Dames en Heren Professor en. Lector en, Privaat-
docenten en Leden van de Wetenschappelijke staf,
Dames en Heren Student en,

On an occasion sucli as this, it is perliaps not surprising that I should
choose to speak on some particular aspect of veterinary work in the deve-
loping countries of Africa. My subject therefore is a brief review of the
problems connected with the disease of trypanosomiasis in cattle, but more
especially with the vector or insect carrier of the disease, the tsetse fly.
This is not only because I myself for many years have been deeply in-
voked with the problems connected with diis disease. What is more re-
levant IS thilt trypa.nosornia.siSj is a.ncl ha.s been proba.bly for ccnturies
one of the most important factors limiting the economic development of
many countries in Africa, south of the Sahara. The difficulties connected
with the disease should therefore be understood by anyone interested in
the future well-being of these African countries.

Africa is a continent where agriculture predominates. In the development
]3rogramme economic crops such as cotton or coffee demand prior atten-
tion, while trade and industry are also encouraged, but animal husbandry
is often given only minor consideration. The progress and well-being of man
everywhere are, liowever, to a marked extent, bound up in his livestock
and hunger and disease in domestic animals usually reflect similar condi-
tions in the himian population. Few would deny that tfiis is so in Africa
today, where livestock productivity is well below European standards and
as a residt human health and well-being are often impaired. Many factors
are of course involved, such as climate, the human element, the breeds of
cattle and the many diseases which occur. But trypanosomiasis must be
given high priority, since it affects not only man himself but also every spe-
cies of domestic animals and denies about one-ciuarter of the area of the
whole continent to livestock of any kind.

It is with these thoughts in mind that I present my subject to you today.
Cause and distribution of the disease.

Trypanosomiasis as a disease in animals is seldom difficult to diagnose. The
causative agents, the protozoan parasites belonging to the genus Trypano-

*) Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleraar op maandag
8 juni 1964, te Utrecht.

soma, are found free in the blood stream. The insect vectors, the Diptera
flies belonging to the genus Glossina, and commonly known as the tsetse
fly, are also well known. While mechanical transmission of the disease by
other flies may occasionally occur the real spread of trypanosomiasis de-
pends on the presence of infected tsetse flies.

This close association of the disease with tsetse, although suspected for
many years, was first proved experimentally by B r u c e in 1895. Later, in
1909, Kleine showed that transmission was not simply mechanical but
depended on the cyclic development of the trypanosome within the tsetse.
The fly does not become infective until 12 to 20 days after feeding on
infected blood, and remains infective for its entire brief but active life
of 2 to 4 months. For reasons as yet not properly understood, the percen-
tage of fly actually carrying trypanosomes usually I\'cmains less than 10 per
cent in any tsetse population.

At least 33 species, subspecies and races of tsetse fly are recognised. They
occur only in Africa north and south of the equator between the two great
deserts, the Sahara in the north and the Kalahari in the south.
Their distribution is limited to certain areas and is influenced by certain
easily recognised factors, such as climate, soil types and vegetation, altitude,
the density of human inhabitants and extent of farmlands and lastly by
the prevalence of game animals.

Indeed one of the earliest observations was that each species of fly has its
own particular habitat which can be most easily identified by the pre-
vailing type of vegetation. Thus we speak of the riverine group of tsetse
which live only along the rivers or lakes; the savanna group that live only
in the more open tall-grass savanna woodland; while the third group live
only in forests. All these vegetation zones fall within the Summer Rain
Climate with summer rains and a dry winter period. The length of the
dry season becomes longer as one moves north or south from the ceiuator
and as we will note later, it is during this dry season that tsetse are most
affected by the temperature and humidity of their habitat. The cause of
the disease, both the trypanosome and the tsetse, can be clearly defined,
the effects of the disease are also very evident.

In man for instance two distinct types of the disease are recognised.
In West Africa, epidemics of Gambia sleeping sickness were known to
occur for centuries before the causative organism, Trypanosoma gamhiense.
was isolated by F o r d c in 1902. The first account of the di.sea.se was pro-
bably that of "Sleeping Distemper" described by A t k i n s in 1 742.
The Rhodesian Sleeping sickness of Central and East Africa would appear
to be of more recent origin, the first epidemic probably being that recorded
in the Luangwa valley of N. Rhodesia in 1908 when the causative trypa-
nosome, T. rhodesiense, was first described. It therefore appears to be a new
disease which has evolved during the present century. Since then it has
spread northwards through Nyasaland, entered Tanganyika in the 1920\'s,
and reached Uganda and Kenya about 1940.

In both East and West .Africa, epidemics of Human Sleeping Sickness, can
still occur, but treatment, however, of the disease by drugs is becoming
more and more effective, and prophylaxis is possible for periods of up to

The effects of trypanosomes on the cattle population have been much more
devastating, but too often in the past have received less attention.
The first and most important effect is the absence of all livestock from
the tropical forests which are permanently infested with the forest and
riverine species of tsetse. Indeed trypanosomiasis is unique amongst animal
diseases in that it is the only one which by itself had denied vast areas of
land to all livestock except poultry.

Moving outwards from the forest zone, either northwards into Nigeria,
eastwards into East Africa and southwards towards the Rhodesia and An-
gola in Central Africa, one enters the more open deciduous, tall grass, sa-
vanna woodland.

This zone is the home of the Bantu and Negro peoples with their farms
and their herds and with its adequate rainfall and abundant tall-grass
pasture it could support millions of head of livestock.
But it is also the habitat of the savanna species of tsetse such as G. mor-
sitans and G. pallidipes and the riverine species have also extended out of
the forest zone along the riverbanks.

The distribution of the tsetse in this more open type of country is not con-
tinuous as it is in the forest zone but is restricted to certain so-called belts.
Altitude has a limiting effect and while in Rhodesia, land above 700 metres
is free of tsetse, further north in Kenya they occur in woodland near the
equator as high as 2000 metres. Man\'s activity also tends to destroy the
tsetse habitat and land for instance cleared for farming around towns and
villages is free of tsetse. Where the density of human population is above
40 people per km2 t.setse are rare or absent. For several reasons such as
poor soil fertility, lack of water, and the social customs of the people, this
density is seldom possible. Indeed Arifca, in many respects is still a compa-
ratively empty continent.

It is interesting to note the different reactions of cattle farmers to tsetse
on each side of Africa.

In East Africa, the Bantu were farmers before they posse.ssed catde and
so settled cattle farming is practised, the cattle being owned by those tribes
living on the highlands free of tsetse. Grazing lands are therefore restrict-
ed, and as cattle numbers continue to increase more and more land is being
destroyed by overgrazing and erosion. In years of drought tens of thousands
of cattle often die of starvation.

In West Africa the Hematic peoples are true cattle owners without interest
in agriculture. But the best grazing lands are in the tsetse-infected Guinea
zone of vegetation which is flat with few highlands entirely free of tsetse.
This area can only be used as temporary grazing land. The Fulani and
Tuareg peoples therefore have so adapted their life in the interests of their
cattle that they live in the drier northern Sehal and Sudan zones of vegeta-
tion bordering on the Sahara. They must, however, come down with their
large herds into the Guinea zone during the long dry season in search of
grazing and water. This causes an immediate animal-tsetse fly contact and
sickness, loss of condition and mortality occurs, and can only be limited

by a rapid retreat northwards to their traditional homelands at the be-
ginning of the rains.

This annual nomadism of transhumance prevents starvation amongst the
flocks and herds and preserves the lands from overstocking but it causes
considerable human suffering. The welfare of their livestock, however,
being dominant it will persist as long as tsetse remain.

A further effect of tsetse is the disruption it causes to cattle markets where
slaughter stock must be moved thousands of kilometers from the production
areas in the north to the southern costal towns where meat is in high de-
mand. These cattle movements may take 3 weeks to three months and fi-
nancial losses along the way due to trypanosomiasis exceeded 10 million
guilders each year.

The general economic effects of trypanosomiasis on animal husbandry in
Africa may be summarised by the following statistics.
In a recent survey carried out by an economist and myself for F.\'\\0 in
1961, the area in Africa permanently occupied by tsetse was estimated as
extending over 10 million square kilometres or 10 times the area of the
Netherlands, or almost the area of Canada.

If a cattle carrying capacity of 12 cattle per square kilometre is allowed
for this area, at present empty of cattle, it represents a potential cattle po-
pulation of 120 million head. When it is considered that the present cattlc
population of the whole continent is approximately 114 million head, it is
obvious that if tsetse flies could be eradicated, the cattle potential of Africa
would be doubled. The economic consequencies are equally obvious.
In addition there is of course the losses from disease in herds outside the
permanent tsetse areas. Exact mortality figures are difficult to obtain but
the general results of the disease are indicated by the fact that in N. Nigeria
over 700.000 cattle have been treated in one year.

These losses are occurring in countries where the national income, de-
pendent chiefly on agriculture, is already low. They are in fact what have
now been called the "100 dollar countries". Incomes and purchasing power
being low, meat consumption amongst the human population must also
be low and is usually less than 10 kilos per annum per person as com[)ared
with our own standards of 50 to 90 kilos per person.

In a world where human populations are increasing at tiie rale of 50
millions per year and especially in Africa, where the present human popu-
lation may be doubled by the end of this century, the impoverishing effects
of trypanosomiasis must be removed as quickly as possible. Food supplies
must in fact be doubled or trebled during the next 30 years and as vete-
rinarians we must remember that the total number of the world\'s livestock
population is at least twice that of the human race. We therefore have
considerable responsibilities.

Great epidemics of other diseases have of course swept over .Xfrica on
several occasions during the past century. Rinderpest, for instance, spread
from the north to the south of Africa in the closing years of the last cen-
tury. Referring to the mortalities in East .Africa, Lugar d (1893) stated
that "never before in the memory of man, or by the voice of tradition. ha\\e
cattle died in such numbers; never before has the wild game suffered".
It is estimated that more than 2/2 million head of cattle died in .South
x^frica alone. But within a comparatively short time cattle poptilations re-

covered, and with the present effective vaccine, rinderpest may be soon
eradicated. Almost equally effective measures can now be taken to control
mortality from dck-borne diseases and bovine pleuropneumonia. We may
well ask what have been the difficulties associated with trypanosomiasis
which have caused the disease to resist all modern advances in veterinary
control methods?

Why has a disease, whoes very presence can so reduce the whole economy
of a country, been allowed to persist?

The present unsatisfactory state of animal trypanosomiasis control is not
now really due to any lack of suitable curative drugs. It is true that foi
inany years treatments were almost impossible, but after the war a variety
of excellent drugs suddenly became available. Browning and his co-
workers in England in 1938 showed that several compounds of the phenan-
thridinum series possessed considerable anti-trypanosomal activity.
A few years later Quinapyramine (Antrycide) was discovered and given
its early trials in our laboratory in Uganda in 1946. Later, in 1955, Fuss-
ganger discovered Berenil. The range of drugs available should indeed
be adequate to meet normal demands.

Several factors however limit the usefulness of drug therapy in trypanoso-
miasis. One difficulty is the absence of any durable immunity following
infection. Antibodies are produced by the infected animal and we are
finding out more and more about their precise nature, but they are too
variable to be of any practial value in disease control. Cattle must there-
fore be frequently treated, jiarticularly in those herds whose mo\\\'ements
cannot be controlled and which are liable to become reinfected soon after
treatment.

The use of drugs with some prophylactic properties almost invariably leds
to drug resistance, and trypanosomes, resistant to one drug, usually be-
come quickly resistant to other drugs so that further treatment is difficult.
The possibilities of toxicity must also be con.sidered.

In considering these difficulties, the remarks of my predecessor Prof. K r a-
n eve Id, when he stood here to address you in October 1949 are of in-
terest. Trypanosoma evansi is one of the few mechanically transmitted
trypanosomes which occurs outside .^frica, and speaking of the treatment
of this trypanosome in the horse with Naganol in Indonesia he said: "De
toxische verschijnselen vormen ecu kernpunt voor cen der belangrijkste
vraagstukken op dit gebied en wel of het prophylactisch gebruik van Naga-
nol verantwoord is. Bij een dergelijke toepassing bestaat namelijk het be-
zwaar, dat niet steeds met zekerheid is uit te maken of dc te behandelen
dieren inderdaad vrij van parasieten zijn, zodat de mogelijkheid bestaat,
dat besmette individuen met een te lage dosis worden ingespoten. Dit zou
klumen resulteren in dc vorming van trypanosomenstammen inet een gro-
tere weerstand tegen Naganol, waardoor paarden, die hiermede besmet zou-
den geraken, niet meer doeltreffend zouden kunnen worden behandeld".
In this same year, I was struggling at oiu\' laboratory in Uganda with exact-
ly the same problems with the new drug Antrycide.

Drugs, therefore, although their contribution has been of the utmost im-
portance. have not removed the necessity of eradication of the vector, the
tsetse fly.

For 60 years, one of the most important questions in Africa has been how-
to remove this fly — a remarkable insect the only importance of which lies
in the fact that is transmits the Trypanosome.

Before any eradication of tsetse could be considered a detailed study was
essential both of the individual fly and of the biology of fly populations.
This work has been in progress for many years and the entomologists ha\\ e
given us a very good picture of the distribution of the chief species of
tsetse in each country, the composition and seasonal behaviour of fly po-
pulations, and they have recognised the chief factors in climate and vege-
tation which limit fly activity. They also laid down the basic principles of
tsetse fly physiology.

These entomologists, however, often had to work with little contact with
their medical and veterinary colleagues, and practical results of their work
were slow to emerge.

Since the war, things have changed considerably for the better and special
regional research institutes have been formed where a team of workers
interested in every aspect of the problem can work together. A wide and
more-co-operative approach is possible. The new Universities are already
making a contribution. Special control units are now attached to govern-
ment medical and veterinary departments and so research results can be
more quickly applied.

Tsetse, for instance, hunt by sight and they are attracted to moving ob-
jects. In tall grass savanna conutry they must rest high enough on the
underside of branches to see the approach of man or animals on which
they may feed. It is well known that while tsetse may be very active in
the mornings and evenings, they may be difficult to find in the hot mid-
day period.

Recently more precise measurements of the air temperature of resting
sites has given us an explanation of this behaviour.

The critical air temperature for a tsetse is 39° C and at this temperature
flies in exposed position will die within 1 to 2 hours.

.A.t the same time fhes show maximum activity in dry warm air and they
also show a negative re.sponse to light as temperature rises. Responding to
these stimuli, fly protect themselves during the heat of the day by leaving
the more open higher resting sites and seek the cooler shaded places low
down near the base of the tree, in holes and under fallen logs.
Having by their increased activity found a suitable shaded resting site they
lose their tendency to move and remain hidden until temperature falls in
the evening, when they can safely emerge.

The development of precision instruments to measure the differences in
body temperature of the fly itself which occur in response to rises and falls
in air-temperature may soon be available.

These findings on fly behaviour can be applied by field workers in deciding,
for instance, how and where insecticides can be most economically applied.

The second most interesting advance has been the additional information
recendy collected on the feeding habits of the fly.

Blood forms the only source of food and water for both male and the fe-
male fly and metabolism differ from all other Diptera in being based on
fat and not on carbohydrates. The close a.ssociation of tsetse with the larger
game animals was observed many years ago, and since they were considered
as being essential to the fly as a source of food, tens of thousands of game
animals have been shot in Rhodesia and Uganda in an effort to control
the fly by starvation.

More recently, by use of the precipitin test, it has been possible to identify
the exact source of the blood meal of individual captured flies. Each species
of tsetse appears to have a characteristic feeding pattern which is not
entirely dependant on the availability of the host but may have a genetic
basis.

Thus, Glossina morsitans, even though larger game animals may be avail-
able, feeds chiefly on the warthog, while G. pallidipes is more dependant on
the bushbuck. This factor is of considerable importance both from a con-
trol point of view and also when considering the ability of each species to
transmit the pathogenic trypanosomes.

A third aspect on which more precise technicjues have been of assistance
is in the assessment of the effects of climate on the pupae during the deve-
lopmental period in the soil.

The reproduction of the tsetse is unique in that it produces single fully
growing larva at about 3-week intervals. The larvae immediately bury
themselves in the ground and pupate. Reproduction of the tsetse is there-
fore slow, at least according to in.sect standards.

We know quite a lot about the effects of climate on the adult fly but it has
been recently shown that the temperature and humidity of the soil may
have an even more profoimd effect on the development of the pupae.
Thus if soil temperatures are much above or below 24° C the fat reserves
which the pupae have received from the mother flies are too rapidly ex-
hausted. The young flies on emerging may then be smaller than normal
and too weak to find the first blood meal. Unsuitable temperature of a
breeding site may therefore cause a heavy mortality in a tsetse population.
.Also, contrary to what we have believed for years, humidity has a far
greater effect on the pupae than on the adult fly. Thus forest flies live
within forests, not becau.se the adult fly requires a high humidity but be-
cause the pupae will not remain ali\\-e at humidities below 60 per cent. The
pupae of savanna flies with more resistant pupal membranes can retain
their water reserves more efficiently and can survive over a wider climatic
range. Climate therefore in controlling the distributing of tsetse may have
a much greater influence on the pu|3ae than on the adult, and may indeed
give us some clue on the past evolution of the various species.

While these few examples give some idea of the direction of present-day
tsetse re.search, their practical value in improving methods of tsetse control
has as yet been limited. Plans for the eradication of the fly are, in fact,
still based on one of the earliest observations that each species of tsetse can
only survive within a definite type of vegetation. If this type of vegetation
is woodland, tsetse during the rainy season may be widely distributed
throughout their habitat and may inideed show a tendency to extend or ad-

vance beyond their normal linuts. During the dry season, especially if air
temperatures rise above 30° C and humidities fall below 10 per cent, tset.se
activity is severely restricted. They may then react in one of the two ways.
If the climate is not too severe they may remain scattered throughout the
woodland but protect themselves during the hot mid-day period by hiding
in shaded resting places near the ground. Under more severe conditions, fly
definitely retreat from the more open woodland and are only foimd in
limited areas of denser woodland where the microclimate is more favotu-
able for their survival.

A savanna tsetse population, therefore may show a seasonal tendency of
expansion and contraction, contraction being most marked in the hot dry
zones and less noticeable in the areas of higher rainfall.
This simple observation was then applied to control and it was hoped that
if that relatively small portion of the vegetation, which appears essential
to the survival of the tsetse during the dry season, could be remo\\cd the
fly might disappear. The same principle was also applied to breeding sites
and it was hoped that if the \\-egetation was removed from those areas
most frequently used by the female flies to deposit larvae, fly poi)ulations
might be reduced and eradicated.

This was the basis of the agronomic methods of selective or discrimina-
tive bush clearing and an effort was usually made to maintain the clearings
by human settlement.

Using these techniques some local successes have been po.ssible, esjjccially
in protecting existing human settlements and in limiting fly advances. Rut
results are slow, labour costs are high and faihues are common. Bush for
instance made unsuitable for one spccies of fly may easily be occupied by
another more adaptable species.

It was at this stage, in 1946, that the outlook on tsetse control was changed
to man\'s advantage by the introduction of residual insecticides, especially
DDT and Dieldrin. If these insecticides could be economically applied to
limited areas of vegetation where tsetse arc concentrated, cjuick results
might be possible. And since a tsetse population must always be considered
as consisting of two parts, the free adult flies moving freely through the
woodland and the hidden pupae developing tmdergrotmd, the insecticide
must retain its toxicity for .some weeks in order to kill the yotmg l.setst; as
they emerge.

Considering the enormous areas inx\'olved, si)raying of iirsecticides by air-
craft should be the method of choice. In fact, in the first practical control
scheme ever carried out, aircraft were used by the South .African veterinary
authorities in Zululand against G. paUidipes. The cost was high, amount-
ing to a total of 20 million guilders or 20,000 guilders for every 2,5 km\'-,
treated. The use of aircraft therefore must be considered too expensive for
general use. A realisation of this fact led us in East .Africa to an early con-
sideration of more simple techniciues of insecticide application, and the
spraying of vegetation from the grotind by well organized spraying teams
using portable pressure sprayers is to-day the method of choicc.

This method of ground application of insecticide has naturally been most
successful against the riverine fly G. palpalis (G. fuscipes), where the fly

is strictly limited to the vegetation along the river-banks and movement
of the fly is usually along the open river beds.

Tn 1951, a river system flowing into Lake Victoria was chosen as our first
venture and spraying was restricted to the vegetation along each bank
which was likely to be used by the fly for feeding and resting.
Results with DDT were highly satisfactory, fly disappearing often with
dramatic suddeness and although several applications were necessary the
total cost was less than 400 guilders per kilometre as compared with bush-
clearing costs, under similar conditions, of 1500 to 2000 guilders per kilo-
meter.

A recent report has described this operation as marking the beginning of
one of the most successful campaigns ever undertaken against riverine and
lakeshore fly — an operation which is reaching its final stages in Kenya.
With experience, the method has of course been improved and is now in
use in Uganda, Nigeria, in the Gamerouns and in Chad. Dieldrin may re-
place DDT, and in some instances only one application may be required
for eradication. The battle against the riverine tsetse fly has therefore been
most encouraging.

The problems to be considered in planning control of the woodland flies
are however very different from those just described for the riverine tsetse.
G. morsitans and G. pallidipes for instance are usually dispersed over wide
areas, their resting sites are 3 to 4 meters high in the branches of suitable
trees and areas of concentration are difficult to define even in the dry sea-
son. And if an opportimity occurs they always appear to be prepared to
advance into new territory. Economical methods of control have always
been difficult to apply.

Exceptions do however occur such as the situation we found along the
northern limits of G. morsitans in N. Nigeria. Here the fly has advanced
from its true home in the Guinea zone northwards along rivers into the
dry Sudan zone of vegetation. During the wet season the fly may be wide-
ly dispersed but during the long dry months, when temperatures in the
open woodland may be higher than 39° G and humidity may be zero, the
tsetse retreat into certain limited islands of high shaded vegetation neai
the rivers. Under these conditions, and using methods very similar to those
we used in Kenya, control by in.secticides when properly organised has
proved relatively simple.

Somewhat similar conditions are found in S. Rhodesian along the southern
border of the morsitans belt where the flies are living at the limits of their
pnviromncnt and the long dry season again cause them to concentrate into
limited areas where microclimate is more suitable. Here con.siderable suc-
cess has also been possible in the u.se of insecticides.

As is usual in the battle against the tsetse, results with insecticides have
only be partial. Fly for instance may be eradicated but the vegetation re-
mains unchanged and the risks of reinvasion are always present. Isolation
of sprayed areas must be complete, but tsetse have considerable powers of
movement either by their own activity, or by following herds of cattle or
game or by attaching themselves to traffic moving along roads. Any moving
object attracts.

Also, we are still left with the enormous problem of the economic control
of the woodland flies living under conditions where climate is not too ob-
vious a stress factor and flies remain dispersed throughout the year. This
problem is the very centre of tsetse control, for which a solution must still
be sought.

I have tried throughout the course of this brief review to indicate the
economic importance of trypanosomiasis to African countries. Lack of
success in control has been entirely due to the practical difficulties of era-
dicating the tsetse vector. All the methods tried to-date, whether indirect
such as altering of the environment by bushclearing, or limiting the food
supply by shooting of game, or by direct attacks in the tsetse by insecti-
cides — have only been partially successful.

And while the eradication of tsetse must remain as the primary objective,
the economics of the methods employed are important. The poverty and
conservatism of the expanding populations must also be overcome so that
the land reclaimed from tsetse may be put to proper use. There is indeed
a social and economic as well as a scientific side to the problem and the
tsetse fly is only one component in an ecosystem involving man, his do-
mestic animals, game, climate and vegetation and the pathogenic trypa-
nosomes. The tsetse problem is not an isolated one for the entomologist
alone.

One of the greatest control problems today lies in the perfection of present
techniques of insecticidal application. Present success with the riverine flies
and the relative absence of toxic risks such as those associated with the
treatment of food crops has tempted the use of "hit or miss" methods.
But sooner or later our methods must become more precise and selective
so that the minimum amounts of insecticide will kill the maximum number
of fly. This is all the more necessary since so many countries are becoming
more and more aware of the dangers to public health and are limiting the
use by law of certain valuable insecticides.

The use of chemical attractants to led insects to poison bait has had con-
siderable success with other insects. Tsetse, however, as far as we know,
hunt chiefly by sight but the use of animal scents on traps treated with
insecticides has had some success in Kenya. If the chemical substance
responsible for sex attraction could be isolat(^d, success would surely be
only round the corner.

Again the use of chemicals to sterilize flies and afterwards release them
to mix with normal populations — a method so successful against screw-
worm fly in some of the southern states of America — has limited appli-
cation to the tsetse fly. The Americans for instance in their work were at
one time releasing 50.000.000 laboratory-bred sterilized screw-worm flies
per week. After over 50 years of research experience, the rearing of normal
tsetse in large numbers in the laboratory is still impossible and it is doubt-
ful if any organisation in existance today could release more than a few-
hundred sterilized tsetse flies. Even the collection of tsetse pupae deposited
naturally in woodland and chemically treating them in the laboratory for
later release, has serious practical difficulties.

A team of workers are, however, at this moment studying these problems
anew in Salisbury, S. Rhodesia.

A further disappointment is the lack of evidence that biological methods
of control will be successful.

Again, if we consider the related medical problem, eradication of the mos-
quito vector is now regarded as unnecessary since foi malaria control nor-
mally the mosquito can only be infected from man. The malaria cycle can
therefore be broken after about 3 years intensive house-spraying and treat-
ment of residual cases in the human and the remaining mosquito popu-
lation will not be infective. The tsetse fly, however, can offer no compa-
rison since it can so easily be reinfected from animal hosts other than
cattle. Tsetse indeed must be completely eradicated to the last fly and the
aera isolated and kept continually free, if trypanosomiasis is not to re-
appear. There are not short-cuts with tsetse control.

I may, however, be allowed to end on one hopeful note. Resistance to
insecticides has become a real problem in the control of most arthropod
jsests. Variations in susceptibility within a tsetse population has already
been shown such as for instance the greater resistance of the female fly
compared to that of the male, and certain species are more susceptible than
others. But resistance of a biochemical or genetic basis such as that shown
by house-flies, mosquitoes and ticks, has not yet occurred with the tsetse.
\\Ve can only hope these favourable conditions will continue.

Finally what can we as, Netherlands veterinarians do to help to solve this
enormous problem? Mention may be made of Dr. Folkers who is at
present working on drug resistance problems in N. Nigeria, Mr. Van

II o e V e, is at the Regional Tsetse Research Institute in Uganda where he
is helping to develop useful techniques for the study of drug therapy and
of the development of drug resistance and of immunity. Another graduate
is working on the use of insecticides. .\\nd there is reason to hope that this
contribution will grow.

Het zij mij thans vergund Hare Majesteit de Koningin mijn eerbiedige
dank te betuigen voor mijn benoeming als hoogleraar aan deze Universiteit.

Gaarne betuig ik nuijn erkentelijkheid voor het vertrouwen dat Gij in mij
hebt gesteld door mij voor te dragen voor dit ambt. Ik hoop Uw vertrou-
wen waardig te zijn.

Wat mijn werk aan het Instituut voor 1\'ropische en Protozoaire Ziekten
betreft zal naast het doceren het onderzoek een belangrijke plaats innemen.
Om dit te kunnen doen is een nauw contact met gelijksoortige instellingen
in de tropische ontwikkelingslanden nodig.

Het is nu hiervoor een uitgesproken gunstige tijd, aangezien het belang
van de diergeneeskunde, rnet name in Afrika thans ten volle wordt onder-
kend. Een bewijs hiervoor kan worden gezien in de zojuist geopende dier-
geneeskundige faculteiten van Nigeria en Kenya.

Ik geloof dat het ook Uw oprechte wens is, dat deze Universiteit haar bij-
drage zal leveren in dit voor ons, maar ook voor hen, zo belangrijke werk.

Bij verschillende gelegenheden heb ik het afgelopen jaar contact niet U
gehad voor hulp en advies. U hebt altijd snel de aan de orde zijnde pro-
blemen begrepen en sympathiek gestaan tegenover mijn verlangens. Ik
hoop dat mijn werk U voldoening zal schenken.

Het is een groot voorrecht om in Uw midden te worden opgenomen. Ik
stel het zeer op prijs om na 28 jaren in Afnka te hebben gewerkt thans
in het miliieu van een beroemde Universiteit mijn bijdrage te mogen le-
veren op het gebied der tropische dierziekten.

Ik voel mij zeer verplicht voor de vriendschappelijke wijze waarop ik direct
in Uw midden ben opgenomen.

Toen ik begon, wist ik niets van de wijze waarop Uw Faculteit functio-
neert, die immers zo geheel verschillend is van die der Brit.se Universi-
teiten. Men kent daar bijvoorbeeld geen oraties en publieke promoties.
Maar U hebt altijd veel begrip getoond voor mijn moeilijkheden en Uw
hulp en vriendelijkheid hebben mijn beginperiode gemaakt tot een interes-
sante en prettige ervaring.

Bij mijn komst heb ik veel voordeel gehad van al het werk dat mijn voor-
ganger, Professor Kraneveld, voor de verbouwing en de inrichting van
het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten had gedaan. Het was
zijn wens dat dit Instituut in de toekomst een belangrijke rol zou spelen
bij het onderzoek van dierziekten in tropische ontwikkelingslanden. Ik hoop
dat ik in staat zal zijn het door hem en zijn voorganger op dit gebied be-
gonnen werk voort te zetten. Het feit dat de meeste van de belangrijke
ziekten van de landbouwhuisdieren in de tropen protozoair van aard zijn,
maakt dat de tweede doelstelling van het Instituut, namelijk de bestude-
ring van de protozoaire ziekten, niet vergeten zal worden.
In het bijzonder dank ik U, Profes.sor Van der Schaaf, die vanaf het
begin mij steeds met raad en daad terzijde hebt gestaan.

Uw medewerking en de prettige manier waarop U Uw taak vervult, stemt
mij met vreugde. Mijn gedachten gaan op dit ogenblik in het bijzonder uit
naar Dr. F o 1 k e r s, het oudste staflid van het Instituut, die thans in Ni-
geria werkt aan een van de problemen waarover ik U gesproken heb. Het
werk van de thans in Utrecht werkenden is echter evenzeer van belang.
Wel hoop ik dat in de toekomst een vlotte uitwisseling met medewerkers
van gelijksoortige instituten in de trojien mogelijk zal zijn.

Onze taak is tweevoudig. We moeten ons immers niet alleen bezighouden
met de protozoaire ziekten die voor Nederland van betekenis zijn, maar

ook met al die ziekten die de veestapel in de ontwikkelingslanden — dik-
wijls hun enige rijkdom — bedreigen.

In dit verband is ons werk van grote betekenis voor hen die in de tropen
willen werken. Ik hoop dat velen van U de grote traditie van Nederland
op dit gebied zullen voortzetten.

Het bezetten van deze leerstoel door een vreemdeling brengt voor U vele
nioeilijkheden met zich mee. Al was het alleen maar dat een normale
l\'^ngelsman geen andere taal spreekt dan zijn eigen. Door Uw grote kennis
\\ an vreemde talen, speciaal van het Engels, wordt deze moeilijkheid echter
vlot overwonnen.

Ik ben verder steeds getroffen door de vriendelijkheid die U mij vanaf het
begin hebt betoond en ik kan U de verzkering geven dat ik met liefde en
toewijding Uw studie in de tropische en protozoaire ziekten zal blijven
begeleiden.

In navolging van hetgeen reeds met rundvee, varkens en pluimvee geschiedt, worden
in de USA en Engeland proeven genomen met het houden van schapen in loopstallen.
De voordelen boven het tot nu gevolgde weidesysteem zijn:

2. de lammeren zijn bij de geboorte zwaarder en komen sneller op het juiste gewicht;

Men is in de US.A. van mening, dat het aantal overlevende lammeren met dit systeem
gemiddeld met 200% kan worden vergroot. Er zijn voorbeelden, waarin de schapen
in mei 1961 werden gedekt (in de USAl); de lammeren op een leeftijd van 8-10
weken werden gespeend en dc schapen in november weer \\/erden gedekt. Op die
manier krijgt men binnen een jaar twee maal lammeren. Dat zal echter niet altijd
mogelijk zijn, zodat men al zeer tevreden zou zijn met 3 maal lammeren binnen de
2 jaar.

De schapen lopen tijdens een gedeelte van het voorjaar en de zomer in dc wei, en gaan
daarna in cen schuur, die voorzien is van een lattenbodem. Ze moeten gelegenheid
tot beweging hebben buiten deze schuur; meestal gebeurt dat op een omheinde beton-
vloer.

Uiteraard moet gedurende de staltijd veel aandacht aan de voeding worden besteed.
Dc lattenbodem schijnt het beste antwoord te zijn op het probleem van het droog
houden van de stal. Besmettelijke ziekten kunnen rampzalige gevolgen hebben.
Economie.

Bij vergelijkende voederproeven waren de kosten van dit systeem gelijk of geringer
dan die van het weidesysteem. Een ,groot voordeel is, dat er minder grasland nodig
is voor het voeren van hetzelfde aantal dieren. Daar staat tegenover, dat het systeem
meer arbeid kost. Die wordt echter goed betaald in de vorm van meer lammeren, meer
wol en — veelal — minder voer.

Voorkomen van anaerobe kiemen in de milf van
varkens, lijdende aan ontstoken staarten met
abcesvormingen elders.

Anaerobic germs in the spleen of pigs suffering from
inflammated tails and formation of abscesses elsewhere.

Door De Bruin en Jaartsveld (1962) werden onderzoekingen ver-
richt bij varkens, lijdende aan afgebeten en ontstoken staarten, gepaard
gaande met abcesvormingen elders in het lichaam.

Deze auteurs stellen dat het bacteriologisch onderzoek, zoals is voorge-
schreven door het Onderzoekingsregulatief, bijna steeds negatief uitvalt.
Enting uit de abcesinhoud en incubering onder aerobe en anaerobe om-
standigheden daarentegen, gaven vrijwel steeds positieve resultaten. Zij
kweekten Corynebacterium pyogenes, anaerobe streptokokken en Sphaero-
phorus necrophorus.

Door D ij k m a n n, V a n G i 1 s en V a n L o g t e s t ij n (1963) zijn onder-
zoekingen verricht bij slachtrunderen, die leden aan leverabcessen. Zij von-
den met behulp van anaerobe kweekmethoden in de abcesinhoud regelmatig
Sphaerophorus necrophorus en stelden dat bepaalde bacteriëmiën door mid-
del van aerobe kweekmethoden niet opgespoord kunnen worden.
Van Rees (1964) vond o.a. als resultaat van zijn onderzoekingen bij
varkens met abcessen, dat van de 207 gevallen die bacteriologisch onder-
zocht werden in de zin van art. 25 van het Keuringsregulatief 33 positief
uitvielen, d.i. ongeveer 16%.

Bovengenoemde publikaties waren voor mij mede aanleiding om ook de
resultaten van het bacteriologisch onderzoek van de milten van bovenbe-
doelde varkens over de afgelopen 3 jaren bekend te maken. Het bacterio-
logisch onderzoek van de milten geschiedde n.1. met behulp van aerobe en
anaerobe kweekmethoden.

Het bacteriologisch onderzoek werd ingesteld bij die varkens, die leden aan
afgebeten ontstoken staarten. Bij dc keuring na het slachten werden naast
de staartafwijkingen ook abcessen elders in het lichaam gevonden. Het
sectiebeeld was overeenkomstig als dat door DeBru in en Jaartsveld
en door Van Rees is beschreven.

Het bacteriologisch onderzoek werd verricht volgens de voorschriften van
het Onderzoekingsregulatief. Bovendien werd de milt geënt in leverbouillon
volgens Ke 1 c h. Dc manier waarop de voedingsbodem volgens K e 1 c h
wordt bereid is reeds eerder door ons gepubliceerd (F rans sen, 1963).
Daarna volgde de bebroeding van 2 x 24 uur bij een temperatuur van 37°
C, waarna werd gecontroleerd op bacteriegroei en kiemsoort, dit laatste

1 J. G. Fransscn; adjunct-dirccteur van het Gemeentelijk slachthuis te Eindhoven;
Woenselsestraat 270, Eindhoven.

door het bacterioscopisch onderzoek van op verschillende manieren gekleur-
de uitstrijkpreparaten. Zo nodig werden culturen ter determinering opge-
zonden.

Bij de gelijktijdig verrichte aerobe en anaerobe kweek kwamen in de resul-
taten 4 combinaties voor, n.1.

Het aantal van deze combinaties is opgenomen in onderstaande tabel, waar-
in ook de percentages zijn weergegeven.

Uit deze resultaten blijkt dat met het aerobe onderzoek 15,87% der bacte-
riologische onderzoekingen kiemhoudendheid der milten kon worden aan-
getoond. Indien uitsluitend anaëroob onderzoek zou zijn verricht, zou het
percentage kiemhoudende milten 15,42% zijn geweest.
De combinatie van aerobe en anaerobe kweekmethoden leverde echter
21,15% kiemhoudende gevallen op. De gekweekte kiemen bleken in 5,28%
der gevallen obligaat anaëroob te zijn. Met andere woorden zijn deze 5,28%
van alle onderzochte milten 24,9% van alle kiemhoudende milten. Dit be-
tekent dat 24,9% van alle kiemhoudende milten niet zouden zijn opge-
spoord, als alleen onder aerobe omstandigheden gekweekt zou zijn.
Het Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong van de Faculteit
der Diergeneeskunde determineerde een aantal opgezonden anaerobe cul-
turen. Hierbij werden anaerobe Streptokokken en Sphaerophorus necro-
phorus bacteriën aangetroffen.

De conclusie van Van Rees (1964), dat uit zijn onderzoekingen blijkt,
zulks in tegenstelling met de negatieve resultaten van De Bruin en
Jaartsvcld (1962), dat frequent positieve uitslagen van de door hem
ingestelde bacteriologische onderzoekingen zijn waargenomen, kan door ons
bevestigd worden.

Opmerkelijk is, dat ook door Van Rees (1964) in ongeveer 16% der
gevallen kiemhoudendheid der niilten kon worden aangetoond met behulp
van de voorgeschreven kweekmethoden, terwijl dit in Eindhoven 15,87%
was.

Gezien ook onze bevindingen kunnen wij volledig instemmen met D ij k-
mann. Van Gils en Van L o g t e s t ij n (1963), n.1. dat door de
officieel voorgeschreven kweekmethode niet alle bacteriëmiën opgespoord
worden.

1. Bij varkens, lijdende aan afgebeten en ontstoken staarten met abces-
\\ormingen elders in het lichaam, moet steeds bacteriologisch onderzoek
x erricht worden.

2. In gevallen als beschreven bij varkens, dienen zowel anaerobe als aerobe
kweekmethoden te worden toegepast.

Er is een onderzoek gedaan naar het voorkomen van aerobe en anaerobe kienisoorten
in de milt van varkens, lijdende aan afgebeten en ontstoken staarten met abcesvor-
mingen elders in het lichaam. Uit dit onderzoek bleek, dat 24,9% van de kiem-
houdende milten alleen met behulp van anaerobe kweekmethoden zijn op te sporen.

The spleens of pigs with bitten and inflamed tails and abscess formation in other
parts of the body were examined for the presence of aerobic and anaerobic orga-
nisms. This study showed that 24.9 per cent of the spleens harbouring organisms
were only identifiable by anaerobic culture methods.

Un examen a été fait sur la présence d\'e.spèccs de .germes aérobies ct anaérobics dans
la rate de porcs souffrant dc queues rongées et enflammées, combinées de formation.«
d\'abcès ailleurs dans le corps. L\'examen révéla que 24,9% des rates hébergeant des
germes ne peuvent être détectées qu\'à l\'aide de méthodes de culture anaérobics.

Die Milze von Schweinen wurde nach aeroben und anaeroben Keimarten unter-
sucht, da die Tiere an abgebissenen, entzündeten Schwänzen und .\'\\bzessbildungcn
im Körper litten.

Die Untersuchung ergab, dass 24,9% der Keime enthaltenden Milze nur mittels
anaerober Züchtungsmcthodc ermittelt werden konnte,

Sc hacia un examen sobre la presencia de génnencs acrobios y anaerobios cn cl
bazo de cerdos, padeciendo de colas dcsmordidas y inflamadas con formacioncs
dc absccsos en otros sitios del cuerpo. De este examen rcsultaba que 24,9% de los
bazos que tenian .gérmcncs, solo se pueden indicar con ayuda de mctodos dc cultivo
anaerobios.

B r u i n, J. J. M. d c en J a a r t s v c 1 d, F. II. J. ; Staartafwijkin,. -n bij varkens als
oorzaak voor het onstaan van abcessen. Tijdschr. Diergeneesk., ô7, 847, (1962).
Dijkman, K. E., Gils, J. H. J. van en L o g t e s t ij n, J. G. van; Micro-
organismen in Icverabccsscn, in het bijzonder in vena cavawand-abcessen bij slacht-
runderen, mede in verband met de uitvoeringsbepalingen van de Vleeskcuringswet.
Tijdschr. Diergeneesk., 88, 800, (1963).
Rees, A. L. van; Osteomyclitiden bij jonge en oude varkens. Tijdschr. Diet-

geneesk., 89, 136, (1964).
F r a n s s e n, J. G.: Onderzoek naar het voorkomen van anaerobe kiemen in de milt
van zieke en in nood gedode slachtdieren. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 659, (1963).

De helft van alle luxaties bij de bond zijn heupluxaties (Leonard,
1960). Bij de behandeling is onderscheid tussen repositie (het terug op de
plaats brengen van het gewricht) en retentie (het op de plaats houden van
het gewricht) van praktisch belang.

Een onbloedige repositie moet zo snel mogelijk na de luxatie gebeuren.
Deze slaagt in een aantal gevallen niet; soms is repositie niet mogelijk, soms
treedt na repositie snel een herluxatie op. Meestal is er enige tijd verlopen
voor de patiënt ter behandeling wordt aangeboden en het aantal misluk-
kingen is dan nog groter. Van de vaak ingestelde symptomatische therapie
moet men geen grote verwachtingen hebben.

Meestal is cr sprake van een aanrijding door een auto, waarbij de luxatie
de enige beschadiging is: vaak is er zelfs geen wond. Een kracht die uit-
geoefend wordt op het ogenblik dat het been in gestrekte en geadduceerde
stand is, veroorzaakt het gemakkelijkst een luxatie.

De luxatie is meestal naar cranio-dorsaal. De gevvrichtskapsel en het liga-
mentum teres zijn verscheurd en de omgevende spieren zijn sterk hemorra-
gisch. Bloed uit het verschciu\'de bloedvat van het ligamentum teres vult
het acetabulum op. samen met resten van dit ligamentum en resten van
de gewrichtskapsel. Het stolsel wordt snel georgani.seerd tot een fribreuze
ma.ssa die repositie cn retentie bctnoeilijkt.

1. .\\bnormalc houding van het getroffen been, zowel door rotatie van het
fcmtu- als door adductie. Deze verschijnselen worden duidelijker als de
patii\'ul zich \\oortbewepgt.

2. Dc trochanter major steekt (bij de meestal voorkomende cranio-dorsale
luxatie) tiit boven de lijn, getrokken van het tuber coxae naar het tuber
ischii.

3. Dc afstand tussen trochanter major en tuber ischii is groter dan die
aan het gezonde been.

4. Crepitatie is vaak goed te voelen bij beweging van het been (narcose
is noodzakelijk); alwluctie komt moeilijk tot stand (bij de collum frac-
tuur niet).

2 Dr. M. J. Dobbelaar: directeur van het Centraal Dierenlaboratorium van de
medische faculteit van dc Katholieke Universiteit te Nijmegen; Kapittelweg 52,
Nijmegen.

Sommige van de genoemde verschijnselen zijn bij de weinig voorkomende
caudale luxatie in overeenstemming met de andere ligging van het ge-
luxeerde caput femoris ook anders.

Deze is aan de hand van de symptomen goed te stellen. Ecn dorso-ventrale
röntgenfoto is van belang voor de bevestiging van de diagnose, maar vooral
om eventuele complicaties op het spoor te komen.

Soms is het mogelijk bij het dier in narcose, in aansluiting aan de röntgen-
foto, een repositie te bewerkstelligen. Onbloedige behandelingswijzen zijn
beschreven onder andere door Knight (1956) en Schultze (1960).
Is de repositie mogelijk maar de retentie onvoldoende, dan kan men een
van de methoden volgen zoals beschreven door Schroeder (1939),
Obel (1949), S tader (1955), Durr (1957). Vaak moet echter ope-
ratief worden ingegrepen, omdat óf de repositie óf de retentie niet mogelijk
is. Tot nog toe werden methoden voor de operatieve correctie van de heup-
luxatie beschreven onder andere door G a r b u 11 (1948), Rosen-
krantz (1952), Knowles (1953), Pezzoli (1954).
Het heupgewricht laat zich voor onze behandelwijze het best bereiken
door een lengteklieving van de glutaeusspieren (Anderson, 1953).
Omdat de luxatie bijna steeds naar voor-boven plaats vindt, bereikt men
het caput snel. Nadat het proximale femur-eind is losgemaakt van de
nieuwe omgeving, moet langs de ventrale zijde van het geluxeerde caput
femoris het acetabulum goed van alle weefsel worden ontdaan. Plet ver-
dient aanbeveling de M. glutaeus profundus direct om het gewricht heen los
te maken van het darmbeen. Ook resten van het ligamentum teres die aan
het caput femoris zitten moeten worden verwijderd. De repositie is een-
voudig tot stand te brengen met behulp van een bijgeslepen lepel die als
hefboom wordt gebruikt. Zo nodig kan men nog tractie aan het been uit-
oefenen.

Na de repositie is het van belang het caput femoris tc laten ronddraaien in
het acetabulum en onderwijl een zijdelingse kracht op de omgeving van
het heupgewricht uit te oefenen. Hierdoor kan het caput diep in het ace-
tabulum dringen.

Daarna worden geconserveerde corticale beenimplantaten in de rand van
het acetabulum geplaatst, juist daar waar het caput femoris over deze rand
gaat bij de luxatie. De beenbalkjes moeten schuin naar achter hellend in
de acetabulumrand komen te staan.

Om op de juiste plaats te boren verdient het aanbeveling op deze plaats
met een centerpons een gaatje te slaan in het been, zodat de boor houvast
krijgt. Ook de juiste stand van de boor is vanzelfsprekend van belang.
Voor de verschillende honden maken wij gebruik van twee soorten beeu-
balkjes, namelijk voor kleine honden van 3 mm en voor grote honden van
5,5 mm diameter. De lengte van de beenbalkjes is steeds ± 3 cm; na de
implantatie zitten ze voor ongeveer de helft in het been cn de rest steekt
vrij uit. Het beenbalkje wordt vastgeslagen met behulp van cen drijver,
die voorkómt dat het beenbalkje scheurt of afbreekt en het onnodig maakt
de hamer in de diepte van de wond te brengen tijdens het slaan.

Bij het hechten is liet van belang de eerste hechtingen voldoende diep aan
te brengen, zo, dat ze in ieder geval de diepe glutaeusspier omvatten. Deze
hechtingen moeten de spiermassa\'s weer vast om het heupgewricht doen
sluiten, omdat anders een herluxatie zou kunnen ontstaan over de trans-
plantaten heen.

De gewrichtskapsel hoeft niet gehecht te worden; ongeveer twee maanden
na de ingreep zijn steeds zowel gewrichtskapsel als ligamentum teres vol-
ledig hersteld. Om ongewenste risico\'s bij het ontwaken van het dier uit
de narcose te vermijden, is het gewenst na afloop van de operatie het been
op te binden volgens de methode O b e 1 (1949).

De beentransplantaten worden gewonnen uit verse kadavers van gezonde
honden. Uit de lange beenderen worden met behulp van dubbel snijdende
zaagjes zo lang mogelijke beenstrippen gezaagd. Deze worden verkleind tot
stukjes van 3 cm en steriel bewaard in dubbele metalen kokers in een
koelvloeistof van —77° C. Het beenimplantaat verhoogt de rand van het
acetabulum en belet het opnieuw luxeren van het caput femoris. Het heup-
gewricht zelf is volkomen normaal beweeglijk en kan zich gedurende de tijd
dat het beenimplantaat aanwezig is, geheel herstellen.

V^oor zover het transplantaat bestaat uit geconserveerd been is dit al af-
gestorven, maar ook het verse autotransplantaat sterft vrijwel geheel af.
Het gestorven been wordt voor zover het op een plaats zit waar normaliter
been voorkomt door eigen en levend been vervangen en voor zover het
\\\'rij uitsteekt na verloop van tijd geheel geresorbeerd. Het hele incorporatie-
proces verloopt echter zo langzaam dat de steun die het beenimplantaat
moet geven bij het op de plaats houden van het gewricht voldoende lang is.
Het ingebrachte been breekt na 6-7 weken af, vooral ten gevolge van de
activiteit van het callusweefsel dat aanvankelijk het gastheerbeen snel aan
het implantaat verbindt. Als het beenbalkje even buiten het been is afge-
broken door een plaatselijk verhoogde activiteit van de osteoclasten, ver-
hoogt echter op zijn beurt de callusmassa ter plaatse de gewrichtsrand.
Deze verhoging met callusweefsel is ook weer tijdelijk en minder hoog dan
het oorspronkelijk bccntransplantaat. Het callusweefsel verdwijnt na enige
tijd eveneens en de restitutio ad integrum is dan \\olledig.

Bij het niet gehikken van een onbloedige behandeling van de heupluxatie bij de
hond kan de hier beschreven bloedige ingreep alsnog een volledige genezing bewerk-
stelligen. Daarbij wordt het acetabulum goed vrij geprepareerd en na repositie aan de
retentie bijzondere aandacht besteed. De retentie wordt verkregen door op dc
plek waar bij de luxatic het caput femoris over dc acctabulumrand is gegaan, stevige
eorticale beenimplantaten te plaatsen.

Deze beletten een herluxatie van het caput femoris, belcminercn in geen enkel
opzicht de beweging en lossen na verloop van tijd op.

When closed reduction of dislocation of the hip joint in dogs fails, the open
procedure as described in the present paper may still be successful. The acetabulum
is dissected out well and particular attention is paid to keeping the joint in posiuon
after reduction. Reduction is maintained by applying solid cortical bone grafts at
the site at which the head of the femur has passed over the rim of the acetabulum.
These grafts v/ill prevent rcdislocation of the head of the femur, in no way impede
movements at the joint and will dissolve in course of time.

Au cas où un traitement non-opératoire d\'une luxation du fémur d\'un chien ne
réussit pas, le traitement opératoire décrit ci-dessous pourra encore réaliser une
guérison totale. L\'acétabule est largement exposé et après la reposition on fait surtout
particulièrement attention à la rétention. On obtient la rétention en posant à l\'endroit
où durant la luxation le caput fémoris a échappé par dessus le bord de l\'acétabule ,
des implantations osseuses corticales solides.

Celles-ci préviennent une réluxation du caput femoris, n\'empêchent nullement le
mouvement et sont résorbées au bout de quelque temps.

Beim Missglücken einer nicht-operativen Behandlung einer Hüftverrenkung beim
Hunde, kann durch den beschriebenen operativen Eingriff vollkommene Genesung
erzielt werden.

Hierbei wird die Hüftgelcnkpfannc gut freigemacht und nach Zurückführung in
die richtige Lage der Retention besondere Aufmerksamkeit geschenkt. Die Retention
wird dadurch ermöglicht dass an der Stelle, wo bei der Verrenkung der Fcmurkopf
über den Rand der Hüftgelcnkpfannc geriet, kräftige corticale Knochenimplan-
tationcn angebracht werden.

Diese verhindern eine Wiederverrenkung des Fcmurkopfes, behindern in keiner
Beziehung die Bewegung und lösen sich mit der Zeit auf.

Cuando no luegra un tratamiento no-sangricnto dc la luxación del femur en la
articulación coxofemoral en el perro el tratamiento sangriento aqui descrito puede
ai\'m realizar un restablecimiento completo. Con esto se prépara el acetabulo bien
suelto y después se da mucha atención a la retención. Se obtiene la retención
colocando implantaciones oscas corticales fuertes cn cl sitio, donde cl caput femoris
ha pasado el margen del ecctabulo durante la luxación.

Estas implantaciones impiden una reluxación del caput femoris, sino no impiden
el movimicnto de ningun modo y disuelven después de algûn ticmpo.

Anderson, W. D., Schlott hau er C. F. and J a n c s, J. M.: Method for
treatment of fractures of the femoral neck in the dog. An experimental study. J.
Am. vet. med. Ass., 126, 1.58, (1953).
D u r r, J. L. : The use of Kirschncr wires in maintaining reduction of dislocations

G a r b u t t, R. J.: Animal bone surgery - dislocations of the hip. ]. Am. vet. med.

Ass., 113, 335, (1948).
Knigh t, R. W. .J.: Dislocation of the hip in the clog. Vet. Ree., 68, (15), (195b).
K no wies. A, T., K n o w 1 c s, O. and K n o w 1 e s, R. P.: An operation to
preserve the continuity of the hip joint. ./. Am. vet. med. Ass., 123, 508. (1953).
Leonard, E. P.; Orthopedic surger>- of the dog and cat. London (1960).
Ob c 1, N.; En ny rnctod för bchandling av lirlcdsluxation bos hund. Nord. vet. med.,
62, \'(1949).

traumatica ncl cane. Atti Soc. ital. Sci. vet., XH, (1958).
Rosenkrantz, G.: Surgery of the dislocated hip joint in the dog. Atti Soc. ital.

Sci. vet., 6, 343, (1952).
S c h r o e d e r, E. F. : Recent progress in canine orthopedic surgery. North. Am. vet,

S c h u 1 z e, G.: Beitrag zur Reposition der Traumatischen Ellbogen- und Hüftgclcnk-

luxation des Hundes. Dtsch. tierärztl. Wschr., 67, 212, (1960).
S tader, O.: Dislocations of the hip joint. North. Am. vet., 36, 1026, (1955).

Oriënterend onderzoek over het voorkomen van
Salmonella-kiemen in worstspeciën.

Hel grote aantal publikaties in de laatste jaren over het voorkomen \\-an
Salmone\'la-]dzmtn in slagerijen, in slachthuizen en in normale slachtvarkens
(ten Horn. Franssen, Kampelmacher, Guinée, Hofstra,
Van Keulen e.a.) waren voor mij aanleiding om een vrij groot aantal
worstspccién, zoals deze in de worstmakerij van dc vleesverwerkende in-
dustrie worden aangetroffen, op de aanwezigheid van SalmonellaAdemen
te onderzoeken. Hiermede zou tevens een indruk over de grootte van de
potentiële gevarenbron in deze industrie kunnen worden verkregen.

Voor zover niet anders vermeld, werd ± 10 gram materiaal na malen in een
Waringblerdor overgebracht in 75 cm\'\' ophopingsvloeistof volgens Müller-
Kauffmannen2x24 uur bebroed bij 37° C. Na 16-18 uur bebroeden werd
1 Öse uitgestreken op een briljantgroenfenolroodagarplaat, die 24 uur bij 37°
C; werd bebroed. Indien op de plaat geen Salmonella-koXonién waren gegroeid,
werd de desbetreffende ophopingsvloeistof nogmaals uitgestreken en 24 uur be-
broed.

In totaal werden onderzocht 225 monsters, bestaande uit 38 Gelderse rook-
worstspeciën, 155 andere worstspeciën en 32 willekeurige Gelder.se rook-
worsten. Van deze monsters werd een aantal, aangeduid met *, slechts lx
na 16-18 uur bebroeden, uitgestreken.
Het resultaat was als volgt:

*) Drs. W. H. Eenink; directeur van het abattoir tc Assen; Vogelkerslaan 7, Assen.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 13, 1964 935

Opvallend was, dat het aantal positieve bevindingen in de tweede uitstrijk
zoveel hoger was dan het aantal in de eerste uitstrijk verkregen positieve
bevindingen. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn, dat de Salmonella-
kiemen slechts zeer spaarzaam in de onderzochte monsters aanwezig waren
of (en) dat de toevoegingen, zoals specerijen, zout, nitraat, nitriet enz. de
groei hebben vertraagd.

Tevens viel op, dat uit de 32 in het onderzoek betrokken Gelderse rook-
worsten geen Salmonella-kiemen konden worden geïsoleerd, terwijl toch
diverse Gelderse rookworstspeciën besmet bleken te zijn. Allereerst diende
dan ook onderzocht te worden of Salmonella-kiemen in staat zijn de in-
vloed van de vluchtige rookgassen, waarin onder meer fenolen voorkomen,
gedurende het rookproces te weerstaan.

Daartoe werden 3 Gelderse worstspeciën besmet met een drietal verdun-
ningen van een 16 uur oude bouilloncultuur van S. wassenaar (O-anti-
geen 50) en wel zodanig, dat per gram worstspecie 2 x lO\'\'\'\', 2 x 10^ en 2
kiemen aanwezig waren.

Van elk dezer worstspeciën werden 2 proefworsten gemaakt, uitwendig ge-
desinfecteerd in kokend water en vervolgens 5/2 uur gerookt. De maximale
temperatuur der rookgassen bedroeg 46,5° G. Na het roken werden van
elke worst 2 stukken van ± 15 gram uitgesneden, gemalen en op de hier-
boven aangegeven wijze onderzocht.
Het resultaat was als volgt:

De geïsoleerde cultures behoorden alle tot het type S. wassenaar. Het blijkt
dus, dat deze kiemen ondanks de toevoegingen aan de worstspecic, zoals
zout, nitraat, nitriet, specerijen enz. in staat zijn de invloed van de rook-
gassen te weerstaan en gedurende het rookproces niet worden gedood. De
kiemen moesten dus ook, gezien het feit dat ± 20% van de Gelderse
worstspeciën besmet bleken te zijn, in normale Gelderse rookworsten kun-
nen worden aangetoond.

Teneinde dit na te gaan, werd de volgende proefopzet gekozen.
Van elke Gelderse worstspecie, welke werd onderzocht, werden 2 \\an deze
specie gemaakte worsten speciaal gemerkt cn na het roken ter beschikking
gehouden voor een nader onderzoek, indien uit de specie Salmonella-kiemen
zouden worden gekweekt.

De methode van onderzoek was dezelfde als hierboven beschreven voor de
proefworsten, geïnfecteerd met S. wassenaar, met dit verschil echter, dat
nu van elke worst 4 stukken van ±15 gram werden onderzocht.
Het onderzoek omvatte 6 worsten, afkomstig van 3 positieve Gelderse
worstspeciën. Uit deze worsten konden na het roken weer dezelfde kiemen

worden gekweekt als in de oorspronkelijke speciën werden aangetroffen.
Een en ander moge blijken uit het hieronder volgende overzicht.

Specie Gcïso- Aantal Aantal Uitstrijk Uitstrijk Totaal Totaal
nr. lecrd worsten monsters I 11 monsters worsten

Daar de mogelijkheid niet uitgesloten was, dat een 12 uren durend verblijf
in de rookcellen bij een gemiddelde temperatuur van 30° C een vermeer-
dering van het aantal kiemen tengevolge zou hebben, werden enkele kiem-
tellingen van de speciën en van de van deze speciën gefabriceerde rook-
worsten verricht. Inderdaad bleek dit het geval te zijn. Zo werden bijvoor-
beeld na 7 uur roken bij 30° C reeds 3 maal zoveel kiemen dan oorspron-
kelijk aanwezig, gevonden.

Bij toeval werden ook Salmonella-kiem&n aangetroffen in gemalen varkens-
harten, zoals deze in de worstmakerij worden verwerkt. Deze bevinding was
aanleiding deze gemalen harten eens nader te onderzoeken.
De monsters werden genomen uit vleesbakken waarin 250-300 gemalen
varkensharten aanwezig waren. De monsters werden alle op verschillende
dagen genomen en waren van verschillende slachtingen afkomstig.
De uitkomsten waren alsvolgt:

Dit zeer hoge percentage van 81% en het grote aantal positieve bevin-
dingen in de eerste uitstrijk wijst op een relatief sterke besmetting van deze
varkensharten. Verwacht kon worden, dat ook andere delen van het „var-
kenshartslag" wel eens sterk besmet konden zijn. Aan dit „hartslag" bevin-

den zich onder meer ook delen van het diafragma en deze delen werden
nu ook in het onderzoek betrokken.

In tegenstelling tot de bovenvermelde onderzoekingen werden nu telkens
15-20 harten en 30-40 diafragma-delen in afzonderlijke, van te voren ge-
steriliseerde bakken verzameld. De monsters werden alle op verschillende
dagen genomen en waren van verschillende slachtingen afkomstig.
Daar de gevolgen van de besmetting van het „hartslag" misschien zouden
kunnen worden voorkomen door de „hartslagen", na verwijdering van lever
en galblaas, korte tijd te broeien (\'/2-I minuut) in water van 90-100° C,
werd tevens nagegaan of op deze wijze de aanwezige Salnionella-kknncn
konden worden gedood. Dit korte verblijf in heet water rnaakt een ver-
werking van de verschillende delen in vleeswaren, welke niet worden ge-
pasteuriseerd of gesteriliseerd, zoals bijvooibeeld Gelderse rookworst, nog
wel mogelijk.

Daartoe werd de helft van het materiaal vers gemalen en de andere helft
gemalen in een steriele gehaktmolen na een verblijf van respectievelijk 30
en 60 seconden in kokend water.

Vervolgens werden van elke partij 2 monsters van ± 15 gram geblenderd
en op de hierboven aangegeven wijze onderzocht.
De resultaten waren als volgt:

De geïsoleerde Salrno7iella-cuhiuvü bleken tot dc navolgende typen te be-
horen :

Uit deze onderzoekingen i)iijkt, dat de verschillende delen van het „varkens-
hartslag" en met name het hart cn de resten van het diafragma, indien deze
in verse toestand worden verwerkt, groot gevaar kunnen opleveren voor de
besmetting van diverse worstspeciën, machines en cindprodukten. Tevens
blijkt, dat een verblijf van 30 cn 60 seconden in kokend water wel een
sterke vermindering van het aantal Salmonella-k\'Kmen tengevolge heeft,
doch dat geen algehele decontaminatie ten opzichte van Salmonella wordt
verkregen.

Tevens blijkt, dat de Salmonella-kiemen tijdens het rookproces niet worden
gedood en dat verwacht kan worden, dat deze in meerdere rauwe, gerookte
worstsoorten zullen voorkomen. Daar allerlei factoren, zoals de samenstel-
ling der worstspecie, de zuurgraad, de chemische en bacteriële omzettingen
in de worst, alsmede de rookgasternperaturen mede bepalen of de Salmo-
nella-kiemen zich kunnen blijven handhaven, komt het mij wenselijk voor
hiernaar bij de diverse gerookte, rauwe worst.soorten een onderzoek in te
stellen.

Het blijkt tevens, dat de potentiële gevarenbron in de vleesverwerkende
industrie groot is en dat alleen koeling bij lage temperaturen, sterk door-
gevoerde hygiëne, grondige reiniging en desinfectie van machines en inven-
taris een sterke vermeerdering van het aantal Salmonella-kiemen in grond-
stoffen en eindprodukten kan voorkomen.

Dat daarnaast met grote inspanning getracht zal moeten worden de pri-
maire besmetting met Salmonel\'a-kiemen van normale slachtvarkens te
voorkomen, spreekt haast vanzelf.

Gaarna wil ik mijn dank betuigen aan de collegae Dr, E, H. Kampelmacher
en Dr, P. A, M. G u i n é e voor het determineren van de geïsoleerde Salmonella-
cultures,

Onderzocht werden 22,\') diverse worstspeeiën op de aanwezigheid van Salmonella-
kiemen.

In 30 gevallen (13.3%) konden uit deze speciën Salmonella-hactenèn worden ge-
isoleerd, Aangetoond werd, dat de Salmonella-kiemen tijdens het rookproces niet
worden gedood, maar dat zelfs tijdens het roken een aanzienlijke vermeerdering
van het oorspronkelijke aantal aanwezige kiemen optreedt.

Bij verder onder-zoek bleken varkensharten en de delen van het diafragma, zoals deze
aan het „hartslag" worden aangetroffen, in vele gevallen rnct Salmonella-kiemen
besmet. De verwerking van deze delen in rauwe toestand levert grote gevaren op voor
de besmetting van diverse worstspeciën, machines en eindprodukten.
Het onderzoek leerde verder, dat de potentiële gevarenbron in de vleesverwerkende
industrie .groot is en dat alleen koeling i:)ij lage temperaturen, sterk doorgevoerde
hygiëne, grondige reiniging en desinfeetie van machines en inventaris een sterke ver-
meerdering van het aantal Salmonella-kicmcn in grondstoffen en eindprodukten kan
voorkomen.

225 different kinds of sausage were examined for the presence of Salmonella.
Salmonella was isolated from these sausages in thirty cases (13.3 per cent). It was
shown that Salmonella organisms are not killed durin,g the process of smoking and
that there even is a marked increase in the initial number of organisms during
smoking.

Subsequent studies showed that the hearts of pigs and portions of the diaphragm
present in the offals are frequently contaminated by Salmonella. Using these parts
in the uncooked state involves considerable hazards of contamination of the various
kinds of sausages material, machinery and final products.

In addition, these studies showed that the meat-preserving industry is a source of
great potential danger and that a considerable growth of Salmonella organisms in
the ingredients and final products can only prevented by cooling at low temperatures,
rigid enforcement of hygienic measures, thorough cleansing and disinfection of outfit
and machinery.

225 Echantillons divers de saucissons ont été examinés sur la présence de germes dc
Salmonella.

En 30 cas (13,3%) on put isoler de ces échantillons des bactéries de Salmonella. On
démontra que les germes de Salmonella ne sont pas tués pendant le processus de
fumage, mais qu\' au contraire durant le fumage le nombre original de germes présents
accroît considérablement.

L\'examen prolongé révéla que des coeurs dc porcs et les parties du diaphragme, telles
qu\'on les trouve dans les abats étaient contaminés de germes de Salmonella dans
plusieurs cas. La préparation de ces parties à l\'état crû procure de grands dangers
pour la contamination de diverses espèces de saucissons, de machines et de produits
finis.

L\'examen révéla cn outre que la source de dangers potentiels dans l\'industrie
convertissant la viande est grande et qu\'une augmentation considérable du nombre
de germes de Salmonella dans les matières premières et dans les produits finis ne
pourra être prévenue que par des températures basses, une hygiène rigoureuse,
tm nettoiement et une désinfection à fond des machines et de l\'inventaire.

225 verschiedene Wurstsorten sind auf das Vorhandensein von Salmonella-keimcn
untersucht worden.

In 30 Fällen (13,3%) konnten aus diesen Sorten Salmonella-hakterWn isoliert
werden. Nachgewiesscn wurde, dass während des Räucherprozcsscs die Salmonella-
keime nicht nur nicht abgetötet werden, sondern die ursprünglich vorhandene
Keimanzahl während des Räucherns noch eine ansehnliche Zunahme erfährt.
Bei einer weiteren Untersuchung erwies es sich, dass das Ilerz der Schweine und
Teile des Diaphragmas, so wie diese am Geschlinge angetroffen werden, in vielen
Fällen mit Salmonella-keimen kontamineert sind. Die Verarbeitung dieser Teile in
rohem Zustand bringt grosse Gefahren für Verseuchung verschiedener Wurstsorten,
Maschinen und Endprodukte mit sich.

Aus der Untersuchung ging weiterhin hervor, dass die potentielle Gefahrenquelle in
der fleischverarbeitenden Industrie gross ist und dass allein Kühlung bei niedrigen
Temperaturen, streng durchgeführte Hygiene, gründliche Reinigung und Desinfektion
von Maschinen und Inventar eine starke Vermehrung der Anzahl Salmonella-kcimp
in Grundstoffen und Endprodukten verhindern kann.

Se examinaban 225 distintos contenidos de salchichas (came niolida) sobre presencia
de gérmenes de Salmonella.

En 30 casos (13,3%) sc podian aislar de estos contenidos bacterias de Salmonella.
Se indicaba que los gcnnencs de Salmonella no mueren durante el proceso de
humear, pero que cl contrario hay una multiplicacion iinportante del niimcro de
gérmenes antes présentes durante el humeamiento.

En exâmenes detallados resultaba que corazones de cerdos y partes del diafragma
(que se encontraban a los corazones) eran contaminados en muchos casos. Usar
estas partes en condición cruda de grandes peligros para la contaminación de los
distintos contenidos de salchichas, mâquinas y productos finales.
.Ademâs el examen instruîa que las causas potenciales de peligros en la industria
carnal es grande y que sólo enfriamiento en temperaturas bajas, una higiena rigurosa,
una limpieza y desinfección profunda de mâquinas y inventario puede prévenir una
multiplicación grande del numero de gérmenes de Salmonella en materias primas
y productos finales.

De „Bundesanstalt für Fleischforschung" zal van Kulmbach naar München over-
gebracht worden. De reden is dat men in de nabijheid wil opereren van een Vete-
rinaire Faculteit, instituten voor veeteelt, een grote veemarkt, een modern slacht-
huis en vleesverwerkende industrieën.
De stad München zal de grond beschikbaar stellen.

Binnen de E.E.G, heeft Frankrijk met on.gevcer 20 miljoen stuks (1961) de grootste
rundveestapel (40,6%) gevolgd door West Duitsland met 13,3 miljoen (26,7%),
Italië met 9,7 miljoen (19,7%), Nederland met 3,6 miljoen (7,3%) en Bel.gië met
2,7 miljoen (5,5%),

Nederland neemt een bijzondere plaats in op het gebied van de kalfsvlecsproduktie.
Bijna 20% (pl.m, 280,000 stuks) van de kalveren, die ieder jaar worden geboren,
werden op een leeftijd van 8 dagen tot 3 weken geslacht,

In West-Duitsland is de produktie van kalfsvlees hoofdzakelijk op dieren van 4-6
weken met een slachtgcwicht van 65-85 kg gericht, Italië geeft de voorkeur aan
kalveren met een levend gewicht van 120-150 kg (en pleegt die o,a, uit Nederland
te importeren, Ref,),

In Nederland komen steeds meer jonge runderen met een lichaamsgewicht van 200-
250 kg en stieren van 400 kg op dc markt. Ook in West-Duitsland wordt steeds meer
aan het mesten van stieren gedaan, in Italië daarentegen weinig. Wat betreft dc
vleesproduktie van koeien en dieren van hogere leeftijd is geen duidelijk beeld van
de E.E.G.-landen tc geven.

Langzaam, maar constant neemt het aantal schapen in Zwitserland toe. De redenen
zijn minder geiten, ccn meer de nadruk leggen op de vleesproduktie, een betere
bcnutdng van boomgaarden en weiden door schapen.

In 1952 was in West-Duitsland het aandeel van de ossen in het aantal stuks slacht-
vee 13,5% te.gen 17% stieren.

In 1962 was het stierenaandeel gestegen tot 37,2% en dat der ossen gedaald tot
3,1%.

Een geval van loodintoxicatie bij de hond. be-
handeld met CaNa^EDTA en D-penicillamine.

A case of leadintoxication in the dog, treated ivilh
CaNa^EDTA and D-peniciUamine.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren vnn de Faculteit der
Diergeneeskunde te Utrecht.

In gevallen van loodvergiftiging bij de hond, waarbij de herkomst van het
vergift opgespoord kan worden, ialijkt het meestal per os te zijn opge-
nomen en uit de digestietractus geresorbeerd te worden. Zo konden
Bond en Kubin (1949) een aantal vergiftigingsgevallen toeschrijven
aan opname van loodhoudende verf. Ook loden voorwerpen, die gedurende
enige tijd in de maag verblijven kunnen onder invloed van het maagzuur,
via resorbeerbare verbindingen, vergiftigingsverschijnselen opwekken
(Pettit, c.s., 1956).

Bij de industriële loodintoxicatie van de mens speelt daarentegen de op-
name via de ademhalingswegen de hoofdrol. Na opname door de longen
belandt het geresorbeerde lood rechtstreeks in de circulatie, zodat de lever
zijn ontgiftende werking op minder doelmatige wijze kan vervullen. Dit
kan mede verklaren dat de retenUe van lood in het Hchaam na inhalatie
veel groter is dan na ingestie. De factor, die in de industrie de mate van
luchtverontreiniging in eerste instantie bepaalt, is het technische procédé;
hierdoor wordt namelijk de grootte van de deeltjes en de luchtconcen-
tratie bepaald.

In dit verband heeft o.a. cen slechte naam het snijbranden en slopen van
loodhoudende materialen, welk bedrijf wordt uitgeoefend door de eige-
naar van de patiënt, die wij hier willen beschrijven en die ons op 15
augustus 1963 werd aangeboden met de volgende anamnese:

Het dier werd reeds enkele jaren gebruikt voor dc bewaking van dc tc verwerken
oude materialen; het had nooit afwijkingen vertcxmd.

Sinds eind jidi 1963 was de hond erg lusteloos, had geen eetlust, braakte veel
en verma.gerdc sterk. Enkele dagen vóór de aankomst op onze kliniek traden
aanvallen van een enorme excitatie op. Wat later werden dit uitgesproken epilep-
tiforme aanvallen.

De eigenaar had reeds eerder bewakingshonden verloren; een aantal stierf jong na
dergelijke symptomen. Bij één van deze honden werd door toxicologisch onder-
zoek de diagnose loodvergiftiging gesteld.

Onze 6-jarige herder, een reu, was erg mager en had een weinig krachtige
stand der achterpoten. De eerste dagen na de opname maakte de patiënt
ren angstige indruk eu gedroeg zich zeer agressief, zodat het klinisch
onderzoek slechts ten dele uitgevoerd kon worden. Bij dit onderzoek waren
de slijmvliezen en de huid bleek en vertoonde de hond pijnreacties bij

1 Drs. A. Rijnberk; wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht:
Alexander Numankade 91, Utrecht.

huikpalpatie. Verder werden bij iiet beperkte routineonder/oek, behalve
veel ectoparasieten, geen afwijkingen gevonden. Gedurende de eerste
week van het verblijf in onze ziekenstal was de eetlust wisselend. In de
tweede week werd de eetlust beter, doch het dier braakte dagelijks alle
voedsel uit.

Aanvankelijk produceerde de jjatiënt roestbruin gekleurde urine, maar
op de vijfde dag had de urine een normale kleur, een s.g. van 1.020,
reageerde neutraal en bevatte een spoortje eiwit. In het sediment werden
geen afwijkingen gevonden.

De faeces waren normaal gevormd, donker van kletu- en vertoonden
macroscopisch en microscopisch (verteringsproeven op zetmeel en vet)
geen afwijkingen.

De boven beschreven symptomen en de gegevens uit de anamnese maak-
ten de diagnose loodvcrgiftiging wel zeer waarschijnlijk. In de recente
literatuur waren Verstraete en Vander stock (1958) en S c o t t
(1963) in de gelegenheid aan de hand van een vrij groot aantal gevallen
de symptomatologie bij de hond te beschrijven.

De eventuele aanwezigheid van een loodzooni in de gingiva, die zeer spo-
radisch bij de hond schijnt voor te komen, kon in verband met het agres-
sieve gedrag bij onze patiënt niet worden vastgesteld.

De bleke kleur van de huid en slijmvliezen, gepaard gaande met een
slechts weinig verlaagd hemoglobinegehalte van het bloed kan misschien
gedeeltelijk toegeschreven worden aan spastische contracties van arte-
riolen en capillairen. Dit beeld, in de humane geneeskunde bekend als
loodcolorict, kan leiden tot perifere nccrosen (Verstraete en V a n-
derstock, 1958).

Vooral de laatste jaren wordt bij de mens grote diagnostische betekenis
toegekend aan de drieledige invloed van lood op de hematopoëse: nl. ver-
sterkte heniolyse, versterkte erytropoëse cn gestoorde haemsythese (Ziel-
huis, 1959). Hoewel Bond en Kubin (1949) steeds \'bij de 9 door
hen beschreven gevallen van loodvergiftiging bij de hond een anemie
vonden konden Verstraete en V a n d e r s t o c k dit slechts in drie
\\ an de elf gevallen vaststellen, terwijl het door P e 11 i t, H o 1 m en
R u s h w O r t h (1956) beschreven dier niet anemisch was.
Over de basofiele korreling der erytrocyten die optreedt bij de versterkte
erytropoëse cn bij de mens van grote betekenis is voor de diagnostiek van
loodvergiftiging, zijn zeer uiteenlopende resultaten gepubliceerd. Zo heeft
Veenendaal (1935) dit verschijnsel bij de hond zowel experimenteel
als klinisch kiumen vaststellen. Ook Bond en Kubin hebben deze
stippeling veelvuldig waargenomen; bij Li eb er man (1948), S c o 11,
Verstraete en V a n cl e r s t o c k en de meeste andere auteurs was
het daarentegen geen regelmatige bevinding. De Bruin (1959) en
Zielhuis (1959) wezen er op dat met de verschillende kleuringstech-
nieken geen gelijkluidende gegevens worden verkregen, dat bij een lang-
diu-ige expositie de basofiele stippeling kan verminderen en dat ander-
zijds een kortdurende zeer hoge expositie ernstige afwijkingen kan geven
zonder een duidelijk verhoogde basofilie.

De invloed van lood op de haemsythese kan o.a. coproporphyrinurie tot
gevolg hebben. Volgens Zielhuis (1959) is de coproporphyrinurie bij

de mens praktisch specifiek voor verhoogde loodopname en bovendien
gekenmerkt door een vroegtijdig optreden en langdurig voortbestaan. Ook
bij experimenten met konijnen nam deze auteur waar dat de copropor-
phyrineuitscheiding het meest gevoelige reactiesymptoom is op verhoogde
loodopname. In tegenstelling tot het bovenstaande geeft, volgens het
onderzoek van Verstraete en Vanderstock (1958), de copro-
porphyrinurie bij de hond geen aanwijzing voor de graad of zelfs voor het
bestaan van loodvergiftiging.

Samenvattend kan dus gezegd worden dat de reactie van de hematopoëse
op verhoogde loodopname, te oordelen naar de gegevens uit de literatuur,
bij de hond lang niet altijd van dien aard is dat veranderingen optreden
die tot een diagnose kunnen bijdragen.

Ook bij onze patiënt bracht het hematologisch onderzoek geen basofiele
stippeling der erytrocyten aan het licht; wel bleek een geringe anemie te
bestaan (Hb = 12 g%) .Het aantal leucocyten per mm3 bedroeg 8800
en de differentiatie van het witte bloedbeeld was als volgt:
lymfocyten 24 staafkernigen 6

De volgens BondenKubin (1949) en Verstraete en Vander-
stock (1958) veelvuldig voorkomende leucocytose was dus hier ook niet
aanwezig.

Daar de eerder genoemde laboratoriumgegevens bij de hond slechts een
betrekkelijke waarde blijken te hebben, blijft de bepaling van lood in
bloed en urine te meer van grote betekenis. H o s k a m (1958) vermeldde
bij de bespreking van de chemische diagnostiek bij levende herkauwers
dat het loodgehalte van urine geen diagnostische waarde heeft; wel zou
het belangrijk kunnen zijn bij de controle van therapeutische maatregelen.
Bij de mens is het daarentegen in het verleden mogelijk gebleken de
medische preventie grotendeels te baseren op loodbepalingen. Hierbij
stelde Dreessen (1943) vast dat aan de loodconcentraties in de urine
dezelfde betekenis kon worden toegekend als aan die in het bloed. In
latere jaren is er op gewezen dat het loodgehalte van het bloed minder aan
variatie onderhevig is dan dat van de urine en dan ook beter geschikt zou
zijn voor individuele diagnostiek.

Volgens Rerny (1956) kan in het algemeen bij een uitscheiding van
150-300 y lood per liter urine met zekerheid van een loodvergiftiging ge-
sproken worden. Verstraete en Vanderstock hebben echter
ernstige intoxicaties bij honden gepaard zien gaan met lagere waarden.
Met de titrimetrische methode met behulp van dithizon, zoals beschreven
door Van D ij k en Slothouwer (1957),¹ werd een loodgehalte van
1500 y Pb/1 in een monster ochtendurine van onze padënt gevonden. Men
bepaalt hiermee dus slechts dc mate van „verontreiniging" van het orga-
nisme met lood en verkrijgt geen aanwijzing of een functiestoornis aan-
wezig is of niet.

De laatste jaren heeft men een uitweg gezocht met de versenaattest: nl.
toediening van versenaat (CaNa2EDT.\\) geeft een extra verhoging van
dc looduitscheiding te zien bij verhoogde expositie (recent of in het ver-

1 Alle loodbepalingen werden verricht door het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid.

leden). Albahary, Truhaut, Boudene en Desoille (1961)
en De Bruin (1962b) verkregen aldus een duidelijker beeld van de
hoeveelheid circulerend lood, d.w.z. van de looddeeltjes die voor de in-
toxicatie verantwoordelijk zijn. Indien in de 24 uur volgende op de diag-
nostische injectie, meer dan 700 y lood wordt uitgescheiden, dan is dit
volgens Albahary, c.s. (1961) als pathologisch te beschouwen. Als
deze waarden, gevonden bij mensen, vergeleken mogen worden met de
gegevens verkregen bij de CaNa2EDTA-therapie bij honden, dan zou de
versenaattest bij onze patiënt zonder meer positief genoemd kunnen wor-
den (fig. 2).

Door de loodopname voor de patiënt onmogelijk te maken kan men hem
\\ anzelf beter laten worden. In het algemeen verdwijnen hiermee bij min-
der ernstige gevallen de klachten wel, maar het kan zeer lang duren voor
het lood uit de circulatie verdwenen is. Bovendien betekent de depot-
vorming in de beenderen een potentieel gevaar; vooral infectieziekten en
toestanden waarbij de algemene weerstand sterk verminderd is, kunnen
een mobilisatie van het lood teweegbrengen, met als gevolg verschijnselen
\\\'an loodtoxicatie. Wilson en Lewis (1963) en door hen aangehaalde
auteurs toonden aan dat een aantal gevallen van hondeziekte gecompli-
ceerd wordt door een loodvergiftiging, zodat zij zich zelfs afvroegen in
hoeverre het mogelijk is de kansen op herstel van hondeziekte te ver-
beteren met een gelijktijdige behandeling voor loodintoxicatie. Misschien
dat ook de casuïstiek van Lieberman ( 1948) in dit licht gezien moet
worden, aangezien de door hem genoemde symptomen bij een aantal
jonge honden sterk doen denken aan de nerveuze vorm van hondeziekte.
Deze overwegingen en het feit dat de gezondheidstoestand van onze
patiënt veel te wensen overliet, maakten het wenselijk dat een therapie,
gericht op een verhoogde looduitscheiding ingesteld werd. Hiervoor dient
men gebruik te maken van medicamenten die met dit metaal niet splits-
bare complexen vormen, die quantitatief worden uitgescheiden.
Dit principe is in het verleden toegepast door o.a. gebruik te maken van
citraat (Kety, 1942) en in latere jaren van BAL (British Anti-Lewesit
= 2,3, dimercaptopropanol). Evenals met de citraat-therapie werden ook
met het dimercaprol geen bevredigende resultaten bereikt. Zo zagen
Vigliani en Zurlo (1951) wel een verhoogde looduitscheiding met
de urine, doch bij voortgezette injecties werd het effect van BAL steeds
minder en na het staken van de behandeling was er klinisch geen duide-
lijke verbetering te constateren. Ook werden een aantal ongewenste bij-
werkingen waargenomen, die toegeschreven werden aan de door B.\\T.
\\\'eroorzaakte verplaatsing van lood in het organisme.
In 1952 maakten Bessman, Ried en Rubin melding van een 3-
jarig jongetje met loodvergiftiging dat door hen met succes vi\'erd be-
handeld met het calcium-dinatriumzout van aethyleendiaminotetraazijn-
zuur. Niet lang daarna werd door Holm en medewerkers (1953)
het gunstig effect bij paarden met loodvergiftiging en bij experimenten
met kalveren beschreven.

Door het GaNaaEDTA wordt het metaal in het molecuul ingesloten in een
ringstructuur. Zo ontstaat een zeer stabiel complex, een zg. chelaat.
Buch er (1955) geeft hiervoor het volgende schema:

De grote stabiliteit dankt deze verbinding aan de vorming van een meer-
voudig ringsysteem in hetzelfde molecuul. Aangezien de stabiliteitscon-
stante voor een binding met Pb hoger is dan voor een binding met Ca,
lijkt het CaNa^EDTA goede perspectieven te bieden als therapeuticum
bij loodvergiftigingen. Bovendien is uit de onderzoekingen van F o r e-
man en Trujillo (1954) met Ci4-gemerkte CaNaoEDTA gebleken
dat na parenterale toediening vrijwel 100% in 24 uur door de nieren
wordt uitgescheiden, terwijl geen structurele veranderingen optreden.
Brugsch meende in 1959 dat klinische of experimentele gegevens ont-
braken over een goed effect van andere dan parenterale toediening. Hoe-
wel S a v i c e v i c, P e t r o v i c, S t a n k o v i c en D j o r d j e v i c (1959)

bij de mens wel een enigszins verhoogde looduitscheiding konden vast-
stellen na de toediening van CaNa^EDTA per os, werd in ons geval dc
voorkeur gegeven aan de j)arenterale toediening, waarvan ook bij de
hond eclatante successen zijn gemeld. Hierbij werd de dosering van 50
mg/kg aangehouden, zoals aangegeven door F ore m a n, F i ti n e g a n
en Lushbough (1956). In de humane geneeskunde wordt het
CaNaoEDTA meestal als een intraveneus druppelinfuus gedurende enkele
uren toegediend, ojxlat het medicament lange tijd in de circulatie aan-
wezig is. Misschien dat de techniek die Ehrlein (1963) onlangs heeft
aangegeven in de toekomst bij een aantal honden een dergelijke toe-
diening mogelijk maakt. In navolging van Pettit, c.s. (1956) werd het
CaNaaEDTA in 300 ml fysiologische zoutoplossing met glucose subcutaan
ingespoten, gedurende 3 dagen, afgewisseld met 3 dagen zonder therapie.

Figuur 1 geeft de looduitscheiding weer, bepaald in de ochtendurines.
Aangezien het gedrag van onze patiënt inmiddels veel minder agressief
was geworden en het waarschijnlijk mede door de vroegere africhting ge-

makkelijk bleek urine op tc vangen, werd bij de derde serie injecties 24-
uurs luine verzameld (fig. 2). Deze geeft dc beste maat voor de individuele
looduitscheiding (Webster, 1941).

Een vergroting van dc diurese door CaNa2EDl"A werd bij de mens o.a.
vastgesteld door R i e d e r s, Dunnington en Br ei ger (1955) en
deed deze auteurs denken aan de mogelijkheid dat de 10- tot 40-voudig
verhoogde zinkexcretic tijdens deze therapie verloopt ten koste van het
zink uit het koolzuuranhydrase. Ook Verstraete en Vanderstock
(1958) konden bij de hond vaak een stijgend effect op de diurese waar-
nemen. Dat dit in ons geval niet duidelijk tot uiting kwam, kan misschien
mede toegeschreven worden aan het veelvuldig braken.
Geheel in overeenstemming met dc bevindingen van R 1 e d e r s, c.s.
(1955) bij de mens, zagen wij bij onze hond de eerste dagen na het begin
der therapie een sterke verhoging van de looduitscheiding, terwijl de derde
injectie van een serie weinig effect sorteerde. Een en ander wettigt de
\\-eronderstelling dat het organisme het lood vrij traag mobiliseert uit de
depots.

Laatstgenoemde auteurs hebben dan ook vastgesteld dat de hoeveelheid
lood die geëlimineerd wordt per toegediende hoeveelheid versenaat toe-
neemt, indien het interval tussen de behandelingen wordt vergroot tot 7
dagen. Hiermee worcjt een grotere efficiency per dosis bereikt en heeft
waarschijnlijk minder uitscheiding van essentiële metalen plaats. Op deze
wijze is ook een poliklinische behandeling gemakkelijk door tc voeren.
Verstraete en Vanderstock (1958) zagen bij een hond pas een
daling der eliminatie na de tiende dagelijkse injectie, bij de door hen toe-
ge]>aste dosering van 20 mg/kg.

In het verdere verloop van de thcrai)ic werd volstaan met een controle van
het loodgehalte in cle ochtendinine juist vóór de eerste van een serie
CaNagEDTA-injectics cn in de ochtendurine van de daaropvolgende dag
(enigszins vergelijkbaar met de versenaattest). Hierbij werd zelfs één keer
een concentratie van 7000 /xg/l gevonden.

Na 2 maanden CaNa2EDl\'A-therapie, waarbij in totaal 3.3 gram werd
toegediend en zoals uit de controles bleek steeds zeer veel lood werd ge-
ëlimineerd, was de hond 7 kg in gewicht tocgenotiien, maar braakte nog
dagelijks. Toediening van julapium met pepsine en bicarbonas natricus
brachten hierin geen verandering. Een röntgenologisch onderzoek naar
een eventueel corptis alienum dat als bron der hardnekkige into.xicatie
beschouwd zou kunnen woixleii, verliep negatief. Dc urine, die regelmatig
werd gecontroleerd bevatte evenals bij de opname steeds een spoortje ei-
wit met een vrij normaal sediment. Ook het iireunigchalte van het bloed
l)lcef binnen fysiologische grenzen.

Dc laatste dosis CaNaoEDT.\'V leidde evenals dc eerste, 2 maanden eerder,
tot een loodconcentratic in dc ochtendurine van 3200 ytig/l; de looddcpots
waren dus nog lang niet uitgeput. Daar de algemene toestand van dc
hond wel enigszins verbeterd was, ging hij op 4 november 1963 voor verder
herstel terug naar de eigenaar, met als thera])ie largactil als anti-emeticum
en B-complcxtablctten.

Veertien dagen later braakte de hond echter nog steeds en was volgens
de eigenaar angstiger dan vóór het optreden van de intoxicatie; reden
waarom de patiënt opnietiw werd oiJgenoiuen. Een dergelijke angst-
neurose met verhoogde looduitscheiding werd ook door Verstraete en

tijdens de eerste serie CaNan EDTA- uurs urine, tijdens de derde serie CaNa->
injecties. EDT A-injecties.

Vanderstock (1958) twee jaren na duidelijke verschijnselen van
loodvergiftiging vastgesteld; toen kon alsnog een duidelijke verbetering
der zenuwsymptonien worden verkregen met een hervatting van de
CaNa^EDTA-therapie.

Dit laatste leek voor onze patiënt minder gewenst in verband met de grote
hoeveelheden die reeds waren toegediend en de sinds 1956 vooral in de
humane geneeskunde beschreven gevallen van saturnisme met dodelijke
afloop na versenaattherapie.

Na de aanvankelijk uitsluitend gunstige resultaten beschreven F o r e m a n,
Finnegan en Lush bough namelijk in 1956 een ziektegeval van
een laborante met plutoniumvergiftiging, die hiervoor werd behandeld met
5 g CaNa2EDTA per dag gedurende 16 dagen. Patiënte kreeg tegen het
einde van de behandeling klachten. Zij werd suf en misselijk en kreeg
mictiebezwaren. De urine bevatte 2 eiwit, veel nierepitheliën, veel kor-
relcylinders en enkele leucocyten en erytrocyten. Na het staken van de
therapie verdwenen de klachten en de mine-afwijkingen. Naar aanleiding
van dit geval gingen de auteurs over tot experimenten met ratten, waar-
bij bleek dat bij een dosis van minder dan 62.5 mg per kg lichaamsgewicht
geen nierbeschadigingen werden waargenomen. Voorts was herhaalde
toediening noodzakelijk voor het opwekken van pathologische verande-
ringen, die voornamelijk bestonden uit degeneratieve veranderingen in de
tubuli contorti L In verband met de waargenomen reversibiliteit der nier-
afwijkingen adviseerden zij bij een dosering van 50 mg/kg per dag, na 5
dagen een pauze in te lassen van 2 dagen en dagelijks de urine te onder-
zoeken.

Deze tijdelijke onderbreking van de therapeutische maatregelen is dus ook
voor de eerder genoemde efficiency wenselijk. Later bleek uit klinische
waarnemingen, dat zowel bij de mens (Am port, 1960) als bij de hond
(Verstraete en Vanderstock, 1958) een dosis van 20 mg/kg vol-
doende werkzaam is. Vogt en Cottier (1957) dienden bij vergissing
gedurende 5 dagen zeer hoge doses toe, met letale gevolgen. Rrugsch
(1959) noemde in dit verband ook de hond die door P e t t i t, c.s. met
versenaat werd behandeld en uiteindelijk stierf aan uremic.
Uit de sterfgevallen beschreven door M o e s c h 1 i n (1957) en W e i n i g
en Schwerd (1958), die met de toen gebruikelijke doseringen werkten,
bleek dat waarschijnlijk dc lichte reeds bestaande nierbeschadigingen
(arteriosclerotische veranderingen) de tijdens de therapie opgetreden
antirie hadden bevorderd. Experimenteel kon Am port (1960) bij
caviae deze hypothese bevestigen.

Niet alleen het versenaat, doch ook het lood veroorzaakte nierbeschadiging.
Dit werd voor de mens o.a. aangetoond door Henderson (1958), ter-
wijl Wage na ar (1963) in een recente iniblikatic tnelding maakte van
het voorkomen van chroni.sche interstitiëlc nefritis bij kalveren met
chronische loodvergiftiging. Het chronisch vergiftigde organisme loopt dus
ernstige risico\'s met een lang voortgezette CaNaoEDTA-therapie. Boven-
dien is volgens Maison ("1953) PbNa.,EDTÄ toxischer dan CaNa.,
EDTA.

but as in so many recently introduced drugs, the time may not be too
distant when it will be substituted by a safer chelating agent". Deze uit-

spraak gedachtig werd op 18 november 1963 begonnen met de toediening
van D-penicillamine, waarvan (nog?) geen ernstige bijwerkingen bekend
zijn.

In een voorlopige mededeling en een uitvoeriger publikatie wees
Walshe (1956a en 1956b) er op dat met dit /3-/3-dimethylcysteïne
bij mensen met de ziekte van Wilson de koperuitscheiding zeer sterk
verhoogd kon worden, terwijl geen toxische reacties werden waargenomen.
Deze auteur meende op grond van ervaringen met \\ei-wante verbindingen
dat de -SH groep alleen niet voldoende was en dat de werking van het
penicillamine moest worden toegeschreven aan het ontstaan van een
ringstructuur.

Van de twee optische isomeren \\ an penicillamine heeft de L-\\c)rm steeds
in een ongunstig daglicht gestaan. Aposhian (1958) bereikte met D-
penicillamine een goede bescherming tegen sublimaatvergiftiging bij ratten,
terwijl het L-penicillamine bijna onwerkzaam was. Wilson en D u-
vigneaud (1950) zagen bij ratten die met L-penicillamine of het ra-
cemisch mengsel werden behandeld, convulsies en gewichtsverlies ont-
staan, terwijl het D-penicillamine goed werd verdragen. Later konden de
experimenten van Kuchinskas en Duvigneaud (1957) en D u-
v i g n e a u d c.s. (1957) met ratten een en ander verklaren, doordat bleek
dat L-penicillamine een vitamine B6 (pyridoxine) deficiëntie veroorzaakte.
T u en medewerkers (1963) konden dan ook bij een patiënt, die gedurende
enkele jaren werd behandeld met DL-penicillamine, een neuritis retro-bul-
baris snel tot genezing brengen met pyridoxine. De ontwikkeling van een
granulocytopenic bij 3 patiënten, die gedurende lange tijd penicillamine
kregen, bracht Walshe (1959) er toe te adviseren bij langdurige behan-
deling met D-penicillamine ook pyridoxine toe te voegen aan de thera-
peutische maatregelen.

In 1962 had Walshe inmiddels veel ervaring met dit medicament cn
beschouwde het D-penicillamine als zeer weinig toxisch, terwijl cr toen
\\ olgens hem nog geen aanwijzingen waren, dat de D-vorm nierbeschadiging
kon veroorzaken. F e 1 1 e r s en Shadidi (1959) en Goldberg c.s.
(1963) meenden daarentegen gevallen van proteïnurie aan jjenicillamine
toe te kunnen schrijven. Zij maakten echter vermoedelijk gebruik van het
racemisch mengsel, zodat er nog steeds geen overtuigende gegevens zijn,
die aan de toepassing van D-pcnicillamine beperkingen opleggen.
O h 1 s o n pubhceerde in 1962 zijn erx\'aringen met penicillamine bij men-
sen met loodvergiftiging. De looduitdrijvcnde werking na orale en intra-
veneuze toediening werd vergeleken met die van GaNa2FD\'rA (als i.v.
dmppelinfuus toegediend) en bleek van dezelfde orde van grootte te zijn,
tenvijl geen nierbeschadigingen werden waargenomen. Ook S e i g n e 11 c,
Haanen, Jansen en Majoor (1959), Boulding en Baker

(1957) en Goldberg c.s. meldden goede resultaten bij de behandeling
van loodvergiftiging met penicillamine.

Daarentegen werd de looduitscheiding bij drie door R o y d, Walker cn
n c n d e r s O n (1957) met penicillamine per os behandelde patiënten
met tetra-aethylloodvergiftiging slechts weinig verhoogd. Zij konden echter
bovendien vaststellen dat ook met het GaNa2EDTA de looduitscheiding
minder sterk verhoogd werd dan bij intoxicaties met anorganische lood-
verbindingen. De Bruin (1962a) zag de uitscheiding bij een door hem
gedurende 10 dagen met penicillamine behandelde patiënt niet duidelijk
toenemen.

Walshe (1956b) voegde juist vóór de intraveneuze toediening een mo-
laire hoeveelheid bicarbonaat toe aan het penicillamine-HCl. O h 1 s o n
maakte van deze toevoeging geen melding en het is bij onze patiënt achter-
wege gelaten zonder dat ongewenste reacties optraden. De subcutane in-
jecties van penicillamine veroorzaakten uitgebreide pijnlijke infiltraten, het-
geen volgens Weiffenbach (1963) eerder toegeschreven dient te wor-
den aan het penicillamine zelf dan aan de zure reactie van de injectievloei-
stof.

Totale looduitscheiding bepaald in 24-uurs urine, tijdens de penicillaniine-therapie.
ACCCCA*AAPDeOAAA£££AAAB

ö O,.5 g penicillamine in 50 ml oplossing van 2/a% glucose-intraveneus toegediend.

Het feit dat de grootste looduitscheiding niet steeds op de eerste dag van
een „therapeutische reeks" (fig. 3) plaats vond, komt waarschijnlijk voor-
namelijk voor rekening van de wijze van toediening. Evenals eerder met
de GaNa2EDTA-therapie was ervaren, kon voor ecn efficiënt gebruik van
het penicillamine intermitterend worden behandeld.

Aangezien wij ook met de orale toediening een sterk verhoogde looduit-
scheiding vonden, werd het mogelijk de eigenaar thuis de verdere „ont-

loding" te laten verzorgen. Daar de laatste CaNa2EDTA-injectie (fig. 3)
aantoonde dat de Pb-reserves nog steeds niet uitgeput waren, ging de hond,
die sinds ruim een week niet meer braakte en een zeer levendige gezonde
indruk maakte, op 24 december 1963 naar huis met als therapie: lx per
week 0.5 g penicillamine per os. Enkele maanden later was de hond vol-
gens de eigenaar „weer helemaal de oude" en werd de therapie gestaakt.
Bij de acute intoxicatie zal het CaNaoEDTA van grote betekenis blijven,
doch indien een verdere „ondoding" gewenst is, kan het penicillamine bij
de hond misschien meer toepassing vinden.

Bij het ontstaan van het beschreven geval van loodvergiftiging bij een 6-jarige Duitse
Herder was waarschijnlijk de inhalatie van looddeeltjes gedurende enkele jaren
de oorzaak van grote depotvorming.

Ondanks- behandeling met CaNa2EDTA gedurende 2 maanden, waarby zeer vee!
lood met dc urine werd uitgescheiden, bleef de hond braken. In verband met de uit
de literatuur bekende gevaren, verbonden aan een lang voortgezette versenaattherapic,
werd de behandeling vervolgd met D-penicillamine. Aan de hand van de bepaling
van loodgehaltes in 24-uurs urines kon worden vastgesteld dat de uitsscheiding van
dezelfde orde van grootte was als inet de versenaattherapie. De subcutanc toe-
diening van penicillamine veroorzaakte pijnlijke lokale reacdes.
Voor een efficiënt gebruik van het penicillamine bleek het evenwel bij het CaNa2-
EDTA wenselijk steeds intermitterend te behandelen. .Aangezien ook met de toe-
diening van penicillamine per os de looduitscheiding sterk werd verhoogd, werd de
hond die klinisch intussen hersteld was voor verdere „ontloding" thuis behandeld
met 1 X per week 0.5 gram penicillamine per os, waarmee de conditie van de patiënt
nog aanzienlijk verbeterde.

The accumulation of large quantities of lead in the case of lead poisoning reported
as occurring in a six-year-old Alsatian was probably due to the inhalation of lead
particles over a number of years.

Despite treatment with calcium disodium ethylenediamine tetra-acetale (CaNa2
EDTA, versenatc), which resulted in the urinary elimination of considerable quanti-
ties of lead, the dog continued to vomit. In view of the hazards involved in long-term
therapy with versenate as reported in the literature, treatment was continued with
D-pcnicillaminc. Determination of the lead content of 24 hours\' urine samples
showed that the quantities excreted were similar to those eliminated on versenate
therapy. Subcutaneous injection of penicillamine gave rise to painful local reactions.
Intermittent treatment was found to be advisable to ensure an effective use of D-
penicillamine, as was also the case when OaNa2 EDT.A was administerctl. As oral
administration also resulted in a marked increase in the amount of lead excreted,
the dog (which meanwhile had recovered clinically) was treated with oral admini-
stration of 0.5 g. of D-penicillamine once a week for further „de-leading" at home,
the condition of the animal showing further marked improvement .

L\'inhalation de particules de plomb durant quelques années était probablement la
cause d\'une grande formation de dépôt, à l\'origine du cas décrit d\'intoxic-ation
saturnine chez un alsacien âgé de 6 ans.

Malgré le traitement au CaNaaEDTA pendant deux mois, durant lesquels beaucoup
de plomb a été éliminé dans l\'urine, le chien continuait à vomir. Etant donnés les
risques, connus par la littérature, d\'une thérapie au verscnat longuement prolongé,
le traitement fut continué avec de la D-pénicillamine. A l\'aide de la définition des

teneurs en plomb des urines de 24 heures on put constater que l\'élimination était
comparable à celle de la thérapie au versenat. L\'administration subcutanée de D-
pénicillamine causait des réaction locales douloureuses.

Pour un usage efficace de D-pénicillaminc il parut désirable, comme pour la thérapie
au CaNa\'iEDTA, dc traiter le chien toujours avec interruptions.

Comme l\'administration per os augmenta également considérablement l\'excrétion dc
plomb dans l\'urine, le chien, qui s\'était remis cliniquement, a été traité à la maison,
pour compléter le processus de détoxication, une fois par semaine avec 0.5 grammes
de pénicillamine per os, ce qui améliora la condition du patient considérablement.

Die Ursache des beschriebenen Falles einer Bleivergiftung bei einem 6-jährigen deut-
schen Schäferhund, war wahrscheinlich die Inhalation von Bleiteilchen (während
einiger Jahre), infolgedessen; grosse Depotformung.

Trotz Behandlung mit CaNa2EDTA während zweier Monate, wobei mit dem Urin
viel Blei ausgeschieden wurde, hielt das Erbrechen an. Auf Grund der in der Literatur
signalisierten Gefahren, die mit einer längere Zeit dauernden Versenattherapie ver-
bunden sind, wurde die Behandlung mit D-Penicillamin fortgesetzt. Aus der Be-
rechnung des Bleigehaltes von der 24stündigen Urinmenge, konnte festgestellt
werden, dass die ausgeschiedene Bleimenge die gleiche war, wie bei der Versenat-
therapie. Die subkut.ane Verabreichung des D-Penicillamin verursachte schmerzhafte
örtliche Reaktionen.

Für einen wirksamen Gebrauch des D-Penicillamin schien es erwünscht, ebenso wie
bei CaNaaEDTA stets intermittierend zu behandeln.

Da auch mit der Verabreichung per os die Bleiausscheidung stark zunahm, wurde der
Hund, der inzwischen klinisch genesen war, zur weiteren „Entbleiung" zu Hause
behandelt, und zwar einmal wöchentlich mit 0,5 gr. Pcnicillamin per os, wodurch
der Zustand des Patienten eine ansehnlich- Besserung erfuhr.

Para el comienzo del caso descrito dc intoxicacion dc plomo cn un Pastor alemän
la inhalación de partes de plomo durante unos afios era probabilmente la causa de
la formación de un depósito grande.

.A pesar del tratamiento con CaNaaEDT.A (= caleio-disodio-etileno-diarnino-tetra-
acido acctico = versenato), cn que sc excretaba nmcho plomo en la orina, (4 perro
siempre vomi taba. En relación con los peligros, conocidos de la literatura, asociados
a una terapia con versenato durante mucho tiempo, se seguia cl tratamiento eon
penicilamino. A base de la determinaeión de euantidades de plomo cn orinas de
24 horas se podia determinar que la excreción era asi grande que con la terapia con
versenato. La aplicaciôn subcutanea de penicilamino eausaba reaccioncs locales
dolorosas.

Resultaba deseablc para un uso cficiente de penicilamino asi como con Ca.Na2EDT.\\,
que sc da un tratamiento intermitente. Ya que también con la aplicaciôn por via
oral sc eleventaba mucho la excreción del plomo, el perro, que entre tanto se habia
rcpucsto clînicamente, se trataba a casa para excretar aûn mâs del plomo con 0,5
gramo de penicilamino por via oral una vez por semana, con que la eondiciôn del
enferino mejoraba aûn mucho.

.\\ 1 b a h a r y, C., T r u h a u t, R., B o u d e n c, C. et D e s o i 1 1 e, H. : Le dépistage
de l\'imprégnation saturnine par un test de mobilisation de plomb. Presse Méd. 69.
2121, (1961).

m p o r t. M.: Untersuchungen über die nephrotoxische Dosis des Ca-EDT.A\'s (Ca-
Naa-Acthylen-Diamin-Tetracssigsäurc) bei gesunden und nierengeschädigten Meer-
schweinchen. Inaugural-Dissertation, Zürich, (1960),

Aposhian, II. V.: Protrction by D-pcnicillaminc against the Iclhn] effects of
mcrcnric chloride. Science 128, 93, (19.58).

B c s s m a n, S. P., R i c d, II. and Rubi n. M.: Treatment of lead encephalopathy
with calcium disodium vcrscnate. A4ed. Ann. Di.itrict of Columbia 21, 312, (1952).

Boyd, P. R., W a 1 k e r, O. and Henderson, I. N. : The treatment of tetraethyl
lead poisoning. Lancet I, 181, (1957).

