium, Polyplastron, Ostracodinium, Ophryoscolex, alle voorkomende in de pens
van boviden, oviden, antilopen, cerviden en Tylopoden. Verder soortspecifieke vormen
bij dromedaris, rendier, steenbok, ree en gems.

Bij de herkauwers worden deze Ciliaten door speeksel overgebracht. Bij de Cyclo-
plosthiidae moet worden aangenomen dat zij in met verse faeces verontreinigd voeder
de maag en de dunne darm kunnen passeren en in het colon terecht komen. Dc
familie der Cycloposthiidae wordt hoofdzakelijk aangetroffen bij eenhoevigen, verder
ook bij tapir, neushoorn, olifant en bij het watcrzwijn (Hydrochoerus). Alle gast-
heren, evenals die van de Ophryoscolecidae, zijn planteneters.

Sterk gedifferentieerde vormen met sierlijk geornamenteerde huid, (pellicula) vindt
men bij het genus Troglodytella, welke voorkomen in colon en coecum van in het
wild (niet in gevangenschap) levende mensapen als gorilla en chimpansee.
Of men bij alle tot de Entodiniomorpha behorende soorten te maken heeft met
exclusieve endo-commensalen, dan wel symbionten, die voedingsfysiologisch van
betekenis kunnen zijn, doordat zij fermentief hcmicellulose zouden aangrijpen, is een
vraagstuk van biochemische aard. Bij de zeer uitgebreide literatuur op systematisch
morfologische gebied voegen zich de recente electronenoptische onderzoekingen.
(Bretschneider e.a.).

Na de uitvoerige uiteenzetting van de morfologie geeft Drs. J. II. Koeman
(afd. Farmacologie) een beschouwing over: de fysiologie van de pensciliaten.
De economische betekenis van de pensfauna voor de als huisdier gehouden her-
kauwer wordt over het algemeen met enig scepticisme besproken.
Toch vonnen de vele soorten van ééncelligen een duidelijk in het pen.imilieu ge-
integreerde component, hetgeen uit vele onderzoekingen uit het begin van deze
eeuw is gebleken. Men kon buiten de herkauwer deze ciliaten niet vrij levend vast-
stellen, terwijl resistentievormen evenmin werden gevonden. Eerst omstreeks de
dertiger jaren kon worden aangetoond dat contact van dier tot dier naar alle
waarschijnlijkheid de enige weg vormt waarlangs infectie kan optreden.
Het morfologisch onderzoek, dat naast de systematiek al sinds het ontdekken van deze
organismen door Grubyen Delafond in 1843 in de belangstelling had gestaan,
leverde ook gegevens met betrekking tot de fysiologie.

Zo onder meer de opslag van reserve-polysaccharide en de opname van partikels als
bacteriën, zetineelkorrcls e.d. Slechts enkele onderzoekers, waarondeer Mangold,
zagen een voor de herkauwer aanwezig voordeel ii\\ de vorm van het reserve poly-
saccharide der protozoën. Hierdoor zou een deel van de opgenomen koolhydraten
beschermd worden tegen een mogelijk te snelle en daardoor verkwistende afbraak
door de pensbacteriën. Dc infectieproeven hadden tevens aangetoond dat dieren
zonder ciliaten normaal verder leven en geen deficiëntie symptomen vertonen. Een
groot aantal experimenten (o.a. die van Becker in 1929 en Van der \\V a t h
en Myburgh in 1941), waarin groepen normale dieren in bepaalde onderdelen
van hun stofwisseling werden vergeleken met z.g. gedefauneerde dieren, kon een
gunstig effect van de aanwezigheid van de ééncelligen niet aantonen.
Vooral sinds dc veertiger jaren echter is de belangstelling meer direct gericht op de
biochemische eigenschappen van de verschillende soorten. Gebruik van antibiotica
bij o.a. in vitro proeven heeft welliswaar getoond, dat de ciliaten een zekere afhanke-
lijkheid tot de bacteriepopulatie bezitten, maar eveneens werd duidelijk, dat de eigen
enzym activiteit aanzienlijk is.

Het vinden van hemicellulasen, verschillende glycosidasen, amylasen en maltassen
IS vermeldenswaard. Dc protozoën leveren verder een bijdrage in de pool van benut-
bare metabolietcn in de vorm van hexosen en vluchtige vetzuren.
Het zijn vooral deze meer recente onderzoekingen, die aantonen dat de ciliaten een
eigen bijdrage leveren aan de pensstofwisseling.

Hoe deze activiteit tc interpreteren in economische zin blijft echter vooralsnog een
open vraag.

De avond wordt besloten door Drs. C. J. v. V o r s t e n b o s c h, (Afd. Histologie)
die in een welhaast oneindige stroom dia\'s van elektroncnmieroseopische opnamen
de ultrastructuur van de holotriche pensciliaten uiteenzet.

Deze voordracht moet zo echt „gezien" worden, dat een geschreven verslag ervan
nauwelijks mogelijk is. Moge ik daarom volstaan met dc opmerking, dat de elektronen-
microscoop cx)k op dit terrein zijn enorme toepassingsmogelijkheid duidelijk gede-
monstreerd hecfft.

Heer van Vorstenbosch, onze dank daarvoor.
REFEREERAVOND D.D. 22 J.\'WUARI 1964.

Op de refereeravond van woensdag 22 januari 1964 zijn drie verslagen uitgebracht
van studie-reizen naar het buitenland.

Prof. D r. H. A. Meyling bracht al eerste spreker een verslag uit van zijn
werkbezoek aan Karthum en vertelde over zijn Impressie uit de Sudan". Niet
alleen is het onderwijs in Karthum besproken, met films en dia\'s maakten allen cen
tocht mee door de woestijn naar cen fokstation. Daarna bracht dc film ons naar
Egypte, de pyramiden en Cairo.

Hier nam Prof. D r. S. M. Numans de draad op en vertelde van zijn verblijf
als gasthoogleraar te Cairo en over zijn indrukken over de Diergeneeskunde in
Egypte. Opnieuw bracht de film ons na het wetenschappelijk gedeelte naar de
pyramiden, waar Prof. Numans als Bedouin een kameel bereed.

Tot slot van de avond zijn de aanwezigen met de Heer F r ij 1 i n k en twaalf renpaar-
den over de Noordpool naar Japan gevlogen.

Na de problemen rond het vervoer van deze kostbare ladingen tc hebben besproken,
toefden we nog enige tijd in Tokio en omgeving.

Hoewel misschien iets minder wetenschappelijk dan dc andere refereeravonden, was
deze reisavond bijzonder interessant.

Jaarlijks wordt op 7 april dc Wereldgezondheidsdag gevierd en wordt door de
directeur-generaal van dc Wereldgczondhcids-organisatie (W.H.O.) aandacht ge-
vraagd voor een onder\\vcrp van algemeen volksgezondheidsbelang.
Dit jaar werd hiervoor „De bestrijding der tuberculose" gekozen. Naast de lessen,
hieraan gewijd op lagere-, middelbare- en nijverheidsscholen (waarvoor cen lesschema
werd gedistribueerd), deed de directeur-generaal van de Volksgezondheid de redactie
een exposé van de hand van D r. C, R. N. F. van Joost toekomen aangaande
de betekenis van de tuberculinatie als methode van opsporing.

Voor de bestrijding van tuberculose is dc opsporing van actieve zowel als van
potentiële besmettingsbronnen, d.w.z. zieken en zich niet ziek voelende lijders aan
tuberculose, alsmede besmette personen zonder aantoonbare afwijkingen, van funda-
mentele betekenis.

In het begin was dc opsporing uitsluitend gericht op dc actieve besmettingsbronnen
en bestond uit het onderzoek op dc consultatiebureaus van lijders aan (long) tuber-
culose en van personen met klachten, later ook van contact-personen. Uitbreiding van
het onderzoek van contacten leidde ook vaak tot het vinden van potentiële besmet-
tingsbronnen. In een volgende fase ontwikkelde zich het groe.ps- en bevolkings-
onderzoek op tuberculose, dat onbekende en onopgemerkte tuberculose (tuberculosis
inappercepta) aan het licht bracht.

Naarmate als gevolg van verminderende be.smettingskansen tuberculose in frequentie
afneemt, daalt het aantal gevallen van actieve tuberculose dat met de beschreven
methoden van opsporing wordt gevonden. Het rendement aan actieve tuberculose
van de opsporingsarbeid der consultatiebureaus zowel als van het groeps- en be-
volkingsonderzoek wordt hoe langer hoe kleiner.

Uit een oogpunt van opsporing en bestrijding wordt dan het tuberculose probleem
in afnemende mate bepaald door klinisch manifeste en inappercepte tuberculose,
maar in stijgende graad door het reservoir van besmette personen met weinig of geen
(röntgenologische) afwijkingen. Wanneer en waar deze epidemiologische status z\'n
beslag heeft gekregen is de tijd rijp voor bezinning op toespitsing van de opsporing
van besmette personen, die het reservoir van potentiële besmettingsbronnen vormen.
De enige methode daarvoor is de tuberculine-reactie. Met een gevoelig en specifiek
tuberculine en op de juiste wijze toegepast is dc tuberculine-reactie voor de kennis
van de epidemiologische situatie zowel als voor dc bestrijding van tuberculose van
fundamentele betekenis. Systematische tuberculinatie van bevolkingsgroepen leidt
tot dc kennis van besmettingsdichtheid en besmettingsfrequentie (besmettingskans),
twee gegevens die bepalend zijn voor status en trend van een tuberculose epidemie.
Voor de praktijk van de bestrijding en de opsporing is systematische tuberculinatie
onmisbaar; de resultaten hebben verstrekkende en ingrijpende consetiuenties voor
de betrokken individuën en de gemeenschap.

De tuberculine-reactie bezit een breed spectrum van diagnostische mogelijkheden.

1. De reactie maakt onderscheid tussen besmette en niet-bcsmette individuën; de
eerste groep vereist regelmatige (röntgenologische en eventueel bacteriologische)
controle; de tweede komt in aanmerking voor periodieke herhaling van dc
reactie teneinde eventuele besmetting te signaleren.

Is slechts de uitslag van een enkel tuberculinc-onderzoek bekend dan is
uitsluitend op grond daarvan een scheiding van de besmette groep in „vroeger
besmetten" en „recent besmetten" niet mogelijk. De leeftijd van de besmette
personen kan dan toch dit onderscheid mo.gelijk maken. Zo wijst in het
al.gemeen een positieve reactie bij kinderen vaker op een „recente" of verse
besmetting naarmate het kind jonger is; bij kinderen in het eerste levensjaar
is een positieve reactie het bewijs van een verse besmetting.

2. De reactie biedt de mogelijkheid de besmette personen op grond van de sterkte
der reactie (gemeten in mm-induratic bij toepassing van een standaardmethode)
te onderscheiden in groepen met verschillend risico om actieve tuberculose te
krijgen en in verband daarmede adequate maatregelen te nemen.

3. Bij herhaling van dc tuberculine-reactie bij onbesmette personen is een omslag
van de ractie van negatief naar positief het bewijs van een verse besmetting,
ongeacht de leeftijd van de betrokken persoon.

4. De reactie stelt dan in staat tuberculose in een beginstadium op tc sporen, het
stadium waarin de laesies nog microscopisch klein en op de longfoto nog niet
zichtbaar zijn.

5. De reactie opent enei-zijds de mo.gclijkheid in deze gevallen van verse besmetting
tot preventieve behandeling met I.N.II.

Doordat dc primaire laesies nog goed gevasculariscerd en derhalve gemakkelijk
bereikbaar zijln voor antibiotica en chemotherapcutica kunnen door deze be-
handeling complicaties van de primaire besmetting worden voorkomen.

6. .Anderzijds leidt de vaststelling van een verse besmetting tot dc opsporing van de
besmettingsbron onder dc contacten van de besmette persoon.

7. Dc reactie geeft enerzijds de negatief reagercnden dc .geruststelling dat zij niet
besmet zijn en .geen tuberculose bacteriën herbergen. .Anderzijds legt ze dc
positieven de morele verplichting op, zich --in eigen belang cn in het belang
der genu^enschap — onder regelmatige controle van het consultatiebureau te
stellen. Het consultatiebureau heeft de taak deze controle ter hand te ncnu-n en te
bevorderen.

8. De reactie kan dienst doen als methode van vóórsclcctic bij individueel en
massaal röntgenondcrzcK-k op tubereculose.

Waar en wanneer tub<-rculosc zo aanzienlijk is afgenomen dat de röntgenolo-
gische opbrengst aan actieve tuberculose sterk gedaald is, wordt röntgenonder-
zoek van de besmette groep relatief productiever.

9. Dc rcactic kan cen waardevol middel worden voor het onderscheid tussen spe-
cifieke en onspecifiekc besmettingen door atypische mycobacteriën.

10. De rcactic is het meest betrouwbare middel voor de controle van de resultaten
der bestrijdin.g.

De Conunonwealth Scientific and Industrial Research Organization, Division of
.Animal Genetics vraagt academii i voor het biologisch onderzcK-k.
Volledige inlichtingen zijn tc verkrijgen bij:

Dr. VV. Hartley, Chief Scientific Liaison Officer, c/o Australian .Scientific Liaison
Office, Africa House, Kingsway, London W.C. 2.

WETENSCHAPPELIJKE RAAD \\"OOR DE KANKERBESTRIJDING,
(secr.: de Lairesestraat 3,3 - .Amstcrdam-Z. - tel. 73 55 75)
K.W.F.-stage-beurzen

De Stichting Koningin Wilhchnina Fonds heeft de Wetenschappelijke Raad voor
de Kankerbestrijding in de gelegenheid gesteld, een aantal stage-bcurzen beschikbaar
te stellen. Deze stage-beurzen zijn bestemd voor jonge wetenschappelijke werkers, voor
wie het in verband met hun verdere wetenschappelijke vorming van grote betekenis
,gcacht moet worden, dat zij enige inaanden in buitenlandse klinieken of laboratoria
verblijven, teneinde kennis te nemen van nieuwe theoriën of methoden in die tak
van het kankeronderzoek, waarin zij zich bekwamen. Bij de toekenning kan, behalve
met het belan.g van dc betrokkene zelf, ook rekening gehouden worden met de
wenselijkheid, dat in de klinieken of laboratoria, waarin zij werken, via hen,
kennis genomen wordt van de nieuwe werkwijzen enz., die elders zijn ingevoerd.
Deze stage-bcurzen kimncn uitsluitend aangevraagd worden door hoofden van
klinieken cn laboratoria, ten behoeve van veelbelovende medewerkers, die tenminste
een doctoraal examen hebben afgelegd in de geneeskunde, de biologie, de biochemie
of de diergeneeskunde, en die de leeftijd van 40 jaar nog niet hebben bereikt.
De beurzen worden gegeven voor een studiebezoek aan één of meer klinieken of
laboratoria in het buitenland. De totale verblijfsduur voor Europese landen bedraagt
maximaal 6 maanden, buiten Europa maximaal 4 maanden. De toe te kennen be-
dra,gen dienen ter dekking van reis- en verblijfkosten van de bursaal, waarbij wordt
aangenomen, dat het salaris van dc bursaal tijdens zijn afwezigheid geheel of ten
dele door zijn werkgever wordt doorbetaald.

De aanvragen voor deze stage-beurzen moeten worden ingediend bij de secretaris
van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding, de heer L. Meinsnia,
de Lairessestraat 33, Anisterdam-Z; tel, 020 - 735575, bij wien tevens nadere in-
lichtin.gen zijn tc verkrijgen.

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds"\' zijn „Fellowships" ingesteld, welke door dc
Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding worden toegekend.
Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde artsen, biolo.gen, chemici,
fysici, farmaceuten, dierenartsen cn tandartsen, bij wie het voornenu-n bestaat om in
de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de geneeskunde, diergeneeskunde of tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

\\\'oor de gekozen „fellow" wordt een bij zijn (haar) verlangen en aanleg passende
werkgelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij (zij) zich
in diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder supervisie
van ervaren onderzoekers. De opleiding zal gericht zijn op vorming tot zelfstandi.g

werker op het gebied van de kanker. Elk „fellowship" wordt telkens voor een jaar
(tot een maximum van drie jaar) toegekend.

Verder worden senior-fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn van
drie jaar als oplcidings-fellow hebben volbracht, of op andere wijze een geëigende
vooropleiding hebben doorgemaakt cn voor wie niet onmiddellijk een passende vaste
positie aan een der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is, of gecre-
eerd kan worden. In elk zodanig geval wordt door de Wetenschappelijke Raad
overwogen, of de hoedanigheden van de opgeleide van dien aard zijn, dat het als
een nadeel voor het kankeronderzoek in Nederland moet worden beschouwd als hij
daarvoor wegens het ontbreken van een voor hem geschikte plaats toch nog verloren
zou gaan.

Een senior-fellowship wordt toegekend voor een periode van ten hoogste vijf jaren.
Men kan zich voor een fellowship te allen tijde schriftelijk aanmelden bij de
Secretaris van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding, de Lairesse-
straat 33, Amsterdam-Z., bij wien tevens volledige inlichtingen zijn te verkrijgen.

WORLD POULTRY SCIENCE ASSOCIATION.
2e Europees Congres, Bologna 14-17 september 1964.
De volgende hoofdonderwerpen zullen worden besproken:

J. Methods for the evaluation of Poultry feedingstuffs.
-r. Conservation of a gene pool.
.5. Blood groups.

Na de conferentie zullen excursies worden gehouden naar kippenfokkerijen, boer-
derijen en industriën.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het Algemeen Secretariaat van het Organi-
serend Comité, p/a National .Academy of Agriculture, Via Farini 14, Bologna.

Het wetenschappelijk programma voor deze, reeds aangekondigde, studiedag luidt als
volgt:

voorziening van rundvee in de weide".
14.00 uur: Ir. R. Scheper: „Mogelijke verbeteringen in de praktische pluim-
veehouderij".

Opgave deelname aan het 4e Internationaal Symposium te Lincoln, Nebraska U.S.A.,
(27—30 juli 1965).

In aansluiting op dc desbetreffende berichtgi-ving in aflevering 7 van deze jaargang
kan ik thans berichten dat de organisatoren van het Symposium noodzakelijk over
gegevens terzake van de te verwachten deelname dienen te beschikken, zulks om
faciliteiten bij verschillende instanties (overheid en industriën) te kunnen verkrijgen.
Ook in verband met de reservering voor het doen van de reis per chartervlucht door
deelnemers uit ons land is het gewenst om geïnformeerd te zijn over de belangstelling
voor het Symposium, reden waarom ik nogmaals verzoek van het voornemen tot deel-
name in kennis gesteld te worden.

Met ingang van 6 april 1964 is de splitsing van het district/ambtsgebied Groningen-
Drenthe van de Veeartsenijkundige Dienst doorgevoerd.
Hierdoor is de volgende gewijzigde situatie ontstaan:

1. De Inspeetie Groningen, omvattende het gebied behorende tot de provincie
Groningen, onder leiding van dc adjunct-inspecteur T. H. Hoenderken en ge-
vestigd te Groningen, Vechtstraat 31, tel, (05900) 52976.

Bevordering van de heer H o e n d e r k e n tot inspecteur mag binnenkort wor-
den verwacht.

2. De Inspeetie Drenthe, omvattende het gebied behorende tot de provincie
Drenthe, onder leiding van de inspecteur J, H. Hogen Esch en voorlopig
gevestigd te Zuidlaren, Stationsweg 80, tel. (05905) 1260.

De eisen voor export van honden en katten naar Luxemburg zijn als volgt gewijzigd:

1. In- en doorvoer van honden en katten, rechtstreeks uit Nederland en België, is
toegestaan zonder gezondheidsonderzoek en zonder veterinaire formaliteiten aan
de Luxemburgse grens.

Van Belgische zijde wordt echter voorlopig nog voor de doorvoer door België
van honden en katten uit Nederland een door de Veeartsenijkundige Dienst
gelegaliseerd en geldig certificaat van enting tegen hondsdolheid geëist.
Getracht zal worden het vrije intra Benelux verkeer per 1 mei a.s. tc herstellen.

2. In- en doorvoer van genoemde dieren via andere landen dan Nederland en
België is slechts toegestaan indien bij binnenkomst in Luxemburg cen geldig
certificaat van enting wordt overgelegd.

De Luxemburgse en Belgische bepalingen met betrekking tot dc geldigheidsduur
welke aan het certificaat voor invoer van hond of kat, afhankelijk van dc gebruikte
entstof, kan worden toegekend, komen overeen met de Nederlandse bepalingen
terzake.

Derhalve dient voor het onder 1. en 2. bedoelde certificaat steeds te worden ge-
bruikt het bekende certificaat van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor
Diergeneeskunde, dat door dc districtsinspcctcur van dc Veeartsenijkundige Dienst
is gelegaliseerd en dat op het moment van gebruik geldig is.

Het rabies-entingbewijs, dat - - indien geldig — kan worden gebruikt voor de weder-
invoer van honden in Nederland, is niet geldig voor de binnenkomst in België en
Luxemburg.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no.107, geproduceerd door het Gentraal
Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam en partij no. S-004, geproduceerd door
N.V. Philips Duphar te Olst, voldoen aan de gestelde eisen en zijn mitsdien door
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard
respectievelijk tot 1 maart 1965 en 15 januari 1965.

Van 20 maart tot en rnct 1 april zijn de volgende gevallen van mond- en klauwzeer
geconstateerd:

Een recapitulatie van I januari tot en met 1 april laat het volgende beeld zien:

Groningen

Friesland

Drenthe

Overijssel

Gelderland

Utrecht

Noord-Holland

Zuid-Holland

Zeeland

Noord-Brabant

Limburg

In alle gevallen betrof het varkens. Voor zover het type kon worden vastgesteld,
bleek steeds type C in het geding te zijn.

In aansluiting op het korte bericht over rabiesgevallen onder vossen in Denemarken,
in het laatste nummer van het Tijdschrift, kan nog het volgende worden meegedeeld:
Voor het eerst sinds 1889 is in Denemarken rabies geconstateerd bij het onderzoek
van vossen, die in februari van dit jaar in de omgeving van de Deens-Duitse grens
zijn geschoten. De diagnose is gesteld op het veterinair-scrologisch staatslaboratoriuni
te Kopenhagen.

Deze gevallen worden beschouwd als cen gevolg van een besmetting, die zich sinds
het einde van de tweede wereldoorlog heeft voortgeplant langs de Duitse kust van
de Oostzee en omstreeks 1953 het Kieler-kanaal moet zijn gepasseerd.
Sedert 1953 is langs de Deens-Duitse grens een vaccinatiezone ingesteld met een
diepte van ongeveer 30 kilometer. De totale hondcnpopulatie in deze zone werd in
1953 geënt en alle in deze zone sedertdien geboren honden worden op een leeftijd
van 6 weken tot 6 maanden eveneens gevaccineerd.

Bij wijze van proef werd tevens besloten in deze zone premies toe te kennen voor
het inleveren van geschoten vossen en de holen van vossen en dassen in een zone
met een diepte van ongeveer 10 kilometer uit te gassen.

Uit vrees een gebied te scheppen, dat geheel van vossen zou zijn gezuiverd, hetgeen
een toenemende invasie van vossen zou betekenen uit aangrenzende Duitse gebieden,
werd deze proef later stopgezet.

Teneinde het gevaar, dat de besmetting de grens over zou komen te beperken, werd
met ingang van 7 februari 1964 besloten premies in te stellen voor geschoten vossen
in een gebied met een diepte van ongeveer 30 kilometer langs de Deense kant van
de grens en de holen van vossen en dassen in een zone met een diepte van ongeveer
12 kilometer aan de Duitse kant uit te gassen.

Een deel van de ingeleverde vossen is onderzocht op rabies en de koppen werden
naar he laboratorium in Kopenhagen gestuurd. Een klein aantal gedode vossen
vertoonde symptomen die overeenkwamen met die van rabies.

Op 10 maart 1964 meldde het laboratorium, dat bij vier van een aantal van ongeveer
75 onderzochte vossen, rabies was vastgesteld. Eén er\\\'an had vooraf symptomen van
rabies vertoond. Later is geconstateerd, dat nog cen vos was geïnfecteerd.
Alle geïnfecteerde vossen waren afkomstig uit gebieden, gelegen op enkele kilometers
van de grens.

Met ingang van 13 maart 1964 heeft het Deense Ministerie van Landbouw de
volgende maatregelen afgekondigd:

le. het vervoeren van honden en katten uit een zone van 60 kilometer ten noorden

van dc Deens-Duitse grens is verboden;
2e. alle honden, voor zover zij in de afgelopen twee jaar niet zijn geënt, moeten

van overheidswege met I,.E.P. vaccin worden gevaccineerd;
3e. jonge honden, gevaccineerd beneden de leeftijd van 5 maanden, moeten een
half jaar daarna opnieuw worden .geënt, de andere honden twee jaar na cen
enting.

Een uitbreiding van de zone waarin de holen worden uitgegast is in overweging,
evenals een uitbreiding van de bevoegdheid premies voor het afschieten van vossen
te verstrekken. In aansluiting op dc campagne die aan dc Duitse zijde van de grens
is geprojecteerd is voorzien in een nieuwe gasbehandcling op zo kort mogelijke termijn.
Deze gevallen in Denemarken onderstrepen de noodzaak, ook voor ons land, de
immuniteit van de honden-populade op peil te houden. De enting van jonge honden
dient daarom zoveel mogelijk te worden bevorderd. De wild screening, die langs
ecn deel van onze oostgrens wordt toegepast, blijkt hierdoor eveneens van groot be-
lang te zijn.

16, Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D.. Ledenver-
gadering, 10.15 uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 481)

17—19, Deutsche Tierarzteschaft. 7c Deutsche Ticrarztetag, Baden-Baden, (pag.
390)

22, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Auto-rally, 14.30 uur, Epe. (pag. 562)
22, Gentr. stierenkcuring, 9.30 uur, Zutphen (roodbonte stieren uit Gelder-
land en Overijssel).
22, Gentr. »tierenkeuring, 10.00 uur. Woerden (blaarkopstieren uit Zuid-
Holland, Utrecht en eventueel aangrenzende provincies).
22—23, 6c Lustrum V.S.R. „de Solleysel". (pag. 329, 566)

24, Gentr. stierenkcuring, 10.00 uur, Etten (zwartbonte stieren uit Zuid-
Holland, Utrecht en Noord-Brabant).

25, Lustrum Concours Hippique V.S.R. „de Solleysel". (pag. 329, 566)
29, Gentr. stierenkcuring, 10.00 uur. Ommen (zwartbonte stieren uit

2— 3, Gen. voor Geschiedenis der Geneesk., Wisk. en Natuurwet. Voorjaars-
jaarsvergadering, Gouda.

9, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,
14.30 uur. Utrecht, (pag. 126)

20, A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Luntercn. (pag. 552)

21, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Café-Restaurant
Riche National, .\\rnhcm. (pag. 478)

22, .A-fd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 22.00 uur. Hotel „Koc-
kebier". Alkmaar, (pag. 000)

26. Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur. Hotel
„Dalzicht", Nijverdal. (pag. 399)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Irenczaal, Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 479)

„Overcingcl", Assen. (pag. 257)
12, Afd. Gelderland K.N.M.v.D, Gecombineerde vergadering met afd.

Overijssel. 14,00 uur, I.B,S, Wageningen. (pag. 562)
20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 68c ledenvergadering,
(pag. 126)

31, tot 2 augustus, K.I. Congres, Wels. (pag. 474)
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 8, 1964 557

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergem-eskunde. Ille .Mgemene Ver-
gaderin.g. Utrecht.

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 552)

Door het minder gebonden willen zijn aan het bedrijf is het niet verwonderlijk dat
men bij het melken van koeien probeert, bijv. \'s-zonda.gs, maar één keer le melken.
Uiteraard zal men graag weten wat de gevolgen zijn van een dergelijke wijze van
melkvee houden.

In Duitsland heeft men een tweetal proeven .genomen zowel .gedurende de weide- al;;
tijdens dc stalperiode. De proeven waren zo opgezet dat men achterecnvol.gens had;
een controledag (2 x melken) de proefdag (1 x melken) en vervolgens nog drie
proefda.gen waarop normaal 2 keer werd .gemolken. Tijdens de weideperiode bedroeg
op de controledag de gemiddelde melkgift (20 koeien) 10,6 kg, in de stalperiode
(43 kcH-icn) was dit 9,8 kg. De hoeveelheid melk daalde op de dag waarop I keer
gemolken werd in beide .gevallen met ongeveer 30%. Na drie dagen was de melkgift
weer gelijk aan die op de controledag. Ook bij hft vetgehalte was hetzelfde verschijnsel
waar te nemen. Het totale melkverlies gerekend over een week bedroeg bij de weide-
proc;f 1,9 kg per koe en bij de stalproef 2,3 kg per koe. Dc pro<-ven werden gedureiulr
4 achtereenvolgende weken .gehouden.

De gezondheid van de uier bleek niet onder de proef geleden te hebben. Wel kunnen
er zich andere moeilijkheden, die verband houden met de externe bedrijfsorganisatie
voordoen. De melkcontrole zou gedurende 4 dagen geen betrouwbaar beeld over dc
produktie van de dieren kunnen krij.gen. Ook kan het noodzakelijk zijn een melk-
koeling aan te schaffen, omdat de melk misschien lang op het bedrijf moet blijven.
Het één maal verzorgen van kalveren en jongvee bleek geen moeilijkheden op te
leveren.

Op 3 oktober 1963 overleed in het Diaconessenhuis
te Utrecht onze beste vriend en collega, de oud Kapi-
tein-paardenarts, Dr. ]. G. C. van Vloten.
Hij uierd op 15 januari 1893 geboren te Utrecht,
waar hij ook het Lager en Middelbaar onderwijs ge-
noot. In 1911 deed hij het eindexamen H.B.S. en liet
zich in hetzelfde jaar inschrijven als student aan de
toenmalige Veeartsenijschool.

Aanvankelijk verliep zijn studie vlot, maar wegens de
oorlog 1914-1918 moest hij op 14 augustus 1914 in
militaire dienst als adspirant reserve paardenarts. Na
ruim een jaar in militaire dienst te zijn geweest, werd
hem op 18 september 1915 studieverlof verleend en kon
hij op 1 februari 1917 het diploma van dierenarts be-
halen.

Bij Koninklijk Besluit van 12 september 1917 werd
hij benoemd tot paardenarts der 2de klasse en geplaatst
bij het 4de Regiment Veld-Artillerie met standplaats
te Ede, waarna hij op 1 december 1923 in dezelfde
rang overging naar het 8ste Regiment Veld-Artillerie,
eveneens le Ede.

Op 28 december 1917 huwde hij met Petronella Wil-
helmina de Ronde. Uit dit gelukkig huwelijk werden
vier zoons geboren, allen met prima hersenen, waarvan
er twee eveneens dierenarts werden, de derde chemicus
en de vierde arts.

Op 12 september 1927 volgde zijn bevordering tot ka-
pitein bij hetzelfde Regiment en in hetzelfde jaar op
18 november promoveerde hij aan de Veeartsenijkun-
dige Hoogeschool te Utrecht tot doctor op een proef-
schrift, dat de titel droeg: „De ontwikkeling van de
testikel en de urogenitaalverbinding bij het rund".
De promotie geschiedde cum laude. Promotor was
wijlen Prof. Dr. G. Krediet.

Op 1 juni 1930 werd ik van het Remontedepót te
Nieuw-Milligen overgeplaatst naar het 4de Regiment

Veld-Artillerie te Ede, zulks in verband met het school-
gaan van mijn zoons. Ik leerde toen mijn collega van
Vloten pas goed kennen.

In het begin wist ik niet goed wat ik aan hem had.
Hij was uiterst gesloten en teruggetrokken, deed echter
zijn werk uitstekend, maar als kameraad kwam hij de
eerste maanden, hoewel wij dagelijks aan de zelfde
ziekenstal werkten, niet los.

Een groot ruiter was hij niet, maar dank zij mijn in-
vloed kreeg ik hem geregeld te paard en op een van
onze gezamenlijke ritten veranderde hij tot een geheel
ander man en bleek mij uit ons gesprek dat hij nogal
eens met anderen, buiten zijn schuld, onprettige er-
varingen had opgedaan, waardoor hij met nieuwe
kennissen uiterst voorzichtig was geworden. Toen was
het ijs gebroken en zijn wij altijd goede vrienden ge-
bleven, waarbij hij zich ontpopte als een goede kame-
raad, uitstekend vakman en vriend van zijn onderge-
schikten.

Hij had vele liefhebberijen. Zo had hij een grote mun-
tenverzameling en toen ik in 1933 met de Ierse aan-
koopcommissie mee naar Ierland ging om paarden te
kopen en vandaar een hele serie munten meebracht
voor hem, was hij dolblij.

Op I december 1933 werd hij overgeplaatst naar het
1ste Regiment Veld-Artillerie le Utrecht en kwam een
einde aan onze samenwerking. Tevens werd hij mijn
opvolger als leraar aan de Militaire Gasschool te
Utrecht en als Etappenpaardenarts.
Op 2 november 1938 werd hij met zijn regiment over-
geplaatst naar Harderwijk waar hij de nieuwe artillerie-
kazerne met zijn doelmatige ziekenstal betrok. Vanaf
25 augustus 1939, dus tijdens de mobilisatie van het
Veldleger tot de capitulatie op 14 mei 1940 was hij
geplaatst bij de afdeling Gasdienst van het Hoofd-
kwartier van het Veldleger. In 1945 is hij, bij de op-
heffing van het Dienstvak, gepensioneerd.

Toch kwam hij weer tot volle werkzaamheid toen hij in
1950 benoemd werd tot hoofd van de Gezondheids-
dienst voor postduiven te Utrecht. Hij is daar werk-
zaam geweest tot 1960, toen deze dienst werd opge-
heven. In deze functie had hij een nauwe samen-
werking met Prof. Dr. Jac. Jansen. Hij deed toen
onderzoekingen, o.a. op het gebied van de traumatische
gastritis en stoornissen van het evenwichtsorgaan bij
duiven.

Van Vloten deed zijn werk steeds met al zijn affectie
en geestkracht. Hij was geen man die graag aan de
weg timmerde. Zijn oordeel was doordacht en gaf
steeds blijk van bezonkenheid.

Begin 1963 traden de eerste symptomen op van zijn
ziekte, waaraan hij ten gronde zou gaan. Aanvankelijk
kon hij zich thuis nog redden maar op 4 juli 1963
moest hij opgenomen worden in het Diaconessenhuis
te Utrecht, waar hij op 3 oktober van dat zelfde jaar
overleed.

Zwaar moet het hem gevallen zijn dat hij zijn lieve
vrouw, die hem in zijn leven een zo grote steun is
geweest, ook bij de opvoeding van zijn zoons, in zijn
laatste maanden niet meer heeft kunnen bijstaan, toen
zij zelf zo slecht ter been was geworden.
Op 8 oktober is hij begraven op de 3de Algemene Be-
graafplaats te Utrecht. Behalve zijn naaste familieleden
waren velen gekomen om hem de laatste eer te be-
wijzen, o.a. de professoren ten Thije en Van der
Schaaf.

Allereerst sprak in de aula zijn oudste zoon warme
woorden van dankbaarheid voor het vele en goede
wat zijn vader voor moeder en zoons was geweest.
Daarna sprak zijn broer Dr. van Vloten uit Voorburg
woorden van grote erkentelijkheid voor zijn aanhanke-
lijkheid aan hun beider overleden ouders en aan hem
en zijn vrouw. Ten slotte dankte ondergetekende als
oud-chef van de Militaire Veterinaire Dienst zijn oud-
kapitein en beste kameraad, voor de vele aanhanke-
lijkheid en vriendschap die hij en andere officieren van
de Militaire Veterinaire Dienst, zowel de actieve- als
vele reserve-officieren, van hem hadden mogen onder-
vinden.

girona.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschnpfiij voor Diergeneeskunde.
Diergeneeskundig Jaarboek 1964. Noodzakelijke correctie.

Voor zover het nog niet is opgevallen, wordt nadrukkelijk attentie gevraagd voor
ecn storende drukfout die helaas in het pas verschenen Diergeneeskundig Jaarboek
is blijven staan.

Onder het hoofd Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde op pagina 34, regel vier,
moet het telefoonnunnner van het bureau worden veranderd in 11413.
Ieder wordt dringend aangeraden het foutieve telefoonnummer te corrigeren; men
bespaart hiermede niet alleen zichzelf maar ook de abonnee van het foutieve tele-
foonnummer onnodige last.

In verband met de herdenking van het 100-jarig bestaan van de Union Veterinaire
Beige zal de Algemene Vergadering ditmaal niet in de derde maar in de vierde weck
van oktober worden gehouden, dus op vrijdag 23 en zaterdag 24 oktober.

Voor degenen die er behoefte aan hebben wordt op schriftelijk verzoek een exemplaar
van de Statuten en het Huishoudelijk Reglement toegezonden dat voorzien is van een
flap aan de omslag waarin eventuele tcx-komstige wijzigingen van de Statuten en\'of
het Huishoudelijk Reglement kunnen worden bewaard.

Er wordt op geattendeerd dat het bureau op Koninginnedag, 30 april a.s., gesloten
is. Voor eventuele spoedgevallen, b.v. waarneming, is het bureau telefonisch bereik-
baar: men wordt verzocht evenals op zon- cn feestdagen zo mogelijk vóór 9.00
uur \'s morgens op te bellen.

De afdeling Gelderl.nnd organi.seert op 22 april a.s. om 14.30 uur cen auto-rally te
Epe, alwaar op dat uur gestart zal worden voor Café-Restaurant „de Hertenkamp".
Gecombineerde e r g a d e r i n g.

De afdelingen Gelderland en Overijssel houden op 12 juni om 14.00 uur een ge-
combineerde vergadering in het I.B.S., Ilornsesteeg 65, Wageningen. Tijdens deze
bijeenkomst zal voor lU- dames cen excursie worden gehouden.

Kort verslag der .\\fdelings vergadering, gehouden op 28 februari 1964.
Om 8 uur opent de voorzitter de vergadering, die bij uitzondering eens in .Am-
sterdam wordt gehouden in de hoop dat vele plaatselijke collegae aanwezig zullen
zijn, maar ook thans verstek laten gaan.

•Ms gasten zijn aanwezig de voorzitter der Kon. Ned. Maatschappij voor Dierge-
neeskunde en voorzitter en secretaris van de afdeling Zuid-Holland en als spreker
collega H. Stol te Leiden.

De notulen der vergadering van 20 december 1963 worden goedgekeurd na enige
discussie over de uitbetalingen der rabiesvaccinatics.

Het jaarverslag van de seerc taris en penningmeester worden zonder op- of aan-
merkingen gearresteerd.

De kascommissie heeft de boeken bij de penningmeester in orde bevonden.
Hierna volgt een zeer interessante voordracht met films door collega H. Stol
(verbonden aan de faculteit van geneeskunde te Leiden), over de experimentele
hartchirurgie.

De rondvraag levert geen bijzondere discussies op en om 12 uur sluit dc voorzitter
dc vergadering.

De volgende afdelingsvergadering zal worden gehouden op vrijdag 22 mei a.s. om
22.00 uur in Hotel ..Koekebier", Alkmaar.

Dc afdeling Noord-Brabant houdt op donderdag 16 april een feestelijke oijeenkomst,
waarop ook de dames welkom zijn, in hotel Riche te Tilburg.

Jaarverslag van de Afdeling Noord-Brabant van de Koninklijke Maatschappij voor
Diergeneeskunde over het jaar 1963.

Het aantal leden bedroeg op 1 januari 1963 114, waarvan 1 erelid. Gedurende het
jaar werd het lidmaatschap aan.gevraagd door en toegestaan aan de volgende collegae:
J. Habets tc Heeswijk; H. J. J. L u ij e r i n k te Breda; M. J. M. Driessen
te Breda en P. B. M. L e y d e k k c r s te Hapert.

Derhalve was het ledental op 31 dccembcr 1963 118, waarvan 1 erelid.
Eén jubileum hebben we mogen vieren nl. dat van coll. T h i e n, die op 8 april
het feit herdacht dat hij 25 jaar geleden het dierenartsdiploma behaalde.
De samenstelling van het bestuur was als volgt:

B. L. T h i c n, voorzitter; E. E. K e ni p e r m a n, vice-voorzitter: D r. J. M.
Richter, penningmeester; M. .X. M o o n s, secretaris, J. J. Ooms, tweede
secretaris.

In de decembcr-vergadcring werd wegens aftreden van de zittende secretaris op
voordracht van het bestuur als opvolger gekozen coll. J. C 1 a e s s e n s.
Overige functies: lid hoofdbestuur, coll \'1\'h i c n; lid algemeen bestuur, coll.
Doppen; lid ereraad, coll. Ooms; lid tarievenconunissic, coll. M o o n s.
Vertegenwoordiger bij de Gezondheids Dienst, coll. B o g a c r t s. Deze vertegen-
woordiging heeft in het afgelocn jaar een uitbreiding ondergaan nl. voor de Ge-
zondheidsdienst voor pluimvee, coll G o o s s e n s; voor dc Gezondheidsdienst voor
varkens coll. Hermans.

Deze verandering mag gezien worden als een blijk van waardering van het bestuur
van de Gezondheidsdienst voor het contact dat niet de .Afdeling bestaat en van
dc wens om overleg zo effectief mogelijk tc doen zijn tot nut van alle belang-
hebbenden.

Zoals altijd zijn ook dit jaar weer 4 afdelin.gsvcrgaderingen gehouden en wel op
7 maart niet 30 leden waarin behandeld dc jaarverslagen cn een causerie door
coll. Hooiberg over „open of gesloten apotheek".

Op 26 juni niet 28 leden met vertoning van de film „Voedsel of hongersnood" en
een discussie over een mogelijke vereniging van practici.

Op 8 oktober met 41 leden behandeling van de beschrijvingsbrief en een korte
inleiding door coll. J a a r t s v e I d over het mastitis-probleeni.

Op 20 december met 14 leden (wegens mist en gladheid) met verslag over de
algemene vergadering en een lezing over de pens-netmaag functie door coll. V a n
d r i c h e m.

Ook dit jaar is weer een feestavond georganiseerd voor dc leden met dames. Hulde
voor de perfecte organisatie van coll. O o m s. Deze avond was min of meer bedoeld
ter viering van het jubileum van coll. T h i c n. Naar aanleiding van het grote

succes van deze avond mag geconcludeerd worden, dat het regelmatig doen plaats-
vinden van deze soort bijeenkomsten door de leden wel zal worden geapprecieerd
en het tot een jaarlijks terugkerend evenement kan worden gemaakt.
Voorts is er een bijeenkomst van practici georganiseerd in samenwerking met de ge-
zondheidsdienst, meer speciaal behartigd door coll. Jaartsveld. Hoewel de
opkomst niet groot was, meen ik toch dat herhaling in deze vorm nuttig en wenselijk
is vooral om werkwijze van de gezondheidsdienst en practicus zo goed mogelijk op
elkaar af te stemmen.

Eveneens is er een vergadering van practici geweest met als resultaat dat tot
oprichting van een soort onderafdeling voor practici is besloten met als duidelijk
vooropgesteld doe! het bespreken van specifieke praktijkproblemen en het verstevigen
van het onderling contact. Nadrukkelijk is gestipuleerd dat het bedoeld is als
ondersteuning van het werk van de afdeling zelf.

Uit een en ander moge blijken dat er de nodige activiteiten zijn opgebracht en tevens
dat het merendeel wel ligt in de praktische sfeer. Alhoewel het vergaderingsbezoek
beter kon zijn, mag toch vastgesteld worden, dat de afdeling wel leeft en ook de
leden het hunne bijdragen tot het succes. Uiteraard heeft ook het bestuur het
nodige gedaan om de belangen van de leden te dienen en met name de voorzitter
heeft, waar ncKÜg, op de bres gestaan en is, waar nodig, met kracht van argumenten
voor de afdeling opgetreden.

Terugziende op deze ontwikkelingen en gebeurtenissen en gebruik makend van de
gelegenheid die een secretaris éénmaal per jaar geboden wordt om uiting te geven
aan zijn mening zou ik dit verslag als volgt samen willen vatten.
Er is in onze afdeling een levendige belangstelling voor de maatschappij in al zijn
geledingen.

Er is een drang naar intensieve bespreking van alle problemen die er nu eenmaal
zijn, vooral nu de landbouw zelf in een stormachtige ontwikkeling verkeert. Ver-
heugend is daarbij dat alle groeperingen binnen dc afdeling daar aan deelnemen.
Wanneer men niet helemaal een vreemdeling is in Jeruzalem, zal men beseffen dat
door de enorme blokvorming, die in de landbouw plaatsvindt, ook voor de Maat-
schappij de enig juiste weg is het verstevigen van de band tussen de leden en het
kunnen vertrouwen op elkander. Daarom is elke activiteit die gericht is op deze
versteviging welkom en elke andere gerichte activiteit verwerpelijk. Wanneer alles
wat in onze afdeling ondernomen wordt, hiervan uitgaat kan enorm veel goeds
voor ons allen bereikt worden en daardoor voor de gehele Maatschappij.
Wanneer de voortekenen niet bedriegen, zal er van alle leden afzonderlijk en allen
tezamen veel gevraagd worden om de maatschappelijke positie waarin wij verkeren
te handhaven.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlcden van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde:
J. F. M. Nouws, Kouwerplantsoen 78, Utrecht.
J. Weisman, Maliesingel 49, Utreeht.

Biemans, L. J. W.; 1964; Silvolde (Gld), Ds. Boermanstraat 44; ass. bij M. van Til
en A. Zegwaard. (inlassen 150)

Dijk, W. van, tc Gorrcdijk, huisadres tc wijzigen in Nieuweweg 22, tel. gewijzigd in
(05133) 14 23. ■ \' \' (160)

Heida, J., te Beetstcrzwaag, tel. gewijzigd in (05126) 534; functie wijzigen in h.k.;

Joling, K. F., te Huis ter Heide, tel. bureau gewijzigd in (030) 2 30 52. (176)
Jongh, E. de, te Leiden naar Klarenbcck, Elsboswcg 72, tel. (06761) 330. (176)
Koopmans, Mej. S. S.; 1964; Utrecht, Maliebaan 32; tel. (030) 1 79 34; wnd. D.

Meiessen, J. J., te Koog a/d Zaan, tel. te wijzigen in (02980) 6 05 80. (187)
Meulen, A. G. van der, te Brandon, huisadres wijzigen in 23, Queens Crescent. (224)
Meijers, J., te Utrecht, tel. gewijzigd in 1 07 15. (187)

Stevens, A., tc Goor naar Rernbrandtstraat 1, aldaar (tel. ongewijzigd) (204)
Terpstra, J., te Velp naar Eibergen, J. W. Hagcrnanstraat 61, tel. (05454) 357; D.

Zwart, Dr. D,, te Soest, naar Vom (N. Nigeria), Federal Department of Vet.
Research. (van 218 naar 223)

Falkena, R., te Beetstcrzwaag, Hoofdstraat 40, tel. (05126) 271, gr. 1 174058 (over-
name praktijk van J. Heida) (162)
Vogelzang, G., tc Gorinchem, Kon. Julianalaan 1, tel. (01830) 37 34, gr. 534816,
geass. met K. G. van der Wal. (211)

ook de nadere tijden en kosten, verbonden aan de \\erschillende onderdelen van het

Wij hopen, als bestuur van de V.S.R. „De Solleysel", dat velen van U, speciaal

Vuurschc. Te paard ƒ 17,,50, per wagen ƒ 15,— en
met eigen paard ( 6, , lunch inbegrepen. Men dient
zich vóór 16 april op te geven bij de ab aetis.

22.00 uur Galabal in Toni Boltini\'s winterkampement „El
Paradiso, .Amersfoortsewcg, Soesterberg. Kaarten a
j 9,— per paar zijn te verkrijgen bij het ab actiaat.

Zaterdag 25 april Lustrum Concours Hippique op het terrein van dc Lage Vuur-
schc, 8.00 uur aanvang der dressuur, 13.00 uur aanvang springen.
Programma\'s en intekenformulieren te verkrijgen bij de wedstrijd-
secretaris, de heer H. G. Pelgrum, Biltstraat 172. Toegang tot het
terrein vrij.

beperking pathologisch-anatomische
veranderingen die tot afkeuring
kunnen leiden (slachtkuikens)
kosten economisch verantwoord.

Deze acute infectieziekte, die in de Verenigde Staten en andere Angel-
saksische landen beschreven is onder de naam Infectious Bovine Rhino-
tracheitis (IBR), werd eveneens wel onder het „mucosal disease complex"
gerangschikt.

Het ziektebeeld is vóór 1950 niet met zekerheid onderkend. In dat jaar
werd het waargenomen in de staat Colorado en in de volgende jaren ook
m verschillende andere gebieden in het westen van de Verenigde Staten.
Het veroorzaakte hier speciaal bij bepaalde bedrijfstypen, waarbij grote
aantallen jonge runderen van verschillende herkomst bij elkaar werden
gebracht, belangrijke verliezen. Het syndroom is thans bekend uit ca. de
helft van de Amerikaanse staten. Canada (Stud de rt, 1961), Nieuw
Zeeland (F as tier, 1962) en het Verenigd Koninkrijk (Faull, 1962-
Dawson C.S., 1962).

De infectie is in de praktijk alleen bij runderen vastgesteld. Experimen-
teel is ze op jonge geiten over te brengen, praktische betekenis heeft dit
echter niet.

De besmetting schijnt voornamelijk door nieuw aangevoerde dieren op
het bedrijf te worden geïntroduceerd. Ze openbaart zich in de regel enkele
weken tot maanden later en verbreidt zich dan snel. Runderen van alle
leeftijden zijn gevoelig. In dc Verenigde Staten zag men de ziekte, ver-
moedelijk tengevolge van de wijze van bedrijfsvoering, echter niet bij
dieren jonger dan zes maanden. ïn de besmette koppels is de morbiditeit
hoog. Het sterftepercentage varieert cn bereikt soms 12 en meer procent
Eén van de eerste symptomen, die men bij aangetaste runderen waar-
neemt, is daling van de melkgift. De dieren speekselen en hebben waterige
neusuitvloeiing. Gedurende enkele dagen kunnen temperaturen tot 42° C
optreden, de symptomen van de zijde van de respiratietractus nemen dan
toe en de dieren hoesten. Bij onderzoek vindt men in dit stadium hyper-
aemie van het neusslijmvlics en volgens de meer recente literatuur ook dik-
wijls conjunctivitis.

Het merendeel van de aangetaste dieren herstelt in de loop van een week
of twee; bij een wisselend percentage van de patiënten is het verloop
echter ernstiger. Dergelijke runderen blijven lusteloos en hebben geen eet-

1 Dra. P. J. Straver; wetenschappelijk ambtenaar I aan het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afd. Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam (C).

2 Dr. J. G. van Bekkum; directeur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
afd. Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam (C).

3 Mej. .A. M. J. M. Claessens; analiste A aan het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afd. .Amsterdam.

lust. Men ziet purulente neusuitvloeiing en de neusspiegel is met crusteus
materiaal bedekt. Bij dit chronische verloop sterven de dieren in de regel
aan een pneumonie.

Wordt in het begin van de ziekte sectie gedaan, dan vindt men alleen
rinitis met hyperemie en oedeem van de neusmucosa. In een later stadium
is de ontsteking uitgebreider en in de neusholten en in larynx en trachea
treft men fibrineus exsudaat aan, dat pseudo-membranen kan vormen. In
het onderliggende slijmvlies ziet men bloedingen en plaatselijk is het weefsel
necrotisch. Tenslotte wordt het exsudaat purulent en raken ook bronchiën
en bronchioli bij het proces betrokken. Deze laatste veranderingen worden
echter aan secundaire infecties toegeschreven.

Infectieuze rinotrachïtis wordt, zoals Madin (1956) aantoonde, ver-
oorzaakt door een virus.

Het agens vermeerdert zich in weefselcultures van verschillende herkomst,
o.a. in kalfs-, varkens- en konijnenier en in een humane tumorcellijn.
De virusproduktie gaat gepaard met duidelijke celveranderingen; 24 uur
na infectie ziet men hier en daar in de besmette cultures cellen, die zich
afronden. Plaatselijk ontstaan gaatjes in de cellaag. Deze worden snel
groter en na ongeveer 3 dagen is de gehele cultuur te gronde gegaan.
In gefixeerde en gekleurde preparaten blijken de cellen karakteristieke
veranderingen te vertonen, waaronder het voorkomen van eosinofiele
kerninsluitsels de meest opvallende is.

De grootte van de smetstof wordt opgegeven als variërend van 115 tot
150 m/j., o.a. afhankelijk van de wijze van onderzoek (Armstrong c.s.,
1961). Het agens is bij lage temperatuur stabiel. Het wordt bij ± 4° C
langzaam geïnactiveerd en verliest bij verwarming tot 56° C in ca. 20
minuten zijn werkzaamheid. Het wordt door aether geïnactiveerd.
Indien gevoelige runderen intranasaal met van praktijkgevallen afkom-
stige of in vitro gekweekte smetstof worden geïnfecteerd, vertonen ze na
een incubatietijd van twee tot vier dagen de eerste verschijnselen. Het
ziekteverloop komt overeen met het in de praktijk optredende, maar het
is in het algmeen na kunstmatige infectie minder ernstig. McKercher
(1958) vond daarbij geen duidelijke veranderingen in het bloedbeeld. De
smetstof is gedurende het acute stadium in de neus, larynx en trachea
aantoonbaar.

De epidemiologische gegevens wijzen er op, dat het causale agens met
gezonde virusdragers op de bedrijven wordt gebracht, het is echter niet
bekend op welke wijze deze dieren het virus verspreiden. Bij infectie-
proeven met jonge kalveren constateerden B a k e r en medewerkers (1960)
een ander ziekteverloop dan bij oudere dieren.

Kalveren begonnen enkele dagen na de infectie te speekselen en vertoon-
den lichte mondafwijkingen met o.a. roodheid van het slijmvlies rond de
snijtanden en van de wangmucosa. Er ontwikkelde zich een leukopenie,
en onafhankelijk van de modus van infectie, stierf ongeveer de helft van
de proefdieren. Bij de sectie werden behalve de afwijkingen in de mond-
holte, ook veranderingen in slokdarm en voormagen gevonden.
Geïnfecteerde runderen ontwikkelen neutraliserende antistoffen, die met
behulp van in weefselcultuur uitgevoerde neutralisatieproeven tot meer
dan een jaar na infectie kunnen worden aangteoond (McKercher
e.a., 1958).

Door snelle passages van het virus in weefselcultures werd een geate-
nueerde stam verkregen, die bij gevoelige runderen geen klinische reactie
meer veroorzaakt, maar de dieren wel immuniseert tegen een latere in-
fectie met virulente smetstof (Kendrick e.a., 1956; Schwarz en
medewerkers, 1957). Dit vaccin is met goed gevolg in de praktijk ge-
bruikt.

In 1958 wezen Gillespie c.s. erop, dat een door Kendrick Gil-
lespie en McEntee (1958) uit gevallen van een infectieuze vagi-
nitis geïsoleerd agens grote overeenkomst met het IBR-virus vertoonde.
Kendrick c.s. meenden, dat dit, door hen als „Infectious Pustular
Vulvovagintis" (I.P.V.) beschreven ziektebeeld identiek was met het
reeds lange tijd in Europa bekende exanthema coïtale. Het aetiologiscb
agens van deze aandoening werd reeds eerder door Greig c.s. (1958)
in weefselcultuur gekweekt.

Twee tot drie dagen na intravaginale infectie met het IPV-virus krijgen
koeien koorts met temperaturen die op kunnen lopen tot meer dan 41° G.
Deze houdt enkele dagen aan en er ontwikkelt zich een vaginitis. Vulva
en vagina zijn pijnlijk en het slijmvlies is hyperernisch en bezaaid met
witte pustulae met een diameter van enkele millimeters. Deze laesies vor-
men zich vooral op de plaatsen waar de lymffollikels liggen. In het slijm-
vlies komen bloedingen voor. Men ziet kleine hoeveelheden van een slij-
nng exsudaat, waarin één tot twaalf dagen post infectionem grote hoe-
veelheden virus zijn aan te tonen. De algemene toestand is weinig gestoord,
maar het aantal witte bloedcellen kan tot de helft gedaald zijn".
Het herstel begint na een dag of zes. Grotere defecten zijn na ongeveer
twaalf dagen genezen. Bij sommige dieren ontwikkelen zïch later op de
plaats van de laesies hyperplastische knobbeltjes. De infectie zou sterili-
teit tot gevolg kunnen hebben (Kendrick, 1963), maar de wel geuite
veronderstelling, dat ze ook oorzaak van abortus zou kunnen zijn, is nog
niet bewezen (Robinson c.s., 1961; McKercher en TheilerT
1963).

In de sera van herstelde runderen zijn in de regel virusneutraliserende anti-
stoffen aantoonbaar. Sommige dieren konden vier weken na een eerste in-
fectie opnieuw intravaginaal besmet worden. Daarbij trad wederom een
ternperatuurreactie op en in verschillende gevallen ontstonden weer slijm-
vhesveranderingen. In de gevormde pustulae werd de smetstof, zij het in
kleine hoeveelheden, aangetoond.

De voorgezette vergelijking van het IPV-virus met de IBR-smetstof demon-
streerde, dat de door deze virussen in wecfselcultuur veroorzaakte cyto-
pathologische veranderingen niet van elkaar te onderscheiden waren.
Immunisatie van runderen met het ene virus gaf protectie tegen besmet-
ting met het andere. De in de sera van dergelijke dieren optredende anti-
stoffen neutraliseerden beide stammen in gelijke mate.

Bij de dierproeven vonden Gillespie c.s. (1958, 1959) slechts één en-
kel verschil, n.1. dat het vulvovaginitisvirus na intranasale toediening geen
neusuitvloeiing veroorzaakte en dat dit virus tot een veel lagere titer in het
neusslijmvlies aantoonbaar was dan de ter vergelijking gebruikte IBR-
stam. De auteurs menen, dat beide ziekten door éénzelfde virus worden
veroorzaakt en dat het gevonden verschil een gevolg kan zijn van een wat
betere aanpassing van de IBR-smetstof aan het respiratie-apparaat.

Het IBR-IPV agens is intussen ook aangetroffen bij runderen die uit-
sluitend aan een infectieuze conjunctivitis leden, en waarbij verschijn-
selen van de zijde van de respiratietractus ontbraken (Ab in anti e.a.,
1961). Hetzelfde ziektebeeld kon worden opgewekt door intraconjuncti-
vale instillatie van één van de „klassieke" IBR-stammen.
Deze waarnemingen verklaren mogelijk het eerder beschreven voorkomen
van IBR-antistoffen bij runderen in gebieden waar het infectieuze rino-
tracheïtis beeld onbekend is (G i 11 e s p i e et al., 1957; G r e i g, 1961).
Darbyshire en medewerkers (1962) beschreven de isolatie van IBR-
IPV smetstof uit Engelse runderen, die naast conjunctivitis ook lichte
respiratoire afwijkingen vertoonden. F au 11 (1962) zag in Engeland
echter ook het beeld van de „klassieke" rinotracheïtis. French (1962a,
b) vond dezelfde smetstof bij kalveren die aan een encefalitis leden.
Op het Europese continent is het virus alleen geïsoleerd bij aandoeningen
van het genitaalapparaat, b.v. in België door Bouters (1960) bij
balanoposthitis van K.I.-stieren, en in Duitsland (Bindrich, 1960;
Knoblauch, 1962) en Oostenrijk (Kubin, 1960) bij vaginitis. In
België vermeldden Florent, Leunen en Bouters (1960) het voor-
komen van antistoffen in het vaginaalslijm van reconvalescente koeien.
De door Gründer en medewerkers (1960) beschreven isolatie, waar-
bij de smetstof werd gevonden bij twee uit India geïmporteerde sderen,
die succumbeerden aan een op boosaardige catarraalkoorts gelijkende
aandoening, is in zoverre niet overtuigend, dat niet bewezen werd, dat
het gevonden virus voor het waargenomen ziektebeeld verantwoordelijk

Uit het bovenstaande blijkt, dat hoewel de economisch belangrijke infec-
tieuze rinotracheïtis op het Europese vasteland niet is waargenomen, de
smetstof in verschillende landen verspreid aanwezig is.

Het schijnbaar plotseling verschijnen van een, door een reeds langere tijd
bekend virus veroorzaakt, „nieuw" ziektebeeld op bepaalde bednjfstypen,
zou een gevolg kunnen zijn van de bedrijfsvoering. Het bijeenbrengen
van grote aantallen runderen onder weinig gunstige omstandigheden zou
het milieu geschapen kunnen hebben, waarin dit tot nu toe betrekkelijk
onschadelijke agens zijn pathogeen potentieel kon ontplooien.
Met de zich wijzigende bedrijfsomstandigheden zou een dergelijke si-
tuatie zich ook in ons land wel voor kunnen doen. Het is derhalve ge-
wenst dat men zich de aanwezigheid van dit risico bewust is.

In 1958 isoleerden wij uit een rund een virus, dat grote overeenkomsten
vertoonde met het IBR-IPV agens.

Het betreffende dier, dat ernstig ziek op het abattoir werd aangevoerd,
was een 2/2-iarige koe, die ongeveer drie weken op het bedrijl was ge-
weest Drie dagen vóór het slachten werd gezien dat het dier wat speek-
selde Bij het op het abattoir uitgevoerde onderzoek werd een tempera-
tuur van 40 5° C gevonden. De koe maakte een zieke indruk, stond te
rillen en was zeer pijnlijk in de bek. Bij inspectie bleek een uitgebreide
stomatitis aanwezig te zijn met o.m. erosies van het slijmvlies om de snij-
tanden, van het palatum, het wangslijmvlies en de farynx. Er was een
epitheeldefect met een diameter van enkele centimeters op de tongpunt.

Na de dood werden een ontsteking van lebmaag, dunne darm en rectum
gevonden. Verschillende lymfklicren uit het gebied van de kop en het me-
senterium waren hyperemisch en gezwollen en er bestonden oppervlakkige
defecten in de tussenklauwspleten.

Uit een suspensie van mondholte-epitheel en retrofaryngeale lymfklieren
werd in weefselcultuur van foetale runderhuidcellen een cytopathogeen
agens gekweekt, verder aangeduid als Bar-virus.

In de eerste passage werden na drie dagen kweken duidelijke celverande-
ringen waargenomen. Na enkele doorentingen in weefselcultures begon
de celdegeneratie reeds na 24 uur na enting met het onverdunde kweek-
medium. Directe isolatie uit het oorspronkelijke materiaal op foetale
runderniercellen bleek later eveneens mogelijk.

Na een tiental passages bedroeg de virustiter ca. 106 iDgg per ml. In
filtratieproeven met collodiummembranen¹) trad een belangrijk smetstof-
verlies op bij gebruik van filters met een poriediameter van 275 m^u.,
maar het virus passeerde het filter nog wel. Verwarming bij 60° inacti-
veerde het agens binnen een uur. De smetstof was niet resistent tegen be-
handeling met aether of chloroform.

In histologische preparaten, vervaardigd volgens de door E n d e r s en
Peebles (1954) beschreven techniek en gekleurd met haematoxyline-
eosine, werden na Bouinfixatie de volgende afwijkingen gevonden.
Een 40 uur tevoren met een verdunde virussuspensie besmette foetale run-
derniercultuur, verfcoont een aantal defecten met een doorsnede van ca. 0.5
mm. Hier liggen klompjes verschrompelde cellen met min of meer pycno-
tische kernen. In een aantal daaromheen liggende cellen ziet men kernafwij-
kingen. De nuclei zijn opgeblazen, zodat de doorsnede anderhalf tot twee-
maal de normale is, daarbij is de kern onregelmatig van vorm. De nor-
male celkern bevat twee of drie nucleoli, in de aangetaste kernen ziet men
er geen meer.

Dergelijke nuclei maken een lege indruk, er liggen slechts wat brokjes
donker gekleurd chromatine tegen de kernmembraan, die ook hyper-
chromatose vertoont. In sommige van de „lege" kernen liggen min of
meer duidelijke eosinofiele insluitsels, die door een blekere zone zijn om-
geven. Soms ziet men kleine reuscellen met twee tot vier abnormaal ge-
vormde kernen.

Wanneer de degeneratie voortschrijdt verschrompelen cel en nucleus en
worden de kernen pycnotisch.

Met materiaal van de tweede tot elfde passage van de smetstof in foetale
runderhuidcultures zijn een achttal, merendeels jonge, runderen besmet.
Tabellen I en H geven een overzicht van deze proeven.
Vier van de vijf intraveneus besmette dieren reageerden met temperatuur-
verhoging op de tweede, derde en vierde dag post infectionem. Bij de op
andere wijze geïnfecteerde runderen bleef deze reactie achterwege.
Uitgesproken veranderingen in het bloedbeeld werden niet vastgesteld,
hoewel bij vier van de vijf intraveneus geïnfecteerde dieren tussen de
tweede en achtste dag na infectie, één of enkele malen een verlaagd aan-
tal leucocyten werd gevonden. Deze dalingen waren echter gering en be-
droegen in de regel niet meer dan ca. dertig procent.

Ook de overige ziekteverschijnselen waren weinig opvallend.
Veranderingen aan het mondslijmvlies werden bij vijf dieren geconsta-
teerd. Ze bleven beperkt tot wat roodheid, vooral om de snijtanden, en
de vorming van kleine necrotische plekjes op de lippen, het verhemelte,
het tandvlees, de neusspiegel en de onderzijde van de tong. In de regel

verdwenen de afwijkingen na twee weken, bij de beide jongste kalveren
bleven ze echter ongeveer zes weken bestaan. Slechts bij twee kalveren
werden veranderingen aan het neusslijmviies, te weten hyperemie en en-
kele kleine pustulae, gezien. Bij één van de intravaginaal besmette vol-
wassen koeien was op de twaalfde en dertiende dag na infectie het slijm-
vlies rond de snijtanden te rood. Conjunctivitis zagen wij niet, vulvovagi-
nitis alleen bij de intravaginaal besmette dieren.

Drie van de intraveneus besmette runderen waren enkele dagen wat lus-
teloos. Neusuitvloeiing werd slechts eenmaal geconstateerd, diarree twee
maal.

Kalf no. 151 vertoonde geen klinische reactie na infectie per os. Dit dier
werd na drie maanden nog eens intraveneus besmet. Het reageerde toen
met een drie dagen aanhoudende temperatuurverhoging en depressie.
Ten tijde van de orale besmetting cn in de daarop volgende periode
konden in het serum van dit rund geen antistoffen worden aangetoond,
na de herinfectie waren ze tot hoge titer aanwezig.

Bij de twee intravaginaal geïnfecteerde koeien ontwikkelde zich een vulvo-
vaginitis. Beide dieren liadden twee dagen na de besmetting een duidelijke
vulvazwelling, het vaginaalslijmvlies was hyperemisch en om de clitoris
lagen een aantal geelwitte plekjes van 1 tot 2 mm diameter. Bij een de
volgende dag onder sacraalanesthesie doorgevoerd onderzoek bleek, dat
deze veranderingen zich uitbreidden over de gehele vaginawand tot de cer-
vix, ze vloeiden ten dele samen. Er was weinig of geen exsudaatvorming.
Zeven dagen later was het vaginaalslijmvlies bedekt met een fibrineus
beslag. Dertien dagen post infectionem waren beide dieren volledig her-
steld.

begon de vierde dag en was na twaalf dagen genezen. Er was geen tern-
peratuurreactie.

Pogingen, uit gedurende de koortsfase van verschillende dieren verzamel-
de bloedmonsters het virus weer te isoleren, hadden geen succes. De smet-
stof kon wel worden aangetoond in de vijftien dagen na infectie verza-
melde speekselmonsters van de twee jongste proefkalveren, maar niet in
de gelijktijdig verzamelde faeces.

Bij de intravaginaal besmette koeien was vanaf de tweede dag na in-
fectie het virus in het vaginaalsecretum aantoonbaar. De, met door
H a n k s\' oplossing bevochtigde tampons verkregen, vaginaalslijmmonsters
werden getitreerd in foetale runderniercultures. Tussen de tweede en
vijfde dag werden titers van meer dan 105 iDgg per 0.2 ml vloeistof ge-
vonden. Tien dagen na het begin van de proef was bij één van de run-
deren de verdunning lO\'S nog positief, bij het andere alleen de honderd-
maal grotere concentratie.

In neussecretum van deze twee dieren werd geen smetstof aangetoond.
Drie dagen na de herinfectie werd in het vaginaalslijm van het nog ge-
voelige rund weer virus gevonden.

Van de verschillende proefmnderen zijn de sera onderzocht op neutrali-
serende antistoffen tegen het Bar-virus.

Aanvankelijk is hierbij gebruik gemaakt van foetale runderhuidcultures.
De sera werden in de verdunning 1/10 gemengd met een gelijke hoeveel-
heid virussuspensie, welke per 0.1 ml ca. 400 IDgp bevatte. Na incubatie
van het mengsel gedurende een half uur bij 25° C werd 0.1 ml in de buizen
gebracht.

Controlebuizen werden met 200 ID50 beënt en alle cultures werden een
week lang gecontroleerd.

Ontwikkeling van neutraliserende antistoffen bij met Bar-virus
geïnfecteerde runderen.

Zoals uit tabel III blijkt bevatten de voor infectie afgenomen runder.sera
geen van alle een met deze techniek aantoonbare hoeveelheid antistoffen.
Behalve no. 151 werden de dieren na de eerste besmetting serologisch po-
sitief. Kalf no. 151 reageerde ook klinisch niet op smetstoftoediening per
os, maar kreeg na intraveneuze infectie gedurende enkele dagen koorts en
spoedig daarop bevatte het serum neutraliserende immuunlichamen. Het
door contact besmette dier 931 werd iets later positief dan de controle
861. Voor zover onderzocht bleven de antistoffen gedurende de gehele
waarnemingsperiode, tot 131 dagen na infectie, aantoonbaar.

Bepaalde eigenschappen van ons als Bar aangeduide virus, suggereerden
een mogelijke verwantschap met het IBR-IPV agens.

De sera van de voor de infectieproeven met de Nederlandse smetstof ge-
bruikte runderen werden daarom ook getest op hun gehalte aan neutra-
liserende antistoffen ten opzichte van een IPV-stam, welke ons door
Gillespie ter beschikking werd gesteld. Hierbij werd een techniek ge-
bruikt die afweek van de eerder toegepaste.

Wij ontvangen de 12e rundernierpassage van de als K22 geïdentificeerde
stam. Bij doorenting in runderniercellen bleek dit virus in vier dagen de
beënte cultures totaal te doen degenereren.

Bij enting van hogere virusverdunningen ontstonden omschreven defecten
in de cellaag, die na ongeveer 40 uur een diameter van 0.5 tot 1.0 mm be-
reikten. Bij voortgezette incubatie werden deze „plaques" groter en trad se-
cundaire uitzaaiing op, waarna de gehele cultuur degenereerde.

Dit verloop leek de mogelijkheid te openen tot een meer quantitatieve
waardering van het virusgehalte van suspensies, dan met de gebruikelijke
methode, waarbij de buizen alleen als positief of negatief werden gewaar-
deerd, het geval was. Dit kan anders gerealiseerd worden door gebruik te
maken van een door P o s 11 e t h w a i t e (1960) voor vaccinvirus gebruik-
te techniek.

De na ongeveer 40 uur microscopisch waarneembare „plaques" zijn goed
te tellen na fixeren en kleuren met een één op vijf verdunde carbol-
fuchsine-oplossing, waarvan het phenolgehalte tot de oorspronkelijke waar-
de is teruggebracht. Binnen zekere grenzen blijkt het plaque-aantal om-
gekeerd evenredig met de op de cellen gebrachte virusverdunning.
Deze titratiemethode kan ook gebruikt worden voor het bepalen van neu-
traliserende antistoffen. Een hoeveelheid virus, die per 0.1 ml in ± 40 uur
op niercultures ongeveer 100 plaques doet ontstaan, wordt gemengd met
een gelijk volume van de te onderzoeken serumverdunning. Na incubatie
gedurende 1 uur bij kamertemperatuur, wordt 0,2 ml van dit mengsel op
de cellen gebracht. Het virus, dan wel virus-serummengsel, wordt een uur
op de cultuur gelaten en daarna wordt medium toegevoegd. Wanneer de
plaques microscopisch duidelijk zijn waar te nemen, worden de cultures
gewassen en gekleurd en worden de plaques geteld.

Het plaque-aantal, gevonden na incubatie van een bepaalde hoeveelheid
virus in aanwezigheid van het serum, wordt vergeleken met dat gepro-
duceerd door het niet behandelde virus en dit verschil levert een maat
voor het antistofgehalte van het serum.

Met deze methode bleek dat geen van de runderen, die gebruikt waren
voor infectieproeven met het Bar-virus, voor de besmetting antistoffen had
tegen het IPV-virus.

Met dezelfde techniek konden eveneens neutraliserende antistoffen tegen
de Nederlandse virusstam worden aangetoond (Tabel IV).
Omgekeerd neutraliseerden sera van konijnen die met IPV-virus ge-
ïmmuniseerd waren, beide stammen in gelijke mate.

Dc sera van de beide intravaginaal besmette runderen werden eveneens
onderzocht met behulp van plaque counting t.o.v. de IPV-stam (Tabel

Neutralisatie-indices¹) tegenover IPV en Bar in sera van met Bar-virus
geïnfecteerde runderen.

Hoewel bij de in de proeven gebruikte runderen vóór infectie geen anti-
stoffen tegen de twee onderzocfite stammen werden aangetroffen, komt
deze infectie in ons land toch regelmatig voor.

53 Sera van twee tot zes maanden oude slachtkalveren waren alle negatief.
Eenzelfde resultaat werd verkregen met 75 sera afkomstig van runderen
van enkele Noordhollandse fokbedrijven.

Van een groep van 100 aan het Amsterdamse abattoir aangevoerde slacht-
runderen hadden er echter veertien antistoffen, d.w.z. dat\' de één op tien
verdunde sera het plaque aantal reduceerden tot de helft of minder.

Het in ons land geïsoleerde agens toont belangrijke overeenkomsten met
het IBR-IPV-virus.

De afwijkingen, welke in weefselcltuur worden veroorzaakt, zijn niet te
onderscheiden van die, welke een Amerikaanse IPV-starn produceert. De
uitkomsten van onze filtratieproeven demonstreren dat wij eveneens met
een betrekkelijk groot virus te maken hebben.

Hoewel deze smetstof uit materiaal afkomstig uit de omgeving van de
mondholte werd geïsoleerd, veroorzaakt zij bij intravaginale applicatie
een vulvovaginitis. De pathogeniteit bij infectie per os leek gering. Na
intraveneuze toediening is het temperatuursverloop nagenoeg hetzelfde als
bij IBR-besmettingen, maar ook dan verloopt de aandoening mild.
Na infectie met het Bar-virus stijgen zowel de antistoftiters t.o.v. het homo-
loge virus, als die tegenover de IPV-smetstof.

Antistoffen, opgewekt door injectie van IPV-virus bij konijnen, neutrali-
seren zowel het homologe als het heterologe virus tot vergelijkbare titer.
Deze overeenkomsten zijn voldoende om te concluderen, dat de in ons
land gevonden stam nauw verwant, zo niet identiek, is met het Ameri-
kaanse IPV-virus, dat op zijn beurt weer niet te onderscheiden is van de
IBR-smetstof.

Verschillende overwegingen pleiten ervoor, dat in het ziektegeval, waaruit
wij de smetstof isoleerden, het gevonden virus niet het causale agens was.
Bjj dierproeven bleek, dat de orpnen van het rund, waaruit\'het Bar-
virus geïsoleerd werd, ook virusdiarreesmetstof bevatten. Het lijkt waar-
schijnlijk, dat het waargenomen sectiebeeld aan de besmetting met dit laat-
ste agens moet worden toegeschreven. In materiaal van de tweede en vol-
gende weefselcultuurpassages kon dit virus echter niet meer worden aange-
toond. De bij dc kunstmatig be.smette proefdieren waargenomen verande-
ringen moeten daarom aan de Bar-infectie worden toegeschreven.
De infeetieuze pustuleuze vulvovagintis, in de Europese literatuur bekend
als exanthema coïtale, is voor ons land geen onbekend ziektebeeld
(J a n s c n, 1963). Het virus is echter hier te lande niet eerder in weefsel-
cultuiu- geïsoleerd en is ook tot nu toe niet gevonden bij" aandoeningen
van de respiratie- of digestietractus. Onze bevindingen tonen aan, dat het
wel bij Nederlandse runderen in of nabij het ademhalingsapparaat kan
voorkomen.

De elders opgedane ei-varingen demonstreren daarbij de wenselijkheid be-
dacht te zijn op de mogelijkheid dat liet agens onder bepaalde omstan-
digheden een pathologische rol van betekenis kan gaan spelen.*).

Uit een op viru.sdiarree gelijkend ziektegeval werd in weefselcultuur een virus ge-
ïsoleerd, dat door vergelijking met een stam van .Amerikaanse origine, kon worden ge-
ïdentificeerd als het infectieuze rinotracheïtis virus.

Met dit agens werden enkele runderen geïnfecteerd. Na intraveneuze en orale
besmetting ontstond een goedaardig verlopende aandoening, voornamelijk gekenmerkt
door een kortdurende koortsperiode.

Intravaginale applicatie veroorzaakte een acute vulvovaginitis, die in tegenstelling tot
de eerder genoemde afwijkingen, niet steeds aanleiding gaf tot de vorming van
antistoffen en ook niet in alle gevallen tot een immuniteit leidde.
Sera van een honderdtal slachtrunderen werden onderzocht op antilichamen tegen
het agens. In veertien gevallen waren deze aanwezig. Bij een 53-tal kalveren werden
geen antistoffen gevonden.

Dit agens werd nog niet eerder in ons land gevonden, hoewel, zoals Jansen
aanduidingen verkreeg, het door hetzelfde virus veroorzaakte syndroom van de infec-
tieuze pustuleuze vulvovaginitis, vermoedelijk wel voorkomt. Het is gewenst rekening
te houden met de mogelijkheid, dat infectieuze rinotracheïtis ook in ons land onder
bepaalde omstandigheden van economische betekenis kan worden.

The authors report the isolation of infectious bovine rhinotracheïtis virus in the
Netherlands.

The virus was recovered from the retropharyngeal lymph glands and oral mucosa
of a cow suffering from virus diarrhea. The presence of the causal agent of the
latter syndrome could be proved by experimental transmission to susceptible calves.
The Dutch IBR-strain causes the same cytological changes in tissue culture as the
viruses isolated elsewhere. Six to twelve months old calves exposed to the 2nd
to 11th passage of the tissue culture grown virus by intravenous of intradermal
inoculation respond with a temperature rise lasting from the first to the fourth day.
Other symptoms observed were slight, although superficial lesions of the oral
mucosa were regularly seen. All animals exposed by injection developed neutralizing
antibody.

After infection by vaginal route the clinical picture is that of infectious pustular
vulvovaginitis. Only one out of the two cows thus infected developed antibody
and proved resistant against reinfection by the same route.

By means of cross-neutralization tests using a micro plaque technique the isolated
virus was compared with a strain of American origin.

Comparable titers were found against both the Dutch and American strain in sera
of cattle convalescent from infection with the Dutch virus. This also applietl to
serum samples obtained from rabbits immunized against the .American IPV virus.
Although infectious bovine rhinotracheitis has so far not been recognized as a
clinical entity in the Netherlands, infectious pustular vaginitis is a well known
syndrome.

IBR antibodies were found in fourteen of a hundred blood samples collected from
slaughter cattle, but in none of 53 calf sera obtained at the Amsterdam abattoir.

Les auteurs décrivent la première isolation du virus dc la rhinotrachéite infectieuse
des bovidés aux Pays-Bas. Ce virus était décelé dans les ganglions lymphatiques
rétropharyngeaux et dans la muqueuse orale d\'une vache, souffrante de diarrhée
à virus. La présence de l\'agent causal de la diarrhée à virus était démontrée par la
transmission expérimentale de cette maladie à des veaux susceptibles. La souche
néerlandaise de la rhinotrachéite infectieuse des bovidés donnait lieu aux mêmes

modifications cytologiques dans des cultures de tissu, que les souches d\'autre
provenance.

Des échantillons du deuxième à l\'onzième passage du virus dans des cultures de
tissu, étaient inoculés par voie intradermique ou intraveineuse chez des veaux âgés
de six à douze mois. Ils réagissaient avec une augmentation de la température du
première au quatrième jour après l\'inoculation. On n\'observait d\'alleurs que des
symptômes mineurs, parmi lesquels des lésions Stiperficielles de la muqueuse orale
figuraient régulièrement. Des anticorps sériques neutralisants se développaient dans
tous les animaux exposés au virus par injection. Une application vaginale était
effectuée dans deux vaches adultes. Il en résultait le tableau clinique de la vulvo—
vaginite pustuleuse infectieuse. L\'un de ces animaux développait des anticorps
neutralisants et se montrait résistant à une réinfection vaginale, l\'autre n\'en dévelop-
pait pas et se montrait susceptible à une réinfection deux mois plus tard. La
neutralisation croisée était étudiée avec une souche américaine (K22) de vaginite
pustuleuse infectieuse en employant une méthode se basant sur l\'observation de
plages microscopiques dans des cultures de tissu. Les titres des sérums d\'animaux
réconvalescents d\'une infection avec la souche néerlandaise, étaient bien comparables
pour les deux souches. Ce même parallélisme était observé avec les sérums de lapins,
immunisés avec le virus américain. Jusqu\'à présent la rhinotrachéite infectieuse
n\'a pas encore été reconnue comme sydrôme clinique aux Pays-Bas. Cependant la
vaginite pustuleuse infectieuse est bien connue. En cherchant des anticorps neutra-
lisants dirigés contre ce virus, les sérums de 100 vaches de boucherie, provenant de
l\'abattoir d\'Amsterdam, étaient examinés. Quatorze se révélaient positifs. Par contre,
53 sérums de veaux obtenus également à l\'abattoir d\'Amsterdam s\'avéraient tous
négatifs.

Es wird die Isolation des Virus der Rhinotracheitis infektiosa des Rindes in den
Niederlanden beschrieben.

Das Virus wurde gezüchtet aus retropharyngealen Lymphdrüsen und Maul-
höhleschleimhaut einer Kuh, die klinisch an eine Virusdiarrheeinfektion erkrankt war.
Mittels Ubertragungsversuche auf empfindlichen Kälbern konnte diese Doppel-
infektion nachgewiesen werden.

Der Stamm verursacht in Gewebekulturen ähnliche Veränderungen wie die ver-
schiedenen in andern Ländern isolierten Stämme.

Sechs bis zwölf Monate alte Kälber, die intravenös oder intradermal mit der zweiten
bis elften Gewebekulturpassage des Virus infiziert wurden, zeigten einem Tempe-
raturanstieg zwischen dem ersten und vierten Tag. Weitere Symptome beschränkten
sich meistens auf die Entwicklung wenig auffallender Defekte der Schleimhaut der
Maulhöhle.

■Mle mittels Injektion infizierte Tiere entwickelten neutralisierende Antikörper.
Nach vaginaler Verabreichung an zwei Kühen entstand das Bild des Bläschenaus-
schlages, jedoch kam es nur bei ein Tiere zur Bildung von Antikörpern und einer
Immunität gegen eine zweite vaginale Infektion.

In Kreuzneutralisationsversuchen mittels eines Mikroplaqueverfahrens zeigte das
isolierte Virus sich einem I.P.V. Stamm Amerikanischer Herkunft ähnlich.
Die Seren von künstlich mit dem Höllandischen Stanmi infizierten Rindern neutrali-
sierten beide Stämme bis zum gleichen Titer. Mit den Amerikanischen Virus im-
munisierten Kaninchen bildeten gleichfalls Antikörper für beide Viren.
Klinisch wurde Rhinotracheitis infektiosa in den Niederlanden bisher nicht mit
Sicherheit diagnostisiert. Der Bläschenausschlag ist aber ein öfters beobachtetes
Syndrom.

Neutralisierende Antikörper wurden gefunden in vierzehn von hundert dem
Schlachthof von Amsterdam zugeführten erwachsenen Rindern; nicht aber in drei
und fünfzig Kälbern.

De un caso de enfermedad semejante a diarrea dc virus se aislaba en cultura de
tejido un virus que por comprobación con una cepa de origen americano se podîa
identificar como el virus de la rinotraqueitis infecciosa.

Con el agente se infectaban unas vacas. Después de infección mtravenal y oral
surgîa una dolencia que se desarrollaba benignamcntc y que principalmente era
caracterizada por un periodo de fiebre breve. Aplicaciôn intravaginal eausaba una
vulvovaginitis acuta que contrariamcnte a las anomalias mencionadas antes, no
siempre daba lugar a la formación de anticuerpos y tampoco llcvaba a inmunidad
en todos los casos.

Se examinaban sueros de una ccntcna de vacas para matar sobre anticuerpos contra
cl agente. En catorce casos estos estaban présentés: en 53 terneros no se encontraban
anticuerpos.

No se encontraba aûn antes este agente en nucstro pais, aunquc Jansen mostrara
que probabilmente sî se da cl sindrome de la vulvovaginitis pustulosa infecciosa,
causado por cl mismo virus. Es deseablc tener en cuenta la posibilidad que también en
nuestro paîs la rinotraqueitis infecciosa puede hacerse dc importaciôn económica bajo
ciertas circunstancias.

Ab in anti, F. R. and Plummer, G. J.: The isolation of infectious bovine
rhinotrachcitis virus from cattle affected with conjunctivitis. Observations on the
experimental infection. Am. J. vet. Res., 22, 13, (1961).

Armstrong, J. A., P e r e i r a, H. G. and A n d r c w c s, C. H.: Observations
of the virus of infectious bovine rhinotrachcitis and its affinity with the herpes
virus group. Virology, 14, 276, (1961).

ß a k e r, J. A., M c E n t c c, K., and G i 1 1 e s p i e, J. H.: Effect of infectious bovine
rhinotracheitis-infectious pustular vulvovaginitis virus in newborn calves. Cornell
Vet., 50, 156, (1960).

Bind rich, H.: Untersuchungen über das Virus des BLäschcnausschlages des
Rindes. Arch. exp. Vet. Med., 14, 656, (1960).

Bouters, R., Vandeplasschc, M., F1 o r e n t, A en Leunen, J.:
Ulcereuzc balanoposthitis bij fokstieren. Vlaams diergeneesk. Tijdschr., 29, 171,
(1960).

Darbyshire, J. H., Dawson, P. S., P a t e r s o n, A. B. and L a o s m o r e,
R. M.: The isolaton of infectious bovine rhinotrachcitis virus in the United
Kingdom. Vet. Ree., 74, 156, (1962).

Dawson, P. S., Darbyshire, J. H., L o o s m o r c, R. M., Patdrson,
A. B., and F a u 11, W. B. :i Infectious bovine rhinotrachcitis (IBR). A clinical
condition of cattle occurring in the United Kingdom. Vet. Rec., 74, 1379, (1962).

Enders, J. F. and Peebles, T. C.: Propagation in tissue cultures of cyto-
pathogenic agents from patients with measles. Proc. Soc. exp. Biol. Med., 86, 277,
(1954).

F a s t i c r, L. B. and Smit h, B. F.: Infectious bovine rhinotrachcitis - infectious
pustular vulvovaginitis virus isolation and vaccination studies. N.Z. Vet. J. 10,
11, (1962).

Florent, M. et Leunen, J.: Exanthème coital. Proc. IVth Int. Congress on
Animal Reproduction, The Hague, (1961), p. 481.

F r e n c h, E. L.: A specific virus encephalitis in calves. Isolation and characterization
of the causal agent. Austr. Vet. ]., 38, 216, (1962).

French, E. L.: Relationship between infectious bovine rhinotrachcitis (IBR)
virus and a virus isolated from calves with encephalitis. Austr. Vet. ]., 38, 555,
(1962).

Gillespie, J. H., Lee, K. M. and Baker, J. A.: Infectious bovine rhino-
tracheitis. Am. J. vet. Res., 18, 530, (1957).

Gillespie, J. H.,B a k e r, J. A. and Wagner, W. C.: The relationship of
infecdous pustular vulvovaginitis virus to infectious bovine rhinotracheitis virus.
Proc. 62nd Ann. Meeting U.S. Livestock San Ass., 119, (1958).

Gillespie, J. H., M c E n t e e, H., K e n d r i c k, J. W., Wagner, W. G.
Comparison of infectious pustular vulvovaginitis virus with infectious bovine
rhinotracheitis virus. Cornell Vet., 49, 288, (1959).

G r e i g, A. S., Bannister, C. L., Mitchell, D. and Barker, C. A. V.:
Cultivation in tissue culture of an infectious agent from coital exanthema of cattle.
Can. ]. Comp. Med., 22, 119, (1958).

G r e i g, A. S.: The detection of antibody to infectious bovine rhinotracheitis virus in
Ontario cattle. Can. J. Comp. Med., 25, 31, (1961).

Gründer, H. D., R e u 1 e a u x, I. R. und L i e s z, B.: Feststellung des virus-
bedingter Rhinotracheitis infectiosa des Rindes. Flerkunft und Isolierung des
Virus. Dtsch. tierärztl. Wschr., 67, 514, (1960).

J a n s e n, J a c.: De infeetieuze rhinotracheitis en de infeetieuze pustuleuze vulvova-
ginitis van het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 757, (1963).

Kendrick, J. W., York, C. J. and M c K e r c h e r, D. G.: A controlled field
trial of a vaccine for infectious bovine rhinotracheitis. Proc. 60th Ann. Meeting,
U.S. Livestock. San Ass. 155, (1956).

Kendrick, J. W., G i 11 e s p i e, J. H. and M c E n t e e, K.: Infectious pustular
vulvovaginitis of catde. Cornell Vet., 48, 458, (1958).

Kendrick, J. W.: The effect of infectious pustular vulvovaginitis on the fertility
of cattle. Proc. XVIIth World Vet. Congr., Hannover, (1963), p. 1389.

Knoblauch, H.: Der Virus-Bläschenausschlag des Rindes als Erkrankung auf
einer Besamungsstation. Mh. Vet. Med., 17, 445, (1962).

K u b 1 i n, G. und Klima, J.: Experimentelle Untersuchungen über das Virus des
Bläschenausschlages des Rindes. Wien, tierärztl. Mschr., 47, 741, (1960).

M a d i n, S. H., York, G. and M c K e r c h e r, D. G.: Isolation of the infectious
bovine rhinotracheitis virus. Science, 124, 721, (1956).

M c K e r c h e r, D. G., S a i t o, J. K., W a d a, S. M. and Straub, O.; Current
status of the newer virus diseases of cattlc. Proc. 62nd. Ann Meeting U.S. Livestock
San. Assoc. 136, (1958).

M c K e r c h e r, D. G.: Infectious bovine rhinotracheitis. Adv. Vet. Science, 5, 299,
(1959).

M c K e r c h e r, D. G. and T h e i 1 e r s, G. H.: New manifestations of disease
associated with the virus which causes Bläschenausschlag. Proc. XVIIth. World
Vet. Congress, Hannover, 1963, p. 625.

P o s 11 e t h w a i t e, R.: plaque technique for the titration of vaccinia virus in
chick embryo cells and some features of vaccinial infection in this system. Virology
10, 466, (1960).

Robinson, V. B., N e w b e r n e, J. W. and Mitchell, F. E.; Vaccination
of pregnant cattlc with infectious bovine rhinotracheitis vaccine. Vet. Med., 56,
437, (1961).

Studdert, M. J., R a d o s t i t s, O. M. and Savan, M.: An outbreak of
infectious bovine rhinotracheitis in Ontario. Can. Vet. ]., 2, 201, (1961).

Schwarz, A. J. F., York, C. J., Zirbel, L. W. and E s t e 1 a, I. A.:
Modification of infectious bovine rhinotracheitis virus in tissue culture and
development of a vaccine. Ptoc, Soc. exp. Biol. Afed., 96, 4-53, (1957).

A stenosis of the isthmus aortae is a stricture of the arcus aortae between
the truncus brachiocephahcus and the ductus Botalli (arteriosus), (photo-
graph and diagram page 584).

This condition is very common in cattle. The sixty-nine cases of congenital
malformations of the heart in cattle collected by the present author in-
cluded fifteen cases of this form of stricture. Heart 38 of this collection was
described by Krediet (1962). In literature available to the present
author only one report of two cases is recorded (C o r d y and R i b e 1 i n,
1950; table I page 586 .

The contradiction between the two recorded cases and the fifteen cases
observed by the present author is due to an inadequate autopsy technique
and to the fact that uncomplicated stenosis of the isthmus is very rare in
cattle.

It is striking however that this stenosis has not been known to occur in
pigs. Neither the cases of congenital malformations of the heart in pig re-
ported in the literature nor those observed by the present author (Van
Nie, 1961) include any cases of stenosis of the isthmus aortae.
Krediet (1962) stated on a theoretical basis that the development of
the aorta and the pulmonary trunk is different in cattle and pigs. An
arcus pulmonalis is present in cattle and an arcus aortae in pigs. In his
opinion this difference should be regarded as the cause of the difference
between the presence (in cattle) or absence (in pigs) of an isthmus ste-
nosis. This view will be examined in a large series of malformations of the
heart. Efforts to account for the development of this phenomenon by a
comparative study of this malformation in human subjects and cattle are
bound to fail. The differences between the truncus aorticus, the saccus
aorticus, the isthmus aortae and the drainage of the ductus Botalli (arte-
riosus) into man and cattle are too marked. In addition a comparative
histological study of the normal post-natal development of the ductus
Botalli (arteriosus) will be required.

Fourteen cases of stenosis of the isthmus aortae in cattle (table II,
page 586).

Of the sixty-nine cases of malformations of the heart in cattle, fifteen were
classified as stenosis of the isthmus aortae.

This was done after fixation of the hearts in ten percent formaline. De-
tailed examination of the stems of the large vessels is not possible on meat
inspection, nor it is in autopsy studies in animals. Only a special interest
and an accurate autopsy technique will be succesful to some extent.
The measures were taken from fixed specimens, they are not very accurate
and indicate the ratios between the sizes of the large vessels. The present
author is not acquainted with the normal sizes and ratios. The size of a

1 Dr. C. J. van Nie; adjunct-director of the Public Slaughterhouse at Leyden;
Maresingel 20, Leyden, The Netherlands.

vessel, however is not the only feature indicating its capacity. The degree
of dextroposition of the aorta is deduced from the corrected (vertical) axis
of the heart. Fi.xation in formaline does not markedly affect the degree of
dextroposition (Van Nie, 1961).

The fourteen cases (table II, page 586) were classified into three groups:
seven of four-day-old calves;

four of calves from four days to three months of age;
three from three to four months old calves.

A. REL.A.T10NSHIP BETWEEN ISTHMUS AORTAE STENOSIS AND THE
DUCTUS BOTALLI (ARTERIOSUS).

The ductus was patent in six cases (1, 2, 3, 6, 7, 9) and closed or nearly
closed in eight cases (4, 5, 8, 10, 11, 12, 13, 14). The ductus was closed
in six calves from four days to four months of age. Isthmus aortae stenosis
does not affect the post-natal development of the ductus Botalli (arterio-
sus).

I. In thirteen cases (1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, II, 12, 13, 14) the stenosis
was localized between the truncus brachiocephalicus and the origin of the
ductus Botalli (arteriosus) in the aorta. In one case (5) the stenosis was
limited to a small portion of the aorta proximal to the origin of the ductus.
The stenosis did not have the form of a diaphragm in any case.

II. Total transposition of the aorta had occurred in nine cases (1, 3, 4,
6, 9, 10, 11, 13, 14). A fifty per cent dextroposition was present in one
case (8). Transposition was absent in four cases (2, 5, 7, 12).

The displacement is independent of the age of the calves. This is obvious
as the dergee of transposition is determined by the early development of
the heart.

There is direct relation.ship between transposition of the aorta and stenosis
of the isthmus aortae.

III. The size of the aorta, measured directly at the origin, varies from
forty to eiglity mm. The size increases with the age of the animal. The
size of the aorta is independent of the stenosis of the isthmus aortae.

IV. The valv. semilunares aortae consisted of three valves in thirteen
cases (1-13); in one case (14) four valves were present, two large and
two small ones. There was no direct relationship between an abnormal
number and size of the valves and the stenosis of the isthmus aortae.

V. The coronary arteries were situated in a normal position in twelve
cases, one orifice being present in two cases (8,10). There was no direct
relationship between the coronary arteries and the stenosis of the isthmus
aortae.

The relationship between the stenosis and the aorta is confined to the trans-
position or dextroposition of the aorta. This relationship was absent in four
cases, hearts 2, 5 and 7 were from calves from one to four days of age,
a physiological stenosis may be present in these cases; in one case (12),
there was laevoposition of the pulmonary trunk.

Isthmus aortae
Pulmonary trunk
Truncus brachiocephahcus
Ventriculus dexter
Ventriculus sinister

C. RELATIONSHIP BETWEEN THE STENOSIS OF THE ISTHMUS AOR-
TAE AND THE PULMONARY TRUNK.

I. The degree of laevoposition varied from fifty to 100 percent in five
cases (3, 6, 8, 12, 13). The puhnonary trunk did not show any dergee of
laevoposition in the other cases. In two cases a total laevoposition of the
pulmonary trunk was associated with a total dextropo-sition of the aorta
(total transposition of the large vessels).

Of the three cases of fifty percent laevoposition, one (12) showed a nor-
mal position of the aorta, one (8) showed fifty pcrcent dextroposition of
the aorta and one case (13) showed a total transposition of the aorta.
It is unlikely that there was a direct relationship between the stenosis of
the isthmus aortae and the laevoposition of the pulmonary trunk.

II. The size of the pulmonary trunk varied from forty to hundred mm.
and increased with the age of the animal. There was no relationship with
the stenosis of the isthmus aortae.

III. The valv. semilunares a. pulmonaris consisted of three valves in every
case, so there was no direct relationship with the stenosis.

IV. Stenosis of die conus arteriosus and the pulmonary trunk was not
observed, so there was no relationship with the stenosis of the isthmus
aortae.

D. RELATIONSHIP BETWEEN THE STENOSIS OF THE IS THMUS AOR-
TAE AND INTERVENTRICULAR SEPTAL DEFECTS.

An interventricular septal defect was present in ele\\en cases (1, 3, 4, 6 7
8, 9, 11, 12, 13, 14).

Five cases showed a defect of tlie wall of the conus arteriosus, five showed
a defect to the right of the crista supraventricularis (a high interventricular
septal defect) and one case was marked by the presence of a major defect
in the region of the crista supraventricularis.

Some degree of dextroposition of the aorta was present in ten hearts,
dextroposition being absent in one case showing a major high interventri-
cular septal defect.

One heart (10) without a defect showed 100 per cent dextroposition (total
transposition) of the aorta; this heart was that of a calf in the first week to
third month of life, aplasia of the left ventricle being present as well. In
two cases (2, 5), there was a stenosis of the isthmus aortae unaccompanied
by malformations. The two calves were from one to four days old and the
stenosis was assumed to be still physiological in type.

Heart 12 showed a defect in the wall of the conus arteriosus and a laevo-
position of the pulmonary trunk, the aorta occupying a normal position.
In nine cases (1, 3, 4, 6, 8, 9, 11, 13, 14) both a transposition of the aorta
and an inter\\\'entricular septal defect were observed.

There probably was a relationship between the stenosis of the isthmus
aortae and the interventricular septal defect.

E. RELATIONSHIP BETWEEN THE STENOSIS OF THE ISTHMUS AOR-
TAE AND PERSISTENCE OF THE FORAMEN OVALE SECUNDUM.

The foramen ovale secundum was patent in thirteen cases. This patency
was believed to be physiological in character.

There was httle likeUhood of any relationship with other malformations.
Three hearts showed hypoplasia or aplasia of the left ventricle (4, 9 10).
One heart showed persistence of the common atrioventricular orifice (11).
Summarizing the findings as reported under A - G, it can be stated that
uncomplicated stenosis of the isthmus aortae was observed in only two
cases. These cases concerned from one to four-day-old calves. These cases
were probably physiological. In the other twelve cases, the following com-
plications were present: dextroposition of the aorta in ten cases; inter-
ventricular septal defects in eleven cases; laevoposition of the pulmonary
trunk in five cases (one case was not complicated by dextroposition of the
aorta).

Three defects, hypo- and aplasia of the left ventricle, showed a direct re-
lationship with dextropoistion of the aorta.

The persistence of the common atrioventricular orifice may have been an
accidental complication.

There also was a genuine relationship between stenosis of the isthmus
aortae and dextroposition of the aorta; the latter may be complicated by
an interventricular septal defect.

The heart of a calf as described by Krediet bears a resemblance to
heart 12 of the collection of the present author. Laevoposition of the pul-
monary trunk and a high interventricular septal defect in the conus arte-
riosus also were the only defects present. The valv. semilunares of the pul-
monary trunk showed three valves. Abnormal septation in favour of the
pulmonary trunk was not observed in the case of the present author. The
defects in the heart of a calf recorded by Krediet do not alter the
opinion held by the present author.

The heart of a still-born calf as described by G o r d y and R i b e 1 i n
bears a resemblance to heart 2 and 5 of the present collection. It is the
opinion of the present author that these anomalies wei-e physiological.
The heart of a seven-day-old calf described by C o r d y and R i b e 1 i n
bears a resemblance to heart 10 of the present collection; these two hearts
are indentical to a high degree.

In K r e d i e t\'s opinion abnormal septation of the truncus arteriosus may
result in de following defects: a. a narrow aorta and a wide pulmonary
trunk, the cause of the stenosis of the isthmus aortae; b. a wide aorta and
a narrow pulmonary trunk, the cause of the tetralogy of Fallot.
This opinion does not coincide with the findings of the present author. It
was pointed out that dextroposition of the aorta and laevoposition of the
pulmonary trunk, like a narrow (wide) aorta and a wide (narrow) pul-
monary trunk, are not necessarily associated with one another in every
case.

Laevoposition of the pulmonary trunk is complicated by a defect in the
wall of the conus arteriosus in every case.

The septation of the truncus arteriosus is not believed to be a very im-
portant factor in the pathogenesis of the stenosis of the isthmus aortae.

It must be the connexion between the truncus arteriosus and the interven-
tricular septum, which connexion is situated at the level of the proximal
bulbus cushions.

The dextroposition of the aorta is due to this abnormal connexion and
therefore has a marked effect on the position of the arcus aortae and the
fourth gill arch arteries. In cattle, this abnormal condition may result in
narrowing of the isthmus aortae.

A study of the position of the normal and abnormal isthmus aortae in
cattle will probably provide the solution to this problem.
Theoretically the aorta descendens of a heart marked by dextroposition
of the aorta occupies a position intermediate between the totally reduced
aorta dorsalis descendens dextra and the aorta dorsalis descendens sinistra.
This position markedly affects the drainage of the ductus Botalli (arte-
riosus) into the aorta. This condition therefore may be the cause of the
stenosis of the isthmus aortae.

Acknowledgements to Mr. F. L. S c h r e u d e r, Doorwcrth, for his photograph.
SUMMARY.

A report on fourteen cases of stenosis of the isthmus aortae in cattle. This anomaly
is attributed to an abnormal connexion of the septum of the truncus arteriosus and
the proximal bulbus cu.shions. The dextroposition of the aorta may be cause abnormal
drainage of the ductus Botalli (arteriosus) into the aorta. This condition may have
a marked effcct on the development of the isthmus aortae.

De schrijver beschrijft veertien gevallen van een stenose van de isthmus aortae bij
kalveren.

Hij acht een abnormale aansluiting van het septum tiunci arteriosus aan de proximale
bulbuskussens de oorzaak van de afwijking.

De dextropo.sitie van de aorta is waarjchijnlijk de oorzaak van een abnormale drainage
van de ductus Botalli (arteriosus) in de aorta. Dit kan van grote invloed zijn
op de ontwikkeling van de isthmus aortae.

Une description de 14 cas de sténose de l\'isthmus aortae chez des bovins. L\'auteur
considère la rattachement anormal du septum trunci arteriosus aux coussins bulbus
proximaux comme la cause du trouble.

La dextraposition de l\'aorte est probablement la cause du drainage anormal du
ductus arteriosus dans l\'aorte. Ceci peut avoir une grande influence sur le développe-
ment de l\'isthmus aortae.

Er werden 14 Fälle von Stenose des Isthmus aortae bei Rindern beschrieben.
Der Verfasser meint, dass eine abnormale Verbindung des Septum trunci arteriosus
mit den proximalen Bulbuskissen die Ursache der Abweichung ist.
Die Dextroposition der Aorta ist wahrscheinlich die Ursache der abnormalen Drainage
des Ductus arteriosus in der Aorta. Dies kann von grossen Einfluss auf die Entwick-
lung des Isthmus aortae sein.

Una descripción de 14 casos de stenosis del isthmus aortae en ganado vacuno.
El autor cree que la causa de la anomalia sea una comunicación anormal del septum
trunci arteriosi con los cojines de bulbus proximales.

La dextroposición de la aorta probabilmente es la causa del drenaje anormal
del ductus arteriosus en la aorta. Esto puede tener una grande influencia sobre el
desarrollo del isthmus aortae.

C O r d y, D. R. and R i b e li n, W. E.: Six congenital cordic anomalies in animals;

Cornell Vet., XL, 247, (1950).
Krediet, P.: Anomalies of the arterial trunks in the thorax and their relation to

normal development; Thesis, Utrecht, (1962).
N i e, C. J. van: Congenital heart malformations of the pig; Thesis, Utrecht, (1961).

De totale hoeveelheid afgeleverde melk steeg in het verslagjaar voor het eerst boven
de 2 milliard gallon. In veregelijking met het vorige jaar bedroeg de stijging 100
millioen gallon, welke voor 2/3 te danken was aan de toename van de produktie per
koe en voor 1/3 door stijging van het aantal melkkoeien. De gemiddelde produktie per
koe bedraagt thans ongeveer 3600 kg, het aantal melkkoeien ca. 2^ millioen.
Het aantal melkveehouderij-bedrijven neemt jaarlijks met ca. 3% af, het laatste jaar
zelfs met 3,8% en bedraagt thans nog ruim 113.000 Het gemiddelde aantal koeien
op de bedrijven, die de melkaflevering staakten bedroeg 14 stuks, terwijl de gemid-
delde bedrijfsgrootte 22 koeien bedraagt. Met andere woorden: het aantal koeien per
bedrijf is belangrijk groter dan bij ons en het zijn vooral de kleinere bedrijven, die
er mee ophouden.

Het percentage koeien, dat kunstmatig wordt gcïnsemineerd, bedraagt thans 66 en
bevindt zich nog in stijgende lijn. Ongeveer ^ van alle inseminaties worden uit-
gevoerd door de Milk Marketing Board, die zelf ruim 900 stieren in eigendom heeft.
Het percentage „non-returns" na 30—60 dagen na 1 inseminatie bedroeg 77 met
vers zaad en 67,2 met diepvries zaad.

De meeste inseminaties worden uitgevoerd met zaad van zwartbonte stieren nl.
42,7%. Dan volgt de Hereford met 20,8%.

De meeste inseminaties, 11,2%, werden verricht in december, de minste in september,
nl. 5,5%. Er is dus niet veel verschil in vraag naar zaad tussen de maanden. 53,2%
van de inseminaties werden uitgevoerd met zaad van stieren, waarvan de fokwaarde
bekend was.

In totaal werden 83 stieren verkocht, 49 wegens verschillende veterinaire redenen,
11 wegens slechte melkprcxluktievererving, 2 wegens lage vetvererving, 11 wegens
onvoldoende exterieurvererving, 5 wegenes onvoldoende melk- en exterieurvererving
en 5 wegens het vererven van gebreken.

De Milk Marketing Board bezit 91 jonge stiertjes op hun opfokstations en importeerde
28 Charollais stierkalveren uit Frankrijk om voor kruisingsdoeleinden tc: gebruiken.
De bedoeling is om na te gaan hoe het staat met de vleeskwaliteit en groeisnelheid
van de Fi-dieren als men deze met koeien van verschillende rassen gaat kruisen.

De invloed van verhoogde kalium-opname op de
electrolyten-huishouding van verse melkkoeien.

The influence of increased potassium intake on the
electrolyte metabolisms of new-milking cows.

Het gevaar voor het optreden van hypomagnesemie en grastetanie is het
grootste bij een snelle overgang van stalvoedering of arme weiden naar
weiden met geil gras. Tetanie-gevaarlijk gras is in het algemeen rijk aan
kalium, stikstof en vocht, daarentegen laag in natrium en magnesium
(Rook en S t o r r y, 1962). Het zijn meestal de oudere hoog-produce-
rende koeien, dikwijls kort na het afkalven, die het eerst ten offer vallen
aan een acute aanval. Men kan hypomagnesemie en ook grastetanie niet
losdenken van een verstoord hormonenevenwicht bij het dier, waarbij
speciaal gedacht moet worden aan de hormonen van de bijnierschors en
de schildklier (Hendriks, 1962; Van Koetsveld, 1962).
Het gehele electrolyten-evenwicht en de waterhuishouding worden door
de mineralocorticosteroiden van de bijnierschors gereguleerd. Sybesma
(1961) stelde vast, dat bij kopziektedieren de bijnierschors in het alge-
meen in hyperfunctie verkeert. De schildklier grijpt in bij vele metabo-
lische processen, zoals de eiwit- en koolhydraatstofwisseling. Een goede
vruchtontwikkeling en de melkproduktie zijn sterk afhankelijk van de
activiteit van de schildklier (Van Koetsveld, 1964). Het jodium-
aanbod via het voorjaarsgras is in het algemeen laag (Lehr, 1961), een
hypofunctie van de schildklier, althans een verminderde activiteit, is bij
gevallen van tetanie dan ook niet ondenkbaar (Tacken, 1956).
De bedoeling van deze proef was na te gaan in hoeverre een invloed van
een overmaat aan kalium, in een overigens normaal stalrantsoen, te ver-
wachten is op de activiteiten van de schildklier en de bijnierschors van
hoog-producerende nieuwmelkse koeien. Aandacht werd geschonken aan
veranderingen van de electrolyten-samenstellingen van bloed, urine en melk
en veranderde produkties van urine en melk, die mogelijk het gevolg zijn
van een verhoogde K-opname.

Voor de proef werden 10 klinisch gezonde koeien uitgezocht, die min-
stens twee maal gekalfd hebben en waarvan de afkalfdata bij elkaar lagen.
Van de 10 koeien moesten er nog 8 afkalven. De indeling der groepen
geschiedde hoofdzakelijk naar gelijke melklijsten van de afgelopen lac-
tatieperiode en zoveel mogelijk naar de leeftijd, het gewicht en de afkalf-
data. Het rantsoen van de droogstaande koeien was uit dezelfde voeder-
bestanddelen samengesteld als het uiteindelijke basisrantsoen, dat gedu-

1 E, E. van Koetsveld; biochemicus hoofd-schcikundige van het Laboratorium van
„De Schothorst", Hoogland bij Amersfoort.

Op 5 maart kwamen de koeien op de aangegeven rantsoenen te staan. Voor
gewenning aan het rantsoen werden 14 dagen uitgetrokken; in die pe-
riode hadden in iedere groep 3 koeien gekalfd. Op 19 maart werd bij de
avondvoedering aan alle dieren van de proefgroep voor de eerste maal
extra kalium in de vorm van K-acetaat toegediend. In een week tijd
werden de hoeveelheden K-acetaat geleidelijk opgetrokken tot 250 g per
dier per voedering, een hoeveelheid, die de dieren nog zonder merkbare
tegenzin opnamen. Toen op 26 maart aan de proefgroep voor het eerst
de maximale dosis K-acetaat (500 g per dier per dag) verstrekt werd.
moest in iedere groep nog een koe afkalven, beide waren over tijd. Vier
dagen later hadden alle koeien gekalfd. De minerale samenstelling van het
rantsoen is in tabel 2 weergegeven.

Het totale basisrantsoen bevatte 302,645 g kalium. Door de verstrekking
van 500 g K-acetaat aan iedere koe van de proefgroep werd de totale
hoeveelheid aan kalium in het rantsoen gebracht op 513,645 g K per
dier per dag, een hoeveelheid, die niet zelden door onze runderen met het
voorjaarsgras opgenomen wordt.

De proefperiode duurde tot het einde van de stalperiode op 17 mei, waar-
na alle koeien steeds bij elkaar in de wei kwamen te grazen. Het onderzoek
werd in de weideperiode nog voortgezet om de invloed van de overgang
van de stal naar de weide na te gaan. Op 25 juni werd de proef afge-
sloten. De chemische samenstelling van het gras van de betreffende wei-
den is in tabel 3 weergegeven.

De bloedmonsters werden genomen uit de vena jugularis en het bloed
werd opgevangen in plastic flessen, waarin tevoren heparine was toege-
voegd. liet bloed werd direct gecentrifugeerd en het verkregen plasma
diende voor de diverse analyses.

Steeds werd direct na het melken een representatief monster van 1% ge-
nomen. Een gemiddeld monster van twee dagen diende voor chemisch
onderzoek.

De monsters urine werden enkele malen in de loop van de ochtend verza-
meld door de plas op te vangen en indien dit niet mogelijk was, werd door
catheteriseren een urinemonster verkregen.

De verkregen analyse-uitkomsten zijn in tabel 4 opgenomen als gemid-
delden per groep.

Resultaten van het bloed-, melk- en urineonderzoek.
Gemiddelden van 5 koeien per groep.

Results of blood, milk and urine investigations.
Averages of 5 cows per group.
Bloed — Blood

De resultaten van het scheikundig onderzoek tijdens de periodieke waar-
nemingen der individuele koeien werden onderworpen aan variantie-
analyses. Het statistisch onderzoek werd verricht door de „Afdeling Be-
werking Waarnemingsuitkomsten" van de Centrale Organisatie voor
Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek te Wageningen.

Het bloed werd onderzocht op hematokriet cn hemoglobinegehalte en in
het bloedplasma werden de gehalten aan natrium, kalium, magnesiinn.
calcium, fosfor en aan eiwitgebonden jodium (PBI) geanalyseerd. De
resultaten van het statistisch onderzoek zijn in tabel 5 opgenomen.
De koeien van de groep met extra kalium in het rantsoen vertoonden tij-
dens de proefperiode t.o.v. de koeien uit de controlegroep significant lagere
gehalten aan magnesium en calcium in het bloedplasma, daarentegen waren

de fosforgehalten cn dc PBI-waarden significant hoger. De gemiddelde ge-
halten waren lager dan tijdens de voorperiode (tabel 4).
ïn de naperiode, toen dus geen e.xtra kalium meer aan dc proefgroep
werd verstrekt, werden voor bovengenoemde gehalten geen significante
verschillen meer vastgesteld.

.\\lhoewcl zich tijdens cle proefperiode tussen de koeien van de prcx^fgrocp
en die van de controlegroep geen significante verschillen voordeden in
hematokriet. hemoglobine- en kaliumgehalte, werden in de uaperiodc
voor cle koeien van de proefgroep significant lagere waarden vastgesteld
voor hematokriet en hemoglobine en significant hogere waarden voor ka-
lium.

De extra K-toediening had geen invloed op de natriumgehalten van fiet
plasma. Tu.ssen de groepen werden noch tijdens de proefperiode, noch
tijdens de naperiode significante verschillen in Na waargenomen.

De melkproduktie werd periodiek bepaald en de melkmonsters werden
onderzocht op vet, eiwit, calcium, magnesium en jodium. In tabel 6 zijn

De resultaten van de toegepaste variantie-ana!yse op de verkregen
uitkomsten van het bloedonderzoek.

opgenomen de resultaten van de variantie-analyses, toegepast op de ge-
halten aan bovengenoemde bestanddelen van de melk en op de totale
hoeveelheden, die per dag gemiddeld door de koeien met de melk uitge-
scheiden werden.

De koeien van de proefgroep met extra kalium in het rantsoen, jjroduceer-
den tijdens de proefperiode gemiddeld significant minder melk dan de
koeien van de controlegroep, doch na stopzetten van de K-toediening vielen
de verschillen weg.

De vetproduktie per dag leverde geen significante verschillen op tussen
beide groepen. De significant hogere vetgehalten in de melk van de koeien
van de proefgroep compenseerden de vetopbrengsten als gevolg van de sig-
nificant lagere melkprodukties van de K-groep tijdens de proefperiode.
Voor de naperiode werden voor de K-groep significant hogere vetopbreng-
sten vastgesteld, alhoewel de variantie analyses geen verschillen in vet-
gehalte en in melkproduktie konden aantonen.

Resultaten van de variantie-analyses, toegepast op de verkregen
uitkomsten van het melkonderzoek.

Aan melkeiwit werd gedurende de proefperiode door de K-groep per dag
significant minder geproduceerd dan door de controlegroep.
Deze minder opbrengst is in overeenstemming met de lagere melk-
opbrengst. Na stopzetten van de K-toediening vervielen de verschillen in
eiwituitscheiding met de melk en in melkopbrengst, alhoewel het eiwit-

gehalte van de melk van de proefkoeien in de naperiode toch nog net
significant lager was dan dat van de controledieren (P = 0,04).
De calciumgehalten van de melk vertoonden in beide groepen geen signi-
ficante verschillen. De significant lagere totale Ca-uitscheiding met de
melk door de koeien van de K-groep is dan ook in overeenstemming met
de significant lagere melkproduktie dezer groep tijdens de proefperiode.
Na stopzetten van de K-giften vielen alle verschillen weg.
Het magnesiumgehalte van de melk was bij de K-groep duidelijk .signi-
ficant hoger dan dat van de controlegroep en ook hoger dan verwacht werd
in verband met de lagere melkopbrengst van de K-groep, wat tot uiting
kwam in de significant hogere totale Mg-uitscheiding met de melk tijdens
de proefperiode. Zodra geen K-acetaat meer werd verstrekt waren de Mg-
uitscheidingen met de melk in beide groepen gelijk.

Zowel de jodiumgehalten als de totale jodiumuitscheidingen met de melk
waren tijdens de proefperiode bij de K-groep significant lager dan bij de
controlegroep; hierbij moet gewezen worden op de lagere melkprodukties
van de koeien van de K-groep. Doch tijdens de naperiode bleven de J-
gehalten en de totale hoeveelheden met de melk uitgescheiden J significant

Resultaten van de variantie analyses, toegepast op de verkregen
uitkomsten van het urine-onderzoek.

lager bij de K-groep ondanks gelijke melkprodukties. Kennelijk was hierbij
dus evenals bij vet het geval was, sprake van een nawerking als gevolg van
de K-acetaat toediening.

Aangezien bij runderen de uitscheiding van kreatinine per tijdseenheid
constant is, is het kreatinine-gehalte dan ook omgekeerd evenredig met de
hoeveelheid geproduceerde urine (A a f j e s en De Groot, 1961).
Gebruikmakend van dit gegeven, werden de hoogte van de uitscheidingen
der elementen natrium, kalium, magnesium en jodium opgegeven als quo-
tiënten der verhoudingen tot kreatinine (tabel 7).

De kreatinine concentratie in de urine van de koeien der K-groep was
duidelijk significant lager dan die van de controlegroep. Hieruit volgt, dat
de geproduceerde urine bij de koeien, die extra K kregen ook hoger ge-
weest moet zijn dan bij de controlegroep. Na stopzetten van de K-acetaat-
toediening konden geen significante verschillen in kreatinine-concentraties
vastgesteld worden, waaruit volgt, dat ook de urine-produkties in beide
groepen gelijk waren te noemen.

De extra K-opname was van geen invloed op de uitscheidingen van
natrium en magnesium.

De kalium- en jodium-uitscheidingen waren daarentegen als gevolg van
de verhoogde K-opname duidelijk significant hoger.

Ondanks, dat aan het basisrantsoen geen mineralenmengsel is toegevoegd,
voldeed de minerale samenstelling (tabel 2) aan de eisen ter dekking van
de behoefte (Frens, 1962). Ook aan eiwit en zetmeel waarde voldeed
het rantsoen. Het optrekken van het kaliumgehalte tot 3,25% K in de
droge stof van het rantsoen van de proefgroep is niet buitengewoon hoog
te noemen, indien men bedenkt, dat Brand sma (1954) voor weide-
gras op zandgrond een gemiddeld gehalte opgeeft van 3,13% K in de droge
stof. In voorjaarsgras, vooral van tetaniegevaarlijke weiden, worden veel-
al veel hogere waarden aangetroffen.

Om na te gaan of de groepindeling wel juist is gekozen (zie proefopzet)
werden in de naperiode, toen alle koeien weer op een gelijk rantsoen
stonden, de verschillen in melkproduktie tussen de koeien aan een varian-
tie analyse onderworpen. Gezien de gevonden P-waarden geen significante
verschillen in melkopbrengsten tussen de dieren opleverden, mag aange-
nomen worden, dat de indeling naar de melklijsten van de voorgaande
lactatietijd verantwoord is geweest en er homogene groepen gevormd zijn.
Dit is ook gebleken uit het feit, dat in de naperiode de verschillen tussen
de koeien in Na-, K-, Mg-, Ga- en P-gehalten van het bloedplasma vol-
gens de variantie analyse niet significant verschilden. Ook uit de gegevens
van het bloedonderzoek tijdens de voorperiode blijkt de homogeniteit van
de groepen (tabel 4).

Uit het bovenstaande mag dus geconcludeerd worden, dat de significante
verschillen, die vastgesteld zijn tussen de groepen, grotendeels geweten

kunnen worden aan de gevolgen van de meerdere kali-opname door de
proefgroep. De temperatuur zal hierbij geen belangrijke rol gespeeld heb-
ben, de maximum staltemperatuur bedroeg n.1. gemiddeld 20,2° G (17 tot
24° C) en de gemiddelde minimum temperatuur bedroeg 15,9° G (12
tot 20° C). Gedurende de naperiode wees de thermometer voor de
buitenlucht een gemiddelde maximum temperatuur aan van 13,9° G
(12 tot 19° G) voor de eerste drie weken; in die periode was de gemid-
delde minimum temperatuur 5,7° G (3 tot 8° G).

Dat een verhoogde kali-opname met een rantsoen, dat overigens aan de
gestelde normen voldeed, zo\'n duidelijke invloed had op de electrolyten-
huishouding van hoogproducerende niet-drachtige melkkoeien, is een be-
wijs te meer van de funeste invloed van te hoge kali-gehalten in rant-
soenen van melkvee, speciaal met betrekking tot tetanie-gevaar. De signi-
ficant lagere magnesium- en calciumgehalten van het bloed bij de K-
groep tijdens de proefperiode tonen dit aan (zie tabel 5). De significant
hogere fosforgehalten in het bloedplasma worden bij gevallen van tetanie
door meerdere auteurs waargenomen, ook bij voorgaande proeven op het
instituut uitgevoerd (Sjollema en medew., 1955), doch hier kan het
significant hogere gemiddelde nog een gevolg zijn van de hogere P-
gehalten in het bloedplasma van de koeien van de K-groep tijdens de
voorperiode.

De significant hogere PBI-waarden in het bloedplasma van de koeien van
de K-groep tijdens de voorperiode, konden niet verhelpen, dat er een val in
PBI-waarde ten opzichte van de voorperiode bij deze groep optrad, ter-
wijl bij de controlegroep de PBI-waarden in feite onveranderd zijn ge-
bleven (tabel 4). Bij de K-groep manifesteerde zich die val ook nog in de
naperiode, geheel in overeenstemming met de grotere J-uitscheiding met de
urine bij de K-groep tijdens de proef- en naperiode. (tabel 4, urine)
Todd en Thompson (1962) zagen geen verhoogde PBI-concentraties
in sera van tetanie-koeien. Op grond van de verkregen waarnemingen bij
de hier beschreven proef is dat ook niet te verwachten, integendeel, men
zou eerder moeten rekenen met een verlaging in PBI, vooral indien de
beschikbare hoeveelheid jodium voor het dier ontoereikend is.
Dat de significante verschllen in electrolytensamenstelling van het bloed
wegvielen, met uitzondering van kalium, zodra geen K-acetaat meer werd
verstrekt aan de proefgroep, pleit voor de aanname, dat er een directe
invloed van verhoogde K-opnamen op het bloedbeeld bestaat. Overigens
zij liier opgemerkt, dat de Na-, K-, Mg-, Ca- en P-gehalten in de na-
periode in de weide alle lager waren dan tijdens de stalperiode (tabel 4).
Voor de significant lagere waarden voor hematokriet en hemoglobine in
het bloed van de proefkoeien in de naperiode is geen directe verklaring
te geven. Wel is gebleken, dat in de weide voor beide groepen de hema-
tokriet- en hemoglobinewaarden gestegen zijn en dat bij de controlegroep
de stijging iets sterker was. Er heeft dus in zekere zin een indikking van
het bloed plaatsgehad.

Zowel de hematokriet- als de hemoglobinewaarden van beide groepen
waren in de voorperiode het hoogst en in de proefperiode het laagst, ter-
wijl in de naperiode in de weide deze waarden weliswaar gestegen waren,
maar niet het niveau van tijdens de voorperiode haalden (tabel 4).
Uit de sterk gestegen kreatininewaarden in de urine van beide groepen

in de naperiode, blijkt, dat de urineproduktie in die tijd aanmerkelijk ge-
daald is, maar tevens, dat de melkproduktie, hoewel in beide groepen
gelijk hoog, in diezelfde tijd regelmatig gedaald was. Zo mag aangenomen
worden, dat de verhoogde hematokriet-waarden in beide groepen tijdens
de naperiode in verband gestaan kunnen hebben met een verminderde
wateropname. Dat de stijging in hemoglobinegehalten tijdens de na-
periode geringer was dan bij de controlegroep kan niet in x-erband ge-
bracht worden met een verminderde voederbenutting, daar de kreatine\'
kreatinine-verhouding in de urine bij de proefgroep in de naperiode ge-
middeld iets hoger was, n.1. 0,32 ten opzichte van 0,24 bij de controle
(de gemiddelde waarden waren tijdens de proefperiode resp. 0,35 en 0,32).
Een verhoogde kreatine-uitscheiding hangt in het algemeen samen met
een toename van de hoeveelheid opgenomen voedsel, hierbij is uitgegaan
van de aanname, dat het rantsoen meer dan voldoende energie opleverde
(Aafjes en De Groot, 1961). Toegegeven moet worden, dat de ge-
vonden quotiënten aan de lage kant waren, normaal schommelt het bij
lacterende koeien tussen 0.5 en 1.

De zeer efficiënte benutting van natrium, resorptie in alle delen van de
darm en terugresorptie in de tubuli van de nieren, ondanks meerdere op-
name van het antagonist kalium, zoals bij de proefgroep, blijkt wel uit
de niet significante verschillen tussen de beide groepen in Na-gehalten
van het bloed en de urine in de proef- en naperiode (zie R e n k e m a en
medew., 1962) en ondanks dat de Na-gehalten van het weidcgras de
eerste 14 dagen laag waren (tabel 3).

De nieren van de dieren van de proefgroep wisten de overmaat aan kali
goed te verwerken. Door deze groep werd dan ook significant meer K
met de urine uitgescheiden zolang de K-opname hoger was dan bij de
controlegroep. Het is niet waarschijnlijk, dat de overmaat K natrium uit
de weefsels verdrongen heeft, daar uit het bloed- cn urinconderzoek van
een verstoord Na-metabolisme niets is gebleken. Toch zal de grotere val
in K-opname in de naperiode bij de K-groep het loslaten van geretenecrd
kalium veroorzaakt hebben, waardoor de bloed-K-gehalten significant ho-
gere waarden te zien gaven.

De Mg-excretie met de urine is bij een duidelijke val in Mg-gehalten van
het bloed, Éitinnicfkclijk gereduceerd (Rook en Storry 1962: Care
en Ross, 1963). In dit onderhavige geval zijn tussen de twee groepen
wel duidelijk significante x-erschillcn geconstateerd tijdens de proefperiode,
maar er was dank zij de voldoende Mg-gelialten van het rantsoen geen
sprake van lage Mg-spiegels van het bloed. Afwijkingen tussen beide
groepen in Mg-excretic met de urine zijn dan ook niet vastgesteld.
Doch ook hier ziet men bij een duidelijke daling in bloed-Mg-gehaltcn
in de naperiode in de weide, een sterk verminderde Mg-uitscheiding met
de urine bij beide groepen.