Boulding, J, E, and Baker, R, A.: The treatment of metal poisoning with
penicillamine. Lancet II, 985, (1957).

Bruin, J. de; Enige beschouwingen over het voorkomen en de therapie van de
industriële loodvergiftiging. Proefschrift. .Amsterdam, (1959).

Bruin, J. dc; Een merkwaardig geval van loodvergiftiging. Ned. T. Geneesk..
106, 2273, (1962a).

Bruin J. de: De betrekkelijke waarde van de loodbepaling in de urine voor de
diagnose loodvergiftiging. Ned. T. Geneesk., 106, 2545, (1962b).

B r u g s c h, II. G.: Fatal nephropathy during Endathamil therapy in lead. A. M. A.
Arch. Ind. Health 20, 285, (1959).

Buchcr, K. E,; Therapeutische Anwendung der Komplexbildner. Schweiz. Apoth
Ztg., 93, 655, (1955).

D r e e s s e n, W. C. ; Health of lead-exposed battery workers. ]. Ind. Hyg. and Tox.
25, 60, (1943).

Dijk, C. P. van cn Slothouwer, F, M,: Dc bepaling van microhocvcelhedcn
van enige metalen met behulp van dithizon. Chem. Weekbl., 53, 704, (1957).

Duvigneaud, V., Kuchinskas, E. J. and H o r v a t h, A. ; L-pcnicillamine
and rat liver transaminase activity. Arch. Biochem. Biophys. 69, 130, (1957).

Ehrlein, H. J.; Zur Technik der Dauerinfusion beim Hund, Kleint.-Prax., 8,
110, (1963).

F e 1 1 e r s, F, X, and S h a h i d i, N, T, ; The nephrotic syndrome induced by
penicillamine therapy, A. M. A. J. Dis. Child. 98, 669, (1959).

Foreman, II,, Finne g a n, C, and L u s h b o u g h, C, C. : Nephrtoxic hazard
from uncontrolled edathainil calcium-disodium therapy. J. Arn. med. Ass., 160,
1042, (1956).

Foreman, H., Rubin, M., Maison, G, and K i s s i n, B,; Use of calcium
ethylcnediaminetetraacetate in treating heavy-metal poisoning, A.M.A. Arch.
Industr. Hyg. and Occupât. Med., 7, 137, (1953).

Foreman, FI, and T r u j i 11 o, T. T,: The metabolism of C\'\'>labeled cthylcne-
diaminetetraacctic acid in human beings. /. Lab. & Clin. Med., 43, 566, (1954).

Goldberg, A., Smith, J. A. and L o c h h e ? d, A. C.; Treatment of lead-
poisoning v/ith oral penicillamine. Brit. Med. J. II, 1270, (1963).

11 e n d e r s O n, D, .A, ; .Aetiolo.gy of chronic nephritis in Queensland. M. J. Australia
1, 377, (1958).

Hol in, L, W,, W h e a t, J, D,, R h o d c, E, A, and F i r c h, G, ; The treatment ol
chronic lead poisoning in horses with calcium disodium cthylcnediaminctctraacc-
tate, ]. Am. vet. med\'. Ass., 123, 383, (1953).

Holm, L. W., Rhode, E. A., Wheat, J. D. and Firch, G.: Treatment of
acute lead poisoning in calves with calcium disodium cthylencdianiinetetraacctate.
]. Am. vet. med. Ass., 123, 528, (1953).

Hoskam, E, G.: De vergiftiging in dc praktijk (lood), Tijdschr. Diergeneesk., 83,
413, (1958).

Kety, S. S.; The lead citrate complex ion its role in the physiology and therapy
of lead poisoning. J. Biol. Chem., 142, 181, (1964).

K u c h i n s k a s, E. J. and D u V i g n c a u d, V. ; An increased vitamin B6 recjuire-
ment in the rat on a diet containing L-penicillaminc. Arch. Biochem. Biophys, 66.
1, (1957).

Lieberman, L. L,; Lead poisoning as a cause of fits in do,gs. North Amer. Vet..
29, 574, (1948).

M O e s c h 1 i n, S.: Zur Klinik und Therapie der Bleivergiftung mit Berieht über eine
tödliche toxische Nephrose durch Ca-EDTA (Calciumversenat). Schweiz. Med.
Wschr., 87, 109!, (1957).
Ohlson, W. T. L.: Penicillamine as lead-chelating substancc in man. Brit. Med.
]. I, 1454, (1962).

Pettit, G. D., H o 1 m, L. W. and R u h w o r t h, W. E.: Lead poisoning in a dog.

J. Am. vet. med. Ass., 128, 295, (1956).
R e m y, R.: Ticreenpcrimcntclle Untersuchungen zur Bleivergiftung. Dtsch. tier-
ärztl. Wschr., 6,3, :i85, (1956).
R i e d e r s. F., D u n n i n g t o n, W, G. and B r c i g e r, H.: The efficacy of
edathamil calcium disodium in the teratment of occupational lead poisoning.
Industr. med. Surg., 24, 195, (1955).
S a v i c e v i c, M., P e t r o v i c, Lj., S t a n k o v i c, M. und D j o r d j e v i c, S.:
Unsere Erfahrungen mit CaNaaEDTA (Mosatil-Bayer) bei chronischer Blei-Ex-
position. Zentralbl. f. Arh. Med. u. Arb. sch., 9, 6, (1959).
Scott, H. M.: Lead poisoning in small animals. Vet. Ree. 75, 830, (1963).
S e i g n e 11 e, VV. F h. F., fl a a n e n, C. A. M., J a n s e n, A. P, en Majoor,
C. L. H.: De werkzaamheid van penicillamine en verscnaat bij de behandeling
van de ziekte van Wilson en van loodintoxicatie. Folia med. neerl., 2, 65, (1959).
Tu, J. B., B lac we 11, R. Q. and Lee, P. F.: DL-penicillamine as a cause of
optic axial neuritis. J. Am. Med. Ass., 185, 83, (1963).

V e e n e n d a a 1, H.: Loodintoxicatie en basophielc korrcling der roodc bloedli-
chaampjes. Tijdschr. Diergeneesk., 62, (5), (1935).

V e r s t r a e t e, A. en V a n d e r s t o c k, J.: Loodvergiftiging bij dieren. Verhand.
Kon. Vlaamse Acad. Geneesk., 20, 329, (1958).

V i g 1 i a n i, E. C. and Z u r I o, N,: The effects of B,\'\\L on the metabolism of lead
and on the symptomatology of lead intoxication. Brit. ]. Industr. Med., 8, 218,
(1951).

Vogt, W. und Cottier, H.: Nekrotisierende Nephrose nach Behandlung einer
subakut-chronischcr Bleivergiftung mit Vesenat in hohen Dosen. Schweiz. Med.
Wschr., 87, 665, (1957).
W a g c n a a r, G.: Een geval van chronische loodvergiftiging bij kalveren. \'Tijdschr.

Diergeneesk., 88, 826, (1963).
Walshe, J. M.: Current views on the pathogenesis and treatment of Wilson\'s

disea.sc. A. M. A. Arch. Int. Med., 103, 155, (1959).
Walshe, J. M.: Penicillamine and nephrotoxicity. Brit. Med. J. I, 1009, (1962).
Walshe, J. M.: Wilson\'s disea.se. New oral therapy. Lancet I, 25, (1956a).
Walshe, J. M.: Penicillamine, a new oral therapy for Wilson\'s disease. Amer. J.

Med., 21, 487, (1956b).
Webster, S. H.: Twenty-four-hour output of ccrtain urinary constituents in
persons exposed to lead arsenate spray residue. Publ. Hlth. Rep. 56, 1910, (1941).
W c i f f c II b a c h, N.: Mondelinge mededeling (1963).

Weinig, E. und S c h w cr d, W.: Nil nocere! Gefahren bei der Behandlung der
Bleiintoxikation mit Calciumversenat. Münch. Med. Wschr., 100, 1788, (I958)j
Wi 1 s O n, M. R. and Lewis, G.: Lead poisoning in dogs. Vet. Ree., 75, 787,
(1963).

W i 1 s O n, J. E. and D u v i g n e a u d, V.: Inhibition of the growth of the rat by
L-penicillamine and its prevention by aminoethanol and related compounds. /.
Biol. Chem., 184, 63, (1950).
Z i e 1 h u i s, R. L.: De industriële loodintoxicatie in Nederland. Proefschrift, Leiden,
(1959).

Op het Openbaar Slachthuis te Leiden wordt sinds de zomer van 1963
een groot aantal vette kalveren geslacht. Bij deze vette kalveren worden
regelmatig gevallen van icterus waargenomen, welke aan een bacteriolo-
gisch vleesonderzoek worden onderworpen.

Bij de keuring na het slachten wordt het volgende waargenomen: licht
icterische vliezen, de kleur tendeert naar oranje-geel; de lever is sterk ver-
groot, heeft een stevige tot zeer stugge consistentie en is oranje-geel van
kleur; de nieren zijn enigszins gezwollen; de milt heeft een normaal aspect,
terwijl de intima van de grote bloedvaten licht oranje-geel van kleur is.
Het bacteriologisch onderzoek was in alle gevallen negatief. In een tweetal
gevallen verdween de oranje-gele kleur na 24 uur uit de vliezen en de in-
tima. Ook bij de koek- en braadproef werden geen afwijkingen waarge-
nomen.

Omstreeks februari 1963 werd in de Keuringsdienst van Slachtdieren cn
van Vlees kring Leiden, een aantal in nood gedode schapen ter keuring
aangeboden. Deze schapen vertoonden het patholoog-anatomische beeld
van een koperintoxicatie zoals door Koopman (1963) is beschreven.
Een onderzoek van de levers door het C.D.I. te Rotterdam bevestigde dc
diagnose, die door de practici Bloem, Krol en De J o n g h reeds was
gesteld.

Deze bevinding bracht ons tot de veronderstelling, dat bij de hiervoor be-
schreven afwijking bij vette kalveren sprake zou kunnen zijn van sub-
klinische koperintoxicatie. Van een viertal kalveren met de beschreven
afwijkingen werd een stukje lever opgezonden naar het C.D.I. tc Rotter-
dam.

■Ms lever-kopcrgehaltc werd respectievelijk gevonden: 720 mg, 1000 mg,
1880 mg, 1722 mg per kg droge stof.

Een onderzoek van stukjes levers van vijf kalveren zonder macroscopisch
waarneembare afwijkingen aan dc organen leverde het volgende op: 73.")
mg, 900 mg, 1450 mg en 1500 mg per kg droge stof.

Deze waarden wijken niet in belangrijke mate af van die van kalveren
met een duidelijke afwijking van de normale kleur. Normale kojjcrwaardcn
voor lever van runderen worden opgegeven door: n o n i m u s (1951):
normale runderen: 20 mg per kg droge stof: Hofstra (1953): kalf 9
maanden oud (weide-diarree) : 24 mg per kg droge stof; rund (einde stal-
periode) 118 mg per kg droge stof, volgens Hofstra is dit laatste nor-
maal, hij vindt bij overigens klinisch normale runderen ook 10 mg per kg
droge stof en acht hier een labiele koperstatus aanwezig; Grashuis.
Lehr, B e u v e r y en B e u v e r y-A s m a n (z.j.): pink: 6,0 mg per kg
droge stof en bij een vaars: 8,8 mg per kg droge stof (in laagveen-strcken).
.\\bnormaal hoge waarden bij runderen zijn ons uit de literatmn- niet be-
kend.

Bij schapen geven W e n s v o o r t en H o s k a m (1962) en Koop m a n
(1963) bij kopervergiftigingen waarden op die liggen tussen 765 mg - 3050
mg per kg droge stof. Het patholoog-anatomisch beeld van de kalveren is
vrijwel identiek met het beeld dat bovengenoemde auteurs geven van
schapen met kopervergiftiging.

De vraag waarom bij enkele kalveren duidelijk patholoog-anatomische
symptomen zijn waar te nemen van een koperintoxicatie, terwijl dit bij de
overgrote meerderheid niet het geval is, kunnen wij niet verklaren. Wij
menen wel dat het vaststellen van subklinische koperintoxicatie bij vette
kalveren mèt of zonder belangrijke afwijkingen aan de organen bewijst, dat
de dosering van koper in de voedermengsels de toelaatbare grens heeft
overschreden. In hoeverre reeds belangrijke verliezen, door afkeuring of
voorwaardelijke goedkeuring zijn geleden, is niet vast te stellen. Het is
echter onze overtuiging dat deze verliezen kunnen worden voorkomen.

De koperbepalingen werden verrieht door mej. Dra. E. G. H o s k a ni, verbonden
aan het Gentraal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam. Onze hartelijke dank
voor haar spontane medewerking.

Bij vette kalveren werden zowel bij dieren met als zonder patholoog-anatomische
symptomen van koperintoxicatic zeer hoge koperwaarden van dc lever gevonden
(720—1880 mg per kg droge stof). Een aantal dieren met duidelijk waarneembare
icterus-verschijnsclen werden na onderzoek goedgekeurd onder voorwaarde van
verkoop in het klein onder toezicht (V.G.T.).

In fattened calves very high copper-contents of the liver were found (720- 1880
milligrammes per kilogramme of dry matter) independent of the fact whether these
animals had shown pathological-anatomical symptoms of copper-intoxication or not.
.After bacteriological and further laboratory inspection a number of animals having
shown clear signs of icterus were passed fit for consumption under condition of
retail sale of the meat under supervision.

Anonimus: Koperwaarde van de lever; „de Nieuwe Veldbode", 9 aug. 19,\'51.
Grashuis, J., L c h r, J. J., B e u v e r y, L. L. E. en B e u v e r y-A s m a n, A.:
Mangaandeficiëntie bij runderen, Med. Inst. Mod. Veeuoed., „de Schothorst",
Hoogland, (z.j.).

IIo f s t r a, S. T.: Weidediarrhec bij het rund op laagveen-grond in het zuidwesten

van Friesland, Tijdschr. Diergeneesk., 78, 146, (1953).
H o s k a m, E. G.: Vergiftigingen bij landbouwhuisdieren. Tijdschrift Diergeneesk.,

K O O p m a n, J. J.; Chronische kopervergiftiging bij schapen, Tijdschr. Diergeneesk.,

W e n s V O O r t, P. cn H o s k a ra, E. G.: Kopen-ergiftiging bij schapen na lang-
durig verstrekken van krachtvoer, Tijdschr. Diergeneesk., 87, 687, (1962).

Op zondag 8 maart j.l. werden wij \'s avonds in considt geroepen bij een
koe, die volgens de eigenaar zeer onrustig was, ging liggen en opstaan en
met de benen naar de buik sloeg.

Bij aankomst bleek het dier inderdaad kolieksymptomen te vertonen. Vol-
gens de eigenaar was dit plotseling begonnen tijdens het voeren; het dier
had in het begin nog normaal meegegeten, doch werd toen ineens onrustig
en kreeg koliekverschijnselen en at niet meer.

Bij onderzoek bleek de temperatuur normaal, terwijl de polsfrecjuentie
ruim 90 bedroeg; de pensbewegingen waren normaal; er was geen tympa-
nic. De faeces waren normaal van consistentie en spontaan afgekomen. Bij
rectaal onderzoek bleken er bijna geen faeces in het rectum aanwezig te
zijn; ter hoogte van de pens was een soort streng te \\oclen van dorsaal
naar ventraal verlopend.

Aangezien de diagnose niet aanstonds gesteld kon worden, werd aanvan-
kelijk het dier gelaxeerd (sulf. natr. exs. 500 g) en werd een spasmolyti-
ctmi ingespoten, waarna het dier na /a utu" rustig werd. De eetlust
bleek niet totaal tc zijn verdwenen, het dier nam nog een stuk biet en een
reepje veekoek.

Dc volgende morgen werd de patiënt opnieuw bezocht, waarbij uit het
verslag van de eigenaar bleek, dat het dier in de loop van de nacht op-
nieuw heftige koliekaanvallcn had gehad, het was zelfs van haar plaats
losgebroken.

Er waren geen faeces afgekomen en het rectum bleek totaal leeg tc zijn,
terwijl zeer ver naar \\\'oren in de buik rechts een aanduiding van een ballon
was te \\oelen, hetgeen enigszins deed denken aan een lebmaagtorsie. Dc
eetlust was totaal afwezig en het dier lag veel.

Besloten werd \'s iTiiddags een proeflaparotomic tc verrichten in de rechter
flank.

Na het openen van dc buikholte werd in de opcraticwond de rectaal gc-
\\ocldc ballon zichtbaar welke inderdaad een .gering .getordeerde Iclimaag
bleek te zijn; deze was goed reponeerbaar waarna echter een duidelijke
streng te voelen was ter dikte van een vinger met een dorso-ventraal ver-
loop vanaf de scheilwortel naar dc boekmaag.

Wij kwamen tot de conclusie dat cr tevens een liggingsverandering van
de boekmaag aanwezig moest zijn; na langdurige pogingen deze op te
heffen, waarin wij niet slaagden, gaven wij de eigenaar de raad het dier
te laten slachten.

Volgens mededeling van de directeur van het slachthuis bleek inderdaad
de boekmaag a.h.w, gekanteld te zijn rond de boekmaagbrug.

1 K. G. van der Wal en G. Vogelzang; praktizerende dierenartsen te Gorineheni:
Nieuwe Haven 57.

Beschrijving van een geval van torsie van de lebmaag bij cen koe, waarbij tevens
dc boekmaag was gedraaid rond dc bockmaagbrug.

Description of a case of torsion of the abomasum, combined with rotation of the
omasum around its long axis.

Een belangrijk doel van de F..A.O. is het aanmoedigen van een grotere produktie
cn een betere verdeling van voedsel en het verbeteren van de voedingsstandaard,
in het bijzonder in de ontwikkelingslanden. De F..4.0, heeft in 1960 de „Freedom
from Hunger Campaign" gelanceerd. Een vitaal deel van deze compagne heeit
betrekking op voorlichting en onderwijs betreffende nieuwe vocdingsmethoden.
In dit verband is het gebruik van „filled milk" op de Philippijncn opgekomen.
„Filled milk" is geen melk of zuivclprodukt zoals wij die kennen, maar ondennelk
(of magere melkpoeder) aangevuld met 6% plantaardige spijsvcttcn of -oliën; door-
gaans worden ook nog vitaminen A en D toegevCK-gd.

In 19.\')8 was het verbruik van melk en zuivelprodukten op de Philippijncn zeer
gering. Dat jaar begon in twee fabrieken („Darigold" en „Liberty" geheten) de
produktie van „filled milk". De oprichting van deze fabrieken werd gefinancierd door
.Amerikaans kapitaal. In 1960 voegde zich hier nog een derde fabriek bij: de
„Dutch Baby", die een overeenkomst heeft aangegaan van de Coöperatieve Condens-
fabriek te Leeuwarden.

Dc regering van de Philippijen was zeer opgetogen niet de produktie van „filled
milk", omdat daardoor:

1. buitenlandse valuta werden bespaard voor de invoer van melk en zuivelpro-
dukten ;

2. nieuwe werkgelegenheid werd .ii;eschapcn, hetgeen gunstig was voor de arbeids-
markt op dc Philippijncn:

.3. cen nuttig voedingsmiddel voor de minder welgestelde werd verschaft.
Het verbruik van „filled milk" op de Philippijncn is sindsdien enorm toegenomen en
zal dit hoogstwaarschijnlijk wel blijven doen. Het artikel wordt reeds in cen tiental
landen gebruikt en is ecn goed voorbeeld van niet tc dure volksvoeding in de
t)ntwikkclingslanden. En dit is juist waar de F..\'\\.0. naar zoekt.

In cen verslag van Trono Smith\' reis in Midden Europa, merkt deze op dat hij in
Joegoslavië dc grootste (collectieve) varkcnsmesterij aantrof. Per jaar worden "t-
60.000 slachtvarkens (bacongewicht) afgeleverd.

De varkens behoren tot het ,,Land-race", landvarken van Zweedse afkomst. .Aan-
vankelijk met 200 fokzeugen begonnen, is dit . aantal eerst tot 1400 opgevoerd, doch
thans tot 3.000: er worden 9.\') beren gehouden. De zeugen brengen per jaar ge-
middeld 24 worpen, met 2.5,34 geboren en 21,26 afgeleverde slachtbiggcn (varkens).

Z u r c c k, F.; Nocardia asteroides als Ursache einer Eutcrcntzüncling beim Rind.
Zbl. Bakt. I Orig. 188, 377, (1963).

Bij microscopisch onderzoek van melk van een koe met een verhard kwartier werden
veel leucocyten en talrijke zuurvaste draidvormen gezien.

Bij sectic werden in het uier talrijke walnootgrote afgekapselde etterhaarden ge-
vonden. Hieruit groeiden aerobe en onder CO2, na 3 dagen broeden, spcldcknop-
grote, aanvankelijk witte later oranje kolonies, van lange fijne zuurvaste staafjes, die
verder gedetermineerd werden als Nocardia asteroides. Bij de slachting waren in de
emphyscmateuze longen en in de nieren talrijke miliaire haardjes aangetroffen, maar
deze zijn helaas niet onderzocht.

Schrijver vermeldt dat nocardiose van het uier bij het rund eerder is beschreven
door Kiel we in (1959) terwijl ex)k Lindt c.s. over nocardiose bij het rund
hebben bepubhceerd (zie ook Piers c.s. Am. ]. vet. Res., 22, 698, (1961) Ref.).

W e t m O r e, P. S., Thiel, J. F., H e r m a n, Y. F. and Harr, J. R.: Com-
parison of selected Actinobacillus species with a hemolytic variety of .Actinobacillus
from irradiated swine, ƒ. inf. Dis. 113, 186, (1963).

Gedurende bestralingsprcx-vcn bij varkens werden in gevallen van tarsitis hcmo-
lytische culturen van een Actinobacillus gekweekt. Schrijvers vergeleken deze bacterie
met stammen van Actinobacillus lignieresii, A. equuli en A. mallei.
Zij konden geen verschillen van betekenis vinden tussen stammen van varkens en
A. equuli van veulens, en merkwaardig gcnoe-g ook niet tussen deze en A. lignieresii,
de verwekker van dc actinobacillose van dc herkauwers. Ook waren stammen van
A. equuli en A. lignieresii serologisch onderling verwant, hoewel zij een serologisch
heterogene groep bleken te vormen.

Schrijvers vonden, dat in tegenstelling met de gegevens van Bergey\'s Manual, alle
stammen van A. equuli uit paarden ureum hydrolyscerden, wat dus een eigenschap
was van de als Actinobacillus suis door Van Dorssen en Jaartsveld, be-
schreven stammen, waarmede deze karakteristiek van A. equuli zouden verschillen.
Ook bleek dat zejwel A. lignieresii als A. equuli nitiaat reduceerden terwijl Bcr.gey\'s
Manual aangeeft dat e-crstgenoemde dit niet eioet?. Ook andere onderzoekers hebbe-n
hierop gewe-zen, waarbij zelfs 225 stammen van A. lignieresii bestudeerd werelen.
De schrijvers beschouwen daarom niet alleen Actinobacillus suis als identiek met
Actinobacillus equuli maar geloven ook elat er geen valide basis is om A. lignieresii
en A. equuli als afzonderlijke species te blijven beschouwen.

Daarentegen wijzen zij op de verwantschap (patho.geniteit. serologic, culturele en
biochemische eigenschappen) tussen A. mallei en dc verwekker der melioidose, die
tegenwoordig als een Pseudomonas (Ps. pseudomallei) wordt beschouwd. Zij willen
beide bactericn verenigen in het geslacht Pseudomonas en dus van Ps. mallei spre ken.
Referent tekent hierbij aan, dat hij tot zijn spijt tijdens de bestudering in samen-
werking met collega Dr. Jaartsveld van het A. suis genoemde microörgani.sme-
niet over A. equuli stammen ter vergelijking beschikte. Dit kwain voor een belang-
rijk deel doordat tleze zo slecht in het leven te houden zijn (in tegenstelling met dc
varkensstammen).

Bij stammen, uit veulens geïsoleerd, is de laatste paar jaar wel .gebleken, dat som-
mige ureum omzetten, waarmede althans i^én der objectieve verschillen is komen
te vervallen. Er blijven toch naast dc ook door T e r p 5 t r a en .A k k e r ir, a n s be-
schreven verschillen (hemolyse en het niet vergisten van mannitol, het laatste ex)k
zelfs bevesdgd door VV e t m o r e c.s.) nog genoeg meer subjectieve verschillen

over (a.O. verschil in houdbaarheid), die erop wijzen dat de bacteriën niet identiek
zijn. Actinobacillus lignieresii hebben wij nooit experimenteel vergeleken.
(Het overbrengen van de verwekker van malleus naar het geslacht Pseudomonas
lijkt voor deze typisch obligate parasiet ook niet aanbevelingswaardig. Ref.)

Behrens, Dr. H.: Untersuchungen über die parenterale .Applikation von Eisen-
präparaten bei Saugferkcln. Dtsch. tierärztl. Wschr., 444, (1963).

De ijzcrdextraanpreparaten - myofer 100 en ijzerdextraan cyamide — werden bij
biggen in de eerste levcn.sweek intramusculair, subcutaan en intraperitoneaal inge-
spoten. Intramusculiir vond de injectie plaats in de dij musculatuur, subcutaan aan
de oorbasis en intraperitoneaal werd paramediaal en craniaal van de laatste tepel
ingespoten.

Bij geen der applicaticmethoden werd een reactie van de dieren opgemerkt. De na
dc injecties bepaalde hemoglobinc-waardcn vertoonden geen significante verschillen.
Dc intraperitoneale toediening wordt speciaal aanbc volen voor biggen die als speen-
varkens worden geslacht, daar hier geen verkleuring van het spierweefsel optreedt.
I Mogelijk dat het gevaar van Clostridium infectie, zoals soms bij de intramusculaire
applicatie voorkomt, door intraperitoneale toediening verminderd wordt). (Ref.).

Olson, L. D. and G a a f a r, S. M.: Absence op prenatal infection with Ascaris
lumbricoides in Swine. J. Am. vet. med. Ass., 143, 1217, (1963).

Prenatale infectie is beschreven bij Toxocara canis van de hond en bij Neoascaris
vitulorurn van het rund.

.Aangezien dc larven van Ascarh lumbricoides bij het varken in weefsels kunnen
doordringen, en bij histologisch onderzoek van organen van varkens daarin zijn
aangetroffen, werd de mogelijkheid overwogen dat deze ook de placenta zouden
kunnen passeren en de foeten besmetten. Van de publikaties die hierover handelen
ontkennen vier deze rno.gelijkheid op grond van ex])erimenten, terwijl twee nu\'de-
delcn dan prenatale infectie mogelijk is,

Olson en G a a f a r verkregen van 16 met ascariden besmette zeugen door
hysterectomie 139 biggen, waarvan dc ene hellt onmiddellijk gedood werd en de
organen onderzocht op migrerende larven. De andere helft werd geïsoleerd opgefokt,
variërend van 3 tot 5 weken en dan geseceerd, In geen enkel geval werd cen aan-
wijzing gevonden dat de dieren via de placenta rnct ascariden zouden zijn besmet,

M a h a f f e y, L, W, and Ada in, N. M.: Abortions associated with myocotic
lesions of the placenta in mares, ƒ, Am. vet. med. Ass., 144, 24, (1964).
M ah af fey en Adam (Equine Research Station .Animal Health Trust, New-
market, Engeland) wijzen op het veelvuldig voorkomen van schimmels (meestal
Aspergillus, soms Mucor) als oorzaak van .sporadische abortus bij pacrden. Zij
merken hierbij op, dat andere onderzoekers van abortus bij paarden deze oorzaak
nooit hebben geconstateerd (Meissner en Köser (Duitsland), D i m o c k,
Edwards en Bruner (Kentucky) en Grootenhuis (Nederland)).
Dc afwijkingen worden in hoofdzaak waargenomen aan dc vruchtvliczen en in de
longen van de foeten. 1 loewel zij hiervan geen materiaal hebben kunnen onder-
zoeken vermoeden zij dat primair het endometrium van de merrie geïnfecteerd is.

In één geval werden door een merrie, die kort te voren geaborteerd had tengevolge
van Aspergillus-infectie, door de cer\\ix brokken necrotische ontstekingsweefsel uit-
gestoten, cUe schimmeldraden bevatten. De abortus vindt plaats in de laatste maanden
van de drachtigheid.

Een merrie die geaborteerd heeft wordt op advies van de schrijvers behandeld met
irrigaties met 500 cm\' physiologische keukenzoutoplossing, waarin opgelost 500 E.
nystatin, 200 E. penicilline en 100 E. streptomycine, éénmaal of tweemaal daags
(gedurende enkele dagen?). Bij dc laatste irrigatie wordt de vloeistof niet afgeheveld.
Vermoed wordt dat de schimmels reeds v()ór zich de slijmprop in de cei-vix vormt
aanwezig zijn cn eventueel al bij de coïtus of via speculumonderzoek zijn inge-
bracht. Speculums moeten ingepakt worden gesteriliseerd in de autoclaaf en slechts
éénmaal gebruikt. C. A. van Dorssen.

VOORUITG.A.NG BIJ DE BESTRIJDING VAN LEUKOSE.
Gaining on leucosis. Agric. Res., 1963.

Leukose is een van de schadelijkste pluimveeziekten en een van de meest gecompli-
ceerde. Zou men deze ziekte onder controle kunnen krijgen, dan zouden niet alleen
grote geldelijke verliezen worden voorkomen, maar de gevonden methode zou ook
te nutte kunnen komen aan de kankerbestrijding bij de mens. Deze ziekten komen
nl. in zoverre overeen, dat beide tumors kunnen veroorzaken en worden gekarakteri-
seerd door ongecontroleerde en snelle celdeling en celgroei.

Op grond van recente Amerikaanse onderzoekingen wordt verondersteld, dat de
ziekte in haar vele vormen door één enkel virus — dat in potentie kan variëren -
wordt veroorzaakt. Virus \\an met verschillende soorten leukose geïnfecteerde kuikens
uit 22 verspreid liggende pluimveestapels, werd gebruikt voor het inenten van vogels
van een voor leukose gevoelige bloedlijn aan het A.R.S. Regional Poultry Research
Laboratory te East Lansing, Michigan. Dc verschillende virusbronnen veroorzaakten
een grote variatie in de opgewekte ziekten, maar de typen waren dezelfde en kwamen
bovendien overeen met eerder te East Lansing geïsoleerde en onderzochte virusstam-
men.

Er zijn twee laboratorium-methoden voor het ontdekken van aangetaste of virus-
dra.gende vogels, welke beide gebaseerd zijn op weefsel-cultures. Door serumondcr-
zoek op anti-lichamen kunnen dieren worden geïndentificeerd, welke besmet zijn
of werden en welke anti-lichamen tegen de ziekte hebben geproduceerd. Een onder-
zoek O]) virus identificeert dieren welke als embryo - of kort na het broeden
werden besmet, het virus nog dragen maar niet reageren op het serurnontlerzoek
naar anti-lichamen. Bij dc ontwikkeling van een eenvoudige, betrouwbare proef op
praktijkschaal, worden vorderingen gemaakt.

Veel is reeds bekend omtrent de manier, waarop het virus wordt overgebracht. .Aan-
getoond is, dat het ingewands-lymfomatose veroorzakende virus - de meest vooi-
komende vorm van leukose — van generatie op generatie kan worden overgebracht
door besmette bebroede eieren. Ook kan dit geschieden door rechtstreeks contact
tussen kuikens in hetzelfde hok.

Voor het inënten tegen leukose heeft B u r mester met enig succes een bewerke-
lijke en dure laboratorium-methode toegepast, welke echter in praktijkproeven niet
bleek te voldoen.

Ontdekt werd, dat alle leukose veroorzakende virussoorten welke bestudeerd werden,
in de meeste gevallen zijn samengesteld uit ribonucleïnezuur, een diameter hebben
van ea 80 millimicrons, met een kern van ± 40 millimicrons.

De hcK)p bestaat, dat de toegenomen aandacht voor dit onderzoek naar loikose zal
leiden tot de oplossing van het kernvraagstuk: wat veroorzaakt het activeren van
een latente infectie? Het virus immers is bij kuikens vaak gedtaende lange tijd aan-
wezig, zonder moeilijkheden te veroorzaken. Plotseling gebeurt er dan iets, waardoor
snelle celgroei in een of meer organen of f.ystenu-n van het lichaam op gang komt.

Otto, E. und Steger, H.: Der Einflusz unterschiedlirher Behandlung kurz vor
dem Schlachten auf Organe und Fleischbcschaffenhcit bei Schweinen. Arch Tierz.,
6, 456, (1963).

Bij in totaal 87 varkens werden vóór dc slachting de volgende behandelingen toege-
past: twaalf en ze.scndcrtig uur vasten vóór de dood, suikervocdering en opjagen.
Het effect op onder andere de vlccskwaliteit werd bepaald door pH-bepalingen 24
uur na de dood, glycogeenbepalingen en vrijwatergehalte-bcpalingen van de m.
adductor, m. biceps femoris, m. iliopsoas en m. long. dorsi.

Het voeren van 1 kg suiker 4 uur vóór de dood resulteerde in een aanzienlijke ver-
hoging van het spier- cn Icverglycogecn-niveau terwijl de lever ongeveer 450 g in
gewicht toenam.

Een vermindering van het glycogeen-nivcau werd vooral bewerkstelligd door de 36
uur vastenperiode. Het Icvergcwicht verminderde met ongeveer 150 gram.
Ook het opjagen gedurende een uur had cen nadelig effect op het spier- en levcr-
glycogeen-gehalte als dc vermoeide dieren direct werden geslacht. De groep die de
gelegenheid kreeg uit te rusten van dc vermoeienissen hadden merkwaardigerwijze
een hoger spierglycogecngehaltc dan de dieren die normaal na 12 uur vasten waren
geslacht. Er was cen duidelijke relatie zoals verwacht kon worden, tussen het gly-
cogeen-gchaltc en dc pH na 24 uur cn wel zo dat de hoge glycogccngchaltes over-
eenkwamen met ecn lage pH.

Dit gold echter niet voor de laatstgenoemde groep. Hier was de pH hoger dan van
de normaal geslachte groep, terwijl het glycogeengehaltc ook hoger was.
De vrijwatcrconcentraties flutueerden met de pH. De laagste pH\'s hadden de hoogste
vrijwater concentraties. Het verband was echter niet altijd aanwezig.
Dit onderzoek heeft weer eens duidelijk aangetoond dat de behandeling vóór de
slachting van groot belang is voor de uiteindelijke vleeskwaliteit.

Ross c; o c k r i 1 1, W.: International problems and practices in meat hygiene. Vet.
Hec., 75, 875, (1963).

De produktie, opslag, transport cn distributie van vlees is cen zaak van steeds groeien-
de internationale betekenis. In een uitvoerig artikel geeft de auteur een overzicht van
de produktie, dc grote verscheidenheid in consumptie in de verschillende landen en
de noodzaak om meer te produceren cn te vcrtransportercn naar dc gebieden waar cr
behoefte aan is.

Inmiddels is het .gebruik van ch<-micalicn in de landbouw, als „foodadditives" maar
ook parcnteraal aan de slachtdieren sterk toegenomen, waardoor de vleeshygiëne en
zijn beoefenaren voor een gewijzigde taak zijn komen te staan.
Het is zowel om redenen van internationale handel als de zojuist genoemde taak-
wijziging noodzakelijk, dat er uniformiteit \'n de onderzoekmethoden en een algemene
erkenning van basisvoorschriftcn voor in de gehele wereld te stellen hygiënische
eisen zullen komen.

Met betrekking tot het gebruik van antibiotica en andere chemotherapeutica die
ziekteverschijnselen kunnen maskeren, food additives, tranquillizers en hormonen in
voedsel of anderszins, moet bepaald worden dat deze voldoende lange periode vóór
de slachting niet mogen worden gebruikt. Ook voor insecticiden, herbiciden en
andere giftige stoffen moeten zekerheden gegeven worden dat deze in vlees al of
niet door direkte verontreiniging of door opname met het voedsel, niet mogen voor-
konu-n.

(Parasitologische Schriftenreihe, Heft 16, Gustav Fischer Verlag, Jena, 1963, 523

Dit werk is een door Poljanski en Gheissin bewerkte en uitgebreide editie
van de tweede druk van D og i e 1 s in het Russisch geschreven boek over algemene
parasitologie.

Ieder deel bestaat weer uit diverse hoofdstukken. Enkele goede registers zijn toe-
gevoegd.

.Aangezien dit boek de algemene parasitologie, dus eigenlijk de biologie en de oecolo-
gie van de parasieten bespreekt, en dus geen of praktisch geen medische en vete-
rinaire problemen ter sprake komen, kan volstaan worden met enkele algemene op-
merkingen.

Ik mag voorop stellen, dat deze „Allgemeine Parasitologie" mijns inziens op het
ogenblik de beste samenvatting is van wat tegenwoordig mede dank zij het werk van
Dogiel als „oecologische parasitologie" bekend staat. Daarbij laat de tekst zich
gemakkelijk lezen en telkens wordt men door duidelijke figuren ingelicht over de
uitwendige verschijningsvorm van de besproken parasieten. Uiteraard wagen de
auteurs zich aan een definitie van het begrip parasiet. En als alle definities die ooit
van dit begrip gegeven zijn bevredigt deze ook niet geheel en al. Soms vindt men een
duidelijke fout. Zo wordt gezegd, dat huisdieren in Zuid-.-\\mcrika geïnfecteerd
worden door een typische Zuid-Amerikaanse soort Haemonchus cunatus, hetgeen
moet zijn H. lunatus, een soort, die tegenwoordig, terecht, beschouwd wordt al een
synoniem van H. contortus, die geenszins specifiek is voor .Amerika.
Al met al kan gezegcd worden, dat dit een voortreffelijk boek is, dat echtcr dcxjr
zijn zeer specialistische inhoud een beperkte lezerskring zal interesseren.

\\ ERGLEICHENDE PATHOLOGIE DER AFFEN.
B. A. L a p i n, und L. A. J a k o v 1 c v a.
Bearbeitet von Dr. II. K r o n b e r g e r.
(Gustaf Fisher Verlag, Jena, 1964. Prijs D.M. 48,—).

De auteurs hebben een monografie samengesteld over de pathologische anatomie
van de belangrijkste ziekten van apen, zoals die in verloop van 7 jaren werden be-
studeerd aan de hand van secties op 1274 dieren. Bovendien zijn in dit werk de
gegevens verzameld over de 30 jaar dat apen .gehouden werden op het proefstation
te Suchumi. (Onderdeel van het Instituut voor Experimentele Pathologie en Therapie
van de Akademie der Medische Wetenschappen van de U.S.S.R.).
Verruiming van de kennis van ziekten bij apen is niet alleen wetenschappelijk, maar,
in verband met het toenemend gebruik van deze dieren voor medische doeleinden
ook van toenemend practisch belan.g.

Beschreven worden een groot aantal infectieziekten en orgaanafwijkingen. Daarbij
is aandacht besteed aan de epidemiologie, de symptomatologie en aan de makros-
kopische en mikroskopische patholo,gische anatomie.

Als een leidraad wordt in het gehele werk bijzonder de nadruk gelegd op de be-
tekenis van de omstandigheden waaronder de dieren gehouden worden.
Hoewel er weinig bekend is over de frequentie en de aard van ziekten bij apen

in dc natuur, zijn de auteurs van mening dat door veranderde omstandigheden en
dientengevolge verminderde weerstand, bepaalde ziekten zich klinisch kunnen gaan
manifesteren en sterk uitbreiden. De algemeen verbreide mening dat apen van nature
uiterst gevoelig zouden zijn voor dysenterie en tuberculose wordt door de auteurs
bestreden.

Verschillende onderzoekingen worden aangehaald waarbij ook met hoge doses (30—
90 X 10") Shigella\'s veelal geen „typische" dysenterie was op te wekken bij geaccli-
matiseerde apen. In de kernkolonie van apen tc Suchumi, die reeds verscheidene
jaren daar verbleven en goed geacclimatiseerd waren, trad dysenterie slechts zelden
op, ondanks het feit dat er veel bacteriedragcrs onder huisden.

Wanneer de dieren eenmaal geacclimatiseerd zijn en zich een nieuw evenwicht heeft
ingesteld, daalt het aantal sterfgevallen. Daarbij maakt de monotonie in de sectic-
bevindingen der eerste maanden (dysenterie, pneumonie, worminfecties, tuberculose)
plaats voor een grotere differentiatie in de doodsoorzaken.

In de analysen der bevindingen wordt de nadruk gelegd op grote overeenkomsten
in het beeld van analoge ziekten bij mens en aap. .Anderzijds blijken er belangrijke
verschillen te zijn in dc frequentie van bepaalde ziekten. Bij de apen staan de
infectieziekten op dc eerste plaats als doodsoorzaken, terwijl de voor de mens zo
typische hart- en vaatziekten en tumoren ook bij oudere dieren van ondergeschikt
belang zijn. Toch bestaan er blijkbaar binnen een kolonie apen psycho-emotionele
.spanningen die aanleiding kunnen geven tot een soort neurosen waardoor bijvoorbeeld
hypertonie kan gaan optreden.

Veranderingen in huisvesting, voeding en bewegingsmogelijkheden staan volgens de
schrijvers in direct verband met psychische spanningen en stofwisselingsstoornisscn.
waardoor atherosclerose en overmatige vetafzettingen kunnen ontstaan. Het grote
aantal a terme, doch doodgeboren, aapjes zou toe tc schrijven zijn aan vctafzetting
in, en dientengevolge verminderde functie van, spieren en organen.
Karakteristiek voor de geest die aan dit goede boek ten grondslag ligt is de laatste
zin:

„Het in dit boek gegeven overzicht van ziekten pleit niet zozeer voor hun frequentie
bij apen als wel voor dc mogelijkheid van het ontstaan daarvan bij deze dieren onder
bepaalde voorwaarden. De verschillen in de ziekten van apen en mensen hangen niet
zozeer af van biologische verschillen als wel van de buitengewoon uiteenlopende
leven.svoorwaarden".

Een groot aantal afbeeldingen van goede kwaliteit, verhogen de waarde van dit
bick. De kwaliteit van de Duitse bewerking maakt een verzorgde indruk, zij hapert
nergens.

Voor diegenen die zich met de pathologie van apen bezighouden is dit boek een
aanwinst, doordat het een introductie verschaft in de literatuur van een moeilijk
toegankelijk taalgebied, dc nadruk legt op een aantal foctoren waaraan hier vaak
enigszins voorbij wordt gegaan en het vaktechnisch een goed werk is.

In dit „F.,A.O. working document" worden uitvoerig de technieken beschreven die
bij het onderzoek op brucellosis kunnen worden toegepast. Uiteraard is hier weinig
bij wat nieuw en origineel is, dcK\'h dc grote verdienste van de schrijvers is,
dat de toegepaste technieken uiterst nauwkeurig zijn weergegeven.
Vooral de typedifferentiatie heeft de nodige aandacht gekregen. Betrekkelijk nieuw
is hierbij de faag-typering. Deze brucella-faag is eerst in Rusland geïsoleerd en later
ook in Polen, De Russische faag is de meest geschikte. Deze faag geeft lysis van
smooth cultuur van Brucella abortus, rough en andere niet-smooth varianten worden,
evenals Br.suis en Br.melitensis, door de gebruiksverdunning niet gelyseerd.

Nauwkeurig is ook dc standaardisatie van dc bepaling der internationale agglutinin-
eenhcid weergegeven. Op deze wijze is dus steeds met een willekeurig antigeen toeh
het aantal internationale agglutinin-eenheden te bepalen. Men dient hierover slechts
de beschikking te hebben over het Internationale Standaard anti-Brucclla abortus-
serum. Met het oog op de toekomstige uniforme regeling van de voorschriften bij
de abortusbestrijding voor de gehele E.E.G. is dit natuurlijk van heel veel betekenis.
De complementbindingsreactie wordt eveneens nauwkeurig weergegeven. De auteurs
geven hierbij echter alleen de tijdrovende z.g. koelcel-methode aan. Voor Nederlandse
omstandigheden is deze niet geschikt.

Een andere leemte is het ontbreken van de beschrijving van de bereiding van het
A.B.R.-antigeen vlg. B r u h n, gekleurd met haematoxyline. Wel is cen beschrijving
gegeven van de antigeenbereiding vlg. B e n d t s e n waarbij tetrazoliumchloride als
kleurstof wordt gebruikt. Volgens Nederlandse ervaringen geeft het rnct haema-
toxyline gekleurd antigeen, waarvan zoals de auteurs vermelden dc bereiding inge-
wikkelder is, hier te lande betrouwbaarder resultaten.

In het zuiden van Engeland is cen nieuw varkensras gevormd, Camborough geheten.
Onder leiding van onderzoekers van Cambridge en Edinburgh — vandaar de naam
— werd dit ras gevormd uit een kruising van het „Large White", het „Landrace" en
dc „Welsh".

Al het fokmateriaal beschikbaar is „minimal-disease" en de dieren zouden een voeder-
conversie van 2.7 : 1 hebben.

In de Verenigde Staten worden proeven genomen met het inspuiten van enzymen
in de halsader van slachtdieren, 10 minuten vóór het slachten.
Het zacht worden van het vlees na deze behandeling vindt pas plaats tijdens het
bereiden bij een temperatuur van 37 tot 60° C. Boven 60° C wordt het enzym
geïnactiveerd. Vlees op genoemde wijze behandeld wordt in de handel gebracht onder
dc handelsnaam „Pro Tem".

In Londen worden proeven genomen met ccn nieuw procédé om melk twee maanden
lang vers te houden, zonder koeling en zonder iets uit dc melk tc nemen of cr aan
toe te voegen. Deze unieke behandeling is ontwikkeld door wetenschappelijke des-
kundigen van dc Express Dairy Company in Zuid-Engeland. Volgens de technische
directeur van de fabriek is het procédé onder meer gebaseerd op indirecte verhitting.
Dr. Ashton schat dat indien alles bevredigend verloopt, de mclk over ongeveer 6
maanden na dc experimentele periode in de handel zal worden gebracht. Dc
nieuwe verhittingsmcthode tast de kwaliteit van de melk, noch dc smaak aan.
Dc klanten zullen hun mclk in grotere hoeveelheden kunnen kopen, waardoor dc
dagelijkse bezorging overbodig wordt. Een tweede voordcel is dat het mogelijk wordt
om dc melk uit tc voeren naar landen waar het niet mogelijk is verse mclk te
verkrijgen.

Krachtens de Vlecskeuringswet geldt voor invoer van rundvlees uit Frankrijk o.m.
de cis, dat het vlees afkomstig moet zijn van een slachtdier, dat is geslacht in een
zgn. erkend abattoir. Deze erkenning berust op cen afspraak tussen de Franse en
Nederlandse autoriteiten en kan gezien worden als een informele regeling. Bij het van
kracht worden van komende richtlijnen van de E.E.G. inzake het verkeer met vers
vlees, waarbij o.m. eisen worden gesteld aan de inrichtingen van en de hygiëne in
de slachthuizen, zal deze regeling .geformaliseerd worden.

Aldus het antwoord van de Minister van Landbouw en Visserij, mede namens de
Staatssecretaris van Sociale Zaken en Volksgezondheid, op schriftelijke vragen van
het hd van dc Tweede Kamer, de heer Tuynman, in verband met het voorkomen
van de Afrikaanse varkenspest in Frankrijk.

Strikte zekerheid omtrent de naleving van eisen in een ander land — zo \\ervolgt de
Mmister — is niet te verkrijgen. Vertrouwd zal moeten worden op dc verklaringen
van de bevoegde autoriteiten van het uitvoerende land, waarvan de overlegging bij
invoer wordt verlangd, gelijk onzerzijds verwacht wordt, dat men vertrouwen stelt
in de Nederlandse verklaringen. Zonder zulk een wederzijds vertrouwen is geen in-
en uitvoerbeleid ten aanzien van de sanitaire en veterinaire eisen mogelijk.
Tegenover het niet te kwantificeren gevaar van besmetting, verbonden aan de invoer
van rundvlees uit Frankrijk, staan dc belangen van onze export en van de binnen-
landse vleesvoorzieningen. Rekening houdende met al deze tegenstrijdige belangen is
inmiddels na overleg met de Franse autoriteiten besloten bij wijze van voorzorg bij de
invoer van rundvlees uit Frankrijk twee extra waarborgen te scheppen. De eerste
IS, dat op het door de Franse autoriteiten af tc geven certificaat naast hetgeen
daarop reeds voorkomt, verklaard zal moeten worden, dat de dieren in een afzonder-
lijke ruimte, dus afgezonderd van varkens, mo<-ten zijn .geslacht. Een desbetreffend
Koninklijk besluit zal dezer da.gen worden afgekondigd. De tweede is, dat aan het
personeel belast met de keuring in de zgn. eerste kantoren opdracht is verleend
speciaal te letten op bezoedeling.

De Minister meent dat hiermede voorshands het mogelijke is gedaan de besmettings-
kansen tot een mininuun te reduceren. Overigens is er een voortdurend nauw contact
tussen de Nederlandse en de Franse bevoegde instanties om de ontwikkeling op
de voet te vol.gen.

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.
INVOERVERBOD VAN \\ LEES UITGEBREID.

Het sedert 24 oktober 1961 op grond van de Veewet .geldende verbod van invoer
van vlees uit bepaalde landen of werelddelen is ingaande 28 mei 1964 blijkens een
daartoe strekkend Koninklijk Besluit in hoofdzaak uitgebreid tot varkensvlees uit
Frankrijk.

Nu kon geleden benoorden de Pyreneeën enkele .gevallen van Afrikaans( varkens-
pest zijn geconstateerd, heeft ons land met andere landen deze maatregel uit voor-
zorg genomen, teneinde binnendringen \\an de onbekende besmettelijke veeziekte
te verhinderen.

Verduurzaamde vleesprodukten mogen alleen worden ingevoerd, indien zij tot 100°
C zijn verhit geweest.

Het bestaande systeem van individuele ontheffing voor de invoer van levende varkens
wordt niet gewijzigd.

Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij.
DEN HOOGEN OUDERDOM, WELKEN HET PAARD BEREIKEN KAN.
Dr. A. N u m a n. Directeur en Hoogleraar aan \'s Rijks Vee-Artsenijschool, te Utrecht.
Uit de bibliotheek van het Pathologisch Instituut werd door de go<\'de\'zorgen van
Prof. van den Akker bovenstaand werkje naar de bibliotheek van het Zoö-
technisch Instituut overgeschreven.

De volgende door N u m a n gegeven „Voorbeelden van hoogen ouderdom des
paards" wil ik memoreren.

„.Aristoteles verhaalt, dat te Ophus een ilengst bestond, die, 40 jaren oud zijnde, nog
tot de voortteling geschikt was.

Ook .Aristoteles spreekt van een 75-jarigcn Hengst. Deze ouderdoiti schijnt door hem

Mantua en Ferrara leverde, een paard van 30 jaren oud, en daarna een van 24 jaren,

Ferdinand de Eerste zou cen paard gehad hebben, hetwelk in het 70stc jaar ge-
storven is.

Het lijfpaard van .Alexander den Groote, Bucephalus, was reeds 30 jaren oud toen
het in de Indië door een pijl van cen der krijgslieden van den Koning Poro werd
dood geschoten.

Marx Fugger schrijft, dat de Bassa van Ofen twee voorname paarden had, welke over
36 jaren oud waren.

Klaudius Korte, cen oud beroemd ridder te Padua, had gedurende 20 jaren, cen
paard in zijne dienst, en verkocht het toen aan een zekeren Overste Lamillo Lolanna,
die het nog lang in den oorlog gebruikte.

Winter zag in 1655-56, in de rijd-school te Heidelberg, onderscheidene paarden
van 25 tot 30 jaren. Een ijzerschimmel, genaamd Trassi, 30 jaren oud, was nog zeer
goed in het gebruik.

Volgens Busbek, zouden er, in den vorstelijkcn stal van den toenmaligen Turkschen
Keizer, vele oude paarden geweest zijne zelfs tot 50 jaren toe; andere waren in het
20ste jaar nog even zoo vol van vuur en kracht, als onze achtjarige paarden.
Dc heer Zehnter verhaalt eenige voorbeelden van zeer oude paarden, namelijk van
70 jaren, waarvan één nog in veldslagen en schermutselingen werd bereden, hetwelk
aan deszelfs ruiter de beste diensten bewees.

Albertus Magnus spreekt van cen paard, hetwelk in het 60ste jaar nog in alle
schermutselingen gebruikt werd.

Dr. Plat maakte, in zijne Gedenkschriften van Oxford, gewag van drie paarden,
die tegen de 50 jaren oud waren, en dc Hertog van Montagne had cen paai\'d, waar-
van men met zekerheid wist, dat het niet minder dan 70 jaren telde.
De heer President Ribbek tc Kroppstadt, bij Wittenberg, had twee paarden van
over 40 jaren oud.

Germershausen had een paard van 27 jaren oud, hetwelk hij moest verkoopen, omdat
het over alle hekken, omtuiningen, en grachten henen sprong, en de overige paarden
in de weiden tot het toeberengen van schade aan de bouwlanden verleidde. Ger-
mershausen veronderstelt, dat dit paard zoo sterk en oud geworden is, omdat hetzelve
voor hetzelfe jaar weinig of niet tot den arbeid was gebruikt geworden.
Openlijke berigten zeggen, dat, in het jaar 1778, in Finland, cen Dragonder-paard
dood geschoten werd van 37\'/i jaren oud, hetwelk, daar het frisch en gezond was,
waarschijnlijk nog eenige jaren zoude hebben geleefd, indien de eigenaar niet in
deszelfs plaats cen jonger paard had zoeken te verkrijgen.

Een rijdpaard van den Landgraaf van Hessen-Homburg werd bij de 38 jaren oud.
Hij beminde het edele en goede dier zoo zeer, dat hij het ordelijk deed begraven,
en cen monument voor hetzelve oprigtcn.

Eklipse, een rijd-paard van den Prins van Wallis werd 34 jaren oud, en stierf toen
aan eene ziekte. Een uitstekende reimer van Lord .Abingdon stierf, in 1779, als dek-
hengst, zijnde 31 jaren oud.

Markus Raphael te Breslau had een paard, dat 41 paren oud was, toen het stierf.
Fechner zag, in het jaar 1783, eene Isabclle-mcrrie in Lithauwen, welke in het 31ste
jaar nog zware vermoeijenissen doorstond.

In het Tasscnbuch für Pferdecigenthumem wordt van cen ouden schimmel gesproken,
welke in zijn 36ste jaar allen voorkomende arbeid verrigte. Nog in zijne oude dagen
trok deze schimmel den wagen bijna gelijk cen jong paard,

Te Ludwigsburg stond in 1795, in den vorstelijken paardenstal, een ruin van echt
Mecklcnbursch ras van 38 jaren: dezelve was nog sterk van ligchaamsbouw en stond
steeds zeer goed op de beenen. Hij diende reeds sedert den laatsten vcldtogt van den
zevenjarigen oorlog. Deszelfs bewegingen waren desniettemin nog regelmatig, en zoo
ligt, als men het kon verlangen.

1\'rederig de Groote beval, dat aan verscheiden zijner rijd-paaden het .genadebrood
werd .gegeven, zoolang als zij leefden, waarvan sommige nog zeer oud werden. Een
dezer paarden, de Molwitsche Schimmel of ook dc lange Schimmel genaamd, werd
40 jaren oud. Toen hij reeds sedert langen tijd geen dienst meer had gedaan, en
meer dan 30 jaren oud was, viel het den Koning in denzelven nog eenmaal te
berijden. Het was in het begin van den exccreitic-tijd. Zoodra de krijgsvaandels zich
vertoonden en de marsch .geslagen werd, stelde de schimmel zich van zelf in de
beweging der croupade en van het traverzeren, totdat dezelve voorbij waren; waar-
over de Koning ongemeen getroffen was. Hij bereed dit paard later nog meermalen.
Toen hetzelve stierf, werd het, op uitdrukkelijk bevel van den Koning, door de rijd-
knechten van het Hof, in de nabijheid van den koninklijken stal, plegtig begraven.
Een ander rijd-paard van Frederik den Grooten, met name Condé, stierf voor meer-
dere jaren aan de Vee-Artsenijschool te Berlijn, in den ouderdom van 38 jaren. Reeds
op deszelfs derde jaar werd het in Engeland voor den Koning aangekocht, en naar
Berlijn overgebragt. Dc Koning liet het, nadat het gedresseerd was, te Sanssouci,
onder de tien Paarden plaatsen, welke aldaar gewoonlijk gestald werden. Condé
muntte onder dezelve vooral uit, door zijne schoone en sterke ligchaams.gestalte,
door zijn zachten aard, moed en volharding. Hij schuwde geen voorwerp, en bleef
rustig onder het donderen der kanonnen. De Koning had zoo groote genegenheid
voor dit Paard, dat hij hetzelve dikwijls op suiker, en wanneer het jaargetijde het
toeliet, op meloenen en vijgen vergastte.

Na den dood van Frederik, werd Condé eerst naar dc Stoeterij te Neustadt aan
de Dosse, en later naar de Veeartsenijschool te Berlijn overgebracht, om aldaar te
worden verzor.gd; hetwelk met de meeste zorgvuldigheid tot aan deszelfs dood is
geschied.

„Het is, onder onze huisdieren, aan de Merrie eigen betrekkelijk lang vruchtbaar
tc blijven. Wij hebben aan de Vee-artsenijschool de ondervinding gehad van eene
Merrie, welke na haar 22ste of 23ste jaar, nog drie volkomen gezonde en sterke
Veulens ter wereld heeft gebragt. Mij zijn meerdere soortgelijke voorbeelden bekend,
en van één Merrie, welke op haar 28ste jaar een Veulen wierp.
Pilger verhaalt van Merrien, die nog op het 30ste jaar schoone Veulens wierpen.
Volgens het getuigenis van anderen duurt de vruchtbaarheid tot het 40ste jaar,
doch alleen bij zulke Merrien, die gespaard zijn geworden.

De bovenstaande gevallen leveren de bewijzen op, dat het Paard vatbaar is een
veel hoogeren leeftijd te bereiken, dan in het algemeen aan hetzelve wordt toegekend
en ook inderdaad te beurt valt.".
En hij besluit:

„Men ziet inmiddels uit de aangehaalde voorbeelden, dat de mensch van het edelste
onzer huisdieren — hetwelk als een onmisbaar voorwerp voor het maatschappelijk
leven mag worden worden beschouwd, en bovendien een aanzienlijk deel van den
nationalen rijkdom uitmaakt — een veel langer gebruik zou kunnen maken, dan
thans het geval is, indien namelijk hetzclfe meer doelmatig, overeenkomstig deszelfs
aard, behoeften en bestemmingen, werd behandeld, indien er meerdere belan.gstelling
en zorg aan deszelfs aankweeking en verdere opvoeding werden besteed, vooral indien
in de vroege jeugd minder van dczclfs vurige krachten werd gevergd. Wij zouden dan
voorzeker in den regel van onze deugdzame inlandsche paarden tot den twintigjarigen
ouderdom en meermalen zelfs een aanmerkelijk lan.geren tijd alle voordeden kunnen
trekken, in stede, dat vele thans reeds met hun achtste of tiende levensjaar, ja niet
zelden zelfs vroeger, bijna alle waarde hebben verloren.". P. Hoekstra.

B. Müllcr-Hayc (Göttingen) : Das kanadischc Cattalo-Rind; Der Tierzüchter,
20-12-1963.

Sedert 1915 heeft men reeds geprobeerd Amerikaanse Bison (Bos bison americanus)
te kruisen met vleesrunderen (Bos taurus primigenius). Dit met de bedoeling een
ras te fokken dat in staat is koude winters zonder verliezen te doorstaan.
Met name is dit van belang voor Canada, waar men uitgebreide weidevelden \\indt,
waarop veel gras groeit, maar die tot nu toe niet gebruikt konden uorden, omdat zij
in de winter bedekt zijn door veel sneeuw en in een koude-zóne liggen en in dc zomer
door veel insecten bezocht worden. De \'oison kan echter zov/cl te.gen insecten als
tegen felle kou. In dc winter in het bijzonder nog daardoor, omdat hij door zijn
instinct weet waar hij zich bij sneeuwstormen in veiligheid kan brengen. Men wil
dus combineren de uitgesproken vleesaanleg van de Europese rundvecrasscn met de
koude-tolerantie en dc soberheid van de bison.

Bij deze proeven bleek al spoedig dat de verwijderde verwantschap een moeilijkheid
was bij dit project, omdat dc vruchtbaarheid zeer .gering was. Dc paring van bison-
stieren met Holstein-Friesian-, Hereford- en Shorthorn-koeien moest opgegeven
worden, omdat na de .geboorte een groot aantal kalveren en koeien stiervon.
In dc volgende jaren scheen de interesse niet meer te bestaan, maar toch werden cr
vanaf 1937 weer regelmatig kruisingen toegepast. Sedert 1950 worden deze proeven
vooral in .Mberta gedaan. Na de moeilijkheden bij de kruisingen van bison-stieren
met Europese koeien werd een andere weg ingeslagen en wel dc kruising van bison-
kocien met stieren der rundveerassen. Hierbij bleek een moeilijkheid tc zijn, dat de
stieren vaak niet paren wilden met de koeien der bisons.

De onvruchtbaarheid was verder het beslissende probleem, omdat spoedig bleek dat
alle mannelijke kruisingsprodukten van dc Fi-.gcneratie volledig steriel waren. De
vrouweliike Fi-produkten waren echter vruchtbaar. Om vruchtbare stieren te pro-
duceren en gelijktijdig de betere vlccseigenschappen van de Europese runderen sterker
naar voren tc brengen kruiste men terug met de runderrassen. Men zorgde er echter
voor dat de genen der bisons niet verdrongen werden, zodat men steeds met vrouwe-
lijke dieren fokte, die nauw verwant waren aan de bison.

Men noemde alles Cattalo, dit woord is samengesteld uit „cattle\'" en ,,buffalo". De
kudde in Alberta is zo samengesteld, dat er ongeveer 1/16 bisonbloed in aanwezig
is. Opmerkelijk was dat vruchtbare stieren pas naar voren kwamen toen minstens
75% bloed van rundercen in de populatie te vinden was.

Men heeft nog .geen verklaring gevonden voor de onvruchtbaaheid van de mannelijke
kruisingsprodukten. Eerst dacht men dat een soort cryptorgisme hierbij een rol
speelde i.v.m. de temperaturen in het scrotum. Vergelijkende proeven met Hercfords,
Cattalo\'s en Bisons toonden echter aan, dat dc intra-testieulaire temperaturen slechts
weinig van elkaar verschilden. De robuustheid en de koudc-tolcrantic van de Cattalo\'s
blijkt duidelijk uit dc volgende gegevens, waarbij nagegaan werd hoeveel dagen de
dieren gedurende dc winter weidden.

De gewichtsverliezen tijdens dc winter waren dan ook veel groter bij dc Europese
runderen dan bij de Cattalo\'s.

De volgende cijfers geven hieromtrent enige inlichtingen. Zo verloren in een tijdvak
van 79 dagen dc Herefords 102 pounds, dc Shorthorns 159 pounds, de Aberdeen
.Angus 106 pounds, de kruisin.gsprodukten met 75% rundcrblocd 111 pounds en de
50% Cattalo\'s 78 pounds.

Het volgende staatje geeft een overzicht omtrent de prestaties van Cattalo- en Hcre-
ford-kalveren.

Bestaan er dus geen grote verschillen tussen Herefoide en Cattalo\'s wat betreft hun
mogelijkheden voor de vleesproduktie, de meerwaarde van de Cattalo\'s ligt in de
verwerking van het weidevoeder. Ook dc karkaskwaliteit van de Cattalo\'s was niet
veel minder dan die der Hercfords.

Ofschoon het dus eigenlijk gelukt is een koude-resistcnt rund met goede vleeseigen-
schappen te fokken is men toch nog niet geheel tevreden. De moeilijkheid is dat de
omstandigheden in .\\lberta eigenlijk te goed zijn om een strenge selectie toe te
kunnen passen. Men wil dan ook proberen de proefnemingen over te brengen naar
een kouder terrein, waarbij dan mogelijk nog meer bisonbloed ingebracht zal worden.

Het 4de Benelux Congres voor dc Geschiedenis der Wetenschappen zal te Leuven
worden gehouden op zaterdag 3 en zondag 4 oktober 1964. Eén der zittingen zal
gewijd worden aan \\\'ES.ALIUS, wiens overlijden 400 jaar geleden, dit jaar her-
dacht wordt. Op de andere zittingen zullen vrije mededelingen gedaan v/orden.
T\'enemdc het definitief programma te kunnen opnuiken, worden de deelnemers die
cen lezing (max. 30 min.) wensen tc houden, verzocht het inrichtingscomitee hier-
van vóór 1 juli e.k. in kennis tc stellen, met opgave van dc titel hunner mededeling.
.\\llc briefwisseling betreffende het Congres dient gericht aan

Het Inrichtingscomitee van het
4de BENELUX CONGRES
voor de Geschiedenis der Wetenschappen,
Prinsstraat 5, Antwerpen.

De jaarlijk.sc reünie van oud-Absyrtiancn zal worden gehouden op zaterdag 19 sep-
tember \'s middags om vier uur in Hotel Figi te Zeist. Iedere reünist ontvangt nog
cen uitnodiging. Dc uitnodigingen blijven beperkt tot hen die veertig jaar dierenarts
zijn.

Uitgenodigd worden zij die reeds in de vorige jaren werden gevraagd, doch op
veler verzoek zullen thans ook de oudere collegae, die hun studie begonnen in de
jaren 1904, 1905, 1906, 1907, en de jongere generatie die in 1916 aankwam worden
geïnviteerd.

Ieder jaar opnieuw blijkt hoe hecht de band is, die het oude „Absyrtus" in onze
studietijd heeft gelegd.

Wij verheugen ons op het weerzien op 19 september a.s.
„Absyrtus dir gehore ich".

Dj. de JONG, Driebergen.
P. ]. de JONG, Culemborg.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 13, 1964 97 j

Afrikaanse varkenspest dreigt. Neem geen etenswaren mee uit het buitenland. Met
deze waarschuwing heeft de Veeartsenijkundige Dienst zieh in een circulaire gewend
tot Nederlandse toeristen die naar het Zuiden gaan.

Behalve via de A.N.W.B., de K.N..A.C., de A.N.V.V., dc Nederlandse Spoorwegen,
de Nederlandse Kampcerraad en de luchtvaartmaatschappijen K.L.M. en Sabena,
zijn deze circulaires verspreid via de rcisveienigingen Nederlandse Reisvereniging,
Nederlandse Christelijke Reisvereniging en Nederlandse Reisvereniging voor Ka-
tholieken en cen honderdtal reisbureaus in Nederland.

De N.R.V, besprak de circulaire op dc icislcidersvcrgaderingcn die aan het reis-
seizoen vooraf gaan. De .A.N.W.B. verstrekt dc circulaire aan allen di? een route-
beschrijving naar het zuiden aanvragen.

Op de luchthavens Schiphol te .Amsterdam en Zestienhoven te Rottcidam worden
de circulaires verstrekt aan passagiers die naar het zuiden vliegen. Bovendien heeft
de K.L.M. in cen speciaal bericht alle passage-agenten op de hoogte gesteld.
Bijna 20.000 circulaires zijn op deze wijze reeds verspreid en cr komen nog voort-
durend verzoeken binnen om aanvulling van de voorraad.

Via dc Hoofdafdeling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw cn Visserij
werd op vrijdag 29 mei in het programma van de regionale omroep Noord- en
Oost en in dat van de V.ARA cen vraaggesprek over dc circulaire uitgezonden met
de heer N. F. Werkman, inspecteur in algemene dienst van dc Veeartsenijkundige
Dienst.

In dc nieuwsuitzendingen van 18 en 19 uur op vrijdag 5 juni besteedde het ANP
aandacht aan de circulaire.

Verscheidene Nederlandse dag- en toeristcnbladen namen gedeelten uit de circulaire
over.

Over de gezondheidseisen die verschillende tocristenlandcn aan dc in- cn doorvoer
van honden en katten, met het oog op hondsdolheid, stellen en aan de eisen die
Nederland stelt bij wederinvoer, is eveneens voorlichting gegeven aan toeristenorgani-
saties, reisbureaus, luchtvaartmaatschappijen en inlichtingenbureaus.
Circulaires waarin deze eisen zijn opgenomen, zijn beschikbaar gesteld, opdat bij
vragen van toeristen dienaangaande, het personeel informaties kan verstrekken.
Met medewerking van dc Nederlandse Ambassade te Bonn, is bovendien in West-
Duitsland voorlichting gegeven over dc Nederlandse Voorschriften met Ijctrekking
tot dc invoer van honden en katten in ons land. Dit teneinde grensmoeilijkhcden
voor Duitse toeristen die Nederland bezoeken, te voorkomen.

Bij Koninklijk Besluit van 25 mei 1964 is ccn wijziging aangebracht in een besluit
van 24 oktober 1961 met betrekking tot dc invoer van vlees uit bepaalde landen.
Voortaan is de invoer verboden van;

c. vlees van alle vee, geslacht in Portugal, Spanje, Turkije, de U.S.S.R.. alsmede
in Afrika cn Azië.

Onder vlees vrordt mede begrepen het gehele niet onthuidc dier, gedood in de ge-
noemde gebieden.

b. door verhitting tot tenminste 100 graden C verduurzaamde produkten van vlees,
e. gezouten en gedregde darmen, blazen en lebmagen van:

1. varkens, welke elders dan in Frankrijk, Spanje, Portugal en Afrika zijn ge-
slacht.

2. herkauwende dieren, welke elders dan in Spanje, Portugal cn .Afrika zijn
geslacht.

Bij Koninklijk Besluit van 24 oktober 1961 is voorts bepaald, dat de invoer van vlees
slechts is toegestaan, mits bij aankomst in Nederland een gedagtekende en onder-
tekende verklaring wordt overgelegd van dc officiële veterinaire dienst in het land
waar de dieren, waarvan het vlees afkomstig is, zijn geslacht.
Deze verklaring dient in te houden:

a. dat dit vlees afkomstig is hetzij van in dat land geboren en opgefokte dieren,
hetzij van dieren welke in dat land rechtstreeks uit een in de verklaring genoemd
land, van waaruit de invoer van dat vlees in Nederland niet is verboden, zijn
ingevoerd en binnen 2 maal 24 uren na die invoer aldaar zijn geslacht.

b. dat dc dieren, waarvan dit vlees afkomstig is, bij de veterinaire keuring vóór en
na het slachten niet lijdende of verdacht zijn bevonden aan een besmettelijke
dierziekte.

c. dat, voor zover het gaat om vlees van in Frankrijk geslachte runderen, de dieren
waarvan het vlees afkomstig is, zijn geslacht hetzij in een slachthuis v/aar geen
varkens worden geslacht, hetzij in een slachthuis dat is voorzien van een af-
zonderlijke afdeling voor het slachten van varkens.

Bij besluit van de Minister van Landbouw en Visserij van 5 juni 1964 is Frankrijk
voorshands niet meer gerangschikt onder de landen, voor welke een algemene ont-
heffing voor de invoer van stro geldt.

Dit land is thans gebracht onder het regime van algemene ontheffing, voor zover het
de invoer betreft van geperst graanstro, bestemd voor industriële verwerking. In- en
vervoer zijn daarbij gebonden aan een aantal in de beschikking genoemde voor-
waarden.

De Franse regering heeft, vooruitlopend op de E.E.G.-voorschriften, nieuwe import-
voorwaarden gesteld, onder meer met betrekking tot de invoer van geslacht pluim-
vee. Daar deze voorwaarden gelijktijdig met de afkondiging in het Journal Officiel
van kracht zijn geworden en er dus geen overgangsperiode was, dreigden er mCH-i-
lijkheden te ontstaan voor de Nederlandse pluimveeslachtbedrijven.
De Directeur van d-.- Veeartsenijkundige Dienst heeft zich daarom gewend tot zijn
Franse ambtgenoot en in een gesprek is overeenstemming bereikt omtrent een over-
gangsperiode. Voorlopig kan tot 1 oktober Nederlands geslacht pluimvee op de oude
voorwaarden naar Frankrijk worden geëxporteerd.

2, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel Kis.sels, Roer-
mond. (pag. 976)

13—24, Vet. Stud. Rijvereniging „De Solleysel". Ruiterkamp Luyksgestel. (pag.
914)

20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

2—5, Symposium Fédération Internationale Pharmaceutique, Groningen, (pag.
891)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390, 796, 000)

14—17, W.P.S.A. 2e Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag. 552)
16, Centrale Varkensfokdag voor Overijssel, Raalte.

19, Reünie van oud leden van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus".
(pag. 971)

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med, in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Bij de verschijning van deze aflevering zal dc secretaris reeds afwezig zijn wegens
vakantie en hij hoopt zaterdag 18 juli weer terug te komen.
In verband hiermede vervallen de spreekuren op woensdag 8 en 15 juli.
Dc eerste Hoofdbestuursvcrgadcring na genoemde vakantie moest worden vastgesteld
op woensdag 22 juli.

Dit wil zeggen, dat ook op die woensdag geen spreekuur kan worden gehouden; in
de volgende aflevering kan eventueel worden meegdeeld, of er in dc derde week van
juli op een andere dag spreekuur zal zijn.

Gedurende de vakantie gaan de werkzaamheden op het bureau normaal door. Het
secretariaat heeft zich in de loop der jaren o,a. steeds meer ontwikkeld als inlich-
tin,genbureau. De huidige secretaresse is inmiddels zodanig ingewerkt, dat zij veel
schriftelijke en telefonische vragen direct kan beantwoorden; zonodig zal zij eerst
overleg plegen met dc algemeen voorzitter.

Het spreekt vanzelf dat ook het waarnemingsbureau — juist in dc vakantieperiode -
normaal blijft functioneren.

De dagelijkse uitvoering hiervan berust bij de adjunct-secretaresse, mej. Weerenstcyn,
die er bijzonder veel tijd en zorg aan besteedt. Desondanks gelukt het haar niet
altijd om aan alle aanvragen en bijzondere verlangens te voldoen. Dit is helaas
voor een deel te wijten aan onvoldoende medewerking die het bureau van beide
„partijen" nodig heeft. Onlangs moest hierdoor een dierenarts een vliegtuigreis met
zijn vrouw een paar dagen voor het vertrek annuleren, omdat een beschikbare waar-
nemer zonder medeweten \\an het bureau een andere praktijkwaarneming had
aanvaard.

Nogmaals wordt zowel de waarnemers c.q. assistenten en de practici nadrukkelijk
verzocht het bureau steeds direct op de hoogte te stellen als — nadat men bij het
bureau is ingeschreven — zelf onderlinge afspraken worden gemaakt.

Kort verslag \\an de afdelin.gsvcrgadering op 26 mei 1964 in hotel „Dalzicht" te
Nijverdal.

De voorzitter, collega J. van Doorn, heet in het bijzonder welkom de spreker
Prof. H. van Gen deren en de collegae T. Sinnema als vertegenwoordiger
van het Hoofdbestuur, J. W. .X. C. v. L o e n c n en W. T. Ko o p m a n s, afgevaar-
digden van de Afdeling Friesland cn E. L. L a n s i n k afgevaardigde van de Afdeling
Gelderland.

Na goedkeuring van dc notulen, krijgt Prof. H. van Gcndcrcn het woord om
te spreken over „Toxicologische aspecten van de Veevoederhulpsloffen".
Na eerst de oestrogenen en dc antithyreostatica behandeld te hebben, staat de in-
leider uitvoerig stil bij dc antibiotica in het voeder en in de melk. Speciaal het allcr-
gi.scrend vermogen van Penicilline wordt uitvoerig toc.gelicht. Het probleem van
de resistentie der ziektekiemen heeft allerwegen grote wetenschappelijke belangstel-
ling. Men verwacht niet direct een mutatie naar een resistente stam, maar meer een
selecteren van resistente stammen. In Japan heeft men bij een dysenterie uitbraak een

multiresistentic ontdekt, zonder dat het agens met deze antibiotica in aanraking was
geweest. Het bleek, dat deze resistentie van andere bacteriën was overgekomen,
hegeen men episomalc overdracht van resistentie noemt. Iets dergelijks was ook
waargenomen bij een jarenoude salmonellastam uit Friesland. In vitro is het inder-
daad mogelijk, om de resistentie van een colistam over te dragen op b.v. een
salmonellastam. Hierdoor wordt nog eens het belang van een wettelijke regeling van
het gebruik van antibiotica in dc veevoederhandel onderstreept. Deze wettelijke rege-
ling moet dan een zo ruim mogelijk areaal van geneesmiddelen omvatten.
De voorzitter dankt hierna Prof. van G c n d e r e n zeer hartelijk voor zijn lezing,
uit de vragen blijkt, dat iedereen met grote aandacht heeft geluisterd.
Flet volgende punt is de ballotage van de collegae: Mevr. L. A. von F r ij t a g-
Drabbe Künze 1—P o o t, J. A. H. L. von F r ij t a g - D r a b b e K ü n z e 1
en J. P. N O u h u y s, die allen met al,gemene stemmen worden aangenomen.
In de Provinciale Vesdgingscommissie worden de collegae-practici J. G. J. ter
H a a r en A. Moerman als lid gekozen.

Er zijn te veel ingekomen stukken om hier te noemen, twee verdienen echter bij-
zondere aandacht. Ten eerste de brief van de „Meijerij" te Veghel, waarin deze
voorstelt om de diergeneeskundige hulp aan de kalveren, die gevoerd worden met
hun produkten, geheel in handen te leggen van de praktiserende dierenartsen. Deze
kunnen dan de niet gespecificeerde nota indienen bij de „Meijerij". Na enige dis-
cussie gaat de vergadering unaniem akkoord met dc voorgestelde regeling. Ten tweede
is er een memorandum van vier collegae uit Gelderland, met een begeleidend schrij-
ven van het Hoofdbestuur om namen te noemen van leden die in aanmerking komen
om een in tc stellen studiecommissie te vormen. Het bestuur van de Afdeling Over-
ijssel heeft collega J. J. Aukema als kandidaat-lid aan het Hoofdbestuur vooigedragen.
De voorzitter deelt mede, dat hopelijk dit jaar de Beginsel-overeenkomst met het
Landbouwschap en de Gezondheidsdiensten voor Dieren zijn beslag zal krijgen.
De rondvraag geeft geen bijzondere vragen, waarna de voorzitter deze zeer leerzame
en pretti.ge vergadering sluit, onder dankzegging aan de vele leden (32) die deze ver-
gadering bijwoonden en aan het sla,gen ervan hebben bijgedragen.

De afdeling Limburg van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal de
eerstvolgende ledenver.gadering houden op donderdag 2 juli om 20.00 uur in Hotel
„Kissels", Venloseweg 1 te Roermond.
Spreker Dr. M. F. Kramer: „Dierenarts - vrij beroep".

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

H. Hemminga, Kon. Julianaweg 24, Oranjewoud.
J. H. Hoogendoorn, IJsseldijk West 18, Ouderkerk aan de IJssel.
M. 1. M. Linthorst, Venrode, Twello.
J. .A. M. Schrooijen, Plantagebaan 10, Wouw (N. Br.).
Mevr. W. G. Jaartsveld-Otten, Pater Brugmanstraat 18, Nijme.gen.
C;. Vass, M. H. \'Frompstraat 3, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van dc Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde:

P. Th. C. H. van der Goor, .Alex. Numankade 9, Utrecht.
E. G. Hartman, H. Copijnlaan 18, L\'trecht.

Ex, J. R. F., te Raalte naar Langkampweg 1, aldaar, tel. (0.\'5720) 19 90 (privé),
13 91 (praktijk), gr. (privé) 955972, (maatschap.) 1026913, .geass, met M. van
den Berg. (\'62)

Misdorp, W., te .Amsterdam, tel. gewijzigd (020) 79 67 28 (privé), 74 34 34 (Ant.

Swinkels, H., te Nucnen, tel. gewijzigd in (04993) 15 10, gr. 1 138087, P, uitsl. kl.

Tees, J., te Heerdc, tel. (05782) 15 89; gr. 906309; h.k.; gm.D.; plv. L; oud res.

De onderstaande collegae hopen op 18 juli a.s. het feit te herdenken dat zij 50 jaar
dierenarts zijn:

In de Mededelingen van de Veeartsenijkundige Dienst (pag. 898, afl. 15 juni 1964)
ad H, 3 dient „De bemesting" ten rechte tc luiden: „De besmetting" en dient de

eerste zin „De wijze van bemesting van Afrikaanse varkenspest........." ten rechte te

Naast de tot op heden met zoveel succes gebruik-
te VER APHARM-mastitispreparaten introduceren
wi] thans onze Mastikort-serie, die een nieuwe
basis bevat w/elke:

• de antibiotica in de uier snel èn volledig ver-
spreidt waardoor optimale werking optreedt

• door zijn snelle werking en uitscheiding er
voor zorgt, dat de melk van behandelde
kwartieren slechts 48 uur ongeschikt is voor
menselijke consumptie en zuivelbereiding

door J. F. FRIK2), mcde namens C. H. W. DE BOIS\'\'\') en
K. K. VAN HELLEMOND-«)

Bij de bestudering van virusziekten wordt de noodzaak van het gebruik
van „pathogen-free, colostrum deprived pigs" (de z.g. P.F. pigs) sedert en-
kele jaren algemeen erkend. Bovendien is door de intensivering van de var-
kenshouderij het belang van dieren, die als ziektekiemvrij kunnen worden
beschouwd, sterk naar voren gekomen. Vanzelfsprekend wordt men hierbij
voor vele praktische problemen gesteld.

In de U.S.A. heeft men reeds enkele jaren ervaring ten aanzien van de
praktische toepassing van P.F.-pigs. Gezien de goede resultaten aldaar
heeft men in Engeland besloten, althans voorlopig, op kleine schaal P.F.-
pigs te gaan „leveren" voor de opbouw van varkensbedrijven, welke vrij
dienen te zijn van bepaalde varkensziekten, zoals enzoötische pneumonie
en atrofische rinitis.

b. „pathogen-free, colostrum deprived pigs": op steriele wijze verkregen
dieren, die gedurende dc eerste levensdagen steriel worden opgefokt
en daartia vrij van ziektekiemen;

c. „minimal-disease-pigs": dierett die niet op steriele wijze worden ver-
kregen en opgefokt, maar die vrij van specifieke ziektekiemen worden
gehouden.

School of Veterinary Medecine, University of Cambridge.
\'■\') J. F. Frik; Instituut voor Veterinaire Bacteriologie van de Rijksuniversiteit
Utrecht; Biltstraat 172.

Prof. Dr, C. H. W. de Bois; Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaeco-
logie van de Rijksuniversiteit Utrecht; Biltstraat 172,
\'M K. K. van Hellemond; Zoötechnisch Instituut van de Rijksuniversiteit Utrecht;
Biltstraat 172.

De onder b. en c. genoemde dieren worden naar Ameriiiaans gebruik meest-
al aangeduid als S.P.F.-pigs, te weten „specific pathogen-free pigs". Tot
nu toe is het probleem van de nomenclatuur nog niet geheel bevredigend
opgelost.

Door menig onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat de operatie-
techniek aan de zeug om op steriele wijze biggen te verkrijgen minder
moeilijkheden oplevert, dan de maatregelen die genomen moeten worden
om de status specifiek-ziektekiemvrij te kunnen handhaven.

Onderwerp van studie vormde de wijze waarop in Cambridge biggen,
vrij van specifieke ziektekiemen, worden verkregen en opgefokt, de z.g.
„S.P.F.-pigs".

Er wordt hysterectomie op een drachtige zeug verricht, waarna de uterus
in een „operating-hood" wordt geopend. De op deze wijze geboren biggen
worden de eerste 10 ä 14 dagen geïsoleerd opgefokt in de z.g. „incubators".
Afhankelijk van de bestemming vindt dc verdere opfok plaats in een „iso-
lation-pen" (ten behoeve van research-doeleinden) of in een „brooder"
(onder praktijkomstandigheden).

Na een verblijf van 25 dagen in een brooder zijn de biggen geschikt om
naar bedrijven te worden overgebracht voor de opbouw van een specifiek
ziektekiemvrije varkensstapel. Deze bedrijven worden aangeduid met
„M.D.-herds", d.w.z. minimal-disease herds, de aanwezige die-
ren met „M.D.-pigs", te weten minimal-disease pigs.

Nieren en/of longen van S.P.F.-pigs worden gebruikt voor het aan-
leggen van weefselcultures ten behoeve van \\irulogisch onderzoek.
Worden voor dit doel organen van normale slachtdieren benut, dan
kan een reeds aanwezige virus-besmetting niet worden uitgesloten.
Het gebruik van S.P.F.-pigs in virulogische laboratoria is uit dien
hoofde dan ook noodzakelijk.

Aangezien entero-virussen een matige pathogeniteit bezitten
is het noodzakelijk bij de bestudering van deze groep virussen
uit te gaan van virus-vrije proefdieren. Bovendien moeten
eventueel natuurlijke antilichamen, die normaliter met het
colostrum kunnen worden verkregen, in de te gebruiken
dieren ontbreken.

2.2.2 virussen uit de respiratie-tractus. Hiervoor geldt hetzelfde als
onder 2.2.1 beschreven is.

Bij de „Veterinary School" in Cambridge is men in september
1958 met een M.D.-herd gestart. Garanties kunnen worden ge-
geven voor het vrij zijn van atrofische rinitis, virus-pneumonie en
ectoparasieten.

2.4.3 bij dc bacteriologi.sche bestudering van de darmflora van
biggen en varkens.

Aan de te gebruiken zeugen worden betrekkelijk weinig eisen gesteld.
Men volstaat met klinisch gezonde dieren, afkomstig van gunstig be-
kend staande bedrijven. Een vereiste is, dat de dek- of inseminatie-
datum bekend is. De te verrichten hysterectomie geschiedt n.1. op de
Ille of 112e dag der drachtigheid. Opereren vóór de Ille dag wordt
ten zeerste ontraden i.v.m. slechte overlevingskansen der biggen, ter-
wijl na de 1 12e dag het risico bestaat, dat de zeug reeds spontaan aan
het biggen is.

3. een tegelvloer en gedeeltelijk betegelde wanden, die gemakkelijk
te reinigen en te ontsmetten zijn;

6. voldoende ruimte, waarin circa 12 personen, nodig vóór, tijdens
en na de operatie, gemakkelijk hun taak kunnen verrichten.

De „operating-hood" is een couveuse-achtige ruimte, ge-
maakt van chroomstaai, waarin kijkglaasjes zijn aangebracht,
Voor de twee operateurs zijn in de zijwanden een paar rub-
ber handschoenen bevestigd, terwijl zich boven op de „bood"
een lichtinstallatie bevitidt. In de zijwand van de operating-
hood is een ventilator geplaatst, welke lucht aanzuigt, die
wordt verwarmd door enkele elektrische ringelementen.
Daarna passeert deze verwarmde lucht een glaswolfilter. Dc
temperatutir in de operating-hood wordt op deze manier op
ongeveer 35° C gehouden. Via een luik in de bodem van de
operating-hood brengt men de biggen in een bak, die naar
buiten ge.schoven kan worden, nadat genoemde bak vanuit
de operating-hood eerst wordt gesloten, (oude model d.m.v.
een ritssluiting in een zeildoek, nieuwe model met deksel).
Zodra de bak met biggen naar buiten wordt geschoven trekt
men een steriele katoenen zak er om heen en is het geheel
gereed voor transport naar de incubators (dc dieren kunnen
ongeveer een half uur op deze wijze opgesloten zitten).

4.2.2 Elektrisch bedwelniingsapparaat. In xele slachthuizen is dit
als een schaar wei kcnd apparaat in gebruik.

4.2.3 Uitrusting voor C02-bedwelnnng. Een katoenen zak be\\\'at
vast koolzuur waarop warm water wordt gegoten. Onmid-
dellijk daarna wordt de zak over de kop van de zeug getrok-
ken en dichtgesnoerd.

4.2.4 Groot mes, scalpel, naalden en hechtmateriaal. klemmetjes,
scharen, handdoeken, wondhaken, flesjes met Tinctura Jo-
dii 5% enz.

Het varken wordt gefixeerd d.m.v. een strop om de bovenkaak (een
z.g. varkensstrop), waarbij het einde van het touw door een muur-
ring wordt gehaald. Vervolgens worden op de metatarsi van beide
achterbenen metalen kluisters geplaatst, die zich aan het uiteinde
van de kettingen van de lier bevinden.

Dc zeug wordt elektrisch bedwelmd. Op het moment dat de
stroom wordt doorgevoerd valt de zeug om of wordt op haar zijde
geworpen. Onmiddellijk hierna wordt het dier zo snel mogelijk om-
hoog getakeld. De uitrusting voor de COo-anesthesie is inmiddels
gereed gemaakt. Zodra de zeug vertikaal hangt wordt de zak waar-
in de CO2 ontwikkeld wordt over de kop geschoven en met een
koord om de nek vastgesnoerd. Het bedwelniingsapparaat wordt
op dat moment van de zeug genomen. Het dier inhaleert de CO2-
dampcn cn is na 40-50 sec. voldoende ge\\\'oelloos. De operateur
wordt dit gewaar door het verslappen van de buikspieren. Onder-
tussen wordt de buikwand gedesinfecteerd.

De huidsnede in de linea alba loopt vanaf het voorlaatste paar
tepels tot aan het tweede paar. De wondranden worden m.b.v.
wondhaken door hel[)ers uiteen gehouden. De spierlaag wordt even-
wijdig aan en iets lateraal \\-an de linea alba doorgesneden. De
klieving van het peritoneum geschiedt zodra de „operating hood"
tot vlak onder de zeug is gereden. De uterus wordt uit de buik-
holte getrokken en komt dan boven de tank van de „o{)erating
hood", gevuld met een desinfectans, te hangen. Dc liganienta
latae worden doorgesneden en tenslotte wordt dc uterus ter hoogte
van de cervix losgemaakt. De uterus valt in de tank, wordt door
de operateur naar beneden geduwd en door twee aan en in de
„operating hood" werkzame assistenten „de cou\\euseruimte" bin-
nengetrokken. De tank wordt hierna van binnen met een deksel
afgesloten. De uterus wordt vervolgens zo vlug mogelijk, telken-
male ter plaatse van een big, m.b.v. de duimen opengescheurd.
De verbinding van de navelstreng met de placenta \\\'an de op deze
wijze geboren biggen blijft voorlopig bestaan. Op 10 a 15 cm af-
stand van de buikwand van iedere big wordt de na\\elstreng voor-

In de operatieruimte is de varkensstrop orn de bovenkaak van de zeug gelegd;
wegens de gladde tegelvloer kan de zeug moeilijk blijven staan.

De zak, waarin CO-z-ontwikkeling plaatsvindt, wordt om de hals van de zeug vast-
gesnoerd; men desinfecteert ondertussen de buikwand van de zeug.

zien van een klemmetje. Het eventueel in de mond en/of neusgaten
aanwezige slijm wordt verwijderd. Zodra alle biggen zijn geboren
worden ze met handdoeken drooggewreven. Daarna bindt men de
navelstrengen vlakbij de buikwand af; het zich in de navelstreng
bevindende bloed wordt even vóór het moment van afbinden naar
de big teruggeduwd. Dc navelstompjes worden in Tinctura Jodii
5% gedompeld. Tenslotte worden de biggetjes via een luik in de
bodem in de „transportbak" geplaatst, die daarna uit de „opera-
ting-hood" wordt genomen. Tijdens het uithalen wordt de bak in
een gesteriliseerde katoenen zak geschoven. Het geheel wordt dan
naar de stal met de „incubators" overgebracht.
Rest nog te vermelden dat de zeug onmiddellijk na het uithalen
van de uterus d.m.v. verbloeding wordt gedood. De buikwand
wordt vervolgens gesloten met een doorlopende hechting (festo-
neersteek), waarna men de zeug naar het abattoir brengt om ver-
der te worden afgeslacht.

Een incubator is een rechthoekige afgesloten ruimte, gemaakt van
chroomstaai, waarin één big de eerste 10 a 14 levensdagen wordt
opgefokt met gesteriliseerde zeugen-kunstmelk. In een z.g. „isola-
tion-pen" (zie 6.3) zijn 12 incubators opgesteld. De incubators
worden d.m.v. een ventilatie-systeem en filters van gefiltreerde
lucht voorzien; iedere 3 a 5 minuten wordt de inhoud van zo\'n
incubator ververst. Vóór de biggen uit de transportabele bak in de
incubators worden geplaatst, wordt het gewicht bepaald.
Ongeveer vier uur na de hysterectomie krijgen de biggen de eerste
voeding, te weten steriele zeugenkunstmelk; de biggen worden ver-
volgens 3 X daags gevoerd. Er zijn 2 sets met voederbakjes in ge-
bruik, zodat bij iedere voeding de bakjes van de vorige voeding
kunnen worden schoongemaakt en gedesinfecteerd. Aan de achter-
zijde van iedere incubator bevindt zich een klein raam, waar de
verzorgster door heen kan zien of de biggen geen afwijkingen ver-
tonen en of ze drinken.

De temperatuur in de incubator is op het moment dat de biggen
erin worden gebracht 32,5° G; in de loop van de volgende 10 a 14
dagen zakt deze temperatur geleidelijk tot 21° G. In de incubator
bevindt zich een geperforeerde bodem, waar de faeces en urine ge-
makkelijk doorheen kunnen vallen, welke niet worden verwijderd.
Door bacteriologisch faecesonderzoek is aangetoond dat zich na 4
tot 7 dagen een darmflora ontwikkelt.

Aangezien genoemde chroomstalen incubators zeer duur zijn heeft
men naar andere mogelijkheden ter vervaardiging hiervan gezocht.
Kort geleden is een cilindervorm van hardboard gemaakt, afgeslo-
ten door aluminium deksels, welke zeer veel goedkoper geleverd
kan worden dan de oorspronkelijke. In de praktijk moet dit model
echter zijn bestaansrecht nog bewijzen.

Nadat de operating-hood tegen de zeug wordt aangereden (de „glijbaan" vlak onder
de naar benedenhangende uterus) wordt de uterus losgesneden.

Een brooder is een in tweeën verdeelde verplaatsbare, afgesloten
bak waarin 2x6 biggen worden gehouden gedurende 25 dagen na
het verlaten van de incubators. De voeding geschiedt geleidelijk
aan ad libitum met water en „pellets". Evenals dc incubator wordt
dc brooder voorzien van gefiltreerde lucht. Afhankelijk van dc
grootte is het mogelijk 2 a 3 „brooders" in een isolation pen te
plaatsen. In Cambridge was, gezien de laboratoriumtoepassing \\\'an
S.P.F.-pigs aldaar, geen brooder in gebruik.

Een „isolation-pen" is een geïsoleerde stalruimte, waarin incubators
en/of brooders geplaatst kunnen worden. Tevens worden ze ge-
bruikt om experimenteel geïnfecteerde biggen te huisvesten. In
Cambridge worden ze echter ook benut voor de verdere opfok na
de incubator-periode.

Men betreedt zo\'n „isolation-pen" via een luchtsluis, waarin ge-
steriliseerde kleding, hoofddeksel, mondklep en rubber hand-
schoenen aanwezig zijn voor het personeel, ingeval de „pen" incu-
bators bevat. Anders is normaal gewassen kleding aanwezig om
aan te trekken, vóórdat men de echte isolatieruimte betreedt. Laar-
zen trekt men daar pas aan. De temperatuur in zo\'n „pen" be-
draagt ongeveer 21° C.

Dc ruimte, waarin de operatie van de zeug plaatsvindt, wordt goed
gereinigd en met hypochlorict behandeld, evenals de kluisters, takel en
de zak voor de kooldioxyde-bedwelming. De „operating-hood" wordt
vóór ieder gebruik goed gereinigd; de tank vult men met desinfectans
en de luiken, die toegang geven tot resp. deze tank en dc transportbak,
opent men. De ventilator aan de zijwand wordt verwijderd, evenals het
filter; op deze plaats bevestigt men een leiding, waardoor stoom in dc
„bood" geblazen kan worden. De gehele „operating-hood" wordt nu
onder een foudraal geplaatst, waarna de stoom wordt doorgevoerd.
Gedurende 2 x 45 a 60 minuten wordt de „bood" nu „gestoomd", met
een interval van 12 a 15 uur, terwijl de schuifbak apart gestoomd
wordt. Na het afhalen van de stoomleiding wordt direct een steriel
glaswolfilter in de zijwand geplaatst, waarna het verwarmingselement
cn de ventilator bevestigd kutinen worden. Tot slot wordt de verlich-
tingsinstallatie boven op de „bood" geplaatst.

Gesteriliseerde handdoeken en steriel instrumentarium, evenals een
flesje met joodtinctuur, worden via het luik van de schuifliak binnen in
de hood gelegd. Nadat de gesteriliseerde schuifbak uit zijn foitdraal is
gehaald, op zijn plaats geschoven en de deur gesloten, is het geheel voor
de operatie gereed.

Dc incubators worden met meerdere tegelijk gestoomd, alvorens ze in
de „isolation-pen" te plaatsen. Een ongeopende rol watten, een water-
dichte zaklantaarn, maximum- en minimumthermometer en een „vuil-
nisvat" met desinfectans worden eveneens in de „isolation-pen" gezet,
nadat deze met water en hypochlorict is gereinigd. Hierna wordt de
gehele isolatieruimte ontsmet (uitgerookt) met formaline-damp door

formaldehyde in een bak met kaliumperinanganaat te gieten (0,5 liter
op 450 gram per 27 m\'^ ruimte). Een 24-48 uur later plaatst men de
biggen in de incubators.

Een brooder wordt, na goed gereinigd te zijn, ontsmet met de formal-
dehyde-damp, terwijl daarna de isolation-pen, waarin de brooder zich
bevindt, in zijn geheel met formaldehyde-damp wordt ontsmet.

De eerste voeding vindt 4 a 5 uur na de hysterectomie plaats.
Aan de biggen wordt dan ± 100 cm-^ van een gesteriliseerd zeugen-
melk vervangend preparaat gegeven. De tweede voeding geschiedt
ongeveer 5 uur later. Gedurende de nacht wordt geen voedsel ge-
geven. De volgende dag wordt de eerste voeding om 9.00 uur ge-
geven, de tweede om 14.00 uur en de derde na geleidelijke vervroe-
ging om 17.00 uur.

De melk wordt klaargemaakt op een temperatuur van ± 40° G.
De hoeveelheid melk wordt geleidelijk opgevoerd tot ± 300 cm^
per keer op een leeftijd van 10 dagen. Het is slechts zelden nodig
een big te leren drinken; indien nodig is het meestal voldoende de
snoet van de big in het bakje met melk te drukken.
Een enkele maal treedt er diarree op. .Als oorzaak wordt in de
eerste plaats overvoedering en in de tweede plaats het geven van
te koude melk opgegeven. Bij ernstige gevallen van diarree wordt
de hoeveelheid melk verminderd, terwijl \\oor voldoende watei
wordt gezorgd.

De kunstmelk wordt niet meer gesteriliseerd. Het aantal malen dat
gevoerd wordt is nog steeds 3. De hoeveelheid melk wordt lang-
zamerhand verminderd, terwijl aan de melk wat droog, tot korrels
geperst babybiggenmecl wordt toegevoegd. In onge\\\'eer een week
worden de dieren hieraan gewend. Uiteraard wordt dan ook water
ter beschikking gesteld en wel ad libitum, evenals de korrels.
Het gebruikte zeugeimielk vervangend preparaat is een handels-
produkt, genaamd „.\\mvilac", alkomstig van de Glaxo-Laborato-
ria. De opgegeven analyse hiervan is 27% ruw eiwit, 10% vet en
0.1% ruwe celstof.

Het poeder wordt volgens het voorschrift van de fabrikant opgelost,
te weten 1 kg poeder in 3 liter water. De sterilisatie vindt plaats
in een autoclaaf gedurende 15 minuten op 120° C.

Een Primary Production Centre heeft tot doel biggen te leveren voor
de opbouw van een M.D.-herd. In Dry Drayton, nabij Cambridge ge-
legen, werd een dergelijk in aanbouw zijnd instituut bezocht.. Enige
belanghebbenden, waaronder boeren, dierenartsen, mengvoederfabrikan-
ten en farmaceutische industrieën waren tot de bouw van een P.P.C.
besloten, daarbij geadviseerd door Dr. B e t t s.

Zo\'n P.P.C. is te verdelen in een „Sows-House" en een „Clinical Rear-
ing House for pigs".

Het sows-fiouse dient om de ingezonden zeugen van diverse eige-
naren gedurende 3 weken, voorafgaande aan de te verrichten hys-
terectomie, te huisvesten. Er is plaats voor 40 dieren. Tijdens deze
drie weken vindt een dagelijkse klinische controle plaats.

9.2 In de Clinical Rearing House for Pigs (kosten
± ƒ 200.000,-) bevinden zich 8 kamers voor incubators en 8 ka-
mers voor 2 of 3 brooders. Verder zijn aanwezig een sterilisatie-
ruimte, een keuken, een administratieruimte, een personeelslokaal,
ruimte voor voeropslag en een kleedruimte. Een belangrijke voor-
waarde voor het toekomstige M.D.-bedrijf is, dat gedurende mini-
maal 6 weken vóór de S.P.F.-pigs arriveren, geen varkens mogen
worden gehouden. Vanzelfsprekend moeten de hokken enz. grondig
gereinigd en gedesinfecteerd worden nadat alle aanwezige varkens
zijn afgevoerd.

Met één bedrijfsleider en enkele verpleegsters verwacht men de
werkzaamheden in een P.P.C. op de juiste wijze te kunnen vol-
brengen.

De capaciteit van het bezochte P.P.C. wordt geschat op ongeveer
200 tomen biggen per jaar.

Volledigheidshalve volgen enkele geschatte kosten:
een S.P.F. big, afkomstig uit een P.P.C. van
bovengenoemde capaciteit: ± f 150,—

Over het toe te passen controle-systeem van de M.D.-herds, op-
gebouwd via een P.P.C., konden nog geen gegevens worden ver-
strekt.

De toepassing van S.P.F.-pigs in laboratoria, ter bestudering van ver-
schillende virusziekten biedt vele mogelijkheden. Uit de ervaringen van
Dr. B e 11 s en medewerkers is gebleken dat het gebruik van S.P.F.-
pigs noodzakelijk is om op verantwoorde wijze research te verrichten
over virusziekten bij biggen en varkens. Bovendien is het afwezig zijn
van antistoffen in deze S.P.F.-pigs (of anders gezegd dieren vrij van
gamma-globulinen) van grote waarde in verband met immunologische
onderzoekingen.

Op bacteriologisch gebied bestaan eveneens mogelijkheden voor de
toepassing van S.P.F.-pigs, met name bij de bestudering van de darm-
flora van biggen en varkens.

Voor voedingsproeven, eventueel bij genetische experimenten, kan
eveneens het gebruik van S.P.F.-pigs van grote waarde zijn.
Wat betreft de praktische toepassing van S.P.F.-pigs doen zich pro-
blemen voor die niet zo eenvoudig zijn op te lossen, waar het de var-
kenshouderij in Nederland betreft.

De lade, waarin de biggen verzameld zijn, wordt uit de operating-hood getrokken.

In de U.S.A. zijn de resultaten tot tut toe gunstig te noemen; daar
worden garanties gegeven voor varkens die vrij zijn van:

a. de controle van de „primary production centres"; dus de centra
waar de te opereren zeugen de laatste 3 weken vóór de ojieratic
in quarantaine verblijven om daarna geopereerd te worden; de
opfok van de biggen vindt hier gedurende de volgende weken
plaats. Naast een aantal dierenartsen dient goed geschoold per-
soneel aanwezig te zijn.

b. de controle van de bedrijven die S.P.F.-pigs ontvangen (de z.g.
„repopulatcd hercis"). Deze bedrijven dienen vóór de ontvangst der
S.P.F.-pigs gedurende 6 weken vrij van varkens te zijn, moeten
goed worden ontsmet en moeten na ontvangst der biggen zorg
dragen voor goede huisvesting en verzorging, met uitsluiting van
infectiemogelijkheden.

Ondanks de hoge kosten, die het project van de S.P.F.-pigs met
zich medebrengt, lijkt het toch gewenst een begin te maken met
een „centrum" waar deze Diggen kunnen worden geleverd en wel
in de eerste plaats voor de verschillende research-doeleinden.
Daarnaast verdient het aanbeveling op kleine schaal een proef-
opzet in de praktijk te verwezenlijken, waarbij van te voren door
een juiste organisatie zorg dient te worden gedragen voor goed ge-
schoold personeel en een goede controle.

De ervaringen, opgedaan tijdens het bezoek aan Cambridge, kunnen
als volgt worden samengevat:

11.1 het is zeer goed mogelijk op steriele wijze biggen tc verkrijgen
en vrij van specifieke ziektekiemen op te fokken;

11.2 voor diverse research-doeleinden (speciaal ten aanzien van viru-
logisch werk) is het gebruik van S.P.F.-pigs noodzakelijk;

11.3 het is een vereiste over uitermate goed geschoold en betrouw-
baar personeel te kunnen beschikken;

11.4 zonder al te grote investeringen te doen is het mogelijk en ge-
wenst een „S.P.F.-pigs project" op te zetten, zowel voor rcsearch-
als praktijk-doeleinden.

The experience gained dining the visit to Cambridge may be summarized as follows.
It is quite possible to obtain and raise specific pathogencn-free pigs.
The use of S.P.F.-pigs is essential in various fields of research (particularly in viro-
logical work).

It is possible and desirable to plan a „S.P.F.-pigs project", both for rercarch and

Les expériences recueillies pendant une visite à Cambridge peuvent être résumées
comme suit.

Il est très bien possible d\'obtenir des porcelets d\'une façon stérile et de les élever
exempts de bactéries spécifiques.

Pour les diverses fins de recherches (particulièrement pour le travail virologique)
l\'emploi de „S.P.F.-pigs" est nécessaire.

Il est indispensable de pouvoir disposer de personnel de confiance et extrêmement
bien instruit.

Sans faire de trop grands investissements il est possible et souhaitable d\'organiser un
project „S.P.F.-pigs", tant pour les recherches que pour des fins de pratique.

Die, während eines Besuches an Cambridge gemachten Erfahrungen können folgen-
dermassen zusammengefasst werden;

Es ist sehr gut möglich auf sterile Weise Ferkel zu bekommen und sie frei von spe-
zifischen Krankheitskeimen aufzuziehen.

Für verschiedene Researchzwecke (speziell hinsichtlich virulogischer .Arbeit) ist die
Haltung von „S.P.F.-pigs" notwendig.

Haupterfordernis ist, über besonders gut geschultes und zuverlässiges Personal ver-
fügen zu können.

Ohne allzu grosse Investierungen vorzunehmen, ist es für Research, sowie für prak-
tische Zweche möglich und erwünscht, ein „S.P.F.-pigs-Projekt" aufzustellen.

Sc pueden resumir las experiencias, ganadas durante la visita a Cambridge, como
sigue.

Es muy bien posible obtener leehoneillos de un modo estéril y criarlos libres de
microbios.

Para varios fines de investigación (especialmente cn cuanto a trabajo virulogico)
es necesario el uso dc „S.P.F.-pigs" (leehoneillos libres de microbios patôgenos).
Es una condición indispensable poder disponer de personal extremad imente bien
adiestrado y fiable.

Sin hacer gastos demasiado grandes es posible y deseablc hacer un „proyccto S.P.F.-
pigs", tanto para finalidades de investigación como para fines de prâetiea.

Tegenwoordig wordt in de Verenigde Staten van Amerika slagroom in blik in d<\'
handel gebracht, waarbij zich onder in het blikje een dubbele bodem met pers-
lucht bevindt. Door een klepje kan de lucht ontwijken en neemt dan via een opening
in het deksel een hoeveelheid „geslagen" room mee; er is voldoende lucht tu.ssen de
dubbele bodem, om alle room uit te drijven.

De betekenis van salmonella\'s in voedermiddelen
voor de epizoötologie van salmonellosis.¹!

The significance of Salmonellae in feeds for the epi-
zootiology of salmonellosis.

De salmonellosis bij de landbouwhuisdieren heeft zich reeds lang in een
grote belangsteling mogen verheugen, mede dank zij de betekenis die deze
salmonellosis via de voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong kan hebben
voor de infecties door Salmonella\'s bij de mens.

Daarbij zijn vooral de laatste jaren de voedermiddelen van onze landbouw-
huisdieren in het brandpunt der belangstelling gekomen, toen bleek dat in
bepaalde grondstoffen voor deze voedermiddelen diverse typen Salmonella\'s
konden worden aangetoond. Vooral het aantonen van z.g. exotische typen
in geïmporteerde grondstoffen zou een antwoord kunnen zijn op de vraag
over de herkomst en de toename van de Salmonella-typen, gevonden bij in-
fecties van de mens.

Over de betekenis van Salmonella\'s in bedoelde grondstoffen (waarbij dan
vooral dier- en vismeel worden genoemd voor de kringloop dezer bacteriën
via diervoedsel - slachtdier - vlees en \\ leesprodukten naar de mens) is al
zoveel geschreven en gesproken, dat men zich kan afvragen of het hier van-
daag nog wel de moeite loont over dit onderwerp te laten spreken door
iemand, die niet dagelijks met dit onderwerp te maken heeft en hierover
ook geen speciale onderzoekingen heeft gedaan. Persoonlijk heb ik mij
deze vraag ook gesteld en ben daarop het antwoord schuldig gebleven.
Er zijn twee redenen waarom ik toch getracht heb aan dit onderwerp een
beschouwing te wijden, n.1. ten eerste omdat ik het moeilijk vond het ver-
zoek deze voordracht te houden af te wijzen, cn ten tweede omdat het pro-
bleem mijn belangstelling heeft, zodat dit dus een goede aanleiding was mij
er wat meer in te verdiepen, al zal dit „verdiepen" dan vooral betrekking
moeten hebben op onderzoekingen van anderen en al zal dit „verdiepen"
vrij oppervlakkig blijven.

Het onderwerp waarover mij gevraagd is te spreken, wil ik beperken tot
de vraag: Is er verband tussen Salmonella\'s in voederrniddelcn en de sal-
monellosis der dieren? Op de achtergrond speelt wel het belang van een en
ander voor de salmonellosis bij de mens, maar ik neem de vrijheid de
voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong niet of vrijwel niet in mijn be-
toog te betrekken.

Alvorens over genoemd verband te spreken lijkt het mij nuttig kort stil tc
staan bij een paar punten betreffende de Salmonella\'s in voederrniddelcn
en de salmonellosis der dieren.

Uit onderzoekingen van de laatste jaren in Nederland, zowel als elders,
blijkt dat in diermeel en in vismeel herhaaldelijk Salmonella\'s worden aan-

1 Voordracht, gehouden te Utrecht op 2! maart 1964 ter gelegenheid van dc
Universiteitsdag.

2 P. Sjollema; directeur van dc Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland; Kruis-
straat 43, Leeuwarden.

getoond. In de Europese landen waar deze onderzoekingen zijn gedaan
worden dan vooral de geïmporteerde dier- en vismelen genoemd als vind-
bronnen. Een in 1959 gepubliceerd onderzoek van Grimsbergen
toonde echter aan. dat in Nederland het binnenlandse vismeel destijds\' ook
herhaaldelijk besmet bleek met Salmonella\'s.

Door de verschillende onderzoekers worden uiteenlopende percentages aan-
gaande de besmette partijen aangegeven. Enerzijds hangt dit samen met
de herkomst, anderzijds met de methode van onclerzoek en de grondigheid
waarmede men een partij onderzoekt. Dit laatste is duidelijk gebleken uit
een recente publikatie van K a m p e 1 m a c h e r en zijn medewerkers
(1963), waarbij het resultaat van een praktisch bruikbare bemonstering
|5 monsters \\\'an 10 gram uit een zak van 50 kg) werd vergeleken met het
resultaat van het onderzoek van 1000 monsters elk van 50 gram uit een
zak van 50 kg. Van de 7 op beide manieren onderzochte zakken waren bij
de praktische methode 7 negatief en bij de „theoretische" methode 1. Van
30 andere zakken vismeel, op dezelfde „theoretische" methode onderzocht,
bleken 14 besmet te zijn, d.w.z. van deze zakken waren gemiddeld twee
\\an ± 840 genomen monsters positief, van de resterende 16 zakken waren
alle zt 840 genomen monsters negatief.

Bij een resultaat als het laatste komt direct de vraag naar voren, of een
zo gering aantal Salmonella\'s in een veevoergrondstof praktische betekenis
heeft voor de salmonellosis bij dieren, maar hierover later.
Naast dier- en vismeel blijkt echter ook, dat grondstoffen van plantaardige
oorsprong Salmonella\'s kunnen bevatten. Een in Zweden door R u t q v i s t
e.a. ( 1963) verricht onderzoek heeft in dat opzicht de aandacht getrokken.
Zij vonden in de helft der onderzochte scheepsladingen met veevoer-grond-
stoffen, als koeken of meel van katoenzaad, soja en grondnoten, Salmo-
nella\'s; zelfs een aantal monsters lucernemeel was positief.
In ons land toonden Huisman en D a n i e 1 s-B o s m a n (1962) in
14% der monsters, genomen van gemalen kokos, aardnoten en vermage-
rings-middelen op kokosbasis, alle dus bestemd voor consumptie dooi\'\'de
mens. Salmonella\'s aan.

Hoewel niet altijd vermeld wordt welke typen zijn ge\\onden, blijkt wel dat
als geheel gezien een staalkaart van typen is gevonden. Deze diverse typen
zijn dus aangetoond zowel in diermeel als vismeel als in plantaardige
grondstoffen en het heeft er alle schijn van dat naarmate men grondiger
onderzoekt men meer positieve bevindingen heeft, zowel in grondstoffen
van dierlijke als van plantaardige oorsprong.

T.a.v. de vraag hoe deze Salmonella\'s in deze grondstoffen komen, wordt
alleen opgemerkt dat de secundaire besmetting daarbij waarschijnlijk de
grootste rol speelt, gezien het feit dat ook in plantaardige grondstoffen niet
zeldzaam Salmonella\'s worden gevonden.

De salmonellosis bij dieren heeft \\erschillendc aspecten, waarvan ik er en-
kele wil noemen.

Wij kennen ze als ziektebeeld, waarbij dus de klinisch waarneembare ziekte
door Salmonella wordt veroorzaakt, maar we kermen ook het klinisch ge-
zonde dier dat drager van Salmonella\'s is. Veelal beschouwen we daarbij
bepaalde Salmonella\'s als pr\'imair behorend bij een bepaalde diersoort. Als
zodanig verbinden wij b.v. Salmonella diiblin met het rund, Salmonella

cholera suis met het varken, Salmonella gal inarium pullorum met de kip,
om enkele van de meest bekende „koppelingen" te noemen. Echter ook bij
de salmonellosis, veroorzaakt door een der drie genoemde typen, komen
naast klinisch zieke dieren eveneens dragers voor bij normale dieren.
Overigens is Salmonella dublin er al een voorbeeld van dat men uit de pri-
maire koppeling met een bepaalde diersoort niet te vérgaande conclusies
moet trekken. Deze bacterie treft men ook wel bij zieke, zowel als bij ge-
zonde dieren — andere dan runderen — aan en trouwens ook wel bij de
mens. Een belangrijke vraag bij salmonellosis van de landbouwhuisdieren
is: hebben wij de laatste jaren met een toename te maken of is het alleen
de toenemende aandacht die ons hier parten speelt?

Ten aanzien van salmonellosis als ziekte bij onze landbouwhuisdieren geven
misschien de cijfers van de gezamenlijke gezondheidsdiensten op deze vraag
enig uitsluitsel, omdat wij kunnen aannemen dat de isolaties uit diermate-
riaal hier in \'t algemeen betrekking hebben op een onderzeok naar ziekte-
oorzaken.

De gegevens over 3 jaar stonden mij ter beschikking, n.1. over de jaren
59/60, 1962 en 1963.

Hierbij kan verder nog het volgende worden aangetekend:
Rund: afname van het aantal, maar toename van het aantal typhi murium-
isolaties, n.1. van 21 tot resp. 98 en 77 (vooral betrekking hebbend op
mcstkalveren).

aantal typhi mur/wm-isolaties, n.1. van 17 op resp 56 en 54.
Pluimvee: een uitschieter in 1962, veroorzaakt door S. gallinarum en S.
typhi murium.

Andere dieren: stijging van het aantal, veroorzaakt vooral door S. typhi
murium, n.1. van 19 op resp. 30 en 50, een geringe stijging van andere
typen.

Wat de dieren betreft, die van belang zijn voor de consumptie door de
mens, is er alleen bij het varken een stijging in het aantal (hoewel ab.soluut
het aantal zeer klein is). Maar zowel bij runderen, varkens als pluimvee is
een duidelijke stijging van het amtal S. typhi munMW-isolaties en bij het
varken en pluimvee een kleine stijging van „vreemde" Salmonella\'s.
Ditzelfde beeld beschrijft B u 11 i n g f 1962) wat het rund betreft ook voor
Duitsland, als hij 1957 vergelijkt met 1961, n.1. in 1957 S. dublin 76%, S.
typhi murium 10%; in 1961 S. dublin 54%, S. typhi murium 27%, terwijl
het totaal aantal gevallen is afgenomen.

Bij het varken wordt door Bulling een geringe toename van het aantal
gevallen gemeld, zonder dat in bijzonderheden over de typen wordt ge-
sproken.

Ten aanzien van het vóórkomen van Salmonella\'s bij gezonde dieren staan
ons wat ons land betreft de laatste jaren vooral gegevens ter beschikking
door de onderzoekingen van Kampelmacher (1962) en zijn mede-
werkers. Bij onderzoek van ruim 2000 normale slachtvarkens worden in
lymfklieren dan wel in het darmkanaal bij 25% der dieren Salmonella\'s
aangetoond. In 1950 vond Huisman bij 5% der slachtvarkens Salmo-
nella\'s. Deze hogere recente bevindingen zullen waarschijnlijk niet alleen
mogen worden toegeschreven aan de toename van salmonellosis maar voor
een deel ook aan het meer geperfectioneerde onderzoek. In dit verband
kan nog worden opgemerkt dat Uhlenhuth in 1926 in Duitsland ook
al in de darmen van gezonde varkens bij 8,5% Salmonella\'s vond.
De percentages bij volwassen runderen door Kampelmacher c.s.
(1957) gevonden zijn veel lager en liggen in de buurt van de 0,5%. Bij
normale mestkalveren en slachtkippen zijn echter weer bij een hoger per-
centage der dieren de Salmonella\'s waargenomen (persoonlijke mededeling,
Kampelmacher).

In dit verband is ook nog te noemen een zeer recente publikatie uit Duits-
land (S c h O 1 z. 1964), waarin melding wordt gemaakt van het onderzoek
op Salmonella\'s dat systematisch is gebeurd bij alle gedurende 3 jaar inge-
zonden pluimvee (gestorven i. Het percentage positieve bevindingen lag bij
kippen op ongeveer 20% (volwassen -f jonge kuikens). Bij duiven lag het
zelfs op 35%. Dit is dus eigenlijk cijfermateriaal dat gedeeltelijk op kli-
nisch zieke dieren, gedeeltelijk op dragers betrekking heeft.
Uit de hierboven gemelde gegevens kunnen m.i. de volgende conclusies
worden betrokken.

a. Bij de landbouwhuisdieren kan men cle laatste jaren niet spreken van
een toename der klinische salmonellose, de waargenomen toename bij
varkens n.1. heeft betrekking op zo\'n klein aantal isolaties dat hieruit
nog niet geconcludeerd kan worden tot een toename.

b. Ten aanzien van het voorkomen van Salmonella\'s bij klinisch gezonde
dieren is, hoewel goede vergelijkingen met „vroeger" ontbreken, waar-
schijnlijk wel sprake van een zekere toename, hoewel 40 jaar terug ook
al Salmonella\'s bij gezonde dieren werden gevonden.

Dc vraag waar het hier om gaat is dus: Welke betekenis heeft het voer
voor het optreden van Salmonellosis bij de dieren?

Vast staat dus, dat in meerdere grondstoffen Salmonella\'s voor kunnen
komen. De kans, dat dus uiteindelijk het mengvoer Salmonella\'s bevat, lijkt
-- vooral bij ernstige besmetting van de grondstoffen — stellig aanwezig.
Uit dien hoofde lijkt het dus wenselijk — daarover zal geen verschil van
mening zijn — ernstig besmette grondstoffen niet tc bestemmen voor de
bereiding van mengvoeders. Daarvoor is dus nodig dat deze grondstoffen
regelmatig worden onderzocht.

Belangrijk is echter de vraag, of grondstoffen die mogelijk licht besmet
zijn (dus die bij het controle-onderzoek negatief zijn) uiteindelijk het
mengvoer nog zodanig kunnen besmetten dat dit enige betekenis heeft voor
het optreden van salmonellosis bij dieren. Het is immers niet ondenkbaar,
dat bij de bereiding van het mengvoer er een zodanig grote verdunning
optreedt of dat de levensomstandigheden van de Salmonella\'s zodanig

moeilijk worden, dat het uiteindelijke mengvoer als Sabnonclla-vn] moet
worden beoordeeld. Ook is het de vraag of enkele Salmonella-kiemen, die
eventueel uiteindelijk nog aanwezig zijn,, aanleiding kunnen zijn tot in-
fecties van darmwand en lymfklieren.

Voor een goede beantwoording van deze vragen zou men hierover goed
opgezette proeven met dc nodige controles moeten nemen. Dc Engelse
onderzoekingen (Williams Smith, 1960), waarbij Salmonella-
houdend vismeel en diermeel aan varkens werd gevoerd, wijken zo zeer af
van de in Nederland gebruikelijke mengvoeder toediening, dat ze in dit op-
zicht niet als maatgevend voor ons land kurmen worden aangemerkt.
Men kan ook trachten het vraagstuk, of in de achter ons liggende jaren
bedoelde grondstoffen een belangrijke rol hebben gespeeld, te benaderen
met de gegevens waarover men, dank zij de onderzoekingen over het voor-
komen van Salmonella\'s, beschikt. Vooral die aangaande de waargenomen
typen zijn misschien waard in dit verband te worden bekeken.

a. De typen die volgens Kampelmacher in de jaren 1955 tot 1959
het meest geïsoleerd zijn uit diermeel en vismeel (de grondstoffen dus
die zo vaak als de potentiële bronnen zijn beschouwd) zijn in volgorde:
S. binza, S. senftenberg, S. oranienberg, S. newington, S. anatum en
S. typhi murium.

Met uitzondering van het laatst genoemde type komen de eerstgenoem-
de 5 typen niet voor bij de eerste 5 typen van de isolaties door de ge-
zondheidsdiensten in 1959-60 uit varkens, terwijl bij de isolaties door
Kampelmacher uit 2000 varkens verricht in 1960 alleen S. ana-
tum in rangorde even hoog staat en dc andere niet voorkomen bij de
eerste 10 geplaatste typen.

Ook hebben deze typen, alweer met uitzondering van S. typhi murium,
een laag (of geen) rangcijfer bij de mens in 1959 en in 1960.

b. Gaan we daarnaast vergelijken de typen die gevonden zijn bij de dieren
en bij de mens dan valt, afgezien van het feit dat bij beide S. typhi
murium als no. 1 op de ranglijst staat, o.a. het volgende op:

In begin 1961 komen bij de mens plotseling als no. 2 en 3 uit de bus
S. Stanley en S. panama; dit blijft tot en met 1963 het geval.
Bij de dieren daarentegen worden deze 2 typen noch bij het slachthuis-
materiaal van 1960-61 (Kampelmacher e.a., 19()2), noch hij de
varkens (G.D. 1959-60), noch bij alle dieren in 1960 (gegevens Salmo-
nella-centrum), noch bij de 2000 varkens in 1960 (Kampel-
macher, 1962) gevonden. Pas in 1961 komen deze 2 typen bij de
dieren voor, echter laag op de ranglijst (8 en 9), terwijl ze in de vol-
gende jaren gaan stijgen (in 1962 bij varkens 8 cn 3, in 1963 bij var-
kens bij de Gezondheidsdienst Friesland 2 en 5).

Voor deze 2 typen wijzen de bevindingen er dus niet op, dat de cyclus:
dier\\\'Ocdsel ^ dier ^ vlees of vlee.sprodukten ^ mens hier een grote
rol speelt. Ze wijzen meer in de omgekeerde richting, n.1. van mens naar
dier.

c. Zoals uit het (ineestal) pathologisch materiaal van de gezondheids-
diensten bleek is er sinds 1960 een toename van S. typhi murium, zowel
bij kalveren als bij varkens. Deze toename van S. typhi murium laat
zich moeilijk verklaren als veroorzaakt door grondstoffen van het vee-
voer, omdat dit type daarin zeker niet het meest frequent wordt ge-
vonden.

De zeer geringe stijging van „vreemde" Salmonella\'s bij varkens en kip-
pen pleit hierbij ook niet voor een belangrijke rol van het voedsel,
d. Bij de isolaties na slachting uit gezonde dieren staat S. typhi murium
op de eerste plaats.

Dit is evenmin te verwachten via de grondstoffen van het veevoer. Bij
recente isolaties uit gezonde dieren worden ook \\^\'eer de typen S. Stanley
en S. panama \\\'rij frequent gevonden. Wat betreft de isolaties uit mcst-
kalveren kan nog worden opgemerkt, dat daarbij de rol van de veevoer-
grondstoffen volledig of vrijwel volledig is uitgeschakeld, daar de grond-
stoffen van de toegediende kunstmelk — hét voedsel voor de mcstkal-
veren — steriel zijn uit dc aard van hun bereiding.

De voorgaande bevindingen w ijzen erop, dat de gevallen van klinische Sal-
monellose bij de landbouwhuisdieren in het algemeen niet het gevolg zijn
van door grondstoffen besmet veevoeder.

Ook Ru tq vist (1963), die overigens stelt, dat er wel verband zal be-
staan tussen de Salmonela\'s in het voer en die bij de dieren, concludeert dat
werkelijke infecties bij de dieren veel geringer zijn dan men zou vermoeden
op grond van de Salmonella\'s in de grondstoffen van het veevoer.
Scholz (1964) stelt het t.a.v. de kippen positiever en concludeert, mede
op grond van steeds weer negatief resultaat bij onderzoek van veevoeder
op de met Salmonella besmette bedrijven: „Für die Einschleppung und
Verbreitung von Salmonellen in Geflügelbeständen scheinen Futtermittel
eine geringere Rolle zu spielen".

Ook t.a.v. de aanwezigheid van Salmonella\'s bij gezonde landbouwhuis-
dieren vormen de eerder vermelde bevindingen een duidelijke aanwijzing
dat in zeer veel gevallen andere oorzaken dan door grondstoffen besmet
\\eevoer een rol moeten spelen.

Anders geformuleerd kan men dus ook zeggen, dat een en ander er op wijst
dat de grondstoffen van het meng\\\'oeder tot nog toe geen grote rol hebben
gespeeld bij het ontstaan van de salmonellose der landbouwhuisdieren.
Hiermede is dus grotendeels wel een antwoord gegeven op de in het begin
van de inleiding gestelde vraag en ik zou dus het betoog kunnen beëindi-
gen.

Maar door de vraag in hoofdzaak in ontkennende zin te beantwoorden
komen direct andere vragen naar voren.

Eén daarvan is: waar komen dan de vele typen Salmonella\'s bij de dieren
vandaan?

De vraag te stellen is gemakkelijker dan haar te beantwoorden. Toch wil
ik nog graag een paar punten aanroeren die m.i. met dit vraagstuk verband
kutmen houden.

Uiteraard zijn er enkele Salmonella\'s die vooral gebonden zijn aan bepaalde
dieren, zoals b.v. S. dublin aan het rund, waarvan het optreden grotendeels
wel verklaard kan worden door het contact van de dieren onderling. Echter,
bij S. dublin moeten toch ook nog andere factoren een rol spelen als wij
bedenken dat S. dublin bij het rund vooral gebonden is aan waterrijke
streken. Dit komt in ons land zowel als in Duitsland tot uiting. Dit wijst
er dus op, dat er misschien voor deze Sa\'monella nog circulatiemogelijk-
heden zijn buiten het rund om waarbij het water op de een of andere
manier een rol speelt.

Opvallend is dat S. typhi murium zowel bij de mens als bij de varkens en
de kalveren de grootste rol speelt. Bij het pathologisch materiaal afkomstig
van de mens is de rol van deze Salmonella de laatste jaren toegenomen;
n.1. van 12% in 1952 tot 53% in 1961. Bij het kalf is deze toename pas na
1959 gekomen, ook bij het varken is na 1959 een duidelijke toename. Het
lijkt er dus op dat, evenals bij S. Stanley en S. panama, ook bij S. typhi
murium de stijging bij de mens gevolgd wordt door een stijging van deze
typen bij dieren. Dat dus m.a.w. de mens of de menselijke samenleving
direct of indirect de besmetting met verschillende Salmonella\'s bij de
dieren in de hand werkt.

Dat de menselijke samenleving Salmonella\'s kan verspreiden mag als be-
kend verondersteld worden. Daarbij wordt dan o.m. gedacht aan b.v.
keukenafval, afval van restaurants en ander huisafval dat, hetzij direct, het-
zij b.v. via vuilnisbelten en compost, tot verspreiding aanleiding kan geven.
Waarschijnlijk veel omvangrijker en gevaarlijker is de verspreiding die via
het rioolwater, vooral sinds daarop veelal ook rechtstreeks de W.G.\'s ge-
loosd worden, kan plaats hebben. Deze verspreidingsmogelijkheid lijkt ook
nog toegenomen door de inrichting van rioolwater-zuiveringsinstallaties,
waardoor het z.g. gezuiverde rioolwater op de openbare wateren wordt ge-
loosd. Immers Kapsenberg toonde in 1957 al aan, dat een onderzoek
van gezuiverd Amsterdams rioolwater op Salmonella\'s steeds positief was.
Bij dit water was niet het afvalwater van het slachthuis.
Ook Van der Schaaf (1963) toonde in het gezuiverde water van en-
kele zuiveringsinstallaties zonder veel moeite Salmonella\'s aan. Er was geen
verschil tussen het influent en het effluent. Ook hier betrof het ten dele
zuiveringsinstallaties waarin geen afvalwater van een slachthuis werd ver-
werkt. In dat opzicht is ook waard te vermelden dat bij een onderzoek
door F ^ y en V a 1 e t t a (1961) van het afvalwater van Genève bleek, dat
het afvalwater van de stad tweemaal zoveel positieve bevindingen en twee-
maal zoveel typen opleverde als het afvalwater van het slachthuis.
Hierbij is niet alleen de vraag, hoe lang Salmonella\'s nog kunnen blijven
leven in water of in de bodem, van belang, maar vooral ook of cr ver-
meerderingsmogelijkheden zijn. Dit laatste wordt o.m. beheerst door de
aanwezigheid van voedselbestanddelen en de eventuele tegenwerking van an-
dere micro-organismen. Daar Salmonella\'s wat voedingsstoffen betreft niet
veeleisend zijn, moet men niet alleen rekening houden met een vrij lange
levensduur maar ook met vermeerderingsmogelijkheden in talrijke om-
standigheden. Wat een dergelijke vermeerdering van Salmonella\'s betreft
kan gewezen worden op de onderzoekingen van b.v. Steiniger (1961).
die aantoonde dat water met geringe eiwitachtige bestanddelen als een
voedingsbodem kan werken. Ook recente onderzoekingen van Van der
Schaaf (1963) hebben aangetoond dat in bepaalde gevallen bij compost-
vorming hetzelfde kan worden waargenomen.

In dit verband kan ook gewezen worden op onderzoekingen van Strauch
(1964), die vermeldt dat bij de compostvorniing met lage temperatuur,
waarbij dus de temperatuur weinig boven 30° C komt, Salmonella\'s niet
gedood worden en na vele maanden nog in leven zijn. Hij concludeert, dat
elke compostbcwerking afzonderlijk op deugdelijkheid onderzocht dient te
worden, voordat men haar als deugdelijk kan bestempelen.
Op deze manier kunnen bodem en/of water besmet raken en ook weer
aanleiding geven tot besmetting van onze landbouwhuisdieren of van an-

clere dieren, zoals b.v. ratten en vogels, die op hun beurt weer tot circu-
latie aanleiding kunnen geven (om maar niet van de mens te spreken).

Deze voorbeelden zijn aangehaald om er nog eens de nadruk op te leggen
dat er meerdere (waarschijnlijk ook nog onbekende) ontwikkelingskring-
lopen van de Salmonella\'s zijn, die buiten de landbouwhuisdieren en nien-
.sen om gaan, maar waarvoor zowel dier als mens op zijn beurt af en toe
wel nieuw uitgangsmateriaal kan leveren.

In dit licht moeten waarschijnlijk ook de meeste besmettingen van b.v. vis-
meel en plantaardige grondstoffen worden bekeken. Eveneens zal daarom
ook nog wel een primair uit SahnoneUa-vn]e grondstoffen samengesteld
voer toch nog secundair een besmetting kunnen oplopen, b.v. door directe
of indirecte contacten met de mens en de men.selijke samenleving.
Bij het \\ raagstuk van de salmonellose van de dieren mogen hier ook nog
wel even de wijzigingen worden gememoreerd, welke de laatste jaren heb-
b?n plaatsgehad in de bedrijven waar kalveren, varkens en kippen worden
gemest. Doordat hier steeds grotere concentraties van dieren komen, welke
door steeds minder mensen verzorgd moeten worden, zal het moeilijk zijn
een eenmaal opgedane besmetting — hoe dan ook ontstaan - ■ in deze grote
bedrijven weer kwijt te raken. Eveneens moet men bedenken, dat dergelijke
grote bedrijven, die herhaaldelijk weer nieuwe dieren moeten aanvoeren
^ gezien de kansen op besmetting — moeilijk vrij te houden zullen zijn.
Het IS de vraag of dit zelfs met uitgebreide hygiënische maatregelen op
dergelijke grote bedrijven blijvend te bereiken is.

1. Voor een goede beantwoording van de vraag, in hoeverre voederniidde-
len (doordat de dierlijke of plantaardige grondstoffen eventueel besmet
zijn) een rol spelen bij dc salmonellosis der landbouwhuisdieren, zal
het nodig zijn bij b.v. varkens goed opgezette proeven te nemen, waar-
bij wat de voedering etc. betreft de praktijk in acht wordt genomen,
een en ander uiteraard met de nodige controles.

2. Ten einde een beter inzicht te krijgen in de wijze waarop sahnonellosis
bij de landbouwhuisdieren buiten het voeder om in de praktijk kan
ontstaan verdient het aanbeveling proeven te nemen en systematische
onderzoekingen te doen ook op epizoötiologi.sch gebied bij mestkalveren
(gevoerd dus met steriele kunstmelk).

.3. Overigens meen ik op grond van miin uiteenzetting voorlopig als mijn
mening hel volgende naar voren te kunnen brengen:

a. Wil men dc mengvoeders met zekerheid Salmonella-vn] maken, dan
zal men hiervan met toepassing van voldoende hoge temperaturen
brokjes of korrels moeten maken. Herbesmettingen zijn dan ook vrij-
wel uitgesloten.

b. De betekenis, die de grondstoffen voor de mengvoederbereiding heb-
ben voor het optreden van sahnonellosis bij landbouwhuisdieren, is
echter gering te achten, vooral als ernstig besmette grondstoffen wor-
den geweerd.

c. De besmettingen rnet Salmonella\'s bij de landbouwhuisdieren komen
ten dele primair van aangetaste dieren, waarschijnlijk voor een be-
langrijk deel echter uit de xerschillende kringlopen van de Salmo-
nella\'s, waarbij o.m. ook de menselijke samenleving direct of in-
direct een belangrijke rol speelt.

d. De eerstgenoemde iiiaatregel (voer in de vorm van korrels of brok-
jes) zal (indien ze uitvoerbaar is) dan ook weinig nuttig effect heb-
ben voor de bestrijding der salmonellose bij dieren.

(1) In order to assess correctly the e.xtcnt to which feeds (because of possible con-
tamination of the animal or vegetable ingredients) are a factor in Salmonella in-
fections of farm-animals, it will be essential to carry out well-planned experiments
on pigs. By these experiments field conditions must be used regarding to die feeding
etc. and, of course, the necessary control experiments must be done.

(2) To gain a better insight into the pathogenesis of Sahuonella infections under
field conditions and not transmitted by the feed, it is advisable to do experiments
and systematic investigations on fatting-calvcs (fed with sterilized synthetic milk),
also in the field of epizootiology.

(3) On the basis of his study, the present author states the following as his pro-
visional opinion:

(a) If mixed feeds have surely to be made completely free from Salmonella, they
will have to be reduced to small pieces or granulated by using sufficiently high
temperatures. Recontamination will be virtually ruled out in that case.

(b) The ingredients used in the manufacture of mixed feeds will, however, be a
factor of minor importance in the pathogenesis of Salmonella inlcctions in farm-
animals, particularly when severely contaminated materials are excluded.

(c) Salmonella infections in farm-animals are partly primarily transmitted by in-
fected animals, though they probably originate to a large extent from the various
life-cycles of Salmonella organisms in which human society, directly or indirectly,
also plays an important role.

(d) The first-named measure (feed in the form of grains or small picccs) will
therefore (if practicable) not be very effective in salmonellosis control in animals.

1. Afin d\'obtenir une réponse exacte à la question en quelle mesure les moyens de
fourrage (parce que les ingrédients animaux ou végétaux sont éventuellement
contaminés) ont de l\'importance pour la naissance de Salmonellosis chez les ani-
maux domestiques agricoles, il faudra prendre sur des porcs des expériences bien
organisées, où l\'on se règle sur la pratique dans le choix du fourrage, en prenant,
cela va sans dire, les mesures nécessaires de contrôle.

2. Afin d\'obtenir une meilleure intelligence dc la façon dont la Salmonellosis peut
affecter les animaux domestiques agricoles dans la pratique en dehois du four-
rage, il est recommendable de faire des expériences et des recherchas systéma-
tiques sur des veaux à l\'engrais (donc nourris de lait artificiel stérile) aussi dans
le domaine ézpizootologique.

3. En outre, me basant sur mon exposé je crois pouvoir avancer ce qui suit provi-
soirement comme mon opinion:

a. Si l\'on veut rendre avec certitude les fourrages mixtes exempts de Salmonella,
il faudra en faire, avec l\'application de températures suffisamment élevées, des
morceaux ou des graines. Dans ce cas les récontaminations seront à peu près ex-
clues.

b. La valeur que les ingrédients de la préparation des fourrages mixtes ont pour
la naissance de Salmonella chez les animaux domestiques agricoles peut être né-
gligée, surtout si l\'on exclut les ingrédients fortement contaminés.

c. Les contaminations dc Salmonella chez les animaux domestiques agricoles
sont en partie en premier lieu originaires d\'animaux affectés, mais probablement
pour une grande partie de différentes évolutions cycliques des Salmonellae, dans
lesquelles notamment la société humaine joue également un rôle important.

aura-t-clle (si elle est réalisable) peu d\'effet utile dans la lutte eontre la Salmo-
nellose ehez les animaux,

1. Für eine gute Beantwortung der Frage, in wieweit Futtermittel (dadureh, dass
tierisehe oder planzliehe Grundstoffe evtl. kontaminiert sind) bei der Salrnonel-
losis der Haustiere auf biiuerlichen Betrieben eine Rolle spielen, wird es nötig
sein bei Sehweinen gut aufgestellte l\'ntersuehungen vorzunehmen, wobei bezgl.
der Füterung ete. die praktischen \\\'erhältnissc berücksichtigt werden müssen,
selbstverständlich mit der nöti,gen Kontrolle.

2. Um schliesslich eine bessere Einsicht zu erhalten, auf welche Weise Salmonel-
losis (abgesehen vom Futter) bei ländlichen Haustieren entstehen kann, ist es
empfehlenswert, Proben zu nehmen und systematische Untei-suchungen auch auf
ep.zoötiologischen Gebiet bei Mastkälbern (gefüttert mit steriler " Kunstmilch)
zu verrichten.

.3. Im übrigen glaube ich auf Grund meiner Auseinandersetzung vorläufig folgendes
sagen zu können:

a. Will man Men.gfuttcr mit Sicherheit Salmonclla-frci machen, dann muss man
unter Anwendung genü.gend hoher Temperaturen, Bi-Öckchen und Körner
hiervon herstellen.

b. Die Bedeutung, welchc die Grundstoffe für Mengfutterbercitung bezgl. des
Auftretens von Salmonellosis bei ländlichen Haustieren haben können, ist
.gering zu achten, vor allem, wenn schwer kontaminierte Grundstoffe fernge-
halten werden.

c. Salmonella-Verseuchungen bei ländlichen Haustieren kommen z.T. primär
durch verseuchte Tiere, wahrscheinlich jedoch zum gros.sen Teil auch dur-ch
die verschiedenen Kreisläufe der Salmoncllae selbst, wobei u.a. auch die
menschlichen Kontakte direkt oder indirect eine bedeutsame Rolle spielen.

d. Die erstgenannte Massnahme (Futter in Form von Körnern oder Bröckchen)
wird (falls sie ausführbar ist), dann zur Bekämpfung von Salmonellose bei
Tieren nur gerin,gen Nutzeffekt ha\'oen.

Para lesponder bien a la pregunta, en (|ué grado los piensos juegan un papel en
la Salmonellosis de los animales agricolas (porque hay eventuahnente una conta-
minación de materias primas animales o ve.getales), sera necesario tomar ensayos
bien organizados en por ejemplo cerdos, eon que hay que observar la prâctica en
cuanto al dar de corner etc. naturalmente con los controles necesario.

2. Para obtener mejor idea sobre el modo, en que la Salmonellosis puede surgir en
los animales agricolas de otro modo por el pienso, merece recomendación tomar
ensayos y hacer exârnenes sistématicos también cn cl eampo cpizootologico en
terneros de engorde (pensados con leche artificial esterilizada).

a. Si se quiere liberar con seguridad de Salmonella a los piensos mezclados, pues
hay que haccr dc estos trozos o grânulos eon aplicaciôn de temperaturas ba.s-
tante altas. Pues se pueden cxcluir las recontarninaciones.

b. La importancia que las materias primas de la fabrieaciôn dc los piensos
mezclados tienen para la ocurrencia de Salmonellosis en aniamles agricolas,
hay que tener por poca, sobre todo si no se adniiten las materias primas gra-
vcmente contarninadas.

c. Las infecciones de Salmoncllas en los animales agricolas vienen parcialmente
primeramente de animales enfermos, probabilmente, sin embargo, por una
parte importante de las distintas circulaciones de las Salmoncllas, en que
entre otros también la sociedad humana juega directaniente o indirectaniente
un papel importante.

d. Pues la medida primeramente mencionada (pienso en forma de granulös o
trozos) resultarâ muy poco efeetiva, si es realizable, en el combate dc Salmo-
nellosis en animales.

Bulling, E.: Verbreitung und Bedeutung der Tiersalmonellosen in der Bundes-
republik. Ber. 5. Kongr. Deutsche Vet. Med. Gesellschaft, (Okt. 1962).
F e y, H. und Valette, H.: Nachweis von Salmonellen in Fluss- und Abwässern
sowie bei gesunden Schlachtschweinen in Genf. Schweiz. Arch. Tierheilk., 103,
519, (1961).

F r a n s s e n, J, G.: Over het voorkomen van Salmonella-kiemen bij slagerijen.

Tijdschr. Diergeneesk., 88, 30, (1963).
Grimsbergen, A. H. M.: Salmoncllac in vis- en diermeel. Voeding, 20, 234,
(1959).

G u i n é e, P. A. M., K a m p e 1 m a c h e r, E. H., Keulen, .A. van en
O p h o f, A. J.: Voorkomen van Salmonella bij bruine ratten (Rattus norvegicus)
gevangen in en bij slachthuizen, boerderijen en nertsfokkerijen. Tijdschr. Dierge-
neesk., 88, 212, (1963).
Horn, L. J. ten: Salmonella-onderzoek in slagerijen. Tijdschr. Diergeneesk., 88,
749, (1963).

FI u i s m a n, J. en D a n i e 1 s - B o s m a n, M.: Salmonellavcrontreiniging van
plantaardige stoffen voor voedingsmiddelen van mens en dier. Ned. Tijdschr.
Geneesk., 106, 368, (1962).
Huisman, W.: Over het voorkomen van tot het geslacht „Salmonella" behorende

micro-organismen bij gezonde varkens. Diss. Utrecht 1950.
Jacobs, J., Guinee, P. A. M., Kampelmacher, E. H. en Keulen,
A. van: Onderzoekingen over het voorkomen van Salmonella-kiemen in ge-
ïmporteerd vismeel. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1404, (1963).
Kampelmacher, E. H.: Over het voorkomen en het isoleren van Salmonella
bij normale slachtrunderen in Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 386, (1957).
K a m p e 1 m a c h e r, E. H., G u i n é e, P. A. M., H o f s t r a, R. en Keulen,
A. van: Salmonella-onderzoek in slachthuizen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 77,

Kapsenberg, J. G.: Salmonella\'s in gezuiverd rioolwater. Ned. Tijdschr. Ge-
neesk., 102, 863, (1958).
Karlsson, K. A. R u t q v i s t, L. and Thai, E.: Salmonella isolated from
animals and animal feeds in Sweden during 1958-1962. Nord. Vet. Med., 15, 833,

salmonellosis. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 211, (1962).
Schaaf, A. van der en Hägens, F. M.: Enkele minder bekende aspecten

van het Salmonella-vraagstuk. Tijdschr. Diergeneesk.. 88, 1624, (1963).
Scholz, H. D.: Beobachtungen zur Salmonellose des Geflügels. Dtsch. tierärztl.

Wschr., 71, 98, (1964).
S m i t h, H. Williams: The effect of feeding pigs on food naturally contaminated

with salmoncllac. ƒ. Hyg. Camb., 58, 381, (1960).
Steiniger, F. und W o h 1 r a b, R.: Zur .Ausbreitung von Keimen der Typhus-
Paratyphus-Enteritis Gruppe mit der Tierfütterung. Desinfektion und Gesund-
heitswesen, 9, 129, (1956).
Steiniger, F.: Wie lange halten sich Salmonellen aus verregnetem .Abwasser auf

Pflanzen. Berl. Münch.\'\'tierärztl. Wschr., 74, 389, (1961).
Strauch, D.: Vet, hyg. Untersuchungen bei der Verwertung fester und flüs-
siger Siedlungsabfälle. Uitg, Bundesmin. für Gesundheitswesen, Bad Godesberg,

Dc naam „erfelijke gebrek" is minder gelukkig gekozen. Een gebrek, dus
een fenotypisch kenmerk, is als zodanig immers niet erfelijk, maar wel
kan de aanleg erfelijk zijn, dus het genotype is dan ongunstig. Ter illus-
tratie: als een kind eenzelfde erfelijke afwijking als zijn grootouders ver-
toont maar zijn ouders zijn normaal, dan hebben deze ouders wel de aan-
leg, maar niet de afwijking overgeërfd. Dikwijls kan pas na uitvoerig
onderzoek worden uitgemaakt of er een erfelijke aanleg in het spel is.
Ter completering zal dan nog moeten worden aangetoond, hoe de aanleg
voor het desbetreffende fenotype overerft.

Een bepaald fenotypisch kenmerk ontstaat in het algemeen door inter-
actie tussen genotype en milieu. Dit zou niet zoveel moeilijkheden be-
hoeven op te leveren, ware het niet, dat een bepaald gen, of gencomplex,
vaak, onder invloed van het milieu, zich op verschillende manieren kan
manifesteren. En het omgekeerde, dus eenzelfde fenotype, maar beho-
rende bij verschillende genotypcn, is hiermede vergelijkbaar.

Dit geldt niet alleen \\-oor fysiologische kenmerken als groeisnelheid, onder
invloed van b.v. de eiwit/energieverhouding in het rantsoen, maar dit kan
ook een rol spelen bij afwijkingen, en indien men deze apart wenst tc
noemen, ook bij ziekten.

Pasgeboren ratten kunnen palatoschizis vertonen, als het voeder van hun
moeder gedurende een bepaalde kritische periode, deficiënt is geweest aan
riboflavine, dus aan vitamine Bo. Aanvankelijk beschouwde men deze ana-
tomische afwijking als een erfelijk gebrek, nu kan men spreken van een,
al of niet vergrote, behoefte aan riboflavine in een bepaalde embryonale
groeifase, corresponderend met een bepaald genotype. Een behoefte die
dan al of niet bevredigd kan worden.

Een hieruit voortvloeiende moeilijkheid is, om te beoordelen, hoe groot
de invloed van zowel genotype als milieu is, voor wat betreft het op-
treden van een bepaalde afwijking. Met andere woorden, welk deel van
de variatie van het totale fenotype, dat we waarnemen, komt op rekening
van de variatie in genotype en welk deel berust op de variatie van het
milieu.

Een illustratie hiervan is b.v. de dominant-recessieve overer\\\'ing: aan het
fenotype van het individu kan men niet zien of het homozygoot is voor
het dominante gen, dus of het AA of Aa is. Bij meer dan één gen is het

1 Het tc publiceren manuscript van deze voordracht, gehouden tijdens de Vete-
rinaire Week 1963, werd ontvangen nadat de desbetreffende aflevering van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter perse was. t

Preliminary communication. Lecture held during the Veterinary Week 1963,
Utrecht.

2 Drs. F. A. N e e t e s o n; wetenschappelijk ambtenaar I aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.

uiteraard nog ingewikkelder, later wordt hier nog op teruggekomen. Dit
levert nog de minste moeilijkheden op wanneer het milieu weinig of geen
invloed kan uitoefenen.

2. sub- of semiletale. De dieren zijn le\\ens\\\'atbaar, maar sterven toch
op een jongere leeftijd dan gewoonlijk, althans onder normale om-
standigheden;

3. „gewone" gebreken. Zij worden ook wel subvitale gebreken ge-
noemd. In het gunstigste ge\\al kan men deze als schoonheids-
gebreken beschouwen.

Dc proeven, die op het gebied van, voorzichtigheidshalve congenitale af-
wijkingen genoemd, met varkens in het Zoötcchnisch Instituut worden
uitgevoerd, betroffen (a) respectievelijk betreffen (b en c):

Op een bepaald bedrijf werden 8 worpen trilbiggen geboren, alle afkom-
stig van dezelfde beer. Normaal verkocht de eigenaar steeds drachtige
gelten, maar door het ver\\oersverbod vanwege het mond- en klauwzeer
kon hij deze dieren niet meer afleveren, waardoor zij op zijn bedrijf
moesten werpen.

Genoemde beer leverde, nadat hij met 2 van de desbetreffende zeugen
door ons Institimt was overgenomen, gecombineerd met deze 2 zeugen
4 worpen, met in totaal 40, fenotypisch normale, biggen.
Ook een dochter van deze beer, gedekt door haar vader, leverde alleen
uiterlijk normale biggen. De voeding op bovengenoemd bedrijf bestond
voor het overgrote deel uit slachtafval \\\'an jonge haantjes, met eventueel
vitaminen, gerst en aardappelen, men zou kuimen zeggen deze laatste
produkten respectievelijk als aanvulling en als vcrdumiing!
Het ziet er naar uit, dat in dit geval dc combinaties van eerdergenoemde
beer met een aantal zeugen in dat (bijzondere) milieni wel trilbiggen
gaven, echter niet onder onze omstandigheden, die, wat de voeding be-
treft, toch wel als normaler, in vergclijkitig met dc meeste bedrijven,
mogen worden beschouwd.

Het optreden van oedeem bij pasgeboren biggen wordt in de literatuur
vooral beschreven van de voorhand.

In Noord-Brabant werd in 1960 in een bepaalde streek een aantal biggen
(Nederlandse Landvarkens) geboren met oedeem, dat vooral duidelijk
zichtbaar was aan de achterhand. Het bleek dat al deze biggen terug te
voeren waren tot één bepaalde beer.

Ook deze beer werd door ons Instituut aangekocht, benevens 2 van zijn
dochters, die beide de afwijking duidelijk vertoonden. Deze beer heeft

deze dochters rcspectievehjk 2 en 3 x bevrucht, met als resultaat 19 en
26 biggen, waarbij respectievelijk 12 en 19 lijders werden geboren.
Dc mortaliteit was hierbij hoog, ook bij de volgende generaties: van de
tot nu toe 93 geboren biggen stierf 70% op zeer jeugdige leeftijd.
.■\\anvankelijk meende men alleen met oedeem van de achterhand te ma-
ken tc hebben. Maar bij de in onze experimenten geboren biggen heeft de
afdeling Pathologische .Anatomie dit oedeem al op 18 verschillende plaat-
sen geconstateerd en nog wel in minstens 3 verschillende graden.
Tot nog toe is het zo, dat als er oedeem aanwezig is, dit zich in ieder ge-
\\al in de achterhand bevindt en hier ook meestal in de ergste mate. De
\\oornaamste predilectieplaatsen zijn verder de subcutis van de buikwand
en in mindere mate van de voorhand. Ook bevatten borst- en buikholte
nog al eens o\\\'ermatig veel vocht.

I3oor de hoge mortaliteit verloopt dit experiment erg traag. Daardoor is
ons nog niet duidelijk geworden hoe de aanleg voor dit gebrek overerft,
en evenmin of bepaalde milieufactoren bij het optreden van deze af-
wijking een rol spelen.

In verband hiermede werd in februari van dit jaar besloten de bewuste
beer (en ook een aantal nakomelingen van hem) te laten paren met vol-
komen onverwante x-arkens. n.1. van het ras Groot-Yorkshirc. Het resul-
taat \\ an één paring was dat er 7 biggen werden geboren, waarbij er 4
de afwijking vertonen.

Patholoog-anatomisch gaat dit vaak gecombineerd met atresia recti.
In \\ ivo is dit onderscheid x-ecl moeilijker. Strikt genomen is dit voor het
mannelijke dier een subletaal gebrek: de beertjes met atresia ani kunnen
wel enige weken oud worden, maar sterven, wanneer zij niet worden ge-
opereerd. eerder aan een intoxicatie dan aan een darmruptuur.
Voor dc zeugjes is het een „gewoon" gebrek, d.w.z. zij behoeven niet eer-
der dan normaal te sterven. Dit komt omdat er vrijwel steeds een ver-
binding bestaat tussen het rectum en de vagina, dus een rectovaginale fistel.
Wel geeft een enkele keer de passage van faeces, die wat hard zijn, door
deze fistel, moeilijkheden, .échter deze fistel bevindt zich in het rectum
praktisch altijd rectumepitheel, maar één keer deed zich bij onze proeven
het geval voor dat op deze plaats zich vagina-epithecl bevond. Hoewel
in deze proef het aantal worpen. 36 n.1., aanmerkelijk groter is dan bij
de eerder genoemde series, staat het voor ons nog niet vast hoe de modus
\\an overer\\\'ing van de aanleg voor dit gebrek is. Dit komt voor een groot
deel doordat het slechts sporadisch gelukt cen beertje, lijdende aan atresia
ani, in leven te houden.

Dit laatste is noodzakelijk daar anders de anus of het rectum weer vol
gramileert.

Het aanbrengen van een anus praeternaturalis in de flank is techni.sch
goed uitvoerbaar, maar de mortaliteit is hierbij zeer hoog. Het doet merk-

waardig aan, dat de mortaliteit na deze operatie afneemt naarmate de
desbetreffende big onder is.

Prognostisch het gunstigst is dus het geval van alleen maar atresia ani:
door het maken van een opening, gevolgd door het hechten van het slijm-
vlies aan de huid, wordt dan vaak een redelijk functionerende anus ver-
kregen.

In de jaren 1956 en 1957 is het gelukt 3 beren met een anus praeternatu-
ralis in leven te houden, waarbij er uiteindelijk eén een worp verwekt
heeft bij een zeug, eveneens met atresia ani. Ilij stierf cchtcr, \\oordat hij
vader werd.

Deze worp, geboren december 1957, is de eerste van dit experiment. Hij
bestond uit 10, fenotypisch normale, biggen.

Het heeft tot januari 1963, dus 5 jaar, geduurd, voordat cr weer ccn
worp geboren werd, ontstaan uit lijder x lijder.

Momenteel bezitten wij een beer met atresia ani van ruim l\'/i jaar oud,
die reeds enige worpen heeft verwekt. Een complicatie hierbij is, dat deze
beer, evenals zovele mannelijke lijders, maar niet alle, een verbinding
heeft tussen het rectum cn de urethra enige cm vóór de plaats van de
anus. Als curiositeit is dit ongetwijfeld geslaagd, maar de consequentie is,
dat als deze beer copuleert, hij geen of een zeer onvoldoende hoeveelheid
sperma ejaculeert via zijn penis, maar wel alles of praktisch alles via deze
recto-urethrale fistel, per anum naar buiten. Door middel van K.I. wordt
zijn sperma dan weer geïnsemineerd.

Het aantal inseminaties dat vereist wordt voor een bevruchting is hoog.
Een verklaring hiervoor kan zijn, dat het sperma, op het moment dat het
in de cer\\ix wordt gebracht, geleden kan hebben, n.1.:

in het spenna zijn geconstateerd);
2e. door het opvangen van dit sperma;
3e. door het insemineren zelve en
4e. door de vagina, respectievelijk cervix van de zeug.
Met het sperma van deze beer worden voornamelijk zeugen met atresia
ani geïnsemineerd. Bij dergelijke zeugen kan de flora van dc vagina, door
de passage van de faeces, gewijzigd zijn.

Bij onze berekeningen over de manier van overerven nemen wij, althans
in eerste instantie, ter vereenvoudiging aan, dat het milieu geen invloed
heeft. Later zullen wij moeten nagaan of dit postulaat juist is.
Binnen het bestek van dit artikel ontbreekt dc ruimte om het verband
tussen deze 36 worpen te tonen. Uit deze worpen blijkt wel dat, althans
in dit materiaal, 6 mogelijkheden van overerving kunnen worden uitge-
.sloten, en wel:

De mogelijkheid dat we hier te maken hebben met twee dominante genen
kan, gezien deze 36 worpen, niet worden uitgesloten. Wel is het zo dat door

de kleine aantallen het nog niet mogelijk was deze voorlopige conclusie
ook statistisch aannemelijk te maken.

Belangrijke oorzaken van deze kleine getallen zijn de grote aantallen eerste
worpen, verder: doordat we te maken hebben met een afwijking is de
mortaliteit verhoogd en de vitaliteit verlaagd. Ook het ruimtegebrek doet
ons soms dieren opruimen, waarvan we niets of te weinig weten, en waar-
mee we nog graag verder zouden hebben gefokt.

Wat ons in de toekomst te doen staat is verder, vooral statistisch, het
aannemelijk maken dat deze overervingsmodus juist, of niet juist is, en
dan een volgende, meer ingewikkelde wijze van overerving opstellen.
Tenslotte zal nog moeten worden nagegaan in hoeverre het milieu, en
dan nader gepreciseerd welke milieufactor of -factoren, het optreden van,
respectievelijk de variatie in bovengenoemde afwijking bevorderen, ver-
hinderen of belemmeren.

Dus: of het milieu in staat is tot het veroorzaken van een grote variatie
binnen het syndroom van het lijden.

In het kort wordt een overzicht gegeven van de proeven, op het gebied van conge-
nitale afwijkingen bij varkens, die in het Zoötechnisch Instituut van de Faculteit
der Diergeneeskunde van de Rijks Universiteit te Utrecht werden (a), respec-
tievelijk worden (b en c) uitgevoerd, wat betreft:

Ad a Het geboren worden van trilbiggen, op een bepaald bedrijf, kon met een deel
van hetzelfde oudermateriaal in ons Instituut niet herhaald worden — het
betrof hier 5 worpen — vermoedelijk door het nogal afwijkende milieu,
vooral wat de voeding aangaat, van bovengenoemd bedrijf.
Ad b Een beer die, eveneens onder praktijk-omstandigheden, biggen met oedeem,
speciaal van de achterhand, had verwekt, leverde bij ons, gepaard met 2 lijder-
dochters, wel afwijkende biggen: ook in de volgende generaties werden er
dieren met cwdeem geboren.

Dit experiment verloopt traag door de hoge mortaliteit: van de tot nu toe
93 geboren biggen, stierf 70% op zeer jeugdige leeftijd.
Ad c Op de proef aangaande atresia ani, die tot nu toe 36 worpen opleverde, wordt
iets dieper ingegaan. Ter vereenvoudiging is voorlopig aangenomen dat het
milieu geen invloed heeft. Hiervan uitgaande kunnen tot nu toe zes mogelijk-
heden van overerving worden uitgesloten en wel:

4. de sex-linkage, zowel wat betreft één dominant als één recessief gen;
,5. twee recessievc genen:

De mogelijkheid dat we hier te doen hebben met twee dominante genen als
genotype voor de afwijking, kan gezien deze eerste 36 worpen niet worden
uitgesloten. Dcxjr de kleine aantallen was het nog niet mo.gelijk deze voor-
lopige conclusie ook statistisch aannemelijk te maken.
De experimenten ondei b en c genoemd worden voortgezet.

The experimental studies on congenital defects in pigs, which (a) have been done
or (b and c) are still in progress at the Zootechnical Institute of the Faculty of Ve-

terinary Hedicine of the State University, Utreeht, are briefly reviewed. These su-
dies were (are) concerned with:

(a) When piglings showing congenital myoclonia had been born on a particular
farm, efforts experimentally to reproduce the birth of piglings showing this dis-
order at the Institute, using a number of the same parents, failed (there were
five litters). This probably was due to the rather different environment on the
above mentioned farm, particularly as regards the diet of the aniinals.

(b) Also in the field, a boar had begotten piglings with oedema, mainly of the hind-
quarters. .At the Institute, the animal was mated with two daughters with oede-
ma and piglings showing similar lesions were born. .Animals with oedema were
also born in the following generations.

This experiment is progressing slowly owing to the high mortality rate: of the
ninety-three piglings born so far, seventy per cent died at a very early age.
fc) The experiment concerning atresia ani, which so far has produced thirty-six
litters, is discussed in greater detail. For the sake of simplicity, it has been as-
sumed at this stage that environmental factors arc not involved in these cases.
Proceeding on this assumption, six possible forms of inheritance can be ruled out
at this point, viz. :
( 1 ) one recessive gene ;

(4) sex-linkage both as regards one dominant and as regards one recessive .gene;

The possibility that, in this case, we are concerned with two dominant genes
as a genotype of the lesion cannot be ruled out in view of these first thirty-six
litters. Owing to the small numbers studied, it was not possible also to render
this provisional conclusion plausible statistically.

On présente succinctement un aperçu des expériences dans le domaine des troubles
congénitaux de porcs, qui ont été faites (a) dans l\'Institut Zootechnique de la Fa-
culté de Médecine Vétérinaire de l\'Université de l\'Etat à Utrecht et qui, respective-
ment, y sont faites (b et c), concernant:

Ad a. La naissance dc porcelets frémissants dans une certaine ferme, n\'a pas pu
être répétée, avec une partie des mêmes parents, dans notre Institut - - il
s\'agissait ici de 5 ventrées — probablement par suite du milieu assez différent
de la ferme précitée, surtout en ce qui concerne la nourriture.
Ad b. Un verrat ayant engendré, également dans des conditions de la pratique, des
porcelets souffrant d\'oedème surtout de l\'arrière-main, procréa chez nous, ac-
couplé à deux filles également affectées d\'oedème, des porcelets atteints: dans
la génération suivante également des animaux souffrant d\'oedème étaient nés.
Cette expérience s\'écoule très lentement par la haute mortalité: des 93 por-
celets nés jusqu\'ici 70% moururent à un très jeune âge.
Ad c. On approfondit un peu plus l\'expérience concernant l\'atresia ani, qui jusqu\'à
présent fournit 36 ventrées. Afin de simplifier le problème on a provisoire-
ment admis que le milieu n\'a pas d\'influence. Lorsqu\'on part de ce point de
vue on peut exclure jusqu\'à présent six possibilités de transmission héréditaire,
notamment :

4. „sex linkage" tant en ce qui concerne un seul gène dominant qu\'un seul
gène récessif;

Vu ces 36 premières ventrées, on ne peut pas exclure la possibilité que nous
ayons ici affaire à deux gènes dominants conmie génotypes pour l\'affection.
Les petits nombres n\'ont pas encore permis de rendre cette conclusion provi-
soire acceptable d\'un point de vue statistique.
Les c.xpériences mentionnées sous b et c sont poursuivies.

Es werden in einer kurzen Ubersicht Untersuchungen auf dem Gebiet dci congeni-
talen Abweichungen bei Schweinen wiedergegeben. Die Untersuchungen wurden (a),
resp. werden (b und c) im Zootechnischen Institut der Veterinärfakultät der Staats-
universität Utrecht ausgeführt; Es betrifft:

Ad a. Die Geburt von Ferkeln mit Zitterkrankheit auf einem bestimmten Betrieb
konnte mit einem Teil gleicher Eltern — es handelte sich hier um 5 Würfe
- in unserem Institut nicht wiederholt werden, vermutlich durch das ab-
weichende Milieu des obengenannten Betriebes, vor allem was die Fütterung
betraf.

Ad b. Ein Eber (ebenfalls unter praktischen Umständen) erzeugte Ferkel mit ödem
speziell an der Hinterhand ; derselbe Eber erzeugte bei zwei kranken Töchter
während der Untersuchungen wohl Ferkel mit .Abweichungen. Auch in den
darauffolgende Generationen wurden Tiere m.it ödem geboren. Dieses Expe-
riment verläuft durch die hohe Sterblichkeit träge. Von den bis jetzt gebore-
nen 93 Ferkel starben 70% sehr frühzeitig.
Ad c. Die Untersuchung bezgl. .Atresia ani, die bisher 36 Würfe ergab, wird näher
besprochen. Der Einfachheit halber wird vorläufig angenommen, dass das
Milieu keinen Einflus ausübt. Hiervon ausgehend können bis jetzt 6 Ver-
crbungsmöglichkeiten ausgeschlossen werden und zwar;

4. die Sex-linkage, sowohl ein dominantes, als auch ein rezessives Gen be-
treffend ;

Die Möglichkeit, dass man hier mit 2 dominanten Genen als Genotypen für
die Abweichung zu tun hat, kann mit Bezug auf die ersten 36 Würfe nicht
als ausgeschlo.sscn betrachtet werden.

Durch die kleine Anzahl der Fälle war es noch nicht möglich diese vorläufige
Konklusion auch statistisch annehmbar zu machen.
Die Experimente unter b und c werden fortgesetzt.

Brevcmente se da un compendio de los ensayos en el terreno de anomalias congeni-
tales en cerdos, qu (a) se hacian, respcctivamente (b y c) sc hacen en el Instituto de
Zootecnia de la Facultad de Veterinaria de la Universidad del Estado en Utrccht,
en c\\ianto a:

Ad a. El nacimiento de lechones tiemblantes en una cierta granja no se puede re-
petir en nuestro instituto — se trataba aqui de 5 camadas —, empleando una
parte del mismo material de los padres, probabilmente por el ambiente bas-
tante diferente, sobre todo un cuanto a la alimentación.
Ad b. Un verrón, que, también bajo circunstancias en la prâctica, habia procreado
lechones con edema, especialmente en la parte posterior, daba en nuestro in-
stituto, unido con 2 hij as padecientes, lechones anormales; también en las
generacionas siguientes nacian animales con edema.

Este experimento pasa lentamente por la alta mortalidad; de los 93 lechon-
cillos, nacidos hasta ahora, moria 70% en una edad muy joven.
Ad c. Se entra un poco mâs profundamente en el ensayo concerniente a atresia ani,
que daba 36 camadas hasta ahora, Como simplificación se accpta por el mo-
mento que el ambiente no tiene influencia. Partiendo de esto se puede excluir
hasta ahora 6 posibilidades de herencia:

4. el "sex-linkage", lo mismo en cuanto a un solo geno dominante que un
solo geno recesivo.

In cen vergelijkende proef, waarbij hybridc-hennen. Witte Leghorns, New Hamp-
shires en Witte Rocks waren betrokken, en waarbij niet alleen de opbrengst aan
eieren, maar ook de slachtwaarde en bovendien alle kosten in aanmerking waren
genomen, bleken de leg-vlccsrassen door de geringere leg minder voordeel op te
leveren dan de hybriden.

Ook in een vergelijkend onderzoek waarbij kuikens voor de slacht tot 8 weken
werden opgefokt gaven de hybriden de beste resultaten.

Bondskanselier Ehrhard van West-Duitsland merkte, na op de nadelen van staats-
subsidies gewezen te hebben, op: „De Staat is geen koe die in de hemel wordt gevoerd
en op de aarde gemolken wordt".

U ziet hier voor U een bastaard herder, reu, ± 7 jaar oud, met een dikke
buik, hetgeen direct al opvalt. De flanken zijn iets ingevallen, de adem-
haling is wat frequent, namelijk 36 per minuut en van het costale type,
hoewel we niet kunnen zeggen dat het dier staat te pompen, labiaal ade-
men is ook niet aanwezig.

Nu het dier is gaan zitten, valt de dikke buik ons nog meer op. Volgens
de anamnese is het abdomen gedurende een week of zes toegenomen tot
deze omvang; verder zijn er geen eclatante gegevens te vermelden: de eet-
lust is matig, wel braakt het dier van tijd tot tijd. Het dorstgevoel blijkt
bij navraag wat verhoogd te zijn; de defaecatie is normaal. De faeces heb-
ben een normale kleur en consistentie.

Het dier is vrij gauw moe, wat ons gezien de buikomvang niet verwondert.
Tijdens het opnemen van de anamnese is ons bij een vluchtige percussie
al gebleken, dat de buik niet gevuld is met een overmatige hoeveelheid
gas: de toon is n.l. gedempt.

De eerste vraag, die we ons stellen, is: „Waarmee is deze buik gevuld?"
Een sterk overvulde uterus kunnen we hier uitsluiten, een overvulde blaas
geeft meestal een meer gespannen buikwand en voor een blaasruptuur is
de algemene toestand te goed.

In de eerste plaats komen in aanmerking hydrops ascites, vochtige perito-
nitis en tumoren eventueel samengaande met bloeding in de buikholte.
Tot tumoren kunnen we dan in de klinische gedachtengang ook een milt-
hematoom rekenen. Daar de voedingstoestand over het gehele lichaam
maar zeer matig is, is vetzucht ook uit te sluiten.

Hoewel de vraag, waardoor die buik nu wel zo dik is, ons op dit moment
wel het meest intrigeert, lijkt het toch verstandig deze even wat op de
achtergrond te houden.

Wanneer we n.l. tot de conclusie komen dat het door transsudaat is, is dit
maar een symptoom, waarvan de oorzaak moet worden opgespoord; is het
exsudaat of bloed, dan moeten we ons er toch van op de hoogte stellen
hoe het met de rest van het lichaam is.

Bij het algemeen onderzoek blijkt de temperatuur normaal te zijn (38.4°
C), de polsfrequentie is 120/minuut, dus wat verhoogd. De pols is wel
krachtig en aequaal; een andere dan een geringe respiratoire aritmie is
niet waarneembaar. De huid en slijmvliezen zijn normaal, evenals de lymf-
klieren.

1 Prof. Dr. G. H. B. Teuniisen; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Utrecht; Alex-
ander Numankade 91, Utrecht.

Icterus, die op ernstige tumorvorming in de lever of in de naaste omgeving
(pancreas) zou kunnen wijzen, is er dus niet; evenmin anemie ten gevolge
van een eventuele intra-abdominale bloeding. Stuwingsoedeem boven de
tarsi en het preputium ontbreekt eveneens, wel zien wc in de gespannen
buikhuid duidelijke aderen verlopen, in tegenstelling met de sclera waar
geen vaatinjectie is waargenomen, en met cle vena saphena en dc vcna
cephalica.

Het onderzoek van de thorax mogen we niet overslaan, immers naast een
\\\'ochtophoping in de buikholte, kan dit ook het geval zijn in deze lichaams-
holte; tumoren in de buikholte kunnen eveneens reeds gemetastasecrd zijn
in de longen en in de lymfklieren of op de pleura.

Bovendien kunnen hart en pericard de oorzaak zijn van stuwing en kan
een vochtige peritonitis samen gaan met een ontsteking van de serosa in
de borstholte( t.b.c., streptotrichose).

Pols en ademhaling geven ons geen duidelijke aanwijzing omtrent de aan-
wezigheid van één van deze processen; hun wat verhoogde frequentie kan
geheel het gevolg zijn van de overvulde buik met secundaire druk op het
diafragma.

De thorax-percussie in de verticale richting geeft zowel rechts als links
geen horizontale dempingslijn; de horizontale percussie geeft een iets ver-
kleind longveld van één intercostaal ruimte; binnen het longveld zijn geen
dempingen te horen; ook kan niet gezegd worden, dat vooral links vrij
hoog, nauwelijks onder de boeglijn, de percussie-toon al minder helder
wordt. Is dit wel het geval, dan wordt nog wel eens bij röntgenonderzoek
een belangrijk te groot hart gevonden (verhoogde relatieve hartdemping).
Bij onze patiënt treedt de absolute hartdemping ook slechts drie vinger-
breed boven het sternum op. Auscultatie van de longen geeft over het hele
longveld alleen maar wat duidelijk vesiculair ademen.
Hoewel geen gegeneraliseerde stuwingsverschijn.selen zijn gevonden, is het
toch verstandig direct een nader klinisch onderzoek in te stellen van het
hart. Hiertoe palperen we eerst het hart. Dc ictus cordis is links duidelijk
te voelen en wel op de normale plaats, namelijk in de 4e, 5e en 6c inter-
costaalruimte, met een duidelijk punctum maximum in de vijfde. Rechts
is het hart ook goed palpabel, iets meer naar craniaal echter.
De ictus is zeker niet te voelen over een te grote oppervlakte; bij hyper-
trofie is de ictus dan bovendien zeer krachtig, bij een dilatatie is deze zeer
zwak; van een met vocht gevuld pericard is een golvende beweging waar-
neembaar. De percussie, reeds bij de longen verricht, behoeven we niet tc
herhalen.

De auscultatie laat ons een duidelijke hartslag horen, zonder bijgeruis. We
beginnen hiertoe te luisteren bij de pimt van het hart en gaan dan naar
craniaal en dorsaal, naar de 5e intercostaal ruimte. We bereiken dan het
mitralis-gebied waar de eerste hartetoon het duidelijkst is. Gaan wc nu
nog een intercostaalruimte naar craniaal en in dorsale richting tot aan de
boeglijn, dan horen we de tweede hartetoon — voornamelijk kleptoon van
de aorta — het duidelijkst. Nog iets meer naar craniaal, maar dan naar
ventraal, zijn de pulmonaal kleppen het duidelijkst. Deze twee puncta
maxima zijn slechts bij grote honden met diepe smalle thorax uit elkaar
te halen.

Rechts in de vierde intercostaalruimte, vrij ver naar ventraal, is de tricus-
1012

pidalis het duidehjkst te horen. Bij onze patiënt is in het bijzonder de
tweede hartetoon niet versterkt. Het khnisch onderzoek van de borstholte
heeft dus geen afwijkingen opgeleverd.

Wanneer we nu het abdomen gaan onderzoeken, dan zullen we trachten
in dc eerste plaats uit te maken wat de oorzaak van de grote omvang er-
\\ an is.

De ondulatie-proef blijkt duidelijk positief te zijn. De percussie van dor-
saal naar ventraal uitgevoerd, geeft een horizontale dempingslijn zowel
rechts als links, die beiderzijds even hoog is: namelijk op de overgang van
het dorsale naar het mediale gedeelte van de buik.

Is de buik nog hoger gevuld met vocht, dan is de horizontale demping
.soms moeilijk bij percussie vast te stellen.

We kunnen het dier nog in andere houdingen brengen, namelijk in zit-
tende, in zijligging, en omdat de thorax geen dempingen heeft gegeven,
ook in rugligging; dc vloeistofmassa zal zich dan naar het laagste deel ver-
plaatsen. De palpatie (alleen de oppervlakkige is hier uit te voeren) geeft
ook duidelijk de indruk van een zich bewegende vloeistofmassa, waarin
xerder niets is te differentiëren. Ook wanneer we trachten in deze massa
met korte, stotende bewegingen diktes, bijvoorbeeld tumoren of vlak achter
de rechter ribboog een vergrote lever te bereiken, levert dit niets op.
We mogen dus hier ook wel besluiten, dat de buik zo dik is door vocht
dat zich er los in bevindt. Het maken van een röntgenfoto is niet nodig en
\\an weinig nut; bij het staande dier zien we in deze gevallen een vage
massa met in het dorsale deel erboven de darmlissen, gevuld met gas.
Rijst direct de vraag, wat de aard van dit vocht is: transsudaat, exsudaat
of bloed, als de drie meest waarschijnlijke. Punctie zal hiervoor nodig zijn,
en niet alleen voor de diagnose; het aftappen van de vloeistof zal het dier
ook verlichting geven.

Na desinfectie en lokale anesthesie in de navelstreek brengen we dc
trocart in, in de richting van de ribboog. Na terugtrekken van de man-
drijn \\loeit heldere, waterdunne, iets geel gekleurde vloeistof af; dus wel
duidelijk het beeld van transsudaat.

Het sg ervan is 1005, dus ver beneden dc grens met exsudaat (1015); het
eiwit-gehalte volgens Esbach 5/2%, dc grens met exsudaat is 2^2%- Sedi-
ment is niet te verkrijgen.

Palpatie nadat de buik vrijwel leeg is, geeft niet veel meer resultaat; met
name een grote gestuwde le\\ er wordt niet gevoeld, het ventrale epigastrium
links is wat vol (gestuwde milt?).

Nu we weten dat we te maken hebben met transsudaat, staan wc voor de
\\ raag wat de oorzaak van dit symptoom is? Het meest komen hiervoor in
aanmerking: levercirrhosis (atrofische-) en hartinsufficiëntie; vooral bij
jonge honden moeten we nog denken aan hypo-proteïnemie.
Op de verhouding hypoproteïnemie en levercirrhosis zullen we hier niet
verder ingaan.

Wanneer het hart als oorzaak van stuwing optreedt, berust dit op stuwing
in het rechter hart of door druk op grote venen, al of niet binnen het peri-
card. De röntgenfoto geeft niet zoals op bijgaand beeld een wat uitgezet
rechterhart ( fM^ ), met een duidelijk beeld van de vena cava poste-
rior, ( ) en een vergrote leverschaduw. Dat ook het linkerhart niet ge-
heel normaal is, blijkt uit de duidelijke vaattekening in de longen.

Foto: Kliniek voor Kleine Huisdieren,
Faculteit der Diergeneeskunde,
Rijksuniversiteit Utrecht.

Het uittreden van abnormaal veel vocht in het bindweefsel en in de li-
chaamsholten is niet eenvoudig een mechanisch proces; de elektrolietver-
houding speelt hierbij een (nog lang niet volkomen opgeloste) rol. Wel
mag worden aangenomen dat retentie van natriumzouten onder invloed
van bijnierschorshormonen (aldosteron) hierin een grote rol speelt.

Daar het onderzoek van het hart klinisch zowel als röntgenologisch geen
ernstige afwijkingen te zien heeft gegeven, lijkt het waarschijnlijker dat
de oorzaak van de hydrops ascites hier in de stuwing in het portale sys-
teem zit, zoals zo dikwijls het geval is; bij sectie komt meestal een atro-
fische levercirrhosis uit de bus.

Ciaarne zullen wij deze diagnose op meer positieve gronden stellen; de
lever onttrekt zich evenwel vrijwel geheel aan ons klinisch onderzoek. Een
verkleinde lever zou misschien waarschijnlijk gemaakt kunnen worden
door een ontbrekende achterste longgrens rechts bij percussie. De buik
moet hiertoe wel vloeistof-vrij zijn. We zullen dus, daar het klinisch onder-
zoek ons in de steek laat, aangewezen zijn op laboratoriumonderzoek, en
liefst een zo eenvoudig mogelijk onderzoek.
Deze wens, hoe logisch ook, gaat moeilijk in vervulling.
Het beste bewijs hiertoe is wel dat er een hele reeks van proeven wordt
aangegeven, verband houdende met de vele functies en groepen van func-
ties, die de lever vervult; ze behoeven niet alle in dezelfde mate gestoord
te zijn. Bovendien beschikt de lever over een grote reserve zodat minstens
80% uitgeschakeld kan zijn, voordat een duidelijke functiestoornis aan het
licht treedt. Dit geldt ook voor het meest eclatante symptoom dat bij
leveraandoeningen kan optreden, namelijk de icterus, ten gevolge van ge-
stoorde bilirubineuitscheiding. Vanaf een bilirubinegehalte in het bloed
van bijna 5 mg% treedt bij de hond in het algemeen icterus op, alhoewel
bij lagere concentraties soms ook al icterus waarneembaar is en de grens
ook wel veel hoger kan liggen.

Welke mogelijkheden geeft het urineonderzoek ons? Wat de leverfunctie
betreft, hebben we het onderzoek op bilirubine en op urobilinogeen. (Na-
tuurlijk zullen wij het bepalen van het soortelijk gewicht en het\'onderzoek
op eiwit niet nalaten: positieve eiwitreacties kunnen het gevolg zijn van
een centrale stuwing waarin ook de nieren betrokken zijn; een laag\'sg zou
kunnen wijzen op schrompelnieren die het hunne hebben bijgedragen tot
decompensatie van het hart.)

De reactie van G m e 1 i n, met salpeterzuur, geeft bij de hond steeds een
groene ring op het scheidingsvlak van salpeterzuur en urine, zodat kwali-
tatief deze proef bij de liond geen waarde heeft. Kwantitatief is ze moei-
lijk tc beoordelen: een sterk verbrede ring wordt meestal wel begeleid door
het symptoom icterus. Bovendien is deze proef niet erg selectief. Meer aan
te bevelen is de reactie van F o u c h e t, die wordt uitgevoerd met CaCU,
Na^COj, FeCI,3 en trichloorazijnzuur.

Voor de uitvoering van deze en vele andere reacties is zeer aan te bevelen
het boekje van Dr. J. C. M. V e r s c h u r e en Dr. P. Mulle r: Het la-
boratoriumonderzoek in de .Xlgemene Praktijk (uitgegeven bij de Erven
J. Bijleveld, Utrecht). De proef van Fouchct is ook te prefereren bo-
ven de proef van H u p p e r t-S a 1 k o w s k y.

Verder wordt de urine in verband met leverlijden onderzocht op urobili-
nogeen, een reductieprodukt van bilirubine, dat samen met het nauw ver-

waiite stercobilinogeen uit de darm wordt teruggeresorbeerd, en door de
gezonde lever weer met de gal wordt uitgescheiden; beide laten zich met
de reactie van S c h 1 c s i n g e r aantonen.

Bij de hond heeft het ontbreken van deze stoffen in dc urine weinig waar-
de voor de conclusie, dat dc lever niet afwijkend is, alleen bij uitgesproken
stuwingsicterus treedt tirobilinogeen in de urine op.

Hiermede zijn de mogelijkheden die het urineonderzoek ons biedt uitge-
put cn zijn we aangewezen op bloedonderzoek. Hiervan zijn er een hel
reeks mogelijkheden; we zullen ons moeten beperken tot die, welke een niet
al tc uitgebreide laboratoriumoutillage eisen.

.\\ls eerste komt in aanmerking de diazo-reactie volgens H ij m a n s en
V. d. Berg h op bilirubine en wel de indirecte en directe reactie, die met
behulp van een foto-elektrische colorimeter wordt uitgevoerd.
De eerste reactie ontstaat, wanneer de bilirubine de lever nog niet gepas-
seerd is; de tweede reactie ontstaat als dit wel het geval is. De laatste jaren
is aangetoond dat de verandering in reactie wordt veroorzaakt door de
koppeling in de lever van glucuronzuur aan het bilirubine, en wel twee
moleculen glucuronzuur aan één molecuul bilirubine.

Bij dc hond vindt men bijna steeds direct- naast indirect reagerend bili-
rubine; enigszins vrij vertaald in klinische zin wil dat zeggen, dat geen
zuivere hernolytische icterus op zich zelf staan voorkomt. Hypcrbilirubin-
emie cn icterus treden meestal pas in de laatste fase van een leverlijden op,
mits de nieren in hun uitscheidingscapaciteit niet geremd zijn.
Geringe hoeveelheden direct en indirect reagerend bilirubine zijn zeer
vaak in het bloed van de hond aanwezig, vooral het indirect reagerend;
1 E. ( = /a rng%) in totaal is waarschijnlijk nog wel als normaal te be-
schouwen. Icterus treedt op wanneer de hoeveelheid bilirubine (direct -f
indirect) mg% = 10 E. heeft bereikt. Bij leveraandoeningen is veelal
de hoeveelheid direct reagerend bilirubine sterker gestegen dan de hoeveel-
heid indirect reagerend; de bilirubine-index, dit is de verhouding van dc
Itocvcelheden van deze twee, wordt dus groter; groter dan 1 is als patho-
logisch tc beschouwen.

Een tweede groep van reacties zijn uitvlokkingsreacties van de eiwit-
bestanddelen van het serum. Verschuivingen in de hoeveelheid albuininc
en in de verschillende globulincfracties, alsmede het optreden van patho-
logische eiwitlichamen, zijn verantwoordelijk voor deze reacties.
Direct specifiek voor de functie van de lever zijn deze reacties niet, nog
minder voor de differentieel diagnose van de verschillende leveraandoe-
ningen, maar ze kunnen een aanwijzing geven. Door htm eenvoud zijn ze
makkelijk uit te voeren. Hiertoe behoren onder andere de cephaline-cho-
lesterol-uitvlokkingstest volgens L o t e r y m a n en de calcium-formolgel-
test.

Bij de eerste proef wordt het te onderzoeken bloedserum met het reagens
lin de handel verkrijgbaar: Difco laboratories, Michigan) samen ge-
voegd, en daarna 1 a 2 x 24 uur bij kamertemperatuur geplaatst. De
tweede proef wordt uitgevoerd door aan 1 cm^ serum 1 druppel 40%
formaline toe te voegen en dan eveneens 2 x 24 uur te laten staan. He-
laas komen deze proeven er in de literatuur niet zo gunstig af.
Met papierelektroforese is de kwalitatieve en kwantitatieve bepaling van
de eiwitfracties in het bloed binnen het bereik van het laboratorium ge-

komen; ze zijn echter niet tot een eenvoudige routinemethode te reke-
nen. De mogelijkheden die deze techniek biedt, zullen we daarom laten
rusten.

De totale hoeveelheid eiwit van het bloedserum, normaal ± 7 g%, is bij
dixerse levcraandoeningcn sterk gedaald. Vaak tot weinig boven 4 g%\';
de aanmaak van albumine is in de zieke lever sterk gestoord. Ook is de
anemie meestal zeer uitgesproken.

.Ms leverfunctieproef kan ook aangemerkt worden de bepaling van het
ureunigehalte in het bloed; bij het ontgiften van NH^ zet de lever deze
stof om in ureum. Een uitgesproken laag ureunigehalte in het bloed (be-
neden 20 mg%) zou er op kunnen wijzen dat de lever in deze ook
te kort schiet. Dc eenvoudig uit te voeren broomloogmethode om ureum
te bepalen is echter te onnauwkeurig voor een dergelijke conclusie.
De lever belast zich ook met de uitscheiding van voor het lichaam vreem-
de stoffen; een dergelijke stof is het broomsulfaleïne, een kleurstof, die
vrijwel alleen door dc lever wordt uitgescheiden. Bilirubine en galzure
zouten vertragen dc uitscheiding ervan, zodat bij ernstige bilirubinemie
en icterus deze proef onbruikbaar is.

De broomsulfaleïnc-uitscheiding komt in het bijzonder in aanmerking
voor het functieonderzoek bij verdenking op chronische en latente hepa-
titiden. op levercirrhosis, op toxische degeneratics en op stuwingslevcr. Ze
is bij deze processen vertraagd. Wanneer 5 mg/kg broomsulfaleïne intra-
\\\'eneus wordt ingespoten, is na 6 tot 7 minuten al 95% hiervan uit het
stromende bloed verdwenen.

De eenvoudigste methode is, dat 30 minuten na de intraveneuze injectie
van de benodigde hoeveelheid broornsulfaleïne-oplossing (concentratie
weer bloed wordt genomen en de hoeveelheid broomsulfaleïne er-
in bepaald wordt. Is dan nog 6% of minder van de oorspronkelijke hoe-
veelheid in het bloed aan te tonen, dan wordt de Icverfunctie als nor-
maal beschouwd; is meer dan 30% nog aanwezig, dan is de uitscheiding
sterk verminderd. Hiertussen ligt een breed overgangsgebied.
De toepassing van meer ingewikkelde methoden, onder andere aange-
geven door H. Mielke (Archiv exp. Vet. Med., 13, 358, 381 en 860,
1959 en Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 72, 479, (1959), maakt het nii.s-
schien mogelijk een differentieel diagnose te maken tussen verschillende
leveraandoeningen.

De bepaling van de hoeveelheid broomsulfaleïne geschiedt rnet behulp van
de foto-elektrische colorimcter. Hoewel deze broomsulfaleïnetcst in het
algemeen zeer hoog wordt aangeslagen, geeft de techniek toch voor dc
praktijk wel bezwaren.

Tot de leverproevcn die, wat hun uitvoering en lieoordeling betreft, zich
voor de praktijk ook niet bijzonder lenen, behoort de bepaling van de
prothrombine-ti}d. Het prothrombine wordt in de lever gesynthetiseerd,
het vit. K is hiervoor nodig. De bepaling van het prothrombine berust
op het bloedstollingsefect; een verlengde prothrombine-tijd gaat samen
met een stoornis in de lever-functie.

Als reacties op dc leverfunctie kennen we verder nog die op de fermen-
ten voorkomend in het serum en wel in de eerste plaats de kwantitatieve
bepaling van alkalische fosfatase. Dit ferment, zeer bekend van de Osteo-
blasten in de beenvorming, komt verder in tal van weefsels voor, zoals

in de nieren, darmslijrnvlies, pancreas, lever en milt. Bij de hond worden
grote hoeveelheden met de gal uitgescheiden. Zeer waarschijnlijk moet
het verhoogde alkalische-fosfata.scgehalte in het bloed bij leveraandoenin-
gen tocge.schreven worden aan retentie van dit ferment in het bloed.
Dc quantitatieve bepaling van alkalische cn trouwens ook van de zure
fosfatase, berust op de hoeveelheid fenol die vrij gemaakt wordt uit de
dinatriumfosfaat, en wordt uitgedrukt in King-.\'\\rmstrong eenheden. In
verband met de activiteit van het beenwcefsel, is bij jonge dieren het
serumgehalte aan alkalische fosfatase hoger dan bij oude; overigens lig-
gen de waarden tussen ruime grenzen, n.1. tussen ± 3 K.A.-E. en 10
K.A.-E. Ook deze reactie is nogal tijdrovend, vooral omdat de reagentia
maar kort bruikbaar blijven.

Tot de in het serum voorkomende fermenten behoren ook de transami-
nasen. Als ferment maken ze de opbouw, eventueel afbraak van amino-
zuren mogelijk, en kunnen via deze weg de eiwit-stofwisseling beïnvloe-
den. Bij de mens is bekend, dat onder andere bij hartinfarct en hepatitis
de hoeveelheid van deze transaminasen in het serum sterk is verhoogd.
Zeer waarschijnlijk gaat dit voor de hepatitis bij de hond ook op en heb-
ben bepalingen van deze fermenten dus diagnostisch belang.
Deze bepaling echter, geeft vrij veel technische moeilijkheden onder an-
dere wat de temperaturen betreft, zodat ze niet in aanmerking komen
voor een eenvoudig, klinisch routinelaboratorium.

Degene die zich wil oriënteren, omtrent de leverdiagnostiek, kan zijn of
haar hart ophalen aan de zeer voortreffelijke verhandeling over deze ma-
terie van mej. E. L e 11 o w in het Zbl. VetMed. IX, 75 en 109, (1962).
Ook degene die meer wil weten omtrent het onderzoek door middel van
laproscopie en lever-punctie, kan dit hierin vinden. Hierop nader in tc
gaan, zou deze klinische les te lang maken. Uit eigen ervaring kunnen wc
weinig over deze onderzoekingen zeggen. Al met al komen we wel tot de
conclusie, dat voor de leverdiagnostiek het laboratoriumonderzoek on-
misbaar is en dat dit laboratoriumonderzoek veelal niet beperkt kan
worden tot eenvoudige methoden.

Hiermede komt het grote belang van een zorgvuldig hartonderzock naar
voren, want bij uitsluiting van dit orgaan als de oorzaak van stuwings-
\\()cht wordt de kans groter, dat in de lever de primaire afwijking aanwe-
zig is; de differentieel diagno.sc blijft zeer moeilijk.

Ecn goede prognose en therapie kan alleen gegiondvest zijii op ecn
goede diagnose. Helaas echter moet de klinicus vaker dan eens bij ge-
brek aan de juiste diagnose, zich \\oor de behandeling vastklampen aan
een symptoom.

De oude therapieën om vocht uit het lichaam tc elimineren, berusten op
de kwikdiurethica, op de xanthinederivaten eventueel ondersteund door
cardiotonica, veelal in dc vorm van pulv. foliorum digitalis of tinctura
digitalis.

Wat deze laatsten betreft, neemt men de laatste tijd het standpunt in, dat
de zuivere preparaten en wel speciaal digoxine, de voorkeur verdienen, voor-
al wanneer de lever in zijn functie gestoord is. Als oriënterende aanvangs-
dosis kan 1/50 mg/kg genoemd worden, om daarna over te gaan op een
onderhoudsdosis.

Als criterium voor deze doseringen kan meer of minder gelden, dat de
polsfrequentie, die aanvankelijk te hoog was als symptoom van de harts-
decompensatie, daalt tot zh % van de oorspronkelijke.

Om de diure.se te bevorderen, hebben we ook de beschikking gekregen
over enkele groepen van nieuwe middelen.

Het is wel duidelijk uit experimenten, bij honden op dit terrein verricht,
dat de uitscheiding, eventueel retentio, van keukenzout hierbij een grote
rol speelt en dat hierop het aldosteron van de bijnierschors van het mees-
te belang is; het geeft namelijk retentie van keukenzout en bevordert de
kaliumuitscheiding.

De antagonistische werking tegenover het aldosteron van de spirolactonen
berust zeer waarschijnlijk op het competieve effect van deze stoffen. Zij
bevorderen de NaCl-uitscheiding en verminderen daardoor de water-
retentie die hiermee samengaat. Hiernaast remmen zij de kaliumuitschei-
ding, zodat geen vrees behoeft te worden gekoesterd dat het lichaam ge-
brek aan dit element krijgt, een te kort dat onder andere voor het hart
weer zeer nadelig is, vooral omdat bij vochtophopingen in het lichaam
veelal een langdurige symptomatische behandeling nodig is.
Tegenover de andere nieuwe diuretica, waarvoor de laatste tijd zeer veel
propaganda wordt gemaakt, is dit een groot voordeel; hun werking be-
rust voor een groter of kleiner deel op de remming van de koolzuur-
anhydrase, die zich in de tubuli afspeelt. Het kaliumverlies treedt hierbij
nog wel op. De \'combinatie van spirolacton met chloortiazideprepara-
ten geeft nog sterker diurese, maar houdt het gevaar in voor storing van
de elektrolythuishouding. Tot de spirolactonen behoort het .\'Mdactone -
.4; in de dosering van 1 mg/kg per dag, kan klinisch verbetering optre-
den; het effect treedt na een dag of vier, vijf op. Na een dag of tien kan
de dosering dikwijls sterk verminderd worden.

Het zal overbodig zijn er op te wijzen, dat de keuketrzout-toediening bij
deze patiënten zoveel mogelijk beperkt moet worden, zo gemiddeld niet
meer dan twee gram per dag.

In verband met een hypoproteïnernie is een eiwitrijke voeding noodzake-
lijk; ook behoeft men niet karig te zijn met koolhydraten.
Bij levercirrhosis moet de hoeveelheid vet in de voeding aan de schrale
kant gehouden worden.

In hoeverre het primaire proces kan verbeteren, hangt geheel van dit
proces zelve af; bij levercirrhosis is de kans hierop klein, bij een decom-
pensatie van het hart is de prognose wat gunstiger. In het laatste geval
zal een langdurige digitaüstherapie nodig zijn, naast beperkte beweging.
Vooral bij levercirrhosis zal vanwege de verminderde resorptie door de
lever, extra toedienen van vitaminen door de patiënt gewaardeerd wor-
den; we denken hierbij vooral aan het vitamine B-complex.
Al met al, hoewel een symptomatische therapie niet bevredigt, is het toch
gemotiveerd deze behandelingswijze bij dieren met vochtophoping in de
lichaamsholten toe te passen, zo mogelijk naast een causale.

Waarschijnlijk zal het U na deze algemene bespiegeling nog interesseren
wat het laboratoriumonderzoek bij onze bastaard herder heeft opgeleverd.
De bilirubine gehaltes in het bloed (direct en indirect) zijn respectievelijk
O en 0,7 E, de uitvlokkingsreacties, de cephaline-cholesterol-test en de
Ca-formolgeltest gaven na 24 luu\' al duidelijk positieve reacties te zien,

terwijl de hroomsulfaleïne na 30 minuten nog voor 38,5% in het ];)loed
circuleerde.

Dit geeft ons dus aanleiding de diagnose leveraandocning tc stellen en
gezien de hydrops ascites: levcrcirihosis.

Hoewel dus de prognose ongimstig is, zullen we door het toedienen \\an
25 ing .\'Mdacton A per dag het dier zover trachten te ontwateren, dat
het zonder ernstige klachten nog kan hlijv-en leven. Wc kunnen dan
meteen zien of bij de hond ook geldt wat voor de mens wel is opgemerkt,
n.1. dat het effect van spirolactonen bij levercirrhosis gering is.

Deze klinische les betreft cen geval van hydrops ascites bij een 7-jarige bastaard Her-
der, waarvan het klinische beeld, het onderzoek en de diagnose uitvoerig wolden
besproken en dc therapie woi\'dt aangegeven.

This clinical li-cture is concerned with a case of ascites in a seven-year-old mongrel
sheep-dog: the clinical picture, examination, diagnosis and therapy arc reviewed in
detail.

Cette leçon clinic|ue traite un cas d\'ascitc hydropique d\'un chien alsacien bâtard
âgé de 7 ans, dont le syndrome, l\'examen, le diagnostic et la thérapie sont décrits
en détail.

Dieser klinische Vortrag behandelt einen Fall von Hydrops ascites bei einem 7-
jährigen Bastardschäferhund, wovon Krankheitsbild, Untersuchung, Diagnose und
Therapie ausführlich beschrieben wird.

Esta lección clinica trata de un caso de hydrops ascites en un Pastor bastardo de 7
afios, dc que se describen el ciiadro de la enifernicdad, el examen y la diagnosis de
una manera compléta.

Hierover geeft collega Dr. S t r ü ni p f uit (Oost) Berlijn, de volgcndc weinig
collegiale beschouwing:

„In den kapitalistischen Ländern is das Veterinärwesen den Interessen der .Aus-
beuterklasse vollständig untergeordnet und von dieser Klasse abhängig. Das ökono-
mische Grundgesetz und einzige Ziel der kapitalistischen Produktion ist die Erzielung
von Mehl-wert, von Profit für die Kapitalisten. Diesem Clesetz ist auch das Vetcrinär-
wesen unterworfen. Er ist ausgerichtet auf die Betreuung der auf der Grundlage
des Privatei.gcntums an den Produktionsmitteln gehaltenen Tiere und orientiert
sich in seiner gesamten Tätigkeit auf die Ei-zielung eines höheren Profits für die
herrschende Klasse.

Dazu wird ein Teil der veterinärmcdinischcn Masznahmen vom kapitalistischen Staat
finanziert. Bedingt durch den Konkurrenzkampf, den Kampf um die Existenz als
eine Gesetzmäszigkeit der kapitalistischen Gesellschaftsordnung, hat der Tierartz das
höchste Bestreben, eine Privatpraxis zu haben, aus dieser Privatpraxis möglichst hoch
sein Einkommen zu siehern, um eventuelle Krisen und alles, was im Kapitalismus
eintritt, gut zu überstehen und seinen persönlichen Wohlstand danach zu messen,
was ihn persönlich interessiert".

Op 3 juni 1964 werd mijn luilp ingeroepen voor een hoogdrachtige ge-
importeerde en juist uit de trein gehaalde Fjordenmerrie.
Het dier verkeerde in cen uitstekende conditie, had een ietwat stijve
gang en vertoonde heftige schokkende bewegingen over het hele lichaam.
Bij onderzoek bleken de slijmvliezen iets te rood te zijn, de klieren waren
normaal, de pols was 84, de ademhaling iets stotend en te frequent, de
temperatuur was 38.6° C, borborygmi waren normaal aanwezig. Opval-
lend was bij auscultatie dat de eerder genoemde schokken synchroom
met de polsïsag optraden en over de hele borst- en buikholte duidelijk
hoorbaar waren.

Gedacht werd aan een aandoening van het diafragma cn overwogen
werd om eventueel een tranquillizer te injiceren. Alvorens hiertoe over
te gaan werd eerst contact opgenomen met Prof. Wagenaar te Utrecht.
Deze opperde de mogelijkheid dat de merrie lijdende was aan tetanie.
Tetanie ziet men bij het paard vooral optreden hij hoogdrachtige mer-
ries of bij merries met ecn \\-eulen, vooral als deze worden opgesloten of
een reis per trein of per schip meemaken. Het Ca-gchalte van het serum
is hierbij sterk verlaagd, b.v. 6 mg% (normaal 12 mg%), terwijl de die-
i-en o.m. stijf zijn. Het beeld kan zelfs op tetanus gelijken, de membrana
uictitans ziet men echter niet tevoorschijn komen. Het schokken van het
lichaam wordt veroorzaakt doordat de dieren dc hik hebben.
Nadat eerst bloed voor onderzoek was afgenomen, werd langzaam intra-
veneus 300 ml "500 Neo"²) geïnjiceerd. Daariui werd het dier in een
frisse open box geplaatst, zodat het dier zich ni?t meer opgesloten zou
voelen.

De volgende morgen was het dier weer normaal en kon ua nog een dag
i\'ust verder gctransporteeid worden.

Het Ca-gehalte van het serum bedroeg 6,6 mg%, het Mg-gehalte 1,8
mg%. Hieniit kan met zekerheid worden geconcludeerd dat dc merrie
inderdaad aan tetanie heeft geleden.

Het syrnptornenbeeld van tetanie bij een Noors Fjoidenpaard wordt beschreven, als-
mede de succesvolle behandeling met ."500 rnl „.500 Neo" gecombineerd met voor-
geschreven rust cn passende stalling. *

Description of the complex of symptoms in a Nordic Fjorden-horse suffering from
tetany. Successful treatment took place by injection of .300 ml of „500 Neo" (Ca-Mg
solution) in combination with rest and adequate stabling.

Ringdal, G.: Johne\'s discase in Pigs. Nord. Vet.Med., 15, 277, (1963).
Van een Deens bedrijf werden bij herhaling varkens geslacht waarbij tuberculeuze
mesenteriale lymfklieren werden aangetroffen. Microscopisch werden hierin zuur-
vaste staafjes gezien, maar behalve in één geval, waar Mycobacterium avium geïso-
leerd werd, gelukte het niet op LcK\'wenstein medium met en zonder, l.N.H. en
Besredka-medium zuurvaste bacteriën te kweken. Nadat op het bedrijf een koe met
paratuberculose was geconstateerd, werd het cultureel onderzoek in die richting
uitgebreid.

Een systematisch onderzoek van lymfklieren van 238 geslachte varkens van deze
herkomst werd ingesteld, waarbij 18 macroscopisch en microscopisch positief waren.
Uit het merendeel van deze laatste en verder uit 10 gevallen waaraan geen af-
wijkingen te zien waren, gelukte het nu, op een .speciaal medium, paratuberculose-
bacteriën te kweken.

Het gelukte hiermede bij een kalf de klinische symptomen van de ziekte van Johne
op te wekken.

Paratuberculose bij runderen kwam al sinds jaren op de boerderij voor, terwijl de
voertroggen van de varkens (o.a. ook van de hokken van de fokzeugen) alleen door
een smal pad gescheiden waren van de grup van de koeien.

Reichel, K.: Tollwut beim Sehwein. Tierärztl. Umschau 18, 44.5, (1963).
Bij een dorp in Holstein bevond zich een open varkenshok in de weide. Op een avond
zat voor dit hok een vos, die toen de beer en 5 zeugen naar buiten kwamen om
gevoerd te worden dit belette, waarbij de beer de vos aanviel en verschillende keren
gebeten werd. Toen de boer de vos wilde wegjagen beet deze zich in een stok vast en
verdween daarna.

Bij de beer en bij twee zeugen ontwikkelde zich rabies. De incubatietijd bedroeg 39,
56, en 123 dagen. De zeug, die na 123 dagen rabies vertoonde, had inmiddels een
maand tevoren een toom gezonde biggen geworpen.

De verschijnselen bij de varkens bestonden in schuimige speekselvloed, onrust, angst
voor akustische en aanrakingsprikkels en opwinding waarbij onwillekeurig kramp-
achtige bewegingen aan de kop optraden. De dieren zelf waren niet agressief; zelfs
met stokslagen kon geen bijten worden opgewekt. Het stemgeluid was hees en
klagelijk. Drinken en voedsel werd niet meer opgenomen. Er bestond geen hydrofobie.
De zeug met biggen trok zich van deze niets meer aan en zoogde ze niet meer.

Thibault, P., D e s p i e r r e, M., Joubert, L., O u d a r, J., H u g o n, R.
eternal, W.: Listeriose de la Truite d\'élevage. Rev. Méd. Vét., 114, 517,
(1963).

In een viskwekerij werd sterfte van 30 a 70% geconstateerd onder jonge forellen
van 6 maanden en van 18 maanden, in alle basins. De dieren werden gevoed met
vis en met bevroren vlees.

Regelmatig werd uit deze dieren Listeria monocytogenes (Type 4a) gekweekt, voor-
namelijk uit de lever. Forellen konden door infectie met de cultuur worden gedood.
Infectie per os gelukte niet. De sterfte hield op nadat het bevroren vlees door vers
vlees was vervangen. Het bevroren vlees is niet bacteriologisch onderzocht.

Marcuse, K., H c n z c, B. und Pohle, H. D.: Das Vorkommen von Sal-
monellen m West-Berlin. III. Mitteilung. Ein Versuch zur Einordnung der Keime
nach Jhrer „Gefiihrlichkeit". Zbl. Bakt. I Orig., 189, 147, (1963).

Op grond van in de jaren 1950 t/m 1959 in Wcst-Berlijn bij mensen verzamelde Sal-
monella\'s, hebben Marcuse c.s. geprobeerd cen graadmeter voor de gevaarlijkheid
op te stellen.

2e. de pathogeniteit (verhouding van aantal van zieke cn niet zieke besmette
personen) ;

3e. het uithoudingsvermogen (de infectiositeit gemeten naar het aantal per-
sonen per groep of keten .geïnfecteerden) ;
4e. dc capaciteit zich in de gastheer in stand tc houden („Haftfähigkeit", be-
paald door de duur van uitscheiding).

Het blijkt dat Salmonella typhirnurium („S. breslau" oudere Duitse benaming) in
29% van dc gevallen, dat is dus ongeveer een dcidc van wat gekweekt werd, wordt
aangetroffen. Dit percentage wisselt jaarlijks maar weinig. De andere typen lieten
een afwisselend beeld zien. Indien in een bepaald jaar een top werd gevonden, werd
deze niet door één bepaalde grote groepsinfectic veroorzaakt. Het waren alle meer
op zichzelfstaandc gevallen.

In verband met punt 2 — dc pathogeniteit — wijzen de schrijvers er op dat de
jaarlijkse routinconderzockingen van personen uit de Icvensmiddelcnbedrijvcn, op
grond van wettelijke voorschriften, geen juist beeld geven. Deze bij het onderzoek
merendeels gezonde personen zijn gewoonlijk, indien zc positief zijn, alleen uit-
scheider, zelfs bij typen die in andere groeperingen een hoog aantal zieken opleveren.
Het bhjkt dat van 747 met Salmonella typhirnurium besmette, personen er 317
(42,3%) ziek waren, terwijl van de in volgorde meest frequent gevonden typen
5. newington, die 127x werd gevonden, slechts 11 zieken (8,8%) opleverde, maar
daarentegen S. injantis van 86 personen, 29 ziek (30,2%).

Van de in geringer aantal gevonden typen vallen o]) door hun pathogeniteit:
S.ententidis (42%), braenderup (39,2%), 5. heidelberg (34,0%) en 5. bloekley
(25,2%). Daarentegen geven .y. newington en S. anatum maar zelden aanleiding
tot ziekte.

De weinig frequent .gevonden S. bareilly, S. newport, S. derby, S. cholera suis en
bredeney blijken in meer dan 25% uit zieken te zijn .geïsoleerd (S. cholera suis
18 isolaties, waarvan 7 uit zieken).

Wat het derde punt, de infectiositeit, betreft, hadden van dc 68 geïisolecrde Sal-
monella-typvn er 30 tot .groepsinfectic aanleiding ge.geven. Hierbij bïijkt de frequent
voorkomende .9. typhirnurium op de 3e j.laats te staan, na .9. m.inchetter en S. heidel-
berg, waarvan de eerste slechts weinig aanleiding had gegeven tot ziekte (25 vondsten
2 zieken), de andere behoort tot dc meer pathogene groep, zie boven.
Het vierde punt betrof dus de lan.gerc of kortere uitscheiding: Salmonella typhimu-
riurn wordt snel uit.gescheiden (slechts in 12,6% lan.ger dan 31 dacen) terwijl
S. thompson (patho.geniteit 22,16%) en 6\'. give (pathogeniteit 4 van dc 44 vondsten)
tot de !angduri.ge uitscheiders behoren. Een middelmatige uitscheidingsduur werd bij
.9. newington (weinig pathogeen), .9. braenderup (weinig patho.geen) en S. manchester
(weinig pathogeen) geconstateerd.

fiet is de schrijvers niet gelukt dc typen op grond van deze vier kenmerken in cen
hen bevredigende objectieve volgorde te plaatsen, hoewel zij op bladz. 158 hiertoe
wel een poging doen. Hieruit concluderen zij wel, dat er gevaarlijke en minder ge-
vaarlijke typen zijn.

S. typhimurium staat op de eerste plaats wat uitbreiding, pathogeniteit en grocps-
besmetting betreft en op de 3e plaats naar aanleiding van uischcidingsduur. Daar-
entegen staat S. anatum, die op de 2e plaats staat wat betreft verbreiding, op de 9e

plaas wat betreft pathogeniteit, op de 5e plaats wat groepsbesmetting betreft en op
de 10e plaats wat betreft langdurige uitscheiding. Wat het totaal van de 4 Uenrncrkcn
betreft neernt typhimurium dus de eerste plaats in.

Moor, .A. de, B o u c k a c r t, J. H. en Top, W.: Chirurgische behandeling van
spastische parese bij het rund door dencrvatic van de M. gastrocnemius. Vlaams
Diergeneesk. Tijdschr., 33, I, (1964).
De operatieve behandeling van de spastische parese bij het rund door middel van
een tenotomic van dc M. gastrocnemius en van de M. flexor digitalis pedis super-
ficialis heeft volgens de schrijvers nog rccidiven opgeleverd, tengevolge van wederom
aan elkaar groeien van de peesstompen door bindweefselvorn-.ing.
Het zoeken naar ccn andere behandelingsmethode heeft tot dc gedachte geleid
dc bij deze aandoening betrokken spieren te denerveren. De innervatie van de be-
trokken spieren gebeurt via de N. tibialis. Langs operatieve weg wordt deze zenuw,
die gezamenlijk met de N. peroneus na zijn ontstaan uit de N. ischiadicus naar distaal
verloopt, vrijgelcgd. De N. tibialis wordt het gemakkelijkst bereikt tussen de twee
hoofden van de M. biceps femoris, waarvan de grens op het staande dier duidelijk
waarneembaar is. Men doet cr derhalve goed aan deze scheiding voor de cpiduraal-
anesthcsie en het neerleggen van het dier op dc huid aan te tekenen.
Na het klieven van de twee biccpshoofden stoot men op de M, gastrocnemius cn
wordt de N. peronaeus zichtbaar. Caudaal hier\\\'an nabij de popliteaallymfklier be-
vindt zich dc N. tibialis, door vetweefscl omgeven. Men licht de zenuw op en maakt
deze vrij van vet alvorens het perineurium open te snijden. De nu zichtbare zenuw-
bundels prikkelt men achtereenvofgens met cen scherp instrument, teneinde na tc
gaan welke van deze bundels voor inner\\\'atie van de M. gastrocnemius en de M.
flexor di.gitalis pedis superficialis verantwoordelijk zijn. Na deze differentiatie worden
vervolgens de betreffende zenuwbundels van de N. tibialis gencurectorneerd. Dc
operatie wordt rnct het sluiten van de wond in 3 etages beëindigd.
\\\'an de 46 geopereerde runderen trad na dc operatie bij 27 dieren een volledig
functioneel herstel op; 12 waren veel verbeterd, bij 5 was een geringe verbetering te
constateren, terwijl slechts in ccn geval dc toestand niet verbeterd werd bevonden.
(Opin. Ref.: Tijdens cen vicrwceks verblijf van één van de schrijvcrs aan dc Kliniek
voor Heelkunde hebben wij ons van dc doelmatigheid van deze operatie kunnen
overtuigen. Dc toepassing zullen wij eehter blijven beperken tot die gevallen die
met zekerheid niet voor de fokkerij zullen of kunnen worden gebruikt).