Merkwaardig is wel de verhoogde Mg-excretie met de melk bij de K-
groep djdens de proefperiode, temeer daar de melkproduktie van die
groep significant lager was. Men zou hieruit kunnen concluderen, dat bij
voldoende Mg-aanbod met het rantsoen een verhoogde K-opname de
excrede van Mg met de melk verhoogt (tabel 6), terwijl de excretie met
de urine onveranderd blijft (tabel 7). Deze waarneming steunt de op-
vatdng van Gare en Ross (1963), dat hypomagnesemie niet het ge-

volg is van een verhoogde excretie van adrenalo-mineralo-corticoiden.
De stelling van Kemp en medewerkers (1961), dat de plasma-Mg-
waarden beginnen te zakken zodra de excretie met de urine lager wordt
dan 1 g per dag, is met dit onderzoek niet bevestigd.

Waar het bij dit onderzoek ook om te doen was, een nader inzicht te
verkrijgen omtrent het jodium-metabolisme bij verstoorde electrolytcn-
evenwichten als gevolg van verhoogde kalium-opname, één van de oor-
zaken van hypomagnesemie of tetanie, zijn duidelijke gegevens verkregen.
Bij deze hoogproducerende niet-drachtige koeien heeft een verhoogde
kalium-opname tot gevolg gehad, dat de J-excretie met de urine duidelijk
significant verhoogd was en de excretie met de melk duidelijk significant
verlaagd, zelfs in de naperiode. De J-gehalten in de melk van de proef-
groep waren zowel in de proefperiode als in de naperiode significant lager
dan die van de controlegroep. Hieruit volgt, dat de excretie met de melk
zelfs bij gelijke melkprodukties van de groepen, bij de proefgroep altijd
lager geweest zou zijn. De gemiddelde uitscheidingen per dag met de melk
van Ca, Mg en J zijn in beide groepen in de naperiode met de verminder-
de melkproduktie ook gedaald, waarbij de jodiumuitscheiding bij de
proefgroep het sterkst gedaald is.

Bevestigd konden worden de waarnemingen door anderen gedaan, dat de
uitscheiding van jodium met de urine in het algemeen prevaleert boven
de uitscheiding met de melk. In een volgende publikatie zal aangetoond
worden, dat dit niet opgaat voor koeien, die hoogdrachtig zijn en nog
maar een lage melkproduktie hebben.

De verhoogde jodium-uitscheiding met de urine als gevolg van verhoogde
kaium-opname kan bij onvoldoende beschikbaarstelling van jodium met
het rantsoen leiden tot verminderde schildklieractiviteit, in het bijzonder
bij koeien kort na het afkalven en hoog in de melkproduktie. Speciaal op
het eind van de dracht neemt de vrucht veel jodium op en onder normale
omstandigheden hebben hoogproducerende koeien ook relatief hoge J-con-
centraties in de melk en ïcrliezen ze bij hoge melkprodukties ook veel jo-
dide. Dit jodideverlies met de melk kan reeds indirect tot een limiterende
factor worden voor de melkproduktie, daar niet uitgesloten is, dat in dat
geval niet genoeg jodium overblijft voor de .synthese van schildklierhormo-
nen (R e i n e k e, 1961).

Hoog-producerende drachtige koeien dienen 9-10 mg jodium per dag op
te nemen (B i n n e r t s, 1956; L e h r, 1961; S o r e n s e n, 1962). Normaal
is dit onder Nederlandse omstandigheden op stal ook het geval doch in de
eerste weken in het voorjaar op de weide is dit nauwelijks te verwezen-
lijken zonder bijvoedering. Ongeacht het be.schikbare jodium in de grond
bevat het weidegras in het voorjaar lagere waarden, in het algemeen te
lage gehalten, dan later in het seizoen (Lehr, 1961). Ook bij dit expe-
riment hadden de eerste weiden, waarop de dieren graasden te lage ge-
halten (tabel 3). Hieruit blijkt wel van welk groot belang het kweken
van o.a. een jodium-reserve bij de melkkoeien op stal is, vooral op die
bedrijven, waar tetaniegevaar te duchten is.

Dit onderzoek is tot stand gekomen met dehulp van T.N.O., waarvoor wij hierbij
onze dank uitbrengen. Ook Drs. F. W. J. S w a r t, dierenarts, de analisten en de
heer B. Blom zeggen wij dank vcx>r hun aandeel in dit onderzoek.

Voor de proef zijn verse melkkcx-ieii gebruikt, direkt na het afkalven. Aandacht
is geschonken aan de invloed van een verhoogde kalium-opname met het rantsoen
op de eleetrolytensamenstellingen van bloed, melk en urine. Hierbij werd de invloed
van overmaat kalium op het jodiummetabolisme nader bestudeerd,
SUMMARY,

The influence of a not excessive amount of potassium in an otherwise adequate
ration on the metabolisms of electrolytes of cows short after calving, high in
milk production and not yet in calf again is studied.

The extra supply of potassium is given as potassium acetate. The ration of the
experimental group, the group with the highest potassium intake, had 3,25% K
in the dry matter (table 2).

The experimental group (K-group) had significandy lower magnesium and calcium
levels in the blood plasma during the experimental period with a rather high
potassium intake. The phosphoius and PBI-contents of the blood plasma were
significantly higher (table 5), but the K-group started with higher average values
for phosphorus and P.B.I, in comparison with the control .group. The difference
in average P.B.I, value between the two groups was much smaller during the
experimental period than it was in the preliminary period. There was a trend that
a rather high potassium intake depresses the PBI level of blood plasma (table 4).
During the after period, when all the cows got the same ration, the K-group showed
significantly lower hematocrit and hemoglobin values in the blood, whereas the
potassium content of the blood pla.sma was significantly higher (table 5).
The average daily milk production of the K-group was during the experimental
period significantly lower, but thereafter the two groups did not differ significantly
in milk production (table 6).

The daily excretion with the milk of protein, calcium and iodine were significantly
lower and of magnesium significantly higher for the K-group during the experimental
period. As already mentioned the milk production of this group was less in that
period. In the period thereafter with equal milk productions of the groups, the
K-group produced daily average si.gnificantly more fat and still excreted significantly
less iodine with the milk (table 6). The iodine concentration in the milk was for the
K-group always significant .smaller. The average daily urine production and the
composition of the urine of the two groups differed only significantly during the
experimental period.

A high potassium intake resulted in a significant less excretion of creatinine with
the urine, so the urine production was increased. The ratios of potassium and of
iodine to creatinine were significantly higher in the K-group (table 7).
The extra potassium intake had no influence on the excretion of sodium and of
magnesium with the urine.

One may conclude that even with an adequate supply of magnesium in the ration
a hi.gh intake of potassium will result in a decreasing effcct on the M.g-level of blood
plasma and in an increased excretion of magnesium with the milk, while the excretion
with the urine will be unchanged in cows short after calving, high in milkproduction
and not yet in calf again.

The excretion of iodine with the urine prevailed against the excretion with the milk.
High potassium intakes caused increased losses of iodine with the urine in cows short
after calving, high in milk production and not yet in calf again (cows at the end of
the lactaton period and in calf are reacting in the same way).
The increasea iodine excretion with the urine consequent on the high intake of
potassium can lead to insufficient thyroid activity and to too low PBI levels in the
blood plasma, if the iodine supply in the lation is inadequate (<500/ig I per kg of
the dry matter).
RÉSUMÉ.

On se servit de vaches laitières fraîches pour l\'expérience, immédiatement après le
vêlage.

On examina surtout l\'influencc d\'une ingestion augmentée de potassium avec la
ration sur les compositions clcctrolytiques du sang, du lait et dc l\'urine.
On étudia en détail l\'influencc d\'un surplus de potassium sur le métabolisme iodiquc.
ZUSAMMENFASSUNG.

Ein Versuch wurde durchgeführt mit frischmilchcndcn Kühen, gleich nach dem
■Abkalben.

Den Einfluss wurde studiert einer erhöhten Kaliumaufnahme mit dem Futter auf
die Elektrolytenzusammcnstellung von Blut, Milch und Harn. Hierbei wurde den
Einfluss eines Kaliumübersehusses auf den lodmctabolismus näher untersucht.

Se observaba la influencia del consumo de una ración, aumentada en potasio, sobrc
el contenido de clcctrólitos en la sangre, la Icche y la orina.

Se estudiaba dctalladamente la influencia dc un cxccsso de potasio sobrc el me-
tabolismo de yodo.

koeien. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1436 (1961).
B i n n c r t s, \\V. T.: Het jodiumgehalte van mclk Diss Wageningen, 1956.
Brandsma, S.: Over de minerale bestanddelen en hun onderlinge betrekkingen
in weidegras van „normale" bedrijven. Med. Landbouwhogeschool, Wageningen,
54, 245 (1954).

Care, A. D. & Ross, D. B.: The role of the adrenal cortex in magnesium
homeostasis and in the aetiology of hypomagnesaemia. Res. Vet. Sci., 4, 24 (1963).
F r e n s, A. M. : Wat is goed gras - vocdin.gstechnisch gezien. Kali, 52, 63 (1962).
Hendriks, H. J. : Enige biochemische aspecten van voedingstetanie. Diss.
Utrecht, 1962.

Kemp, A.; Deys, W. B. : Hemkes, O. J.; Van Es, A. J. H.: Hypomagne-
saemia in milking cows: intake and utilization of magnesium from herbage by
lactating cows. Neth. J. Agr. Sei., 9, 134 (1961).
Kemp, A.: Intake and utilization of magnesium from herbage by lactating cows.

Proc. Brit. Vet. ^ii., Conf. on Hypomagnesaemia, London, Nov. 1960.
Lehr, J. J.: Over dc jodiumvoorziening in Nederland van mens en dier. Voeding,
22, 377 (1961).

goats. J. Dairy Sci., 44, 937 (1961).
Renkema, J. A.;Tatsudo Senshu; Gaillard, B, D, E, & Brouwer,
E. : The activity of the intestinal wall of the cow in sodium homeostasis. Neth.
J. Agric. Sci., 10, 52 (1962).
Rook, J. A. F.; S t o r r y, J, E.: Magnesium in the nutrition of farm animals.

N. A. and R., 32, 1055 (1962).
Sjollcma, B.; Van Koetsveld, E. E.; Grashuis, J.; Lehr, J. J.:

Onderzoekingen over kopziekte IL l^ijdschr. Diergeneesk., 80, 1111 (1955).
S 0 r c n s c n, P. IL: Kopenhagen, 1962, persoonlijke mededeling.
Sybesma, W. : Veranderingen in de bijnierschors van het zieke rund. Diss.
Utrecht, 1961.

Tacken, P. H. W.: Aspecten van het regulerend systeem en de verhouding bodem,
plant, dier in verband met enkele stofwisselingsziekten. Tijdschr. Diergeneesk., 81,
857 (1956).

V a n K O e t s V c 1 d, E. E.: Die Bedeutung des Aldosterons beim Rindvieh. Ztschr.

Tierphysiol. Tierernàhr. Futtermittelk., \\7, 309 (1962).
Van Koetsveld, E. E,: Der Jodmetabolismus der Milchkühe. Wien, tierärztl.

Mschr., 51, 73, (1964).
Van Koetsveld, E. E. : Probleme der Jodversorgung des Milchviehs. Die
Bodenkultur, 15, (1964).

Onderzoekingen omtrent de relatie tussen de
lokalisatie van endocarditis bij het varken en
de aard der gekweekte kiemen.

Studies on the relationship between the localisation
of endocarditis in pigs and the kind of the cultivated
germs.

Onder leiding van Prof. J. H. ten T h ij e werd gedurende de periode
1948-1953 gezocht naar een verlkaring voor het verschijnsel dat men bij
de mens en onze huisdieren meestal een linkszijdige endocarditis waar-
neemt, terwijl het rund hierop een uitzondering vormt, waar overwegend
een rechtszijdige endocarditis wordt gevonden.

Volgens Schornagel (1936) zou de sleutel tot de verklaring van dit
verschijnsel wel eens gelegen kunnen zijn in een verschil in vascularisatie
der kleppen bij mens en huisdieren enerzijds en het rund anderzijds. Ook
andere onderzoekers (V a n D i e s e n en B e r k e m e ij e r, 1949; Terp-
stra, 1943 en Ten Thije, 1926a, 1926b) hebben zich met dit gegeven
bezig gehouden.

Bij ons onderzoek (De Bruin, 1953) kon aan de hand van 100 runder-
harten met endocarditis, die zowel macroscopisch als microscopisch zijn
onderzocht, worden aangetoond dat endocarditis bij het rund niet zo uit-
gesproken rechtszijdig voorkomt als tot dan toe vrijwel algemeen in de
literatuur werd vermeld. Van de 100 door ons verzamelde en onderzochte
runderharten bleken er 14 linkszijdig, 21 rechtszijdig en 65 links- en
rechtszijdig aangetast.

Aan de hand van microscopische coupes van beginnende gevallen van
endocarditis kon worden aangetoond dat endocardids zowel van de opper-
vlakte kan uitgaan als via embolisclie weg in het inwendige der kleppen
kan ontstaan.

Met het oog op de vleeskeuring kon hieruit de o.i. belangrijke conclusie
worden getrokken dat bij slachtdieren, waarbij na slachting septische ver-
schijnselen worden waargenomen, bloedinkjes en bloedcysten op de hart-
kleppen praktisch steeds moeten worden beoordeeld als embolische ont-
stekingsproccssen, die met het coronaire bloed, dus via de grote circulatie,
zijn ontstaan.

De emboli, die deze ontstekingsprocessen veroorzaken, zijn afkomstig uit
een elders in het lichaam gelegen bacterieël proces, zoals traumatische
gastritis, mastitis, endometritis, klauwontsteking, pneumonie, peritonitis na
baarmoederruptuur, abcessen, pyelonefritis enz.

Verschillende pogingen werden aangewend om, door het opspuiten van
het coronairsysteem van kalver- en varkensharten met Gerota-vloeistof en
het daarna doorzichtig maken van deze harten volgens de door M e y-
1 i n g gewijzigde methode S p a 11 e h o 1 z, de vascularisatie der atrio-
ventriculairkleppen waar te nemen en eventuele verschillen in de vascula-
risatie te ontdekken, zoals door Schornagel voor mogelijk werd ge-
acht.

1 Dr. J. J. M. de Bruin; directeur van de vleeskeuringsdienst te Boxtel; Parkweg
7, Boxtel.

Op deze wijze kon wèl worden aangetoond dat zowel bij het kalverhart
als bij het varkenshart de linker- en de rechter atrioventriculairkleppen
ruim gevasculiseerd zijn. Het gelukte echter niet aanwijzingen te vin-
den voor een verschil in vascularisatie tussen het kalverhart en het varkens-
hart. Met de door Schornagel aangegeven sleutel bleek door ons de
deur tot de verklaring voor het verschil in lokalisatie niet te openen.
Bovenstaande onderzoekingen werden in mijn proefschrift uitvoerig be-
schreven.

In de jaren na 1953 werd meer dan gewone aandacht geschonken aan de
gevallen van endocarditis die ik bij de vleeskeuring tegenkwam. Zo viel
het op dat uit varkens met een linkszijdige endocarditis bij het bacterio-
logisch vleesonderzoek bijna steeds vlekziektebacteriën werden gekweekt,
doch indien het varkenshart een rechtszijdige endocarditis vertoonde
meestal Streptokokken de oorzaak der endocarditis bleken te zijn.
Om deze waarneming te controleren werd besloten de eerstvolgende 100
varkens met endocarditis, die bij de vleeskeuringsdienst te Boxtel werden
aangeboden nauwkeurig te bekijken en de bevindingen te noteren. Deze
100 gevallen konden in de eigen vleeskeuringskring verzameld worden ge-
durende de periode 4-6-1962 tot 14-5-1963 op de ongeveer 200.000 var-
kens, die in deze tijdsruimte gekeurd werden.
Dit onderzoek leverde de onderstaande resultaten op.

Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van de gewone voedings-
bodems zoals die in het onderzoekingsregulatief van de vleeskeuringswet
zijn voorgeschreven. Na 2 x 24 uur werden uitstrijkjes gemaakt, waarop
de Gram-kleuring werd toegepast. De vlekziekte-bacteriën werden met
behulp van een gelatine-steek nader geïdentificeerd. Dc Streptokokken
werden niet nader geïdentificeerd, evenmin als de andere gevonden bac-
teriën.

Toch meen ik gerechtigd te zijn uit deze bovenstaande gegevens de con-
clusie te trekken dat vlekziekte-bacteriën en andere bacteriën dan Strep-
tokokken bij voorkeur een endocarditis van het linkerhart veroorzaken,
terwijl de bij varkens voorkomende Streptokokken hiertoe het rechter hart
prefereren.

Niet het verschil in vascularisatie der kleppen bij de diersoort maar het
milieu waar de bacteriesoort zich het beste thuisvoelt zal hoogstwaar-
schijnlijk de lokalisatie der endocarditis bepalen.

Hierbij past een woord van dank aan het adres van keurmeester P. J. v a n H o r e n,
die mij bij het bacteriologisch onderzoek zo keurig behulpzaam is geweest.

Aan de hand van 100 gevallen van varkens met endocarditis, die gedurende de
periode 4-6-\'62 tot 14-5-\'63 op de ongeveer 200.000 varkens, aan de vleeskeurings-
dienst te Boxel ter keuring werden aangeboden kon worden vastgesteld, dat op één
uitzondering na vlekziekte-bacteriën en ook andere bacteriën dan Streptokokken
werden gekweekt bij endocarditis van de linker harthelft, terwijl bij lokalisatie in
het rechterhart Streptokokken werden gekweekt bij het bacteriologisch onderzoek.

Of approximately 200,000 pigs submitted to the meat inspection service. Boxtel, for
inspection during the period from June 4, 1962 to May 14, 1963, 100 were affected
with endocarditis. When these cases were studied, the causative agent of swine
erysipelas as well as bacteria other than streptococci were isolated in all cases of
endocarditis of the left heart with one exception, whereas streptococci were isolated
on bacteriological investigation when the disease was localized in the right heart.

A l\'aide de 100 cas de porcs souffrant d\'endocardite offerts durant la période du
4-6-1962 jusqu\'au 14-5-1963, sur les environ 200.000 porcs, au Service d\'Inspection
de Viande à Boxtel afin d\'etre examinés, on put établir qu\'à l\'exception d\'un seul cas
des bactéries de rouget et aussi des bactéries autres que des streptocoques étaient
cultivées au cas d\'une endocardite des ventricules gauches du coeur, tandisqu\'au cas
d\'une localisation dans les ventricules droites du coeur l\'examen bactériologique
révéla des streptocoques.

An Hand der 100 Fälle von Schweinen mit Endokarditis, die während der Zeit
vom 4-6-1962 bis 14-5-1963 aus ungefähr 200.000 Schweinen beim Fleischbe-
schauungsdienst in Boxtel zur Schau angeboten wurden, stellte man, mit einer .Aus-
nahme fest, dass bei Endokarditis der linkere Herzhälfte Rotlaufbazillen und
andere Bakterien als Streptokokken gezüchtet werden konnten, während bei der
bakteriologischen Untersuchung bei Lokalisation in der rechten Herzhälftc Strepto-
kokken gezüchtet wurden.

A base de 100 casos de cerdos con endocarditis que se han ofrccido sobre un total
de aproximadamente 200.000 cerdos en el matadero de Boxtel durante el periodo de
4-6-1962 hasta 14-5-1963, se podian determinar que-con una sola excepción-se
aislaban bacterias de mal rejo y tambien otras bactcrias que estrcptococos en una
endocarditis de la mitad izquierda del corazón, mientras se aislaban estrcptococos
en una localización en el corazón derecho en examen bactcriológico.

Bruin, J. J. M. de: Onderzoekingen over de endocarditis bij het rund. Diss.
Utrecht (1953).

D i e s s e n, P. H. van en B e r k e m e y e r, A. J. A.: De keuring van varkens

met endocarditis verrucosa. Tijdschr. Diergenesk., 74, 263, (1949).
Schornagel, H.: Endocarditis. Tijdschr. Diergeneesk., 63, 57, (1936).
Terpstra, J. I.: Over de Pathogenese van de bacteriële endocarditis. Diss.
Utrecht (1943).

Tijd\'schr. Dieregeneesk., 53, 291, (1926a).
T h ij e, J. H. ten: Streptokokken-infecties en biggensterfte. Tijdschr. Diergeneesk.,
53, 385, (1926b).

Onlangs konden wij een kort overzicht geven over de evolutie van de rundvee-
produktie in de wereld. In het nummer 26 van „Landbouwwereldnieuws" wordt een
tamelijk gedetailleerd overzicht gegeven over de evolutie van de wereldvarkensstapcl
en dit op grond van een studie uitgegeven door het Amerikaanse Ministerie van
Landbouw.

Daaruit blijkt onder meer dat de wereldvarkensstapel in 1963 uitgegroeid is tot het
rekord van ± 496 miljoen stuks; dit is 15% meer dan het gemiddelde over de jaren
1959—1960.

Dc uitbreiding heeft zich bijzonder voorgedaan in Zuid Amerika, de Sovjet Unie
en sommige streken van Noord Amerika en bijzonder in Azië. Daartegenover heeft de
varkensstapel een eigenaardige vermindering vertoond in Oost-Europa, verder ook
in Occanië, dit laatste ten gevolge van gebrekkige voedingsmogelijkheden. In Noord-
en Centraal Afrika steeg de varkensstapel gedurende de laatste 5 jaar met niet minder
dan 5 miljoen stuks, en bereikte aldus het tot nu toe ongeëvenaarde aantal van 80,5
miljoen stuks varkens. De uitbreiding had bijzonder plaats in de Verenigde Staten
en in Mexico.

Ook in Zuid-Amerika nam de varkensstapel geleidelijk toe, waarbij de betrekkelijke
verhoging het hoogst was in Brazilië.

Maar ook in West-Europa werd een nieuw record bereikt met ruim 67 millioen
varkens, ongeveer 9 millioen meer dan gemiddeld tijdens de jaren 1956—1960.
Het land waar men, gezien de verbruiksmogelijkheden en de ingevoerde kwantiteiten
de relatief hoogste uitbreiding had verwacht, nl. West-Duitsland, toonde in tegendeel
een vermindering van de varkensstapel aan, met ongeveer 5% voor wat de fokzeugen
betreft en 4% voor het totaal aantal varkens.

In Frankrijk schijnt de varkensstapel het saturatiepunt voorlopig te hebben bereikt.
Het aantal varkens bleef inderdaad ongeveer op hetzelfde, trouwens zeer hoog, peil,
van de vorige jaren.

Daarnevens werd een gevoelige verhoging opgemerkt van dc varkensstapel in Italië,
in hoofdzaak ten gevolge van dc poliuek van aanmoediging der varkensproduktie,
door middel van belangrijke steunprijzen met het oog op de verdere ontwikkeling
van de varkensmarkt in de Europese Gemeenschap.

Dit zijn zowat de bijzondere kenmerken van deze e%\'olude, voor wat betreft de
landen die inzake wereldvarkenshandel, tot nu toe, de belangrijkste rol spelen.

Uierontsteking bij het schaap is een moeilijker probleem dan bij het rund.
De antibioticatherapie faalt hier vaker.

Drie jaar geleden werd ik geroepen hij een zeer ernstig ziek schaap. Het
bleek een uierontsteking te hebben, waarbij het zogenaamde „blauw-uier"^
al in optima forma aanwezig was, zelfs de huid van dc buik was reeds tot
aan het borstbeen blauw.

Gezien de toestand van de patiënt kon ik niet veel hoop meer geven. Maar
opeens herinnerde ik me in de .Angelsaksische literatuur gelezen te hebben,
dat de oplossing hiervoor uieramputatie is.

In overleg met de eigenaar werd besloten bij dit scliaap het experiment te
ondernemen. De operatie lukte met veel moeite, en het resultaat was ver-
rassend. Na een maand was het schaap goed gegroeid en in de herfst werd
het als een eerste klas slachtschaap verkocht.
Naderhand heb ik de operatie meer uitgevoerd.
Met bijgaande foto\'s lichten we de techniek misschien het beste toe.

Narcose wordt bereikt met chloralhydraat 0.08 g/kg lich. gew., intraveneus.
Na het reinigen van het operaticveld, en het toepas.sen van plaatselijke ver-
doving, wordt de tepel van de aangetaste uierhelft ellipsvormig omsneden.
Daarna wordt het uier stomp los geprepareerd, het wordt er als het ware
„uitgepeld". Dit gaat heel gemakkelijk zonder veel bloedingen.
De uierslagader wordt dubbel afgeklemd, waarna ze wordt onderbonden.

1 W. van Gemert: praktizerend dierenarts; Burg. van Ileusdenweg 17, West Ter-
schelling.

Vervolgens snijden we de uierhelft, dicht geklemd met een tang, los en
zetten de stomp in het lieskanaal vast. De holte, die ontstaat, wordt met
b.v. marfanilpoeder behandeld.

De huid wordt dichtgenaaid, waarbij men moet zorgen zoveel mogelijk
goede huid te hebben; eventueel reeds blauw geworden huid verwijderen.
Als nabehandeling worden gedurende een paar dagen antibiotica toege-
diend, b.v. 750.000 E. procaïne penicilline G en 1,25 g dihydrostrepto-
mycine sulfaat. Alle negen aldus geopereerde schapen zijn in leven geble-
ven, waarvan acht zonder verdere complicaties zijn genezen.

Een beschrijving van het verrichten van uieramputatie bij een geit onder praktijlc-
omstandighcdcn.

Het eerste geopereerde schaap, één maand na beiderzijdse uieramputatie;
het dier groeide goed en het werd in de herfst als een eerste klasse
slachtschaap verkocht.

Practici, die over belangstelling of ervaring beschikken inzake paretische
toestanden, speciaal aan de achterhand van het rund, zullen wel enige
moeite hebben met de conclusies van Prof. Dr. S tegenga (1964) te
onderschrijven wat betreft de spastische parese.

Dat deze aangeboren afwijking mede afhankelijk zou zijn van geboorte-
datum en de leeftijd van de moeder kan statistisch aannemelijk zijn ge-
maakt, doch dit lijkt als resultaat van onderzoek voor de fokker van min-
der prominent belang. Temeer waar er onmiddellijk aan wordt toegevoegd,
dat de afwijking (dus) niet uitsluitend door erfelijke invloeden wordt be-
paald, maar sterk afhankelijk is van milieufactoren.

Wordt hier niet een suggestie gewekt, als zouden erfelijke invloeden, niet
definitief tot klaarheid gebracht, vooralsnog ook minder terzake zijn? Het
zij verre, voor het front van de rundveefokkerij, de waarde van exacte ge-
gevens in twijfel te trekken, doch het omzeilen van ongewenste gebreken
en opvallende afwijkingen gelukt mede door toedoen van een geoefend
oog, een gedegen ervaring. En men zal het de fokkers niet al te zeer euvel
kunnen duiden, dat zij, voor onverwachte situaties gesteld zijnde, eerder
de afstamming dan de kalender raadplegen.

Ter nadere oriëntering van deze afwijking eerst iets uit de literatuur van
eigen bodem.

„Deze aandoening bestaat in het achterblijven in groei van een achterbeen. Wan-
neer eenmaal het been in het geheel niet meer op de grond kan komen, is het
duidelijk dat dc groei hoe langer hoe meer achterblijft. Dit laatste staat in ver-
band met het feit, dat de strekkers in antagonisme met de buigers de overhand
hebben,"

Terpstra (1932), één der meest ervaren practici uit de Friese fokvee-
gebieden zag de afwijking zeker meer dan 30 maal.

„Het lijden wordt waargenomen speciaal bij landkalvercn, een enkele maal bij een
bokkalf. Buurtcollega\'s hadden het een enkele maal bij oudere dieren waarge-
noinen.

De praktizerende dierenartsen met een enigszins uit,gebreide runderpraxis zullen
ongetwijfeld bekend zijn met deze kreupelheid, voorkomende bij landkalvercn, zo
typisch en zo karakteristiek, dat een diagnose ä distancc inderdaad mogelijk is.
Over de pathologisch-anatomische afwijkingen, die eraan ten grondslag liggen,
liepen de meningen nog al eens uiteen.

Ik meende het symptomen-complex te moeten toeschrijven aan een ruptuur van
de Musc. pcron. tcrtius."

„Deze aandoening zag ik in korte tijd 5 maal bij kalveren. Twee maal betrof het
dieren van 14 dagen oud. De kalveren liepen bijna nog normaal. Het ene achter-
been stond echter iets te steil, Dc hak van dat been zat iets hoger dan die van het

andere. Naarmate de kalveren ouder werden werd de aandoening erger. Bij het
lopen wordt het afwijkende been steeds naar achteren getrokken. Staat het kalf stil
dan steunt het wel op de beide achterbenen, doordat het dier zich op het goede
been wat laat doorzakken.

De andere drie padënten waren ouder, resp. één van een half jaar en twee van
bijna een jaar. Deze dieren hadden al maanden met deze afwijking rondgelopen.
De verschijnselen waren langzamerhand duidelijker geworden.
Wat de oorzaak der ziekte betreft nog het volgende. Zouden wij hier niet te
maken hebben met een aangeboren afwijking van de achillespees, die misschien
op overerving is terug tc voeren? We zien deze verkorting immers reeds betrek-
kelijk kort na de geboorte. De mate van oplettendheid van de eigenaar bepaalt
of de afwijking vroeg of later zal worden waargenomen."

Omtrent eigen waarnemingen, die over een tijdvak van 1920 tot 1960 lopen,
kan het volgende worden medegedeeld.

Onze ervaringen hebben betrekking op een praktijk met overwegend ge-
bruiksvee. Het zijn juist de verspreid liggende fokstallen, waar men de be-
doelde afwijkingen te zien kan krijgen. En van het totaal van dergelijke
kreupelheden dan nog slechts weer een gedeelte, omdat heel vaak deze
abnormaliteiten reeds zonder meer door de veehouder zelf worden opge-
ruimd.

Het geeft verder de indruk, dat het toenemend gebruik van stamboekstieren
de freqtientie van het gebrek heeft bevorderd.

Nu ziet men deze uitvallers voornamelijk onder een koppel landkalveren
met uitzonderlijk gestrekte spronggewrichten, de z.g. dieren zonder hak, in
de praktijk ook meermalen een „krampstand" genoemd. En het ligt nu in
de reden, dat deze steile stand de aangeboren afwijking representeert, en
als zodanig ook beoordeeld moet worden. Niet de parese, maar de daar-
aan voorafgaande spasmus in beide achterbenen, met een meer of minder
verborgen blijvend antagonisme van de strekkers met de buigers, zou dan
de degeneratieve toestand daarstellen, geaccentueerd door enkele paretische
excepties, met waarschijnlijk secundaire veranderingen aan het been, de
spiereri, pezen, banden, gewrichten enz..

En wanneer men nu, zoals het Fries Rundvee Stamboek sedert 1957 doet,
wel de parese registreert, doch bijv. de spasmus bij prominente fokstiereri
onbesproken Iaat, dan is het o.i. niet doenlijk hierop een uitspraak te ba-
seren omtrent de antecedenten van het gebrek.

Tenslotte nog iets over de groei- en ontwikkelingsbelemmeringen van het
z.g. steile achterbeen, waarbij het kalf via een spasmus soms een parese
overhoudt.

Wij waren eenmaal in de gelegenheid een beiderzijdse parese te observeren
en dit bij een kalf aan het einde van het weideseizoen. De disformiteit aan
de achterhand was vanzelfsprekend niet gering. Met belangstelling ge-
ïnformeerd naar de afstamming, zei ons de eigenaar, dat het vaderdier wel
de beste papieren kon laten zien, doch dat er „binnenwerks" nog al wat
op was aan te merken. En dit sloeg dan blijkbaar op het beenwerk.
Collega Van Schaik (1952) is in het Tijdschr. Diergeneesk. van 1-12-
1952 niet te spreken over de soliditeit van het beenwerk van onze zwart-
bonten. Het klauwbeen is lichter geworden en dus ook de klauw. De kwa-
liteit van de hoornschoen is dikwijls niet goed genoeg en de zwaarte, dus
de dikte van de hoornlaag evenmin. Het omgroeien van de hoornwand
kan men zelfs reeds bij vaarzen waarnemen en zelfs krijgt men, tegen de
keuringen, klauwtjes te besnijden van stiertjes van nog geen jaar oud, bij
welke , dit gebrek reeds is te zien.

En als sluitstuk persisteert dan nog altijd de z.g. langzaam-aan atrofie in
de rundveefokkerij, waarbij de dieren over een tijdsbestek van rond een
halve eeuw steeds kleiner zijn geworden. En ook hier ligt het uitgangspunt
weer in de achterhand. Hierover zou nog wel iets te berde zijn te brengen,
doch het ligt buiten het bestek van deze bijdrage.

De schrijver zag de spastische parese steeds optreden onder een koppel kalveren met
afwijkende beenstanden (steile spronggewrichten). Hij schaart zich bij de mening van
H a k k e s t e e g t, dat men hier te maken heeft met een aangeboren afwijking, die
misschien op overerving is terug te voeren.

Spastic paresis always occurred in calves with deviations in the placing of the legs.
The author shares the opinion of Hakkesteegt that spastic paresis is caused
by a congenital deviation; perhaps on heriditary basis.

Hakkesteegt, E.: Verkorting van de achillespees. Tijdschr. Diergeneesk 75
21, (1950). J M . ,

zwartbonte rund. Tijdschr. Diergeneesk., 77, 908, (1952).
Stege nga, Th.: Aangeboren afwijkingen bij rundvee. Tijdschr. Diergeneesk 89
286, (1964). \'

tertius van het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 59, 147, (1932).
Wester, J.: Kreupelheden bij koeien. Tijdschr. Diergeneesk., 49, 423, (1922).

Wering, R. F. van en E s s e v e 1 d, H.: Vibrio fetus. Ned. Tijdschr. Geneesk.,
107, 119, (1963).

Sinds 1947 zijn in het buitenland twintig gevallen van besmetting met Vibrio fetus
bij de mens beschreven, zowel bij mannen als bij vrouwen. Lang niet allen gingen
met dieren om; de vrouwen waren niet altijd zwanger.

In 1960 is het eerste geval van deze besmetting in ons land bekend geworden. Het
betrof een 34-jarige secundipara, die in de Vroedvrouwenschool te Rotterdam werd
opgenomen wegens pijn in de onderbuik en fluxus. Ze beviel van een gezond zeven-
maands kindje. In de placenta was een abces, waaruit Vibrio fetus intestinalis werd
gekweekt.

W i n s s e r, J.: The wonderful world of viruses. Wiener tierärztliche Monatschrift.
In een speciale aflevering van de Wiener tierärztl. Monatschrift, gewijd aan de 70e
verjaardag van Professor Bodingbauer, draagt onze voormalige landgenoot
Winsser (thans Hempstead, N.Y., U.S.A.) bij met een beschouwing over virussen.
Virussen bestaan uit een nucleïnczuur-kern, die omgeven is door een laag als antigeen
werkzame eiwitten. Dringt virus in een cel binnen, dan wordt daardoor de stofwis-
seling van dc cel zodanig beïnvloed, dat het virus er zich in kan vermeerderen.
Daarbij hoeft de cel niet tc gronde te gaan; integendeel de ideale toestand is een
evenwicht waarbij geen celbeschadiging optreedt. In dit laatste geval kan het virus
maanden en jaren in cellen van een macroörganime in rust verkeren (mens, herpes-
complex) of een integrerend deel van cen microörganisme gaan vormen, (bacterio-
faag). De toxineproduktie van de Cbt. diphtheriae wordt b.v. door dc aanwezigheid
van een profage geïnduceerd. Er bestaat slechts een zeer gering verschil tussen
virussen en genen; Burnet heeft de virussen „foot-loosegenes" genoemd. Een voor-
beeld is scrapie van het schaap, dat zich gedraagt als een erfelijke ziekte, maar
waarbij een provirus als een gen zou werken.

Verder wijst de schrijver cr op, dat de moderne techniek, met vergrotingen tot
1:1.000.000, toelaat de structuur van de virussen te bestuderen. Op het oppervlak
van de viruspartikels komen uitsteeksels voor, de capsomcren. Er is thans een indeling
op grond van het aantal van deze capsomeren, die de indeling op grond van serolo-
gische en fysisch-chemische eigenschappen ver\\\'angt.

Tenslotte vermeldt schrijver iets over de nieuwe inzichten betreffende het complex
van de aviairc leucosc volgens Beard. Er zou enerzijds een zeer contagieus tumor
virus bestaan dat met de faeces en het speeksel van de besmette kippen wordt uitge-
scheiden, en dat viscerale lymfomatose met ncurolyrnfomatosc en oculairc lymfo-
matose als complicerende of afzonderlijke manifestaties zou verwekken. Daarnaast
komen twee niet contagicuze virussen voor, die aviaire mycloblastosc en crythro-
blastose veroorzaken.

Hemmes, G. D.: Enige bevindingen over actinomycose. Ned. Tijdschr. Geneesk..
107, 193, (1963).

Vóór de oorlog stierven twintig mensen per jaar aan actinomycose, de laatste jaren
één. Toch is dc morbiditeit niet gedaald.

Sehr, heeft gegevens verzameld over 267 patiënten, tussen 1949 en 1961 in Utrecht
behandeld wegens actinomycose. De ziekte komt het meest voor in de leeftijd van 15

tot 35 jaar, beneden de 20 jaar gelijkelijk bij mannen en vrouwen, bij de ouderen
tweemaal zoveel bij mannen als vrouwen. Van de 267 patiënten hadden 248 de
cervieo-faeiale vorm, in de andere gevallen was de ziekte in buik, borst, wervelkolom,
de articulatio saeroiliaea of in het rechter bovenbeen gezeteld. Bij elf van de 248 pa-
tiënten met de cervieo-faeiale vorm was een trauma in de anamnese (kaakfractuur,
schedelbasisfractuur, een plantaardig deeltje onder de mucosa van de onderkaak).
Bij 63 patiënten was in de ziektegeschiedenis niets te vinden over gebit, speeksel-
klieren en tonsillen. Bij 167 waren één of meer elementen verwijderd, in de overgrote
meerderheid een verstandskies wegens moeilijkheden bij het doorbreken (meestal in
de onderkaak).

Actinomycotische processen bij runderen worden veroorzaakt door Actinobacillus,
bij de mens door Actinomyces israëti. Overbrenging van dier op mens is zeldzaam.
De actinomycose van de mens mag niet beschouwd worden als een zoönose.
Onder dc 267 opgespoorde patiënten was niet één dierenarts. De ziekte bleek op
het platteland niet meer voor te komen dan in de steden.

B a i e r, W.: Erfahrungen in der künstlichen Besamung des Hausschweines. Ein-
schliesslich der Verwendungen von Tiefkühlsamen.

XXV Anno Dalla Fondazione Deila Institute Sperimentale Italiano. „L. Spallanzani
per la fecundazione artificiale. 1962.

In dit artikel geeft Baier (München) een overzicht van de door zijn instituut
verkregen K.I.-resultaten bij varkens.

Het sperma wordt verdund met een glucose — eidooierverdunner en vervolgens bij
5° C bewaard. Tussen de resultaten van de eerste inseminaties, uitgevoerd met eerste
of met tweededagssperma, wordt op non-return basis (30-60 dagen) slechts een
verschil van 5% gevonden. Voorts is gebleken, dat bij het gebruik van de Aamdalpipet
het opblaasbare manchetje geen voordelen oplevert. De inseminatiedosis bedraagt
50 cm^ 1 : 1 tot 1 : 3 verdund sperma.

Bij het diepvriezen van beresperma kan dc beweeglijkheid gedeeltelijk worden be-
houden, maar de fertiliteit gaat geheel verloren.

HET GEBRUIK V.A.N DELMESON IN DE KLEINE-HUISDIEREN PRAKTIJK.
F i s c h e r, W. J.: Über die lokale Anwendung von Delmeson in der Kleintierpraxis.
Kleintier-Praxis 8, 204, (1963).

Delmcson bevat naast fluorprednisolon derivaat néomycinc-surfen. Het wordt in
verschillende media toegepast. Bij otitiden en eczemen van zeer verschillende aard
werden goede resultaten verkregen.

Behandeling van anaalklierontstekingen en prcputiaalcattarre gaf geen betere resul-
taten dan andere middelen. Bij de meeste conjunctivitiden en oppervlakkige kera-
titidcn gaf het goed? resultaat. Niet bij conjunctivitis follicularis en keratitis pro-
funda. Toepassing na operatie van entropium en otitis verrucosa gaf geen vertraging
der genezing, wel beperking der prikkelin,gsversrhijnselen.

Ehrl ein, H. J., S c h i m m e 1 p f e n n i g, L. R. und B i s p i n g, W.: Ein
Beitrag zur Brucellose des Hundes. Dtsch. tierärztl. Wschr., 70, 353, (1963).
Indertijd heeft Mo r s e de serologische ge.gevens uit de literatuur betreffende de
honden tot 1950 verzameld. Van 1565 onderzochte honden hadden 241 een posi-
tieve agglutinatietiter t.o.v. Brucella. Volgens W e s t p h a 1 is het percentage positieve
reacties afhankelijk van de besmettingsgraad van de rundveestapel; is dit percentage
hoog, dan kan tot 33% van de hofhonden positief zijn.

E h r 1 e i n c.s, beschrijven een infectie van een reu met orchitis en van een teef,
die had geaborteerd. Het laatste dier is eerst 6 maanden na de abortus onderzocht
en had toen een agglutinatietiter van 1 ; 1280, Tot 10 maanden na de abortus
konden regelmatig Brucella\'s uit blocdcultuur verkregen worden. Uit urine en va-
ginaalsecretum werden zij niet gekweekt,

In de mamma en de nierlymfklier werden granulomen gevonden die histologisch over-
eenkwamen met processen die door Van der Hoeden (1932) en anderen bij
met brucellose besmette honden zijn beschreven.

Bruce Haynes, N.: Silo Fillers disease in dairy cattle, ƒ. Am. vet. med. Ass.,
143, (6), 1963.

Najaar 1962 en winter 1963 merkte de eigenaar van een stal Fries vee frequent
hoesten bij zijn koeien op. Tenslotte vertoonden enkele dieren dyspneu met buccaal
ademen, hypersalivatie, anorexic, terwijl pols en temperatuur verhoogd waren. Long-
geruisen waren niet te horen. .Antibioticum en antihistamine therapie had geen
resultaat.

Na het voeren van maissilage zag men dat de verschijnselen verergerden, vooral bij
dieren die direct bij de silo-opening stonden. Toen .geen maissila.ge gevoerd werd
traden geen nieuwe gevallen meer op.

Daarna werd aan de koeien in een andere schuur maissilage gevoerd, waarna
enkele dieren dezelfde verschijnselen .gingen vertonen. Koeien die uit deze stal werden
weggezet waren na één uur weer normaal.

Men veronderstelt dat nitraatdampen verantwoordelijk waren vcxjr deze ziektever-
schijnselen, ofschoon het nitraatgehalte van de silage slechts 0,18% bedroeg.
Bij de mens komt dez; ziekte, die men „Silo Fillers disease" noemt, voor bij ar-
beiders die de grote silo\'s vullen, In genoemd geval waren de nitraatdampen mogelijk
te wijten aan afdekking van de silo met plastic, (De stikstofbemesting van het gewas
zal hier mogelijk een rol spelen, daar veel silo\'s met plastic afgedekt zijn zonder
dat dit ziekteverschijnselen bij het vee tot gevolg heeft. Ref.)

VERBETERINGSKRUISING MET DE ANGLO-NUBISCHE GEIT,
D e v e n d r a, C., Upgrading of local goats by the .Anglo Nubian at the Federal
Experiment Station, Serdang (Malaya). Malayan Agric. J. 43, 265, (1962).
De inheemse geit in Malaya is de „country goat", een klein, breed, gestopt dier, dat
robuust en vruchtbaar is en speciaal voor de vleesproduktie gehouden wordt.
Ter vergroting van het formaat en de melkproduktie werden verschillende Europese
rassen gebruikt ,nl. de Saanen, de Tog,genburg en dc „British Alpine". Alles zonder
veel resultaat wegens de gevoeligheden der nakomelingen. Bovendien was de vlees-
produktie van deze dieren tc gering, In dit experiment gebruikte men Ango-Nubians
die ontstaan zijn uit een kruising van Engelse landgeiten met de Indiase Jumna
Pari goat en de Egyptische Zaziby geit.

Het is een groot ras gekenmerkt door hangende oren, een convexe neus en lange
benen en zowel geschikt voor melk- als vleesproduktie.
De conclusies t,a.v, dit experiment waren als volgt;

a. kruising van de Fi met de Ango-Nubian gaf als Fa produkt het hoogste gewicht;

b. deze F2 produkten waren verder gekenmerkt door robuustheid en vruchtbaarheid;

d. de kruisingsprodukten lammerden verder in alle maanden van het jaar. Dit in
tegenstelling tot de landgeiten die meer in voor- en najaar hun jongen ter wereld
brachten.

KRANKHEITEN DER MILCHRDÜSE BEI HAUSTIEREN.
Prof. Dr. H. J. Heid rieh und Prof. Dr. W. Renk.
(Verlag Paul Parey, 1963, Berlin und Hamburg).

Het laatste grote wtrk over uieraandoeningen, dat vóór het bovengenoemde ver-
scheen, was dat van Little en Plastridge in 1946. Het werd dus wel tijd, dat
er eens een nieuw werk verscheen.

Het nieuwe boek is geschreven door een klinicus en door een patholoog-anatoom,
zodat cen goede en brede opzet van het werk kon worden verkregen. Het is een
bijzonder goed uitgevoerd boekwerk geworden met bijzonder veel faaie foto\'s en
microfoto\'s. Ieder hoofdstuk is voorzien van een goede literatuuropgave, zadat men
gemakkelijk de originele pubhkaties kan naslaan.

Het boek begint met een hoofdstuk over de aangeboren afwijkingen, waarna een
hoofdstuk volgt over de fysiologie van de melkvorming. Daarna komen een aantal
hoofdstukken over de verhoging van de melkproduktie, over afwijkende lactaties, over
agalactie en over het optrekken van de melk.

Het grootste gedeelte van het boek wordt natuurlijk gevuld door de uier- en speen-
ontstekingen. Bij alle diersoorten worden de verschillende afwijkingen grondig be-
sproken.

Tot slot volgen er nog een aantal kleinere hoofdstukken over tumoren, over taai-
melksheid en over melkgebreken.

Het is een boek dat voor allen, die met uieraandoeningen te maken hebben, van
belang is.

De titel „Klinische Diagnostik am Genitale des wcibhchen Rindes" geeft sleehts ten
dele de inhoud van het 175 bladzijden tellende boekje weer.

De eerste honderd bladzijden zijn namelijk gewijd aan een overzicht van de ver-
schillende aspecten van de fysiologie en pathologie van de voortplanting (hoofdstuk
I), terwijl de leerstof over de klinische diagnostiek van het geslachtsapparaat
van het rund (hoofdstuk II) in ca. 40 bladzijden wordt behandeld. De overige 40
bladzijden worden in beslag genomen door een literatuurlijst en een alfabetisch
woordenregister.

In het eerste hoofdstuk wordt ingegaan op de wijze waarop de bronstcyclus wordt
gereguleerd en op de cyclische veranderingen die optreden aan het ovarium en aan
de overige delen van het geslachtsapparaat. Het hoofdstuk wordt afgesloten door cen
samenvatting van de verschillende stoornissen die zich aan het geslachtsapparaat
kunnen voordoen.

Het hoofdstuk over de klinische diagnostiek van het geslachtsapparaat behandelt de
stof op een duidelijke wijze. De onderwerpen „uterusbiopsie" en „kwantitatief che-
mische bepaling van de oestrogene Steroiden in de urine" worden vrij uitvoerig be-
sproken. De grote ervaring die schrijver met beide onderzock-methoden heeft, zal
hieraan niet vreemd zijn.

Over enkele punten zou men van mening kunnen verschillen, zoals bijv. de op-
merking, dat de zona fasciculata van de bijnicrschors ook als X-zone kan worden
aangemerkt (afgezien nog van de vraag over het al- of niet voorkomen van een
X-zone bij het volwassen rund).

De uitgebreidheid van de onderhavige onderwerpen in aanmerking nemend en
gezien de omvang van het boek, is het duidelijk, dat de schrijver slechts de hoofd-
lijnen heeft kunnen volgen. Hierin is hij stellig geslaagd. De nadere oriëntatie over

een bepaald onderwerp wordt de lezer gemakkelijk gemaakt door de toevoeging van
een uitgebreide literatuurlijst (646 opgaven).

Verder valt zeer te waarderen, dat er zoveel aandacht is besteed aan de verzorging
van de verschillende schematische overzichten en afbeeldingen, hetgeen het bespro-
kene ten zeerste verduidelijkt.

Gaarne beveel ik de lezing van dit werkje, in het bijzonder de diergeneeskundige

Manager\'s-disease betekent in het algemeen, zoals iedere ziekte, cen onplezierige
inbreuk op de produktiviteit van het individu. Dat de op dokter\'s voorschrift hierbij
voorgeschreven rust ook positieve gevolgen kan hebben — niet alleen voor de patiënt,
maar ook voor dc omgeving — heeft de heer t c n C a t e. Chef van het Laboratorium
van Welling\'s Vleesv/arenfabrieken te Borculo, bewezen. In zijn gedwongen rust-
periode heeft hij namelijk, zich aan de adviezen van de behandelend geneesheer
houdend, niet meer over zijn werk en over agarworsten gepiekerd, maar heeft hij
een 75-tal limericks samengesteld, waarvan verschillende overigens duidelijk tc
kennen geven dat de heer ten C a t e zich niet helemaal van zijn vak kan losmaken.
Dc volgende limerick moge dit onderstrepen.

Er was eens een big op Formosa,
en zijn kleur was meer róód dan roza.
„Dat beest is besm.et",
zei de veearts, „met
Erysipélotrix insidiosa".

Ook over de fysiologie van het varken heeft dc heer ten C a t e nagedacht, zoals
uit de volgende limerick blijkt.

Er zat eens een dekbeer in Drachten
vergeefs naast zijn zeugje te smachten;
want steeds zei het wicht:

Salmonella-besmettingen zijn heden ten dage voor de vleeswarcnfabrieken een zeer
belangrijk probleem. Over de uitscheiding bij dc mens en de daarmee gepaard
gaande ziekteverschijnselen weet de heer ten Ca te het volgende te zeggen.

Er woonde eens ergens een slager,
Salmonellabacteriëndrager;
die had steeds diarrhee,

Maar bovendien wordt met cen zekere „Schadenfreude" uit een ander land verteld:

Een veearts in \'t land van Ben Bellah,
was bang voor niet één Salmonella.
Maar al was hij niet bang,
het duurde niet lang,
of daar leefde geen enkele fellah.

Of zou dit alleen vanwege de rijmelarij zo gesteld zijn? Overigens zijn niet alleen
Salmonella-besmettingen van belang in de vleeswarenindustrie, maar geven ook
andere kiemen aanleiding tot bezorgdheid, zoals uit de volgende limerick blijkt.

De heer ten C a t e weet ook heel wat van de vleeskeuring, en steekt dit niet onder
stoelen of banken:

Een groot aantal iimericken behandelt problemen waarmede Freud zieh o.a.
uitvoerig heeft beziggehouden. Voor een publikatie in het openbaar zijn zij minder
gesehikt. Een min of meer onschuldige in deze reeks voorkomende Iimericken moge
dit illustreren:

Ofschoon de limericks „slagers-limericks" genoemd worden, mag toch, zij het onder
voorbehoud, gesteld worden, dat veel limericks door de gemiddelde slager in ons land
niet zullen worden begrepen, maar dat zij misschien een verrijking van de toch al
schaarse veterinair-humoristische literatuur betekenen.

Er is een statistisch onderzoek ingesteld naar de invloed van de luchtvochtigheid van
de stal bij een bepaalde temperatuur op de mestresultaten van varkens. Daarbij werd
gebruik gemaakt van de gegevens van de selectiemesterij te Knau (individuele
voeding). Deze gegevens hebben betrekking op 628 dieren van 3 rassen. Per 10 kg
gewichtstoename werd de groei, het voederverbruik en de relatieve vochtigheid in
deze periode, ingedeeld in 4 temperatuur gebieden, vastgesteld.
Onderlinge invloed.

Er werden significante verbanden gevonden tussen de relatieve vochtigheid en de
groei resp. voederverbruik, maar de absolute invloed van de relatieve vochtigheid
op de resultaten is uiterst gering.

Een luchtvochUgheid tussen 60 en 78% had geen invloed op de mestresultaten. Bij
een temperatuur beneden 18° C en een relatieve vochtigheid lager dan 60% was de
groei iets beter. Tussen 0° en 15° C en bij en relatieve vochtigheid van 78 tot 86%
was de groei iets geringer; boven -f 15°C werd een positieve invloed geconstateerd.
Het ene ras (Deutsches veredeltes Landschwein) was minder gevoelig voor de lucht-
vochtigheid dan de beide andere rassen (Deutsches Edelschwein en Deutsches Sattel-
schwein) .
Luchtvochtigheid.

In de praktijk is de luchtvochtigheid soms bijna 100%, terwijl hier de maximale
waarde 86% was. Het lijkt dan ook nuttig het onderzoek voort te zetten, daar bij
de extreem hoge waarden de invloed misschien groter is.

Een merrie die elk jaar een veulen werpt is nu (eind maart 1964) uitgeteld. De
eigenaar wil dan een paar maanden wachten vóór haar weer te laten dekken, omdat
het dier anders de daaropvolgende keer weer vroeger zal veulenen. De oudere fokkers
zijn echter van mening dat de merrie niet drachtig zal worden, als ze niet direct na de
partus gedekt wordt.

De mening van oudere fokkers, dat een merrie niet drachtig zal worden als tijdens
de le oestrus na de partus geen dekking plaats vindt, is onjuist.

Een tweejarige merrie wilde men de afgelopen zomer laten dekken zo gauw men haar
hengstig zag. Men heeft dit niet geconstateerd. Nu zijn er volgens mij twee moge-
lijkheden om wel een eventuele hengstigheid waar te nemen:

a. de merrie bij de hengstenhouder achterlaten, die elke dag het dier met de
hengst confronteert.

b. een hormonale injectie geven. Nu zou ik over dit onderdeel gaarne gegevens
hebben, o.a. over de dosering van het hormoon, de tijd van de bronst na de
injectie en de te verwachten resultaten.

In het algemeen kan over de behandeling van een jonge merrie, die niet hengstig
wordt — aangenomen dat de gezondheidstoestand van het dier goed is en voeding en
verpleging op juiste wijze geschieden — het navolgende worden opgemerkt:
Een nauwkeurig klinisch onderzoek van het geslachtsapparaat van de merrie dient
te worden verricht alvorens over te gaan tot het uitbrengen van een advies of tot
een behandeling.

Vooral in het door U gestelde geVal (jonge menie) is dit van groot belang in verband
met het mogelijk voorkomen van een gehele of gedeeltelijke hypoplasie van het
genitaalappara at.

Levert het klinisch onderzoek geen direct aanwijsbare verklaring voor het achter-
wege blijven van de oestrus op, dan dient U de merrie regelmatig (minimaal 2^3
maal per week) rectaal te exploreren, teneinde na te gaan of er een ovariële cyclus
voorkomt.

In de meeste gevallen, althans in de maanden april tot september, is een ovariële
cyclus aanwezig. Het is daarom van belang dc merrie regelmatig (om de 24 a 48
uur) met een hengst te confronteren.

Het regelmatig spoelen van de vagina met een zeer warme fysiologische keukenzout-
oplossing (plm. 10 liter) kan een gunstige stimulans zijn.

Treedt er, ondanks het voorkomen van een ovariële cyclus, geen uitwendig waar-
neembare oestrus op, dan zou men, óf het dier op het hcx)gtepunt van de foUikel-
rijping kunnen inscmineren, óf een hormonale therapie kunnen toepassen. In het
laatste geval wordt in het algemeen aanbevolen gebruik te maken van serum- of
urine-gonadotrofines (PMS, resp. HCG) in een dosering van 1000 LE.
De hiermede verkregen resultaten zijn wisselend. Vermoedelijk dient meer gelet te
worden op de stand van de cyclus met betrekking tot het tijdstip van toediening van
het hormoon. Men neemt aan, dat dit laatste bij voorkeur tijdens de follikelfase
behoort te geschieden.

Bij het bestaan van anoestrus wordt dezelfde werkwijze als bovenbeschreven gevolgd.
In dit geval wordt meer gebruik gemaakt van het serumgonadotrofine, dat met een
tussenpoos van telkenmale 2 a 3 dagen, zo nodig driemaal wordt toegediend,

Op 7-2-1964 werd ons een lama ter onderzoek aangeboden met de mede-
deling dat het dier sedert 1 week een huidziekte had. Vooral aan de ach-
terhand zat het dier onder de korsten, zodat het proces al veel ouder moest
zijn.

Bij het onderzoek van enkele korsten bleek dat het dier onder de Sarcoptes
scabiei mijten zat. Hiervan bestaat nog een speciale variëteit voor de lama.
Het kon echter niet worden vastgesteld of bij dit dier deze variëteit aan-
wezig was.

De behandeling bestond uit het 3x goed wassen van het gehele dier met
1^-3% neoscabexaan met tussenruimten van 6 dagen. In deze tussentijd
werden de korstige plekken aan de achterhand en de benen dagelijks in-
gewreven met 10% teerolie.

Na 3 weken waren de korsten verdwenen, het dier had geen jeuk meer en
de huid leek gezond.

Dc varkens hebben de neiging, om saprijk en eiwitrijk voeder te zoeken: zij nemen in
hoofdzaak jong bladrijk ondergras en klavers op. Laat men de varkens op cen grote
vlakte lopen, dan ontstaat — door de zeer sterke selectie op eiwitrijk ruwvezelarm
gras — een sterke veronkruiding van de varkensweide. Bij een goed gebruik van de
weide, door omwciding of rantsoenbeweiding kan verslechtering van de zode
en de veronkruiding van de varkensweide worden voorkomen.

Het moet worden afgeraden, de varkens dc gehele dag te laten weiden. Na verzadiging
gaan de dieren nl, wroeten. Door te ringen kan het wroeten wel worden beperkt, maar
niet geheel. Een goede maatrc.gel om het wroeten tc voorkomen is, de varkens
\'s morgens cn \'s avonds twee a drie uur tc laten weiden.

De korte weideperiode maakt het mo,gclijk, cen zware veebezetting toe te passen:
gemiddeld 3000 a 3500 kg levend gewicht per ha (ca. 1 volwassen varken per 5 are).
Na 4 a 5 dagen beweiden dient de weide een rustperiode te krijgen van 3 weken. Aan
het einde van iedere weideperiode dient tc worden afgemaaid.

Onder het eerste deel van deze titel houden Kampelmaeher en Guinee
(1964) een betoog, waarvoor wij hen dankbaar zijn, omdat het ons een graag ont-
weken vraagstelling opdringt.

De verlokking van een niet-praktijk-werkkring oefent op een groeiend aantal prak-
tizerende en afstuderende dierenartsen invloed uit. De opleiding tot dierenarts
is echter nagenoeg alleen op praktijkbeoefening gericht en kweekt geen bijzondere
geschiktheid voor andere werkkringen, zeker niet voor wetenschappelijke. Dat Fa-
culteit, Maatschappij en Studentenkring geen motiverende discussies over deze een-
zinnige gerichtheid hebben aangegaan, is als een ernstig tekort te beschouwen, waar-
van correctie nodig is.

Zo luidt, samengevat, het betoog. Deze inzending wil een bijdrage tot die discussie
zijn. Zij sluit aan op een vorige (Kramer en r i e n s, 1964), die betrekking had
op een artikel van A r i e n s, (1963), dat ook het onderwijs betrof.

1. Welke opleiding de meest gewenste is om goede practici te vormen, is niet het
hoofdonderwerp van deze bijdrage. Er is een opleiding en de vragen kunnen
alleen betrekking hebben op verbetering en verkorting. Prikkelt de opleiding wel
voldoende tot wetenschappelijk denken?

Is de gegeven kennis omtrent mens en maatschappij voldoende voor een intellec-
tuele posiüe in het geheel van de veterinaire zorg? Lijdt de studie onder perfec-
tionisme en „algemene specialisatie (Ariens)"?

■Mlcen op de eerste vraag ga ik nog even in, omdat deze te maken heeft met
hetgeen verderop besproken wordt: als het de bedoeling is wetenschappelijke
practici te vormen, dan dienen de studenten voor het doctoraalexamen bij enige
specialisten in een onderzoek gewerkt le hebben (dus niet alleen in het stellen
van diagnoses van reeds beschreven ziekten, maar ook in het speurwerk op nog
onbekend gebied). Eerst dan mag men van een wetenschappelijke opleiding
spreken, al zullen die specialisten aan enige voorwaarden moeten voldoen
(Kramer en .Ariens, 1964). Thans ontbreekt te veel dierenartsen — door
gebrek aan ervaring — inzicht in aard en diepte van wetenschappelijk onderzoek.

2. Het voorgaande geldt voor keuringsdierenartsen evenzeer. De vraag in hoeverre
hun opleiding gelijk kan zijn aan de vorige, wordt hier niet beantwoord. In eigen
kring is een plan tot specialisatie na het dierenartscxamen gevormd (Rapport,
1962). Maar brengt de opleiding in de huidige, ecnzinnige vorm de student wel
voldoende in contact met de wetenschappelijke en interessante a.specten van de
voedselhygiëne, om hem tot deze werkkring aan te trekken? Is de studieverlenging,
waartoe het plan leidt, wel voldoende gemotiveerd? Is dc mogelijkheid van
verandering van werkkring in dierenartsenkringen soms een te belangrijk motief
voor het bewaren van ecn ongespecialiseerd dierenartsexamen en het bepleiten van
specialisatie erna?

3. Het kernpunt in de vorige paragrafen — een wetenschappelijke opleiding dient
contact te geven met de re.search — klemt nog meer bij de opleiding van dieren-
artsen die juist in de research hun werkkring zullen vinden. Vooropgesteld zij,
dat ook die opleiding een veterinaire dient te blijven, betrekking dient te hebben
op huisdieren en hun ziekten. De vraag naar veterinaire onderzoekers berust
juist op deze kwaliteit. Dat deze vraag bij allerlei wetenschapstakken bestaat en
toeneemt (Kampelmacher en Guinee, 1964) zelfs nu de opleiding
weinig aangepast is, doet ons zeer optimistisch staan tegenover de behoefte wan-
neer er een geëigende opleiding zou bestaan.

Die veterinaire kwaliteit hoeft niet bij ieder van gelijke aard tc zijn. Prakti.sche
bedrevenheid in de diergenee.skunde is niet of nauwelijks nodig wanneer men de
immunologische eigenschappen van virussen bestudeert, of de werking van anti-
biotica in bacteriën, of de invloed van cytostatica op tumorcellen. Anders is het
voor hem, die de verbreiding van varkensziekten, of de massadiagnostiek van
tuberculose, of het keuringsbeeld van paratyfus bestudeert. Er kan dus variatie
bestaan in de veterinaire kwaliteit en dientengevolge in de opleiding.
Maar deze opleiding dient wel de student in contact te brengen met dc research
en met de docent tijdens zijn onderzoek, in zijn zoeken en tasten, vergissingen en
onzekerheden. Dit nu gebeurt in de huidige opleiding niet. De student ervaart
niets van het onderzoek van zijn docenten (op zijn hoogst hoort of ziet hij er wat
van), noch van een eigen onderzoek (je).

Wil men de huidige, sterk schoolse opleiding handhaven, dan dient daarnaast
voor de toekomstige specialisten een meer wetenschappelijke (in bovengenoemde
zin) studie mogelijk gemaakt en onder de studenten gestimuleerd tc worden.
Degenen, die deze opleiding gevolgd hebben, zullen meer dan thans gerechtigd
zijn zich als onderzoekers aan te melden; zij zullen er beter voor toegerust zijn
(Van Ar kei en Glastra van Loon, 1963).

Evenals in de vorige discussie (Kramer en Arien s, 1964) dient hier gesteld
te worden, dat de keuze van de specialisten waarbij .gewerkt gaat worden, niet
van zo\'n .groot belang is. r i e n s heeft overtuigend aangetoond, dat alle
specialisten voldoen, wanneer zij maar niet aan territorialisme lijden, d.w.z. ei.gen
belangrijkheid niet .groter achten dan die van andere specialisten!
Na een „al.gemeen veterinair-wetenschappelijke vormin.g (Ariens)" voor het
doctoraal-cxamen, kan deze cate.gorie gespecialiseerde dierenartsexamens afle.ggen,
bijv. voor dicrenarts-patholoo.g, -farmacoloog, -microbioloog, -zootechnicus, enz.
De mogelijkheden zijn bepaald door de wensen van de student, het wetenschaps-
beleid van de Faculteit en de behoeften van de samenleving.
Nogmaals zij er op .gewezen, dat in al deze opleidingen de theorie en ten dele
ook de praktijk van dierziekten een belangrijke plaats dient te blijven innemen.

4. In dit kader past cxik een differentiatie in het dierenartsexamen dat volgt op de
klassieke doctoraalstudie. Ook dat examen kan gedifferentieerd worden, in de
vorm van aantekeningen op het diploma, te verkrij.gcn na een bepaalde sta.ge in
een van de klinieken. Zo krijgt men de kleine-huisdieren arts, de dierenarts-inter-
nist, -chirurg,- androloc^, enz.

5. Het systeem, dat in grote lijnen is uiteen.gezet, heeft voordelen voor de dieren-
artsen, alsmede voor hen die van hun diensten .gebruik maken.

In de lijn van de „klassieke" opleiding zal dit systeem vele studenten aan de
klinieken binden. Het gedifferentieerde dierenartsdiploma zal immers een stimu-
lans zijn om na het algemene praktijkdiploma nog eni.ge tijd in de klinieken te
werken. Hun aanwezigheid zal daar meer onderzoek mogelijk maken, evenals
beter onderwijs (meer docenten) aan dc jongere studenten.

In de lijn van de „wetenschappelijke" opleiding zal het systeem de niet-klinische
laboratoria (maar ook de klinieken) bevoordelen.

Een student met belangstelling voor de bacteriologie krijgt in zijn vijf-jari.ge
doctoraal-voorberciding ruimte om een half jaar op een bacteriologisch labora-
torium te werken, maar ook op het pathologisch instituut. Tijdens de voorbe-
reidin.g voor het examen dierenarts-bacterioloog zal hij een paar maanden bacte-
riologisch onderzoek doen ten behoeve van de verloskunde, de chirurgie en de
vleeskeuring.

Een student met belangstelling voor de patholo.gie zal enkele maanden op het
histologisch en het pathologisch laboratorium werken tijdens de vóór-doctoraal-
periode en daarna pathologisch onderzoek verrichten ten behoeve van verschil-
lende klinieken. Zo zijn vele combinaties te maken.

Deze studenten verrichten dus zelf wetenschappelijk (deel-)werk; zijn de ver-
schillende afdelingen tot nut en leggen wetenschappelijke contacten tussen deze
De betrekkingen, die op deze wijze tussen „theoretische" en „praktische" vakken
bestaan, zullen de onderlinge verwevenheid van deze vakken aan de studenten
verduidelijken, wat aan het eng-specialistische karakter ervan een einde zal
maken. De bijzondere banden, die tussen afdelingen en studenten ontstaan, zullen
van betekenis zijn bij latere stafwereing.

Zo krijgt ook de Faculteit de voordelen van een ingewikkelde maar noodzakelijke
oplcidingsdiffercntiatie,

6. Uitgangspunt voor deze suggesties is de verwachting dat voldoende studenten
bereid zijn het „wetenschappelijk" doctoraal-cxamen en de daarbij behorende
bijzondere dierenarts-examens af te leggen. Ook Kampelmacher en
Guinée (1964) zijn duidelijk optimistisch in dit opzicht. Een zakelijke en
stimulerende voorlichting zal het aantal zeker nog vergroten. Het zou interessant
zijn de mening van de studenten zelf hierover te vernemen.

7. Van de zijde van dc reeds afgestudeerden en misschien ook wel van de kant van
de jongeren zal zeker bezwaar gemaakt worden tegen een gedifferentieerd dieren-
arts-examen, omdat dit de mogelijkheid om van werkkring te veranderen beperkt.
Om sociale motieven (het is zeker niet voor iedereen weggelegd tot 65 jaar dc
algemene praktijk uit te oefenen) zal deze beperking zo gering mogelijk moeten
zijn. Wanneer men echter het veterinaire beroep, in welke vonn ook, cen weten-
schappelijk hoog gekwalificeerd beroep wil laten zijn, dienen er beperkingen tc
komen. De ontwikkeling van de vleeskeuring is m.i. niet bevorderd door haar
open te stellen voor practici, die zich tevoren niet op dit specialisme hadden
toegelegd. Zo zullen ook de veterinaire en algemene biologie, de veterinaire en
algemene farmacologie, en ga zo verder, niet bevorderd worden door cen een-
heidsdiploma. En deze bevordering is toch ons aller doel.

Ariens, E. J.: .Algemene vorming cn specialisatie. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 689,
(1963).

.A r k e 1, D. van en Glastra van Loon, J. F.: Beklemde universiteiten, be-
narde wetenschap. Univers. en Hogeschool, 9, 247, (1963).

Kampelmacher, E. H. en Guinée, P. A. M.: Enkele gedachten over de
toekomst van ons beroep. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 280, (1964).

Rapport Commissie „Opleiding Keuringsdierenartsen". Tijdschr. Diergeneesk., 87,
643, (1962).

Een boer uit Cumberland, Mr. William Watson, heeft jute jassen voor
schapen ontworpen die ongeveer 5 shilling per stuk kosten en die door hem ge-
bruikt worden voor zijn ooien die in dc heuvels verblijven. De laatste winter voorzag
hij 45 van de ooien in de slechtste conditie van deze jasjes. Al de ooien overleefden
de winter (de strengste sedert 1947) en leverden elk een lam. Verder produceerden
zij ongeveer 1 kg meer wol en van hetere kwaliteit dan de ooien die niet „gejast"
waren. In verband met dit succes is Mr. Wilson van plan om 3000 Blackface
schapen van jasjes te voorzien.

Dit symposium werd gehouden te Rome op zaterdag 31 augustus 1963, in aanslui-
ting op de studiedagen van de Europese Zoötechnische Federatie, terwijl het direct
voorafging aan de Wereldconferentie over dierlijke produktie.

De ochtendzitting stond onder voorzitterschap van Prof. Haring (West Duits-
land), de eerste spreker was Dr J. Edwards, directeur van de afdeling
„Breeding & Production" van de ,,Milk Marketing Board of England & Wales".
Dc titel van zijn voordracht luidde: Dairy Herds and Beef Supplies (international)".
Hij stelde dat overal de vleesconsumptie toeneemt, waardoor ook gewijzigde han-
delskanalen ontstaan zijn. Zo is bijv. de laatste jaren Joegoslavië als vleesexporteur
naar Engeland opgetreden (90 ton in 1959; 36.000 ton in 1962). De consument
heeft ook een veranderde \\-oorkeur. Hij wenst mager en mals vlees, wat het slachten
op jonge leeftijd ten gevolge heeft. Men heeft dus veel jonge dieren nodig, die
snel en goedkoop een behoorlijk slachtprodukt leveren. Als voorbeeld moge gelden
de Amerikaanse broilerproduktie, waar men een slachtkuiken van bijna l\'/a kg in
1930 pas verkreeg na een mestperiode van 14 - 15 weken met een consumptie van
ongeveer 7 kg voer, terwijl ditzelfde slachtkuiken thans in 8 of 9 weken wordt ge-
produceerd, terwijl het minder dan de helft van de in 1930 benodigde hoeveelheid
voer consumeert.

Edwards zag als hoofdthema van deze voordracht de kalverproduktie van een
voldoende hoge kwaliteit. In Engeland is het duidelijk dat in de melkveehouderij
veel (stier-)kalveren overcompleet zijn. In verband met dit overschot werd in 1948
besloten via K.I.-stieren van de ,,Colour-marking" vleesrassen „halfblocd"-kalveren
te fokken op de typische mclkbedrijven.

Deze wijze van fokken heeft een benauwend grote omvang aangenomen. In 1962
werd nl. 46% der melkkoeien met zaad van stieren, behorend tot een vleesras,
geïnsemineerd. Hoewel hierdoor een grotere vleesproduktie is ontstaan is de vlees-
consumptie eveneens aanzienlijk gestegen en is er in Engeland nog steeds een grote
importbehoefte.

Spreker geeft vier punten aan, waarmee de vleesproduktie in zijn land mogelijk
opgevoerd kan worden;

a. de levensduur van de melkkoe verhogen, opdat ze meer kalveren brengt en niet
zo gauw een opvolgster nodig heeft;

b. dc vleeskwalitcit van dc kalveren kan verhoogd worden en cr kan meer van
Jersey- en Guernsey-koeicn gebruik worden gemaakt;

c. de kalversterfte moet beperkt werden en de methoden van opfok en afinesten
dienen verbeterd te worden;

d. het aantal kalveren dat geboren wordt, dient verhoogd te worden, o.a. eventueel
door kunstmatig tweelinggeboorten op te wekken.

Ten aanzien van b. worden gemiddelde geboortegewichten ge.geven van de volgende
kruisingen;

Zuivere Jersey-kalveren wegen slechts ± 23 kg, terwijl de kruisingsprodukten van
dit ras met Charollais ± 38 kg wegen bij de geboorte.

Gezien het voorgaande lijkt het belangrijk de kalveren tot de leeftijd van ongeveer
1 jaar aan te houden. Dit geeft voor de zuivere fokkerij dc volgende cijfers:

Het is duidelijk dat in dit verband progeny-testing voor groeisnelheid, karkassamen-
stelling etc. op het onderzoekprogramma behoren te staan.

T.a.v. punt c haalde Edvi\'ards in zeer lovende bewoordingen het proefschrift
van Van Dieten aan, al was het even pijnlijk dat hij zonder meer aannam
dat dit op F.H.-runderen sloeg. Als een oorzaak van de dood kort na de geboorte
noemde spreker ook de transporten over honderden kilometers, zoals dat blijkbaar
in Engeland voorkomt.

Kunstmatige opfok in de eerste weken voldoet nog maar matig. Edwards stelt
voor dat de toekomstige meststiertjes 2 è. 3 maanden bij de moeder blijven, terwijl
de koe toch regelmatig gemolken wordt.

De Milk Marketing Board zet thans een onderzoek op over het mesten van stiertjes,
waarbij men op een leeftijd van 1 - 2 weken wil beginnen met de mestperiode tot
een leeftijd van 1 - 1 /s jaar. Het probleem dat men internationaal tracht op te
lossen is de kwestie van standaardisatie der karkaskwaliteitsgegevens.
Tenslotte gaf spreker een overzicht van de verhoudingen in enkele landen met een
langer of korter bestaande rundvleesproduktie.

De tweede spreker was B. L. D u m o n t uit Jouy-en-Josas met een voordracht
getiteld: Critères de 1\'Appreciation de la Production de Viande.
D j m O n t brak een lans om te komen tot meer uniformiteit in de rundvlees-
beoordeling, al ontveinsde hij zich niet dat de appreciatie van bepaalde onderdelen
van de karkaskwaliteit van land tot land en zelfs binnen een land van streek tot
streek kan verschillen. Toch moeten de onderzoekers zich niet hieraan storen, maar
een internationaal verstaanbare taal spreken en bij voorkeur ook op een zo uniform
mogelijke manier hun objecten binnen een karkas kiezen en niet in zee gaan met
in de lokale handel gebruikelijke wijze van uitsnijden.

Hij pleitte voor een internationaal team onderzoekers, dat de verschillende zaken
nauwkeurig zou kunnen definiëren zoals spieren, pezen, vet, etc.
Uiteraard ging hij niet voorbij aan de grote moeilijkheid dat vlees een zo zeer
heterogeen begrip is, afhankelijk van het dier, het geslacht, leeftijd en voeding en
tenslotte niet minder van de spier cn zelfs van de onderdelen daarvan.
De derde en laatste spreker van deze morgen was Prof. D r. J. Langlet uit
Kiel, zijn voordracht had de titel: Review of existing knowledge on genetic relation-
ship of meat and milk production with special emphasis on experimental techniques
and design.

In Duitsland heersen dezelfde gedachten en verlangens t.a.v. de vleesproduktie
als Edwards voor Engeland aangeeft.

Een verschil is echter dat aldaar 60 - 70% van alle vlees zijn bestemming vindt in
de fabriekmatige bereiding. Gevolg hiervan is dat ook de minder waardevolle vlees-
partijen nog cen goede prijs opbrengen. Een onderzoek van Langlet wees uit dat
de waarde van een koe in West Duitsland tot een leeftijd van 9 jaar stijgt.
Mede in verband met het familiebedrijf — wat voor Europa min of meer algemeen
geldend is — lijkt het het beste tc blijven bij de bekende dual purpose rassen,
hoewel bij één fokdoel dit doel eerder bereikt zal worden dan wanneer men een
veelzijdig doel nastreeft. Als punt tegen zuivere melk- of vlecsrassen geldt wel de
geringere slagvaardigheid t.a.v. een zich wijzigende markt. In Duitsland verhoudt
het gemiddelde inkomen van de boer uit melk zich t.o.v. dat uit vlees als 3:2; de
laatste jaren stijgt, als overal, de belangstelling voor de vleesproduktie.
In verband hiermede wordt er in het instituut van Prof. Langlet dan ook
zeer actief gezocht naar mogelijke erfelijke eigenscliappen in deze. Zo vond spreker
voor „heritability" voor dc dagelijkse groei waarden die schommelen tussen 0,12
en 0,40.

Ook het verband tussen melk- en vleesproduktie blijkt in zowel het onderzoek van
spreker als van andere onderzoekers steeds positief te zijn 0,27 < r > 0,01. Hoewel
er in Engeland bij een onderzoek van M a s o n bij Red Poll-runderen een negatieve
correlatie van — 0,05 gevonden werd, is toch van grote betekenis dat de ge-
vestigde mening dat een goede melkproduktie bij dual purpose rassen niet zou
kunnen samengaan met een goede vleesproduktie, hierdoor ten volle is ontzenuwd
en dat dit zelfs in omgekeerde zin waar is.

Het verband tussen verschillende lichaamsmaten en de dagelijkse groei en de vet-
vleesverhouding was niet van in het oog lopende betekenis. Het bleek in Duitsland
dat de erge diepe runderen die traag groeien, zoals die in sommige vleesrassen
voorkomen, niet de beste vlecsproducenten zijn, omdat zij te vroeg vet aanzetten.
Langlet betoogde daarentegen dat een hoge vleesproduktie binnen een bepaalde
tijdseenheid alleen bereikt kan worden door dieren met de neiging om volwassen
flinke afmetingen te hebben, zowel in de hoogte als in de breedte.
Voor Duitse verhoudingen geeft spreker de volgende minirnummaten voor vol-
wassen koeien:

De laatste maat moet dan natuurlijk door het skelet bepaald worden en niet door
een extra dikke huid met veel subcutaan vet.

Spreker wil thans o.a. verband zoeken tussen eiwitgehilte van de melk en vlees-
produktie.

In de namiddagzitting, onder voorzitterschap van D ;. N. D. Bayley (U.S.A.),
kwam een groot aantal „short papers" aan de orde waarvan wij hier een aantal
referaten laten volgen.

Ueber die Erblichkeit von Fleischeigenschaften bei Schwarzbunten Mastrindern
van Dr. H. O. G r a v e r t.

Graver t onderzocht van 24 stieren elk 10 zonen, die gemest werden tot een
gewicht van 350 kg. Van deze dieren werd de herhaalbaarheid (r) van de ge-
gevens tussen linker en rechter karkashelft bepaald, tevens werd ook de erfelijk-
heidsgraad van verschillende onderdelen berekend.

Op grond van zijn onderzoekingen komt Gravert tot de conclusie dat het mo-
gelijk moet zijn bij zwartbonten door middel van de juiste teeltkeus het relatieve
aandeel van het vet in de spieren te verhogen — (gunstig i.v.m. de malsheid) — -
en het zuivere vetweefscl (bijv. het niervet) te verminderen.

The interrelations between growth, body measurements, and the carcass quality
and meat characteristics in the production of veal calves van A, N e i m a n n -
Sorensen e.a.

In Denemarken slachtte men 239 dieren, die 18 verschillende vaders hadden (12
Rode Denen en 6 zwartbonten), op een levend gewicht van 220 kg.

De variatie in de karkassamenstelling en de vleeskwaliteiten bleek gering te zijn.
Het percentage been in het karkas stijgt met de hoogte van het dier (r = 0,18) en
is omgekeerd evenredig met de borstomvang (r = — 0,22). Het kwam voor de
onderzoekers vast te staan dat de kwaliteit van het karkas beter subjectief geschat
kan worden, dan bepaald door exacte maten.

Bij deze slachtstieren wordt een gemiddeld aanhoudingspercentage van 53,9
{± 1>30) gevonden met een vlees-, vet-, beenverhouding van 71,7:7,5:20,0.

Genetic Correlations between Beef and Diary Traits in Dual-Purpose Cattle van
T. G. Martin e.a.

Dit Amerikaanse onderzoek betrof dc volgende rassen: Red Poll, Dairy Shorthorn
en Rode Deen. Van deze rassen zijn zowel zuivere dieren als kruisingsprodukten
besaideerd. Er werden 159 ossen op een leeftijd van 6 maanden geslacht en op een
leeftijd van 3 tot 6 maanden 136 ossen en 157 vaarzen. Ook deze onderzoekers
komen, onder Amerikaanse omstandigheden, tot de conclusie dat het fokken oj)
melk niet persé tegengesteld behoeft te zijn aan de fokkerij op vleesproduktie.
Zeer terecht leggen Martin c.s. er voor dual purpose rassen de nadruk op dat
de punten waarop men wil selecteren zeer zorgvuldig gekozen moeten worden.
Tenslotte geven zij in hun overzicht een aantal tazellen waarvan wij de volgende
geimddelde correlaties willen vermelden.

Melkhoeveelheid met dagelijk.se groei per hoeveelheid voer van 0,00 tot 0,22.
Percentage vet in de melk met de dagelijkse groei per hoeveelheid voer 0,00 tot
0,02. Het percentage mager vlees met de hoeveelheid melk: r = ca. — 0,15. Per-
centage mager vlees met het vetpercentage in de melk r = ca. -f 0,05.

Progeny testing Israeli-Friesian A.I. Sires for Rate of Gain van R. Bar-Anan e.a.
In Israel worden alle stierkalveren aangehouden voor de vleesproduktie. Zij worden
onder verschillende voedersystemen tot een leeftijd van 12 — 16 maanden gehouden,
wat een gewicht van 400 — 550 kg inhoudt.

Het nakomelingenonderzoek wordt in Israël als „contemporary-eoniparison-test"
uitgevoerd, omdat men over een voldoend groot aantal bedrijven van meer dan
100 koeien beschikt. Zo heeft men nu 1658 stierkalvcren van 44 vaders gewogen.
(Wegen is een maat voor de vleesproduktie, maar uiteraard geen exacte maat, men
weegt itnmers alles zonder dat men weet hoe de verhouding is bijv. tussen vet-,
spier- en beenderweefsel. Vandaar dat men dan ook m.i. wel wat te vlot tot de
conclusie kwam liever gebruik te maken van grote Canadese zwartbonten dan van
kleinere Nederlandse. Ref.)

Ook in Israël bleek dat selectie op vleesprod\\iktie beslist niet tegengesteld behoeft

Die Eignung des Milchrindes Europäischer Prägung zur Fleischerzeugung bei inten-
siver Mast von Jungtieren im Vergleich mit Herefords als „Standard-Mastrasse
van Prof. Dr. L. Krüger.

Krüger kocht in Engeland 12 Hereford-stierkalveren aan op een leeftijd van
5-7 weken, die vóórdien in En.geland bij hun moeder geweid waren.
Deze Hercford-kalveren hadden veel ingewandsparasieten, twee zijn er dan ook ge-
storven, vandaar dan ook dat pas op een leeftijd van 13 weken met de proef be-
gonnen werd nl. 10 Herefords tegenover 23 zwartbonten. Op 13 weken was het
gewicht resp. 90 en 108 kg. Op een leeftijd van 26 weken wogen de Hercfords gem.
165 kg en de zwartbonten 185 kg. Op 39 weken waren deze gewichten resp. 279
en 285 kg. Bij de Herefords werden de dieren naar Duitse maatstaven op een
gewicht van 400 kg reeds te vet.

Bij de beoordeling van het levende dier op slachtleeftijd werden voor Herefords
en zwartbonten resp. de volgende cijfers vastgesteld: schofthoogte 110 resp. 119 cm,
romplengtc resp. 131 en 139 cm, borstbreedte 45 en 43 cm, bekkenbreedte 41 en
45 cm: terwijl bij het slachten een aanhoudingspercentage van resp. 60 en 597c
berjikt werd. De Herefords leverden gem. 157 kg vlees en de zwartbonten 162 kg,
terwijl de vethoeveelheid resp. 64 kg en 47 kg bedroeg.

Naar Duitse maatstaven werd door 95% der consumenten het Hereford-vlees als
te vet beoordeeld, terwijl de zwartbonten zeer goed uit de bus kwamen.

Effects of Type and Breed of British, Zebu and Dairy Cattle on Production,
Carcass Composition and Palatability van J. W. Cole e.a.

Deze jarenlange .Amerikaanse proe\\-en met ossen kunnen we het beste als volgt
samenvatten:

De Aberdeen .Angus was, volgens .Amerikaanse smaak, de beste, maar zij slachtten
niet zo uit door het hoge vetpercentage.

De Herefords leken hier veel op, maar slachtten iets beter idt dan bovengenoemden
en waren iets minder vet. Beide vleesrassen lagen wat smakelijkheid betreft boven
het gemiddelde.

De Jersey\'s waren het meest mals maar de verschillen tussen Herefords en Jersey\'s
waren niet significant. De Jersey\'s namen weinig voer op en gaven de lichtste
karhasgewichten.

De zwartbonte „Holsteiners" hadden de grootste dagelijkse gewichtstoename, met
het hoogste voedselrendeinent en de zwaarste vleespartijen. De kwaliteit van het
vlees was volgens Amerikaanse smaak een gemiddelde.

De Brahmans hadden een hoog percentage spieren, maar groeiden slecht en hun
vlees was het minst sinakelijk.

Kruisingsprodukten Santa (lertrudis .k Brahman stonden tussen de vleesrassen en
de Brahman in wat de produktie betreft, maar ook hun vlees was weinig smakelijk.
Tenslotte nog enkele cijfers van dit uitvoerige onderzoek:

Contribution à l\'Etude de la Production de viande à partir de Races Bovines Pro-
ductrices de Lait van J. Martin e.a.

In dit Belgische onderzoek waren 4 Belgische rassen betrokken t.w. Westvlaams 20

stielen, Oostvlaanis 18 stieren, Kempens 15 stieren en het Witblauwe ras 25 stieren.
De proef heeft gelopen vanaf ongeveer de 15e levensdag tot een levend gewicht van
445 ä 455 kg. De belangrijkste uitkomst is waarschijnlijk dat er een grotere variatie
was binnen dan tussen de rassen.
Toch zullen wij U enkele gemiddelde cijfers noemen;

Verschiedene Fütterungsmethoden in der Mast von Jungbullen als Beitrag zur
Methodik der Nachkommenprüfung auf Mastleistung und Schlachtwert beim Rind
van J. H. Weniger.

Bij het nakomelingenonderzock t.a.v, dc vleesproduktiegeschiktheid is een van de
problemen of cr tijdens dc mestperiode gemest moet worden zoals op de boerderij
geschiedt, dan wel volgens een nauwkeurig gecontroleerde methode met veel kracht-
voer. Het bedoelde onderzoek had deze probleemstelling tot grondslag.
Er werden 45 stieren gemest, zonen van 3 K.I.-stieren; de helft op een voederbasis
van suikerbietenpulp en de andere helft op een basis van suikcrbietcnbladsilagc.
Beide groepen werden geslacht op een gewicht van ongeveer 430 kg. De verschillen
tus.ien de halfljroers waren significant voor dagelijkse groei, consumptie per kg
groei en karkasgewicht.

Dc resultaten met het droge voer bleken cen goede maat voor de andere vocdings-
methoden. Het mesten op de pulpbasis gaf echter significant nauwkeuriger resul-
taten dan de voeding op de silagebasis.

Bij een testing met „silage"-vocdermethode moet dus met grotere aantallen proef-
dicicn gewerkt worden.

Deze publikatie vanuit de „schoof van Sir John Hammond is van zeer algemene
aard. Zo merkt schrijver op dat men van ccn a-select gekozen groep moet uitgaan
bij rnestproeven, maar zegt daarbij tevens dat dit voor kleine (vlees-)rassen niet
altijd mogelijk is. Ook merkt hij terecht op dat in de toekomst aandacht geschonken
zal moeten worden aan de prenatale ontwikkeling, een ontwikkeling die bijna even
lang duurt als de mestperiode.

1. Zij .geven vaak te weinig informatie wat betreft de samenstelling van het karkas.

2. Er wordt nogal eens met een in de handel gebruikelijke iiitsnijmethode gewerkt,
welke echter — zoals schrijver bewijst — onnauwkeurig en nooit precies gelijk
is. (Hij geeft o.m. een „jaarverschil" aan bij eenzelfde slager!) Beter is cen
anatomische dissectie.

Schrijver bepleit nu uitgaande van c\'c anatomische dissectie deze teru.g te rekenen
tot de ,,slager.ssncden", en voor deze laatste beveelt hij een meer uniforme methode
aan.

.•\\1 naar gelang de intensiviteit van het onderzoek kan men chemische en ook andere
meer subjectieve kwaliteitsonderzoekingen uitvoeren.

Resultats des Essais de Croisement entre les Taureaux Piemontais de Boucherie et
les Vaches de Races Laitières door Prof. R. R a i m o n d i.

Binnen het Italiaanse runderras Piemont, komt een groep dieren voor die men wel
„culard de la cuisse" of „ä double groupe" noemt.

Deze groep is zeer geschikt voor de produktie van mager vlees (dikbillen). De
laatste jaren zijn veel kruisingen uitgevoerd van z.g.n. „culard"-stieren met runde-
ren van melkrassen; hierbij vielen vooral de kruisingsprodukten met zwartbonte
koeien op.

De draehtigheid van de mocderdiercn duurde 10- 1.5 dagen langer dan normaal en
de kalveren wogen gemiddeld: 45 kg cn $ 42 kg.

Bij mestproeven van 300 dagen bereikten de stieren een gewicht van gemiddeld
400 kg.

Het is duidelijk dat in deze proeven de kruisingsprodukten aanzienlijk beter uit de
bus kwamen. Het schijnt dat de kruisingsprodukten dan ook 15 tot 20% meer op-
brengen dan de zuivere Friezen.

De melkproduktie van de vrouwelijke kruisingsprodukten lag echter lager dan die
van haar (zuiver Friese) moeders.

Influence of Breed and Plane of Nutrition on Beef Production from Dairy, Dual-
Purpose and Beef Steers; door J. Bond c.s.

Dc proeven werden genomen met ossen van het Holstein-Frisian (H.F.), Dairy
Shorthorn (M.S.), Aberdeen Angus (A.A.) en het Jersey (J.) ras. Verdeeld in 2
groepen per ras werd de ene groep gedurende 6 maanden op een hoog vocdings-
niveau (o.m. volle melk) en de andere op een lager niveau (o.m. melkvervangende
preparaten) gehouden.

Behalve van de Jersey\'s werd een deel van de proefdieren op deze leeftijd geslacht.
In het tweede gedeelte van de proef werden de overige dieren der vier rassen op
drie verschillende regimes gehouden:

3. de langste tijd op uitsluitend hooi en daaraan aansluitend een hoge kraeht-
voedergift.

De H.F.-ossen werden of op een gewicht van 545 kg, de M.S.-ossen of 0|) een
gewicht van 522 kg, de ,\\.A.-ossen of op een gewicht van 454 kg cn de Jersey-
ossen of op een gewicht van 409 kg dan wel op een leeftijd van 27 maanden
geslacht (al naar gelang welk moiTient het eerst bereikt werd).
Qua snelste groei was de plaatsing der rassen: H.F., M.S., en J.

Deze proef bedoelde eeiL eerste aanloop te zijn en er kleven enkele onnauwkeurig-
heden aan, maar zij biedt een hoop\\ol perspectief, omdat vele verschillen significant
waren.

Unterschiede im Futtervervvertungsvermögen und in der Schlachtkörperqualität
zwischen scharzbunten und deren F|-Kreuzungen mit Aberdeen-Angus, Gelben
Franken und Jerseys van Prof. Dr. M. Witt.

Daar de groei van het spierweefsel volgens D u m o n t een h^ = 0,69 heeft, leck
het nuttig enkele rassen te vergelijken.

Hiertoe beschikte Prof. Witt over 35 zwartbonten; 10 kruisingsprodukten: zwart-
boiit X .\'\\berdeen .Angus: 12 kruisingsprodukten: zwartbont x Frankenvich en 9
kruisingsprodukten: zwartbont x Joisey. Deze groepen bestonden zowel uit ossen
als vrouwelijk vee.

In de eerste plaats worden enkele gemiddelde maten en gewichten in de 52e levens-
week vermeld o.a.

Bij geen enkele groep kan een gunstig heterosis effect worden vastgesteld en
bovendien bleek geen der groepen beter te voldoen dan de zwartbonten, waarbij
nog opgemerkt dient te worden dat de Aberdeen .4ngus- en de Jersey-kruisingen
het meeste vet aanzetten, wat een mogelijke verklarin.g geeft voor het hogere
voederverbruik.

Production and Carcass Characteristics of Holstein-Friesian Bulls and Steers
slaughtered at 800 or 1000 pounds van J. R. Nichols c.s.

Zestig „Holstein-Friesian"-stieren en ossen werden in deze proef onderzocht. Hier-
van werden 4 groepen gemaakt nl. stieren en ossen die tot ± 370 kg of tot 450 kg
gemest werden.

De verschillen tussen ossen en stieren en de twee eindgewichten komen o.m. in de
volgende tabel tot uiting:

Eén van de opvallendste verschillen is wel dat de ossen ongeveer een maand later
dan stieren hun eindgcwicht bereiken en dat zij uitgesproken vetter zijn dan stieren.
Dat de ossen groter zijn komt misschien doordat ze op een oudere leeftijd geslacht
werden.

Het aanhoudingspercentage van de stieren is lager (0,9%). Dit vindt o.m. zijn
oorzaak in de zwaardere huid der slieren en de vettere karkassen van de ossen. De
stieren namen 6,3% en 8,5% minder voedsel op dan ossen van een eindgcwicht
van resp. 370 en 450 kg.

De kleur van het vlees van ossen en stieren verschilde niet. De groep geniest tot
370 kg had in verhouding een zwaardere achterhand dan de groep geniest tot
450 kg.

Een deskundige jury proefde geen verschil in smakelijkheid tussen osse- en
stierevlees.

Ueber Rassetypische Unterschiede hinsichtlich Mastleistung und Schlachtwert;
Dr. II. B o g n e r.

.Mlceri het Duitse Fleckvieh en Gclbvich werden onderzocht en hiertussen werden
kleine verschillen vastgesteld, die nog nauwkeuriger onderzocht moeten worden
De mestperiode begon op een leeftijd van 140 dagen en eindigde op het moment
waarop de groei-intensiteit afnam. Om toch een indruk te geven, de volgende tabel:

dagelijkse groei in de mestperiode
levend gewicht bij de slachting
leeftijd bij de slachting in dagen
vleespercentage
vetpercentage

Performance from Birth to Slaughter and Carcass Evaluation of Holstein, Brown
Swiss, Jersey and Hereford Steers; J. W. H i b b s c.s.

In een literatuuroverzicht concluderen onderzoekers o.m. dat ,,Holstein\'\'-ossen onge-
veer 2% minder aanhouden cn in dit karkas 3% meer been hebben maar meer
mager vlees en minder vet dan ossen van de vleesrassen.

Aan het einde van een voederproef werden van 4 Brown Swiss, 12 Holsteiners,
6 Jerseys en 2 Hereford-stieren de karkasgegevens vergeleken:

Effects of Crossbreeding on Feed Efficiency of Dual Purpose Cattle; van L. M.
Scott e.a.

Runderen behorende tot de rassen Rode Deen, Red Poll en Dairy Shorthorn wer-
den zodanig onderling gekruist, dat er kruisingsprodukten ontstonden van alle
mogelijke combinaties van 2 rassen, alswel een aantal kruisingsprodukten van de
drie v.n. rassen onderling (50% „bloed" van het ene ras en 25% van de beide
andere): als controledieren gebruikte men ossen van de 3 zuivere rassen.
De 110 proefossen werden vanaf een aanvangsgewicht van 225 kg gedurende
22 weken bestudeerd. Kort samengevat waren de resultaten als volgt:

Geen der verschillen bereikte een statistische zekerheid, al is er toch wel een
tendens te bespeuren van het heterosiseffect. In de vleesproduktieseetor blijkt, ook
uit aangehaalde literatuurgege\\ens, slechts een gering of géén heterosiseffect aan-
toonbaar.

Het heterosiseffect bij de kruising Rode Deen x Dairy Shorthorn was duidelijker
dan alle andere verschillen die optraden. Auteurs zijn dan ook de mening toege-
daan dat, indien er voldoende exemplaren van verschillende melkrassen voorhanden
zija, onderlinge kruisingen enige betekenis kunnen hebben voor een verhoging van
de vleesproduktie.

Op 5 en 6 februari 1964 vond in Utrecht dc Centrale V.L.N.-hengstenkeuring plaats.
Voor het eerst werden tegelijkertijd ook de hengstenkeuringen van drie pony stam-
boeken gehouden rd. van het IJslandpony-, het New Forestpony- en het Welshpony-
stamboek. Dit uitstekende idee gaf de bezoekers dc gelegenheid de verschillende ras.sen
van nabij te leren kennen.

De belangstelling was, zoals ook in voorgaande jaren zeer groot, waarbij langs de
lijnen geducht commentaar werd gegeven op de verrichtingen van de hengsten en
de beslissingen van de keuringscommissies.

Van dit type werden slechts 6 driejarige hengsten aangeboden, hetgeen de achteruit-
gang van dit type weerspiegelt. Hiervan werden er drie in het stamboek opgenomen,
terwijl 2 hengsten voor dekking werden goedgekeurd.

Voor dc premiekeuring van de 5 en 6 jarigen werden 6 hengsten getoond, waarbij
twee dieren een eerste premie verwierven.

Op kop stond hier een zoon van de Gelderse hengst,, Odin van Wittenstein",
waardoor de nadruk werd gelegd op de moderne richting in dc fokkerij van het
Gronings type.

Hiervan werden 43 driejarige hengsten aangeboden, waaronder cen uit Holstein
ingevoerde hengst. 13 hengsten, waaronder dc Holsteiner werden opgenomen in het
stamboek, terwijl nog 5 dieren voor dekking werden goedgekeurd.
Uit de aanvoer bleek hoe groot de invloed van de Anglo-Normandischc hengst
„rinvasion" op de fokkerij van dit type is geweest. 33 van de 43 aangeboden
hengsten voerden het bloed van ITnvasion; waarbij vooral diens zoon „Wacht-
meester" als hengstenfokker op de voorgrond trad.

De 12 in het stamboek ingeschreven in ons land gefokte hengsten hadden alle de
hengst rinvasion als vader, grootvader en/of over-grootvader.

De premiekeuring van dc 5 en 6 jarigen werd door het zeer gevarieerde materiaal
cen interessante keuring. Naast hengsten van het moderne landbouwrijpaard-type
waren typische vertegenwoordigers van het landbouwtuigpaard-type aanwezig, welke
laatsten door hun enomie gangen de show stalen.

Bovendien werden twee uit het buitenland afkomstige hengsten getoond, nl. de Hol-
steiner „Arnor" en de Anglo-Nonnand „Artilleur" waarbij vooral de eerste een
goede indruk naliet.

Voor het sportregister werden 5 hoog in het bloed staande hengsten aangeboden,
waarvan er twee voor dekking van V.L.N. merries werden goedgekeurd.
Alle hengsten werden pas definitief goedgekeurd na grondig door collega Van
Schaik te zijn onderzocht en in orde bevonden.

Bij deze hengsten valt allereerst de grote kleurenrijkdom op (U herinnert zich de
eeuwfeest manifestatie!). In dit stamboek zijn een kleine 500 pony\'s ingeschreven.
In totaal waren er 36 hengsten op dc keuring.

sectie A. (tot 1.22 meter): 3 jaar en ouder; 2 hengsten afgekeurd; 4 hengsten een
eerste premie, 5 hengsten een tweede plaats en 4 hengsten zonder premie goedgekeurd.
Een bijzonderheid van het Welsh-Pony-stamboek is, dat zij ook 2-jarige hengsten voor
dekking kan goedkeuren. Vijf 2-jarige hengsten werden cr aangeboden, waarvan één
een eerste premie kreeg en één werd er afgekeurd; de overige drie werden niet
geprimeerd.

sectie B. (tot 1.37 meter). Geen hengsten afgekeurd, terwijl er 5 hengsten werden
aangevoerd. De primering was 2 eerste premies, 1 tweede en 2 hengsten zonder
premie.

sectie K. (Ned. Rijponies op VVelsh grondslag). .Aangeboden 12 hengsten, w.o. 4
tweejarigen. Twee hengsten afgekeurd, 5 eerste, 4 tweede premies en 1 hengst, die
niet geprimeerd werd.

De Welsh-ponyfokkers staan de volgende dekhengsten ter beschikking: schimmel 9,
bruin en palomino elk 6, vos 4, stekelharig 3, zwart en valk elk 2.

In dit stamboek, dat momenteel ± 1100 ingeschreven pony\'s telt, werden 14 drie-
jarige hengsten aangeboden, waarvan er 7 in Engeland en 7 in Nederland gefokt zijn.
Van deze 14 werden cr 3 go<-dgekeurd, waarvan er 2 in Engeland gefokt zijn. De
schofthoogte van deze 3 jonge hengsten was re.sp. 1.38 m, 1.42 m en 1.39 m.
Van de 4- en 5-jarige hengsten werden er 8 aangeboden en één afgekeurd, terwijl er
2 vierjarige hengsten deze zomer veulens moeten laten zien, omdat dc jury twijfelde
aan hun toekomstige fokresultaten.

Er werden 8 hengsten van 6 en 7 jaar aangebixlen, waarvan er één werd afgekeurd.
Dit was een goede rubriek met goede kopnummers; veel beter dan de laatste rubriek
nl. die van de 8-jarige en oudere hengsten. Deze rubriek bevatte 4 hengsten w.o.
één nieuwe import, die werd afgekeurd, de overige drie hengsten kregen een derde
premie.

De jury van deze keuring heeft, zoals bovenstaand blijkt, zeer streng gekeurd, omdat
zij meende alleen zó de fokkerij op een verantwoorde manier te kunnen steunen.

Dit kleinste pony-stamboek had als eerste een rubriek van driejarige hengsten. Drie
hengsten werden in deze rubriek aangeboden, waarvan er 2 werden goedgekeurd.
Beide hengsten hebben de voskleur en meten 1.20 m tot 1.22 m.
Verder werden er nog 2 vierjarige hengsten voor het eerst aangeboden, dip beide
afgekeurd werden. De vier hengsten, die in het verieden reeds goedgekeurd waren,
zijn allen opnieuw voor één jaar goedgekeurd, waarbij 1 eerste premie, 2 tweede
premies en een derde premie werden toegekend.

Op 6 maart 1964 promoveerde aan de Landbouwhogeschool tot Doctor in de Land-
bouwkunde de heer S. A. E 1 - N a g a K a s s a b, geboren tc Kafr El Cheikh (Egypte),
op het proefschrift:

On maternal and some other influences on birth weight, growth
and hair coat in two dutch cattle breeds.

.Als promotor fungeerde Prof. Dr. Th. Stegcnga, hoogleraar in dc veeteeltwctenschap.
In ons land zijn zeer veel gegevens verzameld en bewerkt die betrekking hebben
op de melkproduktie van rundvee en de samenstelling van de melk. Er is echter
tot nu toe zeer weinig gedaan aan de verzameling en bewerking van gegevens die
betrekking hebben op de vleesproduktie.

Hiermede heeft D r. K a s s ab zich o.a. bezig gehouden. Hij heeft ruim 300 kalveren
bij de geboorte gewogen. Het gemiddelde geboortegewicht bleek 35.86 kg te zijn
(37,4 de stierkalveren en 34.4 de vaarskalvcrcn). In de herfst geboren kalveren
zijn bij de geboorte iets zwaarder dan de voorjaarskalveren. Het geboortegewicht
bleek zeer nauw samen te hangen met het gewicht van de moeder en met de groei
in het eerste levensjaar, vooral bij de stierkalveren. Verband tussen het gewicht
van vaarskalveren op een-jarige leeftijd en hun geboortegewicht bleek nauwelijks
meer te bestaan.

D r. K a s s a b heeft naast het gewicht ook het baarkleed van de kalveren in zijn
onderzoek betrokken. Bij koeien zijn de haren in de zomer korter en dikker dan in
de winter. Bij in de winter geboren kalveren vindt men bijna niets van deze ver-
schillen. Wel bleek het baarkleed sterk onder invloed te staan van erfelijke .factoren.
De kalveren van verschillende vaderdieren bleken nl. een zeer verschillend baarkleed
te bezitten.

Verder bleek er verschil te bestaan tussen het baarkleed van zwartbonte en roodbonte
dieren en bleken de witte haren anders te zijn van bouw dan de gekleurde van het-
zelfde dier.

Het onderzoek van D r. K a s s a b leverde allerlei interessante ervaringen op, die
aanleiding zijn tot velerlei bespiegelingen.

De veterinaire faculteit van Boedapest is een van de oudste van Europa. Gesticht
in 1787 heeft zij juist haar 175-jarig bestaan gevierd.

Zij heeft veel „ups en downs" gekend, „ups en downs" die samenhingen met de
politieke gebeurtenissen die in Hongarije hebben plaats gehad. Op verschillende
tijden is haar voortbestaan zelfs twijfelachtig geweest, maar zij heeft het geluk gehad
om verschillende malen professoren te bezitten, die niet alleen nationaal maar
ook internationaal beroemd waren. Genoemd behoeven slechts te worden Hutyra
en Marek, waarvan het standaardwerk nu weer opnieuw uitgegeven is. Tussen
1945 en 1963 is het aantal hoogleraren toegenomen van 10 tot 18, waarvan
weliswaar één voor het Marxistisch Leninisme, één voor vreemde talen, waarvan het
Russisch verplicht is en één voor de lichamelijke opvoeding.

Het totaal aantal docenten is 95, dc assistenten inbegrepen. Dit voor een totaal aantal
van 150 studenten. Wanneer men dit vergelijkt met Alfort in Frankrijk met 450
leerlingen, dat slechts 14 ordinariaten kent met 28 docenten en 5 tijdelijke assistenten,
dan is het onderwijs in Hongarije zeer goed verzorgd. De klinieken van Boedapest
zijn bovendien voorzien van grote aantallen zieke dieren, afkomstig van de staats-
bedrijven in Hongarije,

De socialisatie van het beroep heeft gemaakt, dat de s^die thans anders .gericht is
dan vroeger. Heden ten dage is de studie vooral gericht op de massabestrijding,
de bestrijding van parasitaire en infectieuze ziekten, die veroorzaakt worden door
onoordeelkundige voeding en steriliteit. Mede hierdoor zijn de veterinairen echter

geheel geïntegreerd in het landbouwkundige leven en in de veeteelt en bezetten zij
vaak zeer belangrijke posten.

In de nacht van 13 op 14 april heeft de Algemene Inspectie Dienst (A.I.D,) van het
Ministerie van Landbouw en Visserij in samenwerking met de veterinaire inspectie
van de volksgezondheid een inval gedaan in een landbouwbedrijfje van de twee
gebroeders M, te Zwartebroek, gemeente Barneveld, op welk bedrijfje de kadavers
en delen van tientallen gestorven kalveren cn ook van varkens werden aan-
getroffen. De gebroeders M. bleken deze kadavers bij boeren in de omgeving te
hebben opgekocht. Het kadavcrvlees werd uit.gcbeend en aan een tussenpersoon te
.\'\\mersfoort doorverkocht, die dit „vlees" tegen „concurrerende" prijs aan consu-
menten heeft afgezet. Het aangetroffen destructie, voor vernietiging bestemde ma-
teriaal — waaronder een half vergaan varken — is in beslag genomen. De officier
van justitie te Utrecht is van een en ander in kennis gesteld. Het onderzoek wordt
door de opsporingsambtenaren voortgezet. Er wordt uiteraard proces verbaal op-
gemaakt.

Reeds geruime tijd waren er vermcx-dens, dat er in de omgeving van Barneveld
een kadaverslachterij was. Op het bedrijfje werd een onbeschrijfelijke rommel aan-
getroffen met hele kadavers en delen daarvan, die op allerlei plaatsen tot in een
kippenren en onder bed lagen geborgen.

Mede in verband met de huidige, hogere vleesprijzen zijn de veterinaire volksge-
zondheidsinspecties en de .A.I.D. voortdurend op pad om te waken tegen het in
consumptie brengen van ondeugdelijk, anders dan .goedgekeurd vlees. Hierbij wordt
ook de herkomst van het in croquctten en gehaktballen en der.gelijke eetwaren ver-
werkte vlees scherp in het oog .gehouden. In het oprollen van deze kadaverslachterij
vindt de veterinaire hoofdinspectie van de volksgezondheid aanleidin.g, het publiek
nog eens aan te raden, vlees en eetwaren waarin vlees is verwerkt, uitsluitend door
middel van dc bonafide handel te betrekken.

Het dagelijks bestuur van de F.O.I.B., een stichting waarvan de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde lid is, heeft besloten ter informatie van haar leden van
tijd tot tijd korte mededelin.gen te doen verschijnen, die voor zover zij voor de lezers
van ons tijdschrift van belang kunnen worden .geacht, zullen worden op.genomen.
Hier volgt het eerste tweetal dezer berichten.

(Mededeling van de voorlichtingsdienst van de Europese Gemeenschappen)
Euratom — de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie — verstrekt drie soorten
beurzen aan academici die hun universitaire studie hebben afgesloten. Ook zijn er
stages.

Bij de voorbereiding van natuurwetenschappelijke dissertaties wordt werkgelegenheid
geboden in de researchcentra van Euratom en in researchinstituten waarmee Euratom
overeenkomsten heeft gesloten. Het onderwerp van de dissertatie moet binnen het
kader vallen van het onderzoekpro.gramma van Euratom.

Ook kunnen beurzen worden verstrekt voor specialisatie na een universitaire op-
leiding. Ook deze specialisatie geschiedt in de researchcentra van Euratom zelf of in
de researchinsdtuten die met Euratom zijn verbonden.

Tenslotte zijn er beurzen voor jonge docenten die naast hun colleges researchwerk

willen doen en die aansluiting zoeken met toegepast wetenschappelijk onderzoek.
Deze tegemoetkomingen worden verleend voor twee jaar.

Ook zijn er mogelijkheden voor stagiaires, die voor hoogstens één jaar aan onderzoek-
projecten van Euratom willen meewerken. Zo\'n (gekwalificeerde) stagiaire wordt
gedetacheerd door de instelling waartoe hij behoort en die ook zijn salaris normaal
doorbetaalt. Daarnaast krijgt hij van Euratom een toelage voor verblijf buitenslands.
Bovendien zijn er plaatsen voor studenten-stagiaires, die praktisch werk kunnen komen
doen voor een examen. Elk jaar lopen zo\'n 300 studenten cen dergelijke stage (duur:
2 maanden tot een jaar), meestal als hun studie al ver gevorderd is. Het zijn stu-
denten op dc meest uiteenlopende natuurwetenschappelijke en technische gebieden.
Ook zijn cr studenten bij die belangstelling hebben voor dc administratieve organisatie
\\an research, of voor het beroep van vertaler of tolk.

EUROPESE COMMISSIE BEREIDT UNIFORME OMZETBELASTING VOOR.
(Informatie- en Documentatie Bulletin van de Soc. Economische Raad)
Tijdens de conferentie van de ministers van financiën van de E.E.G.-landen in
Rome zijn belangrijke vorderingen gemaakt in de richting van dc voorgenomen
harmonisering der omzetbelasting in dc E.E.G. Alle deelnemers, met uitzondering
van de Nederlandse, spraken zich uit voor cen vlotte aanpassing van de verschillende
stelsels van omzetbelasting in de zes landen.

De ministers van financiën hebben de Europese Commissie verzocht „zeer snel"
nauwkeurige voorstellen uit te werken voor dc aanpassingsmaatregelen, vooral ten
aanzien van de belasting op de toegevoegde waarde, het nieuw voorgestelde stelsel
voor de heffing van dc omzetbelasting. Verwacht wordt dat de Europese Commissie
spoedig gereed zal zijn met deze voorstellen, die cen aanvulling moeten vormen
op het reeds ingediende richtlijnenontwerp voor de invoering van een belasting
op de toegevoegde waarde.

Om cen snelle afhandeling van de vraagstukken te waarborgen zullen de ministers
van financiën zich reeds op hun volgende bijeenkomst met de voorstellen van de
Europese Commissie bezig houden.

Opheffing van de belastinggrenzen zal pas mogelijk zijn als de zes landen overeen-
stemming hebben bereikt over een gemeenschappelijk al.gemeen tarief voor de
belasting op de toegevoegde waarde. Dit zal volgens deskundigen waarschijnlijk tussen
de tien en vijftien procent liggen. De ministers van financiën zullen dit onderwerp
bespreken op hun volgende bijeenkomst op 4 en 5 april in Luxemburg.

Als regel is een stier zes jaar oud als men een oordeel kan vellen over zijn fok-
waarde. Zijn gebruiksduur daarna is dan neg beperkt. Men heeft een poging
ondernomen om dit onderzoek te bespoedigen door bij wijze van proef van vier
zwartbonte stieren vanaf de leeftijd van 9 maanden sperma tc verzamelen. Het
percentage „Non returns" binnen 60 dagen varieerde bij deze dieren van 57,2
tot 78,5%.

M;t sperma van elk van deze stieren werden n.1. 100 koeien geïnsemineerd. Als
men de dochters t.z.t. op 2-jarige leeftijd laat afkalven zal men daarvan afgesloten
melklijsten hebben als de stieren ongeveer 4\'/. jaar oud zijn (Als men de melk-
lijsten (voorlopig) uit zou rekenen na 100 dagen, zou men op 4-jarige leeftijd
reeds een voorlopige conclusie kunnen trekken. In Engeland is dit echter wegens
het overwegend toepassen van de 8 weekse melkcontrole niet goed mogelijk. (Ref.).

Milk Marketing Board. Report of the Production Division no. 12. 105, (I961jl962).

15.00 uur: Algemene Vergadering in „De Zes Sterren", restaurant van het
Museum „Het Catharina Gasthuis", Oosthaven 10 te Gouda. Ingang
„Aehter de Kerk".

17.00 uur: Officiële ontvangst door het College van Burgemeester en Wethou-
ders van Gouda ten Stadhuize.
ca. 18.00 uur; Mogelijkheid tot gezamenlijke warme maaltijd in „De Zes Sterren";
kosten ca. ƒ 6,50.

Mej. Dr. M. Rooseboom (Leiden): Causerie over de prenten
uit de „Collectie De Lint". Tevens bezichtiging van een gedeelte der
prenten n.a.v. de causerie in de vergaderzaal geëxposeerd.
Prof. Dr. D. J. Struik (Utrecht): Galileï.

D r. J. G. W. F. Bik (Gouda): Gouda, wat deed het Stadsbestuur
vroeger voor de gezondheidszorg?
Na afloop gezellig samenzijn in Hotel „De Zalm", Markt 34.

Schouten, Directeur der Stedelijke Musea te Gouda, ons per-
soonlijk zal rondleiden.
12.30 uur: Gemeenschappelijke koffietafel in Café-Restaurant EIfho<-ven te
Reeuwijk.

D r. D. Wittop Koning (Amsterdam) : Wetenschapsgeschie-
denis en cultuurgeschiedenis.

Drs. J. R. Zuidema (Rotterdam). De samenhang van cultuur-
patronen en geschiedenis van het denken over economie.
Drs. J. A. Brongers (Amersfoort): .Aspecten van de ontmoeting
tussen natuurwetenschappen en cultuurgeschiedenis.
16.00 uur: Sluiting.

Voor de koffietafel a ƒ 4,— (exclusief), waarbij ook niet-leden van harte welkom
zijn, is het noodzakelijk dat men zich vóór 28 april opgeeft bij de secretaresse.

Bij de wetenschappelijke vergadering zijn belangstellenden welkom. De algemene ver-
gadering is uitsluitend toegankelijk voor leden en begunstigers.
Het bestuur verzoekt de leden ge.gevens te willen zenden voor dc rubriek „personalia"
in GcWiNa als jubilea, promotie\'s, onderscheidingen enz. Deze worden gaarne inge-
wacht p/a Rijksmuseum voor de Oschiedenis der Natuurwetenschappen, Steenstraat
la te Leiden.

In vervolg op de berichtgeving in ons „Tijdschrift" in de afleveringen 7 en 8 van
dit jaar, kan ik thans mededelen, dat het mogelijk is om, in aansluiting op het 4de
Symposium te Lincoln, Nebraska, een 15- dan wel een 45-daagse geldig luchtreis-
ticket te verkrijgen, waarmee onbeperkt gereisd kan worden in de Verenigde Staten
en .Alaska, voor de zeer civiele prijs van resp. .$ 100,- en .$ 200,--.

De congresleiding verzoekt mij te melden hoeveel deelnemers van deze reismogelijk-
heid gebruik denken te maken. Mag ik het daartoe van U vernemen?

Dc door het Koninklijk Genootschap voor Landbouwwetenschap en het Nederlands
Instituut van Landbouwkundig Ingenieurs in het kader van de 29e Landbouwweck
te houden veeteelt- en de pluimveeteeltlezingen zullen plaats hebben op donderdag
18 juni 1964 (10—17 uur), in de twee zalen van het „Dreyencomplcx" te Wage-
ningen.

Veeteelt: Horizontale en Verticale integratie in de Veehouderij (4 lezingen).
Pluimveeteel: Internationale Pluimveepolitiek; horizontale en verticale integratie;
georganiseerde pluimveeziektenbestrijding (4 lezingen).

De filmcontactpersoon van de W.V.A. in Nederland, Prof. Dr. G. H. B. Tennis-
sen, verzoekt het volgende bekend te maken.

Dit jaar wordt het Congres van de „International Scientific Film Association"
(ISFA) in september a.s. in Athene (Griekenland) gehouden.

Collega\'s, die voornemens zijn dit Congres bij te wonen, dienen zich ter verkrijging
van het inschrijfformulier en van nadere inlichtingen zo spoedig mogelijk te wenden
tot de ISFA-gedelegeerde in ons land,

de Heer J. W. V a r o s s i e a u, Secretaris van de Nederlandse Vereniging
voor dc Wetenschappelijke Film (dc I.S.V..\\.-branche in Nederland),
Catharijnesingel 59 — Ingang Sterrenbos,
Utrecht.

Degenen, die veterinaire films ter vertoning op dit Congres wensen in te zenden,
dienen deze films — na invulling der aan bovengenoemd adres verkrijgbare film-
formulieren — te zenden naar de genoemde ISF.A-Branchc, waar de eindsclectie van
de films plaats heeft, waarna deze de goed,gekeurde films naar Athene zendt.
Aanmelding van films dient zo spoedig mogelijk te geschieden.

In Engeland is onlangs een apparaat uitgebracht, waarmede snel en efficiënt afraste-
ringen, zoals die o.a. in de landbouw worden gebruikt, kunnen worden aangebracht.
Het apparaat kan op een trekker of een andersoortig voertuig worden geplaatst en
heeft een plateau voor degene, die de werkzaamheden uitvoert.

Bij recente proeven bleken twee mannen, zonder ervaring met het apparaat, binnen
zeven minuten 90 m draad te kunnen aanbrengen. In een half uur kon ruim 1 J/a km
schrikdraad worden weggenomen en opgespoeld.

Het apparaat biedt plaats aan zes rollen prikkeldraad en een haspel; elke rol bevat
200 m draad. Het einde van een der rollen wordt aan de eerste paal van het hek
gespijkerd, waarna het draad geleidelijk wordt afgespoeld en zodanig strak wordt
gehouden, dat het op de andere palen kan worden vastgemaakt.

Sinds de vorige aflevering van het Tijdschrift zijn in ons land de volgende gevallen
van mond- en klauwzeer voorgekomen:

5 april: Tubbergen (3 gevallen), Almelo, Ambt-Delden en Raalte, Overijssel.
8 april: Tubbergen (3 gevallen) en Denekamp, Overijssel.

In verband met het teruglopen van het aantal gevallen van mond- en klauwzeer in
het Oosten van het land, is met ingang van 14 april 1964 het op 20 maart 1964
van kracht geworden markt- en ver\\\'Ocrverbod voor varkens verzacht.
De schorsing van de varkensmarkten in de provincies Groningen en Friesland is
opgeheven, zodat deze schorsing alleen nog geldt voor de provincies Drenthe en
Overijssel en voor de Gelderse Achterhoek.

Het gebied van de provincie Overijssel en de Gelderse Achterhoek begrensd door de
Vecht, de Rijn, de IJssel en dc Duitse grens, waarvoor een vervocrsverbcxl van
varkens werd ingesteld en van waaruit geen varkens naar overig Nederland mochten
worden vervoerd, is zodanig ingekrompen, dat de grens is verlegd van dc Rijn naar
de Schipbeek.

De uitzondering op het verbod die werd gemaakt voor het vervoer van slacht-
varkens boven een gewicht van 60 kg is echter beperkt tot een periode tussen 6 en
19 uur. Ook is het voortaan verboden dergelijke varkens tc vervoeren uit het als
besmet aangewezen gebied.

Deze maatregelen zijn van kracht tot 26 mei 1964.
VERGADERING OVER VARKENSPESTBESTRIJDING.

Onder leiding van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer J. M.
van den Born, is op 18 maart te Arnhem een vergadering gehouden, waar het
varkenspestprobleem in Nederland uitvoerig is besproken. Hier waren bijeen vete-
rinairen van de Gezondheidscommissie vcxjr Dieren van het Landbouwschap, Di-
recteuren van Gezondheidsdiensten en hun op het gebied van varkensziektenbe-

strijding gespecialiseerde medewerkers, vertegenwoordigers van het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut en inspecteurs en adjunct-inspecteurs van de Veeartsenij-
kundige Dienst,

De heer D. J. V e r v o o r n, insp( cteur in algemene dienst van de Veeartsenijkundige
Dienst, sprak over de algemene aspecten van de varkenspestbcstrijding in binnen-
en buitenland.

Dr. L. H O e d e m a k e r. Algemeen directeur van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, besprak vervolgens de problemen die zijn verbonden aan vaccinatie.
Dr. W. B. V. d. Burg, Directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Gel-
derland, hield tenslotte een inleiding over de varkensgezondheidszorg gezien in het
licht van de varkenspestbcstrijding.

Des middags werden algemene problemen aan dc orde gesteld. Er werd uitvoerig
.gesproken over de oorzaken van besmetting, verbetering van de diagnosuek, vacci-
natie, uitbreiding van de voorlichting, sterilisatie van voederrestcn voor varkens-
voeding, het houden van varkens op vuilnisbelten, K.I. en beerhouderij en het nut
van eventuele markt- en vcrvoersmethoden. Ook stond men uitvoerig stil bij de
mogelijkheden tot bevordering van aansluiting bij de georganiseerde varkensgezond-
heidszor.g van de Gezondheidsdiensten voor Dieren.

Uit de ter vergadering aanwezige groeperingen werd een kleine conunissie samen-
gesteld, die zich zal bezighouden met het verder uitwerken van het besprokene en die
hierover op korte termijn een rapport za! voorbereiden.

Voor de eerste maal heeft het Franse staatslaboratoriuni voor veterinair onderzoek
in Frankrijk, Afrikaanse \\arkcnspcst geconstateerd. De ziekte is vastgesteld op twee
bedrijven en wel in de gemeenten St. Pierre d\'Irube in de Beneden Pyreneën en Le
Perthus in de Oostelijke Pyreneën.

In overeenstemming met de voorschriften die sedert 1960 van kracht zijn voor
de acht Franse departementen die het dichtst bij dc Frans-Spaanse grens zijn ge-
legen, is volledige stamping-out toegepast. Ook is een vcrvocrsverbod voor dit gebied
afgekondigd en zijn de varkensmarkten geschorst.

Hiermee is gebeurd wat al geruime tijd werd gevreesd, namelijk dat de ziekte op
een kwade dag de Pyreneën zou overschrijden. Want ondanks kostbare en doel-
treffend uitgevcx-rde bestrijdingsmaatregelen is de .Afrikaanse varkenspest in Spanje
een groot probleem.

Ongeveer vijftig jaar geleden werd de ziekte voor het eerst gemeld uit Oost- en
Zuid-.Afrikaanse landen. Dc infecties zijn daar in de meeste gevallen afkomstig van in
het wild levende varkens.

In 1957 deed de ziekte zijn intrede in Europa en wel in Portugal in dc omgeving
van Lissabon. Aangenomen wordt dat deze besmetting is overgebracht met voedsel-
resten uit Angola, die per schip of vliegtuig zijn aangevcH-rd.

Er werd een totaal afslachtingssysteem tCK-gepast en hoewel de ziekte meer dan 1 6.000
slachtoffers eiste, wist men de eerste aanval na enkele maanden dc kop in te drukken.
In april 1960 trad dc ziekte echter weer in de om,gcving van Lissabon op. Een maand
later werd .Afrikaanse varkenspest in Spanje, dicht bij de grens met Portugal vast-
gesteld. Het staat wel vast dat deze besmetting is overgebracht door vleeswaren die
Spaanse, in Portugal werkende grensarbeiders hebben in.gevoerd.
Sinds mei 1960 hebben zich in Spanje de volgende aantallen gevallen voorgedaan.
In 1960 sinds mei: 630; in 1961: 616; in 1962: 706; in 1963: 2880.
Er wordt rekening gehouden met blijvende aanwezigheid van het virus in Spanje en
Portugal. Uitbreiding naar andere Westeuropese landen wordt niet denkbeeldig .ge-
acht.

Aangezien dc Afrikaanse varkenspest op geen enkele wijze medicamenteus te be-
ïnvloeden is en cr tot dusver geen afdoende werkende vaccins tegen zijn gevonden, is
de enige bestrijdingswijze een totaal afslachtsysteem van alle in aanmerking komende
dieren op en eventueel rondom de geïnfecteerde plaatsen.

Nederland heeft besloten, gezien de in Frankrijk genomen maatregelen, de invoer
uit Frankrijk nog niet te verbieden. Aan de Franse veterinaire dienst is echter
verzocht te v/aarborgen dat geen varkensvlees of vleeswaren, afkomstig uit besmet
verklaard gebied, naar Nederland worden geëxporteerd.

-Aantal gevallen \\\'an mond- en klauwzeer per provincie over twee weken, van 2 tot
en met 1,\') april. In het gearceerde gebied is cen vervoersverbod voor varkens van
kracht en is de uitvoer van varkens, ook van slachtvarkens boven 60 kg, naar overig
Nederland verboden. Het ver\\-oer van slachtvarkens binnen dit gebied is beperkt
tot cen periode tussen 6 en 19 uur.

In de met een sterretje aangegeven provincies zijn de varkensmarkten geschorst.
PULLORUM-ANTIGEEN.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 96 geproduceerd door Loboratoria No-
bilis N.V. te Boxmeer, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1-3-1965.