Zwemmer, J. J.: De gevreesde kopziekte. Landbouwvoorlichting, 19, 615, (1962).
Omtrent dit door het Rijkslandbouwconsulcntschap voor noordelijk Noord-Holland
verrichte onderzoek wordt de volgende samenvatting gegeven.

Een driejarig onderzoek en voorlichting in twee Noordhollandsc gemeenten heeft
het volgende opgeleverd.

1. Door onderzoek en voorlichting per bedrijf bleek het aantal kopziektegevallen te
kunnen worden teruggedrongen en wel in Berkhout van 13 tot 5% en in Wervers-
hoof van 23 tot 7%.

2. Dit resultaat is in hoofdzaak bereikt door een betere opvolging van de bemestings-
adviezen inzake kali.

3. Bijvoedering van magnesiumkoekjes, droge pulp, pekel en andere bijprodukten
en in de eerste tijd van de weideperiode het \'s nachts opstallen van het vee kunnen
bijdragen tot het voorkómen van kopziekte.

4. Op de kleigronden zal men de bemestingsgewoonten, indien kopziekte optreedt,
drastisch moeten veranderen.

.5. Het bovenstaande houdt in dat men .;oms stalmest zal moeten verkopen. Dit
kan bij pachtbedrijven op bezwaren stuiten, omdat in sommige pachtcontracten
de bepaling is opgenomen dat de stalmest op het bedrijf moet blijven.
(). Dat de grasopbrengst lager is als de stalmest wordt verkocht, is niet gebleken.
Wel is geadviseerd om in dat .geval 20 kg zuivere N per ha meer te geven. Stal-
mest bevat nl. ook nog ca 20 kg N per 15 ton.

7. Indien de bemestingsadviezen goed worden opgevolgd en de percelen met een te
hoog kali.getal minstens éénmaal per jaar worden .gemaaid, is het mo.gelijk de kali-
.getallen te verlagen.

8. Door de eerste N in het voorjaar vroeg te strooien en in bepaalde gevallen be-
mesting met magnesium toe te passen, kan het gevaar van kopziekte waarschijnlijk
nog verder worden verminderd.

Dit zijn echter hulpmaatre.gelen. Van het grootste belang voor het verkrijgen van een
blijvende verbetering zijn verandering van het landgebruik en van de bemestin.gs-
gewoonten.

Asheim, A.: Renal functie in clogs with pyometra. Uterine infection and the
patho.genesis of the renal dysfunction. Acta Path, et Microbiol Scand 60 99
(1964). \' \' \'

Teu nissen (1952) heeft vast.gesteld, dat de initiale fase van de patho.genese
van pyometra de hyperplasie van het endometrium is, die voorkomt uit hormonale
dysfunetie, waaruit zich endometritis kan ontwikkelen, waarbij bacteriën, die waar-
schijnlijk tijdens de oestrus binnendringen, kunnen worden aan.getoond.
Polydipsie en polyurie zijn .gewone begeleidvcrschijnsclen van pyometra van de
teef. De dysfunetie van de nier bestaat uit een verminderd concentrerend vermogen,
gewoonlijk gepaard gaande met een verwijderde glomerulusfiltratie. Dc ernst van deze
twee componenten schijnt vol.gens .A. s h e i m onafhankelijk van elkaar te variëren.
De verminderde glomerulusfiltratie schijnt te worden veroorzaakt door morfologische
veranderingen, terwijl voor het verminderd coneentratievermogen geen morfologische
achtergrond is aan.getoond.

s h e i ni onderzocht in hoeverre de micrtxirganismen in de baarmoeder zijn te
beschouwen als pathogeen of als saprofyt, of deze invloed hebben op de nierfunctie
en zo ja hoe deze invloed tot stand komt.

Het bleek, dat teven met pyometra, circulerende antilichamen hebben, die specifiek
zijn voor de E. coli in de uterus. Het coli-anti.geen gaf geen reactie met serum van
honden, die besmet waren met streptokokken en met serum van normale honden.
Uit 73 van 79 pyometra\'s werden bacteriën geïsoleerd, waarvan 64 E. coli en verder
stafylokokken en streptokokken. Dc histologische veranderin.gen van het endome-
trium wezen erop, dat ook in die .gevallen, waar geen microörganismen konden
worden aangetoond, een bacteriële infectie had plaats.gcvonden. Bij 5 teven, waarbij
.geprobeerd werd experimenteel met hormooninjecties pyometra op te wekken, was
slechts in één .geval het concentratievermogen van de nier verlaagd. Injecties van
toxinen van een E. colistam uit een pyometra gaf een reversibele reductie in het
concentratievermogen van de nieren bij alle 6 teven.

Deze teven reageerden op de eerste injecde met onwelzijn, tremor, ataxie, emesis en
hoge koorts. Op latere injecties werd niet of weinig gereageerd.

Het mcrendcrl van deze teven (die dus geen pyenietra hadden) dronk meer en had
een groter urinevolume. (in één geval was de hoeveelheid drinken per dag ver-
meerderd van 400 ml tot 1500 ä 1900 ml). Bij een ander dier, waarvan het drink-
volume gedurende de injecties 700 ml bedroeg, vermeerderde dit tot 2000 ml als dc
dubbele hcx-vcclheid toxine werd ingespoten.

(N.B. In zijn proefschrift heeft T c u n i s s cn (1938) bij een bacteriologisch onder-
zoek van 34 spontaan opgetreden .gevallen van pyometra eveneens in 18 gevallen
E. coli aangetroffen.

Hij merkt hierbij op: „In spontane, subacute gevallen treft men al een reincultuur
van colibacillen aan, zonder dat een andere bacil, dc mogelijke primaire inleider,
aanwezig is.

Hierdoor wordt het waarschijnlijk gemaakt, dat, wanneer pre-disponcrende momenten
aanwezig zijn, de colibacil in staat is een endometritis op te wekken cn te onder-
houden, gezien het acute van het pathologisch-anatomische beeld en de aanwezigheid
van agglutininen in het bloedserum").

S.ALMONELL.A TYPHIMURIUM IN KUNSTM.MIG BESMET KIPPE\\ OER
EN \\ OEDERMIDDELEN V.AN DIERLIJKE .\\FKOMST.

Smyser, C. F., B a c h a r z, J. and Rockel, H. \\\'an: Detection of Samonclla
typhimurium from artifically contaminated poultry feed and animal by-products.
Avian Dis., 7, 423, (1963).
Door de bovengenoemde Amerikaanse onderzoekers werd dc ovcrlevingsduur nage-
gaan van salmonella\'s in kunstmatig met S. typhimurium besmet kippcvocr en voeder-
middelen van dierlijke herkomst. Er wordt niet aangegeven welke deze betreffende
vocdermiddelen waren en in de tabellen wordt ook geen onderscheid gemaakt tussen
de uitkomsten, die verkregen zijn met het complete voer of met dc eerder genoemde
vocdermiddelen.

Aangetoond werd, dat S. typhimurium in kippcvocr, bewaard bij k:imertcmperatuur
(21- -29\'\' C) een veel kortere overlevingstijd had dan bij 4° C. Bij een lichte be-
smetting (1-10 bacteriën per gram) was de maximale overlevin.gstijd op 2 weken
te stellen; bij een zware besmetting, i.e. 137 kiemen per gram voer, konden door
„Anreicherung" in verschillende media nog salmonella\'s aangetoond worden tot
118 dagen na de besmetting.

Van de gebruikte aankweekvlocistoffen leverde de selenictbrillantgroen-sulfapyridinc
(S.B.C.-sulfa), sclenietcystinebouillon en de tctrathionaatbrillantgroen-bodem in het
algemeen meer positieve resultaten op dan sclenietbouillon en de S.B.G.-bodem.
Voor het kweken uit de aankweekvlocistoffen gaf brillantgroen-fcnolrood (Kauff-
mannplaat) de beste resultaten.

Het uiterst .geringe aantal positieve onderzoekingen dat dc complete voeders bij de
verbruikers opleveren tegenover de veel grotere frequentie van salmonella\'s in voeder-
middelen van dierlijke oorsprong verklaren de onderzoekers door erop tc wijzen,
dat tic tijd tussen aanvoer en onderzoek bij de dierlijke produkten meestal kort is
vergeleken met de tijd, die verstrijkt tussen aanvcx-r en gebruik op de boerderij.
Door Van der Schaaf en medewerkers werd vastgesteld (Tijdschr.. Dierge-
neesk., 87, 216, (1962)) dat salmonella\'s in Peruaans vismeel slechts een zeer korte
overlevingstijd hebben. In diermeel was de overleving langer en in bloedmeel nog
langer. S. binza bleek een langere overlevingstijd tc hebben dan S. choleraesuis. De
resistentie van S. typhimurium werd niet nagegaan, wel die van E. coli. De
resistentie van deze bacterie bleek tussen die van S. binza en S. choleraesuis in te-
staan.

Bij de bespreking van „Veterinary orthopaedics" is het van belang te wijzen op de
uitgave van een tweetal Engelstalige voorgangers, waarvan de eerste S m y t h e -
Shuttlcworth, „Clinical Veterinary Surgery" London 1959—1960 m het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, 55, 551, (1960) werd besproken en de tweede Adams
„Lameness in Horses" Lea & Fcbiger, Philadelphia 1962 aan het slot van deze be-
spreking nog enige aandacht zal vragen.

Beide boeken zijn geschreven met dc gedachte een „leemte op te vullen" speciaal
voor de praktizerende dierenarts die geïnteresseerd is in de chirurgie in het alge-
meen dan wel die van het paard in het bijzonder.

Dc bedoeling van het boek van Hickman wordt aangeduid als „to present in a
simple and concise manner veterinary orthopaedics in the domestic animals" in de
eerste plaats voor de student, met de verwachting dat dc dierenarts in de praktijk
er een „book of reference" in zal zien.

De schrijvcrs van de drie boeken hebben gemeen, dat zij hun grote belangstelling en
liefde voor het paard als dierenarts waar hebben kunnen maken in cen jarenlange
actieve beoefening van de heelkunde in ruime zin bij deze diersoort. Het begrip
„veterinary orthopaedics" als onderdeel van de dierchirurgie zal menigeen wat
vreemd in de oren klinken.

Uit het bock van Hickman blijkt duidelijk dat de definitie „rechtzettende behandeling
van misvormingen en verkrommingen van het steun- en bewegingsapparaat (Pinkhof
geneeskundig woordenboek 1954) niet rneer kan gelden en het beter is tc spreken
van tak der heelkunde welke zich speciaal bezighoudt met dc behandeling van
afwijkingen (functiestoornissen), misvormingen en verkrommingen van het steun-
en bewegingsapparaat (ook wanneer de oorzaken niet in het steim- en bewegings-
apparaat zelf gelegen zijn).

In de veterinaire orthopedie nemen de kreupelheden (functiestoornissen) bij het
paard een belangrijke plaats in.

Het eerste hoofdstuk van „Veterinary orthopaedics" is dan ook gewijd aan „The
diagnosis and treatment of lameness". Kort en duidelijk worden de oorzaken be-
sproken cn de kreupelheidsdiagnostiek. De „behandeling" beperkt zich tot dc in vele
gevallen aan de kliniek gebonden methoden der fysische therapie. In het volgende
hoofdstuk worden de aandoeningen van de anatomische onderdelen van het loco-
motie-apparaat systematisch b(4i;mdcld, te beginnen met de pezen, peesscheden,
bursae en spieren. Het paard vormt in deze hoofdstukken dc klassieke basis, maar de
belangrijkste aandoeningen bij hond en rund worden aan de hand van een aantal
schematischc voorstellingen en foto\'s eveneens vermeld.

Het hoofdstuk „Disea.ses of Bone" geeft na inleiding over dc anatomie en histologie
ccn korte maar duidelijke beschrijving van de algemene en lokale aandoeningen van
het bot.

De podotrochleitis (Navicular discase) vormt in dit hoofdstuk een belangrijk onder-
deel, waarbij van de hypothese wordt uitgegaan dat de pijn (oorzaak van dc kreu-
pelheid) zijn oorsprong vindt in het pathologisch veranderde straalbeen. Een aantal
zeer goed gereproduceerde röntgenfoto\'s leveren cen belangrijke bijdrage voor een
beter begrip en inzicht in dc besproken ziektetoestanden. De röntgenopnarncn spelen
eveneens een belangrijke rol ter verduidelijking van „epiphysial separations" (epiphy-
seolysis) en „unclassified diseases of bone".

Onder het opschrift „Injuries to bone" volgen 120 blz. fracturen en fractuurbe-
handeling. Hoewel de fracturen bij de kleine huisdieren (hond) de meeste aandacht

krijgen zal ook de grote huisdierenpracticus cen goed inzicht krijgen in de mogelijk-
heden en onmogelijkheden van fractuurbehandeling bij paard en de landbouwhuis-
dieren. Dat het de weinig ervarene duidelijk zal worden dat de operatieve behan-
deling (Osteosynthese) beter aan een kliniek kan worden overgelaten is eerder een
voor- dan cen nadeel van dit bijzonder te waarderen hoofdstuk.

De hoofdstukken „diseases of joints en injuries to joints" geven een duidelijk
overzicht van dc gewrichtsaandoeningen en de behandeling ervan bij dc verschillende
huisdiersoortcn. In deze hoofdstukken komt wel zeer duidelijk tot uiting dat de
schrijver zich niet waagt aan een uitvoerige beschrijving van aandoeningen en be-
handelingsmethoden waarmee bij de veterinaire opleidingscentra in Engeland weinig
of geen ervaring is opgedaan. Persoonlijk zie ik dit meer als een voordeel dan cen
nadeel. Immers het boek is in de eerste plaats bedoeld voor de student, die meer
gediend is met een goede kritische beschrijving van wat belangrijk is dan gecon-
fronteerd te worden met de veelheid van mogelijkheden waaruit zonder er\\\'aring
nauwelijks cen keuze kan worden gedaan.

In het hoofdstuk letsels en ziekten van hoef en klauw (waarvoor nog vaak ten
onrechte de benaming veterinaire orthopedie wordt gebruikt) worden achtereen-
volgens paard, rund, schaap en hond besproken. Dc beperktheid van dc paragraaf
„the bovine foot" zal door menig algemeen practicus wel als cen tekortkoming
worden gevoeld. Dc teleurstelling hierover zal echter .spoedig verdwijnen wanneer
het hoofdstuk „spine and peripheral nerves", waarin ook de neurectomiën zijn
opgenomen, is doorgewerkt.

Hickman sluit zijn boek af met een drietal meer chirurgisch technische onderwer-
pen: amputaties, materialen te gebruiken in de been- en gewrichtschirurgie en een
zestal bladzijden met afbeeldingen van „orthopaedic instruments and appliances".
,,Veterinary Orthopaedics" is cen goed verzorgde uitgave geworden, die geheel aan de
in de aanvang genoemde bedoeling voldoet. De talrijke zeer goede röntgenfoto\'s tonen
duidelijk dc betekenis van de röntgendiagnostiek niet alleen voor het stellen van een
exacte diagnose, maar vooral voor het verkrijgen van meer begrip en inzicht in de
aard van de ziektetoestanden. De „regional and applied anatomy", in Clambridge
onder de naam „surgical anatomy" gedoceerd als onderdeel van de dierchirurgie,
bewijst in dit bcx-k eens te meer zijn bestaansrecht.

„Veterinary Orthopaedics" wordt aan de student drin.gend ter bestudering aanbe-
volen. De praktizerende dierenarts (voor „groot en klein") doet zichzelf beslist tekort
wanneer hij zijn handbibliotheek er niet mee aanvult en het in voorkomende ge-
vallen ook raadpleegt.

is bedoeld als een moderne aanvulling van de langzamerhand sterk verouderde litera-
tuur over wat eens dc basis was voor de veterinaire heelkunde.

Hoofdstukken als „the Relationship between Conformation and Lameness, Anatomy
and physiology of the foot. Examination for soundness. Diagnosis of lameness" als
inleiding tot dc bespreking van artritis, bursitis en tenosynovitis en cen sytcniatische
beschrijving van de krcupelheidsoorzaken aan voor en achterbenen zijn het bestu-
deren meer dan waard.

■Aan de „hoefkunde" wordt in een drietal hoofdstukken alle eer bewezen, terwijl cen
beschrijving van de „natuurlijke en kunstmatige gangen" van het paard een goede
afsluiting vormen voor hen die nog tijd en gelegenheid hebben zich voor de ortho-
pedie van het paard te interesseren en op de hoogte te willen zijn van de na-oorlogse
ontwikkeling hiervan in Amerika.

Drie delen van het in totaal vier delen tellend Kompendium zijn thans verschenen.
Volgens het voorwoord in deel I is het werkje in de eerste plaats bedoeld als
leiddraad bij het anatomisch practicum. Volgens zijn opzet is het voor een zodanig
gebruik aan de Utrechtse faculteit niet gesehikt. De delen bevatten een veel te uit-
gebreide tekst, terwijl de afbeeldingen per deeljte in een adas zijn samengevoegd,
m.a.w. het is een leerboek der anatomie van de huisdieren, waarvan alle afbeel-
dingen bij elkaar geplaatst zijn. Liever hadden wij deze merkwaardige hybride tussen
een echte atlas (zoals bijv. die van Popesko) en een oppervlakkig leerboekje
(zoals bijv. dat van Dobberstein-Hoffmarn) gezien als een echte practi-
cumhandleiding, d.w.z. met een didaktisch goede volgorde van sectietechnieken met
de bijbehorende afbeeldingen op de juiste plaats.

Deel I: de atlas is op zichzelf bruikbaar als hulpmiddel bij het anatomisch practicum:
Deel II: aan de hand van foto\'s krijgt men snel een oppervlakkig overzicht van
de bouw van de ingewanden. Voldoende aandacht is besteed aan de ontogenie
en vergelijkende anatomie.
Deel III: bij de bloedsomloop zijn de venen behandeld in de richting van de bloed-
stroom. Dit wordt gerechtvaardigd door te stellen dat zodoende de samenhang
tussen vorm en functie beter uitkomt. Wij vinden dit overdreven cn uit didactisch
oogpunt niet aan te bevelen. De afbeeldingen zijn van goede kwaliteit.
De hoofdstukjes over endocriene organen en huid huidorganen (met uitzonde-
ring van dat over de hoef) bevatten te weinig afbeeldingen en teveel tekst.

Samenvattend kunnen wij zeggen dat wij, gezien de vrij hoge prijs en mede met het
oog op hetgeen geboden wordt in andere boeken, dit werkje niet kunnen aanbevelen
aan onze studenten. Voor de practicus is het („mits de kosten geen bezwaar zijn"),
een handig naslagwerkje.

Ter gelegenheid van een antibrueellose congres werden bovenstaande zegels op het
eiland Malta uitgegeven.

Op de 2 pence zegel staan de beeltenissen van B r u c c en Z a ni m i t.
Brucc was degene die in 1887 aantoonde dat de Maltakoorts bij de mens werd
veroorzaakt door een kleine bacterie, terwijl Zammit in 1905 aantoonde dat de
mens de besmetting kreeg door het drinken van melk van geïnfecteerde geiten.
In 1962 werd ter ere van Dr. Fercnc Hutyra bovenstaande zegel uitgegeven.
Het opschrift luidt: „De stichter van de Diergeneeskunde Hogeschool, Dr. Hutyra
Ferenc, arts en dierenarts, 1860-1934".

Dc laatste tijd hebben we enkele keren geconstateerd dat niet alle injectievloeistoffen
tegen meikziekte onschadelijk zijn voor de koe. Het onderstaande artikel met vragen
heeft zijn ontstaan aan dit feit tc danken.

Dc eerste doelgerichte therapie tegen meikziekte, gefundeerd op dc onderzoekingen
van Sjollema, was een intraveneuze infusie van een CaCk-oplossing. Deze be-
handeling kon nadelige gevolgen voor het hart hebben, dc toevoeging van MgCla gaf
een aanmerkelijke verbetering. Jarenlang, tot volle tevredenheid van iedere handige
dierenarts, is deze therapie blijven bestaan. Bij een langzame infusie (± 4 minuten)
is de nadelige invloed op het hart van geen enkele betekenis. Het eni.ge nadeel is,
als dc infusie niet le.ge artis wordt uitgevoerd, het ontstaan van weefselnecrose met
eventuele verbloeding van het dier.

Om aan dit bezwaar tegemoet te komen is het calciumborogluconaat in zwang .ge-
komen. Een oplossing hiervan .geeft subcutaan alleen een zwelling maar geen weefsel-
nccrose. Het herstel van dc dieren verloopt iets minder snel dan met CaCl2, overi-
gens met ongeveer dezelfde resultaten, maar zeker niet beter. Met deze preparaten,
CaCl2-MgCl2 (40-15) en calciumborogluconaat -MgCla (62-15), en de luchtinsuf-
flatie als reserve, kan men dc mclkziektetherapie als geslaagd beschouwen. Ongeveer
1% van de dieren geneest niet. De oorzaak is dikwijls nog een necrose van de m.
gastrocnemius.

Spoedig kwam echtcr de toevoeging van benzoas natricus cum coffeïno om het hart
zo veilig mogelijk te stellen. Als men de vloeistof langzaam laat infunderen is deze
toevoeging niet nodig. Het gevolg is alleen maar .geweest dat vele dierenartsen de
hand zo hoog mogelijk houden om de infusie zo snel mogelijk te doen verlopen.
Later is de toevoeging van een „wek-amine" gekomen. Een woord als amphetamine-
sulfaat maakt wel indruk. Vermoedelijk dankt deze toevoeging zijn ontstaan aan
concurrcntieovcrwc,gingen van een geneesmiddclenfirma. „Dit hebben wij er ook nog
in". Dc calciumchloride wekt echter snel genoeg en bovendien valt cr de laatste jaren
niet zo veel meer te wekken: suffe dieren worden bij meikziekte dc laatste jaren veel
minder .gezien dan vroe.ger.

Ook de toevoeging van ccn anti-histaminicum is moeilijk te vcrdedi.gen. Er zijn vele
stoffen met een der.gclijkc werking, maar er zijn er maar weinig zonder onaan.gcname
ncvenwerkin.gen. Bovendien is het histaminegehalte van het runderblocd na de partus
zelfs lager dan .gewoonlijk.

De toevoeging van fosforhoudende stoffen dankt waarschijnlijk zijn ontstaan aan een
publikatie van Zweedse zijde. Dc waarde hiervan wordt over \'t al.gemeen als weinig
doel.gcricht betiteld cn dc mogelijkheid van onaangename nevenwerking is niet uit
tc sluiten.

Het melkzicktcbreld is in de loop dcr jaren veranderd cn over \'t algemeen zijn er
thans meer recidiverende ziektegevallen en kornen de dieren moeilijker op de been.
Om deze bezwaren tc voorkomen, gebruiken steeds meer dierenart,sen het tweevoudige
van de oorspronkelijke dosis. Eerst werd 450 ml intraveneus en 450 ml subcutaan
gegeven. Later is men cr toe over gegaan om 900 ml intraveneus tc infunderen. Voor
zover mij bekend zijn er weinig gc.gcvens gepubliceerd of door deze dubbele dosis
het aantal recidieven wordt vcrlaa.gd. Het is dus de vraag of 900 ml noodzakelijk of
zelfs wenselijk is. Bij deze behandelin.gsmcthode krijgt een recidiverende koe binnen
een korte tijd niet alleen 4 maal dc oorspronkelijke dosis calcium maar ook meestal
4 maal de dosis van allerlei bijgevoegde stoffen. De toediening van een vierma!i,ge
dosis van een antihistaminicuin, meestal met cumulatieve werking, moet van zeer
twijfelachti.ge waarde zijn.

Volgens collega M. G. S i m e s e n te Kopenha.gen behandelt de Deense collega de
inelkziektepatiëntcn allen met calciumborogluconaat zonder MgCb of andere toe-
voegingen.

Welk voordeel heeft de koe hiervan en dus uiteindelijk onze Nederlandse boer?
Leeuwarden, juni 1964. /■ S. Reinders.

Met meer dan gewone belangstelling nam ik kennis van het artikel „Onderzoekingen
over de waarde van oppervlaktedeeontaminatie door middel van kokend water van
met Salmonella besmette mesenteriale lympfklieren" van de hand van Kampel-
macher, Guinée en Van Noorle Jansen (1964). Aanleiding tot deze
onderzoekingen zijn ongetwijfeld mijn bijdragen in de rubriek „Ingezonden" ge-
weest (De Vries, 19\'63~l.

Opmerkelijk is, dat voor de oppervlaktebehandeling het woord decontaminatie is
gekozen. In het artikel van Kampelmacher c.s. (1962), waar voor het eerst

deze techniek werd beschreven, wordt gesproken over „......3-4 seconden in kokend

water gedompeld om eventueel oppervlakkig aanwezige Snlmonella-k\'wmcn te ver-
nietigen......". Naar mijn mening wordt het vernietigen van bacteriën beter aan-
geduid met het woord sterilisatie dan met decontaminatie.

Zoals ook reeds door mij werd aangetoond (De Vries, 1963) komen de auteurs
tot de conclusie, dat „deze vorm van decontaminatie niet altijd het doden van alle
Salmonella-kkmen tot gevolg heeft", (pag. 520).

In het verdere verloop van het artikel wordt aan de hand van experimenten en
kansberekeningen aangetoond, dat het aantal „vals positieven" van bijzonder weinig
betekenis is voor de werkelijke situatie. In deze redenering wordt een ernstige denk-
fout gemaakt, die alle statistische bewerkingen ten spijt, de conclusies uit de onder-
zoekingen geheel op losse schroeven stelt.

.Als som van alle onderzoekingen .A, B en C op het slachthuis en het R.I.V. (para-
graaf 3, proef 3) worden 34 (14,4%) van de 236 scheilen posidef bevonden.
Het is niet juist tegenover deze som de uitslag van een onderdeel van de proef te
plaatsen, zoals in het artikel gebeurt op pag. 521 door 2% oppervlaktebesmetting
te plaatsen tegenover 14,4%. Het onderzoek B is uitsluitend verricht in samenhang
met het onderzoek C en het is onjuist de uitkomst van B van toepassing te brengen
op de resultaten van .\\-|-B-t-C. Als het onderzoek B naar oppervlaktebesmetting bij
het gehele materiaal was toegepast, zou het gevonden percentage ook hoger zijn
geweest.

De redenering onderaan pag. 522, waar de in het laboratorium van het R.I.V. ge-
vonden oppervlaktebesmetting van 236 darmscheilen samen met de som vnn de
lymfklierbesmettingen uit verschillende proeven toegepast wordt op een vorig onder-
zoek met 4101 varkens, is foutief. Als men uitgaat van de oppervlaktebesmetting
van 4,6% zoals die bij onderzoek B op het R.I.V. werd gevonden, zal men in de
verdere redenering ook het bij het onderzoek C gevonden percentage van 4,2 als
primaire klicrbesmetting moeten to<-passen.

Van 4101 darmscheilen zullen dan van 172 de klieren besmet zijn, hiervan zullen
hoogstens 112, afgeleid uit tabel 6 i.v.m. oppervlaktcbesmetting, dienen te worden
afgetrokken. Er blijft dus ongeveer \'/s deel van dc met het routine onderzoek
positief bevonden klieren over. De „vals positieven" hebben, zoals hieruit blijkt, wel
degelijk een grote betekenis voor de feitelijke situatie.

Bij het routine onderzoek op het slachthuis werden van 236 darmscheilen 20 (8,5%)
positief bevonden.

Schrijvers delen mee, dat uit een vergelijkend onderzoek is gebleken, dat het onder-
dompelen van klieren met behulp van een pincet bij het routine onderzoek minder
effectief is dan het onderdompelen met behulp van een draadmandje bij het experi-
mentele onderzoek C.

Bij het experimentele onderzoek C (laboratorium slaehthuis) blijken van de volgens
het routine-onderzoek A 20 positieve seheilen maar 8 positief tc zijn.
Het onderzoek C kan — afhankelijk van de intensiteit van de oppcrvlaktebesmetting
- volgens tabel 6 2-44% „vals positieven" opleveren. Uit tabel 9 blijkt, dat bij
onderzoek C (laboratorium slachthuis) 2 van de 8 (of 25%) tot dc „vals positieven"
gerekend kunnen worden. Van dc 20 volgens het routine-onderzoek op het slacht-
huis positieve darmseheilen zijn dus in feite slechts 6 (of 30%) met enige zekerheid
inwendig besmet.

Deze redenering toegepast op onderzoek .A en C van het laboratorium R.l.V. geeft
een overeenkomstig resultaat. Van 19 (8%) met het routine-onderzoek besmette
seheilen blijken bij het enigermate zorgvuldiger onderzoek C slechts 8 besmet te zijn.
Indien hierbij de uitslag van onderzoek B in aanmerking wordt genomen blijken van
deze 8 slechts 3 met enige zekerheid inwendig besmet tc zijn.

Uit dc ge.gevcns uit tabel 9 blijkt dus, dat er bij het onderzoek van 236 darmseheilen
volgens de routine-methode hoogstens 30% der positieven bevindingen op een pri-
maire be.smctting der klieren berust.

M.a.w. van de 236 darmseheilen, waarvan rnct het routine-onderzoek 8,5% positief
waren, zijn 2,5% met enige zekerheid dc klieren primair besmet .geweest.
Voorts blijkt uit tabel 9, dat van de 16 maal, dat door middel van de onderzoeken B
een oppcrvlaktebesmetting werd aangetoond, slechts in de helft van de gevallen
onderdompelen gedurende 4 seconden in kokend water in staal was de oppcrvlakte-
besmetting te niet te doen.

Uit deze interpretatie van de feitelijke proefuitkomsten blijkt, dat de methode van
oppervlakteontsmctting door middel van onderdompelen in kokend water gedurende
4 seconden aanmerkelijk minder betrouwbaar is dan dc auteurs in hun conclusie
aan de hand van theoretische beschouwingen willen doen vóórkomen.
Voor een verantwoord onderzoek is deze methode dan ook onbruikbaar.

Het is nuttig tenslotte nogmaals de aandacht te vestigen op mijn publikatie (D e
N\'ries, 1962), waarin voor het eerst deze methode van oppervlakte-sterilisatie
werd gecritiseerd. D it gebeurde naar aanleiding van een poging tot verklaring van
het verschil in bcsmettingsperceentages van gezonde slachtvarkens, gevonden door
Huisman (1950) en Kampelmacher c.s. (1962).

Bij deze vergelijking bleek cendeels met het oog op het sterk vermeerderde aantal
scrotypen van een absolute toename van het besmcttingspercentagc sprake te zijn,
.Anderdeels werd geconcludeerd, dat het verschil in percentage varkens, die drager
zijn van S. typhimurium, terug te brengen was op de methode van onderzoek. Bij
Kampelmacher c.s. was het uitgangsmateriaal groter, werden er twee op-
hopingsmedia .gebruikt, werd uit deze vloeistoffen twee maal overgeënt en was, zoals
thans duidelijk is gebleken, de methode van oppervlakte-sterilisatie onvoldoende.
Waar nog steeds ongeveer dc helft van de gevallen van salmonellosis bij de mens
wordt veroorzaakt door 5. typhimurium is dc volgende conclusie uit de destijds ge-
houden beschouwin.gcn voor de vleeshygiënist nog steeds van actuele betekenis;
„Het Salmonella-vraagstuk bij de mens staat, voorzover het S. typhimurium betreft,
niet in directe relatie met het slachtvarken".

Huisman, W.; Over het voorkomen van tot het geslacht Salmonella behorende
microörganismen bij gezonde varkens. Diss. Utrecht, 1950.

Kampelmacher, E. IL, Guinée, P. A. M,, H o f s t r a, K. en Keulen,
.A. van; Salmonella-onderzoek in slachthuizen; Tijdschr. Diergeneesk. 87 77
(1962).

Kampelmacher, E, H., Guinée, P. A. M. en Noorle Jansen, L. M.
van: Onderzoekingen over de waarde van oppervlaktedecontarninatie d.m.v. kokend
water van met Salmonella besmette mesenteriale lymfklieren. Tijdschr. Diergeneesk..
89, 504, 1964.

Vries, J. de: De waarde van het bacteriologisch onderzoek bij het beoordelen
van slachtdieren, die met Salmonellabacteriën zijn besmet. Tijdschr. Diergeneesk.,
87, 1345, (1962).

Vries, J. dc: Salmonellose I cn II: Tijdschr. Diergeneesk., 88, 248, (1963).
Vries, J. de: Salmonellose IX: Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1896, (1963).
Leeuwarden, mei 1964. /■ de Vries.

In een bijdrage voor dc rubriek „Ingezonden" geeft collega De Vries kritiek
op een door ons gepubliceerd artikel over dc waarde van oppervlakte-decontaminatie
door middel van kokend water. Hierbij wijst De V r i es op „een ernstige denkfout",
„die de conclusie uit de onderzoekingen geheel op losse schroeven stelt". Na grondig
lezen en herlezen van de bezwaren van collega D e V r i e s kunnen wij geen enkel
bewijs vinden, dat deze nogal boute stelling ook maar enigszins ondersteunt.
Om te beginnen wordt in tabel 9 niet de som der uit.slagen, tc weten 34 (14,4%)
positieve van 236 onderzochte schellen tegenover 2% oppervlakte -besmetting gesteld.
Het onderzoek der oppervlakten en het onderzoek van de gehele klier stond bij
deze proef los van elkaar. Overigens worden de bezwaren van De Vries op blad-
zijde 522 geheel ondervangen. Er werd namelijk niet alleen van de meest ongunstige
oppervlaktcbcsmetting van 4,6% (bij berekening op 5% afgerond) uitgegaan, maar
cr werd zelfs gesteld, dat alle 236 klieren oppervlakkig besmet zouden zijn. D c
Vries heeft bij zijn verdere redenering het begrip „vals positieve" niet juist ge-
ïnterpreteerd. Bij ruim 4000 monsters werden 600 klieren positief bevonden. Indien,
zoals De Vries wil, dit allemaal vals positieve zouden zijn geweest, zou dit alleen
kunnen worden verklaard door een absurd hoge oppervlaktebesmetting, bijv. alle
4000 monsters met een besmetting van meer dan 30 kiemen/cm^ (zie tabel 6). In ons
verdere onderzoek wordt aangetoond, dat dit uitgangspunt ten enenmale onhoudbaar
is. Het enige wat De Vries zou kunnen beweren is, dat de 600 positieve klieren
primair niet inwendig, maar uitwendig besmet waren. Bij ons onderzoek in de
praktijk is gebleken, dat 5% der klieren uitwendig besmet waren. Indien de decon-
taminatie van deze klieren in kokend water geen enkel effect zou hebben gehad, dan
betekent dit, dat van deze 600 positieve klieren 30 (5%) niet primair inwendig, maar
uitwendig besmet zijn geweest. In plaats van 15% zouden wij dan 14,2% als
percentage van besmetting hebben moeten opgeven.

De opmerking van D c Vries „.Ms het onderzoek B naar oppervlaktcbcsmetting
bij het gehele materiaal was toegepast, zou het gevonden percentage ook hoger zijn
geweest" is ons niet duidelijk. Bij proef 3 woi\'dt immers vermeld, dat van ieder
scheil \'/:! cIccl voor de helft in het slachthuis, voor de andere helft in het labora-
torium op oppervlaktcbcsmetting werd onderzocht. De kans om positieve, d.w.z. op
hun oppervlak besmette klieren te vinden, is hierbij in ieder geval groter dan bij
de enkele klicrpakketjes, die voor het overgrote deel van het onderzoek der 4101
klieren werden gebruikt. Wij zijn in onze discussie nog veel verder gegaan en hebben
gezegd: „Laten wij het meest ongunstige geval nemen en zeggen, dat niet 5% der
236 klieren, maar alle 236 klieren oppervlakkig besmet geweest zullen zijn". In
verband niet dc „vals positieve" percentages in tabel 6 dient men dan eerst iets te
weten over de kwantiteit van de oppervlaktebesmetting. D c Vries maakt het zich
hier wel erg gemakkelijk en kiest meteen het hoogste percentage (27-44%), over-
eenkomende met cen kunstmatig aangebrachte besmetting van 300 kiemen per cm\'-^
scheil. Bij het afstempelen met agarworsten (3.2, proef 1) blijkt, dat 30 of meer
kiemen per cm\'-\' scheil altijd worden teruggevonden, dat dit bij 15 kiemen in 90%
der gevallen en bij 3 kiemen per cm^ scheil in 50% der gevallen mogelijk is. D c
Vries zal het met ons eens zijn, dat bij afspoelen van bcbmctte klieren in een
vloeistof (zoals dit bij proef 3 geschiedde) deze kansen op zijn minst gelijk zijn: in
feite zijn de terugkweekkansen in de vloeistof, zoals ook uit vele gegevens uit dc

literatuur blijkt, veel hoger, (Riedenour et al.). Bij 300 kiemen per em^
.scheil hadden wij dus zeker niet 5%, maar alle klieren besmet moeten vinden. Maar
laten wij nu aannemen, dat de 5% positieve klieren meer dan 30 en het restant der
236 onderzochte klieren alle met een kiemcijfer tussen 3 en 30 kiemen per cm^ scheil
waren besmet. De percentages „vals positieve" schommelen dan in hun minimum/
maximumwaarden tussen 6% en 12% respectievelijk 16% cn 25% (eerste kolom,
4 seconden verhitting, niet door middel van de „routine", maar met de theeëi-
methode). .-Ms men nu van een gemiddeld percentage van 20% uitgaat, dan be-
tekent dit, dat van onze 600 positieve klieren er slechts 480 werkelijk besmet waren,
d.w.z. niet 15%, maar 12%. De Vries komt overigens bij zijn bespreking van
tabel 9, onderzoek C „laboratorium slachthuis" tot dezelfde conclusie. Van 9 (en
niet van 8, zoals D e V r i e s abusievelijk vermeldt) zouden cr theoretisch ten hoogste
2 „vals positief" kunnen zijn, dus 22%.

Het heeft weinig zin om op de redenering in te gaan, die De Vries vervolgens
op onderzoek A en G toepast. Hierbij verliest de schrijver zich in theoretische foutcn-
pcrccntages, die bewust zo ongunstig mogelijk werden gekozen om te bewijzen, dat
een primaire inwendige besmetting zo goed als t~ verwaarlozen is. Wij menen met het
bovenstaande nogmaals duidelijk te hebben aangetoond, dat een percentage van 20%
„vals positieve", indien men van de ongunstigste factoren uitgaat, als maximumgetal
zou moeten gelden. Er zijn talrijke argumenten, die erop wijzen, dat dit percentage
in de praktijk veel lager moet zijn, omdat bijvoorbeeld de veronderstelling, dat alle
klieren besmet zijn, beslist onjuist is en bovendien een merkwaardig licht op de
hygiënie in deze slachthuizen zou werpen. Op deze 20% „vals positieve", berekend
via proeven met kunstmatig besmet materiaal en uitgaande van de redenerin,g, dat
alle klieren met 30 of minder kiemen per cm\'-^ scheil zijn besmet, kwamen wij tot
dc conclusie, „dat deze vorm van decontaminatie niet altijd het doden van alle
Salmonella-kiemen tot gevolg heeft". D c Vries licht deze zin uit zijn verband na
vooraf te hebben opgemerkt „zoals reeds door mij werd aangetoond (De Vries
1963)".

Waarschijnlijk worden hier dc proeven bedoeld, die De Vries in „Salmonella IX"
(afl. 15 december 1963, blz. 1896) beschrijft. W\'ij hebben toentertijd gemeend hierop
niet te moeten ingaan, maar willen, nu D e V r i e s deze proeven bij zijn kritiek
betrekt, er wel enkele opmerkingen over maken. Wie de anatomische opbouw van
lever kent, weet dat een doorgesneden stuk lever met een „zeef" met ontelbare gaatjes
is te vergelijken. Het is dus helemaal niet verwonderlijk, dat bij een stuk lever, 5 tot
75 seconden in kokend water gedompeld en daarna in bouillon gebracht, groei op-
treedt. Uit de steeds kiemhoudende lever zullen bacteriën via de ontelbare gal- en
bloedvaatjes in de bouillon komen. In proef III heeft De Vries dit ook afdoende
bewezen. Het is immers niet aan tc nemen, dat dc schrijver ervan uitgaat, dat bij een
temperatuur van 230° C; het oppervlak niet gesteriliseerd wordt. De kiemen, die dan
nog grCK-ien, komen zonder twijfel uit de diepere, vrijwel niet verhitte Lagen. Proef
VU bewijst dan ook, dat 230° C de op het oppervlak gebrachte Sahnonella-kicmen
wel doodt. Hieruit blijkt, dat levcrweefsel voor dergelijke proeven niet geschikt is,
omdat het onderscheid opper\\-laktekiemen en kiemen uit de diepere lagen niet kan
worden gemaakt. Bij de met een kapsel omgeven klieren speelt deze complicatie - -
ook al zijn er enkele openingen van uit- en intredende vaten - een veel geringere rol.
Door zijn proeven heeft De Vries overigens al de vraag „decontaminatie" of
„sterilisatie" beantwoord. „Sterilisatie" is het doden van alle kiemen (bijvoorbeeld
bij 230° C), terwijl „decontaminatie" het tenietdoen van een bepaalde „contami-
nade", in ons geval Salmonella-kiemen, betekent. Ilet is mogelijk, dat na decon-
taminatie nog bacteriesporcn op bijvoorbeeld een lymfklier achterblijven. Men moet
daarom niet van „sterilisatie" spreken.

Er moet ons tenslotte nog iets van het hart, vooral omdat deze gehele discussie niet
een gesprek tussen „partijen" is, maar allen, die vfKir de hygiëne van voedings-
middelen verantwoordelijk zijn, aangaat.

D c V r i p s probeert reeds geruime tijd a tort et a travers te bewijzen dat „het
Salmonella-vraagstuk bij de mens niet in directe relatie staat rnet het slachtvarken".
Waarom moet dit met voorbijgaan aan talrijke feiten (o.a. een in deze duidelijke taal
sprekend artikel van collega Postma en Noordam, epidemioloog GGD .Am-
sterdam, in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 105, nr. 20 dd. 22 juli
1961) geponeerd worden zonder dat cr overigens een andere deugdelijke verklaring
voor de grote toename van Sabnonella-\'mkctits bij de mens wordt gegeven? Laten
wij een ogenblik aannemen, dat collega D e V r i e s in de bovenstaande controverse
gelijk heeft en dat onze 600 positieve varkens voor 90% door contaminatie van opper-
vlakten zijn te verklaren. Wat verandert er dan aan de feitelijke situatie? Wordt
dan niet een nog veel grotere taak op de schouders van de slachthuisdirecteur gelegd,
om te zorgen dat 10 primair besmette varkens niet in het slachthuis nog 90 andere
uitwendig besmetten? Men kan de verzuchting van de vleeskeuringsman, die zegt:
„Wat kan ik cr aan doen, indien ik zo veel primair positieve dieren krijg aange-
voerd!" wel begrijpen, maar De Vries ondersteunt deze niet: integendeel, door
zijn beweringen verzwaart hij de verantwoordelijkheid van de vleeskeuringsambte-
naren in deze wel zeer.

Veel beter dan wij in het laboratorium, is D e V r i e s ter plaatse in staat mesenteria
onmiddellijk na het openen van de buikholte Salmonella-vrïj te verzamelen en dc
lymfklieren te onderzoeken. Onder uitschakeling van het gehele vraagstuk van dc
oppervlaktedecontaminatie kan hij dan gegevens van de primaire besmetting ver-
zamelen. Het zou interessant zijn dan te vernemen of ook D e V r i e s in Leeuwarden,
zoals wij in de afgelopen weken in een bepaald slachthuis vonden, niet slechts 15%
maar meer dan 60% der lymfklieren van normale varkens met Sahnonella-kienien be-
smet vindt.

Hiermede zou een bijzonder belangrijke bijdrage tc leveren zijn tot het discussiepunt
der primair inwendig of oppervlakkig besmette lymfklieren.
Utrecht, juni 1964.

Syrië ontvangt van de F..A.O. 9500 ton voedergraan, t.w. mais en haver. Hiermee
wil men de extensieve schapenhouderij verbeteren.

Men stelt zich voor dit voer in kleine pakhuizen op te slaan: en het uit te geven
aan dragende en zogende mCK-derschapen in tijden van droogte, Ecist zal een gebied
van 100,000 ha in beschouwing genomen worden; later worden het 400,000 ha.
De pakhuizen kunnen ongeveer 500,000 schapen een maand lang van voer voorzien.
Het F,.A,0, vo<-r wordt met het plaatselijke voer gemengd.

Als te.gcnhanger van alle verhalen over 1-mans pluimveebedrijven met 20,000 en
meer legkippen, wordt in The .Australian Poultry W\'orld een nuchter cijfer ge-
noemd. Opgemerkt wordt dat tijdstudies op 28 pluimveebedrijven, uitgevoerd in
1962, het volgende resultaat gaven:

Op het — wat de arbeid betreft - gunsti.gste bedrijf waren per dozijn geprodu-
ceerde eieren 1,2 manminuten nodig voor alle \\oorkomende werkzaamheden en
toezicht. (Aan de hand van dit cijfer is de vol.gende berekening te maken; Een
werkweek van 48 uur levert ± 2500 manuren per jaar. In deze tijd kan een kippen-
stapel worden verzorgd met een produktie van 1,5 miljoen eieren. Stellen we de
jaarproduktie op 225 eieren per kip, dan wordt dit aantal eieren geproduceerd door
6666 kippen, In een rond getal: één man zou ± 7,000 kippen kunnen verzorgen. De
opfok moet dan nog elders geschieden).

De Minister van Landbouw en Visserij heeft mede namens de Staatssecretaris van
Sociale Zaken en Volksgezondheid en de Minister van Justitie een uitvoerig schrif-
telijk antwoord doen toekomen op de vragen van het lid der Eerste Kamer, de heer
Polak, die deze stelde naar aanleiding van twee artikelen, welke in het Engelse
blad „7\'fie Observer" van resp. 1 en 8 maart j.1. zijn verschenen onder de het
onderwerp verklarende titels ..Inside the animal factories" (;,De gang van zaken
bij dierenindustrieën") en „Fed to death" (Doodgevoerd). Deze artikelen zijn door
Ruth Harrison geschreven bij de verschijning van haar hand van het boek
...Animal machines" (Dierlijke machines).

De bewindslieden delen mede, dat voorzover zij weten, dit boek in ons land nog niet
in de handel is. Zij hebben er dan ook nog geen kennis van kunnen nemen.
Indien in dit boek wordt gesuggereeid, dat de in Nederland gevolgde methoden van
opfok van slachtkalveren en slachtkippen o.m. zouden inhouden een voor de gezond-
heid van de consument hoogst nadelige toevoeging van diverse chemische stoffen
(rnct inbegrip van hormonen) en van bepaalde medicijnen aan de voeding van deze
dieren, moet deze suggestie als onjuist worden aangemerkt.

Sedert enige jaren is namelijk in Nederland de aanvankelijk bestaande onbeperkte
vrijheid op het gebied van dc toevoeging van deze stoffen aan veevoeder aan banden
gelegd.

Bij een op 24 juli 1957 in werking getreden verordening van het Produktschap voor
Veevoeder is de toevoe.ging aan veevoeder van hormonen, antibiotica en medicinale
preparaten in beginsel verboden. Toegelaten is de toevoeging van bepaalde aan-
gewezen antibiotica aan bepaalde soorten veevoeder en wel tot maximale doseringen
die zo laag zijn, dat voor zover nu bekend is, hiervan geen nadeel voor de volks-
gezondheid zal zijn tc verwachten. Toevoeging van hormonen is in het geheel niet
toegestaan. Voorts is het ingevolge een op 27 september 1960 in werking getreden
verordening van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren o.m. verboden oestrogene
stoffen, waaronder de voor de praktijk belangrijke zogenaamde hormonen vallen,
aan pluimee toe te dienen, anders dan op veterinaire indicatie.

In dc genoemde krantenpublikaties, die een beschrijving inhouden van dc toe-
standen in Groot-Brittannië op het gebied van de mesterij van slachtkuikens, kal-
veren, kalkoenen, konijnen en andere landbouwhuisdieren, is weliswaar sprake van de
toevoeging van hormonen, antibiotica etc, aan het voeder, doch op dit punt is niet
verwezen naar „Nederlandse methoden".

De in de Verenigde Staten van Noord-Amerika begonnen, stormachtige, ontwikkeling
van de door Ruth Harrison aangeduide methoden van mesterij van diverse
landbouwhuisdieren, breidt zich ook over Groot-Brittannië en — zij het in lan.gzamer
tempo — over de E,E.G.-landen uit. De gevaren, welke de toevoeging van be-
paalde stoffen aan het veevoeder rnet name voor de volksgezondheid en de ge-
zondheidstoestand van vee en pluimvee kan meebrengen, zijn hier te lande (evenals
trouwens in de andere E.E.G.-landen) reeds lang onderkend. Er zijn daartegen
maatregelen getroffen. De regering volgt de ontwikkeling zeer nauwlettend. Zo is
op 21 mei 1963 bij de Staten-Gcneraal een wetsvoorstel ingediend voor de regle-
mentering van de handel in hormoonpreparaten, antibiotica, thyreostatica e.d. Voorts
wordt het vraagstuk van de toepassing van antibiotica bij mens en huisdieren door
de Gezondheidsraad bestudeerd.

In de krantenpubliUaties van Ruth Harrison wordt inderdaad sterk de nadruk
gelegd op de haars inziens mensonwaardige dierenkwelling bij het slachtklaar maken,
waaronder begrepen het mesten van bepaalde landbouwhuisdieren, die naar het
oordeel van schrijfster en van anderen een verscherping van de Britse wetgeving op
het gebied van de dierenbescherming nodig zou maken.

De Britse dierenbeschermingswetgeving moge in sommige opzichten strenger zijn dan
de Nederlandse, in andere opzichten is het omgekeerde het geval, met name wat
betreft de voorschriften op het gebied van de huisvesting van mestkalveren. In het
artikel van 8 maart wordt als „Dutch method" — Nederlandse methode - - be-
schreven, de in Groot-Brittannië nog toegepaste wijze van huisvesting van mest-
kalveren, t.w. in het donker en in kisten, die zo nauw zijn, dat het dier niet kan gaan
liggen. Deze methode is echter in Nederland verboden sedert de inwerkingtreding
op 19 oktober 1961 van het op artikel 1 van de Wet op de Dierenbescherming ge-
baseerde besluit inzake het houden van mestkalveren.

Of en in hoeverre de overige door Ruth Harrison beschreven mestmethoden
inderdaad voor de dieren een kwelling zijn door de aan deze methoden verbonden
wijze waarop zij worden gehuisvest en gevoed, is een vraag waarop een positief
antwoord veelal minder gemakkelijk valt te geven dan de schrijfster doet voor-
komen.

Indien zich bij deze methoden, ook bij het sl.tchten van de dieren, excessen voordoen
die als duidelijke en onnodige dierenkwelling zijn te beschouwen, kan daartegen op
grond van dc huidige Nederlandse dierenbeschermingsbeijalingen, met name oj)
grond van de artikelen 254 en 455 van het Wetboek van Strafrecht, worden opge-
treden.

.\\\\ met al kunnen de bewindslieden — ook in het licht van de huidige ontwikkeling
op het gebied der mestmclhoden -- niet inzien, dat de Nederlandse dierenbescher-
mingswetgeving, die nog kort geleden werd herzien, opnieuw aanpassing zou be-
hoeven, zo antwoorden zij op de betreffende slotvraag van Eerste Kamerlid, de heer
Polak.

Op 29 april promoveerde aan de Landbouwhogeschool tot doctor in de landbouw-
kunde de heer G. Marincowitz, geboren te Prins Albert (Zuid Afrika), op het
proefschrift „Follikel-stinmlerende hormoon en interstisieelsel-stiniulerende hormoon
in die hipofisevoorlob van die ooi" en „Die voorkoms van oestrus en ovulasie".
Als promotoren fungeerden Prof. dr. E. B rouw e r, hoogleraar in dc Fysiologie
der Dieren (door ziekte afwezig) en Prof. dr. T h. S t e g e n g a, hoogleraar in de
Veeteeltschap,

Het aantal malen, dat bronst bij schapen optreedt, loopt bij verschillende rassen nogal
uiteen. Het is voor de Zuidafrikaanse schapcnhouder van belang, dat zoveel mogelijk
perioden voorkomen, waarin paring kan geschieden.

Dr.M a r i n c o w i t z ging in Zuid-Afrika en Nederland na of er een verband bestaat
tussen de haargroei en het optreden van bronst bij het schapenras Dorper, een vlees-
schaap met harig vacht.

Ware dit het geval dan zou de schapenhouder door op de verschillen in haargroei
tussen de verschillende dieren te selecteren de vruchtbaarheid kunnen verbeteren.
Helaas kan dr. Marincowitz bij zijn onderzoek wel een zekere tendens be-
speuren, doch geen volledig verantwoorde samenhang vaststellen.
Bii het DoriJereschaap werd het verband tussen de leeftijd en het type vacht ener-
zijds en het optreden van bronst anderzijds onderzocht.

Bij Merino-schapen, een ras met wol van goede kwaliteit, werd het voorkomen van
corpora lutea in de ovaria en het optreden van een bronstpcriodc bestudeerd. Daar-

bij bleelv o.a. dat bi,j sommige ooien vruchtbare periode voorliwamen zonder dat
bronstverschijnselen optraden.

Bij het Texelse schaap is in ons land een onderzoek verricht naar twee hormonen,
die in dc hypofysevoorlob voorkomen en die verantwoordelijk zijn voor dc geslachts-
ak tiviteit.

liet onderzoek gaf een groter inzicht in het optreden van de bronst bij schapen.

KOPZIEKTE OP 10% DER RUNDVEEBEDRIJVEN. A.ANT.AL MELKZIEKTE-
BEDRIJVEN DUBBEL ZO GROOT,

De laatste jaren worden er bij de december-telling door het bureau van de voedsel-
commissaris ook gegevens verzameld omtrent het aantal gevallen van kopziekte en
melkziekte. Deze gegevens worden verwerkt en gepubliceerd door h( t Centraal
Bureau voor de Statistiek. In dc C.B.S.-overzichten worden van de verschillende ge-
bieden dc aantallen genoemd.

N\'oor een betere vergelijkbaarheid hebben wij deze cijfers om.cerekend, o.:.. tot per-
centages. Hierdoor wordt een aardig inzicht verkregen in dc omvang van kopziekte
cn melkziekte. De veehouders kunnen dit beschouwen als het resultaat van hun
medewerking aan dc veetellingen die in mei en december worden gehouden. Zij
zijn degenen die in eerste instantie de cijfers hebben verstrekt.

In het bovenstaande staatje vindt men vermeld de percentages rundvecbedrijven
waarop in 1963 kopziekte en melkziekte optrad.

Percentage-gewijs was het aantal kopziektebedrijven het grootst in de Wouden en
het Bildt. In de klei-wcidcstreek en op de eilanden v/as dit aantal bedrijven ruim de
helft kleiner. In de Wouden loopt de gemeente Oostellin.gwerf evenals andere jaren
cr weer sterk uit wat het aantal kopziektebedrijven betreft. Dc kwaal deed zich hier
namelijk voor op 22% der bedrijven oftewel op ccn van de 4 a 5 bedrijven. Ge-
middeld trad in Friesland op ruim 10% der bedrijven kopziekte op. 0%er geheel
Nederland was dit pcrcenta.ge weinig hoger, ruim 11%.

Per 100 kopziektebedrijven in Friesland waren er 152 koeien ziek. Dit komt ongeveer
neer op 3 kopziektegevallen per 2 bedrijven. Dc spreiding in dezen van streek tot
streek was niet groot. Het euvel laat zich dan ook het zwaarst voelen in de gebieden
met de minst grote veestapels.

In de Wouden bijv. bedraagt het gemiddelde aantal koeien per bedrijf 12 stuks
tegen in dc klei- en veenweidestreck 20 stuks.

Opmerkelijk zijn tenslotte ook dc percentages bedrijven waarop in 1963 melkziekte
optrad. Dit aantal bedrijven was, evenals in het voorafgaande jaar meer dan dubb(4
zo groot als het aantal kopziektebedrijven. In de kleiweidestreek, waar men zoals
reeds werd opgemerkt, vrij weinig met kopziekte heeft tc kampen, kwam in 1963
op 30% der bedrijven melkziekte voor. De Wouden kwamen in dit opzicht gunstiger
uit de bus: melkziekte op 20% der bedrijven.

In Friesland blijkt meikziekte een groter euvel te zijn dan in andere provincies van
Nederland. Gezien het veel groter aantal gevallen is meikziekte een ergere kwaal
dan kopziekte te beschouwen. Dat kopziektc toch veel meer wordt gevreesd houdt
verband met het zeer hevige verloop van deze ziekte. Dit blijkt ook uit het aantal
gevallen met dodelijke afloop. Bij kopziekte sterft er gemiddeld één per 6 a 7 zieke
dieren, terwijl bij meikziekte er één sterfgeval per 25 a 30 zieke koeien is.

N.\\KOMELINGENONDERZOEK VAN STIEREN IN DENEMARKEN.
„.Afkomsprover med tyre" XVII, Ejner Nielscn, 342. berctning fra forsogslaboratorict,
Udgivet af Statens Flusdyrbrugsudvalg.

Naar aanleiding van dit verslag wordt het volgende uit de samenvatting overgenomen.
Gedurende het jaar 1962-1963 werden vaarzen van 83 stieren onderzocht op 28
stations en de produktei per ras was gemiddeld als volgt;

Zoals hieruit blijkt produceerde de Jersey-groepen gemiddeld het meeste melkvet,
maar het eiwitgehalte van hun melk was het laagst.

Het Rode Deense ras stond vooraan wat het melkeiwit betreft, evenals dit twee jaar
geleden het geval was. Het zwaitbonte Deense ras had de laagste melkvetproduktie.
De produktie van de hoogste groep binnen elk ras was als volgt;

Evenals in vorige jaren was het verschil tussen de dochtergroepen binnen de rassen
behcxjrlijk groot. De zeer veel producerende groep van Horsens Vang gaf 7.47 Ibs
melk per minuut, hetgeen het hoogste cijfer is, dat ooit bij een melkbaarheidsondcr-
zoek op een nakomelingenproefstation is gevonden.

De volgende staat vertoont de gemiddelde resultaten wat betreft de verdeling van
inelk over de 4 kwartieren van de uier:

De Jersey koeien hadden de beste verdeling van de melk tussen voor- en achterkwar-
tieren. Significante verschillen werden gevonden tussen de groepen binnen de rassen.
Het onderzoek naar het vleesprodukde-vermogen werd gedaan aan de hand van 6
groepen van stierkalveren van het Rode Deense ras, 2 van het zwartbonte Deense ras
en 1 van het Deense roodbonte ras. (onze M.R.F. ref.).

De helft van de kalveren van elke groep werd onderzocht in de zomer, de andere
helft in de winter. De kalveren werden geslacht op een levend gewicht van ongeveer
440 Ibs. De belangrijkste resultaten waren als volgt:

Wat betreft de dagelijkse ggwichtstoename of de vocderomzetting werden geen wer-
kelijke verschillen gevonden tussen de kalveren van het Rode Deense ras en dc zwart-
bonte kalveren, maar de kalveren van de zwartbonten vertoonden het hoogste uit-
slachtingspercentage, de grootste „Pistol cut" en het hoogste percentage aan mager
vlees.

IX EUROPE.\\N C0NFERENX;E ON ANIMAL BLOOD GROUPS.
Dit congres, thans voor de eerste maal georganiseerd door dc European Society for
Animal Blood Group Research Committee, waarvan collega Dr. J. Bouw secretaris
is, zal worden gehouden van /8—20 augustus a.s. in Hotel Internationaal te Praag.
Het voorlopig programma vermeldt o.m. naast de officiële ontvangsten de lezingen en
discussies, welke zullen worden gehouden in de verschillende secties, te weten:
„Bloedgroepen bij runderen", „Bloedgroepen bij kuikens, konijnen en eenden",
„Bloedgroepen en polymorfie der eiwitten bij varkens", „Polymorfic der eiwitten
bij dieren" en „Bloedgroepen bij ratten, muizen en minks", waarna rapporten zullen
worden uitgebracht over de werkzaamheden van de Europese laboratoria.
Algemene inlichtingen aangaande inschrijving enz. besluiten dit programma.

Ten aanzien van liet verkeer van honden en katten in de Benelux is binnenkort
een nieuwe maatregel te verwachten (wellicht is deze bij het verschijnen van deze
mededeling reeds van kracht) waarbij is bepaald dat aan het vervoeren van honden
en katten tussen de Benelux-landen onderling geen veterinaire eisen meer worden
gesteld.

Hiermee is dus de z.g. Benelux-regcling die in 1962 van toepassing was en in verband
met het voorkomen van rabies in ons land door België en Luxemburg tijdelijk buiten
werking gesteld, weer van kracht geworden en kunnen honden en katten van en
naar België, Luxemburg en Nederland vrij worden meegenomen.

Met betrekking tot het rose entingsbewijs rabies, afgegeven in het kader van de
georganiseerde rabicsentingen, hetwelk verleden jaar indien het honden betreft gelijk
werd gesteld met het meertalige internationale entingscertificaat (zie circiüaire L/VD
4830, d.d. 27-6-\'63) wordt het volgende medegedeeld:

Ingevolge het Hondsdolheidsbesluit heeft het rose entingsbewijs rabies voor het
binnenland een geldigheidsduur van twee jaar.

De beschikking „in- en doorvoer honden en katten" stelt de eis dat bij invoer
(waaronder ook wederinvoer van uit Nederland afkomstige honden en katten te
begrijpen) de enting tenminste 30 dagen en niet langer dan 3 mnd, resp. één jaar*)
geleden mag hebben plaats gevonden. De meertalige internationale entings-certi-
ficaten worden dan ook door de onderscheidene Inspecties van de Veeartsenijkundige
Dienst voor bedoelde termijn van 3 maanden resp. één jaar geldig verklaard.
Door voornoemde gelijkstelling wordt wel eens verondersteld dat het rose certificaat
ook voor wederinvoer gedurende twee jaar geldig zou zijn. Uit het voorgaande
zal het duidelijk zijn dat deze mening op een misverstand berust.
Zowel op het internationale certificaat als op het rose entingsbewijs Rabies kunnen
honden in het Benelux gebied slechts worden wederingevoerd indien de desbetref-
fende enting op het tijdstip van wederinvoer nog geen 3 maanden resp. 1 jaar
geleden heeft plaats gehad.

Verzocht wordt in voorkomende gevallen belanghebbenden overeenkomstig het voren-
staande te informeren.

VOORSTEL TOT HULP BIJ BESTRIJDING VAN AFRIK.VANSE \\\'ARKENS-
PEST OP HET IBERISCH SCHIEREIL.AND.

Op 17, 18 en 19 juni is de Veterinaire Wetenschappelijke Commissie van de E.E.G.
in het Bundesanstalt für Virusforschung te Tübbingen in vergadering bijeen geweest.
De onderwerpen die hier aan de orde kwamen, waren:

2. Artikel 9 van de ontwerp-richdijn betreffende de veterinair-rechtelijke vraag-
stukken van het handelsverkeer in produkten op basis van vlees.

Aan deze bijeenkomst namen van Nederlandse zijde deel dr. E. H. Kampelmachci,
hoofd van cle afdeling Zoönosen en Pathologische .Anatomie van het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid, dr. J. G. van Bekkum, directeur van het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut, afdeling Amsterdam en dr. Th. S. Zwanenburg, inspecteur in
algemene dienst van de Veeartsenijkundige Dienst.

Op 18 juni is tevens de Commissie Veterinaire Wetgeving bijeen geweest ter be-
spreking van een Frans voorstel ter bestrijding van de Afrikaanse varkenspest op het
Iberiseh schiereiland. Dit voorstel drong erop aan van E.E.G.-zijde hulp tc verlenen
bij de bestrijdin.g van .\'Vfrikaan.sc varken.spest in Spanje en Portugal.
Het Nederlandse standpunt met betrekking tot dit Franse voorstel werd uiteengezet
door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer J. M. van den Born.
Over het principe \\an de hulpverlening waren de zes E.E.G.-partners het spoedig
eens. Ten aanzien van dc wijze van uitvoering werd besloten op de kortst mogelijke
termijn nader van gedachten te wisselen,

Zoals in een vorig nummer reeds in het kort is bericht, wordt in verband met het
opdringen van de .Afrikaanse vai\'kenspcst in Europa, een wijziging van de Neder-
landse Veewet voorbereid. De Minister van Landbouw en Visserij heeft inmiddels een
voorstel tot wijziging van de Veewet bij de Tweede Kamer ingediend.
Dc Minister acht onder meer verscherpt toezicht nodig op de voedering van vee met
voedselafval. Tevens wordt een wettelijk verbod tot het houden van vee, speciaal
varkens, op vuilnisbelten en stortplaatsen van afval voorgesteld. Beide vormen van
mesterij zijn oorzaak van besmetting en verspreiding van smetstof gebleken.
Ten aanzien van aflevei\'ing, opslag, vervoer en vervocdering van voor voedering van
dieren geschikte vcx\'dsel- en slachtafvallcn, is voorgesteld aan de Minister van Land-
bouw en Visserij de bcvcx\'gdheid tc verlenen hiervoor regelen te kunnen stellen.
\\\'oorts worden enige wijzigingen voorgesteld die beogen sneller maatregelen tc kunnen
nemen dan dit voorheen mogelijk was.

Voorgesteld wordt de maximum geldboete bij overtreding van dc Veewet aan tc
passen aan de huidige omstandigheden en van f 500,— op f 4000,— tc brengen.
De aanpassing van de Veewet uit hoofde van dc binnen afzienbare tijd tc verwachten
inwerkingtreding van de veterinaire richtlijnen voor het intracommunautaire ver-
keer binnen de E.E.G. van runderen en varkens, welke eveneens ten dcpartemcnte
worden voorbereid, kon gezien het urgente karakter van dc thans ingediende wijziging
niet in dit ontwerp worden opgenomen. Deze zal t.z.t. bij afzonderlijk wetsontwerp
worden ingediend.

In het kader van cen fcllowship van het Bureau voor Internationale Technische Hulp
brengt Dr. R. z u m a, veterinair en werkzaam aan het Japanse Institute of .Animal
Health te Tokio, een studiebezoek aan Nederland.

Sedert oktober 1963 studeerde hij in Frankrijk, voornamelijk aan het Instituut
Pasteur tc Parijs en aan het laboratorium voor onclcizoek van bijenziekten in Nice.
Dr. Azurna is gespecialiseerd op het terrein van identificatie en classificatie van
bacillen, spccaal pathogene soorten. Hij heeft een collecte van circa 650 bacillen-
sixjrten.

Na in 1950 zijn dicrenartsdiploma tc hebben behaald, hield hij zich met onderzoek
bezig. Van 1950 tot 1954 maakte hij studie van besmettelijke ziekten bij huisdieren,
speciaal rundertuberculose.

Sedert 1954 houdt hij zich vooral bezig met onderzoekingen op het gebied van
besmettelijke bijenziekten en bestudering van bactericn in het spijs\\\'erterin,gskanaal
van het rund. Op deze terreinen heeft hij veel gepubliceerd.

Het ligt in de bedoeling dat Dr. .Azurna cen half jaar in ons land blijft, teneinde
zich met microbactcriologic bezig te houden.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 108, geproduceerd door de Afdeling Rot-
terdam van het Centraal Diergeneeskundig Instituut in Den Haag, voldoet aan de
.gestelde eisen en is mitsdien door dc Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
voor tocpasing geschikt verklaard tot 1-7-1965.

13—24, Vet. Stud. Rijvereniging „De Solleysel". Ruiterkamp Luyksgestel. (pag.
914)

16—30, D.S.K. 12e Int. I.V.S.U.-Congres. (pag. 483)
18—20, IX European Conference on Animal Blood Groups. (pag. 1041)
20—22, nie Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390, 796)

14—17, W.P.S.A. 2e Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag. 552)
16, Centrale Varkensfokdag voor Overijssel, Raalte.

19, Reünie van oud leden van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus".
(pag. 971)

25, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Groothandels-
gebouw (Irenezaal), Rotterdam.

8—10, Kon. Ned. Mij tot Bevordering der Geneeskunst. 16e Ledencongres,
Enschede.

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille .Mgemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

Kanalisatie van de handel in antibiotica en andere moderne middelen.
Wetsontwerp de Tweede Kamer gepasseerd

De eerste stap naar een meer omvattende regeling van de voorziening met dierge-
neesmiddelen, het wetsontwerp voor de omvangrijke handel in antibiotica, hormoon-
preparaten, thyrcostatica en de chemothcrapeutica, alle bestemd voor toepassing bij
dieren, is belangrijk gevorderd. De Tweede Kamer der Staten-Generaal heeft woens-
dag 24 juni 1964 bijkans unaniem en zonder hoofdelijke stemming het wetsontwerp
aanvaard.

Bij de behandeling van het wetsontwerp heeft de minister van Landbouw en Visserij
het ontstaan van het wetsontwerp samenvattend toegelicht.

De willekeurige toediening van de in het wetsontwerp bedoelde moderne, groeibe-
vorderende, middelen houdt gevaren in voor de gezondheidstoestand van het vee en,
indirect, voor de volksgezondheid. Naast de bestaande regeling van het Produktschap
voor Veevoeder, die paal en perk stelt aan een ongelimiteerd en ongecontroleerd ge-
bruik van veevoeders, waarin groeibevorderende stoffen worden verwerkt, is een aan-
vullende regeling noodzakelijk, die er voor moet zorgen, dat deze stoffen ook niet
ongemengd, in opbeperkte hoeveelheden, door niet ter zake kundigen gebruikt kun-
nen worden.

De regeling beoogt derhalve een kanalisatie, die de handel in deze stoffen beperkt tot
degenen, die uit hoofde van beroep of bedrijf deskundig kunnen worden ,geacht, dus
de dierenartsen, artsen en apothekers, de fabrikanten, de mengvocderfabrikanten.
Veehouders kunnen de a f z o n d e r 1 ij k e stoffen dan slechts op voorschift van de
dierenarts in handen krijgen.

Veeverloskundigen cn castreurs hebben bij de normale uitoefening van hun beroep
dergelijke middelen niet nodig, maar minister Biesheuvel kon zich voorstellen, dat
de omstandigheden in bepaalde gevallen de toediening van anubiotica wenselijk
maken, zodat een nadere voorziening ten behoeve van deze beroepsgroep denkbaar
is. De minister had dan ook geen bezwaar tegen een desbetreffend amendement van
de Tweede Kamer, namelijk in deze zin, dat vecverloskundigen en castreurs op be-
perkte schaal de beschikking zullen kunnen krijgen over bepaalde, zorgvuldig uitge-
kozen middelen, alléén voor de eigen praktijk en onder controle van de Overheid.

Naar aanleiding van bovenstaand persbericht moge ik het vol.gende ter kennis van
dc leden brengen:

Indien ook de Eerste Kamer deze wet heeft aangenomen en de datum van in-
werkingtreding is bepaald, zal een zo goed mogelijke voorlichting aan dierenartsen,
landbouworganisaties, pluirnvccorganisaties, zuivehndustrie enz. worden gegeven.
Op initiatief van de Veeartsenijkundige Dienst heeft op 30 juni jl. reeds een oriën-
terende bespreking tussen genoemde dienst en het Hoofdbestuur van de Kon, Ned,
Maatschappij voor Diergeneeskunde plaats gehad, waarin de verschillende bepalingen
van de wet en dc twee belangrijke amandementen, die in dc wet zullen worden opge-
nomen, uitvcKrig zijn behandeld.

De Nederlandse dierenarts wordt, indien de wet tot stand komt en in werking treedt,
een grote verantwoordelijkheid op de schouders ,gelc,gd en een goede, correcte uit-

vorring dient ten allen tijde te zijn gewaarborgd. Daarom zal met name de voor-
lichting aan de dierenartsen zeer ruim moeten zijn en hiervoor is een goed samen-
spel tus.sen Veeartsenijkundige Dienst enerzijds en de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde anderzijds van het grootste gewicht. Wij prijzen ons gelukkig dat
genoemde Dienst zijn volledige medewerking ten dezen heeft toegezegd.
De Afdelingsbesturen zullen hierover zo spcM-dig mogelijk een schrijven ontvangen.
Wij wekken de leden, en met name de practici, op om de afdelingsvergaderingcn
in september en oktober zeker niet te verzuimen.

Ecn jonge gymnasiast uit Amsterdam wil graag tussen 15 juli en 2 september a.s.
twee weken met een grotc-huisdicren practicus meerijden om kennis te maken met
de uitoefening van het diergeneeskundig beroep.
Nadere inlichtingen hiervoor zijn te verkrijgen bij het bureau.

Mocht de desbetreffende dierenarts, die deze wens wil honoreren te ver van .Vm-
sterdam wonen, dan zou een en ander kunnen gebeuren op basis van uitwisseling van
een van de kinderen van het gezin van de dierenarts.

■Aan het begin van dit jaar bedroeg het aantal leden van onze afdeling 107, nl. 106
gewone leden en 1 erelid.

Tot lid werden aangenomen de collegae .A. van Doorn te Groningen, J. H. t e r
H c e g e Jzn. tc Meppcl, J. H. ter H e e g e tc Assen, J. J. Jacobs te Meppcl en
S. G. J. P O s t m a te Bedum.

Wegens het aanvaarden van een benoeming elders bedankten als lid de collegae
W. van der E ij k tc Diever en H. Brouwer te Groningen.

In oktober overleed ons lid Prof. B. S c i i tc Emmen. Voorzitter en 2c secretaris
vertegenwoordigden dc afdeling bij de begrafenis.

Het aantal leden bedroeg op 31 december 1963 derhalve 109 zijnde 108 gewone
leden en 1 erelid.

De collegae G. Eenhoorn, J. Nip, H. J. V r i c 1 i n k, J. A. de Wolf en
W. C. Monster vierden dit jaar hun 40-jarig, de collegae J. H. Vierdag en
T. H. Hoendcrkcn hun 25-jarig dierenartsjubileum.
Collega R. G. De t m e r s trad in het huwelijk.

Namens de afdeling werden zoveel mogelijk persoonlijk door het bestuur geluk-
wensen overgebracht, vergezeld gaande van een attentie in de vorm van sigaren
of bloemen.

Helaas was slechts collega Eenhoorn in de gelegenheid om samen met zijn
echtgenoot dc gast van de afdeling te zijn op de feestelijke bijeenkomst met dames.
Collega Dr. J. W. T h ij n werd onderscheiden met de orde Ridder Oranje Nassau.
Dit geschiedde in een feestelijke bijeenkomst in restaurant ,,Bellevuc" tc .Assen,
waarbij het voltallige bestuur alsmede vele leden aanwezige waren. In een op 3
oktober 1963 gehouden bijeenkomst van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe
nam collega T h ij n afscheid als directeur van deze dienst.

Er werden 4 ledenvergaderingen gehouden alsmede de jaarlijkse traditionele feeste-
lijke bijeenkomsten met dames.

Het bestuur vergaderde 5 maal, waarvan 1 maal tezamen met dc zgn. Mantelcon-
trachtcommissie.

In de vergadering van 23 februari hield collega Go tink een voordracht over
zijn „Reis naar Japan". Tevens werd door hem een groot aantal kleurendia\'s ge-
toond ter verduidelijking van het gesprokene. Gezien de aard van het onderwerp
waren vor deze vergadering ook de echtgenote\'s van de leden uitgenodigd. Helaas
kon slechts een gering aantal hiervan gebruik maken. Ook het aantal leden dat de
vergadering bezocht was klein nl. 26.

In deze vergadering werd door secretaris en penningmeester verslag uitgebracht over
het jaar 1962. De contributie werd vastgesteld op ƒ 25,— (ƒ 20,— ƒ 5,—).
In de vergadering van 16 mei, gehouden te Assen en bezocht door 36 leden, werd
door collega D r. P. W. M. v a n A d r i c h e m een lezing gehouden over „Aceton-
aemie in verband met de voeding".

In de vergadering van 5 oktober, bezocht door 38 leden werd door de Mantel-
contractcommissie verslag uitgebracht omtrent de stand van zaken op dat ogenblik.
Collega R. G o 1 werd candidaat gesteld voor een functie in het Hoofdbestuur,
waarin hij op de .Mgemene Vergadering werd gekozen. De bespreking van het pro-
gramma van de .Algemene Vergadering vergde geruime tijd.

Collega Lambers hield een boeiend betoog, waarin hij een aantal vragen of
ideeën naar voren bracht omtrent tarieven, geneesmiddelen, tuchtwet en werkcom-
missies. De vraag betreffende oprichting van een „Groep van praktizerende dieren-
artsen" binnen de Kon. Ned. Mij. voor Diergeneeskunde werd besproken. Tot het
houden van de aangekondigde voordrachten kwam het niet meer in verband met de
tijd.

Deze werden gehouden in de vergadering van 19 december en wel door de leden
collegae J. S. v a n der K a m p en J. v a n der V 1 e rk resp. over „Laborato-
riumdiagnostiek van mastitis" en „Het aantonen van penicilline in melk". 34 leden
bezochten deze vergadering.

Collega R. J. Bakema werd tot voorzitter van de afdeling gekozen; afscheid werd
genomen van collega T. H. H o e n d e r k e n.

De feestelijke bijeenkomst met dames vond plaats op 28 september. Dc feestcom-
missie, bestaande uit de collegae P. Eenhoorn, Y. Harde man en J. Kooke,
had gezorgd voor een autorallye met onverwachte moeilijkheden, zodat het tijdens de
gezellige borrel en diner na afloop weer niet aan gesprekstof ontbrak. Een woord
van hulde mag hier niet ontbreken.

De algemene vergaderingen van de Gezondheidsdiensten voor Dieren in Groningen
en Drenthe werden door één of meer bestuursleden bezocht.

De „dies" van de afdeling Friesland werd bijgewoond door secretaris en vice-voor-
zitter, vergezeld van hun echtgenote\'s.

De excursie naar de hoogovens te IJmuiden, georganiseerd door de afd. Overijssel,
werd meegemaakt door secretaris en penningmeester, vergezeld van hun echtgenotes.
Het bestuur m.u.v. secretaris was tegenwoordig bij het afscheid van collega Dr.
1" h ij n.

Vraagstukken van uiteenlopende aard als tarieven, tuchtwet, antibiotica e.a. hielden

Kort verslag van de ledenvergadering op 28 mei 1964 te Leeuwarden.
\\oorzitter opent de vergadering met een woord van welkom aan de spreker, collega
C. Eenhoorn; Dr. W. .A. de Haan van het Hoofdbestuur; vertegenwoordigers
van de afd. Gron.-Drenthe en Overijssel en aan een klein aantal leden.

Dc notulen worden onveranderd goedgekeurd; naar aanleiding van dc ingekomen
stukken ontstaat een debat over de vorming van de landelijke commissie van practici.
Men is niet tevreden over dc manier waarop het Hoofdbestuur deze zaak wenst tc
regelen.

Besloten wordt de belangrijkste punten uit de ons toegezonden notulen van andere
afdelingen bekend te maken.

Na het voorlezen van de ingekomen brief van dc Coöp Centr. Melkprod. fabriek „Dc
Meijerij"\' te Veghel geven dc voorzitter cn secretaris cen overzicht van dc bespre-
kingen met vertegenwoordigers van deze fabriek gezamenlijk met de afdelingen
Groningen-Drenthe, Overijssel en Gelderland. Besloten wordt, in navolging van
andere afdelingen mede tc werken aan de voorstellen van „De Meijerij", aangaande
de behandeling van kalveren en de afrekening hiervan.

Met algemene stemmen wordt als lid aangenomen collega R. Falkena te Beets-
tcrzwaag.

De afd. Friesland besluit als agandapunt voor de a.s. algemene vergadering het
vormen van een Jubilcumfonds voor te stellen. Voor deze vergadering wordt als
afgevaardigde benoemd collega L. Zegers; als plv. afgevaardigde collega Dr. D.
T a 1 s m a.

Na de pauze krijgt collega C. Eenhoorn het woord over de tot standkoming
van de tarieven door dc paritaire commissie. Spreker belicht in een helder betoog
het moeilijke, maar toch onmisbare werk van deze commissie. Bij het eventueel zelf
vaststellen van de tarieven voor het massawerk, zonder centrale afrekening, zouden
er vermoedelijk veel moeilijkheden ontstaan. Dc voordracht wekt een levendige dis-
cussie op, waarbij ook voorgesteld wordt de tarieven te koppelen aan de loonronde\'s
van b.v. de ambtenaren van het Ministerie van Landbouw. Door de lezing krijgen
dc leden cen duidelijker beeld van de werkzaamheden van de paritaire- en tarieven-
commissie.

Bij de rondvraag wordt door vele leden hun ongerustheid uitgesproken over het
veel te grote aantal veterinaire studenten. Het Hoofdbestuur wordt aangeraden tc
trachten hierin verandering te brengen (b.v. door voorlichting op middelbare scholen;
publikaties in de pers; jaarredc voorzitter op de a.s. algemene vergadering).

Verslag van de vergadering, gehouden door de Afdeling Zuid Holland op 3 juni
1964. \'

Na de opening door de voorzitter worden dc notulen goedgekeurd. Er ontstaat
eni,ge discussie over de wenselijkheid van een inleiding op elke vergadering.
Bij dc ingekomen stukken wordt de kwestie „Meijerij" uitvoerig besproken. Ook het
verslag van dc vergadering van het Al.gemeen Bestuur lokt enkele kritische opmer-
kingen. Zo vindt collega Van S c h a i k bij dc vaststelling van dc tarieven voor
assistentie het verschil tussen dc beloning voor af.gestudcerden en voor studenten te
klein. Verder is de gang van zaken bij het tot stand komen van de bindende be-
sluiten dit jaar onjuist weergegeven.

Collega Stam houdt dan zijn zeer interessante inleiding over ziekten bij postduiven.
Hij doet dit aan de hand van cen aantal zeer duidelijke dia\'s. De inleiding wordt
gevolgd door een geanimeerde discussie.

Daarna worden 3 collegacs aangenomen als lid van de afdeling nl. collega 1. I\'.
Risseeuw, G. Vogelzang en C. J. Vermeulen.

Met overgrote meerderheid van stemmen wordt collega Dr. K. J. Kruyt benoemd
tot voorzitter van de afdeling.

Aan de rondvraag wordt door niemand deelgenomen, waarna de vergadering door
de voorzitter wordt gesloten.

.\\anwezig zijn slechts 12 leden, alg. secretaris collega Dc Haan en een drietal
introducés.

Voorzitter spreekt na dc opcnin,^ ccn woord ter nagcnachtcnis van collcga G
de Werf, die tijdens zijn leven de afdeling als lid en bestuurslid een warm
heeft toegedragen.

Bij de ingekomen stukken is vooral het schrijven van dc Gezondheidsdienst van
belang, waarin wordt meegedeeld, dat het bestuur van genoemde dienst na de aan-
neming van geheel nieuwe statuten, besloten heeft wederom een afgevaardigde van
de afdeling als adviseur tc benoemen.

Bij de behandeling zegt de voorzitter, dat hem door „de Meijerij" te Veghcl is
meegedeeld, dat voortaan de veehouders met mest- en fokkalvercn, rechtstreeks hun
dierenarts kunnen bellen (dus niet meer via Vcghel), De veehouders krijgen de be-
schikking over een aantal kaarten, waarvan de dierenarts na iedere behandeling er
een invult en naar Veghcl zendt. Zo heeft Veghcl toch controle op de .gang van zaken.
Ook het voorstel van de voorzitter om de dierenartsen de bedrijven met regelmati.gc
tussenpozen te laten bezoeken( ter controle), vindt goede weerklank. Een en ander
moet nog in de juiste vorm gegoten worden.

Als nieuw lid treedt toe collega A. C. J. M. W c r t e n b r o e k te Maren,
Er wordt van gedachten gewiseld over de komende vacatures in verschillende functies
van de Maatschappij. Wat betreft de vacature T h i e n wordt op.gemerkt, dat dc
afdeling Limburg aan dc beurt is een candidaat naar voren tc brengen.
Wegens ziekte van de spreker gaat de geplande causerie niet door. In plaats hiervan
vertoont collega K u y p e r namens de firma Brocades een prachtige en zeer interes-
sante film over de cyclus van een der leverbotten (Dicrocoelium lanceolatum).
Bij de rondvraag wordt de vraag .gesteld of de afdeling vooraf gekend is in het
besluit van de Gezondheidsdienst om vanaf 14 mei jl. bepaalde bloedonderzoeken
in het kader van de Brucella .Abortus Bangbestrijding voor eigen rekening te nemen,
zodat de Gezondheidsdienst rechtstreeks met de dieienarts afrekent en daaibij zonder
meer stelt dat vanzelfsprekend hierbij de (stal-) tarieven van aanvullend bloed-
onderzoek en nonnaal tarief voor algemeen blo<-donderzoek gelden. De veehouders
wisten dit al eerder dan de dierenartsen. Het bestuur antwoordt cr niet in gekend
te zijn en zegt toe via de afdelin.g.saf,gevaardigdc, collega B o g a e r t s, het bestuur
van de Gezondheidsdienst hierover tc onderhouden.

Met ingang van 16 april jl, is Dr. J. Hendrikse,
wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Kliniek voor
Verloskunde en Gynaecologie benoemd tot lector in de
Kunstmatige Inseminatie en de fertiliteit van het man-
nelijke dier,

Colle.ga Hendrikse is in 1918 geboren in Terneuzen en
genoot middelbaar onderwijs in IJmuidcn en Vlissingen,
In 1938 begon collega Hendrikse zijn studie in de dier-
geneeskunde, die, door de oorlo.gsjarcn enkele jaren
vertraagd, in 1946 resulteerde in het behalen van van
het diploma.

de door ziekte uit.gevallcn eerste student-inscminator en maakte hij aldus kennis
met de K.I,

Na zijn afstuderen trad Dr. Hendrikse in dienst bij de Kliniek voor Verloskunde,
eerst als assistent, later als hoofdassistent, wetenschappelijk ambtenaar le klas en
tenslotte hoofdambtenaar.

In 1946 was de K.I. Vereniging „Bunnik" opgericht, de stieren hiervan stonden
eerst nog op de faculteit. Langzaam werd de K.I. belangrijker, waardoor collega
Hendrikse zich steeds meer met de K.I. en steeds minder met het overige kliniekwcrk
kon bemoeien. .Andere K.1.-verenigingen sloten zich bij de K.I, Vereniging „Bunnik"
aan en er werd cen apart station gebouwd.

Sinds 1958 geeft Dr. Hendrikse college over de K.I. en de fertiliteit van het man-
nelijke dier. In 1960 promoveerde collega Hendrikse tot doctor in de diergenees-
kunde op het proefschrift, getiteld: „Het bacteriegehalte van het sperma van ge-
zonde stieren". In dit proefschrift werden hygiënische maatregelen beschreven om
het kiemgetal van apathogene kiemen laag te houden. Een van de belangrijkste
conclusies was dat dit kiemgetal geen invloed had op het drachtighcidspercentage.
Dr. Hendrikse is thans hoofd van de afdeling K.I. en fertiliteit van het mannelijk
dier van de kliniek voor Verloskunde en Gynaecologie.

Op 1 mei jl. werd collega C. van B e u s e k o m be-
noemd tot Directeur bij de Gezondheidsdienst voor Die-
ren in de provincie Noord-Holland, en volgt hierdoor
collega D. Rempt op als Directeur van deze Dienst.
Collega van Beusekom werd op 13 augustus 1914 ge-
boren in Hekendorp als zoon van een veehouder. Op
8 april 1938 studeerde hij af als dierenarts en vestigde
zich in de praktijk.

Gedurende ruim 20 jaren was hij practicus in Weesp.
Sinds 1 juli 1961 is collega van Beusekom reed\' in dienst
bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren als
opvolger van collega G. van Eek.

Bij K.B. van 24 maart 1964 is collega T. H. H o e n-
d erken, adjunct Inspecteur van de Veeartsenijkun-
dige Dienst, tevens adjunct Inspecteur van de Volksge-
zondheid, bevorderd tot Inspecteur van dc Veeartse-
nijkundige Dienst tevens veterinair Inspecteur van de
Volksgezondheid met als ambtsgebied de provincie Gro-
ningen.

Collega Hoenderken is geboren in Haren (Gron.), ge-
noot middelbaar onderwijs in Groningen en studeerde
in 1938 af als dierenarts. Na enkele jaren als waar-
nemend dierenarts werkzaam te zijn geweest vestigde
collega Ho<-ndcrkcn zich als praktizercnd dierenarts tc
Gieten.

1 december 1953 werd collega Hoenderken kcuringsdierenarts, Hoofd van de Dienst
te Gieten.

Sinds 1 februari 1959 was collega Hoenderken werkzaam als adjunct Inspecteur van
de V.D.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Kon
Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor:

P. Fontijne, Briljantlaan 122, Utrecht;
J. Frens, Ant. Matthaeuslaan 4Ibis, Utrecht;
J. W. Gunnink, Naarderstraat 244, Huizen;

F. VV. van Foff, Woonark de Woelwater a/d Mineurslaan, Utrecht;
R. Kroes, Springweg 53, Utrecht;

J. Kuipers, Van Speykstraat 2bis, Utrecht;
J. A. Roelofs, F. C. Dondersstraat 20, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student L. Belonje, van Lynden van
Sandenburglaan 29 te Utreeht aangenomen als kandidaatlid van de Kon. Ned. Mij-
voor Diergeneeskunde.

11 99 4 (bureau); gr. 620320; wetensch. ambt. R.U. (Inst. v. vet. Farmacologie)\'

15 00 (bureau); D. bij Centraal Veevoeder Instituut te Leersum (170)\'
Keu, Dr. J., te Drempt, tel. gewijzigd in (08334) 25 79. (178)
Kuil, H., verlof adres: Noordeloos, Noordzijde 9. (219)
Nooitgedagt, A. J., van Soest naar Bunnik, Engweg 14, tel. (03405) 20 08. (190)
Rempt, D., te Alkmaar, te wijzigen in oud dir. prov. G. v. D. in Nd. Holland. (196)
Ruys, A. G. J., van Siebnen (Zwitserland) naar Oinmen, Hammerweg 28.

16 59 8. (205)
Visser, M., te Boekei (N.B.), tel bureau gewijzigd in (04106) 22 17 en 34 30- dir

Terpstra J^, te Eibergen naar Willem Sluyterstraat 14, aldaar, tel. (05454) 828,

De onderstaande coile.gae hopen op 18 juli a.s. het feit te herdenken dat zii 50
jaar dierenarts zijn:

De redactie stelt het op prijs de lezers een artikel aan te bieden van de Ameri-
kaanse specialist op het gebied van de varkensziekten Prof. H. W. D u n n e.
Prof. Dunne is Doctor of Veterinary Medicine (D.V.M.), Doctor of Philosophy
(Ph.D.), Diplomate of the American College of Veterinary Pathologists en Prof.
Veterinary Science, Pennsylvania State University.

Hij is geen onbekende in ons land, want in de jaren 1948-50 bestudeerde hij
het mond- en klauwzeer en werkte daartoe in Amsterdam en later in Mexico.
Hij heeft pathologie gedoceerd en bestudeerde virus- en voedingsziekten.
Bij varkens bestudeerde bij vooral de varkenspest. Hij is de hoofdredacteur van
het bekende handboek ,J>iseases of Swine" (The lowa State College Press),
waarvan de 2e druk net uit is.

Thans heeft hij de leiding van een researchteam, dat werkt op het gebied van
infectieziekten bij het varken en het rund.

The investigation of diseases of the digestive tract offers perhaps the
greatest challenge to the researcher of any area of disease control. Many
authorities have attempted to classify enteritis according to etiologic agents
but the overlapping of pathologic changes and etiologic factors, make some
of these categories a bit ambiguous.

Consider first the "normal" bacterial flora of the pig\'s intestine. It includes
Escherichia coli, Proteus, lactobacilli, staphylococci, Pseudomonas aerugi-
nosa, streptococci, corynebacteria, a number of saprophytic anaerobes, and
para-colon bacteria which include a nebulous group not well defined.
Most of these, if injected into the peritoneal cavity would cause death.
Also, but less frequently, in the "normal" intestine are found. Salmonella,
Vibrio coli, and fungi or fungi related organisms such as Nocardia, Actino-
myces, Spherophorus, Monilia, and Aspergillus, to name only those better
known of the group which are usually considered pathogenic.
Protozoa including Balantidium coli, Endomoeba and Trichomonas,
Sarcocystis and Toxoplasma are of relatively undefined potential in ente-
ritis.

Nematodes contributing to the enteric complexity include such worms of
the digestive tract as Ascaris, Macracanthorhynchus (thorny headed
worm), stomach worms (three genera), Trichuris suis (whipworm), and
those nematodes which irritate the intestine by larval penetration of the
mucosa namely Strongyloides ransomi (threadworm), Trichinella spiralis,
Metastrongylus (lung worms), Oesophagostomurn (nodular worms) and
Stephanurus dentatus.

1 This articlc was submitted to the „Food and Agriculture Meeting on Pig
Diseases and Production in Developing Countries", 4—19 December 1963,
Singapore.

2 H. W. Dunne, D.V.M., Ph. D., Pennsylvania State University, University Park,
Pennsylvania, U.S.A.

a relatively unknown quantity. Transmissible gastroenteritis viais may be
only mildly pathogenic to the weaned pig and even less to the adult, but
causes marked illness and death in the very young pig. Hog chilera virus,
which is highly pathogenic, also produces an enteritis.
All of the above factors may be influenced further nutritionally by spe-
cific deficiencies of B vitamins such as niacin, pantothenic acd, pteroyl-
glutamic (folic) acid and pyridoxine. These factors may be infhenced still
further by a multitude of recognized und unrecognized plant and inorganic
toxins capable of irritating the intestinal mucosa. Even overeating of a nor-
mal dietary component such as animal protein, or new lush pasture, parti-
cularly if previously the ration had been markedly deficient, cai result in
irritation and diarrhea.

Certain of the above bacterial agents are recognized as specific pathogens
and are the most common causes of enteritis in swine. Yet the specific con-
ditions which are necessary before they are capable of producing the di-
sease with which they are associated are not entirely known.
Salmonella cholerasuis is known to be pathogenic but is believed to be
dependant upon Spherophorus (Actinomyces) necrophorus for the produc-
tion of necrotic enteritis. Feeding of Salmonella culture produces disease
only if large amounts (several ml. of broth containing a high concentration
of organisms) are fed at one time.

Vibrio coli have been demonstrated in cases of dysentery. Extracts of feces
containing the organism can transmit the disease. But less convincing re-
sults have been obtained by some researchers when cultured vibrio alone
were fed to susceptible swine.

Escherichia coli are found normally in the intestinal flora in apparently
healthy pigs. Yet certain serotypes, particularly in the very young animal,
are known to be associated with severe enteritis.

Of the viruses, transmissible gastroenteritis, though very mild in the adult,
causes severe losses in the newborn. The enteroviruses, often recovered
with ease from adult animals showing no sign of illness, appear in at least
some cases to be pathogenic for newborn pigs and are also often isolated
from some animals with severe dysentery. Clostridium perfringens and
Leptospira are other bacteria known to cause enteritis in swine.
Together these organisms either singly or in combination with other orga-
nisms or parasites cause more losses in young pigs than any other factors,
in the production of swine. In this paper, discussion will be limited to en-
teritis in which Salmonella (paratyphoid organisms) Escherichia coli, Vi-
brio coli or transmissible gastroenteritis virus are involved.

In general. Salmonella and Vibrio infections are most commonly encoun-
tered in severe enteritis in weanling to market age swine whereas trans-
missible gastroenteritis and Escherichia coli infections are seen commonly
in newborn to weaning age piglets. Salmonella infections are generally
given credit for the more necrotic chronic type of enteritis with persistant
diarrhea, whereas Vibrio are associated with the more acute infections ge-
nerally observed in the heavier than 60 pound swine and characterized by
severe bloody dysentery and high mortality. Transmissible gastroenteritis
(TGE) of young pigs is characterized by rapid transmission through the
herd with severe mortality in the newborn pigs. Generally the sows mani-
fest some degree of transient illness recovering after one to three days.

Escherichia coli infection in tlie newborn is neither spread as rapidly
through the herd as is TGE, nor does the organism cause transient illness
in the sows. With either agent, the litters of older sows may not be affec-
ted.

I3iagnosis is often quite difficult in that there is no test for transmissible
gastroenteritis. E. coli can be isolated from every fecal sampje. Significance
can be attached to the isolation of E. coli only if it is typed serologically.
Even then there can be doubt, for the pathogenicity of all serotypes iso-
lated has not been determined. Vibrio coli is difficult to culture. On the
other hand, Salmonella are perhaps among the few, which can be cultured
easily and which are recognized pathogens. However, recognizing the com-
plexity of bacterial flora in the digestive tract, providing a diagnosis for a
specific disease is not always practical. In the matter of treatment it is
probably sometimes more expedient to proceed somewhat more empirically.

Virus infections pose a most difficult problem for in terms of practical
usage, there is no known antiviral medicant. In the case of TGE, not even
a preventive treatment is provided. The only resort to which the producer
can turn is to expose the rest of the herd as quickly as possible, that is,
with certain reservations. Sows in the first month or in the last two weeks
of gestation should be isolated from the infection if possible. In early gesta-
tion early fetal death may result. Such sows should be exposed a little later
in the gestation period if possible. The biggest problem lies in the sows
with less than two weeks till farrowing time. If possible they should be
isolated from the infection and kept isolated until the infection has dissi-
pated. Piglets of such sows should not be exposed to the infection, prefer-
ably until after weaning time, if at all.

The problem of resistance to TGE appears to be associated with the need
for cellular immunity in the mucosa of the digestive tract. The virus most
commonly gains access to the lierd through feed contaminated by an in-
fected (possibly a carrier) animal. A good herd history indicating freedom
from TGE in previous farrowings is important when adding new stock to
the breeding herd. Separation of bred sows from additions to the herd
under most conditions is strongly advisable.

Escherichia coli infection of piglets also offers some problems in preven-
tion. Because of the variety of serotypes of the organism which may be
involved, vaccination of the sow has not been very satisfactory even
though immunity to specific types has been established. Antibodies are
most effective when acquired through colostrum during the first 24 hours
after birth. Few antibodies are adsorbed after the first 24 hours but the
presence of antibodies in the milk has a pronounced effect upon the bac-
terial flora of the piglet\'s intestine. Self immunization of the sows may
be accomplished to some degree if the sows farrowing together have con-
tact with each other during the prefarrowing stage and are placed in the
farrowing house at least three weeks before farrowing. The last provides
an opportunity to develop an immunity against Escherichia coli strains
existing in the farrowing house.

Both prevention and treatment of Escherichia coli enteritis have been
accomplished through the u.se of andbacterial agents. Successful usage in
the sow has been claimed for compounds such as the nitrofurans, chlor-
tetracycline, and oxytetracycline. Treatment with other similar compounds

are being reported. Some of the compoimds to which Escherichia coli are
known to be sensitive are colistin, chloramplienicol, HCO, furazolidone,
thiofuradene, polymyxin, dihydrostreptomycin and zinc bacitracin. Sulfo-
namides, particularly sulfamethazine, have been quite useful in the indi-
vidual treatment of young pigs with diarrhea. In pigs sufficiently old
enough to be creep fed, treatment can be enhanced by administering the
medication in the creep feed. Tyolin has been shown to produce rapid,
efficient weight gains.

Salmonella enteritis in swine, also described as necrotic enteritis, and pig
paratyphoid, has been an enigma to swine raisers for more than a century.
Primarily a disease of the weanling to 60 pound pig, it is characterized by
chronicity, wasting, persistant diarrhea, and upon postmortem, a thicke-
ning and severe necrosing of the large intestine and sometimes the pos-
terior portion of the small intestine. The number of animals dying may
not be great but a major loss is due to lack of gain and chronically sick
pigs which may take weeks to recover. If the disease becomes well esta-
blished and intestinal damage sufficiently severe, surviving animals may
have their growth rate permanendy retarded.

Treatment with antibacterial or antibiotic compounds in the feed is
usually effective but spectacular results should not be expected in chronic
cases. Most of the feed additives for which antibacterial or antibiotic ac-
tion are claimed will have some beneficial effects when used in treatment
of enteritis. Where laboratory facilities are not available to determine sen-
sitivities of dominant organisms, however, it may be necessary to try more
than one feed additive to find one that is sufficiently effective. The addi-
tion of electrolytes to drinking water to replenish the great losses through
diarrhea usually speeds recovery. The addition of B vitamins to the ration
often can reduce the severity of enteritis and aid in rapid healing since B
vitamin déficiences are capable of causing enteritis by themselves and are
often associated with infectious enteritis.

Vibrionic dysentery is the name usually given to infection of 60 to 200
pound swine in which the major clinical signs are an apparently acute
onset with severe bloody diarrhea and high mortality in the infected ani-
mals. Usually only the colon is involved. The colonic mucosa may or may
not be necrotic. Hemorrhage may be associated with the sloughing of a
necrotic membrane. Death is most frequently associated with the loss of
blood through the intestinal mucosa. U.sually, no specific ulcerated areas
are the source of hemorrhage.

A treatment found to be quite effective in this condition is arsenilic acid
fed at the rate of 200 to 250 parts per million. Antibiotics and antibacte-
rial compounds have been used with varying degrees of success. Most ap-
pear to produce some beneficial results.

There is much less chance for the occurrence of such an infection where
such compounds are incorporated in the regular feed formula. It is rela-
tively impossible for the objective reviewer to evaluate the many experi-
ments conducted on the numerous compounds now produced as feed ad-
ditives. Some stress specific antimicrobial action against a wide range of
bacterial agents. Some point strongly to the fact that resistant strains are
not produced as the result of use with a specific product. Some make no
specific disease claims but emphasize weight gain per pound of feed.

Although many products have very good data on their actions with spe-
cific bacteria, there is sonic ambiguity in the research approach in selected
instances which leaves something to be desired in the study of classic di-
seases. It must be remembered, however, that little is actually understood
regarding specific di.seasc entities of the intestine and even less is under-
stood regarding the complex entities where more than one organism or
condition apparently is necessary to create the disease.
The day of completing Koch\'s postulates as proof of pathogenicity is largely
past. The period of investigation of synergisms and multiple infections in
combination with nutritional deficiencies, metabolic unbalance and en-
vironmental stress is here.

In no area of disease study are these combinations more important than
in the diseases of the intestine. In view of the recognized problems, a
general approach to the control of enteritis remains necessary in most in-
stances. The use of general purpose feed additives as a preventative to
most of the problems of the digestive tract as well as for therapeutic mea-
sures in cases of enteritis will continue to offer the producer considerable
aid in reducing losses from disease and on increasing feed efficiency.
Such free use of antibiotic and antibacterial feed additives is not without
some problems. But the problems to date do not compare with the benefits
derived. The use of feed additives is by far the best prevention of intes-
tinal infections we have, but they must not be considered as an absolute
panacea for all ills. The need for reasonably comfortable facilities, reason-
ably clean pens, adequate food, balanced rations, freedom from parasites
and viral infections remain as important today as they have ever been.
One may well expect also to encounter bacterial strains resistant to specific
feed additives requiring a change to another. But even with these allow-
ances a remarkable stride has been made in controlling infectious diseases
of the intestine of swine, which will result in marked efficiency of pro-
duction to the present day swine raiser.

De schrijver begint met een overzicht tc geven van alle mogelijke ooi-zaken van
enteritiden bij varkens. Behalve bacteriën, protozoën en wormen dienen ook de ente-
rovirussen te worden genoemd.

Naast deze meer specifieke oorzaken kunnen voedingsfouten en deficiënties het
ziekteverloop ongunstig beïnvloeden.

Na een meer algemene inleiding bespreekt de schrijver uitvoeriger de enteritiden
veroorzaakt door Salmonellae, Escherichia coli. Vibrio coli en door het virus van de
besmettelijke gastro-enteritis. Hij behandelt tevens de therapeutica, waaronder de
antibiotica en de sulfapreparaten een belangrijke rol spelen.

Tot slot merkt de schrijver op dat het trias van Koch als proef voor de palhogenitcit
van een micro-organisme thans niet zonder meer kan gelden. Wij leven thans in
een tijdperk waarin we weten dat multiple infecties in combinatie met voedings-
stoornissen, metabolische stoornissen enz. ziekten kunnen veroorzaken.
De schrijver meent dat het toevoegen van medicamenten aan het voer zowel profy-
lactisch als therapeutisch van groot belang is voor de varkenshouderij. Ondanks
het feit dat er aan dergelijke voedermiddelen grote bezwaren kleven, meent dc
schrijver toch dat dc voordelen groter zijn dan de nadelen. Dit neemt niet weg, dat
men met dergelijke voedermiddelen alleen geen ziekten afdoende kan bestrijden.

The paper opens with a review of all possible causes of enteritis in pigs. In addition
to bacteria, protozoa and worms, enteroviruses may also act as causative organisms.

Besides these more specific causes, a faulty diet and dietary deficiencies may also have
an adverse effect on the course run by the disease.

A general introductory part is followed by a more detailed discussion of the forms
of enteritis caused by Salmonellae, Escherichia coli, Vibrio coli and the virus of
transmissible gastro-enteritis. In addition, therapeutic agents, among which antibiotics
and sulphonamides are of special importance, are discussed.

In conclusion, it is pointed out that Koch\'s postulates can no longer be regarded as
conclusive evidence of the pathogenicity of a microorganism. To-day, it is a known
fact that multiple infections associated with nutritional disturbances, metabolic
disorders, etc., may cause disease.

The drugs added to the feed arc believed to be of vital importance in pig-breeding
both from the point of view of prevention and that of treatment. Despite the fact
that there are serious drawbacks to these feeds, the advantages are believed to
outweigh the disadvantages. This does not alter the fact that these feeds alone are not
sufficient to ensure effective treatment of diseases.

L\'auteur commence en donnant un aperçu de toutes les causes possibles d\'entérites
chez les porcs. A part les bactéries, les protozoaires et les vers, il faudra également
mentionner les entérovirus. A côté de ces causes plus spécifiques des fautes de
nutrition et des déficiences peuvent influencer défavorablement le cours du mal.
Après une introduction plus générale l\'auteur discute plus amplement les entérites
causées par les Salmonellae, Escherichia coli, Vibrio coli et par le virus de la
gastroentérite infectieuse. Il traite en outre les thérapeutiques, parmi lesquels les
antibiotiques et les sulfamides constituent un facteur important.
L\'auteur finit par remarquer que la triade de Koch comme preuve de la pathogénie
d\'un microörganisme n\'est plus valable à présent dans son sens absolu original.
Nous vivons en ce moment dans une époque où nous savons que les infections multi-
ples combinées avec des troubles digestifs et métaboliques etc. peuvent causer des
maladies.