- 3, Gen. voor Geschiedenis der Geneesk., Wisk. en Natuurwet. Voorjaars-
jaarsvergadering, Gouda. (pag. 643)

- 9, Intern. Symposium van Dierentuindierenartsen, Wenen. (pag. 121)
9, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 67e ledenvergadering,

14.30 uur. Utrecht, (pag. 126, 658)
9, Landelijke bijeenkomst Biotcchniei, Bilthoven. (pag. 390)

20, A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Luntercn. (pag. 552)

21, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Café-Restaurant
Riche National, Arnhem, (pag. 478)

22, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 22.00 uur. Hotel „Koe-
kebier". Alkmaar, (pag. 563)

26, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur. Hotel „Dalzicht",
Nijverdal. (pag. 399)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Irenczaal, Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 479)

23, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Oranjehotel,
Leeuwarden, (pag. 656)

4, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant
„Overcingcl", Assen. (pag. 257)

Overijssel. 14.00 uur, I.B.S. Wageningen. (pag. 562)
18, 29e Landbouwweek, Wageningen. (pag. 643)

20, Groep Geneesk, v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag, 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390)

14—17, W.P.S.A. 2e Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag, 552)
16, Centrale Varkensfokdag voor Overijssel, Raalte,
Oktober,

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lmcoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

Op 23 februari 1964 sloeg het noodlot toe.
Op een zonnige zondagochtend, op weg naar een verre
patiënt met een spcenbetrapping, werd Van der Graaf
bij een auto-ongeval dermate zwaar gewond, dat hij
op 25 februari 1964 in een ziekenhuis te Eindhoven
op 68-jarige leeftijd overleed.

Hij werd op 23 oktober 1895 te Lekkerkerk geboren
als zoon van een graanhandelaar, waardoor hij reeds
vanaf zijn jeugd in nauw contact kwam met de agra-
rische bevolking. Na het aflopen van de H.B.S. te
Gouda stond zijn plan vast om dierenarts te worden.
In 1926 was hij zo ver en deed zich het probleem
voor een praxis te zoeken, want zijn wens ging uit naar
de algemene praktijk.

Eenvoudig bleek de keuze niet. Als permanent plaats-
vervanger tastte hij vrijwel het gehele land af en
meende tenslotte in Noord-Holland zijn plaats ge-
vonden te hebben. Het bleek evenwel niet zo te zijn,
het gekozen gebied lag hem uiteindelijk toch niet. Zijn
hart trok naar Brabant waar hij veel vervangen had
en hij de boerenbevolking als zeer goedmoedige men-
sen, voor wie de dierenarts de vertrouwensman, niet
alleen voor het vee maar vaak ook voor het boeren-
gezin is, had leren kennen en waarderen.
Zo werd hij in 1935 vast assistent bij collega Pulles te
Eindhoven, wiens praktijk hij in 1938 geheel over
nam. Hier heeft hij vaste wortel geschoten. Nog in
dat zelfde jaar trouwde hij Mej. H. H. Smeets uit
Maasbracht-L. Het is een gelukkig huwelijk geworden,
waaruit vier kinderen geboren werden, een dochter
en drie zonen.

Als zelfstandig practicus ontwikkelde hij zich tot een
betrouwbaar en gewaardeerde vertrouwensman van de
boeren, en in de stad als een gezocht kleine-huisdieren
arts. Vele jaren lang bestreek hij een gebied, waar nu
een zestal practici opereert.

Jaap van der Graaf streefde geen hoge aspiraties na,
zijn gezin en zijn praktijk vulden zijn hele leven. Zijn
enige hobby was vissen, waardoor hij, ondanks drukke
praxis, in de schemerige ochtend zijn zo nodige bed-
rust offerde om, voordat zijn dagtaak aanving, enkele
uren aan zijn geliefde sport te kunnen wijden.
Bij zijn uitvaart betuigden tal van veterinaire autori-
teiten, collegae, vrienden en verwanten en ook vele
boeren van hun belangstelling en sympathie voor de
overledene.

Ons oprecht medeleven gaat uit naar Mevrouw Van
der Graaf en de kinderen, die zo plotseling alleen
achterblijven.

Op 14 maart 1964 overleed te zijnen huize in Ooster-
beek collega Cornelis van Baak.

Cornelis van Baak, bij zijn familie en vrienden beter
bekend als Kees, werd op 26 december 1886 te Ooster-
hout (N.-Br.) geboren, waar hij als jongen de dag-
school van het Instituut Treffers bezocht. Hierna ging
hij naar de H.B.S. in Breda waar hij op 19 juli 1905
het eindexamen behaalde. In hetzelfde jaar ving hij
zijn studie aan de Rijks Veeartsenijschool te Utrecht
aan, waar hij in 1911 zijn diploma als veearts be-
haalde.

In 1911 zocht de N.V. Wilhelminapolder te Katten-
dijke op Zuid-Beveland een jonge dierenarts, aange-
zien de in Goes aanwezige dierenarts de belangen van
de N.V. verwaarloosde. Collega van Baak solliciteerde
naar deze functie, die een goede basis voor een alge-
mene praktijk betekende; hij werd benoemd en hij
vestigde zich in Goes.

Hoe vaak vertelde hij niet, dat hij in die tijd per
motorfiets vanaf Noord-Brabant via het eiland Tholen
en verder per veerbootje naar Yerseke op Zuid-Beve-
land ging, omdat er tussen Noord-Brabant en Zuid-
Beveland slechts een treinverbinding bestond.
Op 6 augustus 1913 trouwde collega van Baak met
Maria A. A. F. Verschraage, geboren 12 november
1887 te Breda.

Van Baak heeft een prachtige praktijk gehad en hij
heeft daarvan ook het allerbeste gemaakt. Hij bezat
een zeer goede naam in een groot gedeelte van Zuid-
Beveland. Reeds spoedig had hij een auto. Wat speet
het hem dat hij na de oorlog afstand moest doen van
zijn nummer K 566, waarvan er door een vergissing
op de Prov. Griffie 2 bestonden in de provincie Zee-
land.

Praktijk doen betekende in die begintijd bijzonder
veel paardenpraktijk. In de Wilhelminapolder had
Van Baak alleen voor de daar aanwezige paarden

(200 ä 300) een aparte ziekenstal, een noodstal enz.
Maar niet alleen de praktijk verzorgde hij, ook andere
gebieden van ons vak hadden zijn belangstelling. Van
16 oktober 1918 tot 1 november 1948, met een onder-
breking van 2 jaar, was hij leraar aan de toenmalige
Rijks Landbouwwinterschool te Goes. Hij gaf les in
rundveeteelt, paardenkennis en gezondheidsleer. Hoe-
veel jonge veehouders zou hij in die tijd niet hebben
opgeleid? Nog altijd weten vele landbouwers over de
boeiende lessen van Van Baak te vertellen.
Toen de vleeskeuring kwam nam ook Van Baak daar-
aan deel. Bij raadsbesluit van 21 juli 1922 werd hij
benoemd tot directeur-veearts van de op te richten
Keuringsdienst voor Vee en Vlees voor de gemeenten
Goes, \'s Gravenpolder, \'s Heer Abtskerke, Kapelle,
Kattendijke, Kloetinge en Wolphaartsdijk.
Het heeft Van Baak en zijn vrouw erg gespeten dat
hun huwelijk \'kinderloos is gebleven. Veel van het ge-
mis hiervan is hun ongetwijfeld vergoed doordat
beiden bijzonder veel hielden van reizen en trekken
en van planten en dieren, In tijden dat voor de
meeste mensen een reis naar Zwitserland al een bij-
zonderheid was, maakte Van Baak en zijn vrouw al
grote reizen met de auto de Balkan in. Vooral aan
Oostenrijk had Van Baak tenslotte zijn hart verpand.
Hij had in dit land vele bekenden en tot verleden
jaar ging hij er nog met vakantie heen.

Toen vóór de 2e wereldoorlog de tuberculosebestrij-
ding steeds meer aandacht ging vragen werden de
werkzaamheden voor Van Baak te veel. In de 2e
helft van de dertiger jaren deed hij zijn praktijk over
en beperkte zijn werkzaamheden tot de vleeskeuring
en de Landbouwwinterschool.

Direct na de oorlog was Van Baak weer een van de
eersten om nieuw leven te blazen in de Afdeling Zee-
land van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. In
1945 werd hij voorzitter van de afdeling, een functie
die hij tot 1953 bekleedde. In dezelfde jaren vertegen-
woordigde hij de Afdeling Zeeland in het Algemeen
Bestuur van onze Maatschappij. Zijn 40-jarig jubileum
als dierenarts, dat hij tezamen o.a. met J. S. Hoog-
stra uit Zierikzee herdacht, werd door de afdeling
feestelijk gevierd. Op 6 juni 1953 volgde zijn benoe-
ming tot erelid van de Afdeling Zeeland.

Langzaam maar zeker begon Van Baak in de na-
oorlogse jaren zijn werkzaamheden wat te verminde-
ren. In 1948 gaf hij zijn laatste lessen aan de Land-
bouwwinterschool, op 1 februari 1952 werd hem ont-
slag verleend als directeur van de Keuringsdienst van
Vee en Vlees. Nadien nam hij deze functie nog tij-
delijk aan van 1 februari 1952 tot 1 april 1954 wegens
gebrek aan opvolger.

Om zijn vele verdiensten werd hij bij Koninklijk Be-
sluit van 13 april 1954 benoemd tot Ridder in de
Orde van Oranje Nassau.

Zijn belangstelling zowel voor de diergeneeskunde als
voor de Maatschappij bleven na zijn pensionering on-
verflauwd aanwezig.

Een groot verlies trof hem toen zijn vrouw na een
langdurige ziekte op 27 november 1958 overleed. Van
Baak hertrouwde op 29 juli i960 met mevrouw A. L.
]. Overbosch, geboren in 1900 te Hulst (Z.-VL),
waarmee hij nog een aantal gelukkige jaren in zijn
nieuwe woonplaats. Oosterbeek, heeft mogen beleven.
In Van Baak verliezen wij een goed en prettig collega.
Moge hij rusten in vrede.
Utrecht.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofbestuur, die gehouden is op donderdag
26 maart 1964 in hotel ,.Des Pays Bas" te Utrecht.

De voorzitter opent, ruim 10.00 uur, met een wfoord van welkom de vergadering en
spreekt de wens uit dat de agenda, die 18 punten omvat, volledig kan worden
afgehandeld, temeer omdat deze vergadering ongeveer 2 weken moest worden lut-
gesteld.

De notulen van de vergadering van 20 februari 1964 worden goedgekeurd en
vastgesteld nadat er ter verduidelijking cen zin aan is toegevoegd.
Van een 16-tal ingekomen stukken volgt hieronder een korte weergave van de
behandeling van de brieven die van belang zijn voor dit verslag.
De directie van een geneesmiddelenindustrie spreekt zijn verwondering uit, omdat
het Hoofdbestuur bezwaar heeft gemaakt piperazine-hydrochloride vrij te geven,
terwijl enige tijd geleden piperazine-adipaat reeds van de U.D.-lijst is afgevoerd.
De desbetreffende directie zal worden bericht dat het Hoofdbestuur om principiële
redenen niet van haar ingenomen standpunt meent te moeten terugkomen.
Een lid, werkzaam bij de farmaceutische Industrie meent dat bindend besluit no. 2
onjuist is geredigeerd, waardoor dierenartsen bij de farmaceutische industrie niet
zouden mogen medewerken aan de fabricage van en in de handel brengen van
artikelen, die niet op de U.D.-lijst voorkomen. Dc desbetreffende dicienarts zal
worden medegedeeld, dat tegen bedoelde medewerking geen bezwaar bestaat op
grond van het genoemde bindend besluit. Toegegeven moet worden dat het besluit
niet al te gemakkelijk leesbaar is, doch overigens toch zeer duidelijk is.
Een verzekeringsmaatschappij doet op verzoek een offerte inzake een ongevallen-
verzekering voor de secretaris en de redacteur van het Tijdschrift. In principe wordt
besloten deze verzekering aan te gaan; aan het .Algemeen Bestuur zal een voorstel
worden voorgelegd.

Van een dierenarts is de mededeling binnengekomen, dat het gezin van een over-
leden collega vermoedelijk in financiële moeilijkheden zal geraken. Zoals gebruikelijk,
wordt een vertrouwensman aangewezen, die een uitvoerig onderzoek zal instellen
naar de omstandigheden van het desbetreffende gezin.

Het Ministerie van Landbouw en Visserij nodigt een delegatie van het Hoofd-
bestuur uit voor een bespreking met de Raadadviseur i.a.d. van genoemd Ministerie
over de concept-verordening Veevoeder 1961 en de concept-uitvoeringsregeling „me-
dicinaal „mengvoeder". .Ms leden van dc delegatie worden aangewezen: dc voorzitter,
collega Van Doorn en collega S i n n e m a.

Een collega die een bedrag van ƒ 249,— aan contributie heeft overgemaakt deelt
mede dat hij om principiële redenen niet het maximale bedrag wenst te betalen,
omdat zijn contributie op basis van zijn beroepsinkomen lager ligt.
Zonder discussie wordt besloten het desbetreffende lid erop te wijzen, dat hij zich
niet kan onttrekken aan zijn plichten die ten aanzien van de contributieregeling bij
het besluit van de Algemene Vergadering 1963 voor alle leden van de Maatschappij
zijn vastgesteld; zonodig zal tot gerechtelijke vervolging worden overgegaan indien
het „principiële" bedrag ad ƒ 1,— niet vrijwillig wordt voldaan.

Een levensverzekering doet opnieuw offerte voor een verzekering op het leven van de
secretaris en zijn echtgenote, rekening houdend nu t de uitkeringen op grond van dc
bestaande polissen, het pensioen als keuringsdicnrenarts te Rotterdam en de .A.O.W.-
respectievelijk .\\.W.W.-uitkeringen.

In verband met de zeer hoge premie overweegt het Hoofdbestuur deze pensioen-
regeling zelf te finaneieren.

Nadat nadere informaties zullen zijn ingewonnen of deze zogenaamde eigen pen-
sioenregeling wel toelaatbaar is zal deze aangelegenheid worden voorgelegd aan het
Algemeen Bestuur. De Pensioenraad deelt mede dat een deel van het bodempensioen
deel uitmaakt van het pensioen ten laste van het algemeen pensioenfonds.
Een collega, die toezichthoudend dierenarts is op de uitvoering van de K.I. deelt
mede bij de laatste afrekening een belangrijk minder bedrag aan honorarium te
hebben ontvangen dan vorige jaren.

In aansluiting hierop deelt de secretaris mede, dat in een provincie door het bestuur
van de desbetreffende Gezondheidsdienst voor Dieren, het voorstel is gedaan de
werkzaamheden van de toezichthoudende dierenartsen te beperken tot \'een weke-
lijkse controle en in verband hiermede zal de honorering ongeveer worden gehalveerd.
Over deze aangelegenheid zal contact worden opgenomen met de Groep K.I. en
Zootechniek.

Een gewijzigd concept Huishoudelijk Reglement van de afdeling Overijssel wordt
door het Hoofdbestuur goedgekeurd.

De Tarievencommissie heeft behoefte aan uitbreiding met vertegenwoordigers van
de groepen. Het Hoofdbestuur besluit de commissie niet zonder meer met drie per-
manente vertegenwoordigers uit te breiden, maar voortaan zal in verband met de
te behandelen onderwerpen zonodig een vertegenwoordiger worden geïnviteerd van
de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, de Groep Pluimveewetenschap
en de Groep K.I. en Zootechniek.

Een daarvoor aangewezen vertrouwensman geeft een schriftelijke uiteenzetting over
de financiële positie van het gezin van een overleden collega. Op het verzoek om
een uitkering wordt door het Hoofdbestuur een gunstige beslissing genomen.
Naar aanleiding van het gebruikelijke agendapunt: verslagen van vergaderingen,
besprekingen, vertegenwoordigingen enz., worden enkele opmerkingen gemaakt.

Het Hoofdbestuur is van mening dat introduktie van niet-leden van de Maat-
schappij voor het bijwonen van kringvergaderingen er wellicht toe kan leiden, dat
de desbetreffende dierenartsen aansluiting zoeken bij de Maatschappij. Deze be-
zoeken zullen zich echter niet over een te lange periode mogen uitstrekken.
Het probleem van de z.g.n. publieksprijzen en eventuele opdruk van deze prijzen op
de verpakking zal opnieuw in de vergadering van het Algemeen Bestuur ter sprake
worden gebracht.

Met betrekking tot de steeds moeilijker wordende positie ten aanzien van de verkoop
van vaccins en geneesmiddelen wordt opgemerkt, dat de ontwikkeling op dit gebied
o.a. moet worden toegeschreven aan een zekere bezorgheid van jongere dieren-
artsen voor hun toekomst bij de uitoefening van de diergeneeskundige praktijk.

Dc voorzitter geeft een kort verslag van het laatste contact met de voorzitter van de
redactie van het Tijdschrift voor Diergenecskimde, waarbij is gebleken, dat ge-
noemde redactie zich inmiddels akkoord heeft verklaard met de toekomstige regeling
van de salaricrin.g van de redacteur.

De bespreking over de kennismaking met een viertal sollicitanten naar de functie
van adjunct-secretaris, wordt geheel vertrouwelijk behandeld en blijft dan ook buiten
dit korte verslag. De benoeming van bedoelde functionarissen zal aan het Algemeen
Besttiur worden overgelaten.

In verband met de gewijzigde situatie is een contract opgesteld, waarbij Is vastgelegd
dat het woonhuis van de secretaris een ambtswoning is; overigens zijn de rechten en
plichten die hiervan de consequenties zijn, in het contract opgenomen.
Nadat in principe reeds eerder was besloten op de a.s. Algemene Vergadering het
thema: „De toekomst van het diergeneeskundig beroep" te behandelen wordt het
voorlopig schema opgesteld.

b. De toekomst van de dierenarts, betrokken bij de controle op voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong.

c. De toekomst van de dierenarts werkzaam in het kader van de preventieve dier-
geneeskunde.

Nadat dit programma aan het Algemeen Betsuur zal zijn voorgelegd zal contact
worden gezocht met eventuele inleiders van de verschillende onderdelen.
Over de vacature van algemeen voorzitter volgt nu cen uitvoerige bespreking met een
collega die voor eventuele aanvaarding van deze functie is benaderd. De uitvoerige
uiteenzetting die de desbetreffende collega geeft over de aard en de betekenis van
het voorzitterschap en de grote bezwaren die er bestaan indien de functionaris zijn
eigen praktijk op de juiste manier wil blijven behartigen, heeft een vertrouwelijk
karakter, zodat een verslag hierover achterwege dient te blijven.
Op voorstel van de secretaris wordt in de a.s. aflevering van het tijdschrift mede-
gedeeld, dat tot uiterlijk 10 april a.s. nog gelegenheid bestaat de contributie tc
voldoen op grond van de bestaande regeling (zelfindeling); daarna zullen verdere
maatregelen worden overwogen.

Naar aanleiding van de bespreking van de balans over het boekjaar 1963 wordt
besloten de debetposten van genoemd jaar niet over te hevelen naar het nieuwe boek-
jaar.

Dit mag misschien niet algemeen gebruikelijk zijn, maar het maakt geen verschil
uit als deze methode elk jaar wordt toegepast.

In verband met het gevorderde uur wordt een tweetal agendapunten aangehouden
en wordt van de rondvraag geen gebruik gemaakt.
De voorzitter sluit hierna de vergadering.

Dr. W. A. de Haan, secretaris.
Diergeneeskundig Jaarboek 1964. Noodzakelijke correctie.

Voor zover het nog niet is opgevallen, wordt nadrukkelijk attentie gevraagd voor
een storende drukfout die helaas in het pas verschenen Diergeneeskundig Jaarboek
is blijven staan.

Onder het hoofd Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde op pag 34, regel vier,
moet het telefoonnummer van het bureau worden veranderd in 11 41 3.
leder wordt dringend aangeraden het foutieve telefoonnummer te corrigeren; men
bespaart hiermede niet alleen zichzelf maar ook de abonnee van het foutieve tele-
foonnummer onnodig last.

De Afdeling Friesland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
haar eerstvolgende vergadering houden op donderdag 28 mei a.s. om 14.00 uur in het
Oranjehotel te Leeuwarden.

Spreker, collega C. Eenhoorn: „Het tot stand komen van de tarieven in paritair
overleg".

Op 14 april j.l. werd door Prof. Wagenaar, op verzoek van de afdeling Utrecht
een klinische avond gegeven in de Kliniek voor Inwendige Ziekten. Deze werd door
een veertigtal belangstellenden bijgewoond, waaronder vertegenwoordigers van de
afdelingen Overijssel en Zuid-Holland.

Deze klinische les was de derde in successie en ook nu weer werd een zeer gevari-
eerd aantal patiënten gedemonstreerd. Daarbij deden praktici, onder leiding van
Prof. Wagenaar het onderzoek, zoals gebruikelijk bij de klinische demonstraties.

De eerste patiënt was een pony met lipemie. Deze aandoening komt de laatste tijd
steeds meer voor en vormt in bepaalde gebieden van ons land een probleem bij de
ponyfokkerij. Velerlei primaire aandoeningen, zoals: een worminfectie, zand in de
darm, enteritis, enz. kunnen een lipemie veroorzaken. Prognose en therapie werden
besproken, vooral dit laatste is zeer bewerkelijk en voor een prakticus haast onuit-
voerbaar.

Een draver met een boezenifibrillatie was de volgende patiënt. Aan dc hand van
dia\'s werden E.C.G. en fonocardiogram toegelicht. De laatste tijd zijn met succes
enkele paarden met een boezemfibrillatie behandeld. Hierover zal binnenkort een pu-
blikatie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verschijnen.

Vervolgens werd een koe gedemonstreerd die het sinds de koop, enkele weken
geleden, „niet deed". Bij deze patiënt kon niet met zekerheid een diagnose worden
gesteld. Gedacht werd aan een pyemie uitgaande van de uterus met mogelijk o.a.
een endocarditis. De prognose en de koopkwestie werden besproken.
De koopkwestie werd ook besproken bij de volgende patiënt: een koe met een
chronische enteritis, waarbij in de facccs Salmonella dublin was aangetoond.
Een 2/2 jarige hengst sloot de rij. Dit dier leed aan een zeer hevige wonninfectie,
gepaard gaande met anemie en vermagering. De anemie was bij dit dier wel zeer uit-
gesproken; het hemoglobinegehalte bedroeg nl. nog slechts 4,3 mg%. De behandeling
bestond o.a. uit een bloedtransfusie en ijzer en vit. B12 injecties.
Aan het eind van de avond dankte de voorzitter van de afdeling Utrecht, Prof.
Wagenaar en zijn medewerkers voor deze uitstekend geslaagde klinische avond, en
hoopte dat nog meerdere klinische avonden mochten volgen.

Het bestuur van de afdeling Zuid-Holland deelt mede, dat Prof, Dr. G, W a g c n a a r
bereid is een KLINISCHE LES voor de afdeling tc houden op dinsdag 5 mei a,s,
om 20.15 uur precies in de Kliniek voor Inwendige Ziekten te Utrecht.
Hoewel uiteraard iedereen van harte welkom is, is deze avond in dc eerste plaats
bedoeld voor de practici en cr wordt op gerekend, dat zij in grote getale in Utrecht
aanwezig zullen zijn.

Prof. Wa.gcnaar heeft medegedeeld, dat hij het bijzonder op prijs zal stellen een
(of meerdere) patiënt(en) uit de provincie Zuid-Holland te bespreken. Hierover
dient echtcr on.gevcer een weck voor de klinische les contact te worden opgenomen
met Prof. Wagenaar.

Kort verslag van de op 19 maart 1964 gehouden afdelin,gsvergadering te Tilburg,
Na het welkomstwoord herdenkt vwrzitter, collega T h i e n, in enkele woorden
collega Van der Graaf uit Eindhoven, die door een auto-ongeval zo tragisch
om het leven kwam.

Aanwezig zijn 33 leden. Bij de inededelin.gen wordt uitvoerig gesproken over een
regeling, die het afdelingsbestuur heeft .getroffen met een coöp. kalvcrmelkpocder-
fabriek, betreffende de diergeneeskundige hulp, die dc kalvcrmelkpoedcrafnemers
van hun eigen dierenarts kunnen krijgen via genoemde fabriek. De leden zullen hier-
over een uitgebreid stencil toegezonden krijgen.

Vier nieuwe leden worden aangenomen: collega M. G, A. G 1 o u d e m a n s te Oir-
schot, collega P. J. M a n g n u s tc Steenbergen, collega H. C. M. O c r 1 c m a n s
tc Schijndcl en collega M. V i s s e r te Boekei.

Het jaarverslag van de penningmeester wordt voorgelezen en door een ingestelde kas-
commissie akkoord bevonden, na controle van de bescheiden. Ook de secretaris brengt
zijn jaarverslag uit en voegt er de sug.gestie aan toe ook dit jaar weer een feest-
vergadering tc houden. Iedereen gaat hiermee akkoord en collega Ooms wordt
verzocht zich weer met de organisatie ervan tc belasten. De aftredend secretaris,
collega M. .A. M o o n s, ontvangt de welgemeende dank van de voorzitter en het

applaus van allen voor het vele werk, in de afgelopen 5 jaren voor de afdeling
verricht.

Hierna is het woord aan de spreker van deze avond: collega W. H. J. van
Heukelom uit Gulpen, die ons zijn gedachten ontvouwt over een mogelijk
verband tussen de griekse halfgoden en andere mythologische figuren, met hun
vaak typische misvormingen, als bokkepoten, janushoofdcn e.d. en de ook in die
tijd regelmatig ter wereld komende menselijke baby\'s, die een of ander lichamelijke
misvorming bezaten. Een interessante hypothese, die na afloop een geanimeerde
discussie uitlokte.

De rondvraag bevatte slechts één onderwerp, n.1. het mond- en klauwzeertarief.
De uitvoerige discussie hiervan betreft voornamelijk de centrale afrekening, die in
het begin van de huidige entingsperiode door een grote zuivelfabriek is opgezegd.
In verband hiermee wordt het standpunt ingenomen, dat het tarief nu niet meer vol-
doet aan de vroeger overeengekomen voorwaarden, die gelden voor tarieven van de
georganiseerde dierziektebcstrijding, zodat de dierenartsen nu vrij zijn in hun
tariefbepaling, o.a. omdat er nu meer administratieve werkzaamheden moeten worden
gedaan.

De voorzitter geeft een uitvoerige uiteenzetting over de huidige gang van zaken bij
de centrale afrekening, ook betreffende andere werkzaamheden en zegt toe op korte
termijn met de directie van de betreffende zuivelfabriek contact te zullen opnemen.
Hierna sluit de voorzitter de vergadering met de wens velen op de feestvergadering
terug te zien.

Op de 67e ledenvergadering van deze Groep, te houden op zaterdag 9 rnei a.s. om
14.30 uur in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht zal collega Dr. M. A. J.
Verwer spreken over: „Grepen uit de praktijk der oogheelkunde van het Kleine
Huisdier.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Mejuffrouw S. S. Koopmans, Maliebaan 32, Utrecht.
L. J. W. Biemans, Ds. Bocrsmastraat 44, Silvolde.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
V. H. Boysen, van Asch van Wijckskade 1, Utrecht.
M. de Jonge, M. G. de Bruinlaan 10, Utrecht.
J. P. Koopman, Laan van Minswecrd 3, Utrecht.
W. R. M. Stolwijk, Vinkenburgstraat 1, Utrecht.
I. H. Westerhuis, Buys Ballotstraat 33 bis. Utrecht.

Gornehsse, J. L., te Utrecht, naar IJsselstein (U), Vicarielaan 51, tel. (03478) 21 46.

Eijnde, P. F. van den, te Asten, tel. en gr. gewijzigd in (04936) 13 30 en 107196

Lycklama ä Nijeholt, P., te Utrecht, naar Sittingbourne (Engeland/Kent), c/o
Woodstock Agricultural Research Centre. (van 185 naar 221)

Moolhuizcn, G., tc Needc naar Burg. Mensstraat 9, aldaar, (tel. en gr. ongewijzigd).

Vermeij, J. P. H., te Leerdam, functie gewijzigd in wetensch. medewerker Lab. Dr.

1. In het kort verslag van de vergadering van de Afdeling Utrecht, gehouden op
25 februari j.1. (pag. 479, afl. 1 april 1964) dient de alinea, hieronder weer-
gegeven :

„Tijdens dc discussie bleek, dat het bij dc onderhandelingen van groot belang
is dat de Paritaire Tarievencommissic beschikt over voldoende cijfers over
minimaal noodzakelijke praktijkonkosten".
ten rechte te luiden:

„Tijdens de discussie bleek, dat het bij de onderhandelingen van groot belang
is dat dc Paritaire Tarievencomrnissie beschikt over voldoende cijfers over
praktijkonkosten en minimaal noodzakelijke praktijkinkomsten".

2. In het referaat, getiteld „Salmonella infectie door inhalatie" (pag. 379, afl.
15 maart 1964) dient dc zin:

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Evenals voorgaande jaren zal er ook dit jaar weer een Veterinaire Drafsportdag op
de draverijbaan Mereveld gehouden worden en wel op: donderdag 7 mei 1964 (He-
melvaartsdag).

Deze Drafsportdag, die georganiseerd wordt door het Bestuur der Diergeneeskundige
Studenten Kring, in samenwerking met de Utrechtse Paardesport Vereniging en de
Stichting Nederlandse Draf- cn Rensport, is een groots gebeuren in het leven van de
veterinaire student.

In één van de op deze middag te houden courses zullen twaalf veterinaire studenten
elkaar bekampen om de titel: PEERDEPIET 1964".
Aanvang der draverijen om 13.30 uur.

Wij hopen, dat velen van U aanwezig zullen zijn om dit jaarlijkse gebeuren te aan-
schouwen.

Het Galafeest van de D.S.K. begint \'s avonds om 22.30 uur in café-restaurant „Eem-

Op 19 mei 1964 zal het een jaar geleden zijn, dat in Alfort een standbeeld
werd onthuld ter nagedachtenis aan Guérin, de Franse veterinair-bac-
terioloog, die samen met C a 1 m e 11 c als schepper van de B.G.G., bilié
Calmette-Guérin, wereldbekendheid heeft gekregen.

De onthulling van het monument geschiedde door Professor R. F e r r a n-
d o, de directeur van l\'Ecole Nationale Vétérinaire d\'Alfort. Hierbij werd
tevens gesproken door B 1 a i z o t, voorzitter van de Vereniging van Oud-
leerlingen en Vrienden van l\'Ecole vétérinaire, door J a c o t o t, dierenarts
cn chef van dienst van het Instituut Pasteur en tenslotte door Professor
B e r n a r d van de medische faculteit van Parijs.

Uit het gesprokene kon het volgende over het ontstaan van de B.G.G. en
het aandeel hieraan van Guérin worden samengevat.**)

In 1897 werd Guérin door C a 1 m e 11 e, toen directeur van het Insti-
tuut Pasteur te Lille, te werk gesteld aan het genoemde instituut. Gedu-
rende 36 jaar is G u é r i n feitelijk de rechterhand van G a 1 m e 11 e bij
diens bacteriologische onderzoekingen geweest. Aanvankelijk werd aan
Guérin opgedragen antitoxisch serum te maken tegen slangebeten.
Door zijn 3-jarige ervaring onder leiding van N o c a r d, verkregen bij het
bereiden van anti-diftericserum, was hij hiervoor de aangewezen persoon.
Korte tijd later kreeg hij tevens pokkenvaccin te maken en op werkzaam-
heid te testen. Zijn titrcermethode bij het konijn wordt nog altijd gebruikt
en is in 1922 internationaal officieel erkend.

Reeds in het begin van deze eeuw kwam Guérin in aanraking met het
probleem van de tuberculose bij runderen. Samen met G a 1 m e 11 e heeft
hij zich vooral geworpen op de pathogenese van de ziekte.
Hij kwam spoedig tot het vaststellen van een conclusie, die feitelijk geleid
heeft tot de B.C.G.-enting. Deze conclusie luidde als volgt; „waimeer cen
dierlijk organisme, dat met tubcrkclbactericn geïnfecteerd is, deze infectie
overwint, is het prcmuim, althans tijdelijk, tegen nieuwe infecties". Uit
deze conclusie volgde natuurlijk een hele serie onderzoekingen, die tot doel
hadden ccn levende entstof te vinden die zelf niet ziekmakend was. G u é-
r i n deed toen bi j toeval een waarneming, die later van zeer grote beteke-
nis bleek te zijn. Hij stelde n.l. vast, dat voor het maken van een homogene
suspensie van een cultuur van bovine tuberkelbacteriën, die hij gebruikte
voor zijn proeven bij konijnen, een druppeltje gal voldoende was om de
tot hoopjes verkleefde zuurvaste staafjes gelijkelijk door de vloeistof te ver-
delen. Ten behoeve van de steriliteit en het gemak werd toen in overleg
met G a 1 m e t t e besloten om de gal maar direct aan de glycerine-aard-

*■■ Prof. A. van der Schaaf; hoogleraar aan dc Rijksuniversiteit te Utrecht; directeur
van het Insdtuut voor Veterinaire Bacteriologie, Biltstraat 172, Utrecht.
**) Zie Recueil de Médecin Vétérinaire de VEcole d\'Alfort 139, 593, (1963).

appel toe te voegen. De tuberkelbacteriën lieten zich clan na een groei van
enkele weken zonder meer in fysiologisclie vloeistof homogeniseren.
Op 7 februari 1908 werden door Guérin bovine tuberkelbacteriën, die
hij gekweekt had uit een monster mastitismelk van een tuberculeuze koe,
overgeënt op galhoudende glycerine-aardappel.. Om de 14 dagen werd de
kweek op een nieuwe bodem overgezet. Toen de cultuur zich aan de
bodem had aangepast werd de overenting telkens om de 3 weken verricht.
Reeds na een aantal passages bleek de virulentie van de tuberkelbacterie
voor het konijn te verminderen en de eerste entproef bij kalveren kon
reeds met de 34e passage worden ingezet. De eerste wereldoorlog verhin-
derde het regelmatig overzetten van de cultuur niet en in 1920, dus na
12 jaar experimenteren, konden de onderzoekers verklaren dat hun cultuur
op „pomme de terre glycerinée et biliée", in een passende dosis aan proef-
dieren toegediend, een immuniteit gaf niet alleen tegen een kunstmatige
Besmetting met virulente tuberkelbacteriën doch ook tegen een natuurlijke
infectie in stallen met aan open tbc lijdende runderen.

In juni 1921 kwam de grote sprong naar het gebruik van B.C.G.-vaccin
ter preventie van menselijke tuberculose. Men had voordien de cultuur ook
reeds geprobeerd bij cavia\'s en apen ter voorkoming van de infectie met
het humane type en het resultaat was alleszins bevredigend. Op de bewuste
zom.erdag werd C a 1 m e 11 e gevraagd een pasgeboren baby te enten,
waarvan de moeder aan de ziekte had geleden en in het kraambed was
gestorven. De grootmoeder, die de zorg voor het kind zou overnemen, leed
ook aan open tuberculose en dus was te verwachten dat het kind spoedig
ook slachtoffer der toen zo zeer gevreesde ziekte zou worden.
C a 1 m e t t e voelde er niet veel voor; hij kreeg echter van Guérin zo-
veel morele steun dat hij er toch toe overging liet kind 3 keer om de 3
dagen 2 mg bacillen B.C.G. per os te verstrekken. Na de eerste enting
werd 6 maanden gewacht, toen werden opnieuw 2 pasgeboren babies uit
een besmet milieu geënt en toen ook dat naar wens ging hebben C a 1-
m e t t e en Guérin in de volgende drie jaren 217 zuigelingen, allen af-
komstig uit gezinnen waar ze een grote kans hadden reeds spoedig met
virulente tuberkelbacteriën in aanraking te komen, geënt op dezelfde ma-
nier. Slechts 39 ontsnapten aan de controle, 9 stier\\en intercurrent. Bij
de 169 resterende proefpersonen had zich geen enkele klacht voorgedaan
die aan het vaccin zou kunnen worden toegeschreven cn klinische tuber-
culose door een spontane infectie kon evenmin worden vastgesteld.
Vanaf de eerste oficiële mededeling over de resultaten van hun werk onder
de titel: „Essais d\'immunisation contre l\'infection tuberculeuse" stroomden
de verzoeken om te enten bij tientallen toe. Een jaar later, op 1 juli 1924,
schreven ze reeds dat 2070 pasgeborenen, niet alleen over geheel Frankrijk
verspreid maar ook uit België afkomstig, waren geënt.

Zo gaat de stroom van verzoeken door en de onderzoekers verklaren in
1926 dat ze 93% van de kinderen kunnen behoeden voor een fatale in-
fectie in hun besmet milieu. In 1928 is het aantal geënte kinderen reeds
opgeklommen tot 114.000.

In andere landen komt nu ook de belangstelling opzetten. De Scandina-
vische artsen H e i m b e c k en W a 11 g r e n gaan over tot de parenterale
toediening, de eerste subcutaan, de laatste intradermaal.

In Noorwegen, waar tuberculose bij kinderen in de twintiger jaren reeds
niet veelvuldig voorkwam, heeft H e i m b e c k een waardevolle bijdrage
tot de bewijsvoering van de immunogene waarde van B.C.G. geleverd.
Van 56 tuberculose-negatieve leerling-verpleegsters, die een stage volgden
in de verpleging van tuberculose-patiënten, werden er 44 geënt, 12 wei-
gerden. Onder deze 12 traden 5 gevallen van klinische tuberculose op, bij
de geënte zusters geen enkele. Dc enting breidde zich uit over de gehele
wereld tot in de zomer van 1930 het noodlottige drama van Lübeck plaats-
\\-ond. Hoewel door de Duitse geleerden werd toegegeven, dat de primaire
tuberculeuze infecties bij de geënte zuigelingen was toe te schrijven aan
een foutieve laboratoriumtechniek bij de bereiding van de entstof, werd
een verdere toename van de enting toch sterk afgeremd.

Pas na de 2e wereldoorlog werd het vertrouwen in de B.C.G. weer geheel
hersteld. Toen in 1948 te Parijs het eerste Internationale Congres van de
B.C.G. werd gehouden werd het aantal geënte personen reeds op 10 mil-
joen geschat. Vanaf 1933, toen Galniet te overleed, had Guérin de
zorg voor de bereiding en de controle van hun B.C.G. zelfstandig beheerd.
Hij kreeg de eer, hoewel hij reeds 76 jaar oud was, om op dit congres de
voorzittershamer te hanteren. In zijn bescheidenheid drukte Guérin bij
de opening zijn gevoelens als volgt uit:

„C\'e.st jjar une insigne faveur du sort que roe voisi, vieilli, à cette place où je ne
suis que le survivant d\'une tache commune entreprise il y a plus de 4Ü ans.
Toutes les pensées, je n\'en doute pas, convergent vers celui qui disparut, en pleine
gloire, certes, mais sans avoir eu la satisfaction d\'assister à l\'évolution progressive
des conceptions, solidement étayées, auxquelles il s\'était attaché".

De enting is na het le congres nog sterk in populariteit toegenomen, voor-
al werd ze toegepast in ontwikkelingslanden met een hoge tbc-morbiditeit.
Bij de dood van Guérin in 1961 waren in India alleen b.v. al 63 mil-
joen kinderen geënt, over de gehele wereld meer dan 200 miljoen. G u é-
r i n wist dat een enkele keer dc enting wel eens bezwaren met zich mee
bracht, hij wist ook dat de bescherming niet 100% was, maar was zeer
tevreden toen hij vernam dat de W.II.O. officiëel had vastgesteld dat de
kansen op tuberculose bij tijdig geënte personen, vergeleken met degenen
die in dezelfde omstandigheden verkeerden cn niet geënt waren, met min-
stens 80% waren afgenomen.

Deze cijfers waren ontleend aan steekhoudende rapporten van Deense en
Britse zijde. De bescherming tijgen meningeale cn miliaire tuberculose is bij
kinderen zelfs 100% te noemen.

Het is merkwaardig, dat dc enting bij de eerste proefdieren, n.1. kalveren,
die Guérin gebruikte om de prenumiserende werking van B.C.G. aan
te tonen, later buiten Frankrijk nooit op grote schaal toepassing heeft ge-
\\onden, niettegenstaande het feit dat cle immimiteit bij deze proefdieren
volgens Guérins verslagen niets te wensen overliet.

Ook in Nederland zijn verschillende pogingen gedaan om de enting ingang
te doen vinden. Men kreeg ook vaak wel ecn aanwijzing dat minder dieren
klinisch waarneembare tuberculose kregen, doch de ziekte kon niet door
de enting worden uitgeroeid. De sanering van geënte veestapels op grond
van de tuberculinatie gaf zelfs grote moeilijkheden en zo is aan de preven-
tieve enting van rimderen een halt toegeroepen in die laticlen, waar de
diergeneeskundigen en de veehouders in staat werden geacht de bovine

tuberkelbacterie uit te roeien c.q. de infectie tot een zeer laag percentage
aangetaste dieren terug te brengen. Ook in de menselijke samenleving valt
dezelfde gang van zaken bij de bestrijding te bespeuren.

Ongetwijfeld zullen nog vele tientallen jaren de entingen van kinderen,
speciaal in minder met aardse goederen gezegende landen, niet kunnen
worden gemist.

De grote verdienste van G u é r i n is niet gelegen in het idee om gal te
gebruiken voor homogeniseren van de cultuur-suspensie, maar in cfe vol-
harding en de nooit aflatende nauwgezetheid waarmee hij de overentingen
van zijn oorspronkelijke bovine cultuur en zijn vaccinatieproeven op dieren
heeft uitgevoerd.

Bij het aanwezig zijn van een chronische kreupelheid aan de voorbenen
bij rijpaarden wordt in een zeer groot aantal gevallen de diagnose podo-
trochlitis gesteld. Naast de belangrijke anamnese en de klassieke me-
thoden van onderzoek is natuurlijk de röntgenologische diagnose daar
mede de oorzaak van. Men kan nu op grond van wat men ziet met zeker-
heid de diagnose stellen.

.\\ndcrzijds neemt men reeds afwijkingen waar in een beginstadium, waar-
in het klassieke onderzoek misschien nog zou doen twijfelen.
Doordat ik enkele malen van nabij zag hoe jonge paarden reeds kort na
de aankoop wegens deze aandoening moesten worden opgeruimd, heb
ik mij afgevraagd of het te jong in africhting nemen en het te snel, d.w.z.
in te kort tijdsbestek, africhten, de oorzaak hiervan zou kunnen zijn.

S t e i n b r e c h t (1892) merkte terecht op dat dressuur een regelmatige
\\-orm van gymnastiek, echter geen dwangmethode, moet zijn. Dit stand-
punt wordt tegenwoordig echter door velen zonder meer aan de kant ge-
zet, \\ooral omdat zij, die in militaire dienst (Voorschriften, 1898) geleerd
hebben dat de africhting van een jong paard tot de drie gangen (stap,
draf, galop) zeker twee jaar duurt, zo langzamerhand beginnen uit te
sterven.

Deze lange aanloop-periode is x\'ooral nodig om het paard gelegenheid te
geven zich aan te passen aan het te dragen gewicht en zich hieronder ge-
makkelijk te bewegen. Daarbij wordt het dier zodanig geoefend dat het
leert zich op de door de ruiter gewenste wijze te bewegen (P o d h a j s k y,
i960); de gangen moeten worden ontwikkeld. Wanneer men meent van
deze oude methode te kumien afwijken zal men het paard altijd ergens
forceren: psychisch en physisch.

Waarom zou het ook niet de hoefkatrol zijn die (mede) bezwijkt onder
de last van een te vroeg geëiste arbeid, zonder dat er tijd is geweest voor
de weefsels om zich door voorzichtige opvoeding en training — aan te
passen aan het gevraagde?

De belasting van de hoefkatrol is vooral in snelle gangen bijzonder zwaar
(Westhues, 1938) -- zoveel te meer als er ook gesprongen wordt.
Dit nu doen onze tegenwoordige ruiters graag, omdat ze door hvm gefor-
ceerde ongeduldige africhting nooit een goed gaand paard onder zich
krijgen. Ze vragen zich af hoe men er bij komt om het schudden en klot-
sen op een stijve paarderug, terwijl men twee handen nodig heeft om zich
vast te klemmen, het „Paradies auf Erden" te noemen. Nooit zullen zij
het hemelse genot leren kennen dat een goed paard zijn ruiter kan schen-
ken. .Mleen de zeiler die met een levende hand de .schoot voert en door
kleine gewichtsverplaatsingen zijn boot in evenwicht weet te houden, zal
kunnen begrijpen wat hier bedoeld wordt.

*) H. Barrau; directeur van het abattoir te Zeist, Bur.g. van Tuyllaan 33, Zeist.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 10, 1964 665

Voor het optreden van de podotroehhtis vinden we in de oudere literatuur
aangegeven een leeftijd van 7 jaar en ouder (8 tot 10 jaar) (Gray,
1961); een andere auteur spreekt van het voorkomen op jeugdiger leeftijd
G e n n i n g, 1939) en wel 5 tot 6 jaar.

Ras en erfelijkheid spelen in zoverre een rol, dat volbloeds en halfbloeds
gevoeliger zijn voor de aandoening dan pony\'s (Gray, 1961), terwijl
volgens dezelfde auteur Frans gefokte volbloeds meer neiging hebben tot
de afwijking dan Engels en Iers opgefokte volbloeds.

Als oorzakelijk moment voor het optreden van podotrochlitis vindt men
algemeen vermeld een deficiënte voeding in de jeugd (Weiss kop f,
1884; Wirst ad, 1949). Flet gebruik op harde wegen, het verduren van
sterke schokken, wordt eveneens schadelijk geacht (Gray, 1961; P r y e r,
1934; West hu es, 1938; W i 1 k i n s,\' 1961). Hiernaast wordt ook nog
vermeld dat een wijde, platte voet, waarbij veel druk op de achterste
hoefhelft komt te rusten, predisponerend zou werken (Pryer, 1934).
Eén auteur echter (Wirst ad, 1949) ziet de aandoening evenveel bij
paarden welke in snelle gangen worden gebruikt als bij dieren die land-
werk verrichten.

Algemeen wordt de aandacht gevestigd op de noodzakelijkheid van een
goed hoefbeslag (Genning, 1939; Gray, 1961; W e i s s k o p f, 1884;
W i r s t a d, 1949). In de oudere literatuur (W e i s s k o p f, 1884) wordt
wel gewezen op het verkeerde van het te vroeg gebruiken en het stellen
van te hoge gebruikseisen in verband met de leeftijd en de bouw van het
dier. Hierin wordt bij de gevolgen van deze „mis-handeling" echter niet
de podotrochlitis met name genoemd. De auteur kon wel in onze dagen op
zoek zijn geweest naar een paard, als hij spreekt over paarden die
„ ... kaum dem Fohlenalter entwachsen und schon im hohen Grad stru])-
pirt ..." zijn!

In de meer moderne literatuur (Genning, 1939) wordt vermeld dat
naast ongeschikte voeding en groeistoornissen stellig een - - bij jonge paar-
den ~ - te vlugge en met ongeschikte methodes uitgevoerde africhting, ver-
der een slechte wijze van beslaan, een rol bij het ontstaan van podotrochli-
tis speelt. In de laatste jaren zou deze ziekte daardoor veelvuldiger oj)-
treden bij jonge paarden van 5 tot 6 jaar oud.

Het is deze auteur die de grootste steun geeft aan dc door mij geponeerde
veronderstelling dat de africhting bij het ontstaan van dc genoemde aan-
doening een rol speelt. Verder vindt men hiervoor in de literatuur bitter
weinig aanwijzingen, zoals bij het lezen van het bovcngeschrevcnc wel zal
zijn opgevallen. Vele andere verhandelingen over dc podotrochlitis be-
spreken wel de pathologische anatomie, de diagnose en de therapie uit-
voerig, maar zwijgen over de oorzaken van hot ontstaan. Ik heb deze
artikelen dan ook niet in mijn literatuuroverzicht vermeld.

De africhting van het rijpaard — het voorbereiden tot de toekomstige
taak — - begint reeds wanneer wij het jonge \\ eulen ruimschoots beweging
geven. Ideaal is het wanneer de troepen jonge dieren, zoals in Hongarije
wel gebeurt, door herders te paard kunnen worden gedreven en zodoende
worden gedwongen zich te verplaatsen, ook in snellere gangen.
Het driejarig paard kan men gaan longeren en langzamerhand wennen
aan het dragen van zadel en gewicht, totdat er een volwassene op kan

gaan zitten die liet paard wijs kan maken voor teugels cn benen, daarbij
er op lettend dat de rug niet wordt belast.

Wanneer het paard dan de vijfjarige leeftijd heeft bereikt waarin het,
\\olgens de groei van de beenderen bezien, zijn volwassenheid ingaat, kan
het reeds worden bereden en kan men met de eigenlijke africhting en
training cen aanvang maken.

Door de gestegen welvaart mag de ruitersport zich tegenwoordig weer in
grote belangstelling verheugen. Dit brengt echter ook grote gevaren mee.
Talrijk zijn de status-zoekers die zich op het arme paard geworpen heb-
l)en. Men mag van deze mensen geen begrip verwachten voor de gewel-
dige moeilijkheden die het leren paardrijden met zich brengt. Talrijk zijn
clan ook de paarden die na korter of langer tijd, lichamelijk en geestelijk
ten gronde gericht, op de markt moeten worden gebracht.
Er worden heel goede paarden gefokt en geïmporteerd; er worden ook
goede prijzen voor gemaakt. Er is echter een schromelijk tekort aan goede
instructeurs.

Wij kunnen echter wel trachten te komen tot een goede voorlichting van
instructeurs en ruiters. Wanneer deze voorlichting ertoe medewerkt dat
bruikbaarheid en levensduur van het paard stijgen, dan kunnen wij het
ook als rechtstreeks tot onze taak behorend beschotiwen. deze voorlichting
tc geven.

Naast andere oorzaken worden ccn tc vroegtijdig gebruik en een tc snelle africhting
aangegeven als oorzaak van de podotrochlitis bij paarden.

Het is de taak van de dierenarts er, door het geven van goede voorlichting, aan
mede tc werken dat deze oorzaken worden weggenomen.

In addition to other factors, the premature use and too rapid breaking-in of the
animals arc claimed to be causes of podotrochlitis in horses.

It is the duty of the veterinarian to help remove these causes by providing adequate
instruction.

A côté d\'autres causes on nomme un usage prématuré et un dressage trop rapide
comme causes de la podotroehlite des chevaux. C\'est la tâche du médecin vétérinaire
de coopérer à ce que ces causes soient prévenues au moyen d\'une information
efficace.

.Ms Ursache der Podotrochlitis bei Pferden werden, neben anderen Ursachen, eine zu
frühzeitige Benutzung und zu schnelle Abrichtung der Tiere angegeben.
Es ist Aufgabe des Tierarztes durch gute Aufklärung daran mitzuwirken, dass diese
Ursachen beseitigt werden.

.Ademâs de otras causas se indican un empleo temprano y un adiestramiento dernisiado
pronto como causas de la podotroqlitis en caballos.

Es la tarea del veterinario para colaborar por cl dar de información buena que se
remucven estas causas,

Genning: Diagnostik und Therapie der Podotroehhtis. Zschr. Vet.kunde 51, 493,
(1939).

Weisskopf: Die Ursachen der frühzeitigen Gliedmassenabnützung des Pferdes.
Augsburg 1884.

Westhues, M.: Über das Wesen, die Diagnostik und die Therapie der Podo-
trochlitis chronica des Pferdes. Berl. Münch, tierärztl. Wschr. 51, 781, (1938).

W i 1 k i n s, J. A.: A review of the therapeutic use of corticosteroids in equine
lameness! Vet. Ree. Ti, 1383, (1961).

W i r s t a d: Podotrochleitis med saerlig henblikk paa diagnose og behandling. Dansk
Maanedskrift for Dyrlager 61. 125. (1949). Ref. Tijdschr. Diergeneesk. 75, 706,
(1950)).

In het op landbouwgebied zo vooruitstrevend land als Denemarken is, moet men cr
niet verwonderd over zijn dat men er reeds vroeg de noodzakelijkheid heeft ingezien
te beschikken over een eenheid voor het wetenschappelijk onderzoek op alle aspecten
van de vleesproduktie en -verwerking.

Rees in 1944 werd, op particulier initiatief, een speciaal laboratorium opgericht
voor het onderzoek van varkensvlees. Wel dadelijk bleek de enorme waarde van dit
onderzoekingsinstituut, zoveel te meer dat, zoals iedereen weet, de uitvoer van
varkens in Denemarken een zeer grote invloed heeft op het landbouwinkomen aldaar.
Kort daarop werd met behulp van de Marshall-gelden en met cen evenredige toegiftc
uit dc exportslagerijen meer dan 6 millioen D.Kr. gebruikt voor dc oprichting van cen
prachtig vlee.sonderzoekingsinstituut, over hetwelk wij reeds enkele jaren terug onze
bewondering uitspraken.

Maar ook dit onderzoekingsinstituut, dat een oppervlakte van meer dan 2.000m\'\'\'
bc.slaat, bleek spoedig niet meer aan dc gestelde eisen te kunnen voldoen.
Nu blijkt volgens een mededeling in het nr. 35 van 1963 van Landbouwwereldnieuws
dat een maand geleden een nieuw vlccsinstituut werd opgebouwd met een opper-
vlakte ditmaal van 6.400m2 en dat niet minder dan 35 millioen D.Kr. heeft gekost.
Aan dit instituut werd daarenboven een school verbonden voor de opleiding van de
in de slagerijen werkzame personen.

Laten wij daarenboven even dromend stilstaan bij de personeelsbezetting van dit
instituut, waarbij wij ons alleen houden aan het universitair gevormd personeel cn zien
dat dit een staf bedraagt van 17 mensen voor algemene leiding, 6 voor de biochemie,
9 voor micro-biologie, 6 voor technologie, 5 voor vleesbcwaring, 39 voor de mecha-
nische vleesverwerking, 6 voor de vleesverwerking uit rationalisatie-oogpunt, zegge m
totaal 88 wetenschappelijk universitair gevormden.
Het is nutteloos deze toestand te vergelijken met deze voor ons land.

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuni-
versiteit le Utrecht.

In 1959 werd ons door de directie van een forcllenkwekerij gevraagd een onder-
zoek in te stellen naar cen mogelijke infectieuze oorzaak van een ziekte onder dc
ter plaatse gehouden forellen, W\'ij hebben, niettegenstaande het verrichten van
allerlei infectiepogingen, geen infectieus agens kunnen aantonen. Daar negatieve
bevindingen toch wel enige waarde kunnen hebben, laten we een beknopt
verslag van ons onderzoek volgen.

Voor 1954 werd de ziekte niet waargenomen, daarna deed zich elk jaar
belangrijke sterfte voor (in juli - augustus en meestal ook in april-mei).
De ziekte werd alleen opgemerkt in vijvers, die doorstrooind werden met
water van een beekje, waarin water van weilanden en rioolwater geloosd
werd. In vijvers voorzien \\\'an zuiver beekwater werd de ziekte slechts 2
maal waargenomen, nadat te voren forellen uit de „besmette" vijvers waren
bijgeplaatst.

Als de ziekte begint, stijgt het aantal gestorven vissen gedurende de le
vi-eek vrij snel, de sterfte i)lijft dan 3 a 4 weken vrij hoog, doch neemt daar-
na af. De morbiditeit is 70 a 80%, de mortaliteit ongeveer 60%.
Een grondige reiniging van het bedrijf in 1958 (drooggelegd, behandeld
met ongebluste kalk en daarna droog gehouden tot april 1959) voorkwam
het zich daarna weer voordoen van dc ziekte niet.

De forellen werden gevoerd met varkenslong, runderlong en -milt, afval
van „leverbot"-levers cn zeevis; dit alles soms wel, soms niet gekookt.

Gezonde forellen zoeken vooral het woelige water op (de aan- en afvoer),
de zieken trekken zich terug naar de rustigste hoeken; ze staan meestal te
stil in het water en komen te veel aan de oppervlakte. Het bovenste buik-
deel wordt te gezwollen, de ogen en een enkele maal de anus kunnen enigs-
zins uitpuilen. Tenslotte wordt het zwemmen gebrekkig en treedt de dood

In 1959 ontvingen wij van 22 juli tot 27 augustus één en dertig forellen
verdacht lijdende te zijn aan de ziekte. Als groep beschouwd, gaven alle

1 Prof. Dr. Jac. Jansen; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat
168, Utrecht.

2 R. Wemmenhove; wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit tc
Utrecht; Biltstraat 168, Utrecht,

hetzelfde sectiebeeld; wij zagen namelijk 31 maal leverzwellingen, 27 maal
was de lever tevens te bont en 17 maal werden hemorragicn gezien, soms
was de kleur wat te gelig; 31 maal waren de nieren gezwollen, met als ge-
volg een te bol oppervlak, 28 maal was het aspect tevens te bont en 18
maal werden hemorragiën gezien. (De tijdens het leven waarneembare
veranderingen werden reeds genoemd. )

Prof. J. H. ten T h ij e was zo welwillend 9 maal histologisch onderzoek
van lever, milt en nier te laten verrichten; veranderingen die in een be-
paalde richtng zouden kunnen wijzen werden niet gezien.

Teneinde de beschikking te hebben over gezonde proefvisscn, werden forellen
gebruikt afkomstig uit een kwekerij, waar geen klachten voorkwamen. Na deze
forellen 1 maand in observatie te hebben gehad, werden er 4 in de bek en
intramusculair ingespoten en in de kieuwen „besmet" met ziektemateriaal afkom-
stig uit het bedrijf waar de sterfte heerste.

Dit ziektemateriaal bestond uit lever, milt en nierweefsel, in een diepvries ijskast
bewaard. De 4 besmette forellen werden met nog een vijfde forel, die niet „.ge-
ïnfecteerd" was, in één aquarium geplaatst (8 mei 1959). Tot aan 22 mei werden
geen afwijkingen waargenomen.

Op 22 mei werd in het aquarium een glazen bakje gehangen gevuld met vers
ziektemateriaal, zodat de 5 forellen van die da.g af constant in zwaar besmet
water rondzwommen („besmet" in deze betekenis, dat deze besmetting inder-
daad zwaar zou zijn als het hier werkelijk een infectieziekte zou betreffen).
Op 25 mei stierf één vis (doodsoorzaak bijtwonden).

Op 27 mei stierf wederom een forel; de sectie was vrijwel negatief; misschien
waren de nieren iets gezwollen. Dit laatste was een reden om met het nier-
materiaal van deze forel 3 verse forellen te besmetten; deze 3 hebben even-
als de overlevende proefdieren geen ziekteverschijnselen .gekregen.

Op 11 juni 1959 werden 3 gezonde proefforellen in bek en kieuwen, intramus-
culair en intraperitoneaal besmet met vers ziektemateriaal.

Tot en met 21 juli (in totaal dus 40 dagen) werden geen ziektesymptomen
.gezien.

Op 22 juli is één vis gestorven. Bij sectie werden enkele vage veranderin.gen
gezien, welke in het geheel niet overeenkwamen rnet de duidelijke afwijkingen,
welke te zien waren bij de spontane .gevallen.

Op 22-7-1959 werden bij 14 gezonde forellen (15 cm lang) 6 iets grotere zieke
forellen geplaatst; binnen 24 uur stierf één der zieken (sectie positief). Ge-
durende de eerste 10 dagen waren de 5 zieke vissen opvallend slomer, daarna
trad geleidelijk herstel in.
Voortzetting van het experiment;

Na 1 dag vasten werd op 18-8-1959 aan bovengenoemde 14 -f-4 vissen vers
ziektemateriaal gevoederd.

Op 22-8-1959 werden 8 van de 14 proefvisicn intramusculair en intraperitoneaal
ingespoten met ziektemateriaal van afgemaakte zwaar zieke forellen (secties
positief) ; voorts werd ditzelfde materiaal aan alle vissen gevoederd.

Op 23-8-1959 werd de luchtdoorvoer onderbroken tot de meeste vissen het be-
nauwd kregen; daarna werd opnieuw vers ziektemateriaal gevoederd hetwelk
vlot opgegeten werd.

Op 10 en 30 oktober 1959 stierven 2 der ziek aangevoerde forellen en op 16
oktober 1959 stierven na een storing in de lucht- en watervoorziening twee der
procfforellen. Geen van deze 4 vissen had het voor de ziekte kenmerkende
sectiebeeld.

Op 22-7-1959 werden 10 gezonde forellen (9 cm) in een aquarium geplaatst; kort
daarop werd 40 1 water van het dcxjr ziekte aangetaste bedrijf, waarin 11 zieke
vissen waren aangevoerd, aan het aquarium toegevoegd, waarna de doorstro-
ming met vers water tot een minimum beperkt werd.

Op 25-7-1959 werd fijn verdeeld leverweefscl van een typisch ziektegeval in
het water gedaan; waargenomen werd dat minstens 2 der jonge forellen hiervan
aten.

Op 4-8-1959 werden de forellen, na 36 uur te hebben gevast, opnieuw gevoerd
met ziektematcriaal (lever, milt, nier); binnen 20 minuten was al dit materiaal
door de 10 forellen opgegeten.

Op 18-8-1959 werd op overeenkomstige wijze wederom ziektemateriaal toege-
diend en door de forellen opgenomen.

Op 22-8-1959 werden 16 zwaar zieke vissen aangevoerd, ze werden gedood
en nadat de secties positief bleken te zijn werden de 10 forellen wederom op de
gebruikelijke wijze, na vasten en getemperde luchttoevoer, gevoederd. De hande-
lingen van 22 augustus werden op de dag daarna herhaald.

Op 20-7-1959 werden 5 oude forellen (in vorige proeven „besmet", doch nooit
ziek geworden) en 4 even oude, niet eerder gebruikte forellen, in één aquarium
geplaatst. Hieraan werden op 22 juli 1959 5 zieke forellen toegevoegd.
Een van deze 5 (tijdens vervoer verwond aan de kieuwen) stierf nog op dezelfde
dag (sectie -|-). Op 25 juli en 4 augustus stierven nog twee zieke forellen
(secties -(-).

Op 18-8-1959 werden alle vissen gevoerd met vers ziektematcriaal. Op 22-8-1959
bleek één der op 22 juli 1959 bijgeplaatste zieke forellen stervende te zijn. Deze
forel werd gedood (sectie -f-); van de lever en nier werd een suspensie gemaakt
waarmede de proefforellen (van 20 juli), op 1 na, intramusculair, intraperitoneaal
en in de kieuwen werden ingespoten. Dc éne niet ingespoten proefforel was, door
de vele bijtwonden, niet meer als een normaal proefdier te beschouwen.
Op 23-8-1959 werd na hongeren en zeer geringe lucht- en watertoevoer ge-
voederd met vers zicktcmateriaal.

Van de proefforellen stierf er later één (sectie —), daarna werden ze alle gedood

Tijdens het onderzoek werd ons enigermate gesuggereerd dat een virusinfectie toch
wel mogelijk kon zijn, daar men in het buitenland over virushoudend materiaal
beschikte dat duidelijk pathogcen voor forellen was. Wij hebben dit materiaal
(gestorven forellen) laten komen. Zeer spoedig bleek ons dat het materiaal
bacteriën bevatte; de geïnfecteerde procfforellen stierven wel, doch tengevolge van
bacteriëmie. Het sectiebeeld, identiek aan dat van de ontvangen buitenlandse

forellen, was geheel anders en uit al onze gestorven proefvissen werd door één
onzer (W) een bacterie in reincultuur geïsoleerd, waarmede, na een aantal
cultuurpasages over de K a u f f m a n n-plaat opnieuw forellen dodelijk geïnfec-
teerd konden worden. De geïsoleerde bacterie kwam in zijn eigenschappen over-
een met Aeronionas salmonicida.

Uit ons onderzoek is gebleken dat het op generlei wijze gelukt is conta-
gieusiteit vast te stellen.

Op grond van wat ons uit de literatuur bekend is, achten wij het niet mo-
gelijk een vermoeden uit te spreken omtrent de ziekte-oorzaak.
Wel menen wij te mogen veronderstellen, dat de sterfte hoogstwaarschijn-
lijk niet door een infectieus agens veroorzaakt werd.

Een en ander heeft bij ons de wens doen ontstaan in Nederland te komen
tot een werkgroep ter bestudering van visziekten.

In een forellenkwekerij deed zich enige jaren achter elkaar grote sterfte voor (mor-
taliteit soms ± 60%). De voornaamste sectiebevindingen waren: zwelling en bont-
heid van lever en milt; vrij vaak werden in deze organen tevens hemorragiën waarge-
nomen.

In een vijftal proeven werd getracht de ziekte op gezonde forellen over te brengen,
nl. door de proefvissen te laten zwemmen in „besmet" water, samen met zieke vissen,
herhaaldelijk voederen met ziektemateriaal en inspuiten met ziektemateriaal (intra-
musculair, intraperitoneaal en in de kieuwen). .-\\lle proeven verliepen negatief.
In ter vergelijking ontvangen gestorven forellen uit het buitenland, welke sterfte
door een virus veroorzaakt zou zijn, werd geen virus gevonden. Aangetoond kon
worden dat die ziekte door een voor forellen zeer pathogene bacterie was veroorzaakt.

A high death rate was observed in a trout hatchery for a number of years in
succession (mortality occasionally was as high as sixty per cent). The main findings
at autopsy consisted in swelling and mottling of the liver and spleen; in addition,
haemorrhages were a fairly common feature in these organs.

Five experiments were carried out in a attempt to transmit the disease to normal
trout, viz., by allowing the experimental fish to swim in „infected" water in the
company of diseased fish, frequent feeding of pathological material and injection of
pathological material (intramuscularly, intrapcritoneally and into the gills). All
experiments gave negative results.

No virus was isolated from dead trouts received from abroad, in which case death
was believed to have been caused by virus. This disease was shown to be due
to a bacterium highly pathogenic for trout.

Dans un élevage de truites une grande mortalité se présentait durant quelques
années consécutives (une mortalité de 60% parfois). Les résultats principaux des
recherches autoptiques étaient; tuméfactions et bigarrure du foie et de la rate;
assez souvent on constata dans ces organes également des hémorrhagies. Dans cinq
expériences on a tenté de transmettre la maladie sur des truites saines, notamment
en faisant nager les poissons d\'expérience dans de l\'eau „contaminée", dans la
compagnie de truites affectées, en les nourrissant à plusieurs reprises de matérial

infccté et en leur donnant une injection avec le matériel „infecté" (intramusculaire,
intrapéritonéale et intrabranchialc).
Toutes les expériences furent négatives.

Dans des truites, reçues de l\'étranger afin dc permettre une comparaison, dont la
mort aurait été causée par un virus, on ne trouva pas de virus. On démontra que
cette maladie avait été causée par une bactérie extrêmement pathogène pour les
truites.

Jahre nacheinander trat in einer Forellcnzüchterei eine grosse Sterblichkeit auf
(Mortalität bisweilen 60%). Die hauptsächlichsten Sektionsbefunde waren: Schwel-
lung und Buntfarbigkeit von Leber und Milz: ausserdem wurden in den Organen
oftmals flacmorrhagien angetroffen.

In fünf Experimenten wurde versucht, die Krankheit auf gesunde Forellen zu über-
tragen, indem man die gesunde Forellen zusammen mit erkrankten Fischen in „kon-
taminiertem" Wasser schwimmen liess, wiederholt mit Krankheitsmaterial fütterte und
das Krankheitsmatcrial intramuskulär, intraperitoneal und in die Kiemen injizierte.
.Alle Versuche verliefen negativ.

Beim Vergleich mit aus dem Auslande empfangenen toten Forellen, deren Tod durch
ein Virus verursacht sein sollte, wurde kein Virus entdeckt. Nachgewiesen wurde,
dass diese Krankheit durch eine für Forellen sehr pathogene Bakterie verursacht
worden war.

Durante unos arios siguientes habia muchos casos de muertc (a veces una mortalidad
de 60%) en un criadero dc truchas. Los resultados principales de la autopsia fucron:
tumefación y aspecto rnachado del higado y bazo; también se obscrvaron a menudo
hemorragias en estos órganos. En cinco experimentos se tentó communicar la
enfermedad sobrc truchas sanas, o sea por hacer nadar los peces sanos en agua
„contaminada", juntamente con peces enfermos, dar de comer material de la
enfermedad y inyectar material dc la enfermedad (intramuscular, intraperitoneal y
en las branquias).

En truchas muertas, recibidas del cxtranjero para comprobación, euya enfermedad
liubiera sido causado por un virus, no se encontró un virus. Se indicó que esta
enfei-medad habia siclo causado por una bacteria muy patógena para truchas.

Een schildpad die thuis is in het Europese ziekenhuis van Nakatu heeft de reputatie
om spit en rugpijnen te genezen. Dit werd uitgevonden door één der doktoren, die
spit hebbende en toch golf willende spelen een oude raad van de Kikuyus en Zoulous
(stannnen uit resp. Kenya en Zuid-.Afrika) zich herinnerde en zich op de rug van
een schildpad zette. En de pijnen waren dadelijk verdreven.

Voor de grap raadde hij dit vervolgens aan aan vrienden en bekenden en ook zij
werden genezen. Thans komen vele van heinde en ver om op de rug van de
schildpad tc gaan zitten die de naam van „dokter" heeft gekregen. De medische
verklaring is dat om op het schild in evenwicht te blijven men zo\'n houding aan
moet nemen dat een gedmkte pijnlijke zenuw weer vrij komt te liggen.

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie en uit de
Kliniek voor Kleine Huisdieren van de Faculteit der Dier-
geneeskunde te Utrecht.

In de laatste maanden van 1962 en het begin van 1963 hebben wij uit de
keelholte van 100 levende katten culturen aangelegd, teneinde het voor-
komen van Pasteurella\'s bij katten te bestuderen. Behalve het door ons
verwachte vrij hoge percentage katten, dat met Pasteurella multocida be-
smet bleek, troffen wij in 13% der onderzochte dieren een bacterie aan,
waarvan het voorkomen bij katten niet bekend was en die wij determi-
neerden als Pasteurella pneumotropica.

Ericson en Juhlin (1959) vermelden, dat Kapel (1957) bij 90%
van de katten in Noorwegen Pasteurella multocida in de mondholte aan-
trof. Volgens hen is het merendeel van de infecties van de mens met deze
bacterie het gevolg van beten van katten en honden. Zij beschreven een
infectie bij de mens door een kattebeet, waarbij tendovaginitis aan de
vinger ontstond, die ondanks behandeling met Oxytetracycline tot blij-
vende invaliditeit voerde.

Aan het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie zijn verschillende malen
Pasteurella multocida stammen uit katten bestudeerd.

Van der Schaaf, Van Dorssen en medewerkers (1960) hebben
op het verband gewezen tussen Pa.Ueurella multocida infectie bij duiven
en daaraan voorafgaande trauma door kattebeet. In ander verband werd
deze bacterie door hen nooit bij spontaan gestorven duiven aangetroffen.
In 1961 hebben zij hierop nogmaals de aandacht gevestigd.
In tegenstelling met het medegedeelde over Pasteurella multocida is over
het voorkomen van Pasteurella pneumotropica bij de kat niets bekend.
Laatstgenoemde bacterie, die nog niet iu de laatste editie van Bcrgey\'s
Manual is opgenomen, is in 1950 door J a w e t z en door J a w e t z cn
B a 1 z e r beschreven bij proefrnuizen als toevallige bevinding bij het snel
in serie passeren van normaal muizen-longmatcriaal door intranasaal in-
druppelen. Uit de 14e passage konden Pasteurella-achtigc microörganis-
men gekweekt worden, waarmede door intranasale besmetting 85% sterfte
kon worden opgewekt Intracutane, subcutane, intraperitoneale cn intra-
veneuze infectie gelukte niet; alleen intranasale en intracercbrale.

1 Dr. C. A. van Dorssen; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Instituut
voor Veterinaire Bacteriologie, Rijksuniversiteit Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.

2 Mej. A. C. de Smidt; laboratorium assistente aan het Instituut voor Veterinaire
Bacteriologie, Rijksuniversiteit Utreeht, Biltstraat 172, Utrecht.

3 J. W. E. Stam; wetenschappelijk ambtenaar le klas aan de Kliniek voor
Kleine Huisdieren, Rijksuniversiteit Utrecht, Alex Numankade 91, Utrecht.

Bij kweken op kunstmatige voedingsbodems en bij lyofilisatie van cultuur
nam de virulentie snel af.

liet gelukte uit praktisch alle proefdierfokkerijen in het Oosten van de
U.S.A. de bacterie aan te tonen; niet alleen bij witte muizen, maar ook
bij caviae, witte ratten, katoenratten en hamsters. In de oudere literatuur
zouden aanwijzingen bestaan over het \\\'oorkomen van deze infectie.
Eerst in 1962 is deze bacterie opnieuw bij muizen aangetoond; H o a g,
Witmore, Roger en Meier kweekten hem uit ogenschijnlijk ge-
zonde muizen, niet alleen uit longen maar ook uit hersenen, uteri, testes,
lever en milt.

Uit muizen van éénzelfde proefdierstal. die merendeels aan pneumonie
lijdende waren, werden door de Utrechtse onderzoeker Heyl (1963)
52 stammen verzameld. Deze weken volgens hem in enkele opzichten van
de stammen van J a w e t z af, waarom hij ze op nader te bespreken gron-
den als een afzonderlijke variëteit beschouwde.

Bij de mens zijn door Henriksen en J y s s u m (1961) 2 stammen ge-
ïsoleerd, die zij aanvankelijk als een biotype of variëteit van Pasteurella
multocida beschouwden en die duidelijk verschilden van de door hen in
1960 beschreven Pasteurella haemolytica var. urea. In een correctie en
aanvulling heeft Henriksen (1962) verklaard dat hoewel deze stam-
men niet geheel overeenkwamen met een oorspronkelijke stam van
J a w e t z, hij deze beide stammen ook als Pasteurella pneumolropcia be-
schouwde.

Bedoelde stammen, welke afweken door het niet splitsen van lactose,
waren, tezamen met andere microörganismen, uit de neus- en keelholte,
van een 16-jarige jongen gekweekt (geen klinische bijzonderheden ver-
meld) en eveneens uit dc keel van een 7-jarige jongen met rinitis, tonsil-
litis en vergrote adenoïden.

Blijkens de beschrijvingen van Ja wetz (1948), van Henriksen en
Jyssum (1961) en van Hoag c.s. (1962) is Pasteurella pneumotropica
een kort, soms coccoïd, bipolair kleurend Gramnegatief staafje van 0,4
tot 0,6 fi. breed en tot 2 /.i lang, onbewegelijk en niet sporevormend. Op de
gewone voedingsbodems is een goede groei bij aerobe omstandigheden,
terwijl ook anaëroob groei optreedt. De bacterie geeft geen hemolyse, gela-
tine wordt niet vervloeid, indol wordt gevormd, nitraat gereduceerd, H^S
vorming wordt als regel niet aangetoond, melk wordt niet gestold, uit glu-
cose en sucrose wordt zuur maar geen gas gevormd. Alle uit dieren afkom-
stige stammen zetten lactose om, alleen de twee stammen uit de mens, die
Henriksen (1962) hiertoe ook rekent, deden dit niet. Tot zover ge-
lijkt dus dc bonte rij op Pasteurella multocida.

Bij herbestudering van een oorspronkelijke stam van J a w e t z namen
Henriksen en Jyssum (1961) waar. dat m\'cum gesplitst wordt.
Hetzelfde werd geconstateerd door Hoag c.s. (1962) en door Heyl
(1963). Deze eigenschap is in de korte bonte rij zeer opvallend.
Wij hebben hier dus een als regel lactose positief
Paste urella-ach tig microörganisme, dat zowel in-
dol vormt als ureum omzet.

Wel is waar laten zich de oudere bronnen over de eventuele omzetting
van ureum door Pasteurella multocida zeer voorzichtig uit (vergelijk o.a.
Bergey\'s Manual), maar recente auteurs namen dit nooit waar. M o 1-

laret (1962) zegt op blz. 64: „Sur les quatre milieux utilisés, le bacille
de Y e r s i n et Pasteurella septica se sont montrées dépourvues d\'urease".
Ook Henriksen en Jyssum (1961) namen bij 14 Pasteurella multo-
fzrffl-stammen uit dieren geen ureumomzetting waar. H o o g e n d ij k
(1962) gaat er eveneens van uit, dat Pasteurella multocida geen ureum
splitst. Dit is dus tevens in tegenstelling met de in de laatste jaren bij de
mens beschreven Pasteurella haernolytica var. urea (Henriksen en
Jyssum), door Jones (1962) genoemd Pasteurella ureae. Deze laatste
zet wel ureum om maar vormt geen indol. Van de verdere suikervergisting
dient in de eerste plaats vermeld dat door alle volgens alle auteurs maltose
gesplitst wordt in tegenstelling met Pasteurella multocida (vergelijk o.a.
Hoogend ij k).

Heyl (1963) kent bijzondere waarde toe aan het gedrag t.o.v. mannitol,
xylose en inositol. Volgens Heyl zou Pasteurella pneumotropica steeds
mannitol negatief moeten zijn. J a w e t z heeft dit niet onderzocht. Vol-
gens Hoag zou de omzetting variabel zijn (41 stammen wel en 6 niet)
terwijl Henriksen (1962) mededeelt dat zijn stammen merendeels ne-
gatief waren, ook de oorspronkelijke stam van J a w e t z, die hij eerst
als positief had beschreven. Verder zou de door Heyl Pasteurella pneu-
motropica var. pneumotropica genoemde vorm, die met de oorspronkelijke
beschrijving van J a w e t z overeen zou komen, xylose niet vergisten en
inositol wel en daarentegen de door Heyl geïsoleerde stammen xylose wel
en inositol niet. Deze laatste stammen wil hij rekenen tot een nieuwe varië-
teit: xylophila.

De oorspronkelijke beschrijving van Jawetz (1948) geeft wel degelijk
aan dat in zijn onderzoek xylose niet vergist werd en inositol wel. J^ e n-
riksen en Jyssum (1961) meenden aanvankelijk, bij lieronderzoek
van een oorspronkelijke stam van Jawetz, het niet omzetten \\\'an xylose
te kunnen bevestigen (inositol betrokken zij in hun onderzoek niet). Hen-
riksen (1962) heeft in ecn correctie verklaard, dat stam 12555 (dat is
de stam van Jawetz. zie Henriksen en Jyssum blz. 355 midden)
en een andere van Mi.ss King (Atlanta) ontvangen stam wel xylose om-
zetten en eveneens ook arabinose.

Hoag (1962) heeft de xylo.se vergisting niet onderzocht, evenmin als de
inositol. De door Henriksen en Jyssum (1961) uit mensen ge-
isoleerde stammen zijn eveneens xylose positief. Uit één en ander valt dus
af te leiden, dat de omzetting van xylose, mits het medium gunstig is,
voor Pasteurella pneumotropica regel is in plaats van uitzondering. Er is
dus geen reden om xylo.se positieve stammen als afzonderlijke varictcitcn
te beschouwen.

Verder vermelden Hoag c.s. (1962) dat PasteureVa pneumotropica cata-
lase positief is. Hij is resistent tegen penicilline.

Differentiaal diagnostisch dient, behah\'e Pasteurella ureae, die geen indol
vormt, genoemd de Pasteurella X van Akker mans en Terpstra
resp. Daniels en Goudzwaard (1963) welke ook uit knaagdieren
is geïsoleerd. Laatstgenoemde bacterie veroorzaakt cen pseudotuberculose
bij chinchilla\'s en is, nadat zij het eerst was beschreven door B e c h t

(1963) en door Daniels en Goudzwaard (1963), voorlopig aan-
geduid als Pasteurella X.

—/ = meestal negatief, soms positief
1— = meestal positief, soms negatief
--h = traag positief

Deze bacterie is door Becht (1962) tevens geïsoleerd uit een hond en
door genoemde Rotterdamse onderzoekers uit een haas, terwijl Daniels
en Goudzwaard (1963) het aan zekerheid grenzend vermoeden uit-
spreken, dat H äs sig c.s. (1949) dergelijke bacteriën bij de mens aan-
toonden. Deze X stammen verschillen van Pasteurella pneumotropica door
de bewegelijkheid bij 22° C en verder doordat zij geen indol vormen (zie
ook Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1939, (1963)).

In een schema (zie tabel I), waarin wij de diverse determinatie-mogelijk-
heden hebben weergegeven, hebben wij gemeend ook nog te moeten op-
nemen (behalve de als sporadische infectie bij katten bekende Pasteurel\'a
pseudotuberculose): Pasteurella haemolytica (van herkauwers), Pasteu-
rella gallinarum (van kippen), Bordetella bronchiseptica en verder Pro-
teus rettgerii. De gegevens betreffende Pasteurella gallinarum zijn ontleend
aan Hall, die betreffende Pasteurella haemolytica, Bordetella bronchi-
septica en van Proteus rettgerii aan B e r g e y\'s Manual.

Van 100 levende katten werd, door middel van een steriele keeltampon,
slijm uit de keel verkregen, dat onmiddellijk op paardebloedagar werd uit-
gestreken. Na 24 uur aëroob bebroeden, werden van verschillende afzon-
derlijke kolonies reinculturen aangelegd en deze nader bestudeerd.
Van de katten waren 85 poliklinische patiënten van de Kliniek voor
Kleine Huisdieren. Ook werden bij een massa-enting met rabiesvaccin
van 10 gezonde katten keeluitstrijkjes gemaakt, terwijl tevens vijf gezonde
katten onderzocht werden, die eigendom van deze Kliniek waren en daar
als huiskat werden gehouden.

Van 58 van deze katten werd uit de keel Pasteurella multocida gekweekt;
43 stammen waren lactose negatief, 15 lactose positief.

Uit 13 gevallen werd Pasteurella pneumotropica gekweekt; 12 \\\'an deze
stammen waren lactose positief, 1 lactose negatief, \'rweemaal werden
beide organismen gelijktijdig uit dezelfde kat geïsoleerd. In 31 monsters
werden geen Pasteurella\'s aangetoond; voor een deel waren deze culturen
onbruikbaar door zwermers.

Eenmaal werd Bordetella bronchiseptica tezamen met Pasteurella multo-
cida gekweekt. Bordetella bronchiseptica werd verder slechts nog 2 x ge-
kweekt.

Bij katten waaruit Pasteurella pneumotropica gekweekt werd. was slechts
in één geval een aandoening van het respiratie-apparaat gcdiagnostiseerd,
bij 2 katten waren wonden aanwezig en bij 2 abcessen. De overige hadden
geen bekende processen, waarbij Pasteurella\'s een rol plegen te spelen.
Van de bij dc rabiesenting onderzochte 10 dieren, waren 4 drager van
Pasteure\'la multocida (40%), terwijl bij geen van deze dieren Pasteurella
pneumotropica werd aangetoond.

Van de 85 katten uit de polikliniek waren 54 drager van Pasteurella mul-
tocida en 12 van Pasteurella pneumotropica, waarvan één beide bacte-
riën herbergde; het totaal aantal besmette dieren was dus 65 = 81,2%.
Van de 5 huiskatten van de Kliniek voor Kleine Huisdieren waren vier
drager van Pasteurella multocida en 1 van Pasteurella pneumotropica; to-
taal 100%.

—1 = merendeels negatief, enkele positief
1— = merendeels positief, enkele negatief
--h = vertraagd

De primaire differentiatie der bacteriën geschiedde zoals aangegeven vol-
gens tabel I, zodat dus als eisen aan Pasteurella multocida gesteld werden:
Gramnegatief staafje, onbewegelijk, zuurvorming uit glucose en sucrose,
al dan niet uit lactose, niet uit maltose, indol gevormd en ureum niet ge-
splitst, gelatine niet vervloeid, verder nitraat gereduceerd en lakmoesmelk
niet gestold.

Als Pasteurella pneumotropica werd gedetermineerd: Gramnegaticf staafje,
onbewegelijk (zowel gekweekt bij 37° G als bij 22° C), zuurvorming uit
glucose, sucrose en maltose, als regel uit lactose (één geval niet), indol ge-
vormd, ureum wel gesplitst, gelatine niet vervloeid, verder nitraat geredu-
ceerd en lakmoesmelk niet gestold. Opgemerkt werd, dat de staafjes ge-
middeld iets langer waren dan Pasteurella multocida, terwijl neiging be-
stond tot het vormen van korte ketens. Bijzondere zorg werd bij deze iso-
laties er aan besteed of het hier wel degelijk een reincultuur betrof en niet
b.v. een mengsel van Pasteurella multocida en Bordetella bronchiseptica.
Aanvullend werd een lange bonte rij ingesteld, waarvan het resultaat in
tabel II is aangegeven.

Verder werd vastgesteld dat de Pasteurella pneumotropica stammen kata-
lase positief waren, terwij zij ongevoelig waren voor penicilline.

Tot dusverre is Pasteurella pneumotropica bekend als voorkomende bij
knaagdieren. Wel in de eerste plaats bij muizen, maar verder ook bij
caviae, witte ratten, katoen ratten en hamsters. Ook in Nederland blijkt
volgens onderzoek van Heyl (1963) deze bacterie bij laboratoriummuizen
voor te komen. Alle tot dusverre bij dieren beschreven stammen waren
lactose positief.

Over het voorkomen in Nederland zij nog opgemerkt, dat van een aantal
als Pasteurella X van T e r p s t r a ontvangen stammen, die uit chinchilla\'s
waren geïsoleerd er één Pasteurella pneumotropica bleek te zijn, vormde
onder meer indol en was onbewegelijk, deze was echter lactose negatief
evenals de stammen die Henriksen en Jyssum uit de mens in Noor-
wegen beschreven (1961).

Het voorkomen bij katten is dus nog nieuw, in meerderheid werd gevonden
het bij muizen bekende lactose positieve type; het alleen bij de mens be-
kende lactose negatieve type werd eenmaal geïsoleerd. Xylose werd dooi-
alle geïsoleerde stammen omgezet. Er is echter geen aanleiding hier van
var. xylophila (Heyl) te spreken, immers werd zoals in het literatuur-
overzicht vermeld, aangetoond dat tot dusverre alle gekweekte stammen
xylose positief waren, ook als in de aanvankelijke beschrijvingen werd mede-
gedeeld dat ze xylose negatief waren.

Uit ons onderzoek blijkt dat de kat ten aanzien van de mens niet alleen
een infectiebron kan zijn van Pasteurella multocida maar ook van Pas-
teurella pneumotropica.

Tampons, uit de kelen van een totaal van 100 katten, werden uitgestreken op
paardebloedagar en deze onder aerobe omstandigheden bebroed.
Dertien katten bleken drager te zijn van Pasteurella pneumotropica (J a w e t z 1 950)
en 58 dragers van Pasteurella multocida.. Slechts eenmaal werden beide microörga-

nismen uit dczrlfde Icat gckweclit. Dit is dc eerste keer dat Pasteurella pneumo-
tropica uit katten geïsoleerd werd.

Het vergisten van xylose door alle stammen hoeft geen aanleiding te zijn ze als
een afzonderlijke variëteit (var. xylophila) te beschouwen, zoals in de discussie nader
is uiteengezet.

Eén stam was lactose negatief, evenals 2 stammen uit de mens, geïsoleerd door
Henriksen. (1962)

Svvabs from the throats of a total of 100 cats were streaked on horse bloodagar and
incubated under aerobic conditions. Thirteen cats proved to be carriers of Pasteurella
pneumotropica (J a w c t z 1950) and 58 carriers of Pasteurella multocida. Only once
both microorganisms were isolated from the same cat. This is the first isolation of
Pasteurella pneumotropica from cats.

.All isolated Pasteurella pneumotropica strains fermented xylose, just as the Pasteurella
pneumotropica strains that were isolated by Heyl (1963) from dutch laboratory
mice. Is is concluded from literature that there is no reason to consider these
xylose positive strains as a separate variety (var. xyloplila (Heyl 1963)).
Henriksen (1960) has pointed out, in a correction and supplement on his
earlier investigations, that the original mouse strain of Jawetz, a strain of K i n g
and 2 strains isolated from men by Henriksen and Jyssum also proved to be
xylose positive.

One of the thirteen strains that were isolated by the authors was lactose negative
just as two human strains of Henriksen.

Des tampons des gorges d\'un total de 100 chats furent ensemencés sur la gélose
au sang dc cheval et cultivés en des conditions aerobes.

Treize chats étaient des porteurs de Pasteurella pneumotropica (Jawetz 1950) et
58 des porteurs dc Pasteurella multocida. Une fois seulement les deux microorganis-
mes furent cultivés du même chat. C\'est la première fois que Pasteurella pneumo-
tropica fut isolée du chat.

Toutes les souches attaquent le xylose; les auteurs ont exposé que la fermentation
de xylose n\'est pas un motif de les considérer comme appartenant à une variété
séparée (var. xylophila, Heyl).

Une seule .souche était lactose négative, comme les deux souches de l\'homme, isolées
par H e n r i k s e n.

Tampons, aus den Kehlen von 100 Katzen wurden auf Pferdcblutagar ausgestrichen
und unter aeroben Umständen bebrütet.

Bei dreizehn Katzen stellte sich heraus, dass sie Träger von Pasteurella pneumotropica
(Jawetz 1950) waren und 58 Träger von Pasteurella multocida. Nur ein mal
wurden beide Mikroorganismen aus derselben Katze gezüchtet. Dies ist das erste
Mal, dass Pasteurella pneumotropica aus Katzen isoliert wurde.

Die Vergärung von Xylose durch alle Stämme ist kein Grund, sie als besondere
Varietät (var. xylophila) zu bcschauen, die in der Diskussion näher auseinander-
gesetzt wurde.

Ein Stamm war Laktose-negativ, und kommt darin überein mit 2 Stämmen aus
Menschen die von Henriksen isoliert wurden.

Se extcndian torundas, de las golas de un total dc 100 gatos, en agar con sangre
de caballo y estos se incubaban bajo circunstancias acrobias.

Resultaba que trece gatos eran portadores de Pasteurella pneumotropica (J a w e t z
1950) y 58 portadores de Pasteurella multocida. Solo una vez se eultivaban las dos
microorganismos del mismo gato. Es la primera vez que se eultivaba Pasteurella
pneumotropica de gatos.

No es necesario que el fermentarsc de xilosis por todas las cepas de lugar a con-
siderarlas como una variedad aparte (var. xylophila), como se han explicado
detalladamentc en la discusión.

Una sola ccpa era lactosis-negativa, as! como 2 cepas del hombre, aisladas por
Henriksen.

A k k e r m a n s, J. P. W. M. en T e r p s t r a, J. I.: Pseudotuberculose bij chin-
chilla\'s veroorzaakt door een bijzondere species. Tijdschr. Diergeneesk. 88, 91,
(1963.

tierärztl. Wschr. 69, 626, (1962).
Daniels, J. J. H. M. en Goudswaard, C. : Enkele stammen van een op
Pasteurella pseudotuberculosis gelijkend niet geïdentificeerd species, geïsoleerd bij
knaagdieren. Tijdschr. Diergneesk. 88, 96, (1963).
Ericson, C. and Juhlin, L: A case of Pasteurella multocida infection after

cat bite. Acta Path, et Microbiol. Scand. 46, 47, (1959).
Hall, W. J., Hed dies ton, R. L., L e g e n h a u s e r, D. H. and Hughes,

R. W.: Studies on Pasteurellosis I. Am. J. vet. Res. 16, 548, (1955).
Henriksen, S. D.: Some Pasteurella strains from the human respiratory tract; a

correction and supplement. Acte Path. Microbiol. Scand. 55, 355, (1962).
Henriksen, S. D. and J y s s u m, K. : A study of some Pasteurella strains from

the human respiratory tract. Acta Path. Microbiol. Scand. 51, 354, (1961).
H e y 1, J. G. : A study of Pasteurella strains from animal sources. Antonie v. Leeuwen-
hoek, 29, 79, (1963).
H o a g, W. G., Wetmore, P. M., Rogers, J. and Meier, H.: A study of

latent Pasteurella infections in a mouse colony. J. inf. Dis. Ill, 155, (1962).
H o o g e n d ij k, J. L.: Pasteurella strains isolated from human sputum. Antonie vnn

Leeuwenhoek, 28, 315, (1962).
Jawetz, E.; A pneumotropic Pasteurella of laboratory animals. I Bacteriological

and serological characteristics of the organism. /. inf. Dis. 86, 172, (1948).
Jawetz, E and B a k e r, W. H. : A pneumotropic Pasteurella of laboratory animals.
II Pathological and immunological studies with the organism. ]. inf. Dis. 86,
184, (1948).

/. Path. Bact. 83, 143, (1962).
Mollaret, H. H.: Lc bacille de Malassez et Vignal. Paris 1962.
Schaaf, A. v. d., Dorssen, C. A. van, D o n k c r-V o e t, J., Jaartsveld,
F. H. J., Frik, J. F. en G o I s t e i n Brouwer, G. W. M. van : Overzicht der
onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden ziektemateriaal over 1958.
Tijdschr. Diergeneesk. 85, 377, (1960).
Schaaf, A. v. d., Dorssen, C. A. van, D o n k e r-V o e t, J., Frik, J. F.
en M a a n e n, P. H. A. M. van: Overzicht der onderzoekingen van het uit
dc praktijk ingezonden ziektemateriaal over het jaar 1959. Tijdschr. Diergeneesk.
86, 525, (1961).

Blood group studies in cattle with hemolytic tests as elaborated and des-
cribed by Ferguson (1941) and Ferguson, S t o r m o n t and
Irwin (1942) are carried out in at least 20 laboratories all over the
world. In the later developped laboratories the performance of these tests
is a more or less true copy of the almost completely manual job as this has
been elaborated originally in the Genetics Departement of the University
of Wisconsin.

The e.xpcriences learned that at least two qualified persons have an indus-
trious job with the performance of a test of 60 bloodsamples with 50
reagents and that such a procedme cannot be repeated daily without
hannful results.

Braend (1960) introduced a new method using perspex plates with
holes instead of tubes to avoid the time consuming cleaning of the tubes.

similar method was developed in Denmark ( M o u s t g a a r d and
Larsen (1961).

In the Netherlands a blood grouping laboratory was foimded in 1954 on
the basis of practical experiences in the American laboratories and also
here the teclmiqucs were carefully copied.

.After producing a sufficient number of specific reagents the laboratory
was ready in 1956 to offer some assistance to the cattle herdbooks in
cases of questionable parentage of cattle. The usefulness of blood typing in
cattle breeding was demonstrated satisfactory in the period from 1956
to 1961 and as a result of this tlie number of bloodsamples to be tested
increased yearly to a total of around 3000 samples in 1960.
This number forced the laboratory already to consider .some mechanisa-
tion of the test techniques and some steps as a shaking machine and some
minor details were introduced in this time.

The decision of the dutch cattle herdbooks in 1961 that the parentage of
all yoimg bulls used for reproduction should be controlled with a blood-
grouping test included for the laboratory, however, that the munber of
bloodsamples to be tested yearly would increase from 3000 to at least
15.000. AVith a shortage of sufficiently qualified people this task could
be accepted only when a complete mechanisation of the testing procedure
could be established.

For this purpose an agreement was made with the instrument factory
\\T.CA, Wageningen, including that on a basis of close collaboration
between this factory and the laboratory a series of instruments should be
developjjcd for the replacement of as much manual labour as possible.

1 Dr. C. C. Oosterlce: scientific, co-worker at tlie „Stichting Bloedgroepen Onder-
zoek"; Duivendaal 5, Wageningen.

In the period of December 1959 to July 1961 these instruments were
built and have been used now for two years.

The practical work with the apparature has demonstrated that it is ab-
solutely necessary that the operator of the machinery has a profound
understanding of the criteria for serological tests.

Under these conditions it is possible, however, that such an operator per-
forms daily a test of 120 bloodsamples with 60 reagents with only some
assistance for the washing of the bloodsamples.

1. A „standard diluter" for the suspension and for the standardization
of the suspensions of erythrocytes in saline.

3. A machine for the dropping of the reagents, the erythrocyte suspen-
sions and the complement with an automatically movable platform for
the perspex plates, (fig. 1)

6. A complete set of photographic apparature for the fixation of the
actual testresults.

2. The basic task of this diluter is to collect from each blood sample the
same amount of packed cells by using a 1 cc Cornwall pipct. needle
which is connected to the Cornwall pipet and a pump, collects a small
amount of packed cells (A) and is cleaned inside by pumping a standard
amount of saline through the needle (B). This amount of saline added to
the packed cells gives the standard suspension.

This method makes it possible to make 120 standardized suspensions in
about 20 minutes.

2. Each perspex plate contains 900 holes. The shape of the holes (fig. 3)
is such that the cells settle to the bottom as a sharp point which can be
])hotographed easily.

3. The drop]3ing machine (fig. 1) consists of a moving platform to
transport the plates and of 7 sets for droj^ping the reagents, cell suspen-
sions and complement. Each set is composed of 30 tubes which communi-
cate through a rubber connection tot 30 needles. The rubber connections
are normally closed, but are opened by the dropping machine at the
niouient that a new row of 30 holes of the persjjex plate passes the drop-
j)ing set.

4. The shaking machine is constructed in such a way that the plates are
shaken in horizontal and vertical directions resulting in a circular move-
ment of the cells.

6. A test of 120 samples and 60 reagents is performed on 8 perspex
plates. These plates are photographed 100 minutes after the last shaking.
The results of a test are read from an enlargement of the photo. A part
of such a photo is presented in fig 4.

The apparatus has been used from December 1961 and by now about
28000 bloodsamples, including three international comparative tests, have
been performed mechanically.

Repeated comparisons between the results of the usual and the mechani-
cal method demonstrate that, although some adoption to this new method
is necessary, completely satisfactory results can be obtained with the me-
chanical system.

A description has been given of a set of instruments for the determination of blood-
groups of large numbers of cattle.

Een beschrijving is gegeven van een serie instrumenten waarmee de bloedgroepen van
grote aantallen runderen bepaald kunnen worden.

Une description est donnée d\'une série d\'instruments servant à détenniner le.s
groupes sanguins de grands nombres de bovins.

Es wird eine Reihe von Instrumenten, womit die Blutgruppen zahlreicher Rinder
bestimmt werden können besehrieben.

Se ha dado una descripción de una serie de instrumentos con que se pueden
determinar los grupos sanguineos de grandes numéros de ganado vacuno.

of the Vllth bloodgroup congress, Imrnunogenetica Edinburgensis, (I960).
Ferguson, L. C.: Heritable antigens in the erythrocytes of catde. /. Immunol.,
40, 213, (1941).

in the erythrocytes of cattle, ƒ. Immunol., 44, 147, (1942).
Moustgaard, J.; L a r s e n, B. : En forenklet metode vedblodtype besteni-
melse og kvaeg. Aarsberetn. Inst. Sterilitetsforskn., 115, (1961).

Uit de Kliniek van de voormalige Gezondheidsdienst voor
Postduiven, Hoofd: Dr. ]. G. C. van Vloten en de Afdeeling
Röntgenologie van de Kliniek voor Heelkunde van de Fa-
culteit der Diergeneeskunde, Floofd: Drs. G. H. Frederik.

Traumatische gastritis bij duiven wordt veroorzaakt door het insHkken
van een spijker of een ander scherp voorwerp. Het scherpe lichaam pas-
seert gemakkelijk de keel, slokdarm en krop, doch wordt in de spiermaag
vastgehouden en door de natuurlijke werking van dit orgaan — het fijn-
wrijven van de graankorrels — geleidelijk door de spiermaagwand ge-
drongen. Bij operaties of secties wordt het scherpe voorwerp dan ook in
den regel in de wand van de spiermaag aangetrolfen.
In de periode van 1 Januari 1953 tot en met 31 Augustus 1960 (de Ge-
zondheidsdienst voor Postduiven werd op 1 September 1960 opgeheven)
werden 23446 levende duiven ter behandeling aangeboden. In dit tijds-
bestek mocht het ons 73 maal gelukken tijdens het leven traumatische
gastritis vast te stellen. Door röntgenologisch onderzoek werd 41 maal een
spijker, 3 maal 2 spijkers, 3 maal 3 spijkers. 12 maal een stuk gaasdraad,
1 maal 2 stukken gaasdraad, 1 maal 3 stukken gaasdraad, 4 maal een
stuk ijzerdraad, 3 maal een stuk stopnaald, 2 maal diverse stukjes scherp
metaal, 1 maal een gaaskram, 1 maal een halve veiligheid.sspcld en 1
maal 2 stukken glas in de wand van de spiermaag of reeds daarbuiten
aangetroffen. Het röntgenologisch onderzoek werd verricht door de .\'\\fdee-
ling Röntgenologie van de Kliniek voor Heelkunde van de Faculteit dei\'
Diergeneeskunde. Het is mij een behoefte op deze plaats Drs. G. II. F r e-
d e r i k als Hoofd van de Röntgenologische Afdeeling, hartelijk te danken
voor zijn zeer welwillende medewerking.

Nog duidelijker spreken de sectiecijfers. Van 1 Januari 1953 tot cn met
31 Augustus 1960 werden 3238 secties verricht. In 114 gevallen kon als
doodsoorzaak traumatische gastritis worden vastgesteld; dat is 3,52% van
het totaal aantal verrichte sectics.

Hoe komt het dat traumati.sche gastritis bij duiven lang niet zeldzaam is?
In veel gevallen houdt dit verband met het geslachtsleven van de vogels
en speelt de nestbouw daarbij een groote rol. Dit nest moeten dc dieren
zelf gereed maken. Het is dus gewenscht dat tijdens de nestbouw voldoende
bouwmateriaal in het hok aanwezig is. Stukjes heidebezem, dunne takjes
cn vooral tabakstelen zijn zeer gewild. Vliegen de vogels los, dan brengen
ze van alles en nog wat thuis, de gekste dingen soms. E^n nu kan het ge-
beuren, dat in de periode na het koppelen en tijdens de nestbouw, een
periode waarin de vogels zeer actief zijn en dikwijls van alles naar de nest-

1 Door tussenkomst van Prof. Dr. Jac. Jansen ontving de redactie het manuscri[)t
van dit artikel, vifaarvoor zij zeer erkentelijk is.

Uit eerbied voor het intensieve werk van wijlen collega Dr. J. G. C. van Vloten
heeft de redactie gemeend lot plaatsing ervan in het tijdschrift over te gaan
in dc spelling, waarin het werd gesteld.

pan slepen, ze in hun opgewondenheid soms scherpe voorwerpen doorslik-
ken! Traumatische gastritis wordt dan ook het meest gezien in het voor-
jaar (broedperiode), doch wordt ook in de andere maanden waargeno-
men, omdat het kweken van jonge duiven soms tot in de nazomer voort-
duurt (late jongen).

We spraken zoo juist over de gekste dingen. Spijkers of andere scherpe
voorwerpen in de nestpan zijn clan ook geen zeldzaamheden. Vermeldens-
waard is hetgeen S p r u y t (1951) in zijn boek ,,De postduif van A tot Z"
hieromtrent mededeelt: „We hadden destijds een koppel duiven, dat een
nest bouwde van korte stukjes staaldraad, dat ze op een zeilmakerij vond.
Een nest van kilo\'s zwaarte. Ook oude spijkers zijn soms zeer gewild".

Uit eigen ervaring kunnen we het volgende mededeelen. In September
1959 kwam een postduivenhouder uit Gouda met een zieke duif op de
polikliniek. De eigenaar vertelde dat de vogel de gewoonte had een nest
te bouwen van stukjes ijzerdraad. Röntgenologisch onderzoek wees uit dat
het dier lijdende was aan traumatische gastritis. In de wand van de spier-
maag werden twee stukjes gaasdraad aangetroffen.

Doch er is meer. Er zijn duiven die bekend staan als spijkerslepers. Meer-
malen hebben wij op onze kliniek het volgende verhaal gehoord: „Ik moet
mijn spijkerkist steeds goed gesloten houden. Blijft hij open staan, dan zijn
er altijd duiven, die er in duiken, een spijker in de snavel nemen en er-
mede de lucht ingaan. In den regel wordt deze later in de nestpan terug-
gevonden".

Een eigenaar uit .Mphen aan de Rijn had een zieke duif met diverse stuk-
jes scherp ijzer in spiermaagwand en duodenum. Hij woonde in de om-
geving van een ijzerfabriek, waar de vogels nog al eens heentrokken. Een
eigenaar uit Hoek van Holland meldde dat hij een paar zieke duiven had.
Hij vreesde dat de dieren mogelijk een stukje gaasdraad naar binnen had-
den gekregen. De vogels sleepten daar de laatste tijd geregeld mee. Inder-
daad kon traumatische gastritis worden vastgesteld. Aan duivenhouders
zouden we daarom gaarne het volgende advies willen geven: laat bij het
vertimmeren van uw hok geen spijkers slingeren en draag zorg dat oude
doorgeroeste stukken gaas zorgvuldig verwijderd %vorden. Het kan U een
kostbare vogel kosten.

Duiven met traumatische gastritis zitten in elkaar, vermageren sterk en
hebben onverteerde graandeelen in de ontlasting. Ook braken wordt vaak
waargenomen, In dit complex van symptomen vormen de onverteerde
graandelen in de ontlasting een zeer belangrijke aanwijzing voor trauma-
tische gastritis. Dit ligt voor de hand. Door het onvoldoend functioneercn
van de spiermaag wordt het voedsel onvoldoende fijngewreven, In het al-
gemeen kan men wel zeggen, dat onverteerde graandeelen in de ontlasting
wijzen op een aandoening van de spiermaag. Vrijwel steeds is dit symptoom
het gevolg van een traumatische gastritis, slechts zelden van een ulcus
in de spiermaagwand, In dit laatste geval is het voedsel vrijwel niet ver-
teerd en bevat de ontlasting zeer veel heele graankorrels.

In andere gevallen van traumatische gastritis kunnen nog de volgende
symptomen worden waargenomen:

le. Scherp omschreven verdikkingen aan de linkerzijde van de buikwand,
dus aan de kant waar de spiermaag is gelegen. Dit zijn necrotische
proppen of afgekapselde necrotische processen met een zwartnatte in-
houd, welke in den regel zoo groot zijn als cen hazelnoot en waarin
het scherpe voorwerp, meestal een spijkertje of stukje gaasdraad,
wordt aangetroffen. Ook omschreven verdikkingen nabij het einde
van de borstbeenkam, iets links gelegen, geven de plaats aan waar het
scherpe voorwerp zich bevindt.

In nog oudere stadia kan het neci\'Otische proces zich nog verder naar
buiten werken, door de buikwand breken en tenslotte worden uitge-
stooten, of komt met een zwartnatte massa het scherpe voorwerp naar
buiten, waarna in den regel een spiermaagfistel achterblijft.
Ook wanneer vóór de doorbraak tot extirpatie wordt overgegaan,
blijft vaak een spiermaagfistel bestaan. Het is daarom gewenscht de
eigenaar van de duif van tc \\\'oren uitvoerig in te lichten.

2e. Harde verdikkingen in de buik \\-lak achter de ribbogen. of gezwollen
buikjes voornamelijk links. In den regel is dan een spiermaagdiver-
tikel aanwezig, welke zoo groot kan zijn als een kleine kindervinst en
gevuld is met een vaste ingedroogde voedselmassa. Bij de sectie wordt
in zoo\'n spiermaagdivertikcl vrijwel steeds een scherp \\-oorwerp aan-
getroffen. Het lijkt wel of de spiermaagwand ter plaatse geleidelijk
is teruggeweken om doorboring te voorkomen, waardoor ten slotte een
spiermaagdivertikcl is ontstaan.

Zien we niet iets dergelijks bij katten die cen vischhaak hebben door-
geslikt? Doorboring van de darmwand heeft niet plaats. De visch-
haak blijft pas in de anus vastzitten.

Of bij baby\'s die een veiligheidsspeld naar binnen hebben gekregen?
Deze kan ongehinderd het darmkanaal passeeren cn wordt later vaak
in de luier teruggevonden.

Uit het voorgaande is reeds duidelijk gebleken, dat bij traumatische
gastritis het scherpe voorwerp vrijwel steeds door een necrotische massa
is omgeven. Bevindt het scher[)c \\-oorwcrp zich nog geheel in de spiermaag-
wand, dan is dat steeds omsloten door een scherp begrensde necrotische
prop, welke zoo groot kan zijn als een hazehioot. Deze prop kan zich ge-
leidelijk door de spiermaagwand werken en ten slotte geheel daar buiten
komen. Gewoonlijk blijft het necrotische proces nog plaatselijk met de
spiermaag verbonden. Is het scherpe voorwerp grooter — we denken daar-
bij aan spijkers en stukken gaasdraad, welke soms een lengte kunnen heb-
ben van circa 4 c.m. - dan is na perfoiatie van de spiermaagwand niet
alleen veel necrose aanwezig in de spiermaagwand rondom de spijker of
het stuk gaasdraad, doch is ook het gedeelte, dat zich buiten de spiermaag
bevindt vrijwel steeds door cen necrotische laag omgeven.
Het ziekteproces kan nog een ander verloop hebben. Meermalen hebben
we gezien, dat na perforatie van de spiermaagwand, zich een afgekapseld
necrotisch proces ontwikkelt met een zwartnatte inhoud. In deze afgekap-

selde processen, welke plaatselijk met cle spiermaag zijn verbonden en zoo
groot kunnen worden als een duivenei, wordt het scherpe voorwerp, soms
vrijwel in zijn geheel, aangetroffen.

Ook kan, zooals we reeds gezien hebben, zich een spiermaagdivertikel ont-
wikkelen, welke zoo groot kan zijn als een kleine kindervuist. In de vaste
ingedroogde voedselmassa van de divertikel wordt dan het scherpe voor-
werp gevonden.

Het ziekteproces kan dus zeer verschillend vcrloopcn, doch hoe dat verloop
ook is, vrijwel steeds volgt de dood. Ook wanneer uiteindelijk het necro-
tische proces door de buikwand zou zijn gebroken en uitgestooten, is door
de zeer sterke vermagering en verzwakking vaak geen redding meer mo-
gelijk. Doch zoover komt het slechts zelden. In den regel is de vogel reeds
voor die tijd ten gronde gegaan.

Toch kan het ziekteproces een gunstig verloop hebben. Daar dit echter
slechts zelden voorkomt, willen we gaarne het volgende geval, dat ons
zeer gefrappeerd heeft, onder Uw aandacht brengen.

Op 25 Januari 1955 kwam een postduivenhouder uit Doorn met een duif op
de polikliniek. De eigenaar deelde mede, dat de vogel een stukje ijzer in de rug
had; hij had gaarne dat dit verwijderd werd.

Op de rug links van dc wervelkolom, was zeer duidelijk een scherpe metaalpunt
te voelen van circa 2 m.m. lengte. Door röntgenologisch onderzoek kon trauma-
tische gastritis worden vastgesteld. Gevonden werd een spijker met kop, welke
een lengte had van 2.3 e.m. Deze verliep in dorsale richting, had de spiermaag-
wand doorboord en kwam op de rug, links van de wervelkolom, naar buiten.
Daar de vogel vitaal was en goed at, werd niet operatief ingegrepen. Inmiers
de kans was groot dat de spijker uit zichzelf nog verder naar buiten zou komen
en in dit geval zou een ingestelde operatie meer kwaad dan goed doen. Verzocht
werd de duif na eenige weken nog eens te mogen zien.

Van den eigenaar werd 3 Maart 1955 het volgende bericht ontvangen; „Ik
kan U mededeelen, dat de gezondheidstoestand van de duif nog steeds prima is.
Ze eet goed en vliegt door het hok of er niets aan de hand is. Ze wil echter nog
niet paren. Ik schrijf dit niet toe aan haar gezondheidstoestand, doch aan de
verandering van nesthok, waar ze het niet mee eens schijnt te zijn. Ze zoekt
nog steeds haar oude nesthok op en laat zoodoende de doffer alleen. Ik meen
waar te nemen dat de spijker verder naar buiten is gekomen, zeker enige
millimeters. Ik zal U van het verdere verloop op de hoogte houden."
Op 31 Juli 1955 werd het volgende bericht ontvangen; ,,Helaas moet ik U
mededeelen, dat de duif eenige weken geleden is overleden. Niet tengevolge
van haar kwaal, waarvoor ze onder Uw behandeling was, doch door een nood-
lottig ongeluk. Ze was uit mijn hok ontsnapt, teruggekeerd naar het oude huis
in Bilthoven en is toen bij het loopen op dc weg door een auto gegrepen en
gedood. In Februari had ik haar gekoppeld en zij heeft op de gewone wijze
zonder eenige moeilijkheden eieren gelegd en uitgebroed. Het voederen en
grootbrengen van de jongen verliep normaal. Ook bij de tweede ronde eieren
is alles voorspoedig gegaan. De duif gaf dan ook in het geheel niet de indruk
last van de spijker te hebben, mede gezien het feit, dat ze de afstand Doorn-
Bilthoven normaal had afgelegd. Ze was dan ook in prima conditie. De spijker
was steeds verder naar buiten gekoinen. Vergeleken met Januari was dit nog
ruim een halve centimeter en zonder overdrijving geloof ik zelfs iets lueer. Het
geval ontwikkelde zich prachtig en ik had goede hoop ter gelegenertijd de
spijker zonder eenige moeite te kunnen verwijderen. Flet heeft echter niet zoo
mogen zijn. Ik sta nog steeds versteld en met mij mijn clubgenooten hoe een
dergelijk geval zich zoo gunstig kan voltrekken".

We hebben bij traumatische gastritis steeds getracht, in gevallen waar
dit mogelijk scheen, door operatief ingrijpen herstel te verkrijgen, ,^an-
vankelijk werd na opening van de buikholte een incisie gemaakt in de
spiermaagwand en het scherpe voorwerp met het omgevende necrotische
weefsel verwijderd. Vervolgens werd de spiermaagwand gehecht, waarna
door hechting van buikvlies, buikspieren en huid, de buikholte wederom ge-
sloten werd.

De resultaten waren slecht. Slechts in zeer enkele gevallen werd herstel
verkregen. In den regel ontstond na eenige dagen een spiermaagfistel,
waardoor herstel was uitgesloten of ging de vogel aan buikvliesontsteking
ten gronde.

Door den dierenarts W. J. K r a a n, destijds verbonden aan de Gezond-
heidsdienst voor Postduiven, werd in 1958 de operatie gewijzigd. Na ver-
wijdering van het scherpe voorwerp met het omgevende necrotisch weef-
sel, werd de spiermaagwond gehecht in de buikwand om zoodoende een
spiermaagfistel te verkrijgen. De resultaten verbeterden, doch waren toch
nog niet bevredigend. In de gevallen waarin herstel verkregen werd, had
ook de spiermaagfistel zich gesloten.

Ook door den dierenarts F. G. P o e 1 m a, verbonden aan de Gezondheids-
dienst voor Postduiven gedurende het laatste jaar van zijn bestaan, werd
een spiermaagfistel aangelegd. Hij hechtte het „zieke" spiermaaggedeelte in
de buikwand en pas daarna werd gedurende de volgende dagen het
scherpe voorwerp en vervolgens de necrotische prop bij gedeelten ver-
wijderd. Zoodoende werd een zeer geleidelijke sluiting van het fistelkanaal
verkregen. Van de vier op deze wijze behandelde duiven genazen er drie.
Ook de spiermaagfistel was verdwenen. Helaas werd de Gezondheid.sdienst
voor Postduiven op 1 September 1960 opgeheven en konden dus geen
verdere resultaten meer verkregen worden.

Traumatische gastritis bij duiven wordt veroorzaakt door het inshkken van een
spijker of een ander scherp voorwerp. Het scherpe lichaam passeert gemakkelijk
de keel, slokdarm en krop, doch wcrdt in de spiermaag vastgehouden en door de
natuurlijke werking van dit orgaan het fijnwrijven van de graankorrels — ge-
leidelijk door de spierniaa.gwand gedrongen. Bij operatics of secties wordt het scherpe
voorwerp dan ook in den regel in de wand van de spiermaag aangetroffen.
Duiven met traumatische gastritis zitten in elkaar, vermageren sterk en hebben
onverteerde graandelen in de ontlasting (onvoldoend functionneeren van de spier-
maag). Ook braken wordt vaak waargenomen, In de periode van 1 Januari 1953
tot en met 31 Augustus 1960 (de Gezondheidsdienst voor Postduiven werd op

1 September 1960 opgeheven) rnoclit het ons 73 maal gelukken tijdens het leven
traumatische gastritis vast te stellen

Door röntgenologisch onderzoek, verricht door de Afdeeling Röntgenologie van de
Kliniek voor Heelkunde van de Faculteit der Diergeneeskunde, werd 41 maal een
spijker, 3 maal 2 spijkers, 3 maal 3 spijkers, 12 maal een stuk gaasdraad, 1 maal

3 maal een stuk stopnaald, 2 maal diverse stukjes scherp metaal, 1 maal een gaas-
kram, 1 maal een halve veiligheidspeld en 1 maal 2 stukken glas in de wand van
de spiermaag of reeds daarbuiten aangetroffen. De aandoening is dus lang niet
zeldzaam.

We hebben bij traumatische gastritis steeds getracht, in gevallen waar dit mogelijk
scheen, door operatief ingrijpen herstel te verkrijgen. Aanvankelijk waren de resul-
taten slecht. Door wijzigingen in de operatiemethode verbeterden deze echter aan-
zienlijk en gedurende het laatste jaar werden belangrijke successen bereikt. Helaas
werd dc Gezondheidsdienst op 1 September 1960 opgeheven.

Traumatische gastritis werd het meest waargenomen in het voorjaar (broedperiode).
Na het koppelen en tijdens de nestbouw zijn de vogels zeer actief, slepen dikwijls
van alles naar de nestpan en kunnen in hun opgewondenheid soms scherpe voor-
werpen doorslikken.

Aan duivenhouders zouden we daarom gaarne het volgende advies willen geven:
Laat bij het vertimmeren van uw hok geen spijkers slingeren en draag zorg dat
oude doorgeroeste stukken gaas zorgvuldig verwijderd worden. Het kan U een
kostbare vogel kosten.

Traumatic gastritis of pigeons is caused by swallowing a nail or another sharp
object. The sharp foreign body passes freely through the throat, gullet and crop but
is retained in the gizzard and gradually forced through the wall of the gizzard by
the natural action of this organ (reducing grains of corn to powder). When operations
or autopsies are performed, the sharp object therefore is usually found to be present
in the wall of the gizzard.

Pigeons with traumatic gastritis sit hunched up, become extremely emaciated and
their droppings contain undigested grain particles (inadequate functioning of the
gizzard). Vomiting also is frequently observed.

A diagnosis of traumatic gastritis was successfully established in seventy-three cases
during the period from January 1, 1953 up to and including August 31, 1960 (the
Carrier-Pigeon Health Ser\\\'ice was discontinued on September 1, 1960). X-ray
investigations carried out by the Department of Roentgenology of the Surgical Clinic
of the Faculty of Veterinary Medicine revealed the following objects as being present
in the wall of the gizzard or even as having penetrated beyond this wall: a nail in
forty-one cases, two pieces of wire netting in one case, two nails in three cases, three
nails in three cases, a piece of wire netting in twelve cases, three pieces of wire
netting in one case, a piece of iron wire in four cases, a piece of darning-needle in
three cases, various pieces of sharp metal in two eases, a wire-clamp in one case, half
a safety pin in one case and two pieces of .glass in one case.
The disease accordin.gly is by no means rare.

Efforts were made to produce recovery by rurgical treatment in any case of traumatic
.gastritis in which this appeared to be feasible. The results were poor initially. Modi-
fications of the surgical procedure resulted in considerable improvement of the latter,
however, so that treatment freqiiently was successful during the last twelve months.
Unfortunately, the Health Service was discontinued on September 1, 1960.
Traumatic gastritis was found to be most common in spring (breeding season). The
birds arc very active after mating and when they are enga.ged in nest-building; they
frequently carry all sorts of things to their nestin.g-placc and may swallow .sharp
objects in their excitement.

The present author therefore would like to give the following advice to pi.geon
keepers: do not leave any nails lying about when you arc alterin.g your pigeon-cote
and see to it that old pieces of wire netting which have rusted through, are carefully
removed. They might cost you a valuable bird.

La gastrite traumatique chez les pigeons est causéc par rengloutissement d\'un clou ou
d\'un autre object tranchant. Le corps tranchant passe facilement a travers le gosier,
I\'oesophage et le jabot, mais est retenu dans Ic gcsier et par Taction naturelle de
eet organe (la trituration des graines de blé) il est prcssc graduellement a travers la

paroi du gésier. Aussi pendant l\'opération ou la section trouve-t-on régulièrement
l\'objet tranchant dans la paroi du gésier.

Les pigeons souffrant d\'une gastrite traumatique sc blotisscnt, maigrissent fortement
et éliminent des graines mal digérées dans leurs excréments (fonctionnement insuf-
fisant du gésier). On constate aussi souvent des vomissements.
Dans la période du 1er janvier 1953 jusqu\'au 31 août 1960 (Le Service Hygiénique
pour les Pigeons Voyageurs a été supprimé le 1er septembre 1960) nous avons réussi
73 fois à constater pendant la vie une gastrite traumatique. Au moyen d\'un examen
radiographique fait par le Section Radiographiquc de la Clinique Chirurgique dc la
Faculté de Médecine Vétérinaire, on a constaté dans le paroi du gésier ou déjà en
dehors, 41 fois un clou, 1 fois deux morceaux de fil tressé, 3 fois 2 clous, 3 fois
3 clous, 12 fris un morceau de fil tressé, 1 fois 3 morceaux de fil tressé, 4 fois un
morceau de fil de fer, 3 fois un morceau d\'aiguille à repriser, 2 fois divers morceaux
de métal tranchant, 1 fois un petit crampon, 1 fois une moitié d\'aiguille de sûreté,
et 1 fois 2 morceaux de verre.
L\'affection n\'est donc pas rare.

Dans les cas de gastrite traumatique nous avons toujours tâché, dans les cas où
cela semblait possible, d\'obtenir un retour à la santé par une opération. Au début
les résultats étaient mauvais. Par des changements dans la méthode d\'opération ceux-
ci devinrent cependant considérablement meilleurs et pendant les dernières années
des succès importants ont été remportés. Malheureusement le Serevice Hygiénique
a été supprimé le 1er septembre 1960.

La gastrite traumatique a été observé le plus souvent au printemps (période de
couvage). Apprès la copulation et pendant la nidification les oiseaux sont très actifs,
ils transportent toutes sortes d\'objets au nid et dans leur surexcitation ils peuvent
avaler des objets tranchants.

C\'est pourquoi nous voudrions donner aux colombophiles l\'avis suivant: en rebâtis-
sant le pigeonnier ne laissez pas traîner dc clous et ayez soin que les morceaux
rouillés de treillis soient éloignés soigneusement. Ces déchets pourraient vous coûter
un oiseau précieux.

Traumatische Gastritis wird bei Tauben durch Versehlucken von Nägeln oder
anderen scharfen Gegenstständen verursacht. Der scharfe Gegenstand passiert leicht
Kehle, Sehluckdarm und Kropf, wird jedoch im Muskelmagen festgehalten und
durch die natürliche Arbeit dieses Organs — Feinreiben der Körner — nach und
nach durch die Muskelmagenwand gedrängt. Bei Operationen, bezw. Sektionen wird
dann auch der scharfe Gegenstand regelmässig in der Wand des Muskelmagens
angetroffen.

Tauben mit traumatischer Gastritis sitzen ineinander geduckt, vermagcren stark
und haben unverdaute Körnerteile im Kot (ungenügendes Funktionieren des Mus-
kelmagcns). Auch wird oft Erbrechen wahrgenommen.

In der Zeit vom 1. Januar 1953 bis 31. August 1960 (der Gesundheitsdienst für
Tauben wurde am 1. September 1960 aufgehoben) glückte es uns am lebenden
Tier 73 Mal traumatische Gastritis festzustellen.

In der Klinik für Tierheilkunde Abteilung Röntgenologie wurden nach röntgenolo-
gischer Untersuchung fol.gende Fremdkörper angetroffen: 41 Mal ein Nagel, 1 Mal
ein Stückehen Draht, 3 Mal zwei Nägel, 3 Mal drei Nägel, 12 Mal ein Stückchen
Draht, 1 Mal drei Stückchen Draht, \'1 Mal ein Stück Eisendraht, 3 Mal ein Stück
Stopfnadel, 2 Mal verschiedene Stückchen scharfes Metall, 1 Mal ein Drahtkrampe,
1 Mal eine halbe Sicherheitsnadel, und 1 Mal zwei Stücke Glas. Alle Fremdkörper
befanden sich in der Wand des Muskelmagens oder bereits ausserhalb desselben.
Diese Vorfälle sind also bei weitem nicht selten. Wir haben bei traumatischer
Gastritis in den Fällen, wo es möglich war, stets getrachtet durch operativen Eingriff
.Abhilfe zu schaffen. Anfangs waren die Resultate schlecht. Durch Änderung
der Operationsmethode verbesserten die Resultate und während des letzten Jahres

wurden gute Erfolge erzielt. Leider wurde, wie oben gesagt, der Gesundheitsdienst
am 1. September I960 aufgehoben.

Meist wird traumatische Gastritis im Frühjahr wahrgenommen (Brutzeit). Nach
der Paarung und während des Nestbaues sind die Vögel sehr aktiv, schleppen oft alles
Mögliche zur Nestmulde und schlucken in ihrer Aufregung dann scharfe Gegen-
stände herunter.

Taubenhalter wollen wir gerne folgenden Rat geben: Lasst beim Zimmern im
Taubenschlag keine Nägel liegen und tragt Sorge, dass alter verrosteter Gazedraht
sorgfältig entfernt wird. Nichtbefolgung kann den Vereinst eines kostbaren Vogels
nach sich ziehen.

Gastritis traumatica en palomas sc causa por el trager de un clavo u otro objeto
agudo. El cuerpo agudo facilmente pasa la gola, el esófago y el buche, pero se tiene
en la molleja y gradualmente se pénétra por la pared de la molleja por la acción
natural de este órgano- el moler de los granos. En operaciones o autopsias commûn-
mente se encuentra cl cuerpo agudo pues en la pared de la molleja.
Palomas con gastritis traumatica estân acurrucadas, se adelgazan mucho y tienen
partes de grano indigiridas en las heces (funcionamiento insuficiente de la molleja).
También se observa a menudo vomitar.

En el periodo del 1 de enero de 1953 hasta el 31 dc agosto de 1960 inclusive (el
Servicio de Sanidad para Palomas mensajeras se cerraba el 1 de septiembre de
1960) podiam.os hacer la diagnosis de gastritis traumatica durante la vida 73 veces.
Por examen roentgenológico, hecho por la Sección de Roentgenologia de la Clînica
de Cirugia de la Facultad de Veterinaria, se encontraban 41 veces un clavo, 1 vez 2
trozos de alambre de gasa, 3 veces 2 clavos, 3 veces 3 clavos, 12 veces un trozo de
alambre de gasa, 1 vez 3 trozos de gasa, 4 veces und trozo de alambra de hierro,
3 veces un trozo de aguja parazurcir, 2 veces diverses trozos de metal agudo, 1 vez
una grapa de gasa, 1 vez medio alfiler de seguridad y 1 vez 2 trozos de vidrio en la
pared de la molleja o ya fuera de esta.
La dolencia pues no es rara.

Siempre hemos tentado obtener una reposición en gastritis traumatica por via
operativa, en casos, en que esto parecia posible. Primeramente los resultados eran
malos. Estos mejoraban, sin embargo, notablemente por alteraciones en el método
operativo y durante el ultimo ano se llegaban sucesos importantes. Es lastima que
el Servicio de Sanidad se cerrara en el 1 de septiembre de 1960.

Gastritis traumatica se observaba mâs en la primavera (periodo de empollar).
Después del unir y durante el hacer del nido los pâjaros estân muy activos, a menudo
llevan del todo al nido y pueden tragar objetos agudos en su excitación.
Quisicramos pues dar el consejo siguiente a los palomcros: No dcjen rodar clavos,
cuando Ustedes gastan en transformaeiones el palomar y cuidcn de que se alejcn
trozos de gasa viejos y herrumbrosos con atención. Puede costar un pâjaro precioso
a Ustedes.

Pifhecosfrongylus digitatus n. sp. from fhe small
Intestine of Cercopithecus talapoin ISchreberl.

Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases
of the State University, Utrecht.