L\'auteur est d\'avis que les médicaments ajoutés au fourrage sont dc très grande
importance tant prophylactique que thérapeutique pour l\'élevage des porcs. Malgré
le fait que de pareils médicaments ajoutés au fourrage ont de grands inconvénients,
l\'auteur est d\'avis que les avantages sont plus grands que les désavantages. Gela
n\'empêche pas qu\'à l\'aide des médicaments ajoutés au fourrage seuls les maladies
ne pourront pas être définitivement cxMnbattues.

Der Verfasser bringt eine Übersicht aller möglichen Ursachen von Enteritiden bei
Schweinen. Ausser Bakterien, Protozoen und Würmer müssen auch die Enterovirussc
erwähnt werden. Neben diesen spezifischen Ursachen können auch Emährungsfehler
und — Mängel den Krankheitsverlauf ungünstig beeinflussen.

Nach einer allgemeinen Einführung bespricht der Verfasser ausführlich die Enteri-
tiden, die durch Salmonellae, Escherichia coli, Vibrio coli und durch den Virus der
ansteckenden Gastroenteritis verursacht werden. Er behandelt ausserdem die The-
rapeutica, worunter die Antibiotica und die Sulfapräparate eine Rolle spielen.
Zum Schluss macht der Verfasser darauf aufmerksam, dass das Trias von Koch, als
Probe für die Pathogenität eines Mikroorganismus heute nicht ohne weiteres mehr
gültig ist. Wir leben jetzt in einer Zeitepoche in der man weiss, dass multiple
Infektionen in Kombination mit Ernährungsstörungen, metabolischen St<)rungen
U.S.W. Krankheiten hervorrufen können.

Der Verfasser glaubt, dass die dem Futter zugefügten Medikamente sowohl prophy-
laktisch wie therapeutisch von grosser Wichtigkeit für die Schweinezüchterei sind.
Trotz der Tatsache, dass dieser Art Futtermittel grosse Beschwerden anhaften,
glaubt der Verfasser, dass die Vorteile grösser als die Nachteile sind. Er weist aber

darauf hin, dass mit solchen Futtermitteln allein, keine Krankheiten entscheidend
bestritten werden können.

El autor comienza dar un compendio de todas las causas posibles de enteritides en
cerdos. Ademâs de bacterias, protozoas y vermes hay que denominar también los
enteroviruses. Al lado de estas causas mâs especificas también errores en la alimen-
tación y deficicncias pueden influenciar desfavorablemente cl desarrollo de la en-
fermedad.

Después de una introducción mâs general el autor discute mâs dctalladamente las
enteritides causadas por Salmonellae, Escherichia coli, Vibrio coli o por el virus de la
gastroenteritis transmisible. Trata también de terapéuticos, entre que los antibioticos
y los preparatos de sulfa juegan un papel importante.

Finalmente el autor observa que el trias de Koch no puede valer ahora sin inâ»
como ensayo por la patogenidad de un microbio. Vivimos ahora en un periodo en que
sabemos que infecciones multiples pueden causar enfermedades en combinación con
estorbos de alimentación y estorbos metabólicos etc,

El autor crce que los medicamentos suministrados al pienso, profilâctamente asi
como terapéuticamente, tienen grande importancia para el mantenimiento de cerdos.
Al pesar del hecho que pegan grandes inconvenicntes a piensos semejantes, el autor
crce que, sin embargo, los provechos son mayores que las desventajas, Esto no
remueve que no se puede combatcr enfermedades sólo con piensos semejantes.

In „Der Tierzüchter" van 20 november 1963 lazen wij een samenvatting van dc
rede, die prof. L e r o y uit Zürich ter gelegenheid van het congres van de Deutsche
Gesellschaft für Züchtungskunde in Krefeld gehouden heeft.

Wij menen dat de hier gedane uitspraken ook min of meer op de Nederlandse om-
standigheden van toepassing zijn en menen derhalve, dat een vertaling ervan voor
opneming in dit blad in aanmerking komt.
Wij citeren hier Prof. L e r o y.

„Een rem voor de zinvolle toepassing van de moderne populatie-genetica ligt bij het
zogenaamde generatieprobleem. De oudere generatie — het conservatieve element ■—
en de jongere generatic — het opdringerige element — begrijpen elkaar niet steeds.
Er zijn verschillende oorzaken, die hierbij een rol spelen, zoals de dikwijls onhoffe-
lijke agressiviteit van de jongere generatie; de overtuiging van de oudere generatie,
dat zij op grond van de ervaring meer weet en zich niet laat ompraten; de hiërar-
chieke structuur bij alle mogelijke belangengroepen: verschillende sferen van belang-
stelling, waarbij regionale en andere meest niet-foktechnische punten ter discussie
gebracht worden; het ontbreken van vertrouwen bij de jongere generatie, die het
misschien niet beter, maar zeker ook niet minder zal doen. Het ongeduld en de
agressiviteit van de jongere generatie is een door de natuur meegegeven eigenschap.
Om op een verstandige wijze een verbinding tussen beide polen tot stand te brengen,
dient er wederzijdse achting te bestaan, wederzijds vertrouwen en de erkenning dat
alles vergankelijk is.

Op deze plaats is een uitlating van de bekende onderzoeker Sewall Wright
op haar plaats, welke ik een zeer gezonde uitspraak vind, nl. „Het is beter één
blad van cen lauwerkrans te verliezen dat de gehele krans".

Alles, wat voor dc praktijk uit dc moderne populatie-genetica te halen is, heeft slechts
één brandpunt en dat is: ecriijke en onbaatzuchtige samenwerking".

Onderzoekingen naar de beïnvloeding van de
vleeskwalifeif van hef varken door omstandig-
heden inwerkend voor, fijdens en na de slach-
ting¹!

Studies about the influence on pig-meat of condi-
tions before, during and after slaughter.

door W. SYBESMA, P. C. HART, JEANNETTE C. M, de HEER,
H. W. VERVER en H. E. van der VEEN²)

Het vraagstuk van de kwalitatieve spierdegeneratie (enterse ziekte) is,
zoals de naam enigszins poogt aan te geven, een vleeskwaliteitsprobleeni.
Het is gebleken, dat seizoensinvloeden hierbij een belangrijke rol spelen.
Brisk ey (1963) vermeldt een onderzoek naar de kwaliteit van ham-
men in de verschillende jaargetijden. In de herfst was er een dieptepunt.
Volgens waarnemingen in een I.V.O.-experiment was de vleeskwaliteit
van dieren van dezelfde afstamming slechter, indien gedurende de laatste
dagen der mestperiode het weer warmer was.

De onderzoekers Bend all en medewerkers (1960, 1963) hebben er
verder op gewezen, dat het van belang is de temperatuur van het vlees
na de slachting zo snel mogelijk beneden een bepaalde grens te brengen.
De postmortale processen die de kwalitatieve spierdegeneratie bevorde-
ren, worden hierdoor namelijk afgeremd. Het meer frequent optreden
van kwalitatieve spierdegeneratie, vooral in de warmere jaargetijden, kan
dus wellicht toegeschreven worden aan de hogere temperatuur gedurende
en na het slachten.

De onderzoeker Ludvigsen (1953) is van mening, dat een hogere
buitentemperatuur door beïnvloeding van de stofwisseling de vleeskwa-
liteit verslechtert.

De bedoeling van de navolgende experimenten was nu te trachten de
temperatuursinvloeden, inwerkend zowel vóór als na de slachting, afzon-
derlijk te bestuderen. In de eerste serie proeven werd daartoe een ver-
schil in klimaatomstandigheden nagebootst vóór de slachting tu.ssen
proef- en controlegroep, .\\angezien beide groepen terzelfder tijd werden
geslacht, waren de postmortale omstandigheden gelijk.
In de tweede serie werd een verschil in (af)koelingsomstandigheden ge-
schapen door bij willekeurige varkens direct na slachting één kant van
het lendengedeelte te ontdoen van de isolerende speklaag. Hierna werd
een vergelijking van de vleeskwaliteit tussen linker- en rechterzijde van
het varken ten uitvoer gebracht. Hier waren dus de omstandigheden
vóór de slachting gelijk.

1 165ste mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord", Zeist.

2 Dr. W. Sybesma, Dr. P. C. Hart, Mej. Drs. J. C. M. de Heer, H. W. Verver en
Drs. H. E. van der Veen; wetenschappelijke medewerkers van het Instituut voor
Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord"; Zeist, Driebergseweg lOd.

De beoordeling en het vaststellen van de vleeskwaliteit geschiedde vol-
gens een visuele beoordelingstechniek 24 uur na de slacht. Er werd ge-
bruik gemaakt van een indeling in kla.ssen. Klasse 1 en 2 werden als af-
wijkend beschouwd ten aanzien van kleur, consistentie en vochtigheids-
graad van het vlees; de klassen 3 en 4 vertoonden de normale vleeskwa-
liteit.

Vervolgens werd met een fysisch-chemische werkwijze van de visueel be-
oordeelde monsters fde transmissiewaarde methode; Hart, 1961) de
vlceskwaliteit meer objectief bepaald. Beide methoden stemmen bij de
M. long. dorsi zeer goed overeen. Wat de M. psoas major en de M. peet.
ant. prof. betreft waren er nog wel eens discrepanties.

In een drietal proeven werd gedurende een week vóór de slachting in het
proefhok de temperatuur op 20° G gehouden, terwijl de temperatuur in
het controlehok varieerde met de buitentemperatuur. De temperatuur en
de relatieve vochtigheid werden geregistreerd met behulp van een thermo-
hydrograaf. Het vervoer van de „verwarmde" varkens geschiedde in de
laatste 2 proeven in een vrachtauto met gasverwarrning (± 17° G).
In totaal werden de 3 proeven met respectievelijk 30, 39 en 40 varkens
uitgevoerd. De dieren in de twee laatste proeven waren van het York-
shire ras.

In de laatste 2 proeven werd de histologische activiteit van de schildklier
bepaald. Bij de slacht werden hiertoe stukjes schildklier zo spoedig mo-
gelijk gefixeerd in Bouinvloeistof. Volgens de methode Lever (1958)
werd in de coupes van een aantal follikels de verhouding van de diameter
fd) en het aantal cellen rond een follikel (n) vastgesteld. Deze d/n ratio
is een kriterium voor de (histologi.sche) schildklierfunctie.
De vleeskwaliteit werd 24 uur na de slachting bepaald van drie monsters
per dier, namelijk van de M. long. dorsi, de M. psoas major en de M.
peet. ant. prof.

Direct na het doorhakken van het geslachte dier werd in een drietal
proeven (3 x 15 varkens) éénmaal van de linkerzijde en tweemaal van
de rechterzijde het spek op cle rug zó losgemaakt dat het los kwam te
hangen. Aan één zijde werd op deze wijze de isolerende functie van het
spek opgeheven, zodat dc afkoeling sneller kon verlopen.
De vleeskwaliteit werd 24 uur na slachting vastgesteld aan de M. long.
dorsi in het lendengedeelte, benevens van de daarbij behorende M. psoas
major. Het monster van de M. long. dorsi werd steeds in drieën verdeeld
en beoordeeld van mediaal naar lateraal. Het vaststellen van de kwali-
teit van de M. psoas leek aantrekkelijk om te kunnen dienen als een
soort referentiestandaard. .Aangezien immers deze spier niet door een
speklaag wordt bedekt, mag men aannemen, dat tussen linker en rechter
psoas geen verschil bestaat in afkoelingsmogelijkheid.

De temperatuurverschillen tussen controle- en proefhok (zie tabel 1) be-
droegen ten naaste bij in de drie proeven 12, 16 en 17 graden G.
De relatieve vochtigheid was gedurende de gehele tweede proefperiode in
het warme hok nogal laag. In het begin van de derde proef was dit in
het warme hok opnieuw het geval. Door middel van het bespuiten van
de vloer kon in de laatste dagen de relatieve vochtigheid worden opge-
voerd tot 80 ä 90%.

Dit leek ons van belang, omdat uit de literatuur bekend is (Bianca,
1961) dat warmte, gepaard gaande met een hoge relatieve vochtigheid,
een veel zwaardere belasting voor het organisme is dan een hoge tem-
peratuur samen met een lage relatieve vochtigheid. De warmte-afgifte
stagneert eerder. Op deze wijze is een kans op verlaging van de stofwis-
seling groter. In de tweede proef trad geen duidelijk verschil in vlees-
kwaliteit naar voren (tabel 1). De verschillen waren althans niet signifi-
cant. Bij vrijwel gelijk gemiddeld temperatuursverschil werd nu in de
derde proef een verschil in vleeskwahteit gevonden dat ten aanzien van
de transmissiewaarden duidelijk significant was.

Dit verschil in vleeskwaliteit ging samen met een verschil in histologische
activiteit van de schildklier (tabel 2). Deze was namelijk bij de dieren
van de proefgroep lager, hetgeen duidt op een lager stofwisselingsniveau.
In de tweede proef ontbrak dit verschil, terwijl hier — zoals we zagen —
ook geen verschil in vleeskwaliteit tussen proef- en controlegroep gecon-
stateerd kon worden.

1. De uitkomsten van bovengenoemde proeven ondersteunen de opvat-
ting van Ludvigsen (1953), dat de vleeskwaliteit bij een lager
stofwisselingsniveau verslechtert.

2. Niet de temperatuur alleen, maar veeleer de combinatie temperatuur
en relatieve vochtigheid schijnt van belang te zijn voor de beïnvloe-
ding van de vleeskwaliteit via de stofwisseling.

De onderlinge vergelijking van vleesmonsters van hetzelfde dier, waarbij
het spek gedeeltelijk aan één zijde was losgesneden, is gebaseerd op de
veronderstelling, dat normaliter de vleeskwaliteit links en rechts gelijk is.
In een oriënterend proefje met 6 dieren kon geen verschil worden aan-
getoond.

In de daarop volgende proeven werden — zoals vermeld - 3 x 15 dieren
gebruikt.

De resultaten van de visuele beoordeling van de M. long. dorsi monsters
zijn in tabel 3 gerangschikt. In alle drie proeven was een geringe gun-
stige verschuiving waar te nemen in de vleeskwaliteit bij de zijde zonder
spek. Deze verbetering ligt in de orde van grootte van 5% en is dus zeer
gering.

In tabel 4 zijn de transmissiewaarden vermeld. Het totale gemiddelde
geeft een verschil te zien ten gunste van de zijde zonder spek. Op deze
cijfers kan cen variantic-analyse worden toegepast.

1. De behandeling bleek een (sterk significante) verlaging van de trans-
missiewaarde te hebben bewerkstelligd, hetgeen als een verbetering van
de vleeskwaliteit mag worden beschouwd.

2. De volgorde binnen het monster was zeer significant, dat wil zeggen
de vleeskwaliteit van het lendengedeelte der M. long. dorsi wordt van
mediaal naar lateraal toe slechter.

4. Tussen proef en behandeling bestaat een interactie. Niet bij elke proef
kwam een gunstig effect van de snellere afkoeling tot stand. Andere
interacties konden niet worden aangetoond.

5. De proefperioden verschilden cjua vleeskwaliteit zeer significant, even-
als de vlceskwaliteit der varkens binnen de proefperiode.

Dc resultaten van het onderzoek naar dc kwaliteit van de M. psoas major
monsters gaven een tendens te zien, dat de rechter psoas slechter was dan
de linker (tabel 6). Met behulp van de tekentoets bleek dit verschil voor
het gehele materiaal, wat de transmissiewaarde aangaat, significant
(P < 0.01) te zijn. De visuele beoordeling was niet steeds in overeenstem-
ming met de gevonden transmissiewaarde. Gedeeltelijk kan dit laatste ver-
klaard worden uit het feit dat een psoas monster erg los van structuur is,
hetgeen bij beschadiging na monstername moeilijkheden oplevert.

Uit de proeven, waarbij het spek aan één zijde op het lendengedeelte van
de M. long. dorsi werd losgemaakt, bleek dat op deze wijze soms een ver-
betering van de vleeskwaliteit kan worden bewerkstelligd. Verder werd
vastgesteld, dat in het lendengedeelte van de M. long. dorsi de vlees-
kwaliteit naar de laterale kant toe afneemt.

Zoals in de inleiding is gesteld, was het doel van dit onderzoek de in-
vloed van de temperatuur, inwerkend op de vleeskwaliteit, vóór en na
de dood van het dier te splitsen.

Uit de eerste experimentenserie kwam naar voren, dat vochtige wai-mte
vóór de slachting een ongunstige uitwerking op de vleeskwaliteit kan
hebben.

Naar aanleiding van de resultaten van het schildklieronderzoek (tabel 2)
lijkt het plausibel te veronderstellen, dat een verlaging van de schild-
klierfunctie ongunstig is voor de vleeskwaliteit. Een verklaring kan ge-
vonden worden in het feit dat een verlaging van de stofwisseling inherent
is aan een verlaging van de verbranding. Onder omstandigheden van
slechte warmte-afgifte (vochtige warmte) zal het organisme in deze zin
reageren. Hierop zal in het spierweefsel op den duur het myoglobine-
gehalte gaan dalen, hetgeen met zich meebrengt dat de voorziening van
zuurstof via deze substantie slechter wordt.

Indien nu plotseling op dergelijke spieren een beroep wordt gedaan, bijv.
tijdens het transport naar het slachduiis, zal de resynthese van de energie-
rijke fosfaten ATP en CTP via de oxydatieve fosforilering stagneren we-

gens gebrek aan een optimale zuurstofvoorziening. Deze fosfaten leveren
— zoals bekend — direct de energie voor de spiercontractie.
Indien nu op het moment van de dood het gehalte aan ATP en GTP
lager dan normaal is, zal het postmortale rijpingsproces (glycolysis) snel-
ler verlopen (B e n d a 1 1, 1963). Een te snelle ophoping van melkzuur
brengt een denaturatie van de spiereiwitten te weeg, hetgeen zichtbaar
wordt in de vorm van bleek, nat en slap vlees.

Bovenstaande verklaring is schematisch, maar biedt desalniettemin het
\\-oordeel op een eenvoudige wijze het gehele beïnvloedingsproces aan-
schouwelijk te maken.

Bend all en medewerkers (1963) hebben er voorts op gewezen, dat
een snelle koeling na de dood van het slachtdier remmend werkt op de
postmortale glycolysis. Hoe sneller de koeling dus plaats vindt na de
slachting, hoe beter het zal zijn voor de vleeskwaliteit. In onze experi-
menten schommelde deze tijd per varken van 5 tot 45 minuten na het
doorhakken van het slachtdier.

Het spek lossnijden had bij twee van de drie proeven een gunstig resul-
taat. In de tweede proef was dit niet het geval. Naar onze mening kan
dit misschien verklaard worden door het feit dat gezien de gemiddelde
transmissiewaarden van de zijde mèt spek zowel als van die zónder spek,
de postmortale vleesrijping in deze groep varkens normaal was. Een ex-
perimenteel opgewekte koeling zal dan geen of slechts een minder duide-
lijk effect kunnen hebben. Nader onderzoek zal hier opheldering moeten
brengen.

Het verschil in vleeskwaliteit dat aangetroffen werd tussen rechter cn
linker psoas is niet eenvoudig te verklaren. Een verschil in zuurstofvoor-
ziening zou een verklaring kunnen zijn. Het feit namelijk, dat dc bloed-
voorziening via de links gelegen aorta en vervolgens via de omslachtige
a. circumflexa iliacus moet plaats hebben, zou theoretisch aan een der-
gelijk verschil ten grondslag kunnen liggen. Deze doorbloedingskwestie
zou tevens kunnen verkaren waarom het meest lateraal gelegen deel van
de M. long. dorsi een relatief slechtere vleeskwaliteit heeft.

Gezien de verkregen uitkomsten is het gerechtvaardigd de aandacht te
vestigen op de omstandigheden vóór en nä de dood van het slachtvarken.

Door vergroting van de spierstofwisscling één ä twee weken vóór de slach-
ting zal de spier beter in staat zijn de hogere energie-eisen gedurende
het vervoer op te vangen. Dit kan wellicht gerealiseerd worden door de
dieren gelegenheid tot meer beweging te geven (weidegang bijv.). Ook
van schildklier stimulerende preparaten is een gunstig resultaat te ver-
wachten. Een en ander zal echter gepaard gaan met een slechtere voeder-
conversie.

Alhoewel bij onze proeven dc verbetering van de vleeskwaliteit door
middel van losmaken van het spek weinig spectaculair was, is het onge-
twijfeld nuttig deze handeling in de praktijk uit te voeren. Met name

\\\'00r in te blikken hammen kan bij deze werkwijze een gunstige be-
ïnvloeding van het gelei-afzetpercentage van het blikprodukt worden ver-
wacht.

Een nog snellere afkoeling van het karkas zou kunnen worden bewerk-
stelligd door dc broeikuip te vervangen door een koudwaterbadstadium.
Wellicht dat met toekomstige weekmakers de mogelijkheid hiertoe wordt
geschapeti. In de huidige situatie blijft het geslachte varken te lang op
een relatief hoge temperatuur.

De resultaten van bovengenoemde experimenten geven aanleiding tot het
maken van de volgende conclusies:

1. Een hoge omgevingstemperatuur kan, vooral samen met een hoge re-
latieve vochtigheid, via een bemoeilijkte warmte-afgifte na enige tijd
de schildklieractiviteit remmen. Dit veroorzaakt dan na slachting een
versnelhng van de postmortale glycolysis, waardoor de vlceskwaliteit
nadelig wordt beïnvloed.

2. Een verbetering van de afkoelingsmogelijkheid na de dood van het
slachtdier remt de snelle postmortale glycolysis en verbetert als zo-
danig de vleeskwaliteit. Des zomers zullen de hogeie temperaturen
in het algemeen zowel vóór als na de slachting een ongunstig effect
hebben. Des winters zal juist het tegendeel het geval zijn.

In twee series experimenten werd getracht de afzonderlijke invloed van het klimaat
bij het levende varken en de afkoeling tijdens en na het slachten op de vleeskwahteit
vast te stellen. De vleeskwaliteit werd bepaald volgens een visuele klassificerings-
methode en volgens de fysisch-chemische transmissiewaarbepaling van Hart.
In de eerste serie van 3 proeven met in totaal 109 varkens werd in het proefhok de
temperatuur op 20° C gefixeerd gedurende één week vóór de slachting. In het con-
trolehok schommelde de temperatuur op en neer met de buitentemperatuur. Dc ge-
middelde temperatuursverschillen bedroegen resp. 12, 17 en 16° C.
Alleen in de derde proef was de vleeskwaliteit in df warme groep, gemeten volgens
de transmissiewaarde, significant slechter dan in de koude groep. Onderzocht werden
de monsters van de M.long.dorsi, de M.psoas major en de M.peet.ant.prof. Alhoe-
wel de temperatuursverschillen in proef 2 en 3 elkaar niet veel ontliepen (17 en
16° C) bleek uit onderzoek van schildkhermaterialen volgens de methode Lever
dat de stofwisselingsintensiteit in het warme hok van proef 3 lager was. Dit werd
toegeschreven aan een verschil in relatieve vochtigheid. De (vochtige) warmte is
kennelijk in staat geweest via een stofwisselingsintensiteitsvermindcring de vlees-
kwaliteit nadelig te beïnvloeden.

In dc tweede serie proeven werd aan één zijde het spek losgesneden, zodat de daar-
onder gelegen M.long.dorsi onder betere afkoclingscondities verkeerde dan dc M.-
long.dorsi aan de andere zijde van hetzelfde dier. Deze behandeling geschiedde in
3 proeven, van 15 varkens elk. De vleeskwaliteit werd na 24 uur bepaald, waaruit
bleek dat de verbeterde afkoelingsmogelijkheid in de meeste gevallen een gunstige
invloed op de vleeskwalitcit had. Voorts bleek de kwaliteit in het Icndengedeelte
van de M.long.dorsi van mediaal naar lateraal af tc nemen. Berekend over het .gehele
materiaal bleek dc linker M.psoas .systematisch beter dan de rechter.

Two series experiments were made to ascertain the importance of the segregated
influence of pre-slaughter chrnate and post-slaughter cooling on the meat quality in
pigs. Twenty four hours after slaughter the meat samples were examined with the aid

of a visual classification method and the (physico-chemical) transmission value
method of Hart.

The first experiments were carried out with two rephcates, using a total number of
109 pigs. The experimental compartment was kept at a constant temperature
(20° C). The temperature in the control compartment fluctuated according to the
ambient temperature. The mean differences in temperature have been successively
12, 17 and 16° C. In the third rcplicate the meat quality of the warm group proved
to be significantly lower. The quality of the meat has been judged on samples of
the M. long, dorsi, M. psoas major and M. pect. ant. prof. At the same time a
histological study of the thyroid (Lever 1948) showed a decrease in histological
thyroid activity. We may conclude that a high temperature connected with a high
humidity, rather than a high temperature alone by interfering with the metabolism
causes a higher frequency of inferior meat.

In the second series with two replicates of 15 animals each, the lard was cut from
the back on one side of the pig immediately after slaughter. In this way a difference
m cooling conditions within the pig was created. Generally this treatment increased
the meat quality. Further we could demonstrate that the meat quality within the
M. long, dorsi decreased from medial to lateral. It was surprising to discover a
systematical difference between the quality of the right and left M. psoas of each
animal. The left M, psoas proved to be better.

Dans deux scries d\'experiences on a étudié l\'influence du climat sur la qualité de la
viande du porc avant l\'abattage et séparément l\'influence du refroidissement pendant
ct après la mort de l\'animal. La qualité de la viande fut établie selon une méthode
dc classification visuelle et selon la méthode physico-chimique de la valeur de trans-
mission de Hart.

Dans la première rérie de 3 expériences portant sur un total de 109 porcs, la
température dans l\'étable pendant une semaine avant l\'abattage fut fixée à 20° C.
Chez les animaux du contrôle la température montait et descendait selon la tempé-
rature de hehors. Les différences de températures moyennes étaient respectivement
de 12, 17 et 16° C. Seulement dans la troisième expérience la qualité de la viande
de la groupe chaude, mesurée selon la valeur de transmission, était plus mauvaise
que celle de la groupe froide.

L\'analyse avait Heu sur des échantillons du M. long dorsi, du M. psoas major et du
M. pect. ant. prof. Quoique différences en température dans les expériences 2 et 3
étaient presque les mêmes (17° et 16° C), la recherche de la glande thyroide selon
la méthode de Lever, démontrait que l\'intensité du métabolisme chez les animaux
de la groupe chaude dc rexpérience 3, était plus basse, ce qu\'on peut attribuer à
la diffrence en humidité relative. La chaleur humide a été en état d\'influencer la
qualité de la viande au moyen d\'tme diminution de l\'intensité du métabolisme.
Dans la seconde série d\'expériences le lard d\'un côté dc l\'animal fut détaché, ainsi
que le M. long, dorsi, situé là dessous, avait des conditions de refroidissement plus
favorables que le même muscle de l\'autre côte de l\'animal. Cc traitement était
effectué dans 3 expériences de 15 porcs. La qualité de la viande fut déterminée
après 24 heures: on pouvait démontrer qu\'.au plupart des cas la possibilité augmentée
de refroidissement avait une influence favorable sur la qualité de la viade. En outre
la qualité du M. lon.g. dorsi diminuait du médial vers le côté latéral. Calculé sur
tout le matériel la qualité du M, psoas du côté gauche était meilleure de celle du
côté droit.

In zwei Serien von Experimenten wurde versucht den Einflusz des Klimas vor der
Schlacht auf die Qualität des Fleisches der Schweinen festzustellen und geschieden
davon den Einflusz der Kühlung während und nach dem Tode des Tieres. Die
Fleischqualität wurde bestimmt nach einer visuellen Klassifikationsmethodik und nach

einer physisch-chemischen Bestimmung des Transmissionswerts (Methodik Hart).
In der ersten Serie von 3 Versuchen mit insgesamt 109 Schweinen wurde im Ver-
suchsstall während einer Woche vor der Schlacht die Temperatur auf 20° C
fixiert. Bei den Tieren der Kontrollgruppe ging die Temperatur auf und nieder mit
der Aussentemperatur. Die mittleren Differenzen in Temperatur stellten sich auf
12°, 17° und 16° C.

Nur im dritten Experiment war die Fleischqualität in der warmen Gruppe — ge-
messen nach dem Transmissionwert — signifikant schlechter als in der kalte Gruppe.
Untersucht wurden Muster der Musc. long, dorsi, M. psoas major und M. pect,
ant. prof. Wennschon die Temperaturunterschiede in den Versuchen 2 und 3 fast
gleich waren (17° und 16° C), zeigte sich bei der Untersuchung der Schilddrüse
nach der Methode Lever, dasz die Stoffwechselintcnsität im warmen Stall beim
Versuch 3 niedriger war, eine Tatsache welche man einer Differenz in relativer
Feuchtigkeit zuschreiben kann. Feuchte Wärme ist wahrscheinlich im Stande ge-
wesen die Qualität des Fleisches zu beeinflussen mittels einer Verringerung der Stoff-
wechselintensität.

In der zweiten Serie von Versuchen wurde an einer Seite des Tieres die Speckhaut
frei geschnitten, wodurch der darunter liegende M. long, dorsi bessere Kühlungs-
verhältnisse bekam als der M. long, dorsi der anderen Seite desselben Tieres. Diese
Eingriff fand statt in 3 Versuchen jeder mit 15 Schweincn. Die Fleischqualität wurde
nach 24 Stunden bestimmt, wobei in den meisten Fällen sich zeigte, da.sz bessere
Kühlungsmöglichkeit einen günstigen Einflusz auf die Fleischqualität hatte. Weiter
konnte festgestellt werden, dasz die Qualität in der Lendengegend des M. long, dorsi
von medial nach lateral abnahm. Berechnut auf dem ganzen Material zeigte der
linke M. psoas sich von besserer Qualität als der rechte.

En dos series de experimentos se ensayaban deteiminar la influcncia aparte del
clima en el cerdo vivo y el enfriamiento durante y después de la matanza sobre la
cualidad de la carne segûn un método de clasificación visual y segûn la deter-
minaciôn fisica-quîmica del valor de transmision de Hart.

En la primera serie de 3 ensayos con totalmente 109 cerdos se fijaba la temperatura
a 20 ° C en el local dc ensayo durante una semana antes de la matanza. En el local
de control la temperatura variaba con la temperatura de afuera. Las différencias dc
temperatura médias cran re.spectimamente 12, 17 y 16° C.

Solo en el trecero ensayo la calidad de la carne en el grupo caliente, medida segûn
el valor de transmision, era significantemente peor que en el grupo frio. Se sexamina-
ban las muestras del M. long, dorsi, el M. Psoas maior y el M. pect. ant. prof.
Aunque las diferencias de temperatura en los ensayos 2 y 3 no cran muy grandes
(17 y 16° C) resultaba del examen de la glândula tiroides segûn el método Lever
que la intensidad del metabolismo era mâs baja en cl local caliente del ensayo 3. Se
atribula esto a una diferencia en la humedad relativa. El calor (hûmcdo) ha sido
evidentemente capaz dc influir desfavorablemente en la calidad de la carne por una
reducción de la intensidad del metabolismo. En la segunda serie de ensayos se
cortaba cl tocino de un lado, asi que cl M. long, dorsi situado abajo estaba en
mejores condiciones dc enfriamiento que el M. long, dorsi al otro lado del^ mismo
animal. Este tratamiento occuria en 3 ensayos de 15 cerdos cada uno. La calidad de
la carne se determinaba después de 24 horas, dc que resultaba que la posibilidad de
enfriamiento tenia una influcncia favorable sobre la calidad de la carne en los demâs
de los casos. Ademâs resultaba que la calidad cn la parte de los lomos del M. long,
dorsi disminuia de medial hacia lateral. Calculado sobre todo el material resultaba
que el M. psoas sinister era sistcmâticamente mejor que el dexter.

B e n d a 11, J. R. : Post mortem changes in muscle. Structure and function of muscle ;
Vol. m. Editor C. H. Bourne; Academic press (1960).

B e n d a 11, J. R., H a 11 u n d, O. und Wismer-Pedersen, J; Verfärbungen
und Wäszrigkeit in der Muskulatur von Landrasse-Schweinen nach der Schlach-
tung. Die Fleischwirtschaft, 11, 1015, (1963).

B r i s k e y, E. J.: Recent advances in the study of pale, soft, exudative porcine
muscle tissue. IXth Conf. of Eur. Meat Res. Workers, Budapest (1963).

Hart, P. C.: Fysisch-chemische kenmerken van gedegenereerd vlees bij varkens IL
Tijdschr. Diergeneesk., 87, 156, (1962).

Ludvigsen, J.: Muscular degeneration in hogs. 15th Intern. Vet Congress Proc.
(IV), Stockholm (1953).

Het Engelse blad „Farmer and Stockbreeder" besloot kort geleden meer artikelen
op het gebied van de bedrijfscommissie te publiceren en daarbij de afzet niet te ver-
geten. In een afzonderlijke bijlage worden onder de titel „Low cost pig-production"
door een aantal schrijvers enige beschouvvingen gegeven over vrijwel alle onder-
werpen, welke bij de varkensfokkerij en -mesterij van belang zijn.

b. de biggenprijs (bij spenen) mag (omgerekend in Ned. guldens) ± ƒ 38,—
zijn;

c. voeder- en andere kosten mogen voor een baconvarken (omgerekend) ±
ƒ 89,-- bedragen;

d. de winst (rente) moet voor baconvarkens per £ 100 geïnvesteerd kapitaal
± £ 29 bedragen (± ƒ 298,—).

Er wordt een toelichting op het gewenste .\'-.chema gegeven aan de hand van een ver-
gelijkende berekening voor het mesten van pork (lichte varkens), baconvarkens en
zware varkens tot ± 200 Ib. Zo wordt voor „pork"-varkens cen totale kostprijs van
± ƒ 90,— berekend, voor bacon-varkens van ± ƒ 127,— en voor zware varkens van
± ƒ 154,—. De totale kostprijs is samengesteld uit voederkosten, arbeids- en andere
kosten, plus een biggenprijs van ± f 39,—. De opbrengst (per stuk) moet voor
lichte varkens ± ƒ 130,— bedragen, voor bacon-varkens ± ƒ 190,— en voor zware
varkens ± ƒ 220,—. Er zijn dan behoorlijke winsten te behalen. In 1962 werden
op een 50-tal proefbedrijven dc genoemde streefgetallen niet gehaald; zo waren de
voeder- en biggenprijzcn hoger.

2. Over vocderproblemen merkt J. L u s c o m b e op dat dc kostprijs van het
varken niet in de eerste plaats wordt bepaald door de vocderprijs per ton/kg, maar
door de door het varken verbruikte hoeveelheid meel. Geadviseerd wordt, steeds
het voer te wegen.

De schrijver vermeldt de door hem gewenste samenstelling van het meel, en wel voor
zeugen- biggenmccl, biggenmeel en voor mestmeel. In het eerste geval dient het
mengmeel te bestaan uit 45% gerstemeel, 40% tarwe (rolled wheat), 7/2% vismeel
en 7/2% sojameel, met toevoeging van mineralen en vitaminen A en D. In het
mestmeel geen vismeel, iets meer tarwe en meer sojameel. Opvallend is de grote hoe-
veelheid tarwe (maximaal 40%) ; tegen het geven van een te grote hoeveelheid wordt
gewaarschuwd, omdat de dieren dan tc vet worden. Ondermelk wordt wc! als een
goed voeder beschouwd, doch er wordt verder niet op ingega.an.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire
Ziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Alvorens de heden ten dage aanbevolen therapieën van longworniziektc
bij het rund te bespreken is het nuttig een enkele opmerking te maken
over de bestrijding van deze parasitaire ziekte.

Hetgeen wij hieronder aan de hand van de literatuur zullen behandelen
is de therapie van het klinisch zieke dier, dus slechts een onderdeel van
een bestrijdingsprogramma. Een bestrijding kan voorts omvatten een be-
paald omweidsysteem, het toedienen van anthelmintica voordat khnische
verschijnselen waargenomen worden en tegenwoordig ook het vooi\'behoe-
dend enten der kalveren. Men zal dus een behandeling van khnisch zieke
dieren niet los kunnen zien van een algemene bestrijding, waarbij afhan-
kelijk van plaatselijke omstandigheden en mogelijkheden nu deze dan gene
behandeling de voorkeur kan verdienen.

Op het ogenblik worden, afgezien van overige maatregelen, in hoofdzaak
drie anthelmintica aangeraden: 1. ascaridol met 4,5% santonine als aero-
sol, 2. cyanacethydrazide per os of per injectie, 3. diaethylcarbamazine ci-
traat per injectie.

Door Enigk (1953) werd een apparaat beschreven, dat geschikt is voor
het toedienen van een anthclminticum in de vorm van een aerosol. Met
deze methode worden de dieren gedwongen door middel van een adem-
masker het anthclminticum in aerosol-vorm gedurende 15 tot 30 minuten
in te ademen. Voor een uitvoeriger beschrijving van de werking en toe-
passing van dit apparaat zie men Lange Ier (1959); slechts zij hierbij
opgemerkt, dat in midden Duitsland thans een apparaat gebruikt wordt,
dat niet zoals tot nu toe voor twee maar voor zes kalveren geschikt is.
Volgens Enigk (1953) en K o v e r rn a n n (1957) is het anthclminticum
ascaridol het meest effectief in vergelijking tot andere op deze wijze toe-
gepaste middelen. De werking van het preparaat wordt nog versterkt door
toevoeging van 4,5% santonine (Enigk, 1957).

Vergelijking van deze therapie met die met cyanacethydrazide, [jiperazinc-
verbindingen, diaethylcarbamazine, methyridine en thiabendazole vielen
volgens Enigk cn Düwel (1958, 1959, 1961, 1963) alle in het voordeel
van aerosol-therapie met ascaridol uit. Ook Langeler (1959) beves-
tigde een betere werking van deze methode in vergelijking tot het gebruik
van cyanacethydrazide. Larsen (1960) daarentegen zag geen verschil
tussen beide therapieën en evenmin tussen zijn twee proefgroepen en dc
controlegroep.

2 Dr. J. Jansen Jr.; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan dc Rijksuniversiteit
te Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.

Gyanacethydrazide werd geïntroduceerd door W a 11 e y (1957 a, b). De
dosis is 15 mg per kg lichaamsgewicht indien het subcutaan wordt inge-
spoten of 17,5 mg per kg lichaamsgewicht, wanneer het per os wordt toe-
gediend; in beide gevallen is de maximum dosis 5 g per dier.
De goede resultaten, met het middel verkregen, worden o.a. bevestigd door
O\'Donoghue (1958), Zettl f1959), Harrow (1959) en Kassai
en Holló (1960). Geen resultaat of alleen verbetering bij licht geïnfec-
teerde dieren zagen o.a. Grégoire et al. (1958), Touratier en
Comyn (1959), Enigk et al. (1958), Enigk en Düwel (1959),
L a r s e n (1960), C o 1 g 1 a z i e r en E n z i e (1961) enRosenberger
en Heeschen (1959); de laatsten met een dosis van 17,5 mg per kg
lichaamsgewicht subcutaan of 20 mg per kg lichaamsgewicht per os met
een maximum dosis van 6 g per dier per dag op drie opeenvolgende dagen.
De resultaten van Baxter (1957j zijn zeer wisselend. S w a n s o n et al.
(1959) zagen bij experimentele infecties wel minder wormen bij de be-
handelde dieren dan bij hun controles, maar de pathologische afwijkingen
en de klinische verschijnselen waren gelijk. In een veldproef waren de resul-
taten evenmin frappant; zelfs was het zo, dat de controle-dieren sneller
groeiden dan de behandelde.

Blijkens proeven van R u b i n en T i 11 o t s o n (1960) is het tijdstip van
behandeling van invloed op het resultaat. Pas ca. drie weken na de infectie
is er een effect waar te nemen, een aanwijzing dus, dat cyanacethydrazide
weinig of geen werking heeft tegen onvolwassen wormen.

Diaethylcarbamazine werd het eerst tegen longwormen van het rund ge-
test door Parker (1957). Een behandeling met 55 mg per kg lichaams-
gewicht, dagelijks gedurende vijf dagen, intramusculair geïnjiceerd, gaf
resultaat, wanneer de behandeling 14-18 dagen na de infectie geschiedde.
Werd de behandeling later toegepast dan was het effect veel geringer en
werd de dood der dieren niet vooi komen. P a r k e r en R o b e r t s (1958)
wijzen erop, dat de behandeling in een vroeg stadium van de infectie een
goede ontwikkeling van de immuniteit kan voorkomen. Deze interferentie
van de behandeling met de ontwikkeling van immuniteit kon niet vast-
gesteld worden door Cornwell (1963). Parker et al. (1959) ver-
laagden de dosis tot 22 mg per kg lichaamsgewicht op drie opeenvolgende
dagen, terwijl P a r k e r en V a 11 e 1 y (1960) één enkele dosis van 44 mg
per kg lichaam-sgewicht zeer goed achten, wanneer deze gegeven wordt in
het begin van de infectie. Ze zeggen tevens, dat subcutane injecties even
goed zullen zijn maar meer irriterend dan de intramusculaire. S w a r-
b r i c k (1961) injiceert intraperitoneaal om pijnreacties te vermijden, zon-
der nadelige gevolgen.

De laatste tijd is duidelijk geworden, dat diaethylcarbamazine vooral een
gunstig effect heeft ongeveer 14 dagen na de infectie, dus nog tijdens de
prepatent periode, wanneer de eerste klinische symptomen verschijnen
(Enigk en Düwel, 1961, 1963; Jarrett et al., 1962; Rubin en
Til lot son, 1962; Cornwell, i963). Volgens Cornwell (1963)
heeft een behandeling ca. één week en ca. vier weken na de infectie minder
effect dan een ca. twee weken na de infectie. Ja r r e t t et al. (1962) vin-

den geen aanwijzing voor een gunstige beïnvloeding van de ziekte veroor-
zaakt door volwassen wormen, zelfs is een nadelige invloed mogelijk, gezien
de uitgebreide laesies veroorzaakt door de in situ blijvende dode wormen.

Enkele waarnemingen zijn gedaan met een piperazinezout van het laevu-
linezure hydrazon van cyanacethydrazide, methyridine en thiabendazolc
(Rosen berger en Heeschen, 1960; Enigk en D ü w e 1, 1961.
1963; W a 11 e y, 1963), doch over de waarde hiervan voor de behandeling
van longwormziekte valt nog weinig te zeggen.

Het voorgaande overziende moeten wij zeggen, dat een eenvoudig toe te
passen anthelminticum ontbreekt, terwijl de toepassing van ascaridol als
aerosol zijn typische bezwaren heeft. Van de drie besproken anthelmintica
is ascaridol als aerosol blijkens de literatuur het meest effectief, hoewel
bij ernstige infecties een herhaling van de behandeling vaak nodig zal zijn.
Daarbij bedenke men, dat het tijdstip van behandelen een grote rol speelt.
De werkzaamheid ten opzichte van onvolwassen wormen is namelijk ge-
ring, zodat pas met kans op succes behandeld kan worden, wanneer er
longwormlarven in de faeces gevonden worden. Men moet dus bij kalveren
toch nog 14 dagen wachten alvorens tot behandeling over te gaan, wan-
neer de symptomen, vooral het hoesten, pas zijn opgetreden. Dit hoesten
kan reeds 12 dagen na de infectie optreden. Dit uitstel is noodzakelijk om-
dat ascaridol onvoldoende werking bezit ten opzichte van de onvolwassen
wormen en eveneens om niet een normale ontwikkeling van de immuniteit
te verstoren. Aan de andere kant mag men niet te lang met de behande-
ling wachten: de dieren gaan anders te veel in conditie achteruit en ver-
dragen niet meer een normale behandelingstijd van 15 tot 20 minuten.
In de laatste gevallen en in die met complicaties van de kant van het re.s-
piratie-apparaat bevelen Enigk, Düwel en Federmann (1958)
een gefractioneerde toediening van ascaridol aan.

De nadelen die verbonden zijn aan de toepassing van aerosolen zijn zeer
groot. De behandeling vergt een kostbaar apparaat, apart vervoer, tech-
nisch hulppersoneel en zeer veel tijd. Weliswaar berekent L a n g e 1 e r
f1959), dat de kosten voornamelijk bepaald worden door de prijs van
ascaridol, maar men moet tevens rekening houden met de mogelijkheid
van een overbodig worden van apparaat en vervoermiddel door het ge-
bruik van nieuwere, eenvoudiger toe te passen anthelmintica en een toe-
neming van het preventief enten der dieren.

Van cyanacethydrazide is gebleken, dat het resultaat zeer wi.sselend is. Het
werkt voornamelijk tegen de volwas.sen wormen.

Diaethylcarbamazine heeft vooral een gunstig effect in een vroeg stadium
van de infectie omdat het uitstekend werkt ten opzichte van de larven,
maar veel minder ten opziclite van de volwassen wormen.

Voor alle besproken anthelmintica geldt, dat het resultaat van de behan-
deling zeer afhankelijk is van de ernst van de ziekte. Het sucecs is het
grootst bij de licht en matig geïnfecteerde dieren en gering bij ernstig aan-
getaste, vooral als secundaire longaandoeningen optreden.

Een zeer belangrijke aspect van de behandeling van longwormziekte bij
het rund, dat slechts hier en daar in de literatuur om de hoek komt kijken,
is de verzorging der patiënten.

Het is nog steeds een der eerste en belangrijkste maatregelen de zieke
dieren op te stallen en goed te voeren. (Deze maatregelen en de beperkte
duur van de longworminfectie onder natuurlijke omstandigheden zijn zelfs
voor een deel verantwoordelijk voor de min of meer gunstige proefresul-
taten, die verkregen worden na de toediening van anthelmintica.) Voorts is
het noodzakelijk de dieren in een goede conditie te krijgen of te houden.
Van geval tot geval zullen hiervoor verschillende maatregelen nuttig kun-
nen zijn, hetgeen door de behandelende dierenarts beoordeeld moet worden.
Het is een ervaringsfeit, dat dieren met longwormziekte vaak tevens lijden
aan trichostrongylose. Het is dus zaak deze te bestrijden met een der ons
ten dienste staande middelen, phenothiazine, methyridine, thiabendazole
enz. Vaak ziet men zelfs de longwormziekte zonder specifieke therapie ver-
dwijnen, wanneer alleen de trichostrongylose behandeld wordt.
Het is noodzakelijk te waarschuwen tegen het gelijktijdig gebruik van
methyridine tegen de trichostrongyliden en van diaethylcarbamazine
tegen de longwormen, aangezien beide anthelmintica samen een toxisch
effect hebben en sterfgevallen kunnen veroorzaken (Harrow, 1962; R o-
bertson, 1963).

Er wordt een literatuuroverzicht gegeven van de behandeling van longwormziekte
van het rund.

The literaturc on the therapy of lungworm disease in cattle is reviewed.
RÉSUMÉ.

La littérature conçernant le traitement de la bronchite vermineuse des bovidés est
discuteé.

Die Literatur betreffs die Behandlung des Lungenwurmbefalles der Rinder wird
besprochen.

Se da un compcndio de la literatura del tratamiento dc metastrongilosis en ganado

Baxter, J. T.: Treatment of bovine parasitic bronchitis. Vet. Rec., 69, 870,
(1957).

0 o 1 g 1 a z i e r, M. L. and E n z i e, F. D.: Treatment of experimental lungworm
infections in calves and pigs with cyanacethydrazide. Proc. Helminlhol. Soc.
Washington, 28, 86, (1961).

C o r n w e 1 1, R. L.; The treatment of natural and experimental Dictyocaulus vivi-
parus infections in calves with diethylcarbamazine and its effect on the subsequent
development of immunity. Res. Vet. Sc., 4, 435, (1963).

Enigk, K.: Behandlung des Lungenwurmbefalles der Wiederkäuer durch Aerosole
Mh. Tierheilk., 5, 14, (1953).

Enig k, K. : Erfahrungen mit der Acrosolbehandlung beim Lungenwurmbefall des
Rindes. Zschr. Tropenmed. Parasitai., 8, 54, (1957).

Enigk, K. und D ü w e 1, D. : Zur Behandlung des Lungenwurmbefalles beim
Rind. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 122, (1958).

Enigk, K. und D ü w e 1, D.: Die Wirksamkeit von Cyanacethydrazid beim
Lungenwurmbefall des Rindes. Dtsch. tierärztl. Wschr., 66, 379, (1959).

Enigk, K. und D ü w e 1, D.: Die Wirksamkeit neuerer Anthelmintica bei der
Dictyocaulose des Rindes. Dtsch. tierärztl. Wschr., 68, 601, (1961).

Enigk, K. und D ü w e 1, D. : Die Therapie der Dictyocaulose des Rindes. Proc
17th World Vet. Congr., 1, 733, (1963).

Enigk, K., Düwel, D. und F e d e r m a n n, M. : Zur Behandlung des Lungen-
wurmbefalles beim Rind. Dtsch. tierärztl. Wschr., 65, 122, (1958).

G r é g o i r e, C., P o u p 1 a r d, L., C o 11 e 1 e e r, C., S c h y n s, P. et T h o m a s,
J. :La lutte contre la bronchite vcrmineuse des bovidés, ^nn Méd Vét 102 435

Harrow, W. T.: Control of lungworm disease in calves. Vet. Rec., 71, 223, (1959).

Harrow, W. T.: IncompatabiHty of methyridine with diethylcarbamazine Vet
Rec., 74, 1433, (1962).

J a r r e 11, W. F. FL, M c I n t y r e, W. L M. and S h a r p, N. C. C. : A trial of
the effect of diethylcarbamazine on prepatent and patent parasitic bronchitis in
calves. Amer. J. Vet. Res., 23, 1183, (1962).

K a s s a i, T. en Hollo, F. : Vizsgalatok a szarvasmarha — és a sertés-tüdöférsség
orvoslâsârôl. Magyar Allatorv. Lapja, 15, 81, (1960) (referaat in Helminthol
Abstr., 31, 205, (1962)).

K o V e r m a n n, B. : Beitrag zur Behandlung der Lungenwurmerkrankung des Rin-
des mit Aerosolen. Inaug. Diss., Hannover, 1957.

Lange 1er, J. E. T.: Moderne longworptherapie. Tijdschr. Diergeneesk 84
650, (1959).

O\'D o n o g h u e, J. G. : Clinical trials with cyanacethydrazide for the treatment of
lungworms in cattle and sheep. Canad. J. comp. Med. vet. Sc., 22, 237, (1958).

Parker, W. H. : Diethylcarbamazine in the treatment of lungworm infestation of
calves due to Dictyocaulus viviparus. ]. comp. Pathol. Therap., 67, 251, (1957).

Parker, W. H. and Roberts, H. E. : Observations on experimental parasitic bron-
chitis in calves and the response to diethylcarbamazine. /. comp. Pathol Therap ,
68, 402, (1958).

Parker, W. H., Roberts, H. E., Va 11 e 1 y, T. F. and Brown, F. T.: Field
trials of diethylcarbamazine against lungworms in catdc. Vet. Rec., 71 509,

Parker, W. H. and V a 11 e 1 y, T. F.: Observations on husk in calves due to
Dictyocaulus viviparus infestation with special reference to the therapeutic use of
diethylcarbamazine. Vet. Rec., 72, 1073, (1960).

Robertson, R. R.: The treatment of husk — a hazard. Vet. Rec., 75, 893,
(1963).

Rosenberger, G. und H e e s c h e n, W. : Beitrag zur Behandlung des Lungcn-
wurmbefalls der Rinder mit Cyanacethydracid. Dtsch. tierärztl. Wschr., 66, 169.
(1959).

Rosenberger, G. und H e e s c h e n, W. : Behandlungsversuche gegen den
Lungenwurmbefall der Rinder mit „Certuna"-Bayer. Dtsch. tierärztl Wschr , 67,
403, (1960).

Rubin, R. and T i 11 o t s o n, A. J.: Cyanacethydrazide as a chcmotherapeutic
agent in the control of experimental bovine verminous pneumonia Amer J vet
Res., 21, 1040, (1960).

Rubin, R. and T i 1 1 o t s o n, A. J.: Dicthylcarbamazine and cyanacethydrazide
for control of experimental bovine verminous pneumonia. Amer. J vet Res 23
42, (1962). \' " \'

Swanson, L. E., Wade, A. E., S e n s e m a n, V. F. and D j a f a r, M. I.:
The efficacy of cyanacethydrazide as a treatment of lungworm, Dictyocaulus
viviparus (Bloch), infection in catde. Amer. ]. vet. Res., 20, 777, (1959).

S w a r b r i c k, O.: Dicthylcarbamazine in the treatment of parasitic bronchitis
Vet. Ree., 73, 22, (1961).

Tour a tier, L. et C o m y n, P. M.: Réflexions sur 1\'utilisadon de I\'hydrazide
de 1\'acidc cyanacétique dans le traitement des bronchites vermineuses Proc 16th
Int. Vet. Congr. 2, 57.9, (1959).

W a 1 1 e y, J. K.; A new drug for the treatment of lungworms in domestic animals
Vet. Ree., 69, 815 850, (1957a).

\\V alley, J. K.: A new drug, cyanacethydrazide, for the oral and subcutaneous
treatment of lungworm disease in animals. /. Am. vet. med. Ass., 131 539
(1957b).

W a 11 e y, J. K.; Methyridine in the treatment of lungworm disease in cattle and
sheep. Vet. Ree., 75, 8, (1963).

Zettl, K.: Lungenwurmbefall bei Rindern in Nordhessen und Vergleich ver-
schiedener Behandlungsmethoden. Dtsch. tierärztl. Wschr., 66, 319, (1959).

Bij de Brucella bestrijding in de U.S.A. zijn maatregelen genomen waarbij het ver-
voer van bisons van de ene naar de andere staat beperkt is, o.a. mogen alleen jonge
gevaccineerde bisons en na bloedonderzoek ook oudere dieren, alleen uit Brucella-
vrije kudden, verplaatst worden voor fokdoeleinden. Vervoer direct naar slacht-
huizen of van de ene dierentuin naar de andere is ook toegestaan.

In Fyfield (Berks) Engeland, gaat de 18 maanden oude „Pig Improvement Co."
vanaf februari 1964 een speciaal varken verkopen. Het is een kruisingsprodukt, dc
„Camborough" geheten, die gegarandeerd wordt voor een goede voeromzet en\'een
minimum aan ziekten.

De prijs staat nog niet vast, maar zal niet veel hoger zijn dan voor de gewone
handclsvarkens en lager dan voor stambwkdieren.

De klanten zullen worden voorzien van dragende eenjarige zeugen, die op een zo-
danige tijd moeten werpen, dat cen zo doelmatig gebruik van \'de gebouwen wordt
gegarandeerd. Op deze manier kan de varkensmester de aanvulling van zijn materiaal
zo gunstig mogelijk „timen"; hij hoeft daar zelf verder niets voor tc doen: dat doet
deze nieuwe firma. Deze is de fokkerij in 1962 begonnen met een aantal biggen, die
d.m.v. de keizersnede waren geboren en vervolgens onder steriele omstandigheden
opgefokt.

Meer dan 100 dieren van de 2e generatie hebben nu ongeveer een levend gewicht
van 90 kg bereikt op een voederomzetting van 2,7 : 1. Bij de beste worp was deze
2,38 : I. Dc .gemiddelde verhouding van de Britse selectiemesterijen is 3,7 : 1.
Er worden strenge maatregelen .genomen om besmetting tegen te .gaan. Bezoekers
worden niet toe.gelatcn; alleen het verzorgend personeel mag bij de dieren komen,
nadat het van kleding en laarzen heeft verwisseld. Wanneer de verkoop van dc
varkens eenmaal goed op gang is, zal ook de voorlichting beginnen te werken, die de
klanten advies geeft over dc beste manier van huisvesting en verzorging. Eventueel
kan ook de afzet van de afgemeste dieren centraal worden geregeld.

Subaortic stenosis in the pigheart is a well known condition. It occurs in
pigs of any age. The anomaly is characterized by a collar-shape thicken-
ing of the subendocardial layers of the myocardium (Emsbo, 19551.
The collar extends over a part of or over the whole ostium aortae (out-
flow tract). Sometimes the aortic cusps arc also altered (Van Nie,
1961).

The pathological symptoms in the other organs are: congestion (oedema)
of the lungs, hyperaemia of the liver and the kidneys and sometimes en-
docarditis.

Emsbo (1955) mentions an average of 1% in normal slaughtered ba-
coners and 3,1% in autopsied cases.

In the meatinspection ser\\dces the subaortic stenosis without septical le-
sions in the liver, the spleen and the kidneys is diagnosed as a „healed
endocarditis", so this condition has no hygienic importance and in general
there is no interest in it.

The present author states, a "healed endocarditis" without any symptoms
of an old infarction in the kidneys is very rare in pigs.
E m s b o\'s opinion that subaortic stenosis is a congenital malformation
must be right.

In this paper the relationship between subaortic stenosis associated with
endocarditis and the germs Erysipelothrix insidiosa, Corynebacteria and
miscellaneous germs will be discussed.

In the meatinspection .service district Meppel (from 24.V.1961 till 10.
XII.1962) every case of a subaortic stenosis was macroscopically exa-
mined on septical lesions of the liver, the kidneys and the spleen. If some
slight aspect of swelling or infarction was present a bacteriological exa-
mination was performed. This consists of a bacterioscopical examination
of the altered tissue of the stenosis (stained with Gram) and a cultural
examination of the liver, one kidney, the spleen and the altered tissue
of the stenosis, (used media: Difco glucose broth, Difco nutrient agar and
Difco brillant green agar, incubated for at least 48 hours). The obtained
pure cultures were inoculated in Difco triplesugar agar and stained with
Gram.

In this way a differentiation has been obtained between: Erysipelothrix,
Corynebacteria and miscellaneous strains (table I).

1 To the memory of Paul Emsbo, who stimulated the study of the subaortic
stenosis.

2 C. J. van Nie D.V.Sc.: assistant director of the Municipal Slaughterhouse of
Leyden; Maresingel 20, Leyden.

In table II the cases of endocarditis in the pig found at the meatinspec-
tion in the district Meppel are collected (from 1.1.1961 till 1.1.1963).
These cases are examined in the same way as the cases with a subaortic
stenosis and therefore it is permitted to compare with X- test the tables
I and II.

The results are then, that for the occurrence of Ery.sipelothrix compared
with the group Cqrynebacteria, miscellaneous germs and no bacteria X"
= 6,05 and 0,01 < p < 0,02.

So it may be probable that Erysipelothrix insidiosa has much more pre-
dilection to a heart without a subaortic stenosis than with such a stenosis.
If we compare the group Ery.npelothrix and "no bacteria" with the group
Corynebacteria and miscellaneous germs, we find X2 = 6,8 and p 0,01.
So it is very probable that other bacteria than Erysipelothrix insidiosa
have a predilection to a subaortic stenosis.

The pathological changes in the pigheart with a Erysipelothrix insidiosa
endocarditis are often limited to the mitralis valve. If the aorta cusps are
involved in the process an alteration of the mitralis valve is always pre-
sent.

The Erysipelothrix insidiosa endocarditis is much more vegetative as the
endocarditis caused by germs belonging to the genus Corynebacterium.
The latter often has a more chronic aspect and there is tendency to form
fibrous ti.ssue and if the mitralis valve is infected only little grain like
hard nodules are present.

Smears stained according to Gram\'s method show the bacteria sometimes.
If we state the subaortic stenosis is a healed endocarditis of the coryne-
bacterium type, we must find much more acute endocarditis in young pigs.
The author did not find such cases, however cases of a subaortic stenosis
in very young pigs (4 weeks old) are known. It is not probable that these
cases are healed endocarditis.

Photograph 342-22 Vet. Anat. Inst. Utrecht.
Subaortic stenosis and endocarditis in the pigheart.

1. Stenosis.
2. Endocarditis of the mitralis valve.
3. Ostium aortae.
4. Aorta.
5. Endocarditis of the aorta cusps.

The well known alterations of the mitralis valve, grainlike endings of the
slip, covered with a .smooth intima layer, may be the end phase of an
endocarditis of the corynebacterium type.

A microscopical examination of the altered tissue has no great importance
since we know, that every reaction of the heart imima is accompanied by
leucocyte infiltration (Schornagcl, 1936).
So an inflammation, with or without bactcria, may be present.
The cause of the difference in distribution of the germs in subaortic ste-
nosis associated with endocarditis and endocarditis single is not yet very
clear.

The author records the results of the bacteriological examination of the organs and
the anomaly of a subaortic stenosis associated with endocarditis. (27 cases). These
results arc compared with those of cases of an uncomplicated endocarditis (97 ca.ses).

subaortic stenosis is not predilectcd for Erysipelothrix insidiosa. Other bacteria,
including the genus Corynebacterium prob.ably have some preference for the subaortic
stenosis.

Er wordt een overzicht gegeven van de uitkomsten van het bacteriologisch onderzoek
van de organen en de afwijkingen, voorkomende bij een subaortastenose, gecompli-
ceerd met een endocarditis valvularis (27 gevallen).

De uitkomsten worden vergeleken met die van gevallen van een ongecompliceerde
endocarditis (97 gevallen).

Een subaortastenose blijkt geen predilecticplaats te zijn voor een infectie met Ery-
sipelothrix insidiosa. Andere bacteriën, waaronder verschillende corynebacteriën,
hebben ogenschijnlijk wel enige voorkeur voor de subaortastenose.

Un aperçu est donné des résultats de l\'examen bactériologique d\'organes et des
lésions qui se présentent au cas d\'une sténose subaortique compliquée d\'une endo-
cardite valvulaire (27 cas).

Les résultats sont comparés à ceux des cas d\'une endocardite non compliquée (97
cas).

Il paraît qu\'une sténose subaortique n\'est pas l\'endroit de prédilection d\'une infection
causée par l\'Erysipelothrix insidiosa. D\'autres bactéries, parmi lesquelles différentes
bactéries corynes, semblent avoir quelque préférence pour la sténose subaortique.

Es wird eine Ubersicht von den Resultaten der bakteriologischen Untersuchung von
Organen und den Abweichungen vorkommend bei Subaortastenose, kompliziert durch
Endocarditis valvularis (27 Fälle) gegeben.

Die Resultate wurden mit Fällen von unkomplizierter Endocarditis (97 Fälle) ver-
glichen.

Subaortastenose scheint keine Prädilektionsstelle für eine Infektion mit Erysipelothrix
insidiosa zu sein. Andere Bakterien, worunter verschiedene Corynebakterien, schei-
nen wohl der Subaortastenose einigen Vorzug zu geben.

Se da un compendio de los resultados del examen bactcriológico de organos y las
alteraciones, présentés en una stenosis subaortal, complicada con una .endocarditis
valvularis (27 casos).

Se comproban los resultados con esos de casos de una endocarditis nocomplicada
(97 casos).

Résulta que una stenosis subaortal no es un sitio de prcdilección para una infección
con Erysipelothrix insidiosa. Otras bacterias, entre que varias corinebacterias, tienen
apartemcnte una predilccción para la stenosis subaortal.

Emsbü, P.: Subaortal stenose, Dansk Videnskaps Forlag a/s, Kobenhavn, (1955).
Nie, C. J. van: Congenitale hartmisvonningen bij het varken, thesis Utrecht
(1961).

Gebleken zou zijn dat de hennen in hokken waar de hele dag een radio aanstaat veel
minder vliegerig zijn en veel minder gevoelig voor ongewoon lawaai van buiten af
dan dieren uit hokken waar dit niet het geval is. Speciaal rock \'n roll zou de voor-
keur genieten.

Onderzoek van melk afkomstig van koeien ge-
voed met aflatoxinehoudend grondnotenmeel,

De plotselinge sterfte van ca. 100.000 kalkoenkuikens in 1960 in Enge-
land, was aanleiding tot het instellen van een uitgebreid onderzoek. (A 1 1-
c r O f t and Carnaghan, 1963; Sargeant et al, 1963.) Hierbij is
vastgesteld, dat deze z.g. „Turkey X Disease" veroorzaakt werd door to-
xisch grondnotenmeel, dat in het pluimveevoer verwerkt w-as. In dit meel
is een toxine aangetoond, dat geproduceerd wordt door de schimmel As-
pergillus flavus Link ex Fries.

Door samentrekking van de beginletters A en Fla is de naam „Aflatoxine"
ontstaan. Gebleken is, dat dit toxine uit meerdere componenten bestaat,
waarvan de belangrijkste het .Aflatoxine B, en het .Aflatoxine G, zijn
(De I O n g h et al., 1962 en H a r 11 e y et al., 1963). Ook in Nederland
zijn vergiftigingen door grondnotenmeel bij Pekingmesteenden beschreven
(Smits, 1964).

■Allcroft en Carnaghan (1962) hebben aangetoond, dat melk van
koeien gevoed met .Aflatoxinehoudend grondnotenmeel, toxisch is voor
eendjes. Door De longh et al. (1964) werd gevonden, dat het in deze
melk aanwezige toxine niet identiek is aan één van cle in de voeding toe-
gediende Aflatoxinen B,. B2, Gj of G2.

In het hier beschreven onderzoek werd het verloop als functie van de tijd
van het toxinegehalte van melk afkomstig van koeien gevoed met .Afla-
toxinehoudend grondnotenmeel, alsmede de mogelijke invloed van de
grootte van de melkproduktie hierop, nagegaan. De toxiciteit van cle ver-
kregen melkextracten werd met behulp van eendjes getest.

In de proefperiode van een maand, werden bij het Instituut voor Vce-
voedingsondcrzoek „Hoorn" te Hoorn twee koeien (nrs. 1 en 2) met een
hoge melkproduktie (ca. 28 1/dag) en twee koeien (nrs. 3 en 4) met een
lage melkproduktie (ca. 12 1/dag) die geruime tijd te voren g(-cn grond-
notenmeel in hun rantsoen gekregen hadden, als volgt gevoederd:
Nadat gedurende 2 dagen normaal voedsel zonder grondnotenmeel was
toegediend, werd gedurende 18 dagen 2 kg grondnotenmeel per koe per
dag in het voedsel verwerkt. Dit grondnotenmeel bevatte 4 p.g .Aflatoxine

1 Ir. J. A. van der Linde; chemicus, Rijks-Instituut voor de Volksgezondheid,
Sterrenbos 1 te Utrecht.

2 Prof. A. M. Frens; buitengewoon hoogleraar aan de Faculteit der Diergenees-
kunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht; directeur van het Instituut voor
Veevoedingsonderzoek „Hoorn", Keern 33, Hoorn.

B, per g. De proefperiode werd besloten met een periode van 10 dagen
met rantsoenen zonder grondnotenmeel. Twee koeien fnrs. 5 en 6) die als
controle dienden, kregen gedurende de gehele proefperiode rantsoenen die
geen grondnotenmeel bevatten.

De koeien werden \'s ochtends en \'s avonds gemolken. De avondmelk werd
met de melk van de volgende ochtend verenigd tot een dagmonster. Deze
dagmonsters werden chemisch onderzocht bij het Rijksinstituut voor de
Volkgsezondheid te Bilthoven. Gedurende de laatste dagen van de periode
van voeding met Aflatoxinehoudend grondnotenmeel werd van elke koe
afzonderlijk alle melk verzameld tot één groot mengmonster dat werd ge-
droogd ten behoeve van het toxiciteitsonderzoek. Dit onderzoek werd uit-
gevoerd op het Unilever Research Laboratorium te Vlaardingen.

Van elk dagmonster werd 50 ml melk gemengd met 150 ml methanol.
Het hierbij geprecipiteerde eiwit werd na 10 minuten afgefiltreerd en
daarna nog 2 maal met 25 ml methanol uitgewassen. Fikraat en was-
vloeistoffen werden samengevoegd tot ..Filtraat 1".

Het eiwitresidu werd met het filter even opgekookt met 50 ml chloroform
en opnieuw afgefiltreerd. Dit werd nog 2 maal herhaald met porties van
25 ml chloroform. De verkregen fikraten werden samengevoegd tot „Fil-
traat 11".

„Filtraat 11" werd drooggedampt en het residu met „Filtraat I" o\\\'erge-
bracht in een scheitrechter. Hierin werd ter verwijdering van het melkvet
3 maal uitgeschud met porties van 100 ml petroleumether (k.p. 40-60°
C). De ontvette oplossing werd met gedestilleerd water verdund i 1.l i
en vervolgens 3 maal uitgeschud met porties van 50 ml chloroform. Na
afdampen van het oplosmiddel van de verzamelde chloroform-extracten,
werd het residu opgenomen in 250 /d chloroform.

De verkregen oplossing werd onderzocht met behulp van dunnelaag-
chromatografie. Van de oplossing werd 25 gebracht op een plaat voor-
zien van een dunne laag Kieselgel G (Merck, Darmstadt); als loopvloei-
stof diende een mengsel van methanol en chloroform in de \\olumever-
houding 4 : 96. Bij aanwezigheid van „melktoxine" ontstaat een blauw-
fluorescerende vlek met Rf-waarde van 0,2 a 0,3.

Aangezien de toxische factor in melk nog niet in zuivere toestand werd
geïsoleerd cn de specifieke fluorescentie-intcnsiteit hiervan dus nog onbe-
kend is, was het niet mogelijk de absolute hoeveelheid \\an het melktoxine
in de melk te bepalen. Daarom werd de intensiteit van de fhtorcsr.cntic
vergeleken met die van een serie verdunningen van een standaard-oplo
sing van Aflatoxinc Bj (geïsoleerd \\olgens Van der Zijden et al..
1962). Op deze wijze is het mogelijk het toxinegehalte van de melk uit tc
drukken in ^ug-Aflatoxine B, per liter.

Dc 6 verkregen monsters melkpoeder, elk groot 2200 g, werden afzon-
derlijk in een semi-technische extractie-apparatuur geëxtraheerd met
achtereenvolgens methanol en chloroform. Na afdampen van de oplos-
middelen in een rotatieverdamper, werd het residu opgenomen in 85%-ige

methanol en ter ontvetting uitgeschud met petroleumether. Na verdun-
ning met gedestilleerd water tot een methanolgehalte van 60% werd ver-
volgens uitgeschud met chloroform. Dc verkregen extracten werden inge-
dampt en de residu\'s werden elk opgenomen in een klein volume chloro-
form. De aldus verkregen oplossingen werden voor een laatste zuivering
gebracht op kolommen met 10 g silicagel en daarna geëlueerd met een
mengsel methanol/chloroform in de volumeverhouding 4/96.\'Door onder-
zoek van het eluaat met behulp van dunnelaag-chromatografie kon in 4
van de 6 extracten de aanwezigheid van „melktoxine" worden aange-
toond. In de extracten van de controle-melk was geen „melktoxine"
aanwezig.

De verkregen gezuiverde extracten van het melkpoeder, afkomstig van
de 6 koeien, werden aan 6 groepen, bestaande uit 5 ééndags Peking-
eendjes toegediend. De toediening geschiedde per maagsonde gedurende 4
achtereenvolgende dagen. De dagelijkse dosis bedroeg het equivalent van
90 g melkpoeder, opgelost in 0,2 ml mono-diglyceride van arachide-olie.
In totaal werd dus per eendje toegediend het equivalent van 360 g melk-
poeder. Een uur na het sonderen kregen de dieren ad libitum water en
voedsel.

Twee dagen na de laatste toediening werden de eendjes gedood en wer-
den de levers histologisch onderzocht. De ernst van de typische galgang-
proliferaties zoals beschreven door Asplin en Carnaghan (1961)
werd aangegeven volgens een schaal van tot -I- -)-.

De door de verschillende koeien geproduceerde melk en de hierin bepaal-
de hoeveelheden „melktoxine" zijn in Tabel 1 weergegeven.
Fig. 1 toont het verloop van het toxinegehalte van melk afkomstig van
de vier koeien die gevoed waren met Aflatoxinehoudend grondnotenmeel.
In Tabel 2 zijn de resultaten van het histologisch onderzoek van de
eendelevers weergegeven. Gedurende de proefperiode werd geen sterfte
waargenomen. De eendjes van de groepen 1 tot en met 4 vertoonden een
verminderde eetlust vergeleken met de dieren van de groepen 5 en 6.

Melkproduktie en hoeveelheden in de melk gevonden „melktoxine"
(uitgedrukt in fj-g Aflatoxine B^).

Melkproduktie en hoeveelheden in de melk gevonden „melktoxine"
(uitgedrukt in fig Aflatoxine B^).

Uit het verloop van het toxinegehalte van de melk (Fig. 1) ziet men, dat
het toxine vrijwel direct, dat wil zeggen 12 tot 24 uur na het begin van
de voedering met Aflatoxinehoudend materiaal, in de melk verschijnt.
Gedurende de gehele periode van voedering met toxisch grondnotenmeel
bevattend voedsel, blijft het toxinegehalte van de melk vrijwel constant.

Verloop van hei toxinegehalte van melk afkomstig van koeien gevoed met
Aflatoxinehouc!e:::l grondnotenmeel.

Het is aan twijfel onderhevig of het aan het eind van deze periode oj)-
tredende maximum in het melktoxinegehalte significant is.
Rond 3 etmalen na beëindigen van de voeding met toxisch grondnoten-
meel kan geen toxine meer in dc melk worden aangetoond. De overeen-
stemming tu.ssen de resultaten van de chemische en de biologische test is
vrij goed (Tabellen 1 en 2). Dit betekent dat voor het aantonen van de
aanwezigheid van melktoxine, zowel kwalitatief als semi-kwantitatief
voortaan met de minder tijdrovende chemische test kan worden volstaan.
Uit het toxiciteitsonderzoek blijkt, dat de extracten van de melk afkomstig
van koeien, gevoed met Aflatoxinehoudend grondnotenmeel de tyinsche

galgangproliferatics induceren, hetgeen de eerdergenoemde resultaten van
Allcroft en Carnaghan (1962 ) bevestigt.

Tussen de vier toxische melkextracten bestaat weinig verschil in toxische
werkhig en er is geen aanwijzing dat de ernst van de afwijkingen bij
eendjes samenhangt met de hoeveelheid per dag geproduceerde melk. Dit
stemt overeen met de resultaten van het chemisch onderzoek, dat laat
zien dat er geen relatie is tussen het toxinegehalte van de melk en de
grootte van de melkproduktie.

Twee koeien met hoge melkproduktie en twee koeien met lage melkproduktie werden
met .Aflatoxinehoudend grondnotenmeel gevoed met de bedoeling o.m. gegevens te
verkrijgen over de invloed van de melkproduktie op het toxinegehalte van de melk.
De resultaten van de chemische bepaling van het melktoxinegehalte worden door het
biologisch onderzoek bevestigd. Dit betekent, dat voortaan met de minder tijd-
rovende chemische bepaling kan worden volstaan. Het verloop van het toxinegehalte
m de melk werd vóór, tijdens en nà toediening van toxisch grondnotenmeel nage-
gaan. Er bleek geen verband te bestaan tussen het toxinegehalte in de melk en de
hoeveelheid per dag geproduceerde melk.

Two cows with high milk-yields and two cows with low milk-yields were fed .Aflatoxin-
containing groundnut meal in order to obtain data on the influence of the milk-yield
on the toxin content of the milk. The results of the chemical analysis of the toxin
content in the milk have been confirmed by the biological investigation. This implies
that in future preference can be given to the chemical determination, which is more
rapid.

The course of the toxin content in the milk before, during and after administration
of toxic groundnut meal has been investigated. There appeared to be no rclation.ship
between the toxin content in the milk and the daily milk-yield.

Deux vaches à forte production laitière et deux vaches à faible production laitière
furent nourries avec de la farine d\'arachides contenant de l\'Aflatoxinc dans le but
d\'obtenir des données entre autres quant à l\'influence de la production laitière sur
la teneur en toxine du lait.

Les résultats de la détermination chimique dc la teneur en toxine du lait furent
confirmés par voie biologique. Ceci signifie que la détermination chimique, par
ailleurs plus rr.pide, est désormais suffisante. L\'évolution de la teneur en toxine dans
le lait avant, pendant et après administration de farine d\'arachide toxique fut
étudiée. Il ne sembla pas exister dc relation entre la teneur en toxine du lait et la
quantité de lait prodtu\'te par jour.

Zwei Kühe mit hohem und zwei Kühe mit niedrigem Milchertrag wurden iriit Afla-
toxinhaltigem Erdnu.ssmehl gefüttert um Einzelheiten zu bekommen über den Ein-
fluss des Milchertrags auf den Milchtoxingehalt. Die Ergebnisse der chemischen Be-
stimmung des Milchtoxingehaltes wurden durch die der biologischen Untersuchung
bestätigt.

Das bedeutet dass in Zukunft die wenige zeitraubende chemische Bestimmung ge-
nügen wird.

Der Verlauf des Toxingehaltes in der Milch wurde vor, während und nach der Ver-
abreichung des toxischen Erdnusschrotes festgestellt. Es zeigte sich class kein Zusam-
menhang besteht zwischen dem Toxingehalt der Milch und der täglich produzierten
Milchmenge.

Dos vacas dc gran producción lechera y otras dos de baja producción han sido somc-
tidas a dietas especiales de harina de cacahuetc contenicndo „Aflatoxina", a fin dc
obtener datos acerca de la relación entre la producción lechera y el contenido en
toxina de la leche. Los resultados del anâlisis quimico de la toxina en la leche han
sido confirmados por via biológica. Por lo tanto, es suficiente la determinaeión
quimica con el consiguiente ahorro de tiempo. Las variacioncs del contenido en
toxina dc la leche han sido estudiades, antes, durentc, y despûcs de la administración
de la harina de cacahuete. Ninguna relación parcce existir entre el contenido cn
toxina de la leche y la producción diâria.

Allcroft, R. and Carnaghan, R, B. A. : Groundnut Toxicity Aspergillus
flavus toxin (Aflatoxin) in Animal Products, Preliminary Communication. Vet.
Rec., 74, 863, (1962).
Allcroft, R, and Carnaghan, R. B. A.: Toxic Products in Groundnuts.

Biological Effects. Chem. Ind. (London), 50, (1963).
A s p 1 i n, F. D. and Carnaghan, R. B. A. : The Toxicity of Certain Groundnut
Meals for Poultry with Special Reference to their Effect on Ducklings and
Chickens. Vet. Rec. 73, 1215, (1961).
Hartley, R. D., N e s b i 11, B. F. and O\'K e 11 y, J.: Toxic Metabohtes of

Aspergillus Flavus, Nature 198, 1056, (1963).
I o n g h, H. d e, B e e r t h u i s, R. K., Vies, R. O., Barrett, C. B. and O r d,
W. O. : Investigation of the factor in groundnut meal responsible for „turkey X
disease". Biochim. Biophys. Acta 65, 548, (1962).
longh, H. d e. Vies, R. O. and Pelt, J. G. van: Investigation of the milk

of mammals fed an Aflatoxin-containing diet. Nature, 202, 466, (1964).
Sargeant, K., Carnaghan, R. B. A. and Allcroft, R. : Toxic Products

in Groundnuts. Chemistry and Origin. Chem. Ind. (London) 53, (1963).
Smits, W. H.: Vergiftiging bij jonge eenden door grondnotenschroot (Arachis

hypogaea), Tijdschr. Diergeneesk., 89, 22, (1964).
Z ij den, A. S. M. van der, Blanche Koelensmid, VV. A. A., B o 1-
dingh, J., Barrett, C. B., O r d, W. O. and P h i 1 p, J.: Isolation in
Crystalline Form of a Toxin responsible for Turkey X Disease. Nature, 195,
1060, (1962).

Klein zwart dwcrgpoedcltjc. Roepnaam Jipsie. Roodgelakte nageltjes. Tegen hoge
beloning terug tc bezorgen.........

From an article in the Sudburry Star comes a report of a .gentleman in The
Netherlands who has recently designed a brassiere for cows. The purpose of the
brassiere is to keep them from stepping on their udders when rising from rising (sic.)
position. The Sudbury Star pointed out that the inventor may not make a fortune
from the brassiere since it was difficult to visualize a fanner removing and replacing
30 or more cow brassieres twice daily, or the farmer\'s wife washing them on wash-
days".

Jonge biggen moeten vooral gedurende de eerste levensweek beschermd
worden tegen koude en doodliggen. Er zijn voor dit doel verschillende
kraamhokken ontworpen. Veelal probeert men het doel te bereiken door
middel van verwarming met infra-rood lampen of gasstralers.
Op het Laboratorium voor Veeteelt wordt tegenwoordig een kraamkist
gebruikt die ontwikkeld werd uit een model, afgebeeld in de Farmer and
Stockbreeder van 22 mei 1962. De zeugekooi wordt in de kist geplaatst.
De biggen liggen op een houten vloertje onder een laag afdakje.

Het hier afgebeelde model bevalt goed; de biggen liggen vrijwel steeds
onder het afdakje en niet tegen de zeug. Omdat van de zijde der dieren-
artsen en varkenshouders belangstelling voor dit model bleek te bestaan,
wordt het hier afgebeeld.

De constructie is eenvoudig. Iemand die enigszins handig is in het timmeren
kan de kist maken. De afsluitplanken vóór en achter de zeugekooi, ge-
merkt A en B, moeten er uitgelicht kunnen worden. Een paar dagen na het
werpen, of eventueel zelfs eerder, worden deze weggenomen. De biggen
kunnen dan vrij door het hok lopen.

1 Prof. Dr. Th. Stogcnga; hoogleraar aan de Landbouwhogeschool; Wageningen,
Duivendaal 5.

OSTEOMYELITIS DOOR BRUCELLA ABORTUS STRAIN 19 BIJ SCHAPEN.
Kater, J. C. and Hartley, W. J.: Lameness in rams following vaccination
against Brucella ovis infection. New Zealand Vet. ƒ., 11, 65, (1965).
Tegen de in Nieuw Zeeland voorkomende infectie met Brucella ovis worden de
schapen daar sedert 1957 geënt met een mengsel van gedode Brucella ovis met ad-
juvans en levende Brucella abortus strain 19 cultuur.

Schrijvers onderzochten materiaal van rammen, van 12 verschillende bedrijven, die
in aansluiting op deze enting kreupel waren geworden. De morbiditeit kon tot 7,59^
bedragen. De kreupelheid trad op 10 ä 20 dagen na enting. Op een enkele uitzonde-
ring na werden ,geen afwijkingen aan .gewrichten of pecsscheden gevonden.
Aan het distale einde van de tibia of de radius en minder frequent aan het proximale
uiteinde van de tibia werd osteomyelitis van de epifysaire lijn gevonden. In oudere
.gevallen gaf deze aanleiding tot cxostosen. In het enige geval waarbij schrijvers be-
halve uit gewrichten en pecsscheden ook uit dc cpifysc entten, kweekten zij strain 19.
(Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of deze bevinding regelmatig tc herhalen
is (Ref.)). C. A. van Dorssen.

EEN PLEUROPNEUMONIE BIJ VARKENS DIE DOOR EEN HEMOPHILUS
\\\'ERWEKT WORDT ZONDER D.AT \\TRUS EEN ROL SPEELT.

I. S h O p e, R. E,: Experimental transmission, etiology and patholo.gy. ]. e.xp. Med..
119, 357, (1964).

II, Shop c, R. E., W h i t e, D. C. and L e i d y, G,: Studies on the pathogenicity of
the etiological agent Hemophilus pleuropneumoniae, ]. exp. Med., 119, 369, (1964).

I, De bekende deskundige Shope van het Rockefeller Institute bestudeerde een
Pleuropneumonie op grote varkensbedrijven in Argentinië, die daar aanleidin.g had
gegeven tot het feit dat van 4000 dieren in 5 weken 260 waren gestorven. Uit deze
dieren werd een hemoficlc bacterie gekweekt, die afwijkt van Hepomhilus suis cn
door Shope H. pleuropneumoniae is genoeind. Een virus werd niet aan.gctoond.
De ziekte is contagicus onder experimentele oinstandigheden,

II, Dat deze Hemophilus in staat is, zonder medewerking van een virus, pneumonie
te verwekken, konden Shope en medewerkers bewijzen, door intranasale infectie
van varkens.

Reeds met 100 bactericn kon karakteristieke infectieuze Pleuropneumonie worden
opgewekt, Intracutane injectie geeft geen aanleiding tot ziekte, maar varken ;, die
op deze wijze besmet zijn worden hierdoor geïmmuniseerd tegen dc intranasale in-
fectie, Hemophilus suis is hiertoe niet in staat.

F r a n c i s, D, W,, C a m b e 1 1, II. and N c w t o n, G, R,; .A study of a salmonella
infcction in a flock of chukar partridges. Av. Dis., 7, 501, (1963).
Onder Chukar patrijzen (Alectoris graeca), die vanaf 1954 rccglmatig werden .ge-
kweekt op de New Mexico State Game Bird Farm, trad regelmatig sterfte op. De
verliezen begonnen op de 5c dag, namen gedurende enkele weken toe en vermin-
derden vervolgens tot de 8stc weck. Daarna werden in de regel geen sterfgevallen
ineer waargenomen. In totaal varieerde dc sterfte van 9,6 tot 32,6%,
Vanaf 1959 werd bij postmortaal onderzoek salmonellosis vastgesteld, S. derby en

S. anatum werden geïsoleerd. De mortaliteit werd aanzienlijk verminderd door
0,011% furazolidone door het voer te mengen.

Ondertussen werden pogingen ingesteld om de herkomst van de salmonella\'s vast te
stellen. Hiertoe werden uit alle bebroede, doch niet-uitgekomen, eieren culturen
aangelegd. Het voer, het strooisel, dons uit de broedmachine, dode kuikens en ver-
schillende gevangen wilde vogels werden zorgvuldig onderzocht op salmonella\'s.
De resultaten van het cultureel onderzoek der broedeieren toonden aan, dat men niet
te maken had met infecties die via de eieren werden overgebracht. 2215 eieren, van
1114 patrijshennen afkomstig, waren alle salmonella-vrij. Uit 55 zendingen dode kui-
kens werd 32 x derby geïsoleerd. Voer leverde steeds (6 maal) een negatief re-
sultaat op, evenals het materiaal uit de broedmachine. In 18 monsters vers strooisel,
bestaande uit gemalen suikerriet, konden 2 x salmonella\'s worden geïsoleerd. Deze
bleken beide keren als S. derby getypeerd te kunnen worden. Het veenmos, dat ook als
strooisel werd gebruikt, was Salmonella-vrij. De onderzoekers toonden aan, dat de
salmonella\'s zich in het strooisel in de loop van het broedseizoen geleidelijk ver-
meerderden. De vermeerderde sterfte later in het seizoen kon hierdoor worden
verklaard.

Ter voorkoming van de sterfte werd geadviseerd na elk broedsel jonge patrijzen het
oude strooisel geheel te verwijderen en de ruimten zorgvuldig te ontsmetten. Merk-
waardig was dat hij andere soorten vogels van het bedrijf salmonellosis niet kon
worden vastgesteld en evenmin bij ter plaatse gevangen mussen en vinken.

Blaser, E.: Hat sich die intraperitoneale Injektionsbehandlung der traumatischen
Reticulitis bewährt? Tierärztl. Umschau, 18, 534, (1963).

Blaser behandelt peritonitiden bij het rund door vreemde voorwerpen met intra-
peritoneale injecties en verkiest deze methode boven operatie.
Hij heeft reeds 1700 gevallen op deze wijze behandeld.

De injectie wordt verricht in de linkerflank. Hij gebruikt 3-5 miljoen I.E. penicilline
en 5 g streptomycine in olieachtige suspensie en beoogt daarmede behalve een
plaatselijke behandeling ook het bereiken van een langdurige bloedspiegel. Vaak
wordt deze injectie nog eenmaal herhaald in geringere dosis. Daarbij laat hij twee
dagen volledig vasten en daarna nog ongeveer acht dagen verminderd voederen.
Geneest de patiënt niet snel genoeg, dan wordt in ongeveer 20% der gevallen een
injectie met aureomycine gegeven, gecombineerd met laxantia per os o.a. paraffinum
liquidum.

De behandeling wordt verder nog aangevuld door voor hoogzetten, terwijl hij soms
een zuurstofspocling van het abdomen toegepast en een polyvalent (?) bactcrievaccin
(„Propidon Specia").

De resultaten van deze behandeling zouden meer dan 90% bedragen. Volgens dc
gegevens van het plaatselijke abattoir zou het aantal aldaar geslachte peritonitiden
zijn afgenomen sinds deze therapie werd toegepast.

(Overigens vermeldt Blaser niet de citeria op grond waarvan hij dc diagnose stelt
en de mate van ziek zijn van de patiënten, als hij zijn therapie instelt. (Ref)).

Honden, kunstmatig met diverse Taenia-soorten geïnfecteerd, werden b; handeld met

een oplossing van arecoline hydrobromide, 2 mg per kg lichaamsgewicht, in gelatine
capsule\'s na 24 uur vasten.

Bij sectie, 24 uur na de behandeling, bleek, dat bij 21 van de 22 dieren alle Taeniae
verdwenen waren. Van zeven met Echinococcus besmette honden werden in vier niet
alle lintwormen verwijderd.

Na de toediening van arecoline trad bij ruim de helft van de honden braken op,
waardoor soms ook Taenia-soortcn verwijderd werden en zeer vaak grote aantallen
van Echinococcus. J. Jansen Jr.

Webster, G. A. and Cameron, T. W. M.: Observations on experimental in-
fections with Echinococcus in rodents. Canad. J. Zool., 39, 877, (1961).
S w e a t m a n, G. K. and Williams, R. J.: Comparative studies on the biology
and morphology of Echinococcus granulosus from domestic livestock, moose and
reindeer. Parasitology, 53, 339, (1963).

Williams, R. J. and S w e a t m a n, G. K.; On the transmission, biology and
morphology of Echinococcus granulosus equinus, a new subspecies of hydatid tape-
worm in horses in Great Britain. Parasitology, 53, 391, (1963).
Op grond van morfologische en biologische verschillen worden de volgende ouder-
soorten van Echinococcus granulosus onderscheiden:

E. g. granulosus bij de hond, met als tussengastheren schaap, rund en varken. Expe-
rimenteel konden edelhert en damhert geïnfecteerd worden, maar in geen enkel geval
het paard.

E. g. equinus, experimenteel bij de hond, tusscngastheer het paard in Engeland.
Soms is het schaap experimenteel te infecteren. Infecties bij edelhert, egel en konijn
gaven geen resultaat.

E. g. borealis bij wolf, coyote, hond en experimenteel bij dc vos in Noord-Amerika,
met als tussengastheren hertachtigen, in het bijzonder de eland. In slechts enkele
gevallen gelukte het het schaap te infecteren.

E. g. canadensis bij de hond, met als tussengastheer het rendier in Noord-west Ca-
nada. Soms is het schaap experimenteel te besmetten. ƒ. Jansen Jr.

Singh, B. and Roy, A.: Studies on certain aspects of sheep and goat husbandry.
Indian J. Vet. Sc. and An. Husb., 33, 128, (1963).

Betreffende de invloed van het seizoen op de ademhalingsfrequentie werden twee
schapenrassen, nl. de Westerse Corriedale en de autochtone Bikaneri vergeleken.
Verder werden de schapen nog vergeleken met de inheemse Jumnapari geit.
In het al,gemeen bleek dat de periode tussen het einde der droge tijd en het goed
doorzetten der regens het moeilijkste voor de dieren was. De dan voorkomende hoge
temperaturen en hoge vochtigheidsgraad waren oorzaak van een hoge ademhalings-
frequentie. De ademhalingsfrequentie van de Corriedalcs was verder altijd hoger
dan die van de Bikaneri en gedurende de zomer moesten zc zelfs in gekoelde
ruimten gahouden worden.

De Bikanari schapen en de Jumnapari geiten zijn zeer warmteresistent. Dit bleek uit
hun gedrag tijdens de zomer. Bij zeer hoge temperaturen, die tot 118° F opklommen,
bleven de dieren grazen zonder hun ademhalingsfrequentie belangrijk te verhogen.
Bij vergelijking van de inheemse schapen en geiten bleek het volgende: dc partiele
correlatie tussen omgevingstemperatuur en ademhalingsfrequentie bleek bij de Bi-
kaneris, wanneer de vochtigheid zo constant mogelijk gehouden werd, 0,622 te zijn
en die tussen relatieve vochtigheid en ademhahng bij constante omgevingstemperatuur
0,379. Voor de Jumnapari geit waren deze cijfers resp. 0,765 en 0,227.

Dit boek is .samengesteld uit de bijdragen van een groot aantal schrijvers (130),
elk in het bijzonder deskundig op het terrein dat hij bespreekt. Deze opzet geeft
de grootst mogelijke garantie, dat elk deel tot zijn recht komt en volkomen bij is.
Deze opzet gaat wel eens ten nadele van de uniformiteit van het .geheel, al zou het
alleen maar zijn doordat de ene schrijver langer van stof is dan de andere.
Hoewel de titel misschien de indruk wekt dat het boek een aanéénschakeling van
behandelingsmethoden is, is dit in genendele waar: aan de diagnostiek wordt in
ruime mate aandacht besteed en ook wat dit deel betreft, in het bijzonder aan de
nieuwste inzichten. Ieder orgaansysteem wordt in een apart hoofdstuk behandeld:
daarnaast zijn hoofdstukken aanwezig betreffende infectieziekten, vergiftigingen
en fysische traumata, en een apart hoofdstuk over de volière-vogels.

Het eerste hoofdstuk van dit boek behandelt de symptomatische therapie ter be-
strijding van een aantal belangrijke symptomen, waarmee de klinicus geconfronteerd
wordt en waarvan het althans in eerste instantie niet altijd makkelijk is het vol-
ledige ziektebeeld vast te stellen. Ik hoop niet, dat deze indeling er aanleiding toe
zal geven, dat de lezer zich tot dit hoofdstuk beperkt cn niet verder zal trachten
door te dringen in de aard van de ziekten van zijn patiënten en in dit boek.
Ieder hoofdstuk is duidelijk van het andere afgescheiden evenals de onderdelen per
hoofdstuk; dit maakt het dus makkelijk vlug te vinden wat men zoekt, hetgeen
voor een boek als dit van veel belang is. Het is n.1. geen boek om zich de kennis
van de ziekteleer en therapie van het begin af eigen te maken, het is een naslag-
werk om de kennis aan te vullen. Hiermee hangt ook samen dat er geen afbeel-
dingen in verwerkt zijn; deze onderbreken dus de tekst niet en er staat dus veel te
lezen op één pagina, hetgeen echter het lezen wel eens vermoeiend kan maken.
Hieraan is tegemoetgekomen door de bladspiegel te verdelen in twee kolommen.
Het boek ademt de zelfde geest als Canine Medicine, is in vele opzichten dus
afwijkend van de Europese boeken. Ook zijn de chirurgische technieken niet be-
schreven, wat misschien als een bezwaar kan gelden, evenals dat sommige schrijvers
met de oudere of verouderde therapieën niet hebben willen of durven breken.
Dit neemt echter niet weg, dat dit boek voor degeen die zich op de hoogte wil
stellen van de moderne inzichten, en hiermee zijn bestaande kennis wil uitbreiden,
met veel genoegen in dit bock zal kunnen lezen.

In dit drukwerk zijn opgenomen 3 catalogi, n.1. één betreffende verbindingen met
een gemerkt koolstofatoom en twee catalogi met radioactieve isotopen van allerlei
aard, benevens een losbladig .systeem van folders met informaties over verschillende
radioactieve isotopen.

In eerstgenoemde catalogus is cen zeer groot aantal verbindingen opgenomen waarin
zich een C^"* atoom bevindt. Tevens is daarbij vermeld de afleveringstermijn en
de prijs per standaardverpakking.

In de tweede catalogus krijgt men eerst een korte, enigszins populair-wetenschap-
pelijke, beschrijving over de ontdekking van de radioactiviteit, de eigenschappen
van isotopen, het meten van radioactiviteit e.d. Daarna volgt een lijst met radio-
actieve isotopen, waarbij tevens opgegeven worden de vorm waarin deze isotopen
voorkomen (bijv. in verdund zoutzuur) en de halveringstijden.

In de derde catalogus, met de titel Nucleaire Farmaceutica, wordt een aantal
radioactieve verbindingen uit de tweede catalogus uitvoeriger besproken Ook d?
indicaties en de prijzen zijn hierbij opgegeven.

Voor ieder laboratorium dat zich bezighoudt met het gebruik van isotopen zijn al
deze catalogi aan te bevelen vanwege het grote aantal informaties dat ze geven.
De folders behandelen ieder afzonderlijk een voor de medische v/etenschap belang-
rijk radioactief isotoop, bijv. Co^s en Fe" enz. In het kort worden beschreven de
bereiding, het metabolisme, de toepassing en eventueel de metingen van dergelijke
isotopen. Tevens is daarbij enige literatuur opgegeven, welke echter niet van re-
cente datum is. Om snel een informatie te verkrijgen over deze isotopen zijn de
folders zeer geschikt, voor wetenschappelijk onderzoek moet men vanzelfsprekend
andere literatuur bestuderen.

ELSEVIER\'S LEXICON OF PAR.A.SITES AND DISEASES IN LIVESTOCK.
Manuel Merino-Rodriguez.

(Elsevier Lexica L3, Elsevier Publishing Company, Amsterdam-London- New York.
1964, 125 blz. Prijs: Ned. f 20,—; sh. 40,— : DM. 22,50).

Dit boekje geeft in het eerste, systematische, deel in zes talen (Latijn, Engels, Frans,
Spaans, Italiaans, Duits) namen van ziekteverwekkers en, behalve in het Latijn, de
daardoor veroorzaakte ziekten. De namen van enkele andere ziekten, v.n.1. die van
niet-infcctieuze aard, worden bovendien in het Latijn .ge.geven. Het tweede deel bevat
zes registers, voor elk der gebruikte talen één.

De ondertitel „Including parasites and diseases of all farm and domestic animals,
free-living wild fauna, fishes, honeybee and silkworm, and parasites of products
of animal origin" belooft nogal wat, maar daarin komt men bedrogen uit.
Zeer veel regelmatig voorkomende huisdierparasicten worden niet genoemd. Dit is
nog tot daaraan tcx;, maar in de rest komen dermate veel fouten voor, dat het boekje
niet aan te bevelen is. Slechts enkele van de tientallen voorbeelden mogen voldoende
zijn om dit te illustreren.

Dipylidium caninum, lintworm van hond en kat, wordt alleen in verband met de
hond genoemd, Fasciola hepatica zou in het Engels „common liver fluke" zijn, het-
.geen in b.v. Engeland wel juist is, maar in de tropische landen van Afrika en .Azië
verstaat men onder „common liver fluke" Fasciola gigantica. Deze F. gigantica komt
in dc lijst niet voor: wel wordt Fascioloides magna foutief „giant liver fluke" ge-
noemd.

Het geslacht Cooperia, dat bij alle mogelijke herkauwers in dc dunne darm voorkomt
heet „Cooper\'s worm of cattle" en vertxirzaakt „M a g c nwurmkrankheit", Hete-
rakis gallinae (i,p,v, gallinarum) veroorzaakt „S p u 1 w u r mkrankheit der Vogel",
Oorschurft van konijnen zou veroorzaakt worden door Chorioptes (i,p.v, Psoroptes).
Spherophorus necrophorus heeft als synoniem Fusiformis necrophorus en veroorzaakt
o,a, rotkreupcl. De ziekte veroorzaakt door Salmonella typhi-rnuriurn heet in het
Frans „salmonellose du boeuf, du cheval ct du niouton" en in het Duits „Salnionellose
des Wassergeflügels" enz. enz, enz.
Kortom, een slecht boekje,

Op 5-3-\'64 stierf in de gouveinenientsdierentuin op Curasao een jonge tapir, (Ta-
pirus terrestris), vvellce enkele weken te voren uit Colombia was aangekomen.
De tapir had steeds een goede eetlust getoond, slechts een dag vóór het sterven had
het dier niet gegeten.

Bij uitwendige inspectie werden geen afwijkingen aan het kadaver gevonden. In-
wendig werd het volgende geconstateerd; in de buikholte bevond zich ongeveer 2 liter
helder sereus vocht: de maag was geheel gevuld met plantaardig voedsel: het coecum
voelde bij palpatie sterk gevuld aan; het ileum en jejenum leken zeer kort te zijn
voor een planteneter.

De serosazijde van coecum en dunne darm waren enigszins cyanotisch gekleurd. De
lever vertoonde een gekookt aspect met een weke consistentie, de milt was niet ge-
zwollen, de nieren vertoonden geen afwijkingen.
Het sectiebeeld van de borstholte was normaal.

Bij het openen van het coecum bleek de dunne dariri over een afstand van ongeveer
60 cm in het coecum geïnvagineerd te zijn.

Het geïnvagineerde deel der dunne darm was gestuwd en cr waren talrijke petechiën
aan de mucosazijde.

Uit ervaring iets van de moeilijkheden kennend welke een dergelijk onderzoek
meebrengt, meen ik collega Eenink te kunnen complimenteren voor het waarde-
volle werk dat hij verricht heeft bij zijn „Oriënterend onderzoek over het voor-
komen van Salmonella-Viemen in worstspeciën".

Uit het feit dat Eenink als hoofd van een „gewone" keuringsdienst, dit onderzoek
heeft verricht spreekt de m.i. ware opvatting van een taak. Het ware te hopen dat
vele van zijn collegae in de door Eenink aangehaalde publikaties eveneens aan-
leiding zouden vinden voor een onderzoek in hun ambtsgebied.

Over de uitslag van het onderzoek zij het mij vergund een opmerking te maken.
Eenink volstond bij het onderzoek van 156 van de 225 door hem onderzochte
monsters met het maken van één uitstrijk (na 16-18 uur bebroeden) uit de opho-
pingsvloeistof, en hij verrichte bij slechts 69 monsters twéé uitstrijken. (De eerste na
16-18 uur en de tweede 24 uur later). Bij het onderzoek van deze 69 overige worst-
.speciën vond Eenink na de eerste uitstrijk 4 positieve monsters, en na de tweede
uitstrijk nog eens 17. De tweede uitstrijk brengt dus in dit geval het percentage be-
smette monsters van 5,8% (4 stuks) op 30% 21 stuks). Naast de ervaringen welke
door verschillende onderzoekers werden opgedaan over de waarde van méér dan één
uitstrijk (zie o.a. Guinée en Kampelmacher, Ant. v. Leeuwenhoek 28,
1962) doen de door E e n i n k in de eerste tabel van zijn artikel gegeven cijfers over
het aantal besmette monsters mij vermoeden, dat bij een volledig uitgevoerd onder-
zoek het percentage besmette monsters waarschijnlijk hoger zou hebben gelegen.

In mei 1964 is onder voorzitterschap van Dr. W. Engeler uit Zwitserland ecn
commissie bestaande uit vertegenwoordigers van verschillende landen bij elkaar
gekomen.

Vertegenwoordigd waren: Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Italië, Oostenrijk,
Zwitserland, Spanje, Turkije en Joegoslavië.

De bedoeling was gegevens uit te wisselen en in het algemeen de fokkerij van „the
Brown Swiss" te bevorderen.

Dr. Ir. Jm. J. K e e s t r a vroeg zich in zijn lezing voor dc Bond van K.1.-vereni-
gingen in Friesland op 18 december 1963 af:
„Zijn we met onze melkproductie op het gewenste peil?

Volgens het verslag van dc Centrale Mclkcontrole Dienst over 1962 stond Friesland
landelijk gezien, met de gemiddelde dagopbrengst in kg melk op de tiende en met de
gemiddelde vetgrammen op de zesde plaats. Hier is dus nog verbetering mogelijk
en dit wordt temeer duidelijk, wanneer we in de 13e produktieverervingslijst van
F.R.S.-stieren ( oktober 1963) zien, dat de hoogste gemiddelde jaarproduktie van de
2-jarige dochters van een stier op 4.543 kg en de laagste op 2.464 kg ligt. Voor het
vetgehalte zijn twee uitersten 4,65 en 3,61% en voor het eiwit 3,60 en 3,07%".

Mededelingen, Maandblad van het Friesch Rundvee-Stamboek en van de Bond van
K.I.Verenigingen in Friesland, 197, februari 1964, blz. 32.

Op 5 juni 1964 werd in de collegezaal van de Kliniek voor Kleine Huisdieren bij wijze
van proef cen klinische demonstratie gegeven door Prof. Dr. G. H. B. Teunissen
en medewerkers.

.Alvorens tot dc demonstratie over tc gaan, heette Prof. Teunissen de aanwezigen
welkom en sprak zijn voldoening uit over de grote opkomst.

De patiënten die deze avond de revue passeerden waren van zeer uiteenlopende
soort, zowel wat dc aard hunner ziekte betrof, als ook hun betekenis voor de prac-
ticus, die deze avond naast een aantal ziektebeelden, veelvuldig uit eigen praktijk
bekend, ook enkele „curiosa der kliniek" re zien kreeg.

.Als eerste werd een in slechte voedingstoestand verkerende driejarige Duitse Herder
op dc onderzoektafel gelegd met dc bekende anamnese: veel eten, vermageren, copro-
fagie en volumineuze, stopverfachtige, zuur stinkende faeces (waarvan de aanwe-
zigen zich allen persoonlijk konden overtuigen). Niet alleen door middel van ver-
teringsproeven, doch ook door het vaststellen van een lage vitainine-.A-resorptie-curve
kon het laboratorium de diagnose pancreasatrofie verifiëren.

Bij de tweede patiënt was ruim een jaar geleden herhaaldelijk op de polikliniek
ascitesvocht afgetapt. Om tot een duurzame therapie te geraken werd de ,,chemische
ascitespunctie" toegepast door toediening van Spironolacton. Het dier verkeert nu
sinds een jaar in prima conditie, zonder vochtoverlast, met als therapie zoutloos
dieet en lx per 5 dagen een kleine dosis Spironolacton. Zowel bij deze patiënt als bij
de vorige bleek de enzymdiagnostick evenals leverfunctieproeven van belang.

Hierna demonstreerde collega Meutstege een in de kliniek ontwikkelde methode
voor de externe fixatie van tibia- en radiusfracturen.

Hierbij worden 2 boordraden elk aan een kant van de breuk dwars door de fractuur-
stukken gebracht, en zowel mediaal als lateraal van het been extern met elkaar ver-
bonden door een dwarsstangetje, waarvan de lengte rnet behulp van ccn eenvoudig
apparaat naar believen kan worden gewijzigd en daardoor de gewenste extensie kan
worden bereikt. Deze methode bleek veel voordelen te hebben boven andere veel
gebruikte methoden, doordat het grote mogelijkheden biedt oude gecontraheerde
fracturen met grote dislocatie te reponeren, het weinig kans op necrose geeft en
bovendien de positie van de breukvlakken ten opzichte van elkaar regelmatig kan
worden gecorrigeerd.