In the small intestine of a talapoin monkey, Cercopithecus talapoin, which
died in the Amsterdam Zoo "Artis" nematodes were found which belonged
to the family Trichostrongylidae Leiper, 1912. Due to the presence of a
double inflation of the cuticle at the anterior end, to three small lobes and

I\'lg- I—Pithecostrongylus digitatus n. sp., male.
I. anterior end.
2a. lateral view of right spicule.
2b. ventral view of left spicule.
3. gubernaculum.

1 Dr. J. Jansen Jr.; Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases,
Biltstraat 172, Utrecht.

a small spine at the posterior end of the female, and to the spinose lobes
of the copulatory bursa of the male they proved to belong to the geims
Pithecostrongylus Lubimov, 1930.

As these trichostrongylids differ from the three known Pithecostrongylus
species: P. alatus (Railliet and Henry, 1909), P. satyri Lubimov, 1930,
and P. universicula Supperer and Kutzer, 1963, they are described here as
Pithecostrongylus digitatus n. sp.

This description is based on 6 males and 21 females, which were preserved
in alcohol 70% - glycerine 5%.

The species has a rudimentary mouth-capsule and a double inflation of
the cuticle at the anterior end (fig. 1). Sometimes it seems as if the cuticle
which surrounds the mouth tends to form a separate inflation; in one fe-
male the posterior inflation was missing. There are about 20 longitudinal
ridges on the cuticle which is very finely striated transversally which feature
is particularly seen in the longitudinal ridges.

The body-length is 4.1 - 4.9 mm., the breadth at the level of the slender
prebursal papillae 0.073 - 0.087 mm. The breadth of the first cephalic
inflation is 0.031 - 0.036 mm., of the second 0.038 - 0.048 mm., at the level
of the end of the oesophagus 0.048 - 0.055 mm. The lirst cephalic inflation
is 0.061 - 0.069 mm. long. The oesophagus is slender, 0.295 - 0.323 mm.
long with a maximum breadth of 0.022 - 0.026 mm. Nerve ring, excretory
pore, and tiny cervical papillae are located 0.178 - 0.194, 0.218 - 0.253,
and 0.261 - 0.279 mm. respectively from the anterior end. There are two
subequal, brown spicules (fig. 2). Length of the left spicule 0.113 - 0.121
mm. of the right spicule 0.117 - 0.125 mm., their maximum breadth is

0.016 - 0.018 mm. They are divided distally into three branches for about
half of their length. The longest branch tapers gradually and ends after a
weak bend conically. The second branch in strength is situated medially
and seems to be bifurcated at the tip. The third branch is very slender and
small and is located dorsally. The gubcrnaculum is brown and large, length
X breadth 0.071 - 0.079 x 0.010 - 0.013 mm. (fig. 3). The copulatory bursa
(fig. 4) consists of two large lateral lobes and a small noncircumscribed
dorsal lobe. The inner sides of the lateral lobes are profusely overspread
with spines which are situated more or less in concentrical lines. These
spines are largest at the distal and lateral margin of the bursa and are
smallest more proximally. In the centre of the lateral lobes, about between
the antero-lateral and medio-lateral rays, are no spines. The ventral rays are
slender, diverge and converge near the margin of the bursa; the antero-
lateral ray is straight and short and lies close to the latero-ventral ray.
The medio-lateral and postero-lateral rays are long, diverge and reach the
margin of the bursa. The externo-dorsal ray is short and stout. All these
rays have a small papilla at their distal ends. This feature is particularly
distinct in the antero-lateral ray, where it looks like a finger (digitatus).
The dorsal ray (fig. 5) is 0.032 - 0.044 mm. long; at 0.028 - 0.038 mm.

from its base it bifurcates and each branch divides into two small endings.
Sometimes there can be seen two small papillae at the lateral sides of the
dorsal ray near its base. There is an acccs.sory bursal membrane (fig. 6)
which is supported by a short ray which ends into four branches after it
has given off two small lateral branches.

The body-length is 4.7 - 6.7 mm. A maximum breadth is difficult to as-
certain due to the inflation of the cuticle in the vulvar region, but is about

0.073 - 0.101 mm. The breadth of the first cephahc inflation is 0.033 -
0.044 mm., of the second 0.053 - 0.073 mm. One specimen had a second
inflation with a breadth of 0.089 mm. in another this inflation was missing.
The breadth at the level of the end of the oesophagus is 0.051 - 0.061 mm.
The first cephalic inflation is 0.061 - 0.073 mm. long. The slender oeso-
phagus is 0.263 - 0.343 mm. long with a maximum breadth of 0.024 - 0.028
mm. Nerve ring, excretory pore, and tiny cervical papillae are situated
0.166 - 0.190, 0.218 - 0.259, and 0.226 - 0.287 mm. respectively from the
anterior end. The body terminates with three small coniform lobes and a
small spine, 0.008 - 0.012 mm. long (fig. 8). The tail is 0.051 - 0.085 mm.
long. The cuticle around the tail is inflated and in ventral view two caudal

Fig. 7—8. Pithecostrongylus digitatus n. sp., female.
7. vulvar region.
8. lateral (left) and ventral (right) view of tail.

alae are seen. The vulva (fig. 7) is a transverse slit and is situated 0.890 -
1.361 mm. from the posterior end. In the vulvar region is a cuticular swel-
ling with the largest part proximal of the vulva. The combined length of
the ovejectors is 0.436 - 0.501 mm. Length x breadth of the eggs in utero
are 0.046 - 0.057 x 0.026 - 0.033 mm. "

Pithecostrongylus digitatus n. sp., differs from the other three Pithecostron-
gylus spp. in not having a recurved hook at the distal end of the spicules,
and having a much longer first cephalic inflation. .A.lso the supporting ray
of the accessory bursal membrane of P. digitatus n. sp. is not bifid as in
P. satyri Lubimov, 1930 and P. univesicula Supperer and Kutzer, 1963. It
may be remarked here that Pithecostrongylus alatus (Railliet and Henry,
1909) was described superficially originally, without any figures.

At all probability, however, Travassos ( 1937) was right in placing this
species in the genus Pithecostrongylus Lubimov, 1930. Unfortunately he
regarded this species as identical with P. satyri Lubimov, 1930 and in doing
so used the figures of L u b i m o v for P. alatus. S k r j a b i n et al. (1954)
giving the descriptions of both species are of the opinion that there are no
reasons for regarding P. satyri as a synonym of P. alatus, and 1 agree with
them because the only known description of P. alatus by R a i 11 i e t and
Henry (1909) and repeated by T r a v a s s o s (1921) is too superficial
to do so. Moreover, the measurements given by R a i 11 i e t and Henry
(1909) are largely different from those of P. satyri. Much confusing, how-
ever, is that S k r j a b i n et al. (1954) have used the figures of Travas-
sos (1937) stating that they are drawn after Travassos for P. alatus,
overlooking the fact that these figures were drawn by Travassos after
those for P. satyri of L u b i m o v (1930). So one is confused at first glance
to see practically the same figures for both species in Skrjabin et al.
(1954).

With the characters of the genus Pithecostrongylus (Lubimov, 1930) Tra-
vassos, 1937. Spicules triramose, without recurved hook.
Bursal formula: ventral rays slender, diverging and converging near the
bursal margin, antero-lateral straight and short, close to the latero-ventral
ray, other lateral rays long and diverging, externo-dorsal ray short and
stout, dorsal ray bifurcated at the distal end, each branch being bifid. The
ventral, lateral, and externo-dorsal rays have small papillae at their distal
ends (digitatus). Accessory bursal membrane supported by a short ray
which ramificates distally.

Type specimen: male; Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic
Diseases, State University, Utrecht, the Netherlands.

The avithor is much indebted to Dr. P. Zwart and Mr. F. G. Poelma (De-
partment for Exotic Animals, Institute of General and Comparative Patholo.gy) for
the gift of the material and their information about the host-animal.

Pithecostrongylus digitatus n. sp. is described from the sinall intestine of Cercopi-
thecus talapoin.

Pithecostrongylus digitatus n. sp. wordt bcschrcven. Deze trichostron.gylide werd
gevonden in de dunne darm van een dwer.gmakaak, Cercopithecus talapoin, die
afkomstig wa,s uit dc Amsterdamsc dierentuin „Artis".

On décrit Pithecostrongylus digitatus n. sp. de I\'instestin grêle, d\'un macaque,
Cercopithecus talapoin.

Pithecostrongylus digitatus n. sp. aus dem Dünndarm des Cercopithecus talapoin
wird beschrieben.

Se describe Pithecostrongylus digitatus n. sp. Sc encontraba e esta trichostrongihda
en el intestino delgado de un macaco, Cercopithecus talapoin, procedcnte del jardin
zoológico de Amsterdam „Artis".

L u b i m o w, M. P. : Pithecostrongylus satyri N. G. n. sp., trouvé dans l\'intestin d\'un

Orang-Outang. Ann. Parasitol, 8, 51, (1930).
R a i 11 i e t, A. et Henry, A.: Sur la classification des Strongylidae: I. —

Metastrongylinae. Compt. Rend. Soc. Biol., 66, 85, (1909).
Skrjabin, K. I., S h i k h o b a 1 o v a, N. P. and S h u 1 \' t s, R. S.: Essentials
of nematodology. Vol. HI. Trichostrongylids of animals and man. Moscow, 1954.
(In Russian).

S u p p e r e r, R. und K u t z e r, E.: Zwei neue Trichostrongyliden aus dem Flag-
genhörnchen, Brevistriata callosciuri nov. spec, und Pithecostrongylus univesicula
nov. spec. Zeitschr. Parasitenk., 23, 11, (1963).
T r a V a s s o s, L. P. : Gontribuiçoes para o conhecimento da fauna helminthologica
brasileira. XIII Ensaio monografico da familia Trichostrongylidae Leiper, 1909.
Mem. Inst. Oswaldo Cruz, 13. 1, (1921).
Travassos, L. P.: Revisao da familia Trichostrongylidae Leiper, 1912. Monogr.
Inst. Oswaldo Cruz, (1), (1937).

Het zoötechnisch aandeel in de kunstmatige inseminatie staat in dc laatste jaren
meer dan vroeger nog op de voorgrond van de belangstelling, dit in tegenstelling met
dc beginjaren van dc K.L, toen de aandacht meer gericht was naar het voorkomen
van geslachtsziekten.

Deze tc voorziene evolutie heeft als gevolg dat het meer dan ooit noodzakelijk ge-
worden is, K.I. stieren tc gebruiken welke aan zeer strenge erfelijke controle
zijn onderworpen geworden.

Dit nu is alleen maar mogelijk wanneer dc centra voor K.I. zodanig zijn gecentrali-
seerd, dat zij zowel over voldoende ruime financiële middelen beschikken om zich
dergelijke stieren aan tc schaffen en tcrzclfdertijd de mogelijkheid bezitten om de
keuze der gebruikte K.I. stieren aan de eisen van de regionale veefokkers aan te
passen.

Deze tendens is in de laatste tijd ook in Duitsland sterker tot uiting gekomen, zoals
wij vernamen uit cen artikel van Dr, Romanow ski uit het K.I. Centrum van
Bremen, gepubliceerd in het nummer 13 van „Der Tierzüchter". In dit belangrijk
K.I.-Centrum bevinden zich op dit ogenblik 76 erfelijk geteste stieren van gemiddeld
6 jaren oud. Daarenboven beschikt dit centrum over een belangrijke reserve van
diep bevroren zaad van oudere stieren, waarvan sommigen reeds meerdere jaren
verdwenen zijn.

Van de huidige daar gebruikte stieren, bedroeg de gemiddelde produktie der moeders
over een periode van 6,2 jaar gemiddeld 5.851 kg melk met 4,29% gezamenlijk 251
kg vet.

Dipping of hatching eggs into a solution of
tylosin tartrate to control chronic respiratory
disease.¹)

An important agent in the complex etiology of chronic respiratory disease
is Mycoplasma gallisepticum.

The infection of M. gallisepticu TYi in the flock is egg-transmitted. In the
flock, M, gallisepticum spreads by contact. If there is a virus mfection, or
a unfavourable environment, M. gallisepticum causes an inflammation of
the higher and/or lower parts of the respiratory tract. At the same dme
there is an increase in the mycoplasma contact infection in the flock. A
secondary bacterial invasion is the cause of a serious complication.
G h a 1 q u e s t and F a b r i c a n t (1959), L e v i n e and F a b r i c a n t
(1962), Olson et al (1962), W e r n i c o f f (1962), A 11 s et al (1963),
Stuart et al (1963) and H a 11 et al (1963) reported the value of egg
dipping into antibiotic solutions in reducing egg-transmitted M. gallisepti-
cum.

In the present study, several trials were conducted to determine the effec-
tiveness of direct atmospherical pressure differences to bring tylosin tartrate
solution into eggs, and thus reduce egg transmitted M. gallisepticum.
In the procedure, eggs are immersed in a liquid contained in a barrel; the
barrel is closed hermetically, and part of the air above the liquid is sucked
off. As there is a reduced air pressure above the liquid, the pressure of the
liquid on the eggs declines too. The pressure in the air cells in the eggs
was equal to that of the environment. Now a pressure difference is deve-
loped which makes the air escape from the air cells by way of the pores
of the egg shell, .^fter some time the pressure in the air cells is equal to that
of the air above the liquid.

When the barrel is opened, the pressure above the liquid becomes higher
than that in the air cells in the eggs. Owing to this pressure difference,
the liquid is pressed through tfie pores of the eggcells into the eggs, and
so are the antibiotics that are dissolved in this liquid. In this study, the
method by which pre-warmed eggs are dipped into cold andbiotic solutions,
is indicated by the term "Temperature difference dipping" (\'FD dipping).
TD dipping is influenced by the age of tire eggs, the time of pre-warming,
the dipping time, the temperature difference between eggs and dip-solution,
and the washing of the eggs. Addition of the surface-active agents Tpol
404 or sodium laurylsulphate did not increa.se the quantity of dip-solution
entering into the eggs.

2 Drs. A. C. Voeten; veterinary surgeon to the .Animal Health Service in the
province of Noord-Brabant: Rechtcrstraat 80, Boxtel, The Netherlands.

D(irect) P(ressure) D(ifference) dipping is influenced by the vacuum dip-
ping time and normal atmospherical pressure dipping time, the age of the
eggs and the washing of eggs. Stirring of the dip-solution has no in-
fluence on the quantity of dip-solution that enters into the eggs. The results
of TD dipping as well as those of DPD dipping are most influenced by
washing of the eggs.

16 hatching eggs were washed, pre-warmed for 3 hours at 37° C, and
dipped for 10 minutes into a solution of 4° C.

28 hatching eggs were washed, dipped for 10 minutes at a vacuum of 60
cm Hg, and kept in the dip-solution for 10 minutes at normal atmospheric
pressure.

All the eggs were weighed on a Mettler balance type H5, before and after
dipping. In tabel I, the increase in weights is expressed in percent of egg
weight before dipping.

Table I shows that the average increase of weight of the eggs that were
DPD dipped is higher than of the eggs which were TD dipped. The spread
of the increase in weight of the DPD dipped eggs is smaller than of the
TD dipped eggs. The serial increases of weight of the TD dipped eggs arc
lower than those of the DPD dipped eggs (significant; Wilcoxon P =

1. The experiments indicated that DPD dipping is easier to carry out
than TD dipping because the eggs need not be pre-warmed.

II. In TD dipping the dip-solution has to maintain a low temperature.
Therefore, it is nece.ssary to cool the dip-.solution and to use a great volume
of solution in proportion to the volume of eggs.

III. In DPD dipping the dip-solution can be reduced to a minimum, and
it need not be cooled. Accordingly the technical execution of DPD dipping
is easier, and there is less loss of antibiotics.

Hatching eggs were DPD dipped into a tylosin solution (1000 and 10.000
ppm). The quantity, spread and stability of the t\\losin, in eggs embryos
and chickens, were checked. For results of the 10,000 ppm experiment see
Table 2.

When the hatching eggs were dipped in a tylosin solution of 1000 ppm, the
results were analogous.

Hatching eggs were DPD dipped into tylosin sokitions of different concen-
trations. After 4 days\'hatching, the fertile eggs were inoculated into the yolk
with 0.2 ml. of a logarithmic dilution of M. gallisepticum culture in phenol
red broth (A d 1 e r). From the embryos which had died, and the living em-
bryos after 20 days\'hatching, it was tried to isolate M. gaU ise pticum. The
results are reported in Table 3.

Inoculated in eggs DPD dipped into tyl, sol. with concentration: Phenol red
0 100 250 500 1000 2500 5000 lO.OOO broth
ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm ppm

DPD dipping into a solution of 100-, 250- and 500 ppm had no influence
on the culture of M. gallisepticum in the eggs. An influence was demon-
strable by dipping into a solution of 1000-, 2500- and 5000 ppm. When eggs
were DPD dipped into a solution of 10,000 ppm again no M. gallisepticum
was isolated.

Fhe experiments have shown that washing of the eggs improves their hat-
chability; DPD dipping has no influence on hatchability, hatchability is
seriously reduced by dipping into a solution of tvlosin tartrate of 5000- or
10.000 ppm.

.At the same time, two farmers got broilers which had been hatched from
eggs of the same origin. The broilers for one of these farms had been
hatched from DPD dipped eggs in a tylosin solution. For results see Table
4.

Table 4 shows that none of the treated animals were positive for Myco-
plasma. In two control flocks, animals were positive. Other trials are in
progress.

— Table 3 shows that treatment of the eggs, under the described conditions,
in a 10.000 ppm solution introduced in every egg a sufficient quantity of
tylosin to kill M. gallisepticum. For field trials, dipping into a 2500 ppm
solution seems sufficient. Probably the natural infection of a hatching egg
with M. gallisepticum is slight.

DPD dipping, under the described conditions, in a 10.000 ppm tylosin so-
lution reduced hatchability seriously. This did not happen when the eggs
were treated in a 2500 ppm solution.

- Experiments have shown that M. gallisepticum develops a resistance to
tylosin in a step-wise manner. It is possible that treatment of parent animals
with a drug containing tylosin develops M. gallisepticum with some re-
.sistance to tylosin. Eggs from these animals could possibly only be treated
with a very highly concentrated tylosin solution or with a solution of an-
other antibiotic.

DPD dipping can be recommended to make eggs free of M. gallisepticum.
DPD dipping of eggs of broilers (a final product) into a 2500 fjpm tylosin
solution is economically justified, and sufficient in field practice.
To make parent animals free from M. gallisepticum, DPD dipping in a
10,000 ppm tylosin solution may be suggested.

Wc are greatly indebted to Verapharm N.V., Meppel, for the gift of the tylosin
tartrate (tylan) and to Nobilis N.V., Boxmeer, for providing the M. gallisepticum
agglutination-antigen.

In deze mededeling wordt een onderzoek beschreven waarbij eieren ondergedompeld
worden in een vat met cen tylosine-oplossing. Het vat wordt hermetisch afgesloten,
waarna de bovenstaande lucht wordt afgezogen. Hierdoor onstaat een onderdruk in
de eieren. Nadat het vat geopend is, wordt de onderdruk in de eieren opgeheven
doordat de antibioticumoplossing naar binnen gezogen wordt.

De tylosine die de broedeieren op deze wijze binnendringt doodt Mycoplasma gallisep-
ticum. De resultaten van het laboratoriumonderzoek zijn in een praktijkonderzoek be-
vestigd. De methode is geschikt om op grote schaal op economische basis toegepast te
worden, teneinde chronische ademhalingsziekte te voorkomen.

Ce rapport décrit une expérience par laquelle on introduit une solution de tylosin
dans les oeufs de couvée.

Dans ce but on plonge des oeufs dans un récipient contenant une solution de tylosin.
Ce récipient est ensuite fermé hermétiquement, après quoi on en aspire l\'air se
trouvant au-dessus de liquide. Ceci provoque également une diminution de la pression
atmosphérique à l\'intérieur des oeufs.

Après l\'ouverture du récipient la solution antibiotique est aspirée à l\'intérieur des
oeufs, par suite de la présence de pression diminuée dans les oeufs.
La tylosin imprégnant de cette façon les oeufs de couvée, tue Mycoplasma galli-
septicum. Les résultats de rexpérience de laboratoire ont été confirmés par la
pratique. Cette méthode convient très bien pour être appliquée de façon économique
sur une grande échelle a fin de prévenir Mycoplasmosis.

In dieser Arbeit wird eine Methode beschrieben um Tylosin in Bruteier zu bringen.
Zunächst werden die Eier in einem Gefäss mit einer tylosin-lösung gebracht. Das Ge-
fäss wird hermetisch verschlossen. Dann wird die sich noch darin befindliche Luft ab-
gesogen. Hierdurch entsteht in den Eiern ein Unterdruck. Nach Wiederoffnung des
Gcfässes wird durch das Eindringen der Antibioticum-lösing der Unterdrück in den
Eiern wieder aufgehoben.

Das sich in den Eieren befindliche Tylosin tötet Mycoplasma gallisepticum. Die
Ergebnisse der Laboratoriumversuche wurden in der Praxis bestätigt. Diese Methode
ist geeignet um im gros.sen Umfange und auf wirtschaftlicher Basis angewand zu
werden, zur Vorbeugung von Mycoplasmosis.

Esta publicación es una descripción de cómo se sumergen los hucvos en un recipiente
con una disolución de tylosin. El rccipiente se cierra herméticamente y S\'" extrac el
aire que queda sobre los huevos. Con esto se origina un vacio cn los rni.smos hucvos.
Al destapar el recipiente la disolución antibiótica es absorbida por el vacio de los
huevos.

La tylosin que fué absorbida por la câmara del huevo huero élimina la Mycoplasma
gallisepticum. Los resultados obtcnidos en los laboratorios han sido confirmados
en la practica. El rnéthodo es apropiade para practicarsc en grande escala y enfonces
es mâs económico; asi se previenc la Mycoplasmosis.

Uit het laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noord-Brabant.

Voor het massaal serologisch onderzoek werd een z.g. multi-pipet gecon-
strueerd. Dit instrument bestaat uit een aantal pipetten met dezelfde in-
wendige doorsnede, die gezamenlijk uitkomen in één ruimte.
Deze ruimte staat in verbinding met een spuit met een bepaald volume,
(foto 1). Een en ander is zo geconstrueerd, dat alle verbindingen lucht-
dicht zijn afgesloten.

Het principe van deze multi-pipet berust hierop, dat, indien alle pipetten
met hun openingen in een vloeistof geplaatst worden, met behulp van de
zuiger de vloeistof in alle pipetten tot eenzelfde hoogte wordt opgezogen.
Indien alle pipetten dezelfde inwendige doorsnede hebben komt dus in alle
pipetten dezelfde hoeveelheid vloeistof. Deze multi-pipet bevat 16 pipetten,
de doorsnede hiervan bedraagt 4 mm.

Deze doorsnede is in alle pipetten gelijk omdat deze zijn gespoten van een
kunststof, n.1. perspex.

1 Dr. F. H. J. Jaartsvcld; dierenarts, verbonden aan de Provinciale Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant te Boxtel.

2 H. C. v. Kuringen; ammanucnsis, verbonden aan de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Noord-Brabant tc Boxtel.

3 E. van Werven; hoofd-analist, verbonden aan de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Noord-Brabant tc Boxtel, Rechterstraat 80.

Om per pipet 0,5 ml vloeistof over te brengen, wordt de zuiger tot 8 ml
verplaatst, voor 0.25 ml vloeistof tot 4 ml. (foto 2).

Foto 3. Met behulp van de mul-
ti-pipet worden verdunningen ge-
maakt in de boringen van het
perspexblok.

In ons laboratorium wordt dit instrument voornamelijk gebruikt voor de
uitvoering van dc hemagglutinatie-remmingsreactie (H.A.R.) voor het
aantonen van pseudovogelpest-antilichamen in kippesera. Hiervoor wordt
de H.A.R.-B.methode volgens Cunningham (I960) gebruikt, welke
gemodificeerd werd door laboratorium Nobilis te Boxmeer.
Deze H.A.R. woi-dt uitgevoerd in perspex.-blokken met uitgeboorde gaten
(zei foto 3).

Voor de bepaling van de hemagglutinatie-titer (H. I. titer) van het te
onderzoeken serum, moet eerst het te gebruiken virus getitreerd worden.

De hoogste verdunning van het virus die nog een volledige hemaggluti-
natie geeft, wordt als virus-titer beschouwd.

Het virus2) werd vooraf zo verdund, dat het bij deze titratie ongeveer 8
hemagglutinatie eenheden (H.E.) bevat.

Fys. NaCl 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 ml
Serum 0,5 ml mengen en doorspuiten.
Dc Serumverdunning is:

Virus (8 H.E.) 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 ml
dit 10 minuten laten staan, daarna:

De titer van het serum wordt bepaald door cie verdunningsgraad waarbij
de hemagglutinatie nog juist geremd wordt te vermenigvuldigen met het
aantal hemagglutinatie eenheden van het virus.

Het serum dat een remming van de hemagglutinatie geeft tot een verdun-
ning van 1:64 heeft dtis een hemagglutinatie titer van 64 x 8 = 512.
Om een 16-tal sera met behulp van een rnulti-pipct te onderzoeken wordt
het volgende uitgevoerd:

4. in alle boringen wordt met behulp van een andere multi-pipet 0,5 ml
virus gebracht;

Onder doorspuiten van het N.C.D.-virus wordt verstaan dat het virus eerst wordt
vermengd met 0.5 ml fys. NaCl. Dit gebeurt door het op cn neer halen van
de zuiger. Daarna wordt 0,5 ml mengsel overgebracht in de volgende boring,
gemengd etc. Vanuit de laatste boring wordt 0,5 ml verwijderd.
La Sota-stam van Philips-Duphar in Wecsp.

5. in alle boringen wordt met behulp van de multi-pipet 0,25 ml kippe-
bloed gebracht.

Om de multi-pipet te controleren werden weegproeven uitgevoerd. Hierbij
bleek dat de pipetteerfout van dit apparaat maximaal 5% is. Dat wil zeg-
gen dat de hoeveelheid gepipetteerde vloeistof tot 5% boven of beneden
het beoogde kwantum vloeistof ligt. (tabel I.)

Voor massaal serologisch onderzoek is de multi-pipet een geschikt instru-
ment, waarmee snel en voldoende nauwkeurig kan worden gewerkt.

Cunningham, C. H.: A Laboratory guide in Virology, Minnesota 1960.
SAMENVATTING.

Er wordt een beschrijving gegeven van het gebruik van een multi-pipet voor massaal
serologisch onderzoek.

\\ description is given of the usr of a multi-pipet for serological mass investigation.

Op twee rundveebedrijven met respectievelijk 7 eu 11 runderen werden
proeven genomen teneinde de waarde van een uier- en tepeldesinfectans in
de praktijk te toetsen.

Het uierdesinfectans, waarvan het werkzame bestanddeel bestond uit 2%
hexachlorofeen (2-2 dihydroxy-3-.3-5-5-6-6 hexachloordifenylmethaan),
werd ter beschikking gesteld in z.g. spuitbussen en behoorde iedere keer
na het melken in de vorm van een aërosol op alle tepels toegediend te
worden.

Aan het begin en het einde van de proef werden van alle melkgevende
runderen de kwartiermelkmonsters bacteriologisch en d.m.v. de BMR
(Brabantse Mastitis Reactie) onderzocht, terwijl de huid rondom de slot-
gaten van alle tepels m.b.v keeltampons werd afgestreken en zodoende
bacteriologisch onderzocht.

a. Kwartiermelkmonsters: BMR-positief: 3 runderen (3 kwartieren);
Strept. agalactiae: 2 runderen (2 kwartieren).

b. Bacteriologisch onderzoek .slotgat van de tepel: Strept. agalactiae:
7 rimderen (16 kwartieren); E. coli en stafylokokken: 7 runderen,
(bijna alle kwartieren).

a. Kwartiermelkmonsters: BMR-positief: 4 runderen (7 kwartieren);
Strept. agalactiae: 5 runderen (6 kwartieren).

b. Bacteriologisch onderzoek slotgat tepels: Strept. agalactiae-. 6 run-
deren (13 kwartieren); E. coli en stafylokoken: op bijna alle
kwartieren.

a. Kwartiermelkmonsters: BMR-positief: 2 runderen (2 kwartieren);
Strept. agalactiae: 4 runderen (6 kwartieren).

b. Bacteriologisch onderzoek slotgat tepels: Strept. agalactiae: 8 run-
deren (8 kwartieren); E. coli cn stafylokokken. op bijna alle kwar-
tieren.

a. Kwartiermelkmonsters: BMR-positief: 2 runderen (2 kwartieren);
Strept. agalactiae: 3 runderen (4 kwartieren).

1 R. G. Dijkstra, dicrcnarts-bacterioloog aan de Gezondheidsdienst voor Vee in
Friesland, Kruisstraat 43 Leeuwarden.

b. Bacteriologisch onderzoek slotgat tepels: Strept agalactiae: 6 run-
deren (10 kwartieren); E. coli en stafylokokken op bijna alle kwar-
tieren.

Een 2%-oplossing van hexachlorofeen, toegediend na het melken, heeft
de bactericflora op de tepels van runderen niet doen verminderen en heeft
dus als tepeldesinfectans geen waarde. Dit hexachlorofeen bleek bij toe-
])assing op mastitis-probleembedrijven als desinfectans zowel vóór als na
het melken evenmin resultaat te hebben.

Uier- en tepeldesinfectie heeft slechts zin vóór het melken. Een goed uier-
desinfectans is dat middel, dat de bacterieflora \\an de levende uierhuid
doodt of tot een zeer minimale hoeveelheid reduceert, zonder de huid te
irriteren,

Een 2%-oplossing van hexachlorofeen in de vorm van een aerosol toegediend als
uierdesinfectans na het melken had geen enkele invloed op dc bacterieflora van de
levende uierhuid.

A two percent solution of hcxachlorophcnc applied as a spray as udder-disinfectant
after milking had no influence at all on the bacterial flora of the skin of the udder.

Veel is reeds gesproken over de mestpreparatca en de voor- en nadelen hiervan.
Methylthiouracil (M.T.U.) is reeds lang bekend; vaak werd het gebruikt bij het
afmesten van ouder vee, uitschot van dc mclkveestapel en de ossenmesterij. Op het
moment komt de jongvecmesterij sterk naar voren. Bij tc Münchcn opgezette proeven,
waarbij met een schildklicrwerking-remmendc stof werd gewerkt, werden de resultaten
bij jonge sderen en de spcrmakwalitcit van jonge fokstieren nagegaan.
De 24 proefdieren waren ongeveer even zware stieren, met een gemiddeld gewicht van
410 kg, verdeeld in 12 paren. De dieren werden individueel .gevoederd. Na ccn
mestperiode van vijf weken, waarbij da.gclijks 1 kg droge pulp, 1 kg droge bostel,
1 kg men.gvoedcr en hooi naar behoefte werd ,ge.geven en een groei werd bereikt
van ca. I kg per dier per dag, kwam ccn periode van 27 da.gen als proef- en eindmest-
periodc. De hoeveelheid krachtvoer werd verdubbeld, terwijl dc proefgroep dagelijks
5 g methylthiouracil per dier krec.g.

Onderstaande tabellen .geven een overzicht van dc 27 da.gen durende cindrncstperiode.

De M,T,U,-groep vertoonde zowel ccn beter vocderrcndement als een beter slacht-
gewicht. Een definitieve beslissing omtrent de rentabiliteit kan echter nog niet worden
genomen. Wel bleek, dat de zaadproduktic door toediening van het preparaat niet
werd beïnvloed.

B e y n O n, A. G. and Miller, W ra. C.: Equine virus rhinopneumonitis („Equine
Virus Abortion"). Vet. Ree., 75, 529, (1963).

In verband met een geval van virusabortus bij het paard vragen de sehrijvers de
speciale aandacht der Engelse dierenartsen voor dit belangrijke onderwcip.
Het rinopneumonitis-virus geeft meestal een mild verlopende cattarrc van de
luchtwegen met verhoging van temperatuur, waarvan de paarden na korle tijd her-
stellen. Bij drachtige merries kan abortus het gevolg zijn. Paarden van alle leeftijden
worden aangetast, de jongere vaak heftiger dan de oudere, waarbij de cattarre bij de
oudere dieren — waaronder de fokmerries — vaak een lichter verloop heeft. Van
deze merries verwerpen er echter, en dikwijls pas later tegen het einde van de
draagtijd.

De foetus is fris van uiterlijk bij de geboorte en dus pas dood. De foetus en adnexa
bevatten virus dat op stro, stalvloeren enz. 10 ä 14 dagen in leven blijft; aangeraden
wordt ook de achterhand van de merrie te wassen en te ontsmetten. Door contact
kunnen andere hoog drachtige merries besmet worden, die dan verwerpen tussen
11 dagen en 3 weken. Ook kunnen er levcnszwakke veulens geboren worden.
Tegen de verspreiding van de besmetting na abortus dienen op de stoeterijen uitge-
breide maatregelen te worden genomen.

Indien op een stal herfstverkoudheden voorkomen, is het aan te raden de drachtige
merries, vooral de jongere, geïsoleerd te houden. Daarentegen verdient het aanbe-
veling alle niet drachtige dieren de ziekte te laten krijgen, opdat zij voor de toekomst
immuniteit kunnen vormen.

De dierenartsen wordt aangeraden in verdachte gevallen meteriaal te verzamelen voor
virulogisch en histologisch onderzoek.

(Vlg. het artikel van Mahaffey (Referaat Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1310,
(1963)) zou het abortusvirus speciaal aanleiding geven tot abortus bij merries (Doll
en medewerkers) en niet het rinopneumonitisvirus. Ref.)

Veterinaire correspondent van „The Times": Assessing New Policy on Swine Fever.
Vet. Ree., 75, II43, (1963).

In maart 1962 begon men in Engeland tegen varkenspest de stamping out-methode
te volgen.

Gedurende deze periode werd ± ƒ 30.000.000,— aan schadeloosstelling uitbetaald.
Dat van 11 t/m 15 maart 213 bedrijven moesten worden afgeslacht vindt zijn oor-
zaak in het feit dat het hier gaat om bedrijven die vóór de inwerking treding van de
nieuwe wettelijke bepalingen (op 11 maart 1963) reeds als besmet aangemerkt

waren: men ziet daarna het aantal besmette bedrijven geleidelijk afnemen, van 179 in
april tot 64 in september.

Een dergelijke daling had de Animal Health Division reeds voorspeld, maar de aan de
nieuwe methode verbonden kosten hebben de raming verre overtroffen en wel door
twee oorzaken:

le. het aantal varkens per besmet bedrijf was veel groter dan begroot;
2. de gemiddelde waarde per varken was hoger.

Hierdoor dreigen financiële en wetenschappelijke opvattingen met elkaar in botsing
te komen, waaibij de eersten het wel zullen winnen.

Dat dc varkenspest-situatie na meer dan 6 maanden stamping out niet zo gunstig
is als men wel hoopte, is tc wijten aan de volgende feiten:

le. de toepassing van deze nieuwe bestrijdingsmcthode begon op een moment dat dc

ziekte uitgebreid aanwezig was:
2e. er waren meer gevallen van varkenspest aanwezig dan aangegeven waren;
3c. drachtige zeugen besmetten intra-utcrien de biggen; de zeug zelf wordt klinisch
niet ziek, maar de ziekte breekt pas uit na de partus. (Men dacht aanvankelijk
dat deze vorm van virusoverbrenging alleen bij geënte zeugen voorkwam, maar
nu is bewezen dat dit ook het geval is bij niet geënte zeugen) ;
4e. tc veel varkenshouders, vooral mesters, zijn traag met het aangeven van mo-
gelijke gevallen van varkenspest, zodat voor de aangifte al grote vidusvcrsprci-
ding kan hebben plaatsgevonden.
Het virus wordt niet ingevoerd. De import van varkensvlees is verboden, tenzij dc
garantie aanwezig is dat het vlees vrij is van varkenspest-virus.
Ook het feit dat er nog steeds geënt wordt is geen storende factor: het vaccin-ge-
bruik neemt af, waardoor een entveibod overbodig is.

Dat een besmetting met varkenspeslvirus niet altijd tot de klinisch waainccmbare
ziekte leidt is bewezen in Australië. Daar is de ziekte d.m.v. stamping out uitgeroeid
maar toch bezit 5% van de gezonde varkens varkenspcst-antilichamen. Indien de
laboratoriumtest inderdaad dc antilichamen van het varkenspcstvirus aantonen (en
niet die van een aan varkenspest verwant virus), zou het er op kunnen wijzen dat
een milde varkcnspeststam in uitgebreide mate aanwezig is, zodat het gevaar bestaat
dat dit virus muteert in een meer virulente stam en de ziekte zich plotseling weer
klinisch manifesteert. Een dergelijke uitbraak zou in Engeland als een falen van de
stamping out-methode beschouwd worden!

Er is van diverse zijden op gewezen dat alvorens met afslachtsystccrn te beginnen,
men meer van dc ziekte af moet weten, vooral wat betreft de wijze van verspreiding.
Een dergelijke kritiek is ook geleverd op de maatregelen ten aanzien van atrofische
rinitis cn pseudovogelpest.

De Animal Health Division is evenwel van mening dat slechts door het in praktijk
brengen van een bestrijdin.gsmethode de ware obstakels ~ hetzij van politieke, hetzij
van wetenschappelijke aard — te voorschijn zullen komen.

Lafontaine, A. c.s.: Brucellose bij dierenartsen. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr.,
12, 356, (1963).

Bij een enquête naar bet voorkomen van brucellose onder dc Belgische dierenartsen,
bleek dat bij 26,8% der ondervraagden (t.w. 9,5% van de 826 verzonden vragen-
lijsten) de ziekte óf diagnostisch werd vastgesteld, dan wel vermoed werd op grond
van klinische symptomen. Bij 65,6% der bloedmonsters van „anamnese-positieven"
was de C.B.R. twijfelachtig of positief, terwijl toch nog 33,3% der bloedmonsters
van dierenartsen, die zich onbesmet achtten, een positieve C.B.R. hadden.
Bovendien kwam vast te staan, dat het gebruik van B 19 vaccin gedeeltelijk verant-
woordelijk gesteld moest worden voor het hoge percentage positieve reacties.

ZIEKTEN VAN GEMZEN EN THARS IN NIEUW-ZEELAND.
Daniel, M. J. und C h r i s t i e, A. H. C.: Untersuchungen über Krankheiten der
Gemse (Rupicapra rupicnpra L.) und des Thars (Hemitragus jemlaicus Smith) in
den Südalpen von Neuseeland. Schweiz. Arch. Tierheilk., 105, 399, (1963).
In 1907 werden voor het eerst gemzen op Mount Cook (Zuid-eiland) voor jacht-
doeleinden uitgezet, terwijl in 1904 thars uit de Himalaya geïmporteerd waren. Van
beide diersoorten werden enkele jaren later opnieuw een paar exemplaren vrijgelaten.
Deze dieren hebben zich daar zodanig vermeerderd, dat sinds 1936 bestrijdingsmaat-
regelen moesten worden toegepast. De gemzen hebben zich zelfs tot 380 km ten
noorden en 320 km ten zuiden van hun oorspronkelijke standplaats uitgebreid.
Sindsdien zijn 60.000 gemzen en 25.000 thars geschoten.

In 1936 werd voor het eerst bij de gemzen cen ziekte, die met blindheid gepaard
ging, waargenomen; hierdoor verongelukten verscheidene dieren. Overeenkomstige
ziekte is sindsdien ook bij thars en bij wilde geiten gezien. Hoewel deze ziekte, die
veroorzaakt wordt door Rickettsia conjunctivae, ook bij .gemzen in Europa bekend
is, vermoedt men dat de gemzen in Nieuw-Zeeland besmet zijn door contact met
merino-schapen.

Sinds 1940 is ook Ecthyma contagiosum bij de gemzen en de thars geconstateerd,
dus de infectieuze lippendcrmatitis die ook bij het schaap bekend is. Deze ziekte
treedt periodiek op. Waarschijnlijk spelen insecten bij de overbrenging van beide
ziekten een rol.

Daarente.gen komt dc gcmzenschurft, die door cen mijt Sarcoptes scabiei var.
rupicaprae veroorzaakt wordt, en die in de Europese Alpen zeer belangrijk is, in
Nieuw-Zeeland niet voor (kennelijk waren de geïmporteerde dieren vrij van schurft
en kan deze infectie niet van een andere diersoort worden verkregen. Ref.)
Brucellose komt bij dc beide genoemde diersoorten niet voor.

Grashuis, J.: Op zinkdeficientie wijzende ziekteverschijnselen bij rundvee in
Nederland. Landbouwk. Tijdschr., 75, 1127, (1963).

De beschikbaarheid van Zn uit de bodem zou afhankelijk zijn van de pH van de
.grond. De extraheerbaarheid van Zn uit zandige en lemige gronden wordt bij stijging
van de pH minder (tot pH-KCl 7,5).

Zn wordt als spore-element bij het dier aangetroffen in normale weefsels en is aan-
.getoond in verschillende metallo-enzymen. Talrijke enzymen worden door Zn ge-
activeerd.

Zn-gebrck is aangetoond bij muizen, ratten, varkens, pluimvee en rundvee. Dc
zinkbchocfte is moeilijk concreet aan te .geven. Deze is niet alleen afhankelijk van
de diersoort ,doch ook van dc vorm waarin Zn wordt gegeven, alsmede van dc
aard van het rantsoen en het evenwicht der macro- cn micro-elementen. Bij cen hoog
Ca-gchalte van het voedsel wordt de Zn-behoefte groter. Fytinezuur bevordert het
optreden van parakeratose.

Op grond van literatuurstudie en eigen ervaring komt Grashuis tot dc conclusie
dat als meest aanvaardbare norm gesteld kan worden dat het voedsel van runderen
bij een kalkgehalte van 0,3% in de droge stof, ongeveer 45 d.p.m. Zn inocl bevatten.
Deze hoeveelheid moet vermeerderd worden met 16 d.p.m. voor elk 0,1% Ca, dat het
kalkgehalte in het voedsel hoger is dan 0,3%.

In Nederland is het ziektebeeld op stal duidelijker waarneembaar dan in het weiland,
mede omdat de zinkopname tijdens de stalperiode geringer is.

Ziekteverschijnselen zijn parakeratose van de neus.spie.gel (vooral de ongepi.gmen-
teerde) en de klauwranden; in ernstige gevallen ook op het kruis, dijen, uier, hals-
vlakte, rug, ribwand en de ledematen. De beharing is dof; de produktie en wellicht
ook de fertiliteit zijn verminderd. Bij jonge dieren wordt vaak een schubvormig

(Tzpcm met haaruitval aan dc oren aangetroffen. Dc kans op klauwpanaritiuin is
vergroot. In zeer ernstige gevallen kunnen op stal z.g. „stinkklauwcn" voorkomen.
Eczeem en ontstekin.g van dc ncusspic.gcl kan bij een doelmatige behandeling in
enkele weken genezen. In ernstige gevallen, o.a. bij stinkklauwcn, duurt het veel
langer (2 ä 3 maanden) doch is de prognose eveneens gunstig, tenzij reeds ernsti.ge
complicaties zijn opgetreden (b.v. klauwgcwrichtsontsteking).
Profylaxis en behandeling:

Bemesting b.v. met kopcrslakkenblocm, dat veel zink bevat, b.v. 400 kg per ha ge-
durende 4 jaar of 50 kg zinksulfaat orn de twee jaar en verder bijvoeding van b.v.
een of twee reepjes zinkkoek (met 2 gram Zn per reepje) per koe.
De toxische dosis van Zn is moeilijk aan te .geven. Er zijn meerdere aanwijzingen
die er op duiden, dat de toxische dosis van Zn veel eerder wordt bereikt indien het
Zn in het drinkwater wordt .gegeven dan bij toediening van Zn in het voer!

CONTAMIN.\'\\TIEGEV.A.\'\\R VAN ONVERPAKTE WORSTEN.
Bar tel s. Prof. Dr. H., Had lok, Dr. R. und K ä f e r s t c i n, K. K.: Müssen
Würste, die im Rahmen der Selbstbedienung feilgehalten werden, verpackt werden?
Fleischwirtschaft, 15, 1094, (1963).

Contaminatie van de oppervlakte van in zelfbedieningswinkels ter verkoop lig.gcnde
worsten door in de handen nemen en weer tcruglc.ggcn door cosumenten is een
potentieel gevaar.

Schrijvers hebben proeven genomen met verschillende worstsoorten in natuur- en in
diverse kunstdarmen, waarbij werd nagegaan of Salmonella-kiemen deze omhulling
passeren en of het kiemgctal aan dc oppervlakte van hierop aangebrachte cultuur-
suspensies verandert. Passage der darm, zowel natuur- als kunst-, werd niet waar-
genomen. Het kiemgetal bleef constant in sommige gevallen: in andere daalde het,
afhankelijk van het Salmonella-type en of het een .gerookt produkt betrof. Ook op
de sneevlakte van eerst oppervlakkig geïnfecteerde worsten bleven vrij lang Salmo-
nella-kiemen aantoonbaar.

Uit hun en ook uit onderzoek van anderen komen dc auteurs tot dc conclusie, dat
het noodzakelijk is in darmen gehulde vleeswaren in zelfbedieningswinkels slechts
verpakt toe tc laten.

/. 11. J. van Gils.
HET DODEN V.AN CYSTICERCUS INERMIS DOOR BEVRIEZING.
Bartels, Prof. Dr. H. und T ä n d 1 e r, Dr. K.: .«^btötun.g gcsundhcitschiidlicher
Rinderfinnen. Fleischwirtschaft, 15, 114, (1963).

Verbeterde opsporingsmethoden en verscherpte maatregelen bij „Schwachfinnigkeit"
heeft in W.-Duitsland tot gevolg dat meer „cysticerccus" vlees moet worden inge-
vroren.

De schrijvers gin.gcn enerzijds dc invloed van lagere temperaturen op dc afstervings-
snclhcid der cysticerccn na, andcizijds dc snelheid van dc tcmperatuursdaling in het
centrum der vlcesvocten bij bepaalde luchtsnclheid en op -- 10, —20 cn —35° C.
Ook werd een proef .genomen door slachtwanne voeten vlees in te vriezen, zulks om
na te .gaan of ook hierin tijdwinst te verkrijgen is.

Uit de in grafieken en tabellen weergegeven resultaten bleek o.m. dal dc cysticerccn
aanzienlijk sneller ten gronde gaan bij verlaging der temperatuur, o.a. bij —5° C
in 10 uur, bij —10° C in 3 uur, bij —20° C in 30 minuten en bij —35° in 15
minuten. Slachtwarm invriezen geeft ongeveer 15 uur tijdwinst, maar nadeel voor
reeds in de ruimte aanwezig vlees door rijpafzet.

Lagere temperaturen in de vriesruimte versnellen dc temperatuurdaling in het cen-
trum der voeten vlees aanzienlijk, zodat tijd- en ook kwaliteitswinst tc verkrijgen is,
met even grote zekerheden omtrent het doodgaan der blaaswormen. Nog wordt
.gewezen op het onderzoek omtrent de traumatische behandeling van cysticerci, door
middel van fijnere openingen in de plaat der gehaktmolens. ƒ. II. J. van Gils.

(Fifth edition 1963, Charles C. Thomas, Publisher, Springfield, Illinois, U.S.A.,
prijs ƒ 69,40).

Dit Amerikaanse werk behandelt, zoals de titel (gelukkig zonder het onjuiste woord
„zoönose" er in) aanduidt, die ziekten welke van dier op mens over kunnen gaan.
Daar vele ziekten van vele diersoorten de mens kunnen infecteren, beslaat dit boek
een groot gebied der pathologie. Het is dan ook goed gezien van de uitgever om de
diverse hoofdstukken door specialisten te laten opstellen. Niet minder dan 31 auteurs
hebben de inhoud van het bijna 1000 bladzijden dikke werk verzorgd. Het boek
bevat 132 in het algmeen zeer goede, soms zeer fraaie afbeeldingen en bovendien
nog 84 tabellen, die van de verwerkte stof een goed overzicht geven.
De algemenee indruk van dit uitstekend opgezette handboek is zeer gunstig en een
ieder die te maken heeft met ziekten van dieren, die op de mens over kunnen gaan,
en dat zijn er zeer velen (artsen en dierenartsen), zullen zich in dit boek op voor-
treffelijke wijze over allerlei ziekten kunnen oriënteren.

De inhoud bestaat uit drie delen. In het eerste deel worden behandeld die ziekten,
die voorkomen bij de huisdieren en vogels (en soms bij wilde dieren en knaagdieren) ;
hiertoe behoren vele zeer belangrijke ziekten als tuberculose, miltvuur, brucellosis,
vlekziekte, paratyfus, listeriosis, malleus, hondsdolheid, papegaaieziekte, pokken, New-
castle disease, enz. enz.

Het tweede deel behandelt de in het bijzonder bij knaagdieren en wilde dieren voor-
komende (en soms zich bij huisdieren voordoende) ziekten als b.v. pest, tularemic,
pseudotuberculose, Q fever, Rift Valley fever enz. enz.

In het derde deel wordt behandeld de relatie tussen ziekten van de mens en van
dieren; hierin wordt b.v. besproken in hoeverre katten en honden van betekenis zijn
voor de bof bij de mens; in hoeverre mazelen en hondeziekte aan elkaar verwant zijn
enz.

Een groot voordeel voor de lezer, die bepaalde vraagstukken zelf nader wil nagaan is,
dat de meeste hoofdstukken afgesloten worden met een uitvoerig literatuuroverzicht.
In totaal heeft men ongeveer 1200 auteurs geraadpleegd.

Het spreekt vanzelf, dat als men een dergelijk groot werk dat over zovele ziekten
handelt, nauwkeurig gaat bekijken, men wel- enkele hiaten en fouten vindt.
In de literatuurlijst betreffende listeriosis b.v. komen in de vermeldingen van onze
eigen publikaties nogal enige vergissingen voor. Een nalatigheid, die toch niet had
moeten voorkomen is b.v. het totaal ontbreken van het exanthema coitale. De mens
kan door paarden, die door deze ziekte aangetast zijn, geïnfecteerd worden en hoge
koorts krijgen; ook in de tabel over „diseases transmitted from horse to man" wordt
het exanthema coitale niet genoemd, evenmin als de paardepokken; zelfs in de tabel
„diseases transmitted from cow to man" ontbreken de runderpokken en de vaccinia-
infecties van het rund ; trouwens het gehele hoofdstuk over de pokken der dieren doet
wat zwak aan.

Hiertegenover staat dat de grote meerderheid der hoofdstukken voortreffelijk is.

Samenvattend menen wij dan ook dat dit boek, dat ons inziens vèruit het beste
is op het gebied der dierziekten, die op de mens kunnen overgaan, zeer sterk aanbe-
volen kan worden aan een ieder, die zich met de ziekten van mens en dier bezig
houdt; vooral ook de practici zullen veel kennis, zowel wetenschappelijke als prak-
tische, kunnen opdoen door dit royaal uitgevoerde werk tc bestuderen.

(Veb. Gustav Fischer Verlag Jena, 1963, 327 blz., prijs DM 39.40).
Na zijn boek „.Abrisz der Hundenkrankheiten", heeft Christoph zieh gezet tot
het sehrijven van een boek waarin hij de ziekten van dc kat behandelt. Evenals in
zijn boek over de hond, heeft hij in dit bock de geneeskunde van de kat in zijn
volle omvang besproken.

In het eerste deel geeft hij een uitvoerige beschrijving over de algemene diagnostiek,
over de fixatie-methode, de wijze van toediening van medicamenten alsmede over
de voor de kat belangrijke fysische behandcling.smethoden, terwijl ook dc chemo-
therapie en de anesthesie de aandacht krijgen die zc verdienen. Dit eerste deel wordt
afgesloten met cen beschrijving van dc röntgcndiagnostick en de euthanasie.
Het tweede deel omvat dc ziektekunde in volle omvang. Aan dc therapie wordt veel
aandacht besteed; zo worden veel recepten gegeven en waar cen chirurgische behan-
deling aangewezen is, worden de operatiemethoden duidelijk beschreven. Naast een
ruime eigen cr^\'aring, geput uit cen groot patiëntenmateriaal van de Leipziger Klinik,
heeft de schrijver in zijn boek zeer veel gegevens uit de wereldliteratuur verwerkt; na
ieder hoofdstuk volgt een uitvoerige literatuur-lijst.

Zijn kritische instelling, mede hierdoor versterkt, blijkt onder andere uit het aan-
halen van de beperkingen die men zich moet opleggen in het kiezen van indicaties tot
het instellen van een therapie met corticosteroidcn en .ACTH. Van hetzelfde getuigt
de volgende uitspraak omtrent het gebruik van penicilline: „Keine Penizillin-Thera-
pie bei banalen Infekten! Urn die Züchtung pcnizillinrcsistcnter Stämm^r zu ver-
meiden, soll die lokale oberflächliche Anwendung nach Möglichkeit vermieden
werden."

Aan de gevolgen van trauma, met name aan de facturen, wordt uitvoering aandacht
besteed. Wat de ervaringen betreft omtrent de fracturen aan de onderkaak, verschil-
len deze nogal met hier in Nederland: Christoph zegt nl. dat deze zelden voor-
komen.

De talrijke afbeeldingen in dit bock zijn duidelijk, de .gekleurdcn zijn zeer mooi
uitgevoerd. Dit kan trouwens van het gehele boek gezegd worden. Het laat zich
prettig lezen cn verliest zich niet in theoretische beschouwingen.

Voor zover mij bekend, is dit het eerste boek, waarin dc ziekten van de kat worden
behandeld, gelijkwaardig aan de boeken geschreven over die van dc hond, waarvan
we er vcrschillendc hebben.

Wanneer de.geen die te maken heeft met katten in zijn praktijk eenmaal kennis
genomen heeft van dit boek, zal hij het niet meer willen missen.

(Verlag Hermann Kuhn. KG. Schwenningen am Neckar, 1963. 212 pag., 272 afb.,
prijs DM 56,~).

Dc schrijver, hoofd van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Hannover, vermeldt
in de inleiding de redenen die voor hem de aanleiding hebben gevormd om dit
boek in deze vorm samen te stellen.

De grote plaats, die dc pluimveehouderij in de landbouw is gaan innemen, nood-
zaakt dc dierenarts meer en meer aandacht te gaan schenken aan de problemen die
de moderne pluimveeteelt met zich meebrengt. Dit geldt in dc eerste plaats voor de
ziektebestrijding, maar bovendien wordt door de toenemende tendens naar con-
centratie en mechanisatie ook cen behoorlijk inzicht vereist in de algehele bedrijfs-
voering, zoals huisvesting en voedingsleer.

De schrijver heeft getracht om in kort bestek dc dierenarts op deze gebieden dc
nodige informatie tc geven. Hij heeft zich hiertoe beperkt tot dc hoofdzaken en
gebruik gemaakt van uitstekend fotomateriaal en schematische voorstellingen.

In dc eerste twee hoofdstukken worden dc economische aspecten, huisvestingspro-
blemen en voedingsleer besproken. Vervolgens wordt de sectietcchniek besproken en
toegelicht met zeer duidelijke kleurenfoto\'s. Hierna volgt dan een bespreking van de
belangrijkste pluimveeziekten, waarbij talrijke kleurenfoto\'s de tekst nader toelichten.
Ten slotte volgen dan nog enige korte hoofdstukken over desinfectie, transport en
slachterij en enige overzichten van aangeboren afwijkingen, letale factoren, vergifti-
gingen, fysiologische gegevens en pluimvecrassen.

Er is op deze wijze cen handleiding ontstaan die zeer bruikbaar is. Voor degenen
die zich meer fundamenteel met bepaalde problemen willen bezig houden, wordt de
nodige literatuur opgegeven.

Dit boek is beslist geen standaardwerk over pluimveeziekten, maar het is in de
eerste plaats bedoeld voor de practicus die zich snel wil oriënteren. De thcrapiën en
maatregelen ter voorkoming van ziekten die beschreven worden zijn soms typerend
voor Duitsland. Dit geldt voornamelijk voor de voorbehoedende entingen en spe-
cialité\'s. De schrijver heeft wel getracht om zo veel mogelijk de chemische formule
of in andere landen gebruikelijke merknamen te vermelden.

E.NKELE GED,A,CHTEN OVER DE TOEKOMST VAN ONS BEROEl\' VI
Mosterd na de maaltijd.

Ik kan het me voorstellen, zeer geachte lezcrcs.-icn en lezers, dal dat uw ged.ichtcn zijn.
Dc maaltijd zo goed bereid cn zo keurig geserveerd door de collegae K a m p e 1-
mâcher en G u i n e e, was zo smakelijk dat ik lang overwogen heb er iets aan toe
te voegen.

.Mlen die van ons vak houden en die de toekomstmogelijkheden ter harte gaan,
moeten het eens zijn met de auteurs en het is te hopen dat op korte termijn maat-
regelen genomen zullen worden dat onze „opvolgers" kuimcn getuigen „Zij waren
van goede wille".

Vroeger bestond veelal de mening, dat de navelstreng zo snel mogelijk na de ge-
boorte moest worden afgebonden en gedesinfecteerd. Deze behandeling spotte vaak
met alle regels van steriliteit. Vuile messen, scharen, bandjes en niet tc vergeten
vuile vingers, ze kwamen allen met de navel in aanraking. Boven de plaats van
onderbinding zwol de navel op als gevolg van bloedstuwing waardoor een goede voe-
dingsbodem voor allerlei ziektekiemen onstond. Weliswaar was er soms ook een
ontsmettingsmiddel voorhanden, doch dit werd vaak niet op de juiste wijze gebruikt.
Men beschouwde het als een bewijs van vakmanschap, wanneer het afbinden en
doorknippen van de navelstreng zo snel mogelijk na de geboorte geschjedde. Het
resultaat van dit alles was echter, dat veel van de op deze wijze behandelde veulens
aan lähme (veulenziektc) te gronde gingen, dus aan infectie. Bovendien gaan, cn dit
geldt in het bijzonder voor de volbloeds, nog bijna 2% der veulens dood tengevolge
van te weinig bloed in de bloedsomloop. In de nageboorte is dan te veel bloed achter-
gebleven en weggevloeid. Het tekort aan bloed geeft aanleiding tot een toestand
waarbij de hersenen te weinig zuurstof ontvangen en daardoor treden zenuwstoor-
nissen op. Volledigheidshalve zij opgemerkt, dat vermoedelijk ook beschadiging van
de ribwand tijdens de geboorte ter plaatse van dc 2e tot en met de 4c rib, de
hartfunctie zodanig kan belemmeren dat ook zuurstofgebrek in de hersenen kan op-
treden.

Zowel elders als in ons land hebben vele paardenfokkers de ervaring opgedaan, dat
bij niet te snel ingrijpen bij en na de geboorte uiteindelijk het sterftecijfer van de
veulens niet hoger is, dcxh eerder lager.

Sommige eigenaren van fokmerries geven er de voorkeur aan, vooral als eerder
veulenziekten zijn voorgekomen, de merries op zodanig tijdstip te laten dekken, dat
de veulens in de weide geboren worden. Meestal wordt dan bij de geboorte, die als
regel in de nacht plaats vindt, geen menselijke hulp verleend. Het veulen profiteert
dan tevens van een vitaminenrijke voeding van de moeder zowel in de laatste peritxle
van de drachtigheid als na de geboorte; bovendien heeft veel zonlicht een gunstige
invloed op dc gezondheid van moeder en veulen. Belangrijk is echter vooral dat de
scheiding van merrie en veulen op meer natuurlijke wijze geschiedt.
Zonder hinderlijke aanwezigheid van de mens blijft de merrie na de gebcKJrte nog
een poosje liggen (drie tot vijftien minuten) en de navelstreng is nog enkele minuten
intact. Door het samenstrekken van de baarmoeder stroomt het bloed dat in de
nageboorte aanwezig is, nog gedurende drie tot tien minuten via dc navclader in de
circulatie van het veulen, waardoor in het veulen voldoende bloed komt. Dit is v(K)r
het verkrijgen van een goede bloeddruk en een goede ontplooiing van de longfunctie
zeer gewenst. Veulens die flauw ter wereld komen, kunnen daardoor in deze minuten
weer meer levensvatbaar worden. Dc pulsatie in de navelvatcn is de eerste twee
minuten nog duidelijk voelbaar. Als de merrie tenriotte overeind springt, is meestal
heel weinig bloed in dc nageboorte (haam) achtergebleven. De navelstreng scheurt
op de natuurlijke plaats af, dat is waar de navelstreng ingesnoerd is, ongeveer een
vingerbreedte onder dc overgang van de behaarde huid in dc kale navelstreng. Dc
gladde spiertjes in dc navelvatcn trekken zich samen en er zal praktisch geen bloeding
optreden.

Wat gebeurt er nu als dc geboorte onder toezicht van de mens plaats vindt, zoals
dat op bijna alle grote volbloed-stoeterijen in Engeland geschiedt?
De geboorte vindt aldaar plaats in een aparte box en vanuit een nabij gelegen kamer
houdt het stalpersoneel een wakend oog op de merrie. Slechts enkelen namen na het
tevoorschijn komen van het veulen een afwachtende houding aan. De meeste stal-

knfchtcn menen reeds handelend te moeten optreden zodra voorbenen en hoofd van
het veulen zichtbaar worden. Nerveuze merries springen direct na dc geboorte over-
eind cn de navelstreng breekt af. Het laatste geschiedt ook als de stalknecht het
veulen achter de merrie vandaan haalt en bij het hoofd van het paard brengt. Door
het spoedig afscheuren van de navelstreng, in dc genoemde gevallen in de regel
binnen de minuut, gaat l_li/, liter bloed verloren of blijft in dc nageboorte achter.
Ook bij het direct na de geboorte afbinden van de navelstreng wordt een dergelijke
hoeveelheid bloed aan het veulen onthouden, d.w.z. het veulen zal ±25% van haar
natuurlijke hoeveelheid bloed moeten missen. .Als de scheiding van moeder en veulen
plaats vindt nadat de pulsatie in de navelvaten is opgehouden (soms pas na ± 7
minuten, doch meestal na 2 minuten) dan blijft slechts 0.05—0.15 liter bloed in de
nageboorte achter.

Men heeft in Engeland kunnen nagaan dat dit tekort aan bloed aanleiding kan geven
tot het optreden van „barkcrs", „dummies" en „wanderers", inzonderheid bij vol-
bloeds.

Onder „barkcrs" verstaat men een zenuwaandoening waarbij het veulen een blaffend
geluid laat horen als van cen kleine hond. De ziekte treedt wel kort na de geboorte
op, namelijk na tien tot dertig minuten, doch meestal pas na één tot twee uur. De
ziekte begint soms met verschijnselen van zwakte, doelloze bewegingen en blindheid,
doch karakteristiek is het blaffend geluid tijdens de kramptoestanden. \\\'oorts maakt
het veulen kauwbewegingen, vertoont krampen aan hoofd, hals, rug en ledematen.
Het hoofd maakt krampachtige op- en neergaande bewegingen waarbij tengevolge
van botsingen met de vloer kneuzingen van het hoofd kunnen optreden. Soms zit
het veulen op het achterstel met de voorbenen naar voren gestrekt en laat dan het
typische geluid horen. Er worden weinig pogingen ondernomen om op t»- staan. .Als
het veulen overeind komt, is dc gang onzeker, het loopt wezenloos in dp box rond,
botst tegen d,\' wanden, doch bij voorkeur gaat het ergens tegen leunen. Ook door
vallen kunnen kwetsuren optreden. Het veulen is blind en vertoond oogtrillingen. Er
bestaat geen neiging tot zuigen. Geleidelijk verergeren de verschijnselen. Het veulen
valt op één zijde, vertoont heftige krampen en gaat sterk zweten. In dit stadium
kunnen enkele der patiënten reeds sterven, maar dc meeste veulens komen hierna in
het stadium van bewusteloosheid waarbij ze met gestrekt hoofd op één zijde liggen.
Door lawaai, b.v. slaande deuren, ontwaken zc soms uit de toestand van verdoving.
Afwisselend zijn cr momenten van rust en doelloze spierbewegingen. Ze zijn niet meer
overeind te krijgen en als men het nog probeert treden soms lichte krampen op. Dit
stadium kan uren en zelfs dagen duren. Zc kunnen ster\\-cn — van de barkcrs sterft
ongeveer de helft — of overgaan in het „dummie"- of „wandercr"-stadiuni cn lang-
zaam genezen. In totaal kan de ziekte van de barkcrs wel drie tot tien dagen duren.
Ze mCK\'ten kunstmatig gevoed wortlcn met behulp van een slokdarmsondc.

Onder „dummies" en „wanderers" verstaat men lichter verlopende ziektegevallen
met minder ernstige kraniptocstanden. Zc kmmen direct na de geboorte optreden
of overblijven na het „barkcr"-stadium. Wel zijn ze blind en reageren niet op uit-
wendige prikkels. Ze proberen niet tc zuigen.

„Dummies" lig,gen rustig of staan op een bepaalde plaats in ecn slaperige houding.
„Wanderers" lopen doelloos rond in de box, bot.scn overal tegen aan en gaan uit
zichzelf meestal niet liggen. .Als men ze neerlegt dan blijven ze vaak uren liggen. Bij
goede verzorging, ook kunstmatige voeding, beginnen ze soms na 36—48 uren de
eerste pogingen te doen om te zuigen en volledig herstel volgt vaak op de vijfde
dag. Het langst blijven nog stoornissen in het gezichtsvermogen bestaan.
Uit het voorgaande zal de fokkers wel duidelijk zijn geworden, dat de natuurlijke
scheiding van merrie cn veulen na de geboorte verre de voorkeur verdient. Immers in
Nederland komen genoemde ziekten ook voor.

Mocht dan bij het veulen nog een nablocding optreden, hetgeen slechts bij zeer
hoge uitzondering voorkomt, dan kan men alsnog ingrijpen. Zorg dat een ont-
smettingsvloeistof bij de hand is. Druk de navclstomp enkele minuten met schone,
ontsmette vingers dicht en mocht dit bij uitzondering geen succes hebben, probeer

dan het stompje stevig af te binden. Maak daarbij gebruik van een schoon en niet
te smal bandje, dat tevoren in de ontsmettingsvlocistof is gehouden. Ook de schaar
moet voor het gebruik ontsmet zijn.

Het verdient aanbeveling, zulks in verband met mogelijke infectickansen, de stomp
na afloop te dompelen in jodiumtinctuur of een 10% oplossing van kaliumperman-
ganaat. Bruine teer is niet zo gewenst vanwege het aankleven van vuil en stro.

Het is aan te bevelen korte tijd voordat de paarden de weide weer ingaan nog een
wormkuur te geven; dit geldt in ieder geval voor de jonge paarden. De wormlarven,
die zich gedurende de wintermaanden nog elders in het lichaam van het paard
bevonden, zijn inmiddels wel in de darmen aangekomen en kunnen dus nu als vol-
wassen wormen worden afgedreven. Er komen dan bovendien minder wormlarven in
het weiland terecht, hetgeen dc kans op hcrbe.smctting van de dieren vermindert.
Het is van belang ook vculenmerries te.gen wormen te behandelen eni.ge tijd voordat
het veulen wordt geboren. De box, waarin het veulen wordt geboren en waarin het
tot het met dc merrie de weide ingaat, moet verblijven, moet goed worden schoon
gemaakt. Goed schrobben met heet creolin- of sodawater, niet alleen dc vloer, maar
ook de wanden, is zeer gewenst. Dit heeft tot doel de wormlarven op de vloer én aan
de wanden te doden. Het veulen zal door deze maatregelen veel minder kans hebben
wormlarvcn op te nemen bij het eten van stro of het likken aan de wanden.

De vculenlahme is een der meest gevreesde ziekten, die bij het veulen in de eerste
levensperiode voorkomt. De ziekte is praktisch bij iedere fokker bekend en vooral
.gevreesd om zijn ernstige aandoening van een of meer gewrichten, veelal eindigend
in een dodelijke afloop.

Dc eerste ziekteverschijnselen treden soms al zeer kort na de geboorte op, soms pas
na enkele weken of maanden. De dieren vertonen dan een algemeen ziekzijn, gepaard
gaande met een verminderde cetlu.n. Het veulen drinkt slecht en moet vaak op-
geholpen en naar de moeder gebracht worden; drinkt dan meestal weinig om spoedig
daarna het hcofd te laten zakken en neer te zinken. Het dier ziet cr lusteloos uit en
het baarkleed wordt ruw cn dof. Dc navel vertoont vaak ontstekin.g.svcrschijnsclen en
dan kan bij het bcstastcn van dc navel pijn opgewekt worden.

Het veulen begint moeilijk en stijf tc lopen waarna verdikte en pijnlijke gewrichten
ontstaan; vooral de knie- en spronggcwrichten. Somtijds verdwijnt deze zwelling aan
de gewrichten, maar meestal neemt deze in ernstige mate toe, terwijl gelijktijdig dc
algemene ziektetoestand verergert. De bacteriën, die bij deze ziekte een rol spelen
kunnen via de navel of vanuit dc darmwand het lichaam binnendringen. Vooral is dit
het geval bij veulens rnct weinig weerstandsvermogen bij de geboorte. Ook worden
veulens die geen normale biest hebben ontvan.gcn, gemakkelijk ziek. Dit kan voor-
komen, als merries vroegtijdig dc biest hebben laten lopen of gestorven zijn direct na
d(; geboorte van hel veulen.

De navel kan bij de geboorte maar al tc .gemakkelijk bc.smct worden door onrein
strooisel of onreine handen. Daarom wordt cr nog eens zeer uitdrukkelijk op ge-
wezen vooral zorg te dragen dat dc navel op de juiste wijze behandeld wordt (geen
onreine handen, de navelstoinp met jodiumtinctuur behandelen). Vanuit de navel
verspreidt zich de infectie .gemakkelijk door het lichaam. Het gevolg hiervan is, dat
verschillende organen ziek worden, maar voral ook worden dc gewrichten aangetast.
Men ziet dan naast het optreden van diarree ook wel bloedwateren, terwijl dc
ziekte met hoge koorts .gepaard gaat. Wanneer de ziekte heftig verloopt, kan deze
binnen enkele da.gen de dood tengevol.ge hebben.

De meer slepende vorm die men in het algemeen bij wat oudere veulens aantreft,
vertoont ook duidelijker de gewrichtsontsteking. Een enkele maal treedt nog wel eens

genezing op; meestal eehter sterven ook deze dieren in een volkomen uitgeputte
toestand.

Vaak meent de eigenaar, dat aan deze ziekte niets te doen is. Wanneer de dierenarts
tijdig en zeer spoedig bij de eerste ziekteverschijnselen het veulen in behandeling
neemt, kan met dc moderne geneesmiddelen in het algemeen wel een goed resultaat
verwacht worden. Het zij echter nogmaal uitdrukkelijk vermeld, dat bij dc eerste
ziekteverschijnselen zo spoedig mogelijk hulp moet worden ingeroepen. Geschiedt
dit te laat dan is de kans op volledig herstel veel geringer.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft de uitkomsten van dc in dcccmbcr 1963
gehouden landbouwtelling bekendgemaakt. Deze uitkomsten hebben betrekking op de
veestapen, het areaal stoppclgcwasscn en dc beteelde oppervlakte met winterge-
wassen.

De totale rundveestapel blijkt, in vergelijking met december 1962, te zijn ingekrompen
met bijna 8,5%. Het aantal bedrijven met rundvee is afgenomen met 5,7%.
De onderverdeling \\an de rundveestapel in cen aantal rubrieken toont aan dat de
teruggang zich voordeed bij alle groepen rundvee, met uitzondering van de mest-
kalveren, welke gelijk in aantal bleven. De aantallen mestvce, welke niet meer tot dc
mcstkalveren kunnen worden gerekend, zijn echter zo sterk afgenomen, dat de totale
groep mestvce een afneming vertoonde van 108 000 stuks (- 32,0%). Hierbij dient
opgemerkt te worden, dat het aantal stuks mestvce in december 1962 bijzonder gi\'oot
was (bijna 100 000 stuks meer dan in december 1961).

De groep jongvee, van 1 jaar en ouder, waaruit dc toekomstige melk- en kalfkoeien
worden gerecruteerd, vertoonde een teruggang met bijna 20.000 stuks (—3,0%).
Het aantal gevallen van kopziekte was in 1963 kleiner dan in 1962. In 1963 bedroeg
dit aantal 30 000 stuks tegen 32 300 in 1962. Het sterftepercentage van de dieren
met kopziekte was in 1963 17,4% tegen 16,7% in 1962.

Het aantal gevallen met melkziekte verminderde met 3,0% tot bijna 47 000 stuks.
Varkens.

De totale varkensstapel liep terug van 3 156 000 stuks in december 1962 tot 3 022 000
in december 1963 (—4,2%).

Het totaal aantal biggen en mestvarkens verminderde met 97 000 stuks (—3,7%).
Het a.-vntal gedekte zeugen nam eveneens af en wel van 216 000 stuks in december
1962 tot ruim 187 000 in december 1963.

Dc gegevens met betrekking tot het aantal biggen, mestvarkens en gedekte zcugeii
wijzen erop, dat het aanbod van slachtvarkens voor de periode december 1963
t/m september 1964 als geheel, achter za! blijven bij dat in de periode december
1962 t/m september 1963.

Het aantal landbouwpaardcn bedroeg in december 1963 144 000 stuks. Dit betekent
een vermindering met 4,8% ten opzichte van december 1962.

De indeling van het aantal paarden naar Iceftijd-sklasscn toont aan dat het aantal
dieren tot 2 jaar is toegenomen van 16 200 in december 1962 tot 18 700 in december
1963.
Schapen.

Dc schapenstapel vertoonde een kleine teruggang (—2,4%) ten opzichte van de-
cember 1962. De omvang van de schapenstapcl bedroeg in december 1963 ruim
260 000 stuks.

De totale hoenderstapel is toegenomen van 38,0 miljoen stuks in december 1962 tot
39,2 miljoen in december 1963.

Het aantal hoenders bestemd voor de slacht steeg met 8,5%: de hoenders bestemd
vor de leg vertoonden een toeneming met 480 000 stuks ( 1,6%).
Het aantal bedrijven met hoenders liep terug van 165 800 in december 1962 tot
152 400 in december 1963 (—8,1%).

De eendenstapel in december 1963 omvatte 756 000 stuks tegen 1 035 000 stuks in
december 1962. Dit betekent een teruggang met 27,0%.

VERSL.AG V.AN DE 13e INTERNATION.ALE FACHTAGUNG FÜR KÜNST-
LICHE BESAMUNG DER HAUSTIERE, WELS 1963 I.¹)

Op zaterdag en zondag, 31 augustus en 1 september 1963, had in Weis (Oostenrijk)
de „Internationale Fachtagung für künstliche Besamung der Haustiere" plaats, de
1 3e in de reeks van jaarlijkse bijeenkomsten. In aansluiting hieraan was er op 2 sep-
tember een excursie, waarbij het K.I.-station te Weis, twee „Fleckvieh"-bedrijvcn in
Boven Oostenrijk en het hengstenstation te Stadl-Paura bezichtigd werden. De tocht
werd besloten met een „gemütliches Beisammensein" in de kelder van het klooster
Lambach op uitnodiging van de „Fleckviehverband Wels".

Van de 152 deelnemers (inclusief de 14 personen die een voordracht hielden) waren
er 55 uit Oostenrijk, 60 uit de Duitse Bondsrepubliek en 7 uit Nederland afkomstig.
De voordrachten handelden over de fysiologie der voortplanting, de toepassing en de
gevaren van sexuele hormonen en van sexueel werkzame stoffen en over nieuwe in-
zichten inzake de steriliteitsbestrijding, de kunstmatige inseminatie en de genetica.
Twee Russen, die toegezegd hadden een voodracht te houden, lieten verstek gaan.
Het waren de professoren I. I. S o k o 1 o v s k a y a en V. K. M i 1 o v a n o v, beiden
uit Moskou, die zouden spreken over resp. „Laboratoriuniiiiethoden zur Frühdiagnose
der Trächtigkeit" en „Implementoren, eine neue Klasse von physiologisch-aktiven
synthetischen Stoffen zur Sanienverdünning".

De in het dierlijk organisme verlopende leven.sjjrocessen tracht men door verstrek-
king of onthouding van hormonen te beïnvloeden. Bij steriele koeien vindt men een
storing in de secretiefase van het endometrium. De hypothese ligt voor de hand, dat
de optrende storing in het ritme van de endometriale cyclus haar oorzaak heeft in een
veranderde produktie van cierstokhormonen, nl. een onvoldoende hoeveelheid of
ontbreken van progesteron.

Als men in de luteale fase door progesteronverstrekking de secretorische functie van
het endometrium tracht te bevorderen blijkt, dat deze verstrekking öf zonder uit-
werking is öf paradoxale verschijnselen veroorzaakt. Ilet zonder uitwerking zijn kan
daardoor verklaard worden, dat het door zulk een exogeen progesteron ontstane
hoge bloedniveau binnen enkele minuten op de oorspronkelijke waarde terugvalt,
zodat dc werkingstijd te kort is. De aldus verstrekte hormonen worden niet afge-
broken en niet uitgescheiden, maar worden opgeslagen in lipoïdrijke weefsels, bijv.
hersenweefsel.

1 Dit congress is bezocht onder auspiciën van T..N.O., Afdeling Diergenees-
kunde.

2 *) H. G. van Waveren, wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het C.D.I. afd.
Rotterdam (in T..N.O. verband). Postbus 6007, Rotterdam.

3 ) F. A. Brands, wetenschappelijk ambtenaar bij het Zoötechniseh Instituut,
Biltstraat 172, Utrecht,

Onder paradoxale werking van het verstrekte hormoon verstaat men,, dat de als
substitutie gegeven medicijn een remmende werking op de hypofyse vertoont. Ten
einde de inactivering en dc op de hypofyse uitgeoefende invloed te vermijden en
lokaal een grote concentratie tc bereiken, leek het doelmatig het hormoon direct in
het cindorgaan te brengen. Bij de proeven met baarmocderinfuus zijn oliehoudende
een propylccnhoudende progestcronoplossingen gebruikt: de oliehoudende oplossing
blijkt zonder uitwerking, de propylcenoplossing is uitgesproken nadelig, waarschijnlijk
door haar water onttrekkende werking, Dc op indirecte werking gebaseerde methode
of de toepassing van cen overproduktiewerking beloven meer resultaat; deze zullen
nader onderzocht worden door bepaling van hormonen in het bloed door middel
van elcktroforese, absorptiespectroscopie of de fluorimetrische methode,
K. K a 1 e V, (Sofia): Die Superovulation bei Fischen, Vögeln, Schafen und Rindern,
In het „Instituut voor Biologie en Pathologie der voortplanting der huisdieren"
te Sofia doet men proeven om door middel van verschillende ncuro-hormonale
stoffen de eierstokfunctie te stimuleren. Van deze preparaten zijn het serum van
drachtige merries en het kunstmatig bereide karboholin van bijzondere betekenis.
Bij het pluimvee wordt het serum gebruikt tot verhoging van de legcapaciteit in de
winter. Daarnaast wordt het ter verkorting van dc broedsheid bij kippen en kal-
koenen toegepast en is het resultaat goed als de injectie in het begin der broedsheid
plaats vindt, daar op dit tijdstip nog geen beginnende eierstokatrofie bestaat.
Ook bij karpers wordt ter stimulering van de Spermiogenese en dc ovogenese de
methode van toepassing van hormoonpreparaten aanbevolen: de dosering is 5 ml
scrum per kg levend gewicht en dc injectie vindt plaats in de borstmusculatuur. Het
effect constateert men reeds na 12 uur aan eneigieke geslaehtsreflexen en aan de
grote hoeveelheid mannelijke en vrouwelijke geslachtsprodukten,
H, Karg, München): Einsatz von Wirkstoffen in der Tierhaltung und endokrine
Hodenfunktion.

De gonaden hebben tot taak enerzijds kiemcellen en anderzijds geslachtshormonen
(sexogcncn) voort tc brengen. Van de zinvolle samenwerking der germinaticve en
endocrine gonadenfunctic hangt dc geschiktheid tot voortplanting af. Dc betekenis
van de endocrine testisfunctic bestaat hierin, dat de in de Leydig\'sche tussencellen
geproduceerde androgenen de activering van de acccs.soire geslachtsorganen en de
libido veroorzaken. Ook wordt sinds kort een stimulerende werking van de andro-
genen op het naburige gcrminativum aangenomen.

Bovendien is de extra-genitale werking der androgenen van belang, nl. de invloed
op de groei. De habitus van de stier wordt door androgenen bepaald, want ge-
castreerde dieren ontwikkelen zich qua type anders en blijven gedurende de gehele
groeipericxle achter bij niet-gecastrcerde dieren. Op grond van deze betere ontwikke-
ling is de mesterij van jonge stieren wezenlijk rendabeler dan die van jonge ossen,
in de huisdierfokkeiij kan cen beïnvloeding van de endocrine testisfunctic gewenst
zijn, nl. ccn verhoging (met rneer uitgesproken libido resp. vervroeging van de
puberteit) of een remming (een toestand van zg. sexuele rust voor cen betere hanteer-
baarheid, vooral bij mestdieren).

In de Verenigde Staten zijn de mestrundcren bijna uitsluitend ossen; meer dan 80%
hiervan wordt met gebruik van oestrogenen tot slachtrijpheid gebracht. Algemeen
verbreid is dc voedering van 10 mg per dier per dag van diacthylstilboestrol. Met
deze kleine dosering is in Midden-Europa, waar men vrijwel uitsluitend jonge stieren
voor de mesterij aanhoudt, eerder een stimulering dan een vermindering van de
endocrine testisfunctic tc verwachten.

Tijdens de eindfase van dc mesterij hebben thyreostatica steeds meer praktische be-
tekenis verkregen, maar hun toepassing is veel omstreden. Een verdovende werking
op het centrale zenuwstelsel en een perifeer verminderde reflexprikkelbaarheid zijn
het gevolg van verstrekking van tranquillizers.

I\', P a r e d i s, (Gent); Hormonale Behandlung der Sterilität beim Rind.
Sedert dc steriliteit, die door specifieke verwekkers zoals Trichomonas en Vibrio feius

veroorzaakt wordt, als gevolg van het uitroeien van deze infectieziekten wezenlijk
verminderd is en de K.I. de stier als oorzaak van onvruchtbaarheid in hoge mate
uitgeschakeld heeft, krijgen de functionele stoornissen bij het moederdier, zoals anoes-
trus, nymfomanie en regelmatig opbreken, steeds meer betekenis. Wetenschappelijk
gecontroleerde proeven en nauwkeurige vergelijkingen ontbreken vaak. Bovendien
wordt de beoordeling nog bemoeilijkt door het feit, dat vele voortplantingsstoornissen,
die uitgesproken regionale en uiteenlopende tendensen vertonen, spontaan of onder
invloed van intercurrente factoren na kortere of langere tijd herstellen. Wanneer
proeven ingesteld worden is het nauwkeurige vooronderzoek belangrijk: zo kunnen
niet alleen vele organische (congenitale of verworven) defecten vroegtijdig vastgesteld
worden, maar zal men ook trachten door het achterhalen van alle in aanmerking
komende erfelijke en uitwendige factoren (voeding, veehouderij) het indicatiegebied
van de hormonale behandeling af te bakenen.
.Achtereenvolgens worden de volgende afwijkingen besproken:

pyometra, mummificatie van de vrucht, ongewenste drachtigheid.
De anoestrus bij niet-functionerende ovariën is vaak een symptoom van andere toe-
standen zoals chronische ziekten of ondervoeding. Ze komt \'s winters ook voor bij
vaarzen die gedurende de laatste weideperiode reeds bronstig waren. Bij extreme
vormen spreekt men van aplasie of hypoplasie van de ovariën.

In deze gevallen, maar ook bij slecht gevoede ol chronisch zieke dieren, zal men van
hormonale behandeling afzien, maar adviseren tot cen verbeterde voeding, allereerst
weidegang en tot geregeld contact met een stier.

Gaat men tot behandeling over, dan worden meestal oestrogencn toegepast. Men kan
hierbij geen ovulatie verwachten doch slechts uitwendige bronstverschijnselen met een
hypcrcrnie van het genitaalapparaat en een hoogst onzekere prikkeling van de hypo-
fysevoorkwab. Behalve van oestrogencn kan men van gonadotrope hormonen ge-
bruik maken, nl. van gestyl of van het meer follikelstimulerende P.M.S. De moeilijk-
heid bij de toepassing van gonadotrope hormonen bestaat daarin, dat de ovulatie niet
altijd door uitwendige bronstsymptomen vergezeld wordt. Bij het gebruik van P.M.S.
moet met het gevaar van anafylactische reacties rekening gehouden worden en met de
mogelijkheid dat meerdere embryo\'s tot ontwikkeling komen. De meest doelmatige
behandelingsmethode is waarschijnlijk de verstrekking van progesteron (ongeveer
50 mg per dag) gedurende enige dagen met cen aansluitende injectie van 1000-2000
I.E. van P.M.S. hormoon, eventueel gecombineerd met een injectie van 1000 I.E.
lutcïniserend P.U. hormoon na enige dagen.

.\'\\no<-strus bij aanwezigheid van cen conius luteurn. Een corpus lutcum kan periodiek
optreden na stille, eventueel slechts onopgemerkte bronst of persisterend zijn. Persiste-
rende corpora lutea kunnen na een „stille" bronst, welke bij dc meeste koeien in de
eerste weken na het afkalven voorkomt, ontstaan; ze zijn echter ook een begeleidend
verschijnsel bij pyometra, metritis of vruchtdood. Dc anafrodisie ten gevolge van
persistentie van het corpus lutcum komt in tegenstelling tot het niet-functioneren
van de ovariën bij koeien frequenter voor dan bij vaarzen. Voor deze afwijking wordt
niet zelden de lactatie verantwoordelijk gesteld, waarschijnlijk verband houdend
met inadequate voeding. liet veelvuldig voorkomen van corpora lutea en gelijk-
tijdige anafrodisie op bepaalde bedrijven zou daardoor tc verklaren zijn.
De behandeling die dc voorkeur verdient bestaat uit het uitdrukken van het gele
lichaam. Gevaar voor verbloeding is altijd aanwezig, zc is echter bij een lege baar-
moeder gering. Slechts bij waardevolle fokdieren of als dc eigenaar tegen deze
methode bezwaren heeft zal men oestrogencn toepassen of door weidegang trachten
de bronst op tc wekken.

Follikelcysten worden meestal door verschijnselen van nymfomanie, soms echter van
anoestrus of van een onregelmatige bronstcyclus vergezeld. In vele gevallen kunnen
erfelijke factoren aansprakelijk gesteld worden. Ook van de voeding afhankelijke oor-

zaken kan men niet uitsluiten, maar deze zijn nog niet nauwkeurig onderzocht. Verder
werd een verband met hoge produktie waargenomen.

In het oostelijk deel van de Verenigde Staten vreest men, dat vele goede melkkoeien
binnen afzienbare tijd wegens nymfomanie behandeld moeten worden als men
voortgaat met in de K.I.-centra stieren te plaatsen wier moeders eveneens wegens
nymfomanie behandeld zijn.

Follikclcystcn ontstaan waarschijnlijk als gevolg van een wanverhouding tussen de
follikelstimulerende en de luteïniserende componenten van dc hypofysevoorkwab
secretie. De meeste symptomen en organische veranderingen zouden bij deze afwij-
king ook verklaard kunnen worden door de hypothese, dat teveel oestrogenen in de
bloedbaan circuleren. Dc behandeling zal slechts bij gebruikskoeien uitgevoerd
worden, tenzij men zekerheid heeft dat aan de nakomelingen geen erfelijke predispo-
sitie meegegeven wordt.

Sedert meer dan een eeuw drukt men de cysten van het rectum uit weg, meestal met
onbevredigend resultaat. Vandaar, dat men reeds vrcK-g overging tot het gebruik
van choriongonadotropine, waarbij het uitdrukken van de cysten overbodig is. Dit
hormoon wordt intramusculair, intraveneus of intracysteus geïnjiciëerd.
Het opbreken zonder specifieke oorzaak stelt waarschijnlijk geen uniform aetiologiscb
complex voor. Bij deze afwijking werden met injectie van progesteron oi\' met enu-
cleatie van het corpus leteum geen resultaten verkregen, evenmin met de injectie
van choriongonadotropine gelijktijdig met de dekking (inseminatie).
Bij pyometra, mummificatie van de vrucht en bij ongewenste drachtigheid kan het
corpus luteum met het gewenste resultaat uitgedrukt worden. Niet zelden echter zijn
de ovariën slecht te bereiken en bij de bovenbedoelde veranderingen is het gevaar
van verbloeding aanzienlijk, zodat men ook hier vaak tot het gebruik van oestro.genen
overgaat. Sedert de keizersnede ook in de landelijke praktijk veelvuldig toegepast
wordt, is de indicatie voor deze behandeling schaarser geworden.

Een boer in Brazilië werd gevangen genomen omdat zijn ezel een jongen, die hem
met een stok pijnigde, in verweer doodschopte.

De boer werd gearresteerd, maar hij huilde zo erg, dat de politiechef de ezel in
zijn plaats opsloot. De aanklacht tegen het dier luidde: moord. De tegen-aanklacht
van de boer tegen de politiechef luidde: „Hij is altijd tegen ezels geweest sinds de
dag dat een ezel zijn open kantoordeur binnenliep en al zijn papieren opat,
inclusief zijn trouwboekje".

De politiechef hield vol dat de ezel gevaarlijk was en achter tralies .gehouden
moest worden en dit ondanks het pleidooi van de boer dat de ezel alleen uit
zelfverdediging getrapt had.

Er gingen maanden voorbij. De andere — menselijke — gevangenen protesteerden
dat de ezel stonk en erger zelfs, dat hij de hele nacht balkte. De kok klaagde dat
hij speciaal eten moest klaarmaken en de bewaker dat ?iij de cel moest schoonmaken,
wat zijn werk had verdubbeld, en hij dreigde in staking tc gaan tenzij hij opslag
zou krijgen.

Een week later was de ezel terug op zijn boerderij. In de hoofdstad van de staat
had de secretaris van de staatsveiligheidsdienst van de zaak gehoord en een telegram
gestuurd aan de poUtiechef met dc korte inhoud: „De ezel heeft zijn straf uit-
gezeten" — hoewel hij nooit veroordeeld was — welk telegram hem in vrijheid
stelde.

Ongeveer tegelijk met de aflevering van 1 mei jl. is als een extra-aflevering ver-
sehenen in een bijzondere vorm, nl. „supplementum 1", een verslag van het vijfde
Internationale Symposium over ziekten van dierentuin-dieren. Omstreeks september
zal in deze jaargang als tweede extra-aflevering „supplementum IT\', verschijnen,
een verslag van het Mastitiseongres dat van 25-27 september 1963 in Boxtel is
gehouden.

Verder kan ou reeds worden medegedeeld, dat de aflevering van 15 november a.s.
geheel zal worden gewijd aan de nagedachtenis van wijlen Prof. Dr. G. M. van der
Plank, die 10 jaar geleden is overleden.

Dit houdt in, dat in laatstgenoemde aflevering geen „gewone" oorspronkelijke ar-
tikelen en andere bijdragen onder dc gebruikelijke rubrieken zullen worden opge-
nomen, en zou tot gevolg kunnen hebben, dat de kopij die hiervoor dan reeds
lang is binnengekomen, 2 weken langer moet worden aangehouden.
De Redactie acht dit niet gewenst en heeft daarom mede in verband met de kopij-
positie van thans, besloten enkele afleveringen met een groter omvang te laten ver-
schijnen.

Deze zullen, evenals de aflevering van 1 mei jl. de ongebruikelijke omvang van om-
streeks 7 vcl (van 16 pagina\'s) hebben.

De Rcdacde tracht hiermede tevens in te lopen op de grote hoeveelheid kopij die
beschikbaar is.

Naar aanleiding van vragen en opmerkingen, die het bureau van tijd tot tijd be-
reiken waarom ingezonden artikelen „zo lang onderweg blijven" kan het misschien
nuttig zijn eens iets uit dc „keuken van dc Redactie" tc klappen.
De gang van zaken bij oorspronkelijke artikelen is ongeveer als volgt.

a. De artikelen worden bij aankomst op het bureau geregistreerd en in portefeuille
gehouden tot er een 4 k 5-tal ter beschikking is.

b. In dc regel gaan een 4 tot 5 artikelen in rondzending bij alle redactieleden. Elk
lid van de redactie heeft gelegenheid schriftelijk commentaar op de te beoordelen
artikelen te geven.

c. Voor zover het aan dc hand van de schriftelijke commentaren mogelijk is, wordt
daarna besloten of een artikel al dan niet zal worden opgenomen.

d. Zonodig wordt een artikel teruggezonden naar de auteur met het verzoek be-
paalde veranderingen, aanvullingen etc, aan te brengen.

e. Indien er aan de hand van de schriftelijke opmerkingen geen beslissing kan
worden genomen over opneming van een artikel wordt dit aangehouden tot
de eerstvolgende vergadering van de Redactie.

f. Dc redacteur maakt een artikel dat zal worden opgenomen „persklaar"; hierbij
worden aiinwijziglngen gegeven voor de zetter i.z. lettertype, spatiëring, cursi-
vering etc. Voor zover nodig worden correcties aangebracht. Bovendien worden
zonodig de literatuurlijst aan dc internationale eisen aangepast en dc samenvat-
tingen (4 vreemde talen) verzorgd.

h. liet ongecorrigeerde exemplaar van dc eerste drukproef en de kopij van het
artikel worden naar de auteur gezonden met het verzoek vertalingen van de
samenvattingen op zetfouten te corrigeren; inmiddels heeft de redacteur de
eerste correctie reeds verricht aan een tweede exemplaar van de eerste druk-
proef. De ervaring heeft geleerd dat de kans dat er toch nog zetfouten overblijven
hierdoor kleiner wordt.

De auteur ontvangt tevens een formulier voor eventuele bestelling van over-
drukken.

i. Voor zover het nodig is, gaat dc drukproef 2 of 3 keer heen en weer tussen
het bureau en de drukkerij.

Een artikel kan pas worden afgedrukt als de laatste zetfout is gereviseerd,
j. Ongeveer een week voor de verschijning van een aflevering wordt deze samen-
gesteld en opgemaakt.
Tenslotte wordt er nog eens op gewezen dat in principe alle oorspronkelijke artikelen
worden geplaatst in de volgorde van inzending.

Slechts bij hoge uitzondering wordt hiervan, bij besluit van de Redactie, afgeweken.
Deze uitzonderingen betreffen seizoen artikelen en voorlopige mededelingen over
wetenschappelijk onderzoek. Ditzelfde geldt uit de aard der zaak ook voor necro-
logieën, mededelingen uit de praktijk, ingezonden stukken en berichten en verslagen.

Met ingang vsn dinsdag 5 mei 1964 zijn de mond- en klauwzecrmaatrcgelcn in het
oosten van het land opgeheven. Tot deze datum waren de varkensmarkten in de pro-
vincies Drenthe, Overijssel en de Gelderse Achterhoek geschorst en er was een
vervoersvcrbod voor varkens van kracht in cen gebied begrensd door de Vecht, de
IJssel, de Schipbeek en de Duitse grens.

Raalte (Overijssel) 4 gevallen; Tubbergen (Overijssel) 1 geval; Aalten (Gelderland)

In België wordt minstens 49% van de gecontroleerde melkkoeien in de loop van de
drie lactaties opgeruimd. Uit een ingestelde enquête, waarbij in totaal
dieren waren betrokken, bleek, dat de oorzaken van het opruimen gelegen
in een aantal factoren, die in onderstaande tabel worden weergegeven.

Interessant is een vergelijking van deze cijfers met die, welke in andere landen zijn
gevonden.

22,2
3,7

18.5
15

13.6

7,4

7.4
4,9

6,3

20, A.C.V.-controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag. „De Blije Werelt",
Luntercn. (pag. 552)

21, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Cafc-Rcstaurant
Riche National, Arnhem, (pag. 478)

22, Afd. Noord-IIoUand K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel „Koc-
kebier". Alkmaar, (pag. 563)

26, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur. Hotel „Dalzicht",
Nijverdal. (pag. 399)

26, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant „dc Poort
van Kleef", Utrecht, (pag. 735)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Irenczaal, Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 479) ; vervalt, zie 3 juni.

28, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, Oranjehotel,
Leeuwarden, (pag. 656)

3, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Margrietzaal,
Groothandelsgcbouw, Rotterdam, (pag. 479, 735)

3, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Excursie, 15.00 uur, ,.De Meijerij",
Veghel. (pag. 735)

4, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant
„Overcingcl", Assen, (pag, 257)

11, Groep Dir, v. Vleesk.d. K.N.M.v.D. Vergadering met excursie, llelle-
voctslui..;.

13, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Gecombineerde vergadering met afd.
Overijssel. 14.00 uur, I.B.S.-terrein, Wagenin.gen. (pag. 562)

18, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vcigadeiing, 20.00 uur. Restaurant
Modern, Tilburg, (pag. 735)

20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126)

20—22, IIIc Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6--13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 111c Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

27—30, World Association Veterinary\' Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.), (pag, 474, 522, 643)

Geboren 14 september 1906 te Kopenhagen, doorliep
hij aldaar de lagere school en het daaropvolgende mid-
delbaar onderwijs, waarna hij diergeneeskunde ging
studeren en 31 januari 1929 zijn dierenarts-diploma
behaalde.

Na een periode van assistentschap aan de afdeling
Buitenpraktijk van de Diergeneeskundige Faculteit te
Kopenhagen, verrichtte hij van 1931 tot 1936 par-
ticuliere praktijk en de vleeskeuring op Sjalland en
was hij o.m. werkzaam bij de mastitisbestrijding al-
daar, waarna hij een opdracht van farmaceutische
aard uitvoerde.

Vanaf 1937 had Borge Seit de leiding van de brucel-
losebestrijding en verrichtte hij tevens de eerste proe-
ven met vaccinatie tegen mond- en klauwzeer; in 1942
werd hij benoemd tot „Kredsdyrlöge" van Noord-
Sjölland en Bornholm, terwijl hij tevens bij de vlees-
keuring te Kopenhagen was ingeschakeld.
Borge Seit heb ik leren kennen in de periode, waarin
hij in Indonesië — alwaar hij met zijn gezin in 1952
arriveerde — werkzaam was.

Bestond zijn taak aanvankelijk in de opbouw van de
nieuwe Afdeling K.I. van het Algemeen Veeteelt In-
stituut te Bogor, al spoedig werd hij benoemd tot
buitengewoon hoogleraar — en later tot gewoon hoog-
leraar — aan de Diergeneeskundige Faculteit van de
Universitas Indonesia te Bogor, teneinde het theo-
retisch en praktisch onderwijs in de verloskunde en
gynaecologie, de K.I., de steriliteit en de gezondheids-
leer ter hand te nemen; waarbij hij tevens voor de
periode van een jaar werd benoemd tot secretaris der
genoemde faculteit.

Deze drukke werkzaamheden, waarbij collega Seit nog
de gelegenheid vond een in het Indonesisch geschreven
boek over K.I. aan de reeds grote rij van publikaties
over zeer uiteenlopende onderwerpen toe te voegen,
werd éénmaal door een kort Europees verlof onder-
broken, waarna hij tenslotte —• na zes tropenjaren —
met zijn vrouw en drie kinderen naar Europa terug-
keerde en Nederland als land verkoos, waar voor hen
allen zich het verdere leven zou afspelen.
Na aanvankelijk eind 1958 te zijn benoemd tot hoofd
van de Afdeling Veterinaire Voorlichting van „Leo
Pharmaceutical Products N.V." te Emmen, ging hij
begin 1963 over naar de N.V. Centrafarm".
Een hoogtepunt van zijn verblijf in Nederland, tevens
de vervulling van een reeds lang gekoesterde wens,
was het behalen van het Nederlandse dierenarts- di-
ploma op 24 februari 1961.

In Emmen was de familie Seit spoedig „thuis", een
groot aanpassingsvermogen, dat reeds in Bogor bleek,
waar collega Seit temidden van de Nederlandse ge-
meenschap een vooraanstaande plaats innam, kwam
hen hierbij goed te stade. Ongetwijfeld voegde zich
hierbij een grote werklust en doorzettingsvermogen,
waardoor hij in staat was vanaf begin 1963 in Emmen
een veelbelovende kleine-huisdieren praktijk op te
zetten, een cursus voor dierenverzorging te organiseren
en met succes te solliciteren naar een betrekking van
leraar aan de Middelbare Landbouwschool te Em-
men, waarvoor hij inmiddels een week vóór zijn heen-
gaan met goed gevolg medisch was gekeurd.
Aan dit werkzame leven kwam op 25 oktober een
einde, plotseling en meedogenloos. De crematie, 29
oktober te Groningen, was een sobere en eenvoudige
uitvaart; in oveieenstemming met zijn persoon en
wens.

Bärge Seit was een vechter, waar hij aan begon liet
hij niet licht los. Dat zijn vrouw en 3 kinderen kracht
mogen putten uit het voorbeeld, hen gegeven door de
te vroeg ontslapen echtgenoot en vader.
Bärge, rust in vrede.

op 18 november 1963 overleed in Apeldoorn geheel
onverwacht onze collega Hendrik Dirk Krouwel, oud
71 jaar.

Collega Krouwel werd geboren in Echtveld bij Tiel
op 18 september 1892. Na de lagere school doorliep
hij vlot de H.B.S. te Tiel. Zijn bedoeling ivas toen
naar Delft te gaan en vooral op aandrang van zijn
ouders veranderde hij zijn mening en koos de veeartse-
nijkunde. In 1911 ving hij met zijn studie aan en hij
voltooide die in 1919, na in de mobilisatietijd zijn
dienstplicht te hebben vervuld.

Hij vestigde zich al spoedig, na beëindiging van zijn
studie, in Hengelo (Geld.), waar hij bleef tot augustus
1922. Toen nam hij de praktijk over van collega Hol
en vestigde zich in Apeldoorn.

Tot 1928 bleef hij vrijgezel, doch in dat jaar trouwde
hij met mej. H\'. G. Beker. Enkele jaren daarna, in
1933 werd hun dochter Nelleke geboren, een meiske
dat beiden intens liefhadden, maar dat hun in 1939,
toen dus 6 jaar oud, door de dood ontviel. Voor
Krouwel en zijn vrouw is dit een ontzaglijke slag ge-
weest, die heiden maar met moeite te boven zijn ge-
komen.

Hun huwelijk leek verder kinderloos te blijven, totdat
in 1942 hun zoon Willem Hendrik werd geboren, in
1946 gevolgd door Hendrik Dirk. Deze jongens zijn
Krouwel en zijn vrouw een grote vreugde geweest en
het heeft mij altijd verheugd te zien hoe jeugdig
Krouwel met zijn zoons omging. Hij was erg trots op
ze en hij was er erg gelukkig mee dat beiden vlot
de verschillende scholen doorliepen en dat de oudste
die studierichting koos die hij in het begin ook had
willen kiezen.

Krouwel bleef de algemene praktijk trouw tot maart
1951. Toen werd hij benoemd tot directeur van het
gemeentelijk slachthuis. Plaatsvervangend had hij deze

functie al verschillende malen waargenomen. Als di-
recteur van dit slachthuis verwierf hij zich faam door
de reorganisatie ervan, waarvoor de agrarische bevol-
king hem nu nog dankbaar is. Deze reorganisatie
maakte het, na zijn afscheid in december 1958, de
tegenwoordige directeur, collega Van Rijn, mogelijk
het slachthuis te maken tot een zeer moderne inrich-
ting.

Omstreeks december 1955 werd Krouwel getroffen
door de ziekte, die zovele drukbezette mensen boven
het hoofd hangt. Hij herstelde echter volledig, hoewel
hij steeds kalm aan moest doen. En dat heeft hij ook
gedaan, totdat op 18 november van het vorig jaar
de ziekte zich weer openbaarde en nu plotseling en
fataal.

Voor de problemen van onze maatschappij had
Krouwel een warm hart. Nooit sloeg hij een vergade-
ring over en hij durfde zich ook geregeld in de dis-
cussies te mengen. Lange tijd was hij secretaris van de
toenmalige afdeling Gelderland-Overijssel, nl. van
1932 tot 1941. Later was hij een trouw lid van de
vereniging van slachthuisdirecteuren. Na zijn pensio-
nering heeft hij als plaatsvervangend inspecteur nog
veel werk gedaan voor de veeartsenijkundige dienst.
Met Krouwel is een man heengegaan, die een sieraad
was voor onze maatschappij. Volkomen eerlijk en op-
recht, wetend welke plaats hij als dierenarts in de ge-
meenschap innam en een prima man en vader voor
zijn vrouw en kinderen, zó heeft hij geleefd.
Dat hij ruste in vrede.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Het Jaareongre.s van de Briti.sh Veterinary As.sociation.

Het Jaareongres.s van de British Veterinary Association zal ditmaal worden gehouden
in Bristol van 6-12 september a.s.

Collegae, die van plan zijn dit congres bij tc wonen, of omstreeks genoemde week
hun vakantie in Engeland doorbrengen, wordt verzocht zich met het bureau in
verbinding te stellen.

Evenals voorgaande jaren kan dan overleg worden gepleegd over eventuele vertegen-
woordiging van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Over het voorlopige programma kunnen bij het bureau nadere inlichtingen worden
verstrekt.

De afdeling Utrecht viin dc Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal op
dinsdag 26 mei a.s. om 20.00 uur in Restaurant ,,de Poort van Kleef", Mariaplaats 7,
Utrecht cen vergadering houden, waarop als spreker aanwezig zal zijn Prof. Dr.
A. R. e s s a n g (Bogor, Indonesia), die ecn lezing zal houden over:

Het betstuur deelt mede, dat de op 27 mei a.s. aangekondigde Afdelingsvcrgadering
niet doorgaat.

Inplaats hiervan zal dc vcrgadcrin.g worden gehouden op woensdag 3 juni, om 20.00
uur in de Margrietzaal van het Groothandelsgebouw te Rotterdam.

1. Op woensdag 3 juni a.s. organiseert dc .Afdeling cen excursie naar cle mclkver-
werkende industrie „De Meijerij" te Veghcl (op uitnodiging van „De Meijerij").
De excursie vangt om 15.00 uur op het terrein van „De Meijerij" aan.

2. Dc eerstvolgende .Afdelingsvcrgadering zal plaats hebben op donderdag 18 juni
a.s., om 20.00 uur in Restaurant Modern. Heuvelring 100, Tilburg.

Op 1 januari 1963 telde de Groep 136 leden. In de loop van dit jaar verminderde
dit aantal met 6, nl.:

met 1, door combineren van vleeskeuringsdiensten (W. van Dijk);
met 1, door bedanken wegens pensionering (G. H e e r i n g a);
met 4, door overschrijving naar buitengewoon lid wegens pensionering (F. J. Brink-
man, Dr. C. Post ma, C. F. P. S o e t e n s, D. W. J. d e Vor).
Het aantal vermeerderde in de loop van het jaar ook met 6 leden, nl.:
met 4, door toetreding van de collegae E. J. S. Bron, H. Brouwer, G. K.
Roek en W. V e 1 e m a;

met 2, door overschrijving van buitengewoon lid naar lid (J. H. t e r PI e e g e en
J. Hei da).

Op 31 december 1963 was het aantal leden dus wederom 136.
Het aantal buitengewone leden was op 1 januari 1963: 65.
Dit aantal verminderde met 4, nl.:

met 1, door overlijden van collega H. D. Kr ouwel;
met 1, door verandering van werkkring (C. C. van de Watering);
met 2, door overschrijving naar lid (J. H. ter Heege en J. Hei da).
Het aantal steeg in de loop van het jaar met 17, nl.:

met 4, door overschrijvingen van lid naar buitengewoon lid wegens pensionering
(F. J. Brinkman, Dr. C. P o s t m a. C. F. P. S o e t e n s, D. W. J.
deVor);

met 13, door toetreding van de collegae: .1. v a n .A m e r o n g e n, R. V. B r u c k-
wilder, J. D r i e s s e n, W. van der E ij k, W. J. L. de G r o o f,
I.I. Heida, Dr. L. H o e d e m a k e r, L. J. ten H o r n, Dr. J. N. K o-
n ing, J. H. Loman, L. C. G. S a I a, J. G. Chr. van V 1 o t c n, G. D.
van der W e r f f.
Op 31 december 1963 telde de Groep dus 78 buitengewone leden.
O V c r 1 ij d e n

Door de dood ontviel de Groep in het verslagjaar één buitengewoon lid, collega
H. D. Kr OU wel (18-11). De Groep zond een condoleance-brief aan de familie.
Jubilea

N. Branden b u r g: 50-jarig dierenartsjubileum: J. C. C h o u f o u r, W. II. J.
van Heukelom, W. C. Monster, C. F. P. Soetens: 40-jarig dierenarts-
jubileum en T. H. H o ed c r k e r k e n, B. L. Thien, W. W e e n i n g, J. D. v. d.
Woerd, B. W o 1 b e r t: 25-jaar. Namens de Groep werden felicitaties gezonden.
Onderscheidingen

De Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, colle.ga J. .M. van den
Born werd op 30 april 1963 benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse
Leeuw.

Collega E. A. Galesloot werd op 17 januari 1963, ter gelegenheid van zijn
afscheid als directeur \\\'an het Openbaar Slachthuis te ,\\mersfoort, benoemd tot
Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Namens de Groep werden de geridderden
.gelukgewenst.

Er werden 4 ledenvergaderingen gehouden, waarvan 3 te Utrecht en 1 te Bilthoven.
De traditionele ver.gadering met dames bleef dit jaar achterwege in verband met
de Veterinaire Week.

Dc eerste ver.gadering werd .gehouden op zaterdag 16 februari te Utrecht. Volgens de
presentielijst waren aanwczi.g 40 leden, 10 buitengewone leden en 3 gasten.
Voor de lunch werden door de collegae E e n i n k. Fransscn en Ten Horn
inleidingen gehouden met betrekking tot de Circulaire 1406 van de Veterinaire
Hoofdinspectie: Reiniging en ontsmetting der bedrijven. In de lezingen, afgestemd
op de dagelijkse praktijk van de vleeskeuring kwam duidelijk naar voren dat de
gehele vleeskeuring van aspect verandert. De pathologische anatomie, vroeger hoofd-
zaak, treedt door de verbeterde gezondheidstoestand van de veestapel op de achter-
grond. De hygiëne en de repressieve keuring vragen steeds groter aandacht.
Na de lunch vertelde collega E. J. van der Kuip over zijn ervaringen op het
eiland Aruba.

De tweede vergadering — tevens jaarvergadering — had plaats op donderdag 25
april te Utrecht. Aanwezig waren 46 leden. 9 buitengewone leden en 4 gasten.
Ir. P. C. Moerman van het Nederlands Centrum voor Vlecstechnologie sprak
over de invloed van natriunisulfiet op de groei van Salmonella-bacteriën. Hierop
volgde een uitgebreide discussie.

De secretaris en de penningmeester brachten hun jaarverslagen uit. De kascommissic
(coli. D e n B a a r s en coli. S n ij d e r s) bracht verslag uit van haar controlewerk-
zaamheden. Het jaarverslag van de secretaris cn het financieel verslag van de pen-
ningmeester werden onveranderd goedgekeurd. Het jaar sloot met cen eindsaldo van
.f 1362,1 7, hetgeen cen achteruitgang van ƒ 75,98 betekende vergeleken m.et het be-
gmsaldo van f 1438,15. Dit dure jaar was te wijten aan het gratis ter beschikking
stellen van de brochure: Opsporing strafbare feiten. Tot leden van de kascommissic
1963 werden benoemd coli. S. P, Koopman (Uithoorn) en K. P. Postma
(Pfaarlem).

Bij de rondvraag werd uitvoerig gediscussieerd over de contributie van dc Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde.

De derde vergadering was de gecombineerde vergadering met de Vereniging van
Slachthuisdirecteuren, gehouden op woensdag 18 september in het R.l.V. te Bilt-
hoven. De voorzitter kon ± 120 collegae welkom heten.

Dr. .A. L. Noor dam, hoofd van de G.G. en G.D. te Amsterdam, sprak over Sal-
monellosis bij de mens. Het was leerzaam en nuttig dat dit onderwerp eens van
medische zijde voor ons werd belicht.

Na de pauze sprak Dr. J. Spaander over de taak en de plaats van het R.l.V.
Een rondleiding langs de instituten besloot de dag.

De vierde vergadering vond plaats op donderdag 12 december te Utrecht. .Aanwezig
waren 56 leden, 18 buitengewone leden en 2 gasten.

Collega E. d e N O O ij sprak over „Destructieproblemen". Problemen kwamen aan de
orde, waarmee elke regionale inspecteur en elke directeur van een vleeskeurings-
dienst bij wijze van .-.preken elke dag te maken krijgt. Spreker brak speciaal een lans
voor de regionale ophaaldiensten.

Na de lunch ,sprak collega J. D r i e s s e n over de „Slachtpluimveekeuring in Neder-
land"; een facet waarmee steeds meer collegae tc maken zullen krijgen in dc naaste
toekomst.

Bestuur
Dr. A. W. A. Bos,
D. Frieling,
Cr. Ifoogstraten,
K. V. d. Poel,
A. H. P, V. d. Put,
Dr, D. M. Hoogland,
D. V. d. Veen,
M. Karsemeijer,
Dr. J. M. van Vloten,
J. j. Ooms.

Waalwijk,

Kampen,

-Amstelveen,

Brielle,

Gelcen,

De Bilt,

Oudewater,

-Alphen a. d. Rijn,

Voorburg,

Tilburg,

voorzitter,
secretaris,
penningmeester,
lid.
lid.

erevoorzitter,
erelid.

erelid, tevens adviseur,
erelid.

afgevaardigde in het alge-
meen Bestuur der Kon.
Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Het bestuur onderging in 1963 geen wijzigingen.

In de hiiishoudeli.jke vergadering van 25 april werd de aftredende en direct herkies-
bare penningmeester, coll. G. Hoogstraten herbenoemd voor 3 jaar. Boven-
dien werd in diezelfde vergadering een verzuim van 1962 hersteld. De voorzitter,
Dr. A. W. A. Bos en het bestuurslid coll. A. H. P. v a n der Put, in 1962
herkiesbaar, werden nu herbenoemd voor 3 jaar, ingaande echter

In de plaats van coll. J. J. Ooms, die per 1 januari 1964 aftredend was, benoemde
de vergadering op 18 september tot afgevaardigde in het algemeen bestuur Dr S T
H O f s t r a.

Bestuursactiviteitcn en vertegenwoordigingen

Het bestuur vergaderde één keer (26-3) en twee keer tezamen met dc Vereniging van
Slachthuisdirecteuren (1 1-6 en 16-1 2).

2. Symposium over „Radio-actieve besmetting van het voedsel" in het R.I.V. te
Bilthoven (13-3).

De Commissie Opleiding Vleeskeuringslaboranten, ingesteld
door de Groep en de Vereniging van Slachthuisdirectcuren testte in 1963 schriftelijk
86 candidaten op hun theoretische kennis. Hiervan voldeden 49 aan de eisen welke
nodig geacht werden voor het volgen van de praktische cursussen. Aan deze prak-
tische cursussen namen 42 candidaten deel. Op 14-9-\'63 werden hiervan 24 geëxami-
neerd met als resultaat dat aan 22 het diploma kon worden uitgereikt. Dc opleiding
wordt in 1964 voortgezet.

De Groep, opgericht op 3-5-1947 met 12 leden heeft zich in 16 jaar ontwikkeld tot
een Groep met 136 leden en 78 buitengewone leden.

Aan de hand van het nieuwe Jaarboek 1964 blijkt dat slechts 2 volanibtelijke direc-
teuren van vleeskeuringsdiensten en 18 halfambtelijke, waaronder 5 tijdelijke, direc-
teuren van in hoofdzaak zéér kleine diensten geen lid van onze Groep zijn.
Er zijn 5 vacatures, waarvan misschien enkele niet vevuld zullen worden. (Twee
collegae, inmiddels benoemd, zijn hedenmorgen als lid aangenomen). Het aantal
leden van de Groep heeft dus bijna het maxiinum bereikt. Tevens moet rekening
worden gehouden met de neiging tot concentratie van diensten, waardoor automa-
tisch het aantal leden zal dalen.

35 gepensioneerden: 17 inspecteurs VG en VD; 12 adj. directeuren vleesk.
diensten, resp. keuringsdierenartsen: 7 adj. inspecteurs VG cn VD: 5 direc-
teuren. resp. medewerkers van wetenschappelijke instituten: 1 collega, corat.
mil. School voor Hygiëne en Preventieve Geneesktindc: 1 collega, hoofd van
dienst Aruba.
Dit a.antal zal nog iets opgevoerd kunnen worden.

Het is bijzonder verheugend, dat nu alle inspecteurs in alg. dienst die met vlees-
keuring te maken bebben, alle regionale inspecteurs en 7 van de 12 re,giünale
adjunct-inspecteurs buitengewoon lid zijn.

Moge deze groei in 16 jaar het bewijs zijn dat de Groep aan haar doel en aan de
gestelde verwachtingen beantwoordt.

Sinds enige tijd verschijnen in ons Tijdschrift dc samenvattingen van dc artikelen,
naast in het Engels, Frans en Duits, ook in het Spaans. Deze worden verzorgd door
collega J. Ruitenberg.

Een en ander heeft bij sommige van onze lezers bevreemding gewekt, .getuige enkele
opmerkingen bij de onlangs gehouden enquête. Men bedenke echtcr dal een zeer
belangrijk deel van de wereldbevolking Spaans spreekt, in bijna alle landen van
Midden- en Zuid .Amerika is Spaans de voertaal.

Dat dit initiatief van dc redactie in die landen op hoge prijs wordt gesteld, bewijst
een brief die de voorzitter van de redactie onlangs ontvin,g.

Deze was afkomstig van Prof. Manuel Moro S, Dean van de Universidad
Nacional Mayor de San Marco in Lima, Peru, Zuid Amerika. Prof. Moro is
enthousiast over de Spaanse samenvattingen en hij meent dat iedereen in Zuid
Amerika deze op hoge prijs zal stellen. Hij deelt mede de verschillende veterinaire
colleges in Zuid-Amerika van het initiatief in kennis te stellen.
Op deze wijze verkrijgt het werk van Nederlandse dierenartsen-onderzoekers steeds
meer internationale bekendheid.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student D. Gil, Taveernelaan 4, den
Dolder, aangenomen als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Bakker, D. D., te Berg en Dal, functie gewijzigd m vet. proefdierspec. R. U. Gro-
ningen, tel. bureau (05900) 33 34 1. (148)
Baretta, J. W., te Zeist, naar Leersum, „De Kapel", Darthuizerweg 5 tel (03434)
23 84, gr. 642463. \' (143)
Boonen, H. J. L., te Helden, tel. gewijzigd in (04760) 12 71. (152)
Dikken, H., te Mexico, verlofadres tot 1-7-1964: Amsterdam, Hoofdweg 11 tel.

Groot, M. .A.. G. de, te Hapert, naar Eindhoven, Poelhekkelaan 4 tel (04900)
•1317 (166)

Grooten, H. J. G., te Utrecht, naar Rubenslaan 431II, aldaar, tel. (030) 14 32 5

Hirschfcld, Prof. Dr. W\'. K., te Leersum, naar „het Speyck", Zandweg 5, aldaar,
tel. (03430) 35 03. \' (224)

Hoek, Dr. J. van den, te Wageningen, naar Versailles (S. et O.) (Frankrijk), 12,
Rue G. Guynemer, wetensch. ambt. Euratom te Fontenay-aux-Roses (S.)

Lindenhovius-Zijderveld, Mevr. E., te Dedemsvaart, naar Gieten, Brink 3 tel
(05926) .303. (184)

Venema, Y., te Heerenveen, naar Burg. Falkenaweg 74 aldaar, tel. en gr. ongewijzigd.

Brieven onder nr, 16/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

Over Leptospira hyos infecties in verband met
abortus en steriliteit bij varkens. I.

On Lepstospira hyos infections in connection with
abortion and sterility in swine. I.

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, afd. Rotterdam.

Gevallen van stal-enzoötisch optreden van abortus, van het werpen a terme
van dode en anatomisch afwijkende vruchten en van steriliteit bij zeugen
komen regelmatig in Nederland voor. De aetiologie wordt meestal niet
opgehelderd.

Een enkele maal is het gelukt vlekziektebacteriën te kweken uit de foeti
(Overgoor, 1963). Ook meent men wel aan een vitamine A-deficiëntie
in dit opzicht betekenis te moeten toekennen (Goodwin, 1958).
Terp s tra deelde in 1958 mede, dat een besmetting met het virus van
Aujeszky abortus kan veroorzaken. Akkermans (1963) isoleerde deze
smetstof tweemaal uit doodgeboren biggen. In publikaties van Young
(1948), Gordon, Luke (1955) en Tepper (1959) wordt eveneens
vermeld, dat na een kunstmatige infectie met dit virus abortus en mummi-
ficatio foeti ontstond.

In Nederland zijn bovengenoemde infecties en vit. A-deficiënties slechts in
een klein percentage van de waargenomen abortusgevallen en doodgeboor-
ten van biggen aansprakelijk voor deze afwijkingen. De aetiologie van de
meeste gevallen wordt niet vastgesteld.

Het is aan het Centraal Diergeneeskundig Instituut al jarenlang gebruike-
lijk sera, afkomstig van zeugen van bedrijven, waar men te kampen heeft
met bovengenoemde afwijkingen o.a. te onderzoeken op afweerstoffen t.o.v.
diverse leptospiren .specimen (icterohaemorrhagica, canicola, grippoty-
phosa en pomona). De resultaten waren meestal negatief. Een enkele maal
werden lage titers gevonden.

Bij nader onderzoek ter plaatse bleek echter steeds, dat aan genoemde
waarnemingen geen waarde kon worden toegekend.

Vanaf 1962 werden de sera ook bestudeerd op de aanwezigheid van anti-
lichamen t.o.v. L. hyos (Johnson). Er werden nu bedrijven gevonden
waar een groot aantal zeugen genoemde afweerstoffen in hoge concen-
tratie in het bloed hadden.

Sera: De sera worden gecentrifugeerd totdat ze helder zijn en worden niet ge-
inactiveerd. Als antigeen worden levende culturen van de stam Mitis (John-
son) van het serotype „hyos" gebruikt, die in Korthof\'s medium (be-
reiding volgens voorschrift Weybridge) bij 28° C waren gekweekt.

1 Dr. J. I, Terpstra, Dr. J. P. W. M. .Akkermans, Dr. W. K. W. Hill en H.
Ouwcrkerk; resp. wnd. directeur en wetenschappelijk hoofdambtenaren van het
Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam, postbus 6007, Rotterdam-7.

Deze aan de voedingsbodem aangepaste stam is na 3-5 dagen zo sterk ge-
groeid, dat hij voor de agglutinatie-lysisreaetie kan worden gebruikt. Van
de tc onderzoeken sera worden in porseleinen platen (Schüffner en
M o c h t a r, 1927) reeksen verdunningen met de factor 2 gemaakt in
fysiologische NaCl-oplossing met 2% pepton. Aan deze verdunde sera wordt
in gelijke hoeveelheid de goed gegroeide cultuur toegevoegd. Vervolgens
worden de platen gedurende 3-4 uur bij 37° C in een vochtige omgeving
geplaatst en daarna onderzoekt men het resultaat bij een vergroting van
200 in donkerveld. Als titer wordt die serumverdunning genomen, die of
nog een duidelijk zichtbare agglutinatie of lysis-verschijnselen vertoont. De
negatieve sera en die met lage titers worden, om niet misleid te worden
door een zóne-fenomeen, ook nog onderzocht in hogere verdunningen.
Urine: De urine wordt opgevangen in een plastik zak, bevestigd in een blikken bus,
welke laatste verbonden is aan een stok van 2,5 meter lengte.
Zo snel mogelijk (binnen 1 minuut) worden hiermede 2 caviae van ± 200
gram intraperitoneaal ingespoten (± 5 ml per dier). Deze caviae worden
gedurende 14 dagen tweemaal per dag getemperatuurd. Zodra de tempe-
ratuur oploopt tot boven 40° wordt het diertje gedood. Het bloed wordt
onderzocht op het voorkomen van antilichamen. Uit de lever en de nier
wordt geënt in Korthofmedium. Genoemde organen, alsmede de bijnier,
worden histologisch bestudeerd na kleuring met haemaluin-cosine en volgens
L e V a d i t i van in 4% formaline gefixeerde coupe\'s.

Aanvankelijk werden met een lever/nier suspensie opnieuw 2 jonge caviae
intraperitoneaal ingespoten.

Na 28 dagen wordt van de nog levende dieren d.m.v. hartpunctie een weinig
bloed afgenomen voor onderzoek op antilichamen. De positieve dieren
worden op dezelfde manier bestudeerd als boven beschreven. De negatieve
exemplaren worden alleen geseceerd.

Op verzoek van de Provinciale Gezondheidsdienst te Utrecht werd een
bedrijf bezocht bij Amersfoort. De eigenaar had 11 zeugen. Vanaf 25 april
tot 15 juni (1963) had men bij de partus de volgende afwijkingen waar-
genomen :

b. op 29 mei werpt een geit slechts 4 levende dieren. Het dier was hoogdrachtig
aangekocht.

c. op 10 juni worden uit een geit na een drachtigheidsduur van 109 dagen 8
biggen geboren. De dieren groeien voorspoedig op.

d. op 12 juni krijgt een oude zeug op de 112e dag van de graviditeit naast 7
levende ook 7 dode biggen. De groei van de levende dieren is bevredigend.

Op het bedrijf had men in het voorjaar van 1963 veel last gehad van rat-
ten. Na het uitleggen van vergif had men er weinig meer gezien. Er wer-
den van 9 varkens bloedmonsters verzameld. In 8 sera kwam agglutino-
lysinen voor t.o.v. L. hyos. De titers liepen uiteen van 1:50 tot 1:2560.

Ernstiger waren de moeilijkheden van een eigenaar in Woudenberg, waar
in het verloop van 2 maanden 6 zeugen aborteerden of veel dode biggen
wierpen. In de hersenen van enkele diertjes, die door de Provinciale Ge-

zondheidsdienst voor Dieren te Utrecht werden opgestuurd, was een ence-
falitis gevonden.

a. op 15 juni werpt een zeug haar 4de toom een week te vroeg. Alle biggen
zijn dood.

b. op 30 juni krijgt een zeug (3de worp) op de 107de dag van de graviditeit
14 biggen waarvan de meeste dood geboren worden en een paar exemplaren
enkele minuten hebben geleefd.

e. op 20 juli worden uit een zeug (2e worp) op de 109e dag van de graviditeit
2 dode en 5 levende biggen geboren. Laatstgenoemde dieren zijn blijven
leven.

d. op 22 juli aborteert een zeug (2de worp) op de 105de dag van de graviditeit.
De meeste dieren zijn dood. Enkele hebben 1 ä 2 dagen geleefd.

e. op 25 juli aborteert een zeug (le worp) eveneens na een draehtigheidsduur
van 105 dagen. Alle biggen zijn dood.

f. op 3 augustus werpt een zeug (3de worp) ä terme 12 dode niet gemummifi-
ceerde biggen.

Bij serologisch onderzoek bleken van de 24 dieren er 16 agglutino-lysinen
t.o.v. Leptospira hyos in het bloed te hebben met een titer van 1:640 of
hoger.

In 1962 had de eigenaar eveneens „moeilijkheden" gehad en wel bij 4 zeu-
gen, die op de „verwachte" werpdatum zeer veel dode biggen kregen. In
totaal zijn van deze moederdieren toen 5 biggen in leven gebleven. Drie van
deze zeugen hebben sedertdien weer normaal geworpen. De vierde was niet
drachtig meer te krijgen en is van het bedrijf afgevoerd.