Na een korte paitzc waarin thee werd geserveerd, werd door Dr. Verwer het
programma vervolgd met de demonstratie van enkele oogpatiënten.
De demonstratie van een operatief behandeld entropion bleek nog vele vragen op
tc roepen. Dr. Verwer legde er nogmaals de nadruk op dat de onderkenning en be-
strijding van de oorzaak van het entropion op de eerste plaats dienen te komen
en dat, hoewel bij een entropionoperatie een zekere ervaring natuurlijk van groot
belang is, de kans op recidief zijns inziens aanmerkelijk verkleind kan worden door
bij operatic niet te volstaan rnet het wegnemen van enkele stukjes huid alleen, doch
tevens de musculatuur van de oogleden rigorcus tc onderbreken.

Het oogheelkundig deel van de avond werd besloten met de demonstratie van twee
katerbroertjes, die hun nauwe verwantschap niet slechts demonstreerden door hun
roodwitte vacht, doch tevens doordat beiden zowel cryptorch waren als een congeni-
tale aplasia palpebrae bleken te vertonen. Met een kleine vernuftige ingreep, bekend
onder de naam boogplastiek, wist Dr. Verwer deze kattcoogjes weer een praktisch
normale vorm te geven.

Collega Stam ruimde daarop het misverstand uit de weg, dat de kale horst bij de
duif voornamelijk door de vedermijt zou worden veroorzaakt. De Cnemidocoptcs
wordt bij deze dieren hoogst zelden aangetoond en de kwaal kan eenvoudig voor-
komen worden door te zorgen dat duivinnen en doffers in de periode dat zij hun
jongen groot brengen, steeds goed gevulde drinkbakken hebben. De duiven blijken
namelijk in deze periode veel meer water te drinken dan anders en daardoor bij
het vooroverbuigen om te drinken, de borsten kaal te schuren langs de scherpe
bovenkant van de onvoldoende gevulde drinkbak.

.\'\\ls laatste patiënt werd tenslotte een achtjarige symetrisch kale Boxer gedemon-
streerd, die behalve een zeer dunne dorre huid, lusteloosheid, polydypsie en poly-
fagie ook de kenmerkende slappe hangbuik en spieratrofie vertoonde, die in de
humane geneeskunde gevonden worden bij patiënten met het zogenaamde Cushing-
syndroom. Uitgebreid klinisch en chemisch onderzoek brachten o.a. aan het licht:
cosinopenie, verhoogde glucosetolerantie curve en een verhoogde uitscheiding van
1 7-hydroxycorticostcroïden in de 24-uurs urine, zodat de diagnose hyperfunctie van
de bijnierschors gerechtvaardigd leek.

Bovendien maakte een dexamethasontest het zeer waarschijnlijk dat hot hier geen
tumorvorming betrof, doch een beiderzijdse bijnierhyperplasie. Proeflaparotomic met
exstirpatie van één van de twee bijnieren bleek de diagnose patholoog-anatomisch
te bevestigen. De andere bijnier werd voorlopig in situ gelaten, daar het risico van
een beiderzijdse exstirpatie in één zitting te groot werd geacht.

De demonstratie verliep zeer geanimeerd en cr werd tussen de demonstraties door
dankbaar gebruik gemaakt van de gelegenheid tot het stellen van vragen. Gezien
de grote opkomst en het enthousiasme van de aanwezigen, onder wien vele practici
van buiten de provincie, werd besloten met deze demonstratie door te gaan en de
eerstvolgende bijeenkomst in september a.s. te houden.

In maart j.l. werd een refereeravond gehouden aan de Faculteit der Diergenees-
kunde met als onderwerp: De aandoeningen van de lebmaag. Medewerking verleen-
den de Kliniek voor Inwendige Ziekten, de Kliniek voor Heelkunde en het Instituut
voor Veterinaire Pathologie.

De eerste inleiding werd gehouden door Drs. H. J. B r e u k i n k over: „De klinische
bevindingen bij de dilataties en dislocaties van dc lebmaag". Hierna sprak Drs.
J. H. Schotman over de chemische bevindingen bij dergelijke aandoeningen.
Prof. Dr. S. R. Numans besprak de chirurgische behandeling van liggingsver-
anderingen van de lebmaag en bevindingen bij de operatie, waarna Dr. P. W c n s-
voort een inleiding hield over de pathologische anatomie van het magen-complex
van dc herkauwers.

Gezien de uitgebreidheid van het ondcrwer]) is alleen de lebmaagdilatatie en dislo-
catie naar links behandeld.

In 1950 verscheen de eerste publikatie over dit onderwerp van B e g g. Spoedig
daarna werden meer waarnemingen gemeld. In ons land werd in 1953 het eerste
geval gezien bij een stier aan de Kliniek voor Heelkunde. Deze eerste meldingen
bestonden uit bevindingen gedaan bij proeflaparotomiën en scherpoperaties.
De klinische diagnostiek ontwikkelde zich later. Van 1958 tot 1963 zijn aan de
Kliniek voor Inwendige Ziekten 206 padënten met een lebmaagdislocade naar links
onderzocht. Het aantal per jaar vertoonde een duidelijke stijging, in 1963 bedroeg
dit nl. 87 stuks.

De samenstelling van het materiaal is nagegaan en daarbij zijn de volgende punten
opgevallen:

3. de 2-3 jarigen vormden de grootste leeftijdsgroep. Mogelijk houdt dit verband
met de rigorcuzc veranderingen van de voedselsamenstelling, vooral ten aan-
zien van het krachtvoer, na de eerste partus;

4. in 50% van de gevallen waren de verschijnselen 1-2 dagen na d: partus het
eerst opgetreden.

Het klinisch onderzoek naar de typische afwijkingen maakt het in de meeste gevallen
niet moeilijk de diagnose te stellen.

Pols, temperatuur en ademhaling zijn niet of weinig veranderd. De voornaamste
afwijkingen worden uiteraard gevonden bij het onderzoek van het digestieapparaat.
Er is vaak een geringe acetongeur waar te nemen, deze acctonemie wordt veroor-
zaakt door de sterk verminderde voedselopname.

De pensbewegingen zijn meestal vertraagd. Boekmaaggeruisen zijn niet tc horen; oj)
de plaats waar normaal deze geruisen gehoord worden zijn nu vochtige borborygmie
te horen, daar de boekmaag van de rechter rib-buikwand is afgetrokken.
De lebmaag onttrekt zich normaal aan het klinisch onderzoek, niet echtcr indien ze
is gedilateerd en naar links is gedisloceerd.

b. Palpatic: soms is dc lebmaag achter de ribboog links en tussen dc laatste
ribben te palperen.

c. Auscultatie: dit is het belangrijkste hulpmiddel. Geluisterd wordt naar de
pensgeruisen, terwijl de pensbewegingen gelijktijdig worden opgenomen.
Voelen we wèl de pensbewegingen, maar hóren we ze niet, dan is dit een
sterke aanwijzing voor een dislocatie van de lebmaag tussen pens en linker
rib-buikwand.

d. Stoten: door met de vuist te stoten in de linker onderflank brengt men de
vloeistofmassa in de gcdisloceerde lebmaag in beweging. Dit geeft dc typische
hoogtonige klotsgeluiden.

e. Steelbandproef: bij percussie en auscultatie zijn typische geluiden hoorbaar,
d. Rectaal onderzoek: in 10% van de gevallen was het mogelijk de lebmaag

Gezien het grote aantal lebmaagdislocaties e.d. dat naar de kliniek kwam. kreeg
het klinisch chemisch laboratorium belangstelling voor het onderzoek van het bloed
bij dergelijke patiënten.

Daar de afscheiding van zoutziuir een specifieke functie is van de lebinaag werd
oorspronkelijk alleen het chloridcgehaltc in het plasma bepaald, later werd dit
onderzoek aangevtdd met de bepaling van de pH en de standaard bicarbonaat con-
centratie van het bloed.

Men dient echter bij de interpretatie van de verkregen uitkomsten een juist
inzicht te hebben van de invloeden op het chloridegehalte, bicarbonaat gehalte en
en de pH van het bloed door het speeksel (alkalisch, uitscheiding chloriden, en
bicarbonaat), de pens (resorptie Cl\' bicarbonaat werkt neutraliserend) de boek-
maag (resorptie water en rest bicarbonaat) en het duodenum (afscheiding alkali).
Onder normale omstandigheden is er een vrij stationnaire toestand in de chloride-
en bicarbonaatgehalten.

.Allerlei invloeden kunnen werkzaam zijn op de secretie van zoutzuur in de maag
(insuline, maagdilatatie, atropine, gastrine, histamine, duodenuminhoud e.d.).

Uit liet onderzoek van een groot aantal patiënten bleek dat bij runderen met het
syndroom van Hoflund of een lebmaagtorsie een hypoehloremie kan optreden
doordat geen ehloorionen uit de lebmaag meer geresorbeerd worden in de darm.
Tengevolge van de zuuruitseheiding worden de ehloorionen vervangen door bi-
carbonaationen met als gevolg een alkalose. Dit was tc zien aan een stijging van
het bicarbonaatgehalte in het bloed.

Bij de lebmaagdislocaties naar links viel een lichte hyperchloremie waar te nemen,
mogelijk een gevolg van een minder goed functioneren van de lebmaag, waardoor
minder zoutzuur uitgescheiden wordt. Het standaardbicarbonaatgehalte was in over-
eenstemming hiermee iets verlaagd.
Uit de pH bepalingen waren geen conclusies te trekken.

Bij enige dieren met een lebmaagdislocatie werd verschillende keren bloed afge-
nomen, zowel vóór als na een ingestelde therapie (wentelen en massage van het
dier) en de pH en het chloridegehalte bepaald.

De verkregen resultaten, zoals bijv. een stijging van het chloridegehalte van het
bloed na de therapie, welke verklaard kan worden door een grotere resorptie aan
ehloorionen in de darmen, gaven echter geen duidelijke lijn te zien.

De chirurgische behandeling van liggingsveranderingen van dc lebmaag en bevin-
dingen bij de operatie.

Evenmin als de diagnostiek, levert de operatieve behandeling van de lebmaag-
dislocatie naar links nog bijzondere moeilijkheden op.

Op grond van de bevindingen bij de operatie, enkele secties bij het kadaver in
normale positie en de resultaten van de verschillende operatiemethoden, heeft zich
in het buitenland (Engeland, Duitsland) bij het staande dier de laparotomie in de
rechterflank en fixatie van de lebmaag via het omen tum majus (in de wond of
rechter onderflank) kunnen handhaven.

De Kliniek „Heelkunde" geeft echter de voorkeur aan de laparotomie in de linker-
flank en fixatie van de lebmaag via omentum majus in de mediaanlijn. Alleen in
bijzondere gevallen, bv. bij recidief na behandeling bij het staande dier en de
noodzaak dc lebmaag meer direct te kunnen benaderen, wordt nog bij het liggende
dier geopereerd door middel van cle paramediaansnede rechts. De methode om via
een rumenotomie de voorste penszak aan dc ventrale buikwand te fixeren wordt
nog bij uitzondering toegepast.

De resultaten van de genoemde behandelingsmethoden zijn zonder meer als gunstig
(d.w.z. ± 90% herstel) aan te merken.

Miswijzingen zijn deels te wijten aan een minder juiste operatietechniek, deels
aan een niet of zeer langzaam herstel van de normale functie van dc lebmaag,
b.v. tengevolge van de aanwezigheid van een ulcus met lokale perforatief peritonitis
of een afwijkende inhoud (zand) in dc lebmaag.

De nabehandeling is in hoofdzaak gericht op de regeling van het dieet in de zin
dat tenminste een week geen krachtvoer wordt toegediend maar volstaan wordt
met een geleidelijk oplopend rantsoen goed hooi en bieten of gras.
De bevindingen bij de operatie en het post operatieve beloop zijn bejialend of en
hoelang antibiotica worden toegediend en of getracht wordt langs medicamenteuze
weg de functie van de lebmaag te beïnvloeden.

Een goed inzicht in de normale topografische anatomie van dc buikorganen is
vereist om met kans op succes een chirurgische behandeling van liggingsverande-
ringen te kunnen verrichten.

Dit geldt in het bijzonder voor de vele merkwaardige situaties die kunnen ontstaan
wanneer de dilaterende lebmaag zich niet onder dc pens door naar links verplaatst,
maar in de rechter buikhelft een afwijkende positie gaat innemen.
Diagnostiek en chirurgische behandeling bieden meer, maar beslist geen onover-
komenlijke moeilijkheden. Een te laat onderkennen en daarmee ook een te laat

chirurgisch ingrijpen zijn oorzaak van de veie teleurstellende resultaten van overigens
goed geslaagde operatieve reposities.

In vele gevallen, waarbij de diagnose dilatatie al of niet met torsie van de lebmaag
rechts met zekerheid kan worden gesteld, is de algemene toestand van de patiënt
ernstig gestoord en blijkt na opheffen van de dilatatie (gastronomie!) en repositie
de lebmaagfunctie zich niet meer tc herstellen.

liet zoeken naar mogelijkheden van medicamenteuze beïnvloeding van de gestoorde
lebmaagfunctie lijkt van minder belang dan het zoeken naar diagnostische mogelijk-
heden van het beginstadium van de ziektetoestand. Aan een operatieve benadering
van de lebmaag voor een meer direct onderzoek van wand (biopsie) en inhoud
(punctie) in twijfelgevallen valt dan niet te ontkomen.

Patholoog-anatoom, biochemicus, internist en chirurg kunnen in nauwe samenwer-
king met vocdingsfysioloog de lebmaagproblcmen dichter bij een oplossing brengen.

Indien men als patholoog-anatoom de ziekte (n) bestudeert, die beke nd staat(n)
onder de naam lebmaagdilatatie-, dislocatie-, torsie en zich op de hoogte stelt van
dc beschikbare literatuur, dan blijkt het gemis aan basisgegevens om reeds nu prak-
tische bijdragen te kunnen leveren. De gegevens, die tot dusver werden verzameld,
werden hoofdzakelijk geleverd door de internist en de chirurg, die gebruik konden
maken van een steeds beter wordende klinische diagnostiek en exploratieve operaties.
De pathologische anatomie, die bijdragen moet leveren tot de morfologie van het
zieke orgaan en dit kan doen aan de hand van biopsieën, afkomstig van het
levende dier of van materiaal, verkregen bij het gestorven dier, zal dan ook een eigen
methode moeten vinden om het probleem aan te kunnen.

Het materiaal, dat voor onderzoek beschikbaar komt, verschilt op verschillende
punten van dat van de Klinieken voor Heelkunde en Inwendige Ziekten, t.w.:
diersoort: veranderingen onder tc bi-engen bij dit complex van ziektek worden
zowel bij runderen als schapen gezien;

leeftijd: de afwijkingen worden zowel bij heel jonge als bij oudere dieren gezien;
materiaal: dit bestaat uit gestorven en in nood geslachte dieren en, wat de vol-
wassen runderen betreft, vormt dit daarom slechts een beperkt en sterk selectief
deel van het patiëntenmatcriaal, dat aan dc Klinieken wordt onderzocht.

Tenslotte is de interesse van dc pathologische anatomie in eerste instantie gericht
op de morfologische veranderingen en deze kunnen voor de lebmaagdilatatie- dis-
locatie cn torsie in drie groepen worden ondergebracht:

de afwijkende situs: deze blijkt zeer sterk te kunnen variëren en ze wordt vooral

de oorzaak van de afwijkende situs; in zover ze toe te schrijven zijn aan orgaan-

Van geen van de drie onderdelen is al cen volledig overzicht verkregen, zodat verdere
aandacht geboden blijft.

De beloning van de hogere functionarissen, cen kleine maar belangrijke groep in
het bedrijfsleven, vormt voor de ondernemers een telkenjare terugkerend probleem.
Er is geen in een C.A.O. vastgelegd salarisniveau, zoals voor de meeste hand- en
hoofdarbeiders het geval is. Technieken ter bepaling van salarisverhoudingen func-
tioneren nog onvolledig. Ook tonen de bedrijven weinig bereidheid tot onderlinge
uitwisseling van gegevens. Dit laatste wijst op een behoefte aan cen vertrouwelijk

tussenpersoon bij de informatieuitwisseling. Als zodanig kunnen functioneren be-
paalde organisaties of instellingen en ook raadgevende organisatiebureaus. Door
middel van een (periodieke) salarisenquête is het mogelijk de invloed op de salaris-
hoogte van een aantal variabelen, zoals functie, bedrijfsgrootte, bedrijfstak, leeftijd,
opleiding, kwantitatief te bepalen. Tevens wordt de vraag- en aanbodverhoudingen
op de arbeidsmarkt verdisconteerd. Naast het directe nut van het beschikken over
salarisgegevens uit andere bedrijven, kan uit dc enquêteresultaten ook een soort
functiewaarderingsschema worden afgeleid.

Velen achten het bezwaariijk, dat de ondernemingen, door het bij de pensioen-
fondsen toegepaste fondsvormingsstelsel, als het ware goed geld naar kwaad geld
smijten, zolang door inflatie de koopkracht van het gevormde fonds wordt aan-
getast. Mede op deze grond zijn er voorstanders voor een meer centralistisch
omslagstelsel, analoog aan het A.O.W.-stelsel. Schrijver brengt naar voren, dat met
name bij Inflatie voor de vorming van de fondens niet of nauwelijks onttrekkingen
aan de middelen van de onderneming behoeven plaats te vinden; bij sterke
inflatie kan fondsvorming zelfs voeren tot een toevoeging van middelen aan de
betrokken onderneming. Het fondsvormingsstelsel kan dus juist bij sterke inflatie
voordelen bieden in plaats van nadelen.

Blijkens het Voorlopig Verslag der Eerste Kamer over de begroting van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen voor 1964 hebben sommige leden in verband met de
steeds snellere veroudering van grote gedeelten van de met grote offers van tijd
en geld verworven academische kennis grotere aandacht van de bewindsman ge-
vraagd voor het steeds in belang toenemend vraagstuk der post-academische vor-
ming. De leden vroegen of naast de aarzelende schreden op dit gebied ten behoeve
van o.a. leraren en artsen, niet de tijd is aangebroken voor een meeromvattende
forse aanpak. Is de minister bereid daartoe de vereiste initiatieven te ontplooien en
tot dit doel een speciale commissie in het leven te roepen, welke tot taak heeft
praktische voorstellen en richtlijnen voor deze nieuwe materie aan te geven ten
behoeve van alle academisch gegradueerden, met inbegrip van de hoogleraren ?
In verband met het voorgaande wilden deze leden nog de aandacht er op vestigen,
dat in andere landen van moderne audio-visuele hulpmiddelen voor het academisch
onderricht reeds op soms aanzienlijk groter schaal gebruik wordt gemaakt dan ten
onzent. De waarde van deze media en in het bijzonder van de televisie, ook voor
de post-academische vorming, behoeft nauwelijks nader betoog. Het was deze leden
bekend, dat de ten onzent opgerichte Televisie-Academie (Teleac) inzonderheid
nastreeft ook een post-academische vorming tot ontplooiing te brengen Is dc
bewindsman bereid aan Teleac voor dit doel een opdracht te verstrekken, resp.
deze bij de ontwikkeling van specifieke Initiatieven zijnerzijds in te schakelen?

Onder bovenstaande titel schreef Prof. Dr. H. M. A. van der Valk in Econ.
Stat. Berichten van 6 mei 1964. Hij acht vergelijking van onderwijssystemen moeihjk
en licht dit toe aan de hand van een aantal vragen. Schrijver acht een vergelijking
van het Amerikaanse en het Nederlandse (Europese) wetenschappelijk onderwijs
een fascinerende bezigheid, omdat door deze vergelijking beide systemen veel van
elkaar kunnen leren. Speciale aandacht wordt gevesdgd op twee kenmerken
het Amerikaanse onderwijs: de giote publieke belangstelling en de soepelheid

het onderwijs, welke beide kenmerken op elkaar inwerken. Prof. v. d. Valk meent,
dat de Europese onderwijssystemen veel van het Amerikaanse systeem kunnen
leren en overnemen.

Door de enorme research-uitgaven van de regering — ongeveer 1 .\'i miljard dollar
per jaar, een bedrag dat groter is dan het nationale inkomen van Nederland -
kan uitgebreid wetenschappelijk onderzoek plaats vinden en kunnen geleerden van
de gehele wereld worden aangetrokken. Het gevaar dat hierin schuilt zit voor-
namelijk in het feit, dat vele buitenlanders — vooral uit de ontwikkelingslanden -
die in Amerika studeren, niet naar hun eigen land willen terugkeren.
Overigens vindt de exodus van geleerden niet alleen plaats vanuit Europa, maar
ook uit Canada, Latijns .Amerika en Azië. Schrijver meent overigens, dat deze
exodus niet primair plaats vindt op grond van materiële overwegingen. Wel wijst
hij er op, dat, evenals het onderwijssysteem zelf, ook het salariëringssysteem flexibel
is en aan bekwame krachten meer betaald kan worden dan aan middelmatige door
toepassing van bijzondere regelingen.

.Als een belangrijke factor voor de verhoging van de produktiviteit noemt schrijver
de teamgeest en de openhartigheid in het wetenschappelijk werk. Hij pleit ten-
slotte voor het nemen van maatregelen, nationaal en gemeenschappelijk, die een
afv/eer kunnen vormen tegen de .Amerikaanse zuigkracht voor geleerden.
Het probleem van de migratie van wetenschappelijke werkers, wordt ook besproken
in een artikel van John Vaizey m de Internaüonal Labour Review van april 1964,
het artikel is getiteld: The I^abour Market and the Manpower Forecaster — Some
Problems. (Prof. Dr. H. M. H. A. van der Valk; Econ. Stat. Berichten 6-.5-1964)

HET „NIET-KUNNEN-ZWETEN" BIJ PAARDEN.
f Paardengezondheidskalender, februari 1964).

Dieren, afkomstig uit gematigde luchtstreken, kunnen zich soms moeilijk aanpassen
aan een warm en vochtig klimaat. De oorzaak is vooral tc zoeken in een onvcrnio.gen
te kunnen zweten. We kennen dit verschijnsel bij onze hoog-produktievc melkkoeien.
In de tropen gevoelen ze zich nog het beste thuis in de bergen.
Bij paarden komt het verschijnsel eveneens voor, en wel het meest bij renpaarden die
in de kuststreken van Zuid-Aziatische landen, West-Indië en andere ianden met
warm en vochtig klimaat zijn geïmporteerd. Vooral overgevoelige nerveuze paarden
zijn het meest vatbaar. Het is niet bewezen dat wc bij paarden met een erfelijke
eigenschap te maken hebben, zoals dat bij melkkoeien het geval is. Bij inheemse
paarden komt het verschijnsel veel minder voor dan bij de geïmporteerde. .Als men
aangetaste dieren naar hoger gelegen .gebieden brengt of naar landen met een koel
klimaat, dan treedt het ziektebeeld niet meer op, evenmin bij verblijf in stallen met
.goede luchtverversing.

De aangetaste dieren bezitten een droge huid waarbij een deel (plm. 10%) van de
uitvoergangen der zweetklieren is verstopt door een hoornachtige of meer droog-
ettcrige massa of wel de bekledingscellen zijn gedegenereerd, gezwollen en brengen
daardoor een afsluiting van de uitvoergang teweeg. Men heeft daaruit wel de con-
clusie getrokken dat verhoorning der cellen de oorzaak zou zijn van het niet kunnen
zweten, doch thans beschouwen we de verhoorning meer secundair als een .gevolg
van hormonale veranderingen bij wijziging van klimatologische omstandigheden. Bij
normale paarden .geeft een verhoging van adrenaline in het bloed, direct aanleiding
tot intens zweten.

Waarschijnlijk is wel, dat de zweetklieren ongevoelig worden voor verhoging van
het adrenalinegchalte als de klimaatsomstandigheden zodanig veranderen, dat het
adrenalincgehalte permanent hoog is. Men heeft namelijk bij herhaalde behandeling
van bepaalde huiddelcn met een extract van de bijnier in die huiddelen dezelfde
veranderin.gen kunnen teweegbrengen als voorkomen in de huid van paarden, die
niet kunnen zweten. Laatst.genoemdc verklaring houdt in, dat bij aangetaste paarden

een periode is voorafgegaan vfaarin ze hevig hebben gezweet, vooral bij inspannende
arbeid.

Niet onwaarschijnlijk is dat te weinig zout in de voeding mede oorzaak is, dat hor-
monale veranderingen optreden. Bij sterk zweten verliezen dc dieren enorm veel
zout (natrium en chloor) en wordt ook veel water uitgescheiden. De dieren drogen
uit. Het lichaam tracht dit tegen te gaan door een verhoogde werking van dc bij-
nierschors en een terughouden van natrium, chloor en water in het lichaam, dus een
verminderde uitscheiding met de urine. Het is denkbaar dat bij een lang voortduren
van deze toestand óf een uitputting optreedt van de bijnier, óf cen ongevoelig worden
van de zweetklicrcn voor de sterke hormonale prikkel van dc bijnieren, In beide
gevallen reageren de zweetklicrcn niet meer.

De hoge adrenaline-gchalten in het bloed die men bij aangetaste dieren heeft
gevonden, doen vermoeden dat de laatste opvatting het meest aannemelijk is. De
lage chloorgehalten in het bloed geven een aanwijzing dat ook een te karige zout-
voorziening wat te maken heeft met het ontstaan van het ziektebeeld.
Het niet kunnen zweten heeft tot gevolg, dat de lichaamstemperatuur oploopt en
het dier heftig benauwd wordt, vooral tijdens het werk. Bij zweten heeft waterver-
damping aan de huidoppervlaktc plaats en dit onttrekt warmte aan het lichaam. De
overtollige warmte die tijdens arbeid in het lichaam wordt gevormd kan dus door
zweten worden afgevoerd. Kan het dier niet zweten, dan zal de ademhaling worden
versneld, meer waterverdamping via de longen plaats hebben doch warmteveriiezen
blijven op een lager niveau dan met zweten het geval is, vandaar de stijging van de
lichaamstemperatuur.

In het beginstadium bestaan de ziekteverschijnselen uit sterk zweten en heftige
benauwdheid. De paarden maken de indruk oververmoeid te zijn, zoals we dat ook
in het voorjaar kunnen opmerken als de paarden zich plotseling na cen lange periode
van rust zwaar moeten inspannen, vooral bij warm weer en hoge luchtvochtigheid.
Geleidelijk zien wc dan bij bepaalde paarden in het verloop van enkele weken dat het
zweten over steeds kleiner wordende huiddelen plaats vindt, b.v. blijft het zweten
wel beperkt tot onder de kaken, aan de oorbasis, halsvlaktc, tussen de achterbenen,
onder het zadel en tuigdelen.

In een nog later stadium kan het zijn dal het zweten alleen plaats vindt onder de
manen. Tijdens het werk stijgt de bloeddruk, evenals de lichaamstemperatuur, de
pols wordt veel te vlug. Aan het hart worden zware eisen gesteld en menigmaal
sterven de dieren tijdens het werk door een funcdestoornis van het hart. De dieren
urineren vaker dan normaal om de afvalstoffen kwijt te raken die anders met zweet
worden uitgescheiden. Soms ziet men tijdens het werk het zweet niet uitbreken, doch
wel na het werk als ze op stal staan, soms zelfs tot een uur na het werk (het zgn.
nazweten). De vochtverliezen kunnen door een en ander enorm zijn.
■Aangetaste dieren hebben cen droge huid, met veel afschilfering, soms met liaaruit-
val gepaard zoals we dat ook vaak bij dieren met te weinig schildklierwerking kunnen
opmerken.

Niet onmogelijk is ook, dat .ifwijkingen van de schildklier mede verantwoordelijk
zijn voor het optreden van het ziektebeeld. Men meent ook wel resultaat tc hebben
bereikt door een behandeling gedurende 4-8 dagen met een kunstmatig schildklier-
hormoonpreparaat.

Vooral moet aandacht geschonken worden aan een goede zoutvoorzicning ~ zo
nodig wordt een zoutoplossing in dc aderen gespoten — en een goede luchtventilatic
in de stallen. Renpaarden kan men na volbrachte arbeid ook naar hogere streken
brengen met koeler klimaat.

Volbloeden met droge huid zijn ook succesvol behandeld met vitamine E, vooral in
combinade met z.g. „airconditioning" (kunstmatige luchtverversing) in de stal. Het
is nog onbekend waarop de werking van het vitamine E berust.

Bij het paard kennen we verschillende gebreken van de voorbenen. Zij kunnen
ontstaan tengevolge van verwondingen of kwetsuren, doch ook kunnen zc zieh
ontwikkelen onder invloed van langdurig werkende prikkels en bovendien als gevolg
van gebrekszickten.

Overvullingen van gewrichtszakken, peesscheden of slijmbeurzcn worden gallen
genoemd.

Ze kunnen worden veroorzaakt door bepaalde doorlopende weerkerende belastingen
of schokken tijdens dc beweging, voornamelijk bij snelle gangen en op harde wegen,
maar ook in het verloop van bepaalde infectieziekten (abortus Bang) kunnen ze
ontstaan; gebrekszickten (rachitis) kunnen het ontstaan eveneens bevorderen.
De legger is een ei- tot vuistgrote zwelling op de plaats van de elleboog, door
overvulling met vocht van de daar ter plaatse onder dc huid liggende slijmbcurs, die
veroorzaakt wordt door telkens weerkerende kneuzing van de elleboog bij opstaan en
gaan liggen op een harde bodem. Ook dc takken van het ijzer kunnen de elleboog
kneuzen. Tot cen echte legger behoeven deze kneuzingen nog niet tc leiden; het
kan ook aflopen met verwondingen en verdikkingen van de huid en onderhuid. De
legger vormt in de regel geen aanleiding tot kreupelheid, maar is wel terdege cen
sehoonheidsgcbrck.

De voorkniegewrichtsgal komt slechts zelden voor; het is een uitzetting
van de gewrichtszak van het gewricht tussen ondcrarmbcen en kniegcwricht-sbcentjcs.
De uitpuiling ligt aan dc voorkant van de knie; in de regel is het paard er niet
kreupel aan.

Meer komt een peeschede gal aan de voorkant van het kniegewricht
voor. Pas geboren veulens vertonen soms tijdelijk dit gebrek.

Dc knieschedegal komt evenmin veel voor. Het is een uitzetting van dc
achter aan de voorknie gelegen peesschede waar de buigpezen van de ondervoet door-
lopen. Het kunnen grote uitpuilingen zijn boven en onder de voorknie, die kreupel-
heid kunnen veroorzaken.

Zelden komt een voorknicspat voor. Het voorkniegewricht is opgebouwd uit
zeven beentjes. Treden aan die beentjes ontstekingen op of stoornissen in het ver-
bindingsproces, dan kunnen zich hierbij beenwoekeringen voordoen die kreupelheid
kunnen veroorzaken. Zo\'n beenwoekering kan uitpuilen en zichtbaar worden, meestal
aan de binnenkant van de knie en dat noemt men dan cen spat. Bij het achterbeen,
cn wel aan het spronggewricht, is een spat meer bekend.

Dc k n i e z w a m. .Als sehoonheidsgcbrck noemen we nog de z.g. kniezwam: dit is
een huidverdikking voorop de knie, ontstaan tengevolge van herhaaldelijk optredende
kneuzingen, bijvoorbeeld bij paarden die op stal onrustig zijn en geregeld de knie
tegen dc krib stoten.

Dc k n i e b u i 1. Een uitzetting van de slijmbeurs onder de huid voor op dc voorknie,
kan een knicbuil veroorzaken.

Het gecouronncerd zijn. Wanneer een paard op de knieën is gevallen, kan
het daar ter plaatse zodanig gewond raken, dat cr na de genezing littekens over-
blijven en de haren cr ten dele niet terugkomen of wel cr witte haren voor in dc
plaats komen. Dit noemt men gecouronncerd zijn of gekroond zijn. Het vermindert
dc waardc van het paard aanzienlijk, vooral omdat het vermoeden wordt opgewekt
dat het paard niet sterk in de voorbenen is. Door het paard vooral op harde en on-
gelijke wegen steeds op deskundige wijze in de hand te houden, kan men deze
verwondingen grotendeels voorkomen.

De s c h i e f e 1. De pijp heeft tot benige grondslag het püpbeen, langs de achter-
vlakte waarvan de beide griffelbeentjes lopen. Vrij dikwijls treden, als reaktic op
bepaalde spanningen, tussen het binnenste griffclbcentjc cn het pijpbeen bccnvor-

mingcn op in het bovenste gedeelte van de pijp, die men aan de binnenzijde ziet
uitsteken en die men sehiefsels noemt. Ook bepaalde tekorten in de voeding kunnen
een rol spelen bij het ontstaan van schiefels. Ze ontstaan meestal bij het jonge paard;
bij het ouder worden van het paard vallen ze minder op. Ze zijn van boon- tot
nootgrootte en geven geen aanleiding to kreupelheid, hoogstens gedurende korte tijd
bij het ontstaan. Deze gewone sehiefeltjes zijn als schoonheidsgebreken tc be,«chouwen.
Breidt een schiefel zich echter uit tot in het bereik van de buigpezen, dan kunnen ze
wel degelijk kreupelheid veroorzaken. Er kunnen ook schiefels ontstaan aan de
binnenkant van de pijp tengevolge van ttrijkcn.

De peesklap is een peesverdikking in het bovenste deel van de diepe buigpees,
waar deze zich met een tak aan de er onder liggende schortband hecht, die op de
achtervlakte van het pijpbeen loopt. Het is een overblijfsel van een peesontsteking,
die plotseling optreedt door overmatige rekking of gedeeltelijke verscheuring van de
pees tijdens sterke inspanning, bijvoorbeeld bij het springen of tijdens een ren. Ze
veroorzaakt ernstige kreupelheid die later na schijnbare genezing dikwijls terugkomt.
De steltvoet. Hieronder verstaan we een zeer steile kootstand, veroorzaakt door
veranderingen aan de kroon- en kootgewrichten, die stijfheid in deze gewrichten
tengevolge hebben. Ze kan ook het gevolg zijn van peesveranderingen, bijvoorbeeld
van de hiervoor genoemde peesklap. Het paard wordt er in de regel onbruikbaar
door. Bij een steltvoet kan bovendien een zeer steile hoef voorkomen, de zoge-
naamde bokhoef. Bij veulens kan een steltvoet aangeboren zijn en op erfelijke grond-
slag berusten, maar meestal verdwijnt een erg steile kootstand bij zeer jonge veulens
vanzelf.

Strijkkogels. Tengevolge van het zich strijken kunnen aan de binnenzijde van
de kogels, maar ook wel eens daarboven, wonden en later littekens en huidverdik-
kingen voorkomen, die men in zeer duidelijke gevallen strijkkogels noemt..
.Aan de kogel kunnen drie soorten gallen voorkomen. Weinig voorkomend is de
voorkootsgal, op de voorkant van de kogel, veroorzaakt door overvulling van
de onder de strekpees gelegen slijmbeurs. Ze kan door de strekpecs in tweeën gedeeld
zijn en heeft in de regel geen kreupelheid tot gevolg.

Gewrichtsgalletjes komen voor opzij van de kogels; ze zijn rond van vorm
en geven in de regel evenmin aanleiding tot kreupelheid.

Sesam schedegallen zijn de meest voorkomende gallen aan de kogel. Ze
berusten op overvulling van de sesamschede; dit is de peesschcde die op de achter-
vlakte van de kogel beide buigpezen omvat. We zien dan langwerpige, meestal
zachte, zwellingen ter weerszijden van de buigpezen op de achtervlakte van de pijp
even boven de kogel. Kreupelheid geven ze meestal niet, tenzij ze groot en hard zijn
en eventueel de pezen zelf ook aangetast zijn. Bestaan beide laatstgenoemde gallen
nog niet lang en zijn ze nog zacht, dan kunnen ze wel verdwijnen, niet alleen door
behandeling, maar dikwijls cxjk alleen door rust. Regel is echter dat ze na het
gebruik van het paard weer terugkomen. Aan gallen bij jonge paarden, die nog
weinig of geen dienst hebben gedaan, heeft men terecht een hekel, omdat ze duiden
op voosheid van de benen. Bij oudere paarden die veel gepresteerd hebben, worden
niet te sterk ontwikkelde gallen echter wel „medailles van trouwe dienst" genoemd.

De overhoef. Dit is altijd een belangrijk gebrek. We onderscheiden de hoogge-
plaatste overhoef, waarbij het gaat om beenwoekeringen nabij het kroongewricht en
dc laaggeplaatste overhoef, waarbij beenwoekeringen ontstaan in de omgeving van
het hoefgewricht, die boven de kroonrand van de hoef kunnen uitsteken. Overhoeven
ontstaan meestal reeds bij 2- a 3-jarige paarden; rachitisachtige aandoeningen en
erfelijke aanleg spelen dan dikwijls een rol. Op latere leeftijd kunnen ze echter
ook ontstaan in verband met zwakke gewrichten, abnormale beenstanden, .slecht en
ondoelmatig beslag en slecht besnijden van de hoeven.

Komen de beenwoekeringen rondom het gewricht voor, dan spreekt men wel ven
een r i n g b e e n. Indien de overhoef gepaard gaat met kreupelheid komt dat in de
regel dcxjrdat er ook gewrichtslijden bestaan; er is dan geen kans meer op genezing.

Ten slotte zij er nog op gewezen dat bij verschillende van deze gebreken, zoals
schiefcls, stcltvoct, spat, overhoeven, gewrichtsgallen, ook bepaalde gebreksziekten een
rol kunnen spelen.

In een volgende kalender zullen de gebreken van de achterbenen worden behandeld.

BESTRIJDING VAN RATTEN EN MUIZEN THANS ONDER RESSORT
STAATSTOEZICHT VOLKSGEZONDHEID.

De twee betrokken ministers zijn overeengekomen, de bestrijding van ratten en
muizen, tot dusver ressorterende onder de directie Faunabeheer (voorheen, de Plan-
tenziektekundige Dienst) van het Ministerie van Landbouw en Visserij, in tc voegen
in het bestel van het Staatstoezicht op de volksgezondheid van het Ministerie van
Sociale Zaken en Volksgezondheid.

Ir. A. J. O p h O f — thans benoemd tot inspecteur in algemene dienst bij de hoofd-
inspecie van de volksgezondheid, belast met het toezicht op de hygiëne van het
milieu — blijft met de leiding van de bestrijding belast. De bestrijdingsdienst heet
thans: „Afdeling Bestrijding van Ongedierte" van het Staatstoezicht op de Volks-
gezondheid, adres (ongewijzigd) Geertje.sweg 15, Wageningen, telefoon 08370 - 2741.
De bestrijding van de muskusrat blijft ressorteren onder de directie Faunabeheer van
het Ministerie van Landbouw en Visserij. De heer J. W. K o e n d e r s is hoofd van
de muskusratbestrijding, adres eveneens Gccrtjcsweg 15, Wageningen, telefoon 08370
- 2741.

(Persbericht Ministerie van Landbouw en Visserij)
GROEP VEEVOEDERDESKUNDIGEN BEZOCHT U.S.A.

Zojuist is uit de Verenigde Staten van Noord-Amerika een groep van 15 veevoeder-
deskundigen teruggekeerd. Deze reis was door een reisbureau georganiseerd, dat
ook voor een deskundig leider had gezorgd. Prof. Ir. S. I w e m a, hoo.gleraar in de
Veevoeding aan de Lanbouwhogeschool, was nl. uitgenodigd het gezelschap tc be-
.geleiden.

Het doel van de reis was de bestudering van pluimvee- en varkensmestcrijen, de
integratie, inrichting van mengvoederfabrieken cn de melkveevoeding in de U.S.A.,
waartoe enkele staten in het oosten van dat land werden bezocht.
De slachtkuikenmesterij wordt meestal op een landbouwbedrijf uitgeoefend in com-
binatie met de teelt van mais, soja en groente. De bezochte bedrijven mestten 30.000
tot 300.000 slachtkuikens per 8 weken.

Het mestbedrijf is vrijwel altijd volledig geïntegreerd: de mengvoederbereider zorgt
voor de kuikens, het voer en het strooisel (houtafval of fijn gemaakte maispillen),
terwijl ook het slachtbedrijf in dc keten is opgenomen. De vocderleverancier verzorgt
ook de diergeneeskundige behandelingen. De boer levert dc hokken met de vrijwel
.geheel automatisch werkende apparatuur en zijn arbeid.

Het voer wordt los op het bedrijf .geleverd, meestal wel in hoeveelheden van 5 ton
tegelijk. Het gevaar voor ontmenging bij dit losse transport, waar men wel eens
waarschuwingen te.gen hoort, werd onvoldoende belangrijk geacht om maatregelen
tegen te treffen.

De mest van deze bedrijven wordt soms verkocht aan varkensmestcrijen voor bij-
menging door het voer. Ook de houtsnippers of maispillen worden daarbij meege-
voederd. Dat men deze mest als varkensvoer gebruikt, heeft twee oorzaken. In de
eerste plaats wordt op deze manier een behoorlijke hoeveelheid vitamine B verstrekt,
wat anders in te geringe mate het geval zou zijn daar men weinig dierlijke eiwitten
aan het voer toevoegt. Voorts verteert een kip het voer minder goed dan een varken,
zodat deze nog voedingsstoffen put uit kippemest.

Er werd een drietal varkensmestcrijen bezocht. De conclusie waartoe het gezelschap
kwam is verheugend voor Europa, ons land in het bijzonder. Het bleek nl. dat dc
particuliere industrie geen belangstelling heeft voor uitbetaling naar kwaliteit. Co-

operatieve slachterijen zijn er niet en zullen ook in de toekomst moeilijk kunnen
ontstaan gezien de sterke positie van de particuliere handel. Ook neemt men niet
af op een vastgesteld gewicht. Het gevolg is dat men niet dc best mogelijke kwaliteit
produceert en fokt. Zolang de consument dus een behoorlijke prijs voor kwaliteit wil
betalen, hebben dc Europese producenten mogelijkheden op de Amerikaanse markt.
Dat de kwaliteit niet aan de hoogste eisen voldoet heeft ook nog een andere oorzaak
en wel dat vrijwel uitsluitend met mais en soja wordt gevoerd. Deze producten zijn
in overvloed en goedkoop verkrijgbaar, zodat men wel gedwongen is er gebruik
van te maken. De onbeperkte voedering leidt tot een vervetting van de mestdieren.
Het gezelschap bracht ook nog een bezoek aan cen zeer grote cendenmestcrij waar
18.000 eenden per week werden uitgebroed. Er werden dus 900.000 per jaar afge-
leverd, wat vanzelfsprekend alleen mogelijk is bij een zeer ver doorgevoerde me-
chanisatie. Dat was dan ook wel het geval: de eenden werden bij leven slechts
éénmaal met de hand aangeraakt en wel als zij uit de broedmachine werden genomen.
Van de weide (wekelijks werden dc dieren „verweid") gingen zij direct de slachterij
in, waar zij elektrisch aan de poten werden gepakt en gedood.
Hier was, evenals bij dc varkcnsmesterij, geen vertikale integratie: de slachterij be-
hoorde tot het bedrijf en de ruim 9.000 ton voer die per jaar nodig was, werd bij
inschrijving aangekocht.

De excursie gaf de deelnemers cen goed overzicht in de mogelijkheden tot arbeids-
besparing in de pluimvee- en varkcnsmesterij.

Opvallend was de grote eenvoud van bedrijfsgebouwen, aan „schoonheid" werd geen
dollar uitgegeven.

Het 18e Wereld Diergeneeskundig Congres zal worden gehouden van maandag 17
juli tot zaterdag 22 juli 1967 in Parijs.

Op donderdag 20 juli 1967 zal de herdenking plaats hebben van het 200-jarig be-
staan van de Ecole Vétérinaire d\'Alfort.

Tijdens dc „2e Internationale Handelstentoonstelling van de Jacht", in Florence te
houden van 24 oktober—2 november 1964, zal vanaf 26—30 oktober het hierboven
genoemde 2e Internationaal Congres over de pathologie van het Wild worden ge-
houden in samenwerking met het „Research Centre for Wild Life Disease" en het
„Research Centre for Bird Disease" van de Universiteit van Parma.

Voor deelname, evenals voor bet houden van een voordracht kan men zich opgeven
tot 30 augustus 1964 aan het hieronder genoemde adres, alwaar nadere volledige
inlichtingen zijn te verkrijgen:

„11° Convegno Internazionale di Patologia della Sclvaggina"
Ha Mostra Mercato Nazionale ed ïnternaz. della Caccia
Piazza della Signoria, n. 7 - FLORENCE.

„11° Convegno Internazionale di Patologia della Selvaggina"
Prof. Italo Vaccari - „CRMS" - Università di Parma
Borge Carissimi, n. 10 - PARMA.

2, Opmeer, Tentoonstelling en centrale keuring V.L.N.
12, Leeuwarden, Centrale keuring N.W.P. en F.P.S.
16—30, D.S.K. 12e Int. I.V.S.U.-Congres. (pag. 483)
18—20, IX European Conference on Animal Blood Groups, (pag. 1041)
20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen (pag 1447
(1963)); (pag. 186)

29, Apeldoorn, Nat. kampioenschappen Kon. Ned. Fed. van Landelijke
Rijverenigingen.

2—5, Symposium Fédération Internationale Pharmaceutique, Groningen (pag
891)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390, 796)

14—17, W.P.S.A. 2e Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag. 552)
16, Raalte, Centrale varkensfokdag voor Overijssel,
16, Schagen (fokveedag).

19, Reünie van oud leden van het Veterinaire Studenten Corps Absyrtus"
(pag. 971)

22, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur, Hotel Dalzicht,
Nijverdal. (pag. 1020)

25, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadcrin,g, 20.00 uur, Groothandels-
gebouw (Irenczaal), Rotterdam, (pag. 1121)
25, Barchcm, (fokveedag).

26, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 69e ledenver.gadering.
Utrecht, (pag. 1122)

26, Utrecht, Centrale keuring (schapcn) ; U.T.V. tentoonstelling en Con-
cours hipfiique.
28, Groningen, Centrale keuring (schapen).
30, Assen, Centrale keuring (schapen).

1, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Hotel
Modern, Tilburg, (pag. 1121)

3, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 luir,
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 1120)
3—4, IVe Benelux Congres voor de Gesehiedenis der Wetenschappen, (pag.
971)

7, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 tmr. Oranjehotel,
Leeuwarden, (pag. 1120)

8—10, Kon. Ned. Mij tot Bevordering der Geneeskunst. 16e Ledencongres,
Enschede.

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig,
(pag. 1318 (1963))

17, Belgische Dierenartsen Vereniging, Union Vétérinaire Beige. Viering
lOO-jarig bestaan.

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

26—30, 2e Internationaal Congres Pathologie van het Wild, Florence, (pag.
1108)

14, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.
\'s-Gravenhage. (pag. 1122)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

17—22, World Veterinary Association, XVlIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Dc Deense varkens zijn zeer ver gefokt in dc baconrichting. De conscrvcnfabrieken
evenwel vragen een zwaarder varken.

Om aan deze wens tegemoet te komen zijn er twee mogelijkheden: 1. het fokken
van een apart ras, en 2. gewijzigde voeding.

Naar de mening van Prof. Clausen is het fokken van een apart ras in korte tijd
moeilijk, terwijl het voorts de vraag is of dc conjunctuur voor een conservenvarken
gunstig blijft. De onder 2 genoemde methode zou dus de aangewezen oplossing zijn.
Plannen zijn gemaakt om met verschillende voedingsmethoden (verschillende samen-
stellingen van het meel) varkens af te mesten op een levend g-wicht v.:.n respec-
tievelijk 80, 90, 105, 120, 135 en 150 kg en deze na slachting te beoordelen.

Van der Weerd werd 11 januari 1896 te Enschede ge-
boren, bezocht daar de H.B.S., waarna hij ging stu-
deren aan de toenmalige Veeartsenijschool tc Utrecht.
Hier ontplooide hij zich als een intelligent en levens-
lustig student. Naast zijn studie vond hij tijd om ook
zitting te nemen in het Absyrtus bestuur.
Tijdens de eerste wereldoorlog was hij reserve officier
en na de demobilisatie vestigde hij zich als dierenarts
te Almelo en trouwde hij met mej. W. H. B. M. Löf-
felmann.

Van 1922 tot 1937 fungeerde Van der Weerd als
waarnemend directeur van de vleeskeuringsdienst te
Almelo en werd in mei, na het overlijden van zijn
voorganger Vleming, benoemd tot directeur van het
gemeentelijk slachthuis. Deze functie mocht hij be-
kleden tot 1 april 1961.

In deze laatste periode moest Van der Weerd op-
nieuw, nu als majoor paardenarts, onder de wapenen
komen.

Na de tweede wereldoorlog vroeg het slachthuis \'weer
zijn aandacht. Onder zijn leiding vonden belangrijke
uitbreiding en verbeteringen plaats en hij wist de
dienst uit een impasse te helpen en exploitabel te ma-
ken.

Zijn leiderscapaciteiten kwamen ook nu tot uiting
doordat hij zitting had in diverse besturen, o.m. de
Maatschappij voor Diergeneeskunde; daarnaast had
het ziekenhuiswezen zijn belangstelling. Als voorzitter
van het R.K. Ziekenhuis „St. Elizabeth" wist hij be-
langrijke uitbreidingen te verwezenlijken. Ook was
Van der Weerd bestuurslid van de landelijke sectie:
Regenten van R.K. Ziekenhuizen in Nederland.
In april 1961 was het moment gekomen dal hij, pen-
sioengerechtigd, de activiteiten vaarwel ging zeggen en
dacht te kunnen genieten van zijn welbesteed leven.
Helaas is dit van korte duur geweest.

op 29 november 1963 kwam plotseling het einde van
iemand die veel voor de zieke medemens heeft ge-
daan en ook als keuringsdierenarts belangrijke ver-
diensten had. Voor zijn vrouw was het een zware slag,
hem, liefdevol en trouw echtgenoot, te moeten missen.
Bij de begrafenis, na de kerkdienst, waren zéér veel
personen aanwezig, zowel van de gemeentediensten als
van de ziekenhuizen, om hem de laatste eer te be-
wijzen.

Moge zijn achtergebleven vrouw in de wetenschap
verkeren, dat velen met groot respect Van der Weerd
zullen blijven gedenken.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen, dat inmiddels — evenals de verder
tc noemen besluiten — door het Landbouwschap en dc Koninklijke Nederlandse
.VlaatschappiJ voor Diergeneeskunde is goedgekeurd:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen
voor de periode van 1 mei 1964 tot en met 30 april 1965:

(dit betreft dc enkelvoudige tuberculinatie waaraan de rundveebcslagen perio-
diek moeten worden onderworpen)

B. Voor de V-Z tuberculinatie in aansluiting op de onder A genoemde tuberculi-
natie:

per rundveebeslag waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 7,50 vermeerderd
met ƒ 1,— per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor de tuberculinatie van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het
verwijderen van de reactiediercn als vrij kan worden beschouwd)

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon, Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde een hoger tarief dan onder a genoemd
te bepalen.

(tuberculinatie van een individueel rund in verband met de garantiebcpalingen
van een met een desbetreffende verklaring .gekocht rund)

voor het tubcrculincrcn van één rund in een rundveebeslag ƒ 7,50, welk bedrag
wordt vermeerderd met .f 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag
tegelijkertijd wordt gctubcrculineerd.

ƒ 0,20 per aanwezig rund op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of,
indien het beslag in het betrokken jaar niet wordt .getuberculinecrd, per aan-
wezig rund op het tijdstip van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet
begrepen het schetsen van de runderen.)

verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaamheden te verrichten bij de ge-
organiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en de enting tegen
mond- en klauwzeer", onder I A en B.

2e. Bij geen der onder A. B. C en D vastgestelde tarieven komen de kosten van de
tuberculine ten laste van de dierenarts.

3e. In afwijking van de in vorige jaren getroffen regeling inzake de omzetbelasting
is in de voor dit jaar vastgestelde tarieven de omzetbelasting begrepen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee
in 1965 gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode be-
dragen :

ƒ 2,30 per rund, dat met de volledige voor een rund voorgeschreven hoeveelheid
entstof (stam O, A en C) is geënt.

le. Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauvraeer wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus
Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder III a en b.

2e. Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof
ƒ 65,60 per liter bedraagt.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is weer-
gegeven in de bijlage onder III b, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt
hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, Abortus
Bang).

Dc tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) bedragen voor de periode van 1 mei 1964 tot en met 30 april 1965:

A. Voor het bloed afnemen bij een koppelonderzoek ten behoeve van de sanering
van bedrijven,

B. Voor het aanvullend bloedonderzoek op vrije bedrijven en voor alle tussen-
tijdse bloedonderzoeken bij een deel van de aanwezige runderen niet zijnde
een koppelonderzoek en voorgeschreven door de gezondheidsdienst:

per geënt rund minimaal ƒ 2,50 en maximaal ƒ 3,—; voor elk eerst geënt rund
ƒ 6,—.

De maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde
en als de rundveebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per jaar
moeten worden bezocht,
liet tarief tussen dc genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de ge-
zondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde worden vastgesteld.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is van oordeel, dat de centrale afrekening door de gezondheidsdiensten
met de betrokken dierenartsen van de entingen tegen abortus Bang zoveel mogelijk
moet worden doorgevoerd teneinde een nauwkeurige en doeltreffende registratie van
deze entingen te waarborgen.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld; „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang
en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder II A en B.

\\\'oor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is omschreven
in de genoemde bijlage onder II A en B, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt
hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen;

Tarieven voor het administratief bijhouden van dc mutaties en voor de afgifte van
verklaringen.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden die
verband houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georgani-
seerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en mond- en klauwzeer bedragen
in de periode van 1 mei 1964 tot en met 30 april 1965;

ƒ 0,15 per aanwezig rund bij de jaarlijkse tuberculinatie resp. registratie van
het rundveebeslag, met dien verstande dat van de zijde van de Tarievencom-
missie geen bezwaar bestaat tegen een tarief van 20 cent per aanwezig rund,
indien daaromtrent tus.sen de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde tot overeenstemming zal zijn
gekomen.

ƒ 1,— per afgegeven verklaring, inclusief het aanbrengen van abortusstempcls
voor zover de verklaringen tijdens door de dierenarts vastgestelde uren worden
afgehaald.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van mutaties
en het afgeven van verklaringen wordt verwezen naar de bijlage getiteld; „Werk-
zaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus
Bang en de endng tegen mond- en klauwzeer", onder IV k en B.

De Tarievencomrnissie van het Landbouwschap/Kon, Ned, Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen;

De tarieven voor dc beloning van de dierenartsen voor de viierkzaamhcden ten be-
hoeve van de georganiseerde varkensziektenbestrijding bedragen voor dc periode van
1 mei 1964 tot en met 30 april 1965:

ƒ 6,— per bezoek plus ƒ I,— per geënt dier plus dc prijs van de entstof (d.i.
de kostprijs verhoogd met een klein bedrag voor omzetbelasting, verlies cn
breuk).

f 6,— per bezoek plus ƒ 1,— per geënt dier, mits de entstof en het serum gratis
door de overheid ter beschikking worden gesteld.

C. Voor de controle-bezoeken (van de practicus die ingeschakeld is voor de geor-
ganiseerde varkensziektenbestrijding):

in verband met het feit, dat tot nu toe slechts in enkele provincies genoemde
onderzoeken plaatsvinden is nog geen tarief vastgesteld; geadviseerd wordt
een tarief van ƒ 10,— per controle-bezoek inclusief het invullen en toezenden
van het op dat bezoek betrekking hebbende rapport.

Toelichting op besluiten nos. 45, 46, 47, 48 en 49 van de Tarievenconunissie van
het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissic van het Landbouwschap/Kon, Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dier-
ziekten" worden gesproken als aan dc volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de terzake gegeven voorschriften, de
gevraagde handelin,gen uit tc voeren op het tijdstip dat hem schikt.

Dc Tarievencommissic herinnert eraan, dat indertijd is vastgesteld, dat over dc cen-
traal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg kan plaatsvinden tussen de
betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde,

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde
tarief, zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft ver-
kregen van het Landbouwschap en de Kon. Ned. Maatschappij voor Dierge-
neeskunde.

De Tarievencommissic is van mcnin.g, dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het sub a, gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt
dan door dc gezondheidsdienst.

VVerkzaamheden te verrichten bij dc geoii,.iniscerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en de enting tegen mond- cn klauwzeer.
I. Tuberculose

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose
wordt verstaan onder:

b. het invullen en opzenden van de berichtkaart van tuberculinatie aan de
gezondheidsdienst;

d. het noteren van dc min- en plustekens op de tubcrculinatiestaat, alsmede
de maat en dc aard van de eventuele zwelling, de data van tuberculinatie
en controle, door wie deze zijn verricht, het aantal getuberculinecrdc run-
deren en het plaatsen van dc handtekening.

Als de tuberculinaücstaat door een ander dan de dierenarts is klaarge-
maakt valt onder de tuberculinatie ook het op deze staat aanbrengen van
de mutades, welke in het rundveebeslag hebben plaatsgehad tussen het tijd-
stip van klaarmaken van de tubcrculinatiestaat en het tijdstip van tubcr-
culincrcn;

e. het opzenden van de tubcrculinatiestaat aan de gezondheidsdienst en het af-
geven van een duplicaat aan de veehouder.

c. het zodanig invullen van de bijbehorende bloedlijst, dat eruit blijkt, welke
runderen het betreft:

d. het opzenden van dc blocdbuisjes met bijbehorende bloedlijst aan de gezond-
heidsdienst.

b. het opgeven aan de gezondheidsdienst van het aantal geënte runderen met
hun schets- en/of oornummers, dc .geboortedatum of maand van geboorte
en de datum van entin.g.

Onder de werkzaamheden, te verrichten bij dc georganiseerde enting tegen mond-
en klauwzeer, worden de vol.gende handelingen verstaan:

b. het aan de gezondheidsdienst resp. aan een door de gezondheidsdienst aan.gcwezen

.3e. het aantal niet geënte runderen met vermelding van de schets- en/of oor-
nummers van deze runderen, ingeval niet alle tot een beslag behorende run-
deren (boven 4 maanden) zijn geënt;

4c. de schets- en/of oornummers van de runderen, welke buiten dc entperiode
(1 febr. - 15 april) zijn geënt.

Ten aanzien van de werkzaamheden voor het bijhouden van de mutaties en het af-
geven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrijding van tuber-
culose, abortus Bang en mond- en klauwzeer wordt verstaan onder:

b. het op de desbetreffende staat vermelden of op andere wijze in de admini-
stratie vastleggen van het schetsnummer enjof oornummer, de soort van de
verklaring ten aanzien van tuberculose en/of abortus Bang, alsmede de
datum van tuberculinatie, eventueel dc datum van bloedafname en de datum
van enting tegen mond- en klauwzeer van het betrokken toegevoegde rund;

c. het éénmaal per week aan de gezondheidsdienst opzenden van de ingeleverde
verklaringen na invulling van de data van inlevering en het plaatsen van
de handtekening;

d. het noteren of zodanig in de administratie opbergen van berichten van de
gezondheidsdienst betrekking hebbende op de status van een rund of een
beslag, dat daaruit steeds valt te concluderen of een gevraagde verklaring
verantwoord kan worden afgegeven.

a. het in ontvangst nemen van een door de veehouder getekend aanvraagfor-
mulier;

b. het in de administratie nagaan of de gevraagde verklaring kan worden af-
gegeven;

c. het invullen van alle voor afvoer vereiste gegevens op dc verklaring en dc
bijpassende schets;

d. het noteren van de afvoer van het betreffende rund op de tuberculinatiestaat
van het beslag.¹)

Door tussenkomst van het bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring ont-
ving de Redactie de volgende brief ter publikatie in het Tijdschrift, aan welk ver-
zoek hierbij gaarne wordt voldaan.

I would appreciate very much your co-operation in bringing this letter to the
notice of your senior students who may be at the point of deciding their future
employment following graduation.

Council has a number of vacancies in the various Veterinary Clubs in New
Zealand and is anxious to fill these as early as possible. There are 64 Clubs
operating and some choice of place of employment would be available to all
applicants. Already a number of Dutch veterinarians have been placed in employ-
ment and have rendered fine service.

For selected veterinarians Council is prepared to finance air travel to New
Zealand, for single persons, and otherwise sea passage fares. In addition successful
applicants are offered additional assistance in meeting the cost of transporting
personal effects, while all expenses of interview, and internal travel costs arc
borne by this Council.

1 N.B. In verband met de langdurige onderhandelingen kon publikatie van deze
besluiten helaas niet eerder plaats vinden.

I would be grateful if students interested in the prospect of practising theii
profession in New Zealand would communicate with Council.
In addition to providing any detailed information requested, Council would
gladly make arrangements for interview in London by a panel, for purposes of
a report by the Agricultural Adviser, London, regarding the qualifications and
suitability of applicants for registration in New Zealand.

Council would be pleased to have your own comments, and advice in the matter
of establishing contact with other veterinary surgeons who may possibly be
desirous of coming to New Zealand."

Ter nadere informatie moge dienen, dat het adres van de Council als volgt luidt:
Veterinary Services Council, Massey House, 126- 132 Lambton Quai, Welling-
ton Cl, New Zealand.

Genoemde instelling verzocht door tussenkomst van een advertentiebureau een
advertentie in de vorm van een vloeiblad in te sluiten in de aflevering van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 1 juli j.l.

Daar deze opdracht abusievelijk door de binderij niet werd uitgevoerd, werd het be-
treffende vloeiblad na 1 juli door de drukkerij zo spoedig mogelijk rechtstreeks
per enveloppe naar de leden verzonden.

Daarbij is echter de vergissing begaan de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde als afzendadres te vermelden, waardoor ten onrechte de indruk werd gewekt
als zoii de „Maatschappij" bijzondere reclame maken voor het Beleggingsfonds voor
Medici.

Zoals vanzelf spreekt is dit geenszins de bedoeling geweest en wordt hierbij gaarne
verontschuldiging aangeboden voor de begane omissies.

In verband met vakanties van enkele leden van het Hoofdbestuur moest de eerst-
volgende Hoofdbestuursvergadering worden vastgesteld op woensdag I 2 augustus a.s.
Hierdoor zal de secretaris in plaats van woensdag 12 augustus op vrijdag 14 augustus
beschikbaar zijn voor persoonlijk en telefonisch contact.

Kort verslag van de ledenvergadering op 4 juni 1964 \'s avonds om 8.00 uur in
restaurant „Overcingel" te Assen.

Wanneer de voorzitter te ± 8.15 uur de vergadering opent blijkt het zaaltje
welhaast te klein om het grote aantal leden (56) te kunnen bevatten. Bij wijze
van experiment werd deze vergadering nl. op een avond gehouden. Het resultaat
IS bemoedigend! Of ligt de grote opkomst aan de spreker van hedenavond?
Als vertegenwoordigers van het Hoofdbestuur zijn aanwezig de\'collegae D r. de
Haan en G o 1, van de Afd. Friesland de collegae Dijkstra en Si eb en ga,
van de Afd. Overijssel colIe,ga d e B o c k.
De notulen worden goedgekeurd.

Bij de ingekomen stukken bevindt zich o.a. een rapport van 4 Gelderse practici
met een begeleidend schrijven van het Hoofdbestuur. Als vertegenwoordiger van
de afdeling in een te vormen commissie ter bestudering van de in het rapport
genoemde problemen wordt collega Lambers voorgesteld.
Vervolgens wordt een schrijven van de Coop. Centr. Melkproductenfabriek „De
Meyerij" te Veghel ter discussie gesteld. Hierin wordt voorgesteld om de dier-
pneeskundige hulp aan de kalveren die gevoerd worden met hun produkten, geheel
in handen te leggen van de praktizerende dierenartsen. Deze kunnen dan de niet

gespecificeerde nota indienen l)ij deze fabriek; na enige toelichting en discussie
gaat de vergadering accoord met de voorgestelde regeling.

De collegae G. H. L i n d c n h o v i u s en mevr. E. L i n d e n h o v i u s - Z ij d e r -
veld te Gieten, waar zij de praktijk van collega Vermeulen overnamen, wor-
den vervogens met algemene stemmen als lid van de afdeling aangenomen.
De collegae BegemanenVan der Vlerk worden tot afgevaardigde resp.
plaatsvervangend afgevaardigde naar de a.s. .Algemene Vergadering benoemd.
Wegens bedanken van de collegae D i d d e n s en Eenhoorn als lid van de
Vestigingscommissie worden in hun plaats benoemd de collegae J. Bruins en

Gollega Hofman houdt vervolgens een boeiend betoog over „Kritische beschou-
wing over het zgn. probleembedrijf".

Na uiteengezet te hebben wat men onder een probleembedrijf dient te verstaan
wijst spreker aan de hand van een bedrijf dat door hem aan een onderzoek was
onderworpen op de vele factoren die met name in de winterperiode een rol kunnen
spelen bij klachten, die in zeer veel gevallen zijn onder te brengen onder het begrip
„onvoldoende conditie en verlaagde melkproduktie." Met name wijst hij op de
betekenis van de voederwaarde der ruwvoedermiddelen, vooral in energetisch op-
zicht (zetmeelwaarde).

Door een grotere toepassing van kunstmeststoffen, waardoor cen snellere grasgroci
met daaraan gekoppeld een gemoderniseerde winningsmethodiek, heeft het ruw-
voeder in vele gevallen een gewijzigde samenstelling gekregen, waaraan de soort
van het te verstrekken krachtvoer met zorg dient te worden aangepast.
Pas wanneer uit analyses van de ruwvoederprodukten blijkt, dat de oorzaak der
klachten niet in deze ,,organische voeding" ligt, terwijl ook de verzorging der dieren
niet te wensen overlaat, zal men zich nader moeten verdiepen in de ,,anorganische
voeding".

Nadat spreker in het kort had aangegeven welke diagnostische mogelijkheden cr
zijn in het onderzoek van dierlijk materiaal, besluit hij zijn zeer praktisch gehouden
betoog met het advies om in de moeilijke materie der bedrijfsmoeilijkheden pas
tot diagnostische uitspraken te komen op basis van een diepgaande doorlichting
van het gehele bedrijf, gesteund door een deugdelijk chemisch onderzoek, waarbij
door de Gezondheidsdienst hulp kan worden geboden in de vorm van adviezen
en het uitvoeren der noodzakelijke analyses.

Hierop volgt een uitvoerige discussie, waarna voorzitter spreker van harte dankt
voor het houden van deze interessante lezing.

Bij de rondvraag doet collega E n g e 1 k e s mededeling van een geval van vanadium-
vergiftiging dat hij in zijn praktijk meemaakte.

Collega Mager doet mededeling van enkele tarieven zoals die door de Tarieven-
commissie zijn vastgesteld.

Te ± 12.00 uur sluit voorzitter deze zeer geanimeerde vergadering.
Afdelingsvergadering.

De afdeling Groningen-Drenthe van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde zal
de eerstvolgende ledenvergadering houden op zaterdag 3 oktober om 14.00 uur in
Restaurant Riche te Groningen.

De afdeling Friesland van de Kon. Ned. Mij voor Diergneeeskundc houdt de eerst-
volgende ledenvergadering op woensdag 7 oktober om 14.00 uur in het Oranje Hotel
te Leeuwarden.

De afdeling Overijssel van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde houdt
haar eerstvolgende vergadering op dinsdag 22 september om 20.30 uur in Hotel
Dalzicht te Nijverdal.

De afdeling Zuid-Holland van de Kon, Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal haar eerstvolgende ledenvergadering houden op vrijdag 25 september, 20.00 uur
in de Irenezaal van het Groothandelsgebouw tc Rotterdam.

De afdeling Noord-Brabant van de Kon, Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal haar eerstvolgende vergadering houden op donderdag 1 oktober a.s. in Hotel Mo-
dern te Tilburg. Aanvang 20.00 uur.

Ontvangen werd (helaas te laat) een brief van de „program chairman" van het
in maart 1964 te Washington D C., U.S.A., te houden gezamenlijk congres van de
W.S.A.V.A. (World Small-Animal Veterinary Association) en de A..A,H,.\'\\. (Ameri-
can Animal Hospital Association). Hij spreekt hierin de hoop uit dat vele leden
van de Groep dit congres zullen bijwonen en deelt het volgende mede:

b) De voertaal is Engels met simultaanvertalingen in het Frans en Duits gedurende
de belangrijkste bijeenkomsten (General Sessions).

c) Degenen die een lezing of demonstratie wensen te houden worden verzocht vóór
10 augustus a.s. een samenvatting in de Engelse taal in triplo, maximaal 150
woorden te zenden aan de officiële Nederlandse vertegenwoordiger van de
W.S.A.V.A., D r. M. A, J, V e r w e r. Prof, van Bemmelenlaan 2, Utrecht,
Men kan het te bespreken onderwerp op 2 manieren indienen, nl, als „major
paper" (tijdsduur 30 minuten) of als „minor paper" (tijdsduur 10-15 minuten).
De organisatiecommissie behoudt zich het recht voor te beslissen welke in-
zendingen als „major paper" en als „minor paper" zullen worden geaccepteerd,

d) De volledige tekst (in de Engelse taal) moet vóór 15 december 1964 in het
bezit zijn van Dr, Verwer, daar deze tekst zal worden gepubliceerd,

e) Voor buitenlandse bezoekers zullen voorbereidingen worden getroffen teneinde
hen in de gelegenheid te stellen voor en na het congres tochten te maken door
verschillende delen van de V.S, en bezoeken af te leggen aan diverse .Ameri-
kaanse faculteiten en „private practice hospitals".

Sprekers worden verzocht vóór 10 augustus a.s. en deelnemers vóór 15 december
a.s. de beantwoording van de bovengenoemde vragen in te zenden aan Dr. M.
J. Verwer, Prof. van Bemmelenlaan 2, Utrecht.

69e ledenvergadering; te houden op 26 september 1964 te Utrecht: Bespreking
Tarieven; inleiding door Dr. P. Zwart (hierbij zal ruimschoots gelegenheid tot
discussie worden gegeven);

70e ledenvergadering; te houden op 14 november 1964 te Den Haag: deze vergade-
ring zal worden gehouden in samenwerking met Burroughs Wellcome & Co. over
het onderwerp: indicaties en mogelijkheden betreffende het gebruik van sera en
entstoffen bij het kleine huisdier.

Met ingang van 1 mei 1964 aanvaardde collega D. D. Bakker de functie van
veterinair proefdierspecialist bij de Medische Faculteit van de Rijks-Universiteit te
Groningen.

Collega Bakker studeerde in 1937 af. Lager en Middelbaar onderwijs volgde hij in
Amsterdam, waar hij op 4 maart 1913 werd geboren. Na 1 jaar assistentschap bij
Prof. Van der Kaay nam hij in 1937 de praktijk van wijlen collega C. Hoek
Spaans te Kampen over.

Enkele jaren later legde de in ontwikkeling zijnde Noordoostelijke Polder zoveel
beslag op zijn tijd, dat hij op verzoek van de toenmalige Landdrost in 1943 geheel
in dienst van deze instelling overging.

Deze functie met dc haar zo eigen problematiek werd na bijna 10 jaar verwisseld
voor een taak bij het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, eerst als adjunct-inspecteur
in Oostelijk Noord-Brabant en Rotterdam, later als inspecteur in algemene Dienst te
Den Haag. Vooral in laatstgenoemde functie werd zijn belangstelling op het weten-
schappelijk onderzoek gevestigd en op de daar\\-oor benodigde faciliteiten. Adequate
laboratoria en proefdiervoorzicningcn, de financiering en vooral de goede onderzoeker
waren onderwerpen, die zijn bijzondere zorg hadden.

Toen het bedrijfsleven een beroep op hem deed, gaf hij hieraan gevolg. Na enkele
jaren werd hem evenwel duidelijk, dat hij hiervoor niet de geschikte instelling bezat.
De recente ontwikkeling in de proefdiervoorziening voor het wetenschappelijk onder-
zoek bracht voor collega Bakker de mogelijkheid weer naar de Universiteit terug
te keren.

Enkele publikatie\'s van zijn hand over een aantal ervaringen in zijn veelzijdige loop-
baan verschenen in de loop der jaren in dit Tijdschrift.

Op 18 juni 1964 promoveerde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht collega J. P. C.
Claessens op het proefschrift, getiteld „Koperstatus en fertiliteit bij het rund\'\'.
Collega Claessens werd 18 december 1917 te Limbricht (L) geboren en behaalde
11 maart 1947 het diploma voor dierenarts. Hij vestigde zich daarna in de praktijk
te Heythuysen, waar hij sedert 1961 verbonden is aan de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Limburg en vanaf 1950 mede de funcUe van Hoofd van
Dienst van de Vleeskeuringskring Heythuysen vervult.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor:

Mej. R. J. Th. M. van Hout, Juliana van Stolberglaan 11, Utrecht.
J. A. Meursinge, Oude Gracht 147 bis, Utrecht.
G. P. Meijer, Eijkmanlaan 207, Utrecht.
B. W. Reerds, Mauritsstraat 102, Utrecht.
G. A. M. Wieland, Croeselaan 101 bis, Utrecht.

Heirman, A. L. J. M., tijdelijk adres: Hillegom, v. d. Endenlaan, Margaretafiat 97.

Ressang, Prof. Dr. A. A., Aerdenhout, de Waal Malefijtlaan 4, tel. (02500) 40 29 1.

Geslaagd op 8 juli 1964:
Mej. R. J, Th. M. van Hout
J. A. Meursinge
G. P. Meijer
B. W. Reerds
G. A. M. Wieland

In het artikel, getiteld „Hydrops ascites bij de hond" (Tijdschr. Diergeneesk., 89,

1. pag. 1016, 11e regel van boven:
„diazo-reactie volgens H ij m a n s en v. d. B e r g"
dient ten rechte te luiden:

2. pag. 1018, 7e regel van boven:
„dinatriumfosfaat" dient ten rechte te luiden:
„dinatriumfcnylfosfaat".

bestrijdt primaire en
secundaire verwekkers van
C.R.D. en enkele andere
kuikeniiekten.

Dit uitstekende chemotherapeutlcum kan preventief en
curatief door het voeder of drinkwater worden gegeven
bij ademhalingsziekten (c.r.d.), salmonellosis, colibacil-
losis, blackhead, coccidiosis en aspecifieke darm-
aandoeningen bij pluimvee.

De sero/og/sche diagnostiek van brucellose bij
runderen, met bijzondere inachtneming van de
differentiatie tussen ent- en infectietiters.¹)

Serological diagnosis of brucellosis in cows with spe-
cial reference to the differentiation between vaccina-
tion- and infection titers.

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig In-
stituut, afd. Rotterdam.

De Brucella-diagnostiek bij rundvee is hoofdzakelijk gebaseerd op sero-
logische onderzoekingen. In het bijzonder heeft de agglutinatie (Gru-
ber-Widal) in de gehele wereld toepassing gevonden. Deze reactie
heeft het voordeel dat zij eenvoudig is en standaardisatie op internationale
basis mogelijk maakt (zie Stableforth, 1958). Hier staan echter en-
kele niet onbelangrijke nadelen tegenover.

In het bijzonder bij de toepassing van deze reactie bij rundvee treden
in zwak verdunde sera agglutinaties op, welker specificiteit betwijfeld moet
worden. Niet-specifieke, zogenaamde normale antilichamen en antilicha-
men van andere min of meer pathogene kiemen, die met de Brucellae een
zekere antigeenverwantschap tonen, worden genoemd als oorzaken voor
het niet specifieke karakter van de reacties in de zwak verdunde sera.
Daardoor wordt het onmogelijk kleinere hoeveelheden antilichamen als
specifiek te erkennen, waardoor de waarde van de agglutinatie in de be-
gin- of eindfase van de infectie vermindert. Dit dilemma kan ook niet
door het gebruik van bijzonder dunne antigenen of overeenkomstig ver-
scherpte interpretaties omzeild worden.

Nog bezwaarlijker is het volledig uitblijven van de reactie bij de aanwe-
zigheid van antilichamen die, hoewel door Brucellae ontstaan, niet onder
de omstandigheden, waaronder de reactie gewoonlijk verloopt, kunnen
worden aangetoond (z.g. incomplete antilichamen).

Er is dus reden bij de diagnose van brucellose niet met een reactie, die niet
zelden foutieve uitkomsten geeft, genoegen te nemen — in het bijzonder
wanneer het gaat om onderzoekingen met wetenschappelijke strekking —
doch gebruik te maken van verschillende onderzoekingsmethoden.
De eigenaardigheid van de Brucella-\'mïec.üe bij rundvee zal het verder
noodzakelijk maken niet slechts het bloedserum doch ook, indien moge-
lijk, de melk en het vaginaalslijm aan een onderzoek te onderwerpen.
Ten einde vast te stellen welke waarde aan een dergelijke werkwijze kan
worden toegekend en om de grenzen van de afzonderlijke methoden te le-
ren kennen, hebben wij in de laatste vijf jaar ± 8.000 runderen, in ge-

1 Naar aanleiding van een overeenkomstig artikel van dezelfde schrijver in Zbl.
VetMed., 10, 127, (1963).

2 Dr. W. K. W. Hill, wetenschappelijk hoofdambtenaar bij het Centraal Dierge-
neeskundig Instituut, afd. Rotterdam; postbus 6007, Rotterdam-7.

ringere mate ook varkens en schapen, enkele paarden, geiten en mensen
met een methode onderzocht die, voorzover dat mogelijk was, de vol-
gende reacties omvatte:

De serumsnelagglutinatie werd in de jaren 1937 en 1943 door H u d d 1 e-
s O n beschreven. Op een glazen plaat worden aan verschillende hoeveel-
heden onverdund serum gelijke hoeveelheden Brucella-antigeen met een
relatief hoog celgehalte (8-10 vol. % cellen) toegevoegd.
Op grond van onze ervaringen kan men zeggen, dat de uitslagen van de
snelagglutinatie met die van de langzaamagglutinatie bij rundersera voor
90-95% overeenkomen.

Het verloop van de titers na een infectie of enting is bij beide reacties
hetzelfde indien overwegend complete antilichamen aanwezig zijn en geen
belangrijke verschillen in de gevoeligheid van de beide reacties bestaan.
Het is dan ook niet mogelijk met behulp van de snelreactie antilichamen
eerder of langer aan te tonen dan met de langzaamagglutinatie (figuur 1),
Optredende verschillen tussen de uitslagen van beide methoden zijn, af-
gezien van verschillen in de techniek bij de uitvoering van de snelreactie,
te wijten aan de verschillende milieu-omstandigheden waaronder beide
reacties verlopen.

Terwijl de snelreactie in korte tijd in het colloidale milieu van het onver-
dunde serum verloopt, vergt de agglutinatie in het buisje langere tijd en
vindt plaats in een milieu waarin een fysiologische keukenzoutoplossing
kwantitatief het hoofdbestanddeel uitmaakt. Door deze milieuverschillen
worden de binding tussen antigeen en antilichamen, alsmede het neer-
slaan van de bindingscomplexen in hoge mate beïnvloed. Zijn antilicha-
men aanwezig, die niet in het NaCl-milieu maar wel in het colloïdrnilieu
van het serum kunnen worden aangetoond, dan zullen afwijkende resul-
taten tussen beide reacties optreden.

Gemiddelde der titers bij de langzaam- en snelagglutinatie van zeven ge-
ente kalveren (leeftijd bij enting <10 maanden, stam 19, 60x10-^ kiemen).

Bijv.: de plaat toont de aanwezigheid van specifieke incomplete anti-
lichamen aan:

l.b. bij sera met lage titers in de langzaamagglutinatie, positieve com-
plementbinding; de Coombs-test is daarbij positief (zie tabel 1);
l.b. bij sera met lage titers in de langzaamagglutinatie, positieve com-
plementbinding en positieve Coombs-test (zie tabel 2).

Eveneens kunnen verschillen worden aangetroffen bij beide reacties met
betrekking tot het optreden van prozonen.

Bij een overmaat aan sterk hydrofiele antilichamen zal de snelagglutinatie
met een antigeen met een hoog celgehalte geen rcmwerking vertonen,

terwijl de langzaamagglutinatie met een antigeen met gering celgehalte
tot het meer of minder vaak optreden van prozonen zal leiden. Het is niet
aan twijfel onderhevig dat het optreden van prozonen veelvuldiger wordt
naarmate de gebruikte antigeendichtheid geringer is.

Het colloïdale milieu van de snelagglutinatie bevordert eveneens de reactie
met normale of slechts ten dele specifieke antilichamen, d.w.z. dat de snel-
agglutinatie derhalve vaker agglutinaties met normale en hetero-aggluti-
ninen levert dan de langzaamagglutinatie (zie tabel 3).

De praktische resultaten met de snelagglutinatie kunnen als volgt wor-
den samengevat:

De snelreactie op de plaat is een technisch bijzonder eenvoudige en
snel uit te voeren agglutinatie. De met deze methode verkregen nega-
tieve uitslag is nacontrole geboden. Voor een nauwkeurige titerbepaling
nen in vele gevallen incomplete antilichamen worden aangetoond. Pro-
zonen komen bij deze reactie nagenoeg niet voor. In geval van een posi-
tieve uitslag is nacontrole geboden. Voor een nauwkeurige titerbepaling
is deze reactie niet geschikt. Standaardisatie is slechts binnen bepaalde
grenzen mogelijk, hetgeen onder praktijkomstandigheden evenwel vol-
doende is.

Bij massaonderzoekingen kan deze test als screening methode met goed
gevolg worden toegepast.

Bij de brucella-diagnostiek heeft de agglutinatie van Brucella-suspensies
door het te onderzoeken serum zich een vaste plaats veroverd (Wi dal-
reactie).

Zo eenvoudig als de technische uitvoering van deze reactie is, zo moeilijk
is het een bevredigende verklaring te geven voor alle daarmee verkregen
resultaten. De resultaten zijn afhankelijk van de hoeveelheid agglutine-

rende antilichamen in het serum, het soort antigeen, het gebruikte me-
dium en de omstandigheden waaronder de reactie wordt uitgevoerd.
De agglutinerende antilichamen kunnen zowel specifiek als aspecifiek zijn,
zij kunnen in het milieu van keukenzout geagglutineerd worden (complete
antilichamen), of de agglutinatie kan, niettegenstaande een binding heeft
plaats gehad, onder deze omstandigheden uitblijven (incomplete anti-
lichamen).

Doordat normale aggludninen voorkomen (Diernhofer, 1952; B ü r-
g i, 1907; Gibson, 1930; Thomson, 1948; H e r t e r, 1955; S c h r i n-
ner, 1956) en een bepaalde neiging der brucella-antigenen tot aggluti-
natie met heterologe antilichamen bestaat (Vellisto, 1940; Morse,
Ristic, Robertstad, Schneider, 1953; H i g g i n s, Plastrid-
ge, Williams, Easterbrooks, 1955; B e r m a n, 1956; W u n d t,
1959; Springer, 1960; Hellmann, 1961), zijn agglutinaties met
grotere hoeveelheden serum, d.w.z. in zwak verdunde sera, moeilijk te
interpreteren.

Sedert lang wordt melding gemaakt van gevallen waarbij de langzaam-
agglutinatie faalt (zie B e r t s c h i n g e r, 1960). Bij runderen met een po-
sitieve complementbindings-reactie of waar 5ruce/Za-bacteriën door mid-
del van een cultuur konden worden aangetoond, worden volkomen nega-
tieve of als negatief te interpreteren agglutinatiereacties gevonden.
Bij 948 runderen vonden we er 4 (0,42%) met een positieve CBR en een
volledig negatieve agglutinatie (< 10 agglutinatie-eenheden) en 64
(6,5%) met een volgens de hiervoor geldende richtlijnen als negatief te
beschouwen agglutinatie (25 aggl. eenh.).

Eén koe (nr. 1814) kon gedurende een periode van twee jaar door
middel van maandelijkse onderzoekingen worden geobserveerd (zie fig. 2).
Hierbij dient te worden opgemerkt, dat tot aan het tweede afkalven de
agglutinatie steeds een negatieve en enkele malen een dubieuze (50 of
minder aggl. eenh.) reactie vertoonde.

Daarentegen verliepen zowel de CBR als de Coombstest zonder uitzonde-
ring positief, evenals de ABR-reactie en de Coombstest van het melk-
serum. Bij 3 van de 6 monsters verliep het cultureel melkonderzoek po-
sitief.

Bij de langzaamagglutinatie dient rekening te worden gehouden met de
mogelijkheid van het optreden van z.g. prozonen en postzonen. Als moge-
lijke oorzaak voor dit verschijnsel noemt Schmidt (1955) o.a. de aan-
wezigheid van incomplete antilichamen.

Complete of incomplete antilichamen in overmaat moeten als de oorzaak
der meeste prozonen worden beschouwd, aangezien de toepassing van de
Coombstest volgens onze ervaring, die in overeenstemming is met de be-
vindingen van Fey (1955) en Schindler (1954), veelal leidt tot het
verdwijnen van zowel de prozonen als de postzonen (zie tabel 5).
Het gunstige oordeel dat sommige onderzoekers over de langzaamagglu-
tinatie hebben, berust veelal daarop dat niet genoeg methoden tegelijker-
tijd werden toegepast om de frequentie van het falen van deze reactie te
kunnen aanwijzen. Zo moet worden aangenomen dat bij bestrijdingswijzen,
waarbij uitsluitend wordt vertrouwd op de langzaamagglutinatie, derge-
lijke miswijzingen verantwoordelijk zijn voor sommige van de ondervon-
den tegenslagen.

Wij menen dat wij op de volgende wijze de langzaamagglutinatie bij
37° C kunnen karakteriseren.

De langzaamagglutinatie (Ban g-W i d a 1) is een veelvuldig toegepaste
reactie waarvan de standaardisering op internationale basis verder is
gevorderd dan die van andere reacties van de seriundiagnostiek bij bru-
cellose, Zij is bewijzend indien zij met kleine hoeveelheden serum (ho-
gere verdunning) positief verloopt. Positieve resultaten met grotere
hoeveelheden serum en negatieve resultaten mogen niet als basis voor
definitieve conclusies gelden, doch dienen door toepassing van andere
methoden te worden gecontroleerd.

Naarmate de dichtheid van het gebruikte antigeen minder groot is,
kunnen bij dc reactie prozonen of postzonen optreden. De reactie toont
bij aanwezigheid van incomplete antilichamen deze niet of minder
dtridelijk aan dan andere, voor dit doel meer geschikte reacties.

3, De langzaamagglutinatie bij 56° C,
De temperatuur is van invloed op het verloop der agglutinatie en op de
kwaliteit der antilichamcn. en eveneens, met betrekking tot een bepaald
systeem, op de kwantiteit van dc met dit systeem aanwijsbare antilicha-
men.

Een belangrijke oorzaak voor de invloed van de teinperatuur op de agglu-
tinatiereactie dient te worden gezocht in de mogelijkheid om door ver-
hitting complete antilichamen om tc zetten in incomplete. Vele nmder-
sera die grote hoeveelheden ßrMceWa-antilichamen bevatten, vertonen bij
37° bij de agglutinatie geen prozonen; bij 56° C treedt daarentegen een
sterke prozone op, welke evenwel door toepassing van de Coombstest
weer verdwijnt (zie tabel 6),

Sedert 1956 hebben wij aan dit probleem aandacht besteed. De figuren 3
en 4 vertonen het titerverloop van de normale agglutinatie (37° C) en
van de agglutinatie bij 56° C, zowel bij een geënt rund (no. 582) als bij
een geïnfecteerd rund (no. 9). Met uitzondering van twee proeven, waar-
bij gelijke titerwaarden werden bereikt, lag bij het gevaccineerde rund
de titer bij 56° C tijdens de gehele observatieperiode lager dan de titer
bij 37° C. Bij het geïnfecteerde rund lag de titer bij 56° C na de infectie,
doch vóór het afkalven, lager dan of op gelijke hoogte met de agglutinatie
bij 37° C. Na het afkalven viel een duidelijke en blijvende titerstijging ten
opzichte van de agglutinatie bij 37° C waar te nemen.
Voorts leek het ons leerzaam het verloop van beide agglutinatiemKthoden
na te gaan bij dieren welke niet geënt waren, wèl een agglutinatietiter

Uit deze tabel blijkt dat bij dieren met een negatieve complementbin-
dingsreactie (dus zeer waarschijnlijk niet geïnfecteerd) 78% der serum-
titers bij 56° G ten opzichte van de agglutinatie bij 37° C tenminste één
verdunning waren gedaald. Bij dieren met een positieve complementbin-
dingsreactie (welke, aangezien zij niet waren geënt, zeer waarschijnlijk
waren geïnfecteerd) bleven 88,6% van de titers bij beide agglutinatieme-
thoden gelijk, of de titers waren bij 56° C een of meerdere verdunningen
hoger. Deze percentages en de ervaring van andere onderzoekers wijzen
erop dat men door middel van de agglutinatie bij 56° G de resultaten van
de langzaamagglutinatie bij 37° G nauwkeuriger kan interpreteren.
Daarbij gebruiken we de interpretatie, zoals aangegeven in tabel 8.
Zo bestaat in een groot aantal gevallen de mogelijkheid door middel van
de agglutinatie bij 56° G een onderscheid te maken tussen aspecifieke
titers en ent- en infectietiters. Bij de beoordeling dient men echter ook
de resultaten van de CBR en de Goombstest te betrekken.

De aanwezigheid van incomplete antilichamen bij brucellose werd aan-
getoond door Grif fits (1947) en is sedertdien door verschillende
auteurs zowel voor mensen als voor runderen, geiten, varkens, caviae en
konijnen bevestigd (Gox en K u t n e r, 1950; Wagner en Kuhns,
1953; Ferris en Stevenson, 1953; Gerny en Mensik, 1956
Gruickhank, 1956; Gedro, Gisale en M., 1959; Tuszikie
wicz, 1959; Bürki en F e y, 1953; R e n o u x, 1954; Schaal, 1956
Schindler, 1954; Dickel, 1957; Schuster, 1960; Wilson en
Merriefield, 1951; S c h u c h a r d t, Woodfine en M., 1951
e.a.).

Antilichamen worden als incompleet beschouwd, wanneer zij in het milieu
van de fysiologische keukenzoutoplossing met de homologe antigenen niet
uitvlokken, hoewel ze zich daaraan binden (Hummel, 1955).

Incomplete antilichamen bij enting met Brucella abortus. Kalf no. 14,
subcutaan geënt met 60x10^ kiemen, stam 19.

De Coombstest leent er zich toe om de aanwezigheid van incomplete anti-
lichamen aan te tonen. Deze reactie werd door Coombs, Mourant
en Race in 1945 en 1946 beschreven als een methode om de aanwezig-
heid van incomplete RH-antilichamen, waarbij de gesensibiliseerde ery-
trocyten door een antiglobulineserum worden neergeslagen, aan te tonen.
Later werd deze reactie ook bij serumonderzoek van bacteriële ziekten
toegepast, o.a. bij brucellose (Jones en Wilson, 1951).

Incomplete antilichamen bij infectie met Brucella abortus. Rund no. 2,
oraal geïnfecteerd met 2x10^0 kiemen, stam 544.

Uit de in de figuren 5 en 6 gegeven voorbeelden ziet men, dat zowel bij
geënte als bij geïnfecteerde dieren door middel van de Coombstest aan-
wijsbare incomplete antilichamen kunnen voorkomen. Deze traden over
het algemeen vier a acht weken na de enting of de infectie op. Bij ge-
ente dieren waren zij nog na maanden, bij geïnfecteerde dieren vaak nog

na jaren aanwijsbaar. Door het colostrum van geïnfecteerde koeien wor-
den incomplete antilichamen op de kalveren overgebracht. Ze blijven in
het bloed van het kalf gedurende langere tijd aanwijbsaar dan de com-
plete antilichamen (zie figuur 7).

Bij dieren die vrij zijn van brucellose in een omgeving, die daarvan even-
eens vrij is, hebben we nog nimmer incomplete antilichamen tegen Bru-
cella abortus kunnen aantonen. Bij 273 runderen van geïnfecteerde be-
drijven hebben we de resultaten van de Coombstest vergeleken met de
uitkomsten van de agglutinatie en de complementbinding (tabel 9).

Als bij de Coombstest de titerstijging niet meer dan 2 verdunningen be-
draagt, dan vinden wij bij de sera met een negative Widal er slechts wei-
nige met een positieve CBR (2,77 en 3,0%), welke dus vermoedelijk van
geïnfecteerde dieren afkomstig zijn. Bij een stijgende agglutinatietiter in
deze groep neemt het percentage dieren met een positieve CBR toe. Dit
reeds wijst op een verband tussen de Coombstest en het bestaan van een
infectie.

Dit verband wordt nog duidelijker wanneer de Coombstiter drie of meer
verdunningen hoger ügt dan bij de Widal-reactie. Ondanks een negatieve
agglutinatie zijn hier 71 resp. 82,4% van de volgens de Coombstest posi-
tieve dieren in de complementbindingsreactie eveneens positief en kun-
nen als geïnfecteerd worden beschouwd. Van 50 agglutinineëenheden af
bestaat een volmaakte overeenkomst.

Dit zou de conclusie kimnen rechtvaardigen dat een drie a viervoudige
stijging van de titer bij dc Coombstest, mits van enting geen sprake is,
in de meeste gevallen op een infectie duidt en dat ook een verhoging met
2 verdunningsgraden op een infectie zou kunnen wijzen, indien de Widal-
titer zelf reeds hoog is (100 en meer agglutinineëenheden).

negatief = 0-10 aggl. eenh.
1 : 12 = ca 25 aggl. eenh.
1 : 25 = ca 50 aggl. eenh.
1 : 50 = ca 100 aggl. eenh.
1 : 100 en meer = ca 200 aggl. eenh. en meer

Bij 915 dieren afkomstig uit een onbekend milieu vonden wij de volgende
verdeling van op de Coombstest positief reagerende dieren, vergeleken
met de resultaten verkregen bij de langzaamagglutinatie (zie tabel 10).
Opmerkelijk is wederom het percentage gevallen waarin, bij een nega-
tieve of als negatief te interpreteren agglutinatie, van een significante
Coombstiter sprake is en die, blijkens de gegevens in tabel 9, voor een be-
langrijk deel als geïnfecteerd moet worden beschouwd. Hierin schuilt naar
onze mening dan ook de waarde van de Coombstest.

Deze is een zeer gevoelige test, die complete en, in tegenstelling tot de
|agglutinatie bij 37° C, ook incomplete antilichamen aantoont. Daar-
om kan dan ook een agglutinatiereactie alleen dan als negatief worden
beschouwd, indien ook met de Coombstest geen antilichamen kunnen
worden aangetoond.

In geval van dubieuze agglutinatieresultaten kan de Coombstest slechts
dan verhelderend werken, wanneer behalve complete ook incomplete
antilichamen aanwezig zijn. In deze gevallen toont deze test een sig-
nificante stijging van de titer, wat op een infectie van het betrokken
dier kan duiden.

Bij geïnfecteerde dieren met een positieve agglutinatie (> 100 aggl.
eenh.), waarbij behalve complete ook incomplete antilichamen aanwe-
zig zijn, is de Coombstiter in vergelijking met de agglutinatietiter vaak
significant hoger. In vele gevallen kan dit een belangrijke aanvulling
op de beschikbare gegevens betekenen, doch moet in andere gevallen
slechts als een bevestiging van het door middel van de agglutinatie ver-
kregen resultaat worden gezien.

Spoedig reeds werd het nut van de complementbinding (CBR) voor het
diagnostiseren van brucellose erkend (Wall, 1911; Thomson, 1913;
Bo\'erner en S t u b b s, 1924; Witte, 1925; L e n t z, 1926; v. d.
Schaaf, 1938, e.a.). B 1 a g o b e t s c h t s c h e n s k a y a (1954) en
Yuskovets (1956) hebben waargenomen dat agglutinatietiters bij een-
maal geënte jonge runderen 12 a 13 maanden kimnen blijven bestaan, ter-
wijl de complementbinding binnen 4 a 6 maanden negatief wordt, althans
wanneer het infectierisico wordt uitgesloten.

Aan de andere kant is wat de complementbinding betreft bekend, dat
deze na een natuurlijke infectie jarenlang positief kan blijven, terwijl de
agglutinatie in deze tijd geen duidelijke positieve titers rneer oplevert. Op
grond hiervan leek de complementbinding een reeële mogelijkheid te be-
vatten om enttiters te differentiëren.

Om dit probleem op wat bredere basis te kunnen bestuderen was het no-
dig de complementbinding in technisch opzicht zo te vereenvoudigen dat
ze in het algemene routineonderzoek zou kunnen worden ingepast. In de
eerste plaats zou de dagelijkse titratie van het complement als zijnde te
tijdrovend achterwege moeten kunnen blijven en door een andere stan-
daardiseringsmethode moeten worden vervangen.

Zich baserend op de methode der complementbinding op perspexplaten
van v. d. Veen (1953) en met gebruikmaking van de door H a n s k e s
gevonden gegevens (1955, niet gepubliceerd), heeft de auteur elders
(Hill, 1958) over een techniek gerapporteerd, die in Nederland sedert

1958 als routineonderzoek bij brucellose ingang heeft gevonden (fig. 7a).
Bij deze methodiek is de dagelijkse complementtitratie vervallen. Zij wordt
vervangen door het bepalen van de schapebloedcellenconcentratie met be-
hulp van de meting van het hemoglobinegehalte der „packed cells". De
gevoeligheid van de test wordt door middel van drie standaardsera ge-
controleerd en alle reagentiën zijn zodanig geconserveerd, dat gebruik zon-
der natitratie gedurende langere tijd mogelijk is.

Met deze gemodificeerde methode hebben wij het gedrag van de CBR-
titers t.o.v. de agglutinatie bij experimenteel geïnfecteerde en geënte run-
deren nagegaan.

Figuur 8 toont de serologische resultaten bij 6 geënte kalveren, in verge-
lijking met een niet geënt doch experimenteel oraal geïnfecteerd rund.
De gemiddelde agglutinatietiter van de op de leeftijd van 6 a 10 maanden
met stam 19 geënte kalveren is in de eerste 7 maanden positief en daarna
tot de 14e maand dubieus. De complementbinding echter wordt reeds ne-
gatief tussen de 3e en 5e maand.

Bij het geïnfecteerde dier vertoont het verloop van de agglutinatietiter
een daarop gelijkend beeld, zij het wat vertraagd, doch ten teken van een
infectie blijft de complementbinding 24 maanden lang, tot aan het eind
van de observatieperiode, zonder onderbreking positief. Elders (Hill,
1960) worden vergelijkende resultaten tussen de agglutinatie en de com-
plementbinding bij 2625 runderen gepubliceerd; de status van de be-
drijven van herkomst was bekend, toch bleef de beoordeling van de dieren
t.o.v. een brucellose-infectie op grond van de agglutinatie problematisch
(zie tabel 11).

Vergelijkt men in de tabel de percentages der beide groepen „abortusvrije
bedrijven" mèt en zonder enting, dan valt in de eerste plaats op dat een
vrij hoog percentage van deze „probleemdieren" een twijfelachtige agglu-
tinatietiter te zien geeft, welke begrijpelijkerwijs bij de geënte bedrijven
nog hoger ligt dan bij de niet geënte.

De resultaten verkregen door middel van de complementbindingsreactie
vertonen dit verschijnsel niet. De CBR geeft, onafhankelijk van de vraag
of op deze bedrijven geënt werd of niet, tussen de 93% en 95% negatieve

uitslagen, een resultaat dat meer in o\\-ereenstemming met de status „abor-
tusvrij bedrijf" is dan de uitslagen van de agglutinatie.
Een zelfde beeld zou worden verkregen wanneer de complementbinding
ten opzichte van de agglutinatie een reactie van geringere gevoeligheid
zou zijn. Dat hiervan geen sprake is wordt aangetoond door de cijfers
van de groep „niet abortusvrij bedrijf-geen enting".

Tussen de cijfers der negatieve gevallen bestaat hier een grotere mate
van overeenkomst van de beide reacties, terwijl de complementbinding
zelfs meer positieve gevallen aantoont dan de agglutinatie, hetgeen met
de status van deze bedrijfsgroep overeenkomt. Het zou daarom onjuist
zijn te spreken over een mindere gevoeligheid van de complementbinding.
Uit het verloop der CBR blijkt m de eerste plaats dat deze bij dieren, die
op een leeftijd van zes ä negen maanden werden geënt, op het tijdstip van
onderzoek (1 jaar na enting), in tegenstelling tot de agglutinatie, niet
meer door de enting wordt beïnvloed.

Een andere merkwaardigheid van de cijfers van tabel 11 is dat de com-
plementbinding, in vergelijking met de agglutinatie, slechts zeer weinig
dubieuze resultaten oplevert, hetgeen allen die met het gebruik van deze
reactie vertrouwd zijn, bekend is.

In dit verband refereren wij nogmaals aan figuur 2 (aggl. bij 37° C blz.
1129), waaruit blijkt dat binnen een tijdsbestek van twee jaren de CBR
bij een geïnfecteerd dier, evenals de Coombstest, ononderbroken positief
kan zijn, terwijl tot aan de tweede partus de agglutinatie bij 37° C veelal
negatieve, in enkele gevallen dubieuze waarden aangeeft. Derhalve moet
de CBR in gevallen van chronische brucellose als een meer geschikte
diagnostische methode worden beschouwd dan de agglutinatie.
Het verband dat bestaat tussen de CBR en de Coombstest blijkt genoeg-
zaam uit de cijfers van tabel 9. In de meeste gevallen waarin incomplete
antilichamen tegen brucellose in significante hoeveelheden voorkomen,
blijkt de CBR positief te zijn.

Bertschinger heeft in Zwitserland met deze Nederlandse techniek
goede ervaringen opgedaan. De CBR werd daar als onderzoekmethode
in het reglement voor de bestrijding der brucellose opgenomen. Volgens
dit reglement worden dieren, die tenminste een jaar tevoren zijn geënt, als
vrij van brucellose beschouwd, indien bij een positieve agglutinatie van
een negatieve CBR sprake is fPritschi, 1961).

1. Bij de brucellose onder runderen is de CBR een in sterke mate spe-
cifieke reactie, welke, minder dan de agglutinatie, door heterologe
antilichamen wordt bcïm loed. Bij toepassing van de platenmethode
vergt zij nauwelijks meer werk. Resultaten worden reeds na vier
ä 5 uur verkregen.

2. Onder bepaalde voorwaarden maakt de CBR een differentiatie
tussen de ent- en infectietiters mogelijk.

3. De CBR geeft zelden dubieuze resultaten terwijl zij bijzonder ge-
schikt is voor het aantonen van chronische brucellose bij runderen.

4. Bij aanwezigheid van specifieke incomplete antilichamen is zij, in
tegenstelling tot de agglutinatie, in de meeste gevallen positief.

5. Bij acute infecties kan zij op een later tijdstip positief worden dan
de agglutinatie. Dit tijds\\-erschil is meestal echter gering.

Bij de beoordeling van de brucellosestatus van een rund kan het onder-
zoek van de melk van belang zijn. Voor het onderzoek van de melk kun-
nen wij gebruik maken van de door Fleischhauer (1937) inge-
voerde ringtest. Het onderzoek van het melkserum kan in beginsel volgens
dezelfde methoden geschieden als bij bloedserum. Toch bestaan er wel en-
kele verschillen in de bruikbaarheid van de methoden onderling.

De Abortus Bang Ringtest (ABR) heeft als screening methode op basis
van zijn grote eenvoud en betrekkelijke betrouwbaarheid een vaste plaats
in nagenoeg alle bestrijdings- en controlesystemen bij brucellose gekregen.
Enkele miswijzingen kunnen zowel in negatieve als in positieve zin voor-
komen. Het is bekend dat aspecifieke positieve resultaten kunnen voorko-
men bij gevorderde drachtigheid, kort vóór het droogzetten, door colos-
trum en bij alle veranderingen in de uier, die door ontstekingen worden
veroorzaakt en tot een afwijkend secreet leiden.

Het koelen van melk gedurende langere tijd heeft een zodanig effect dat
de reactie erdoor wordt versterkt (Van der Schaaf en Jaarts-
veld, 1958).

Ten onrechte als negatief beschouwde resultaten kunnen worden verkre-
gen met te verse melkmonsters zowel als met afgeroomde en gehomoge-
niseerde melk. Sterk positieve melk kan tot prozonen leiden ( Ta 11-
mann en Herman, 1954). Daar het tot stand komen van een posi-
tieve reactie behalve door de antigeen-antilichaamreactie ook door een
mechanische invloed, n.1. het opromen van de melk, veroorzaakt wordt,
heeft de omvang van de in de melk aanwezige vetbolletjes invloed op het
verloop van de reactie.

Aangezien bij het mengen van de melk van verschillende koeien de va-
riatie in omvang der vetbolletjes het grootst is, en tevens positieve melk
door toevoeging van negatieve melk in een bepaalde hoeveelheid toch
vaak positief blijft, wordt de ABR gebruikt als methode van onderzoek
voor mengmelk. Runderen, waarbij de reactie, ondanks de aanwezigheid
van ßfMce/Za-agglutininen in de melk, vanwege de geringe grootte van de
vetbolletjes faalt, worden slechts zelden aangetroffen. Om die reden hech-
ten wij ook bij het onderzoek van afzonderlijke melkmonsters grote waar-
de aan de ABR.

Het antigeen zoals het door ons bij deze reactie gebruikt wordt, geeft een
duidelijk positieve reactie (-I-), wanneer 1,0 ml koemelk 25 internatio-
nale agglutinineëenheden bevat. Bij gebruik van zulk een antigeen zullen
foutieve negatieve resultaten slechts zelden voorkomen.
Ten onrechte als dubieus of positief aangemerkte resultaten komen vaker
voor. In bepaalde jaargetijden kunnen zij, door de frequentie waarmee
zij optreden, het onderzoek bemoeilijken en de toepassing van andere me-
thoden van onderzoek noodzakelijk maken.

Wij hebben getracht de betrouwbaarheid van de ABR vast te stellen door
van 156 koeien, waarvan op basis van het in hoofdstuk I beschreven
bloedonderzoek kon worden vastgesteld dat zij met brucellose geïnfec-
teerd waren, 210 melkmonsters door middel van de ABR en andere me-

thoden te onderzoeken. Uit de in tabel 12 gemelde resultaten blijkt dat
de ABR in zijn daar toegepaste vorm een der betrouwbaarste reacties is,
aangezien bij 94,2% der onderzochte melkmonsters een positief resultaat
werd aangetoond.

Evenals bij het serumonderzoek kan voor melk en melkserum de snel-
agglutinatiereactie op de plaat worden toegepast.

De resultaten die wij met de laatstgenoemde reactie verkregen, zijn neer-
gelegd in tabel 12. Van de 210 melkmonsters van met zekerheid geïnfec-
teerde dieren kon er door middel van de melkserumproef op de plaat
slechts 45.7% als positief worden aangemerkt. Derhalve moet aan het nega-
tieve resultaat van deze reactie geen beslissende betekenis worden geheclu;
slechts de positieve resultaten hebben waarde.