Door de Provinciale Gezondlieidsdienst voor Dieren in Gelderland werden
in augustus 1963 drie koppen opgestuurd van doodgeboren biggen met het
verzoek na te gaan of uit de hersenen het virus van Aujeszky kon worden
geisoleerd. Het resultaat was negatief. Wel werd een geringe encefalitis ge-
vonden, gekenmerkt door het voorkomen van gliacelproliferaties.
Op 6 en 7 augustus hadden op het betreffende bedrijf 3 zeugen na een
draehtigheidsduur van 113, 113 en 114 dagen vele dode biggen geworpen.
In de koppels waren slechts resp. 2 dieren, 4 dieren en 1 dier in leven. De
meeste doodgeboren exemplaren waren gemummificeerd. Dit verschijnsel
had zich 23 juli eveneens voorgedaan bij een andere zeug, die 13 verdroog-
de vruchten wierp. Al deze moederdieren „bigden" voor de 6e of 7e maal.
Omstreeks 1 april had de eigenaar van dit zeer grote bedrijf veel last ge-
had van opbreken bij zijn zeugen. Hij meende, dat de beer hiervoor aan-
sprakelijk was en verving dit dier door een andere. Er werden bloed-
monsters genomen van 12 varkens. Bij 10 zeugen en de beer werden agglu-
tino-lysinen t.o.v. L. hyos gevonden met een titer \\\'an 1:160 tot 1:10240.
Eind november aborteerde er op deze boerderij nog een zeug, die IJ/a
maand drachtig was. Dit dier had een titer van 1:2.560. Eigenaar zag op
zijn bedrijf zelden ratten, echter wel veel veldmuizen.

Op deze boerderij, gelegen te Barwoutswaarder, deden zich in korte tijd
eveneens abortusgevallen voor bij 3 zeugen na de 3e maand van de gravi-
diteit. Gemummificeerde („verdroogde") biggen werden niet gezien; wel

dieren, die vermoedelijk reeds enige tijd waren gestorven, voordat zij ter
wereld kwamen.

Van 5 zeugen werden bloedmonsters verzameld voor onderzoek. Bij 4 exem-
plaren werden agglutino-lysinen gevonden t.o.v. L. hyos, uiteenlopend in
titer van 1:40 tot 1:2560.

Het bedrijf kon helaas niet nader onderzocht worden wegens liquidatie.
Bedrijf V.

In september 1963 ontvingen wij via de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren te Zuid-Holland 2 baarmoeders van zeugen. De dieren waren afkom-
stig van een bedrijf te Maasland. Eigenaar had veel last van abortus en
van steriliteit bij zijn varkens. Er kon uit de toegezonden geslachtsorganen
geen agens worden geïsoleerd, waaraan betekenis zou kunnen worden toe-
gekend als veroorzaker van de moeilijkheden. Bij bezoek aan dit bedrijf
werden de volgende gegevens verkregen.

b. een tweede dier, op dezelfde dag gedekt, bleek 112 dagen later niet drachtig
te zijn. In de tussenliggende pericxle waren geen bronstverschijnselen waar-
genomen.

Op dit zeer grote bedrijf kwamen veel ratten voor. Er werden er bijna
dagelijks gevangen. Bloedmonsters werden genomen van 12 varkens. Bij 10
dieren kwamen agglutino-lysinen voor. De titers liepen uiteen van 1:160 tot
1:5120.

Van bedrijf no. I werden 2 drachtige zeugen aangekocht, die een hoge
titer aan antilichamen t.o.v. Lept. hyos in het bloed vertoonden.
De resultaten van de serologische onderzoekingen van deze dieren — en
na de partus ook van hun biggen — zijn over een periode van 3 maanden
in dc grafische voorstellingen 1 en 2 weergegeven.

Bij de moederdieren werden tijdens de observatieperiode significante en
tamelijk constant blijvende titers t.o.v. Leptospira hyos gevonden.
De biggen van deze zeugen werden zonder antilichamen t.o.v. Leptospira
hyos geboren. Na de eerste colostrumopname bereikten zij echter een hoge
waarde in de agglutinatie-lysis reactie (titers tussen 1:40.000 en 1:640).
Daarbij lag de gemiddelde titer van de worp hoger bij het moederdier met
een hoge titer dan bij het moederdier met een lager titer (1:26.000 tegen-
over 1:4.000).

Na 3 dagen was de hoeveelheid van de antilichamen van de biggen aan-
zienlijk gedaald en bedroeg de gemiddelde titer van beide groepen 1:4000
en 1:570. Na enige dagen werd de titerdaling ininder, hetgeen door het
minder steile verloop van de lijn wordt weergegeven. Na ±12 weken waren
bij geen der biggen agglutino-lysinen tegen de betreffende leptospiren-stam
in het bloed meer aan te tonen.

Van een 12-tal varkens werd het bloed tweemaal onderzocht op het voor-
komen van agglutino-lysinen in het bloed.
Gegevens hierover staan vermeld in tabel I.

Uit het titerverloop kan men de conclusie trekken, dat men deels met re-
cente besmettingen (oplopende titers) en deels met oude infecties (aflopen-
de titers) te maken heeft. (Tabel I)

Het gelukte in de urine van 8 zeugen Leptospira hyos aan te tonen. Ge-
gevens hierover zijn vermeld in onderstaande tabellen H en Hl.
Uit tabel n (pag. 747) blijkt:

a. Slechts 3 van de 8 zeugen, waarbij in de urine leptospiren werden aan-
getoond, hadden dode biggen geworpen of waren onregelmatig bronstig
geweest.

b. De hoogte van de titers aan agglutino-lysinen in het bloed zegt weinig
over het al of niet uitscheiden van Leptospira hyos.

a. Er werden alleen maar leptospiren uit de organen gekweekt van die dieren, die
gedood werden, zodra de lichaamstemperatuur boven de 40° C kwam.

b. Per urinemonster werden 2 caviae ingespoten. Driemaal werd waargenomen dat
slechts bij 1 dier de infectie aansloeg en wel bij 11(3), 111(4) en 111(62).

c. Alle caviae, die gedood werden zodra de temperatuur boven de 40° C kwam en
waarbij in de organen leptospiren werden aangetoond, bleken bij sectie een groot
aantal miliaire necrotische haarden in de lever te vertonen. Verschillende van
deze haarden waren omgeven door een rood „hofje". Bij de serologisch en histolo-
gisch t.o,v. Lept. hyos positieve caviae, die gedood werden 28 dagen post injcc-
tionem, werden deze afwijkingen niet meer .gevonden,

d. Het gelukte slechts in 3 van de 7 gevallen met orgaansuspensies van serologisch
positieve caviae, die gedood werden 28 dagen post injectionem, de leptospiren
over te brengen op een soortgenoot,

c, Temperatuursverhoging boven 40° C bij caviae, die bleken te lijden aan Icp-
tospirosis, werden hoogstens gedurende 1 /j dag waargenomen. Dit „moment"
lag steeds tussen de 7de en 12de dag na injectie van de te onderzoeken urine of
orgaansuspensic,

f. Een agglutino-lysine titer van 1:100 wordt bij caviae als bewijzend voor het
bestaan van een infectie beschouwd. Anders is dit bij het varken. Hier is de mo-
gelijkheid aanwezig, dat het dier besmet is geweest met een ander leptospira
specimen, dat antigenetische componenten gemeen heeft met Leptospira hyos.

Uit het onderzoek is gebleken, dat infecties met Leptospira hyos bij var-
kens in Nederland voorkomen. Het gelukte uit de urine van 3 zeugen dit
microörganisme te kweken. Op grond van histologische waarnemingen en
het voorkomen van specifieke afweerstoffen van met urine ingespoten ca-
viae kon worden geconcludeerd, dat nog 9 andere varkens uitscheider waren
van genoemde Leptospira. Het isoleren van Leptospira hyos, alsmede het
voorkomen van hoge antititers t.o.v. dit microörganisme in het bloed van
zeugen om en nabij de partus c.q. aborteren is op zichzelf geen direct be-
wijs, dat Leptospira hyos als de oorzaak beschouwd moet worden van de
waargenomen afwijkingen. Hiervoor is het o.a. noodzakelijk met de ge-
isoleerde stammen drachtige zeugen te infecteren.

Toch menen wij met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een
dergelijk verband te kunnen aannemen, gezien het volgende:

1. In het bloed van een zestigtal willekeurige slachtzeugen alsmede van een
groot aantal varkens, dat afkomstig was van bedrijven waar noch sprake
was van abortus, noch van steriliteit, werden slechts bij hoge uitzonde-
ring afweerstoffen gevonden t.o.v. Leptospira hyos en als deze gevonden
werden, dan nog in een zeer lage concentratie (1:100 of minder).
Op de bedrijven met enzoötisch verwerpen kwamen in het bloed van
de onderzochte dieren veel hogere titers aan antilichamen voor.

2. Uit het buitenland is bekend, dat infecties met leptospiren aanleiding
kunnen zijn tot het sterven van de biggen in utero. B ü r k i (1959) iso-
leerde Leptospira pornona uit een geaborteerde varkensvrucht, M i c h-
na (1962) infecteerde 5 drachtige zeugen met Leptospira canicola. Hij
zag abortus bij 2 zeugen resp, 4 en 7 dagen post infectionem, terwijl 2
andere zeugen na een normale drachtigheidsduur 29 biggen wierpen,
waarvan er na 24 uur nog maar 8 in leven waren, K é m e n e s (1962)
deelde mede, dat het belangrijkste symptoom, dat wordt waargenomen
bij varkens, na een natuurlijke infectie met Leptospira pornona of
Lepospira hyos, abortus is, waarbij dode, niet gemummificeerde biggen
worden geboren of ä terme weinig levenskrachtige jongen ter wereld
worden gebracht,

In de U.S.A. is het voorkomen van abortus bij zeugen na een besmetting
met Lept. pomona ook beschreven door Bohl (1961).

Door ons werden 5 bedrijven onderzocht. Op 2 was behalve abortus ook
steriliteit waargenomen. Als regel verkeerden de doodgeboren biggen niet
m staat van ontbinding. Slechts enkele malen werd gesproken van het ge-
boren worden van „rotte" (gemummificeerde) vruchten.
4 zeugen hadden geaborteerd in de 2de maand van de graviditeit; 12 had-
den prematuur geworpen (laatste week van de dracht) en 11 moederdieren
hadden ä terme een groot aantal dode biggen gekregen met daarnaast nog
levende exemplaren.

Zeugen, die aborteerden, vertoonden als regel geen verschijnselen van alge-
meen ziek zijn zoals niet eten, apathie, tcmperatuursverhoging e.a. terwijl
ook specifieke afwijkingen bijv. lochiometra en steriliteit slechts bij uitzon-
dering werden waargenomen. De meeste werden weer normaal bronstig en
drachtig na de eerste dekking.

Opvallend is voorts, dat de moeilijkheden op de bedrijven zich meestal
voordeden in het verloop van enkele maanden. Of op bedrijf II de abortus-
gevallen, die zijn waargenomen in 1962. ook toegeschreven zouden kunnen
worden aan een infectie met Leptospira hyos was niet meer na te gaan.
Op bedrijf V kwam nog %\'erwerpen voor, ruim 3 maanden na het voor-
gaande geval.

Op drie bedrijven (II, III en V) hebben in de periode kort vóór, tijdens
en na het optreden van de moeilijkheden verschillende zeugen normaal ge-
worpen. Deze dieren hadden op een uitloopweide en/of op de stal in recht-
streeks contact gestaan met hun .soortgenoten, waarbij zich de „afwijkingen"
hadden voorgedaan.

Het is momenteel nog niet duidelijk hoeveel procent van de waargenomen
gevallen van het aborteren in enzoöti.sche uitbreiding en van steriliteit bij
zeugen in verband moet worden gebracht met een Lept. hyos infectie. Uit
waarnemingen, die werden verricht sinds het afsluiten van de boven be-
schreven onderzoekingen, blijkt echter dat deze infectie zeker niet zeldzaam

In Nederland moet momenteel in de eerste plaats gedacht worden aan een
besmetting met Leptospira hyos wanneer er sprake is van een infectieus
verwerpen of van steriliteit.

De pathogenese van de Lept. hyos infectie is nog onvoldoende onderzocht.
Vermoedelijk is deze dezelfde als die van Lept. pomona (B o h 1, 1961).
Het microörganisme zou via de slijmvliezen of een huidlet.sel in het lichaam
dringen. Er ontstaat dan een leptospiremie, die ongeveer 5-6 dagen duurt.
Meestal hebben de varkens enkele dagen een geringe tcmperatuursverho-
ging en is de eetlust verminderd.

Zodra antilichamen gevormd worden verdwijnen de leptospiren. Zij kunnen
zich echter handhaven in de urine afvoerende kanaaltjes van de nieren
waar zij niet alleen beschermd zijn tegen de afweerkrachten van het li-
chaam, maar waar zij bovendien ideale groeivoorwaarden vinden. Wanneer
een varken tijdens de besmetting drachtig is, gaan de leptospiren ook via
de placenta naar het lichaam van de foeti. Hier is de kiem beschermd als
gevolg van het feit, dat een ongeboren vrucht meestal niet in staat is af-
weerstoffen te vormen.

Bovendien is bekend — en Staub (1958) gaf hiervan een samenvatting
— dat bij varkens op grond van de bouw van de placenta geen prenatale
overgang van antilichamen plaats heeft. Wel worden de jonge biggen ..pas-
sief geïmmuniseerd" door de aan het melkglobuline gekoppelde afweer-
stoffen. De tijdsduur om globulinen in onveranderde vorm uit de darm tc
resorberen is beperkt en heeft hoofdzakelijk plaats de eerste 24 uur na de
geboorte. Hierna begint de afbraak van de passief overgebrachte anti-
lichamen gebonden aan het globuline en omdat verdere resorptie niet meer
mogelijk is, kunnen na enkele weken geen afweerstoffen in het bloed rneer
worden aangetoond. De grafieken geven aan, dat dit principe ook geldt
voor Leptospira hyos antilichamen.

Ook de epidemiologie van de ziekte is nog onvoldoende bestudeerd. In ana-
logie met Leptospira pomona wordt vermoed, dat varkens het natuurlijke
reservoir van de smetstof zijn. Van Lept. pomona weet men. dat varkens
het agens nog tot 6 maanden post infectionem met de urine kunnen uit-
scheiden. Voor Lept. hyos hebben wij met zekerheid een uitschcidingsdiuu-
van 70 dagen vastgesteld. Dat ratten en muizen latente dragers van Lept.
hyos zouden kunnen zijn is tot dusverre nog niet gebleken.
Het kweken van Lept. hyos va het medium van K o r t h o f (bereid \\\'olgens
voorschrift Weybridge) was minder eenvoudig dan dat van Leptospira ic-
terohaemorrhagica. Enkele malen zelfs werd na een bebroedingstijd van
28 dagen (en stibcultures) geen groei waargenomen, hoewel in histologische
preparaten zeer veel leptospiren aanwezig waren in de organen, waaruit was
geënt. Caviae krijgen na het injiciëren van leptospiren bevattende mine
7-12 dagen later een kortdurende tcmperatuursverhoging (40-40.6° C),
zonder dat duidelijke ziekteverschijnselen, zoals niet eten, het voorkomen
van icterus cn van diarree, worden waargenomen.

De wenselijkheid om op besmette bedrijven preventieve en curatieve maat-
regelen voor te schrijven is aanwezig en wel om 2 redenen:
1, Ook mensen kunnen geïnfecteerd worden door Lept. hyos.
Er ontstaat dan cen ziektebeeld, dat identiek is met dat veroorzaakt door
Lept. pomona. Hieraan heeft men in Zwitserland de naam „Schweinhüter-
krankhcit" of ,,Schwcinhirtenkrankheit" gegeven en in Frankrijk die van
,,Maladie de B ouchet" (Van der Hoeden, 1946; VV i e s ni a n n,
1952). Speciaal mensen, die varkens hoeden of arbeiders werkzaam op kaas-
bedrijven, waar men voor de rentabiliteit met d(- ondermelk varkens mest,
worden aangetast.

Er ontstaat een karakteristiek ziektebeeld, gekenmetkt door het optreden
van een plotseling hoge temperatuur tot 39-40° C. gepaard gaande met
hevige rillingen. Dc lijders klagen over een ernstige hoofdpijn. Soms ziet
men meningeale prikkelingsvcrschijnselen. Na 3-5 dagen daalt de tempe-
ratuur vrij plotseling.

Er ontwikkelt zich een maculo-papuleus exantheem op dc huid. Deze terug-
val in de verschijnselen duurt als regel slechts 1 a 2 dagen. Hierna stijgt de
tcmperatur wederom en het meningeale syndroom treedt duidelijker als de
eerste keer te voorschijn. Hoewel de verschijnselen alarmerend zijn, genezen
de meeste patiënten in korte tijd volledig.

Bij voorkomende gevallen van Lept. hyos infecties bij varkens in Nederland
dient de verzorgers clan ook gewezen te worden op een mogelijke smetstof-

overdracht van dier op mens. Meer dan de normale hygiënische maat-
regelen dienen te worden genomen. Zo moeten de handen gedesinfecteerd
worden na het verzorgen van de varkens. Jeugdige huisgenoten moeten uit
dc stallen worden geweerd. De mest moet tenminste 2 maanden worden
opgeslagen vooraleer deze van het bedrijf kan worden afgevoerd.

2. Om smetstofverspreiding tegen te gaan, verdient het aanbeveling zeugen
die geaborteerd hebben tijdelijk te isoleren en wel zodanig, dat ecn recht-
streeks contact met soortgenoten ontbreekt.

In speciale gevallen, n.1. op die bedrijven, waar zeer veel drachtige zeugen
zijn, komt een behandeling met antibiotica in aanmerking en wel met terra-
mycine en/of streptomycine.

Van eerstgenoemd medicament geeft men gediu-ende 5 dagen 50 mg per kg
lichaamsgewicht per dier per dag in een olie-was emulsie.
Deze gegevens zijn ontleend aan Mayer cn B runner (1950), die op
deze manier honden en hamsters behandelden, die chronische uitscheiders
waren van leptospiren. Penicilline bleek een waardevol therapeuticum te
zijn bij acuut zieke dieren; een nadeel echter was, dat na behandeling met
deze preparaten het microörganisme nog gedurende zeer lange tijd met de
urine werd uitgescheiden.

Bohl (1961) deed proeven bij varkens, die uit.scheider waren van Lept.
pomona. Hij kreeg goede resultaten na het geven van 450 mg terramycinc
per kg meel gedurende 14 dagen, alsmede na het injiciëren intramusculair
dagelijks gedurende 5 dagen van tetracvcline in een hoeveelheid van 7 mg
per kg lichaamsgewicht of na een éénmalige injectie van streptomycine in
ecn dosis van 22 mg per kg lichaamsgewicht.

Dc dircctcurcn van dc Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren in Gelderland,
l\'trccht en Zuid-Holland, alsmede hun medewerkers, danken wij hierbij voor dc
hulp die zij bij het onderzoek op de bedrijven hebben geboden.

Professor D r. J. VS\'. Wolff van het Instituut voor Tropische Hygiëne tc Amsterdam
zijn wij zeer \\erplicht voor het toezenden van de benodigde culturen voor het sero-
logisch onderzoek.

Oj) 5 fokbedrijven kon het verschijnsel abortus of prematuur werpen van de zeugen
in verband gebracht worden met een infectie veroorzaakt door Leptospira hyos.
Ecn groot aantal varkens van deze bedrijven hadden agglutino-lysinen in het blocd-
scrum.

Het gelukte het microörganisme in de urine van 12 varkens aan tc tonen d.m.v.
injectie van dit secretum bij jonge caviae van i 200 gram.

Uit verdere onderzoekingen blcfk, dat bij het voorkomen van stal-eirzoöticën van
abortus of van steriliteit bij varkens momenteel in Nederland op de eerste plaats
gedacht moet worden aan een infectie met dit microörganisme.
In het artikel wordt dc bedrijfsgeschiedenis besproken.

Tevens wordt ingegaan op enkele culturele en serologische a.specten, die in \\crband
staan met het voorkomen van genoemde infectie.

relationship between abortion or premature farrowing and infection caused by
Leptospira hyos was found to be present in five piggeries.

Agglutino-lysins were observed in the serum of a large number of pigs on these farms.

The micro-organism was identified in the urine of twelve sows by injection of this

Subsequent studies showed that current outbreaks of abortion or serility m piggeries

in the Netherlands should be regarded as primarily suggesting infection caused by this

In addition, a number of cultural and serological features associated with the
appearance of this infection are discussed.

Dans cinq porcheries le phénomène de l\'avortement ou de la mise bas prématurée
de truies pouvait être rattaché à une infection causée par la Leptospira hyos.
Un grand nombre de porcs de ces fermes paraissaient avoir des agglutino-lysines dans
le sérum sanguin.

On réussit à démontrer le micro-organisme dans l\'urine de 12 porcs à l\'aide d\'une
injection de cette sécrétion chez des cobayes jeunes pesant environ 200 grammes.
Des recherches ultérieures il ressortit que devant la présence d\'enzooties de d\'étable
d\'avortement ou de stérilité chez des porcs il faut penser en ce moment aux Pays Ba3
avant tout à une infection avec ce micro-organisme.

Dans cet article on discute l\'histoire, intéressante d\'un point de vue vétérinaire, des
porcheries.

En outre quelques aspects culturels (de la Leptospira) et sérologiques se rattachant
à la présence de l\'infection mentionnée sont discutés.

.Auf 5 Zuchtbetrieben konnte das Auftreten von Abortus oder Frühgeburt bei Mut-
terschweinen mit einer durch Leptospira hyos hervorgerufen Infektion in Verbindung
gebracht werden.

Eine grosse Anzahl Schweine auf diesen Betrieben zeigten Agglutino-lysinen im
Blutserum.

Es gelang die Leptospiren im Urin von 12 Schweinen festzustellen, indem man junge
Meerschweinchen von — 200 Gramm mit diesem Sekret injizierte.
.Aus weiteren Untersuchungen ergab sich, dass man augenblicklich in den Nieder-
landen beim Auftreten von Stallentozoen, Abortus oder Sterilität an erster Stelle
an eine Infektion mit diesem Mikroorganismus denken sollte.
Im .Artikel wird auch über die Betriebsführung gesprochen.

.Auch wird auf einzelne kulturelle und serologische Aspekte eingegangen, die in
Verband mit dem Auftreten genannter Infektionen stehen.

En 5 granjas de cria se podia relacionar el sîntoma de aborto o parir prematuramente
dc las cerdas con una infecciôn causada por Leptospira hyos.

Un gran numero de cerdos de estas granjas presentaban aglutino-lisinas en el suero.
Los autores han conseguido mostrar el microbia cn la orina de 12 cerdos por medio
de inyección de esta en cobayos jôvenes dc aproximadamente 200 gramos.
De mâs exâmenes resultaba que en la ocurrencia dc enzootias de establo de aborto o
esterilidad hay que pensar en Holanda ahora en primer lugar cn una infecciôn
con este microbio.

.Ademâs se entra en unos aspectos culturales y serlôgicos que estân en relaciôn con la
ocurcncia de la infecciôn mencionada.

A k k e r m a n s, J. P. W. M.: De ziekte van Aujeszky bij het varken in Nederland.
Diss. Utrecht, 1963.

Bohl, E. H.: Leptospirosis in Swine: Review and comments. Proc. 65th annual
meeting U.S. Livestock Sanitary Ass., 133, (1961).

B ü r k i, F.: Ein Fall von Lcptospiron Abort beim Schwcin. Schweiz. Arch. Tier-
heilk., 101, 234, (1959).

Goodwin, R. F.: Mortality of newborn pigs assiciated with a maternal deficiency
of vitamin .A. /. comp. Path. Ther., 68, 82, (1958).

Gordon, W. A. M. and Luke, R.: .An outbreak of .Aujeszky\'s disease in swine
with heavy mortality in piglets, illness in sows and death in uterus. Vet. Ree., 67,
591, (1955).

J o h n s o n, D. W.: Leptospirosis in Australia. Proc. Sixth, Pacif. Sci. Congr., 5, 331,
(1939).

K é ni e n e s. F.: Uber das Vorkommen von Infektionen mit zwei oder drei ver-
schiedenen Leptospirentypen in Ungarn. Acta. Vet. Acad. Scient. Hungar., 12,
101, (1962).

M e y e r, K. F. and B r u n n e r, K. T.: Chemotherapy and Immunity in Leptospira
canicola and L. icterohaemmorrhagiae Infection. Acta. Trop., 7, 1, (1950).

M i c h n a, S. W.: Abortion in the sow due to infection by Leptospira canicola. Vet.
Ree. 74, 917, (1962).

Schüffner, W. und M o c h t a r, A.: Versuche für Aufteilung von Leptospiren-
stämmen: einleitende Bemerkungen über den Verlauf von .Agglutinationen und
Lysis. Zbl. Bakt. J. Orig., 101, 405, (1927).

Staub, II.: Immunitätsverhältnisse bei Neugeborenen unter besonderer Berück-
sichtigung der Bedeutung des Colostrums. Tierärztl. Umschau, 11, 287, (1956).

T e p p c r, I.: Some observations about the disease of Aujeszky in Slovakia, Vet.
Cas., 6, 35, (1957).

T e r p s t r a, J. L: De ziekte van .Aujeszky bij het varken. Tijdschr. Diergeneesk.,
83, 431, (1958).

W i c s m a n n, E.: Die Leptospiren unter besonderer Berücksichtigung ihrer an-
tigenen Eigenschaften. Ergebnisse Hyg. Bakt. Immunitätsforsch, und exp. Therapie,
27, 323, (1952).

Verder wil men nog uitnodigen de fokkers van:
the Devon uit Engeland
de Minho uit Portugal en
la blonde des Asturies uit Spanje.

Uit het Instituut voor Veterinaire Virulogie der Rijksuniver-
siteit te Utrecht.

Dank zij contact met de Heer A. D. V o û t e van het Instituut voor Toe-
gepast Biologisch Onderzoek in de Natuur te Arnhem, kregen wij op 23-
10-1963 de beschikking over wilde konijnen, welke lijdende waren aan
myxomatosis; de konijnen waren afkomstig uit jachtvelden in Drente.
Sedert L a n k a m p, als eerste in Nederland, de myxomatosis Vv-aarnam
(1953) komt deze ziekte nu en dan bij tamme konijnen en veelvuldig bij
in het wild levende konijnen voor.

De Heer Voûte deelde ons mede, dat de morbiditeit en de mortaliteit
in de verschillende gebieden in Nederland nogal uiteen loopt, zodat o.a.
aan verschil in virulentie van plaatselijke myxomatosis virusstammen ge-
dacht zou kunnen worden; de sterfte in Drente zou, gezien het aantal
zieke en gestorven dieren, beschouwd dienen te worden als te zijn veroor-
zaakt door hoog virulent xirus.

Ons onderzoek was daarom in eerste instantie gericht op het verkrijgen
van inzicht in de graad van virulentie. In de tweede plaats kregen wij,
doordat bij de ontvangen wilde konijnen vlooien cn teken gevonden wer-
den de gelegenheid na te gaan of deze parasieten, evenals elders ook in ons
land, de ziekte mede helpen verspreiden.

aan myxomatosis, vooral van het hoofd en de anaalstreek;
Konijn b. (Norg) als a.

Konijn e. (uit jachtveld Huis ter Heide) mager, doodziek, gegeneraliseer-
de myxomatosis.
Konijn f. (Huis ter Heide) als a.

Dc konijnen werden in 3 kooien geplaatst, n.1. a, b en c (Norg) in een
kooi, d (Elp) in de tweede kooi en e en f (Huis ter Heide) in de derde
kooi.

1 Prof. Dr. Jac. Jansen; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat
168 Utrecht.

2 R. Wemmenhove; wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht; Biltstraat 168, Utrecht.

Op alle 6 konijnen werden teken gevonden (Ixodes ricinus) ten getale van
3 tot 9 per konijn, in totaal 32 teken; waarvan er 14 geheel volgezogen
waren. Alleen op konijn e (Huis ter Heide) wordt 1 vlo (Spilopsyllus cuni-
culi) gevonden, die vastgezogen in het oor zat, bovendien werd nog 1 vlo
op de onderzoekingstafel aangetroffen. (Op het Instituut voor Veterinaire
Parasitologie, Directeur Prof. Dr. D. S w i e r s t r a, werd de determinatie
der teken verricht door Dr. Jac Jansen Jr., die van de vlooien door
Mej. E. V. d. Broek).

Een dag later werden alle konijnen nogmaals op parasieten onderzocht en
werden alsnog per konijn 1 ä 3 half volgezogen teken gevonden. Op het
op de ochtend van die dag gestor\\\'cn konijn e werd nog 1 vlo gevonden
vastgezogen op een myxoom van de neusrug en 1 vlo vrij rondspringend.
DaaV de kans op herstel van de 5 zieke dieren ons uiterst gering toescheen,
werden ze alle gedood. Bij de secties werd uitsluitend zeer ernstige myxo-
matosis vastgesteld.

Alle gevonden teken werden, na 12 a 24 uur in glazen buizen bewaard te
zijn geweest, 10 malen achter elkaar grondig gewassen met fysiologische
zoutoplossing, daarna werden ze in een mortier verwreven en gesuspendeerd
in 2 cni\'^ bouillon, waaraan penicilline en streptomycine was toegevoegd
om eventuele na de wassing toch nog achtergebleven bacteriën uit te scha-
kelen. Na centrifugeren werd d.m.v. een dunne naald het sediment over
ecn aantal plaatsen verdeeld in de huid gebracht van de linker bovenrih-
vlakte van konijn 0921 (24-10-1963).

Op 30-10-1963, dus 6 dagen na de infectie met teken-suspensie, is er een
lx\\ginncnde zwelling van de oogleden en de anaal-rectaalstrcek te zien; de
injectieplaats is om 12 uur nog niet afwijkend; de eetlust is nog goed, het
konijn lijkt iets lichtschuw, \'s Middags om 16 uur schijnt de injectieplaats
iets stug aan te voelen. Op 31-10-1963 nemen de verschijnselen langzaam
toe. De dag daarna (1-11-1963) is het dier duidelijk klinisch ziek aan
myxomatosis, het konijn heeft duidelijk zwellingen van de oogleden, neus,
lippen, oorbases en eveneens van de geslachtsorganen.

•Van de injectieplaats is geen duidelijke zwelling te zien. In de dagen hier-
na verergert de toestand; het dier sterft oj) 6-11-1963.

Met teken van aan myxomatosis lijdende konijnen is de ziekte over te
brengen door fijngewreven tekenmateriaal in cle huid te brengen.

De 4 levende vlooien werden in het rechteroor van proefkonijn 0643 ge-
bracht (24-10-1963). Op de dagen daarna, tot cn met 30 oktober worden
in dit oor 1 of 2 vlooien teruggevonden.

Dit konijn is op 30-10-1963 nog gezond; de twee zich in het oor bevin-
dende vlooien worden eruit genomen, verwreven cn gesuspendeerd in fysio-
logische zoutoplossing.

Op 5 plaatsen in de huid, gelegen achter de linker ribben, wordt deze sus-
pensie ingebracht bij proefkonijn 0678. Dit konijn is normaal gebleven.
Konijn 0643 blijkt op 1-11-1963 te weinig gegeten te hebben, op 2-11-1963
is het dier te traag, op de dag daarna begint zich de myxomatosis te ont-
wikkelen (te zware boven-oogleden). In de daarop volgende dagen ver-
ergerde de toestand; het dier stierf op 15-11-1963 aan myxomatosis.
Tijdens het ziekteproces werden de andere 2 vlooien van de oorspronke-
lijke vier op de oren teruggevonden.

Levende vlooien van een myxomatose konijn, overgebracht op een gezond
konijn kunnen dit konijn dodelijk infecteren.

Uit de literatuur wordt de indruk verkregen dat de myxomatosis vooral
door muggen overgebracht wordt, de overbrenging door vlooien en teken
wordt evenwel ook vermeld.

Hoogstwaarschijnlijk zal de wijze van overbrenging zeer kunnen verschillen
al naar de aard van de landstreek en het voorkomen aldaar der verschil-
lende overbrengers. Zelfs in éénzelfde gebied zal die overbrenging sterk
kunnen wisselen, als namelijk de milieuomstandigheden en het voorkomen
der anthropoden veranderen.

De 6 ontvangen konijnen leden alle aan zeer ernstige myxomatosis. De
jachtopziener die de 6 zieke wilde konijnen bracht deelde mede, dat de
ziekte in Drente in ernstige mate heerste. Onze voorlopige indruk is dan
ook dat de virulentie van dit virus zeker niet aan de lage kant ligt. Het
ziektemateriaal werd bewaard teneinde later een vergelijkend onderzoek te
kunnen doen met virusmateriaal afkomstig uit een gebied waar het karakter
der ziekte zou wijzen op een mildere vorm van myxomatosis.

Uit de provincie Drente (Nederland) werden 6 wilde konijnen ontvangen. Zij
leden aan ernstige myxomato.sis. Alle konijnen hadden teken (Ixodes ricinus),
met suspensie van deze teken was d.m.v. intradermalc injecties dc ziekte op tc
wekken.

Bij één konijn werden 4 vlooien (Spilopsyllus cuniculi) gevonden, door overjjlaatsing
van de levende vlooien op een proefkonijn was myxomatosis op te wekken.
Overbrenging van myxomatosis door deze parasieten, hetwelk in de literatuur reeds
bekend was, is dus ook in Nederland mogelijk te achten.

Six wild rabbits were received from the province of Drente in The Netherlands.
They suffered seriously from, myxomatosis.. All of them had ticks (Ixodes ricinus));
with a suspension of these ticks it was possible to transmit the disease by intradermal
injections. On one rabbit 4 fleas (Spilopsyllus cuniculi) were found and by trans-
ferring them while still alive to a susceptible rabbit, it was possible to provoke
myxomatosis.

Transmittancc of myxomatosis through these parasites, already recorded in the
literature, must therefore be considered to be possible in The Netherlands.

•Aus der Provinz Drente in den Niederlanden wurden sechs Wildkaninchen emp-
fangen, die schwer an Myxomatose erkrankt waren. Alle Kaninchen hatten Zecken
(Ixodes ricinus); mit einer Suspension dieser Zecken war mittels intradermalen In-
jektionen die Krankheit hervorzurufen; bei einem Kaninchen wurden 4 Flöhe
(Spilopsyllus cuniculi) gefunden; durch die lebendigen Flöhe auf ein Probe-Kanin-
chen zu bringen, konnte Myxomatose übertragen werden.

Die Übertragung von Myxomatose durch diese Parasiten, welche in der Literatur
bereits bekannt ist, ist in den Niederlanden auch als möglich zu betrachten.

Six lapins sauvages, reçus de la province de Drente aux Pays-Bas, souffraient
gravement de la myxomatose. Tous ces lapins avaient des tiques (Ixodes ricinus);
par injection cutanée avec une suspension de ces tiques on a pu provoquer la maladie;
sur un des lapins on a trouvé 4 puces (Spilopsyllus cuniculi); en transférant les
puces vivantes sur un lapin d\'expérience on pouvait provoquer la myxomatose.
Le tranfert de la myxomatose par ces parasites, déjà connu dans la littérature en
question, doit donc être considéré possible aux Pays-Bas.

De la provincia Drente (Paises Bajos) se recîbieron 6 conejos salvajes. Padeclan de
una mixomatosis grave. Todos los conejos tuvieron garrapatas (Ixodes ricinus) y
con una suspension de estas garrapatas se pudo producir la enfermedad por medio de
inyecciones intradennales.

En un solo concjo se encontraron 4 pulgas (Spilopsyllus cuniculi); por traslado de
las pulgas vivas sobre un conejo de prueba se pudo producir mixomatosis.
Por lo tanto también en los Paises Bajos se puede considerar como una posibilidad
la comunicación de la mixomatosis por estos parasites. Se conoce ya de la literatura
esto posibilidad.

De verbouw van snijmais vraagt aanmerkelijk minder handwerk dan die van
voederbieten, terwijl hierbij vele werkzaamheden gemechaniseerd kunnen worden.
Per ha zijn voor snijmais ca. 3.50 manuren minder nodig dan voor bieten, maar de
teelt en het oogsten van snijmais gaat gepaard met extra kosten van werk door
derden (loonwerk). Deze kosten bedragen ongeveer ƒ 350,-" per ha.
De zetmeelwaardc-opbrengst per ha was van sniimais in Drenthe, volgens opbrengst-
bepalingen in 1962, ongeveer 2000 kg lager dan die van bieten. Afhankelijk van
de bedrijfsomstandigheden vergde het voeren van ingekuilde snijmais 30-50% minder
tijd dan het voeren van bieten.

Bij de vervanging van voederbieten in een rantsoen van nieuwiuelkse koeien door
ingekuilde snijmais bleven de melkproduktie en het vetgehalte op i)eil. Daar snij-
inais vrij veel ruwe celstof bevat (in tegenstelling tot bieten) kan hiervan echter
alleen een grotere hoeveelheid worden gevoerd, wanneer een kleinere hoeveelheid
hooi en graskuil in de rantsoenen voorkomt.

Op bedrijven met een krappe arbeidsbezetting en waar weinig hooi en graskuil
wordt gewonnen zouden de voederbieten kunnen worden vervangen door snijmais.

Hef onderzoek van genetisch bepaalde substan-
ties bij landbouwhuisdieren met behulp van
elektroforese.

A review of the genitically controlled suhstanccs in
farm animals determined with the use of e\'.ectro-
phoresis.

Hoofdzakelijk gedurende de tweede wereldoorlog is in de Verenigde Staten
een methode ontwikkeld, die het mogelijk maakt een aantal genetisch
bepaalde antigeen structuren, die aan de rode bloedcellen kunnen voor-
komen, aan te tonen.

Nadat ruim 20 jaar is voortgebouwd op de grondslagen van dit onderzoek
is gebleken, dat zowel bij het natuurwetenschappelijk onderzoek alsook in
de praktische veefokkerij in toenemende mate belangstelling voor de bloed-
groepen is ontstaan.

Over de recente stand van zaken bij het bloedgroepenonderzoek zijn over-
zichtsartikelen gepubliceerd door Stormont (1959) over rundeien,
G i 1 m o u r (1960) over kippen en A n d r e s e n (1960) over varkens.
Naast dit bloedgroepenonderzoek - - ook wel immunogenetica genoemd -
is hoofdzakelijk na de tweede wereldoorlog, een onderzoek tot ontwikkeling
gekomen, waarbij met behulp van door chemici ontwikkelde methoden
eveneens genetisch bepaalde substanties aangetoond kunnen worden. Dit
laatste onderzoek, waarbij met name gebruik gemaakt wordt van elektro-
forese, wordt gerang.schikt onder de chernogenetica.

Uit de literatuur en tijdens de internationale congressen voor bloed-
groepenonderzoek in 1960 te Edinburgh en in 1962 te Ljubljana is ge-
bleken, dat met de chemogenetica een aantal gegevens verkregen kunnen
worden die aansluiten bij die van de immunogenetica en die binnen het
bereik en de belangstelling van het toegepast wetenschappelijk onderzoek
en van de veefokkerij in Nederland gebracht kurmen woiden.

Bij het elektroforetisch onderzoek, dat reeds in 19.\'i7 door Ti s e 1 i u s werd
ontwikkeld, woidt gebruik gemaakt \\-an het verschijnsel, dat substanties
in de lichaam.swecfsels en vloeistoffen met een vrijwel identieke samen-
stelling een verschil in elektrische lading kunnen hebben. Wordt een
lichaamsvloeistof als b.v. bloedserum, waarin zich een aantal verschillende
eiwitfracties bevinden in een elektrisch veld gebracht, dan zullen de; ver-
■schillende substanties zich, afhankelijk van hun lading sneller of minder
snel bewegen door de media waarin ze gebracht worden.
De resultaten van het elektroforetisch onderzoek zijn in hoofdzaak afhan-
kelijk van:

1 Dr. C. C. Oosterlee; wetenschappelijk medewerker bij de Stichting Bloed-
groepen Onderzoek: Duivendaal 5, Wageningen,

.■\\ls belangrijkste tot nu toe gebruikte media kuimen verschillende ge-
zuiverde papiersoorten, zetmeelgelcn en agar-agar worden genoemd. De
wijze van bereiding van de media, waarbij met name de ionenconcen-
tratie. de consistentie en de poriëngroottc een belangrijke rol spelen, vormen
een serie factoren, die naast de regeling van het spanningsverschil bepalen
welke fracties uit de te onderzoeken vloeistoffen gescheiden kunnen worden.
De fixatie en kleiu\'ing van de componenten, die hoofdzakelijk uit eiwitten
bestaan, is vooral van belang voor het \\-erkrijgen van voldoende duidelijke
contrasten.

Bij de meer moderne methoden van elektroforese wordt bovendien gebruik
gemaakt van elektrolyten die als dragers van dc te fractioneren substanties
fungeren.

De substanties die met behulp van elektroforese bij verschillende dier-
soorten zijn aangetoond.

Gedurende de laatste decennia is gebleken, dat elektroforese bij tal van
onderzoeken op medisch, biologisch, cn chemisch gebied gebruikt kan wor-
den.

Wij zullen ons hier bepalen tot dat deel van de arialytische methoden \\an
elektroforese, dat verband houdt met de scheiding van genetisch bepaalde
substanties die in dc lichaamsvloeistoffen \\an landbouwhuisdieren zijn aan-
getoond.

De literatuiu". waaronder een overzichtsartikel van Ogden (1961) en
meer recente rapporten en besprekingen, geven aan dat tot deze methoden
kunnen worden gerekend:

1. Het scheiden van s e r u m p r o t e ï n e n waarbij onderscheid wordt ge-
maakt tussen:

2. liet scheiden van h e m o g 1 o b u 1 i ii e fracties bij: runderen - schapen
- ])aarden - vogels.

3. Het differentiëren van c n z y m a c t i \\ i t e i t bij: runderen - varkens -
honden - konijnen.

1. liet scheiden van 1 a c t o j) r o t c ï n c n bij runderen.
5. Het scheiden van e i - a 1 b u m i n e n bij kippen.

Het tot dusver meest uitvoerig bestudeerde terrein van de analytische elek-
troforese is dat van de proteïnen van het bloedsenim. De grote stap voor-
waarts op dit terrein is gemaakt door de introductie van zetmeclgclen door
S m i t h i e s ( 19.5.5), welke methode door P o u 1 i k f 1957) werd ver-
beterd.

Dc ijzerbindende globulinen of transferrinen. die ook wel j8-globulinen wor-
den genoemd, omdat de transferrinen tot deze groep van de serumproteïnen
behoren, zijn tot nu toe het meest uitvoerig bestudeerd.

Door H i c k m a n en S m i t h i e s (1957) en onafhankelijk daarvan door
A s h t o n (1957) werd een multiple reeks van 3 transferrinen, die im wor-
den aangeduid met de symbolen Tf^ Tf^^ en Tf" bij runderen aangetoond.
Sindsdien is dit onderzoek, mede als gevolg van de belangwekkende ge-
gevens, die o.a. door Ashton (1959) en Ogden (1960) werden ver-
kregen, ook in een aantal andere — voornamelijk Westeuropese laboratoria
— ter hand genomen.

Het is gebleken dat de genfrequentie voor het allel Tf^ met name bij de
Nederlandse runderen betrekkelijk laag ligt (pTf^ = 0.05), zodat in hoofd-
zaak slechts met 2 allelen behorend tot één locus van het chromosomen-
stelsel kan worden gewerkt.

Door Kristjansson (1962) is sinds kort een gemodificeerde methode
ingevoerd, waardoor het transferrine D in twee onderdelen kan worden
gesplitst.

Met gebruikmaking van dezelfde methoden als toegepast in het onderzoek
bij runderen zijn ook bij schapen door Ashton en Ferguson (1961)
en bij varkens door Ashton (1957 en 1960) en K r i s t j a n s s o n (1960
a en b) een aantal erfelijk bepaalde fracties van de globulinen gescheiden.
Tot voor kort werd aangenomen, dat bij kippen geen genetische variatie
in de transferrinen aanwezig was. Ogden, Morton, G i 1 m o u r en
M c D e r m i d (1962) vonden echter bij een Light Sussex stam een erfelijk
bepaalde variatie welke gecontroleerd wordt door 2 allelen behorende tot
één locus.

De onderstaande foto geeft een indruk van de scheiding van transferrinen
bij het rund, het varken en de kip.

De haptoglobulinen zijn proteïnen die de eigenschap hebben, dat zij zich
aan hemoglobuline kunnen binden. Ook deze haptoglobuhnen kunnen
evenals de globulinen gefractioneerd worden in de media die geprepareerd
worden met behulp van zetmeel. De meeste onderzoeken hierover
hebben betrekking op het varken. Kristjansson (1961) en King
(1962) beschrijven dat in ieder geval 4 en vermoedelijk 5 verschillende
fracties, behorend tot één allelomorfe reeks aangetoond kunnen worden
bij het varken.

Bij runderen zijn door Kristjansson (1961) twee typen aangetoond.
In hoeverre deze erfelijk bepaald zijn is nog niet vastgesteld.
Ook bij kippen wordt aangenomen dat verschillende fracties gescheiden
kunnen worden. Dit onderzoek bevindt zich echter, voor zover ons bekend,
nog in een beginstadium.

Door A s h t O n (1958) werd vastgesteld dat een band, die normaal in het
beeld van de gelelektroforese voorkomt en die aangegeven wordt met het
symbool Sa2, bij een Guernsey rund en bij een dochter van dit rund niet
optrad. Ook Gahne (1962) vond bij drie, eveneens verwante, roodbonte
dieren in Zweden dat deze Sa2 zone afwezig was. Over de genetische
achtergronden hiervan zijn nog geen gegevens beschikbaar.

Bij de normale routine elektrofore.se voor het scheiden van transferrinen zijn
verder bij goed geslaagde preparaten nog een aantal vrij vage maar per
individu variabele banden zichtbaar, die betrekking hebben op postalbu-
minen.

Gahne (1961) voerde een gemodificeerde methode in, waardoor deze
banden duidelijk te onderscheiden werden. Hij was tevens in staat de gene-
tische variatie in deze postalbuminen bij runderen aan te tonen. Tot nu toe
werden 3 verschillende fenotypen: AA, AB en BB vastgesteld.

2. Wat de hemoglobuline fracties betreft, zijn bij schapen door
Harris en Warren (1955), Evans c.s. (1956) en Huisman c.s.
(1958 a en b) twee erfelijk bepaalde typen Ilb\'^ en Hb® beschreven. Bij
verschillende rundveerassen, waaronder waarschijnlijk ook de Nederlandse
behoren, komt alleen het type Hb® voor.

Bij vogels is meer variatie geconstateerd. Er zijn aanwijzingen dat er 3
genen een rol spelen - of deze tot één locus behoren is nog niet bekend.
Het varken bezit voor zover thans bekend, slechts één hernoglobinetype.

3. Het onderzoek waarbij genetisch bepaalde verschillen in e n z y m-
activiteit met behulp van elektroforetisclie methoden gemeten kunnen
worden is nog zeer jong.

.\'Vugustinsson en Olsen (1959) geven aan dat bij het varken een
genetisch bepaald verschil in de activiteit van esterase zou bestaan. Gahne
(1962) toonde aan dat de activiteit van fosfatasezuur bij runderen gene-
tisch is bepaald.

4. De proteïnen in de ni e 1 k, en wel met name de lactoglobuliiien.
vertonen een zeer gevarieerd beeld als zij met behulp van elektroforetische
methoden bestudeerd worden. Van verschillende lactoproteïnen werden
reeds genetische componenten aangetoond. Met name door A s s c h a f-
fenburg en Drury (1956) zijn hieromtrent belangwekkende gegevens
gepubliceerd. Ogden (1961) heeft een overzicht gegeven van de meest
recente gegevens over het onderzoek met elektroforctisch gescheiden lacto-
proteïnen.

5. Ook de a 1 b u m i n e n van het k i p p e ë i zijn in dit kader vrij uit-
voerig bestudeerd. Volgens Lush (1961) kunnen 3 ver.schillende zones
onderscheiden worden, die elk gecontroleerd worden door één locus met
meerdere allelen.

Ogden, Morton, G i 1 m o u r en M c D e r m i d ( 1962 ) toonden aan
dat de z.g. conalburninen uit het kippeëiwit en de transferrinen zich bij
elektroforetische behandeling identiek gedragen. lu bepaalde gevallen is het
mogelijk een genetische variatie berustend op 4 verschillende loei. in het
kippeëiwit aan te tonen. Hierbij moet opgemerkt worden, dat in veel ge-
vallen de allelomorfe vormen in homozygote toestand zullen kuimen voor-
komen.

Mogelijkheden van toepassing van met chemogenetisch onderzoek ver-
kregen gegevens.

Wat betreft de resultaten van het chemogenetisch onderzoek mag worden
verwacht dat hiermee op soortgelijke wijze als bij de immunogcnetica ecn
aantal gegevens verkregen kunnen worden die de inzichten in de genetica
en wellicht ook in de fysiologie van onze landbouwhuisdieren kunnen ver-
diepen.

Eensdeels zullen de gegevens die met het chemogenetisch onderzoek ver-
kregen worden een waardevolle aanxiilling kunnen vormen op die van de
immunogcnetica. Hierbij kan met name gedacht worden aan het afstam-
mingsonderzoek bij runderen, waarbij tengevolge van onvoldoende ge-
gevens nog steeds een bepaald percentage gevallen niet kan worden opge-
lost.

Anderzijds dient rekening te worden gehouden met de mogelijkheid, dat
het chemogeneüsch onderzoek bepaalde andere aspecten gaat bicden.
Als concrete resultaten van het gedurende de laatste jaren in toepasbare
vorm gebrachte onderzoek kunnen met name ile onderzoekingen \\\'an
As h ton (1959) en Ogden (1960) worden genoemd, die erop wijzen
dat er een verband bestaat tu.s.sen dc vruchtbaarheid bij het rundvee en
het voorkomen van verschillende combinaties van transferrinen.

In ecn overzicht wordt aangegeven welige erfelijke bepaalde lichaanissubstantics bij
landbouwhuisdieren met behulp van elektroforese aangetoond kunnen worden en
welke mogelijkheden daaraan zijn verbonden.

A review stating the hereditary substances of the body which are identifiable by
electrophoresis in farm animals and the possibilities which this offers.

On se sert d\'un aperçu pour indiquer quelles substances corporelles déterminées par
transmission héréditaire peuvent être démontrées chez les animaux domestiques
agricoles à l\'aide d\'électrophorèsc et quelles sont Icl; possibilités qu\'offre cette mé-
thode.

In einer Übersicht wird gezeigt, welche erblich bestimmte Körpersubstanzen bei land-
wirtschaftlichen Haustieren mittels Elektroforese nachgewiesen werden können und
welche Möglichkeiten hieran verbunden sind.

En un compendio sc indica qué materia del cucrpo, genéticamente determinada, en
animales domésticos agrîcolas se pueden determinar con ayuda de electroforesis y
qué posibilidades se oîrecen por esta.

.A n d r e s e n, E.; A study of bloodgroups of pigs. Treatise submitted May 1960.

The Royal Veterinary and Agricultural College. Copenhagen, Danmark, 1960.
.\\sschaffenburg, R. und D r u r y, J. : Genetics of the lactoglobuline of cow\'s

milk. Nature, 180, ,970, (1957).
A s h t o n, G. C.: Zone electrophoresis of mammalian sera in starch gels. Nature,
179, 824, (1957).

/\\shton, G. C.: Genctics of beta-globuline polymorphism in British cattle. Nature,

s h t o n, G. C.: Globulin polymorphi.sm and early foetal mortality in cattle. Nature,

.Ash ton, G. C.: Thread protein and/3-globulin polymorphism in the serum proteins

of pigs. Nature. 186, 991, (1960).
.Ash ton, G. C. and Ferguson, K. .A.: Serum /î-globulins in Merino-sheep.

J. Agric. Sci., 55, (1961).
.A u g u s t i n s s o n, K. B. and Oise n, B. : Esterases in the milk and blood plasma

of swine. Biochem. ]., 71, 484, (1958).
B a n g h a ni, .A. D. : Distribution of clectrophoretically different haemoglobins among

cattle breeds of Great Britain. Nature. 179, 467, (1957).
Evans, J. V., Harris, H. and Warren, F. L.: Haemoglobin types in British

breeds of sheep. Biochem. J. 6.5, 42, (1957).
G a h n e, B.: Studies of transferrins in serum and milk of Swedish cattle. Anirn.

Prod. 3, 135, (1961).
G a h n e, B.: Recent studies on scrum protein polymorphism in cattle. Report 8th.

Animal Bloodgroup Conference in Europe. Ljubljana, Yugoslavia, (1962).
Gilmour, D. G.; Bloodgroups in chickens. Brit. Poult. Sci. I, 75, (1960).
Harris, H. and Warren, F. L.: Occurence of clectrophoretically distinct

hacmoglobine in ruminants. Biochem. ]. 60, 29, (1955).
H u i s m a n, T. H. J., V a n V 1 i e t, G. and S e b c n s, T. : Sheep hacmoglobine. I.
Some genetic and physiological aspects of two different adult haemoglobins in
ûief-p. Nature, 182, 171, (1958a).
Huisman, T. H. J., Van V 1 i e t, G. and S e b c n s. T.: Sheep hacmoglobine.

II. Haemoglobin types in different species of .sheep. Nature, 182, 172, (1958b).
Hickman, C. G. and S m i t h i c s, O. : Inherited variations in the serum proteins

of cattle. Proc. Genetics Soc. of Canada, 2, 39, (1957).
King, J. W. B.; cited by K r i s t j a n s s on (1962).

K r i s t j a n s s o n, F. K.: Inheritance of a serum protein in swine. Science, 131,
1681, (1960a).

K r i s t j a n s s o n, F. K. : Genetic control of two bloodserum proteins in swine.
Canad. J. Genet. Cytol. 2, 295, (1960b).

Kristjansson, F. K.: Recent Research in protein polymorphism in livestock.
Report 8th. Animal Bloodgroup Conference in Europe. Ljubljana, Yugoslavia
(1962).

Lush, I. E.: Genetic polymorphism in the egg albumen proteins of the domestic
fowl. Nature, 189, 981, (1961).

Ogden, A. L.: Globulin type and conception rate in artificially bred catdc. Report
7th. Europe Meeting Animal Bloodgroups. Edinburgh, (1960).

Ogden, A. L.: Biochemical polymorphism in farm animals. Anirn Br Abstr 29
127, (1961).

Ogden, A. L., Morton, J. R., G i 1 m o u r, D. G. and M c D e r m i d, E. M.
Inherited variants in the Transferrins and conalbumins of the chicken Nature,
195, 1026, (1962).

Poulik, M. D.: Starch gel electrophoresis in a discontinuous system of buffers
Nature, 180, 1477, (1957).

Smithies, O.: Zone electrophoresis in starch gel, group variation in serum
proteins of normal human adults. Biochem. J. 61, 629, (1955).

S t o r m o n t, G.: On the application of bloodgroups in Animal breeding. Proc
Xth. Int. Congr. Gen. Montreal. L, 206, (1959).

Het antwoord op deze vraag lijkt bevestigend te zijn, volgens de resultaten van cen
onderzoek dat gecommenteerd wordt in het nr. 6 van 1963 van „Der Ticrzüchter".
We hebben er al eens meer aan herinnerd in deze rubriek dat men voor de laatste
wereldoorlog een veel geringer invloed toekende aan de voeding op het vetgehalte
of de melk, dan nu het geval is. Dit mag onder meer toegewezen worden aan het
feit dat in deze periode de gemiddelde melkproduktie aanzienlijk lager lag dan tegen-
woordig. Er werd inderdaad vastgesteld dat het vetgehalte in de melk gevoeliger is
voor de samenstelling van de voeding naarmate dc melkproduktie stijgt. Op de weide
betekent dit dat de samenstelling van de graszode zodanig moet zijn, dat zij voldoende
waardevolle plantensoorten bevat om aan de behoeften te voldoen van cen goede
melkproduktie, maar ook van een stij,gend vetgehalte.

Dat de zuurgraad van de grond een doorslaande invloed heeft op de groei van deze
waardevolle voederplanten kon in talrijke proeven bewezen worden. De meeste
soorten van deze waardevolle voederplanten verkiezen immers een licht zure tot
neutrale bodemreactie.

In een reeks proeven welke in Oldenburg werden doorgevoerd steeg het procent
van waardevolle grassoorten, bij degelijke bekalking, waardoor de pH van 4 ä 4,7
werd gebracht tot 5,6 a 6,2, in de volgende grenzen: van 16 tot 59% op zandgronden,
van 6 tot 32% op meersgronden en van 36 tot 51% op leemgrond.
Daarenboven wordt ook het mineraal gehalte in dc planten sterk beïnvloed door de
bodemreactic. De beste vorm om dc voor de producerende dieren beno<ligdc mineralen
toe te dienen is nog altijd in mineralenrijk goed gras en hooi. Hoe lager het pH
gehalte, hoe sterker dus de zuurgraad van de grond is, hot: meer de beschikbare
fosfor aan ijzer en aluminium bestanddelen in de grond gebonden wordt, en hoe ge-
ringer daardoor de bestanddelen zijn die van dit mineraal ter beschikking komen
van de dieren, bijzonder wanneer de grond naar dc zware kant ligt.
Vermelden we nog, dat ook Prof. Haring na gepaste proeven heeft bevestigd dat
op hoogproduktievc weiden het vetgehalte statistisch betekenisvol steeg met een
degelijker verzorging van de pH der weidegronden.

From the Institute for Virus Diseases of the State University
of Utrecht (The Netherlands).

During the XlVth International Veterinary Congress Jan s en (1949)
reported that a virus disease had been observed in ducks in the Nether-
lands; he mentioned, also on behalf of K u n s t, that the virus had first
been isolated in embryonated duck eggs and later cultivated in chicken
eggs. It was e.xplained in detail that the newly found virus, named „duck
jjlague virus" was related neither to fowlplague-nor to Newcastle disease
virus.

From the subsequent publications of this Institute it can be seen that the
incidence of duck plague is not entirely sporadic, since at least 19 cases
were observed during 1959-1963.

It would be somewhat surprising if duck plague was restricted only to
The Netherlands; although to date no cases of the disease have been repor-
ted from the neighbouring countries of Belgium, Germany, Denmark and
Great Britain.

It would appear however that the disease may occur in France. At the
same congress, Luc am (1949) in a paper entitled: „La Peste Aviare en
France", reported that he had isolated one strain of fowlpest („peste
aviaire") and three strains of N.D. virus („maladie de Newcastle") in
hens.

„En outre, une souche isolée a partir du canard, s\'est comportée d\'une manière
atypique et, pour cette raison, parait se rapporter à un type différent des deux
autres. Nous sommes heureux de rapporter ce fait car il confirme les observations
apportées par J. J a n s e n et H. K u n s t, sur la peste du canard."

During the discussion Jans en suggested that Lu cam had possibly
isolated the duck plague virus. \'I\'here have been however no further
reports of the disease in France.

At the same time it was suggested that in U.S.A. the duckling disease of
Long Island might be caused by a similar virus. This has later been pro-
ved incorrect since L e v i n e and Fabricant have shown it to be
different from duck plague virus; the serum neutralization test of „duck-
ling hepatitis"-virus with Dutch duck plague serum being negative.
(The virus disease of the moscovy duck in Natal (Africa), described by
K a s c h u 1 a (1950) need not be considerated, as this virus is pathogenic
only for the moscovy duck).

1 Prof. Dr. Jac. Jansen Snr.; professor of the State University at Utrecht; Bilt-
straat 168, Utrecht.

2 Dr. H. Kunst; senior member of the Scientific Staff of the State University at
Utrecht; Biltstraat 168, Utrecht.

Reports of the disease have however come from Asia, a well confirmed
outbreak having been recognized in India and most likelv also in China
Followmg the original communication in London. S h i\' r 1 a w verbally
informed J a n s e n:

„that a serious mortality in ducks had occurred in India during 1944 and 1945
the morbidity had at times been 100%, The first infected centre was Madras
and within a few months the disease ..pread rapidly throughout duck farms in
India. Attemps to cultivate the virus in chicken e.ggs had been unsuccessful and
unfortunately duck eggs were not available."

This may have been the first recorded outbreak of duck plague in India
Kunst (1958) already reported in brief that this Institute had received
duckserum from China which neutralized Dutch duck plague virus.
Y. A. Huang (1958) who .sent us the serum reported \'^personal com-
munication) as follows:

„Farm ducks, which were a month up to one year old died in very weakness in
a period ol four days. Post mortem examination showed heamorrhagic spots and
necrosis especially in the cloaca. Bacteriological examination gave negative results
Only ducks could be infected."

Kunst performed the neutralisation test bv using chicken-eggs and the
chicken-egg adapted duckplague strain.

Six embryonated chicken eggs were injected with the virus-scrum-mix-
ture and seven eggs were infected with the virus only. Two days later all
seven embryos of the with virus infected eggs died. The embryos of the
lust SIX eggs died much later, namely one of them died 5 days after injec-
tion, three of them after 6 days and two embryos died after 7 days These
rraults gave a strong indication that duck plague occurred in China That
duck plague is occuring in Asia appears from a publication of M u k e r j i
et al (196,3) and from the further joint experiments made in the Nether-
lands and in India.

M u k e r j i et al were quite right when they u,sed for their publication the
title: „Duckplague in West Bengal", as their description of the clinical
symptoms and the post mortem findings correspond strikingly with what
was lound in the Netherlands.

They too failed to isolate the virus in embryonated chiclien eggs but eot
positive results by using 12th days incubated duck eggs. The\'fndia virus
also did not give a positive haemagglutination. Miikerji et al write
therefore: ..there is a striking resemblance with the duck plague virus
leported from The Netherlands, the di.sease was first recorded by \'j a n s e n
and K u n s t in 1949".

The final proof of the identity of the virus of the Netherlands (N) and
the virus m India (I) was demonstrated by cross ininnmitv tests These
tests were pcrfoniu-d in the following wav:

In November 1963 a sample of duck \\irus was received from Prof
M 11 k e r j 1. A suspension of this material was injected intramuscularlv
into two normal ducks and into one immune duck. The results of this
first small experiment was that the immune duck remained quite healthy
but the two susceptible ducks died after 5/2 and 6 days. The post mor-

teins of these two ducks were identical with the post inortems shown by
ducks tliat have died from duck plague. Using fresh material, containing
virus, from one of these two susceptible ducks, a second experiment was
made. Six normal adult ducks were injected and at the same time and in
the same way (intramuscularly) 10 immune ducks. Of these 10 ducks
none fell ill, but all the first 6 ducks however became very seriously ill, 5
of them dying and only one survived. Counting the figures of the two
experiments together we can say that 8 of 8 susceptible-ducks fell ill (7
died) and that all 10 N-immune ducks remained quite healthy after in-
fection with "I" virus. In other words N virus immunizes completely
against I virus.

The duck that survived the 1 virus infection could now be used for a
cross immunity test by infecting this animal with N virus. .As we had only
one such a duck it was necessary to use a rather great number of sus-
ceptible-ducks.

On 28 November 1963 the duck was injected witli N \\\'irus, together with
19 susceptible and also 13 immune ducks. Following the infection, the
first duck, together with these last 13 ducks showed no symptoms. On the
other hand ail the 19 susceptible ducks without exception, showed clinical
symptoms of duck jjlague, 12 dying and 7 recovering.
These results indicate that 1 \\irus immunizes against N infection.

Dutch duck plague immune serum was sent to Prof. Mukerji who
re]3orted the following results.

Twelve embryonated duck eggs weie infected with 1 virus, another 12
eggs were infected with 1 virus Imu mixed with N serum. All embryos of
the first grouj) of 12 eggs died on the 4th of 5th day. Of the second grou]3
3 embryos died after 7 days, two after 8 days and the remaining 7 embryos
were still alive after 8 days.

The conclusion must be that Dutch duck ]jlague immune serum contains
antibodies that neutralize the 1 virus.

Three samples of bloodserum of ducks that had suivived from I virus in-
fection were received from Prof. Mukerji.

K u n s t used for the tests chicken eggs and the chicken egg adapted duck
[jlague strain. The results were:

serum no. 1. 8 embiyonated eggs were injected with the N virus -j- I
serum mixture; 4 embryos died after 6 days, 2 died on the 7th day and 2
were still living on the 7th day.

serum no. 2. 1 embi7onated eggs were used; 1 embiyo died after 4 days, 1
after 5 days, 2 after 6 days and 3 were still living on the 7th day.
serum no. 3. 8 embiyonated eggs were used; 1 embryo died after 5 days,
3 after 6 days and 4 were still living on the 7th day.

A group of 8 embryonated eggs were injected with N virus only; all em-
bryos died on the third day.

The conclusion must be that each of the three sera received from India
contained N virus neutralizing antibodies.

(The results mentioned above are in accordance with a very small experi-
ment taken with two ducklings of two days old. After having performed
the serum test D there remained in total only 0.75 cc I serum. This small
amount of I serum was injected intramuscularly in one of the two duck-
lings; half an hour later both ducklings were injected v/ith N virus. The
duckling that had got the virus only died after 110 hours, the one that had
got the serum died 53 hours later).

Summarizing we can say that the 1 virus isolated by Prof. M u k e r j i et al
in India is completely identical with the duck plague virus in The Nether-
lands.

Since the isolation of duck plague virus in the Netherlands (1949) the occurrence
of duck plague in other countries has been suspected but not definitely proved.
More recently, in 1963, the same virus has been isolated from an outbreak of duck
plague in India. The Dutch and the India duck plague are identical both as regards
the clinical symptoms and the post mortem findings. Also between the two virus
strains exists a complete cross immunity, which was proved by test on ducks, as well
as by means of serum neutralization tests on embryonated eg.gs.

Sedert het isoleren van een eendepestvirus in Nederland (1949) werd het voor-
komen van eendepest in andere landen vermoed, doch niet met zekerheid vast-
gesteld.

Onlangs, in 1963, werd hetzelfde virus geïsoleerd uit een geval van eendepest
in India.

De Nederlandse eendepest en die in India zijn wat de symptomen en sectiebe-
vindingen betreft identiek. Tussen beide virussen bestaat volledig kruisimmuniteit;
dit werd zowel d.m.v. proeven bij eenden als d.m.v. serumneutralisatie proeven op
bebroede eieren bewezen.

En 1949 le virus de la peste du canard a été isolé aux Pays-Bas. Depuis lors on a
présumé, sans avoir les épreuves, que la peste du canard se trouve aussi dans d\'autres
pays.

Récemment, en 1963, le même virus a été isolé d\'un cas de peste du canard en Inde.
La peste du canard aux Pays-Bas et celle en Inde sont identiques en cc qui concerne
les symptômes et l\'anatomie pathologique. Entre les deux virus il y a une immunité
croisée complète, ce qu\'on a démontré par des expériences chez des canards ainsi que
des expériences de neutralisation du sérum dans des oeufs couvis.

Seit der Isolierung des Entenpestvirus in den Niederlanden (1949) wurde das Vor-
kommen von Entenpest in anderen Ländern vermutet, aber nicht mit Gewissheit
fest.gestellt. Vor kurzem, im Jahre 1963, wurde dasselbe Virus aus einem Fall von
Entenpest in Indien isoliert.

Die niederländische Entenpest und die Entenpest in Indien sind in Bezug auf die
Symptome und Sektionsbefunde identisch. Zwischen den beiden Viren besteht eine
vollständige Kreuzimmunität; dies wurde durch Versuche bei Enten, wie auch durch
Serumneutralisationsversuche in bebrüteten Eiern nachgewiesen.

Desde cl aislamicnto del virus de la peste del pato en los Paîses Bajos (1949) se
supuso la presencia de la peste del pato en otros paîses, pero no se la deterniinaba
con seguridad.

Recientemento, en 1963, se aislô el mismo virus de un caso de peste del pato en
India.

La peste neerlandcsa y la de India son idénticas por lo que toca a los sintomas y la
anatomîa patolôgica. Entre los dos viruses existe una inmundidad cruzada completa;
esto se probô tanto por medio de experimentos en patos, como mcdiante la neutrali-
zaciôn del suero en huevos incubados.

Jansen, Jac. and Kunst, H.: Is duck plague related to Newcastle Disease or
to fowl plague? Report of the XlVth International Veterinary Congress. London,
II, 363, (1949).

Veterinary Congress, London, II, 380, (1949).
Jansen, Jac.: Discussion. Report of the XlVth International Veterinary Congress.

London, 11, 385, (1949).
K a s c h u 1 a, V. R.: A new virus Disease of the moscovy duck (Cairina Moschata.

Linn). Present in Natal. ]. S. Afr. vet. med. Assoc, 21, 18, (1950).
Kunst, H.: Experiments with duckplague virus in day old chicks, Tijdschr. Dier-
geneesk., 83, 1159, (1958).
M u k e r j i. A., Das, M. S., Ghosh, B. B. and Ganguly, J. L.: Duckplague
in West Bengal. Indian Vet. J. 40, 457, (1963).

De zeer grote melkveehouderijbedrijven van Rex Patersonin Zuid-Engeland
en Wales zijn onderverdeeld in eenheden van 50 ha met 65 melkkoeien. Per eenheid
doet één arbeidskracht het melken en de dagelijkse veeverzorging. Per twee een-
heden is één arbeidskracht voor de voederwinning en overige werkzaamheden.
.\\l experimenterende heeft Paterson een systeem van melkveehouderij ontwik-
keld, dat in vele opzichten afwijkt van de in Engelse landbouwkundige kringen
bestaande opvattingen. O.a. is het volgens de ervaringen van schr. niet verantwoord
om:

1. ineer dan een minimale hoeveelheid krachtvoer te verstrekken (1 kg krachtvoer
verhoogt de melkopbrengst slechts met 0,7 kg in het traject van O tot 750 kg
krachtvoer per koe per jaar);

2. het jongvee zelf op te fokken (behalve kalveren, die in de herfst zijn geboren
en die alleen in het eerste half jaar krachtvoer ontvangen);

3. kunstweiden met goede granen te exploiteren in plaats van blijvend grasland
met een minder goede botanische samenstelling;

4. maaikneuskuilen af te dekken, het vee op te stallen ter bescherming tegen
strenge vorst, koude, wind of sneeuw enz.

Daarnaast zijn er positieve maatregelen, die uiteindelijk resulteren in een systeem,
dat gekenmerkt is door een relatief laag produkdeniveau en laag kostenniveau met
een hoog rendement, dat minder gevoelig is voor een daling van de melkprijs dan
de algemeen gepropageerde intensievere systemen, waarbij een hoog produktie-
niveau gepaard gaat met een relatief hoog kostenniveau.

Het voorkomen van een mycobacterie in de
kristalvioletoplossing voor de gewijzigde kleu-
ring volgens Gram.

The occurrence of a mycobacterium in the crytal-violet
solution used in the modified Gram staining method.

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

De Gramkleuirng is, sedert de Deen Gram in 1884 deze kleurmethode
van microörganimsen beschreef, zeker de meest toegepaste methodiek voor
het vaststellen van morfologische kenmerken van bacteriën.
Bij de toepassing van de kleuring blijken echter steeds microörganismen
voor te komen, welke niet absoluut Gram-positief of Gram-negatief zijn,
terwijl vaak artefacten, vooral door kleurstofneerslagen veroorzaakt, voor-
komen.

Door modificatie van de techniek is dikwijls getracht de bezwaren van de
Gram-kleuring te ondervangen. Zo is door Hücker en Conn (1923)
een modificatie beschreven, welke eenvoudiger en sneller kan worden uitge-
voerd en waarbij men, vooral bij het kleuren van orgaanuitstrijkjes, min-
der last heeft van de blauw-zwarte neerslagen en uitkristallisaties, welke
vaak lijken op Gram-positieve microörganismen.

Ook het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie heeft de desbetreffende
gemodificeerde Gram-kleuring reeds acht jaar toegepast.
Hierdoor ontstonden minder neerslagen, en wat vooral een groot voordeel
was bij een onderwijsinstelling, de kleurstof was beter houdbaar.

Reeds geruime tijd echter werden op bovengenoemde Instituut herhaalde-
lijk in de vlg. Gram gekleurde preparaten Gram-positieve ketens, welke een
gegranuleerd aspect vertoonden, en slanke staafjes waargenomen. Een iden-
tificatie der staafjes als E. imidiosa was zeer zeker niet ondenkbaar; echter
in preparaten, gemaakt van hetzelfde materiaal en gekleurd niet b.v. me-
thyleenblauw of formol-gentiaanviolet, waren de betreffende staafjes en
ketens niet waar te nemen. Het lag dus voor de hand aan te nemen dat
men hier óf te maken had met een kunstprodukt of met een microörganis-
me welke op de uitstrijkjes gebracht was tijdens de Gramkleuring.
Van de vier stoffen: Gram I - lugol - joodalcohol en waterige fuchsine,
gebruikt bij bovengenoemde kleuring, kon men de laatste drie wel uitslui-
ten als media, waarin bacteriën zich konden vermeerderen.
Van de Gram I werden vervolgens hangende druppels bekeken cn wel met
verrassend resultaat. De ketens en staafjes, aangetroffen in de volgens Gram
gekleurde preparaten, bleken namelijk in grote getale aanwezig in de Gram
I kleurstof.

1 Drs. J. L. Cornclisse; wetenschappelijk ambtenaar in T.N.O. verband; Biltstraat
172, Utrecht.

Wanneer men de samenstelling van de Gram I-kleurstof nader beschouwt,
is het niet geheel vreemd te veronderstellen, dat de in de hangende druppel
waargenomen partikels microörganismen waren. Bij de modiciatie vlg.
Hucker en Conu il923) werd de carbol-gentiaanviolet namelijk als
volgt gewijzigd:

De alcohol (1%) en ammonium-oxalaat (0,8%) zouden ongetwijfeld als
voedingsbron kunnen dienen, waarbij opgemerkt dient te worden dat de
kristalviolet in de concentratie van 0,4% op deze microörganismen dan
geen bacteriostatische invloed zou moeten uitoefenen.

1/10 cm3 van de verontreinigde Gram I kleurstof, uitgespateld op bloed-,
serum- en serum -h Abro (1^4%) platen, bebroed bij 37° G, zowel onder
aërobe als anaërobe omstandigheden als in GO^-bevattend milieu, gaf het
\\-olgende resultaat:

aëroob: bij 50x vergroting, na 4 dagen koloniën waarneembaar met dra-
derig aspect, welke na een week uitgegroeid waren tot voor het blote
oog waarneembare kolonies met glad oppervlak, onregelmatig van
grootte en grijs-witte kleur,
anaëroob en GO^-houdend milieu: geen groei waargenomen.
Op voedingsbodems vlg. K a u f f m a n n is slechts zeer minimale groei
waargenomen.

In de hangende druppel van de verontreinigde Gram I-kleurstof werd het
microörganisme in grote conglomeraten van ketens, welke deels wel en
deels geen kleurstof hebben opgenomen aangetroffen, terwijl de gekleurde
ketens zich tevens nog onderscheidden in gesegmenteerde en niet-geseg-
menteerde; vertakkingen werden niet waargenomen.

Microfoto van een uitstrijk van jonge cultuur, gekleurd vlg. Gram; 3800 x vergroot.

De kleuring vlg. Gram leverde het volgende resultaat op: in uitstrijkjes,
gemaakt van jonge culturen, trof men ketens aan welke gedeeltelijk rood,
gedeeltelijk blauw geklcm-d waren, terwijl in uitstrijkjes gemaakt van een
oudere cultuur men mooi Gram-positieve staafjes terugvond.
Nooit echter trof men hierbij dezelfde conglomeraten van ketens aan, zoals
die gevonden werden iu dekglaspreparaten van de verontreinigde Gram-1
kleurstof en van culturen in vloeibare media, hetgeen wel het geval was
indien men kleurde met Gram I onder verhitting, waardoor wel veel neer-
slag in liet preparaat veroorzaakt wordt.

De kleuring vlg. Z i e h 1-N e e 1 s e n toonde aan, dat de microörganismen
als mycobacteriën moesten worden beschouwd. Uitstrijkjes van jonge cul-
turen gemaakt gaven partieel zuurvaste ketens te zien, terwijl die van
oudere culturen alleen totaal zuurvaste staafjes te zien gaven.

Ilottinger bouillon met glucose: goede groei, sediment, geen zuur, geen gas
Hottinger bouillon met lactose: idem
Hottinger bouillon met sucrose: idem

Voedingsbodems vlg. S t o n e b r i n k en vlg. L ö w e n s t e i n: hierop goe-
de groei, welke identiek was met die der mycobacteriën.
I<.ristalviolet werd afgebroken: 5 cm^ bouillon waaraan enkele druppels
\\-erontreinigde Gram 1-kleurstof toegevoegd, was na twee maanden kleur-
loos.

Het microörganisme bleek apathogeen voor: konijn, cavia, goudhamster en
kip. Bovendien wekte het geen allergie op voor bovine- en aviaire tuber-
culine.

Gezien al de beschreven eigenschappen lijkt een determinatie als sapro-
fytische niycobacterium wel gerechtvaardigd.

Onderzocht werd nog hoe de verontreinigde Gram I-kleurstof weer kiem-
vrij te krijgen was. Hiertoe werden met opklimmende concentraties van
verschillende desinfectantia proeven gedaan, n.l. Halamid, Cialid, Na-azide
en Lysoform. Het meest effectief bleek Halamid (chlooramine).
Na toevoeging van ,5 cm\'\' 5% Halamid-oplosisng aan 1000 cm^ Gram I-
kleurstof was hieruit geen kweek meer mogelijk van het zuurvaste micro-
organisme.

In hangende druppels bleken alle ketens tot kleine groepjes samengebald te
worden. De Gram-kleuring zelf werd in geen enkel opzicht door toevoeging
van Halamid beïnvloed.

Het lijkt derhalve aanbevelenswaard Halamid in bovengenoemde concen-
tratie aan de Gram I-kleurstof toe te voegen ter \\oorkoming van de be-
schreven verontreiniging.

Bcschrcvcn wordt dc verontreiniging van preparaten met een mycobactcrie, welke
gekleurd waren vlg. Gram met dc gemodificeerde Gram-kleurstof vlg. H u c k e r en
Conn (1923).

Dit micro-organisme was aanwezig in dc Gram I-klcurstof waarin het zich rijkelijk
vermeerderde en welker resistentie tegen dc kristalviolet (0,4%) zijn grond vond in
het vermogen deze kleurstof af te breken.

Isolatie uit dc Gram I-kleurstof werd verkregen door 0.1 cnr\'\' uit tc spatelen op vaste

voedingsbodems en te bebroeden onder aerobe omstandigheden, Natief werden grote
conglomeraten van ketens zonder vertakkingen waargenomen. In gekleurde pre-
paraten gaven jonge culturen veel ketens te zien — oudere culturen daarentegen
staafjes; terwijl de kleuring vlg. Ziehl-Ncclsen deze partieel - respectievelijk totaal
zuurvast kleurde.

Pathogeniteit voor konijn, cavia, goudhamster en kip is niet vastgesteld kunnen
worden, terwijl er geen allergie opgewekt werd voor bovine- en aviaire tuberculine.
Tenslotte wordt toevoeging van ffalamid (chlooramine) aan de Gram I kleurstof
tot 0,025% ter voorkoming van verontreiniging niet de mycobacterie, aanbevelens-
waard geacht.

Report on the contamination of preparations by a mycobacterium, the preparations
being stained by Gram\'s method using Gram\'s stain as modified by Hücker and
Conn (1923).

This micro-organism was present in the Gram I stain in which it multiplied rapidly,
its resistance to crystal violet (0.4 per cent) being due to its ability to break down
this stain. The micro-organism was isolated from the Gram I stain by spreading 0.1
ml. across a solid culture medium and incubating the medium under aerobic con-
ditions. Large conglomerations of chains in which branching was absent were ob-
served in fresh preparations of the stain. In stained preparations, stained by Grams
method recent cultures showed a large number of chains, whereas the older cultures
showed rods, the organisms staining partially or totally acid-fast on treatment with
the Ziehl-Ncelsen method.

The organism was not found to be pathogenic for rabbits, guinea-pigs, gold hamsters
and fowl, and it was not possible to induce allergic reactions to bovine and avian
tuberculin.

In conclusion, it is considered advisable to add up to 0.025 per cent of halamid
(chloraminc) to the Gram I stain to prevent contamination by the mycobacterium.

Description de l\'infection par une mycobacterie de préparations coloriées selon Gram
modifiées selon Hucker et Conn (1923).

Ce micro-organisme était présent dans la teinture de Gram-I, où il de multipliait
abondamment. La résistance de la bactérie contre le violet cristallin (0,4%) était
basée sur sa faculté de décomposer cette matière.

On i.sola le micro-organisme de la matière colorante de Gram-I en frottant, à l\'aide
d\'une spatule, 0,1 cnr\' sur des fonds de culture solides et cn le couvant dans des
conditions aérobies.

On observa nativement des grandes conglomerations de eh.^înes sans ramifications.
Dans les préparations coloriées les cultures jeunes montraient beaucoup de chaînes,
les cultures vieilles cependant des baguettes; tandis que la teinture selon Ziehl-
Ncclscn démontrait que les baguettes étaient partiellement, respectivement totalement
acido-résistantes.

On n\'a pas pu constater que ce micro-organisme était pathogène pour le lapin, la
cobay, le hamster doré et la poule, tandis que l\'on n\'a provoqué d\'allergie pour
la tuberculine tuberculose bovine et aviaire.

Finalement on estime recommandable d\'ajouter de l\'halamid (chloramine) à la
matière colorante de Gram-I afin de prévenir l\'infection avec la mycobactérie.

Besprochen wird die Verunreinigung von Präparaten mit einder Mykobakterie, die
nach Gram mittels modifiziertem Gram-Farbstoff nach H u c k e r und Conn
(1923) gefärbt wurden.

Dieser Mikroorganismus war im Gram I-Farbstoff vorhanden, worin er sich reichlich

vermehrte; dit Resistenz gegen Kristallviolet (0,4%) fand ihre Ursache in der
Fähigkeit diesen Farbstoff abzubrechen.

Isolierung aus dem Gram I-Farbstoff wurde dadurch erreicht, dass 0,1 cm" auf
festem Nährboden ausgestrichen und unter aeroben Umständen bebrütet wurde. In
dem Gram I-Farbstoff wurden grosse Kettcnkonglomeratc ohne Verzweigungen wahr-
genonunen. In gefärbten Präparaten waren bei den jungen Kulturen viele Ketten
sichtbar, bei den älteren dagegen Stäbchen; während die Färbung nach Zichl-
Neelscn dieselben teilweise, bezw. ganz säurefest färbte.

Pathogenität für Kaninchen, Gavia, Goldhamster und Huhn konnte nicht festgestellt
werden, während auch keine .Allergie für bovines und aviärcs Tuberkulin erzeugt
werden konnte.

Schliesslich wird Zufügung von Halamid (Ghloramin) zum Gram I-Farbstoff bis
zu 0,025% zur Verhütung von \\\'erunreinigung mit diesen Mykobakterien empfohlen.

Se describe la contaminación de prcparados con una micobacteria, que eran Colorados
segi\'m Gram con la materia colorantc-Gram modificada segun Hücker y Conn
(1923).

Este microbio estaba presente en cl color- Gram I, en que aumentaba abundante-
mente. La resistencia del mismo contra el violado cristalino (0,4%) tenia su causa
cn la capacidad de desintegrar este color. Se obtenta cl aislamiento del colorlGram I
por extender 0,1 ml en medios nutritivos fijos y incubarlos bajo circunstancias
aerobian.

Nativamente se observaban grandes conglomerados dc cadenas sin ramificaciones. En
prcparados Colorados las culturas jóvenes rnostraban muchas cadenas- culturas mâs
viejas mostraban, sin embargo, bastoncillos ; mientras la coloración segijn Ziehl-
Neelsen coloraba estas parcialmente, respective totalmcnte a prueba de âcidos..
No se podia determinar una patogenidad para concjo, cobayo, hamster dorado y
gallina, mientras no sc incitaba alcrgia para tubcrculina bovina o aviar.
Finalmente se cree recomendablcrncntc la adición de Halamida (cloramina) al
color-Gram I hasta 0,025% para prévenir la contaminación con la microbaeteria.

Hücker, G. J. and Conn, H. J.: Methods of Gram-strainmg. New York State
Sta. Techn. Bull, 93, 3, (1923).

Op het symposium, gehouden in Rome in augustus 1963 over de vleesproduktie
van mclkrunderen was o.a. het afkalven een punt van bespreking. Vermeld werd
dat zowel voor Fries-Hollandse runderen als voor de Charollais het kalven nog wel
eens een probleem is, speciaal voor vaarzen. Er werden bewijzen naar voren ge-
bracht dat zowel bij de Charollais als bij de M.R.IJ. cen genetische factor hierbij
een rol speelt (stier\\\'erschillen).

Hammond suggereerde dat de n-.ate van gevoeligheid voor oestrogenen van be-
lang kon zijn en .Alan Robertsen en B a r - .A n a n (uit Israël) suggereerden
dat de bouw van het bekken van betekenis kan zijn en wel in deze zin dat
hellende bekkens (kruisen) aanleiding zouden geven tot gemakkelijker afkalven.

(.\'.A.B. Newsletter no. 39, Commonwealth Bureau of Animal Breeding and Genetics.

Onderzoek naar hef voorkomen van Cysticercus
bovis in slachtrunderen, mede met behulp van
ultraviolet licht.

A search for Cysticercus bovis in slaughter cows espe-
cially by means of ultra-violet rays.

In het najaar van 1958 werd door Professor Van Gils, directeur van
het Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong der Rijks-Uni-
versiteit te Utrecht, een beroep op ons gedaan om medewerking te ver-
lenen aan een onderzoek naar de methode, die bij het opsporen van ge-
vallen van cysticercosis bij slachtrunderen door gebruikmaking van ultra-
violet licht mogelijk betere resultaten zou kunnen opleveren.²)
Uit de literatuur was ons bekend, dat de blaaswormen van de Taenia sagi-
nata een rode fluorescentie vertonen, als zij bestraald worden met door
kwartsglas gefiltreerd ultraviolet hebt. (D e r r i e n, 1927, Koller, 1943).
Lerche c.s. (1958) namen een stijging van het aantal gevallen van
Cysticercosis bovis bij geslachte runderen waar, indien zij ultraviolet licht
bij het onderzoek toepasten.

De helderrode fluorescentie bij levende blaaswormen wordt veroorzaakt
door in de vloeistof aanwezige porfyrines. Is de vin totaal verkalkt, dan
is er ook geen vloeistof meer aanwezig en is het fluorescerend effect ver-
dwenen. Sterft de parasiet en gaat deze verkazen, dan gaat, afhankelijk van
de toestand der vloeistofresorptie, de fluorescentie achteruit.
Het doel van ons onderzoek was na te gaan of een uitbreiding van het
keuringsonderzoek d.m.v. ultraviolet licht praktisch mogelijk zou zijn en
of het aantal positieve bevindingen door deze uitbreiding van de onderzoek-
methodiek ook hier zou stijgen.

In de maanden april tot en met juni 1959 werd een aantal niet geselecteer-
de slachtrunderen aangewezen, waarvan de organen, bestemd voor het
onderzoek op Cysticercose, met ultraviolet licht werden onderzocht. De kop
met tong, het hart en de slokdarm werden, na door de keurmeester te
zijn ingesneden en op de voorgeschreven wijze onderzocht, gemerkt en op
een penswagen naar een vlak bij de runderhal gelegen verduisterde ruimte
vervoerd. Van ongeveer 5 dieren tegelijk werden deze organen vervoerd en
onderzocht met behulp van een ultraviolet lichtbron, Philips HPW 125,
Typ. 57202E/70. Deze U.V.-lamp was gemonteerd in een gewone lamp-

1 Drs. J. G. F\'ransscn; adjunct-directeur van het Gerneentehjk Slachthuis te
Eindhoven, Woenselsestraat 270.

2 Dit onderzoek geschiedde in het kader van een door de Cysticercosis-Taeniasis-
Commissie van de Gezondheidsraad te \'s-Gravenhage ingesteld onderzoek.
Enkele resultaten zijn in te Utrecht en Hannover gehouden voordrachten be-
kend gemaakt cn gepubliceerd. (Van Gils, 1963, a en b)

fitting, die van boven en opzij was afgeschermd en via een snoer met een
transformator was verbonden. Op een bepaalde hoogte in de donkere
ruimte was een haak gemonteerd waarin, indien nodig, de lamp opgehan-
gen kon worden, zodat de onderzoeker beide handen vrij had om het mate-
riaal zo goed mogelijk voor inspectie toegankelijk te maken.
Aldus werden de sneevlakten van de kauwspieren en het hart, de tong aan
boven- en onderkant en dc opengesneden slokdarmspierrok voor de tweede
keer, thans onder U.V.-licht, onderzocht.

De door ons gebruikte lamp moest ongeveer een kwartier branden, voordat
ze in voldoende mate het gewenste licht gaf. Men moet er voor waken de
brandende lamp aan grote afkoeling, door b.v. natspuiten, bloot te stellen,
omdat stuk springen hiervan het gevolg kan zijn. De onderzoeker moet
voorts weten, dat U.V.-stralen voor het oog niet ongevaarlijk zijn.
Om psychologische redenen werden ook de keurmeesters bij toerbeurt bij
dit onderzoek ingeschakeld, zulks met het resultaat dat deze met meer dan
gewone aandacht het routineonderzoek uitvoerden.

Op boven beschreven wijze werden de genoemde organen van 1000 slacht-
runderen onderzocht.

In tabel 1 zijn de resultaten der waainemingen weergegeven. Hieruit blijkt
dat het aantal gevonden levende cysticerci door gebruikmaking van ultra-
violet licht 57% hoger was dan met de voorgeschreven in dit geval zeer
nauwkeurig uitgevoerde ~ - methode.

Het aantal positieve bevindingen bij de gewone routinekeuring bleek echter
eveneens te zijn gestegen, vermoedelijk tengevolge van het feit dat de keur-
meesters wisten dat na-onderzoek d.m.v. ultraviolet licht zou geschieden.
Ilet meer frequent waarnemen van zowel dode als levende cysticerci is hier-
mee zeer wel verklaard.

Ter vergelijking worden dc overeenkomstige kwartaalgegevens van 3 voor-
afgaande jaren met die van dc proefperiode vergeleken en weergegeven
in tabel 2.

Volledigheidshalve geven wij ook de vindplaatsen en het al of niet levens-
vatbaar zijn in tabel 3 weer. Ifet bleek dat de voornaamste zitplaats van
de cysticerci de kauwspieren zijn. De tongspieren bevatten, na de kauw-
spieren, het grootste aantal levende cysticerci.

Als bijzonderheid zij vermeld dat één levende Cysticercus in dc oorspeeksel-
klier zat en één in cle Musculus ornoysterno thyreoideus, terwijl bovendien,
vermoedelijk tengevolge van de algemeen verhoogde accuratesse, één leven-
de Cysticercus werd gevonden in de anaalstreek. Deze zijn in de rubriek
„andere vindplaatsen" vermeld.

Op slachthuizen zal als regel een onderzoek op cysticerci met behulp
van ultraviolet licht zeer uitvoerbaar zijn. Hierbij zij opgemerkt dat
men liefst in de naaste omgeving van de ruuderslachthal over cen vol-
doende donkere of te verduisteren ruimte moet beschikken. Een voor
het te onderzoeken materiaal ingericht transportmiddel moet zodanig
zijn geconstrueerd, dat verwisselingen van organen uit te sluiten zijn.

2. Door gebruik te maken van ultraviolet licht werden aanzienlijk meer
levende en gedegenereerde cysticerci waargenomen dan bij het routine-
onderzoek. De wettelijk voorgeschreven methode van onderzoek naar
besmetting met Cysticercus bovis in slachtrunderen is dus voor verbete-
ring vatbaar.

3. De „ultraviolet lichtmethode" bleek stimulerend te werken op de resul-
taten van de voorgeschreven onderzoekmethode. Onvoldoende nauw-
gezetheid van de inspectie van de hiertoe aangewezen spieroppervlakten
treedt door U.V.-reïnspectie onmiddellijk aan het licht.

Om meer inzicht tc krijgen in het gebruik en de resultaten van de toepassing van
ultraviolet licht bij het opsporen van Cysticercus bovis, werden 1000 .slachtrunderen
na het routine onderzoek gereïnspectcerd met behulp van U.V.-licht. Toepassing van
deze methode aan het slachthuis bleek zeer wel mogelijk; het percentage opgespoorde
cysticerci steeg belangrijk.

In order to obtain more information about the use and the results in detecting
Cysticercus bovis by means of ultra-violet rays, 1000 slaughtercows were reinspccted
with U.V. rays, after the routine examination. This method appeared to be very
usefull; the percentage of detected cysticerci increased in an important way.

Pour avoir plus de compréhension de l\'usage et des résultas de l\'usage dc la luinière
ultra-violette pour rechercher des Cysticercus bovis, après l\'examination habituelle
1000 vaches dc boucherie furent réinspectées à l\'aide dc lumière U.V. L\'usage de
cette méthode sc trouvait très bien à réaliser à l\'abattoir; les pourcentages des
Cysticercus bovis trouvé a augmenté considérablement.

Um einen besseren Eindruck von den Anwendungsmöglichkeiten und den Ergebnissen
der Ultraviolett Untersuchung auf Rinderfinnen zu erhalten, wurden 1000 Schlacht-
rinder nach der üblichen Fleischbeschau nochmals mit Ultraviolett licht untersucht.
Die Anwendung dieser Methode erwies sich am Schlachthof als gut durchführbar.
Der Prozentsatz gefundener Cysticerci stieg erheblich.

Para obtener mâs idea del empleo y los resultados de la aplicaciôn de luz ultraviolada
en el dcscubrimiento dc Cysticercus bovis, se inspeccionaban de nuevo 1000 vacas
para matar con ayuda dc luz U.V. de.spues del examen de rutina.
Parecia que la aplicaciôn de este método en el matadero era muy bien posible; el
porccntaja de cisticercos encontrados ainncntaba importantemente.

Derrien, E.: Porphyrines et Vers parasites. Comp. Rend. Acad. Sci, 1841, 480,
(1927).

G i 1 s, J. H, J. v a n: Some data about Cysticercosis in The Netherlands. Proceedings

XVIIth World Veterinary Congress, 901, (1963a).
G i 1 s, J. H. J. v a n: Het cysticercosisprobleem in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk.,
88, 1488, (1963b).

Milchhyg., 53, 185, (1963).
L c r c h c, M. und E 1 m o s s a 1 m i, E. S.: Nachweis von Rinderfinnen im filtrierten
U.V.-Licht. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 71, 131, (1958).

Ovariële afv/ijkingen en hun invloed op liekten
in de eerste twee maanden van de lactatie-
periode bij het rund.

Ovarian deviations and their influence on diseases
during the first two months of the lactation period in
cows.

a. Enkele dagen na de partus optredende tochtigheid, die niet weer ver-
dwijnt, en soms gepaard gaat met het laten lopen van de melk. terwijl
vrijwel steeds de banden (lig. sacro-spino tuberosum) onvolkomen-
heden vertonen. Soms is het dier zelfs bandeloos.

(N.B. Meerdere koeien laten kort vóór de normaal optredende tochtig-
heid, spontaan de melk lopen, terwijl dit gebrek na een paar dagen
weer verdwijnt. Ook is het wel bekend en volkomen normaal dat een
koe tijdens de tochtigheid een keer de melk niet laat schieten, d.w.z.
de melk ophoudt, hetgeen eveneens bij de volgende melkbeurt weer is
verdwenen).

Bij rectaal onderzoek blijkt dan steeds een vergroot ovarium aanwezig,
waar bij uitdrukken een flinke, soms wel ei-grote, verdikking, zich laat
verwijderen. Deze vergrotingen voelen steeds vrij massief aan en maken
niet een cyste-achtige indruk. De klinische verschijnselen verdwijnen
steeds prompt na de manuele behandeling van deze ovariële afwijkin-
gen.

b. Bij enkele koeien treedt ongeveer twee tot drie weken of soms nog wel
langer na de partus het verschijnsel van het spontaan laten lopen van
de melk op (vaak alleen met de achterste spenen). Deze dieren ver-
tonen eveneens defecten van de banden, zij het dan in mindere mate
dan de dieren in de vorige groep.

Ook deze patiënten vertonen bij rectaal onderzoek een duidelijk vei-
groot ovarium, en ook hier verdwijnen de venschijnselen bij een behan-
deling door manueel uitdrukken van het vergrote ovarium, waarbij
wordt vermoed dat de afwijking meer cysteus van aard zou zijn.
De patiënten van bovengenoemde groepen geven vaak aanleiding tot
vervelende koopkwesties. Koper en verkoper geloven elkaar niet en
kunnen toch beiden volkomen te goeder trouw zijn. Immers wanneer
een koe omstreeks de tijd van kalven is verkocht, hetgeen zeer vaak
het geval is, dan is het zeer wel mogelijk dat het verschijnsel bij de
koper voor het eerst optreedt, terwijl de verkoper er volkomen zeker
van is dat de koe dit verschijnsel bij hem nooit heeft vertoond.

In de veehandel is het evenwel de gewoonte dat de verkoper een be-
paalde schadeloosstelling betaald, of de koe terug neemt. Een en ander
is dus beslist niet nodig, omdat de koopkwestie in praktisch alle ge-
vallen met uitdrukken van de ovariën van de baan is.

c. Bij een vrij groot aantal patiënten uit de in mijn praktijk vrij omvang-
rijke groep patiënten, die worden aangeboden met verschijnselen van
acetonurie, treedt bij behandeling met de gangbare middelen, zoals
propyleenglycol en chloras-kalicus, geen blijvend herstel op.

Bij nader onderzoek blijken deze patiënten tevens vaak defecten van
de banden te hebben, terwijl rectaal onderzoek een te groot ovarium
aan het licht brengt. Uitknijpen levert ook hier meestal herstel van de
patiënt op.

De aard van de verdikking is hier meer cysteus, hoewel ook uitgespro-
ken massief aanvoelende verdikkingen voorkomen. Opvallend bij deze
patiënten is, dat tot soms langer dan tien weken na de partus geen
tochtigheidsverschijnselen vs\'orden waargenomen. Spoedig na de ma-
nuele behandeling van de ovariën, treedt, meestal spontaan, tochtigheid
op.

d. Volledigheidshalve dient hier de aandacht te worden gevestigd op de
vele z.g. „witvuilers", waarbij ovariële afwijkingen optreden, die het
herstel van de uterus op zijn minst belemmeren, en na behandeling
waarvan meestal spoedig herstel optreedt.

De hierna volgende opsomming van enkele })atiënten moge een en ander
toelichten:

Door de eigenaar werden op 23 okt. 1962 medicijnen gehaald voor een koe met
slepende meikziekte, die drie weken geleden had gekalfd. Afgegeven werd een
poeder bestaande uit chloras kalicus en biearbonas natrirus. Op 14 november
bleek het dier te recidiveren, en werd dc dierenarts ontboden. Na aanvankelijk
hersteld te zijn was het dier nu weer achteruit gegaan en maakte tevens de indruk
nymfomaan te zijn. De vulva was vrij sterk gezwollen en het dier oefende voort-
durend prikkeling hierop uit met de staart, door deze aangedrukt te houden en
heen en weer te bewegen.

Ook de clitoris was sterk gezwollen. Een der banden vertoonde een duidelijke
onregelmatigheid, en bij rectaal onderzoek bleek een grote, vrij zacht aanvwlende
verdikking aanwezig tc zijn in een dcr ovariën. Deze verdikking bleek dun-
wandig en spatte bij lichte druk uiteen.

Met het oog op dc slechte conditie van de patiënt, werd een digestivum voor-
geschreven, waarna het dier snel herstelde, Ifet lijdt uiteraard wel enige twijfel
of dc door dc eigenaar gestelde diagnose, slepende meikziekte, wel juist is ge-
weest.

Deze wel zeer manifeste patiënt bracht mij op de gedachte om bij elke, van een
,slepcnde melkziekte-bchandeling recidiverende patiënt, de banden te in.spectercn
en rectaal te exploreren, teneinde dc toestand van dc ovariën op te nemen. De
op dat moment geconstateerde acetonurie kan immers een secundair verschijnsel
zijn.

2. Dezelfde eigenaar haalde op 22 december 1962 opnieuw poeder voor een patiënt
inct slepende meikziekte. Na een week was dc behandeling nog zonder resultaat,

en werd dc dierenarts ontboden. Bij onderzoelc bleek de patiënt toch verschijn-
selen van slepende melkziekte te vertonen, o.a. de typische geur van de uitge-
ademde lucht. Tevens bleek echter een defect te bestaan van een van de banden,
en werd rectaal explorerend en vergroot ovarium aangetroffen.
Uitdrukken van dit vergrote ovarium, waarbij gedacht werd aan een cyste leverde
spoedig herstel van het dier op, ter bespoediging waarvan liquor arsenicalis
werd voorgeschreven.

Dit dier bleek op 22 maart 1963 te lijden aan slepende melkziekte. Deze patiënt
werd behandeld met gewone KC10.\'i-poeder, doch bleek na aanvankelijk hersteld
te zijn, op 1 april tc recidiveren. Rectaal exploratie leerde het bestaan van een
ovariële afwijking, welke bij uitknijpen een cyste bleek te zijn. De patiënt her-
stelde in enkele dagen, zonder verdere medicamenten.

Deze patiënt werd aangeboden op 10 april 1963, en bleek ruim twee weken
geleden te hebben afgekalfd, leed aan verschijnselen van slepende melkziekte en
begon melk te laten lopen. Behandeling met KClOs bleek onvoldoende, zodat na
14 dagen weer hulp werd ingeroepen.

Rectaal onderzoek leverde een flink vergroot ovarium, hetwelk werd uitgedrukt.
Toediening van liquor arsenicalis fowleri leverde verder volledig herstel van dc
patiënt op. Ook het laten lopen van de melk verdween.

Behandeld met KClOs voor slepende melkziekte op 10 mei 1963. Genas aan-
vankelijk en viel na een v/eek weer terug, zodat op 20 mei opnieuw een consult
volgde. Bij rectaal onderzoek werd een cyste van het linker ovarium aangetroffen.
Verwijdering van de cyste en toediening van liquor arsenicalis fowleri, resulteerde
in volledig herstel van het dier in enkele dagen.

Deze patiënt bleek op 17 mei 1963 te lijden aan slepende melkzickte-verschijn-
selen, had 5 weken geleden gekalfd, terwijl een der banden een onvolkomenheid
vertoonde. Bij rectaal onderzoek kon cen vergroot ovarium worden vastgesteld en
behandeld door uitdrukken. Behandeling van de patiënt met KClOs bracht verder
volledig herstel.

Op 20 mei 1963 haalde de eigenaar voor twee koeien poeders voor slepende melk-
ziekte. Op 25 mei bleek een van de dieren niet te herstellen, doch wel verschijn-
selen van slepende melkziekte te vertonen, terwijl tevens bij rectaal onderzoek een
flinke cystcuze verdikking uit cen der ovariën kon worden verwijderd. De patiënt
herstelde hierna in enkele dagen.

Het dier kon niet staan en was erg geëxciteerd. Toegediend werd 500-nco van
Brocadcs en magnesiumchloride intraveneus. Het dier verspreidde cen flinke
acetonlucht via de cxspiratie. Hiervoor werd propyleenglycol gegeven. Dc vol-
gende dag werd opnieuw 500-neo toegediend en werden magnesium koekjes voor-
geschreven.

De daaropvolgende dag vertoonde het dier nog vrijwel geen eetlust en liet de
melk lopen uit alle vier de spenen, terwijl de uier vrij slap was. Een der banden
vertoonde een onvolkomenheid en rectaal exploratie leerde de aanwezigheid van
een grote ovariaalcyste, welke werd verwijderd. De koe herstelde verder in enkele
dagen.

Deze patiënt was een paar dagen te voren behandeld voor kopziekte en herstelde
ogensehijnlijk goed. Het dier werd op een donkere stal gehouden, doch de eige-
naar had zich door het mooie weer laten verleiden en de koe even in de wei ge-
laten. Binnen een uur lag de koe met uitgesproken kopziekte in de wei. Na in-
spuiting van een tranquillizer en 500-neo werd het dier rustig en kon na enige tijd
op stal worden gebracht.

De koe had drie weken tevoren gekalfd en een van de banden vertoonde een dui-
delijke onregelmatigheid, zodat werd besloten het dier rectaal te onderzoeken,
op gevaar af dat de patiënt hierdoor sterk zou worden geëxciteerd. Aangetroffen
werd een flink vergroot ovarium, hetwelk werd uitgedrukt. De patiënt recidiveerde
niet weer. Het lijkt mij zeer wel aan te nemen, dat het dier door de afwijking van
een der ovariën in een zodanige labiele toestand werd gehouden, dat bij de eerste
de beste prikkel weer kopziekteverschijnselen optraden. *

Uit bovenstaande opsomming van patiënten moge blijken dat de rol welke
door abnormaliteiten aan de ovariën wordt gespeeld, bij verschijnselen van
ziekte in de eerste twee maanden van de lactatieperiode bij de koe, aan-
merkelijk belangrijker is dan vaak wordt aangenomen.
Waarnemingen van meer recente datum wijzen zelfs sterk in de richting
dat deze afwijkingen een predispositie vormen voor het optreden van op
zich zelf staande gevallen van acetonurie, en vooral ook van kopziekte.
De eerste koe met kopziekte op een bepaald bedrijf, is vaak een dergelijke
patiënt!

Nader onderzoek zal ons de aard van de geconstateerde ovariële afwijkin-
gen moeten leren.

.Aan de hand van een patiënten-casuistiek wordt beschreven dat er een belangrijke
invloed kan uitgaan van ovariële afwijkingen op het ontstaan en de genezing van
ziekten als acetonurie en kopziekte.

Based on case reports of several patients it is concluded that ovarian deviations in
cows may have an important influence on the coming into existence and recovery
of diseases like acetoiuiria and hypomagnesaemic tetany.

Ter gelegenheid van de vergadering van de British Society of Animal Production
in september j.l. werd een bezoek gebracht aan het bedrijf van M r. R o a d n i g h t
in Britwell Priory.

De heer Roadnight is een boer die het in de eerste plaats van belang acht dat zijn
varkens gezond zijn. Hij levert per jaar ongeveer 6000 varkens af en dit wordt
gedaan zonder dat hokken aanwezig zijn. Dc leden van de excursie zagen 2500
varkens verdeeld over verschillende grote paddocks (kralen), waarin kleine af-
daken van gegalvaniseerd ijzer aanwezig waren. Ten behoeve van de scheiding van
dragende zeugen en andere varkens werd een elektrische afrastering gebruikt.

Een Cockerspaniel van 8 jaar oud (ovario-hysterectomie op 7-jarige leef-
tijd) wordt voor onderzoek te Kumasi (Gliana) aangeboden vanwege een
snel groter wordende zwelling van perineum en bloedingen uit de vagina.

Er zijn geen bezwaren met urineren, de eedust is normaal, de hond is
echter lusteloos en vertoont pijnuitingen bij het zitten.
Bij een algemeen onderzoek worden geen afwijkingen gevonden. In dc
vagina bevindt zich een ronde tumormassa, ± 3 cm in doorsnede met de
basis aan de linker vaginawand, zich uitstrekkend dorso-craniaal van de
urethra opening. Dc tumor is hard aan de basis, dc oppervlakte is echter
ulcererend en bloedt bij vaginaal onderzoek. Hoewel klinisch de tiunor een
maligne indruk maakt, wordt bij histologisch onderzoek een fibroserend
leiomyoma gevonden²).

Normaal herstel, doch na 1 jaar begint de hond wederom te bloeden uit
de vagina.

De tumor groeit op dezelfde plaats als vorig jaar, doch meer infiltratief
en tot vlak bij de urethra. Een operatieve behandeling slaagt er niet in al
het weefsel weg te nemen.

Normaal herstel treedt in, de bloedingen zijn opgehouden, doch na 2 maan-
den merkt de eigenares dat de hond frequent kleine hoeveelheden urine
produceert. Een tumor is iets craniaal van de urethra opening te voelen.
Vier maanden na de tweede operatie krijgt de hond een hevige plotselinge
pijnaanval, urineert kleine hoeveelheden urine en verliest bloed uit de va-
gina. De tumor is groter geworden en ook via de ventrale buikwand te
voelen.

De eigenares wenst geen euthanasie, en een operatie wordt, gezien de plaats
en ziektegeschiedenis, niet meer uitvoerbaar geacht. Een behandeling met
Softenon (Thalidomid) wordt ingesteld, en wel van .50 mg per dag gedu-
rende 24 dagen.

1 Dr. D. Zwart; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan dc Rijksimivcrsiteit tc
Utrecht, Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Biltstraat 172,
Utrecht.

2 Ik dank hierbij collega Misdorp voor de beoordeling van de preparaten.
784 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 11, 1964

Zeven dagen na de instelling van de behandeling urineert de hond weer
normaal, de tumor is kleiner, de eetlust is goed en de hond is levendig. Na
24 dagen is de tumor via de ventrale buikwand niet meer te voelen en vagi-
naal nog als een zeer klein knobbeltje. De eigenares heeft geen klachten en
beschouwt de hond als normaal.

Na 50 dagen is de tumor ook vaginaal niet meer te voelen. De Softenon-
behandelitig wordt nogmaals herhaald gedurende 10 dagen.
Na 200 dagen heeft de hond wederom bloedingen die nu afkomstig zijn
van kleine tumortjes gelegen nabij de cervix. Een behandeling met Sof tenon
doet ook deze bloedingen stoppen, de tumortjes worden kleiner, maar ver-
dwijnen niet.

Driehonderd dagen na het begin van de eerste Softenonbehandeling moet
de hond vanwege ecn nefritis afgemaakt worden.

De hond is nu lOyi jaar oud. Afgezien van het beeld van een subacute
interstitiële nefritis, werden in de cervix kleine, erwtgrote, niet ulcercrende
tumortjes gevonden. Deze bleken bij histologisch onderzoek fibromen te
zijn.

l^e behandeling van deze hond was geïnsipreerd op een artikel in Time
(1962). Hierin werd een opmerkcHjke verbetering gemeld van een geval
van humane kanker na Softenon als slaapmiddel te hebben gebruikt. De
mogelijke werking van Softenon zou misschien hierop berusten dat snel
delende cellen in embryonaal- of tumorweefsel, het foutief aannemen voor
glutaniinezuur of een B vitamine en hierdoor in gebreke blijven zich te ont-
wikkelen.

Bovenstaande casuistische verdeling dient uiteraard met de nodige reserve
bekeken te worden, te meer daar onder experimentele condities, de wer-
king van Softenon op diertumoren slechts negatieve residtaten gaf (Time,
1962).

De behandeling van een fibro.serend leiomyoma met Softenon wordt be.schreven.
SUMMARY.

Crawford, M. (Dir. Commonwealth of Animal Health, Weybridgc, England):
Meteoro-Pathological Forecasting — Diseases of Livestock.
World Meteorological Organization, Geneva, Switscrland, 1962.

De schrijver vangt aan met op te merken dat algemeen bekend is dat het weer
invloed heeft op de dieren en het optreden van dierziekten. Dit geldt, al dan niet
wetenschappelijk vastgesteld, ook voor een aantal in ons land voorkomende ziekten.
We kunnen hierbij denken aan bv. kopziekte, vlekziekte, distomatose en longwormen.
In bovengenoemd artikel wordt getracht een beeld te geven van de mogelijkheden
en moeilijkheden om op basis van meteorologische gegevens te komen tot een
voorspelling van, of waarschuwing voor, het optreden van dierziekten.
Er wordt op gewezen dat het weer zijn invloed indirect b.v. via het gras. of direct
op microörganisme, tussengastheer of gastheer kan uitoefenen. De directe invloeden
spelen waarschijnlijk vooral een rol bij infectie- en parasitaire-ziekten.
Enkele voorbeelden van de invloed van het weer op dierziekte worden gegeven:
Anhydrosis bij renpaarden. Hierbij heeft men te maken met een uitputting, door
overstimulering van de zweetklieren bij paarden die afkomstig zijn uit een gebied
met een gematigd klimaat en coursen moeten lopen in een gebied met een warm en
vochtig klimaat. De lichaamstemperatuur van deze dieren kan tijdens de race zo
hoog oplopen dat zij sterven.

Dit is op zich nog een vrij eenvoudige relatie. Dat men in bepaalde gevallen ook
rekening moet houden met andere factoren, blijkt uit het volgende.
Rift Vallcyfever is een virusziekte die overgebracht wordt door bepaalde nuiskieten
en die gewoonlijk voorkomt in de zomer en herfst in regenrijke seizoenen in dalen en
laaggelegen gebieden. Bij deze heeft men echter in hoge mate te maken met de
invloed van verkregen immuniteit. Ernstige uitbraken doen zich on,gevecr om de
vijf jaar voor. Bij een voorspelling van het ojitreden van deze ziekte op basis van
meteorologische waarnemingen moet met deze immuniteit rekening worden ge-
houden.

Tick-borne diseases: temperatuur, vochtigheid, dauw en zonneschijn hebben grote
invloed op de tekenpopulatie van b.v. Boophilus microplus, die in Australië de
babesia overbrengt. Aan de hand van meteorologische gegevens kon een bruikbare
voorspelling gegeven worden over het uitkomen van de eieren. In verband met de
opbouw van immuniteit is het echter niet altijd gewenst alle teken uit tc roeien.
Worm infecties worden ook door het weer beïnvloed. De „spring-rise" in eiproduktie
zou .gebaseerd kunnen zijn op een indirecte invloed van het weer. Dc ontwikkeling
van infectieuze larven hangt echter, behalve van het weer, ook sterk af van het
toegepaste bcwcidingssysteem.

Voorts wordt o.a. aangegeven de invloed van strenge vorst op dc mortaliteit t.g.v.
Clostridium septicurn bij schapen, dc ovcrbren,ging van Newcastle disease en mond-
en klauwzeer door de wind. Luchtdruk en elektromagnetisch veld hebben invloed op
het uitbreken van mond- en klauwzeer.

De mortaliteit van konijnen t.g.v. myxomatose wordt sterk verhoogd bij lage tempe-
raturen. Ook de invloed van het weer op het optreden van klinische cn subklinische
hypomagnesemie wordt aangegeven.

Praktische toepassing van dierziektenvoorspelling aan de hand van het weer heeft
reeds ingang gevonden in .Anglesey in Wales, Engeland, op het gebied van lever-
botbestrijding en in Nieuw Zeeland bij de bestrijding van Facial Eczema. De laatste
ziekte wordt veroorzaakt door schimmeltoxinen, deze geven een leverbeschadiging.
De hierbij van belang zijnde weersfactoren zijn voornamelijk regenval en tem-
peratuur.

Als rr in dc toekomst nog meer onderzoek op dit gebied verricht wordt, is het niet

O r t e 1, S.: Zur Epidemiologie der Ornithose. Münch, med. Wschr. 105, 1105,
(1963).

In de D.D.R. zijn pluimveeslachterijen de voornaamste bron van Ornithose infectie
bij de mens. De meeste gevallen worden in de herfst gediagnosticeerd in tegenstelling
met de ziekte psittacosis (van papegaaien afkomstig), die zijn top in de winter-
maanden (december, januari en februari) heeft.

Vermoedelijk wordt een deel dei gevallen nog niet op ornithose onderzocht, daar
de artsen nog te weinig van de mogelijkheid van besmetting door pluimvee op de
hoogte zijn. Ook gezonde eenden, ganzen en kippen kunnen het virus met dc
facces en het neussecretum uitscheiden.

Uit de gevallen bij de mens moet worden geconcludeerd, dat in Oost-Duitsland
veel pluimvcehoudciijbedrijven besmet zijn. Vooral eenden zijn infectiebronnen. De
in de slachtbedrijven werkzame personen worden meestal besmet door virushoudende
stof van faccale herkomst, dat bij het opvangen, het doden en bij het plukken
opgewerveld wordt. Een bijzonder gevaar levert het onhygiënische plukken (droog)
op.

G 1 a w i s c h n i g, E.: Durchfälle bei Saugferkel, verursacht durch die Ausscheidung
van Streptokokken mit der Saumilch. Wien, tierärztl. Mschr. 12, 1965, (1963).
Schrijver bericht over een onderzoek bij 7 zeugen, waarvan de biggen in de eerste
dagen van hun leven acute diarree vertoonden. Bij 3 zeugen werden uit de segmenten
der uiers B. heniolytische Streptokokken (serologisch groep C) gekweekt, alsook
uit het hartebloed van 2 moribunde biggen. Daar het percentage gestorven biggen van
deze zeugen veel hoger lag dan bij de andere zeugen, neemt schrijver een oorzakelijk
verband aan tussen het voorkomen van de Streptokokken in de melk en de acute
diarree met hoge mortaliteit in de eerste levensdagen.

Bürki, F. und F e y, IL: Zur Pathogenese der Kälbercolisepsis. VII Virologische
Untersuchungen. Zbl. Bakt. I Orig. 187, ,5/7, (1963).

Door viruskweck op kalvernierccllenweefsel is het gelukt enterovirussen aan te tonen
bij 23,6% van graskalveren, 17,7% van vaarzen, maar niet bij volwassen koeien.
Hoofdzakelijk gelukt dit in zomer en herfst, waarbij de weidegang waarschijnlijk een
gunstige invloed heeft op de verspreiding, terwijl bij de kalveren kan worden aan-
genomen, dat de van de moeder afkomstige antilichamen inmiddels verloren zijn
gegaan.

Met dezelfde techniek gelukte het daarentegen niet, bij kalveren, die aan coliscpsis
gestorven waren, in de lever, dc milt, de nieren en de rectuminhoud cytopathogeen
enterovirus te isoleren. Het betrof hier kalveren, die op kleinere bedrijven achter
de koeien in de stalgang waren gehouden.

Schrijvers verklaren dit door overdracht van antilichamcn in het colostrum, door dc
te korte levensduur van dc kalveren voor het tot ontwikkeling komen van cen virus-
infectie en mogelijk ook doordat de volwassen koeien geen uitscheider zijn.
Voor het tot stand komen van kalvercoliscpsis zijn volgens B ü r k i en F e y cytopa-
thogene entcrovirusicn niet van betekenis. Zij merken op dat dit in tegenstelling
is met Amerikaanse onderzoekingen van Moll, M c C 1 u r k i n en B r a n d 1 y, die
een virus als primaire oorzaak van pncumoniaenteritis aannemen, dat aerogeen zou
worden overgebrasht.

Blaser, Dr. E.: Hat sich die intraperitoneale injectionsbehandlung der trauma-
tischen Reticulitis bewährt. Schweiz, tierärtztl. Umschau, (W), 534, (1963).
Bij traumatische reticulitis werden intraperitoneale injecties toegepast met 3-5 mil.
E penicilline en 5 g streptomycine in plantaardige olie. De injectie vond plaats in
de rechter flank met een 10 cm lange en 2 mm dikke canule met kort geslepen punt.
Na doorsteken van huid, buikwand en Peritoneum probeert men lucht tc zuigen om
met zekerheid uit te maken of de punt van de naald zich in het cavum peritoneale
bevindt. In scmmigc gevallen gelukt het niet om lucht te zuigen ofschoon de punt
van de schaal toch in het cavum peritoneale zit. Men moet dan dc naald wat bewegen
en weer zuigen en pas spuiten als het lukt lucht te zuigen.

Na de injectie plaatst men de dieren acht dagen vóór hoger en laat men zc twee
dagen vasten, waarna geleidelijk het rantsoen in verloop van cen week op het normale
peil wordt gebracht. Vier k vijf dagen hierna wordt een tweede injectie met aureo-
mycine su.spcnsic toegediend. 80% van dc behandelde dieren zag men op deze wijze
genezen.

In hardnekkige gevallen wordt ook wel cen zuurstofspoeling van de buikholte toe-
gepast, waarvan men ook een gunstig restultaat ziet bij ernstige lokale peritonitis.
Hierbij worden twee canules in dc hongergroeve geplaatst, waarbij één op cen
zuurstofcylindcr wordt aangesloten.

Het aantal recidievcn bij tweemaligc injectie is niet meer dan 10%, bij gebruik
van waterige oplossingen van antibiotica is het aantal recidieven belangrijk hoger.
Bij minder dan 1% van de dieren ontwikkelde zich een traumatische pericarditis,
terwijl ook weinig li verabcessen en purulente peritonitis werden waargenomen.

D r. Horst und T c i c h e r t, G.: Versuche mit dem Bandwurmmittcl „Yomesan"
bei Schafen. H\'ien. tierärztl. Mschr. (U), 1023, (1963).

Aan 150 sterk met Moniezia expansa besmette lammeren werd per os 75 mg
Yomesan (Bayer) per kg levend gewicht in cen 10% oplossing toegediend. Reeds
1 uur na het ingeven werd al afdrijving van complete lintwormen geconstateerd.
De faeces werden deegachtig tot dun vloeibaar en tot drie uur na dc behandeling
werden lintwormen afgedreven.

Onrust of kolickvcrschijnselen werden niet vastgesteld. Het preparaat werkt op
cestoden verlammend en verhoogt gelijkertijd dc darmperistaltiek. Bij een over-
dosering van 25% zag men geen schadelijke nevenverschijnselen.
Enkele maanden na de behandeling was het faeccsondei-zoek op proglottiden negatief
en ook bij slachting werden na darmspoi\'llng geen cestoden aangetroffen.

A V c r b e c k, W.: Über Untersuchungsmethoden zur schnellen lebensmittclhygieni-
scher Zeurteilung von salmonellainfiriertem, geschlachtetem Geflügel. Archiv Le-
bensmittelhyg., 14, 281, (1963).

De auteur wijst er in zijn publikatie op dat de voor slachtdieren gebruikelijke onder-
zoekmethoden geen concrete aanknopingspunten bicden om geslacht gevogelte tc
kunnen verdenken van Salmonella-inhctics en voorts, mede op grond van litera-
tuurgegevens, dat cxjk het bacteriologisch onderzoek van enkele dieren hiertoe grote
bezwaren en slechts problematische waarde heeft.

Niet afgeschrikt door de ongunstige resultaten van eerder verrichte onderzoekingen,
die ten doel hadden na te gaan of de serodiagnostiek meer waardevolle hulpmid-
delen zou kunnen bieden, is door de auteur nagegaan of bij hiertoe geïnfecteerde
kippen specifieke agglutininen in spiersap waren aan te tonen. Hierbij wordt uitge-
gaan van de gedachte dat met het spiersap steeds enig serum wordt verkregen, waarin
de agglutininen zich bevinden. Er werd gebruik gemaakt van een speciaal hiertoe
geconstrueerde kwetsperstang, waarmee uit een klein spiermonster enkele druppels
spiersapserummengsel werd verkregen, waarin gekleurde en ongekleurde homologe
Salmonella-suspensies werden samengebracht. Bij een bekende serumtiter van 1 : 320
der geïnfecteerde proefdieren kwamen reeds positieve „spiersap"-agglutinatiereakties
voor, welke b.v. na invriezen der dieren weer verdwenen waren en dus niet aan-
wijzend behoeven te zijn. De auteur stelt dat bij gevogelte met een serumtiter van
1 : 1280 duidelijke positieve reacties te verwachten zijn.

Een positieve agglutinatie met een niet-spccifieke vogelsalmonella acht hij het bewijs
voor de aanwezigheid van een besmette koppel.

Voor beoordeling van geïmporteerd geslacht pluimvee kan deze onderzoekmethode
zeer belangrijk worden.

Z u r e c k, F.: Vitamin-E-Mangcl als Ursache der Braunfärbung des Fettgewebes
von Mastschweinen. Archiv. Lebensmittelhyg., 14, 285, 1963.

Bruinkleuring van velwecfsel door Vit. E-gebrek wordt, behalve bij varkens, ook bij
gevogelte, katten en nertsen waargenomen.

Komen weinig Vit. E en daarnaast veel onverzadigde vetzuren in het rantsoen voor,
dan treedt vit. E-inactivering op, waardoor de antioxiderende werking van dit
vitamine verloren gaat. Hierdoor valt de bescherming van het vet in lever en depots
tegen oxydatie weg en vindt een abnormale oxydatie plaats, waarbij geelbruin pig-
ment gevormd wordt. Bij verstrekking van rantsoenen, welke rijk aan vis- en visafval-
mccl — of aan lijnzaad — zijn, krijgen de lichaamsvctten dan een afwijkende kleur.
Als het vismeel langere tijd — 2 tot 6 maanden - opgeslagen is geweest, daalt het
hierin aanwezige tocoferolgchalte cn stijgt dc hoeveelheid onverzadigde vetzuren.
Bij histologisch onderzoek kan met hiervoor geschikte kleurmethoden dc afzetting
van dit pigment in tussen de vetcellen gele,gen olie- of wasachtige druppeltjes worden
waargenomen. Soms vindt ook een grillige amorfe afzetting van deze, ccroid ge-
noemde, vetachtigc stoffen plaats. Soms is cen „corpus alienum" reactie, in de vorm
van ontsteking en reuzencelactiviteit waarneembaar. In de lever nemen ook de
Kupfferse stercellen ceroid op, terwijl ver.sleping naar lymfklieren en milt voorkomt.
De mate van de kleurafwijkingen is indicatief voor die van de abnormale geur en
smaak.

Uit preventicoogpunt beveelt de schrijver aan om de laatste 4 ä 6 weken geen vismeel
te voeren en vóórdien een zo vetarm mogelijk vismeel te gebruiken. Toevoeging van
antioxidantia en „groen" bijvoedering hebben mede een goede beschermende be-
tekenis.

(Lea and Febiger, Pennsylvania\'s, 1962. 367 pagina\'s, 85 illustraties en 38 platen
Prijs $96).

Bij het openslaan van dit boek, dat in 2 kolommen stijl met een duidelijke letter werd
gedrukt, wordt dc lezer direct .geconfronteerd met een aardige foto van een een-
eiige rundertwccling, hetgeen althans in fototcchnisch opzicht het beste doet ver-
wachten van de verdere inhoud van het boek. Zoals de schrijver in zijn voorwoord
ook zegt, dient dit boek opgevat te worden als een beknopt handboek-leerboek voor
o.a. de beginnende student in de diergeneeskunde.

Dat het met name als een leerboek moet worden beschouwd blijkt ook wel uit de aan
het einde van het boek geplaatste verklarende woordenlijst, die 13 pagina\'s omvat
alsmede uit het lijstje vra.gen dat steeds na elk hoofdstuk volgt cn waaraan de
student z\'n zojuist vergaarde kennis kan toetsen.

Mist men derhalve enerzijds een zekere uitvoerigheid van het bock, anderzijds treft
men vergelijkende beschouwingen aan terzake van de rcproduktie van de huisdieren,
rund, schaap, varken, paard en kip/kalkoen, dit door hun veelal tabellarische opzet
gemakkelijk tot de lezer spreken. Bovendien biedt de literatuurlijst, die na elk hoofd-
stuk volgt de gelegenheid zich aan dc hand hiervan verder in dc behandelde materie
te verdiepen.

Met ditzelfde oogmerk wordt aan het slot van het boek een twee pagina\'s omvattende
lijst verstrekt van aanbevolen studieboeken, congres- en symposiavcrslagcn en tijd
schriften. Plezierig is de uitvoerige index waaraan 15 pagina\'s worden besteed.
Naast de schrijver heeft een staf van 20 medewerkers dit bock, dat uit 4 .gedeelten
bestaat, samengesteld.

In het eerste gedeelte wordt de endocrinologie van de voortplanting behandeld: het
tweede, zeer uitgebreide gedeelte, omvat de fysiologie der voortplanting, terwijl in het
derde deel de voortplanting bij de verschillende diersoorten wordt behandeld.
In het vierde gedeelte tenslotte treft men verhandelingen aan over het effect van
stress op dc voortplanting en een overzicht van bacteriële - en virusziekten, schimmel-
ziekten, Rickcttsia en protozoaire ziekten die de voortplanting kunnen beïnvloeden.
Dc schrijver heeft de hoofdstukken der medewerkers bewerkt teneinde een zo goed
mogelijke continuïteit in het bock te brengen. Hij is hierin grotendeels .geslaagd.
Hoewel het de schrijver niet steeds gelukt is herhalingen tc voorkomen kan het studie-
boek zeker worden aanbevolen.

Rest mij nog te vermelden dat de waarde van het boek ten zeerste is toegenomen
door een reeks uitmuntende foto\'s en tckenin,gen. ƒ. Hofman.

WELKE HOND MOET IK KIEZEN EN HOE \\\'ERZORG IK HEM?
M. D O n a t h - S e ■■ u w c n.

Op frisse manier vertelt mevrouw Donath-Secuwcn in 25 bladzijden over dc ei,gen
aard van dc hond, over karakterverschillen tus.sen de grote groepen van rassen en
over verschillen in het gedrag van reuen en teven en jonge en oudere dieren, om
daarmee tc helpen bij de beslissing welke hond men moet kiezen. Dc 60 foto\'s, waarop
men kan bekijken hoe de leden van de verschillende groepen van rassen cr uit zien,
kunnen \'bij de keuze ook van nut zijn.

In de ruim 50 overige bladzijden van het bcM-kje wordt verteld hoe de opvoeding,
dc voedin,g, huisvesting en verzorging van .gezonde, zieke en oude dieren tnoeten
zijn als dc ei.genaar en zijn „Vriend Hond" zoveel mogelijk .genoegen aan elkaar
willen beleven.

Een boekje om aan te denken als men eens iets ter lezing wil aanbevelen aan hen,
die zich voor het eerst willen verdiepen in aard en verzorging van zijn huisvriend.

In verband met het feit dat het nogal eens voorkomt, dat patiënten aan de kliniek
worden aangeboden zonder anamnese of met een onbetrouwbaar verhaal van dc
veerijder, willen wij gaarne het volgende onder de aandacht brengen van de collegae
die patiënten naar de kliniek willen zenden.

Voor onderwijstechnische doeleinden en om een zo goed mogelijk onderzoek te
kunnen doen plaats vinden, is het noodzakelijk dat reeds bij aankomst van de patiënt
aan de kliniek een zo volledig mogelijke anamnese (waarin zowel de klachten van de
eigenaar als de bevindingen en ev. de therapie van de geconsulteerde dierenarts
vermeld zijn) in ons bezit is.

Het beste wordt dit gewaarborgd door tegelijk met de patiënt een schriftelijke anam-
nese aan te bieden.

Indien aan het verstrekken van een telefonische anamnese toch dc voorkeur wordt
gegeven, dan kunt L\' van maandag t;m vrijdag van 8.00—12.30 uur en van
13.30-—17.15 uur de Kliniek opbellen.

Voor patiënten waarvoor directe opname noodzakelijk wordt geacht wordt U ver-
zocht buiten de hierboven genoemde uren en op zaterdag en zondag tevoren zo veel
mogelijk telefonisch overleg te plegen met de dienstdoende dierenarts wiens tele-
foonnummer U ten allen tijde kunt opvragen bij de portier van de Faculteit (telefoon
030-11241 en 11994).

De 46ste vergadering van beheerders sedert de oprichting van de Stichting op 7 juni
1929 vond op 4 mei 1963 te Utrecht plaats.

Gezien de gunstige toestand van de financiën werd besloten om 2 subsidiën te ver-
lenen nl. een subsidie van ƒ 1000,- aan Dr. I. S. Levij, patholoog-anatoom aan
het Gemeente-Ziekenhuis te .Anrhem voor een onderzoek naar de enzyin-histochemie
van de lever en een subsidie van ƒ 1470,- voor het afronden \\\'an het onderzoek en
bijdrage in de kosten van publikatie van het werk van de dierenarts H. A.
B r O u w e r.

Op 17 oktober 1963 vond deze publikatie plaats in de vorm van een proefschrift,
getiteld: De normale en de pathologische anatomie en histologie van de arteriele
component van het coronaire circulatiesysteem,*)

Tengevolge van het aftreden van Prof. Dr. A. B. Pondmaii kwam er een wijziging in

Prof. A. van der Schaaf, secretaris-penningmeester. Leijenseweg 34, Bilthoven (post-
giro 553831);

Prof. J. H. ten Thije, Prof. Dr. A. de Minjer, Dr. L. Schalm. Prof. Dr. O. Mühlbock
en Dr. II. O. Nieweg; leden.

Onlangs heeft de Diergeneeskundige Afdeling van het Utrechtse Universiteits Mu-
seum een prent over de Runderpest kunnen aankopen, bestaande uit een gravure
van Jan Smit uit 1745 (zie afbeelding) met een uitgebreide tekst eronder.
Men zag in de 18c eeuw deze gevreesde veeziekte, waarvan vaak inderdaad een groot
deel der veestapel het slachtoffer werd, als een straf Gods voor dc menselijke zonden.

Een groot deel der tekst (ca. 2800 woorden) hamert dan ook op dit onderwerp, en
roept op tot boetedoening.

Daarnaast zijn ook enkele regels besteed aan dc gravure, betrekking hebbende op dc,
door de overheid uitgevaardigde, hygiënische maatregelen, waar men geschreven
vindt:

„Slaat nog eens uwen oogen op het bovenstaande Tafrecl, en beschouwt hoe den
Armen Landman zijne gestorvene beesten de huiden afstroopt en het lichaam
in de aarde delft, volgens het bevel der Vaderen des Vaderl.-!nds en hoe de
Schout op den voorgrond zorge draagt dat dit bevel word nagekomen en leerde
hier uit u gehoorzaam te gedragen aan het geen uwe Overheden gebieden die van
God ten algemeencn nutte op aarde gesteld zijn. Zij dragen hier dcxsr zorge voor
het wel zijn van alle dc Onderdanen in \'t gemeen om zo verre zulks \'n hun ver-
mogen staat te beletten dat de besmetting zig niet verder verspreidt en tot de
menschen overslaat."

Rechts op de voorgrond staat een rijk echtpaar, dat met de landman meeleeft en
zegt: „Klaagt niet over Uw verlies, maar beweent met mij Uw zonden". Ook worden
vroegere epidemiën genoemd: 5e, 10e, 11e en 12e eeuw, verder 1651, 1682, 1710
in Italië, midden 1713 en 1714 in Friesland (verlies 40.000 ossen en koeien). De
huidige (1745!) epidemie is volgens de schrijver echter veel ernstiger!
Indertijd heeft de afdeling een lang gedicht van gelijke strekking uit 1740 aange-
kocht, getiteld: „Een gedicht tot opwekkinge voor Nederlands Volk, om met over-
tuyginge van zonden en boetveerdigheyt des herten met eenen Petrus na buyten te
gaan, om zeer bitterlyk tc weenen en Godt vieriglyk tc bidden in hoope cn ver-
wachtingc van Genade en Zaligheyt".

Beide prenten hangen nu op het Museum waar men ook een grote bundel overheids-
maatregelen uit het eind van dc 18e tot in het begin der 19e eeuw kan vinden.

VERSLAG VAN DE 13e INTERN.A.TIONALE FACHTAGUNG FÜR KÜNST-
LICHE BESAMNING DER HAUSTIERE, WELS 1963 II¹).
Door H, G. van W a v c r c n en A. F. A, Brands.

O. Richter, (München): Neue Ergebnisse der Blutgruppenforschung bei Haus-
tieren.

Het bloedgroepenonderzoek is een onderdeel van de immuniteitsgenctica, een tak van
wetenschap waarvan het doel is om met behulp van serologische of immunologische
methoden, een inzicht in de erfelijke structuur der huisdieren te verkrijgen.
Bloedgroepeneigenschappen voldoen aan de 4 onderstaande, voor het genetische
onderzoek belangrijke voorwaarden:

4. de aanwezigheid of afwezigheid van een bloedgroepeneigenschap kan objectief
en met grote zekerheid in de serologische test vastgesteld worden.

Praktische betekenis heeft voornamelijk het bluedgrocpenondcrzoek bij rund, varken
en kip. Ze wordt bij runderen toegepast bij de opheldering van twijfelachtige gevallen
van afstamming, voor de garantie van de identiteit en bij het vaststellen van één- of
tweeëiigheid van tweelingen.

Bij het varken is het onderzoek van dc bloedgroepcntest ter opheldering van dubieuze
gevallen van afstamming zomede voor het genetische onderzoek van jongere datum.
Door de snelle generatiewisseling en de grotere vermeerderingsquota biedt het varken
gunstiger voorwaarden bij de bewerking van genetische problemen dan het rund.

1 Het eerste deel van dit verslag treft men aan op pag. 723 (aflevering 10, 1964)
van dit tijdschrift.

In samenwerking met de K.I. doen zieh verder interessante mogelijkheden voor met
betrekking tot het nagaan van de overerving der vaderdieren. Door dekking en (of)
inseminatie van een zeug gedurende dezelfde bronstperiode met twee versehillende
beren kan bereikt worden, dat de zeug biggen van beide beren werpt. Met behulp
van de bloedgroepenbepaling is het dan mogelijk de vaderlijke afstamming der
biggen van die worp vast te stellen. Daar de biggen aan dezelfde intra-uterine en
extra-uterine omstandigheden blootgesteld zijn kan de invloed van de vader zuiverder
onderkend worden.

Gelet op de resultaten van het humaan medisehe onderzoek is er hoop, dat het
gelukken zal nieuwe inzichten betreffende de samenhang tussen afwijkingen en bloed-
groepen te verkrijgen. Juist de vele in de landelijke fokkerij van het varken op-
tredende erfelijke gebreken (binnenbecr, breuken, zenuwaandoeningen, het ont-
breken van ledematen en aangeboren blindheid) doen het bloedgroepenonderzoek bij
het varken zeer aanlokkelijk en nuttig schijnen.

Verder zal de oplossing van zo belangrijke vragen als de grootte van de intcelt-
coëfficiënt in onze varkenspopulaties, van de genetische opbouw van de populaties
vóór en na de invoering van de K.I., zomede de bepaling van de frequentieverdeling
der blocdgroepengenen in inheemse en buitenlandse varkensrassen van fundamentele
betekenis vcK)r een modern gerichte prestatieteelt zijn.

Naast de bloedgroepen staan momenteel de erfelijk bepaalde serumciwitkenmerken
en de soorten bloedkleurstof in het centrum van de belangstelling van het immuni-
teits-genetische onderzoek, vooral nadat men ontdekt heeft, dat hij rund en schaap
een klaarblijkelijke samenhang tussen eiwittypc der ouderdieren en vruchtbaarheid
bestaat. Van de in aanmerking komende eiwitsoorten gaat het in de eerste plaats
om de serumeigenschappen dit tot de fractie der beta-globulinen gerekend worden
en die een duidelijk polymorfisme vertonen.
R. Koller, (Wels): Neue sexualhemmende Wiikstoffe.

Ten einde het probleem der anti-conceptie op te lossen, d.w.z. het aantal zwanger-
schappen in overbevolkte gebieden te beperken, zijn gedurende de laatste jaren
proeven op kleine knaagdieren, vaak ook op huisdieren, sporadisch op mensen en
verder ook op overlevende organen en op weefselcultueren ingesteld. Om meerdere
redenen is het gewenst, ook in het raairi van veterinaire fokteehnische en hygiënische
problemen, zich met de resultaten van deze proeven bezig te houden. Deze nieuw ver-
worven kennis betekent inuners in haar geheel een belangrijke bijdrage tot dc ver-
gelijkende sexuele wetenschappen, speciaal van de tot nu toe het minst begrepen
fasen der irnplantati\'\' en der eerste embryonale ontwikkeling.

Er volgt een uitvoerig overzicht van de recente literatuur, dat zich niet leent tot
een referaat en waarin allerlei problemen behandeld worden, o.a. de vraag of niet
door de regelmatige toepassing van geneesmiddelen (nitrofuranen, Sulfonamiden,
bactcriostatiea, coccidiostatica, tranquillizers, arseen- en stilbeenpreparaten) de
sexuele functies bij mens en dier schade lijden, zij het ook relatief laat.

E. Müller, (Wels): Fragen der Beurteilung und .Auswertung von Besamungs-
ergebnissen.

Zowel in de praktijk als bij wetenschappelijke onderzoekingen maakt men tegen-
woordig gebruik van verschillende maatstaven om de inseminatieresultaten weer
te geven.

1. „non-return" percentage, hetgeen wil zeggen het percentage geïnsemineerde
koeien dat niet meer binnen een aangegeven tijd opnieuw voor inseminatie
wordt aangeboden;

Met deze gegevens worden dan tenslotte nog het drachtigheids percentage na eerste
inseminatie en het efficiëntiegetal berekend.

Meestal wordt tegenwoordig gebruik gemaakt van het non-return systeem. Het
nadeel van dit systeem is dat het niet alleen de runderen omvat die drachtig zijn

geworden, maar bovendien de runderen die niet meer voor een volgende inseminatie
worden aangeboden. Dit laatste gaat een steeds grotere rol spelen wanneer bij de
koe al enige inseminaties hebben plaats gevonden.

Het resultaat van de inseminatie wordt door allerlei factoren beïnvloed zoals: seizoen,
inseminator, ouderdom van het sperma, voeding van de stier, manier van sperma-
verzameling, bioehemisrhe eigenschappen van dc spermaverdunner, verdunnings-
graad, tijdstip van inseminatie (begin of einde van de oestrus), in.seminatictechniek,
mineralenvoorziening en melkproduktie van de te inscmineren koe.
Door deze vele factoren is het niet mogelijk zonder meer gevolgtrekkingen te maken
uit vergelijkingen tussen inseminatie restultatcn. Biometrische methodci. van onder-
zoek zijn daarom nodig om een juister inzicht tc krijgen en om vergissingen te voor-
komen.

J. H ahn, (Hannover) : Abgangsursachen und Besamungsalter bei Bcsamungsbullcn
unter besonderer Berücksichtigung der Langlebigkeit ihrer Mütter und Grossmüttcr.
Tussen de jaren 1948 en 1962 zijn gegevens verzameld van 1013 stieren wat betreft
dc reden van opruiming cn de leeftijd bij opruiming.

Verminderde vruchtbaarheid is bij 411 (40,6%) stieren de oorzaak van opruiming,
vanwege ouderdom en vanwege foktcchnischc redenen zijn dit respectievelijk 46
(4,5%) cn 146 (14,4%) stieren. Tussen het eerste en het zesde levensjaar van de
stieren is reeds 72% van de stieren opgeruimd. Bovendien blijkt dat 50% van dc
stieren slechts 2 jaar gebruikt is. Voordat iets van de nakomelingen bekend is, zijn
de meeste stieren reeds afgevoerd.

Een verband is aangetoond tussen de leeftijd bij opruiming van de stier en het aantal
„Rinder Lcistungsbuch" lijsten (lijsten betreffende lactaties die aan bepaalde eisen
moeten voldoen). Bovendien is een positieve correlatie aangetoond tussen de leeftijd
van de moeder bij opruiming en de leeftijd van de stier bij opruiming.
Tussen dc leeftijd bij opruiming van de grootmoeders van de stieren en de leeftijd
bij opruiming van de stieren bestaat dezelfde tendens, Geconcludccrd wordt dat
de aanleg voor de levensduur van de moeder overerft op de zoon,

N, M ä c k 1 c, (Schonlxikcn) : Individuelle Verträglichkeit verschiedener Samcn-
konscrvicrung.snu-dicn — Untersuchung an Bullcnspcrma.

Volgens M ä c k 1 e cs. blijkt het de laatste jaren racer en niccr dat dc spermaver-
dunner cr weinig toe doet maar dat de vraag belangrijker is, w(4ke verdunnings-
media in dc gegeven omstandigheden het meest geschikt zou zijn. Tot nu toe is in de
literatuur weinig bekend omtrent dc individuele gevoeligheid van het sperma voor
bepaalde verdunners. Gezien wordt dat stieren onderling bij vers sperma geen ver-
schillen vertonen t,a,v, de spcrmakwalitcit en dc bevruchtingsresultaten, maar dat cr
tussen deze stieren wel verschillen bestaan bij diep,gevroren sperma.
Nagegaan is de invloed van dc toevoeging van eidooier aan ondcrmelkglycerine
verdunner bij sterke en geringe verdunning. Verschillende resultaten zijn gezien bij de
afzonderlijke stieren. Bij sommige sticcren heeft de eidooier een gunstige invloed
gehad en bij andere een ongunstige invloed. Van enige stieren is de invloed van de
verdunner op het .sperma bekeken. Drie verdunners zijn gebruikt nl, mclkglyccrinc,
melk en mclk-ci, .Als maatstaf voor de kwaliteit van het sperma is het percentage
voorwaarts bewegende Spermien genomen.

Is de kwaliteit van vers sperma van een stier bij dc ene verdunner goed, dan is dit
eveneens het geval bij de andere verdunners. Na bewaren (170 uur) echter blijkt dat
cr verschillen ontstaan tussen de verdunners; dit ligt echter niet voor iedere stier
hetzelfde. Bij de ene stier blijft de kwaliteit van het sperma beter bij een bepaalde
verdunner terwijl bij een andere stier de kwaliteit beter blijft juist bij een andere
verdunner. Gezien is dus dat er verschillen bestaan tussen de stieren wat betreft de
gevoeligheid van het sperma. Worden deze ejaculaten aan een koude shock onder-
worpen dan ziet men eveneens verschillen tussen stieren. Bij de ene stier wordt bij de
meik-ei verdunner de minste beschadiging gezien, terwijl bij een andere stier de tnelk-
glycerine verdunner het beste is cn juist de melk-ci verdunner het slechtste.

Op overeenkomstige wijze zijn een aantal eerste inseminaties nagegaan, na gebruik
van verschillende verdunners.

Uit dit onderzoek is eveneens gebleken dat sperma van verschillende stieren ver-
schillende gevoeligheid heeft t.a.v. dc verdunners.

R. Sic, (Zagreb): Ueber die Bedeutung des Glyccrylphosphorylchoüns im frischen
und im verdünnten Bullcn-Ejakulat.

Door middel van toevoegingen van phosphorylcholinc cn glycer>\'lphosphorylcholine
aan stiere-ejaculatcn is dc invloed van deze stoffen nagegaan op de voorwaartse be-
wegingen cn op de levensduur van de Spermien. Gebleken is dat de verdunner waar-
aan zowel prosphorylcholine (0,0125 g) als glycerylphosphorylcholinc (250 mg)
toegevoegd werd de beste resultaten gaf.

J. Senegacnik, (Ljubljana): Die Anwendbarkeit der Intensität des Fruktose
bzw. Glukoseabbaues für eine biochemische quantitative Auswertung der Vitalität des
Eber- und Stiersamens.

Door gebruik tc maken van de omzetting van glucose en fructosc in melkzuur door
spermatozoa, is gezocht naar een kwantitatieve bepaling van dc vitaliteit van het
sperma van stieren en van beren. Vele moeilijkheden moeten nog overwonnen worden.
Zo bleek, dat bij ejaculaten van beren zich bacteriën bevonden die eveneens en zelfs
in sterke mate deze suikcers omzetten. Hoewel dit probleem d.m.v. chloramphenicol
kon worden opgelost, bleven er nog andere problemen over zoals de geringe specifici-
teit van de analytische methode van onderzoek en het ontstaan van onbekende stoffen
die dezelfde reacties vertonen als de suikers.

A. van Locn (Geleen) : Genetische Untersuchungen des Vorkommens von
doppeltem Muttermund (Cervix Duplex-Kondition) beim Rind.
Met materiaal afkomstig van het registratiesysteem van de K.L.-vereniging „De
Kempen\'\' (Oerie) heeft Van Loen een onderzoek ingesteld naar verschillende
aspecten in verband met het voorkomen van cervix duplex, waaronder wordt ver-
staan het voorkomen van twee ora uteri externa. De invloed van deze afwijking
op dc voortplantingspotentie van de koe en de mogelijke genetische achtergrond
hiervan zijn bestudeerd.

De afwijking komt relatief vaak voor. In het onderhavige materiaal vindt hij .3,7%
hetgeen echter als een bencdengrens moet worden beschouwd, daar bij vele koeien
wel twee ora uteri externa aanwezig zijn maar dat deze niet worden gediagnostiseerd.
Na ingegaan te zijn op dc embryonale ontwikkeling van de cervix geeft hij dc re-
sultaten van zijn onderzoek. Omdat er t.a.v. het criterium cervix duplex „random
mating" heeft plaats gevonden en er geen selectie is geweest en bovendien dc „fitness"
bij deze koeien niet verminderd is, was het mogelijk cen onderzoek in te stellen
naar de mogelijke genetische achtergrond van deze afwijking. Vastgesteld werd
dat vaderdieren het voorkomen van het defect bij hun dochters be\'mvloeden. Boven-
dien bleek dat de afwijking vaker voorkomt bij dochters van koeien die zelf cen
cervix duplex hadden dan bij dochters van koeien die deze afwijking niet hadden.
Op basis van het bestudeerde materiaal is aangetoond dat het defect berust op een
autosomaal dominant gen (of gencomplcx) met incomplete penctrantic die door de
omgeving wordt be\'invloed.

Op 5 mei jl. heeft het uitvoerend Comité van het „International Standing Com-
mittee on Animal Reproduction", die dit congres — dat van 6-13 september a.s.
in Trento zal worden gehouden — regelt, zijn slotzitting gehouden in Brussel.
Hierbij waren aanwezig Prof. Dr. Th. Stcgenga (Nederland), voorzitter; Prof.
J. A. Laing (Groot Brittannië), algemeen secretaris: Prof. T. B o n a d o n n a.
Algemeen Secretaris van het Congres. Laatstgenoemde persoon gaf onder voor-
zitterschap van Prof. Devuyst (België) voor een Belgisch Auditorium cen uit-
eenzetting van de organisatie van het congres.

Begin mei zijn in tiet oosten van het land nog slechts enkele gevallen van mond- en
klauwzeer voorgekomen. Op 3 mei een geval te Tubbergen, op 4 mei één te Raalte
en op 12 mei weer één te Tubbergen, alle in Overijssel,

Het verloop van de ziekte liet zich zó gunstig aanzien dat de Minister van Land-
bouw en Visserij besloot het nog voor de provincies Drenthe en Overijssel en voor
de Gelderse Achterhoek geldende marktverbod per 5 mei op te heffen. De voor
een deel van de provincie Overijssel en van de Gelderse Achterhoek nog geldende
vervoersbeperkende bepalingen werden gelijktijdig opgeheven.
Ingeval nog mond- en klauwzeer optreedt, worden in een zóne rond het besmette
bedrijf de gebruikelijke maatregelen getroffen.

De jongste uitbraag had een rustig verloop, hoewel het er in Overijssel even naar
uitzag dat zich een herhaling van vorige jaren zou voordoen.
Het verloop van de gehele epizoötie was als volgt:

Met behulp van een fellowship van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, brengt
Dr. M. T. M a V a g i uit Teheran momenteel cen studiebezoek van een jaar aan
ons land.

Dr. Mavagi is in dienst van het Iraansc Ministerie van Landbouw en als één van
tien dierenartsen werkzaam op de faculteitskliniek ten zuiden van Teheran. De
universiteit van Teheran wordt door het Ministerie van Landbouw gesubsidieerd.
De dierenartsen behandelen ongeveer 60.000 koeien in de omgeving van Teheran,
waaronder ook Nederlandse dieren. Iedere dierenarts heeft het veterinaire toezicht in
ecn sector van vijf tot zes dorpen.

Het bezcK:k van Dr. Mavagi wordt gebracht in het kader van een veeteelt-verbete-
ringsplan van het Iraanse Ministerie van Landbouw. In verband hiermee bracht
de Iraanse Minister van Landbouw, Generaal R i a h i, in 1963 cen bezoek aan
Nederland. Ook Dr. Montezami, hoofd van de Veterinaire Dienst van de
provincie Teheran, waar zich vrijwel alle geïmporteerde koeien bevinden, maakte al
eens een studiereis naar ons land.

In Iran is men nauwelijks vertrouwd met de juiste klinische behandeling van grote
dieren, zoals koeien en de juiste voeding vormt eveneens nog een probleem. De
bedoeling is nu, nauwkeurig geselecteerde kandidaten voor Nederlandse fellow-
ships uit te kiezen en deze na hun studie in ons land, op strategisch belangrijke
plaatsen in Iran te stationncren voor instructie en demonstratie.
Dr. Mavagi is de eerste dierenarts die thans, met medewerking van dc Veeartsenij-
kundige Dienst, dc zich in zijn land voordoende problemen in Nederland nader
bestudeert. Dc eerste tnaanden van zijn bezoek brengt Dr. Mavagi door in Friesland,
waar hij met dierenartsen van de Gezondheidsdienst voor Dieren en de Veeartse-
nijkundige Dienst te Leeuwarden praktijkproblemen bestudeert.
Dr. Mavagi zal voorts studiebezoeken brengen aan instituten, bedrijven en diensten.
Ook denkt hij dc Faculteit der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht
tc bezoeken.

Van 9 tot 16 mei heeft Dr. P. R. M an s ve 1 t, adjunct-hoofd van de afdeling Vee-
artsenijkundige Diensten te Pretoria in Zuid-.Afrika, een studiebezoek gebracht aan
ons land.

Hij bezocht de afdeling Rotterdam van het Centraal Diergeneeskundig Instituut en
de Provinciale Gezondheidsdiensten te Zwolle, Leeuwarden en Boxtel. Ook werd
hij ontvangen op de Veeartsenijkundige Dienst, waar hij problemen besprak met be-
trekking tot de dierziektenbestrijding.

Na zijn bezoek aan Nederland reisde Dr. Mansvelt door naar Parijs ter bijwoning
van de vergadering van het Office International des Epizootics.
Op 28 mei is in Nederland aangekomen de heer J. C. Martin, eigenaar-be-
heerder van een groot veeteeltbedrijf in Rosario, .Argentinië. De heer Martin stu-
deerde aan dc Landbouwhogeschool te Vancouver in Canada, speciaal op het gebied
van dc ontwikkeling van de veeteelt. De heer Martin zal enkele maanden gaan
studeren aan de Faculteit der Diergeneeskunde te L\'trecht.

Begin juni worden in Nederland verwacht Dr. T. K. Chundarkco en Dr.
K. .A w a i w a n O n t h a uit Thailand. Dr. Chundarkco is verbonden aan de Vaccin-
en serumafdeling cn Dr. .Awaiwanontha aan het mond- en klauwzecrlaboratorium
van de afdeling Veeteelt van het Ministerie van Landbouw te Bangkok.
Beide Thailandse veterinairen zullen hun studieverblijf van circa een maand door-
brengen op de afdeling .Amsterdam van het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
ter bestudering van het mond- en klauwzeer.

De runder- en varkensstapel in Thailand wordt geschat op meer dan vijf miljoen
stuks van ieder soort. Het jaarlijkse verlies als gevolg van mond- en klauwzeer
beloopt circa 20 miljoen .Amerikaanse dollar.

Dr. Chundarkco zal na zijn verblijf in Nederland nog een studiebezoek brengen
aan België en Italië cn Dr. .Awaiwanontha hoopt Engeland en Duitsland te bezoeken.

In aansluiting op het bericht over het optreden van rabies oudere vo.ssen in Dene-
marken, in de omgeving van de grens met Slecswijk-Holstein, kan nog het volgende
worden gemeld.

Nadat bij vier van een aantal van ongeveer zeven geschoten en onderzochte vossen
rabies was vastgesteld, werd nog een vijfde geval geconstateerd. Deze aangetaste
vos heeft een meisje gebeten.

Hierdoor is de bestrijding inmiddels in een nieuwe fase gekomen. Een Ministeriële
beschikking heeft het mogelijk gemaakt, na constatering van rabies onder het wil<!,
alle jacht met honden in een gebied met een straal van tien kilometer te verbieden.
In dergelijke gebieden moeten bovendien alle katten en honden gedurende drie
maanden worden vastgehouden en opgesloten. Inmiddels wordt de uitroeiing van
de vossen op grote schaal voortgezet.

Dr Afrikaanse varkenspest, die zoals in ccn vorig nummer is .gemeld, van Spanje
uit over de Pyreneeën heen Frankrijk is binnen.gedron,gcn, heeft zich daar inmid-
dels uitgebreid.

Behalve de aanvankelijk besmette departementen aan de voet van de Pyreneeën,
is thans ook het departement Finisterrc en een deel van Bretagne geïnfecteerd.
België, Duitsland en Italië hcljbcn invoerbeperkcnde maatregelen .genomen ten aan-
zien van levende varkens en varkensvlees.

Ook Nederland heeft maatregelen genomen. Zo is de invoer van vlees van varkens,
geslacht of gedood in Frankrijk, verboden. De invoer van gezouten en .gedroogde
darmen en blazen van varkens, geslacht in Frankrijk, Spanje, Portugal en .Afrika, is
eveneens verboden,

Dc V.D,-film Varkenspest is voor vertoning gereed gekomen, .Aanvragen voor deze
film dienen tijdig te worden gericht tot dc afdeling Voorlichting van de Veeartse-
nijkundige Dienst, le v. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

Op deze vraag tracht D r. T e i s c h m a n n uit het Onderzockingsinstituut voor
Wcscr-Emsch tc Oldenburg antwoord tc geven, met een reeks gedetailleerde gegevens.
In zijn instituut werden hieromtrent gedurende 3 jaar een reeks praktische proeven
uitgevoerd, ditmaal met varkens. Ilet ging over hcrhalingsprocven, welke in prak-
tische bedrijven werden uitgevoerd om na tc gaan of ook in de omstandigheden
van dc praktijk het toevoegen van superfosfaat in hel strobed van de varkens econo-
misch lonend is Dit bleek het geval te zijn in 7 van de 8 proeven, 325 dieren werden
in 8 vergelijkingsgroepen ingedeeld, waarvan bij de dieren welke zich oj) een met
superfosfaat aan.gerijkt strobed bevonden, een voederbcsparing voor hctz<4fde slacht-
gewicht werd verkregen van gemiddeld 7,2 D.M. of 90 B.F. per varken. De
prijs van het daartoe benodigde superfosfaat bedroeg gemiddeld 1,22 D.M. of
15,25 B.F.

L\'it deze onderzoekingen is gebleken dat dc gunstigste gevolgen van het gebruik van
superfosfaat in hoofdzaak liggen op dc verbetering van dc hygiënische toestand in
de varkensstallen.

Speciaal in vochti.ge stallen bleek het superfosfaat het voordeel tc hebben dc lucht
droger te maken en te verbeteren in zijn gehalte aan anunoniakalc gassen. Wrschil-
Icndc metingen gaven aan dat deze zuivering van de lucht inderdaad positief werd
verwezenlijkt. Met dit doel werd da.g(4ijks 400 liter stallucht opgezogen cn onderzocht
op het anuniniakgehalte ervan. In deze proeven bedro<-g het anmioniakgehaltc van
dc stallucht, in met supcrfosfaatvrijc ligbedden 26 mg per cm-\' in de proefstallen.
Lopende proeven, uitgevoerd in het Instituut van Kiel, tonen op hun beurt een
vermindering aan van 25% in de stallen met superfosfaat aan.gcrijkte ligbedden.
Een laatste praktische vraag werd .gesteld in het Proefstation van Oldenburg, nl.
of de dieren .geen schade opliepen bij dc opname van superfosfaat in het stro.
Zorgvuldig uitgevoerde ond(-rzoekingcn gaven op deze vraag een negatief antwoord.

3, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Margrietzaal,
Groothandelsgebouw, Rotterd.ain. (pag. 479, 735)

3, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Excursie, 15.00 uur, „De Meijerij",
Veghel. (pag. 735)

4, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant
„Overcingcl", Assen. (pag. 257)

5, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier, K.N.M.v.D. Klinische avond, 20.00
uur, Alex. Numankade 91, Utrecht.

levoetsluis. (pag. 808)
13, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Gecombineerde vergadering met afd.

0\\\'erijssel. 14.00 uur, I.B.S.-terrein, Wageningen. (pag. 562)
18, 29e Landbouwweek, Wageningen. (pag. 643)

Modern, Tilburg, (pag. 735)
20, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D, 68e ledenvergadering,
(pag. 126, 480, 807)

20—22, Ille Internadonaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388\'(1963)); (pag. 186, 252,
390, 796)

14—17, W.P.S.A. 2c Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag. 552)
16, Centrale Varkensfokdag voor Overijssel, Raalte.

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern, Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon, Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

Hij werd 15 januari 1879 te Oude Niedorp geboren,
alwaar hij lager onderwijs genoot. Vervolgens bezocht
hij de H.B.S. te Leiden en Alkmaar, waarna hij, na
met goed gevolg afgelegd eindexamen in 1898 de
studie aanving aan de toenmalige Rijksveeartsenij-
school te Utrecht. Deze studie verliep zeer vlot, zodat
hij 14 augustus 1902 het diploma van Veearts in ont-
vangst kon nemen.

Van september 1902 tot juni 1904 was hij als assis-
tent werkzaam bij de leraar in Heel- en Hoefkunde,
IV. C. Schimmel. Deze periode is voor Over zeer
vruchtbaar geweest.

Tezamen met W. C. Schimmel publiceerde hij ge-
durende die tijd in het Tijdschrift voor Veeartsenij-
kunde „Mededeelingen uit de chirurgische Kliniek van
\'s Rijksveeartsenijschool", omvattende 58 gevallen.
Ook werd door hem tijdens zijn assistentschap een
proefschrift bewerkt over „Untersuchungen über fötale
circulation", waarop hij in 1904 te Bern promoveerde,
welk proefschrift ook hier zeer gunstig is beoordeeld.
Bij Kon. Besluit van 14 juli 1904 werd Over met
ingang van 1 september 1904 benoemd tot paarden-
arts 2e klasse (le luitenant) bij het le Regiment Hu-
zaren te Deventer.

De militaire dienst schonk hem echter geen voldoening,
zodat deze periode slechts kort duurde en wel tot 31
mei 1905, waarna hij met ingang van 1 juni 1905 de
betrekking aanvaardde van Keurings Veearts (later
Keuringsdierenarts-Bacterioloog) bij de Veemarkt
en het Abattoir te Amsterdam, in welke functie hij
tot zijn pensionering op 1 januari 1945 werkzaam
is geweest en waarin hij m.i. wel bevrediging heeft
gevonden; zover mij bekend heeft hij nooit pogingen
in het werk gesteld in een meer leidende functie be-
noemd te worden.

Over heeft als lid zitting gehad in de commissie be-
last met het afnemen van het Veenrtsenijkundig
examen.

Met ingang van I oktober 1921 werd hij benoemd tol
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst.
Hoewel Over nooit een bestuursfunctie in een ve-
terinaire vereniging (behalve als president van de kies-
vereniging „Dolores Praeparantes" in zijn studenten
tijd) heeft bekleed, waarschijnlijk ook niet heeft ge-
ambieerd, had hij toch een grote interesse in hetgeen
er in de Maatschappij voor Diergeneeskunde omging
en in de diergeneeskundige wetenschap. Hij was een
geregeld bezoeker van de jaarvergaderingen en an-
dere diergeneeskundige bijeenkomsten.
Van Over is mij gedurende zijn Amsterdamse tijd
maar één publikatie bekend en wel in samenwerking
met ondergetekende in het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde (1933) over „Paratyphus bij een paard".
Hij liet echter zijn abattoir collega\'s in zijn interesse
en kennis delen door materiaal van bijzondere ge-
vallen. die hij bij de keuring tegenkwam ter demon-
stratie naar het lokaal voor onderzoek te laten brengen.
Zijn belangstelling op algemeen wetenschappelijk ge-
bied toonde hij door het volgen van cursussen aan de
Volksuniversiteit te Amsterdam.

Over mocht gaarne reizen en tot voor kort maakte
hij nog grote reizen naai Amerika, Rusland, Noord-
kaap, Turkije, Marokko enz., en hij kon daarvan met
animo vertellen.

Over is tweemaal gehuwd geweest. Zijn eerste vrouw.
Mejuffrouw Cornelia Catharina Keijser is vrij spoedig
overleden; zijn tweede vrouw, Mejuffrouw Everdina
Boon is hem na een vrij langdurige ziekte in 1962
ontvallen.

Uit dit laatste huwelijk is een dochter geboren, die
met haar man hem tot grote steun zijn geweest.
De teraardebestelling heeft 24 september in alle stilte
plaats gevonden.
Hij ruste in vrede.

Kort verslas van de vergadering van het Hoofdbestuur op donderdag 23 april 1964
in de Neudeflat te Utrecht.

Naar aanleiding van het verslag van dc vergadering van 26 maart jl. herinnert dc
voorzitter aan de overschrijding van de begroting 1963 voor dc posten afschrijving,
uitbreiding cri modernisering pand en uitbreiding kantoorinventaris.
Dit zal Vi\'orden vermeld in de toelichting van de financiële verslagen over het boek-
jaar 1963.

Een van de leden deelt mede, dat in een kringbijeenkomst cen tweetal collegae
openlijk hebben medegedeeld, dat zij o.a. injectievlocistoffen aan eigenaars van grote
varkensfokkerijen cn -mesterijcn afgeven.

Dc met name gesignaleerde collegae zullen in de volgende vergadering ter verant-
woording worden geroepen.

Een grote farmaceutische onderneming heeft bij het secretariaat geïnformeerd naar
een klein farmaceutisch vcrkoopbedrijf.

.Aan bedoelde onderneming zal worden medegedeeld, dat - - voor zover bekend —
via bedoelde tussenhandel geen diergeneesmiddelen in de vrije handel worden ge-
bracht.

Naar aanleiding van ongewenste ontwikkelingen in cen provincie ten aanzien van de
taak cn dc honorering van de toezichthoudende dierenarts op de uitvoering van de
K.I. bij het rund zal een nader onderzoek worden ingesteld; deze aangelegenheid
wordt op de agenda van de volgende vergadering opgevoerd.
Medegedeeld wordt, dal een lid, wiens lidmaatschap 31 december 1963 is afgelopen
nog een Diergeneeskundig Jaarboek is toegezonden.

Ter verklaring wordt gezegd, dat de te vcizcndcn enveloppen reeds vi\'ocg gereed
worden gemaakt: de laatste mutaties zijn hierin niet verwerkt.

In verband met de invoering van de vrije zaterdag is ovei\'wogcn de .Algemene Ver-
gadering in afwijking van de traditie op donderdag en vrijdag te houden.
Besloten is dit jaar in elk geval nog de oude gewoonte te handhaven; volgend jaar
kan dit opnieuw ter discussie worden gesteld.

De Directeur van ccn farmaceutische onderneming vraagt op welke principiële
gronden het Hoofdbestuur het verzoek een gcnee.snn\'ddcl van dc U.D.-lijst af te
voeren heeft afgewezen.

Bedoelde Directeur zal een duid(4ijk antwoord oj) zijn vraag worden gegeven.
De voorzitter \\ an dc Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier zal naar aanleiding
van cen door hem gestelde vraag worden medegedeeld, dat de commissie minimum-
eisen en specialisatie — die reeds een omvangrijk onderzoek heeft ingesteld — de
verzamelde gegevens nu in een i\'apport kan vastleggen.

De secretaris van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier maakt het Hoofd-
bestuur erop attent, dat aan de aangeslotenen bij de Dibevo (o.m. eigenaars van
„hondenwinkels") minimumeisen worden gesteld, waaraan moet worden voldaan.
•Aangezien de minimumeisen ook bepaalde diei-genecskundigc kwaliteiten inhouden
zal het Ministerie van Economische Zaken worden gevraagd een dierenarts op tc
nemen in de desbetreffende examencommissie en omtrent dc beroep.isehapaanvrage
van Dibevo nadere inlichtingen te mogen ontvangen.

De secretaris van de afdeling Diergeneeskunde T.N.O. zal worden verzocht tc onder-
zoeken of cr ook een mo,gelijkheid is voor klinisch onderzoek van diergeneesmiddelen
in T.N.O.-verband.

Het Hoofdbestuur zal bij Pharmacon bezwaar maken tegen verkoop door drogisten
van sulfapreparaten.

Over het eventueel indienen van declaraties door dierenartsen, die op tentoonstel-
lingen, o.a. op kynologisch gebied, keuringen verrichten, wordt uitvoerig gediscus-
sieerd.

Een collega, die enkele besprekingen en enige correspondentie heeft gevoerd over de
omzetbelasting voor de ontvangen gelden van de rabicsenting, heeft hiervoor de ge-
maakte kosten gedeclareerd bij de Maatschappij, omdat hij heeft .gemeend hiermee
de belangen van dc Maatschappij te dienen.

Het Hoofdbestuur ziet dit echter als cen privc-aangelegenheid waarvoor bedoelde
collega de kosten zelf dient te dragen.

De British Veterinary Association inviteert een gedelegeerde van dc Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde voor het jaarcongres dat in september a.s. in
Bristol plaatsvindt.

Er wordt besloten in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde te vragen of er collegae
zijn die dit congres zullen bezoeken of omstreeks die tijd hun vakantie in En.geland
doorbrengen; de representatie van de Maatschappij kan dan eventueel worden ge-
combineerd.

De eigenaar van cen hond deelt mede dat zijn dierenarts zich bij de be handeling
van bedoeld dier aan grove nalatigheid zou hebben schuldig gemaakt.
Deze eigenaar zal worden medegedeeld dat het Hoofdbestuur onmogelijk kan be-
oordelen of de klacht gegrond is. Tegen de desbetreffende dierenarts zouden trouwens
geen maatregelen kunnen worden genomen, omdat hij tot de enkelingen behoort die
zich buiten de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben geplaatst.
Verder zal er in dc brief op worden geattendeerd dat de klager tenslotte volkomen
vrij is in zijn dierenartsenkeuze.

Een medewerker aan een farmaceutische onderneming deelt mede van werkkring te
zijn veranderd en nu ei.genaar is geworden van een eigen farmaceutisch bedrijf.
De desbetreffende persoon vraagt hierover een onderhoud aan met cen delegatie van
het Hoofdbestuur. Deze bespreking zal binnenkort plaatshebben met voorzitter, secre-
taris en collega Sinnema; de laatste als apotheekhoudend dierenarts.
Een farmaceutische onderneming geeft cen uitvoerige uiteenzetting over een z.g.n.
„drcnchservice dienst" bij de behandeling van schapen met cen nieuw preparaat
tegen wormen bij schapen, paarden etc.

Deze drenchingservice is bedoeld voor massale toediening van het desbetreffende ge-
neesmiddel bij schapen.

Hoewel men in de laatste vcrgadcrin.g van het Algemeen Bestuur hierover nogal
gereserveerd was, besluit het Hoofdbestuur over deze aangelegenheid nog eens nieuwe
informaties in te winnen.

O.a. dc secretaris houdt cen pleidooi voor het aanvaarden van deze „hulpkrachten"
bij het mas.saal toedienen van dc .geneesmiddelen onder direct toezicht van de
practicus, omdat dit misschien een middel kan zijn om weer een verloren stukje
diergeneeskundig terrein terug tc winnen, hoewel cr wellicht principiële bezwaren
tegen aan te voeren zijn.

De voorzitter van één der afdelingen deelt mede, dat reeds van vroeger af enkele
Nederlandse dierenartsen praktijk uitoefenen in het Duitse gren.s.gebied. De tarief-
verschillen — waarte.gcn van Duitse zijde bezwaar is gemaakt — hangen samen met
valutaschommelin.gen; dc Nederlandse dierenartsen zijn in elk geval bereid overleg
te plegen over de tarieven.

Eén van de leden van het Hoofdbestuur deelt mede, dat in één van de provincies
cen goede arbeidsovereenkomst en instructie in voorbereiding is voor de dieren-
artsen, die bij de desbetreffende Gezondheidsdienst werkzaam zijn.
In dc toekomst zal bij de verlenin.g van het erelidmaatschap van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde een oorkonde worden uitgereikt.
De secretaris meent, dat het van belang zou zijn als één van de partijen in de Tweede

Kamer zou worden vertegenwoordigd door een dierenarts; de belangen voor de
gezondheidstoestand van de dieren in het algemeen en die van de dierenartsen
zouden dan op „hoog niveau" kunnen worden bepleit.

Het Hoofdbestuur is het er wel mee eens; maar dit is een zaak van dc politieke
partijen.

Dc voorzitter deelt naar aanleiding van een bijgewo<5nde vergadering mede, dat het
dooier-immuunprodukt voor de hepatitisbestrijding bij eenden uitsluitend aan dieren-
artsen zal worden afgeleverd en door dezen zal worden ingespoten.
Als leden van de z.g.n. werkcommissie ter voorbereiding van een praktische regeling
voor het, in uitzonderingsgevallen mengen van medicamenten door mengvoeder op
recept van de practicus — in plaats van dc ontwerpverordening van het Produkt-
schap voor Veevoeder — worden als gedelegeerden van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde benoemd collega Meens en collega Sinncma.
Dc secretaris wordt opgedragen voor dc volgende vergadering een arbeidsovereen-
komst en instructie vcx)r de adjunct-secretaris te ontwerpen.

Dc verschillende punten die hierin mcxïtcn worden opgenomen, worden uitvoerig
besproken.

verzekering van de secretaris. Mede in verband met de zeer hoge premie zal opnieuw

1. Dr. D. Talsma: De toekomst van dc diergeneeskundige praktijk voor landbouw-
huisdieren.

2. A. J. van Doorn: De toekomst van de diergeneeskundige praktijk voor kleine
huisdieren.

3. J. J. Ooms: De toekomst van de dierenarts belast met de controle op voedings-
middelen van dierlijke oorsprong,

4. R, Post: Dc toekomst van de dierenarts, werkzaam op het gebied van de pre-
ventieve diergeneeskunde.

Ten aanzien van een inleiding over het diergeneeskundig hoger onderwijs zal nog
overleg worden gepleegd met het bestuur van de Faculteit der Diergeneeskunde.
Mede in verband met het afscheid van de algemeen voorzitter wordt besloten —
ondanks de te geringe deelneming in 1963 - dit jaar op de vrijdagavond van dc
.Algemene Vergadering een diner te houden; alleen al voor de sprekers en belang-
rijke relaties van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde is het gewenst
een keer per jaar een officieel diner te organiseren.

Na het diner zal zo mo.gelijk Seth Gaaikeina optreden; de avond zal met een bal
worden besloten.

De benoeming van dc landelijke commissie voor practici zal plaatsvinden zodra
de laatste voordrachten van de kandidaten zijn binnengekomen.
Na enige discussie wordt besloten voor het a.s. I.V.S.U. congres dat in augustus
in Nederland zal worden gehouden voor een eventueel te kort borg te zijn tot een
maximum van f 4000,— en bovendien zal de congressisten een receptie worden aan-
geboden.

Het congrescomitc van D.S.K. zal echter nadrukkelijk worden medegedeeld, dat dc
totale opzet van de toekomstige I.V.S.U.-congressen in sterke mate moet worden
versoberd. Deze jaarlijkse studenten congressen duren nl. veel te lang en bovendien
zijn cr om dc behandeling van dc ei.genlijke problemen heen veel te veel evenementen,
die voor de studenten wel heel plezierig zijn maar te veel geld kosten.
De secretaris wordt opgedragen met de voorzitter van de Ereraad en met de ab-actis
van de D.S.K. overleg te plegen over de e.v. Code-uitreiking die in juni plaats zal
vinden.

Overwogen wordt hierbij ditmaal iemand uit te nodigen, die een ca\\iserie zal houden
over toekomstmogelijkheden voor jonge pas afgestudeerde dierenartsen.
Collega Col merkt op, dat een van de afdelingsafgevaardigden in de laatste .Mgemene
Vergadering nogal „vasthoudend" was, maar dit is verklaarbaar omdat de betreffende
afdeling hem geen vrij mandaat had gegeven, zexlat hij bij de behandeling van
een amendeinent „buiten spel" was.

Op voorstel van collega Col worden besloten bij de behandeling van het programma
van de a.s. .Algemene Vergadering in de afdelingsvergadcringen te adviseren de af-
gevaardigden in bepaalde opzichten enige vrijheid van handelen te geven bij de-
behandeling van de beschrijvingsbrief in dc Algemene Vergadering.
De penningmeester deelt mede met de desbetreffende verzekeringsmaatschappij over
de ongevallenverzekering c.ej. invaliditeitsverzekering van dc secretaris cn redacteur
nogmaals contact op te zullen nemen.

De te verzekeren bedragen zullen worden gebracht op ƒ 20.000,— cn ƒ 15.000,-
resp. voor de secretaris en redacteur.

De voorzitter sluit hierna de vergadering na dc leden hartelijk te hebben bedankt
voor de belangrijke bijdrage die zij ook deze dag hebben geleverd aan de afwikkeling
van de uitgebreide agenda.

JAARVERSLAG 1963
In het afgelopen jaar moest de voorzitter helaas eenmaal de vergadering openen
rnet het uitspreken van enkele woorden ter nagedachtenis aan ons overleden lid
collega D r. K. O v e r.

De collegae Rempt en Van Beusekom vierden respectievelijk hun -K)- cii
25 jarig dierenartsjubilcum.

Tot de afdeling trad toe één lid, namelijk collega K o e) p m a n uit Uithoorn.
De activiteiten van het Bestuur en leden weerspiegelden zich o.a. in het beleggen
van vier vergaderingen, waarbij voordrachten werden gehouden door de volgende
collegae:

Dr. P. van .A d r i c h e m: Voeding en acetonemie.
J. K O o p man: Schapeziekten.

■A. H. M. H. Hcndrickx: Aaricfsrcgeling der georganiseerde dierziektebe-
strijding.

Dr. C. H. VV. de Bois: Factoren die de vruchtbaarheid van hel rund beïnvloeden.

De jaarlijkse dag met de dames werd gehouden met de afdeling Utrecht cn Zuid-
Holland. welke laatste een ralley georganiseerd had met als besluit een diner en
feestavond in Treslong te Hillegom.

Het bestuur van de afdeling vergaderde driemaal met de voorzitter, directeur en
administrateur van de P.G.D.

.Als afgevaardigden naar de algemene vergadering traden op de collegae M a k -
kinga en O v e r h a u s, terwijl de kaseommissie werd geformeerd uit de collegae
W. de Jonge en W i 1 1 e m s.

Tijdens de laatste vergadering trad collega L. P i 1 1 e af als bestuurslid en werd
collega W. d e J o n g e in het bestuvir opgenomen.

Het afgelopen jaar heeft weinig enerverends gebracht voor de afdeling. Het mantel-
contract, dat het voorgaande jaar de gemoederen nogal bezig hield, heeft dit jaar
geen verdere perspectieven geboden. Wel werd de contributieregeling verschillende
keren uitvoerig besproken.

2e KLINISCHE .WOND
\\\'oor de tweede keer dit jaar, nl. op 5 mei jl., .gaf Prof. Wagenaar in de Kliniek
voor Inwendi.ge Ziekten een klinische avond. Ditmaal op verzoek van dc afdeling
Zuid-Holland. Daarbij gaf een dertigtal leden van deze afdeling blijk van belang-
stelling.

Ook nu weer werd een zeer gevarieerde groep patiënten getoond, waarbij vooral op
z.g. ,,moderne aandoeningen" de nadruk werd .gelegd.

De eerste patiënt was een pony. Dit dier had een hydrothorax en hydrops ascites.
Bij punctie van thorax en buik waren enkele liters vocht afgetapt. Dit punctaat hield
cjua samenstelling ongeveer het midden tussen cxsudaat en transsudaat. Het diei
at niets meer, waardoor bovendien een vrij hevige lipcmie was ontstaan.
Bij palpatie leken de onderste cervicale lymfklieren gezwollen, zodat werd gedacht
aan tumoren, die door druk op het veneuze systeem stuwing en daardoor hydrops
veroorzaakten.

Bij sectie, enkele dagen later, bleek het dier inderdaad aan tumoren geleden te
hebben. Er waren vele tumoren op pleura en peritoneum aanwezig.
De tweede patiënt was een koe. Dit dier had een lebmaagdislocatie naar links.
Hierbij werden de klinische verschijnselen gedemonstcerd en aan de hand van dia\'s
de ligging van de normale en de gedisloceerde lebmaag verduidelijkt.
De derde patiënt was een koe met als anamnese: „het hart zou niet goed zijn". Het
onderzoek, dat, zoals gebruikelijk op deze avonden, dit keer niet door een student,
maar door een practicus werd verricht, wees uit dat het dier een boezemfibrillatie
had. Het dier was aanvankelijk aan.gcboden met „scherp in" en had bij het eerste
onderzoek dc boezemfibrillatie. Het dier was inmiddels geopereerd en daaina "t 10
da.gen geobserveerd. De toestand bleef ongewijzigd, de eetlust was prima, maar de
boèzcnu-ibrillatie bleef aanwezig. De prognose was gunstig, spontaan herstel kan
optreden.

De vierde patiënt was ook een koe. Dit dier vertoonde verschijnselen van het
syndroom van Hoflund. O)) de röntgenfoto bleek zeer veel zand in netmaag, pens
en lebmaag aanwezig. Vooriopig zou worden .getracht door gcfractioneerd laxeren
het zand te verwijderen. Om het zand uit de lebmaag te krijgen werd, om de slok-
darmsleufreflex in werking le stellen, dc sulfas natricus voorafgegaan door een /2%-
oplossing van bicarbonas natricus. Ook de mogelijkheid van een operatie werd over-
wogen. Deze is inmiddels uit.gcvocrd en uit netmaag en pens is zeer veel zand ver-
wijderd.

De vijfde en laatste patiënt was cen paard met chronische dampigheid. Het dier was
enige weken geleden gekocht. De verschijnselen werden besproken en ook de koop-
kwestie werd behandeld. Interessant was hierbij een nieuwe ontwikkeling in de paar-
denhandel. Vele nict-paardenkciincrs kopen tegenwoordig i)aardcn cn zijn niet in
staat sommige als zichtbaar geldende gebreken te onderkennen. Ho<- moet dit nu in
de zin van de wet uitgelegd worden?

Hierover ontstond cen zeer geanimeerde discussie, waarmee het einde kwam van deze
interessante klinische avond.

Tot slot nog cen opmerking over een fout in het verslag van dc vorige klinische
avond. Het henioglobinegchalle van het paard met anemie door irichonemiasis moet
zijn 4,3 g % in plaats van 4,3 mg %.

1. 68e (BUITENGEWONE) LEDENVERG.ADERING te houden op 20 juni 1964
le .Amsterdam, restaurant Lido, aanvang 15.30 uur.

Het programma van deze bijeenkomst, zoals afgedrukt in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 1 april jl. (pag. 480) is als volgt gewijzigd:
Deze buitengewone ledenvergadering, waar een aantal Engelse collegae met hun
dames aanwezig zullen zijn en waarop ook de echtgenotes (resp.\'echtgenoten
van onze leden welkom zijn), zal in dc Engelse taal worden gehouden en draagt
een strikt persoonlijk karakter.

Het onderwerp ial zijn de uitoefening van de geneeskunde van het kleine Huis-
dier in Engeland, respectievelijk Nederland en er zal worden gesproken door
K. G. D. Evans, M.R.G.V.S., President B.S.A.V.A. en Dr. R. E. de Maar,
Den Haag. \'

Tijdens de theepauze en bij de gezamenlijke borrel en maaltijd zal ruimschoots
gelegenheid bestaan tot nadere kennismaking.

Op vrijdag 5 juni a.s. van 20.00 tot 22.00 uur zal Prof. Teunissen samen
met zijn medewerkers in de Kliniek voor Kleine Huisdieren een demonstratie
van patiënten .geven.

Deze avond zal worden georganiseerd in samenwerking met de Groep Genees-
kunde van het Kleine Huisdier en hierbij zijn alle" belangstellende collega\'s
welkom.

Het aprilnummer van „The Journal of Small Animal Practice" bevatte een mede-
deling betreffende de Bourgelat-medaille.

Deze onderscheiding, welke een waarde vertegenwoordigt van 50 guineas, zal
worden uitgereikt voor bijzondere publikaties op het terrein van de geneeskunde
van het kleine huisdier. Het ligt in de bedoeling, dat de eerste toekenning van
deze medaille zal plaatsvinden tegen het einde van 1964.

De Bourgelat-medaille zal worden uitgereikt voor werkelijk uitmuntende publi-
katies op het terrein van de geneeskunde van het kleine huisdier geleverd door
dierenartsen of andere academici.

Iedere bijdrage aan „The Journal of Small Animal Practice" zal automatisch
een kans maken voor uitverkiezing voor de medaille. Werk uit andere tijdschriften
kan worden voorgedragen, vergezeld van een uiteenzetting, waarop deze voor-
dracht werd gebaseerd. De onderscheiding zal niet worden toegekend voor een
onderzoek, dat nog niet is afgesloten, doch slechts voor een volledige arbeid,
waarvan de belangrijkheid is onderkend.

De medaille zal slechts worden uitgereikt na de unanieme aanbeveling door
een commissie gevormd uit de redactionele staf van het „Journal".
Hoewel de medaille in principe niet vaker dan eens per jaar zal worden toe-
gekend, kan deze termijn worden gewijzigd.

Voor ons land treedt als „Consultant editor" van het „Journal" op coli. Dr.
M. A. J. V e r w e r.

Bovenstaande groep organiseert op 11 juni a.s. voor zijn leden met hunne vrouwen
een excursie naar Rotterdam.

De fabriek van het CeBcCo zal bezichtigd worden, waarna dc lunch in dat ge-
bouw gebruikt zal worden.

Daarna gaat de groep met de rederij Tieleman een boottocht maken naar het Botlek
gebied.

Bij Koninklijk Besluit van 21 februari 1964 werd Dr. C. H. W. d e B o i s, benoemd
tot gewoon Hoogleraar in de Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie en hij volgt

hiermede Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay op, die deze leerstoel sinds 1930 bezette.
Prof. De Bois werd op 10 juli 1927 in Amsterdam geboren en genoot middelbaar
onderewijs in Enschede en Dordrecht. In deze laatste stad werden door hem de
diploma\'s H.B.S. A en B behaald. In 1946 begon hij zijn studie in de diergenees-
kunde. Tijdens deze studie vonden twee, voor student De Bois zeer belangrijke ge-
beurtenissen plaats, hij maakte nl. kennis met de toenmalige studente in de dier-
geneeskunde Mej. G. Reinhold, met wie hij in 1952 in het huwelijk trad. Boven-
dien was hij in 1959 als student insiminator aan de Kliniek voor Veterinaire Verlos-
kunde verbonden.

In 1951 studeerde hij af en trad vervolgens als assistent bij bovengenoemde Kliniek in
dienst.

Al snel volgde hierop de eerste promotie tot hoofdassistent. In 1952 werd door het
echtpaar Dc Bois dc praktijk in Zeist overgenomen van de toenmalige hoofdassistent
aan dc Kliniek, collega H. J. N o o d e r. Mevr. De Bois, in 1952 afgestudeerd, deed
hierbij de kleine huisdieren en de massabestrijding, terwijl de grote huisdiereen voor
rekening van haar echtgenoot waren.

Op voorstel van Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay ging Drs. De Bois zich 2 jaar later
volledig aan de Kliniek wijden en werd wetenschappelijk ambtenaar le klas.
.M vanaf het begin van zijn loopbaan heeft Drs, De Bois gewerkt aan het onderzoek
over het probleem van de z.g. opbrekers. In 1958 besloot hij de verzamelde gegevens
tc bewerken tot een pro<-fschrift. O}) 5 juli 1961 promoveerde Drs. De Bois tot
doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift getiteld: „Endometritis en vrucht-
baarheid bij het rund", waarbij hij tot 4 belangrijke conclusies kwam.
le. Bij runderen waarbij de partus normaal verlopen is en waarbij de secudinae
op tijd zijn afgekomen, verloopt de involutio uteri veel vaker met stoornissen
dan tot op heden wordt aangenomen.
2e. De tijdens de involutio uteri waargenomen stoornissen herstellen in de meeste
gevallen in dc loop van de tijd spontaan.

3c. De ont.stckingsvcr.schijnsclcn die waargenomen worden in het endometrium ten
tijde van de eerste inseminatie, zijn resten van ontstekingsprocessen die tijdens
de mvolutio uteri aanwezig waren.

4e. Tijdelijke voortplantingsstoornissen bij klinisch normale runderen, geïnsemineerd
eerder dan 90—100 dagen post partum, worden slechts in beperkte mate veioor-
zaakt door endometritis: vindt de inseminatie later plaats, dan behm-ft met
endometritis als mogelijke oorzaak praktisch gesproken geen rekening te worden
gehouden.

Sedert 1951 is de operatieve verloskunde een steeds belangrijker plaats gaan innemen
Van dc hand van Dr. De Bois verschenen publikaties over dit onder^vcrp .Als eerst.-
hiervan, die over de sectio caesarea bij het schaap, waarbij werd gebroken met de
opvatting dat deze altijd met de dood van het dier gepaard zou gaan Vervolgens een
zeer uitvoerige publikatie over de sectio bij het rund. Ook in enkele buitenlandse
tijdschriften verschenen publikaties van zijn hand.

Voor de Nederlandse dierenartsen bleef hij geen onbekende, in de meeste afdelingen
hield hij voordrachten over verschillende onderwerpen. De draver-fokkerij had\' de
laatste jaren de speciale belangstelling. In samenwerking met wijlen N i c o B 1 o e rn-
saat, de helaas omgekomen pikeur en paardenfokker bij uitstek, werd een controle
bij de dekking ingesteld. Uitgegaan werd hierbij van het idee, dat vaak veel te veel
en op verkeerde tijdstippen werd gedekt. Hengst en merrie werden bij het onderzoek
betrokken. Duidelijk is gebleken, welk een grote invloed een kundig hengstenhouder
op de bevruchtingsresultaten kan hebben, als hij hengst en merrie goc-d „bespeelt".
De nieuwe Hoogleraar heeft uiteraard zijn eigen ideeën over de toekomst van zijn
kliniek. Het onderwijs m de verloskunde, aldus Prof. De Bois, is betrekkelijk statisch
en zal daarom weinig veranderen, wel zullen meer audiovisuele middelen worden ge-
bruikt bij colleges en demonstraties. De opzet van het onderwijs in de subcutane
cmbryotomie blijft gehandhaafd. Het is nl. van belang dat de studenten zich leren
oriënteren en leren omgaan met instrumenten. Een zekere vingervaardigheid is in de
praktijk onontbeerlijk en o.a. bij .sommige verlossingen bij het schaap is men nog op
subcutane cmbryotomie aangewezen.

De gezellige houten fantooms zullen echter verdwijnen om plaats te maken voor
moderner materiaal.

Bij de bouw van een nieuwe kliniek, welke binnenkort zal beginnen, zullen de ideeën
van Prof. De Bois verwezenlijkt worden, dank zij de loyale houding van Prof v. d.
Kaay die bij de voorbereiding van dc bouw hierop steeds heeft aangedrongen.
Op research gebied zal meer werk worden verricht, vooral als de accommodatie is
uitgebreid cn meer mogelijkheden biedt. Deze research zal zich speciaal richten op
de voortplanting van het vrouwelijk dier, waarbij „teamwork" zal moeten worden
verricht.

Een uitbreiding van de staf zal in de toekomst, mede door de grote toeloop van stu-
denten, dan ook onvermijdelijk zijn.

Prof. De Bois, hoopt dat de prettige contacten met de andere klinieken en de practici,

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
-Ned. Maatschappij \\oor Diergeneeskunde voor:

fl. Hemminga, Kon. Julianaweg 24, Oranjewoud.
.1. H. Hoogendoorn, IJsseldijk West 18, Ouderkerk a/d IJssel.
.M. I. M. Linthorst, Venrode, Twello.
J. .A. M. Schrooijen, Plantagebaan 10, Wouw (.\\. Br.).
Mevr. G. Jaart.sveld-Otten, Pater Brugmanstraat 18, Nijmegen.
G. Vass, M. H. Trompstraat 3, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaathd van de Kon. Ned Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. Egter van Wissekerke, Oudegracht 273 bis. Utrecht.
L. J. Frceke, Pieter .Niuewlandstraat 43, L\'trecht.

G. Kleyn, Witte Vrouwensingel 77, Utrecht.
J. F. Kotter, Prinsenlaan 2, De Bilt.

W. Kraai, w.s. „Klompertje", Vechtdijk t.o. 131, Utrecht.
R. V. d. Lende, Willem Barendszstraat 78, Utrecht.
W. J. L. Lusink, Biltstraat 68 bis. Utrecht.

Jansen, G. A. J., te Borculo naar Pres. Kennedystraat 1, aldaar, tel. ongewijzigd.

Scholten, Dr. H. H., te Haarlem, tel. gewijzigd in (02500) 86 86 O en 80 94 5. (200)
Schrooijen, J. A. M.; 1964; Wouw (N.-Br.) Plantagebaan 10, tel. (01658) 232.D.

Vermeulen, G. J., van Gieten naar \'s-Gravenhage, Backmanstraat 4, tel. (070)
11 30 45. (privé), 81 41 41, T. 2197 (bureau), I.V.D. en I.V.G., i.a.d. (210)
Vries, H. de, van De Bilt naar Bussum, Wielcwaallaan 20, D., bij Philips Duphar
N.V. te Weesp, tel. bureau (02940)) 21 21. (212)

Waal, J. van der. Heemstede, tel. bureau gewijzigd in (02500) 86 86 O en 80 94 5.

Bij Koninklijk besluit van 24 maart 1964, no. 45, is de heer T. H. Hoenderken,
adjunct Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens adjunct Inspecte.^r van
de Volksgezondheid, te rekenen m.i.v. 1 januari 1964, bevorderd tot Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid,
onder aanwijzing van het ambtsgebied omvattende de provincie Groningen en de
standplaats Groningen.

Veterinaire Inspectie van Volk.sgezondheid en Inspectie van de Veeartsenijkundige
Dienst te Haarlem:

Met ingang van 30 mei 1964 zullen telefoonnummers van bovenbedoelde diensten
worden gewijzigd in (02500) 86860 en 80945.

De directie van bovengenoemd telefoondistrict deelt mede dat met ingang van 1 juni
1964 alle nummers die beginnen met 067 worden veranderd in 057.

De onderstaande collegae hopen op 19 juni a.s. hun 40-jarig dierenartsjubileuni te
vieren:

Collega A. H. Heide, Rijksv^reg 67, Ten Boer, hoopt op 19 juni a.s. zijn 25-jarig

In het referaat, geplaatst op pag. 712 (afl. 15-5-\'64) van dit tijdschrift dient de
vcxjrlaatste regel van het betreffende referaat ten rechte te luiden:

Als aanvulling op het betreffende referaat, voorkomende op pag. 714
15-5-\'64) van dit tijdschrift werd verzocht het volgende mede te delen:

„Collega Grashuis verzoekt mede te delen dat bij de z.g. „rap" of „wa-
terschurft" een effectieve bestrijding van parasieten (schurftmijten, luis)
noodzakelijk blijft bij het behandelen van zinkdeficiëntie verschijnselen, zoals
ook in het originele artikel is aangegeven".

Aldellng van
ACCOUNTANTSKANTOOR J. FORTUIN
UITSLUITEND BELASTINGCONSULENTEN
Utrecht • \'s-Gravenhage - Nijmegen

Woensdag 22 april werden de festiviteiten geopend met een zeer druk bezochte
receptie, waarbij verschillende hoogleraren blijk van belangstelling gaven. Verder
kwamen vele prominente personen uit de diergeneeskundige en hippische wereld hun
gelukwensen aanbieden.

Direct heerste er de goede stemming, die het gehele lustrum zou blijven.
De waardering voor het werk van het lustrumbestuur werd onderstreept door het
aanbieden van een fraaie paardenprent door het college van honoraire bestuurs-
leden.

\'s Avonds begon in dc zeer mooi versierde faculteitsmanege de demonstratie. Deze was
een mengeling van goed paardrijden en showwerk. Er werd o.a. verreden een car-
roussel, hogeschooldemonstratie, manoeuvres a la flèche, Hongaarse post, springen en
last but not least voltige. De nummers waren goed voorbereid en afgewerkt, dankzij
het bijna bovenmenselijke werk van de heer Van Staveren, die reeds 18 jaar
al z\'n krachten voor de veterinaire studenten inzet. Vooral het laatste nummer, de
\\oltige, was erg spectaculair.

Donderdagmorgen om 9 uur verzamelden zich vele leden en oud-leden op het fa-
culteitsterrein voor de buitenrit.

Hierbij was o.a. een oud-lid van 65 jaar, die medegedeeld had, dat het galabal wel te
vermoeiend voor hem zou worden, maar dat hij gaarne aan de buitenrit, die 2 x 2J/^
uur geraamd was, zou deelnemen. Voorgereden door de heren Pollak en Van
Staveren vertrok de imponerende groep ruiters (±50) richting Lage Vuursche.
Voor ds studenten die niet op een paardenrug mee konden rijden was er gelegenheid
plaats te nemen op een jachtwagen, waar ze hun teleurstelling snel omzetten in een
juichstemming, ondermeer gestimuleerd door enkele hartversterkinkjcs.
Na de lunch in Hotel de Lage Vuursche ging het in de stromende regen huiswaarts.
Dc hilariteit en vrolijkheid bij het verzorgen van de paarden, ondanks het feit dat een
ieder geheel doorweekt was door de regen, bewijst wel de goede mentaliteit van de
lustrumvierders.

Zaterdag 25 april vond het concours hippique op de Lage Vuursche plaats. De deel-
name was buitengewoon groot, \'s Morgens moest reeds om 8 uur in twee ringen be-
gonnen worden met de lichte dressuur. Bovendien werd nog in een aparte ring de
zware dressuur verreden.

De verhouding tussen het aantal dressuur- en het aantal springruiters lag hier voor
moderne begrippen erg gunstig. Voor het springen hadden zich veel combinaties
gemeld. Uit het eerste parcours voor minder gevorderde combinaties bleek, dat alle
begin moeilijk is. Bij het handicapparcours werd zeer goed gereden, evenals bij het
puissancespringen, waarbij de muur in de laatste ronde 1.70 m hoog was, hetgeen het
verloop van de wedstrijd bijzonder boeiend maakte.

Het grote aantal vloeiend gereden parcoursen was vooral te danken aan de heer
Pollak, die ze bijzonder eerlijk en smakelijk had gebouwd.

V.S.R. „De Solleysel", h.t. ab-actis.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 11, 1964 813

Mej. W. van derDeureop „Rex" ontvangt de Faculteits-wisselbeker uit handen
van de praeses van de V.S.R. de Solleysel.

Beste Veterinaire ruiter J. Heyting — Vitajax.
Prijs voor de meeste omgeworpen kegels J. Went

Goudster

.Anousehka

Fabel

Heino

Madame

Artus

Goudster

Fabel

Othello

Heino

Sandra

Heide Baron

Vermogen belegd in binnen-en buiten-
landse aandelen en obligaties, als-
mede in leningen, hypotheken en
onroerende goederen.

Deelnemingen verkrijgbaar elk kwar-
taal per 15 januari, 15 april, 15 juli
en 15 oktober. Hiertoe kan evenwel
te allen tijde worden gestort.

Naast het deelnemen aan de routine werkzaamheden en de
onderwijstaak, zal gelegenheid worden geboden voor eigen
onderzoek.

Aanstelling zal geschieden in één der rangen voor weten-
schappelijke medewerkers, afhankelijk van ervaring en andere
omstandigheden.

Sollicitaties te richten aan: prof. dr. C. H. W. de Bois, Bilt-
straat 172, Utrecht.

Het gebruik van het „niet-terugkomerspercen-
tage" als maat voor de bevruchtingstoestand
bij de K.I.-verenigingen.¹)

The non-return method as standard of the conception-
rate, as used at A.I.-associations.

Onlangs heeft de Centrale Commissie van Toezicht op de uitvoering der
kunstmatige inseminatie bij dieren besloten, dat vanaf 1 november 1963
de bevruchtingsresultaten bij K.l.-verenigingen officieel berekend zullen
worden met behulp van de zogenaamde „non-returnmethode".
Dit Engelse woord, letterlijk vertaald met: „niet-terugkomerswijze" duidt
op een wijze van verzamelen, die zeer algemeen is geworden sedert de K.I.
in de geregistreerde fokkerij zijn intrede heeft gedaan.
Eén der voordelen van de kunstmatige inseminatie is namelijk, dat men
door de organisatorische opzet in breder verband een beter inzicht kan
verkrijgen omtrent de situatie, die er met betrekking tot de vruchtbaarheid
heerst. Op grond daarvan kan eventueel verbetering aangebracht worden.
Om kort te gaan: op grond van een gemiddelde uit een groot aantal
waarnemingen kan de positie \\\'an een K.I.-stier t.o.v. zijn mede K.I.-
stiercn. de positie van de vereniging t.o.v. de onningende verenigingen etc.
vrij betrouwbaar bepaald worden.

In de verschillende landen waar K.I. toegepast wordt en waar een syste-
matische registratie van de resultaten der K.I. woidt bijgehouden, hebben
zich 3 systemen ontwikkeld, waarmee de bevruchtingscapaciteit gemeten
kan worden.

\\olgende inseminatie wordt aangeboden,
2e. het op klinische wijze vaststellen der drachtigheid na weken,
3e. het na enige tijd informeren naar de drachtigheid.

Volgens M ü 1 1 e r kan de werkelijke bevruchting slechts worden nagegaan
na slachting of laparatomie enige dagen na de inseminatie. Deze methode
is uiteraard \\oor de praktijk niet geschikt. Rij de onder 1 t/m 3 genoemde
methodes neemt men het volgende waar:

ad le. de som der niet-terugkomers, gevormd door de na vorige in.se-
minatie drachtig bevonden dieren, plus de om een andere reden
niet weer aangeboden dieren;
ad 2e. de na inseminatie bevruchte dieren minus de gevallen van em-
bryonale vroegdood;
ad 3e. gelijk aan onder 2e.

Van deze systemen is het eerstgenoemde verreweg het meest gebruikelijke.
In het buitenland wordt het als middel tot het verkrijgen van statistische ge-

1 Dit artikel werd tevens .gepubliceerd in Veeteell- en Zuivelberichten 7 lil
(1964). \' \'

2 Ir. Th. Zwart: voorheen adjunct secretaris van de Centrale Commissie van
Toezicht op de Uitvoering van de K.I. in Nederland van het Landbouwschap:
Maliebaan 94, Utrecht, thans Rijksveetccltconsulcnt voor Groningen.

gevens veel toegepast. In W.-Europa wordt het door de Britse, Franse en
Belgische organisaties als enige officiële methode gebruikt; daarbij is nog
wel enig verschil te maken.

In Engeland en Wales maakt men gebruik van het percentage niet-terug-
komers na 30-60 dagen, dat wil zeggen, dat men op de eerste werkdag van
de maand telt hoeveel van de inseminaües van de voorlaatste kalender-
maand niet door een volgende inseminatie zijn gevolgd. Op 1 januari telt
men over november etc., etc.

In Frankrijk maakt men gebruik van het 60-90 dagen niet-terugkomers
percentage. Op 1 januari telt men over de maand oktober.
In België gebruikt men het 90-120 dagen percentage. Op 1 januari telt men
over september enz.

Bij de laatstgenoemde systemen komen de gevallen van embryonale vroeg-
dood meer tot uiting (opbrekers) dan bij de 30-60 dagen methode.
Ook in de Zuidelijke Staten van de Bondsrepubliek heeft men steeds het
60-90 dagen systeem als het enige officiële beschouwd.

Het klinisch vaststellen der drachtigheid is een systeem, dat in Scandinavië
en het Noorden der Bondsrepubliek zijn toepassing gevonden heeft. Deze
methode eist uiteraard een grote deskundigheid. Aangezien in genoemde
landen de K.I. voor het merendeel door dierenartsen wordt uitgevoerd, was
hiertoe de mogelijkheid aanwezig.

Het derde systeem was exclusief voor Nederland. Het vereist een vrij uitge-
breide administratie, maar kan beschouwd worden als het systeem, dat het
meest gericht is op het beoogde doel, n.1. het ten gevolge van de inseminatie
geboren kalf.

De methode heeft in ons land in de afgelopen 17 jaar K.I. zeer veel nut
gehad, temeer omdat het contact tussen inseminator en veehouder bij de
jaarlijkse rondgang voor het verzamelen der drachtigheidsresultaten een
goede verstandhouding binnen de vereniging waarborgde.
Toch kleven aan deze methode wel bezwaren.
Wij willen de voornaamste noemen:

le. veel administratieve rompslomp. De drukte deed zich vooral ge-
. voelen bij de verenigingen waar de inseminatoren in de herfst-
maanden evenveel te doen hebben als in de zomer.
Deze verenigingen vindt men in het zuiden en oosten van ons land.
2e. van de dieren in september en oktober gcinsemineerd, dus vlak
vóór het verlopen van het boekjaar, was de „drachtigheid" bij de
rondgang in december of januari evenmin vast te stellen. Hier
kreeg men dus eigenlijk met niet-terugkomers te maken. Het per-
centage drachtige dieren in de laatste maanden lag dan ook on-
waarschijnlijk hoog.
3e. vaak was bij opgeruimde dieren de drachtigheid niet meer bekend.
In Duitsland deden zich evenzeer bezwaren voor bij de daar gebruikelijke
methode van klinische drachtigheidsdiagnose. De laatste jaren ziet men
steeds meer niet-dierenartsen de inseminator-werkzaamheden gaan vervul-
len. .\\an de diagnose als zodanig zijn bovendien vrij hoge kosten verbonden.
Tevens bedienden de directeuren van K.I.-stations ten behoeve van de
maandelijke informatie zich reeds van de non-returngegevens. Derhalve zijn
verscheidene deelstaten in Noord-Duitsland de laatste jaren tot de „non-
returns" overgegaan. Zo is ook in Sleeswijk-Holstein met ingang van het

najaar 1963 de stap naar het niet-terugkomerspercentage 60-90 dagen voor
de officiële berichtgeving gemaakt. Daarnaast blijven in dit land zoveel mo-
gelijk de vroegere methoden van drachtigheidsvaststelling gehandhaafd.
(Dit laatste lijkt ons illusoir.)

Als één van de redenen tot overgang werd hier tevens genoemd dat op
deze manier de gegevens ten behoeve van het jaarverslag veel sneller bin-
nen zullen komen, hetgeen de actualiteit van de jaarlijkse verslaggeving ten
goede komt. (Voor het secretariaat van de Centrale Commissie K.I. even-
eens een prettige bijkomstigheid!)

.•\\angezien het niet-terugkomerspercentage wel een indruk van de bevruch-
ting geeft, maar er ook andere oorzaken zijn waarom een dier niet weer
wordt aangeboden, zal bij de lezer de vraag rijzen, of er wel van een vol-
doende betrouwbare maat voor de bevruchting sprake is.
Voorop gesteld dient te worden dat het drachtigheidscijfer gebaseerd op
het navraagsysteem ook niet alleen bepaald werd door vruchtbaarheid van
stier en koe, maar dat de opbrekers die wel bevrucht zijn maar waarbij de
drachtigheid onderbroken wordt, ook niet als drachtig genoteerd worden.
Plaatsen wij de 2 categorieën naast elkaar, dan zien we het volgende:
Categorie: Categorie:

b. dieren die na peildatum opbreken; tot afkalven (eventueel abortus) leidt,
e. dieren, die om foktechnische redenen

Wanneer wij echter uitgaan van de eerste inseminaties, dan zullen de oor-
zaken onder c en d genoemd zeer weinig invloed uitoefenen. Een fokker
doet een dier, dat na 1 inseminatie niet drachtig wordt om deze redenen
niet van de hand; na meer keren insemineren en weer opbreken zal het
dier wel vaak opgeruimd worden. In Nederland \\erkeren wij bovendien
in de gelukkige omstandigheid dat de toepassing van kunstmatige in.semi-
natie op de aangesloten bedrijven verplicht is, zodat het gebruik van na-
tuurlijke (vaak ongeregistreerde) dekking geen verwarring kan scheppen.

In hoeverre zijn de niet-terugkomers als vergelijkingsmaatstaf voor de
praktijk bruikbaar?

Hiernaar is in de meeste K. 1.-verenigingen in Nederland in 1962 een
onderzoek verricht. Alle verenigingen hebben over het boekjaar 1961-1962
cijfers verstrekt betreffende drachtigheid na le inseminatie op basis van
navraag (bestaande systeem). Bijna alle verenigingen hebben over dezelfde
periode en over hetzelfde materiaal het niet-terugkomers-percentage (60-
90 dagen) na le inseminatie medegedeeld.

Over het verkregen Nederlandse materiaal werd een statistische analyse
uitgevoerd¹). Hierbij bleek dat van 95% der verschillen verwacht mag
worden dat ze liggen tussen 2.4% en 7,5% (gemiddeld 4.8%). Uit de zeer
hoge correlatie (r = 0,965) tussen beiderlei berekende bevruchtings-

percentages mag geconcludeerd worden dat het niet-terugkomerspercen-
tage 60-90 dagen na eerste inseminatie bij voldoende aantallen een even
betrouwbare indruk geeft omtrent het drachtigheidspercentage na eerste
inseminatie als die verkregen door middel van het navraagsysteem.

Zoals gesteld is, zullen door de Centrale Commissie voortaan slechts de
niet-terugkomerspercentages na eerste inseminatie opgevraagd worden.
Aan deze maatregel ligt het feit ten grondslag dat de terugkomersperccn-
tages na volgende inseminaties sterker afwijken van werkelijke bc\\Tuch-
tingspercentages dan na le in.seminaties. .Afhankelijk van het seizoen van
inseminatie, van de instelling van de eigenaar, de fokwaarde van de koe
enz. enz., zal een dier na herhaald opbreken wel of niet weer aangeboden
worden. Niet-terugkomen is dan niet identiek met niet-opbreken.
Müller (1963) constateert dan ook. dat, hoewel de werkelijke bevruch-
tingspercentages na 2e, 3e inseminatie in hetzelfde materiaal met toenemend
inseminatiegetal verminderen, de niet-terugkomerspercentages daarentegen
op hetzelfde niveau blijven. Een vermindering van bevruchtingspercen-
tage bij voor de 2e en 3e maal aangeboden dieren, komt via het niet-terug-
komerscijfer dus niet tot uiting, deze kunnen integendeel wel hoger liggen
dan na le inseminatie omdat steeds meer dieren voor de 3e en 4e keer
niet weer aangeboden worden!

Om bovengenoemde redenen wordt het zgn. totaal bevruchtingspercen-
tage, dat in de voorgaande jaren in de statistieken van de Centrale Com-
missie opgenomen werd, en dat berekend werd uit het aantal van alle als
drachtig genoteerde dieren (dus zowel na le als na 2e, 3e en 4e insemina-
ties) niet meer door deze Commissie opgevraagd.

Ook het zgn. efficiëntiegetal, het quotiënt van het totaal aantal inseminaties
gedeeld door het aantal drachtige dieren, zal om deze redenen niet meer
gevraagd worden.

Het verdwijnen van beide gegevens uit de statistieken zal o.i. echter niet
zeer betreurd behoeven te worden. In de beginperiode der K.I. moesten
deze cijfers dikwijls dienst doen als argument bij het aanbevelen van de
K.I.-methode tegenover natuurlijke dekking (90% en meer drachtig!) Het
bevruchtingspercentage na le inseminatie is echter steeds het beste middel
gebleken om de resultaten per stier, per vereniging en per inseminator te
toetsen.

.Aangezien de berekening der non-return percentages door de toezichthou-
dende instanties (te weten de Prov. Gezondheidsdiensten voor Dieren) reeds
geruime tijd toegepast wordt tei\' verkrijging van een regelmatig overzicht
der technische hoedanigheden bij de verenigingen, zijn deze percentages in
K.I.-kringen gemeengoed geworden. Mede door het nauwe positieve ver-
band dat er met de werkelijke drachtigheidscijfers bestaat, menen wij dat
genoemde overgang weinig praktische bezwaren zal opleveren, terwijl de
praktische voordelen in de vorm van arbeidsbesparing dikwijls vrij groot
zullen zijn.

Nage.gaan werd het verband tussen bevruehtingspereenta.ges na le inseminatie op
basis van navraag en op basis van de „non-returnmethode 60-90 dagen" bij 110 K.l.-
verenigingen voor rundvee.

Tussen beide methodes bleek een positieve correlatie ad -1-0,965 te bestaan. Ilct
non-returncijfer lag gemiddeld 4,8% ho.gcr dan het „drachtighcidspercentage bij
navraag" cijfer (variatie 2,4% - - 7,5%).

Motieven worden aangevoerd voor het besluit v.->n de Centrale Commissie K.I. om
op de non-returnm"thode over te gaan.

The relationship between the impregnation rates following initial insemination was
studied on the basis of inquiry and on the basis of the sixty-ninety-day non-return
method in 110 associations for A.I. in cattle.

positive correlation of 0.965 was found to exist between the two methods. The
non-return rate was 4.8 per cent higher on an average than was the prcgnancy-on-
inquiry rate (variation from 2.4 per cent to 7.5 per cent).

Motives actuating the decision taken by the Central A.I. Committee to resort to the
non-return method are stated,

La relation entre les pourcentages dc fécondation après le première insémination
selon l\'enquête catamnestique et selon la méthode du „non-return 60-90 jours" a été
contrôlée auprès de 110 associations d\'Insémination Artificielle pour les bovins.
Entre les deux méthodes une corrélation positive parut exister à 0,965.
Le nombre „non-rcturn" était en moyenne plus élevé de 4,8% que le nombre du
„pourcentage de gestation selon l\'enquête" (variation de 2,4% à 7,5%).
Des motifs sont allégués cn faveur dc la décision de la Commission Centrale de L.A.
de passer à la méthode „non-rcturn".

Bei 110 Genossenschaften für künstliche Besamung bei Rindern vi-urdc der Zusam-
menhang zwischen den Befruehtung.sprozentsätzcn nach der 1. künstlichen Besamung
auf Basis der Nachfrage und auf Basis der „non-return Methode 60—90 Tage „nach-
gegangen.

Es erwies sich, dass zwischen beiden Methoden eine positive Korrelation ad 0,965
vorhanden war. Di? non-return-Ziffer lag durchschnittlich 4,8% höher, als der
„Trachtigkeitsprozentsatz bei Nachfrageziffern" (Variation 2,4% bis 7.5%).
Für den Beschluss der Zcntralkommission für künstliche Besamung, um aul die „non-
return" Methode überzugehen, werden die Gründe angegeben.

Se consideraba la relaciön entre los porcentajes de fecundacion después de insemi-
naciön primera a base de informaciôn y a base del „método no vuelta 60—90 dîas"
en 110 sociedades de Inseminaciôn Artificial para ganado vacuno.
Parecîa que habia una correlaciôn positiva de -f 0.965 entre los dos métodos. La
cifra de „no vuelta" era por medio 4,8% mâs alta que la cifra del „porcentaja de
prenez su informaciôn" (variaciôn 2,4% hasta 7,5%).

Se aducen motivos para la conclusion de la Comisiôn Central Inseminaciôn .-Vrtificial
para pasar al método dc no vuelta.

Müller, E. : Fragen der Beurteilung und Auswertung von Besamungsergebnissen.
Proceedings A.I. Congress, IVels, 1963.

Zes weken nadat een waardevolle stier van zes jaar een gecompliceerde beenbreuk
had opgelopen, werd dit dier afgemaakt. Men heeft na het afmaken zo snel mogelijk
van dc beide bijballen de distale helft afgebonden door middel van twee ligaturen
en uit het scrotum verwijderd. Vervolgens werden deze beide stukken in kleine
stukjes gesneden en gewassen met eidooier citraatluffer (1:3) bij een temperatuur
van 30° C. Daarna werd in 30 minuten geleidelijk tot 10° C afgekoeld en werd het
sperma microscopisch onderzocht op beweeglijkheid.

Vervolgens werd het weer op 25° C gebracht en gedurende 5 uur onder geregeld
roeren op die temperatuur gehouden. Daarna werd het mengsel gedecanteerd en
nieuwe buffer toegevoegd, vervolgens afgekoeld tot 4° C. De aldus verkregen 55
ampullen werden na toevoeging van eidooier-citraatglycerol mengsel diepgevroren
met het nog aanwezige bloed en epididymisweefsel.

In totaal werden naderhand met dit sperma 32 koeien geïnscmineerd, waarvan 23
drachtig werden, waarvan 15 van de eerste inseminatie.

door D. H. J. BRUS, C. H. CAZEMIER, F. H. J. JAARTSVELD,
R. D. POLITIEK cn J. DE ROOY*)

..The three paramount factors contributing lo herd mastitis
are the micro-organisms invading the udder, the macro-or-
ganisms milking the cows and the milking machine".

Het verschijnsel der uierontstekingen vormt voor de melkveehouderij zo-
wel in binnen- als buitenland een ernstig probleem. Op de aard der hierbij
optredende verliezen behoeft hier niet nader te worden ingegaan. Gevoeg-
lijk kan worden aangenomen dat de schade in ons land in de miljoenen
loopt (Majoewsky, 1957).

Temidden van vele andere predisponerende factoren (Porter c.s., 1955)
is gedurende de vijftiger jaren vooral de werkwijze bij het machinaal mel-
ken, alsmede de staat van uitrusting van de melkmachine, in onderzoek en
voorlichting als zijnde van grote betekenis naar voren geschoven. De aan-
dacht is ongetwijfeld in de richting van deze kant van het mastitisprobleem
gestuwd door de en\'aring, dat de in de eerste jaren na de 2e wereldoorlog
gekoesterde hoge verwachtingen van de antibiotica als effectief bestrijdings-
middel in dezen, in de praktijk in feite niet werden bewaarheid (G a m-
brel, 19.50; L i v o n i, 1958; Murphy, 1956; Wilson, 1954, 19.58).
De krachtig genezende werking die deze antibiotica ongetwijfeld bij ver-
schillende vormen van mastitis kunnen uitoefenen, lijkt, afgezien van een
lang niet altijd doeltreffend gebruik door de veehouders zelf, in de praktijk
te worden ondergraven, doordat factoren die een ontstekingskans tot leven
roepen, ongestoord hun werking blijven uitoefenen. In deze situatie aan-
gewend kunnen blijkbaar de antibiotica hoogstens bijdragen tot een tijde-
lijk de kop indrukken van evenwel als gevolg van blijvende oorzaken steeds
weer terugkerende symptomen.

Vooral in Engeland en de Verenigde Staten zijn in de laatste jaren vrij
veel publikaties verschenen betreffende die punten in de melkmachine en
iti het machinaal melken, die bevorderend zouden werken op het ontstaan
van uierontstekingen. Daarbij dient te worden opgemerkt dat veel van
wat aan positieve bevindingen wordt gerapporteerd meer berust op meer
of minder intensieve praktijkwaarnemingen dan op wetenschappelijk onder-
•/oek. Vrijwel algemeen wordt de nadruk gelegd op het grote belang van
een zodanige uitrusting van de melkmachine cn methodiek van het melken,
dat het mogelijk is de koe snel cn volledig en zonder irritatie van uier en
spenen uit te melken. Typerend is in dit verband de definitie die S t e e r e
i\'1960) geeft van mastitis: „an inflammation of the udder caused by Homo

*) Ir. C. H. Cazcmicr en J. de Rooy, medewerkers van het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord", Driebergseweg lOd, Zeist. (Deze publikatie is
de 166e Mededeling van het I.V.O. „Schoonoord")

Dr. D. H. J. Brus en Dr. F. H. J. Jaartsveld, resp directeur en dierenarts bij de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant; Rechterstraat 80,
Boxtel.

Dr. Ir. R. D. Politiek; lector aan de Landbouwhogeschool tc Wageningen.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 12, 1964 823

sapiens attempt to adjust the biological unit to the technological age". In
overeenstemming hiermee zou de bestrijding in principe gelegen zijn in het
aanpassen van omstandigheden en beliandeling van dieren\' aan dc eisen
die de koe stelt, ofwel „to adopt the technological age to the biological
unit". Opvallend is intussen dat op bedrijven met \\eel mastitis, echter \\rij
van Str. agalactiae, behalve Str. dysgalactiae, Str. uteris en stafylokokken,
in veel gevallen geen enkel organisme werd gevonden (Wilson, 1955)."
In concreto wordt o.a. gewezen op de navolgende pimten (Ivl a f f e y. 1959;
Noorl an der e.m,, 1959; Parker, 1961; Schipper, 1959;\'\\Vil\'
s O n e.m., 1964 en Young, 1960);

teveel tijd tussen voorbehandeling en aansluiten machine;
blindmelken (machine nog aangesloten terwijl de uier reeds geen melk
meer afgeeft);

ruw (o.a. strippen, „klokkeluiden") en lang namelken.
B. betreffende de machine:

vacuumpomp met onvoldoende overcapaciteit, resulterend in onregel-
matig en van tijd tot tijd te laag vacuum;
te hoog vacuum;
onvoldoende vlotte melkafvoer;

onregelmatig werkende pulsator met onvoldoende scherpe overgang
van vacuum naar atmosferische druk en omgekeerd tu.ssen tepelvoering
en beker;

tepelvoeringen versleten, onvoldoende elastisch, te grote doorsnede en
te grote lengte.

Gewezen wordt verder (Parker, 1961) op de grote betekenis van een
goede organisatie van het werk. De genoemde fouten bij het melken zijn
dikwijls juist een gevolg van het feit dat op dit punt de zaak niet in orde
is. Hiertoe behoort ook een te groot aantal apparaten per man. M a f f e y
(1959) en Schi p p e r l\' 1959) maken melding van een zeer gimstig effect
op het optreden van mastitiden op een groot aantal bedrijven, nadat zowel
de staat van onderhoud en werking van dc machine als de techniek van het
melken meer in overeenstemming met de door hen gestelde eisen waren ge-
bracht. Een beknopt overzicht is hieronder gegeven van de voornaamste
tiitkomsten van het onderzoek met betrekking tot een aantal afzonderlijke
punten, enerzijds betreffende de melkmachine, anderzijds betreffende het
melken. Een zeer gedetailleerd en kritisch literatuuroverzicht is te vinden
in „Machine milking" (\'1959).

Van een tweetal typen tepelvoering is uit een aantal onderzoekingen be-
kend dat zij een duidelijke verschillende invloed op het optreden van uier-
ontstekingen kunnen uitoefenen (D o d d, 1957; M a f f e y, 1959; N e a v e,
1952; Parker, 1961; Wilson, 1952, 1955; Young, 1960). Dit geldt
zowel voor mastitiden gepaard gaande met een infectie van Streptococcus
agalactiae, van Staphylococcus aureus als ook voor zulke waarbij geen bac-

teriële infectie kon worden aangetoond. Het betreft hier twee in de Angel-
saksische literatuur respectievelijk als „extruded" en „moulded" aangeduide
typen voering.

Onder een „extruded liner" wordt verstaan een dunwandige, onder hoge
spanning ingezette voering met verhoudingsgewijs wat nauwere doorsnede.
Vóór het inbrengen in de beker heeft deze voering het model van een kousje
(vgl. stuk fietsband); het model van de tepelvoering ontstaat pas na het
met behulp van hulpstukken in elkaar zetten van de gehele beker. Deze
voering kwam vroeger meer voor en wordt in ons land thans nog slechts
sporadisch gebruikt. In ons land wordt zij wel aangeduid als „rechte"
voering.

Een „moulded liner" is een voering die in onze taal mogelijk zou kunnen
worden betiteld als „geperst" of „voorgevormd". De voering heeft dus vóór
het inzetten in de beker de pasklare vorm. Dit is het type tepelvoering zo-
als dat algemeen in ons land voorkomt. Binnen dit type treft men nog
belangrijke variaties aan. Deze hebben vooral betrekking op de vorm, de
soepelheid en de doorsnede van de kop, de wijdte van het rechte deel van
de voering, de lengte en verder op de spanning waarmee de voeringen
worden aangebracht (tevens één- of meerdelig).

Ten aanzien van de invloed op de uiergezondheid heeft, in praktijkonder-
zoek, de rechte voering zich niet zelden zeer gunstig van de voorgevormde
onderscheiden. In enkele gevallen kon geen verschil worden aangetoond
(Ward, 1943). Experimenteel opgezet onderzoek heeft deze uitkomsten
soms wel, soms ook echter in het geheel niet kunnen bevestigen (D o d d,
1957; Report, 1957). Deze laatste uitkomsten hebben echter uitsluitend
betrekking op — bovendien verhoudingsgewijs vrij geringe aantallen —
vaarzen, waarbij tevens met een ander type voorgevormde voering werd
gewerkt. De diverse typen voorgevormde voering hebben wellicht een ver-
schillend effect op de uiergezondheid. Zo is bijvoorbeeld een harde kop
door sommige onderzoekers als minder gunstig aangeduid (Y o u n g, 1960).
Terzijde zij opgemerkt dat wel vaststaat, dat tus.sen de verschillende typen
voeringen duidelijke verschillen in de geschiktheid voor vlot en/of goed uit-
melken voorkomen.

Praktijkonderzoekingen wijzen er tevens op, dat van verhoudingsgewijs wijde
en/of slappe, weinig elastische (versleten) tepelvoeringen een ongunstig
effect op Je uiergezondlieid mag worden verwacht (Wilson, 1955).
Waarnemingen verricht aan de inwerking van de tepelvoeringen op de
spenen wettigen de verwachting dat van het zogenaamde „opkruipen" dei\'
tepelbekers tegen het eind van het melken en bij melken aan een „leeg"
uier een nadelige invloed op de conditie van het inwendige weefsel van
spenen en melkboezem zal uitgaan (Ar d ran, 1958; Petersen, 1944;
Pier, 1956 en S c h a 1 m c.s., 1958). In verband hiermee en ook overigens
in verband met een goede massage van de speen, wordt voorkeur voor een
verhoudingsgewijs nauwe tepelvoering uitgesproken (^ 19 mm) (Pier,
1956 en Schalm c.s., 1958).

Hoewel de uitersten liggen bij respectievelijk ca. 25 en 65 cm Hg, werken
verreweg de meeste melkmachines met een vacuum van tussen 33 en 37
cm Hg. Dit komt ongeveer overeen met de zuigkracht die door kalveren

wordt uitgeoefend (Smith en P e t e r s e n, 1945); evenwel blijkt in het
laatste geval de ontwikkelde zuigkracht te zijn aangepast aan de melkbaar-
heid van de koe. Tot op heden is een afdoend antwoord op de vraag of
de hoogte van het vacuum een directe invloed uitoefent op het ontstaan
van uierontstekingen nog niet gegeven. Enerzijds wijst een groot aantal
praktijkonderzoekingen op een ongunstig effect van vacuuiTiiioogten van
meer dan 40 cm (Bratlie, 1958; Johnson, 1944; Buil. 177, 1959:
Meigs, 1949; Ne ave c.s., 1944; S t e v e n s o n, 1946; Watts, 1949,
1951). Anderzijds echter hebben meer exact opgezette experimenten met
vacuumhoogten tot 50 cm Hg meestal geen direct verband kurmen aan-
tonen ( H e 1 rn b O 1 d t c.s., 1954; H o p k i r k e.m., 1943a, 1943b: M e i g s.
1949; Mochrie, 1953, 1955 en Por ter e.m., 1955).
M O c h r i e c.s. stellen naar aanleiding hiervan, dat het voorkomen van
klinische mastitisgevalen die niet aan een onjuiste melktechniek zijn toe
te schrijven, zou moeten leiden tot het geven van meer aandacht aan meer
fundamentele oorzaken van mastitis. Naast andere factoren worden in dezen
genoemd: antibacteriële eigenschappen van de melk, weefselgevoeligheid,
specifieke eigenschappen van de spenen, individuele gevoeligheid van de
koeien en erfelijke factoren.

Vast staat intussen wel — ook recent Nederlands onderzoek heeft dit aan-
getoond (Brandsma, 1963) — dat met toenemend vacuurn gemiddeld
een toename in de melksnelheid gepaard gaat, terwijl tevens de hoeveelheid
narnelk enigermate toeneenrt. In bovengenoemde praktijkonderzoekingen
betreft het vrijwel steeds gevallen waarbij — als gevolg van een niet goed
werkende vacuummeter — in werkelijkheid met een hoger vacuum werd
gemolken dan de melkers zelf meenden. Het blijft dus irtogelijk dat de ern-
stige mate van uierontsteking die in verschillende van deze gevallen op-
trad, een gevolg is van het niet juist afgestemd zijn van de werkwijze van
de melkers op het vacuum waarmee werd gewerkt.

Verder is in enkele wetenschappelijk opgezette experimenten wèl gebleken
(Bratlie, 1958; Buil. no. 177, Ne ave, 1962) dat bij vacuumhoogten
van belangrijk boven 40 cm Hg in versterkte mate defecten aan de slotgaten
optreden. Aangezien dergelijke verwondingen aan het slotgat de kans o])
infectie van de uier met Staph. aureus lijken te vergroten (Buil. no. 177),
zou hierin één van de redenen gelegen kitnnen zijn waardoor in praktijk-
orirstandigheden, bij melken met een hoger vacuum dan waai\'van men zich
bewust is, meer mastitiden optreden.

Het aantal pulsaties per minuut ligt in de praktijk gewoonlijk tussen 40 en
48. De verhouding in tijdsduur tussen zuig- en persslag is overwegend 1:1,
vooral de laatste jaren echter komen gevallen voor waarbij de duur van de
zuigslag in verhouding tot de persslag bij 3:1 of 4:1 ligt. Verruiming van
de verhouding heeft een verhoging van de melksnelheid tot gevolg, maar
blijkt, wanneer niet tevens het aarrtal pulsaties verhoogd wordt, tot congestie
van de spenen en mogelijk tot meerdere mastitis te kunnen leiden (S m i t h,
1946). Verhoging van het aantal pulsaties blijkt, vooral bij een zuigpersslag
verhouding van 1:1, de melksnelheid te kunnen verhogen (C 1 o u g h e.nr..
1956). Alleen van het geheel ontbreken van pulsaties is met zekerheid ge-
bleken dat het een nadelig effect op de uiergezondheid kan hebljcn, afge-

zien van het feit dat de i<oeien dit dooreengenomen reeds zonder meer
slecht verdragen (Report 1948, W h i 111 e s t o n e, 1950). Volgens enkele
Amerikaanse onderzoekingen zon het weer in orde brengen van een slecht-
werkende pulsator — waarvan op zeer vele bedrijven sprake bleek te zijn
- geleid hebben tot een aatmierkelijke teruggang in het aantal mastitis-
gevallen (N o o r 1 a n d e r en Schal m, 1959).

Bij een aantal merken van melkmachines is een kleine luchtinlaat in de
inelkklauw, en soms bij iedere tepelbeker, aanwezig. Doel van deze lucht-
inlaat is het bevorderen van een vlotte melkafvoer, waardoor tevens het
terugstromen van de melk in de richting van de speen voorkomen wordt.
Dit laatste zou speciaal voor kunnen komen wanneer de melk omhoog
moet worden gevoerd (melkleiding boven de koeien). Zowel in Nieuw
Zeeland, Australië als in de Verenigde Staten bestaat de opvatting — zij
het niet of nauwelijks bevestigd door onderzoek - dat afwezigheid van
deze luchtinlaat (met als mogelijk gevolg „nat melken") bevorderlijk zou
zijn voor het optreden van infecties en uierontstekingen (Report, 1948;
Whitt lest one, 1950).

Uit een oogpunt van zinvolle tijdsbesteding zal niemand er aan denken
opzettelijk de melkmachine langer aangesloten te laten dan nodig is om
de koe goed uit te melken. .\'Ms gevolg echter van het bedienen van teveel
apparaten door één man, van het verrichten van nog andere werkzaam-
heden naast het melken of \\-an een minder goede organisatie en werkwijze
in het algemeen, komt het in de praktijk herhaaldelijk voor dat de machine
wel langer aangesloten blijft dan noodzakelijk is. Onder deze omstandig-
heden vertonen mede afhankelijk van het model van de tepelvoering
de bekers m verschillende gevallen de neiging „op te kruipen". Van de ir-
ritatie hierdoor veroorzaakt, en van het melken aan een „ledige" uier als
zodanig moet een ongunstig effect op de uiergezondheid worden verwacht
(Ardran, 1958; P e t er s e n, 1944; Pier, 1956 en Schalm c.s.,
1958).

In praktijkonderzoek, waarin na verbetering van de melktechniek een terug-
gang in het aantal mastitisgevallcn werd waargenomen, bleek langclin\'ig
melken vrijwel altijd een rol te spelen (VV i 1 s o n, 1955).
Meer fimdamenteel onderzoek speciaal hierop gericht heeft meestal geen
(Helrnboldt c.s., 1954; M e i g s, 1949; M o c h r i e, 1953b. 1955),
soms echter wel (Ne ave. 1962) een verband tussen de tijdsduur van het
melken cn het optreden van defecten aan het slotgat kunnen aantonen. De
mate waarin afwijkingen aan het slotgat ojjtreden is overigens ook een
sterk individuele eigenschap gebleken, waarbij bijvoorbeeld langzaam mel-
kende koeien gemiddeld gevoeliger bleken dan dieren die snel melken
(Dodd C.S., 1950). Vermeld zij verder dat in enkele onderzoekingen, zij
het niet steeds even positief, een ongunstige invloed van verlengd melken
op het optreden van stafylokokken mastitis is gevonden (Dodd, 1950;
Meigs, 1949 en VV i I s o n, 19.52).

Gezien de betekenis van een zo economisch mogelijke melkwinning zal een
ieder er naar streven zijn koeien zo volledig mogelijk uit te melken. Niet-
temin is het van belang te weten in hoeverre het onvolledig uitmelken een
ongunstige uitwerking op de uiergezondheid kan hebben. In de praktische
veehouderij heerst vrij algemeen de opvatting dat het onvolledig uitmelken
in dezen een nadelige werking heett. Gegeven het feit dat zelfs bij zo goed
mogelijk uitmelken gemiddeld nog zo\'n 10-15% van de aanvankelijk in de
uier aanwezige melk als zogenaamde „restmelk" achter blijft, is het theo-
retisch minder goed voorstelbaar, dat van het niet volledig krijgen van bij-
voorbeeld de laatste halve kg bij goed melken wel te verkrijgen melk, een
duidelijk nadelige invloed op de uiergezondheid zou uitgaan. Enkele spe-
ciaal hierop gerichte onderzoekingen hebben een dergelijk effect inderdaad
niet kunnen aantonen (D o d d c.s., 1950).

Anderzijds echter zijn er onderzoekresultaten, die er duidelijk op wijzen
dat in reeds geïnfecteerde kwartieren bij niet volledig uitmelken, eerder
klinische verschijnselen optreden (Schalm c.s., 1943). Wellicht moet in
dit verband onderzoek worden gemaakt tussen twee verschillende vormen
van niet goed uitmelken. Ten eerste kan door een minder juiste behande-
ling van de koe tijdens het melken als geheel de oxytocine werking, dus
het „laten schieten" van de melk, belemmerd worden. Hierdoor blijft dan
een groter deel van de melk boven in de uier achter dan bij een goede
behandeling het geval geweest zou zijn. Ten tweede kan er sprake zijn van
een onvoldoende uitmelken van de door het „laten schieten" in de melk-
boezem verzamelde melk.

In ons land heeft tot voor korte jaren algemeen de opvatting geheerst dat
na het afnemen der tepelhouders het beslist noodzakelijk zou zijn, de koe
met de hand na te melken. Het gebrek aan arbeidskrachten in de vee-
houderij en de te boeken tijdwinst bij achterwege laten van het namelken
met de hand hebben de vraag doen rijzen, of niet met kort machinaal na-
melken zou kunnen worden volstaan. Speciaal voor dit doel opgezet onder-
zoek heeft aangetoond dat bij een zo goed mogelijk op de door de koe ge-
stelde eisen afgestemde wijze van melken, gei)aard met kort en goed machi-
naal namelken, dit laatste geen nadelige, wellicht zelfs eerder een gunstige
invloed op de uiergezondheid uitoefent (Politiek e.m., 1962).
Eén hiermee enigermate vergelijkbaar onderzoek, dat echter op een veel
geringer aantal dieren berustte, toonde een wat grotere mate van Strepto-
coccus agalactiae infectie bij de machinaal uagemolken koeien aan
(Ne ave, 1954). Tevens resulteerde een wat groter deel hiervan in kli-
nische mastitis. Zeer overtuigend is dit onderzoek niet, aangezien het op
twee bedrijven berust, waarbij op het ene bedrijf een duidelijk, op het
andere bedrijf slechts een gering verschil aanwezig was. In dergelijke
onderzoekingen kunnen nevenfactoren, ten aanzien waarvan de bedrijven
verschillen („kwaliteit" van het namelken, tepelvoeringen, gevoeligheid van
de dieren) het beeld te zeer beïnvloeden.

Enkele andere, eveneens op dit facet betrekking hebbende onderzoekingen
hebben geen verschillen tussen beide werkwijzen kunnen aantonen voor wat

betreft hun invloed op de uiergezondheid (W a r d, 1942, 1948). Een voor-
deel van het namelken met de machine is ongetwijfeld dat dit gemiddeld
minder kans geeft op verontreiniging van de melk. Aanwijzingen zijn ge-
vonden dat de kans op verspreiding van bacteriën bij machinaal melken
geringer is en dat bestrijding van Streptokokken mastitis meer succes heeft
bij machinaal dan bij met de hand nagemolken bedrijven (Wilson,
1952). Door Petersen (1944) is op grond van verricht onderzoek de
mening uitgesproken dat namelken met de machine dooreengenomen min-
der irriterend op de spenen zal werken dan namelken met de hand, zulks
vooral ook gezien de wijze waarop in de praktijk dikwijls met de hand
wordt nagemolken.

De grens tussen machinaal namelken en niet namelken is dikwijls onscherp
en de mate waarin machinaal moet worden nagemolken variëert prakdsch
van koe tot koe en zelfs van kwartier tot kwartier. Het behoeft daarom niet
te verwonderen dat de onderzoekers in hun mening over de vraag, of na-
melken als geheel al dan niet noodzakelijk is, verschillen. De opvatting lijkt
echter te overheersen dat, in zoverre er door niet na te melken nog melk
in de uier achter blijft die anders nog wel had kunnen worden uitgemol-
ken, het raadzaam is wèl na te melken, hetzij met de hand, hetzij machi-
naal.

Zoals uit het voorgaande blijkt, is er niet zelden sprake van een tegen-
strijdigheid tussen de uitkomsten van praktijkonderzoek enerzijds en expe-
rimenteel onderzoek anderzijds. Deze behoeft overigens o.i. niet als ver-
rassend te worden beschouwd. Met de interpretatie van praktijkresultaten
moet grote voorzichtigheid worden betracht. Controles ontbreken vaak en
steeds weer krijgt men de indruk dat de persoonlijke invloed van de melker
van zeer veel belang is, terwijl tevens wel vaststaat dat op geen twee be-
drijven de situatie precies dezelfde is. Maffey (1959) stelt als zijn er-
varing, en hij staat daarin niet alleen (Schipper, 1959), dat het ver-
mogen van de veeverzorger(s) om op verstandige wijze met de dieren om
te .e;aan, wel als de meest belangrijke factor mag worden beschouwd. En
dat wanneer dit in orde is, de (a-specifieke) mastitis van een bedrijf ver-
dreven kan worden zonder wijzigingen aan de melkmachine. Naast het
melken speelt ongetwijfeld ook de hygiëne bij het melken en in de stal een
wezenlijke rol en de invloed daarvan zal zelden los gezien kunnen woiden
van het melken als zodanig.

Anderzijds dienen ook de uitkomsten van het experimentele onderzoek zeer
kritisch te worden beschouwd. Een bevredigende standaardisatie van alle
betrokken factoren is uitermate lastig. Een moeilijk grijpbare factor is bij-
voorbeeld de gevoeligheid der dieren die onderling belangrijke, ten dele
ook erfelijk bepaalde verschillen blijkt te vertonen (Dodd c.s., 1953; Le-
gates C.S., 1952; Lush, 1950; N i t s c h, 1949; Rendel, 1962). De
hierin bestaande variatie kan bij de kleine aantallen dieren waarop het
wetenschappelijke onderzoek dikwijls is gebaseerd, de uitkomsten sterk be-
ïnvloeden. Een kritische analyse van de in het voorgaande gerefereerde
onderzoekingsresultaten zou ons op deze plaats te ver voeren.
Ter illustratie van een experimenteele opzet zij een zeer korte beschrijving
gegeven van een recent onderzoek van Neave c.s. (1962). Het betreft
een proef met 10 paar tweelingen, waarvan 9 paar ééneiig, voor het eerst
gekalfd. Per paar werd één dier gemolken op een vacuum van 31 cm Hg,

het andere dier op 51 cm. De helft der tweelingparen werd gemolken met
een rechte voering, de andere helft met geperste voeringen. Gemolken werd
verder met een zogenaamde „half-uiermelkklauw" met behulp waarvan het
melken aan de ene helft van de uier op tijd kon worden afgesloten, terwijl
de andere helft nog 5 min. aangesloten kon blijven. Alle spenen werden aan
gelijke besmettingskansen blootgesteld door vóór iedere melking deze te
dopen in een cultuur van verschillende stammen Staphylococcus aureus.
De tepelhouders, als ook de handen van de melkers, w-erden tussen iedere
koe ontsmet. De proef duurde 10 maanden. Als geheel wezen volgens de
onderzoekers de uitkomsten niet op enig effect van de aangebrachte proef-
factoren op enigerlei infectie of op het optreden van mastitis als zodanig.
Gedurende 10 maanden traden 42 infecties op aan 31 van de 40 kwartieren
blootgesteld aan verlengd melken, tegenover 43 infecties aan 23 van de 40
correct gemolken kwartieren. Wel traden merkwaardigerwijze juist bij de
rechte voering (zie pag. 825) significant meer infecties op bij verlengd
melken. Alle infecties, uitgezonderd één, werden veroorzaakt door St.
aureus. Erosie aan de speenpunten trad sterker op bij verlengd melken,
vooral bij melken op het hoge vacuum; ook dit effect werd alleen opge-
merkt bij de rechte voering.

Hoewel de proefopzet zeer interessant genoemd moet worden, blijft de
basis smal en is het een open vraag in hoeverre mogelijke verschillen in
gevoeligheid tussen beide op verschillende voeringen gemolken groepen
dieren, de uitkomsten kunnen hebben beïnvloed. Hetzelfde is het geval ten
aanzien van het gemiddelde niveau der gevoeligheid bij deze 10 paren één-
eiïge tweelingen, uitsluitend vaarzen (Dodd c.s., 1957 en Report, 1957).
Herhaling van een dergelijke proef, doch dan uitgaande van een groep
dieren waarvan het bestaan van een zekere gevoeligheid reeds is gebleken,
zou wellicht aanbeveling verdienen.

Praktijkonderzoek en -ervaring wijzen op het bestaan van een verband tussen ma-
chinaal melken en melkmachine enerzijds en het voorkomen van uiterontstekingen
anderzijds.

Meer exact op de invloed van een speciale factor gericht onderz(M-k heeft dikwijls
tegenstrijdige resultaten opgeleverd en dus dc praktijkervaringen slechts ten dele
kunnen bevestigen. Neavc en Dodd (1961) betogen dat een verband tu.s.sen
machinaal melken cn uierontsteking wel waarschijnlijk geacht moet worden en dat
met name het type tcpelvot^ring absoluut van belang is. Volgens deze auteurs is er
echter geen overtuigend bewijs, dat mastitisuitbraken voorkomen kunnen worden
alléén door een zorgvuldig gebruik van dc melkmachine onder gebruikmaking van
een bepaalde methodiek, zoals door sommige auteurs betoogd wordt (M a f f e y,
1959; Parker, 1961).

Een .goed opgezet praktijkonderzoek wordt door hen, en wij onderschrijven dit, nood-
zakelijk .geacht.

Field observations and field experience indicate the existence of a relation between
machine milking and milking machines and the incidence of udder infI.?mmations.
Research which has been concerned more exactly with the influence of one special
factor has in many cases provided contradictory results and could therefore only
partly confirm the experience gained from the field. Neave and Dodd (1961)
asserted that a relationship between machine milking and mastitis has to be conside-

reel very probably and that particularly the type of teat-cup liner used, is important.
.According to these authors, however, there is no convincing evidence that mastitis
outbreaks can be prevented solely by the careful use of the milking machine using
some particular method, as was suggested by various authors (Maffey, 1959,
Parker, 1961), They consider a well designed program of field experiments as
required, which is .\'ub.scribed by us.

Les résultats des observations et des expériences obtenus dans la pratique ont montré
rexistencc d\'une rélation entre la traite mécanique et la machine à traire et la pré-
sence de la mammite. Des recherches contrôlées et portées sur l\'influence d\'un facteur
spécifique ont souvent donné des résultats contradictoires, et, par conséquence, ne
peuvent confirmer les expériences pratiques que partiellement. Neave et Dodd
(1961) ont affirmé qu\'une rélation entre la traite mécanique et la mammite doit être
considérée très vraisemblable et que, plus particulièrement, l\'espèce de la teneusc est
d\'une importance principale. D\'après ces auteurs il n\'existe aucun argument probant
que les éruptions de mammite peuvent être empêchées, uniquement par l\'utilisation
soignée de la machine à traire cn appliquant une mode de traite déterminée, comme
a été défendu par dc nombreux auteurs (Maffey, 1959; Parker, 1961). Ils
pensent qu\'un plan de recherches pratiques bien designé est indispensable, ce qui est
.souscrit par nous.

In der Praxis gewonnene Beobachtungen und Erfahrungen weisen darauf hin, dass
eine Beziehung zwischen Maschinenmelken und Melkmaschinen und dem Vorkommen
von Eutcrcntzündungcn besteht. Systematische Fojschungen, welchc sich mit dem
Einfluss einzelner Faktoren befassten, haben oft widersprechende Resultate ergeben
und konnten deshalb die praktische Erfahrung nur zum Teile bestätigen. N e a v c
und D o d d (1961) sind der Ansicht, dass eine Beziehung zwischen Maschinenmelken
und Eutcrcntzündungcn wohl als besonders wahrscheinlich beachtet werden muss und
dass mit Namen die Art der Zitzcnhalter unbedingt von Bedeutung ist. Nach diesen
Verfassern gibt es einen überzeu.gcnden Beweis, dass Mastitis-Ausbrüchc lediglich
durch sorgfältige Vei-wendung der Melkmaschine unter Anwendung irgendwelcher
Methodik verhindert werden karm, wie von einigen .Autoren angeführt worden ist
(Maffey, 1959; Parker, 1961). Neave und Dodd — und wir unter-
schreiben ihre Meinung — weisen auf die Notwendigkeit ziclbewustcr, prakti.scher
Untersuchungen.

Examen en la practica y cxperieneia en la misma indican que hay una relación
entre el ordefiar maquinalmcntc y la mâquina de ordeilar por un lado y la prescncia
dc mastitis por otro lado.

Examen mâs exacto, dirigido sobre la influ ncia de un factor especial, a menudo ha
proeurado resultados contradictorios y pues ha podido afirmar las experiencias cn la
practica sôlo por parte.

Ne ave y Dodd (1961) dernucstran que hay que tener por probabilmente una
relaciôn entre ordciïar maquinalmcntc y mastitis y que particularmente es absoluta-
mente importante cl tipo del forro del pczón. Scgûn estos autorcs, sin embargo, no
hay una prueba convincente que se pueden prévenir el pareccr de casos de mastitis
sôlo por un uso cuidadoso de la mâquina de ordenar empleando un cierto método,
como se prueba por algunos autores (Maffey, 1959; Parker, 1961).
Ellos consideran necesariamente un examen en la prâctica bien establicido y nosotros
corroboramos esto.

Helmboldt, C. F. c.s.: Amer. J. Vet. Res., 15, 15, (1954).
H O p k i r k, G. S. M. and P a 1 m c r J o n e s, T.: TV. Z. ]. Sci. Techn. A. 25, 49,
(1963).

Hopkirk, G. S. M. c.s.: N. Z. J. Agric. 66, 30, (1943).
Johnson, S. D.: Cornell Vet., 34, 99, (1944).

Legates, J. E. and G r i n n e 11 s, G. D.: ƒ. Dairy Sci., 35, 829, (1952).
Livoni, P.: Tijdschr. Diergeneesk., 83, 821, (1958).
Lush, J. L.: /. Dairy Sci., 33, 121, (1950).

Machine Milking. Bull. no. 177 Ministry of Agriculture, Fisheries and Food (1959).

Fisheries and Food, (1957).
Neave, F. K. and Dodd, F. H.: Vet. Rec., 73, 679, (1961).
Neave, F. K. c.s.: Proc. XVI Intern. Dairy Congress, Kobenhavn, 304, (1962).
Nitsch, M.: Züchtungsk., 20, 118, (1949).

Politick, R. D. cn R o o y, J. de: Namelkcn met de hand of met dc melk-
machine. R:ipport Nr. B 38 Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord" Zeist.

Porter, R. c.s.: Bull. N. Mex. Agric. Exp. Sta., 394, (1955).
Post, R.: Landbouwk. Tijdschr., 69, 105, (1957).

R e n d e 1, J.: Kungl. Lantbrukshögskolan Statens Lantbruksforsök Statens Hus-

djiersfonsok, Medd.m. 152, 6, (1962).
Rep. Nat. Inst. Res. Dairying 40, 1948).
Rep. Nat. Inst. Dairying Reading 29, (1957).

Schalm, O. W. and Mead, S. W.: ƒ. Dairy Sci., 26, 823, (1943).
Schalm, O. W. c.s.: Vet.Med., 53, 7, (1958).
Schipper, I. .A..: Brit. Vet. J., 115, 334, (1959).
Smith, V. R.: ƒ. Dairy Sci., 29, 45, (1946).

1 Bij uitzondering wordt van de gebruikelijke wijze van literatuuropgave afgeweken.

S teere, J. IL: Mod. Vet. Pract., 41, 34, (1960).
Stevenson, W. G.: Canad. J. Comp. Med., 10, 115, (1946).
Ward, A. H.: N. Z. }. Agric., 64, 85, (1942).
Ward, A. H.: Report N.Z. Dairy Bd., 1943-44, 49.
Ward, A. IL: Report N.Z. Dairy Bd., 1947-48, 44.
Watts, P. S.: Proc. Int. Dairy Congress 1, 207, (1949).
Watts, P. S.: Vet. Ree., 63, 32, (1951).

Wilson, C. D. and Davidson, I.: Vet. Ree., 73, 321, (1961).
Young, C. W. c.s.: J. Dairy Sei., 43, 54, (1960).

Op de bekende „Royal Dairy Show" in Londen worden melkkoeien alleen tot de
keuring toegelaten, wanneer ze aan bepaalde minimum produktieëisen voldoen ge-
durende de drie eerste lactatieperioden. Deze tellen zwaarder dan het exterieur.
Vervolgens wordt gedurende twee dagen, drie maal per dag de produktie aan melk
en vet bepaald. Deze gegevens van dc tweede dag tellen terdege mee bij het bepalen
van het kampioenschap.

Zo kon het dezer dagen gebeuren, dat een koe van Fries ras met cen produktie van
± 9000 kg geplaatst werd boven een koe met beter exterieur maar met lagere
produktie.

Een koe krijgt 1 punt voor elke 10 dagen sinds het afkalven (de eerste 40 dagen
tellen niet mee), 1 punt voor elke „pound" (0,45 kg) melk gedurende de proefdag,
20 punten voor iedere „pound" melkvet en 4 punten per „pound" vetvrije droge stof.
\\\'oor elke keer dat het vet.gehalte beneden de 3% ligt worden 10 punten afgetrokken:
als de v.d.s. beneden 8,5% daalt, gaan er ook 10 punten af. Lopen deze reducties
op tot 30 punten of meer per keer, dan valt de koe af. Op deze manier kon het
gebeuren dat de kampioene, die voor haar exterieur slechts 95 punten kreeg tegen
een andere koe 125, toch won, omdat ze voor de produktie 237 punten verkreeg,
tegenover haar concurrente 196.

Blijkens de laatste beschikbare statistische gegevens, is de melkveestapel in een
aantal West-Europesc landen, vergeleken bij 1962, iets gedaald.

„The three paramount factors contributing to herd mastitis
are the micro-organisms invading the udder, the macro-or-
ganisms milking the cows and the milking machine".

II. Waarnemingen omtrent de machine en de werkwijze bij het machi-
naal melken op bedrijven met veel respectievelijk weinig mastitis.

In Nederland is tot op heden, voor zover ons bekend, naar de invloed van
de methodiek van het machinaal melken op het voorkomen van uiteront-
stekingen geen systematisch onderzoek verricht. De praktische ervaring
wijst echter wel degelijk op het bestaan van deze invloed, waarbij echter
moeilijk is uit te maken wat in dezen de bepalende factoren zijn. Uit-
komsten van buitenlandse onderzoekingen wijzen in hun totaliteit wel op
het bestaan van bepaalde invloeden; evenwel zijn deze uitkomsten verre
van eensluidend (Brus c.s., 1964). Gesteld dat deze invloed er is, moet
— gezien de ontwikkelingen die zich in deze tijd onder invloed van de ar-
beidsschaarste in onze veehouderij voordoen — verwacht worden dat het
ongunstig effect daarvan in de toekomst eerder toe- dan afneemt.
Gezien verder het feit dat reeds heden uierontstekingen een belangrijke
schadepost voor onze veehouderij betekenen, moet het ten volle verant-
woord worden geacht een nader onderzoek naar de relatie mastitis-melk-
techniek onder Nederlandse omstandigheden in te stellen.
In het voorjaar van 1962 werd in samenwerking tussen de Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord Brabant en het Instituut voor
Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" te Zeist, een dergelijk onder-
zot;k aangevangen. Omtrent een aantai tot het eerste deel van dit onder-
zoek behorende waarnemingen zal in hetgeen volgt \\erslag worden uit-
gebracht.

Op een tweetal groepen bedrijven, hierna respectievelijk aan te duiden als
mastitisgroep en controlegroep, werd een beoordeling van het melken uit-
gevoerd, waarbij inbegrepen een opname van de voor de diverse onder-
delen van het werk benodigde tijden. Als maatstaf heeft hierbij gegolden
die methodiek van het (machinaal) melken die uit een oogpunt van de
fysiologie van de melkafgifte bij de huidige stand van onze kennis hier-
omtrent als de meest juiste moet worden beschouwd. Beschrijvingen hier-

*) Ir. C. H. Cazemler en J. de Rooy, medewerkers aan het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoik „Schoonoord", Driebergseweg lOd, Zeist. (Deze publikatie
is de 166e Mededeling van het I.V.O. „Schoonoord".

Dr. D. H. J. Brus en Dr. F. H. J. Jaartsveld, resp. directeur en dierenarts bij de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant; Rechterstraat 80,
Boxtel.

Dr. Ir. R. D. Politiek; lector aan de Landbouwhogeschool te Wageningen.
834 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 12, 1964

van zijn o.a. te vinden in „Machinaal Melken" uitgegeven door de Friese
Maatschappij van Landbouw (1959), en in „Machine Milking" (1961).
Bij de beoordeling van de machine en de werking ervan werd uitgegaan
\\"an de in dezen algemeen gebruikelijke voorschriften (vactuun, aantal
jjulsaties per minuut e.d.).

De indeling van de bedrijven in twee groepen geschiedde op basis van 13
twee- a driewekelijkse businonsteronderzoekingen met behulp van de
Brabantse Mastitis Reactie (B.M.R.) (Jaartsvcld, 1961) over de
periode februari t/m september 1962.

Vanaf jimi 1962 zijn op 38 bedrijven tevens eens in de ca. 5 weken van
alle aanwezige koeien kwartier- en emmermonsters genomen, die behalve
op B.M.R. tevens bacteriologisch werden onderzocht. De hierbij gevolgde
werkwijzen zijn beschreven door Jaartsvcld (1961). Het aantal be-
drijven is na augustus 1962 uitgebreid tot 57.

Voor de 38 aanvankelijk in het onderzoek betrokken bedrijven is over 10
opeenvolgende busmonsteronderzoekingen de correlatie berekend tussen
het gemiddelde percentage bussen met minstens • • • resp. • • per bedrijf,
en het gemiddelde percentage niet gelijktijdig, doch wel in dezelfde
periode genomen positieve enunermonsters op dezelfde bedrijven (positief
wil hier zeggen B.M.R. minstens •••). Deze was sterk significant en be-
droeg resp. 0.68 en 0.76. \\Iede op grond van deze correlaties zijn bij de
definitieve indeling van de bedrijven busmonsters met minstens \' • • op
B.M.R. als positief beschouwd.

Over genoemde periode van 13 busmonsteronderzoekingen bleek over alle
57 bedrijven het gemiddelde percentage bussen met minstens • • op
B.M.R. 11.65 te bedragen. Het gemiddeld aantal keren per bedrijf dat
één of meer bussen positief waren bedroeg 4.28.