Met betrekking tot de langzaamagglutinatie van melkserum bij 37° C en
56° C en de Coombstest zijn de omstandigheden nagenoeg gelijk als bij
bloedserum. Echter komen in het melkserum geen normale antilichamen
voor en ook worden heterologe antilichamen, welke tot aspecifieke reac-
ties kunnen leiden, hoogst zelden aangetroffen. Daarom zijn bij de melk-
serumagglutinatie ook lage titers (12 aggl. eenh.) bewijzend. Ook ten aan-
zien van de melkserumlangzaamagglutinatie kan worden gesteld dat bij
aanwezigheid van door infectie veroorzaakte firMce//a-antilichamen de
reacüe bij 56° C vaak hogere waarden en duidelijker eindpunten aanwijst
dan bij 37° C.

In de praktijk voeren wij daarom deze reactie uitsluitend nog bij 56° C
uit. In verband met de mogelijkheid dat hierbij lange prozonen kunnen
optreden, dient de verdunningsreeks niet te kort te worden genomen.
Zoals Schaal (1956) reeds opmerkte, kunnen in melkserum vaker in-

Titerverloop van de agglutinatie bij 37° C, bij 56° C en van de
Coombstest in de melk voor een subcutaan met Bruc. abortus geënt rund.

complete antilichamen worden aangetroffen dan in bloedserum. Toepas-
sing van de Goombstest in geval van een negatief resultaat bij de lang-
zaamagglutinatie is dan ook voorwaarde, anders zou dit resultaat twijfel-
achtig zijn.

Het verband dat tussen de drie reacties onderling bestaat wordt in figuur
9 duidelijk gemaakt. Van een subcutaan met Bruc. abortus geïnfecteerde
koe werd in de periode tussen twee drachten de melk herhaaldelijk door
middel van de drie hierboven genoemde reacties onderzocht.
De agglutinatie bij 56° G resulteert altijd in hogere titerwaarden en er
konden nagenoeg steeds incomplete antilichamen worden aangetoond.
Een vergelijking van de percentages van positieve uitslagen in tabel 12
toont aan dat de Goombstest gelijkwaardig is aan de .\'\\BR en ook daarin
kan men een bewijs zien van de specificiteit der .ABR bij geïnfecteerde
dieren. Ten opzichte van deze beide reacties blijft de agglutinatie bij
56° G met 74% positieve resultaten ten achter; evenwel zijn de resultaten
van deze reacties naar onze mening betrouwbaarder dan de plaattest.

Ook met melkserum kan de GBR met succes worden toegepast wanneer
de wei met grote zorgvuldigheid is bereid, vrij is van alle vetbestanddelen
en volkomen helder is. Toch treden eigen remmingen vrij vaak op, zo-
dat aan de anticomplementaire controle aandacht moet worden besteed.
Blijkens de gegevens in tabel 12 bedroeg de indicatiefrequentie van de
GBR 64%, een waarde die lager ligt dan bij de langzaamagglutinatie bij
56° G. Een vergelijking der resultaten van de GBR en de ABR met het-
zelfde materiaal (zie tabel 13), waarbij alle dubieuze resultaten van beide
reacties buiten beschouwing zijn gebleven, toont aan dat in 70,6% (9,8%
-f 60,8%) der onderzochte gevallen de uitkomsten overeenstemming ver-
toonden. Terwijl echter bij 2,1% van dit met zekerheid geïnfecteerde ma-
teriaal tegenover een negatieve .\'\\BR een positieve CBR stond, toonde de
ABR in 27,2% een positief resultaat aan, terwijl de CBR negatief bleef.

Deze cijfers bevestigen onze ervaring dat bij de CBR van het melkserum
een positief resultaat volle bewijskracht heeft, terwijl daarentegen een ne-
gatief resultaat niet als een betrouwbare informatie kan worden be-
schouwd.

In 1955 publiceerde Kerr de resultaten van onderzoekingen betreffende
de aanwezigheid van antilichamcn tegen Brucella abortus in het slijm
dat uit de vagina van het rund werd afgenomen.

Bij runderen die vrij zijn van brucellose worden in het slijm met speci-
fieke methoden van onderzoek geen antilichamen aangetroffen. Indien
in het slijm antilichamcn tegen brucellose in vrij grote hoeveelheden wor-
den aangetoond, dan moeten zij door een infectie zijn veroorzaakt. Moei-
lijker is de interpretatie van de aanwezigheid van antilichamen in het
slijm, wanneer de mogelijkheid van enting niet kan worden uitgesloten.
Van 42 subcutaan met vaccin van stam 19 geënte vaarzen bleken 68%
een positieve bloed- en slijmtiter te hebben, 30,9% een positieve bloed-
doch negatieve slijmtiter. Geen enkel dier was slijm-positief en bloed-
negatief. Anders waren de resultaten verkregen met een tweede groep van
43 vaarzen, welke in het kader van een andere proefneming de entstof-
dosis (60 X 109 kiemen) intravaginaal hadden toegediend gekregen. 86%
van de dieren in deze groep vertoonden bloed- en slijmtiters, 2,3% der
dieren kregen uitsluitend bloedtiters, die relatief laag bleven (50 aggl.
eenh.) en 11,6% werd slijm-positief, doch bleef bloednegatief.
Bij 2/3 der subcutaan geënte dieren was er hier dus sprake van slijmtiters.
Toch is het optreden van deze slijmtiters na subcutane entingen, wat de
tijdsduur betreft, sterk begrensd. Terwijl bij 37 dieren van de eerste groep

de aanwezigheid van bloedagglutininen gedurende gemiddeld zeven maan-
den kon worden aangetoond, konden slijmagglutininen niet langer dan
gemiddeld 1-3 maanden worden aangetoond.

Van zeer groot belang bij de beoordeling van de resultaten, welke door de
verschillende onderzoekers zijn verkregen, is de toegepaste methode van
slijmwinning en de verdere behandeling van het materiaal. De volgende
techniek wordt door ons hierbij toegepast.

Voor het afnemen van het slijm uit de vagina maken wij gebruik van dc
methode van Pierce (1949). Het slijmmonster bevindt zich dus in een
glazen buisje van ca. 9 mm doorsnede en 50 cm lengte, dat van boven
door een watteprop, van onderen door een gummistop is afgesloten. Met
behulp van een mandrijn van iets grotere lengte wordt de watteprop, na
verwijdering van de gummistop, in de glazen buis geschoven waardoor
het slijm onder uit de buis loopt. Ongeveer 1 ml van het slijm wordt over-
gebracht in een bloedbuisje. Bij dit werk draagt de onderzoeker gummi-
handschoenen om infectie te vermijden. Aan het slijm wordt 4 ml fysio-
logische keukenzoutoplossing toegevoegd, waarna het mengsel gedurende
2-5 minuten aan de inwerking van ultrasonische golven van een „Mullard
desintegrator" van 60 Watt wordt blootgesteld (fig. 10).
Dan is de homogenisering van de inhoud van het buisje volledig en laat
het verdunde slijm zich gemakkelijk met een pipet opzuigen (fig. 11).
Zoals de onderzoekingen hebben aangetoond, wordt het gehalte aan anti-
lichamen door de inwerking der ultragolven niet veranderd. Met dit ma-
teriaal wordt de agglutinatie zodanig ingezet, dat het eerste buisje met
een dubbeldik antigeen het slijm in een verdunning van 1:1 bevat (eigen-
lijk slijmverdunning 1:10). De volgende buisjes bevatten de verdunningen
1:6, 1:12 enz., met antigeen van normale dichtheid (0,12 volume-percen-

ten cellen in de eindverdunning). Deze methode heeft haar waarde be-
wezen en zij maakt het mogelijk, omdat zij slechts weinig tijd en arbeid
vergt, het slijmonderzoek vaker bij het vaststellen van de brucellosestatus
van een koe te betrekken.

Ondanks de deugdelijkheid van deze techniek, welke een gelijkmatige
homogenisering en een nauwkeurige meting van het slijmmateriaal moge-
lijk maakt, schommelen bij herhaalde onderzoekingen de slijmtiters toch
sterker dan men bij serum of melk heeft waargenomen. Dit vindt zijn oor-
zaak in de wisselende concentratie van antilichamen, welke door de ge-
slachtscyclus, waarin vaak grote hoeveelheden slijm worden geproduceerd,
wordt beïnvloed. Aangezien geen aspecifieke reacties werden waargenomen,
kunnen lage titers reeds als significant worden beschouwd.
Bij het bepalen van de meest geschikte methode van onderzoek hebben
wij kunnen vaststellen dat de consistentie van het slijm de plaatreactie
bemoeilijkt en de uitkomsten twijfelachtig maakt. Bovendien bleek dat
deze methode te weinig gevoelig was.

Hetzelfde kan worden opgemerkt t.a.v. de CBR. Naast het veelvuldig op-
treden van eigen remmingen bleek de CBR met dit materiaal te weinig
gevoelig om van grote waarde te kunnen worden geacht. Bij 105 met ze-
kerheid bloedpositieve koeien (dezelfde groep als in tabel 12) was de
CBR van het slijm slechts in 18,1% positief. Bij dezelfde dieren bleken
bij toepassing van de langzaamagglutinatie bij 56° C 58,9% en bij toe-
passing van de Coombstest 76,6% der dieren positief te zijn. Wij gaven
de voorkeur aan agglutinatie bij 56° C boven die bij 37° C, aangezien
het bij de voortgezette proeven van geïnfecteerde dieren duidelijk werd
dat bij het merendeel der onderzoekingen de titer bij 56° C hoger is (fig.
12). Dit is in overeenstemming met de grote betrouwbaarheid van de
Coombstest bij het slijmonderzoek en met de reeds vaak gedane waarne-
ming, dat bij de slijmagglutinatie zowel prozonen als postzonen in sterke
mate kunnen voorkomen.

Deze verschijnselen duiden er op dat incomplete antilichamen niet zelden
voorkomen in uterus- en vaginaalslijm bij met brucellose geïnfecteerde
runderen (fig. 13).

Samenvattend kan worden gesteld dat, zo er van enting geen sprake
is, elke brucellosetiter in het slijm op een infectie duidt. Bij het op-
treden van een lage titer enkele maanden na enting, kan deze titer
zeer wel door de enting zijn veroorzaakt. Hierbij mag evenwel niet uit
het oog worden verloren dat ook na een infectie lage titers kunnen
voorkomen.

Praktische toepassing van de slijmtest kan zowel plaatshebben bij we-
tenschappelijke onderzoekingen als bij het onderzoek van probleem-
dieren. Door middel van deze test kunnen nadere gegevens omtrent
droogstaande koeien worden verkregen, terwijl het opsporen van ge-
infecteerde dieren vóór het verwerpen mogelijk is.

Het homogeniseren van het slijm door middel van ultrasonische gol-
ven, alsmede de toepassing van de agglutinatieproef bij 56° G en de
Goombstest verdienen aanbeveling.

Een dier moet als geïnfecteerd beschouwd worden wanneer een onderzoek
volgens een der drie volgende schemata resulteert in een positieve inter-
pretatie.

Met behulp van deze kennis is het mogelijk verschillende stadia der bru-
cellose te diagnostiseren, of eventueel het positieve resultaat van een of
meerdere reacties als aspecifiek te onderkennen.

Enting op een leeftijd van 9 maanden of jonger, welke enting langer dan
6 a 8 maanden tevoren heeft plaats gehad, wordt wat het bloed betreft
gekenmerkt door een daling van de agglutinatietiter bij 56° G en door
een negatieve GBR; wat het slijm betreft door een negatieve agglutinatie
bij 56° G en een negatieve Goombstest, terwijl bij een melkgevend rund
de melkreacties negatief zijn.

Een aspecifieke agglutinatie van het bloedserum kan worden herkend aan
de titerdaling bij 56° C en de negatieve CBR in het bloed en eveneens
aan de negatieve resultaten in het slijm en de melkreacties. Chronische in-
fecties kunnen worden onderkend door een verhoging van de titer bij
56° C. een positieve CBR en een hoge Coombstiter in het bloed, wat
meestal samengaat met een Coombstiter in het melkserurn en het vagi-
naalslijm. Indien een dier vrij is van brucellose blijkt dit uit een negatieve
snelagglutinatie op de plaat en een negatieve Coombstest in het bloed,
een negatieve ABR, een negatieve Coombstest van de melk en een nega-
tieve Coombstest van het slijm. Wat de CBR betreft blijkt de niet-be-
smetting met brucellose eerst nadat bij twee onderzoekingen, met een
tussenpoos van 4 ä 6 weken uitgevoerd, een negatief resultaat is verkregen.
In dit verband dient te worden opgemerkt dat afwijkingen van deze be-
oordelingen kunnen voorkomen.

Dergelijke afwijkingen moeten worden verklaard uit het optreden van in-
fecties na enting, alsook uit het gelijktijdig aanwezig zijn van aspecifieke
of normale antilichamen en antilichamen gevormd na enting of infectie.
Ook de werking van de uier- respectievelijk uterus-barrière is nog niet ge-
heel duidelijk. Tevens dienen alle factoren in aanmerking te worden ge-
nomen, die het aanslaan van een infectie en het immuun-antwoord van
het organisme beïnvloeden. Maar al deze gevallen blijven evenwel tot de
uitzonderingen behoren. Want wij liebben b.v. kunnen vaststellen dat bij
runderen, die na enting of infectie als proefdier waren afgezonderd, de
hierboven aangegeven beoordeling ten volle voldeed.

Deze omstandigheden in aanmerking genomen, dienen geen wetenschap-
pelijke conclusies getrokken te worden met betrekking tot het niet bestaan
van een infectietoestand bij runderen, ook echter bij andere dieren en bij
mensen, uitsluitend gebaseerd op de Widalreactie, aangezien een negatieve
Widal zonder Coombstest slechts van geringe waarde is.
Ook de uitslag van het routineonderzoek wordt problematisch wanneer
deze uitsluitend op de Widaltest en de .ABR berust. Het is onvermijde-
lijk dat op deze manier chronisch geïnfecteerde dieren over het hoofd wor-
den gezien, terwijl in vele gevallen niet geïnfecteerde dieren liet slachtoffer
worden van een onvoldoende differentiatie, welke hel gevolg is van een
dergelijke te sterk vereen\\\'oudigde werkwijze.

Suspensie medium: 0,85% keukenzoutoplossing -)- 0,4%
gelatine 0,5% phenol.
Werkwijze: 0,08 - 0,04 — 0,02 ml serum 0,05 ml antigcen

(1 druppel) op een glasplaat mengen.
.Aflezing na 8 minuten bij kamertemperatuur.
Standaardisatie: Duidelijke vlokkcnvorming bij 25 a.ggl. eenh. in 1 ml

Brucella abortus stam: 99 (Weybridgc).
Gebruiksverdunning: 0,12 vol.% cellen gedood door ver-
hitting.

0,08 — 0,04 — 0,02 ml serum 1,0 ml anti.gccn in de
gebruiksverdunning. .Aflezing na lë—24 uur bij 37° G
tegenover een controlcbuisje met 75% a.gglutinati\'-.
Het internationale antibrucellose-standaardserum agglu-
tineert in de verdunning 1 : 500 het antigeen tot 75%.
0,02 ml serum (verdunning 1 : 50) bij 75% agglutinatie
positief = 100 aggl eenh.

In plaats van: 18—24 uur bij 37° C in de broedstoof
18 -24 uur bij 56° G in een waterbad.

.Antigeen en werkwijze: .Als bij de langzaamagglutinatie bij 37° C.
Vervolgens: Na aflezing:

3 X wassen met een oplossing van fysiologisch keukenzout.
Toevoeging van 1 druppel antirunder-y-globulinescrum
van konijnen.

Aflezing na 18- 24 uur bij 37° C.
Standaardisatie: Met een vcrgelijkin.gsserum dat bij de Coombstest 25000

Geconserveerd scrum van caviae. 1,5 eenheden.
Schapcblocdcellcnconccntratie 3 %.

Gestandaardiseerd door bepaling van het hcmoglobinc-ge-
halte der „packed cells".

Geïnactiveerd serum (50 min. bij 58° C) 0,1 — 0,05 —
0,02 — 0,01 ml 2 eenheden antigeen 1,5 eenheden
complement 30 min. bij 37° G in waterbad 4 eenh.
amboceptor 3% schapenerytrocyten in gelijke volu-
men. 20 min. bij 37° G in waterbad. Totaal volume: 1,0
ml -I- serum.

Standaardserum I: 0,1 ml geeft complete remming.
Standaardserum II: 0,05 ml geeft complete remming.
Standaardserum III: 0,02 ml geeft complete remming.
Volledige remming in 0,1 ml = positief.

Brucella abortus stam: Leeuwarden
4,5 tot 5,0 vol.% cellen door verhitting gedood, ge-
kleurd met haematoxyline in oplossing van fysiologisch
keukenzout met 1 % glycerine als suspensiemiddel.
1,0 ml ruwe volle melk in een glazen buisje (o 9 mm) 4-
0,05 ml (1 druppel) antigeen 60 minuten laten staan bij
37° C.

5,0 ml afgeroomde melk 2 druppels lebferment 4- 2
druppels verzadigde calciumchloride-oplossin,g. 24 uur
laten staan bij kamertemperatuur, mclkserum afcentrifu-
geren.

1,0 ml antigcen in de gebruiksverdunning. Aflezen na 18
a 24 uur bij 56° G m waterbad.

0,5 ml verdund slijm wordt 0,5 ml antigeen met een ge-
bruiksverdunning van 0,24 vol.% cellen toegevoegd (1 :
1). De overige slijmvcrdunningen zijn 1 : 6, 1 : 12, enz.
met antigeen in de gebruiksverdunning van 0,12 vol.%.
Overigens als bij bloedagglutinatie.

Mijn grote erlientelijkheid zou ik willen betuigen aan Prof. Van der Schaaf
uit Utrecht, die mij gelegenheid heeft gegeven dc techniek van H a n k c s voor de
complementbinding te bestuderen en aan Dr. Van Klinkenberg voor de
bereiding van y-globulinen.

Eveneens betuig ik mijn dank aan de heer Van der Maas te Alkmaar die mij
statistisch materiaal uit eigen bezit ter beschikking heeft gesteld. Bijzonder erkentelijk
ben ik eveneens Mej. Ineke Koudstaal en Mevr. Jansen-van Duin
die mij behulpzaam zijn geweest bij de uitvoering van mijn onderzoek.

± 8000 runderen werden met een gecombineerde techniek op brucellose onderzocht.
Als methoden van onderzoek werden naast elkaar toegepast:

Onderzocht werden: bloedserum, volle melk, melkserum en vaginaalslijm. Aan de
hand van eigen onderzoekingen, gekoppeld aan de belangrijkste literatuurgegevens,
worden de reikwijdte en de toepassingsmogelijkheden van de afzonderlijke methoden
van onderzoek besproken, waarbij vooral hun specificiteit en differentiatievermogen
met het oog op entrcactics in acht werden genomen.

Er wordt een nieuwe methode vermeld om vaginaalslijm van runderen door be-
werking met ultrasonische golven te homogeniseren en pipetteerbaar te maken.
Uit de onderzoekingen wordt de conclusie getrokken, dat door deze gecombineerde
techniek van onderzoek een differentiatie mogelijk is tussen infectie, enting, aspe-
cifieke antilichaamvorming en chronische infectie, waarbij de snelle agglutinatie, de
Widalreactie bij 56° C, de complementbinding en vooral de Coombstest waardevolle
diensten bewijzen.

Er wordt tenslotte aanbevolen deze gecombineerde methode bij wetenschappelijke
onderzoekingen toe te passen, een negatieve Widalreactie niet zonder het resultaat
van een Coombstest te interpreteren, de methode aan te wenden voor het onderzoek
van probleemdieren en -bedrijven en ook bij routineonderzoekingen meerdere me-
thoden van onderzoek naast elkaar te gebruiken. Een schema is toegevoegd, dat het
verloop van een dergelijk onderzoek en de interpretatie verduidelijkt.

± 8000 cattle were tested for brucellosis with a combined testing technique. Side by
side the following testing methods have been employed:

Tested were: the blood serum, the whole milk, the milk serum and the vaginal mucus.
On the ground of own tests, in connection with the indications in literature, the
range and possibilities of application of the individual tests were discussed v«th
special reference to their specificity and their differential capacity with regard to
reactions to vaccination.

A new method for homogcnizine; vaginal mucus of cattlc and making it pipctablc by
treating it vi\'ith ultra sound waves is stated.

From the investigations it is concluded that this combined testing technique often
makes it possible to carry out a differentiation between infection, vaccination, the
formation of aspecific antibodies and chronic infection, with which the rapid agglu-
tination test, the Widal at 56° C, the complement fixation test and especially the
Coombstest render valuable services. Finally it is recommended to apply this
combined method in scientific tests, not to interpret a negative Widal without the
result of a Coombstest, to employ the method in testing problematic animals and
herds and also to use several methods side by side in routine tests.
A diagram illustrating the course of such a test and the interpretation of its results
has been added.

± 8000 bovins furent examines sur bruecllose en application d\'une technique
combinée. Furent appliquées suece.ssivement les méthodes d\'investigation suivantes:
le. L\'agglutination rapide sur la plaque

2e. L\'agglutination lente dans des tubes à une température de 37° C
3e. L\'agglutination lente dans des tubes à une température de 56° C
4e. La fixation de complément dans la technique de plaque
5e. L\'épreuve de Coombs
6e. L\'épreuve ABR

Furent examinés: le sérum sanguin, le lait entier, le sérum laitier et le mucus vaginal.
Sur la base des propres recherches en combinaison avec les principales références
de littérature, la portée et les applications des méthodes d\'investigation respectives,
compte tenu notamment de leur spécificité et de leur pouvoir différenciateur vis-à-
vis des réactions d\'inoculation, sont indiquées. Est mentionnée une nouvell\'\' méthode
pour homogéneifier et rendre pipettable le mucus vaginal de bovins par traitement
avec des ondes ultrasonores.

On a pu conclure de ces recherches que cette technique d\'investigation combinée
permet dans nombre de cas une differentiation entre l\'infection, l\'inoculation, la
formation aspécifique d\'anticoqis et l\'infection chronique, ou l\'agglutination rapide,
le Widal à 56° C, la fixation de complément et tout en particulier l\'épreuve de
Coombs rendent des .services précieux. En conlusion, on a préconisé d\'appliquer cette
technique combinée dans des recherches scientifiques, d\'interpréter un Widal négatif
non sans le résultat d\'une éjjreuve de Coombs, de pratiquer par ordre successil
plusieurs méthodes d\'investigation dans les recherches de routine. Est annexé un
schéma éclaircissant les phases successives d\'une telle recherche et l\'interprétation
de ses résultats.

Ca. 8000 Rinder wurden mit einer kombinierten Technik auf Brucellose untersucht.
.Ms Untersuchungsmethoden fanden nebeneinander .Anwendung:
1. Die Schnellagglutination auf der Platte — 2. Die Langsamagglutination in
Röhrchen bei 37° C — 3. Die Langsamagglutination in Röhrchen bei 56° C - -
4. Die Komplcmcntbindung im Plattenverfahren — 5. Der Coombstest — 6. Die
ABR.

Untersucht wurden: das Blutserum, die Vollmilch, das Milchserum und der Vaginal-
schleim.

.Auf Grund eigener Untersuchungen in \\\'erbindung mit den wichtigsten Literatur-
hinweisen werden die Reichweite und die Anwendun,gsmögliehkeiten der einzelnen
Untersuchungsmethoden unter besonderer Berücksichtigung ihrer Spezifität und
ihres Diffcrenzierung.svermögens iin Hinblick auf Impfreaktionen besprochen. Eine
neue Methode, den Vaginalschleim von Rindern durch Bearbeitung mit Llltraschall-
wellen zu homogenisieren und pipettierbar zu machen, wird mitgeteilt.

Aus den Untersuchungen wird der Schlusz gezogen, dasz es diese kombinierte Unter-
suchungstechnik in vielen Fällen erlaubt, eine Differenzierung zwischen Infektion —
Impfung — aspczifischer Antikörpcrbildung und chronischer Infektion vorzunehmen,
wobei die Schnellagglutination, der Widal bei 56° C, die Komplementbindung und
besonders der Coombstest wertvolle Dienste leisten. Es wird schlieszlich empfohlen,
dieses kombinierte Verfahren bei wissenschaftlichen Untersuchungen anzuwenden,
einen negativen Widal nicht ohnen das Ergebnis eines Coombstestes zu interpretieren,
das Verfahren zur Untersuchung von Problemticrcn und -herden zu verwenden
und auch bei Routineuntersuchungen mehrere Untersuchungsmethoden nebenein-
ander anzuwenden. Ein Schema, welches den .Ablauf einer solchen Untersuchung und
die Interpretation ihrer Ergebnisse verdeutlicht, ist beigefügt.

Se examinaban aproximadamente 8000 reses de ganado vacuno sobre Brucelosis
con una técnica combinada. Como métodos de examen se aplicaban uno al lado
de otro:

Se examinaban: sucro de sangre, leche intégra, suero de leche, y mucus de la vagina.
A base de propios exâmcnes, unidos con los datos mâs importantes de la literature,
se discuten la amplitud de cxtcnsiôn y las posibilidades de aplicaciôn de los distintos
métodos de examen, en que sc observaban sobre todo su espicificidad y capacidad
de difercnciaciôn en cuanto a reaccioncs de inyecciôn.

Se menciona un método nuevo para homogenizar y hacer pipetable el mucus de la
vâgina de vacas con ayuda de ondas ultrasônicas.

De los exâmcnes se conclue que por esta técnica dc examen combinada es posible
una difercnciaciôn entre cnfecciôn, inyecciôn, formación de anticuerpos aspecifica
y infección crônica, en que la aglutinación râpida, la reacciôn dc Widal en 56° C,
la fijación del complemento y sobre todo la prueba de Coombs prestan servicios
valiosos.

Finalmente se recomienda aplicar este método combinado en cxâmencs scientlficos,
no interpretar una reacciôn dc Widal negativa sin el resultado dc una prueba de
Coombs, usar el método para cl examen de animales y granjas problemâticos y
también en examénes de rutina usar mâs métodos dc examen al lado de otro.
Se adjunta un esqucma que explica el desarrollo y la interprctaciôn de un examen
semejante.

door P. A. M. GUINÉEi), E. H, KAMPELMACHER\'-^),
K. HOFSTRA3) en A. VAN KEULEN"«).

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht.
Van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid,
\'s-Gravenhage.

Het aantal Salmonella-iniecties bij de mens, alsmede de verscheidenheid
van Salmonella-typen die deze infecties veroorzaken, is in Nederland ge-
durende de laatste jaren sterk toegenomen. Vooral in de warme zomer van
19.59 en, in mindere mate, in de herfst van IPfil. was het aantal gevallen
van salmonellosis bij de mens zodanig, dat van een landelijke Salmone\'la-
epidemie kan worden gesproken. Oriënterende epidemiologische onder-
zoeken wezen er op dat vlees en produkten ervan, met name gehakt, als
één der belangrijkste bronnen van infectie voor de mens moesten worden
beschouwd.

Een en ander was aanleiding voor de Veterinaire Hoofdinspecteur een uit-
gebreid onderzoek te gelasten naar het voorkomen van Salmonella in
slachthuizen en bij slachtdieren.

De eerste onderzoekingen wezen uit, dat slachthuisapparatuur veelal in
hoge mate met Salmonella was besmet. Als bron van deze besmetting kwa-
men onder meer de aangevoerde slachtvarkens in aanmerking.
Deze bleken namelijk, zowel uitwendig, op de huid en in de haarzakken,
alsook inwendig, vooral in faeces en mesenterium en in mindere mate in
organen van vlees, met Salmonella te zijn besmet (Kampelmacher
et al., 1962a, 1962b).

Het inventarisatie-onderzoek naar de mate van Salmonella-heimen\'ing bij
andere slachtdieren, alsmede bij knaagdieren en in voedermiddelen werd
voortgezet. Zo bleken kippen en kuikens frequent met Salmonella te zijn
besmet. Deze onderzoek-resultaten zullen binnenkort worden gepubliceerd.
Ratten, op slachthuizen en boerderijen gevangen, bleken in 30,8% respec-
tievelijk 4% van de gevallen met Salmonella te zijn besmet (G u i n é e
et al, 1963).

Een uitgebreid onderzoek van geïmporteerd vismeel leerde, dat 26% van
de in de tweede helft van 1962 geïmporteerde zakken vismeel met Salmo-
nella waren besmet (Jacobs et al., 1963).

Het thans te beschrijven onderzoek geeft een beeld van het voorkomen
van Salmonella bij normale slachtrunderen en -kalveren in Nederland.

De te onderzoeken monsters werden op een groot aantal slachthuizen ge-
nomen bij een aantal willekeurig gekozen slachtdieren. De monsters wer-
den met steriele instrumenten direkt na het slachten genomen, verpakt in
steriele plastic zakjes, naar het laboratorium gezonden en aldaar tot het
moment van onderzoek bij 4° G bewaard. De plastic zakjes werden met
steriele instrumenten geopend. Ieder monster werd gedurende 5 seconden
in kokend water oppervlakkig gedecontamineerd. Indien gehele mesen-
teria in het onderzoek werden betrokken, werden deze eerst gedurende
5 seconden in kokend water gedecontamineerd en vervolgens in 6 gelijke
delen geknipt, welke van oraal naar caudaal met de nummers I t.m. VI
werden aangeduid. Na verwijdering van het mesenteriale vet door middel
van steriele scharen en pincetten werden de uitgepelde klieren nogmaals
gedurende 5 seconden in kokend water gedecontamineerd. Vervolgens
werd ieder monster in een Waring blender met fysiologische zoutoplossing
fijngemalen en gelijkelijk verdeeld over een kolfje met tetrathionaat-
bouillon volgens Müller-Kauffmann en een kolfje met seleniet-brilliant-
groen-medium. De verhouding tussen hoeveelheid materiaal en ophopings-
vlocistof bedroeg bij faeces en darminhoud 1:20 en bij de overige mon-
sters 1:10.

Uit beide ophopingsvloeistoffen werd na 18-24 uur en nogmaals na 64-72
uur bebroeding bij 37° C uitgestreken op brilliant-groen-fenol-roodagar-
platen. De samenstelling van de hier genoemde media is vermeld in een
eerdere publikatie (Guinée en Kampelmacher, 1962).
De platen werden na ca. 18 uur bebroeding bij 37° C op aanwezigheid
van Salmonella gecontroleerd. Verdachte kolonies werden afgeënt op
Triple-Sugar-Iron-Agar (Difco) en lysine-decarboxylase-medium (Ten
Horn, 1963) en indien het Salmonella betrof, serologisch getypeerd.

In totaal werden 4 ä 6 klierpakketten uit dc mesenteriumdelen V en VI
van 600 runderen, afkomstig uit 3 slachthuizen, onderzocht. Slechts bij
twee dieren, beide afkomstig van één slachthuis, werd Salmonella ge-
ïsoleerd en wel S. typhi murium. Gezien dit kleine aantal positieve bevin-
dingen (0,3%), werd geen verder onderzoek van andere lymfklieren of
organen ingesteld, aangezien bij onderzoekingen van normale slachtvar-
kens is gebleken, dat de mesenteriale klieren het meest frequent met Sal-
monella zijn besmet en als graadmeter van Salmonella besmetting in het
algemeen kunnen worden beschouwd.

B. ONDERZOEK VAN NORMALE SLACHTKALVEREN (vette kalveren).
Het onderzoek van normale slachtkalveren omvat 3 groepen.

a. Van 265 slachtkalveren werden 4 ä 6 klierpakketten uit de mesente-
riurndeien V en VI onderzocht. Uit 11 monsters (4,2%) kon Salmone\'la
worden geïsoleerd en wel 9 maal S. typhi murium, 1 maal S. panama
en 1 maal S. sandiego.

b. Van 1504 kalveren werden monsters mesenteriale klieren (uit mescn-
tenumdclen V en VT) en de portale klieren, de galblaas met inhoud en
een monster faeces uit het rectum op Salmonella onderzocht. Bij 216
(14,3%) kalveren werd uit één of meer monsters Salmonella geïsoleerd.

c. Dc resultaten van de onder b genoemde onderzoekingen wierpen de
vraag op, in hoeverre Salmonella, behalve in lymfklieren, galblaas en
faeces, ook in vlees en organen van normale slachtkalveren voorkomt.
Ter beantwoording van deze vraag werden van 416 kalveren monsters
vlees, middenrif, milt. lever, portale lymfklieren en faeces uit rectum,
dikke darm (dd 1) en het caudale gedeelte van de dunne darm (dd II i
alsmede de galblaas met inhoud en het gehele mesenterium (I t.m.
VI) onderzocht. Bij 63 |15,1%) van deze 416 kalveren kon uit één
of meerdere monsters Salmonella worden geïsoleerd.

De onderzochte kalveren in alle 3 groepen waren afkomstig van 8 verschil-
lende slachthuizen. Het bleek evenwel onmogelijk, vast te stellen van welke
bedrijven de kalveren waren aangevoerd. Vrijwel alle onderzochte kalveren
werden namelijk via kalvermarkten verhandeld.

De grossiers, die de kalveren aan een bepaald slachthuis lieten slachten,
kenden wel de markt, doch niet het mestbcdrijf, vanwaar de kalveren
waren aangevoerd. De indeling van de besmette kalveren per slachthuis
heeft dan ook geen enkele geografische betekenis. Daarom worden de gc-

Overzicht van de aantallen onderzochte kalveren en de aantalen kalveren
en monsters, waaruit Salmonella kon worden geïsoleerd.

*) Bij a en b werden alleen 4-6 klieren uit de mesenteriale delen V en \\T onder-
zocht; bij c werd het gehele mesenterium, verdeeld in 6 delen, onderzocht.
**) Bij b werd uitsluitend een monster faeces uit het rectum onderzocht, terwijl
bij c ook monsters van de inhoud van dikke en dunne dann werden onderzocht.
***) Niet onderzocht

Plaats van isolatie bij 216 Salmonella-positieve slachtkalveren. waarvan
mesenteriale en portale lymfk\'ieren, galblaas en faeces werden onder-
zocht¹).

M = mesenteriale lymfklieren (4-6 klierpaketten uit de mesenteriumdelen en \\T)
P = portale lymfklieren
G = galblaas
F = faeees uit rectum

gevens in de tabellen niet per slachthuis, doch per onderzoek samengevat.
Tabel I geeft een overzicht van de resultaten van de onder a, b en c ge-
noemde onderzoekingen bij kalveren.

Teneinde een indruk te verkrijgen omtrent de lokalisatie van Salmonella
bij besmette kalveren, zijn in tabel II de plaats resp. de plaatsen van iso-
latie weergegeven. Teneinde de tabellen niet onnodig lang te maken, werd
er vanafgezien de gevonden Salmonella-serotypen te vermelden. Lijsten
met gedetailleerde gegevens zijn bij de auteurs verkrijgbaar.
Tabel III vermeldt soortgelijke gegevens voor de onder c beschreven
onderzoekingen.

In tabel IV wordt de frequentie van de gevonden Salrnonella-typen aan-
gegeven, welke uit de in totaal 290 positief bevonden kalveren werden ge-
isoleerd.

De zojuist beschreven onderzoekingen werden begonnen met het onder-
zoek van caudaal gelegen lymfklieren als oriëntatie, aangezien bij het
onderzoek van normale slachtvarkens gebleken was, dat deze lymfklieren
het meest frequent besmet zijn cn dtis als indicator van Salmonella be-
smetting in het algemeen kunnen worden beschouwd.

Bij slachtkalveren echter blijken de mesenteriale klieren, met name de klie-
ren uit de mesenteriumdelen V en VI, een minder betrouwbare indicator
te zijn.

1 Gedetailleerde gegevens omtrent de verdeling der Snltnoneün-serotypcn zijn bij dc
auteurs verkrijgbaar.

Plaats van isolatie bij 63 Salmonella-positieve slachtkalveren, waarvan
vlees, middenrif, milt, lever, mesenteriale en portale lymfklieren, galblaas
en faeces werden onderzocht\'\'\').

M = mesenteriale lymfklieren van het gehele mesenterium (I t/m VI)
P = portale lymfklieren
G = galblaas

Bij het onderzoek a, waarbij alleen de caudaal gelegen mesenteriale klieren
werden onderzocht, werd een besmettingspercentage van 4,2% vastgesteld.
Bij het daaropvolgende onderzoek, waarbij naast mesenteriale klieren, ook
de portale klieren, galblaas en rectum-inhoud werden onderzocht, werd
14,3% van de onderzochte kalveren besmet bevonden.
Deze toename in besmettingsgraad komt vooral tot stand, doordat in zeer
veel gevallen alleen de galblaas positief werd bevonden. In het licht hier-
van dient het lage besmettingspercentage van mesenteriale klieren bij
slachtrunderen met enige \\oorzichtigheid te worden geïnterpreteerd. In-
dien de verhouding tussen totale besmetting enerzijds en besmetting van
lymfklieren anderzijds, welke bij slachtkalveren werd gevonden, wordt
overgebracht op runderen, dan zou men een besmettingspercentage van

Vergeleken met een eerder in dit laboratorium verricht onderzoek (K a m-
pelmacher, 1956) waarbij monsters lever, portale klieren en galblaas
van 1600 normale slachtrunderen werden onderzocht en 0,6% van de run-
deren in één of meer monsters besmet werden bevonden, wijst het thans

Sa\'monella-typen bij 290 normale slacht kalver en (totaal aantal onder-
zochte kalveren: 2185).

b = III IV, middelste deel van het mesenterium
e = V VI, caudale deel van het mesenterium

De 5 meest voorkomende Salmonella-typen bij 497 normale slachtvarkens
(totaal aantal onderzochte varkens: 1666) en 290 normale slachtkalveren
(totaal aantal onderzochte kalveren: 2185).

Salmonella-type Totaal aantal en
percentage der
positieve kalveren,
waarbij dit type
werd geïsoleerd

In tabel V zijn de nog niet eerder gepubliceerde onderzoekrestiltaten van
82 positief bevonden niesentcria van varkens en 38 onder c genoemde
kalveren weergegeven. Ter vereenvoudiging is in deze tabel bet mescnte-
riumdeel (I II) door a, (III IV) door b en (V VI) door c ver-
vangen. Uit tabel V blijkt, dat de besmetting bij de varkensmesenteria
aanzienlijk frequenter in het caudale deel voorkomt dan elders, terwijl bij
kalveren de besmetting gelijkelijk over het gehele mesenterium is verdeeld.
Fxn tweede verschil is, dat bij kalveren zeer vaak een besmetting van dc
galblaas bestaat, terwijl deze bij \\\'arkens veel minder frequent wordt ge-
vonden.

Een derde belangrijk verschil tussen de onderzoekresultaten bij varkens
en kalveren is de verdeling der Salmonella-typen.

In tabel VI is aangegeven, welke Salmonella-typen het meest werden ge-
vonden bij de 2185 hier genoemde kalveren en 1666 eerder beschreven
\\ arkens.

De vraag dringt zich op, welke betekenis de bij kalveren geconstateerde
Salmonella-besmetting voor de gezondheid van de mens heeft.

Bij kalveren werd slechts een zeer geringe besmetting van vlees of organen
geconstateerd. Wel kan naar de mening van slachthuisdeskundigen, leden
van de in de voetnoot genoemde commissie, bij het uitslachten van mcst-
kalveren zoals gebruikelijk in Nederland, een belangrijke faecale bezoede-
ling optreden van het vlees. Verder onderzoek van de „slachtlijn" van kal-
veren zal echter moeten leren, of deze opvatting juist is. Indien dit het ge-
\\-al zou blijken te zijn, zou het zinvol zijn bij het slachten stringente hy-
giënische voorzorgen te nemen in die zin, dat faecale verontreiniging van
vlees en organen geheel wordt uitgesloten, de gesloten galblaas en de por-
tale klieren direct na het slachten worden verwijderd en vernietigd en het
mesenterium wordt uitgesmolten of vernietigd. Aan de hand van de hier
beschreven resultaten bij normale kalveren, dringen zich enkele gedachten
op ter vergelijking met de ziekte Salmonellose, die steeds in Nederland een
rol van betekenis speelt. Salmonellose bij rundvee in Nederland wordt in
hoofdzaak door S. dublin veroorzaakt (Sjollema, 1959).
In een vorige publikatie i K a m p e 1 m a c h e r en Guinée, 1961) werd
meegedeeld, dat hierin een verschuiving ten gunste van S. typhi murium
was waargenomen. Deze verschuiving heeft zich in latere jaren voortgezet,
doch dient voor ccn juist begrip meer gedifferentieerd te worden weer-
gegeven.

In tabel VII wordt een o\\\'erzicht gegeven van de Salmonella-stammen,
welke op slachthuizen en Provinciale Gezondheidsdiensten uit zieke of
gestorven kalveren en runderen werden geïsoleerd en ter typering naar het
Nationaal Salmonella Centrum werden opgestuurd. Het materiaal is per
jaar ingedeeld in de rubrieken nuchter kalf, fokkalf-graskalf, mestkalf en
rund. Alleen die stammen, waarvan door de inzender werd vermeld, dat
ze tot één van deze categoriën behoorde, zijn in tabel VII opgenomen.
Het betreft hier dus niet een besmetting bij gezonde dragers, doch dieren,
die aan een klinische salmonellose hebben geleden. Uit tabel VII blijkt,
dat salmonellose bij nuchtere kalveren in hoofdzaak door S. dublin wordt
\\eroorzaakt, doch dat de ziekte bij graskalveren, mcstkalveren en runderen
in toenemende mate door S. typhi murium wordt teweeggebracht. Bij nor-
male kalveren daarentegen werd in 61,4% der gevallen S. typhi murium
cn slechts 5,8% S. dublin geïsoleerd f tabel IV).

Blijkbaar worden S. dublin infecties in het slachthuis vrijwel steeds her-
kend, terwijl een besmetting met S. typhi murium en andere serotypen in
veel mindere mate klinische of pathologisch-anatomische veranderingen
veroorzaken en derhalve veelal niet worden waargenomen.
Ofschoon het noch via de slachthuis-directie, noch via de grossiers, die de
kalveren, doorgaans op de markt kopen, was na te gaan, of de op een
bepaalde datum bemonsterde kalveren van één mestbedrijf afkomstig
waren, werd uit de hier niet in tabelvorm weergegeven onderzoekrestil-
taten de indruk verkregen, dat „koppelbesmettingen" een niet onbelang-
rijke rol spelen. Dit zou erop kunnen wijzen, dat op de mestbcdrijven be-
smettingsbronnen min of meer permanent aanwezig zijn.

Salmonella-stammen, geïsoleerd in 1961-1963 bij kalveren en runderen met
klinische Salmonellose, ingedeeld naar de serotypen, S. dublin, S. typhi
murium en overige serotypen.

"■) De rubrieken „mestkalf" omvatten uitsluitend de ingezonden stammen, dus niet
de culturen die in het kader van de bovenbeschreven onderzoekingen werden
geïsoleerd.

Verder onderzoek zal moeten uitwijzen, of deze hypothese juist is, en of
het mogelijk is, deze bronnen van besmetting te elimineren.

Mesenteriale klieren van 600 normale slachtrunderen werden onderzocht op aan-
wezigheid van Salmonella; uit twee monsters werd S. lyphi murium geïsoleerd, de
overige waren negatief. Zowel uit eerder in dit laboratorium verrichte onderzoekingen
alsook uit de hier vermelde resultaten blijkt, dat Salmonella-hesmcttmgen bij vol-
wassen runderen een ondergeschikte rol spelen.

Uit mesenteriale klieren van 265 normale slachtkalveren werd in 11 (4,1%) ge-
vallen Salmonella gekweekt.

\\\'an 1504 normale slachtkalveren werden mesenteriale en portale lymflcliercn, gal-
blaas en faeces onderzocht. Bij 216 (14,3%) kalveren werd uit één of meer monsters
Salmonella gekweekt.

Van 416 kalveren werden monsters vlees, middenrif, milt, lever, galblaas, portale

Uit 61,4% van de besmette kalveren werd S. typhi murium geïsoleerd, slechts bij

Vlees en organen werden zeer sporadisch, lymfklieren, galblaas en darminhoud daar-
entegen frequent besmet gevonden bij de Salmonella positieve kalveren.
De betekenis van deze besmetting voor de volksgezondheid, alsmede hygiënische
maatregelen ter voorkoming van verspreiding van besmet vlees worden in discussie
gebracht.

Mensenteric lymph nodes of 600 normal slaughter catde were studied for the presence
of Salmonella; S. typhi murium was isolated from two samples, the others being
negative for Salmonella. Previous studies done in this laboratory as well as the
results reported in the present paper show that contamination with Salmonella is
a factor of minor importance in adult cattle.

In eleven cases (4.1 per cent), Salmonella was isolated from mesenteric lymph nodes
of 265 normal slaughter-calves. Mesenteric and portal lymph nodes, the gall-bladder
and the faeces of 1504 normal slaughter-calves were studied. Salmonella was isolated
from one or several samples in 216 calves (14.3 per cent).

Samples of musculature, diaphragm, spleen, liver, gall-bladder, portal lymph node.i
and faeces as well as all mesenteric lymph nodes of 416 calves were examined.
Salmonella was isolated from one or several samples in sixty-three calves. The isolated
strains of Salmonella belonged to 32 different serotypes. S. typhi murium was isolated
from 61,4 per cent of the contamin.atcd calves, S. dublin being isolated from
not more than 5.8 per cent of the calvcs. The musculature and organs were very seldom
contaminated, whereas the lymph nodes, gall-bladder and contents of the intestine
were frequently found to be contaminated in the calves positive for Salmonella.
The significance of this contamination from the point of view of public health as
well as sanitary measures designed to prevent the distribution of contaminated meat
arc discus.sed.

Les ganglions mésentériques de 600 bovins d\'abattage normaux ont été examinés sur
la présence de Salmonella, de deux échantillons on sut isoler la S. typhi murium;
les autres étaient négatifs. Tant les recherches faites auparavant dans ce laboratoire
que les résultats mentionnés ici révèlent que les infections de Salmonella jouent un
rôle moins important chez les bovins adultes.

Des ganglions mésentériques de 265 veaux d\'abattage normaux on cultiva en 11 cas
(4,1%) la Salmonella.

De 1504 veaux d\'abattage normaux les ganglions mésentériques et portaux, la vésicule
biliaire et les fèces furent examinés. Chez 216 veaux (14,3%) on cultiva la
Salmonella d\'un ou de plusieurs échantillons.

De 416 veaux des échantillons de chaire, du diaphragme, de la rate, du foie, de la
vésicule biliaire, des fèces et de tous les ganglions mésentériques furent examinés.
Chez 63 veaux on cultiva la Salmonella d\'un ou dc plusieurs échantillons. Les
souches de Salmonella isolées appartenaient à 32 types sériques différents. De 61,4%
des veaux infectés on isola la S. typhi murium, chez 5,8% des veaux seulement on
trouva la S. dublin.

Très rarement on constata que la chaire et les organes étaient infectés, mais
fréquemment c\'était les ganglions lymphatiques, la vésicule biliaire et le contenu
intestin qui étaient contaminés.

L\'importance de cette infection pour l\'hygiène publique et les mesures hygiéniques
à prendre pour prévenir la distribution de viande contaminée, sont discutées.

Von 600 normalen Rindern wurden mesenteriale Lymphdrüssen auf das Vorhanden-
sein von Salmonella untersucht: aus 2 Proben wurde typhi murium isoliert, die
übrigen waren negativ. Sowohl aus früheren, in diesem Laboratorium vorgenommenen
Untersuchungen, als auch aus den vorliegenden Resultaten geht hervor, dass Sal-
monella-Träger bei erwachsenen Rindern eine untergeordnete Rolle spielen.
.Aus mesenterialen Lymphdrüsen von 265 normalen Sehlachtkälbern wurde in 1 1
Fällen (4,1%) Salmonella gezüchtet.

\\\'on 1504 normalen Sehlachtkälbern wurden mesenteriale und portale Lymphdrüsen,
Gallblase und Fäzes untersucht. Bei 216 (14,3%) wurde aus einer oder mehreren
Proben Salmonella gezüchtet.

Von 416 Kälbern wurden Proben Fleisch, Diaphragma, Milz, Leber, Gallblase, Fäzes,
portale und alle mesenteriale Lymphdrüsen untersucht.

Bei 63 dieser Kälbern wurde aus einer oder mehreren Proben Salmonella gezüchtet.
Die isolierten Salmonellastämmc gehörten 32 verschiedenen Seiotypen an. .Aus 61,4%
der infizierten Kälber wurde S. typhi murium isoliert, nur bei 5,8% der Kälber
wurde S. dublin festgestellt.

Bei Kälbern mit einem positiven Salmonella-hcfund wurden Fleisch und Organe
sporadisch, Lymphdrüsen, Gallblase und Darminhalt dagegen häufig infiziert be-
funden.

Die Bedeutung dieser Infektion für die Volksgcsundheit, sowie hygienische Mass-
nahmen um Verbreitung des kontaminierten Flcisches zu verhüten, werden zur
Diskussion gestellt.

Se examinaban ganglios linfäticos mesenteriales de 600 vacas de matanza reguläres
sobre la presencia de Salmonella; de dos inuestras sc aislaba S. typhi murium; las
demäs resultaban negativas. Résulta de exâmenes hechos antes en este laboratorio
asî como de los resultados aqtii mencionados que infecciones de Salmonella en ganado
vacuno adulto juegan un papel inferior.

Sc cultivaba Salmonella en 11 (4,1%) casos de ganglios linfâticos mesenteriales de
265 terneros de matanza reguläres. De 1504 terneros de matanza regidares sc
examinaban ganglios linfâticos mesenteriales y portales, vesicula biliar y heces. En
216 (14,3%) teneros sc cultivaba Salmonella de una o mâs muestras. De 416
terneros se examinaban muestras de carne, diafragma, bazo, higado, vesicula biliar,
ganglios linfâticos portales, heces y todos los ganglios linfâticos mesenteriales. En
63 terenros sc cultivaba Salmonella de una o mäs muestras.

Las cepas de Salmonella aisladas pertenecian a 32 suerotipos diferentes. De 61,4%
de los terneros infectados sc aislaba.

5\'. typhi murium, solo en 5,8% de los terneros sc encontraba 5. dublin. De los
terneros que resultaban positives en Salmonella, los ganglios linfâticos, la vesicula

biliar y cl contenido dc los intcstinos cran frcquentemcntc infectadas, por cl contrario,

Sc discuten la importancia de esta infección para la salud publica, asi como las

Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H.: Influence of variations of the
enrichment method for detection of Salmonella. Antonie v. Leeuwenh., 28, 417,
(1962).

Guinée, P. A. M., Kampelmacher, E. H., Keulen, A. van en O p-
hof, A. J.: Voorkomen van Salmonella bij bruine ratten (Rattus norvegicus), ge-
vangen in en bij slachthuizen, boerderijen en nertsenfokkerijen. Tijdschr. Dierge-
neesk.. 88, 212, (1963).

Horn, L. J. ten: Salmonella-onderzoek in slagerijen. Tijdschr. Diergeneesk., 88,
749, (1963).

Jacobs, J., Guinée, P. A. M., K a m pc 1 m a c h e r, E. H. en Keulen, .A.
van: Onderzoekingen over het voorkomen van Salmonella-kiemen in geïmpor-
teerd vismeel. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1404, (1963).

Kampelmacher, E. H.: Über Vorkommen und Isolierung von Salmonellen bei
normalen Schlachtrindern in den Niederlanden. Zbl. Vel-Med., 4, 198, (1957).

Kampelmacher, E .H. en Guinée, P. .A. M.: Salmonellosen. Berichten uit
het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht, 89-133, (1961).

Kampelmacher, E. H., Guinée, P. .A. M., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van: Salmonella-onderzoek in slachthuizen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 77,
(1962a).

Kampelmacher, E. H., Guinée, P. .A. M., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van: Verdere onderzoekingen o\\er Salmonella in slachthuizen en bij normale
slachtvarkens. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 1486, (1962b).

Sjollema, P.: Salmonellose bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 1047-1056.
(1959).

Tussen India en Zwitserland is overeengekomen dat tezamen een vceteeltproefbe-
drijf opgericht zal worden in Kerala, in Zuid-India. India zal de grond, eerst 200
ha, later 4400 ha en gebouwen beschikbaar stellen en Zwitserland levert fokvee,
zaaigoed en vakpersoneel.

Proeven zullen genomen worden met de kruising van Zwitsers Rundvee met lokale
Zeburassen. Zouden deze kruisingen gunstig verlopen dan heeft Zwitserland zich
bereid verklaard in de volgende 12 jaar nog 2 vccteeltproefstations, 1 K.I.-station en
cen voederproefstation op te richten.

De uitwerking van de gewichtstoenamegegevens van schapen die op dc D.L.G.
slachtveetentoonstclling in Hamburg waren gebracht leverde het volgende op:
voor de klasse van de zuiglammcrcn (tot 5 maand oud) een gemiddelde dagelijkse
toename van 255 g;

voor de klasse der oudere lammeren (weidelammercn), die 6—8 maand oud waren,
bedroeg hij gemiddeld 250 g.

De grote variatie in gewichtstoename, die bijv. bij de zuiglammcrcn 211 tot 333 g
bedroeg, bewijst hoe belangrijk ook bij schapen nakomelingenonderzock op vlees-
produktiegeschiktheid is.

Ofschoon slokdarmverstopping bij paarden vrij zeldzaam is, krijg ik de
indruk, dat de frequentie van het lijden de laatste jaren toeneemt. Een
bijdrage hiertoe wordt ongetwijfeld geleverd door de omstandigheid, dat
uit een oogpunt van arbeidsbesparing gedroogde pulp hoe langer hoe meer
in de vorm van geperste brokjes in de handel wordt gebracht. Het regel-
matig voeren van deze brokjes aan paarden behoort zeer zeker niet tot de
uitzonderingen. Bovendien geeft het op het bedrijf in voorraad hebben van
pulpbrokjes het dier de gelegenheid om zich zo mogelijk clandestien (b.v.
na losbreken) te goed te doen aan dit voor het paard zo gevaarlijke voed-
sel.

Beijers (1942) komt bij de beschrijving van het ziekteverloop bij 17
paarden met pulpverstopping van de slokdarm o.a. tot de volgende con-
clusies:

1. De resultaten verkregen met het inspuiten van musculatuui-verslappen-
de middelen, zoals sulfas atropini, met de bedoeling om hierdoor pas-
sage van de pulpmassa te bevorderen en/of het inbrengen van één of
twee neussondes, waai-mee getracht wordt door duwen of spoelen met
lauw water, slijm of paraffine de obstructie te verwijderen, zijn zeer
teleurstellend.

Op grond hiervan adviseert B e ij e r s: „Tobt U zich niet te veel af met
sonderen, maar wacht af en tracht door inspuiten van fysiologische
NaCl-oplossing een te sterke bloedindikking te voorkomen."
3. De prognose is zeer ongunstig. De mortaliteit bedraagt ongeveer 50%.
Bij sectie van de gestorven patiënten wordt steeds een ganggreneuze
pneumonie gevonden.

In 1957 op een Internationaal Gongres voor Dierziekten te Wenen atten-
deerde een Duit.se collega mij op een behandelingsmethode, die door Prof.
r i 1 1 m a n n zou zijn geïntroduceerd en die hieruit bestaat, dat een neus-
sonde tot op de pulpmassa wordt ingebracht, waarna het andere uiteinde
van de sonde wordt verbonden met een elektrisch gedreven bandenpomp.
De luchtstroom zou de pulp losmaken en via de neusgang ten dele naar
buiten blazen en de zich in het laatste deel van de slokdarm bevindende
pulp in de maag persen. De druk mag hierbij niet te hoog zijn en de druk
dient stootsgewijs te worden toegediend, dit in verband met het gevaar
voor inwendige rupturen. Dc resultaten, met deze methode \\erkregen, zou-
den beduidend beter zijn dan met de tot dusver gevolgde werkwijzen.

1 Dr. A. O.singa; praktizerend dierenarts; Uniaweg 43, Stiens.
J 170 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 16, 1964

De krampachtige contracties van de slokdarm zijn vrij karakteristiek, ver-
der speekselt en regurgiteert het dier. Dikwijls kan men in de halsstreek
de gezwollen slokdarm voelen, in andere gevallen beperkt zich de obstructie
meer tot het borstgedeelte.

In de jaren 1957-1964 werden door mij 7 van deze patiënten behandeld,
waarvan 5 in mijn eigen praktijk en 2 in samenwerking met buurtcollega\'s.

1. De patiënten 1, 2 en 7 werden behandeld volgens de methode T i 11-
m a n n (zie inleiding). De verwijdering van de stenose duurde bij deze
3 patiënten respectievelijk zh 1 minuut, ± 1 uur en ± 5 minuten.
Patiënt no. 2, die reeds vóór de behandeling verdacht werd van een
slikpneumonie, stierf ± 12 uur na de behandeling. Sectie bevestigde
het vermoeden „slikpneumonie". De twee andere patiënten herstelden
vlot.

2. De patiënten 3, 4, 5 en 6 werden behandeld \\olgens een door mij ge-
wijzigde methode T i 11 m a n n. Bij deze 4 patiënten lukte het n.1. niet
om volgens de methode Tillmann de stenose op te heffen.

Wel was het vrij gemakkelijk om het voorste deel \\ an de pulpprop uit
de slokdarm te blazen, maar daarna was het resultaat van blazen en
heen en weer duwen van de neussonde praktisch nihil. Derhalve werd
besloten om het blazen af te wisselen met spoelen, in dien zin, dat telkens
=t een halve liter lauwwarm water via de neussonde op de pulpmassa
werd gebracht en dat daarna weer werd geblazen.

Het resultaat was dat, na het inbrengen van water, met blazen weer
een deel van de pulpmassa kon worden verwijderd. Bij alle 4 patiënten
lukte het om op deze wijze in het tijdbestek van een J/j tot 1 yi uur de
slokdarmstenose op te heffen.

Om ontsteking van de ademhalingswegen in het algemeen en slik-
pneumonie in het bijzonder te voorkomen, werd na de behandeling een
intramusculaire injectie van 3 miljoen I.E. penicilline en 5 gram strep-
tomycine toegediend.

Dat bij deze patiënten gebruik van de elektrische bandenpomp zonder
meer niet tot het gewenste resultaat voerde, zal vermoedelijk vooral moe-
ten worden toegeschreven aan het feit, dat bij deze dieren de stenose nog
maar korte tijd (enige uren) had bestaan en derhalve het speeksel slechts
oppervlakkig in de pulpbrokjes had kunnen doordringen, waardoor dc rest
nog een vrij compacte massa vormde, die zich niet weg liet blazen.
Bij de patiënten 1, 2 en 7 had de stenose veel langei\' (1-3 dagen) bestaan
en het speeksel had de gelegenheid gekregen veel verder in de pulpmassa
door te dringen. Het voordeel, dat dus blijkbaar door afwachten wordt

De door mij gebruikte kleine draa.gbare elektrische bandenpompen leverden
maximaal een druk van 10 atm. en 80 liter lucht per minuut.

verkregen, weegt m.i. ecliter niet op tegen de nadelen, dat naarmate de
stenose langer bestaat de bloedindikking toeneemt en de kans, dat een slik-
pneumonie ontstaat, groter wordt.

De door mij gebruikte kleine draagbare elektrische bandenpompen lever-
den ma.xiinaal een druk \\ an 10 atm. en 80 liter lucht ])er minuut.

Dc door pulpbrokjes veroorzaakte slokdarm-stcnose bij paarden werd door schrijver
met succes behandeld door met behulp van cen transportabele elektrische banden-
pomp via cen tot de stenose ingebrachte neussonde de pulp weg te blazen, al of nit t
gecombineerd met spoelen met lauw water. Om ontsteking van de respiratietractus
tc voorkomen werd cen intramusculaire injectie van 3 miljoen I.E. penicilline 2n
5 gram streptomycine toegediend.

Oesophageal obstruction in horses caused by pieces of pulp bas been treated success-
fully by use of a transportable electrically driven tyre-pump. This pump was con-
nected to a nose-probe inserted up to the site of the obstruction in order to blow
away pieces of the pulp, eventually in combination with rinsing with lukewarm water.
To prevent inflammation of the respiratory tract 3 million I.U. of penicillin and 5
grammes of streptomycin were administered intramuscularly.

Beijers, J. : Slokdarmverstopping bij paarden. Tijdschr. Diergeneesk., 69, 121,
(1942).

In de Engelse bladen wordt herhaaldelijk geschreven over de produktie van bull-
beef contra steer-beef (dus sticrevlees tegenover ossevlees en soms tegenover nog meer
„volwassen" vlees). De meningen over eerstgenoemde produktie lopen vaak uiteen
op het punt van de smaak, m.a.w. hoe staan slager en huisvrouw cr tegenover.
Deze laatste toeh heeft de beslissende stem; wenst zij het stierevlees niet, dan heeft
de produktie er\\\'an weinig zin.

Bij een in Kent genomen proef (onder leiding van N.A.A.S.) werden onder gelijke
voedingsomstandigheden acht stieren en acht ossen gemest, alle Friesians. Op de
leeftijd tussen 10 en 11 maanden, toen het gewenste levend gewicht werd bereikt,
werden acht stieren cn vier ossen geslacht. De stieren wogen ruim 350 kg tot ruim
400 kg; de ossen g.iniddeld 25 kg minder. De klassificatie was als volgt: stieren
7 X klasse A, 1 x klasse B (2 stuks cxtia kwaliteitstoeslag) ; ossen alle 4 klasse A
(3 X toeslag). Het uitslachtingspcrcentage bedroeg 57.

Het oordeel van de .slagers was positief, vooral over de stieren. Dit oordeel werd als
volgt geformuleerd: de afnemers(sters) waardeerden het mooie magere vlees zeer
(geen vette randje e.d.), terwijl slager en huisvrouw over de smaak gunstig oor-
deelden.

Passief tegen pseudovogeipest geïmmuniseerde hennen kunnen ccn deel van deze
immuniteit op hun nageslacht overdragen. Dc mate waarin dit gebeurt kan ver-
moedelijk worden verhoogd door veelvuldiger toediening van immuun-serum aan
de fokhennen.

Hunt, M. and R o s s d a 1 o, P. D.: .specific veneral discase of thoroughbred
mares. Vet. Rec., 75, 1092, (196.3).

Deze collega\'s in Newmarket hebben in samenwerking met collega Mahaffey van
het Equine Research station aldaar geconstateerd dat Klebsiella pneumoniae bij
talrijke volbloed merries die gust blijven door middel van cervicale tampons is
aan te tonen. Zij menen dat in vele gevallen deze infectie blijvende steriliteit ver-
oorzaakt. Niet alle middelen waarvoor de bacterie in vitro gevoelig is, leveren in
vivo resultaat op. Daar dergelijke merries in de stoeterijen herhaaldelijk gedekt
plegen te worden, vormen zij een potentiële besmettingsbron voor andere „visiting
mares".

In 1963 hebben zij door middel van een kweekproef merries gecontroleerd vóór de
dekking. Met behulp van een speculum werd, in het begin van de oestrus, met een
tampon slijm van de cervix verkregen. Er werd 24 uur gewacht op het resultaat
van de kweek alvorens tot eventuele dekking werd overgegaan. Het culturele onder-
zoek kan de practicus eventueel thuis doen. De daarvoor noodzakelijke aanschaffing
van een broedstoof en een autoclaaf schatten zij op een bedrag van £ 100,—.

C h a r t O n, A., F a y e, P. et L e c o a n e t, J.: Entérite hémorragique infectieuse
hivernale des Bovins (winter dysentery). Bull. Ac. vét. France, (10), (1963).
In dc loop van de winter 1962/1963 trad enzootischc hemorragische enteritis op in
een stal melkkoeien waarbij een virus geïsoleerd en gekweekt kon worden waarmee
bij gezonde runderen experimenteel dezelfde ziekteverschijnselen konden worden op-
gewekt. Dit ziektebeeld van enzoötisch optredende min of meer |)rofuse, vaak he-
morragische diarree in het winterseizoen is in de .Angelsaxische landen reeds lang
bekend en wordt geweten aan een infectie met Vibrio jejuni of aan een virus.
De ziekte treedt plotseling op, meestal \'s winters, bij sterke temperatuursdaling.
Vooral melkkoeien worden aangetast; bij kalveren ziet men een lichter verloop. Di-
ziekte koiut zo eens in de 3 a 4 jaar op de stallen voor.

.Mie dieren worden ziek, de sterfte bedraagt niet meer dan 19r. De meeste schade
wordt door daling van de melkproduktie veroorzaakt. Het eerste symptoom is
diarree, veriërende van slappe mest tot profuse diarree, veel slijm en soms bloed be-
vattend. De temperatuur is 24 uur vóór het optreden van de diarree tot 40.5° C
verhoogd. Tijdens de ziekte is de temperatuur meestal normaal. Vaak bestaat kort-
ademigheid. Er zijn geen ulcera op neus- of mondslijmvlies.

Pathologisch anatomisch ziet men cattarale enteritis van j.junum en ileum; geen
verandering van Peycrse plagues en lymphoglandulae.

De ziekte verspreidt zich \'s winters zeer snel door de kopjiel. Dc diarree h"eft een
muceus cn soms hemorragisch karakter. Vooral melkkoeien v/orden aangetast.
Differentieel diagnostisch komt virusdiarree in aanmerking, maar hierbij zijn vooral
jongere dieren van 8-24 maanden aangetast en ziet men ulcera op het mondslijm-
vlies. Ook worden bij virusdiarree niet alle dieren aangetast terwijl het sterftepercen-
tage van de zieke dieren veel hoger ligt.

Sommige onderzoek.-rs konden bij proefkoeien het ziektebeeld opwekken met Vibrio
jejnui per os, anderen met inspuiten van gefiltreerd materiaal Het ingeven van
cultuur van Vibrio jejuni bij kalveren geeft ternperatuursstijging van 1° C en 24 uur
later diarree. Bij microscopisch onderzoek van de faeces treft men veel vibrionen:
met gefiltreerd faecesmateriaal subcutaan is bijna hetzelfde ziektebeeld op te wekken.
Virus, gekweekt op bebroede kippe-eieren en door muizen gepasseerd, veroorzaakt
hetzelfde ziektebeeld.

In drie verschillende landen heeft men het beeld van de winterdiarrcc beschreven.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 16, 1964 [ ] 73

Het klinisch beeld was identiek, de aetiologie was verschillend. De mogelijkheid van
synergie tussen Vibrio jejuni en virus is niet uit te sluiten. Bloed en faeces zijn echter
beide virulent. Alleen runderen — en vooral dus melkkoeien - - zijn gevoelig. Dc
immuniteit na het ontstaan van de ziekte duurt 6 maanden - - 1 jaar.
Soms wordt verbetering gezien met adstringentia, wanneer vooral CuSOi-oplossing
was ingegeven om de slokdarmsleuf te doen sluiten: 100 cm^ CuSO.i-oplossing en
daarna 360-480 gram onoplosbaar sulfapreparaat b.v. sulfaguanidine of sulfathali-
dine als suspensie in 0.5 1 water.

Hiermee kon men het bestaan van de diarree tot 24 uur beperken en de melkgift weer
sneller op peil brengen.

Haring, F., G r u h n, R., Smid, D. und Scheven, R.: Züchtung eines
Miniaturschweines als Versuchs- und Laboratoriumstier. Zb/. Bakt. I Orig., 189,
(1963).

Bij wetenschappelijk onderzoek is men als regel aangewezen op konijnen, katten,
honden en apen. Behalve de laatste, verschillen deze dieren zowel anatomisch als
vooral CK)k fysiologisch veel van de mens, zodat het overbrengen van de resultaten
op de mens op moeilijkheden kan stuiten. Het gebruik van honden en katten, die met
de mens nauw verbonden zijn, kan etisch bezwaren medebrengen. De apen hebben
daarentegen een hoge kostprijs. Het varken staat fysiologisch betrekkelijk dicht bij dc
mens en komt wat zijn huid betreft (zwakke beharing, warmte regulatie door tal-
rijke zweetklieren enz.) de menselijke huid het meest nabij. Daarenboven is het varken
gevoelig voor verschillende ziekteverwekkers van de mens o.a. enterovirussen, die
tot dusverre op geen andere proefdieren zijn over te brengen.

Artsen van de Mayokliniek in Rochester, Minnesota U.S.A., hebben, ten behoeve
van het arteriosclerose onderzoek, aan Prof. Winters (Harmei Instituut, Austin
Minnesota) verzocht voor hun een miniatuour varken te ontwikkelen.
Aangezien bij de in Europa en Amerika gefokte nutrassen, de eigenschappen voor
dwergvorm is verloren gegaan, werd teruggegrepen op in verschillende streken in het
wild voorkomende varkens, die waarschijnlijk in de eerste tijden van de eerste
kolonisatie verwilderd waren (Guinea varken uit Alabama, varken van het pacific
eiland Santa Catalina, pineywood varken uit Louisiana en varken van het eiland
Guam).

Het hieruit gefokte dwergvarken van de Harmcl Foundation is in Amerika gepa-
tenteerd.

.\\merikaanse onderzoekers hebben, door middel van katheters, gal en pancrcassecre-
tum bij dwergvarkens gemakkelijk kunnen verzamelen, terwijl deze ook gebruikt zijn
voor bepalingen van alcoholbloed.spiegel en glucoscbloedspiegel.
Haring is begonnen Vietnamese hangbuikvarkens (Sus vittatus) op dwerggroei tc
selecteren. Deze dieren waren wel vrij klein, maar bleven tamelijk wild voor labo-
ratoriumproeven, wat ook aanleiding was van het doodbijten van veel biggen door
de zeugen.

Nadat in 1960 de beschikking was verkregen over enkele varkens van de Harmcl
foundation, werden verdere proeven genomen ten behoeve van de dennatologischc
onderzoekingen, een dwergvarken met een lichte huid en licht haar te fokken. De
hangbuikvarkens zijn nl. zwart en de Harmcl foundation varkens zijn zwart, rood en
zandkleurig, eenkleurig of bont, zij worden niet op kleur gefokt, het dominant wit
ontbreekt. Het is Haring c.s. gelukt door kruising van veredelde Duitse land-
varkens een wit dwergvarken te fokken, dat geschikt is voor laboratoriumwerk.
Hierbij werden witte kruisingen van grote witte beren zowel met .\\mcrikaanse als
met Vietnamese dwergvarkens enkele generatics terug gekruist met de dwergvorm
tot een voldoend klein dier was verkregen. Deze heterozygote witte dieren, onderling
gepaard, leverden 25% homozygote witten, die door proefparingen konden worden

aangewezen. Om extreem kleine witte varkens voor direct gebruik te krijgen worden
dieren, die gefokt zijn uit een kruising van hangbuikvarkens met Amerikaanse dwerg-
varkens, geïnscmineerd met sperma van beren uit een der beide op deze wijze
verkregen homozygoot witte lijnen.

L ö 1 i g e r, H. Ch. und Becker, W.: Enterale Infectioncn beim Chinchilla und
ihre prophylactische Bekämfungmittelsschutzimpfung. Schweiz, Arch. Tierheilk., 106,
(1964).

Bij chinchilla\'s ziet men veel darmaandoeningen die primair veroorzaakt worden door
voeding.s- en verplegingsfoutcn. Hierdoor wordt een sterke vermenigvuldiging van
normaal saprofytisch in de darm voorkomende bacterie-soorten veroorzaakt.
Pseudomonas aeruginosa infectie geeft het beeld van een necroti.-\'erende ulcererende
gastro-typhlo-colitis met haardnecrosen in lever, milt, nieren, lymphoglandulae en
uterus. Vaak gelijkertijd treedt sterke vermeerdering van Bac. proteus en E. coli op.
Bij een gegeneraliseerde coli-infectie ziet men ongeveer hetzelfde beeld, vooral necrose
en ulcera in ileum, coecum en colon ascendens. Bij de cattarale darmontsteking ziet
men overheersing van coli; deze dysbactcrie is mogelijk het gevolg van voedingsfouten.
Zuivere proteus-infecties komen zelden voor, macroscopisch geeft dit het beeld van
een E. coli-infectie. Bij dieren met pasteurellose en listeriose heeft men vaak simultaan
infecdes met E. coli, B. proteus en Pseudomonas.

Antibiotica- en sulfatherapie is meestal onbevredigend, mede door resistentie van
vele bacteriestammen. Daarom is men begonnen met vaccinatie met mcn.gvaccin,
bereid uit gedode Pseudomonas, E. coli, B. proteus, Pasteurella pseudotuberculosis
en Listeria monocytogenes.

Dit vaccin werd op een bedrijf beproefd. Vóór de vaccinatie stierven van 140 dieren
er 15 in 14 dagen. Na dc vaccinatie stierven van 40 dieren, die bij .gebrek aan
entstof niet geënt werden, cr 18 in 15 dagen.

Van de 155 geënte dieren stierven er in dezelfde periode slechts 4. Verder trad
na de vaccinatie in 4 maanden geen sterfte meer op, behoudens enkele individuele
gevallen. De proef liep over totaal 284 dieren. Het vaccin werd goed verdra.gcn.
Dieren van 14 dagen ent men met 0.25 cm^, vanaf 6 weken ouderdom gebruikt men
0.5 cm^. De vraag is of enting op 14 dagen leeftijd voldoende immuniteit verschaft
Men vaccineert aan de binnenzijde van de schenkel, de nekplooi, de knieplooi en
in de borst. De immuniteit duurt 9-12 maanden,

G a 1 V i n, Th. J.: Experimental Toxocara canis infections m chickens and pigeons.
J. Parasitol., 50, 124, (1964).

In kuikens en jon.gc duiven, die geïnfecteerd werden met infectieuze Toxocara-c\\cn-n
konden gedurende lan.ge tijd (tenminste 142 dagen) na dc infectie levende larven,
vnl. in de lever, gevonden worden.

Beaver, P, C. and Little, M. D,: The .genital girdle in relation to estrus and
mating in Ascaris lumbricoides. J. Parasitol., 50, 128, (1964).

Dc auteurs stelden vast, dat van de vrouwelijke spoelvormen, van varken en mens
afkomstig, die een insnoering (genital girdle) vertoonden 81% onbevruchte eieren
bevatte. Wanneer bevruchte eieren aanwezig zijn is de insnoering óf afwezig öf
worden veel spcrmatozoen gevonden, hetgeen op een recente plaats gehad heb-
bende copulatie wijst. De insnoering zou dus een kenmerk van de oestrus zijn,

Dc schrijvcrs vervullen respectievelijk de functie van Directeur van het Laboratoire
Nationale de Recherche sur les maladies du lapin, Directeur du Laboratoire Dc-
partemcntal dc Recherche Vétérinaire, diplomé de Sérologic en „Assistent echnic|uc\'\'
bij eerstgenoemd laboratorium.
Het boek is verdeeld in ccn aantal delen;

Het eerste deel behandelt de omvang van de Franse koni.,nenleelt, de verschillende
vormen en de organisatie.

Het tweede deel behandelt voor dc diverse categoriën van fokkers de rassenkeui, ni.
voor de sportfokker, voor het gezinsbedrijf (economisch van belang in Frankrijk) oi
voor dc industriële- of semi-industriële fokkerij.

Van een twaalftal rassen worden de rassenkenmerken, .gewicht\' n, voor- en nadelen,
enkele maten en de puntenwaardering van de keuringscritcria gegeven.
Een vermelding van dc kwaliteit van de voetzolen, in verband met het houden van
draadbodems zou de waarde van dc opsomming hebben vergroot.
Het derde deel behandelt zeer uitvoerig de behuizing van het knniln (120 blz.). Na
enkele opmerkingen over het milieu wordt ingegaan op de ini\'iihting van het hok
en wel op de verbetering van een bestaand hok, op dc bouw van cen nieuw hok
voor het gezinsbedrijf en voor de bedrijfsindustrie. De hokafmet\'ngen worden vastge-
,gesteld naar anatomische gegevens, nl. dc grootste lengte van het geheel m gestrekte
houding verkerend konijn. Alle mogelijke hoktypcn worden b\'-handeld, zelfs dc kooi
van het laboratorium-konijn komt aan de orde.

Diverse bladzijden worden vervolgens gewijd aan de gaasbodem dc ruif, de voerbak,
de drinkwatervoorziening en het nachthok. Tenslotte wordt in dit deel het onderdak
behandeld, vanaf het afdak tot het konijnenhuis van een proefstation.
We misten bij de opsomming de geheel .geautomatiseerde vck der- en watervoor-
ziening en faeces afvoer, zoals deze o.a. in Engeland te zien en ir.ct succes worden
gebruikt.

Dit deel wordt afgesloten met een hoofdstuk over desinfectie en hygiëne.
Het vijfde deel gaat in op dc fok van het konijn cn op de organisatie van de fokkerij.
Behandeld wordt: selectie, bedrijfsvoering en registratie, anatomie en fysiologie van
de geslachtsorganen, paring, buikpalpatie ter vaststelling van draehtighcid, werpen en
lactatie. Het boek sluit met een deel over de ziektekunde van het konijn, waarin
diagnose en therapie aan de orde komen. Ilet is voorzien van een aantal foto\'s die
pathologisch anatomisch zeer interessant, maar van weinig praktische waarde zijn.
\\\'oorts steriliteit cn coryza, daarna voedingsstoornissen met als eerste uiting ervan
mucoide entcritis.

Er zijn minstens evenveel icdenen aanwezig om deze afwijking onder infectie-ziekten
te plaatsen. Daarna een aantal specifieke afwijkingen, prophylaxe cn sectie.
Het boek eindigt op dc gebruikelijke wijze met de bronvermeldingen, totaal 41 in
getal, waar\\-an er zegge en schrijve één van dc Angel-Saksische literatuur afkomstig is.
Dit boek dat zich richt op de geïnteresseerde leek is niet zeer logisch ingedeeld, in
zijn onderdelen niet zuiver opgebouwd cn verder krijgt niet ieder onderdeel de
aandacht die het nodig heeft: met name is de voeding ccn onderontwikkeld gebied.
Zijn waardc ontleend het vooral aan dc praktische instelling en de grote mate van
ervaring die de schrijvers kennelijk hebben.

De beginneling zal bij de keus van zijn inrichting veel aan dit boek hebben vanwege
de vele informaties die het geeft: de gevorderde kan van tijd tot tijd profiteren
dc ervaring die aan dc dag wordt gelegd, wanneer problemen optreden in zijn nu
eenmaal zeer wisselvallige teelt,

VETERINÄRHYGIEMSCHE UNTERSUCIIUXGEN BEI DER VERWERTUNG
FESTER UND FLÜSSIGER SIEDLUNGSABFÄLLE.

(Georg Thiene Verlag, Stuttgart, 1964, 114 pag; 27 foto\'s, 8 tabellen: D.M. ll,-~).
Voor het eerst is er van diergcnccsliundige zijde een uitvoerige wetenichappehjke be-
werking tot stand gekomen van het vraagstuk der zuivering van afvalstoffen van de
menselijke samenleving en de verwerking hiervan tot compost.

Uit het ruim 100 pagina\'s omvattende boekje blijkt reeds bij de inleiding, dat in
Duitsland het probleem van het kwijtraken van afval, dat voor men;; en dier ziekte-
verwekkende kiemen omvat, even groot is als hier te lande. Van de drie mogelijk-
heden; langdurige bewaring, verbranding en compostcring heeft de auteur hoofd-
zakelijk zijn aandacht besteed aan de laatstgenoemde mogelijkheid.
Deze is van de grootste betekenis omdat de kleinere gemeenten zich niet kunnen
permiteren de totale verbranding toe te passen en in cen dichtbevolkt gebied ook
geen braakliggende grond aanwezig is, die voor langdurige bewaring in aanmerking
komt.

2. compostcring in hopen, die opgebouwd worden na verkleining van het materiaal;

3. compostcring in daarvoor samengestelde broeicellen met of zonder beweging en
met of zonder verkleining van het te verwerken materiaal.

Schrijver heeft het microbiologisch effcct nagegaan van de verwerking van afval
op drie verschillende manieren, die elk vallen in één van de verschillende groepen.
Hierbij heeft hij behalve de vorming van CO-2 en het verbruik van zuurstof ook de
temperatuur opgenomen over een lange periode en tevens dc inwerking op het
psittakosisvirus en op bekend pathogene bacteriën (Rae. anthracis, S. enteritidis en
Erysipelothrix rhusiopathiae) geobserveerd.

De inrichting in Baden-Baden bleek uit een hygiënisch oogpunt heel goede resul-
taten te geven. Hier wordt het vuil niet verkleind doch gemengd met rioolslib.
Binnen de 5 dagen steeg de temperatuur in de hopen tot 65° G en kon hierop ge-
durende 6—8 weken worden gehandhaafd, daarna koelden de hopen af. De miltvuur-
sporen bleken zeer resistent doch konden aan het einde van de bewaarperiode d.i.
na 138 dagen niet meer worden aangetoond, uitgezonderd in de ampullen, die erg
oppervlakkig in de hopen waren ingelegd.

In Heidelberg wordt het stadsvuil gecomposteerd nadat het mechanisch verkleind
en gezeefd is. Er wordt geen vermenging met rioolslib toegepast. Ter bevordering
van de broei wordt met water gesproeid, doch de gewenste broeitemperatuur om
miltvuursporen te doden kon niet worden bereikt.

In Frankfurt, waar op commerciële basis compost wordt bereid, bleek dc temperatuur
nimmer 46,5° O te overschrijden. De pathogene kiemen met name Salmonella, B.
anthracis en E. rhusiopathiae konden nog na enkele weken worden aangetoond en
bovendien sporen van B. anthracis zelfs nog na 251 dagen.

Een onderzoek van de compostfabriek te Kreuznach gaf de auteur de gelegenheid
het effect van de z.g. D.A\\\'0-biostabilisatorlroinmels na te gaan. Deze trommel ro-
teert voortdurend en geeft dus reeds een goede menging en vooral ecn goede toe-
diening van zuurstof. Er wordt wel rioolslib toegevoegd, doch daarnaast worden ook
nog stoffen toegevoegd die het brociproces zouden bevorderen. Het resultaat van deze
toevoegingen was echter minimaal, zowel wat betreft dc ontwikkelde broeitempe-
ratuur, de gevormde CO-2 als de hoedanigheid der compost na 3, 6 cn 9 weken.
De pathogene kiemen werden echter alle vrij snel gedood, ook die in de ampullen.
Het onderzoek van de vctcrinair-hygiënist Strauch toont aan, dat op zijn gebied
in Nederland nog veel werk valt te verrichten cn dc vraag dringt zich zelfs op,
of niet elke gemeente voortdurende de verwerking van haar afval tot compost door
een deskundige zou moeten laten controleren om te voorkomen dat ziektekiemen in
permanente circulatie blijven.

Voor degenen, die met dit vraagstuk worden geconfronteerd, biedt het boekje in-
teressante gegevens.

LEHRBUCH DER VETERINÄR-AN.ATOMIE. B.WD II EINGEVVEIDELEHRE.
Prof. dr. med. vet. habil. Tankred Koch.

(XI 327 pp, mit 296 Abbildungen im Text VEB Gustav Fischer Verlag, Jena,
1963; DM. 30,—).

Evenals in deel I staat bij de bespreking van de stof het paard in het middelpunt.
Achtereenvolgens worden besproken: de lichaamsholten, het spijsverterings-, adem-
halings- en het uitscheidings- en geslachtsapparaat. Elk onderdeel begint met een
korte, functioneel-biologische inleiding, die steeds een goede, vrij breed .georiënteerde
aanloop vormt tot het.geen daarna gedetailleerd besproken wordt.
Typisch is de bespreking van de endocriene organen vol.gens hun lig.ging bij elk der
bovengenoemde orgaansystemen. Zo komt de thymus aan bod bij het mediastinum,
de schildklier en adnexa bij de trachea cn de bijnieren bij de uitscheidingsorganen.
De fysiologische samenhang zou zodoende beter tot uiting komen. Gezien de algemene
invloed van de hormonen op de gehele stofwisseling komt dit ons wat gezocht voor.
Het spijsverteringsapparaat wordt in de gebruikelijke opzet behandeld. De figuren
zijn goed. De beschrijving van de farynx had wel wat uitvoeriger geïllustreerd
kunnen worden; nu zijn slechts twee preparaten van het rund afgebeeld. Zeer over-
zichtelijk zijn daarentegen de tabelletjes van de tong-, tongbeen- en farynxspieren.
Het bouwplan van het darmkanaal wordt in een paar kleurenplaten vergelijkend-
anatomisch besproken, de ontogenie blijft echter buiten discussie.
Bij het ademhalingsapparaat zijn de schedelboezems wel zeer summier besproken,
slechts van die van het paard is een foto aanwezig („opengewerkte" schedel). Door
middel van dwarsdoorsneden door de gehele kop moet men dan een beeld krijgen
van de situade bij rund, varken en hond. Ook de illustraties van de larynx zijn te
karig: slechts een viertal laryngoscopische afbeeldingen en een overlangse doorsnede
moeten de student een overzicht geven van dit vrij gecompliceerde gebied. De ana-
tomie van de longen is echter zeer duidelijk geschreven en goed geïllustreerd.
Bij het uitscheidings- en geslachtsapparaat is de ver.gelijkend-anatomische kant wel
wat verwaarloosd. De topografische beschrijvingen bij de afzonderlijke dieren zijn
echter zeer geslaagd, ze worden aangevuld door hier en daar wel zeer instructieve af-
beeldingen (fig. 240, 290, 291).

Evenals deel I eindi.gt dit tweede deel met een lijst van termen, die wel veel biogra-
fische gegevens van anatomen bevat, maar overigens weini.g geschikt is voor bijv.
het repeteren van cle stof.

Samenvattend kunnen wij dit boek, mede om zijn zeer redelijke prijs, ten zeerste
aan onze studenten aanbevelen.

Bovenstaande postzegel zag ik het eerst afgebeeld in de Veterinary Record.
De zegel werd in 1951 uitgegeven. De toenmalige Minister van de posterijen was een
dierenarts en hij heeft deze zegel uitgegeven als een huldeblijk aan het diergenees-
kundig beroep als een hulde aan de drie grote Franse Veterinaire Hogescholen,
nl. Lyon — Alfort — Toulouse.

Het gebouw op de achtergrond stelt de Hogeschool in .Mfort voor, terwijl verder 3
beroemde Franse dierenartsen zijn afgebeeld.
Het zijn:

1. Nocard (1850—1903); eerst student aan en later directeur van dc school in
Alfort. Na zijn directeurschap ging hij werken bij Pasteur. Hij werkte aan vele
infectieziekten, o.a. aan tuberculose en aan brucellose.

Bouley (1841—1885); was Hoogleraar in .Alfort, lid van dc Academie der
Wetenschappen.

Chauveau (1827—1917); studeerde in .Alfort, werd hoogleraar in Lyon.
Later werd hij zelfs directeur van deze school. Zijn naam leeft voort in de naam
Clostridium chauvoei.

Door het Produktschap voor Pluimvee en Eieren is het pullorumonderzcH-k dit jaar
verplicht gesteld voor de volgende bedrijven en dieren:

b. fokbedrijven waar na 1 juli 1963 geïmporteerd materiaal is gehouden: alle
jonge en oude dieren van leg- en slachtrassen¹).

b. vermeerderingsbedrijven die tevens een kuikenbroederij exploiteren (op het-
zelfde bedrijf) : alle dieren op het bedrijf, dus oude en jonge, van leg- en
slachtrassen.

(in verband met enkele besmettingsgevallen gedurende het afgelopen jaar
is dit noodzakelijk geworden),

3. In verband met enkele in 1963 en \'64 geconstateerde S. pullorumgevallen is het
onderzoek bovendien verplicht gesteld voor alle vermeerderingsbedrijven met leg-
rassen van cen bepaalde fokker.

4. Bij iedere constatering of verdenking van besmetting kan de verplichting tot
onderzoek alsnog worden uitgebreid of vernieuwd.

5. Alle eventueel op het bedrijf aanwezige hoenders van sportrassen en/of kal-
koenen dienen eveneens te worden onderzocht.

N.B. Voor vermeerderingsbedrijven met zeer grote koppels is nagegaan of met cen
gedeeltelijk onderzoek kan worden volstaan. Statistisch blijkt dit uitsluitend ver-
antwoord te zijn bij koppels van 3.000 dieren en meer.

Onder een koppel moet worden verstaan een groep dieren van dezelfde geboorte-
datum,- herkomst, en -afstamming. Indien de dieren over meerdere hokken verdeeld
zijn moet bij een beperkt onderzoek een evenredig gedeelte van ieder hok worden
onderzocht. Vermeerderingsbedrijven die hiervoor in aanmerking willen komen,
dienen dit tevoren op te geven aan het Produktschap voor Pluimvee en Eieren te
Zeist.

Volledigheidshalve zij hieibij vermeld, dat ile mogelijkheden voor een beperkt onder-
zoek als volgt zijn:

Het toezicht op de uitvoering van het pullorumonderzoek is evenals andere jaren
opgedragen aan de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee.

Dc verplichting tot pullorumondeizock is gegrond op art. 43 %an de verordening teelt-

regeling hoenders 1960 van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren, hetgeen
zal worden gepubliceerd in het verordeningenblad bedrijfsorganisatie. Door dit Pro-
duktschap zullen alleen aflcveringsformuliercn voor broedeieren worden afgegeven,
wanneer de uitslag van het pullorumonderzoek op grond van bovenstaande voor-
waarden door de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee is goedgekeurd.
Voorts is door de Veeartsenijkundige Dienst bepaald, dat de verantwoordelijkheid
voor het afgeven van gezondheidscertificaten bij export van broedeieren en/of pluim-
vee door deze dienst uitsluitend kan worden gedragen, wanneer het pullorumonder-
zoek volgens de richtlijnen en onder toezicht van de Stichting Gezondheidsdienst
voor Pluimvee is verricht door dierenartsen, die hiertoe een overeenkomst in de
vorm van een geldige bereidverklaring met de Stichting hebben aangegaan.
Tenslotte zij meegedeeld, dat voor uitvoering van het onderzoek voorlopig dezelfde
richtlijnen gelden, als bij het aangaan van een overeenkomst in de vorm van een
bereidverklaring aan alle dierenartsen is of wordt toegezonden.

Cultuurdenkers (Huizin ga, Ortega y Gasset, Spengler, Röpke,
Toynbee e.a.) geven veelal geen vrolijk beeld van de moderne samenleving. Ook
bij erkennning van een „social-cultural lag" (F. L. Polak) ten opzichte van de
stormachtige technisch-economische ontwikkeling worden o.i. de schaduwzijden door
hen nogal eens sterk geaccentueerd. Hun onbehagen zou kunnen samenhangen met
de moderne overbelasting van de leidinggevende groepen. Nu alleen managers, ook
hoogleraren worden van de kernfuncties van hun ambt afgehouden door de „secun-
daire drukte" van commissies, congressen, vergaderen enz.; aldus prof. P. J. B o u-
man in zijn voorwoord tot H. J. A. Hoflands „Geen Tijd".*)
Dat boekje beleefde onlangs een vierde druk; er was dus tijd voor de consumptie
(ex ante en ex post?) van drie oplagen. Door Hoflands prettige stijl is dat geen
inconsistentie met zijn diagnose; overbelaste mensen kunnen zijn lectuur als een
ont-spannende recreatie ervaren. Eveneens mogelijk is een narcistisch zwelgen is een
ziekte met een zeer ho.ge status. „De tempomens kent zijn eigen unieke waardigheid
(......), hij lijdt aan de kwaal van de eeuw. En dus moet men hem vooral niet mis-
gunnen dat hij zich luide beklaagt".

Hofland weet te relativeren en een monotoon gejammer te vermijden. Zijn vraagge-
sprekken met ondernemers, hoogleraren en beoefenaren der vrije beroepen vormen
weliswaar niet de emprirische basis voor een strak betoog met exacte begrippen, doch
wel voor een vaak treffende beschrijving van een reeks symptomen en aspecten. Een
van zijn rake typeringen is die van de snelheidspsychose in het verkeer. Wie het
verkeer ophoudt „haalt zich een volkswoede op de hals. Hij krijgt te maken met
honend gehuil van de claxons, het publiek tikt met de vinger op het voorhoofd,
men buigt zich voorover want men wil het gezicht zien van de imbeciel". Zelfs is
cr reeds „de overspannen toerist. Men vreemd starende ogen van het kijken op de
weg". Ook voor consumenten geldt: „Geen tijd, waar\\oor? Geen tijd om alles te

doen, te kopen, te hebben, te zien, te denken, te wensen, te verwezenlijken (......)".

\\\'oor managers is er de „Exccutive Chair": „De stoel is een wonder van vernuft, doet
zowel aan een pianokruk als aan een clubfauteuil denken, is hier en daar verwant

aan de schcerstoel en zelfs aan de operatietafel (......) Men kan er zich bliksemsnel

in omdraaien, erin slapen, zich laten wegrollen of zich omhoog schroeven (......).

Een draaibare troon, die een eerbewijs is aan de bewindvoerder, maar tegelijk re-
kening houdt met het feit dat hij een potentiële patiënt is". Enkele oorzaken van
zijn overbelasting zouden zijn ijverige specialisten (economen, ingenieurs e.a.) met
hun jargon, het bedrijven van „public relations" (in de pers, voor de t.v. enz.), de
personeelsverhoudingen („Men had zijn gemoedstoestand willen kennen aan de voor-

avond van dr eerste vergadering van de Ondernemingsraad. Men zou moeten vi\'eten
wat zijn vrouw weet"). Voor de (middelbare) manager is een extra-instinct voor
carrière-techniek nodig, nl. dat „degene die teveel doet de kans loopt tot het
eeuwige knechtschap gedoemd te blijven" en dat een „Befehl ist Befehl" toon via
ruzies zijn loopbaan ondergraaft.

De intellectueel behoort nog tot cen vergeten groep, hij is nog niet als patiënt erkend,
de term „professors\' disease" circuleert nog niet. Toch schreef V e s t d ij k reeds in
1952*) over een bezoek aan een hoogleraarszoon: „Toevallig was de vader in de
kamer toen er gebeld werd. De toon van machteloze woede waarop hij prevelde:

„Daar heb je er verd(......) weer een", zal ik niet gemakkelijk vergeten. Ik kon mij

er niet van vergewissen wie de bezoeker was. Ongetwijfeld een andere professor".
Hoogleraren zijn niet de enige overbelaste wetenschappelijke werkers. Vaak moeten
deze een compromis vinden tussen hun „roeping" en activiteiten, die een hoger in-
komen opleveren: „Het beste wat men voor de intellectuele wielrijder kan hopen is,
dat hij zonder meer de automobilist vervloekt die hem tegen de stoep dringt en
dat hij daarbij de illusie zal hebben dat hij dit doet in n.nam van het hogere geestelijke
leven waarvan hij alles weet, maar waaraan de lummel in zijn wagen geen deel
heeft".

Overbelaste academici treft men ook in „vrije beroepen": journalisten, artsen, advo-
caten, predikanten. Op Hoflands pikante opmerkingen over hen kan hier niet worden
ingegaan, evenmin als op die over de terreur der communicatiemiddelen (telefoon
enz.), de vergaderchaos (door de zuilen verviervoudigd), congressen, het gezin.
Prof. Bouman schrijft dat de (wetenschappelijke) diagnose van de huidi,ge over-
belasting van de leidinggevende groepen nog nauwelijks is gesteld. Een therapie lijkt
nog moeilijker. Hofland attendeert o.m. op de vicieuze cirkel van de gewetensvolle
tempomens, die ook gefrustreerd wordt door weigeringen en verplichungen. Een
„diepere" oorzaak bevat zijn citaat uit dc „Pensées" van Pascal, nl. „dat alle ellende
van de mensen alleen daaruit voortkomt, dat zij niet rustig in een kamer kunnen
blijven". Een visie, die o.i. mogelijk correleert met die van antropologen op de mens
als cen „uit het lood geslagen dier" — „het natuurlijk evenwicht van het dier is voor
de mens het verloren paradijs van het gecentreerde leven, waaruit hij met zijn
excentrische natuur verbannen is".¹)

Bevordert een cultuurpatroon met Succes, Status, Bezit als Grote Geboden het
menselijk evenwicht? (Vanzelfsprekend is zo\'n probleemstelling eveneens eenzijdig...)

Unilever vergroot verhoudingsgewijs het leidinggevend en toezichthoudend personeel
het sterkst. In de afgelopen 8 jaar steeg het totale personeel met 8 procent, terwijl
de groep leidinggevende functionarissen met 28 procent toenam. De grotere behoefte
aan hoger gekwalificeerd personeel is een logisch uitvloeisel van de verdere mecha-
nisering en automatisering in de fabrieken. Bij het gehele concern werken thans
291.500 men.sen, waarvan 15.000 in Nederland. Deze cijfers wijken niet veel af
van die een jaar geleden werden opgegeven. Menige Unilever-man wordt voor korte
of lange tijd naar het buitenland gezonden. Op het ogenblik vervult rond 20 procent
van het hoger personeel een functie buiten eigen land. Het totale personeel van
291.500 man is als volgt over de wereld verspreid. In Europa werken 166.000
mensen (87.000 op het continent en 79.000 in Engeland), in Afrika 81.500 man, in
Noord- en Zuid-Amerika 17.500 werknemers en in de rest van de wereld nog
26.500. Het concern trok in 1963 rond 222 (vorig jaar 190) miljoen gulden uit
voor pensioenen. De gezamenlijke pensioen- en voorzieningsfondsen van Unilever
beschikken over cen vermogen van 1.9 miljard gulden.

Op maandag 16 maart 1964 te 16.45 uur heeft in het Groot-Auditorium prof. mr.
C. Croon bij K.B. van 7 augustus 1963, no. 34, benoemd tot buitengewoon hoog-
leraar in de faculteit der rechtsgeleerdheid, zijn inaugurele rede gehouden getiteld:
„De rechtspositie van de ontwerper, de maker en de uitvinder in dienstbetrekking".
Aandacht wordt besteed aan de rechtspositie van dc.geen, die in dienst van een
ander een uitvinding dan wel een werk van letterkunde, wetenschap of kunst heeft to*
stand gebracht alsmede aan de rechtspositie van degeen, die, nadat het bestaande
ontwerp van de eenvormige Benelux Tekeningen- en Modellenwet in werking zal
zijn .getreden, in dienst van een ander een siermodel heeft ontworpen,
.\\a eerst kritiek te hebben geleverd op de wijze, waarop het artikel is geredigeerd,
waarin de rechtspositie van dc ontwerper van een nieuw uiterlijk (vormgeving) van
een gebruiksvoorwerp in het Bcnelux-ontwcrp is geregeld, wordt aandacht besteed
aan de rechtspositie van degenen, die in dienst van een ander een werk van letter-
kunde, wetenschap of kunst hebben gemaakt.

Zowel volgens het ontwerp Benelux Tekeningen- en Modellenwet als volgens de
Nederlandse .Auteurswet staat de werknemer, tenzij anders is overeengekomen, zijn
rechten (waaronder begrepen zijn auteursrechten) aan zijn werkgever af. Hier-
tegenover dient de werknemer met het bedongen loon genoegen te nemen en heeft hij
geen recht op een extra beloning voor het geval boven verwachting het door hem
tot stand gebrachte resultaat zeer groot is en de werkgever met dat resultaat veel
geld verdient.

Nadat is uiteengezet dat ook de hoogleraar zijn auteursrechten op zijn college-
dictaten en colleges aan zijn werkgever (in het algemeen de Universiteit dus) ver-
liest, wordt verder ingegaan op de positie van de uitvinder in dienstbetrekking. Ook
deze verspeelt in het algemeen op grond van art, 10 van de Nederlandse Octrooiwet
zijn recht op octrooiverlening; dat recht komt krachtens bedoelde wetsbepaling aan
de werkgever toe. Uitvoerig wordt stilgestaan bij de vraag in welke gevallen dit
volgens de wet kan plaats vinden, alsmede bij de redenen, welke de wetgever voor
het in het leven roepen van de betrokken regeling hebben geleid,
In tegenstelling tot een werknemer, die in dienst van een ander een siermodel dan
wel een werk van letterkunde, wetenschap of kunst heeft tot stand gebracht, heeft
de octrooiwct.gever aan de uitvinder in dienstbetrekking onder bepaalde omstandig-
heden wél een recht op een extra beloning toe.gekend. Op deze laatste re.geling
wordt kritiek uitgeoefend.

Het wordt niet juist geacht dat een werknemer, wiens taak het is verbeteringen van
b.v, machines, werktuigen, produktie-methoden en/of produkten van de werkgever
aan te brengen een recht op een extra beloning voor een eventueel octrooieerbare
verbetering verkrijgt, terwijl alle andere werknemers, ook indien deze hun werkgever
een bijzonder groot financieel voordeel bezorgen, van een dergelijk recht gespeend
blijven, .Aldus komt de uitvinder in dienstbetrekking in een industriële ondernemin g
wel in een uitzonderlijke positie, waarvan men zich kan afvra.gcn of deze wel gerechc-
vaardigd is.

Tenslotte wordt aandacht besteed aan de vraag wanneer vol.gens de Octrooiwet een
werknemer een recht op een extra beloning kan vorderen en hoe de grootte van deze
extra beloning door de rechter moet worden vastgesteld,

Eén treffend verhaal, aangevend een tijdsverschijnsel, ovcr.gcnomen uit het .Ameri-
kaanse tijdschrift „Esquire":

Niet lang geleden lunchte ik met een groep topfunctionarissen van één van onze
bekendste ondernemingen en ik zat geboeid te kijken toen het eten op tafel kwam
en ieder van hen een soort pillendoosje tevoorschijn haalde en zich voorzag van een
witte, .groene of roze pil. Eén van hen nam zelfs twee pillen in, van verschillende
kleur natuurlijk. Plotseling keek een man uit de groep me aan en zei: „Wat mankeert
jou, dat je zo gezond bent?". (F.O.I.B.-informatie no. 2)

Daartoe als „eregast" uitgenodigd, zijn door luij deze diercnartsendagen, georgani-
seerd door de „Deutsche Tierärzteschaft" (de overkoepelende organisatie van alle
dierenartsengroeperingen in dc Duitse Bondsrepubliek, inbegrepen de „Kammer")
bijgewoond.

Het Congres stond in het teken van de 1 00e geboortedag van de vermaarde Prof. Dr.
Robert von Ostertag, die op het gebied der diergeneeskundige wetenschap
tot de allergrootsten dient te worden gerekend en wiens naam nog een magische
klank heeft onder diegenen, die op het terrein der keuring van levensmiddelen van
dierlijke oorsprong hedentendage werkzaam zijn.

Na aanwezig te zijn geweest op de begroctingsavond van 16 april in het ,,Kurhaus"
heb ik de volgende morgen besteed om dit bekende „Kurort" nog eens te bezich-
tigen, daar op deze morgen slechts bestuursvergaderingen van verschillende ver-
enigingen en groepen op veterinair gebied werden gehouden, welke aan huishoude-
lijke zaken waren gewijd. Te 14.00 uur begon de „Delegiertentagung der Deutsche
Tierarzteschaft", te vergelijken met de huishoudelijke vergadering van onze Maat-
schappij .

De voorzitter van de D.T. Dr. Schulz, die ik in E.E.G.-verband en op andere
vergaderingen vele malen heb ontmoet, had mij voor deze bijeenkomst geïnviteerd,
daar dit een goede gelegenheid zou zijn om Duitse organisatiepi\'oblemen en al wat
daarmee samenhangt te leren kennen en de nodige er\\\'aring op te doen.
De vergaderingen der D.T. worden om de 2 jaar gehouden en na de oprichting van
de D.T. was dit de 7e vergadering.

Nadat de overleden collegae waren herdacht, gaf Dr. Schulz een uitgebreide nabe-
schouwing over het congres van dc Worid Veterinary Association, dat in augustus
1963 te Hannover was gehouden.

Een groot aantal getallen werden genoemd, die natuurlijk bij rustige bestudering
wel interessant zijn, doch waarmee ik U niet zal vermoeien.

Dr. Schulz werd q.q. benoemd tot voorzitter van het Duitse nationale comité van
de W.V.A. (evenals dit in ons land het geval is).

De ambtelijke secretaris der D.T., Dr. L a u t c n s c h 1 ä g c r, gaf daarna een helder
overzicht over de secretariaatsactiviteiten, waarna Dr. Schulz zijn „Jaarrede" hield.
In deze rede drong de voorzitter ten sterkste aan op verlenging van de diergenees-
kundige universitaire studie tot 10 semesters (nu 9), omdat dit o.m. in E.E.G.-ver-
band noodzakelijk werd geacht, daar anders het gevaar bestond, dat de Duitse
jonge dierenartsen zouden worden beschouv/d als ,,Tierärzte zweiter Klasse", (In
eerste instantie heeft dc Bundc.srat (Senaat) dit wetsvoorstel af.gewczen). De „Arze-
neimittelgesetz" werd vervolgens onder de loep genomen en de dierenartsen werden
ernstig gewaarschuwd zich nauwkeurig aan de wettelijke voorschriften tc houden;
de laatste jaren schijnen sommige practici het hiermee niet zo nauw te nemen cn
hiertegen zou met kracht worden op,getreden. In de Duitse Bondsrepubliek oefent
56% van alle dierenartsen de praktijk uit. (totaal aantal in 1963: 8297).
Hierna ,gaf de voorzitter een uiteenzetting over art. 57 van het Pact van Rome (ge-
lijkstelling van diploma\'s in E.E.G.-verband, het recht van vestiging enz.)
Gewezen werd op de noodzakelijkheid van aanvullende examens door middel van
bilaterale verdragen, zolang de opleiding in de lid-staten niet gelijkwaardig is. Hier-
bij werd met name Italië als voorbeeld genoemd.

Dc bestrijding van besmettelijke dierziekten en andere ziekten bij dieren diende niet
te geschieden door ambtenaren alléén: ook dc practici hadden op dit gebied ccn be-
langrijke taak tc vervullen; constructieve samenwerking tussen de veterinaire ambt-
tenaren en de praktizerende dierenartsen was van het hoogste belang.
De dierenartsen waren in de eerste plaats „geneesheer van dieren"; daarnaast, doch

clan in de tweede plaats, kwamen de problemen van de „Landwirtschaft" pas in het
geding. Daaraan moesten zij streng vasthouden.

Tenslotte werd aangedrongen op het tot stand komen v än een ,, Futtermittelgesetz"
in aansluiting op de „.Artzeneimittelgesetz", daar de verhoudingen op dit gebied
ook in de Duitse Bondsrepubliek zeer moeilijk zijn.

Summa summarum: In grote lijnen komen de problemen van de D.T. met de onze
overeen.

Hierna hield Dr. Hei necke (jurist) een interessant betoog over: „De prakti-
zerende dierenarts en de situatie van het recht op het gebied der vleeskeuring".