Bij de mastitisgroep zijn ingedeeld de bedrijven met minstens 11% van de
over deze periode geleverde bussen positief en tevens die welke minstens
5 maal één of meer bussen positief hadden. Aldus omvat de mastitisgroep
27 bedrijven met een gemiddeld percentage positieve busmonsters over
de periode februari-september 1962 van 18.4. De controlegroep telt 30
bedrijven met over dezelfde periode een gemiddeld percentage positieve
busmonsters van 3.4. Ifet totale aantal in het onderzoek betrokken koeien
bedraagt ca. 750 stuks.

De bedrijven zijn gelegen in het werkgebied van de Coöperatieve Zuivel-
fabrieken te Dongen en Oosterhout. Naast de veehouderij nemen akker-
bouw en fruitteelt er meestal een belangrijke plaats in, zodanig zelfs dat
de zorg te besteden aan het veehouclerijgedeelte in drukke perioden wel
eens wat op de achtergrond komt. Zeer overwegend zijn het gezinsbe-
drijven.

Op alle bedrijven is van de aanwezige dieren de melkbaarheid één maal
met behulp van een vierkwartierenapparaat onderzocht, zulks in verband
met dc mogelijkheid het in literatuur en praktijk wel gesignaleerde ver-
band tussen melkbaarheid en gevoeligheid van mastitis nader te bezien.
Hierover zal in een afzonderlijke publikatie worden gerapporteerd.
In de opzet van het onderzoek is verder opgenomen het geven van een ge-
richte voorlichting over de wijze van melken aan de betrokken veehouders.
Na verloop van tijd zal worden nagegaan in hoeverre eventuele wijzi-
gingen aangebracht in het melken, op de betreffende bedrijven zich weer-
spiegelen in een verbetering van het mastitisbeeld.

In Tabel I is een overzicht gegeven van de stand van zaken met betrek-
king tot de beoordeelde factoren, zoals die ligt voor de beide groepen be-
drijven. Het is moeilijk scherp te definiëren wat precies onder de begrip-
pen „goed", „matig", „slecht", „normaal" en „abnormaal" moet worden
verstaan. Bij een punt als voorbehandeling spelen in dezen een rol: de
reiniging voorzover nodig, een duidelijke doch niet ruwe massage en het
al dan niet uitmelken en beoordelen van enkele stralen melk, het al dan
niet verrichten van deze werkzaamheden op een zindelijke wijze. Bij het
aanbrengen van de tepelhouders: wordt de speen zodanig in de beker ge-
leid dat het aanzuigen van lucht voorkomen wordt, treedt er na aan-
brengen van de beker al dan niet een duidelijke draaiing van de speen
op. Bij het afnemen: wordt dit al dan niet ruw en eventueel onder vacuum
gedaan. Het handnamelken: gebeurt dit kort (tot ca. 1 min.) en op soe-
pele wijze, met de volle hand en duidelijk gericht op het weg halen van
de laatste nog te verkrijgen melk uit melkboezem en grote melkkanalen.
Of: duurt dit lang (meer dan ca. 3 min.) gebeurt dit ruw („klokkeluiden")
met de (met melk) bevochtigde hand en/of strippend met duim en wijs-
vinger aan de speen zonder dat duidelijk gezocht wordt daar waar dc
laatste melk zich bevindt.

De organisatie en verdeling van het werk is eveneens een moeilijk scherp
te omschrijven factor. Een goede organisatie van het werk is sterk af-
hankelijk van de gevolgde werkmethode, het beheersen van deze werk-
methode en een juiste toepassing in verband met de eisen die de koe in
fysiologisch opzicht stelt. Ontbreekt deze organisatie, dan zijn soms het te
kort, maar vaker het te lang worden van de voor dc verschillende onder-
delen benodigde tijden het gevolg (wachttijd tussen voorbehandeling van
de tepelhouders, machinemelktijd, wachttijd tussen afnemen en handna-
melken).

Bij de beooirdeling is niet zo zeer gelet op perfectie en op schoonheidsfouten,
wel echter op het goed in de hand hebben van en de aanwezigheid van
begrip voor het werk.

Bij het punt „staat van onderhoud van de machine" heeft vooral de kwa-
liteit van de tepelvoeringen, de elasticiteit en het vertonen van slijtage-
verschijnselen een rol gespeeld. Tevens is nagegaan de werking en afstel-
ling van dc pulsator en werd opgemeten de onderdruk in dc vacuum-
leiding voor- en tijdens het melken in cm/Hg.

In het gegeven overzicht valt voor de beoordeelde factoren de verdeling
over de drie klassen goed, matig en slcciit, bij de mastitisgroep minder
gunstig uit dan bij de controlegroep.

Voor de factoren „handnamelken", „organisatie en verdeling van het
werk" en „staat van onderhoud van de machine" is deze verdeling signifi-
cant verschillend (P kleiner dan 5%). Ook bij de „totale behandelings-
tijd" is een significant verschil in de verdeling over de beide kiassen bin-
nen en langer dan 9 min. aanwezig, ten ongunste van de mastitisgroep.
Deelt men naar het totaalbeeld van de zorg aan het melken en de melk-
machine besteed, de bedrijven in naar 2 klassen „voldoende" en „onvol-
doende", dan ontstaan de cijfers gegeven in tabel II.

Als geheel wijzen deze uitkomsten op minder zorgvuldig melken op mas-
titisbedrijven, een conclusie die onderstreept wordt door een vergelijking
van de resultaten van het kwaliteitsonderzoek tussen beide groejjen, zoals
in tabel III is geschied. .Afwijkingen in de kwaliteit van de melk blijken
op de mastitisbedrijven beduidencl meer voor te komen.

Overzicht van de percentages bedrijven rnet afwijkingen bij het kwaliteitsonderzoek
van de melk: gemiddeld over 21 onderzoekingen.

Survey of the percentages herds with deviating quality of the milk: average of 21

Een andere wijze van illustratie van het kennelijk aanwezige verband tus-
sen melktechniek en mastitisbeeld is gegeven in grafiek 1. De hele groep
van 57 bedrijven is hier ingedeeld in klassen, afhankelijk van het percen-
tage positieve busmonsters in de periode februari-september 1962.
Het klasse-interval bedraagt 5% met dien verstande dat van de bedrijven
met nimmer een positief busmonster een aparte klasse (omvattende 10
bedrijven) is gemaakt. Bedacht moet worden dat in de klassen t/m 15%
10-12 bedrijven voorkomen, in die boven 15% stuk voor stuk slechts 5.
Deze aantallen zijn dus, zoals te verwachten was, gering. Per klasse is een
gemiddeld cijfer voor het melken gegeven, uitgaande \\an een waardering
van 10 bij „voldoende" en van 5 bij „onvoldoende". De grafiek geeft een
toenemende concentratie van bedrijven waar het melken werd beoordeeld
als „onvoldoende" aan, bij een stijgend percentage positieve busmonsters.

Het staat wel vast dat bij bestudering van de boven weergegeven onder-
zoeksuitkomsten tal van vragen worden ojjgeroeijen. Deze betreffen zowel
de methodiek van het onderzoek, als de beoordeling van deze uitkomsten.
Ten aanzien van de methodiek betreft dit voornamelijk het feit dat en de
wijze waarop van de uit de C.M.T. afgeleide B.M.R. gebruik is gemaakt,
als maat voor het voorkomen van mastitis op de betreffende bedrijven.
Tevens geldt dit voor de nu eenmaal nimmer van een zekere subjectiviteit
vrij te pleiten beoordeling van het melken.

De vragen met betrekking tot de B.M.R. als maat voor het voorkomen
van mastitis en daarmee als basis voor de indeling der bedrijven, voeren
voor het grootste deel terug op de vraag wat precies onder mastitis moet
worden verstaan, een vraag waarop nog steeds geen eensluidend antwoord
is gegeven. De opvatting echter, dat het geregeld \\ oorkomen van positieve
B.M.R.-busmonsters een duidelijke aanwijzing vormt voor het feit dat op
het betreffende bedrijf van een mastitisprobleem sprake is, is o.i. door
onderzoek en ervaring wel zodanig bevestigd, dat het gebruik van deze
B.M.R. als graadmeter in dezen stellig verantwoord moet worden geacht.

Bij de wijze waarop in het onderhavige onderzoek de B.M.R. is gehan-
teerd, mag stellig worden gesproken van een behoorlijke benadering van
de tussen de bedrijven optredende verschillen in mastitisbeeld.
Van een benadering moet ook worden gesproken bij de beoordeling van
het melken. Enerzijds is het zo dat in deze beoordeling een subjectief ele-
ment gelegen is, anderzijds is er ook een toevallig element daarin bestaan-
de, dat op tal van bedrijven niet steeds door dezelfde (perso(o)n(en)
gemolken wordt.

Hoewel er zuiver proeftechnisch gezien de voorkeur aan gegeven zou
moeten worden, de wijze waarop het melken ge.schiedt b.v. in een aantal
objectieve metingen vast te leggen, staat het voor ons vast dat een wezen-
lijke karakteristiek van de wijze waarop te werk gegaan wordt, daarmede
niet wordt verkregen. Vooral het werken met begrip voor de specifieke
eigenschappen van iedere koe afzonderlijk, een factor die alleen al uit
een oogpunt van snel en goed uitmelken van zeer groot belang is, laat zich
in een geschematizeerd systeem in feite niet vastleggen. De voorkeur kan
met minstens evenveel recht gegeven worden aan een deskundige en
uniforme boordeling door één of twee personen, gesteund door een aantal
metingen, zoals in het onderhavige geval is geschied. Al blijft er, zoals ge-
zegd, ook hier sprake van een benadering, dan is dit in elk geval een zeer
aanvaardbare benadering.

Het lijdt uiteraard geen twijfel dat, mede tegen deze achtergrond bezien,
de gevonden uitkomsten met de nodige voorzichtigheid moeten worden
geïnterpreteerd. Wanneer daarom op de mastitisbedrijven, wat betreft het
melken, op een aantal pimten een — bij enkele daarvan zelfs significant-
verschil gevonden werd, lijkt het ons niet verantwoord om juist aan deze
punten speciale betekenis uit een oogpunt van uiergezondheid toe te ken-
nen. Dit ondanks het feit dat men zich voor deze factoren een dergelijke
uitwerking zeer wel zou kimnen voorstellen.

De kwaliteit van het machinale melken zelf valt in een groot aantal fac-
toren uiteen, terwijl daarnaast wat betreft de kans op mastitis daar nog
een aantal factoren bijkomt. Deze factoren kunnen in dermate gevarieer-
de combinaties voorkomen, dat van verschillende daarvan de mogelijk in
feite aanwezige gunstige of minder gunstige invloed in het geheel niet de
kans krijgt naar voren te treden.

De grote factor in de kwaliteit van het melken als geheel is vanzelf-
sprekend de man die deze arbeid verricht. En het is juist dit punt dat o.i.
in dit onderzoek duidelijk naar voren komt. Zonder meer mag namelijk
worden gesteld dat kennelijk op de groep der mastitisbedrijven het melken
duidelijk slordiger en met veel minder interesse gebeurt.
Intussen staat het vast dat daar waar aan een juiste techniek van het
melken minder zorg wordt besteed, dit dooreengenomen ook met de
hygiëne bij het melken het geval zal zijn. Verwacht mag worden dat een
matige verzorging van de hygiënische kant op zichzelf reeds de kansen op
besmetting en daarmee ook op mastitis vergroot.

Of het maken van onderscheid tussen de melktechnische en de hygiënische
kant van het melken werkelijk van betekenend praktisch belang is moet
wellicht worden betwijfeld, aangezien variaties in beide onderdelen in de
praktijk zoals gezegd meestal samengaan. Bovendien is het, afgezien van
hun invloed op het ontstaan van uierontstekingen, ook om andere redenen
gewenst in de praktijk beide punten zo goed mogelijk in orde te hebben.

Ingesteld werd een onderzoek naar het verband tussen het voorkomen van uieront-
stekingen en de zorg besteed aan het maehinaal melken. In het onderzoek waren
betrokken 57 bedrijven met ca 750 koeien.

Het mastitisbeeld op de bedrijven werd vastgelegd door 3-wekelijkse busmonster-
onderzoek op B. M. R. over een periode van 7 maanden. Uitgevoerd werd ook een
geregeld kcx-- en kwartiermonsteronderzoek op de B.M.R. Over de uitkomsten van dit
laatste onderzoek zal in een later stadium hiervan worden gerapporteerd.
\\\'an het melken werd een eenmalige beoordeling uitgevcK-rd, welke werd onder-
steund door registratie van de voor een aantal onderdelen benodigde tijden Gebleken
is dat op bedrijven waarop in meerdere of mindere mate sprake is van een mastitis-
probleem, het melken gemiddeld duidelijk minder goed verzorgd is dan op bedrijven
waar mastitis weinig of zo goed als niet voorkomt.

In an experiment the relationship was studied between the incidence of udder infec-
dons and care given to machine milking. The experiment comprised 57 herds with
about 750 cows. The mastitis picture in the herds was determined by examining for
7 months three-weekly samples from milk cans on B.M.R. Furthermore, cow- and
quarter samples were examined on B.M.R. at regular intervals. The results of this
last examination will be reported in a later stage of research.

A single evaluation of milking technique was carried out, which was supported by
recording the time taken for several numbers of milking operations. It was found that
in herds where a mistitis-problem more or less exists, milking of the average takes
place significantly less carefully than in herds where few or practically no cases
of mastitis occur.

In einem \\\'ersuch wurde die Beziehung zwischen dem Vorkommen von Eutcrcnt-
zündungen und der Sorgfalt beim Maschinenmelken untersucht. Die Untersuchungen
wurden in 57 Betrieben mit rund 750 Kühen durchgeführt. Das Bild der Mastitis auf
den Betrieben wurde mit Hilfe von dreiwöchigen Kannenmilchprobenuntersuchungen
auf B.M.R. über einen Zeitraum von 7 Monaten festgestellt. Auch wurde eine regel-
mässige Kuh- und Viertelprobenunteresuchung auf B.M.R. durchgeführt. Uber diese
letzten Ergebnisse wird in einen späteren Phase der Untersuchungen berichtet.
\\\'om Melken wurde eine einmalige Beurteilung vorgenommen welche durch Regi-
strierung der für verschiedene Melkphasen benötigten Zeit unterstützt wurde. Fest-
gestellt wurde, dass auf den Betrieben, auf denen in mehreren ödere geringcrem
Masse ein Mastitis-Problem vorliegt, das Melken durchschnittlich wesentlich weniger
sorgfältig stattfindet, als auf den Betrieben, auf denen wenig oder gar keine Mastitis-
fälle vorkommen.

Dans une recherche effectuée sur environ 750 vaches provenant de 57 exploitations
on a étudié la relation entre la présence de la manmiite et le soin dans lequel se
pratique la traite mécanique. L\'image de l\'inflammation a été déterminé à l\'aide
d\'une examination des échantillons des bidons de trois semaines sur la présence de
B.M.R. pendant une période de 7 mois. De plus, des échantillons de lait pris de la
mamelle ont été soumis aux contrôles périodiques. Les résultats de ces derniers
contrôles seront publiés dans un stade dc recherche plus avancé.
La mode de traite a été appreciée une seule fois, ce qui a été supporté par des
données obtenues par l\'enregistrement dc la durée de differents stades de la traite.
On a trouvé que dans les fermes dans lesquelles il existe plus ou moins un problème
de mammite, la traite est en moyenne significativement moins soignée que dans les
fermes oîi il y a peu ou pratiquement pas des cas de mammite.

Sc hacia un examen sobre la rclación entre presencia dc mastitis y el cuidado
dedicado al ordefiar maquinalmente. En este examen estaban envueltas 57 granjas
con aproximamente 750 vacas lechcras. El imagcn de la mistitis en las granjas era
determinado por un examen de rnuestras de tondes de lechc sobre B.M.R. (Reac-
ciôn Brabanzona sobre Mastitis) cada 3 semanas en un periode dc 7 meses. Se hacia
también un examen regular de muestras de vaca y cuarto sobre la B.M.R. Se in-
formarâ sobre las resultados de este ultimo examen en un estadio mâs tarde de esto.
Una vez se hacia un juicio del ordenar, que era sostenido por rcgistraciôn
de los tiempos neccsarios para un niïmcro dc dctalles. Resultaba que cn granjas en
que se puede hablar de un problema de ma.stitis en mayor o mcnor grado, el ordenar
evidentemente estâ cuidado menos bien que en granjas, donde la mastitis forma un
problema inferior o cas! no existe.

J a a r t s V c 1 d, F. H. J. : Bijdrage tot dc diagnostiek van Mastitis bij runderen in het

kader van cen georganiseerde bestrijding. Diss. 1961.
Machinaal M e 1 k e n, 6e druk, Leeuwarden 1959.
Machine Milking, Ministry of Agriculture, London 1961.

Hoe vreemd het ook moge klinken, er zijn tegenwoordig ook kippen, die contact-
lenzen dragen. Het idee hiervoor is afkomstig van A. W. S c h r i n e r, Sonoina
County, Californië.

Deze ontdekte toevallig een aantal gevallen van staar bij leghennen in batterijkooien.
Terwijl de snavels van deze dieren niet waren ingekort, waren zc erg rustig en
vermorsten praktisch geen voer. Dit bracht hem op de gedachte het gezichtsvermogen
der dieren opzettelijk te beperken en zo kwam hij tenslotte op het idee van een
„contactlens".

Ook andere onderzoekers hadden al gerapporteerd over door staar aangetaste leg-
hennen, waarvan de produktie even goed was als die van gezonde dieren, indien
zij althans voldoende voer en water gemakkelijk konden opnemen.

Tijdens proeven werden tot oi) heden geen nadelige gevolgen waargenomen van het
dragen der contactlenzen, welke worden vervaardigd van rood plastic. De lenzen
worden aangebracht tussen de buitenste oogleden en het binnenste, z.g. knippervlics,
dat bij hoenders de oogappel vochtig houdt. Het oog blijft op deze wijze normaal
functioneren. Het aanbrengen van dc contai tienzen geschiedt op de leeftijd van
6—8 weken.

Gebleken is dat het aanbrengen van dergelijke lenzen de rust in een toom enorm
bevordert. De dieren zijn veel minder vliegcrig; het ontstaan van een sociale rang-
orde, warbij de hoger geplaatste dieren dc lager geplaatsten pikken, wordt voor-
komen (of verdwijnt), met alle gunstige gevolgen van dien; de snavels hoeven niet
meer te worden ingekort en de dieren laten zich veel gemakkelijker vangen en be-
handelen. Aangeraden wordt de contactlenzen aan te brengen nadat de dieren aan hun
omgeving zijn gewend, zodat ze geen moeite hebben voer en water te vinden.
Nagegaan dient nog te worden in hoeverre de toepassing van contactlenzen bij
dieren in gewone hokken, waar de legnesten boven de grond zijn aangebracht, mo-
gelijk is.

In quantitative metabolic research based on balance trials with female
cattle separate collection of urine and faeces is difficult, though essential. In
earlier experiments with cows in this laboratory harnesses according to
R i c h t e r and Becker (1950) and V a n E s and V o g t (1959) have
been used.

However, the results were not satisfactory. In all experiments the skin of
the experimental animals was shown to be more or less severely damaged.
In some cases the wounds healed extremely slowly, in particular the lesions
in the thoraco-spinal region. By modification of the harness originally
described by Van E s and V o g t we have succeeded in obtaining satis-
factory results.

For the separate collection of faeces and urine it is essential that the urine
trapping device ("urinal") fits tightly to the region round the vulva during
the passing of urine.

Like V a n E s and V o g t we used the urinal according to R i c h t e r and
B e c k e r, as we did in older experiments with other types of harnesses. The
urinals are provided with small inflatable tubes on the side that touched
the skin and are suspended in a frame (Van E s and V o g t, 1959) con-
sisting of a well fitting iron ring (fig. 1 nr. 5) bearing iron rods on the left
and right side (fig. 1). By means of broad rubber strings (fig. 1 nr. 7)
each rod is connected at three spots to a leather strap suspended on the
lumbar-dorsal side of the animal, just in front of the hipbones and perpen-
dicular to the spinal axis. A small leather strap (fig. 1 nr. 3) pointing to
the cranial direction is connected to the first one. The loose end of the
strap carries a pear shaped ring (fig. 9) that can be opened at will.
The second part of the harness is a broad collar around the neck lined
with felt (fig. 1, nr. 1).

Both parts are connected at the ventral side by means of two crossing straps
(fig 1, nr. 8) and at the dorsal side by means of a piece of nylon fishing
net.*) (fig 1, nr. 2)

Furthermore the centres of the oblique sides of the net triangle are con-
nected with the centre of the left and right parts of the second strap by
means of rubber strips. These straps (fig. 1, tu". 10) are not fuliv drawn in
fig. 1.

By using a net no local pressure of the harness on the dorsal side of the
animals occiu\'s while a firm pressing of the urinal against the vulvar region
is warranted even in cases of extreme curving of the back during miction.

1 Dr. H. J. Hendriks, Senior Member of the Scientific Staff of the State University
of Utrecht; 172 Biltstraat, Utrecht (The Netheriands).

VVlien the miction is finished and the baciv of the cows is in normal po-
sition again, the urinal is constantly kept in the right position without
pressing too firmly.

10. rubber bands connecting leather strap and net (all dimensions are in mm; nr.
5 and 6 are not drawn on scale).

In our first series of experiments a small rapid healing wound in the brisket
region has been observed, but this could easily be prevented by seeing that
both ends of the felt lining of the collar are overlapping beneatli the
locking. By proper use of this type of harness skin lesions have never been
recorded in normal and fat cows. If balance trials with very thin cows
have to be made it is advisable to apply wads of alxsorbcnt ])a])er on s]30ts
where parts of the harness are firmly pressing on the skin.
The loss of urine was nil in all our experiments. In fig. 1 a scetch of the
modified harness and in fig. 2 two pictures of the harne.ss in use has been
gi\\en. It has to be mentioned that during balance experiments the floor
of the cows stands is not covered with straw.

description is given of a metaljolic fiarness for scperatc collection of urine and
facccs in cows. Ky using a nylon fishing net no local pressure of the harness on the
dorsal side of the experimental animals occurred, so no skin damages have been
inflicted, while a firm pressing of the urinal against the vulvar region is warranted

even in cases of extreme curving of tire bacli during miction. The loss of urine was
nihil in all our experiments.

Een beschrijving is gegeven van een „tuig" voor het gescheiden opvangen van urine
en faeces bij koeien bij het verrichten van balansproeven. Door gebruik te maken
van een nylon visnet was de druk van het tuig op de dorsale kant van de proefdieren
klein, zodat de huid niet beschadigd werd, terwijl het urinaal stevig tegen het dier
wordt gedrukt, zelfs bij koeien die bij de mictic de rug sterk buigen. Bij al anzc
proeven was het verlies van de urine dan ook praktisch nihil

L\'auteur décrit un „harnais", appareil servant à recueillir séparément l\'urine et
les fèces des vaches afin dc faire des expériences de bilan. Par suite de l\'emploi d\'un
filet de nylon la pression de l\'appareil sur le côté dorsal des animaux d\'expérience
est restreinte de sorte que la peau ne soit pas endommagée, tandisque l\'urinai est
serré avec vigueur contre l\'animal, même chez les vaches qui en urinant courbent
fortement le dos.

Aussi durant toutes nos expériences la perte d\'urine fut-elle pratiquement nulle.
ZUSAMMENFASSUNG.

Es wird ein Gerät für Bilanzproben, das Urin und Fäzes von Kühen getrennt auf-
fängt, beschrieben.

Durch Benutzung eines Nylonfischnctzes war der Druck des Gerätes auf der Rücken-
seite der Versuchstiere gering, sodass die Haut nicht beschädigt wurde, während die
Urinal, selbst bei Kühen, die beim Urinieren stark den Rücken beugen, fest .gegen
das Tier .gedrückt werden konnte.

Bei sämtlichen Proben war der Verlust von Urin dann auch nahezu nihil.
RESUMEN.

Se da una descripción dc un „aparato para recoger" para recoger separatamente
la orina y las heces en vacas al haccr dc ensayos de balanza. Usando una red
pescadora de nilon la prcsión del aparato sobre el lado dorsal de los animales de
ensayo era pcquena, asi que no se danaba, mientras el „aparato" se apretaba
fuertementc contra la vulva del animal, siquiera en vacas que se inclinan mucho
las espaldas crinando.

cows. /. Animal Sei., 18, 220, (1959).
Richter, K. and Becker, M.: Beitrage zum Ernährungshaushalt von Milch-
kühen hoher Leistung. Archiv f. Tierernährung, 2, 232, (1950).

Meer dan 80% van dc consumenten geven de voorkeur aan verse, niet bevroren
slachtkuikens boven bevroren slachtkuikens, volgens een gezamenlijk onderzoek van
de Universiteiten van Californië, lowa en Minnesota. Doch 70% legt ze daarna
zelf wel in dc koelkast.

In vele jaarverslagen van Instituten, welke diermateriaal uit de praktijk
ter onderzoek op ziekte toegestuurd krijgen, kan men een opsomming vin-
den van het aantal dieren, waarbij een bepaalde ziekte geconstateerd is.
Uit het aldus verzamelde feitenmateriaal kan men meestal, door het ont-
breken van de nodige gegevens, geen conclusies trekken aangaande even-
tuele correlaties tussen het voorkomen van een bepaalde ziekte en factoren
als leeftijd, huisvesting, jaargetijden, entingen e.d. Wanneer men echter
de gegevens, verkregen bij de sectie, met behulp van een eenvoudig trio-
ponskaartensysteem vastlegt, kunnen alle vermeende correlaties nauwkeurig
worden getoetst (Siegmann, 1963).

Ook wij gebruiken reeds enkele jaren een ponskaartensysteem voor de re-
gistratie van onze sectiegegevens en informaties omtrent de betreffende
dieren. Het leek ons nuttig enkele met dit systeem verkregen gegevens over
het tijdvak 1 juli 1958 - 1 juli 1963 samen te vatten. De gegevens van het
jaar 1960/1961 zijn niet aanwezig.

In deze jaren werd het volgende aantal dieren (pluimvee) onderzocht:
1958/1959 11955
1959/1960 11415
1961/1962 15693
1962/1963 13095
De dieren zijn afkomstig van boerenpluimveebedrijven. Alleen die inzen-
dingen, waarvan voldoende gegevens als huisvesting, voeding, entingen etc.
bekend waren, werden in ons systeem opgenomen. Bovendien werd slechts
één kaart per bedrijf gebruikt. Dit leverde over de genoemde jaren 12.798
kaarten op:

1958/1959 2442 kaarten
1959/1960 2676 kaarten
1961/1962 4154 kaarten
1962/1963 3526 kaarten

De verdeling der ingezonden dieren naar de provincies ziet er alsvolgt uit:
1962/1963

1 E- J- Voûte; directeur van de Stichting voor Onderzoek van Pluimvee en
Varkens; Utrechtseweg 371, Amersfoort.

De verdeling der kaarten over de maanden van het jaar ziet er b.v. voor
1962/1963 alsvolgt uit:

januari 116 3526
Elk jaar loopt van 1 juli tot 30 juni van het volgend kalenderjaar.

Daar de parasitaire aandoeningen de grootste groep uitmaken, willen wij
met een overzicht hiervan beginnen.

Het aantal totaal parasietenvrije dieren bedroeg in 1958/1959 20%. In de
daarop volgende jaren nam dit percentage toe van respectievelijk 26%—
29% tot 31%. Bij de dieren welke wèl met parasieten besmet bleken, dient
een onderscheid gemaakt te worden tussen een ernstige en een minder ern-
stige besmetting. Dit onderscheid werd gemaakt op grond van de aanwe-
zigheid van parasieten of eieren daarvan, gevonden in darmafkrabsels op
4 verschillende plaatsen in het darmkanaal n.l. blindedarm, voorste, mid-
delste, en laatste deel van de dunnedarm. De beoordeling werd steeds door
dezelfde persoon gegeven (zie tabel I).

In tabel I is aangegeven het percentage van het aantal met parasieten be-
smette dieren.

Een andere samenhang, die ons interesseerde was, of de parasieten bij be-
paalde aandoeningen meer voorkomen dan b.v. bij het totale materiaal.
Uit figuur II blijkt, dat over het algemeen de gelijktijdig vastgestelde para-
sitaire besmetting bij neurolymfomatosis in frequentie nagenoeg gelijk is aan
die t.o.v. het totale materiaal.

Figuur II. Parasitaire aandoeningen, uitgedrukt in procenten van het totaal aantal
kaarten van het jaar 195811959.

Morgan en W i 1 s o n (1938) vonden geen duidelijke samenhang tussen
neurolymfomatosis en wormbesmetting, maar wèl het meer voorkomen van
coccidiosis.

Dc meest voorkomende parasitaire aandoening bij ons materiaal is nog
altijd de coccidiosis, 63% van alle met parasieten besmette dieren bleek
te lijden aan coccidiosis. Dit bewijst o.i. dat het huidige gebruik van cocci-
diostatica nog geen afdoende oplossing biedt. Van alle coccidiosis-gevallen
bleek 66% ernstig te zijn. Op een leeftijd van 3 maanden blijkt het aantal
gevallen van blindedarm coccidiosis een top te bereiken. Voor 1962/1963
zijn twee maxima aanwezig voor dunnedai\'m coccidiosis, n.1. op de leeftijd
van 4 cn 7 maanden.

Het in de loop van de jaren toegenomen gebruik van coccidiostatica heeft
voor wat betreft de blindedarm coccidiosis geen verschuiving van de top
ten gevolge gehad, in 1958/1959 lag 8% van de ernstige gevallen van blin-
dedarm coccidiosis beneden de leeftijd van 3 maanden en in de daarop
volgende jaren 1961/1962 en 1962/1963 zijn deze percentages respectievelijk
14% en 9%.

\\\'oor een aantal gevallen in de jaren 1961/1962 en 1962/1963 werd een
verdeling naar de soort coccidiën gemaakt (zie tabel II).

Hieruit blijkt dat E. acervulina en E. mitis zijn afgenomen, echter E. te-
nella is toegenomen.

Vanzelfsprekend is het voor de praktijk van belang dc invloed van cocci-
diostatica op het verloop van de coccidiosis na te gaan. Hiervoor kunnen
wij verwijzen naar V o tl t e (H)63). Dc conclusie is. dat we nog niet over

een afdoend coccidiostaticuni beschikken en we deze dus met beleid dienen
toe te passen, naast hygiënische maatregelen.

Een van de overwegingen, welke er toe geleid hebben om in ons land van
levende entstoffen gebruik te maken is het algemeen voorkomen in ons land

van de ademhalingsziekten geweest. Men verwachtte echter dat dan ook
algemeen gebruik van deze entingen gemaakt zou worden. Immers alleen
onder deze voorwaarde kan van een algemene bestrijding gesproken worden.
De cijfers in tabel III laten zien, dat in de loop der jaren het percentage
niet geënte dieren ongeveer gelijk gebleven is.

Uit figuur III en IV blijkt, dat de ademhalingsziekten bij voorkeur op-
treden in de wintermaanden.

Soms wordt wel de vraag gesteld of het enten een ongunstige invloed heeft
op het verloop van andere ziekten. Bij Marekse verlamming (493) ge-
vallen bleek 23% (114 gevallen) van de dieren geënt tegen pseudo-vogel-
pest en 22% (108 gevallen) tegen infectieuze bronchitis; deze percentages
zijn niet hoger dan van het totale materiaal (respectievelijk 24%, 846 ge-
vallen) en 21% (740 gevallen). Dit gaat over 1962/1963.
In tabel IV is nagegaan of er een directe invloed bestaat van entingen en
het optreden van mycoplasmosis, omdat in dat geval bij de geënte dieren
het percentage met mycoplasmosis boven dat van het totale materiaal zou
moeten liggen.

Totaal tegen pseudo-vogelpest geënt 24% (846) ;
Totaal tegen bronchitis geënt 21% (740);
Tussen haakjes het aantal gevallen.

Indien meerdere instituten van zulk een systeem gebruik zouden maken, be-
staat een mogelijkheid tot betere uitwisseling en vergelijk van cijfers. Hier-
door zou ook een betere aanpak van de bestrijding eventueel mogelijk zijn.
Bovendien is het zelfs mogelijk tot internationale uitwisseling te komen.

Een methode wordt beschreven om de gegevens van secticmateriaal in een eenvoudig
ponskaartensysteem op te nemen.

HierSoor bestaat de mogelijkheid om een eventuele samenhang van b.v. ziekten en
parasieten vast te stellen. Enkele voorbeelden hiervan worden gegeven.
Uitwisseling van gegevens tussen instituten onderling wordt op deze wijze ook
mogelijk.

Description of a method of recording findings at autopsy using a simple punch-card
system.

This makes it possible to determine whether there is any relationship between, for
example, diseases and parasites. Some examples are given.

This method will also make possible an exchange of data between various institutes.
RÉSUMÉ.

Une méthode est décrite selon laquelle les données du matériel de section pourront
être insérées dans un système simple de cartes à poinçonner.

Cette méthode crée la possibilité de constater une relation éventuelle p.e. de maladies
et de parasites. Quelques exemples en sont présentés. En outre cette méthode rend
possible l\'échange de données entre les instituts.

Es wird eine Methode, um Daten an Sektionsmaterial in einem einfachen Pons-
kartensystem unterzubringen, beschrieben.

Dadurch besteht z.B. die Möglichkeit den evtl. Zusammenhang zwischen Krankheiten
und Parasiten festzustellen. Davon werden einige Beispiele angeführt.
Auf diese Weise wird auch ein Austausch von Daten zwischen Instituten unter-
einander ermöglicht.

Sc describe un método para insertar los datos del material de autopsia en un sencillo
sistemo de cartas de taladro.

Por esto hay la posibilidad para determinar una relaciôn eventual dc por ejemplo
enfermedades y parâsitos. Se dan unos ejemplos dc esto.

De esta manera deviene también posible un intercambio de datos entre institutos
mutuamente.

E h 1 e r s-B h o d i g e n, S. : Der Capillariii-hciaW des Huhnes und seine Behandlung.

Diss., Hannover, 1961.
Franken, Th.: Untersuchungen über Vorkommen und Bedeutung der Endopara-

siten beim Haushuhn im Ablauf eines Jahres. Diss Gieszcn, 1939.
M o r g a n, O. and W i 1 s o n, J.: Helminth in Scotland. ]. Helminth, 16, 65, (1938).
Owen, R. W.: Helminth Parasites of domesticated Birds. ]. Helminth, 25, 105,
(1951).

Arch. Geflügelk., 22, 275, (1958).
S i e g m a n n, O. : Untersuchungen über den Gesundheitszustand der Tiere in Ge-
flügelzuchtbetrieben unter besonderer Berücksichtigung der Leukose und Konstitio-
neller Gesichtspunkte. Arch. Geflügelk., 27, 265, (1963).
Taylor, E. L.: Internal Parasites of Poultry and Disease. Agricvl. Prog., 24, 15,
(1938).

\\^an dc patiënt, een 2-jarig rund, welke we vandaag zullen demonstreren,
werd ons door de behandelende dierenarts de volgende anamnese ver-
strekt.

„Gisteren werd ik bij een vaars geroepen, omdat het dier plotsehng niet goed
was geworden, steimde en geen mest meer maakte. Het dier perste op de mest
en had \\olgens dc eigenaar 14 dagen tevoren normaal en op tijd gekalfd. Het
dier liep wel wat overkoot.

Bij het onderzoek waren geen pensbewegingen te voelen. Bij de percussie was
niets abnormaals te constateren. De patiënt voelde koud aan en had een polsfre-
quentie van 100. Bij rectaal onderzoek was het rectum, behalve enkele stevige
mestballetjes, leeg; dc pens lag ver naar achter. Er kwam alleen wat rood bloed
na het rectale onder-zoek te voorschijn.

In verband met deze bevindingen heb ik de patiënt twee maal 250 g sulfas
natricus exsiccatus gegeven en tegen de eigenaar gezegd, dat, indien cr binnen
24 uur geen verbetering intrad, de koe ter onderzoek naar de Kliniek te Utrecht
gezonden moest worden".
Tot zover de door de collega verstrekte anamnese. Op het eerste gezicht
wijst deze anamnese in de richting van een obstipatie, in ieder geval op een
indigestie.

We gaan thans onze patiënt aan een grondig onderzoek onderwerpen.
Het dier, een twee-jarig zwartbont rinid is kennelijk flink ziek, neemt geen
notitie van de omgeving. De turgor van de huid is goed, en het baarkleed
is glanzend. Chronisch ziek zal het dier dus wel niet zijn.
De ademhalingsfrequentie bedraagt 40, het type is costo-abdorninaal. De
polsfrequentie is 120 en krachtig. We dienen hierbij evenwel rekening tc
houden met onze ervaring, dat runderen, die over lange afstand naar de
kliniek per as zijn vervoerd vaak een te hoge pols hebben, welke de vol-
gende dag meestal weer sterk gedaald is. De vermoeidheid door het trans-
port speelt hier dus vaak cen grote rol.

De temperatuur is 39.9° C. dus niet direct alarmerend, alhoewel er wel
practici zijn, die menen een rund met een temperatuur van 39° C al
ineteen een antibioticum te moeten toedienen in verband met de „koorts".
Tijdens ons onderzoek blijkt de koe doorlopend te kreunen.

1 Drs. N. D. M. Dekker; wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan de Rijksuniversi-
teit te Utrecht: Biltstraat 172, Utrecht.

Bij de beoordeling van standen en gangen valt op, dat het dier rechts
achter overkoot loopt, zoals men dit nog al eens ziet na een zware partus.
Het dier loopt overigens erg traag en slaat zo nu en dan met het linker
achterbeen naar de buik.

Het onderzoek van de slijmvliezen cn de lymfklieren geeft geen abnormale
dingen te zien. Op grond van de tot nu toe waargenomen verschijnselen
zou men kunen denken aan een traumatische gastritis in verband met het
voortdurend kreunen en mag men een hartaandoening niet uitsluiten in
verband met de veel te hoge polsfrequentie.

Het trappen met het linker been naar de buik geeft aan, dat het dier pijn
heeft, zonder nadere plaatsbepaling. Na deze terloops opgemerkte moge-
lijkheden gaan we verder met ons onderzoek.

Aan de neus is niets bijzonders waar te nemen, er is geen abnormale stank,
de hoeveelheid uitgeademde lucht is niet abnormaal, er is geen neusuitvloei-
ing en van snuiven of snurken is niets te horen. Bij de nu volgende long-
auscultatie links is normaal vesiculair ademen te horen. Rechts blijkt bij
de auscultatie over een groot gebied, om het zo maar eens uit te drukken
„mooi" tubair ademen hoorbaar te zijn, terwijl in het bovenste gedeelte
van de longen verscherpt vesiculair ademen te horen is, tenminste na ver-
gelijking met het geluid links.

Bij dit „te mooi" hoorbare tubair ademen denken wij, oudere dierenartsen,
al gauw aan de wijze woorden van collega van Raadshooven, die in een
dergelijk geval placht te zeggen: „Weest voorzichtig met uw oordeel, want
dit tubair ademen, dat wel lijkt te ontstaan „uit de haren", wordt meestal
niet door een longaandoening veroorzaakt."

Bij dit soort tubair ademen dient men altijd te denken aan een aanwezige
pleuritis. Hoe hierbij dit geluid ontstaat is tot heden niet met zekerheid
verklaard, maar de vaste en niet elastische pleuraplaat zal hierbij zeker
van invloed zijn. We dienen thans niet te verzuimen de koe de neus dicht
te laten houden, om zodoende het dier na loslaten van de neus als het ware
te dwingen enige malen diep te respireren, waarbij men kans heeft op een
hoestbui en ook op een verplaatsing van sputum in de diepere luchtwegen.
Het dier vertoont evenwel geen hoest en ook de hierna volgende vlugge
auscultade geeft geen ander geluid, dan we reeds de eerste maal hebben
gehoord.

Vervolgens gaan we over tot de longpcrcussie, welke we gewoonlijk alleen
rechts uitvoeren, omdat links de ten dele met gassen gevulde pens ons par-
ten speelt. We horen rechts op het grootste deel van het longveld een
duidelijke demping. Alleen een smalle strook onder de rugstrekkers geeft
nog een normale longtoon te horen. Verder valt het op dat de percussie
rechts pijnlijk is.

Bij wijze van uitzondering percuteren we nu ook links, waarbij we con-
troleren of hier soms ook een demping is vast te stellen. Dit blijkt niet het
geval te zijn.

Vervolgens gaan we na of de larynx en trachea afwijkingen vertonen. Op
flink knijpen in de trachea produceert de koe een zeer zwak en pijnlijk
kuchje; verder is er geen bijzonders te constateren.

Zonder een diagnose te stellen gaan wc thans verder met het onderzoek
van het circulatieapparaat, omdat we in verband met de hoge pols hier
wel nieuwsgierig naar zijn. Bij het aftasten van de venae is een duidelijk
verhoogde tensie vast te stellen. Een poistieve vene pols is evenwel niet te
constateren. Oedemen zijn noch aan het kossum, noch tussen de kaak-
takken te voelen.

Bij de hierop volgende auscultatie van het hart links horen we de normale
hartetonen zonder een bijgeruis; alleen de frequentie is te hoog. Waar we
weten, dat we nooit alleen links het hart moeten ausculteren, doch ook
rechts, lopen we naar de andere zijde van de koe in de hoop, dat we daar
meer afwijkingen zullen horen.

Ofschoon we aanvankelijk vermoeden, dat er iets niet in orde is met
onze fonendoscoop, blijkt na controle hiervan, dat deze goed functioneert
en constateren we het merkwaardige feit, dat er rechts van een hartslag
praktisch niets is te horen. Het maakt geen verschil of we iets meer naar
voren of naar boven luisteren, er is van een duidelijke hartslag niets te
horen. Nu zouden we mogen vermoeden, op grond van de tot heden duide-
lijk waarneembare verschijnselen, zoals de hoge pols, de sterk gestuwde
venae en het niets kunnen horen van het hart rechts, dat we hier te maken
hebben met een traumatische pericarditis, temeer daar deze patiënt spon-
taan kreunt.

We zijn evenwel voorzichtig met het nu reeds stellen van een diagnose en
vervolgen ons onderzoek met het digestieapparaat. Een abnormale foetor
ex ore is niet vast te stellen, in de mond, aan de farynx en oesofagus is
niets te vinden.

De pens voelt hard aan, pensbewegingen zijn niet te voelen en bij auscul-
tatie ook niet te horen.

Wat het onderzoek van de netmaag betreft, kan worden vastgesteld, dat
alle pijnproeven positief zijn, hetgeen niet verwonderlijk is, omdat de koe
ook al spontaan kreunde. Boekmaaggeruisen zijn niet te horen, noch met
het blote oor, noch met de fonendoscoop.

Er zijn geen aanwijzingen, welke een liggingsverandering van de lebmaag
zouden kunnen doen vermoeden. Er blijkt geen „defense musculaire" aan-
wezig te zijn. De leverpercussie is, wat de grenzen betreft, normaal, terwijl
ook van pijnlijkheid niets met zekerheid is vast te stellen.

Hierna gaan we over tot de vaginale- en daarna de rectale exploratie. Bij
vaginale exploratie is niets bijzonders te voelen. De cervix is gesloten en
de vaginawand vertoont geen verwondingen, welke zouden kunnen wijzen
op een zware partus.

Vervolgens nemen we een monster urine af, waarvan het onderzoek het
volgende resultaat oplevert: de urine is helder, geur aromatisch, kleur
citroengeel, S.G. 1028 (dus normaal). De pH is zuur, wat waarschijnlijk
verklaard kan worden uit het niet eten van de patiënt. Het onderzoek op
eiwit, glucose en aceton is negatief. Urobiline is normaal. In het sediment
verwachten we in verband met deze resultaten geen afwijkingen.

Bij de hierna volgende rectale exploratie blijkt het achterste deel van het
rectum leeg te zijn, verder naar voren zijn enkele kleine vaste mestballetjes
te voelen. De uterus voelt voor een vaars, die twee weken tevoren heeft
gekalfd normaal aan, evenals beide ovariae. De pens voelt stevig aan, linker
nier en ureter voelen normaal, terwijl de voelbare lymfklieren geen afwij-
kingen vertonen. Van een peritonitis is niets waar te nemen. De lebmaag is
niet te voelen, zodat deze exploratie min of meer een negatief resultaat
oplevert.

Volledigheidshalve nemen we bloed af voor nader onderzoek, tenvijl hierna
de koe naar de Afd. Röntgenologie wordt gestuurd voor een foto van net-
maag en longen. De uitslag van het bloedonderzoek is als volgt: hemo-
globinegehalte 12.1 g%, dus hoognormaal. Aantal witte bloedcellen 10.000,
dus iets te hoog, hoewel niet veelzeggend. De differentiatie is als volgt:
polyrnorfkernige neutrofiele leucocyten 67%, onderverdeeld in 19 jeugd-
vormen, 29 staafkernigen en 19 .segmentkernigen. Verder nog 2 eosinofiele
cellen. Het aantal lymfocyten bedraagt 31.

Concluderend kunnen we dus zeggen, dat hier sprake is van een zeer duide-
lijke linksverschuiving en een geringe hyperleucocytose. Tevens wordt een
zeer geringe hoeveelheid bilirubine in het plasma gevonden, waar verder
niet te veel conclusies uit te trekken zijn. De enige conclusie, welke er uit
het bloedonderzoek is te trekken, is het feit dat onze patiënt zeker ergens
in het lichaam een ontstekingsproces heeft.

Op de inmiddels gemaakte röntgenfoto\'s is duidelijk een perforerend stuk
metaaldraad te zien, zodat met zekerheid de diagnose: „traumatische
gastritis" is te stellen. Wat de longfoto betreft: hierop is uiterst weinig po-
sitiefs te zien. Bijna de gehele foto vertoont een schaduw, alleen in het bo-
venste gedeelte — vlak onder de ruggewervels — is nog wat van normaal
longweefsel te zien.

Volgens de gevonden s>mptonien, waarvan genoemd kunnen worden de
verhoogde tensie op de venen, het enorme dempingsgebied rechts, het
rechts niet kunnen horen van het hart moet onze patiënt veel meer liebben
dan een traumatische gastritis.

De verhoogde tensie kan vele oorzaken hebben, waarvan wel de voornaam-
ste zijn: pericarditis, endocarditis, insufficiëntie van de rechter atriovcntri-
culair kleppen, een hartdilatatie, een myodegeneratio cordis, een myocar-
ditis, atriumfibrillatie, trombose van de vcna cava anterior, tumoren in de
borstholte, waaronder we zouden mogen rekenen longtumoren, leucose,
lymfosarcomatose, thymussarcoom. Verder longabcessen, grote pneumoni-
sche haarden, pneumothorax, hemothorax, hemopericard, hernia diaphrag-
matica, pleuritis exsudativa. Hierbij zijn de meeste oorzaken wel genoemd.
Men zou geneigd zijn hiertoe ook te rekenen een hydrothorax en hydro-
pericard, maar dit zijn meer de gevolgen van een stuwing, dan de oorzaak.
Het meest voor de hand liggend zou zijn een traumatische pericarditis. De

eigenaar heeft gesproken van een acuut ziek dier; een frequente pols en
het rechts niets van de liartslag te kunnen horen pleit hier allemaal voor.
Het enige wat in dit verband niet past, is het feit dat het dempingsveld
rechts zo enorm groot is, terwijl links in het geheel geen demping is vast
te stellen.

Verder zou men kunnen denken aan longtumoren enz., doch in een derge-
lijk geval zou men niet over een dergelijk groot gebied dat zeer duidelijke
tubaire ademen hebben kimnen horen.

Bij het vermoeden op een hernia dia])hragmatica zou misschien een zeer
groot gedeelte van de lever in de borstholte de demping hebben kunnen
veroorzaken, maar dan was de leverpcrcussie niet normaal geweest en had
men ook geen tubair ademen hebben gehoord.

Tevens zou in dit geval de ademhaling veel meer abdominaal zijn geweest
cn dat is niet het geval.

De overige hartafwijkingen kunnen ook de oorzaak van de verschijnselen
niet geweest zijn, want dan zou de enorme demping en het tubaire ademen
niet verklaard kunnen worden.

Een hemothorax zou wel de grote demping hebben kunnen geven, maar
weer niet het tubaire ademen en in een dergelijke geval zou men bleke
slijmvliezen en een laag Hb-getal gevonden hebben. Ook bij longabcessen
zou men geen tubair ademen gehoord hebben.

Bij een pneumothorax rechts zou de ademhalingsfrequentie in dit acute
stadium \\\'eel hoger zijn geweest cn zou men in plaats van een demping
juist het tegendeel, dus een meer tympanische toon bij de percussie hebben
moeten horen.

f>n grote pneumonische haard is wel niet direct uit te sluiten, maar in een
dergelijk geval had de koe waarschijnlijk wel eens gehoest, al is dit niet
noodzakelijk.

Iir dit geval, waar dus alleen de linker long nog slechts kon functioneren,
zou de frequentie van de ademhaling ook veel hoger hebben moeten liggen.

.-\\ls oorzaak blijft dus uiteindelijk over een enorm uitgebreide exsudatieve
pleuritis rechts, hoewel direct moet worden toegegeven dat een dergelijke
pleuritis praktisch nooit eenzijdig aanwezig is. Om het onomstotelijk bewijs
te leveren zullen we dus punctie doen rechts.

De jjlaats van deze punctie is in dit geval niet zo ter zake doende, men
heeft er alleen zorg voor te dragen, dat de punctie plaats vindt beneden
de dempingslijn en niet te ver naar achter.

We maken tevoren de punctie-plaats zo steriel mogelijk, waarna we deze
plek lokaal anestheseren, vooral het periost van de ribben. Bij de uitvoe-
ring van de thans volgende punctie blijkt er een grote hoeveelheid enorm
stinkend exsudaat te voorschijn te komen.

Dat deze vloeistof exsudaat is blijkt uit de stank. Volledigheidshalve doen
we de oxerige proeven nog even, waarbij we in de eerste plaats de proef
van R i V a 1 t a doen.

Hiervoor hebben we nodig een cylinderglas met 200 ml water, waaraan een
paar druppels ijsazijn zijn toegevoegd.

Hebben we te maken met exsudaat, dan zal de in het cylinderglas vallende
druppel punctaat een witte wolk achter zich laten, zoals thans het geval

blijkt te zijn. Hebben we met transsudaat te doen, dan valt de druppel naar
de bodem van het glas zonder een witte wolk achter te laten.
Het S.G. van onze vloeistof bedraagt 1019, wat op exsudaat wijst (de grens
ligt bij 1016). Hierna bepalen we het eiwitgehalte, dat bij exsudaat min-
stens 3% is, terwijl dit bij transsudaat beneden 3% blijft. Onze uitkomst
bedraagt 4.2%.

De hoeveelheid en soort cellen in het sediment is bij exsudaat hoger en
bevat voornamelijk leucocyten, terwijl er bij transsudaat slechts enkele
lymfocyten in te vinden zijn.

Het met Gram gekleurde exsudaat sediment blijkt Gram positieve knots-
of komma vormige bacteriën te bevatten. Na cultureel onderzoek van het
exsudaat wordt een reincultuur van Corynehacterium pyogenes gevonden.

Waar thans onze diagnosen vaststaan en de kans op herstel uitgesloten mag
worden geaclit, is na overleg met de betreffende dierenarts (omdat de eige-
naar niet bereikbaar bleek te zijn) het dier geslacht. De sectie werd ver-
richt op het Pathologisch Instituut en leverde het volgende resultaat op:
rechtszijdige acute fibrineuze pleuritis.

Lokale vergroeiingen van de rechter long met het diafragma. De randen
van de long zijn verdikt als gevolg van een chronische pleuritis, terwijl uit-
gebreide atelectase aanwezig is, evenwel geen pneumonie.
Bij histopathologisch onderzoek is het volgende gevonden:
acute pleuritis waaronder, vooral aan de rand, verschijnselen van een nog
niet tot rust gekomen oudere ontsteking. Een verband tussen de niet verder
genoemde traumatische gastritis en de pleuritis is niet gevonden.

In verband met de vastgestelde oudere vergroeiingen moet het dus wel als
vaststaand worden aangenomen, dat de koe al langer ziek moet zijn geweest.
Het is praktisch onmogelijk, dat binnen 24 uur een pleuritis zich ontwikkelt,
waarbij het grootste gedeelte van de rechter borstholte zich vult met een
stinkende exsudaatmassa. Waarom de anamnese van de eigenaar zo on-
volledig is geweest, waardoor èn de practicus èn aanvankelijk ook ten dele
de klinicus moeilijkheden hebben gehad met het stellen van een volledige
diagnose, zal wel een duistere zaak blijven.

Men gelieve er echter altijd rekening mee te houden, dat een anamnese
van een veehouder bewust of onbewust niet volledig of zelfs misleidend
kan zijn, vooral in koopkwesties en de conclusie welke ook hier weer uit is
te trekken is de volgende:

Als men ook maar enigszins twijfelt, volg dan altijd ecn in steeds dezelfde
volgorde uitgevoerd onderzoek, dan zal dit, de ene maal vlugger en volle-
diger dan de andere keer, bijna altijd wel tot een juiste diagnose kunnen
leiden, als men de vastgestelde symptomen maar op de juiste wijze weet te
interpreteren.

In deze klinische les bespreekt schrijver een geval van pleuritis exsudativa bij een
rund, welke bij wijze van uitzondering alleen rechts aanwezig blijkt te zijn. Na ecn
grondig onderzoek, waarbij de verschillende differentieel diagnosen worden be-
sproken, blijkt dat na het verrichten van cen thoraxpunctie bovenstaande diagnose
wordt bevestigd.

This clinical Iccture is conccrned with a cow affcctcd with exsudative pleurisy. This
was an exceptional case in that the disease only involved the right pleura.
The case is studied in detail and the various forms of differential diagnosis are
discussed, the above diagnosis being verified on thoracentesis.

Dans cette leçon clinique l\'auteur discute un cas de pleurésie exsudative d\'un bovin,

Après un examen exhaustif pendant lequel les dia.gnosdcs différentiels respectifs sont

discutés, le diagnostic susmentionné se trouve être confirmé après une ponction du

In diesem klinischen .Aufsatz bespricht der Verfasser einen Krankheitsfall von
Pleuritis exsudativa beim Rind, die ausnahmsweise nur rechts vorhanden zu sein
scheint.

Nach gründlicher Untersuchung, wobei verschiedene Differentialdiagnosen be-
sprochen werden, wurde nach Ausführung einer Thoraxpunktion obige Diagnose
bestätigt.

En esta lecciôn clînica el autor discute un caso de pleurids exsudativa en una vaca,
que por via de excepciön parece que estar présenté solo al lado derecho.
Después de un examen profundo, en qtie se discuten las distintas diagnoses difercn-
ciales, parece que se justifica la diagnosis anteriormente mencionada después de
hacer una punciôn del torax.

Bij een zestal zeugen, behorende tot het Hampshire- en Durocras, werden onderzoe-
kingen gedaan over cle melkproduktie, die volgens 2 methoden werd vastgesteld:

De hoeveelheid melk verkregen met de machine waren sterk gecorreleerd met de
melkhoeveelheid bepaald door het wegen van de biggen. Dc melkproduktie van de
verschillende uierafdelingen werd vastgesteld en er werd gevonden dat er een groot
verschil was in melkproduktie tussen de verschillende afdelingen.
De melkproduktie van de verschillende afdelingen was niet sterk afhankelijk van de
plaats van de afdelingen aan de linker- of rechterzijde of aan de voor- of achterkant.
Ook bleek dat bepaalde tepels niet voortdurend grote of kleine hoeveelheden leverden.
De grootste melkproduktie werd in het algemeen bereikt in de 3e of 4e week na de
geboorte van de biggen.

De intervallen tussen de ogenblikken dat de biggen zuigen bedroegen gemiddeld
43.5 minuut in de le week na de geboorte en steeg geleidelijk tot 58.2 minuut in de
6e week. Gedurende de nacht waren de intervallen 2 minuten korter dan gedurende
de dag. Tussen de zeugen waren er wezenlijke verschillen in de duur van de intervallen
tussen twee zoog-perioden.

Op het laboratorium van het slachthuis te Rotterdam is thans gedurende
een jaar een zg. magnetronische oven (fabrikaat Philips) in gebruik. De
ervaringen hiermee opgedaan zijn zeer bevredigend en van voldoende be-
lang om een korte beschrijving te rechtvaardigen.

De tot heden gebruikelijke methoden ter verwarming van ons voedsel
berusten alle op het van buiten af toevoeren van warmte, onverschillig
uit welke bron dit wordt verkregen. Deze warmte verspreidt zich vanaf
de oppervlakte van het te verwarmen object naar de dieper gelegen delen.
Bij vaste stoffen geschiedt dit uitsluitend door geleiding (conductie), bij
vloeistoffen ook en vooral door circulatie (convectie).
Het is een betrekkelijk traag verlopend proces met een beperkt nuttig
effect. De benodigde tijd hangt af van de afmetingen en van de aard van
het object. Zo zal bijv. bij de verwarming van een stuk vlees de in een
bepaald tijdsverloop toegevoerde hoeveelheid warmte niet boven een
zeker maximum mogen uitgaan om verbranding (verkoling) aan de op-
pervlakte te voorkomen. Het warmtegeleidingsverrnogen van het vlees be-
paalt hierbij de grens.

De magnetronische oven berust op een geheel ander principe. Van een
transport en een overdracht van warmte is hier geen si)rake. Er wordt
elektrische energie toegevoerd en in het te verwarmen object — verder
zal slechts van vlees ges])roken worden — wordt deze getransformeerd in
warmte.

Het gebruik van elektrische stroom met hoge frequentie voor verwar-
mingsdoeleinden is niet nieuw. In de meest eenvoudige vorm wordt het
\\\'lees tussen twee plaatelektroden geklemd en na inschakeling van de
stroom in korte tijd homogeen op hoge temperatuur gebracht. Onder de
naam diatermie heeft deze methode in de chirurgie toepassing gevonden.
Bij verdere oinoering van de frequentie tot het gebied van de ultra-korte
golven is het mogelijk het vlees te verhitten zonder direct contact met de
elektroden, doch de betrekkelijk geringe capaciteit staat een praktische
toepassing in dc weg.

Het gebruik van een generator (magnetron), die de elektrische stroom
omvormt en een ononderbroken elektromagnetische straling met constante
en hoge frequentie (golflengte 12,2 cm) doet ontstaan, betekende een
beslissende staj} voorwaarts en heeft geleid tot de ontwikkeling van de
magnetronische oven. In dit apparaat wordt de opgewekte stralingsener-
gie via een golfgeleider in een verwarmingsruimte (oven) gebracht en met
behulp van een roermcchanisme homogeen verdeeld.

1 Dr. E. de Boer; directeur van het Openbaar slachthuis en de Veemarkt te
Rotterdam; Boezemstraat .32.

De omzetting van de ingebrachte energie in warmte berust op het feit,
dat in materialen met een slecht elektrisch geleidingsvermogen, zich
warmte ontwikkelt wanneer zij in een met hoge frequentie wisselend elek-
trisch stralingsveld geplaatst worden. Intermoleculaire wrijving zou hiervoor
\\erantwoordelijk zijn, zodat — en dit is essentieel — de warmteontwik-
keling gelijktijdig in elk deel van het materiaal plaats vindt. Het door-
dringingsbereik kan op ongeveer 6 cm gesteld worden. Dit heeft ten ge-
volge, dat bij (te) dikke stukken vlees de inwerking in het centrum minder
intensief is dan in de meer perifeer gelegen delen. Het door ons in gebruik
genomen apparaat is voorzien van een luchtgekoelde magnetron met een
capaciteit van 2 kW. De warmte-aequivalent bedraagt maximaal 1720
kcal per uur of 28,8 kcal per minuut.

Ten aanzien van het praktische gebruik worden door de fabriek drie
mogelijkheden gepropageerd en wel,

het verhitten van voorbereid voedsel vanuit koude toestand,
het verhitten van voorbereide diepvriesmaaltijden en
het bereiden van voedsel vanuit rauwe toestand.
Het gebruik op het laboratorium beperkt zich tot het onderzoek van vlees
op geur en smaak, dus ter vervanging van de zg. kook- en braadproef en
het onderzoek van bevroren vlees en wel in het bijzonder van diepge-
vroren voorverpakt vlees.

Een stukje vlees van dezelfde grootte als gebruikelijk bij de kook- en
braadproef (ongeveer 5 x 5 x 2/2 cm) wordt al of niet tezamen met enig
vet van het te onderzoeken dier, gelegd in een rond glazen schaaltje met
een middellijn van dz 16 cm en voorzien van een deksel. In plaats van
glas mag het bakje ook van plastic, porselein, aardewerk enz. zijn, doch
niet van metaal. Dit laatste geeft namelijk door reflexie van de straling
beschadiging van het magnetron.

Het apparaat wordt ruim 5 minuten vóór het gebruik ingeschakeld, in
overeenstemming met de benodigde inlooptijd. Het bakje met vlees wordt
vervolgens in de oven geplaatst, de op het bedieningspaneel voorkomende
tijdklok op de gewenste inwerkingsduur gesteld en het apparaat in wer-
king gesteld. Hierbij kan gekozen worden tussen halve en volle kracht.
Na /2 a 1 minuut, al naar gelang halve of volle capaciteit is benut, is het
vlees ter beoordeling gereed. Wanneer het toestel automatisch buiten
werking is gesteld, kan het schaaltje met de blote hand er uit verwijderd
worden. Het voelt slechts enigszins warm aan als gevolg van het contact
met het warme vlees. Dit laatste is uit- en inwendig grijs-grauw van kleur
en vertoont een geheel gekookt aspect. Door het even oplichten van het
deksel is de geur goed te beoordelen en op grond van de opgedane er-
varing is de soortspecifieke geur en eventuele afwijkingen daarvan duide-
lijker waarneembaar dan op welke andere wijze ook. Voor het onderzoek
op smaak geldt hetzelfde.

Bij de beoordeling is vooral het achterwege blijven van de hinderlijke bak-
en braadlucht een groot voordeel.

De oven biedt ruimte voor 4 a 6 glazen bakjes. Bij gelijktijdig onderzoek
van meerdere monsters is de benodigde tijd evenzovele malen die van 1
monster.

Daar tot dusver de omvang van het gebruik van aldus voorbehandeld
vlees in onze keuringskring zeer beperkt is gebleven, heeft het hierbedoelde
onderzoek nog niet die betekenis gekregen, die er aanvankelijk van werd
verwacht.

Niettemin is reeds afdoende bewezen welk een belangrijk hulpmiddel de
magnetronische oven ook in dit opzicht is. Met dit apparaat is het name-
lijk mogelijk om vrijwel onmiddellijk een uitspraak te doen aangaande de
hoedanigheid van een bevroren stuk vlees. Om het aspect van het vlees
in verse toestand te kunnen beoordelen, dient men met enige zorg de tijd
te kiezen voor een eerste inwerking van de straling. De begintemperatuur
van het vlees is namelijk meestal niet precies bekend en een iets te lange
inwerking geeft spoedig een beginnende oppervlakkige verkleuring. Bij het
ontdooien maakt het geen verschil of de omhullende plastic folie al of
niet wordt verwijderd. Om het aspect van het vlees goed te kunnen waar-
nemen, kan worden volstaan met aan de bovenkant cen venstertje uit
de verpakking te knippen.

Wil men na de beoordeling van het aspect in verse toestand tevens geur-
en smaakproef doen, dan kan de folie het best direct geheel verwijderd
worden.

De ervaring heeft intussen geleerd, dat in het algemeen een halve tot één
minuut in de op hahe kracht werkende oven een voldoende ontdooiing
heeft gegeven om het aspect van het stuk vlees te kunnen beoordelen. Bij
een enkel monster kan daarna desgewenst het onderzoek worden voort-
gezet en de rest in vrijwel onveranderde toestand, eventueel in een plastic
zak aan de eigenaar teruggegeven worden.

Het gebruik van de magnetronische oven in de vleeskeuring biedt de
volgende voordelen:

1. Een zuiverder beoordeling van geur en smaak; het achterwege blijven
van hinderlijke geur en smaak beïnvloedende schroei- en verbrandings-
effecten \\ an vlees en vet is hierbij een factor van groot belang.

2. Een belangrijke tijdsbesparing; per 10 te onderzoeken monsters be-
draagt deze zeker l/a uur.

3. Een belangrijke ruimtebesparing; cen afzonderlijke ruimte met extra
voorzieningen ten behoeve van de luchtverversing is overbodig.

4. Geen vettige aanslag op tafels, wanden en ramen, zoals bij de ge-
bruikelijke braadproef optreedt.

5. De mogelijkheid om bevroren vlees onmiddellijk tc kunnen beoor-
delen; op deze wijze wordt een zuiverder beeld verkregen van de toe-
stand van het vlees vóór het invriezen.

3. Beneden: bevroren voorverpakt vlees (gewicht 300 gram) pas uit de vnesruimte.

Boven: hetzelfde vlees na een verwarming van ± 50 seconden;
rechtsboven op doorsnee.

4. Hetzelfde stuk als op foto 3, na overbrenging in glazen schaal en voortgezette
verwarming gedurende ± 75 seconden; op bovenzijde doorsnee valt in het centrum

A so-railed niagnetronic oven has been used for testing in the laboratory of the
Public Slaughter-1 louse in Rotterdam for a period of about twelve months. This oven
may also be used to heat food.

The niagnetronic oven is based on a principle which is quite different from the
methods so far adopted in heating food. In this case, electromagnetic energy, which is
transformed into heat, is supplied. This transformation is due to the fact that heat
will be generated throughout a material showing low conductivitiy when this material
is placed in an clectiic radiation field alternating at high rates of frequency.
Is has the following practical uses:

heating of pre-cooked food in the cold state:
heating of pre-cooked deep-freeze meals;
preparing uncooked food.
Laboratory uses are confined to:

testing meat for its aroma and flavour;
testing frozen pre-packed meat.
In making the former tests, a small piece of meat of normal size is put in a covered
dish and placed in the oven; the meat will be ready for inspection within Iroin thirty
to sixty seconds after the apparatus has been put into action.

regards defrosting when frozen pre-packed meat is to be tested, is makes no
difference whether or not the plastic foil wrapper is removed. When the meat is to
be tested for its aroma and flavour in addition to examining the appearance in the
fresh state, the foil should be removed in toto.

Using the niagnetronic oven in meat in,spection offers the following advantages:

(1) More accurate determination of the aroni;i and flavour is possible: the absence
of interfering effects of singeing and burning ot meat and fat, which affect the
aroma and flavour, is a very important \'actor in this case.

(2) It saves much time; the time saved in testing ten samples is at least ninety
minutes.

(3) It saves much space: a separate room with special ventilation devices is un-
necessary.

(4) No greasy deposits on tables, walls and windows, like those appearing in the
usual frying tests.

(5) The possibility if immediate inspection of frozen meat; this will afford a more
accurate picture of the state of the meat prior to freezing.

Kuikens werden resp, O, 3, 7 of 10 weken na het uitkomen opgefokt op batteri.jen
en daarna in hokken met dikstrooiscl geplaatst, w;.arna ze tenslotte verder werden
gehouden op grasuitlopcn.

CJebleken is o.a. dat naarmate de kuikens langer ojj de batterijen waren opgefokt, de
aanpassing aan dikstrooiscl moeilijker verliep. Hiermede mag niet langer dan 3 tot
4 weken worden gewacht.

In ccn proef met leghennen resp. gehouden op batterijen en in gewone hokken bleek
de leg in het eerste geval wat hoger bij een lager voedervcrbruik; de sterfte was in
het tweede geval iets lager.

Andre WPS, C:. II, and .\\ 1 1 i s o n, C,: Newcastle disease as a model for
studies of experimental epidemiology, /. Hyg. 59, 285. (1961).

Bij experimenten met pseudovo.gclpest bleek, dat, als .geïnfecteerde dieren tezamen
met niet .geïnfecteerde in een kooi werden gehouden, alle gezonde dieren ziek
werden. Ditzelfde was ook het geval als tussen dc dieren een gazen afscheiding was
aan.gebracht. Twee afscheidingen op minstens 25 cm afstand verhinderden het
overbrengen van dc infectie. Daar het virus met dc faeces werd uitgescheiden, kon
het in het strooisel worden aangetoond. Desondanks werden gezonde dieicn, die op
dit strooisel werden gebracht, niet ziek. Wel werd de infectie door bcsn\'ct drink-
water overgebracht.

Bij contactinfccties speelden sociale factoren een rol, daar bij aanwezigheid van
voldoende ruimte gezonde dieren liever contact zoeken met andere gezonde dieren,
dan met zieke dieren. De infectie kwam in hoofdzaak tot stand door verspreiding
met de lucht, waarbij grovere partikels de besmetting bleken over tc brengen.

F c y, H,, M a r g a d a n t, .X., N i c o 1 e t, J, and 11 u n y a d y, G,: Prophylaxe
der experimentellen Coliscpsis des Kalbes mit einem C:olostrum-Scruinpool, Schweiz.
.Arch. Tierheilk., 105, 361, (1963).

\\\'an dc aan coliscpsis gestorven kalveren zou volgens Fey c,s, 91\'r aan persisterende
agammaglobincmie hebben geleden, hoewel hun dc eerste levensdag colostrum was
toegediend. De aganunaglobinemie is wel bekend bij de mens en speelt daar even-
eens een fatale rol door het ontbreken van immunologische beschutting,
Dc schrijvers vermoeden, dat bij het tot stand komen van dit verschijnsel bij het
kalf een blokkering van de resorptic in de dunne darm als waarschijnlijk moet
worden aangenomen, zodat zij in een aanvullende verstrekking van colostrum
ganunaglobulinc per os geen voordeel zien. Daar bij de mens bekend is, dat intra-
nuisculair gcïnjiciecrde ganunaglobulinc zodanig langzaam wordt geresorbcerd, dat
pas na 2 ä 3 dagen een voldoende blocdconccntrati<- bereikt wordt en bovendien nog
een deel ter plaatse proteolytisch wordt afgebroken, is de intraveneuze toepassing
voor het kalf dc aangewezen methode,

\\\'an colostrum van talrijke koeien werd het caseine door Icbfcrnicnt .gestold en het
melkserum van die koeien, dat i\'en voldoende eiwitgehalte had, gemengd, waarbij
tenslotte- het melkserum afkomstig was van 20 kot-ien van 20 vcrschilh-ndc bedrijven.
\\\'an 14 piocfkalvercn, die geen colostrum per os hadden gehad, maar 50-100 ml
van dit colostrumscrum intravcn(-us had toegediend g(-kregen, en die expcriment(-cl
intranasaal met het dodelijke E. coli waren besiiut, overleefden 10 de infectie,
terwijl controle kalveren alle stierven.

Dc schrijvers vermoeden, dat de aganiTiiaglobinciiiic, die soms bij verscheidene
kalveren op één bedrijf blijkt voor tc komen, ccn nog onbekende oorzaak heeft. Zij
zijn er wel van overtuigd, dat deze primair is en niet het gevolg is van de coli.sepsis,

1. Roos, R. F. S w i t z c r, W. P. and Mare, C. J.: Incidence of (-(-rtain
Microorganisms in Iowa swine, l\'et. Med. 58, 562. (1963).

II. R00.S, R. F., Duncan, J. R. and S w i t z c r, \\V. P.: Turbinate atrophy
in Swine produced by pure cultures of Bordetella bronchiseptica. Vet Med 58
566, (1963).

III. Switzer, W. P.: Elimination of Bordetella bronchiseptica from the nasal
cavity of swine by sulfanamide therapy. Vet. Med. 58, 571, (1963).

I. Bij 87 belangrijke varkensbedrijven in Iowa werd van vier dieren van 8 tot 10
wcken oud, door middel van tampons, de flora van de neus onderzocht. Hierbij bleck
dat in 48% van de bedrijven Bordetella bronchiseptica aanwezig was, in 48\';
Haemophilus suis, in 5% Pasteurella multocida, in 30% Mycoplasma hyorhinus, in
61% Mycoplasma granularurn en 4% betahemolytische Streptokokken.

Hiervan waren de hoge percentages Bordetella bronchiseptica en die van Mycoplasma
granularurn het belangrijkste. Deze laatste wordt tegenwoordig op culturele en mor-
fologische gronden onderscheiden van de reeds langer bij het varken bekende
P.P.L.O. Mycoplasma hyorhinus. M. hyorhinus, welke in het betrokken onderzoek
in 30% voorkwam, wordt door dc schrijvers beschouwd als primair aetiologisch
component bij het polyserositis artritis syndroom.

II. \\"ijftien biggen van 4 weken, die vrij waren van respiratie aandoeningen, werden
intranasaal besmet met cultuur van Bordetella bronchiseptica, gekweekt in dc
dooierzak van 6 dagen oude kippeëmbryonen. Hiervan kregen 10 ernstige ver-
schijnselen van atrofische rinitis. \\\'an 16 biggen, die op een leeftijd van 3 dagei.
bsmet werden, traden bij 15 verschijnselen op die varieerden van mild tot zeci
heftig. L\'it dc trachea en de zccfbeenderen werd Bo. bronchiseptica in een uroot
aantal teruggekweckt.

III. Het bleek dat met sulfamezathine per os de latente Bordetella-infectie was tc
bestrijden. Hierdoor was het mogelijk in spontaan besmette bedrijven de hoog-
drachtige zeugen vrij te maken \\an Boidetella.

Experimenteel geïnfecteerde biggen konden ook met succes van de infectie worden
bevrijd door sulfamezathine door het voer te geven (100 gram per 1000 kg voer).
Met aureomycinc gelukte deze behandeling niet.

T horn c, H. og N i 1 1 s o n, P. O.: Bovin mastit med fvnd a\\ Pasteurella multocida.
Nord. Vet.Med. 14, 231, (1962).

Een koe met mastitis scheidde niet het uicrsecrctum Pastent ella multocida in rein-
cultuur uit. Dergelijke melk is natuurlijk gevaarlijk voor kalveren.

Bomer, 11.: Bi-obachtungcn zur .Ätiologie und Erfahrungen bei der Therapie d( r
Oedeemkrankheit der Schweinen. Praktische Tierartzt. 318, (1963).
Ocdeemzicktc bij v:irkens moet beschouwd worden als cen over langer;- tijd ver-
lopende protoplasniatischc collaps, die gecompliceerd wordt door cen verlaging vnn
het kaliumgehalte in het organisme. Daarnaast heeft men de nevenwerking van de
toxinen van hemolytischc colibactcricn.

De protoplasmatische collaps en dc circulaticstoornissen zijn het gevolg \\<-\'n bijnier-
schors-insufficicntie. De verlaging van het kaliumgehalte in het organisme worde
door een aan dc insufficicntie voorafgaande hypcrfunctie van dc bijnicrschors ver-
oorzaakt.

Een eiwitarme- en kaliumrijke voeding van de drachtige zeugen zou bij biggen ecn
langdurige inactivering van de bijnicrsechors tot gevolg hebben. X\'erhoging van het
eiwitgehalte \\\'an het rantsoen heeft normaal een verhoging van de activiteit van de
bijnicrschors tot gevolge.

Bij een inactieve bijnierschors werkt een dergelijke stoot echter als een stressfactor
waardoor eerst een hyperfunctie en daarna een collaps van de bijnierschors wordt
veroorzaakt. Behalve een eiwitstoot kunnen ook andere invloeden b.v. tran.sport,
vasten, enten en castratie als stressfactoren werken. De duur en de intensiteit van de
inwerkende stressfactoren bepalen de variatie in het ziektebeeld.
Door een slechte bijnicrsehorsfunctie worden de vaatwanden doorlatend waardoor
oedemen optreden. Bij een psychische stress komt het bovendien tot circulatiestoor-
nissen door myocarditis, waarbij calciumophoping in de hartspiercellen plaats vindt.
Colitoxinen kunnen bij een doorlatende darmwand en een insufficiënte bijnierschors
het beeld van de oedeemzickte verergeren.

Op grond van deze hypothese wordt als therapie aanbevolen 10—20 mg Prednisolon
ter substitutie van de insufficiënte bijnierschors, 2—5 cm^ 50% kaliumgluconaat
subcutaan om collaps te voorkomen. Dieet gedurende 5 ä 6 dagen van grintzemelen
met voldoende drinkwater, daarna een rantsoen met weinig en licht verteerbaar
eiwit. A.C.T.H. en salidiuretica zijn gecontraindiceerd, terwijl een anti-bacteriële
therapie volgens schrijver geen effect sorteert.

Profylactisch wordt een eiwitrijke voeding van de drachtige zeugen, vooral in de
laatste helft van de drachtigheid aanbevolen. Biggen van zeugen die tijdens de dracht
een eiwitoverschot kregen zouden niet ontvankelijk zijn voor oedeemziekte.
Bij biggen van eiwitarme gevoerde zeugen mag het eiwitpercentage in het dieet
slechts langzaam opgevoerd worden. Wanneer men diarree ziet optreden, is dit te
beschouwen als een teken van stress door de eiwitstoot. F. W. J. Swart.

Brion, A., Fontaine, M. et Fontaine, M. P.: Intoxication de volailles
par le Dinitro-ortho-toluamide (D.O.T.) .Bul/. Ac. Vét. France, (1963).
Bij de verT.\'aardiging van gemedicineerd mengvoeder kunnen fouten gemaakt worden
waardoor een toxische in plaats van een therapeutische hoeveelheid geneesmiddelen
in het voeder aanwezig kan zijn.

Bij de verwerking van het coccidiostaticum zoalene — 3.5 dinitro-orthotoluamide —
was in plaats van 0.0125%, 0.07% in het mengvoeder opgenomen. Bij volwassen
hennen veroorzaakte dit een zeer onvoldoende voederopname, waardoor intoxicatie
uitbleef. De leg daalde echter sterk terwijl ook de conditie achteruit ging. Bij
kuikens deden zich nerveuze verschijnselen vCK)r zoals excitatie, locomotiestoomissen,
ataxie.

Bij aankomst op het laboratorium bleken opgezonden dieren weer geheel normaal
te zijn. Behalve lichte stuwing, puntbloedingen en cellulaire degeneratie bij histolo-
gisch onderzoek van de kleine hersenen, vond men bij virologisch, bacteriologisch en
parasitair onderzoek geen afwijkingen.

Nadat het verdachte voeder niet meer werd verstrekt herstelden de kuikens. Prcx-f-
kuikens, gevoederd met het bewuste voeder, vertoonden na 3 dagen de eerste ver-
schijnselen, na zes da.gen was geen der kuikens meer normaal. Dc verschijnselen van
excitatie, evenwichtsstoornissen en ataxie verergerden totdat tenslotte parese en
paralyse optrad.

Toen na 6 dagen het verdachte voeder niet meer werd verstrekt verdwenen de
symptomen binnen 24 uur, t<\'rwijl dezelfde verschijnselen na wederom verstrekken
van het verdachte voer weer optraden.

Voortzetten van de verdachte voeding .gedurende een week na het optreden van
de eerste verschijnselen veroorzaakte de dood doordat de verlamde dieren niet meer
in staat waren voedsel of drinken tot zich te nemen. Bij histologisch onderzcK-k
vond men een lichte stuwing van de nerveuze centra en enige degeneratie van de
cellen van Purkinje in de kleine hersenen. Kuikens, gevoerd met een proefrantsoen
waarin 0.08% zoalene was opgenomen, vertoonden na 4 dagen dezelfde symptomen,
terwijl kuikens op hetzelfde rantsoen zonder toevoeging van zoalene .gezond bleven.

A bel, K.: Untersuchungen über das Vorkommen und das saisonsbedingte Auftreten
von Sarcocyslis miescheriana bei Sehlaehtsehweinen am Schlachthof Leipzig. Mh.
VetMed., 18, 621, (1963).

Dc auteur attendeert erop dat te Leipzig aan het slachthuis een belangrijke toename
van het aantal gevallen van sarcosporidiosc bij slachtvarkens werd waargenomen.
Van 1951 af is aldaar cen stijging van 0,03 tot 0,1% geconstateerd.
Na erop gewezen te hebben dat nog steeds niet uitgemaakt is of deze parasiet tot
dc protozoën of tot dc schimmels gerekend moet worden, en dat over de biologie,
de aetiologie en de pathogcniteit nog vrijwel niets bekend is, geeft hij als zijn mening
te kennen dat het niet uitgesloten is — zulks op grond van in dc literatuur aan-
gehaalde publikaties — dat wc met een zoönose tc maken hebben.
Een en ander was reden voor hem om een nader onderzoek in tc stellen naar de
aard en de frequentie van het voorkomen. Omdat trichinoscopisch onderzoek een
gemakkelijk aanknopingspunt hiertoe gaf, werd, ingeval cr bij dit onderzoek meer
dan 5 Miescherse buizen in dc uit de middcnrifspijlcr genomen spiermonsters werden
waargenomen, cen aantal andere spiermonsters van elk 14 spierstukjes met dc
trichinoscoop onderzocht, waarbij tevens werd nagegaan of de parasiet levend, dan
wel verkalkt, was.

Van ruim 20.000 varkens hadden cr 585 (2,8%) minder dan 5 parasieten, waarvan
97% in levende toestand. Van 133 varkens met meer dan 5 parasieten in de trichi-
nenmonsters werden uit middenrifs-, buik-, nek- en hammusculatuur elk 14 monsters
onderzocht, waarbij in 92 gevallen (69%) nog cen enkele, in 33 (25%) een iets
groter aantal, in 5 (4%) cen vrij groot en in 3 der gevallen (2%) cen groot tot zeer
groot aantal sarcocysten gevonden werden.

Bovendien was cen belangrijk scizocnverschil opgevallen. In de nazomer cn herfst was
het aantal gevallen aanzienlijk groter dan in winter en voorjaar. Wcidegang werd als
mogelijk infecticbevorderendc oorzaak van dit verschil verondersteld.
De auteur stelt ten slotte voor de wettelijke voorschriften te wijzigen in die zin
dat ook bij matige infectie het vlees als „bedingt tauglich" (sterilisatie) beoordeeld
moet worden. Voorts meent hij dat meer ;;tringente bepalingen over het onderzoek
dienen tc worden uitgevaardigd.

Giszkc, W. und Glees, A.: Untersuchungen über die Elektrosebockbctäubung
bei Schlachtschweinen. Die Fleischwirtschaft, (2), 118, (1964).

Een nieuw elektrisch bedwelmingsapparaat werd vergeleken ten aanzien van de
invlcK-d van slachtsnelhcid, uitbloedingsgraad en vleesrijping met dc g.^jruikelijke 70
volt apparatuur. Het nieuwe zogenaamde Elthcr apparaat levert met 180 volt in
zeer korte tijd grotere hoeveelheden elektrische energie.

Het stroomschema en de werkwijze wordt beschreven. Het normale verloop van dc
bedwelming geschiedt in drie fasen. De hersenprikkeling veroorzaakt toni.;che kram-
pen der musculatuur waardoor de capillaire bloedcirculatie stagneert. De na stroom-
uitschakeling optredende klonische krampen worden door een algehele paralyse
gevolgd. Bij dc gebruikelijke apparatuur duurde dit van bedwelmen tot verbloeden
58 ä 70 seconden. Bij het Elther-apparaat verliep alles veel heftiger en sneller en
wel van 20 tot 35 seconden.

De uitbloedingsgraad, bepaald met de Hb pseudo-peroxydase reactie, was minstens
zo goed. De vleesrijping was ook gunstiger aangezien de pH na 24 uur gemeten in de
middcnrifspijlcr, de m.transv. abdominus en dc m. pectoralis profundus systematisch
lager bleken te zijn, terwijl het vrije watcrgehalte niet verschilde. Spicibloedingen
kwamen, vooral als cr snel bedwelmd en verbloed werd (7 tot 12 seconden), prak-
tisch niet meer voor.

Gcconcludccrd wordt dan ook dat het nieuwe apparaat in alle opzichten betere
resultaten geeft. Het is echter zeer discutabel of de gebruikte spieren representatief
zijn voor de vlceskwaliteit van de grotere spieren als m. long. dorsi, m. biceps
femoris, enz.

De geïnduceerde lager pH zou bij deze spieren wel eens een hoger vrij watergchalte
te zien kunnen geven, hetgeen voor de vleeskwaliteit zeker niet gunstig is.

Grausgruber, W.: Untersuchungen über die Inkativierung des Virus der
ansteckenden Schweinelähmung in Brühwürsten. Wien tierärztl. Mschr., 50, 678,
(1963).

In het Bondsinstituut voor dierziektenbestrijding te Mödling zijn onderzoekingen
gedaan over inactivering van het virus dat besmettelijke verlammingsziekte bij var-
kens (Teschener Krankheit) veroorzaakt. Omdat sterilisatie de waarde van het vlees
zo sterk doet verminderen, heeft men nagegaan of het virus tijdens de bereiding
van z.g. Krakauer broeiworst werd vernietigd, .afhankelijk van de dikte der worst
werden langere rook- en broeitijden toegepast alsook hogere temperaturen. Het
produkt van temperatuur en tijd bleek hierbij bepalend te zijn.
Tevens bleek echter dat toevoeging van keukenzout een vrij sterk beschermende
werking uitoefende op het in hersen- en ruggemergstukjes voorkomende virus. Door
sterke verkleining van de viru.shoudende weefseldelen bleek de tempcratuurgevoelig-
heid weer groter tc worden.

H u d d 1 e s t O n, E. W., G y r i s c o, G. G. and L i s k, D.: D.D.T. residues on
New York dairy farms following the gipsy moth eradication program. J. econ.
Entomology 53, 101, (I960).

Bij insectenbestrijding door besproeiing uit vliegtuigen werden ook weidegebieden
en melkvee besproeid. Meer dan een jaar later kon in de melk, uit de betreffende
gebieden, nog D.D.T. worden aangetoond.

Donaldson, L. E.: Quelques observations sur la fertilité du bctail du Nord
Queensland. Revue d\'élevage med. vét. des pays tropicaux, X\\T, 276, (1963).
In 1958-1960 werd in Noord Queensland een enquête gehouden omtrent de bc-
vruchtingsresulaten bij runderen. Het klimaat van deze streek is gekenmerkt door
hoge temperaturen en een lage vochtigheidsgraad met korte hevige regens en lang-
durige droge perioden.

Op 3 boerderijen bleek het bevruchtingspercentagc laag tc zijn, resp. 65%, 59%
en 41%. De tussenkalfperioden waren zeer lang, resp. 15.6, 15.6 en 18.6 maand
en de eerste kalveren werden geboren op een leeftijd van 3-3,3 jaar.
De oorzaken van deze slechte resultaten worden gezocht in het milieu, t.w. met name
de slechte voeding en ziekten.

Dc sexuele activiteiten waren het grootst in het voorjaar en de zomer, d.w.z. in de
tijd dat de voedingsomstandigheden goed zijn.

(Beiheft 3 zum Zentralblatt für Veterinärmedizin 1962. Verlag Paul Parey; Berlin,
Hamburg. 56 bladz., 15 afbeeldingen, D.M. 16,—).

In een omvangrijk onderzoek bij kalf, rund, geit, geitelam, schaap, paard, big, loper
en varken heeft schrijver vele gegevens verzameld over de nierfunctie van deze
huisdieren.

Schrijvere stelt in zijn inleiding nadrukkelijk dat het niet zijn bedcnling is geweest
diepgaande beschouwingen te houden over de algemene nierfysiologie doch eerder
om zoveel mogelijk exacte gegevens te vcrz.amelen op een tot nu toe weinig ontgonnen
terrein.

Na vermelding van onderzoekingen op het gebied van de anatomie ter bepaling
van het totale filtrerende oppervlak van de nier bij verschillende huisdieren, gaat
schrijver over op de nierfunctiebcpalingen.

Ter bepaling van de G.F.R. is gebruik gemaakt van het inuline en het kreatinine.
Inuline werd toegediend als constant infuus of als cen éénmalige intraveneuze injectie.
Bij deze laatste techniek kan de z.g. „totale clearance" van het inuline worden
bepaald. Hiervoor is slechts nodig dat op bekende tijdstippen bloed wordt afge-
nomen en geanalyseerd, zonder dat urine dient tc worden verzameld.
Daar inuline praktisch alleen door de nier wordt uitgescheiden, blijkt de „totale
clearance" niet veel af te wijken van de „renale clearance". Schrijver komt echter tot
de conclusie dat de bepaling van de G.F.R. door middel van het constant inuline-
infuus betrouwbaarder is dan die door middel van een éénmalige injectie. De
clearance van zowel endogeen- als geïnfundcerd kreatinine blijkt voor dc onderzochte
proefdieren hoger te liggen dan de inulineclearance.

Bovendien blijkt dat bij watcrbelasting van proefdieren (bijv. bij het rund) in de
periode 2 tot 8 uur na de watergift de endogene kreatinineclearance 50 tot 100%
boven dc oorspronkelijke waarde stijgt. Deze stijging kan niet eenvoudig verklaard
worden uit een stijging van de G.F.R. Eerder moet aangenomen worden dat in dit
geval kreatinine-cxcrctie door de tubulus plaats vindt. De kreatinineclearance is
dus niet altijd een betrouwbare maat voor de G.F.R.

2. Bepaling van de effectieve plasma- en bloeddoorstroniing van de nier. (E.R.P.F.
cn E.R.Ii.F.)

Gebruik wordt gemaakt van het para-aminohippuurzuur (P.AH). Het wordt gegeven
als een constant infuus. Bij het toedienen van het infuus van zowel inuline, kreatinine
als P.4H valt het op dat schrijver onmiddellijk na het inzetten van het infuus overgaat
tot het verzamelen van urine- en bloedmonsters en een „equilibrationtime" tot het
verkrijgen van constante plasmaniveaus kennelijk niet nodig acht.
Het quotient van de inulineclearance (G.F.R.) en dc PAH-clcarancc (E.R.P.F.)
levert de filtraticfractie. Deze liggen vrij laag (14-24%).

De onderzoekingen hebben betrekking op natrium, kalium, chloor, calcium, anor-
.ganisch cn organisch fosfaat.

In het algemeen blijkt, althans bij volwassen dieren, dat natrium, calcium en fosfaat
zeer sterk worden teruggeresorbccrd. Bij het volwassen rund ontbreekt het fosfaat
praktisch geheel in de urine. Bij melkvoeding (kalveren en biggen) is de fosfaatuit-
scheiding in de urine veel hoger. Ook bij het varken worden aanzienlijk hogere
quanta fosfaat in de urine aangetroffen.

Dc, vooral bij rund en geit, zeer geringe uitscheiding van calcium en fosfaat in de
urine, wijst op een tekort in het voedsel. Schrijver brengt dit in verband met ziekten
als osteomalacie, steriliteit en tetanie.

Bij herbivoren is de uitscheiding van kalium in de urine vrij aanzienlijk (veel kalium
in het voedsel!). Bij het rund is de kaliumclearance ongeveer gelijk aan de inuline-
clearancc. In de tubulus wordt kalium zowel gcseccrnecrd als gcrcsorbecrd. Dat cr
inderdaad kaliumsecrede optreedt toonde schrijver aan door een KCl-infuus bij
runderen toe te dienen. De kaliumclearance stijgt dan aanzienlijk boven de inulinc-
clearance.

Bij runderen is de uitscheiding van natrium in dc urine zeer gering. Bovendien is
een groot deel van het alimcntair toegevoerde natrium gebonden in de kringloop:
speekscl-pcns-rcsorbercnd cpitheel-bloed-specksel. Bij eventuele tekorten aan natrium
kan voor directe dekking van dit tekort uit dit reservoir geput worden.
Dc clearance van het chloor is niet gelijk aan de natriumclearancc. Toch moet
natrium met een anion worden teruggeresorbcerd. Dus óf met een ander anion dan
chloor óf toch met chloor dat dan in de distale tubulus weer wordt uitgescheiden
(eventueel samen met kalium). De clearance van natrium, calcium en fosfaat is
bij jongere dieren in het algemeen groter dan bij oudere dieren. De grotere toevloed
van deze electrolytcn in de mclkvoeding speelt hierin zeker een rol,

Deze proeven werden genomen bij runderen, gcitelammcren, biggen en lopers.
Na een periode van 12 uur vasten werd bij deze proefdieren 66 ml water per
lichaamsgewicht toegediend. In de eerstvolgende 24 tot 48 uur werd dan geen water
meer gegeven. Gedurende het procfvcrloop werd 3 ä 4 maal bloed afgenomen. De
perioden waarin urine werd verzameld, varieerden voor de verschillende proefdieren
van 2 tot 6 uur.

Bepaald werden: urincvolumc, osmotische waarde van de urine en de clearance van
endogeen kreatinine, natrium, chloor en kalium.

Zoals hierboven reeds werd aangestipt, deed zich na waterbclasting het wonderlijke
verschijnsel voor dat de clearance van endogeen kreatinine, kalium en chloor in de
periode 2 tot 8 uur na de watergift sterk steeg. Na 12 tot 16 uur zijn de oor-
spronkelijke waarden weer bereikt. De endogene kreatinineclearance daalt dan niet
verder, terwijl de clearance van kalium en chloor onder de oorspronkelijke waarde
daalt.

Ter verklaring van de stijging van de kreaüneneclearance neemt schrijver aan dat er,
althans onder sormnige omstandigheden, een excretie van kreatinine door de tubulus
plaats vindt. Dat de kreatinineclearance in de aansluitende dorstproef niet onder dc
oorspronkelijke waarde daalt, wijst er op dat er in ieder geval geen rcsorptie van
kreatinine door de tubulus optreedt. Na aanvankelijke stijging daalt in de dorstpro<-f
de clearance van kalium en chUwr steeds verder onder de oorspronkelijke waarde.
De resorptie van electrolytcn is dus duidelijk afhankelijk van de diurc.\'^e. Bij ver-
hoogde diurese is de resorptie geremd, bij anUdiurese neemt zij toe.
lict rund scheidt het toegevoerde water zeer langzaam in de urine uit. In de voor-
inagen wordt veel water gebonden, terwijl het watcrgchaltc van de faeces hoog is.
In een sluitstuk over de ontwikkeling van de nicrfunctic bij zoogdieren maakt
schrijver onderscheid tussen „unreifen" en „ausgereiften" nieren. De „unreifen"
nieren (kalf, big, etc,) scheiden een, ten opzichte van het plasma, of hypotone of
zwak hyperetonc urine uit (U/P = 1). De au.s.gereiften" nieren scheiden een hy-
pcrtonc uit (U/P = 2 ä 3), Schrijver denkt in dit verband aan een onvoldoende
produktie van antidiuretisch hormoon bij jonge dieren of aan een lagere gevoelig-
heid van jeugdig tubuluscpithccl voor dit hormoon. Overigens blijkt uit de dorst-
prot:f dat toch ook jonge dieren de urine al ,goed kunnen concentreren. De terug-
resoiptiecapaciteit van de tubulus voor electrolytcn is echter kleiner,

(Yearbook Medical Publishers Inc., 35 East Wacker Drive, Chicago 1, Illinois;
prijs U.S. $ 10,—).

Naar aanleiding van het grote sueees van het Praetieal Medicin Yearbook zijn de
samenstellers tot deze publikatie gekomen. Dit jaarboek geeft uivoerige overziehten
van belangrijke publikaties uit de veterinaire literatuur over het jaar 1962.
Daarbij is dit jaarboek gesplitst in drie delen, nl.

c. de geneeskunde van en de zoötechnisehc problemen bij laboratoriumdieren.
Daarbij zijn vooral publikaties uit de Engelse literatuur behandeld, hoewel ook ver-
schillende artikelen uit het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden besproken.
Dc verschillende artikelen betreffen een zeer groot aantal onderwerpen, o.a. infectie-
ziekten, stofwisselingsziekten, heelkunde, parasitologie, voeding, diagnose en therapie,
endocrinologie, tumoren, fokkerij enz.

Binnen de hoofdstukken is de rangschikking echter willekeurig zodat b.v. virusziekten
en bacteriële ziekten door elkaar staan, hetgeen het geheel wat mindere overzichtelijk
maakt. Dit bezwaar wordt echter ondervangen door een uitgebreid zakenregister.
Bij elke aanduiding woi\'dt de inhoud van de publikatie in enkele woorden weer-
gegeven.

Het auteursregister bevat 520 namen. De behandelde onderwerpen zijn zeer gevari-
eerd en geven de practicus en dc wetenschapsman gelegenheid kennis te nemen
van de nieuwste ontwikkelingen. Dc samenstellers hebben bijzonder veel nadruk
gelegd op ])ubiikaties die nieuwe aandoeningen beschreven of nieuwe therapeutica
behandelden.

Bij de behandeling van dc artikelen worden vooral de symptomen en het sectiebeeld
wat uitvoeriger besproken. Opmerkelijk is dat veelal de oorspronkelijke tekst wordt
weergegeven, zonder dat het verband verloren gaat. Het is echter niet juist bij de
behandeling van dc therapie b.v. „will be" tc veranderen in „is".
Onder vele artikelen zijn door de samenstellers enkele aantekeningen geplaatst. Het
boek is goed verzorgd, is gedrukt op uitstekend papier en bevat 157 duidelijke
illustraties, waarbij vooral operatie- en injectietcchnieken met ccn illustratie zijn
toegelicht.

(VEB Gustav Fischer Verlag, Jena DDR, pp. 1-350, 201 Abbildungen und 2
farbigen Tafeln. Preis DM. 30.—).

Aangezien wij het geven van objectieve voorlichting over de wetenschappelijke cn
didactische kwaliteiten aan mogelijke gebruikers van een boekwerk als primaire taak
van de recensent beschouwen, zullen wij niet spreken over het dialectisch-matei-ia-
listische „Vorwort", noch over „die Einheit der Materie" waarmee het eerste
deel van dit bot:k begint.

Ilet eigenlijke „Lehrbuch" begint met een lezenswaardig stukje over de functionele
aanpassingen der dieren aan hun oorspronkelijk milieu, hetgeen wij, uit biologisch
oogpunt gezien, in een veterinair-anatomisch leerboek slechts kunnen toejuichen.
Na een duidelijke en zakelijke inleiding over nomenclatuur, oriëntatie en uitwendige
anatomie volgt de bespreking van het bewegingsapparaat. Koch begint met een
soort fylogenic hiervan, welke vooral in haar functionele interpretatie nogal aan-
vechtbaar is en sterk Darwinistisch aandoet. In ieder geval doet het goed tc weten
dat het paard, uit dialectisch oogpunt bezien, cen ideale structuur heeft.

Do behandeling van skelet en spieren geschiedt in de traditionele volgorde. Det tekst
is kort en zakelijk, de figuren voortreffelijk. In het niyologisch deel volgt na elke
regionale beschrijving een overzichtelijk tabelletje, waarin oorsprong, insertie, inner-
vatie en functie van dc spieren zijn aangegeven. Een schoonheidsfoutje merkten wij
op in de tabel van p. 303, waar de M.gracilis en dc M.pcctineus als abductoren ver-
meld staan. De bespreking van het bewegingsapparaat wordt besloten met een korte
samenvatting van de statica en dynamica van het dier. Gezien de vrij moeilijke stof
bevat dit hoofdstuk beslist te weinig afbeeldingen. Een verklarende woordenlijst be-
sluit dit boek. Waarom in dit lijstje termen als astronomie, atmosfeer, atoom,
didactisch, electron en element voorkomen, is ons niet duidelijk.
Samenvattend kunnen wij dit zakelijke, beknopte en goed geïHustrcerde boek voor
studenten van harte aanbevelen. Dc aantrekkelijke, lage prijs (DM. 30,—) is, in
vergelijking met hetgeen in veel duurdere werken (bijv. Nickel) c.s. geboden
wordt, een factor die de aanschaf voor eerstejaars studenten gemakkelijk maakt.

Het artikel van Bron: „.Afdoende remedie tegen het tepelbetrappen", in Tijdschr.
Diergeneesk., 89, 232, (1964), geeft aanleiding tot het maken van enkele op-
merkingen.

Het aantal factoren waarvan men aanneemt dat zij een rol spelen bij het optreden
van speenbetrappen bij koeien is groot. In grote lijnen kunnen deze factoren in twee
groepen ingedeeld worden nl.:

De in ons land gehouden enquête over het vóórkomen van speenbetrappen, waarvan
de resultaten door C a z e m i e r gepublieeerd zijn in Tijdschr. Diergeneesk. 87, 1294,
(1962), geeft over beide facetten enige informatie.

Van de koeien met speenbetrappingen had 63,0% pas gekalfd, was 33,6% oudmelks
en was 3,3% droogstaand. Bij vaarzen kwam speenbetrappen in 20% van de ge-
vallen voor. Vorts bleken kleine stalmaten, zowel in de lengte als in de breedte, als
ook vastzetsysteem, een invloed te hebben. Het gedrag, met name bij het opstaan,
wordt in sterke mate beïnvloed door het vastzetsysteem.

Ook schrijver dezes beschikt over, nog in bewerking zijnde, gegevens die een variatie
tus.sen de bedrijven en per bedrijf tussen de jaren aantonen.

Uit het bovenstaande moge blijken — hoewel meer onderzoek nodig is — dat
preventieve maatregelen in verband met speenbetrappen gezocht moeten worden in
foktcchnische maatregelen, met het doel de afstand van dc uier (spenen) tot de grond
te vergroten cn in verbetering van de huisvesting, met name het vastzetsysteem en
de stalmaten.

Voor wat betreft het laatste, behoeft de vergroting van dc standlengte zeker geen
grote kosten met zich mee tc brengen. De gewenste standbreedte behoeft, uit een
oogpunt van speenbetrappen, nog een nadere precisering, om een zekere kritische
minimale grens vast te stellen.

Enkele door Bron naar voren gebrachte eigen inzichten omtrent het optreden van
speenbetrappen, moeten, zo lang ze niet bewezen zijn, geheel voor rekening van dc
schrijver blijven. In grote lijn is het percentage van 10% speenbetrappers per
jaar echter wel aanvaardbaar, mits men daarbij vermeldt dat dit onder de huidige
Nederlandse omstandigheden het geval is. Daaruit valt dan te berekenen dat cr
ongeveer 150.000 speenbetrappingen per jaar in Nederland plaatsvinden.
Uit de door C a z e m i e r verstrekte gegevens blijkt dat er eigenlijk geen categorie
koeien bestaat waarbij het speenbetrappen niet optreedt.

Aangezien B i o n „zijn" uiernet naar voren brengt als een „afdoende" remedie,
zou dat dus moeten betekenen dat men voor iedere koe dit net zou moeten gebruiken.
Omdat de frequentie van speenbetrappen bij droogstaande koeien echter slechts 3,3%
is, zou men uit praktische overwegingen deze groep dieren géén net aan kunnen doen,
waardoor men ongeveer één zesde minder netten nodig zou hebben. Hier staat
echter tegenover dat er in verband met het optreden van uierocdecm bij de partus
extra netten, in andere maten, nodig zijn. Dit zal de voorgaande mogelijke ver-
mindering ongeveer nivelleren.

Om te voldoen aan de gesuggereerde „afdoende" remedie zullen dus ruim 1.500.000
netten gebruikt worden. Bij navraag bleek het net voor de prijs van ƒ 48,— in
de handel gebracht te worden. Voorts zullen de netten aan slijtage onderhevig zijn
en wordt aanbevolen tweemaal per week te wassen en te desinfecteren. Het is
schrijver dezes dan ook niet geheel duidelijk hoe Bron in het gebruik van de
uiernctten een, door hem nagestreefde „van werkelijkheidszin" getuigende, oplossing
voor het probleem speenbetrappen kan zien.

Het is evenwel mogelijk dat het gebruik van een uiernet in incidentele gevallen een
oplossing kan zijn. Overigens lijkt de genoemde beproeving gedurende drie maanden
op (hoeveel?) grote bedrijven onvoldoende, om alle consequenties te kunnen over-
zien.

Naar aanleiding van het ingezonden stuk van collega Grommers zou ik het
volgende willen opmerken.

Dat mijn eigen inzichten voor mijn rekening zijn spreekt vanzelf; ik schrijf niet voor
een ander.

Waarom ik moet vermelden „huidige omstandigheden" is mij niet duidelijk; ik
schreef niet over toestanden van 100 jaar geleden.

De aanhalingstekens bij „zijn" net begrijp ik niet; uit octrooi-onderzoek blijkt, dat
niemand eerder een net gebruikte.

Inderdaad pretendeer ik dat in alle gevallen waarbij de veehouder de vaste wil
heeft tot voorkómen, dit net afdoende is. Dat houdt niet in dat alle koeien er één
moeten dragen, alhoewel daar theoretisch niets tegen zou zijn.

Te wachen tot alle stallen verbeterd zouden zijn, terwijl een net een grote leniging
kan brengen in de nood, ware misdadig. Men moet alles aanpakken om de ramp-
zalige betrappingen te voorkomen, en als collega Grommers ooit geconfronteerd
is met de praktijk, dan moet hij dat beamen.

Misschien mag ik nog enkele opmerkingen maken naar aanleiding van het artikel van
collega S y b e s m a over spastische parese.*)

Reeds meerdere malen is in ons tijdschrift over deze parese bij kalveren geschreven.
Ook professor W e s t c r en professor B e ij e r s hadden hier belangstelling voor.
Zij verkregen een heel goed resultaat door, zodra het lijden zichtbaar was, dc
achillespees door tc snijden. Vier weken lang liep het kalf dan erg ongelukkig, met
de hak bijna op de grond. Na 6 weken herstelde zich dit prachtig en na 2 a 3
maanden was niets meer aan het kalf te zien. De stand van het achtcrbeen was
normaal. Het goede achterbeen had meestal, vóórdat de afwijking te zien was, cen
normale stand.

Prof. Stegenga wijst erop, dat milieufactoren vóór de geboorte cen grote rol
spelen voor het ontstaan van deze parese.

In de praktijk is mij opgevallen dat men in sommige jaren meerdere g-vallen ziet
en in andere jaren geen enkele.

In 1950 zag ik het verschillende malen en ik heb getracht of ik iets terug kon
brengen op de afstamming, doch ik heb nooit enig vciband kunnen vinden.
Deze achillespees-operatie is thans door het N,R,S, voor sticrkalveren verboden, maar
voordat dit verbod afkwam heb ik een stierkalf behandeld. Bij de keuring voor het
N.R.S., na een half jaar, werd ,gcen enkele aanmerking op de achterbenen gemaakt
en deze stier heeft enkele jaren dienst gedaan op één bedrijf. Gedurende 15 jaar
zijn nooit kalveren met parese op deze stal geboren.

Wat spastische parese bij oudere stieren betreft, hiervan is de oorzaak wèl bekend.
We zien dit optreden bij dieren die een steile stand in de achterbenen hebben.
Deze steile stand in de achterhand is wèl erfelijk; heel veel nakomelingen in een
bepaalde bloedlijn kunnen deze slechte ei,genschap hebben.

Wanneer stieren met deze steile stand sterk gevoerd worden, b.v. voor de keuring,
kunnen we parese in één achterbeen zien optreden. De achillespees gaat verkorten
en de stier kan dit achterbeen moeilijk op de grond zetten. Wanneer we zo\'n stier
sterk laten vermageren, om. het lichaamsgewicht te verminderen, kan zo\'n stier nog
wel even blijven leven.

Oorzaak der verkorting van de achillespees is vermoedelijk een rekking van dc
musculus gastrocnemius.

Bij melkkoeien zien we bij steile stand in de achterbenen deze afwijking bijna niet
optreden. Het mindere lichaamsgewicht zal de oorzaak hier wel van zijn.
Het komt mij voor dat de spastische parese bij kalveren en die bij oudere stieren,
die dus later ontstaat, niets met elkaar tc maken hebben.

De veevoedingsdag van stiermesters in .Arizona gaf enkele nieuwe gezichtspunten
op het gebied van het mesten van vee.

W. H. Hale, Bruce Taylor en Farris Hubbert hebben een proef
genomen met zware ossen (gemiddeld 273 kg), waarbij aan het drinkwater 227 g
alcohol per os per dag was toegevoegd.

Ongeveer 40 dieren waren in twee groepen verdeeld, waarvan de ene groep alcohol
kreeg en de andere niet. In de groepen was no,g een onderverdeling gemaakt door
de dieren al dan niet met 24 mg stilbesterol te inplanteren.

De toevoeging van alcohol resulteerde in een groeiverbetering van 54 g per dag,
terwijl het voederverbruik per 100 kg groei verminderde van 916 kg tot 868 kg.
Een duidelijke invloed was bovendien te constateren in verband met de inplantatie
van stilbesterol; de groei per dag nain hierdoor toe van 1,05 kg tot 1,19 kg.
De kwaliteit van het vlees der geslachte dieren vertoonde geen verschillen, het
aanhoudingspercentage van de „alcoholgroep" nam echter toe van 60,4% tot
61,19%.

Die ersten Mitteilungen über Infektiosität von Krankheiten und Desinfektion von
Gebrauchsgegenständen kann man im Alten Testament der Bibel finden. Die Wich-
tigkeit persönlicher Reinheit, Entfernung von Müll aus den ILäusern und der Ge-
meinschaft, präventive Masznahnien zur Behütung von Menschen gegen Krankheiten
animaler Herkunft sprechen tatsächlich schon klar aus den mosaischen Gesetzen.
Schon Aristoteles, der Ratgeber .Mexander des Groszen bei seinen Feldzügen ordnete
an, das benötigte Trinkwasser für die Armeen zu kochen und die F\'äkalien zu ver-
graben. Dadurch konnte dieser Feldherr seine gewaltigen Eroberungen erzielen.
Das Mittelalter brachte das .Aufblühen der in Städten gruppierten mittelständischen
Bevölkerungsklasscn die sich gildenmäszig spezialisierten in der Ausübung bestimmter
Berufe.

Die Entwicklung der Schiffahrt führte danach zur Hebung der materiellen Wohlstan-
des durch .Austausch von Crütern, die an einem Ort in Überschusz vorhanden waren,
anderswo mangelten oder, wie die tropischen Produkte, ganz fehlten.
Die allgemeine Hygiene und die rechte Einsicht über die Art der Krankheiten waren
aber zurückgeblieben und konnten mit den Konsequenzen der gewachsenen Wohl-
fahrt und der Bevölkerung nicht Schritt halten. Ansteckende Krankheiten, welche
früher nicht bekannt waren, fielen über das sich schnell entfaltende Europa her.
Pest, Cholera, Lucs, Flecktyphus, Poeken und eine 50 prozentige Kindersterb-
lichkeit durch infektiöse Entzündungen der Atnmngs- und Verdauungsorgane hatten
zur Folge, dasz die Wohlfahrt nicht zur Uberbevölkcnmg führte.

Erst im neunzehnten Jahrhundert brachte die Entdeckung bakterieller und proto-
zoärer Ursachen verschiedener ansteckender Krankheiten die Möglichkeit zu einer
rationellen Bekämpfung und dadurch auch die weitere Entwicklung des Westen.
Die Ausrottung dieser Krankheiten, die Konservierung und Sterilisierung leicht ver-
derblicher Nahnmgsmittcl und von Futter, die Lagerungsmöglichkeiten von (Je-
treide und Hülsenfrüchte durch Vernichtung der Schädlinge wie Milben, Käfer,
Mäuse und Ratten gaben die Möglichkeit einer weiteren Entwicklung der Wohlfahrt,
aber auch zur Schaffung höherer technischer Wissenschaften. Diese Entwicklung
hatte nicht nur die Automatisierung vieler Produktionsverfahren zur Folge, sondern
es wurden auch die Geheimnisse der Struktur der Materie weiter enträtselt und die
Verwendung von Kernenergie geschaffen. Aufs neue wurde die Menschheit mit
Überbevölkerung bedroht, anderseits aber auch mit totaler Vernichtung durch plötz-
liche Entladung angehäufter atomarer Energie.

Die Beantwortimg der Frage, wie wir unsere Kinder und Enkel vor beiden Kala-
mitäten behüten können, fällt auszcrhalb des Rahmens dieses Vortrages. Die Aufgabe
für uns Veterinäre liegt in der Gesunderhaltung der produktiven Haustiere und
dadurch in einer Erhöhung der Nahrungs- und Futtermittelquantilät tierischer Her-
kunft und einer Qualitätsverbesserung.

Die letzte Aufgabe ist der schwierigere Teil weil die Nahrungsmittel ja nicht nur
gut schmecken und reich an Eiweisz, Vitaminen und Spurenelementen sein sollen,
sondern auch frei von Keimen, die die Gesundheit des Menschen bedrohen und
sogar die Nahrungsmittel untauglich machen können.

1 Lezing, gehouden door Prof. A. van der Schaaf op 19 september 1963 te
Brussel tijdens een internationale vergadering van Directeuren van Gezondheids-
diensten.

Die Keimfreiheit kann man, wie schon Appert in 1810 vorschlug, dadurch er-
reichen dasz alle verderblichen Nahrungsmittel in kleinen hitzebeständigen Gefäszcn
luftdicht abgeschlossen und zuvor durch stundenlange Erhitzung bei 100° Celcius
haltbar gemacht werden. Durch die lange Erhitzung und Aufbewahrung verringert
sich aber die Schrnackhaftigkeit und der Gehalt an Vitaminen. Auch sind die in
Blech verpackten I^ebensmittel weniger zugkräftig zum Kaufen, weshalb viele Leute
Konserven heutzutage noch als eine .Xrt Notration ansehen.

Man hat versucht die Lebensmittel frisch in Plastik verpackt durch intensive
Gammabestrahlung zu konservieren. Der gute Geschmack leidet jedoch unter dieser
modernen Entkeimungsmethode, weshalb ihr Wert für diese Zwecke bis heute
gering ist .Vielfach werden die I^ebensmittel heutzutage schnell eingefroren und
weiterhin in Tiefgefrieranlagen aufbewahrt. Dieses Verfahren ist ziemlich kost-
spielig. Bevor die gut aussehenden Speisen gegessen werden können, müssen sie
aufgetaut werden. Eventuell anwesende Keime können sich in dieser Auftauzeit noch
schneller vermehren als in frischen Nahrungsmitteln, weil zellulair gebundenes Was-
ser freikommt. Fleisch und Fleischwaren, Milch und Molkereiprodukte sollen also
möglichst frei von ])athogenen imd verderbnisverursachenden Keimen sein. Verun-
reinigung der genannten Nahrungsmittel geschieht meistens postmortal imd wie
Ketz festgestellt hat, in 80% der Fälle nach dem Tode des Schlachttieres und bei
der Milch noch öfter nach dem Melken.

Die Ansteckimg der Nahrungs- und Futtermittel wird meistens durch verunreinigte
Gegenstände und .Apparate wie Messer, Tische, Hackfleischmühlen, Kühlsehränke
und Arbeitskleidung verursacht, vor allem aber soll man immer die Hände des
Personals verdächtigen. .Auch mit indirektem Kontakt ist stest zu rechnen. Fliegen
können mit den Beinen, doch viel leichter mit ihren Fäzes, pathogcne Keime über-
tragen. Wie Schaal gezeigt hat, können mit Salmonellen behaftete Fliegen
(Musca domesticn) selbst während einer ganzen Woche infektiös bleiben. Um Be-
schmutzung von Futter und Lebensmitteln vorzubeugen ist es notwendig dass alle
Geräte und die Hände des Personals periodisch gereinigt und desinfiziert werden.
Das gleiche gilt auch für Tierärzte und ihre Helfer, denn diese kommen beruflich
noch mehr mit keimtragenden Tieren und Gütern in Berührung.
Um auf rationelle Weise eine Entkeimung durchführen zu können, sollen Leiter
der Schlachthäuser, Laboratorien, Futter- und Nahrungsmittelfabriken die Desin-
fektionslehre beherrschen.

Diese Desinfektionslehre begann schon mit den .Arbeiten van S e m m e 1 w e i s z.
Dieser versuchte duich Wort und Schrift die Ärzte und Medizinstudenten davon zu
überzeugen, dasz Kindbettfieber ansteckend war und dasz der Erreger mit den
Händen und (ieräten der Ärzte, Hebammen und Schwestern von den kranken auf
die gesunden Wöchnerinnen übertragen wurden. Die Kadaverluft in den Mänteln
der Studenten brachte offensichtlich auch das Miasma mit. welches Fieber und
danach Septikäniie bei zwölf Prozent der Wöchnerinnen verursachte. Schon lange
bevor Sciumelwcisz anordnete, dasz jeder .Arzt und Student in seiner Klinik
die Hände mit einer Chlorkalklösung zu waschen habe, war schon bekannt (I. a b a r-
raque 1825), dasz chloriertes Soda und Kalk geeignet waren um den widerlichen
Gestank von Kleidung, Geräten und .Aborten zu entfernen und noch immer sind
vielleicht die chlorfieigebenden Chemikalien die besten Desinfektionsmittel.
Dem Prophet Semmelweisz wurde in seiner Heimat von den Gynäkologischen
Kollegen nicht geglaubt. Es gab heftige Dispute, bei denen Semmelweisz ge-
legentlich seine Gegner Mörder nannte. Vielleicht durch seinen ungestümen Cha-
rakter ist Semmelweisz geschlagen worden. Seine Niederlage hat er nicht er-
tragen können.

Aber schon bald danach wurde in anderen I^ändcrn .gezeigt, dasz chloriertes Wasser
die Ansteckungsfähigheit von Infektionskrankheiten stark herabsetzen kann. Auch
Pasteur verwendete Chlor um seine Kulturen abzutöten, aber sein englischer
Zeitgenosse und Vetehrer, der Chirurg L i s t e r ,gab 3 bis 5 prozentiger Karbollö-
sung den Vorzug zur Entkeimung seiner Instrumente und Operationstische. Dies ist
sehr gut zu verstehen^ denn Karbollösungen werden durch Salzzusatz aktiviert und

durch Eiweisz, Blut und anderes organisches Material nicht inaktiviert. Chlor korro-
dierte dazu auch noch die chirurgischen Instruinente, die in der Zeit Listers noch
nicht von rostfreimen Stahl gemacht waren, Karbol besasz diesen Nachteil nicht.
Heutzutage werden noch immer Chlorlauge, Chlorkalk und veilleicht am meisten
noch Chlorgas für Desinfektionszwecke gebraucht. Karbol wird nur noch zur Kon-
servierung von Antigenen, Vakzinen und Immunsera verwendet.
In der Bakteriologie ist kristallisiertes Phenol auch noch jetzt das Nonnalmasz für
die Feststellung des Entkeimungswertes für die grosze Anzahl neuer Desinfektions-
mittel, die seit Lister zur Verwendung in der medizinischen und Veterinären Heil-
kunde empfohlen wurden. Der Systematiker Robert Koch hatte damit bereits
angefangen und über die Frage der Standardisienmg ist sehr viel diskutiert worden.
Endgültig hat sich in der Technologie der Wertbestimmung von Desinfektionsmitteln
seit der keimtragenden Fadenmethode Kochs nicht viel geändert.
Koch stellte schon fest dasz die entkeimende Wirkung bestimmter Chemikalien von
der Konzentration, der Einwirkungszeit und der Temperatur abhängig war. Er
beobachtete auch, dasz es einen Konzentrationsunterschicd gab zwischen die ver-
mehrunghemmende und die bakterientötende Wirkung. Speziell beim Sublimat, das
Koch seinen Mitarbeitern und Studenten für die Desinfektion empfahl, waren die
Unterschiede dieser Funktion sehr deutlich.

Durch Krön ig und Paul wurde 1897 die Methode Kochs weiterentwickelt. Die
R i d e a 1-W a 1 k e r-Mcthode, welche ein wenig modifiziert, noch immer gebraucht
wird, wurde schon 1903 publiziert und der Chic k-M a r t i n-Test im Jahre 1908.
In dem bekannten Handbuch „Antiseptics, Disinfectants, Fungicides and Chemical
and Physical Sterilization" van Reddish, 19.57 ausgegeben, zeigt die A.O..A.C.-
Phenol-koeffizient Methode keine prinzipiellen Unterschiede mit dem Rideal-Walkcr
Test. Chick zeigte bereits dasz die Abtötimgsschnelligkeit von Bakterien mit einer
einfachen chemischen Reaktion übereinstimmt. Die Verringerung der Anzahl lebender
Keime verläuft im Beginn der Desinfektion schnell, sinkt allmählich ab und geht am
Ende sehr langsam vor sich. In der Theorie würde man die Verringerung der le-
benden Bakterien wie eine geometrischen Reihe sehen können. Grafisch kann diese
Funktion durch eine rechte Linie dargestellt werden, v/enn man die Anzahl noch
lebender Keime und die Zeit in Minuten logarithmisch tabelliert. Ganz richtig ist
diese Vorstellung aber nicht, denn im Anfang hat man eine gehemmte Fase wie
bei der Wachtstumgeschwindigkeitskurve und auch am Ende ist die totale Abtötung
verzögert. Mathematisch kann man das Verhältnis zwischen Abtötungszeit und Kon-
zentration des Desinfektionsmiteis angeben mit den Formeln:

Dieses Verhältnis zwischen Konzentration und Einwirkungszeit beim Desinfektions-
prozess ist für jedes Mittel verschieden. Beim Sublimat und Formalin zum Beispiel
beträgt der Verdünningskoeffizient n etwa 1, bei Phenol dagegen 6. Dies bedeutet,
dasz, wenn man die Konzentration von einer Sublimat- oder Formalinlösung halbiert,
man die Einwirkungszeit verdoppeln mu.sz, um denselben Effekt zu erreichen. Bei
Phenol hat man aber damit zu rechnen, dasz bei Halbierung der Konzentration die
Zeit 64 mal zu verlängern wäre um denselben Erfolg zu haben (Jordan und
Jacobs).

Der Einflusz der Temperatur auf die Schnelligkeit der Abtötung zeigt auch viel
Übcreistimmung mit der Schnelligkeit einer einfachen chemischen Reaktion. Man
kann die Einflüsse der Temperaturen bei der Desinfektion auch mathematisch dar-
stellen nach dem Formel:

Bei einer Temperatut von 30° C. beträgt die Reaktionsschelligkeitskonstante k"" = 0,7
und bei 20° C. ist k = 0,27. Daraus kann man schlieszen dasz für 1° C. 0 = 1,1,
also für 10° C. l.U" = 2,6. Das bedeutet also, dasz bei einer Temperatur von 21° C.

man bei einer Desinfektion zum Beispiel eine Verringerung der Anzahl lebender
Keime bekommt von 1000 auf 100 in 10 Minuten, bei einer Temperatur von 30° C.
man denselben Effekt jedoch schon in 3 Minuten erreicht.

Der Wert vor () ist für verschiedene Desinfektionsmittel nicht derselbe. Wenn
O^" für Phenol 2,6 beträgt, ist dieser Wert für Sublimat ungefähr 3 und für
Chloramin 4,5. Das bedeutet, dasz bei Bestimmung des Karbolkoeffizientcn von Ghlo-
ramin bei 20° G. auf 150, dieser bei 5° C. (Kühlhaustemperatur) viel niedriger ist
und den von Phenol annähert. Der Wert der Temperaturkoeffizient ist konstant
zwischen 5 und 35° G., darüber nimmt sie sehr in Wert zu, deshalb ist Eintkcirnung
bei höhere Tcmperature viel leichter durch zu führen (Jordan und Jacobs).

Die Schwierigkeiten bei der Desinfektion beginnen sobald das Desinfektionsmittel
die Bakterien nicht wie bei der Laboratoriumsuntersuchung in einem Miliieu wie
destilliertes Wasser trifft, sondern in einer Umgebung, die auch H-, OPL oder
Salzionen enthält. Wie C h i c k und Martin schon gezeigt haben, wirken orga-
nische Stoffe, wie Dunge, aber noch eher Eiweisz und andere kolloidale Substanzen,
stark hemmend auf die Entkeimung. Dagegen wirkt ein niedriger pH-Wert des
Milieus günstig auf die meisten Desinfektionsmittel. Der Einflusz von Kochsalz ist
sehr verschieden. Z.B. wirken Kochsalz und auch andere stark ionisierte Salze günstig
bei Desinfektion durch Phenol und Kresol. Die Salzionen verzogern aber die keim-
tötende Wirkung schwerer Metallionen und unter anderm auch von „Hibitane"
(Ghlorhexidine).

Oberflächenaktive Stoffe wie Seife und Detergentien, z.B. Teeijol, wirken ver-
zögernd auf die Desinfektion durch Phenole und Kresole aber noch mehr auf die
Kationenakti\\e quartenären Airunoniumbascn. Blut, Serum, Milch und auch pflanz-
liche eiwcishaltende Stoffe beeinflussen wenig die Wirkung von Phenolen und
Kresolen, aber in nachteiligen Sinn stark die Desinfektionskraft von Halogenen und
Sauerstoff-abgebenden Chemikalien wie Kaliumpermanganat, Wasserstoffhyperoxyd
und Ghloramin. Eiweisze wirken auch stark hemmend auf die eiweiszpräzipitierenden
Alkohole und Aldehyde. So ist zu verstehen, dasz eine Injektionsspritze, die noch
Reste von Milch oder Blutserum enthält, nicht keimfrei gemacht wird, wenn man
sie in Spiritus reinigt. Auch Gummihandschuhe und gebrauchte Instrumenten werden
während der Operation nicht ohne weiteres durch Einlegen in eine 2% Fonnalin-
lösung steril gemacht.

Bei der Untersuchung von Desinfektionsmittel auf ihre entkeimende Wirkung hat
man immer nach Standardmethoden gesucht. Die deutsche Gesellschaft für Hygiene
und Mikrobiologie hat Richtlinien hierfür gegeben, aber die amerikanische Federal
Drug Administration-Methode mit Bestinnnung des Phenolkoeffizienten bei 20° C.
ist am meisten bekannt geworden. Im Gro.szen und Ganzen stinnnen die .A.O.-A.C. und
F.D.A.-Methoden noch mit dem R i d e a 1-W a 1 k e rtest überein. Als Testbakterien
gebraucht man Spczialstärnnie von S. typhosa und Staph. aureus. Es ist festzustellen
wclehe Konzentrationen von Phenolurn kristallisatum als Standard nötig sind um
bestimmte Anzahlen von Testkeirnen abzutöten innerhalb einer Einwirkungszeit
von 10 rninuten, jedoch noch nicht nach 5 minuten. Der Phenolkoeffizient ist die
minimale Konzentration von Phenol, geteilt dvirch die minimale Konzentration des
zu prüfenen Mittels, das im Stande ist unter genannten Bcdin.gungen die Keime zu
vernichten.

Rcgehnäszig findet man verschiedene Phenolkoeffizienten für Staphylokokken und
Salmonella typhosa. Eigentlich hat jeder Stamm seinen besonderen Phcnolkoeffizcnt.
Genau genommen soll man jedes Desinfektionsmittel nach folgenden Gesichtspunkten
prüfen: Verwendungszweck unter Berücksichtigung von Gestank, Bleich- und Reiz-
kraft, netzend Vermögen, Löslichkeit, Giftigkeit, Dauerhaftigkeit und Kostspielig-
keit.

Wie scho gesagt, ist bei der Desinfektion der pH manchmal von entscheidender
Bedeutung. In saurer Umgebung wirken viele Mittel, ausgenommen die Quats, besser
als in alkalischer. Da.gegen wirken alkalische Lösungen oft auch reinigend und lassen
die Desinfektionsflüssigkeit besser in Spalten und Poren eindringen. Einige Desinfek-

tionsmittel, wie zum Beispiel quarternäre Ammoniumbasen und neutrale Ampholyt-
Seifen, sind selbst oberflächenaktiv und haben bei hohen Temperaturen schon selbst
eine fettlösende Wirkung.

Die Anzahl Desinfektionsmittel ist viel zu grosz, um hiervon in kurzer Zeit eine
Ubersicht geben u können. Nur wird es möglich sein, einige Gruppen, die heut-
zutage viel gebraucht werden, zu besprechen.

An erster Stelle sind die Quecksilberverbindungen zu nennen. In der niederländischen
Tijdschrift voor Geneeskunde (1961 S. 381) wird darüber gesagt:

„Der Geist Robert Kochs schwebt noch immer segnend über allen diesen Was-
sern, Die Quecksilbcrverbindungen sind schlechte Desinfektionsmittel, weil sie
nahezu nur bakteriostatisch wirken. Diese Bakteriostasis kann selbst nach
längerer Zeit und durch eine Reihe verschiedener Stoffe wieder neutralisiert
werden. Hierzu müssen auch die Körpereiweisze gerechnet werden. Sublimat
wirkt weiterhin toxisch auf Gewebe und bei oraler Verwendung, weil es Metalle
angreift und mit Eiweisz präzipitiert".

Der unbekannte Autor macht dem Mitarbeiter des Reddisches Handbuches, dem
.Amerikaner B r e w e r, den Vorwurf dasz dieser Wissenschaftler eine hervorragende
Stelle bei der Produktion von Quecksilberverbindungen für Desinfektionszwecke
einniimnt.

Selbstverständlich wirken, wie soviel Desinfektionsmittel, auch die schweren Metall-
verbindungen mehr bakteriostatisch als bakteriozid. Sie sind deshalb aber nicht alle
schlecht oder unbrauchbar. Sie werden sehr viel zur Bekämpfung \\\'on Infektions-
krankheiten von Pflanzen verwendet. Man hat aber damit zu rechnen, dasz die
Giftigkeit für Rinder noch viel gröszer ist als die für Menschen, Darum soll man
auch mit den ausgezeichneten und weniger giftigen organischen Quecksilberver-
bindungen in der Rinderpraxis vorsichtig umgehen.

Die quarternären Ammoniumbasen, die neben den Sulfanilamiden auch von D o-
magk als Desinfektion,smittel entdect wurden, werden seit dem zweiten Weltkrieg
sehr viel zur Entkeimung von Geräten, Apparaten und Räumen in der Veterinären
Praxis, in den Molkereien und Schlachthöfen empfohlen. Was über die Quecksilber-
verbindun,gcn hinstlichtlich ihres Mangels und baktcriozider Wirkung gesagt ist,
dürfte auch für die Quats und die Arnpholytseife zutreffen, Sie sind viel mehr bak-
teriostatisch als bakteriozid. Bei der Feststellung des Phcnolkoeffizienten soll man
immer die Wachstumshemmung in einer sehr niedrigen Konzentration durch Bci-
,gabe von Tween 80 und Lezithin zum beimpften Nährboden ausschalten.
Die Quats wirken auf säurefeste Stäbchen nicht bakterizid, noch weniger auf Grani-
negatieven als auf Gram-positieven Bakterien, Die Temperaturkoeffizient ist sehr
hoch, sodasz bei niedrigen Temperaturen man viel höhere Konzentrationen nötig
hat als bei Temperaturen zwischen 30 und 50° G, Obleich S t r a u g h o n e s s y und
Zichis wahrnehmen konnten, dasz Inaktivierung von Lyssa-virus in Biszwimden
am besten .geschehe durch die primäre Wundbehandlung mit einer I—4% I^sinig
von Benzalkoniurnchloridc, nuisz man doch damit rechnen dasz im algcmeinen Quats
nicht im Stande sind Viren in der für Bakterien übliche Konzentrationen von 1 auf
1000 abzutöten. Man soll immer berücksichtigen das Handelsprodukte nur 5- 71/2%
des werksamen Stoffes (nthalten. Die Quats sind für manchen praktischen Zwecke
wegen ihrer geringen Giftigkeit, Geruchlosigkeit und starken Benetzungsvcrmö.gens
zu empfehlen. Bei ihrer Mischung mit heiszem Wasser benötigt man keine Seife,
Soda oder Detergentien um auch Fette und unsaubere Gc.gcnstände zu desinfizieren,
Phenol, Kresol und Bisphenol bilden ebenfalls eine besondere Gruppe der Desinfek-
tionsmittel, Das durch L i s t e r empfohlene Karbol wird für die Entkeimung nicht
mehr gebraucht. Dagegen verwendet man die abgeleiteten Verbindungen noch
immer, vor allem für die Konservierung von Holz, Bauplatten und dergleichen.
Die reinen Kresole und Xylenole (Methyl- und Dimethylphcnole) verhalten sich
bakterizid. Der Phcnolkoeffizicnt ist von bis 5, und dies gilt gewisscrinaszcn

auch für Tuberkclbazillen, Mit einer Erhöhung des Molekulargewichtes nimmt die
Ivöslichkeit der Verbindungen in Wasser ab. Die bakterizide und mykozide Eigen-

Schäften der halogenierten Phenole sind sehr bekannt geworden und die Einführung
von aliphatischen oder aromatischen Gruppen kann diese Wirkungen noch ver-
stärken. So hat 2-Diäthyl-methyl-3,5-dimethyl p-Chlorophenol einem Phenolkoef-
fizient von über 1000 gegenüber Staph.aureus und Streptococcus pyogenes und von
über 500 gegenüber Mycobacterium smegmatis, aber gegenüber typhosa beträgt der
Koeffizient noch nicht 13.

Vorsichtig musz man beim Gebrauch mit höheren Chlorophenolen umgehen, weil
sie im Stande sind chronische Hautkrankheiten beim Rindvieh zu verursachen. Der
Zusammenhang zwischen X-Krankhcit und Pentachlorophenol ist seit den groszen
Ausbrüchen dieser rätselhaften Krankheit in .Amerika, Israel und Deutsehland be-
kannt geworden.

Sie setzen sich aus zwei Phenolkernen mit Hydroxyl- und Chlorverbindungen zu-
sammen, werden durch Kohlenwasserstoff, Sauerstoff oder Schwefel verbunden. Das
bekannteste Präparat ist wohl Hexachlorophen oder G-11. Seit den Arbeiten von
T r a u b und Mitarbeitern und von Seastonc hat es kein neues Desinfektions-
mittel gegeben, dasz eine so ausgebreitete Bekanntheit bekommen hat. Es wird in seine
Wirkung nicht durch Seife und synthetische Detergentien unterdrückt und ist speziell
zur Entkeimung der Tageshand von Chirurgen, Krankenschwestern und dergleichen
Personen empfohlen worden, die sich davor hüten müssen Krankheitserreger mit
ihren Händen zu übertragen. Price (1951) hat aber gewarnt, nicht zu groszes
Vertrauen in G-11 zu stellen, weil es nicht im Stande ist nach einmaligen Waschen
in kurzer Zeit Sterilität der Hände herbeizuführen. Weil es unlöslich ist in Wasser
kann es auch nicht schnell wirken, jedoch vermag es die Mikroflora der Haut stark
zu drücken, vorausgesetzt dasz man daneben keine andere Seife gebraucht. Bei
alleiniger Verwendung von G-11 haftet eine dünne Schicht von Hexachlorophen-
kristallen auf der Hautoberfläche. Für Tierärzte ist diese Seife nicht von groszem
•Nützen, weil sie bei ihrer täglichen Arbeit sich zu viel beschmutzen und deshalb ihre
Hände in Wasser reinigen müssen. Damit verlieren sie die desinfizierende Schicht von
G-11 wieder.

Die Gruppe der .Alkohole und Aldehyde ist so bekannt, dasz eine besondere Be-
sprechung nicht erforderlich erscheint.

Viel ist auch schon über Chlor und Chlorverbindungen geschrieben worden.
Chlor ist das älteste und vielleicht noch immer das beste bakterizide Agens. Wie die
anderen Halogene, Brom und Jod, hat es die Eigenschaft die Haut und die Schleim-
häute ziemlich stark zu reizen. Der Vorteil der Halogene liegt in ihrer I\'lüchtigkcit.
C\'hlor, in Leitungswasser gelöst, tötet in einer schwachen Konzentration fast alle
Keime und verschwindet danach auch selbst weil es chemisch an Spuren organischer
Stoffe gebunden wini. Die Ilypochloricte und freies Chlor haben eine bis 25-fach
stärkere desinfizierende Wirkung gegenüber Chloramin. Sie werden aber ziemlich
schnell inaktiviert durch Mist, organischem Staub, Milch usw., trotzdem werden sie
sehr viel für Entkeimungszweckc in Molkereien und Schlachthöfen gebraucht. Für die
Tierheilkunde an sich ist Chloramin \'I\' vorzuziehen weil es in der 10-fachcn Konzen-
tration, der0,4%igen Gebrauchslösung, nicht reizt und doch in ein bis zwei Minuten
die Oberfläche der Haut keimfrei machen kann. Man soll damit rechnen dasz
Mykobakterien eine gröszere Resistenz haben als die gewöhnlichen Gram-positive und
Gram-negative Keime. Sporen von f,7. tetani werden sogar eine 4%igen Lösung
innerhalb von 4 Stunden nicht abgetötet. Ein beträchtlicher Nachteil ist, dasz auch
Chloramin T durch Eiweisz und reduzierende organische Stoffe mehr oder weniger
inaktiviert wird. Zur Desinfektion der Tageshand des Tierarztes gibt es aber noch
kein besseres Desinfektionsmittel als Chloramin (V a n d c r S c h a a f und J a a r t s-
vcld).

In diesem Vortrag ist nur über bakteriostatischc und bakterizide Chemikalien ge-
sprochen worden.

Vielleicht sind für die heutige tierärztliche Praxis die Viruskrankheiten und ihre
Übertragung noch viel wichtiger. Selbstverständlich sind Desinfektionsversuche mit
viruziden Stoffen viel schwieriger anzustellen als mit bakterioziden Agentien. Man
kann die Virusteilchen nicht zählen und auch nicht feststellen, ob nach Vcrsuchstier-
impfungen die Viren 100%ig getötet sind. Bei höheren Temperaturen in feuchter
Umgebung inaktivieren die Virustcilchcn auch ohne irgendwelche Desinfektantia
viel schneller als Bakterien. Doch hat man in den letzten Zeiten mehr Erfahrung
über Viruzidie gesammelt. Man musz aber immer berücksichtigen dasz die Viren in
ihrer Tenazität noch verschiedener sind als die Bakterien und die Pilze.
Klarenbeek hat im Institut für Präventive Heilkunde in Leiden Versuche
über den viduziden Einflusz verschiedener Desinfektionsmittel auf das murin Co-
lumbia-SK Poliomyelitisvirus gemacht. Er hat hierbei gezeigt, dasz Chloramin 4%
und Hexachlorophen 2% (G-11) gelöst in 1% NaOH-Lösung in 5 Minuten das
Virus vernichten konnten, 1 % Formalin erreichte denselben effekt in 20 Minuten,
während Desogen 5%, Superol 1%, Sublimat 0,1%, Nitrofurazon 470 Teile pro
Million und Natriumhydroxyde 1% nicht im Stande waren die Virulenz der homo-
genisierten Gehirnvirussuspension deutlich zu verringern.

Später hat Klarenbeek noch festgestellt dasz NaOH 1 % auch in 24 Stunden
das Columbia-SK-Virus nicht inaktivieren konnte. Man musz hierbei anführen, dasz
die Versuche bei einer Temperatur von 4° Celcius angestellt wurden. Auch 3%l
Dettol (Chloroxylcnol) hatte in 24 Stunden keinen ungünstige Einflusz auf das In-
fektionsvermögen des Virus. Das bacterizide Gas Ethylenoxyde in 90% CO2-A1-
mosphäre vernichtete das feuchte Virus in wenigstens 8 Stunden bei einer Tem-
peratur von 18° C., auch das Vaccinia-Virus war innerhalb der gleichen Zeit
inaktiviert. Ethylenoxyde vnirde also ein ideales Desinfektionsmittel sein wenn es
nicht für Mcnsch und Tier giftig und mit Luft gemischt explosiv wäre.
.\\uf dem Gebiet der Virusdesinfektion musz noch sehr viel getan werden bevor wir
wissen, wie man in der tierärztlichen Praxis einer Verbreitung von tierpathogenen
Viren vorbeugen kann. Mechanische Reinigung und häufiger Wechsel von Kleidern
und Instrumenten sind noch immer die bequemsten und zuverlässigsten der präven-
tiven Methoden.

Ein wichtiges Problem des letzten Jahrzehntes stellt die Zitzendesinfektion zur
Prophylaxe der Euterkrankheiten dar. Die Publikation von Hughes und E d-
wards in 1946 zeigt schon sehr deutlich dasz grosze Behutsamkeit zu empfehlen
ist beim Gebrauch von Desinfektion.smittcln und auch derartigen Salben. Eine Salbe
mit 1 % Cetyl-trimethyl-ammoniuinbromide, die in Laboratoriumversuchen sehr
schöne Erfolge für die hygienische Bekämpfung der Streptococcus agalaciiae-mastith
versprach, gab in der Praxis nach täglicher Anwendung für die Dauer eines Monats
eine Entwicklung von Ritzen und Geschwüren der Zitzenhaut und dadurch eine
starke Erhöhung der Mastitisfrequenz. Eine rezente Untersuchung an der Gornell-
Universität (T r i p a t h y, 1961) über den Wert der Zitzendesinfektion nach dem
Melken hat gezeigt, dasz alle dafür angegebenen Desinfektionsmittel, auch Chlor-
hexidine wertlos waren was die Verringerung der pathogenen Keimen auf der Zitzen-
haut vor der folgenden Melkzeit betrifft.

Het gebruik van ontsmettingsmiddelen en het vernietigen van ziektekiemen is
reeds meer of minder systematisch toegepast vóór men de kiemen zelf kende. Na
S e m m e 1 w e i s z is de desinfectie steeds meer gericht toegepast, doch er is nooit
meer Euin onderzoek naar bactcricide, bacteriostatische en virucide desinfectantia
gedaan dan de laatste 10 jaar.

De theoretische grondslagen der desinfectieleer zijn sedert de onderzoekingen van
Chick en Martin in het begin van deze eeuw niet veel veranderd. De aan-
grijpingspunten der diverse ontsmettingsmiddelen zijn uiteraard zeer verschillend,
zodat algemene wetten ook alleen gelden voor desinfectantia van bepaalde groepen,
d.w.z. voor stoffen, die een overeenkomstige chemische structuur hebben.

Er wordt bij desinfectie in de praktij!; nog te weinig rekening gehouden rnct de
verschillende factoren, die de ontsmetting beïnvloeden. Zo is de verdunningscoëffi-
cient van verschillende ontsmettingsmiddelen sterk uiteenlopend, zodat voor het
ene ontsmettingsmiddel een halvering van de concentratie een verdubbeling van de
inwcrkingstijd noodzakelijk maakt om hetzelfde effect te bereiken, terwijl in andere
gevallen, net als bij carbol, de inwcrkingstijd 64 maal zo lang moet zijn.
Ook de temperatuur tijdens de inwerking is van grote betekenis op de vereiste
duur van de desinfectie. De ternperatuurscoëfficient is ook voor de verschillende
ontsmettingsmiddelen niet dezelfde, zo is die bij phenol 2,6 en voor chlooramine
4,5, Dit betekent dat voor een daling van de temperatuur bij desinfectie door
phenol een afname van 10°C. een bijna 3 maal zo lange inwerktijd nodig is om
99,9% der bacteriën te doden. Bij chlooramine moet rekening worden gehouden
met een 5-malige inwcrkingstijd, die nodig is ora te desinfecteren, wanneer de
temperatuur met 10° is gedaald. Hieruit volgt, dat ontsmetting in het koude
jaargetijde en in koelhuizen uitermate moeilijk is. De tegenstrijdige resultaten, die
met verschillende desinfectantia — o.a. natronloog — zijn verkregen, zijn vermoe-
delijk te verklaren met het niet gebruiken van de temperatuurscoëfficient bij de
bepaling van de snelheid van desinfectie.

Naast de temperatuur is vooral ook de pH van invloed op de ontsmettende werking.
Bij chloorpreparaten verloopt de desinfectie in neutraal milieu b.v. aanzienlijk
sneller dan in alkalisch milieu. Zout-ionen vertragen meestal de desinfectie, de
fenolen vormen hierop een uitzondering. Emulgerende stoffen werken in het alge-
meen nadelig op de ontsmetting, evenals eiwitten en andere organische stoffen,
ammoniak gaat vooral ook desinfectie van chloorverbindingen tegen.

Vele desinfectantia werken niet baktericicd maar bakteriostatisch, speciaal is dit
het geval met sublimaat en organische kwikverbindingen, doch ook met de quarter-
naire ammoniumbasen.

De fenolen, kresolen, gechloreerde fenolen en bisfenolen zijn over het algemeen
bacteriedodend en dikwijls in zeer sterke verdunningen. Een bezwaar vormt dikwijls
de geringe oplosbaarheid en bij de hogere gechloreerde fenolen de toxiciteit. Het
hexachlorophen^ dikwijls aangeduid als G-11, is voor personen, die hun handen
veelvuldig met zeep moeten wassen, geen geschikt desinfectans, omdat het niet snel
werkt en door zeep van de handen wordt verwijderd. De ontsmetting van voor-
werpen en lichaamsdelen, die met virus in aanraking zijn geweest ,is een probleem
op zichzelf. Uit de onderzoekingen van Klarenbcck blijkt duidelijk, dat men
geen vertrouwen mag stellen in de quarternaire ammoniumverbindingen, acridine-
derivaten en nitrofurazon, doch dat 4% chlooramine en 2% hexachlorophen in
1% NaOH, in 5 minuten de meeste kleine viren kan inactiveren; 1% formaline
doet hetzelfde in 20 minuten. Het gasvormige aethyleenoxydc, in een 10-procentige
concentratie vermengd met koolzuurgas, is ook in staat om zowel bacteriesporen,
schimmelsporen als virussen te doden in i 5 uur.

Een nog niet opgelost vraagstuk is dat der uierdesinfectie ter preventie van het
overbrengen van mastitisverwekkers van aangetaste runderen naar mastitis-vrije
dieren. Het dopen in een ontsmettingsmiddel, zelfs in Chlorhexidine nä het melken,
heeft geen invloed op de kiemen, die in spleetjes en onder oppervlakkige epitheel-
lagen verborgen zitten. Verschillende ontsmettingsmiddelen, ook in zalfvorm, geven
op den duur aanleiding tot het ontsta:m van kloven en erosies, waardoor de kans
op mastitis zelfs eerder toe- dan afneemt.

Het congres werd georganiseerd door de „International Circlc of Daiiy Research
Leaders" tc Ayr en gehouden in het „Hannah Dairy Research Institute" te Ayr in
Schodand op 15-17 mei 1963.

Van Nederlandse zijde werd deze meeting bijgewoond door Dr. F. H. J. J a a r t s-

veld (Gezondheidsdienst voor Dieren van Noord-Brabant), Dr. Ir. C. J. Schip-
per (werkgroep T.N.O., Hygiënische melkwinning) en J. B. v a n Dijk (Centraal
Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam).

Het „Hannah Institute" houdt zich speciaal bezig met het bestuderen van klima-
tologische invloeden op dieren en wel in het bijzonder op schapen. De voor deze
onderzoekingen beschikbare apparatuur is zeer modern en indrukwekkend. De ont-
vangst en de organisatie van dit mastitis-congres bleek gedurende deze da.gen in goede
handen te zijn. Het programma was echtcr enigszins te uitgebreid.

Gedurende het gehele symposium werd getracht een voor alle landen aanvaardbare
definitie van mastitis te geven, waarbij het cclgehalte van de melk vooral als crite-
rium werd gesteld. Men was het er over eens, dat het cclgehalte een bruikbare
maatstaf zou kunnen zijn voor het al of niet aanwezig zijn van mastitis bij een rund.
Door Prof. K ä s 11 i (Zwitserland) werd gesuggereerd, dat dié melk als mattitis-melk
beschouwd moet worden, welke meer dan 200.000 cellen per ml bevatte. In Zwit-
serland is nl. gebleken, dat melk met meer dan het bovengenoemde aantal cellen
minder geschikt is voor de Emmcnthaler kaasbereiding. Deze mening werd door de
Engelse onderzoekers onderschreven (o.a. Waite), daar zij geconstateerd hadden,
dat bij deze melk reeds veanderingcn in de chemische samenstelling werden waar-
genomen (dit betreft chloorfosfatase, scrum-albumine, lactose, caseïne en vetgehalte).
Door een aantal deelnemers, speciaal de .Nederlandse, werd naar voren .gebracht, dat
dit momenteel in de praktijk onaanvaardbaar is, hoewel het theoretisch waarshijnlijk
wel juist is, dat een cclgehalte van 200.000/ml of lager als normaal beschouwd moet
worden. Echter de leeftijd, het lactaticstadium en het vceslag zouden van invloed
kunnen zijn op datgene, wat als normaal moet worden beschouwd. In de praktijk
echter kan men van een veehouder niet verlangen, dat hij melk uitselecteert, waar
hij niets aan kan zien. Noch Zwitserland, noch Engeland beschikten over uit,gebreide
praktijkgegcgevens betreffende het cclgehalte van melk, zoals die momenteel in die
landen aan de fabrieken geleverd wordt. Door Nederland werd daarom voorgesteld
voorlopig melk met minder dan 500.000 cellen/ml als normaal te beschouwen, melk
met 500.000—1 miljoen ccllcn/ml als dubieus en melk met meer dan 1 miljoen cellen
als abnormaal, dus als mastitis-mclk. Deze laatste melk is altijd zo afwijkend, dat de
veehouder het duidelijk kan constateren. Omdat niet overzien kon worden, wat de
gevol.gen van een eventuele definitie zouden zijn, werd besloten, het probleem nog
eens nader te bezien en dus werd de zo begeerde mastitis-dcfinitie niet op.gesteld.
Een ander punt dat op de voorgrond trad, was dat men steeds meer aandacht schenkt
aan het pcnicilline-probleem in de geleverde melk. In Schotland gaat men reeds
tot een krachti.ge korting in de melkprijs over bij het aantreffen van meer dan 0,02
I.E. penicilline/ml in melk. Men was het er wel over eens, dat men bij dc behande-
ling van de mastitiden gebruik moet maken van kort werkende penicilline-prcparatcn.
Interessant was ook, dat uit onderzockin.gen (Derbyshire, Compton) naar
voren kwam, dat vaccinatie met mastiti.s-verwerkcndc bacteriën .geen voldoende
resultaten gaf, met streptokokkcn-vaccin was het resultaat zelfs nihil. Met stafylo-
kokkcntoxoid-vacrin alleen bevredigd voor bepaalde stammen (er zijn echtcr te
veel stammen om succes te hebben) en bet vaccin van C. pyogenes heeft zijn be-
langrijkheid verloren door de mogelijkheid van preventie met penicilline en eliminatie
van de acutc .gevallen.

Ook het feit, dat door .geen der aanwezigen een penicilline-resisentc Streptococcus
agalactiae is gevonden, moet als belangrijk worden beschouwd. Uit het bc.sprokcnc
kon verder worden geconcludeerd, dat in Nederland ten aanzien van de bestrijding
van mastitis in de praktijk vooral meer de melktechnische zijde een grotere aandacht
heeft dan in de meeste andere landen.

Hoewel uit de mededelingen van de Engelse onderzoekers naar voren kwam, dat
vooral de stafylokokken-masdtis een probleem is, bleek uit de voordrachten, .gehouden
door deelnemers aan dit congres, afkomstig van andere landen, dat ook daar, evenals
in Nederland, de Streptococcus agalactiae nog de meest voorkomende bacteriële
mastitis-vcrwekker is.

Tevens werd het Engelse standpunt, dat 99% van de mastiden baeterieel zijn, niet
als juist aanvaard. Met het oog op de bestrijding van mastitis blijft baeterieel onder-
zoek eehter onmisbaar. Ook bij niet-baeteriële afwijkingen aan de uier zijn er ver-
anderingen in de melk mogelijk (o.a. celgehalte en veranderingen in chemische sa-
menstelling).

Tot slot is ook nu weer gebleken, dat wil men tot een beter inzicht in het mastitis-
probleem koinen, veel fundamenteel onderzoek nodig is en dat daarvoor in Neder-
land meer mogelijkheden geschapen moeten worden. Daarnaast is een goede samen-
werking tussen diergeneeskundig, melktechnisch en mclkhygiënisch onderzoek onmis-
baar. .Al deze zijden van de research hebben belang bij een goede coördinatie van het
rnastitis-ondcrzock.

Hierna volgt een koit verslag van de versehillende, gehouden voordrachten.
Dr. Blackburn (Ayr) gaf als definitie van mastitis een ontsteking van dc uiter
met verschijnselen van warmte, pijn, roodheid en zwelling, terwijl de melk vaak
vlokken vertoont.

In ongeveer 99% van de mastitis-gevallcn worden Streptokokken, stafylokokken, coli
bacteriën e.d. aangetroffen.

Prof. P. K ä s 11 i (Bern) onderscheidde de acute mastitis en de chronische catarrale
mastitis.

Bij deze laatste doen zich geen uitwendige verschijnselen voor. Het weefselepitheel
is dan ontstoken en het aantal cellen in de melk is meer dan 300.000 per ml. Het
katalase-getal is verhoogd, de melk is alkalisch en de Whitesidereactie is positief.
.\\cute inastitis wordt volgens Kästli alleen veroorzaakt door pathogene micro-orga-
nismen. De niet-baeteriële mastitis komt alleen voor bij dc chronische catarrale
mastitis.

Str. agalactiae is volgens Kästli een van de meest voorkomende mastitis-verwek-
kende micro-organismen. Kästli heeft, evenals Obiger, ervaren dat een be-
smetting van de uiers met stafylokokken vaak niet resulteert in een infectie.
\\\'oor het ontstaan van mastitis is een trauma zeer belangrijk. Voor de bestrijding van
mastitis raadt hij aan:

Prof. Dr. M. Seelemann (Kiel) deelde mede, dat de Schalm-reactie (C.M.T.)
een betrouwbare indicatie is voor het verkrijgen van een indruk van het aantal
cellen in de melk. Door hem werd ook aangegeven, dat gezonde uiers niet meer dan
200.000—300.000 cellen/ml melk bevatten.

.Ms belangrijkste taak van de veterinair ziet spreker het elimineren van het mastitis-
probleem met behulp van een georganiseerde mastitis-bestrijdingseampagne.
Belangrijke punten hiervoor zijn:

Volgens Dr. R. W a i t e (Ayr) zijn in mastitismelk de gehalten van K, lactose,
caseïne en vet verlaagd en die van Na, Cl en serumeiwitten verhoogd. Dit is reeds
het geval bij melk met meer dan 200.000 cellen/ml.

Dr. K. K e i s (Weihen-stcphan) deelde mede, dat een hoger gehalte aan ontstekings-
cellen in de melk een grotere opbrengst van kaas geeft, ten gevolge van de slechte
wei-afscheiding. Het percentage droge stof neemt dus af.

Door Dr. F. H. S. Newbould (Ontario) werd verteld, dat door een gering
aantal stafylokokken via het tepelkanaal in de uier te brengen, er reeds reactie te zien
was in de melk. Dit werd nagegaan door celgehalte-bepalingen en door kweken op

blofdagarplaten. Afhankelijk van de ingebrachte stam en het gebniikte proefdier,
bleek het mogelijk reeds omstreeks het 3e melkraaal na de infusie een verhoogde
celafscheiding waar tc nemen. N e w b o u 1 d was van mening, dat deze gang van
zaken overeen kwam met een natuurlijke infectie.

Gegevens over controle-dieren, die alleen met melk zonder stafylokokken werden
ingespoten, ontbraken.

Dr. F. K. Neave (Reading) belichtte ile moeilijkheden van de diagnostische me-
thoden. In 10% van de infcctic-gcvallcn faalt nl. ons routine-onderzoek. Gelukkig
is het grootste deel van de infecties gemakkelijk te diagnostiscren, wanneer 2 of 3
monsters beschikbaar zijn. Voor bacterieel onderzoek werd gebruik gemaakt van
kweken op kalfsbloedagar.

Het niet aantonen van mastitis naar aanleiding van één monster of één routinetcst
kan verschillende oorzaken hebben.
Deze kunnen zijn:

a. zelfs bij uitgesproken infecties zien wc geen groei op dc bloedplaat in 13%
van dc gevallen;

b. ongeveer 3% van de kwartieren met uitgesproken infecties geven geen
pathogene bacterie-afscheiding te zien bij één of 2 monsters;

c. 5% van de kwartiermonsters bevatten pathogene kiemen afkomstig van het
tepelkanaal of van de tepels;

d. 23%van de onderzochte monsters waren Whiteside negatief bij een uit-
gesproken infectie;

e. indirecte testmethoden blijken ook positief tc kunnen zijn, zonder dat er op
dat moment van infectie sprake is.

Volgens Dr. O. Richter (München) lijdt elke 3e of 4e koe aan mastitis of heeft
eens mastitis gehad.

2. voldoende melktechnici die in staat zijn predisponerende oorzaken op te
sporen en weg te nemen;

Met behulp van de CMT kan men meer positieve bedrijven opsporen dan met de
BMR. Mastitis-bestrijding lukt he best op z.g. agalactiac-bedrijven ; op stafylokokken-
bedrijven is het onmogelijk deze uit te roeien.

Door Richter wordt er nog eens op gewezen, dat het busmelk-onderzoek ons
alleen cen informatie geeft. Voor een systematische mastiti.s-besfrijding is bacteriolo-
gisch en cytologisch onderzoek van melkmonsters (kwartiermonsters) van elke koe
onmisbaar. Er moet opgepast worden voor het maken van fouten, want dat brengt
de uier-gezondheidsdienst in discrediet.

Dr. F. H. ,J. J a a r t s V e 1 d (Boxtel) vertelde het een en ander over de ontwikkeling
en de toepassing van de BMR. De slijmigheid, die ontstaat wanneer melk met een
verhoogd aantal cellen wordt gemengd met Na.T.pol (10%) of Na. laurylsulfaat
(2-3%), wordt bij benadering kwantitatief gemeten met behulp van z.g. door-
stroomcapillairen.

Er is ecn goede correlatie tussen de z.g. doorstroomtijd in seconden, van het mengsel
melk en de détergent en het aantal cellen per ral melk. Deze methode is geschikt
voor massaal onderzoek, 10.000 melkmonsters per uur kunnen met behulp van 6
analysten onderzocht worden.

Dr. W. Gedek (München) bracht naar voren, dat de bestrijding \\an mastitiden
veroorzaakt door Str. agalactiae meestal succesvol is.

De stafylokokken-masitiden zijn veel moeilijker te bestrijden. Runderen met stafylo-
kokken-mastitis, die niet reageren op antibiotica, moeten worden geslacht.

Door Prof. Dr. O. C 1 a e s s o n ((Uppsala) werd betoogd, dat het caseïne- en lacto-
segchaltc in het eerste deel van het melkmaal toeneemt tot cen maximum, dat vrij
lang blijft bestaan. Aan het einde van het melkmaal nemen deze gehalten weer af.
De niet caseïne-stikstof. Na en Cl woixlcn juist aan het eind van het melkmaal in
grotere hoeveelheden afgescheiden. Deze verschillen treden meer op de voorgrond
bij ontstoken uiers dan bij normale uiers. De Icbstremtijd van dc verschillende fracties
melk, die vrij komen tijdens een melkmaal, varieert aanzienlijk. Deze variatie wordt
door mastitis sterk beïnvloed.

Dr. F. H. D O d d (Reading) bracht naar voren, dat ontstoken kwartieren minder
melk produceren dan de normale kwartieren. De verandering van samenstelling wordt
veroorzaakt doordat óf afwijkende melk wordt afgescheiden óf dat normale melk
wordt afgescheiden door de melkklierccllen, waaraan door dialyse bloedserum toe-
gevoegd wordt en waartoe dc samenstelling, wat betreft caseïne, lactose, K, Na, Cl
e.d., wordt veranderd.

Indien het uierwecfsel herstelt, herkrijgt de mclk gedeeltelijk haar normale samen-
stelling, welke echter eerst weer geheel normaal wordt tijdens dc volgende lactatie-
periode.

Dr. R. W a i t e (Ayr) stelde dat een sub-klinische mastitis gekenmerkt wordt doordat
in de melk cen tc groot aantal ccllcn aanwezig is. Boven 100.000 cellen per ml is de
melk reeds afwijkend wat dc chemische samenstelling betreft, zoals die van lactose,
caseïne, scrum-albumincn, chloride, fosfatase.

Dr. S. J. Edwards (Compton) betoogde dat penicilline haar waarde bewezen heeft
bij dc bestrijding van streptokokken-mastitis. Echter naarmate het aantal streptokok-
kcn-mastiticien afneemt, nemen de stafylokokkcn-mastitiden toe. Hygiëne en snelle
behandeling zijn hierbij zeer belangrijk. C. pyogenes-infecücs kunnen preventief be-
streden worden door de uiers v.an de droogstaande runderen met penicilline-pre-
paraten tc behandelen.

Door Dr. J. B. D e I b y s h i r e (Clompton) werd het cen en ander medegedeeld over
vaccinaties met mastitis-verwekkers. Deze resultaten zijn over het algemeen met
bevredigend.

Met Streptococcus agalactiae- en Streptococcus äysgalactiae-vaccinaüe is in de prak-
tijk geen immuniteit tot stand te brengen.

Voor Staphylücoccen-toxoid ligt het iets anders. Met sommige stammen gelukt het
een zekere mate van immuniteit op te wekken, met bepaalde staimnen zelfs een zeer
goede immuniteit, doch cr zijn te veel stafylokokkcnstammen, waarbij dit niet mo-
gelijk is.

Het vaccineren met C. pyogenes-toxine is door de profylaxc rnct penicilline en het
elimineren van acute mastitis-gcvallcn, niet belangrijk meer,

Dr. R. G. K i n g w e 1 1 (Reading) had nagegaan in hoeverre uitgebreide hygiëiiischc
maatregelen in staat zijn nieuwe gevallen van uier-ontstekingen tc voorkómen.
Deze hygiënische maatregelen bestaan in desinfectie van handen en uiers met Hi-
bitane 100 p.p,m. en papieren uierdoekjes, het pasteuriseren van tepelvoeringcn
gedurende 5-8 seconden bij 85° C en het behandelen van dc tepels met Hibitane
5000 p.p.m. na het melken.

Hieruit bleek dat bij 320 runderen, die op bovenbeschreven wijze werden werden
behandeld, er in totaal 174 door vcrschillendc bacteriën veroorzaakte nieuwe infecties
kwamen gedurende 8 maanden, terwijl bij 332 controledieren er 357 nieuwe infecties
kwamen. De kans op infectie is blijkbaar buitengewoon groot.

Mr. F. H. S. N e w b O u 1 d (Ontario) deelde mede, dat men in 1955 in Ontario met
cen mastitis-ondcrzoek en -bestrijding is begonnen op 120 en later op 165 bedrijven.

Alle koeien werden om de 6 weken of 2 maanden onderzocht. Indien het kwartier-
monster cen dubieuze of cen positieve CMT had, werd tevens een bacteriologisch
onderzoek ingesteld door middel van kweken op blocdplaten. De runderen\'met
mastitis werden behandeld: indien geen succes werd geboekt werden deze runderen
opgeruimd. Het percentage geïnfecteerde dieren was in 1955/56 ongeveer 55% in
1961/62 was dit 4,6%.

In de toekomst hoopt men aan bedrijven, die gedurende 6 maanden vrij zijn van cen
stafylokokken- of Str. agalactiae-miQcUc, een certificaat uit te reiken.

Dr. F. K. N e a V e, Dr. F. H. D o d d en Dr. R. G. K i n g w i 1 1 (Reading) hebben
getracht, in verband met de bestrijding van mastitis, met behulp van hygiënische
maatregelen ecn methode te vinden om de tcpelvoering snel te pasteuriseren. Dit kan
bereikt worden door ze gedurende 5-8 seconden te laten doorstromen met water van
85° C. Tevens werd geadviseerd gesteriliseerd papier te gebruiken om de uier te
remigen en de runderen vóór te behandelen, omdat een uierdoek niet voldoende
gedesinfecteerd kan worden.

Chloorhexidine lijkt het meest geschikt om de handen van de melker te desinfecteren

Dr. F. H. Dodd (Reading) betoogde, dat indien geen hygiënische maatregelen
getroffen worden om de mastitis bij runderen te voorkomen, dan 1 mastitisgcval per
10 koeien per maand voorkomt.

De organisatie van cen praktijkproef, die tot doel heeft na te gaan wat de ernstige
factoren zijn voor uierontstekingen, is zeer moeilijk. Kleine nauwkeurig uitgevoerde
proeven zullen later in de praktijk getoetst moeten worden.

Dr. H. Frank (Weihenstephan) gaf voor een eenvoudige en snelle bepaling be-
treffende de aanwezigheid van penicilline in de melk aan: Dc melk wordt 5 minuten
verhit op 85° C.

1,2 ml 0.5% waterige oplossing van methyleenblauw.
Melkmonsters, die geen verkleuring doen optreden na 160 minuten bij een tempera-
tuur van 37° C, bevatten tenminste 0.03-0.04 I.E. per ml.

Volgens Dr. Ir. C. J. Schipper (Wageningen) is het gebruik van Green S als
verklikstof in pcnicilline-preparaten mogelijk als kort-wcrkende preparaten worden
gebruikt. Lang-werkende preparaten, welke aluminiummonostearaat of bijenwas be-
vatten, kunnen niet gebruikt worden. De drager van het kortwerkende preparaat
moet van dien aard zijn, dat geen korrelige uitscheiding plaats heeft.
Uit rnelkhygiënisch oogpunt moeten langwcrkende preparaten bij dc bestrijding van
mastitis helemaal niet gebruikt worden.

Uranine en in vet oplosbare chlorofyl blijken niet bruikbaar te zijn als verklikstof
in de pcnicilline-preparaten.

In de provincie Groningen ligt op zandgrond bij Marurn een proefveld, dat reeds
in 1938 is aangelegd en nog steeds bestaat. Het is een groot proefveld van 2,40 ha,
dat in twee stukken van elk 1,20 ha is verdeeld. Op de ene helft is al die jaren
80 kg N per ha per jaar gegeven en op de andere helft 200 kg N per ha per jaar.
Elk stuk van 1,20 ha was nog weer onderverdeeld in afzonderlijke percceltjcs, met
cen verschillend gebruik als steeds weiden, steeds maaien, steeds maaien met na-
weiden, wisselend gebruik.

1 Ir. S. Bosch, ir. D. Oostendorp en H. E. H a r m s e n: Stikstofbemes-
ting en gebruikswijze van grasland. Mededeling nr. 88 van het P./\\.W. Verkrijgbaar
door storting of overschrijving van ƒ 1,— op giro 966643 van het Proefstation voor
de Akkeer- en Weidebouw te Wageningen. Op het girostrookje vermelden: Voor
Mededeling 88.

Er is nu over dit proefveld een uitvoerig verslag versehenen, waarin de resultaten
van 24 jaren zijn verwerkt*). Het waardevolle van dit proefveld is, dat het zoveel
jaren heeft gelegen, waardoor een zeer goed inzieht wordt verkregen in de betekenis
van stikstof op grasland, in combinatie met het gebruik dat van het land wordt ge-
maakt. Er wordt op deze wijze bekend onder welke omstandigheden de hoogste op-
brengst wordt verkregen, wat de consequenties zijn voor de mineralensamenstelling
van het gras, wat dc invloed is op de vruchtbaarheid van de grond en op de
botanische samenstelling van het gras.

Gebleken is dat de opbrengsten van jaar tot jaar grote verschillen vertonen, als
gevolg van verschil in weersomstandigheden. Deze invloed van het weer gaat ver
uit boven die van dc stikstof. Zo bleek in jaren met groeizaam weer het effect van
de stikstof lager te zijn dan in jaren van minder goede grasgroei. Een belangrijke
conclusie van het onderzoek was ook, dat er slechts een geringe teruggang was in de
produktiviteit van het grasland. In de praktijk meent men wel op te merken dat men
steeds meer stikstof moet geven om eenzelfde opbrengst te kunnen behouden. Dat
zat er dus hier ook wel in, maar slechts in geringe mate.

Verder bleken de stikstofbemesting en de gebruikswijze een grote invloed te hebben
op de gehalten van het gras aan kali, natrium, calcium en magnesium. \\\'oorts kwam
naar voren, dat een hoog stikstofniveau sterk verlagend werkte op het kopergehalte
van het gras. Dit kwam ook duidelijk tot uiting in lagere kopergehalten van bloed en
lever van de op dit gras weidende dieren.

Ilet secretariaat van het congres — te houden van 6—13 september a.s. in Trento
(Italië) — verstrekte enkele aanvullingen op de reeds verschenen communiqué\'s.
Waarschijnlijk zal Z.H. de Paus onmiddellijk na sluiting van het congres, mogelijk
op 16 september, de leden van het congres die zulks wensen, ongeacht hun geloof
en landaard, in het Vaticaan in audiëntie ontvangen.

Bij de opening van het congres zal de President van de Republiek Italië aanwezig
zijn.

In de 4 secties zullen 19 lezingen worden gi houden, terwijl 300 kortere mededelingen
werden in,gediend : 12 symposia zijn georganiseerd. Men verwacht omstreeks 1200—
1500 deelnemers uit 45 landen, waarvan er 15 reeds een officiële delegatie afvaar-
digden. Uit Amerika verwacht men ongeveer 100 congressisten en uit Rusland on-
geveer 30.

4 speciale lezin,gen zullen worden gehouden op 6, 7, 9 en 12 september, welke reeds
op pag 186 en 187 van dit tijdschrift zijn genoemd, met uitzondering van die van
collega Dr. J. Bouw, getiteld „Distribution of Blood Groups in various cattle
breeds".

Een speciaal .symposium zal worden gehouden met als onderwerp „Polymorphism of
Serumfactors".

Bovendien is een uitgebreide boekententoonstelling en een tentoonstelling voor tech-
nische apparatuur georganiseerd.

De Sectie ,,Plantcs rnédicinales" van genoemde federatie houdt van 2 - 5 september
a.s. een Internationaal Symposium te Groningen, met als hoofdthema; Het verband
tussen de chemische waardebepaling en de therapeutische werking van geneeskruiden.
Op woensdag 2 september zal de officiële opening en ontvangst plaats hebben, terwijl
op donderdag 3 september en vrijdag 4 september een aantal lezingen en excursies
zullen worden gehouden. Ook zaterdag 5 september is aan een excursie gewijd.
Nadere inlichtingen, alsmede aanmeldingsformulieren zijn te verkrijgen bij het
Comité d\'Organisation du Symposium pour TEtude des Plantes Médicinales, Bloem-
singel 10, Groningen.

DE ENQUETE OVER HET TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE.
Op I januari jl. werd aan alle dierenartsen in Nederland en aan de kandidaat-leden
van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde een enquête-
formulier gestuurd over ons tijdschrift.

Wij ontvin.gen 318 ingevulde formulieren terug. Van deze formulieren waren er
14 afkomstig van studenten, zodat uiteindelijk 304 dierenartsen hun formulier in-
vulden. Wanneer wij rekenen dat aan 1452 dierenartsen dit formulier werd toege-
stuurd, dan komen wij tot een percentage inzenders van 21%.

Dit percentage is niet hoog, het is echter voor de Redactie voldoende. Dc op-
merkingen van deze inzenders zullen mede bepalend zijn voor de koers die dc
Redacde in de komende jaren zal gaan varen. Het verwerken van deze enquête was
een buitengewoon prettige taak. Zonder uitzondering waren de opmerkingen op-
bouwend, door verschillende dierenartsen was veel werk van hun beantwoording
gemaakt.

De inzenders konden worden onderverdeeld in de volgende groeperingen:
Groep 1: Handel in Industrie

„ 2: Inspectie V.D. en Volksgezondheid
„ 3: Rustende dierenartsen e.a.
„ 4: Practici, kleine huisdieren
„ 5: Practici, grote huisdieren
„ 6: Vlecskeuringsambtenaren
„ 7: Instituten:

In het algemeen kan gezegd worden dat verhoudings,gewijs meer ambtenaren het
formulier hebben ingezonden, dan practici.

Rekening houdend met de cijfers op blz. 261 van het Diergeneeskundig Jaarbo<-k
1964, welke cijfers mo.gelijk niet geheel vergelijkbaar zijn, komt men toch on.gevecr
tot de volgende cijfers. Van de practici heeft ongeveer 17% het fonnulier inge-
zonden, van de vlecskeurin.gsambtenaren ongeveer 26% en b.v. van de Faculteit en
van dc Gezondheidsdiensten ongeveer 40%.

Op zichzelf vormt de interpretatie van deze cijfers reeds een mwilijkheid. Het in-
vullen van de enquête kostte zó weinig tijd, dat de practici die deze niet inzonden,
zich niet achter tijdgebrek kunnen verschuilen. Is de rest dan tevreden of origc-
intercsseerd? Zonder hun mening zal de Redactie toch moeten trachten het ook hen
naar dc zin te maken.

Vraag 1.2.: Hoeveel buitenlandse diergeneeskundige tijdschriften leest U geregeld
behalve het Tijdschrift voor Diergeneeskunde?
geen ander tijdschrift 94
één ander tijdschrift 48
2-5 andere tijdschriften 63
meer dan 5 tijdschriften 102
Het spreekt dat de ambtelijke dierenartsen meestal wel 2-5 of meer dan 5 tijdschriften
lezen of althans tot hun beschikking hebben.

14	inzendingen
5
27
15
109	))
42	>ï
8
32	ÏJ
27	ÏJ
5	3J
4	)J
16	i)
14	»
318	inzendingen

Dat cchtcr b.v. 52 van de 109 grote-huisdieren praetici geen ander tijdschrift leest
dan het onze, legt een grote verantwoordelijkheid op de schouders van de Redactie.
Vraag I.3.: Schreef U ook zelf wel eens een artikel in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde? Zo ja, hoe vaak?

In totaal beantwoordden 195 dierenartsen deze vraag bevestigend, hetgeen toch geen

1 maal of meer in de 2 jaren 56
Men zal deze cijfers zonder meer niet mogen omrekenen op diegenen, die dc enquête
niet invulden. Onder diegenen die regelmatig artikelen schrijven zal ook een zeer
hoog percentage inzenders zitten van het enquête-formulier. Het aantal dierenartsen
dat regelmatig publiceert is niet zo erg groot.

Vraag I.4.: Publiceerde U ook wel artikelen in een ander Nederlands of buiten-
lands diergeneeskundig blad?

74 dierenartsen publiceerden ook wel in andere tijdschriften. Deze vraag geeft ons
geen antwoord op de vraag op het „waarom men in een ander tijdschrift pu-
bliceert", aangezien hier niet verder naar werd gevraagd.

Vraag II AL: Hoe vindt U in het algemeen de lengte van de artikelen?
tc lang 98
go<\'d 208
te kort 1

Ook hier dus in het algemeen wel cen goed oordeel, maar men ziet dus blijkbaar
graag een illustratie.

Vraag 11 A3.: Aan welke artikelen geeft U de voorkeur (5 tot 10 categoriën aan-
kruisen) ?

g. artikelen op het gebied van dc exotische dieren, pelsdieren en proefdieren 58

i. artikelen op het gebied van de fysiologie en fysiologische chemie. 46
j. artikelen op het gebied van de heelkunde. 117
k. artikelen op het gebied van de inwendige ziekten. 171
1. artikelen op het gebied van de kunstmati,gc inseminatie. 50
m. artikelen op het gebied van de parasitaire-, protozoaire- en tropische

q. artikelen op het gebied van de stofwisselingsstoornissen en deficiëntie-
ziekten. 144
r. artikelen op het gebied van de verloskunde, gynaecologie en steriliteit. 131
s. artikelen op het gebied van de voedingsmiddelenhygiëne. 83
t. artikelen op het gebied van de ziekten van het kleine huisdier. 121
u. artikelen op het gebied van de zootechniek. 63
v. artikelen op het gebied van de vergelijkende geneeskunde. 126
Wanneer wij bedenken dat ieder maximaal 10 onderwerpen mocht aankruisen, dan
is het te begrijpen dat onderwerpen als anatomie en röntgenologie niet dikwijls zouden
worden aangekruist. Dit wil niet zeggen dat artikelen op dit gebied niet welkom
zouden zijn, integendeel. Het betekent echter dat de Redactie toch wel zal moeten
proberen de veel gevraagde artikelen te verkrijgen.

Er is nog iets merkwaardigs aan deze cijfers. Wanneer men ziet, dat rond 225
inzenders vragen om artikelen genoemd onder a, b en c, dan is dit merkwaardig
omdat er slechts 124 practici het formulier hebben ingezonden.
Beziet men deze cijfers per categorie, dan valt het op dat alle categoriën in grote
getale om deze klinische artikelen vragen. Men zou hier uit kunnen afleiden dat
vele dierenartsen, wat ze thans ook doen, zich toch nog altijd de praktizerende
dierenarts voelen of er althans veel belangstelling voor hebben.

Vraag II A4.: Hebt U ook nog belangstelling voor artikelen over algemeen maat-
schappelijke, de beoefening van de diergeneeskunde betreffende, onderwerpen?

234 van de 286 inzenders vragen om algemene maatschappelijke artikelen,
voor zover deze de diergeneeskunde betreffen.

Vraag II BL: Zoudt U er bezwaar tegen hebben als de redactie U, b.v. in verband
met de vormgeving of de indeling, zou vragen Uw artikel wat om te werken?

151 van de 179 inzenders zouden als auteur geen bezwaar hebben tegen een wij-
ziging van hun artikel in overleg met de redactie, zij het dan, dat sommigen dit
slechts onder bepaalde voorwaarden zouden willen.

vraag A 4- Bl.: 288 van de 303 inzenders menen dat het Tijdschrfit voor Dier-
geneeskunde wel degelijk ook dient om het Nederlandse diergeneeskundige werk we-
reldkundig te maken, en dus niet alleen een lokaal tijdschrift voor de Nederlandse
dierenarts moet zijn.

Vraag A B 2a.: Een aantal artikelen, en wel de daarvoor het meest in aan-
merking komende, wordt naast elkaar in het Nederlands en in een andere taal
gepubliceerd.

Voorwaar een duidelijke en belangrijke uitspraak. Ecn grote meerderheid is er vóór,
of heeft er althans geen bezwaar tegen, dat een aantal daarvoor in .aanmerking
komende artikelen in 2 talen wordt gepubliceerd.

Wat men ni.-^t in deze cijfers ziet, is dat velen tegen stemden, omdat zij de 2-talig-
heid niet wensten, maar alleen de vreemde taal. Velen stelden dat de Nederlandse
dierenartsen de moderne talen moet kunnen lezen.

Voor de redactie is dit een duidelijke vingerwijziging. Artikelen in een vreemde
taal cn artikelen in twee talen zullen in de toekomst regelmatig in onze kolommen
voorkomen.

i. parasitaire-, protozoaire- en tropische ziekten 136
j. pathologische anatomie 88
k. pluimveeziekten 135
1. röntgenologie 26
m. stofwisselingsstoornissen en deficiëntieziekten 160
n. verloskunde, gynaecologie en steriliteit 136
O. voedingsmiddelenhygiëne 89
p. ziekten van het Kleine Huisdier 131
q. zoötechniek 76
r. vergelijkende geneeskunde 126
Dc verdeling over de verschillende rubrieken geeft geen aanleiding tot extra op-
merkingen.

keuze Engels, Frans of Duits diergeneeskundig tijdschrift, gemiddeld 1 artikel per
aflevering te willen refereren zonder nadere vergoeding?

Niet minder dan 125 inzenders gaven op, dat zij referaten wilden maken. De redactie
hoopt langs deze weg een vernieuwing in de referatenrubrick te krijgen.

Vraag IV. I.: Vele verslagen van vergaderingen van afdelingen, groepen en kringen
opnemen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
voor 252
tegen 68

Vraag IV. 2.: Meer aandacht besteden aan promoties, benoemingen enz.
voor 172
tegen 133

Vraag IV. 3.: Jaarverslagen van de Kon. Ned. Maatschappij v. Diergeneeskunde,
afdelingen, groepen enz. opnemen.
voor 244
tegen 53

In het algemeen wil men dus graag weten wat er zoal in de maatschappij gebeurt.
X\'clen vermelden dat het kort dient te geschieden. De belangstelling voor persoon-
lijke gebeurtenissen is minder groot; matiging is hier geboden.

Alvorens nadere conclusies te trekken uit de bovengenoemde enquête is het goed
dat men zich realiseert welke doelstellingen er eigenlijk door de Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde behoren tc worden nagestreefd.
Ie. Het „Tijdschrift" tnoct dienen als contact-orgaan voor dc leden van de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Veel tc veel is deze
functie in de na-oorlogse jaren verwaarloosd.

Nu het aantal leden steeds groeit is goede voorlichting aan hen over de problemen
van de „Maatschappij" een eerste vereiste. Gelukkig hebben thans reeds het Hoofd-
bestuur en de verschillende afdelingen en groepen ingezien, dat zij hun activiteiten in
het „Tijdschrift" behoren tc vermelden.

Het zwaartepunt van deze doelstelling van het „Tijdschrift" ligt echter primair
niet bij de redactie. Het Hoofdbestuur, de afdelingen en de groepen moeten steeds
over de kopij in deze rubriek blijven zorgen.

Naarmate de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde groter wordt, waardoor
er kans bestaat op een verslapping van dc band tussen de leden onderling, dient het
„Tijdschrift" ook als verenigingsorgaan volledig tc worden benut.
2e. Het „Tijdschrift" moet dienen als orgaan waarin de leden van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde hun wetenschappelijke artikelen
kunnen publiceren, teneinde ze wereldkundig te maken.

Het woord „wereldkundig" is niet overdreven. Het doen van research is zo kost-
baar, dat het aanbeveling verdient om de resultaten van een onderzoek te publi-
ceren. .Alleen al hierom is het publiceren in een vreemde taal of desnoods 2-talig aan
te bevelen. Hierdoor wordt de lezerskring voor een bepaald onderwerp groter.
3c. De derde taak van het „Tijdschrift" is het geven van voorlichting op het
gebied van de diergeneeskunde. Zo mo,gelijk zullen hierin alle .gebieden van de
dier.genecskunde moeten worden betrokken. Het kan dus zeker geen voorlichtings-
orgaan voor de practici alleen zijn.

Het is duidelijk dat de taken, onder 2 en 3 genoemd, elkaar kunnen aanvullen
maar ook volkomen aan elkaar tc.gengesteld kunnen zijn. Het zou b.v. wel eens
kunnen zijn dat er wetenschappelijke artikelen dienen tc worden .gepubliceerd waar-
voor in ons land nauwelijks een lezerspubliek is te vinden.

Hier staat tegenover dat b.v. klinische lessen vaak niet veel wetenschappelijk
nieuws bevatten. Toch zullen er mensen .gevonden dienen te worden die juist deze
artikelen willen schrijven en publiceren. Hetzelfde geldt b.v. ook voor meer algemene
artikelen over geneesmiddelen.

En nu de su.ggcsties van de leden. Het is onmogelijk om ze hier alle tc vermelden.
Wij zijn dankbaar voor de vele opbouwende opmerkingen.

De al.gcmcne tendens is wel: „niet al tc lange artikelen met te veel tabellen en
grafieken, geen lange literatuuroverzichten als inleiding". Het tijdschrift rnoct even-
als de artikelen een wat fleuriger beeld gaan geven.

Dit is wel begrijpelijk. Wij leven niet meer in een tijd van lan.ge en duffe artikelen.
Hier staat tegenover dat de onderzoeker graag zijn onderzoek zo uitvoerig mogelijk
publiceert. Veel zal bereikt kunnen worden als de auteurs trachten uitsluitend de
essentie van hun werk tc publiceren. Wat dit betreft is het een kwestie van geven
en nemen. Natuurlijk kan een wetenschappelijk artikel niet voor iedere dierenarts
even interessant zijn.

Met veel nadurk werden nog verschillende wensen naar voren gebracht. Vooral
vraagt men oin klinische lessen, mededelingen over therapeutica enz. enz.
De Redactie onderschrijft deze wensen volkomen. Dc Redactie hoopt er in te zullen
sla.gen om leden te vinden die deze artikelen zullen willen en kunnen schrijven. Op
welke wijze dit verwezenlijkt kan worden dient nog nader tc worden onderzocht.

Maar wat te doen met de mededelingen uit de praktijk? Die moeten de practici
schrijven. Alle 700 practici zien toch ieder jaar wel een interessant geval dat ge-
schikt is voor publikatie!!

Als slechts 10% van deze collegae het geval ook inderdaad beschrijft dan zijn
dat 2 a 3 mededelingen per Tijdschrift.

Hiermee zijn niet alle wensen genoemd. Wij zullen deze niet alle vermelden; de
Redactie heeft ze echter wèl bestudeerd.

Uit deze gegevens hoopt de redactie een nieuw beleid te kunnen opbouwen, een
beleid dat voor de komende jaren door dc redactie zal moeten worden nagestreefd.

De Afrikaanse varkenspest, ook wel de ziekte van Montgomery genoemd, heeft voor
kort de Pyrcneëngrens overschreden en zich gemanifesteerd in Frankrijk.
Deze gevreesde varkensziekte kwam lange tijd uitsluitend in Oost-.A.frika voor. Zij
werd voor het eerst waargenomen in 1910, in Kenya door Montgomery. In 1921
toonde deze aan dat het hier ging om een ziekte die wezenlijk vcrschikle van de
klassieke varkenspest.

Zij werd vervolgens waargenomen in Zuid-.A.frika in 1926 en in 1940. De ziekte
deed zijn intrede in Europa en wel in Portugal. Zij werd aanvankelijk snel bedwongen
door de gebruikelijke veterinaire politiemaatregelen, doch stak in dit land opnieuw
dc kop op na een rustperiode van 2 jaar.

In 1960 kreeg dc ziekte vaste voet in Spanje, langs de grens mei Portugal, met name
in de streek\'van Badajoz. Ruim 119.000 varkens werden in ccn jaar afgemaakt.
Ondanks de krachtige maatregelen verspreidde de ziekte zich snel over geheel
Spanje en bracht ernstige schade toe aan de varkensstapel van dit land: rond
300.000 varkens werden in de loop van 3 jaren afgemaakt. Het was een waar
economisch en sociaal probleem.

Het Centraal Laboratorium voor Veterinair Onderzoek van Alfort identificeerde
het virus van de ziekte voor het eerst m Frankrijk in april 1964, nabij de Pyrc-
neëngrens in de departementen van de Basses-Pyreneën (1 haard) en van de Py-
rencën-Oriëntalcs (3 haarden). Enige dagen daarna werd de Afrikaanse vai-kenspest
geconstateerd in het departement van Finistcre.

Het optreden van deze haarden moet worden toegeschreven aan de smokkel van
varkens afkomstig van het Iberisch schiereiland, cen smokkel die werd begunstigd
door het prijsverschil van Spaans en Frans varkensvlees.

Tn aanmerking nemende dat de clandestien ingevoerde varkens reeds elders over het
land zijn verspreid, mag men er wel van uitgaan dat de .Afrikaanse varkenspest
op dit moment ook in andere gebieden, dan die waar zij tot op heden is waar-
genomen, voorkomt.

De Afrikaanse varkenspest is cen virulent be.smettelijke ziekte, die wordt veroorzaakt
door cen specifiek virus, dat varkens en wilde zwijnen aantast en wordt gekarakteri-
seerd door een uiterst acuut verloop, een zeer hoge mortaliteit, darmaandoeningen,
hoge lichaamstemperatuur, uitgebreide hemoiragisehc laesies.

Nu al kunnen wij opmerken dat deze definitie van de Afrikaanse varkenspest slechts
gedeeltelijk juist is. Zij geeft het ziektebeeld weer zoals dat oorspronkelijk in Afrika
en de eerste jaren van haar ontwikkeling op het Iberisch Schiereiland voorkwam.
Heden ten dage is de pathogcniteit van het virus in Spanje cn Frankrijk aanzienlijk
verminderd, zo zelfs dat ze zich ternauwernood onderscheidt van dc klassieke varkens-
pest, vooral ten aanzien van het klinische beeld, het verloop en het sectiebecld.

Het virus van de Afrikaanse varkenspest is weinig bekend. Dit geldt zowel voor zijn
fysiseh-ehemisehe- als voor zijn antigene structuur.

Hoe dan ook, het wijkt immunologisch fundamenteel af van dat van de klassieke
varkenspest.

Varkens, deugdelijk geïmmuniseerd tegen de klassieke varkenspest, zijn niet resistent
tegen cen besmetting met het virus van de Afrikaanse varkenspest.
Een andere belangrijke biologische eigenschap van het virus is zijn hacmadsorbcrend
vermogen. Anderzijds hebben bepaalde virusstammen van de Afrikaanse varkenspest
zich kunnen aanpassen aan celcultures en zijn cytopathogeen geworden. De virulentie
en de pathogeniteit van het virus van de Afrikaanse varkenspest zijn .sedert 1962
in Spanje zeer verzwakt.

In dit land treft men naast het oorspronkelijke hoog virulente en sterk pathogene
virus steeds meer .Afrikaanse virusstammen aan van een zwakke virulentie, waarvan
de titer zeer laag is en die een verminderd hacmadsorbcrend vermogen bezitten.
De virusstammen die op dit ogenblik in Frankrijk geïdentificeerd zijn, zijn virussen
met een lage virulentie.

Vatbaar voor het virus van de Afrikaanse varkenspest zijn slechts varkens en wilde
zwijnen. De varkens zijn ongeacht hun ras en leeftijd volledig gevoe-lig. De proef-
bcsmcttingcn op alle soorten laboratoriumdieren, andere dan varkensachtigen, ver-
liepen met negatieve uitslag.

De wijze van bemesting van Afrikaanse varkenspest is in het algemeen analoog aan
die van de klassieke varkenspest, directe of indirecte besmettingen.
Keukenafvallcn spelen hierbij een belangrijke rol. Een zeer belangrijk feit, hetwelk
zich duidelijk het afgelopen jaar in Spanje manifesteerde, is de mogelijkheid van
directe besmetting door bloedzuigende parasitaire arthropodcn van het varken; het
betreft hier teken van het genus Ornithodorus, welke diep in de grond kunnen door-
dringen, ontsnappen aan desinfecterende middelen en vervolgens maanden later
andere dieren kunnen besmetten. Dit feit bemoeilijkt in elk geval de herbcvolking bij
de extensieve bedrijfsvoering.

Verder was de verzwakking van het pathogene vermogen van het Afrikaanse var-
kenspestvirus directe oorzaak van het bestaan van numeriek groeiende aantallen
genezen en latent geïnfecteerde varkens, ergo van klinisch gezonde smetstofdragers.
Dit maakt het verklaarbaar dat de wijze van besmetting in Spanje geen continuïteit
vertoont; de besmetting schrijdt sprongsgewijs voort. Ook de Afrikaanse varkens-
pest in Frankrijk is zeer waarschijnlijk veroorzaakt door de clandestiene invoer van
herstelde varkens of varkens die de infectie verborgen meevoeren, in ieder geval
door virusdragers die zijn ontsnapt aan de verplichte afslachting.

1. De Afrikaanse varkenspest is, afgaande op de verschijningsvorm in het land van
herkomst en op de verschijningsvormen gedurende zijn bestaan in de eerste
jaren van zijn ontwikkeling in Portugal en Spanje, een hevig besmettelijke
ziekte die gekenmerkt wordt door;

— cen incubadcperiode van 2 a 3 dagen bij het experimenteel opwekken van de
ziekte en 3 a 10 dagen bij een natuurlijke besmetting;

— een uiterst acuut verloop in 5 tot 8 dagen, die onafwendbaar eindigt met de
dood onder klinische verschijnselen van gebrek aan eetlust, sterke uitputting,
veelvuldig optreden van hemorragische enteritis, neusbloedingen, temperatuur
van 41° tot 42°, duidelijke cyanosc van de extremiteiten vlak voor de dood;

bloedingen verspreid over de meeste organen, sub-capsulaire nierbloedingen,
sterk hemorraglsehe lymfklieren, gelijkend op eehte hematomen, bloedingen
in de blaas, in de hartzak, in de buikholte en vooral in de milt (zeer groot) etc.;
Histologi.sche afwijkingen: specifieke aandoeningen van lymfocytairc caryorexis
vooral in de lymfklieren van maag en lever.

2. De ziekte is naar de verschijningsvorm van meer dan een jaar in Spanje, bij
de haarden in Frankrijk en voorts in het experiinentele stadium zeer sterk afge-
zwakt. Zowel de uiterlijke verschijnselen als het sectiebeeld gelijken sterk op
de klassieke varkenspest.

a. een veel langere incubatieperiode in de orde van grootte van 8 a 15 dagen
bij de natuurlijke besmetting en gemiddeld 3 a 5 dagen bij het experimenteel
verwekken van dc ziekte;

b. een veel langzamer verloop van de ziekte zowel bij de zieke dieren als
bij de rest van het bestand. Bij experimentele besmetting van varkens met
het virus van de Afrikaanse varkenspest duurde het gehele ziekteverloop,
vanaf de bc.smetting tot aan de dood, ongeveer 10 tot 15 dagen.

Een belangrijk feit is bovendien de mogelijkheid van genezing van de dieren.
De dood is dus niet meer de onvermijdelijke consequentie van de ziekte.
De klinische verschijnselen zijn veel milder; temperatuur van 41°—41,5° C.

3. Gebrek aan eetlust, een minder sterke lusteloosheid of sufheid, verschijnselen
aan longen en aan het maagdarmstehsel (diarree somtijds met bloedingen), af
en toe neusbloedingen, minder nerveuze verschijnselen buiten dc lichte verlam-
iningsverschijnselen van dc achterhand. Tenslotte cyanose van dc extremiteiten
kort voor de dood.

4. Bij het sectiebeeld kunnen dc hemorragische laesies heviger zijn dan bij de
klassieke varken,spest, maar zij geven een ander beeld dan hiervoor is vermeld;
men ziet de volgende aandoeningen:

— talrijke petechiën op de nieren („oeuf de dmde");
—■ hemorragiën in het bekken;

— miltbloedingen in een enkel geval, in de andere gevallen macroscopische normale
milt;

— matig hemorragische lymfklieren in de meeste gevallen, petechiën in cle larynx,
gespikkelde blaas ctc.

In experimentele gevallen heeft men geen ulcera van de dikke darm waarge-
nomen.

Men moet wel bedenken dat deze aandoeningen hoegenaamd niet specifiek zijn
voor dc Afrikaanse varkenspest. Men trof ze aan in verschillende mate, bij alle
varkens die experimenteel besmet waren, ongeacht of ze wel of niet geïminuni-
secrd waren.

De verzwakking van de virulentie van het virus van de Afrikaanse varkenspest
roept echter in dit verband een nieuwe moeilijkheid op. Flet is onmogelijk bij de
diagnose ter plaatse te differentiëren tussen de 2 soorten pest. Men moet zich dus
wenden tot het laboratorium dat beschikt over dc volgende testmogclijkheden:

1. Dc biologische t e s t, die bestaat uit het gelijktijdig besmetten van een
onbehandeld varken en één of meer varkens die tegen de klassieke varkenspest
geïmmuniseerd zijn. Voor dit doel gebruikt men varkens die vooraf geïmmuni-
seerd zijn door een vaccinatie of door een sero-infectic en die daarna tweemaal
met een tus.senpeiiode van 15 dagen be.smet zijn met virus van klassieke varkens-
pest.

Ingeval van Afrikaanse varkenspest moeten beide varkens, zowel de niet- als de wel
geïmmuniseerde, eenzelfde temperatuurverloop demonstreren en binnen dezelfde tijd
succomberen, met hetzelfde sectiebeeld en na dezelfde klinische verschijnselen \'te
hebben vertoond. Men merkt evenwel in sommige gevallen een verschil op met betrek-
king tot het tijdstip van succomberen, dat verband houdt met het verschil in gewicht
van de dieren.

Een niet geïmmuniseerd biggetje van 20 tot 25 kg succombeert soms sneller dan
het geïmmuniseerde dier van 50 tot 100 kg. Ingeval van klassieke varkenspest wordt
natuurlijk alleen het niet geïmmuniseerde biggetje aangetast.

2. De Test van M a 1 m q u i s t of de h a e m a d s o r p t i e - t e s t :
Deze test is gebaseerd op de eigenschap van het .Afrikaanse varkenspcstvirus om
een agglutinatie te bewerken van rode bloedlichaampjes rond witte bloedlichaampjes
die in leven zijn gebleven bij een cultuur in vitro.

Deze test is moeilijk uit tc voeren en vooral moeilijk te interpreteren. De eerste re-
sultaten ervan hebben aangetoond dat de verzwakking van het virus gelijke tred
houdt met de verzwakking van het hacmadsorbercnd vermogen

Met uitzondering van een enkele test die al dadelijk positief was, werden alle overige
testen pas positief vanaf de 2e passage door middel van leucocyten-cultuur of na
passage via proefvarkens. Daarentegen werd een test met cen vals positief beeld nog
niet geconstateerd.

Een aantal maanden zal cr voor nodig zijn om exact de waarde van de test te
kunnen beoordelen, vooral bij negatieve reacties.

Verschillende vaccins werden in Portugal en Spanje bereid tegen de .Afrikaanse
varkenspest. Het betrof virussen gemodifieerd:

Oi> zeer grote schaal werden in 1962 in Portugal proeven genoemen, maar de re-
sultaten waren teleurstellend. Van de 600.000 gevaccinccrde varkens vertoonden
ongeveer 200.000 varkens min of meer ernstige verschijnselen na vaccinatie, sterfte,
verschijnselen aan de longen, bewegingsstoornissen, huidverschijnselen, abortus, etc.
In Spanje werden proeven genomen met een vaccin bereid uit de stam .A.L.. op de
bedrijven in het gebied van Cordoba.

Er bestaat op dit ogenblik nog geen enkel voor toepassing geschikt vaccin. Ook de
geïnactiveerde vaccins, met name kristalviolet hebben geen resultaat opgeleverd.

De sanitaire prophylaxie blijft dus in laatste instantie het beste wapen tegen de
.Afrikaanse varkenspest, vooral de „afslachting".

Dit is in Spanje op grote schaal gebeurd: de algehele afslachting en destructie van
dc eerste virushaard.

Deze maatregelen hebben intussen in Spanje .geen zoden aan de dijk gezet, gezien
de nieuw ontstane haarden in dit land en overschrijding door het virus van de Pyrc-
neëngrens.

— - het overheersen van dc extensieve bedrijfsvoering in Zuid-Spanje. De zwervende

varkens kunnen grote stukken land besmetten, die onmogelijk gedesinfecteerd
kunnen worden.

— de virus-overbrengende mijten die zijn ontsnapt aan desinfeetie kunnen vele
maanden lang de infectie gaande houden.

- maar vooral, zoals de heer G a s s c het terzake op de recente Frans-Spaanse
bijeenkomst onderstreepte, door het feit dat de afslachting in Spanje uitsluitend
beperkt blijft tot de haarden van Afrikaanse varkenspest, terwijl zij zich syste-
matisch zou moeten uitstrekken, reeds vanaf het eerste optreden, tot alle varkens-
pesthaarden, ongeacht het type van het virus.

Men zou terecht kunnen denken dat door de zwak bloedadsorbcrende Afrikaanse
virusstammen, een zeker percentage van authentieke Afrikaanse varkenspesthaarden
niet werd ontdekt middels de Malmquist-test, een test overigens die in Spanje het
zo goed als absolute criterium is bij de differentiaal diagnostiek. Anderzijds kan de
wachttijd van 8 tot 15 dagen op de laboratorium-diagnose, alvorens tot afslachting
over te gaan, niet anders dan de verspreiding van de ziekte bevorderen.
De slagvaardigheid in de strijd tegen de Afrikaanse varkenspest is duidelijk ge-
bonden aan de afslachting en de destructie van alle varkens in alle varkenspest-
haarden, on.geacht het type virus dat in het geding is.

De differentiaal diagnostiek „achteraf" in het laboratorium blijft niettemin een zaak
van de eerste orde om het epidemiologisch verloop van dc ziekte te kunnen volgen.
De diagnostiek van varkenspest op het bedrijf zelf is dus fundamenteel, want van de
snelheid waarmee ze wordt verricht hangt het succes af van de afslachtingsmaat-
rcgelen.

Deze diagnostiek dient te worden gebaseerd, zonder op de laboratoriunuiitslag te
wachten:

— op de klinische verschijnselen en de lichaamstemperatuur;
—• op het verloop van de ziekte;

— maar in het bijzonder op de karakteristieke hcmorragische aandoeningen (pe-
techiën aan de nieren, aan de blaas en aan het strottchoofd en bloeduitstor-
tingen aan de milt),

Het opzenden van het materiaal naar het Centraal Laboratorium ter typering van
het virus dat in het geding is blijft onontbeerlijk.

Wat dit betreft moeten in iedere haard, onder de meeste waarborgen tegen de
besmetting, een milt of stukken daarvan met een minimum van 5 gram als monsters
worden getrokken van een of meer pas gestorven dieren of van een of meer dieren
die zijn af.geslacht in het laatste stadium.

Dit materiaal, verpakt in een steriele fles, die zelf weer verpakt rnoct zijn in een
koelgchouden verpakking, moet zonder uitstel per expresse worden opgezonden naar
het laboratorium.

Nauwkeurige en gedetailleerde gc.gcvens moeten het te verzenden materiaal ver-
.gczcllen.

In verband met het opdringen van de Afrikaanse varkenspest in Europa, v^rdt met
spoed een wijziging van dc .Nederlandse Veewet, alsmede van enkele hierbij van
belang zijnde uitvocrin.gsbepalingen voorbereid.

De Veeartsenijkundi.ge Dienst heeft speciale folders beschikbaar gesteld aan dc Ne-
derlandse toeristenorganisaties, luchtvaartmaatschappijen, verkeersbureaus enz., ter
uitreiking aan naar besmette landen reizende toeristen.

Hierin wordt gewezen op het gevaar dat het mee terugnemen van vleeswaren uit die
landen kan hebben voor de Nederlandse varkensstapel. De medewerking van de
toeristen wordt daarom ingeroepen geen etenswaren mee terug tc nemen naar
Nederland en eventueel gebruikt eetgerei voor vertrek grondig te reinigen.
In een speciale radio-uitzending is eveneens aandacht besteed aan het .gevaar voor
smetstofverspreiding in deze vakantietijd.

Dc Bpsrhikking in- cn doorvoer van Iionden en katten, Staatscourant 1962, 82, is
rnet ingang van 1 juni 1964 gewijzigd.

In artikel 1, eerste lid, wordt in plaats van „Dc in- cn doorvoer van honden en
katten is slechts toegestaan" gelezen; „Dc in- en doorvoer van honden en katten, met
uitzondering van die, welke rechtstreeks worden aangevoerd uit België cn Luxemburg,
is slechts toegestaan".

„In het certificaat moet voorts worden verklaard dat het dier zich .sedert zijn
geboorte clan wel gedurende een tijdvak van tenminste zes maanden, onmiddellijk
voorafgaande aan het onderzoek, onafgebroken heeft bevonden op het grondgebied
van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland onderschei-
denlijk op het grondgebied van dc Republiek Ierland".

Dc eerste wijziging houdt in dat bij de aankomst in Nederland van honden en katten,
voorzover zij uit België of Luxemburg worden ingevoerd, geen invoercertificaat
of „enting.sbcwijs rabiës" meer behoeft te worden overgelegd.

De tweede wijziging heeft betrekking op een gedeelte van de tekst van het certificaat
dat moet worden overgelegd bij de aankomst in Nederland van honden en katten,
ingevoerd uit het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland of dc
Republiek Ierland.

Met ingang van 1 juni 1964 is eveneens ecn beschikking met betrekking tot het
hondsdolheidsbesluit 1963 van kracht geworden. Het verbod, gesteld in artikel 1,
eerste lid, van genoemd besluit, geldt niet voor ingezetenen van België of Liixemburg,
die tijdens hun verblijf in Nederland cen hond bij zich hebben. Dit verbod heeft
betrekking op het bij zich hebben van een hond op de openbare weg of op andere
voor het publiek toegankelijke plaatsen, zonder dat deze is voorzien van ecn bewijs
van inenting tegen hondsdolheid of van een aan de halsband bcvesti,gde, terzake van
de inenting uitgereikte penning, terwijl de hond jonger is dan zes maanden.

Het laatste geval van mond- en klauwzeer is voorgekomen op 12 mei tc Tubbergen
in Overijssel. Hierna hebben zich in ons land geen gevallen meer voorgedaan.

Onderzoekingen naar dc beste jodiumverbinding in mineralenmcngscl of likstenen,
die aan de buitenlucht zijn blootgesteld, schijnen overbodig, maar zijn tcK\'h belangrijk.
De mincralenmengsels cn de likstenen die onderzocht werden, waren in dc normale
handel gekocht. Dc jodiumbron in de likstenen was 3,5-dijodide salicylzuur, kalium-
jodide of calciumjodide; de mincralenmengsels bevatten dezelfde jodium verbinding
of gejodcerd vismeel.

Proefnemingen toonden aan, dat er verplaatsing van de gemakkelijk oplosbare ver-
bindingen kon worden geconstateerd, zowel naar binnen als naar buiten. Wanneer
een periode van vochti,gheid wordt gevolgd door een periode van droogte, ver-
plaatste het jodium zich van binnen naar buiten; aan de buitenkant werd het jodium
dan gemakkelijk afgewassen of afgespoeld.

Een beweging in omgekeerde richting vindt plaats, wanneer het weer vochtig is.
Door de capillaire werking en door dc zwaartekracht verplaatst het jodium zich
van buiten naar binnen cn naar beneden.

Deze verschijnselen werden vooral vastgesteld bij gemakkelijk oplosbare jodium-
verbindingen, zoals kaliumjodide en calciumjodide; doch niet bij 3,5 dijodium-
salicylzuur.

Modern, Tilburg, (pag. 735)
18, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Contactdag Afd. N.-LIolland, Z.-Hol-
land en Utrecht, (pag. 908)
18, Promotie collega J. P, C. Claessens, Rijksuniversiteit, Utrecht, (pag.

20, Groep Genee.sk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 68e ledenvergadering,
(pag. 126, 480, 807)

13—24, Vet. Stud. Rijvereniging „De Solleysel". Ruiterkamp Luyksgestel. (pag.

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenha.gen. (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390, 796, 000)

14—17, W.P.S.A. 2e Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag. 552)
16, Centrale Varkensfokdag voor Overijssel, Raalte.

8- 10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gaderin.g. Utrecht, (pag. 477, 562)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4c Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.,\\.). (pag. 474, 522, 643)

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op vrijdag 15 mei 1964 in
hotel Noord-Brabant te Utrecht en van de voortgezette vergadering op woensdag
27 mei 1964 in „De Witte" te Amersfoort.

De voorzitter opent ruim 10.00 uur de vergadering waarbij alle leden aanwezig zijn.
Naar aanleiding van het verslag van de vergadering van 23 april 1964 deelt de
secretaris mede dat Dr. M a n s h o 1 t niet in de gelegenheid is een lezing te houden
over het E.E.G.-probleem op de a.s. Algemene Vergadering.

De voorzitter deelt mee binnenkort een bespreking met de voorzitter van de Faculteit
der Dier,gcnecskunde te zullen hebben o.a. over de .specialistenopleiding die eventueel
zou kunnen worden ingevoerd, mede in verband met de grote toeneming van het
aantal studenten dat in september a.s. naar verwacht wordt voor het eerst zal worden
ingeschreven.

Bij de ingekomen stukken is een schriftelijke uiteenzetting van een farmaceutische
onderneming over de „drench-scrvice" bij de behandeling van schapen met ccn
nieuw wormmiddel.

Dc secretaris deelt ter toelichting mede dat in een van de afdelingen cen lokale
vergadering is belegd waarin de behandeling van schapen tegen wormziekte zal
worden uiteengezet voor cen aantal schapenhouders.

Uit de mededeling van cen van dc leden van het Hoofdbestuur blijkt dat in cen kring
van een andere afdeling ook reeds de hierover bestaande film is vertoond en waarbij
ook toelichting is gegeven op de wijze waarop het geneesmiddel kan worden toe-
gediend, (drench service).

Na enige discussie hierover wordt be.sloten de drie afdelingen waarin dc meeste
schapen voorkomen te adviseeren een bijeenkomst te beleggen met de practici om
aan de hand van bovengenoemde film cen uiteenzetting te geven over deze drench
service, zo nodig in overleg met de Prov. Gezondheidsdiensten.
Een farmaceutische onderneming deelt mede een nieuw vlckzicktcvaccin in de handel
te brengen dat per os wordt toegediend en tevens wordt geïnformeerd naar de
publieksprijs.

Bij de bespreking van deze brief blijkt het Hoofdbestuur bijzonder weinig enthousiast
tc zijn over dit nieuwe vaccin want hoe eenvoudiger de toediening van een vaccin
wordt hoe sneller komt het in de lekenhandel.

Een vertrouwensman van een nagelaten gezin van een overleden collega geeft een
nieuw overzicht van de huidige financiële positie. Op grond van deze nieuwe ge-
gevens wordt besloten dc uitkering ongeveer te verdubbelen.

De Ereraad doet mededeling van de veroordeling van een lid tot cen boete ad
ƒ 750,—. Het desbetreffende lid zal worden medegedeeld dat deze boete voor
1 augustus 1964 moet worden voldaan.

De FOIB heeft een rapport ingezonden over de heffing van omzetbelasting ten laste
van de vrije beroepen in de E.E.G. Dit rapport zal nader worden bestudeerd.
De directeur van een Provinciale Gezondhcidsdiensi geeft cen uiteenzetting over dc
gewijzigde provinciale regeling van het toezicht op dc K.L

Deze brief gaat in rondzending en daarna zal bedoelde brief verder worden be-
sproken.

Dc dirccteur-Gcncraal van de Middenstand en het Tourisme van het Ministerie
van Economische Zaken deelt mede dat het thans geldende besluit kleinhandel in
kleine dieren en hengelsportartikelen moet worden vervangen door een vestigings-
besluit, gebaseerd op de vesdgingswet bedrijven 1954.

Hierover is reeds overleg gepleegd met dc Dibcvo; het Hoofdbestuur krijgt ook nog
gelegenheid bezwaren kenbaar te maken tegen dit ontwerp-besluit.
Bedoeld ontwerp-besluit zal worden voorgelegd aan de Groep Geneeskunde voor
het Kleine Huisdier.

Naar aanleiding van een vraag die hierover is binnengekomen wordt besloten dit
jaar desgewenst weer een expositie van diergeneesmiddelen, instrumenten etc. tc
houden in het kader van de a.s. Algemene Vergadering.

Naar aanleiding van de discussie in een vergadering van de Groep Geneeskunde
van het Kleine Huisdier over een bindend besluit ten aanzien van de publiciteit,
wordt besloten hiertoe om verschillende redenen nog niet over te gaan.

De voorzitter herinnert eraan dat in de laatste vergadering van het .Mgemeen Bestuur
de collectieve inkoop van diergeneesmiddelen in bespreking is geweest. Besloten wordt
dit probleem voor tc leggen aan de te benoemen landelijke commissie van practici.

In verband rnet een hierover gemaakte opmerking in de laatste vergadering van
.\'Vlgemeen Bestuur zal de voorzitter contact opnemen met de directeur van de V.D.
over eventuele spreiding van de .Mgemene Vergadering van de K.N.M.v.D. en de
\\\'oorlichtingsdag van dc V.D.

Het zou misschien gewenst zijn dat de Voorlichtingsdag in het voorjaar zou kunnen
worden gehouden.

Met betrekking tot de behandeling van de vaststelling van publieksprijzen in de
laatste vergadering van het Algemeen Bestuur wordt besloten op korte termijn een
bespreking te arrangeren met de farmaceutische ondernemingen.

In verband met moeilijkheden die zich kunnen voordoen bij het toezicht op dc
uitvoering van de K.I. doet de secretaris de suggestie deze aangelegenheid zo
mogelijk onder tc brengen bij het reglement van de beginselovereenkoirist omdat
het toezicht op de K.I. onder auspiciën van de Gezondheidsdienst geschiedt.
Wat de nieuwe beginselovereenkomst en het reglement betreft wordt besloten deze
naar de afdelingssecretarissen te zenden die het weer distribueren onder de leden
van de manteleontractcommissie; daarna zal een bijeenkomst plaatsvinden met de
vertrouwensmannen van dc afdelingen.

Tegen het verzoek van het bestuur van de D.S.K. om de circulaire voor de werving
van buitengewone leden mede te laten ondertekenen door de K.N.M.v.D. wordt
geen bezwaar gemaakt.

Naar aanleiding van het verslag van een van de afdelingen die de su.ggestie
heeft gedaan een driejarig voorzitterschap in te stellen wordt besloten dit aan de
.\'\\lgemene Vergadering voor te leggen.

■Naar aanleiding van een opmerking over de richtlijnen van het rapport Übbink
wordt gesloten een oproep voor een directeur van een vleeskeuringsdienst niet in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde te plaatsen als de salariëring niet in overeen-
stemming is met dc richtlijnen van het rapport.

De folder van de FOIB met allerlei mededelingen die vaak van algemeen belang
zijn zal aan de redacteur van het tijdschrift worden toegezonden rnet het verzoek
de belangrijkste mededelingen in het tijdschrift op tc nemen.

Blijkens mededeling van de secretaris hebben nu ook verschillende andere afdelingen
besprekingen gevoerd met de „De Meijerij". In verband hiermede doet de vraag
zich voor of het Hoofdbestuur nu soms leiding moet geven bij de afspraken tussen
de afdelingsbesturen en de directie van „De Meijerij". Het Hoofdbestuur is echter

van mening, dat dit een aangelegenheid is die dient te worden afgehandeld tussen de
afdglingen en de directie van „De Meijerij".

Besloten wordt de achterstallige contributieposten van 3 leden, die op geen enkele
manier hebben gereageerd op dc toegezonden bankkwitanties en op de incasscring van
De Graaf en Co\'s Incassobank, gerechtelijk te doen invorderen.

De penningmeester deelt mede op welke manier de loting is verricht in bijzijn van
de voorzitter, secretaris en secretaresse.

De 25 aangewezen leden zal worden verzocht zo spoedig mogelijk dc gewenste
documenten op te zenden voor het verifiëren van de betaalde contributie 1964.

Na enige discussie wordt besloten dc vergoedingen voor het bijwonen van vergade-
ringen door leden van besturen, commissies etc. niet te verhogen, mede in verband
met de te verwachten grote uitgaven voor dc nieuwe functie van adjunct-secretaris
en het pensioen van de secretaris.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat post-univcrsitair onderwijs een aangelegenheid
IS, die de afdelingen zelf moeten regelen.

In een tweetal afdelingen is men al met de organisatie begonnen.
Zo mogelijk zal in de tweede helft van juni nog een code-uitreiking plaatshebben.
Het Hoofdbestuur is van mening, dat het gewenst is voortaan ook van de Maat-
schappij een jaarverslag in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde op te nemen.
Het Hoofdbestuur meent verder, dat het verslag een goed, maar niet al te uitvoerig
overzicht moet geven van het afgelopen jaar.

Een collega, die een artikel heeft bepubliccerd in de Chinchilla, komt hierna in dc
vergadering,

Dc voorzitter zegt dat het artikel weliswaar een goed overzicht geeft van een aantal
ziekten van Chinchilla\'s, maar dat daarbij de geneesmiddelen met naam, dosering
en de gehele behandelingswijze worden genoemd.

De desbetreffende collega ziet volledig in, dat hij zich vergist heeft en zegt zulke
artikelen niet meer te zullen publiceren.

Daarna verschijnen voor het Hoofdbestuur 2 collegae, die in een knngbijeenkomst
openlijk hebben beweerd niet alleen geneesmiddelen maar ook in een enkel geval
wel eens injectiestoffcn af tc geven aan hun cliënten.

Beide collegae bcto.gen dat cr op het gebied van de geneesmiddelenvoorziening
een bijzonder moeilijke positie is ontstaan.

Mede door de ontwikkeling van de grote kalver- varkens- en pluimvecmesterijen zijn
de eigenaars veel meer connnercicel ingesteld geworden.

Door bcdrijfsvoorlichters, vertegenwoordigers van veevocderhandelaren ctc, wordt
gebruik van diergeneesmiddelen dagelijks gepropa.gcerd en .gestimuleerd. Vooral de
laatste tijd worden de dierenartsen steeds meer uitgeschakeld, bij behandeling van
ziekten of het verstrekken van dc juiste gegevens.

Beide collegae zijn van mening dat zij hun cliënten zo veel mogelijk service moeten
bieden om nog enig contact met de bedrijven te houden.

Zij zijn er zelfs toe overgegaan wel eens Piton aan hun cliënten af te leveren omdat
de eigenaars niet meer voor een individuele behandeling consult inroepen.
Het Hoofdbestuur toont wel begrip voor de huidi.ge moeilijke situatie, maar keurt
de gevolgde handelswijze scherj) af.

De voorzitter wijst hen op dc gevaren van het klakkeloos afgeven van geneesmiddelen
niet alleen voor hun cliënten, maar ook voor hen zelf. Het H<x>fdbestuur zal hier-
tegen met beslistheid optreden.

Nadat beide collegae de vergadering hebben veriaten, heeft zich het Hoofdbestuur
nader beraden over dc tc nemen maatregelen.
De voorzitter sluit daarna de vergadering tegen 6.00 uur,

Een tweede jaars diergeneeslcundig student van de Ecole Nationale Vétérinaire tc
.\'\\lfort wil in de maanden augustus en september van dit jaar graag enige tijd
doorbrengen bij een praktizercnd dierenarts voor landbouwhuisdieren, het liefst in
een gezin met kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd,

Omgekeerd biedt dit gelegenheid voor een dochter of zoon uit een Nederlands
dicrcnartsgezin om enige tijd in Frankrijk door te brengen.

Gegadigden voor deze uitwisseling kunnen zich hierover met het bureau in ver-
binding stellen.

Kort verslag van de op 21 mei 1964 in „Riehe-National" te Arnhem gehouden afde-
lingsvergadering.

Bij de opening wordt Dr. W. B. v. d. Burg gefeliciteerd met zijn benoeming tot
Officcicr in de Orde van Oranje-Nassau.

■Ms belangrijkste ingekomen stuk wordt cen brief van „de Meijerij" te Vcghel
behandeld, waarin wordt voorgesteld, dat deze de kosten van de diergeneeskundige
behandeling door de betreffende practicu.^, van alle met haar produkten gevoerde
kalveren, voor haar rekening zal nemen.

Na discussie werd het voorstel onder de aanwezige practici in stemming gebracht,
waarbij er 14 voor en 1 tegen blijken te zijn.

De gecombineerde vergadering met de afdeling Overijssel zal dit jaar te Wageningen
worden gehouden. Er is een zeer aantrekkelijk programma samengesteld, waarbij de
dames en heren afzonderlijk enkele Instituten zullen bezoeken, gevolgd door een
|)uzzlc-rit en een gezamenlijk diner.

In de voordracht van Prof. D r. D. S wier s tra over: „Enkele parasitaire
ziekten bij het rund" werd vooral aandacht geschonken aan de trichostrongylose
in al zijn facetten.

il het financieel jaarverslag, dat wegens afwezigheid van de penningmeester niet
tijdens dc vorige vergadering uitgebracht kon worden, blijkt dat het batig saldo
over 1963 i" ƒ 750,-- bedraagt. Voorgesteld wordt de contributie op ƒ 15,—, resp.
ƒ 5,— voor cen lid ouder dan 65 jaar, te handhaven.

Om 20.15 uur opent de voorzitter de druk bc;-:o<hte vergadering en complimenteert
allereerst enkele collegae met de Koninklijke onderscheidingen, hen ten deel ge-
vallen. Dit zijn dc collegae H. H. S c h o 1 t e n, D. Rempt en C. v. d. Berg.
De notulen worden onveranderd goedgekeurd, waarrui de ingekomen stukken in
behandeling worden genomen. Ecn felle discussie wordt gevoerd door enkele collegae
en de inspecteur van de V.D., naar aanleiding van de uitbetaling door het Rijk
van de georganiseerde rabiësvaccinaties.

Een ander heftig debat ontwikkelde zich naar aanleiding van cen briel van een
firma, die een ontwormingsdienst voor schapen in het leven heeft gi roepen en dc
dieren zo mogelijk in aanwezigheid van de practicus op het bedrijf wil behandelen.
Tevens heeft deze firma een avond georganiseerd in N.-Holland, waar een film over
deze werkmethode v/ordt gedemonstreerd cn getoond aan de veehouders. De afde-
ling is van mening dat het beter was geweest indien eerst de practici hiermede waren
geconfronteerd, waarna dan altijd nog de veehouders ervan in kennis konden worden
gesteld. Deze aagelcgenheid is ook door het Hoofdbestuur besproken.
.\\ls nieuw lid tot de afdeling treedt toe collega J. E. Gajentaan te Amsterdam.
Collega K. Clay geeft enkele toelichtingen op de besprekingen van de tarieven-

commissie, waarna door collega O. Bosgra en collega J. II. Roe rink voor-
drachten worden gehouden over „Niet-agglutinogeen gedood abortus vaccin".
Tijdens de rondvraag feliciteert collega J. He eg de voorzitter met zijn nieuwe
functie, wat tot gevolg zal hebben, dat collega M o 1 met ingang van september

Uit de hieronder ontvangen ciculaire kan het volgende worden medegedeeld:
Daar vele afdelingen nogal eens een ralley organiseren, heeft de Afd. Noord Holland
gemeend deze dag een echt „Hollands" cachet te moeten geven. Daarvoor werden dc
oude Zuiderzcesteden „Hoorn en Enkhuizen" gekozen.

3. 16.30—17.30 uur: Boottocht op het IJsselmeer, Vertrek 5 minuten lopen vanaf

het museum; voor nict-zcevarenden bestaat de gelegenheid
tot wandelen in het nabij gelegen „Wilhelminaplantsoen".

omweg langs Hem-Wijdcnes langs de zeedijk-Schellinkhout-
Hoorn. Deze route kan cvt. ook voor dc samenkomst in
Enkhuizen door dc deelnemers zelf gereden worden.

Gedempte Turfhaven. Parkeren achter het hotel (wordt aan-
gegeven door cen bord).

б. 20.00—???? uur: Diner, waarna gelegenheid tot dansen.
7. ???? Sluiting (uiterlijk 02.00 uur).

De deelnemers uit Utrecht komend kunnen het gemakkelijkst rijden via Amsterdam-
over de nieuwe brug naar A\'dam-Noord en dan de rijksweg naar Leeuwarden,
volgen langs Edam-Oosthuizen-Hoorn-Enkhuizen. Men volgt daar de pijlen „Zui-
derzeemuseum" en komt dan op dc plaats van bestemming (volop parkeergelegen-
heid).

De deelnemers uit Z.-Holland rijden eveneens via Amsterdam of via Haarlem-Vefser-
tunnel-Alkmaar-Hooin-Enkhuizen en eveneens de pijlen volgen.

Dc kosten voor deze dag bedragen ƒ 17,— p.p. (inclusief nmseumbezoek, boottocht
cn diner).

U wordt verzocht de bijgevoegde strook ingevuld te zenden aan collega G, \\V. J.
Wouters, Ilelderseweg 25 te Alkmaar, voor 5 juni a,s. cn tegelijkertijd het
verschuldigde bedrag over tc maken op giro 669168 t.n.v. „Penningmeester van
de afd. N. Holland der K.N.M.v.D. te Alkmaar."
Wij honen U cn vele collegae op 18 juni te mogen begroeten.

De z.g.n. „lintjesregen" is ook aan de leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde niet ongemerkt voorbij gegaan. Een aantal hunner werd nl. onder-
scheiden.

Aan cle Faculteit der Diergenee.skunde was het
Prof. Dr. F. C. van der Kaay, buitengewoon
hoogleraar in de X\'eterinaire Verloskunde en
Gynaecologie. Deze werd benoemd tot Ridder
in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Deze
hoge onderscheiding werd Prof. v. d. Kaay uit-
gereikt wegens zijn grote verdiensten, eensdeels
op het gebied van het veterinaire onderwijs,
andersdeels op het gebied van de voortplanting
van landbouwhuisdieren.

In de facultcitszaal van het Universiteitsge-
bouw vond de plechtige uitreiking jjlaats in
kleine kring door Mr. H. L. B. J. M. van
Lanschot, Curator der Rijksuniversiteit. Daarna
werd in de vergaderzaal van de Kliniek voor
Verloskunde een korte ontvan.gst gehouden.
Daarbij kwamen zeer vele belangstellenden,
hoogleraren, staf- en personeelsleden. Prof. v. d.
Kaay gelukwensen met deze Koninklijke onder-
scheiding.

Prof. v. d. Kaay is sinds 1930 Hoogleraar geweest in de Veterinaire Verloskunde en
Gynaecologie en is sinds januari jl. buitengewoon hoogleraar. De dynnmische ont-
wikkeling van de Verloskunde en de nieuwbouw van de faculteit maakten modcini-
seringen noodzakelijk. Prof. v. d. Kaay was van mening dat deze het best konden
worden doorgevoerd door een jongere Hoogleraar-Beheerder en heeft daarom vroeg-
tijdig zijn ontslag bij Hare Majesteit de Koningin aangeboden en ontvangen. In-
middels is Prof. de Bois tot zijn opvolger benoemd en blijft Prof. v. d. Kaay als
buitengewoon hoogleraar colleges geven in de theoretische verloskunde.

Dr. VV. B. van de Burg, Directeur van de
Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland
werd benoemd tot Officier in de Orde van
Oranje-Nassau.

De versierselen van deze orde werden hem, in
bijzijn van personeel en bestuur, namens Hare
Majesteit opgespeld door de Burgemeester van
Rozendaal, die hiermede zijn laatste officiële
daad als Burgemeester van Rozendaal ver-
richtte.

Het Bestuur van de Gezondheidsdienst bood
haar directeur daarop \'s middags een receptie
aan in Hotel Beekhuizen, waar zeer velen hem
kwamen feliciteren. Vele organisaties op land-
bouwgebied, afgevaardigden van fabrieken en
verenigingen waren hierbij vertegenwoordigd.
Collega V. d. Burg is sinds 1947 Directeur van
de Gezondheidsdienst in Gelderland. Voordien
was hij sinds zijn afstuderen in 1927 practicus in Varsscveld. Daarbij verrichtte col-
lega V. d. Burg tevens wetenschappelijk werk et; promoveerde in 1938 tot doctor in
de diergeneeskunde op het proefschrift getiteld: „Trichomonas Foetus Riedmüller
in Nederland".

Collega V. d. Burg is onderscheiden wegens zijn grote verdiensten op het gebied
van de georganiseerde dierziektenbestrijding.

In Den Haag werden door de Minister van
Sociale Zaken en Volksgezondheid de versier-
selen, behorende bij het Officiersschap in de
Orde van Oranje-Nassau, uitgereikt aan Dr.
H. H. .Scholten, inspecteur van de V.D. en
V.G. in de provincie Noord-Holland, met stand-
plaats Haarlem.

Collega Scholten werd op 15 augustus 1901
geboren in Enschede en studeerde af in 1925.
Hij bleef daarna nog enige tijd aan dc faculteit
verbonden als assistent van Prof. Paymans,
hoo.gleraar in de Verloskunde. Op 28 januari
1927 promoveerde hij tot Doctor in de dier-
geneeskunde op het proefschrift getiteld: „On-
derzoekingen betreffende een correlatie tussen
verschillende exterieurkenmerken en het pro-
ductievermogen bij de kip".
Daarna ging collega Scholten de praktijk in
en was tot 1947 practicus in de gemeente Olst.

In die tijd was hij reeds zeer actief in de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Hij is jarenlang gestuurslid geweest van de afdeling Overijssel en afgevaardigde in
het Algemeen Bestuur.

Sinds 1947 is hij Inspecteur bij de V.D. en V.G. in de provincie Noord-Holland.
Was eerst de sportfokkerij van krielkippen zijn hobby, de laatste jaren is dit vooral
de fokkerij van de Shetland pony. Hierbij is hij als keurmeester van het Shctland
Pony Stamboek op vrijwel elke keuring aanwezig.

In Vecndam werd collega W. C. Monster on-
derscheiden en benoemd tot Ridder in de Orde
van Oranje Nassau. Collega Monster is in 1925
afgestudeerd en werd daarna practicus in Veen-
dam als opvolger van wijlen collega Smit. Te-
vens was hij hoofd van de Vleeskeuringsdienst
Muntendam Meeden. In 1949 werd hij be-
noemd tot Hoofd van dc Vleeskeuringsdienst
te Vecndam, waarbij de praktijk werd overge-
nomen door collega W. Vclcma.
Collega Monster is, hoewel hij de pensioen-
gerechtigde leeftijd reeds bereikt heeft, nog
steeds hoofd van Dienst, totdat de reorganisatie
van dc Vleeskeuringsdienst Vecndam is door-
gevoerd.

Van 1946—1963 was collega Monster leraar
aan de Rijks Middelbare Landbouwschool. Ook
heeft collega Monster zich vanaf het begin in-
tensief beziggehouden met de organisatie van de K.I.,
heeft in diverse besturen op dat gebied.

Tijdens de buitengewone bestuursvergadering van de afd. Overijssel van de Ver-
eniging tot bevordering van de Landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland ontving
collega G. A. R. Nieuhoff, secretaris van deze vereniging, de versierselen van de
Ridder in de Orde van Oranje-Nassau uit handen van de loco-burgemeester van
Hardenberg.

Collega Nieuhoff werd hierbij onderscheiden voor zijn grote verdiensten op het
gebied van de wambloedfokkerij.

In 1921 afgestudeerd, vestigde collega Nieuhoff zich als practicus in Hardenberg,
waar hij tot 1948 bleef. Daarna werd hij, na een kort intermezzo als fabrieksdieren-
arts, hoofd van de Vleeskeuringsdienst in Vriezenveen. Nadat hij met pensioen was
gegaan vestigde hij zich weer in Hardenberg.

\\\'ooral tijdens de drukke praktijkjaren, maar ook daarna, heeft collega Nieuhoff zeer
veel gedaan voor de warmblocdfokkerij in Overijssel.

Ook zijn journalistieke arbeid is bekend. In samenwerking met wijlen Ir. R. G.
.Vncma schreef hij het boek „Het Paard". Dit bock, bedoeld als leerboek voor dc
Middelbare Landbouwscholen, wordt ook echtcr door anderen veel gelezen. Het
beleefde inmiddels reeds zijn 10c druk sinds 1940. Collega Nieuhoff heeft ook als
leraar actief deelgenomen aan het Middelbaar Landbouwonderwijs.
Vele vcrtc.genwoordigers van organisaties op paardcn.gebied roemden op dc receptie
het werk van collega Nieuhoff.

Collega I). Rempt, Directeur van de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Noord-Holland,
heeft op 1 mei jl. tijdens een drukke receptie af-
scheid genomen als directeur van deze dienst.
In de ochtenduren was reeds in intieme kring
afscheid genomen van staf en personeel van de
gezondheidsdienst.

Tijdens deze receptie zijn dcxjr een groot aantal
sprekers tal van waarderende woorden gespro-
ken over het werk van collega Rempt. .Alle
organisatie.i die direct of indirect met collega
Rempt hadden samengewerkt waren daarbij
vertegenwoordigd. De Inspecteur van de V.D.
in .Noord-Holland, collega Dr. H. H. Scholten,
had daarbij bovendien de aangenome taak col-
lega Rempt mede te delen dat hij bij bevorde-
ring benoemd was tot officier in de Orde van
Oranje Nassau. Elk van de sprekers belichtte

bepaald nspcct van het veel omvattende werk van de scheidende directeur.
Deze is in 1899 geboren in Hoogwoud, het hart van West-Friesland. Hij studeerde
in 1923 af als dierenarts en vestigde zich in zijn geboortestreek, nl. in Nieuwe Nie-
dorp, waar hij cen uitstekende naam als practicus genoot. 23 jaar lang is collega
Rempt praktizerend geweest in Nieuwe Nicdorp tot hij op 1 december 1946 tot
taak kreeg een provinciale gezondheidsdienst, naar het voorbeeld van de provincie-
Friesland, te organiseren. Het werd cen pioniersarbeid; bedroeg aanvankelijk het
aantal medewerkers slechts één man, nl. dc secretaris P. Koster, later groeide dit uit
tot een staf van vijftig man personeel.

De belangrijkste taak was aanvankelijk de t.b.c.-bestrijding, die rigoureus werd
aangepakt. Daarbij werd niet altijd evenveel medewerking ontvangen cn het is
vooral collega Rempt geweest, die bij vergaderingen, besprekingen en talloze andere
ontmoetingen met de veehouders deze heeft doordrongen van het nut van een
goede bestrijding. Hij deed dat op een voor hem eigen, zeer gemoedelijke manier,
die zijn veehouders, vooral die in het afmelkgebied, aansprak.

In 1953 was Noord-Holland boven het Noordzcekanaal vrij van t.b.e. Zuidelijker, in
het gebied van de afmelkers, was de bestrijding veel moeilijker. Ook dc georgani-
seerde bestrijding van dc abortus-Bang werd opgezet, de veestapel werd geregistreerd
cn dc horzclbestrijding ingezet. De distomatose, cen van dc grootste problemen van
dc veehouderij in Noord-Holland, gaf de dienst steeds meer werk.
Naast deze omvangrijke taak heeft collega Rempt zich ook actief bewogen op het
gebied van de warmblocdfokkerij in Noord-Holland. Hij is lid van het algemeen
bestuur van de V.L.N. en voorzitter van dc afdeling Noord-Holland van de V.L.N.
En van deze organisaties heeft collega Rempt nog geen afscheid genomen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid:

C. Dwarshuis, Kruisstraat 18, Utrecht.
K. K. Kadijk, Kievitdwarsstraat 7, Utrecht.

Majoewsky, Dr. W. H. F. C., te .Arnhem, adres gewijzigd in Velperweg 17011. (186)
Rciningh, W. J. C., van Amsterdam naar Voorschoten, Prins Bernhardlaan 52, tel.

Vermeulen, C. J. te \'s-Gravenhage, Baekm.mstraat 4 te wijzigen in Bachmanstraal 4.

Donderdag 18 juni a.s. om 16.15 uur hoopt collega J. P. C. Claesscns te
promoveren aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op het proefschrift, getiteld: „Koper-
status en fertiliteit bij het rund".

De onderstaande collegae hopen op 19 juni a.s. het feit te herdenken dat zij 40 jaar
dierenarts zijn:

Dr. A. Bos, Parkweg 41, Maarssen,
D. J. Dees, Mariastraat 29, \'s-Gravenhage,
G. Meeringa, D 73, Workum,

IJ. Heida, Spanjaardslaan 114, Leeuwarden (afwezig).
Prof. Dr. J. Jansen, .Adr. van Ostadelaan 137, Utrecht,
M. Nagel, Molenweg 10, Abcoude,
C. A. Schuelcr, Burg. v. d. Elzenlaan 14, Oss,

Collega A. H. Heide, Rijksweg 67, ten Boer, hoopt op 19 juni a.s. het feit te her-
denken dat hij 25 jaar dierenarts is.

Brieven onder no. 19/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

in het oosten van Nederland, Huis beschikbaar.
Brieven onder no, 20/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht,

Het Lustrum is voorbij, de de dagelijkse gang van zaken heeft weer zijn normale
voortgang bij „De Solleysel". Het eerstvolgende evenement zal het jaarlijkse Ruiter-
kamp in Luyksgestel zijn, dat gehouden wordt van 13 tot 24 juli en onder leiding van
onze instruetuur de heer Van Staveren zal staan.

De grote moeilijkheid echter bij dit Ruiterkamp, is het schrijnend tekort aan paarden.
Het is ook daarom, dat wij de dierenartsen in den lande, die over een paard be-
schikken, willen vragen of zij dit misschien willen afstaan voor de periode van ons
Ruiterkamp, waar ze onder de goede leiding van de heer Van Staveren zeker
niets tekort zullen komen.

Schrijf of bel ons ab-actiaat, Biltstraat 172, en U heeft de Veterinaire Ruitersport
een goede daad bewezen.

beperking pathologisch-anatomische
veranderingen die tot afkeuring
kunnen leiden (slachtkuikens)
kosten economisch verantwoord.

Verdeling in groepen:
I:	0- 10.000 slachtingen
II:	10.000- 20.000 slachtingen
III:	20.000- 30.000 slachtingen
IV:	30.000- 40.000 slachtingen
V:	40.000- 50.000 slachtingen
VI:	50.000-100.000 slachtingen
VII:	100.000-200.000 slachtingen
VIII:	200.000-daarboven

Ras	Aantal bij de UNCEIA aan- gesloten centra waar sperma gebruikt van nevenstaande rassen	Totaal aantal eerste inseminaties van neven- staande rassen
FFPN (zwartbont)	58	1.171.625
Charolaise (vleesras)	41	865.212
Normandisch	36	1.120.518
Frans gevlekt vee	20	136.284
Limousine	18	714.037
Bruinvec	16	75.766
Jersey	14	1.562
Maine-Anjou	10	86.124

Land	% der vrouwelijke	% van	het aantal	% van de kunst-
	runderen dat kunst-	dieren behorende	matig geïnsemineer-
	matig wordt ge-	tot het	dieren dat op melk-
	insemincerd	F.H.	M.R.I.J.	produktie wordt
	A	ras	ras	bemonsterd
		B	C	D
Sleeswijk-Holstein	68,8	71,4	22,5	62,1
Nedersaksen	31,4 1			73,8
Bremen	68,0 ^	98,7	0,9
Westfalen-Lippe	21,3	57,3	42,7	64,7
N\'oordrijnland	52,1	89,2	10,8	50,1
Hessen	33,0	44,6	29,5	25,4
Rijnland-Palts	17,5	16,6	50,3	22,4
Saarland	53,3	35,7	50,0	15,2
Baden-Württemberg	15,7	7,8	1,5	24,5
Beieren	43,3	0,7	0,4	31,4
totaal 1962	35,8	41,3	10,8	45,1
1961	32,1	41,2	10,6	46,4

	1	i
	s a	■O c
	S	■ —
	C3	-\'S
		c c
		tó ^

> 6	O	£ ^ Ë c
Xi	3	^ (ü
3		O iö
lu		^ u
IX		< >

Overijssel:	233 bedrijven
Gelderland	638
N. Brabant:	675
Limburg	523
geheel Nederland:	2.623 bedrijven

aantal	produktie per manuur
varkens	(gemiddelden 4e kw. \'62)
20	-
15		N.
10	-
5	-	^^
0		—1-w4,-J-^

leeftijd in dagen:	groep:	B	c;	D	E	F
1	57	56	55	60	56,1	55,1
5			80	127,5
7 8			110	225	121	150
10			120	300
13			145	450	218	410
16 18	231	:i82	175	650
19					368	770
20			221	840
23			27-1	1000
2.5	395	700
26					655	1210
27			347	1180
30			415	1320
34			526	1510
40			725	1690

Jaar	Provincie	.Aantal	Positief	Jaar	Percentage
		faeces-	aantal	perc.		leverafkeuringen,
		monsters				koeien -f- pinken
1955/56	Friesland	1918	482	25,1	1955	72,3
1956/57	Friesland	3617	1139	31,5	1956	72,8
1957/58	Friesland	3015	1170	38,8	1957	71,8
1955/56	Utrecht	514	50	9,7	1955	65,6
1956/57	Utrecht	712	65	9,1	1956	66,1
1957/58	Utrecht	852	96	11,5	1957	72,8
1955/56	Zuid-Holland	398	108	27,1	1955	72,1
1956/57	Zuid-Holland	585	130	22,2	1956	68,8
1957/58	Zuid-Holland	383	74	19,3	1957	71,6

Leeftijd	Aantal		Aantal fasciolaeieren	per	gram faeees	Aantal
	dieren	<5	5	10 15 20	25	35 60 65	125 positief
Pinken	10	10
Klamvaarzen	21	7	7	2 1 —	2	1 — —	1 14
Koeien, 1 of
2x gekalfd	28	16	5	1 2 —	2	— 1 1	— 12
Koeien,
3 of meer x
gekalfd	29	19	6	2 1 1			— 10

Jaar	Aantal	Dosering	hexaehlorofcen in grammen
		per koe	per vaars
1959/60	291	6,25	5,00
1960/61	349	7,50	6,00
196U62	310	7,50	6,00
1962/63	181	8,00	6,00
	36	7,50	6,00
Totaal	1167

Age in	Total	Vit. A per	Total	Vit. A per	Average %
days	vit. A in	g liver, /ig	vit. A in	g kidney.	liver vit.
	liver, ng		kidneys, /jg	/«g	in kidney
10	400	36	50	19	12.5
19	700	45	112	39	16
30	1160	94	162	56	14
53	1350	149	312	112	23
57	1540	187	217	120	14
120	1925	169	462	192	24

jan.	3	3	1	2	2	1	2
febr.	1	1		1	1	—	1
maart	3	3	1	2	2	1	2
april	1	1	--	1	1	—	1
mei	2	2	—	2	2	—	2
juni		—	—	—		—	—
juli	3	3	—	3		—	3
aug.	2	2	2		—	2	—
sept.	—	—	—	—	—	- -	—
okt.	1	1	—	1	1	—	1
nov.	3	3	—	3	3	-	3
dec.	1	1		1	1	—	1
Totaal	20	20	4	16	13	4	16
1962
jan.		—			—	—	-
febr.	1	1		1			1
maart	2	2	1	1	—	1	1
april	1	1	1	—	—	1	-
mei	2	2	—	2	—	- -	2
juni	1	1	—	1		—	1
juli	1	1	—	1	1	—	1
aug.	2	2		2			2
sept.	3	3	—	3	3	—	3
okt.	3	3	—	3	—	—	3
nov.	3	3	—	3	1	—	3
dec.	1	1	1	—	—	1	—
Totaal	20	20	3	17	5	3	1 7
1963 le helft
jan.	2	2	1	1	—	1	1
febr.	7	7	3	4	—	3	4
maart	—	—	—	—	—	—
april	8	8	—	8	3		8
mei	3	3	—	3	1	—	3
juni	3	3	—	3	—	—	3
Totaal	23	23	4	19	4	4	19

1961	c O r<3 C re rt	= O O O II	O O a C OJ	rt 60 O c CO	IJ itï O O ~ « M ^ O ^ SH « S \'l	C 3 S J^ \'JH CJ £ Xl rz	♦ bo G £ iLi U -a c ra
jan.	3	3	—	3	2	--	3
fcbr.	1	1	—	1	—	-	1
maart	4	4	—	4	2	-	4
april	4	4	1	3	2	1	3
mei	2	2	—	2	I	-	2
juni	—	—	—	—	—	-	—
juli	4	4	1	3	—	1	3
aug.	1	1	1	—	—	1	—
scpt.	7	7	1	6	5	1	6
okt.	4	4		4	3	-	4
now	2	2	1	1	—	1	1
ciec.	2	2	—	2	1	-	2
Totaal	34	34	5	29	16	5	29

						»
		u				bc
		O	c
		-c		O >
				O
O		.\'k	O
			c:			i;
	c:			O
	bC	bc			c 3
C	(U	O	<Ü	<u
a	C	c	C	ii
w CC-,	C3	ó	u O	O \'c	— O O	c C

no.	naam	leeftijd	aantal	aantal	anti-
				zeugen	maanden	liebamen
				natuurlijk	voor K.I.
				gedekt	gebruikt
1	Leo	9	mnd.			—	negatief
2	Nardus	14	mnd.	—		—	negatief
3	Mark	13	mnd.		4	mnd.	negatief
4	Dré	14	mnd.		4	mnd.	negatief
5	Kees	16	mnd.	—	6	mnd.	negatief
6	Frans	28	mnd.	—	18	mnd.	negatief
7	Geert	28	mnd.	—	18	mnd.	negatief
8	Otto	33	mnd.	—	24	nmd.	negatief
9	Joost	9	mnd.	1	1	mnd.	negatief
10	Ed	13	mnd.	5	2	mnd.	negatief
11	Lex	20	mnd.	5	12	mnd.	negatief
12	Max	20	mnd.	6	3	mnd.	negatief
13	Bruno	36	mnd.	6	28	mnd.	negatief
14	Martien	17	mnd.	10	4	mnd.	negatief
15	Gruno	40	mnd.	± 20	24	mnd.	negatief
16	Cor	54	mnd.	± 45	18	mnd.	negatief
17	Kees	25	mnd.	> 100	1	mnd.	positief
18	Siroen	26	nmd.	80-100	4	mnd.	positiel
19	Bas	30	mnd.	> 100	14	mnd.	positief
20	Robald	40	mnd.	> 100	18	mnd.	positief
21	Koos	42	mnd.	> 100	24	mnd.	positief
22	Benno	42	mnd.	> 100	1	mnd.	positief
23	Robert	52	mnd.	> 100	17	mnd.	positief
24	Frans	58	mnd.	> 100	24	mnd.	positief

	Universiteit	Fac. der Diergeneeskunde
Eerstejaars	Mannelijk	Vrouwelijk	Mannelijk	Vrouwelijk
1958	964	407
1959	1036	435	69	10
1960	1056	432	71	8
1961	1146	483	103	18

	1955	1960	1961	1962
volw. hoenders	29.000	51.260	43.780	55.220
witvlezige kuikens:	6.300	26.680-.	53.595
geelvlezige „	5.200	15.840/	64.610
jonge Pekingeenden:	830	15.360	19.975	19.035
andere (kalkoenen) :	500	1.450	1.650	1.725
totaal:	41.830	110.590	119.000	140.590

1 (151)	K	E	0\')		0.59
		O	0		0,38
2 (Al)		E	0.171)
		O	0.02
3 (Is)		E	0.341)			0.77	1.41	1.86
		O	0\')			0.31	1.08	2.15
4(H)		E	01)		0.88	1.32	2.38	2.58
		O	01)	0	0.84	1.15	2.42	3.16
5 (Jol)		E	01)		0.54	0.92	2.05
		O	0\')		0.56	1.06	1.34
6 (O)	E	E	01)		1.431)	2,12
		O	01)		0.421)	0.51
7 (R)		E	0\')		1.301]		2.93
		O					2.07
8(S)		E	0\')		1.44\')		2.09
		O					1.36

datum		virus geïsoleerd	datum		virus	geïsoleerd
	872	604 616	618 800		872	604	616	618 800
213	_			16/3				— —
3;3				17/3	—		-1-	— —
4/3 5/3	—			18/3 19/3	—			I I
f)/3	—			20/3	—		-1-	-f —
7/3 8/3				21/3 22/3	—		I	—
9/3		—	-	23/3		—	—	—
10J3	-1-		—	24/3	—	—	—	—
11/3			—	25/3	—	—	—	—
12/3		-1-	— —	26/3		—		-
13/3			— —	27/3		—		—
14/3	-1-	-1-	— —	28/3		—		—
15/3	-1-		— —

datum	572	619	datum	572	619	datum 572	409
10/5	—	—-	18/5	-1-		28/5 —	_
11/5	—		19/5	-1-	—	8/6	—
12/5	—		20\'5	-1-	—	12/6	—
13/5	—		21/5	-1-	—	14/6	—
14/5	—		22/5	-1-	—	15/6	—
15/5			23/5		—	18/6 —	—
16/5			24/5	—	—	21/6 —	—
17/5		-1-	26/5	—	—	25/6 —	—

Jaar	hoger-	middelbaar-	lager-milieu
	%	%	%
1959	43	56	1
1960	37	57	6
1961	39	59	2

	1959	1960	1961 (in procenten)
Utrecht-stad	4	1	2
Utrecht-provincie	5	7	8
Noord- en Zuid-Holland	43	24	32
Overijssel Gelderland	17	21	20
Zeeland -(- Noord-Brabant
-f Limburg	19	14	16
Groningen Friesland -f- Drenthe	5	19	19
Buitenland	7	14	3

	Overijssel	Gelderland :	V. Brabant	Limburg
slachtkuikens:	7%	26%	30%	20%
jonge legdieren (< 6 rund.):	6	29	25	18
légd. V. "A—1/2 jr.:	13	31	23	16
oudere kippen:	11	33	22	15
eenden:		66	12	5

		Geboorte	maanden
	jan./	maart	apr./	juni/	nov./	totaal
	febr.		mei	okt.	dec.
■Aantal kalveren met
spast. parese	31	36	21	27	40	155
Verwachte aantal
op grond van af-
kalfpatronen	41	40	39	17	18	(155)
Relatieve frequentie
(te verwachten aan-
tal = 100)	76	90	54	159	222	100

Leeftijd van moeder	-2«	27.3«	37.4B	47.5«	5--7\'\'		<9\'	totaal
Aantal kalveren met
het gebrek	13	29	27	24	38	16	5	152
Verwachte aantal op
grond van de leef-
tijdsverdeling	34	30	25	21	25	12	5.3	(152)
Relatieve frequentie
als het te verwach-
ten aantal op 100
wordt gesteld.	38	97	109	112	153	137	94	100

Leeftijd van moeder	-2«	27.3«	3"-4«	47.5U		7\'-90	<9\'	totaal
Aantal otter- en
bulldogkalveren	53	24	16	20	20	5	3	141
Verwachte aantal-
len op grond van
leeftijdsverdeling	32	27	23	20	23	11	5	(141)
Relatieve frequen-
tie als het tc ver-
wachten aantal op
100 wordt gesteld	166	89	70	100	87	45	60	100

	Leeftijd	van	de moeder van	1 het kalf.
	-28	27.30	37.4« 47.50	5^-7«	7^-9«	<9^	totaal
\'\\antal kalveren
met een navel-
breuk	37	51	41 41	41	24	14	249
Verwacht aantal op
irond van leeftijds-
i\'crdeling	56	48	41 35	41	19	9	(249)
Kelatieve frequentie
(te verwachten
aantal 100)	66	106	100 117	100	126	156	100

Enten op de leeftijd van:	Entstof:	Wijze van Datum van toediening enting	Fabrikant en \' partijnummer
1 maand	! pseudo-vogelpest jdoor het drink- > (La Sota) water
3 maanden	inf. bronchitis	door het drink- water
4 maanden	trilziekte	5% V. h. koppel in de bek \| druppelen j
4 maanden	pokken-difterie	bij voorkeur volgens de follikelmethode
5 maanden	ipseudo-vogelpest (La Sota)	door het drink- water

Bedrijf A	Geboorte-	Serumtiter \') in
No. rund	jaar	november 1960
1	1950	—
8	1954	—
13	1954	1/100
19	1954	1/100
22	1955	1/10
24	1956	— -
30	1956	—
39	1957	—
41	1957	—
43	1958	—
57	1959	—
58	1959	—
Bedrijf B	Geboorte-	Serumtiter \') in	Serumtiter^) in
No. rund	jaar	september 1960	februari 1961
1	1955	_	_
2	1949	1/10	SI/100
4	1951	1/10	n.o.
6	1950	1/10	n.o.
12	1955	__	_
13	1955	—	—
14	1954	1/100	^1/100
15	1954	—	_
18	1956	—	_
23	1956	—	_
25	1957	—	_
27	1957	—	n.o.
31	1957	1/10	1/10
38	1958	—	__
40	1958	_
41	1958	—	n.o.
45	1959	—	_
48	1959	_	_
49	1959	_	__
51	1959	—	n.o.
52	1959	_	n.o.

			Tabel IL
Verloop van	de serumtiter bij individuele runderen over	een langere
			periode.
Bedrijf		datum	juni	sept.	nov.	febr.	mei
		monstername	1960	1960	1960	1961	1961
rund no.	13	serumtiter	1/100	1/100	1/100	1/100	1/100
no.	19	j,	1\|100	1/100	1/100	1/10	1/10
Bedrijf B		datum	mei	sept.	dec.	april	juni	aug.
		monstername	1958	1958	1958	1959	1959	1959
rund no.	2	serumtiter	i;io	1/10	1/10	1/10	I/IO	1/10
no.	14	>3	1,/100	1/100	IllOO	1/100	1/100	1/100
		datum	nov.	apr.l)	juni \' )	sept. 1)	nov. \' )	febr.l)
		monstername	1959	1960	1960	1960	1960	1961
rund no	2	serumtiter	1/10	1/10	l/IO	1/100	1/10	1/100
no.	14		l/IOO	1/100	l/IOO	1/100	1/100	1/1000

	Behandeling	Dosis	vóór de	± 3 weken	± 9 weken
an tal
	behandeling	na de	na de
				behandeling	behandeling
7	lle.xarhlorofeen, ge-	7.5 mg/kg	0	0	0
	solubiliseerd met		20	20	50
	Mulgofen		25	30	60
			80	0	70
			170	110	80
			580	80	0
			1305	0	250
7	Ph. 1503, als Na-	7.5 mg/kg	5	0	0
	zout opgelost		55	20	0
			90	0	0
			150	0	170
			380	10	50
			580	10	0
			895	20	40

Aantal	Behandeling	gewicht	vóór de	3 weken na de
		kg	behandeling	behandeling
10	Hexachlorofeen, gesolubiliseerd	55	30	0
	Dosis: 20 mg/kg, gebaseerd op een	50	40	0
	gewicht van 50 kg per	65	50	80
	schaap	60	50	20
		65	80	0
		40	150	0
		60	160	20
		70	240	370
		65	300	100
		45	470	130
12	Ph. 1503, als Na-zout opgelost	55	20	0
	Dosis: equivalent met 20 mg/kg	55	30	0
	hexachlorofeen, gebaseerd	45	40	0
	op een gewicht van 50 kg	50	50	0
	per schaap	60	90	0
		55	90	0
		55	120	0
		60	160	0
		55	240	0
		65	280	0
		45	330	0
		55	870	0
14	Ph. 1503, als Na-zout in staalta-	65	10	60
	blet, toegediend met de	45	30	30
	pillenschieter	65	40	0
	Dosis: equivalent met 20 mg/kg	45	50	0
	hexachlorofeen, gebaseerd	65	80	80
	op een gewicht van 50 kg	55	80	0
	per schaap	60	100	0
		65	110	0
		60	190	50
		65	200	0
		45	260	0
		45	400	0
		60	590	0
		65	720	0

	Geschat	e.p.g.
Aantal Behandeling	gewicht	vóór de	3 weken na de
	kg	behandeling	behandeling
17 Hexachlorofeen, gesolubiliseerd	50	40	0
Dosis: 20 mg/kg	55	40	10
	65	70	10
	60	80	60
	55	290	0
	55	310	0
	50	330	0
	60	340	0
	50	350	0
	50	530	60
	40	600	10
	55	790	230
	40	1080	0
	60	1180	10
	50	1450	0
	50	1940	0
	40	2410	0
21 Ph. 1503, als Na-zout in staafta-	55	50	0
blet, toegediend met de	50	70	10
pillenschieter	45	150	0
Dosis: equivalent met 20 mg/kg	60	150	0
hexachlorofeen, gebaseerd	55	170	30
op een gewicht van 50 kg	55	290	100
per schaap	60	310	20
	50	380	0
	50	590	0
	60	600	10
	55	640	0
	50	720	0
	55	890	10
	60	1060	60
	55	1210	0
	60	1270	90
	45	1360	0
	50	1510	0
	55	1690	20
	55	1800	150
	50	2480	0

e.p.g.	vóór de behandeling (12.8.63)	3/2 week na de behandeling (5-7.10.63)
0	8	20
10 t/in 50	5	1
60 t/m 100	3	—
110 t/m 150	2	—
160 t/m 200	2	--
> 200	1	—
Totaal	21	21

e-Pg.	vóór de behandeling (29.8.63)	drie Vkfeken na de behandeling (18.10.63)
0	11	27
5 t/m 10	9	—
15 t/m 20	6	—
25 t/m 30	1	—
Totaal	27	27

	geënt	aantal	gestorven	ziek doch	geen
		eendjes		hersteld	symptomen
10 dagei	n vooraf	4	0	0	4
8 „		3	0	0	3
6 „		4	0	1	3
4 „	„	4	0	1	3
2 „	j»	4	0	0	4
10 uren	,,	7	0	0	7
20 „	„	7	0	0	7
10 „		10	0	0	10
0 uren	„	17	2	3	12
4 uren	achteraf	9	1	0	8
8 „	ï>	15	12	3
16 „	„	15	15


						/ \\
				1		/ ,
				! \\	,A	1 \\			/
		! \\		i » /\' ^^	\' V /	J \\ >			/ r /
		/K \'		/ \' \\		M			/
	/ \\			1 \'	1				/
	/ \\			1	, /				1
	/ y 1/	V 1		. j	V		\\		1 /!
			x				\\ \\		/
	^—1 /		/					/	^ 1 1
\\	1		\\ /					V
/ /	1 \\ 1		v				\\		1 y
.J	V						\\	Nyy /
								k /
								S /
								y
1 . ,	À	>		>		-1-L_i	1 1 1	1 1 1	_1_L_J

		J \\		A \\
\' \\ -f—-
s^ /	\\----						/ ^^
								v\'
	1 1 1	1 1 1	1 .1 1	1 1 1	I 1 1	1 1 1	1 1 i	1 1 1