De kenmerken van het „Vrije beroej)" van de practicus en de functie van de vlees-
keuringsambtcnaren werden aan een beschouwing onderworpen; in het vrije be-
roep is er geen verhouding werkgever-werknemer; bij de ambtenaren is dit wel het
geval enz.

Te 20.00 uur werd er wederom een vriendschappelijke samenkomst in het „Kur-
haus" gehouden. Een groot aantal collegae, velen vergezeld door hun dames, was in
verschillende zalen aanwezig; de stemming was opgewekt en vrolijk; menigmaal
werd het glas of de bierpul „zum Wohlsein" geheven.

De volgende dag (18 april) waren velen samengestroomd in de grote zaal van het
„Kurhaus" om de wetenschappelijke voordrachten te beluisteren.
De eerste voordracht werd gehouden door Prof. Dr. A. May er (München) met
als onderwerp: „De oorsprong van het leven gezien door de viroloog", een knap be-
toog, stoelende op vele hypothesen en op soms ietwat filosofische beschouwingen,
belangwekkend om aan te horen, doch doordringend tot de kern van het wonder-
lijk geheel moest toch uiteindelijk het grote vraagteken worden geplaatst.
Deze algemene voordracht werd gevolgd door een 4-tal korte voordrachten:

1. „Gevaren, die het vroeg embryonale leven bedreigen" door Prof. Dr. G. Bai er
(München).

2. „De klinische diagnostiek bij het varken, met name op het gebied der besmet-
telijke ziekte" door Prof. Dr. W. Schulze (Hannover).

Wat de laatste ziekte betreft werd gewezen op de moeilijkheden, die een juiste
diagnose zo vaak in de weg staan.

Spreker wees op de belangrijkheid van een goede anamnese; leucopenie bij varkens-
pest werd als een belangrijk symptoom aangemerkt naast de noodzaklijkheid van
het bestuderen van herseiu:oupes: de pathologisch-anatomische verschijnselen wer-
den uitvoerig toegelicht aan de hand van prachtige dia\'s. Gewaarschuwd werd om
niet te veel te vertrouwen op de „klinische blik".
<1. Keukenzoutvergiftiging.

e. De ziekte van .A.ujeszky; men heeft lange tijd gedacht dat deze ziekte in de D.B.
niet voorkwam, doch deze opvatting bleek onjuist te zijn.

f. Rabies; hiervan zijn een aantal gevallen bij varkens geconstateerd. De hoofd-
symptomen zijn speekselvloed en een sterke kramptoestand van nek en kop (de
kop wordt intensief achterover geworpen). In een later stadium treden pas de
verlammingen op.

3. Prof. Dr. F. Müller (Berlijn) behandelde: Diagnostische moeilijkheden en
moderne hulpmiddelen op het gebied der ziekten van kleine huisdieren.

Spreker begon met er o]) te wijzen, dat de tendens in de kleine-huisdieren prak-
tijk valt waar te nemen om het zwaartepunt der diagnostiek te verleggen naar
het laboratorium en de röntgendiagnostiek begint een eerste plaats in te nemen,
hoewel het beoordelen van röntgenfoto\'s lang niet ieders werk is; men moet
„leren zien" om verschillen op te merken en dat leert men niet in één dag. Ook
het elektro-cardiogram komt meer en meer in de belangstelling te staan.

Zeer geslaagde röntgenfoto\'s werden vertoond van tumoren, fracturen en an-
dere aandoeningen \\an het skelet. Rij Boxers schijnen nogal eens afwijkingen
aan de wervelkolom voor te komen.

1. Prof. Dr. K. Pritsche (Koblenz) sprak over: „Nieuwe inzichten bij de diag-
nostiek en de profilaxis van echte infectieziekten bij pluimvee".
Spreker begon met op te merken, dat een klinische diagnose vooral bij adem-
halingsziekten welhaast niet mogelijk is; in dc meeste gevallen wordt de dia-
gnose in het laboratorium gesteld. Het belang van het bloedonderzoek werd
scherp in het licht gesteld. De dierenarts, die niets anders doet dan maar wat
medicijnen voorschrijven, verspeelt het vertrouwen van de pluimveehouder.
Ook de prognose is van het hoogste belang. Infectueuze bronchitis en trilziekte
werden uitvoerig behandeld.

Wat betreft 5. pullorum werd de aandacht gevestigd op het feit, dat bedrijven,
die reeds jaren vrij van pullorum waren, soms plotseling reacties opleverden, ver-
oorzaakt door bepaalde colistammen en ook door andere Salmonella-species.
In de D.B. schijnt tuberculose onder kippen nogal eens voor te komen.

De middagvergadering stond geheel in het teken van de keuring en controle van
voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.

De hoofdvoordracht werd uitgesproken door Dr. Kiedrowski (Berlijn), en
was getiteld: „\'Vleesonderzoek en levensmiddelencontrole in de tegenwoordige tijd
en in de toekomst", gevolgd door een 5-tal korte voordrachten over vleesonderzoek,
slachthuiswezen, levensmiddelencontrole, verordeningen op hygiënisch gebied,
pluimveekeuring, viskeuring, mclkcontrole en melkhygiëne, ingeleid door een 5-tal
collegae. Hiermede was het die dag dan ook wel „bekeken".
De dag werd besloten met een grote feestavond in het „Kurhaus".

Op zondag 19 april werd de feestzitting gehouden, welke geheel was gewijd aan de
nagedachtenis van Prof. Dr. Robert von Ostertag (1864-1940).
Een, uit vele dames en heren bestaand, symfonie-orkest luisterde de plechtigheid op.
Na begroetingswoorden van de president der Tierärztekanuner Baden-Württenberg
(Dr. Benz) en van de voorzitter der D.T. Dr. Schulz, werd de feestrede uit-
.gesproken door Prof. Dr. Lerche (Berlijn) (Deze vleeskeuringsspecialist is ook bij
vele Nederlandse collegae bekend).

Prof. Lerche had tot titel van zijn rede gekozen: „Die Gesundheitspolitische Be-
deutung der Fleisch- und Lebensmitteluntersuchung im Wandel der Zeiten", een
uitermate boeiend betoog over de historische ontwikkeling der vee- en vleeskeuring.
Hierna werden nog een aantal toespraken gehouden o.m. door de Bundesminister
van Landbouw, de Oberbürgemeister van Baden-Baden en door Prof. von Oster-
tag (zoon van Robert van Ostertag), medisch hoogleraar in de pathologie aan de
Universiteit te Berlijn.

Laatstgenoemde haalde uit hel leven van zijn beroemde vader tal van bijzonderheden
O]), die met grote aandacht werden beluisterd en die ons een goede kijk gaven op
de werkkracht en het uitzonderlijke intellect van deze geniale mens.
Namens de buitenlandse gasten (er waren vertegenwoordigers uit de U.S..\\., Frank-
rijk, België, Denemarken, Zwitserland en Oostenrijk) werd op deze bijeenkomst door
mij een korte toespraak gehouden om de dank van de gasten aan de D.T. te ver-
tolken en er op te wijzen dat Prof. van Ostertag voor de gehele diergeneeskundige
wereld een ster van de eerste grootte is geweest.

.Aan een 5-tal dierenartsen, die zich voor de D.T. bijzonder verdienstelijk hadden
gemaakt, werd daarop een ereteken uitgereikt in de vorm van een sierlijk uitge-
voerde medaille niet oorkonde. (Dr. 1 b i e n. Dr. Hegewald, Dr. Herberg,
Dr, Offinger en Prof, Dr. Dr. h.c. Lerche).

.\\an het slot van de feestzitting werd een 1.3-tal resoluties aan de vergadering voor-
gelegd en onder luide bijval aanvaard.

Het zou ons te ver voeren deze alle op te noemen, doch de meesten zijn toch wel
vermeldenswaard.

1. De eis van de verbruiker om verhoogde bescherming tegen ziekten en tegen
bedriegerij in de levensmiddelenbranche heeft een aanzienlijke uitbreiding van
de voorschriften tot gevolg gehad. Om de wil van de wetgever te kunnen vervullen
is het, gezien het feit, dat de controle op het vervoer van levensmiddelen van
dierlijke oorsprong aan de dierenarts is opgedragen, dringend noodzakelijk meer
deskundige dierenartsen aan te stellen. Dan eerst kunnen de voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong vanaf de bron tot aan dc afgifte aan de verbruiker vol-
doende gewaarborgd zijn en onderzoekingen in de vereiste omvang worden ver-
richt.

2. Om onze rundveestapels cx)k na de volledi.ge sanering verder tuberculose-vrij
te houden worden „herhalingsonderzockingen" verricht. Het, tot dusver gebruike-
lijke, onderzoekingsrooster werd in enige landen tot 2 jaar verhoogd (ergo: tu-
berculinatie om de 2 jaar).

Daar het gevaar van re-infectie nog betrekkelijk groot is en varkens, kippen
alsmede andere diersoorten, infectiebronnen kunnen zijn, wordt aanbevolen de
sanering van deze diersoorten te intensiveren, aan het jaarlijks onderzoek van de
rundveebeslagen vast te houden en minstens aanvullende onderzoekingen bij ver-
wisselingen in de veebcslagen door te voeren.

3. In de derde resolutie wordt opgemerkt, dat het slachttempo door allerlei tech-
nische installaties aanzienlijk is verhoogd. Dc tendens bestaat ook om het keurings-
en onderzoekingstempo op te voeren. Dit is slechts mogelijk door vermindering
van de noodzakelijke zorgvuldigheid. Er wordt op aangedrongen „keuringsge-
tallen per uur" vast te stellen voor verschillende diersoorten, opdat het slacht-
tempo niet de onderzoekingstijd bepale.

4. De leiding van alle openbare slachthuizen moet toevertrouwd worden aan dieren-
artsen, die immers daarvoor een bijzondere opleiding hebben gehad, opdat de
hygiënische voorwaarden van slachting, van slachdokalen en andere werkplaat-
sen alsmede de bestrijding van besmettelijke dierziekten en parasitaire aandoe-
ningen tot bescherming van de gezondheid van mens en dier geïntegreerd kunnen
worden.

5. Coöperatieve en private slachthuizen moeten aan dezelfde hygiënische voor-
waarden voldoen als de openbare slachthuizen. De hygiëne is ondeelbaar.

Ook de eerstgenoemde slachthuizen moeten onder voortdurende controle van
dierenartsen staan.

7. In de 7e resolutie wordt de noodzakelijkheid betoogd van de totstandkoming van
een „pluimveehygiënewet". (M.a.w. een wet regelende de pluimveekeuring). .\\ls
basis voor de beoordeling van geslacht gevogelte dient een „levende keuring" op
de pluimveebedrijven te worden voorgeschreven. Aan de pluimveebedrijven dienen
dezelfde eisen te worden gesteld als aan de gewone slachtbedrijven.

8. In deze resolutie wordt gewezen op de wenselijkheid van een „vishygiënewet",
m.a.w. viskeuring.

9. Aangedrongen wordt op het invoeren van een wet op het gebied der melkhygiëne.
Aan de melkwinning schijnt in hygiënisch opzicht in Duitsland nogal wat te
haperen; dc ambtelijke controle door deskundigen, met name op de bedrijven,
schijnt hedentendage nog niet toereikend tc zijn.

12. De, door de Deutsche Tierarzteschaft gestelde eisen om verlenging van de dier-
geneeskundige studie met één semester, welke eis door de Bondsregering werd
overgenomen, is door de „Bundesrat" (le Kamer) in eerste instantie afgewezen.
Ora redenen van deugdelijke vorming van de jongere dierenartsengeneratie, en de,
in het raam van de, door de E.E.G. verlangde, harmonisering van opleidingen,
moet echter de verlenging van de studietijd tot minstens 10 semesters (5 jaar)
geëist worden.

Van dc „ontvangst" en de lunch, aangeboden door de stad Baden-Baden, aan die-
genen, die hiervoor een speciale uitnodiging hadden ontvangen, heb ik slechts het
eerste gedeelte bijgevi^oond, daar ik mij had voorgenomen persé \'s avonds 19 april
weer thuis te zijn, hetgeen mij ook wonderwel is gelukt.

Rest mij nog tc vermelden, dat op de bijeenkomsten ± 800 dierenartsen aanwezig
waren.

Ruim 110 deelnemers uit 38 landen waren op 7 juli jl. in de Aula van de Land-
bouwhogeschool bijeen voor de opening van de 12e Internationale Cursus over
Methodiek en Programmering in de Landbouw- en Landbouwhuishoudkundige Voor-
lichting. Het betekende voor hen het begin van een viertal weken ingespannen
arbeid die echter vol afwisseling waren. Excursies en detachering bij de Neder-
landse voorlichtingsdiensten over het land verspreid hebben de voordrachten en
discussies onderbroken.

Van de deelnemers was ruim een derde afkomstig uit ontwikkelingslanden, die geogra-
fisch zeer verspreid zijn. Tien Nederlanders woonden de cursus bij.
Deze 12e cursus werd wederom door het Internationaal .Agrarisch Centrum georgani-
seerd die daartoe medewerking ontving van de Landbouwhogeschool en het Ministerie
van Landbouw en Visserij.

De cursus stond onder patronage van de FAO en de OESO, die beurzen voor enkele
deelnemers beschikbaar stelden.

Voordrachten werden, behalve door Nederlandse deskundigen, gehouden door des-
kundigen uit Duitsland, Frankrijk, Engeland, India, Oostenrijk en van de FAO.
De cursus die heeft geduurd tot 1 augustus werd geopend door de Directeur-Generaal
van de Landbouw, Ir. J, W. Welle n, die er op wees dat de integratie van de
landbouw in de huidige moderne economie ook in de meer ontwikkelde landen een
proces is dat langzaam verloopt en vaak met mcK-ilijkheden gepaard gaat. De in-
dustriële revolutie begint nu pas goed in te werken op de landbouw. De landbouw
zal volledig de beschikbare kennis en technologie moeten benutten wil zij niet een
achtergebleven onderdeel van de nationale economie worden.

Sprekend over de Nederlandse landbouw wees hij er op dat thans de helft van de
landbouwproduktcn een industriële bewerking ondergaat. De wensen van de consu-
ment veranderen snel. De landbouw, en dus ook de voorlichting, zullen de nodige
flexibiliteit moeten bezitten om hieraan tegemoet de kunnen komen.
Iedere verandering is echter niet identiek met ontwikkeling. Met de menselijke factor
dient rekening te worden gehouden. Er is in het al.gemeen een samenhang tussen
de verbetering van de behuizing en het leven ten plattelande en de vergroting van
de produktiviteit in de landbouw. Ook hier is een dynamische instelling van de
landbouwvoorlichtingsdiensten een vereiste om tegemoet te kunnen komen aan de
snel wisselende behoeften van de landbouwbevolking. Het devies van alle voorlich-
tingsdiensten dient te zijn: „Help de boer zich zelf te helpen".

IXth MEEFING OF EUROPEAN MEAT RESEARCH WORKERS, 4 TOT 11
SEPTEMBER 1963 TE BUDAPEST. I.

.Aan dit verslag hebben medegewerkt: Prof. Dr. J. H. J. van Gils, Drs. J. G.
van Logtestijn en Dr. W. Sybesma.¹)

■Alvorens door referaten van de voor de veterinaire voedingsmiddelenhygiënist meer

1 Van de voordrachten over technologische en chemische onderwerpen is in het
begin van dit jaar door de beide overige deelnemers aan dit congres, de heren
Ir. B. Krol en Ir. P. Moerman, een verslag gepubliceerd in Conserva.

belangrijke voordrachten het wetenschappelijk deel van dit congres tc verslaan,
willen wij eerst enkele algemene bijzonderheden over deze bijeenkomst meedelen.
Van Nederlandse zijde waren er 5 deelnemers: wetenschappelijke stafleden van
het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord" en het Nederlands Cen-
trum voor Vlcestechnologic van het C.I.V.O.-T.N.O., beide te Zeist, en van het
Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong tc Utrecht.
Aan de twee laatstgenoemde instituten is cen dubbel set der voordrachten aanwezig,
van waaruit desgewenst cen of meer verslagen voor korte perioden in leen kunnen
worden betrokken.

De laatste dagen voor de heenreis naar Budapest stonden in het teken van een, via
de radio wereldkundig gemaakt, geval van pokken bij een der gasten van Hotel
Royal te Budapest. In dit grootste en modernste hotel waren voor het merendeel
der buitenlandse gasten kamers gereserveerd. Omdat vooral bij de terugreis moeilijk-
heden werden gevreesd, hadden vele congresbezoekers zich reeds vóór het vertrek
laten vaccineren dan wel revaccineren. Inderdaad moest bij de terugreis uit Buda-
pest in ons land door enkelen van het gezelschap verklaard worden dat men gevacci-
neerd was, al scheen het cr niet toe te doen hoe lang dit geleden was. Vooral
bij de primo-gevaccincerden — w.o. een der Nederlanders — waren er, die vrij
ernstige enteracties kregen, waardoor zij zich onder medische behandeling moesten
stellen en bedrust moesten houden.

Afgezien van deze minder prettige bijkomstigheden voor enkele deelnemers verliep
het congres zeer voorspoedig. Aan het station werden we opgewacht door leden
van het organiserend comité en naar veelal grote, soms wat ouderwets ingerichte
hotels vervoerd. Het leven in de bijna 2 miljoen inwoners tellende stad maakte
overdag een levendige indruk; het autoverkeer d.e.t. was zeer beperkt.
Er werd druk gebouwd in de buittenwijken waar flatwijkcn een westers stadsbeeld
gaven; in de oude binnenstad van Pest stonden vele gebouwen in ongemeen zware
houten steigers, om de tijdens dc oorlog en dc revolutie van 1956 aangebrachte
schade te herstellen.

De bij een congres gebruikelijk ontvangsten vielen ons ook te Budapest ten deel,
waarbij het opviel dat de regeringsvertegenwoordigers zich niet van de moderne talen
konden of wilden bedienen.

Excursies brachten ons naar verschillende bedrijven, o.a. naar het oude Budapestcr
slachthuis, waarvoor een moderniscringsplan bestaat en waarin reeds een nieuwe
slachdijn voor varkens was ingebouwd. In de wereldbekende Hcrz-Salamifabrick,
eveneens cen zeer oude inrichting met enkele moderne produktielijnen en cen vele
verdiepingen hoog gebouw met rijpingsruimten, werd behalve dc produktiemcthode
ook getoond welk inderdaad uitstekend materiaal verwerkt wordt. Tijdens cen 2-
daagse trip naar het zeer mooie bekende Balatonmeer werd een vrij moderne fabriek
van vooral voor export bestemde vleesconserven bezocht. De gasten werden tijdens
de lunch in de fabriekscantine volop in de gelegenheid gesteld met deze produkten
kennis te maken. Ook met andere bodemvoortbrengselen, zoals wijnen en meer
geestrijke dranken, kon desgewenst kennis gemaakt worden. De tocht van en naar het
meer gaf cen goede gelegenheid ook iets van het platteland te zien. Dc boerenwo-
ningen in de dorpjes boden wel een verzorgde, maar een wat armoedige, aanblik;
het kolchosensysteem was duidelijk afleesbaar aan dc grootte der voor akkerbouw-
produkten bestemde vlakten. Mais scheen veruit het belangrijkste agrarische produkt
te zijn.

Dc persoonlijke contacten waren zeer aangenaam; men deed zijn best om het een
ieder zo goed mogelijk naar de zin te maken en voor ons Nederlanders was
het merkbaar dat goede en reeds zeer oude banden bestaan met het Hongaarse
volk.

Bij het congres tenslotte, dat overigens goed georganiseerd was, werd een gewijzigde
opzet beproefd, en wel dusdanig dat de voordrachten in de morgenuren en de
discussies hierover groepsgewijze in de namiddag werden gehouden. Echter ook deze
regeling was door tijdtekort niet geheel bevredigend. Buiten de zittingen cn ook ge-

durende deze in de wandelgangen van het congresgebouw „Technika Haza" was
echter volop gelegenheid tot persoonlijk contact.

Evenals bij vorige bijeenkomsten, die achter het bekende gordijn gehouden zijn,
was de deelname van de Oosteuropese landen zeer groot, zodat in plaats van het in
Westeuropa gebruikelijke aantal van 60 tot 80 deelnemers, hier de 200 werd over-
schreden. Intussen hebben de meer regelmatige deelnemers elkaar en eikaars onder-
zoekprogramma in dc loop der jaren zeer wel leren kennen, zodat deze jaarlijkse bij-
eenkomst voor hen toch zeer vruchtdragend is.

1. Ca roll, M. A.; Hill, F.; O \' D o n o v a n. P. B. (Ierland): Some effects
of castration on pig carcases of pork and bacon weights.

Een experiment met zeven beren tegen zeven borgen van het Yorkshire type
leverde enkele resultaten op met betrekking tot de karkaskwaliteit.
De borgen waren vetter maar hadden tevens een lager vocht- en beengehalte.
Voorts werden weinig verschillen gevonden tussen de ongecastrecrdc en ge-
castreerde dieren. Er kon geen typische berelucht aan het vlees worden vast-
gesteld. Wel bleken de dieren gemest tot porkgewicht en tot bacongewicht ver-
schillen te vertonen met betrekking tot het stikstofgehalte op vetvrije basis. Het
gehalte werd namelijk hoger bij langer mesten.

2. Janicki, M. A.; K o 1 a c z y k, S.; K o r t z, J. (Polen): The colour of
meat as influenced by plane of nutrition in pigs.

In een experiment met in totaal 135 varkens werd tegelijkertijd de invloed
nagegaan van de hoeveelheid en de kwaliteit van het voer op de kleur van
de m. long. dorsi.

Daartoe werden 3 groepen gevormd op basis van het eiwitniveau van het voer.
Deze groepen werden in drieën onderverdeeld ten aanzien van voedereenheden.
Het vlees werd onderzocht op water, vet, eiwit, pH, myoglobine, totaalpigment,
kleur en kleurstabihtcit, terwijl tevens het vleesoppervlak werd berekend. Met
behulp van variantieanalyse werden de gegeven? verwerkt. Het bleek nu dat de
gevonden verschillen waren toe te schrijven aan de verschillen in voedereen-
heden maar niet aan dc verschillen in eiwitgehaltes. Een betere protïne koolhy-
dratenverhouding resulteerde dus niet in een beïnvloeding van myoglobine en
vleeskleur, terwijl een hoger aantal voedereenheden wel een lager myoglobinc-
gehalte en een lagere kleurwaarde van het vlees bewerkstelligde.

3. J 0 r g e n s e n, T. W. (Denemarken) : Some observations of pig behaviour with
special reference to pre-slaughter treatment.

Bestudering van de gedragingen van het varken hebben ertoe geleid de volgende
voorzieningen te treffen gedurende het transport naar het slachthuis en op
het slachthuis zelf, teneinde overmatige opwinding te voorkomen.

1. Een halster werd geconstrueerd, waardoor het bijten onmogelijk werd. Het
aanbrengen geschiedt gemakkelijk en snel wanneer de varkens op de laadbrug
van dc auto zijn gedreven. (De uitgeholde laadbrug is hydraulisch, heeft
zijwanden en kan van voren en achteren worden afgesloten).

2. Het opdrijven der dieren geschiedt door middel van een op wielen ver-
plaatsbaar houten schot zowel op de boerderij als op de .slachtplaats.

3. Tijdens het transport zijn verschillende ventilatie mogelijkheden vanuit de
bestuurscabine tc regelen.

4. In de bedwelmingsruimtc zijn de wanden getralied waardoor de dieren zich
met de kop van de bedwelmer af opstellen. Het bedwelmen geschiedt daar-
door sneller.

Deze maatregelen hebben ertoe geleid dat de vleeskwaliteit in de meeste slacht-
plaatsen kon worden verbeterd. Als criterium daarvoor gold in sommige ge-
vallen het optreden van premature rigor mortis.

4. Otto, E. (Oost-Duitsland): Ergebnisse Objektiver Untersuchungen der
Fleischbeschaffenheit von Jungbullen.

Gedurende 3 jaren viferd de vleeskwalitcit van 69 zwartbonte vleesstiertjes van
± 400 kg levend gewicht onderzocht. Daartoe werd de kleur bepaald (met een
remissie fotometer), het waterbindendvermogen (methode Grau Hamm)
en de spicrvezeldiktc van dc M.semimembranosus, de M.iliopsoas en dc M.long
dorsi.

Duidelijke jaarinvloeden bleken er te zijn wat betreft kleur, los water en
spiervezeldikte. Alleen wat de spiervezeldikte aangaat waren de verschillen
van de nakomelingen van één stier niet signifikant.

5. Terplan, G.; Kotter, L.; Rolle, B.; Geist, H. (Wcst-Duitsland) :
Zur Verwendung des Thyreostatikums Methylthiouracil in der Rindermast.
Bij een proef met 24 vleesstiertjes van ±410 kg lieh. gew. werd 12 dieren
gedurende 27 dagen vóór de slachting met 5 gram Methylthiouracil per os
behandeld.

Het bleek dat deze laatste groep dieren gunstig in eindgewicht afstak bij de
controlegroep. Dit gewichtsverschil was voor een groot gedeelte toe tc schrijven
aan dc overvulling van maag en darmen. Desondanks resteerde een verschil van
± 18 kg vlees.

Dit vlees had een hoger watergehalte en een lager eiwit- en asgehalte, waarbij
vooral een lager kaliumgehalte opviel. Van het verschil van ± 18 kg bleef
tenslotte ± 9 kg aan eiwit toename in de MTU-groep over.

Op basis van in het Moskouse Vleesresearch Instituut verrichte onderzoekingen
kan men bij varkens excitatie, spierkrampen, spiervezelverscheuringen, spier-
bloedingen en een te geringe daling der pH door elektrisch bedwelmen voor-
komen, indien de elektroden op de slapen worden geplaatst.
De optimale narcose wordt bij een frequentie van 2400—3000 Hz, 250—300
en 1—2,5 A in 10—12 seconden bereikt.

7. Sidor, V.; Karakoz, A.; Gabris, J.; Majerciak, P.; Sobot-
k O V d, O.; D u s e k, B.; G u p k a, V. (Tsjccho-Slowakijc) : Schlachteigen-
schaften, Fleisch- und Fettqualität weisser Edelschweine in der CSSR..

In verband met de vraag naar meer vlees en minder vet door de consument (ook
in Tsjecho Slowakije) tracht men daar door doelbewuste fokkerij het witte
Slowaakse Edelvarken dat oorspronkelijk een spektype was - - om te vormen
tot een uitgesproken vleestype.

Hoofdzakelijk gebruikt men hiervoor geïmporteerde varkens van het Land-
varken-type, in bepaalde gebieden het Cornwallvarken en het zwartbonte in-
heemse varken.

Aan de hand van slachtkwaliteitsbepalingen werd nagegaan in hoeverre krui-
singen van de verschillende rassen de verhoopte kwaliteitsverbetering tot stand
brachten. Tevens werd het Slowaakse Edelvarken onderworpen aan een uit-
gebreide analyse bij verschillende gewichten ten aanzien van vlees/vet ver-
houding, vleeskwaliteit en vetkwaliteit.

Planimetrie van de m. longissimus dorsi bij de 13e rib leidde tot het berekenen
van correlatie coëfficiënten tussen de grootte van de oppervlakte van de door-
snede en bepaalde waardevolle karkasdelen. Zo werd een correlatie van 0,795
gevonden tussen de genoemde waarde en het vlees-% van het karkas.
Tenslotte worden nog voederproeven vermeld waarbij de invloed van het eiwit-
gehalte en de zetrneelwaarde op de slachtkwaliteit werden onderzocht. Eén kg
suiker, 24 uur vóór de slachting, verhoogde het glycogeengehalte van de m.-
gracilis met maar liefst 37% terwijl de houdbaarheid van het vlees duidelijk
verlengd werd.

Het 39e Congres, georganiseerd door genoemde vereniging, zal worden gehouden
van 22—24 april 1965, te Eindhoven. Aan de organisatie neemt ook het Academisch
Genootschap te Eindhoven deel, dat dan zijn 20-jarig bertaan viert.

Georganiseerd, mede in samenwerking met de Medisch-biologische sectie van de
Vereniging voor Statistiek.

De cursus is bestemd voor artsen en andere w;\'ik rs op medisch-biologisch en
verwant gebied, die zich op de hoogte willen stellen ■■ an de gedachtengang van de
statistiek en de betekenis van de moderne statistische methoden voor het beschrijven
en analyseren van waarnemingsuitkomsten.

Voor het volgen van de cursus is geen statistische kennis of ervaring vereist. De
noodzakelijke kennis van de wiskunde beperkt zich tot enkele onderwerpen uit de
al.gebra, die gedurende de cursus in het kort worden behandeld.

De cursusstof kan in drie groepen worden verdeeld:
De opzet en uitvoering van onderzoeken.

Bij de lessen wordt gebruik gemaakt van de „Inleiding tot de Medische Statistiek"
door H. de Jonge (2 delen, elk van ƒ 17,50), uitgegeven als Verhandeling van het
Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde.

De cursus bestaat uit 30 lessen van 2 uur, die jaarlijks worden gegeven op dinsdag-
avonden, van 19.30—21.30 tmr, met een frequentie van ca 3 keer per maand, van
midden september tot en met juni van het daaropvolgend jaar. De cursus vindt
plaats tc Leiden (Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde).
In principe dient men na elke les enkele uren uit te trekken voor het bestuderen
van de behandelde stof en/of het maken van enkele opgaven.

Het cursusgeld bedraagt .ƒ 150,— (exclusief de bovengenoemde leerboeken).
Het dient vóór 31 december van het jaar waarin de cursus aanvangt te worden
voldaan op postgirorekining 202277 van het Nederlands Instituut voor Praeventieve
Geneeskunde te Leiden.

Afdeling Statistiek, Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde, Was-
scnaarseweg 56, Leiden, tel. 01710-50940 t/m 50944, toestel 237.

In verband met het grote aantal banden, dat in het eerste halfjaar 1964 werd
besteld, is de aangemaakte voorraad daarvan inmiddels niet meer toereikend om
aan alle aanvragen te voldoen.

Dus zullen nieuwe banden ter inbinding van de jaargang 1963 worden besteld,
waarna degenen die reeds hun aanvrage hebben ingediend die niet kon worden
gehonoreerd, een stel banden zal worden toegezonden. Bovendien ontstaat hierdoor
alsnog de gelegenheid deze banden p.o. te bestellen, indien zulks niet reeds ge-
schiedde.

16—30, D.S.K. 12e Int. I.V.S.U.-Congres. (pag. 483)
18—20, IX European Conference on Animal Blood Groups, (pag. 1041)
20—22, Ille Internationaal Congres voor Dierziekten, Kopenhagen, (pag. 1447
(1963)); (pag. 186)

29, Apeldoorn, Nat. kampioenschappen Kon. Ned. Fed. van Landelijke
Rijverenigingen.

2—5, Symposium Fédération Internationale Pharmaceutique, Groningen, (pag.
891)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390, 796)

14—17, W.P.S.A. 2e Europese Pluimvee Congres, Bologna, (pag. 552)
16, Raalte, Centrale varkensfokda.g voor Overijssel,
16, Schagen (fokveedag).

19, Reünie van oud leden van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus".
(pag. 971)

22, Afd. GK\'crijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur. Hotel Dalzicht,
Nijverdal. (pag. 1020)

25, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Groothandels-
gebouw (Irenczaal), Rotterdam, (pag. 1121)

26, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 69e ledenvergadering
Utrecht, (pag. 1122)

26, Utrecht, Centrale keuring (schapen) ; U.T.V. tentoonstelling en Con-
cours hippique.

26, Afd. Gelderland K.N.M.v.D.\\>rgadering, 14.30 uur. Restaurant Royal,
.•\\rnhem. (pag. 1197)

1, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel
Modern, Tilburg, (pag. 1121)

3, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur,
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 1120)
3—4, IVe Benelux Congres voor de Geschiedenis der Wetenschappen (pag
971)

7, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Oranjehotel,
Leeuwarden, (pag. 1120)

8—10, Kon. Ned. Mij tot Bevordering der Geneeskunst. 16e Ledencongres,
Enschede.

17, Belgische Dierenartsen Vereniging, Union Veterinaire Beige. Viering
100-jarig bestaan.

21, Hoornaar (fokveedag).
23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille .Algemene Ver-

gaderine. Utrecht, (pag. 477, 562)
26—30, 2e Internationaal Congres Pathologie van het Wild, Florence (pag
1108)

14, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.
\'s-Gravenhage. (pag. il22)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- cn Geneesk. Congres. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Svmposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

17—22, World Veterinary Association, XVHIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Op 22 maart 1964 overleed in Arnhem, na een kort
ziekbed, zacht en vol overgave collega Geert van de
Werj in de ouderdom van 74 jaar.

Collega Van de Werf werd op 25 februari 1890 ge-
boren in Wildervank ah zoon van een scheepsbouwer.
Na het doorlopen van de H.B.S. te Veendam liet hij
zich in 1909 inschrijven als student aan de toen-
malige Veeartsenijschool te Utrecht alwaar hij in 1915
zijn studie voltooide. Direct na het afstuderen werd
Van de Werf onder de wapenen geroepen en bleef als
militair paardenarts tot het einde van de mobilisatie in
1918 in actieve dienst.

Intussen, op 14 november 1917, was hij in het hu-
welijk getreden met mejuffrouw B. Dominicus uit
Kruiningen. Uit dit zeer gelukkige huwelijk werden 2
dochters geboren.

Na in 1918 gedemobiliseerd te zijn, liet Van de Werf
bij het zoeken naar een praktijk, zijn oog op Raams-
donksveer, in de Langstraat vallen. Een collega, die
het niet gelukt was zich daar een praktijk te ver-
werven, was juist naar elders vertrokken. Van de Werf
waagde het zich daar te vestigen.
Door zijn kunde, zijn ijver en zijn grote rechtschapen-
heid verkreeg hij spoedig een uitgebreide praktijk.
Grote afstanden moesten worden afgelegd, onder an-
dere naar de afgelegen polders in het land van Heus-
den en Altena en de Brabantse Biesbosch, waar vele
boerderijen alleen varende te bereiken waren.
Bij de totstandkoming van de vleeskeuringskring
Raamsdonk in 1922 werd Van de Werf tot hoofd van
deze dienst benoemd, welke functie hij naast zijn
praktijk tot 1955 heeft bekleed.

Gedurende 37 jaar heeft Van de Werf de praktijk in
Raamsdonksveer uitgeoefend, slechts onderbroken door
de mobilisatie van 1939 tot 1940. Toen was hij als
dirigerend paardenarts in de rang van majoor weer in
actieve dienst. Naast de drukke praktijkwerkzaamhe-
den bekleedde hij de functies van voorzitter van de
Oranjevereniging te Raamsdonksveer en voorzitter van
de Vereniging van Oud-strijders. Ook was hij op-
richter van de Landelijke Ruitersportvereniging „Ju-
liana" te Raamsdonk en van de Fok- en Controlever-
eniging Raamsdonk-Waspik. Daarnaast was hij een
trouw bezoeker van de vergaderingen van de Afdeling
Noord-Brabant van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, van welke afdeling hij jarenlang de functies
van secretaris en voorzitter vervuld heeft.
Toen de grote praktijk door de steeds toenemende
werkzaamheden van de georganiseerde dierziektenbe-
strijding hem te zwaar werd, deed Van de Werf in
1952 het westelijk deel van zijn praktijk over aan een
jong collega, terwijl hij in 1955 na zijn pensionering
als Hoofd van de Vleeskeuringsdienst te Raamsdonk
het andere deel van de praktijk overdeed.
Na dit drukke, doch mooie en goedbestede leven trok
hij zich terug om tezamen met zijn vrouw in Arnhem
van een welverdiende rust te gaan genieten. Daar,
dichter bij hun kinderen en kleinkinderen wonend,
hebben zij samen nog mooie en gelukkige jaren door-
gebracht.

Op 22 maart 1964 ging met Geert van de Werf een
goede collega en een goed mens heen. Hoe hoog zijn
opvatting van veterinaire ethiek was, hebben de schrij-
vers dezes ervaren. Als vrij gevestigd buurtcollega en
opvolgers in de beide gedeelten van zijn praktijk,
hebben zij kennis gemaakt met zijn collegialiteit en zijn
behulpzaamheid en met de gastvrijheid ten huize van
de familie Van de Werf.

Bij de crematie op 26 maart 1964 te Dieren, betuigden
velen hun belangstelling en sympathie voor de over-
ledene.

Moge mevrouw Van de Werf en de kinderen troost
vinden in de wetenschap, dat hun toegewijde echtge-
noot en vader als een waardig dierenarts en als een
nobel, hoogstaand mens heeft geleefd.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Programma 111e .Mgemene Vergadering 1964.

Voor de goede orde wordt er op geattendeerd, dat het programma voor de a.s.
•Algemene Vergadering, tezamen met de Notulen van de 110e Algemene Vergadering,
ditmaal niet in deze aflevering werd ingesloten, doch seperaat zal worden toege-
zonden in de tweede helft van de maand augustus 1964.

De afdeling Gelderland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde houdt
haar eerstvolgende vergadering op zaterdag 26 september a.s., om 14.30 uur in
Restaurant Royal, Arnhem.

De in „de Poort van Kleef" .gehouden vergadering werd te 20.15 uur door de
voorzitter geopend. In zijn openingswoord verwelkomde collega Koopmans in
het bijzonder de vertegenwoordigers van het Hoofdbestuur (de collegae K a r s e-
meyer en De Haan), van de afdeling Noord-Holland (collega Peereboom)
en van de afdeling Zuid-Holland (de collegae v. d. Velden en Bruckwilder),
alsmede de spreker van deze avond Prof. Dr. R e s s a n g en Mevrouw R e s s a n g-
G r o e n e w e g e n.

X\'crvolgens herdacht collega Koopmans het kortgeleden overleden lid van onze
afdeling collega Van der Slooten, oud directeur van het Utrechtse abattoir.
De overige zakelijke punten van de agenda (notulen, ingekomen stukken en be-
stuursmededelingen, verslag klinische les) werden in een vlot tempo afgewerkt.
Een schrijven van de coöperatieve melkproducten-fabriek „de Meyerij" te Veghcl
betreffende de diergeneeskundige behandeling van fok- en mestkalvcren werd voor-
gelezen. De voorzitter wilde dit punt eerst in dc vol.gende vergadering bespreken,
nadat het bestuur zich nader had .georiënteerd.

Op voorstel van collega de Graaf (der traditie getrouw!) werden bij acclamatie
als nieuwe leden aangenomen de colle.gae Mej. Lubberink, .Abrahams e,
G r O o t e n, Harms, S a s s e en V\\\' i 1 1 e m s e.

Na afwerking van het huishoudelijk gedeelte leidde de voorzitter met enkele har-
telijke woorden Prof. Ressang in. Deze besprak allereerst aan de hand van een aantal
voortreffelijke dia\'s enkele besmettelijke ziekten, waarmee men in Indonesië wordt
.geconfronteerd.

Ankylostomiase vormt een zeer ernstig probleem bij honden: sterfte van 25%.
De prenatale infectie is hierbij van grote betekenis.

.Stefanofilariase gepaard gaande met papilooinachtige woekeringen aan halshuid
en oren — is van betekenis bij karbouwen. Cystitis chronica (stalrood) komt in In-
donesië voor bij het rund. Voor de z.g.n. Baliziekte (oorzaak onbekend) is alleen het
Balirund gevoelig. Hierbij ontstaan tengevol.ge van hcfti.ge jeuk enorme schuurwonden
in de huid.

Vervolgens gaf spreker aan de hand van een schitterende kleurenfilm een uitstekend
overzicht over het voorkomen van lepra bij mens en dier.

Spontaan komt Lepra bubalorum et bovinum in Indonesië alleen voor bij rund
(Zebu, Fries zwartbont) en karbouw. De ziekte verloopt meestal goedaardig. De
harde lepraknobbcls zijn vrij ongevoelig. Men treft ze verspreid over de gehele huid
aan, zelden in spieren en lymfklieren. Soms treedt na verweking van de knobbels

spontaan herstel op. Lepra bij de mens wordt gekenmerkt door knobbelvorming, een
zenuwfase en necrose door trofoneurotische stoornissen. Het aantal lepralijders in
Indonesië bedraagt ongeveer 100.000. Sedert genezing met sulfonamiden mogelijk is,
bestaan er geen leprakolonies meer. De genezen patiënten treft men vooral in de
grote steden aan wegens de ingewortelde angst van de dessabewoners voor lepra.
.Als laatste onderwerp besprak Prof. Ressang de bestrijding van rabiës.
Het smetstof reservoir wordt in Indonesië praktisch geheel door de hond gevormd
(98% van de vastgestelde gevallen tegen 2% andere diersoorten). Ondanks de in
1926 door de Nederlands Indische regering uitgevaardigde rabiësordonnantie is
door onvoldoende naleving hiervan het aantal gevallen bij dieren eerder uitgebreid
dan verminderd. Hoewel het aantal sterfgevallen bij de mens in Indonesië (10
per jaar) gering is, wordt rabiës wegens het afschuwelijke ziekteverloop en wegens
de angst om het te krijgen door hem als zoönose no. 1 beschouwd. Hydrofobie zag
spreker noch na spontane noch na experimentele infectie bij de hond optreden.
De daarna vertoonde film gaf allereerst cen uitstekend maar ijzingwekkend beeld van
hondsdolheid bij enkele honden en katten, alsmede bij enkele humane patiëntjes.
Vervolgens werden de diagnostiek (sectic, histologie en muizenproef), de bestrijding
(vergifuging van straathonden, massale vaccinatie van honden, katten en apen)
en voorlichting van het publiek (vooral via aanplakbiljetten en luidsprekerwagens,
in mindere mate via de kranten) in deze film op instructieve wijze behandeld.
Deze uiterst leerzame en deskundig gebrachte voordracht werd gevolgd door een op
hoop peil staande, levendige discussie. Na afloop trad de voorzitter als tolk van alle
aanwezigen op en bracht Prof. Ressang hulde en dank voor hetgeen hij ons had
geboden.

1. verantwoorde voorlichting van a.s. studenten in de diergeneeskunde (in verband
met de enorme toevloed als gevolg van de geboortegolf na de 2e wereldoorlog),
en pas afgestudeerde dierenartsen. Over het beleid van de K.N.M.v.D. ten dien
aanzien werd op verzoek van de voorzitter een duidelijke uiteenzetting gegeven
door collega Karsemeyer.

2. de steeds zwaarder wordende taak van het Hoofdbestuur. Op initiatief van Prof.
Wagenaar wordt besloten een voorstel voor de a.s. .Algemene Vergadering
in te dienen, behelzende een uitbreiding van het hoofdbestuur van 5 tot 7 leden.
Tegen middernacht sluit de voorzitter deze uiterst geanimeerde en in goede sfeer
verlopen vergadering.

Kort verslag van de ledenvergadering, gehouden op 1 mei 1964 te Vlissingen.
Aanwezig waren 18 leden, alsmede collega de Haan als vertegenwoordiger van
het Hoofdbestuur,

De voorzitter opent om 4 uur de vergadering met een hartelijk woord van welkom
aan allen. In zijn openingswoord memoreert de voorzitter het overlijden van ons
erelid en oud-voorzitter collega C. van Baak, die op 14-3-\'64 is gestorven.
De notulen worden behoudens een kleine opmerking van collega H. ,A. M. v. d.
V ij V e r zonder wijzigingen gearresteerd.

Bij de ingekomen stukken is een brief van de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Zeeland, dat als afgevaardigde van de afdeling is benoemd collega A. R i n s e s.
Voorts een uitnodiging van Bonzo - hondebroodfabriek - om het bedrijf te bt-
zichtigen. Alleen het bestuur voelt hier voor. Dc vergadering maakt bezwaren. In
aansluiting hierop wordt evenwel besloten cen excursie tc maken. Het bestuur zil
dit voorbereiden in de eerste helft van juni.
Het jaarverslag van de secretaris over 1963 wordt goedgekeurd.

Het jaarverslag van dc penningmeester over 1963 geeft ons een gunstig beeld over
dc financiën van het afgelopen jaar.

De kascommissic, bestaande uit d eheren J. F. d e H a a s en E. F. d e N ij s, heeft
de boeken in orde bevonden, en daarna keurt de vergadering het verslag goed.
De inkomsten bedroegen: ƒ 1092,54, de uitgaven: ƒ 287,24, zodat er een batig
saldo is van ƒ 805,30.

Aangaande het instellen van cen commissie van practici wordt de nota, opgesteld
door de practici J. d e n Daas, Druten: H. Th. van Nieuwenhuijzen,
Ingen; L. H. W o u d a, Wageningen en A. Zegwaard te Varsseveld voorge-
lezen en in discussie gebracht. Vooraf wordt nog medegedeeld dat collega G. S. E.
Vegter te Holten door het Hoofdbestuur is aangezocht het voorzitterschap te
vervullen. Deze heeft in principe toegezegd.

Gollega Boneschanscher vreest dat we hierdoor een Maatschappij in een
Maatschappij krijgen. Ook collega de G r o o f vindt het schrijven niet sympathiek
en merkt op dat de practicus geen tijd meent te hebben voor bestuursfuncties.
Collega V. d. Vijver Sr. wil rebellie voorkomen. Volgens Dr. de Haan
gaat het Hoofdbestuur er wel mee accoord, hoewel het niet erg enthousiast is.
Het Hoofdbestuur acht een groep van practici niet geschikt; dan zou het bezoek
aan de afdelingen nog slechter worden. De keuze van voorzitter Vegter vindt hij
een gelukkige.

Door het bestuur worden twee candidaten voorgesteld, nl. collega Janssen uit
Axel en collega B a r k e m a uit Middelburg. De vergadering vindt deze nog te
jong en nog te kort in Zeeland om de belangen van de Zeeuwse practici en van de
Maatschappij te verdedigen.

De voorzitter meent wel jongeren te moeten nemen. Na schriftelijke stemming,
waarbij collega Gaakeer en collega Kapsenberg het stembureau vormen
wordt collega A. Rins es verkozen tot lid van de commissie, terwijl de heer
Kapsenberg plaatsvervanger zal zijn.

Bij bespreking der tarieven wordt medegedeeld dat de kringen W. cn O. Zeeuws-
Vlaanderen en Walcheren tarieven hebben besproken.

Voorzitter Van Veen zegt dat in Utrecht de tarieven ook zijn besproken. In
de paritaire commissie is nog geen resultaat geboekt. De lijst met tarieven van
Walcheren blijkt goed tc liggen en is veel overgenomen. De tarieven, welke door
de tarievencommissic worden geadviseerd zijn reeds toegezonden. Voorzitter
Van Veen en Dr. de Haan verklaren tegenstander te zijn van een prijs-
binding, waarbij de fabrikant zonder overleg met de Maatschappij uitmaakt hoe
hoog de verkoopsprijs moet zijn.

Collega Oldenkamp vraagt hoe te handelen als een varkenshouder vraagt om
een spuit en geneesmiddelen. Voorzitter zegt: pertinent weigeren dit te leveren.
Collega H a m m i n k memoreert enkele leverbotgevallen met een zeer ongunstig
verloop en laat tevens hierbij het levcrbotslakje, wat als tussengastheer functioneert
zien.

Collega de G r o o f vertelt cen paar interessante gevallen, waarbij het nummer
van het hondenvaccinatiebewijs via zijn bureau leidde tot identificatie, zelfs van
cen door cen auto overreden vrouw.

Bij de rondvraag deelt de voorzitter mede, dat onze oud-voorzitter collega T. van
Roon uit de ambtelijke functie weer terug gaat naar de praktijk, nl. in Bleskens-
graaf.

Op een vraag van collega Gaakeer of het aanvraagformulier bij verklaringen-
afgifte nog getekend moet worden antwoordt collega T e s i n k ontkennend.
Dc heer Boneschanscher vraagt naar het afscheid van collega Risseeuw;
voorzitter zegt dat de heer Risseeuw in november een diner werd aangeboden.
D r. T e s i n k vraagt hoe te handelen met de voorlichting aan de dierenartsen
over de mastitisbestrijding van de Gezondheidsdienst. Vcxjrgesteld wordt een bijeen-
komst te Goes voor de gehele afdeling te houden, eventueel te combineren met de
excursie.

D r. T e s i n k snijdt ook de opvolging van de heer Karsemeijer aan; volgens de
voorzitter zijn er 2 namen genoemd in het Hoofdbestuur, doch het is nog een
moeilijke kwestie.

Collega de Haas zou graag particulier afrekenen met de mond- en klauwzeer-
entingen. Van het tarief van ƒ 2,25 krijgt de Gezondheidsdienst ƒ 0,25 en de
dierenarts voor al het werk slechts ƒ 0,96. Hij vindt dit een wanverhouding. Collega
de Haas maakt echter een denkfout, daar volgens de voorzitter de Gezondheids-
dienst als boerenorganisatie aan zijn eigen boeren vrij is ƒ 0,25 te vragen. Als
zelf afgerekend wordt, mag men slechts het tarief van ƒ 2,— in rekening brengen.
De heer Kapsenberg vraagt of particulier afgerekend mag worden als de boer
dat wil. D r. T e s i n k zegt dat hij dan de enting niet wil erkennen.
Hier komt de voorzitter en met hem velen fel tegenop; en zij zeggen dat dit
onmogelijk is. Ook collega de Groof is deze mening toegedaan. Hij voegt hier
nog aan toe dat oorspronkelijk de practici propaganda hebben gemaakt voor
de mond- en klauwzeer, doch dat later de Gezondheidsdienst dit tot zich heeft
getrokken. Hij vindt dit wat pijnlijk en wil zeer voorzichtig zijn met veranderingen.
Niets meer aan de orde zijnde sluit de voorzitter de vergadering en wordt ge-
zamenlijk de maaltijd gebruikt.

Begin 1963 telde de afdeling Zeeland 31 leden. Gedurende dit jaar bedankten twee
leden wegens vertrek buiten de provincie t.w. collega J. P. C o p p o o 1 s e en Dr.
K. G. R o b ij n s. Twee nieuwe leden werden weer in de afdeling opgenomen, collega
Dr. R. M. B a r k e m a en O. J. H. Devos, zodat het ledental gelijk bleef.
Ons erelid collega J. Lako verhuisde naar Apeldoorn, zodat aan het eind van het
jaar alle drie de ereleden buiten de provincie woonden.

Door het vertrek van collega Coppoolse en Robijns — beiden bestuurslid
— moesten twee nieuwe leden aan het bestuur worden toegevoegd.
Vanaf 6 april 1963 was het bestuur als volgt samengesteld:
Voorzitter: W. van Veen.
Vice-voorzitter: C. J. Hoek.
Penningmeester: I. C. Klok.
Secretaris: A. J. B. Hammink.
Bestuurslid: A. R i n s e s.

Collega R i n s e s werd tevens onze vertegenwoordiger in het bestuur van de Ge-
zondheidsdienst.

Het bestuur heeft vergaderd op 25 maart cn 28 augustus 1963, waarbij de leden-
vergaderingen van 6 april en 20 september werden voorbereid. Slechts twee leden-
vergaderingen werden gehouden, terwijl een bijeenkomst met de dames onder auspi-
ciën van de Gezondheidsdienst te Goes werd gehouden met een zeer geslaagd diner in
„De Caisson" te Biczelinge, waar zelfs na afloop enthousiast curling gespeeld werd.
Het erelid collega C. van Baak overleed op 14 maart 1964 te Oosterbeek, waar
hij de laatste jaren woonde.

Collega D. de Putter en collega D. Haak vierden in dit jaar hun 40-jarig
dierenarts jubileum.

Gelukwensen werden gezonden ter gelegenheid van de huwelijken van onze leden
H. H. F. M. V. d. V ij V e r en O. J. H. D e v o s, en van ons oud-lid Prof. Dr. G.
Wagenaar.

Het afgelopen jaar is geen jaar van grote activiteiten geweest, en ik hoop dan ook
dat we in 1964 weer wat meer bijeenkomsten kunnen hebben, zelfs af en toe met
de dames.

Kort verslag van een excursie, gehouden op vrijdag 19 juni 1964, met de dames
naar de Oosterscheldebrug.

Om 2 uur werd verzameld in het gebouw van de Deltadienst aan de voorhaven
te Kats.

De voorbereidingen voor deze dag liepen wat in de war, daar de „Showboot",
waarmee een rondvaart zou worden gemaakt kort tevoren door de officier van
Justitie een vaarverbod v/erd opgelegd. Twee dagen voor de excursie moest in
allerijl nog een boot gezocht worden. Met behulp van de havenmeester te Colijns-
plaat kregen wij de beschikking over een open vissersboot.

Op de dag der excursie stroomde \'s morgens de regen echter zo rijkelijk uit de
hemel, dat het praktisch niet mogelijk bleek met 20 mensen op een open boot
te verblijven. Weer werd het programma gewijzigd. De boottocht werd nu bespro-
ken met de veerboot van Kats naar Zierikzee.

In het gebouw van de Deltadienst werden we bijzonder prettig ontvangen en
werd ons een volledig overzicht gegeven van het systeem van bouwen en van het
verwerkte materiaal.

De bijna astronomische hoeveelheden beton en staal, welke aan deze 5 km lange
brug worden verwerkt, deden ons bijna duizelen. En dan te bedenken dat de bouw
eind 1965 waarschijnlijk toch afgesloten kan worden. Het bezichtigen van het
werkterrein was ook zeer indrukwekkend.

Langzamerhand was het weer opgeklaard, zodat we een prachtige overtocht hadden
naar Schouwen. Hier werd het landhoofd en de pijlers voor het beweegbare deel
van de brug bezichtigd. Ook bij de terugtocht hebben we prachtig boven op het
dek kunnen blijven.

Na een bijzonder gezellig diner in „Dc Patrijs" te Colijnsplaat werd deze dag om
± 9 uur beëindigd.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae als lid van de Kon. Ned. Mij voor
Diergeneeskunde aangenomen:

P. Fontijne, Briljantlaan 122, Utrecht;
J. Frens, Ant. Matthaeuslaan 41 bis, Utrecht;
J. W. Gunnink, Naarderstraat 244, Huizen;

F. W. van Hoff, Woonark de Woelwater a/d Mineurslaan, Utrecht;
R. Kroes, Springweg 53, Utrecht;
J. Kuipers, Van Speijkstraat 2 bis. Utrecht;
J. .A.. Roelofs, F. C, Dondersstraat 20, Utrecht,
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aan.genomen als
kandidaatlid van de Kon, Ned, Mij voor Diergeneeskunde:

P, Th, C, H, van de Goor, Alexander Numankade 9, Utrecht;
E, G, Hartman, H, Copijnlaan 18, Utrecht:
J, L, .A. M, Remmen, M, H, Trompstraat 3, Utrecht;
A, de Leeuw van Weenen, Mr, Sickeszlaan 20, Utrecht,

Heida, J., te Beetsterzwaag, tel. (05126) 534 (privé), (05120) 29 41 (bur.. Drach-
ten, Omloop 50). (169)
Herweijer, O H., van Bergen naar Alkmaar, Van de Veldelaan 9, tel, (02200)
18 27 6. (170)
Klooster, .-V. Th. van \'t, te Wageningen naar Sprengerlaan 19, aldaar. (179)

Vass, G.; 1964; Heemstede, Alb. Thymlaan 62; tel. (02500) 85 96 4. (207)
Velden, N. A. van der, van Bleskensgraaf naar de Meern, Castellumpark 70, tel.

Feenstra, D., te Zaandam, te rekenen m.i.v. 1 juni 1964, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Noord-Holland, ter
standplaats Zaandam en tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vee-
artsenijkundige Dienst ter standplaats Zaandam. (162)
Pie, A., te Hengelo (O), te rekenen m.i.v. 1 juni 1964, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Hengelo (0).

Rigter, I. A. T., te Beltrum, te rekenen m.i.v. 1 juni 1964, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats Groenlo.

Roon, T. van te Bleskensgraaf, C. 46; tel. 01849-208; gr. 459342; P.; plv. dir. ab.

In een overzicht van enkele mesterijproeven met stieren en ossen, uitgevoerd in
enkele Europese landen en in de U.S.A. geeft Michacl Leyburn enkele con-
clusies.

De dagelijkse gcwichtstoename van stieren was (op één uitzondering na) groter dan
die van ossen. Stieren vertoonden steeds een gunstiger voederconversie. Het uit-
slachtingspcrcentagc van stieren was in zes van de zeven onderzochte gevallen hoger
dan van ossen. Een vergelijking over de kwaliteit van het karkas was moeilijk, omdat
de beoordeling in verschillende landen varieerde.

Dr. Preston, promotor in Engeland van het mesten van jonge stieren met veel
krachtvoer, is van mening dat de vleesrassen nog slechts een toekomst hebben indien
hun produktiviteit opklimt tot 3 a 4 kalveren per koe, per jaar.

Volgens hem zullen de vrouwelijke dieren van het ras der toekomst 9000 kg melk
per jaar moeten geven en de stieren 1360 gr per dag groeien. Dit zou kunnen
geschieden door de eigenschappen van de „Friesian" en de Charolais te combineren.

Xlle CONGRES VAN DE INTERNATIONAL VETERINARY STUDENTS
UNION. 16—29 AUGUSTUS 1964 TE UTRECHT.

Mocht ik in april U reeds mededelen dat deze zomer het XIIc congres van de
I.V.S.U. in Nederland zou vi\'orden gehouden, nïi, enkele dagen voordat dit congres
aanvangt hoop ik U een indruk te geven van hetgeen er gaat gebeuren. Het aantal
deelnemers zal ongeveer 95 bedragen, en wel 70 buitenlanders en 25 Nederlanders.
Het programma zal er als volgt uitzien:

van de Rijksuniversiteit in de Aula.
Dinsdag 18 aug.: Bezoek aan de Faculteit en het I.V.O. „Schoonoord".
Woensdag 19 aug.: Bezoek aan de Destructor in Son, K.I. station „De Kempen" in

Oerle, Felix Bonzo in Eetten. (3 groepen)
Donderdag 20 aug.: Bezoek aan de Deltawerken en Rotterdam.

Burgemeester en Wethouders van de stad Utrecht.
Zaterdag 22 aug.: Bezoek aan Amsterdam.
Zondag 23 aug.: Eventueel een bezoek aan Mereveld.
Maandag 24 aug.: Demonstraties op de Faculteit.

Vertrek van Gouda naar den Haag, alwaar een lezing zal worden
gehouden over dc Veeartsenijkundige Dienst.
Woensdag 26 aug.: Bezoek aan diverse fokbedrijven in Friesland en de Coop. Con-

densfabriek „Friesland" te Leeuwarden.
Donderdag 27 aug.: Bezoek aan het K.L station „De Takomst" te Giekerk, Destructor
tc Bcrgum en het K.I. station te Meppel. (3 groepen). Punteren
in Giethoorn.

Afscheidsreceptie aangeboden door de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Afscheidsreceptie aangeboden door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Verder wil ik niet nalaten op deze plaats een ieder, in het bijzonder de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, die meegeholpen heeft boven-
staand programma mogelijk te maken, te danken voor dc steun.
Belangstellenden zijn vanaf 18 augustus van harte welkom op het Centrum Hydepark,
Driebergscstraatweg 50, Driebergen (Tel. 03438-4041 en 4042), waar wij ons onder-
komen gevonden hebben.

Namens de Congrescommissie,
L. Starkenburg
h.t. Ab actis.
Biltstraat 172, Utrecht.

Naast de tot op heden met zoveel succes gebruik-
te VERAPHARM-mastitispreparaten introduceren
wij thans onze Mastikort-serie, die een nieuwe
basis bevat welke:

• de antibiotica in de uier snel èn volledig ver-
spreidt waardoor optimale werking optreedt

• door zijn snelle werking en uitscheiding er
voor zorgt, dat de melk van behandelde
kwartieren slechts 48 uur ongeschikt is voor
menselijke consumptie en zuivelbereiding

0,1 gram dihydrostreptomycine
Mastikort 300/100 per injector 300.000 £. proc. penicilline

On fhe lungworms of the wild boar (Sus scrofa
L.l in the Netherlands, with a description of
Metastrongylus confusus n. sp.

Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases of
the State University, Utrecht.

In this paper I shall describe the results of a helminthological investiga-
tion made on 38 lungs of the wild boar, Sus scrofa L., in The Nether-
lands.

During this investigation a Metastrongylus sp. was found which differs
from the four known Metastrongylus species: M. april (Gmelin, 1790),
M. salmi Gedoelst, 1923, M. pudendotectus Vostokov, 1905, and M. ma-
dagascariensis Ghabaud and Grétillat, 1956; it is described here as Meta-
strongylus confusus n. sp.

The wild boars, of different ages, were shot in the province of Gelderland,
The Netherlands.

All lungs were dissected but due to a lack of time not every bronchus was
opened so I did not find each parasite.

The parasites were preserved in alcohol 70% - glycerine 5%.
Helminths found in the lungs.

All parasites belong to the nematode genus Metastrongylus Molin, 1861
(MetastrongyUdae). It may be emphasized that no hydatid cysts were
found in spite of a thorough inspection.

Metastrongylus apri (Gmelin, 1790): M. apri was found in 13 animals
from the „Onzalige Bossen" and from near the village of Ugchelen.
Metastrongylus salmi Gedoelst, 1923: M. salmi was encountered in 32
animals from the „Onzalige Bossen", the Grown lands „\'t Loo", the „Hoge
Veluwe", and from near Ugchelen.

Metastrongylus pudendotectus Vostokov, 1905: this species was found
ill 23 animals from the same localities as mentioned for M. .salmi.
Metastrongylus confusus n. sp.: this new species was present in 32 spe-
cimens of wild boar, Sus scrofa L., from the „Onzalige Bossen", the „Hoge
Veluwe", and from near Ugchelen.

The species has a rudimentary mouth-capsule which is guarded by two
neatly three-lobed lips.

The body-length is 9.9-15.0 mm., the maximum breadth 0.129-0.275 mm.
The width of the head is 0.040-0.061 mm. and the breadth at the level

♦) J. Jansen D.V. Sc.; Senior Member of the Scientific Staff of the Sate University
of Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht, The Netherlands.

of the end of the oesophagus 0.073-0.149 mm. The oesophagus is 0.307-
0.452 mm. long with a maximum breadth of 0.040-0.073 mm. Nerve ring,
small cervical papillae, and excretory pore are situated 0.170-0.238 mm.,
0.238-0.311 mm., and 0.246-0.355 mm. respectively from the anterior end.
There are two very long spicides with the same structure as in M. apri
and M. salmi, ending in a very slightly chitinized recurved hook. The
spicule-length is 2.5-3.1 mm. A gubernaculum was not observed. The co-
pulatory bursa is small and consists of two lateral lobes and an inconspi-
cuous dorsal lobe. The bursa with its rays is figured in fig. 1. The genital
cone is well developed.

The body-length is 24-35 mm., the maximum breadth 0.269-0.403 mm.
The width of the head is 0.069-0.091 mm. and the breadth at the end of
the oesophagus 0.135-0.182 mm. The oesophagus is 0.420-0.554 mm. long
with a maximum breadth of 0.071-0.099 mm. Nerve ring, small cervical
papillae, and excretory pore are located 0.230-0.283 mm., 0.287-0.360
mm., and 0.323-0.376 mm. respectively from the anterior end. The coni-
form tail is 0.048-0.081 mm. long. Just anterior to the anus is the vulva
at the end of a prevulvar sweling which is set off sharply from the body
anteriorly and has in most instances the form as is figured (fig. 2). The
vagina is 0.9-1.8 mm. in length. Length x breadth of the eggs in the va-
gina are 0.046-0.055 x 0.030-0.038 mm. As the eggs of the other Meta-
strongylus spp. they have thick coarse shells and contain a fully developed
embryo.

Metastrongylus confusus n. sp. differs from the other Metastrongylus spp
(Dougherty, 1944; B o e v, 1957; Chabaud and G r e t i 11 a t,
1956, present paper) by the length of the spicules and from M. apri, M.
pudendotectus, and M. madagascariensis by the length of the vagina. The
females differ from M. salmi by the morphological characteristics of the
prevulvar swelling (fig. 2).

While the length of the spicules and especially of the vagina of M. con-
fusus are nearly the same as in M. salmi, M. confusus has its closest affi-
nities with M. apri: the same pattern of the copulatory bursa and the
well developed genital cone in the male and the morphology of the pre-
vulvar swelling in the female. It differs, however, from M. apri by the
length of the spicules (2.5-3.1 mm. if compared with those of M. apri
in the wild boar in The Netherlands: 3.7-4.7 mm.; lig. 3), the very slightly
chitinized recurved hook at the distal end of the spicules, and the shorter
vagina: 0.9-1.8 mm. which is in M. apri 2.0-2.5 mm. in my specimens.

It is probable that the existence of a Metastrongylus species with dimen-
.sions near the same as of M. salmi, and with its closest affinities with M.
apri has led to confusion between M. apri and M. salmi. Dougherty
(1944) pointed out that the figures of Shu 1\' t s and K a m e n s k i i in
1937 for the female of M. sa\'mi are to be attributed to M. apri and those
for the female of M. apri to M. salmi. It is quite possible, however, know-
ing that M. confusus n. sp. has a prevulvar .swelling like M. apri and a
length of the vagina near the same as in At. salmi (0.9-1.8 mm. in M.
confusus; 1.0-1.6 mm. in M. Salmi in my material from the wild boar),

that S h u r t s and K a m e n s k i i have described the female of M. con-
fusus as the female of M. salmi.

Booh and H 6 r c h n e r (1961) too have been confused by the presence
of Al. confusus in their material from the wild boar. The length of the
spicules, 2.2-2.9 mm., indicates that they did not find M. apri but, at all
probability, a mixture of M. salmi and M. confusus.

With the characters of the genus Metastrongylus Molin, 1861. Spicules
2.5-3.1 mm. long and with a slightly chidnized hook at the distal ends.
Genital cone and bursal formula as in M. apri. Prevulvar swelling as in
M. apri. Length of the vagina 0.9-1.8 mm.
Type host: Sus scrofa L.
Type location: bronchi.

Type specimen: male; Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic
Diseases, State University, Utrecht, The Netherlands.

Of the wild boars 33 were shot in the months Novermber and December
of 1963 in the „Onzalige Bossen". This gave us an opportunity to give a
picture of the Metastrongylus-faum. of the wild boar in the late autumn.
The results of this investigation are summarized in table 1. From this
table it can be seen that the number of specimens of M. confusus is much
lower than of M. salmi, though both species parasitize an equal number

of hosts. Also it is evident that M. pudendotectus though present in but
54.5%of the animals has high figures for the numbers of parasites. This is
due to the fact that M. pudendotectus tends to be the dominant species if
present. M. apri occurs fairly regularly but always in low numbers.

Fig. 3. Spicule lengths of all males (except of M. pudendotectus) in 11 wild boars.
M. salmi 2.0—2.4 mm., M. confusus n. sp. 2.5—3.1 mm., M. apri 3.7—4.7 mm

These figures are quite different from those found in the literature.
Tarczynski (1956) and Jurasek (1959) give morphological data
so that we may assume that M. confusus was not apparent in their mate-
rial. Tarczynski (1956) found M. apri the dominant species, 66%
of al worms in 50 mixed infections; M. pudendotectus made up 33% and
M. salmi 1%. Jurasek (1959) found M. pudendotectus in 85% of his
animals, M. apri in 55%, and M. salmi in 40%, with highest numbers
of parasites of M. pudendotectus per animal. P a v et al. (1962) found
highest figures for M. apri and M. pudendotectus and small figures for
M. salmi. D i m i t r o v a\'s (1962) material consists of 59.7% M. puden-
dotectus, 28.8% M. apri, and 11.5% M. salmi. We can presume from the
data given by B o c h and Hörchner (1961) that in their material
M. pudendotectus is the dominant species while M. apri is absent. All
authors agree in stating that M. salmi is the species which is found in
smallest numbers. In my material M. salmi is the dominant species as can
be seen in table 1.

As Ewing and Todd (1961 a, b) found an associadon between M.
apri and M. pudendotectus in domestic swine I have tried to find such
an association in my material from the wild boar.

As can be seen from tabel 2 no association between M. apri and M. pu-
dendotectus can be found. A combination of these two parasites is only
seen in combination with M. confusus and M. salmi. Another fact is, how-
ever, that apparently M. confusus and M. salmi are associated because in
25 animals they were found together and it seems that M. pudendotectus
and M. apri are associated independently with the combination of M.
confusus and M. salmi.

I am much indebted to Mr. J. L. van Haaften (Institute for Biological Field
Research, I.T.B.O.N., at Arnhem) who kindly put the material at my disposal for
helminthological investigation.

In addition to M.apri (Gmelin, 1790), M. salmi Gedoelst, 1923, and M. pudendo-
tectus Vostokov, 1905 a new Metastrongylus species was found in the lungs of the
wild boar in The Netherlands. It is described as M. confusus n. sp.
The results of the helminthological investigation on 33 wild boars shot in the autumn
of 1963 in the „Onzalige Bossen", province of Gelderland, are summarized in the
tables 1 and 2.

In de longen van wilde zwijnen afkomstig uit Gelderland, werden vier Metastron-
gylus-soorten gevonden, waarvan er één als nieuwe soort beschreven wordt: M. apri
(Gmelin, 1790), M. confusus n. sp., M. salmi, Gedoelst, 1923 en M. pudendotectus
Wostokow, 1905.

Er wordt op gewezen, dat enkele tegenstrijdigheden in de literatuur betreffende de
morphologie van de Metastrongylus spp. zeer wel kunnen berusten op het voorkomen
van M. confusus n. sp.

Van de wilde zwijnen werden er 33 geschoten in het najaar van 1963 in de „Onzalige
Bossen". Dit gaf ons de gelegenheid een momentopname van de longwormfauna te
verkrijgen. De resultaten zijn samengevat in de tabellen 1 en 2. In tegenstelling tot
de literatuur, die 6f M. apri of M. pudendotectus als de dominante soort vermeldt,
werd in ons materiaal M. salmi in de grootste aantallen aangetroffen, terwijl M. apri
slechts in kleine aantallen gevonden werd. Een mogelijke associatie van twee soorten
is te zien in tabel 2, daar M. confusus en M. salmi bijna altijd tezamen aanwezig zijn.

Dans les poumons des sangliers dans les Pays-Bas quatre espèces du genre Metastron-
gylus sont présentes. Une est décrite pour la première fois. Sont trouvés M. apri
(Gmelin, 1790), M. confusus n. sp., M. salmi Gedoelst, 1923 et M. pudendotectus
Vostokov, 1905.

Les résultats des observations helminthologiques concernant 33 sangliers tirés en
automne 1963 dans les „Onzalige Bossen", province Gelderland, sont résumés dans
les tables 1 et 2.

In Lungen von Wildschweinen in den Niederlanden wurden vier Metastrongylus-
Arten gefunden und eine wird als neue Spezies beschrieben: M. apri (Gmelin,
1790), M. confusus n. sp., M. salmi Gedoelst, 1923 und M. pudendotectus Wosto-
kow, 1905.

Die Ergebnisse der helminthologischen Untersuchungen an 33 Wildschweinen, die
im Herbst 1963 im Revier „Onzalige Bossen", Provinz Gelderland, geschossen
wurden, sind in den Tabellen 1 und 2 dargestellt.

En los pulmones de jaballs en Holanda se encontraban cuatro especies de Metns-
tror.gylus, una de que se describa como una especie nueva: M. apri (Gmelin, 1790),
M. confusus n.sp., M. salmi. Gedoelst, 1923 y M. pudendotectus Vostokov, 1905.
En las tablas 1 y 2 se han resumido los resultados del examen helmintológico de
33 jabalis, que se tiraban en los „Onzalige Bossen", provincia Gelderland.

vildes. Zschr. Parasitenk., 21, 113, (1961).
Boev, S. N. : Lung nematodes of ungulates in Kazakhstan. Alma-Ata, 1957. (In
Russian).

Ghabaud, A. G. et Grétillat, S.: Metastrongylus madagascariensis n. sp.,
quatrième espèce de strongle pulmonaire chez le porc domestique. Ann. Parasitol.,
31, 572, (1956).

D i 31 i t r o V a, E. : Kum vuprosa za razpredelemiete na metastrongylite v belija
d.-ob na divata svinja (Sus scrofa L.). Izv. Centr. Ghelmintol. Lab. Bulg. Akad.
hauk., Sofija, 7, 33, (1962). (Abstract in Landwirtsch. Zentrbl. Abt. IV, Vet.-
n.ed., 8, 2446, (1963)).
Dougherty, E. G.: The genus Metastrongylus Molin, 1861 (Nematoda: Metastron-

gvlidae). Proc. Helminthol. Soc. Washington, 11, 66, (1944).
Ewing, S. A. and T o d d, A. G.: Metastrongylosis in the field: species and sex
ritios of the parasites, preferential location in respiratory apparatus of the host,
aid concomitant lesions. Amer. ]. vet. Res., 22, 606, (1961a).
Ewing, S. A. and Todd, A. G. : Association among members of the genus
Metastrongylus Molin, 1861 (Nematoda: MetastrongyUdae). Amer. ]. vet. Res.,
22, 1077, (1961b).

J u ■ â s e k, v.: K fauna parazitickych ecrvov diviaka na Slovensku II. Fol. Vet.

He. Med. Vet. Cassov., 3, 267, (1959).
P av, J., K o t r 1 y, A., Z u j 1 c e k, D. : Gizopasni cervi cerné zvere (Sus scrofa L.)
mkterych oblasti v Gcchach a na Morave. Sbornik Ceskoslovensk. Akad. Zem.
Vet. Med., 7, 185, (1962).
T ar c z y n s k i, S.: Robaki pasozytnicze swin i dzików w Polsce Acta Parasitol.
Prion., 4, 663, (1956).

Een bepaald soort stcckrimggen werd toegestaan zich tc voeden op een kip, die enige
tijd tevoren was geïnjiceerd met Rous sarcoom-virus. Zestien dagen later werden
de nuskietcn gehomogenizcerd in een zoutoplossing. Injecties hiermede in andere
kipien veroorzaakten typische Rous tumoren.

Aangetoond werd dat natte buiken-ziekte besmettelijk is. Bij dit onderzoek trad de
zieke alleen op als de dieren waren gehuisvest in tochtige, koude hokken (stress-
fact«r). Na overbrenging in warme, beschutte hokken herstelden de dieren zich over
het dgemeen binnen veertien dagen. De ene stam is erfelijk gevoeliger dan de andere.

Uit het Instituut voor Veterinaire Pathologie, Afd. Alg. en
Vergel. Pathologie, Sectie Bijzondere Dieren van de Faculteit
der Diergeneeskunde.

Het verrichte onderzoek kwam voort uit een behoefte aan grotere kennis
van ziekelijke veranderingen bij lagere gewervelde dieren, namelijk de rep-
tielen. Dit is een groep van dieren die de slangen, hagedissen, schildpadden
en krokodillen omvat.

Naast het directe belang van een zo verantwoord mogelijk aangeven van
doods-oorzaken, kan een dergelijk onderzoek ook waarde hebben als bij-
drage tot de vergelijkende pathologie. Uit het oogpunt van vergelijkende
pathologie zijn de reptielen bijzonder interessant, daar zij de laagste groep
van de hogere vertebraten ( de Amniota) vormen.

Het macroscopisch aspect van de nieren van reptielen vertoont sterke va-
riaties bij de verschillende orden en soorten.

Microscopisch blijken zij, evenals bij vogels en zoogdieren, opgebouwd tc
zijn uit nefronen; elk met een glomerulus en een tubulus. De glomeruli
worden voorzien van arterieel bloed. Een opvallend verschil met zoog-
dieren is echter dat bij reptielen de tubulus grotendeels omstroomd wordt
met veneus bloed afkomstig uit de staart, de achterpoten en het bekken.
Dit „nierpoortadersysteem" is waarschijnlijk van belang voor de patho-
genese van nierafwijkingen.

Wat betreft hun functie zijn de nieren van reptielen sterk aangepast aan
de omstandigheden waaronder de dieren leven. Zó zelfs dat er binnen één
familie van schildpadden, nl. die der Testudinae, soorten zijn die in moe-
rassige gebieden leven en veel ureum produceren, terwijl andere soorten
uit deze familie in woestijnachtige streken voorkomen en vrijwel uitslui-
tend urinezuur uitscheiden. De urine met urinezuur wordt in het lichaam
vrijwel bevrijd van water, zodat tenslotte het urinezuur als een stijve, soms
zelfs kruimelige droge massa kan worden uitgescheiden.
Doordat de verschillende produkten hoofdzakelijk door secretie via de tu-
buli geëlimineerd worden, wordt zeer veel energie bespaard, die bij zoog-
dieren aan de terugresorptie uit de tubuli besteed moet worden.

Het eigen onderzoek bestond uit twee delen, namelijk:
(I) waarnemingen bij gestorven dieren en (II) een experimenteel onder-
zoek bij 92 hagedissen.

2 Dr. P. Zwart; dierenarts, verbonden aan het Instituut voor Veterinaire Pa-
thologie, Afdeling Algemene en Vergelijkende Pathologie, Sectie Bijzondere Die-
ren. Rijks-Universiteit te Utrecht, Biltstraat 166.

De nieren van 110 reptielen werden systematisch onderzocht, ook wan-
neer daaraan macroscopisch geen afwijkingen te zien waren. Op deze wijze
was het mogelijk ook een aantal beginstadia van nierafwijkingen te be-
studeren.

Aangeboren afw ij kingen werden twee maal gevonden. Eén maal
was er slechts één nier aanwezig, die compensatoire hypertrofie vertoonde.
Bij het tweede dier was er sprake van lokale cyste-achtige verwijdingen
van een aantal tubuli. Aangezien de embryonale ontwikkeling van de
nieren van reptielen in principe op dezelfde wijze verloopt als die bij
zoogdieren, laat het zich aanzien dat bij voortgezet onderzoek meer ana-
logiën gevonden kunnen worden.

De c a 1 c i u m n e f r O s e die bij een kameleon werd gevonden toonde
een opvallende analogie met die van de mens. Kalkafzettingen waren aan-
wezig in de glomeruli, vele tubuli en sommige vaatwanden. Deze afwijking
heeft misschien verband gehouden met een lokale necrotiserende enteritis,
waardoor een hyopchloremische calciumnefrose kan zijn ontstaan.

Bij twee gevallen van membraneuze glomerulonefrose werd
verondersteld dat circulerende bacterietoxinen hierop van invloed zouden
zijn geweest. Bij beide pythons werden necrotiserende processen in het li-
chaam gevonden waaruit Pseudomonas spec, was geisoleerd. De basaal-
membranen van alle glomeruluscapillairen waren verdikt. Cellige exsudatie
in de glomeruli ontbrak.

Een groot percentage van de onderzochte dieren bleek lijdende te zijn ge-
weest aan een glomerulonefritis. Er kon onderscheid gemaakt worden tus-
sen twee stadia, namelijk de acute en de chronische glomerulonefritis.
De acute glomerulonefritis werd onderkend bij 7.3% van de
dieren.

In de vroegste stadia daarvan was een vergroting van de glomeruli te zien,
veroorzaakt door toename van cellen in het viscerale epithelium van de
Bowman\'se kapsel en in de mesangiale centra. De gezwollen glomeruli
waren ischemisch en lagen dicht tegen het buitenblad van de kapsel aan-
gedrukt. Bovendien waren er in alle gevallen lichte degeneratieve verschijn-
selen aan de proximale segmenten der tubuli te zien. In latere stadia
schrompelden de glomeruli weer enigszins; de capillairen werden weer
doorgankelijk, terwijl de veranderingen aan de tubuli duidelijker werden.

De chronische glomerulonefritis werd gevonden bij 15.4%
van de dieren. Onderscheid kon worden gemaakt tussen een intracapillaire
en een extracapillaire vorm.

a. Bij de i n t r a c a p i 11 a i r e V O r m veranderden de glomeruli in com-
pacte bollen van bindweefsel, die opvallend arm aan celkernen waren.
Bovendien waren de capillairen nauw en ischemisch. In de tubuli tra-
den degeneratieve veranderingen op de voorgrond. Opvallend was het
ontstaan van uraat-knobbels door afzetting van uraatkristallen in necro-
biotische epitheelcellen der tubuli. Tot de groep van dieren met intra-
capillaire glomerulonefritis behoorden er ook twee waarbij bij sectie,
viscerale jicht, dat wil zeggen een beslag van uraten op de inwendige
organen, was gevonden.

b. Bydeextracapillairevorm ontbrak de fibrose der glomeruli;
zij bleven tamelijk celrijk. Hoewel de glomeruli op den duur ernstig
misvormd raakten, bleven de capillairen open tot op het moment dat
een gehele glomerulus ten onder ging in het omgevende, sterk toege-
nomen, bindweefsel. De tubuli vertoonden acute degeneratieve verande-
ringen naast chronische cysteuze dilatatie en atrofie. Groepjes ont-
stekingscellen waren steeds in het interstitium aanwezig.

De aetiologie der glomerulonefritis bij reptielen bleef onbekend. Wel was
er in praktisch alle gevallen van chronische extracapillaire glomerulonefri-
tis sprake geweest van een gebrek aan vitamine A en D naast een calcium-
deficiëntie ten gevolge waarvan stoornissen in het metabolisme zouden
kunnen zijn opgetreden die verband hielden met de nierafwijkingen.

De min of meer topografische term acute pyelonefritis werd ge-
bruikt ter wille van een betere vergelijkbaarheid met de gelijknamige aan-
doening bij mens en dier. Ook al hebben reptielen geen begrensd pyelum,
zoals de zoogdieren, toch was het mogelijk de ophoping van verzamel-
gangen langs het oppervlak van de nieren, wat de pathogenese betreft, te
vergelijken met het pyelum bij de zoogdieren. Pyelonefritis bij reptielen
was in een 11-tal gevallen te herkennen als ophopingen van ontstekings-
cellen rondom de ureter en de verzamelgangen. Er waren vaak aanwijzingen
voor een hematogeen en soms voor een urogeen ontstaan. Ook wat betreft
de aetiologie was een vergelijking met de mens verantwoord.

Abcessenindenieren werden gevonden bij 6 dieren. De abcessen
waren in vrijwel alle gevallen actief en leken zich uit te breiden; er was
althans veelal geen sprake van afkapseling. Hematogene besmetting van
de nieren was het meest aannemelijk. Dit was wel bijzonder evident bij een
Boa constrictor waarbij craniaal van de nieren trombi in de aorta aan-
wezig waren.

Nierveranderingen ten gevolge van een infectie met tuberkel-
bacillen van koudbloedige dieren werden bij twee dieren gevonden.
Namelijk bij een Python spilotes en een Caiman sclerops. Bij beide dieren
waren vele tuberkels in de nieren aanwezig. Zowel bij de een als bij de
ander bleek er een duidelijk verband te bestaan tussen de verbreiding der
tuberculeuze veranderingen en het verloop van de bloedvaten. Een hema-
togene besmetting was dus zeer waarschijnlijk. Bij de python werden de
meeste tuberkels gevonden in het stroomgebied van de portale nier-venen.
Dit werd beschouwd als een aanduiding van het belang van het nierpoort-
aderstelsel in de pathogenese van tuberkulöse bij reptielen.

.Amoeben inde nieren kwamen voor bij 13 van 16 dieren met
darmlesies door Entamoeba invadens. Bij 4 van de 13 dieren werden slechts
amoeben gevonden, zonder pathologische veranderingen. De overige dieren
vertoonden lokale necrose in de nieren. Een ascenderende infectie via de
ureter werd waarschijnlijk geacht bij twee dieren \\\\aarbij de amoeben al-
leen in en rondom de ureter te vinden waren, dan wel gelokaliseerd rond
de verzamelgangen in de nieren.

Bij een Boa constrictor werden intraepitheliaal in de tubuli diverse ontwik-
kelingsstadia van een Klossiella (Coccidia) gevonden.

Ook microfilariën en afgekapselde larven van Porocephalus
spec, werden aangetroffen. Zij bleken geen pathologische veranderingen
te veroorzaken.

Om een beter inzicht te verwerven in de Pathogenese van nierveranderin-
gen werd getracht experimenteel nefrose bij hagedissen op te wekken.
Daarvoor werd gebruik gemaakt van sublimaat (HgCl2). Het bleek dat
grote doses nodig waren om een duidelijk effect te verkrijgen; namelijk
10-20 mg per kg lich. gew., terwijl voor rat en konijn 3-5 mg/kg reeds
dodelijk is.

De degeneratieve veranderingen in de proximale segmenten der tubuli wa-
ren het meest uitgesproken op de tweede tot de vierde dag na de injectie.
Op de achtste dag waren de ernstige veranderingen al weer grotendeels
verdwenen. Regeneratieve processen volgden zeer snel op de degeneraties.
Zowel de degeneratieve als de regeneratieve processen waren naar hun
aard vergelijkbaar met die bij de zoogdieren.

De invloed van de temperatuur der omgeving op de veranderingen in de
hagedissen kon zeer duidelijk worden aangetoond. Bij 36° C traden de de-
generatieve en regeneratieve processen eerder op en verliepen heftiger dan
bij 26° C.

Bovendien werd een verschil gevonden tussen een actieve Italiaanse hage-
dis (Lacerta sicula) en de minder actieve inheemse duinhagenis (L. agil-
lis). Die soort die in zijn gedragingen het meest actief was, vertoonde bij
dezelfde temperatuur ook de heftigste veranderingen.

Het doel van het verrichte onderzoek was een inzicht te verkrijgen in de pathologische
afwijkingen die bij reptielen in de nieren kunnen worden gevonden. Bij 53.5% van
110 reptielen werden microscopisch ontstekingsverschijnselen in de nieren waarge-
nomen, terwijl slechts 7.4% macroscopisch afwijkingen vertoonde.
De bij secties gevonden afwijkingen konden worden onderverdeeld in: congenitale af-
wijkingen, calciumnefrose, membraneuze-, acute- en chronische glomerulonefritis,
acute pyelonefritis, abcederende nefritis en tuberculeuze nefritis.

De volgende parasieten werden in de nieren gevonden: Entamoeba invadens, Klos-
siella boae, microfilariën en Porocephalus spec.

Bij een studie over experimenteel opgewekte nefrose bij hagedissen bleek dat hoge
doses sublimaat (10—20 mg per kg lich. gcw.) nodig waren om duidelijke degene-
ratieve veranderingen te verkrijgen in dc proximale segmenten der tubuli. Aange-
toond werd dat de degeneratieve en regeneratieve processen eerder optraden en hef-
tiger verliepen bij 36° G dan bij 26° G.

The purpose of the study has been to obtain a better understanding of the types of
pathologic conditions found in reptilian kidneys.

Literature on gross and microscopie anatomy and on physiology of the reptilian
kidneys was reviewed. For a comprehension of pathological processes, the presence of
a double bloodsupply to the kidneys is of particular interest. The glomeruli are
proviced with arterial blood; the tubular proximal segments with venous blood. A
distinct medullar region is absent in reptiles. Protein metabolism generally results in

the fonnation of a high percentage of uric acid, excreted mainly by tubular secretion.
A survey is made of different pathological conditions which have been found on a
systematic study of the kidneys of 110 reptiles.

Renal dysplasia was observed in two of the animals studied. One kidney was absent in
one animal, while in the second local cystic alteration was present.
Calciumnephrosis was observed in a Chamaeleo vulgaris and was characterized by the
presence of calciumdeposits in all glomeruli and in several of the tubules and
arteriolar walls.

Membranous glomerulonephrosis, possibly caused by toxic substances of bacterial
origin was present in two pythons.

Acute glomerulonephritis was diagnosed in 7.3% of the cases. Proliferation of all
constituent parts of the glomerular tufts and degenerative changes in tubular
proximal segments was evident.

Chronic glomerulonephritis was observed in 15.4% of the cases and was classified as
intra- and extracapillary forms. In intracapillary glomerulonephritis the processes
seemed to lead to sclerosis of the glomerular tufts. Two cases suffering from visceral
gout belonged to this group of cases. In the extracapillary form fibrosis of mesangial
centres was absent. Glomeruli and interstice were relatively rich in inflammatory-
cells. The arteriolar walls were generally thickened by fibrosis of the adventitia.
In cases of pyelonephritis accumulations of acute and subacute cellular infiltrations
were observed around the ureter and the collecting ducts. Haematogenic involvement
of the kidneys was a possible route of infection.

Active and progressive focal suppurations were found in the kidneys of 5.4% of the
animals. Haematogenic infection was the most probable cause of renal involvement.
Renal infection with cold blooded tubercle bacilli was observed in two cases, both
demonstrating extensive proliferation of epitheloid cells and central necrosis in the
tubercles.

Among 16 specimen of reptiles in which amoebiasis was diagnosed, 7 of these
showed local necrosis and inflammation of renal tissue.

A Klossiella (Coccidia) was found in the kidneys of a Boa contrictor. The name
Klossiella boae was proposed.

Microfilaria as well as nymphs of Porocehalus spcc. were also found in reptillian
kidneys.

In a study of experimentally induced nephrosis in lizards, it appeared that high doses
of mercury bichloride (10—20 mgr. per kg. body weight) were needed to obtain
distinct degenerative alterations in the tubular proximal segments. It was demon-
strated that at 36° C. the onset and intensity of degenerative and regenerative
changes were distinctly greater than at 26° C.

Le but des recherches faites a été d\'obtenir dc la connaissance des troubles patholo-
giques qu\'on peut trouver dans les reins des reptiles.

Chez 53,5% des 110 reptiles on constata au microscope des symptômes inflam-
matoires dans les reins, tandisque seulement 7,4% présenta des symptômes macro-
scopiques.

Les troubles constatés pendant la section ont pu être subdivisés en; troubles congé-
nitaux, néphrose calcique, glomérulonéphrite membraneuse, aiguë et chronique,
pyelonéphrite aiguë, néphrite abcédante et tuberculeuse.

Les parasites suivants ont été constatés dans les reins; Entamoeba invadens, Klossiella
boae, des microfilaires et Porocephalus spéc.

Une étude sur la néphrose provoquée artificiellement sur des lézards révéla qu\'il
fallait de hautes doses de sublimé (10-20 mgr. par Kg. de poids corporel) pour
obtenir des altérations distinctement dégénératives dans les segments proximaux des
tubuli. On démontra que les processus dégénératifs et régénératifs se présentaient
plus tôt et prenaient un cours plus violent à 36° C qu\'à 26° C.

Zweck der verrichteten Untersuchung war Einsicht in die pathologischen Ab-
weichungen, die in den Nieren von Reptilen gefunden werden können, zu erhalten.
Bei 53,5% von 110 Reptilen wurden mikroskopische Entzündungserscheinungen in
den Nieren wahrgenommen, während nur 7,4% makroskopische Abweichungen
zeigten.

Die bei Sektionen gefundenen Abweichungen konnten eingeteilt werden in: conge-
nitale Abweichungen, Kalziumnefrose, membranöse, akute und chronische Glome-
rulonefritis, akute Pyelonefritis, absedierende Nefritis und tuberkulöse Nefritis.
Folgende Parasiten wurden in den Nieren gefunden: Entamoeba invadens, Klossiella
boae, Mikrofilarien und Porocephalus spec.

Beim Studium der experimentell erweckten Nefrose bei Eidechsen erwies sich, dass
hohe Dosierungen Sublimat (10-20 mgr. per Kg. Körpergewicht) nötig waren, um
deutliche degenerative Veränderungen in den proximalen Segmenten der Tubuli zu
erhalten. Nachgewiesen wurde, dass degenerative und regenerative Prozesse bei
36° C eher auftraten und heftiger verliefen, als bei 26,6° G.

El objeto del examen hecho era obtenir una idea en la: alteraciones patolôgicas que
sc pueden encontrar en los rifiones de reptiles.

En 53,5% de 110 reptiles se observaban manifestaciones de inflamación microscópicas
en los rinnones, mientras solamente 7,4% mostraba alteraciones macroscópicas.
Las alteraciones encontradas en las autopsias se podian clasificar en : alteraciones
congenitalcs, calcionefrosis, glomerulonefritis membranosa, aguda y crônica, pielone-
fritis aguda, nefritis absccdiente y nefritis tuberculosa.

Se encontraban los parasitos siguientes en los rinnones : Entamoeba invadens, Klossiella
boae. Microfilarias y Porocephalus spec.

En un estudio sobre nefrosis inducida experim.entalmcnte en lagartos resultaba que
altas doses de sublimato (10-20 mgr. por Kg peso de! cuerpo) eran necesarias para
obtener alteraciones degenerativas evidentes en los segmentos proximales de los
tûbulos. Se mostraba que los procesos degenerativos y regenerativos se presentaban
antes y sc dcsarrollaban mâs fuertemente a 36° G. que a 26° G.

Spermatozoïden van o.a. konijnerammen werden diepgevroren en vervolgens vacuum
gedroogd. Verscheidene maanden later bleken deze spermatozoïden na bevochtiging
in staat om voedsters te bevruchten.

Bij de bespreking der dieren komen we o.a. de volgende remedies tegen.
Soms weieens een beetje lugubere als gebrand bokkebloed tegen „epilencien" (epi-
lepsie), hertshoorn tegen allerlei kwalen (een remedie dat we ook in veel latere
eeuwen nog terugvinden in de volksgeneeskunde).

Een gordel van wolvevel zou uitstekend zijn tegen maagkramp („torsiocn") zegt men,
doch Maerlant noemt dit „quenicom" (oudewijvenpraat). Hier komt hij zelfs tot
de zeker echt niet echt middeleeuwse gedachte om te experimenteren:
„niet en seggic dat es waer:
Maar dat proeven nes niet swaer".
Tussen twee haakjes: zouden in 1964 alle kattevellen tegen reuma al verdwenen
zijn?

The anthelmintic activity of Haloxon against
Capillaria obsignata Madsen, 1945 in experi-
mentally infected chickens.

Several authors have stressed the increasing importance of Capillaria ob-
signata as a poultry parasite: Clarke (1962) and W a k e 1 i n (1964)
in Great Britain, Ehlers-Bhodigen (1961) and Lamina (1961)
in Western Germany, and T h i e n p o n t et al. (1963), in Belgium.
Until recendy only methyridine, i.e. 2-(^-methoxyethyl) pyridine, was
known as an anthelmintic with a high activity against C. obsignata.
Broome (1963) and H e n d r i k s (1962, 1963) described the excellent
activity of this drug against C. obsignata in experimentally infected
chickens when administered subcutaneously or when given in the drinking
water. Under field conditions methyridine has also proved highly effi-
cient against C.obsignata infections (Friedhoff, 1963; Thien-
p o n t et al., 1963; WillomitzerandLebduska, 1963; L i t j e n s
1963, Geeraerts, 1964).

There may, however, be some drawbacks in treating Capillaria-\'miections
with methyridine. Broome (1963) and Grattan (1963) reported
that the water consumption of chickens was depressed by 30-50 per cent
after inclusion of 1% Mintic in the drinking water (Mintic is a 47,9%
aqueous solution of 2-(/3-methoxyethyl) pyridine sulphate). Litjens
(1963) however, did not notice such a reduction when the birds were
deprived of water on the evening before the day of treatment.
Broome (1963) has reported on the drug contents of the eggs laid
after treatinent with methyridine. He concluded that it appears inadvis-
able to utilise eggs for human consumption which are laid during the first
48 hours after treatment.

Overdosage of methyridine may produce severe toxic symptoms and occa-
sionally death. T h i e n p o n t and M o r t e 1 m a n s (1962) showed that
subcutaneous administration of twice the therapeutic dose of 200 mg/kg
live weight caused paralysis of the birds. The same phenomenon was seen
by H endriks (1962), who also demonstrated that fivefold doses, given
subcutaneously, may cause death.

These observations cleariy demonstrate that, although methyridine has a
high activity against C. obsignata in poultry, the search for new drugs
against this parasite should be continued. One of the newer anthelmintics
is Haloxon (Cooper, McDougall and Robertson Ltd) which belongs to
the class of organo-phosphorus compounds. Chemically Haloxon is 0,0 di-
(2-chlorethyl) 0-(3-chloro-4-methylcoumarin-7-yl) phosphate Brown et
al. (1962) reported its high efficacy against a wide range of gastro-
intestinal nematodes in mammals and birds.

1 Drs. J. Hendriks; Rcscarch Officer of the Central Veterinary Institute, Rotter-
dam Dept. postbox 6007, Rottcrdam-7.

Immature stages of some of these parasites are also destroyed. Armour
et al. (1962) showed a high activity against adult and immature stages
of gastro-intestinal nematodes in sheep.

Clarke (1962) investigated the activity of Haloxon against C. obsig-
nata in experimentally and naturally infected chickens. He found the
dmg to be highly efficient when given orally as a suspension in water.
The present paper reports the efficacy of Haloxon against C. obsignata in
experimentally infected chickens as well as some observations on the toxi-
city of the drug.

White Leghorn chickens of mixed sexes were used. They were obtained as
day-old chicks. The experimental animals were reared parasite-free in
cages with wire mesh-floors. Water and a commercial food ration were
continuously at their disposal.

C. obsignata ova obtained from chicken faeces were suspended in water
and incubated at 27° C. The cultures were daily agitated and aerated for
a few minutes. In about 8 days the ova were fully embryonated.
In all trials 19-day-old chickens were each artificially infected with 11.0000
embryonated ova. The way in which the ova were administered and the
technique used in making daily faecal egg counts have been described
earlier (Hendriks, 1962) as well as the worm counting technique.
Two weeks after infection the birds were randomly divided into groups
which were then assigned to the different treatments.
Haloxon was at our disposal as a wettable powder containing 75% of the
active ingredient. In a preliminary trial (experiment I) the drug was ad-
ministered orally as a watei^ suspension by means of a syringe to which
a piece of rubber tubing was attached. Prior to treatment all birds were
weighed individually. As Haloxon showed a considerable activity against
C. obsignata, a second trial (experiment II) was performed, in which Ha-
loxon was incorporated in the food. All mentioned dosages of Haloxon
refer to the active ingredient.

The activity of the drug was assessed by daily faecal egg counts in expe-
riment I and by comparing the total worm burdens of treated and control
groups in experiment II.

The first C. obsignata eggs appeared in the faeces 20 days after infection.
From that day on faecal egg counts were carried out daily. On the 25th
day after infection two groups of chickens were treated by oral adminis-
traton of Haloxon at the rate of 50 mg/kg live weight (group 1) and
at twice this dose (group 2) respectively. Group 3 served as an infected
untieated control group. The effect of the treatment on the egg counts is
shovn in table 1.

Talle 1 shows that from the 5th day following oral administration of 50
mg/ig Haloxon eggs could no longer be detected in the faeces of the
treated birds. The faeces of the birds treated with 100 mg/kg Haloxon
werj already negative on the day after treatment.

The effect of orally administered Haloxon on the number of C. obsignata
eggs in the faeces of experimentally infected chickens.

*) The term positive means that no eggs could be found in the counting chamber.
They could be found, however, by concentrating the eggs under a coverslip on
top of a centrifuged tube, completely filled with a suspension of about 1 gramme
of faeces in a saturated solution of sodium chloride.

Haloxon was administered with the food at the rate of 50 mg/kg and
100 mg/kg live weight respectively.

The anthelmintic activity of Haloxon administered in the food against
C. obsignata in experimentally infected chickens.

Each group of birds was weighed as a whole and the recjuired amount
of Haloxon for each group was thoroughly mixed with 1 kg of a commer-
cial all mash ration. Prior to the administration of the medicated food the
birds were starved for 24 hours. Food was also withheld in the untreated
control group during the same period of 24 hours. It took 2-3 days for the
birds to consume their kg of medicated food.

.\\11 birds were sacrificed 28 days after infection. The anthelmintic activity
of the drug was assessed by comparing the total worm burdens of treated
and control groups of birds.

The effect of the administration of Haloxon in the food to chickens har-
bouring adult or immature C. obsignata infections is shown in table 2
The first C. obsignata eggs appeared in the faeces of all groups 19 days
after infection. It appears from table 2, that treatment with Haloxon in
the food during the prepatent period was poorly effective.
Haloxon in the food at a rate of 50 mg/kg live weight showed a high
activity against adult C. obsignata. The activity against the adult worms
was hardly increased by doubling this dose.

Some limited investigations were made on the toxicity of Haloxon, using
a watery suspension of the drug.

In addition to the number of 12 birds of group 2 in experiment I, Fla-
loxon was administered orally to 4 uninfected birds, 47 days old, at the
rate of 100 mg/kg live weight. No untoward effects were seen in these
16 birds. Four uninfected birds, 47 days old, were dosed orally with 200
mg/kg live weight. After dosing the birds showed a dull appearance with
roughled feathers and a diminished appetite. They recovered gradually
and about 4/2 hours after treatment they looked normal again.
Four uninfected birds, 47 days old, were dosed orally with 400 mg/kg live
weight. Soon after dosing the birds showed a staggering gait. Two of
them were no longer able to stand and they all showed an increased res-
piratory rate. They recovered gradually and 8 hours after dosing three
birds looked normal again, the fourth one being still unable to stand.
Twenty-four hours after dosing also this bird showed a normal appear-
ance.

Clarke (1962) reports about oral treatment with Haloxon of young
chickens naturally or experimentally infected with C. obsignata. The ant-
helmintic activity was assessed by worm counts. He obtained a 99.8%
activity with doses of 50, 75 and 100 mg/kg live weight whereas 25 mg/kg
gave an activity of 98.8% and 10 mg/kg was only 41.0% effective. It is
not quite clear from his paper if these doses are expressed with regaid
to the active ingredient or to the commercial available product.
G 1 a r k e\'s results seem to agree closely with the results of experiment I
of the present paper.

.Although no worm counts were made in this trial, the rapid decline in
egg counts and the high activity of Haloxon, shown in experiment H,
strcngly suggest that all or nearly all worms have been expelled.
Clarke showed a somewhat higher efficacy after oral administration

of the drug than was seen in our experiment II after administration of the
drug in the food in the course of 2 to 3 days. It is not unlikely that by
shortening the duration of treatment by giving Haloxon in a smaller
amount of food, the activity would have been increased.
Recently, M alone (1964) studied in detail the toxicity of Haloxon in
different species of laboratory and domestic animals. From the data ob-
tained on poultry he concluded that it was not possible to establish the
acute LDso which appears to be in excess of 7000 mg/kg Haloxon (active
ingredient). In order to study the neurotoxic effect quantitatively, any
response (including death) greater than a slight persistent abnormality
in gait was considered positive.

The first signs of neurotoxicity were seen by Ma 1 o n e at the dose of 580
mg/kg. It can be seen from our limited trial that toxic symptoms may ap-
pear already after administration of a lower dose.

As Malone\'s birds were 18-month-old and this author did not mention
which breed of fowl he used in his trials, his results are hardly comparable
with ours.

According to Sloan (1964) Haloxon is now available in France for the
treatment of capillariasis in poultry and trial marketing should begin very
shortly in some other countries. In the United Kingdom a final decision
has not yet been reached but the product is available on request on an
experimental basis.

The anthelmintic activity of Haloxon under field conditions has been
tested on a limited scale (Clarke, 1962). More information is needed
about its activity in the field and the side effects it may provoke before
it can be compared with methyridine.

Our thanks arc due to Dr. J. E. N. S 1 o a n of the Cooper Technical Bureau, Berk-
hamsted, England, for the supply of Haloxon used in this work and to Messrs. A.
C. B ij 1 and P. D u i v e n for their skilful technical assistance.

Experiments are described on the use of Haloxon (Cooper, McDougall and Robertson
Ltd.) as an anthelmintic against experimental infections of chickens with Capillaria
obsignata. Treatment with a total dose of 50 mg of the active ingredient per kg
live weight, administered in 1 kg of food, which was consumed by the chickens in
the course of 2 to 3 days, resulted in an anthelmintic activity of 87.6%. At twice
this dose the activity increased to 92.0%. Treatment in the prepatent period with a
total dose of 100 mg of the active ingredient, administered in the food in the same
way, was 19.0% effective.

Ora; doses of 400 mg of the active ingredient per kg live weight gave rise to toxic
symptoms.

Er worden proeven beschreven met Haloxon (Cooper, McDougall and Robertson
Ltd.) als wormmiddel tegen experimcntele besmcttingen van kuikens met Capillaria
obsignata. Behandeling met een totale dosis van 50 mg van het werkzame bestand-
decl per kg lichaamsgewicht, toegediend in 1 kg voer, dat in 2-3 dagen door de
kuikens werd geconsumeerd, was 87,6% werkzaam. Verdubbeling van deze dosis
was 92,0% werkzaam. Behandeling in de prepatentperiode met een totale dosis van

100 mg van het werkzame bestanddeel per kg lichaamsgewicht, op dezelfde wijze
door het voer toegediend, was 19,0% werkzaam.

Na orale toediening van 400 mg van het werkzame bestanddeel per kg lichaamsge-
wicht, traden toxische verschijnselen op.

On a décrit des expériences dans lesquelles Haloxon (Cooper, Mc Dougall and
Robertson Ltd.) fût employé comme anthelminthique chez des poussins infectés
expérimentalement avec Capillaria obsignata. Traitement avec une dose totale de
50 mg/kg de poids vif de l\'ingrédient actif, administrée dans 1 kg de la nourriture,
qui était consommée par les poussins en 2-3 jours, avait une efficacité de 87,6%.
Le redoublement de cette dose avait une efficacité de 92,0%.

Tiaitement dans la période prépatente avec une dose totale de 100 mg/kg de poids
vif de l\'ingrédient acuf, administrée dans la nourriture à la même manière, avait une
efficacité de 19,0%.

L\'administration orale de 400 mg/Tcg de poids vif de l\'ingrédient actif causait des
symptômes d\'intoxication.

Es werden \'Versuche beschrieben in denen Haloxon (Cooper, McDougall and Ro-
bertson Ltd.) als Wurmmittel gegen experimentelle Infektionen mit Capillaria ob-
signata bei Küken geprüft wurde. Behandlung mit einer Totaldosis von 50 mg/Kg
Körpergewicht des Wirkstoffes, verabreicht in 1 Kg Futter, das innerhalb von 2 bis
3 Tagen von den Küken konsumiert wurde, hatte eine Wirksamkeit von 87,6%.
Die zweifache , Dosis war 92,0% wirksam. Behandlung in der Präpatenzzeit mit
einer Totaldosis von 100 mg/Kg Körpergewicht des Wirkstoffes, auf der gleichen
Weise im Futter verabreicht, war 19,0% wirksam.

Die orale \'Verabreichung von 400 mg/Kg Körpergewicht des Wirkstoffes verursachte
toxische Symptome.

Se toman ensayos con Haloxon (Cooper, Mc Dougall y Robertson Ltd.) como medio
vermifugo contra infeccioncs expérimentales de pollitos con Capillaria obsignata.
Tratamiento con una dosis total de 50 mg del elemento acdvo por kg del peso del
cuerpo, suministrado en 1 kg pienso, que los pollitos consumaban cn 2-3 dias, era
activo en 87,6% de los casos. Resultaba que rcdoblamiento de esta dosis era activo
en 92,0% de los casos. Tratamiento en el periodo prepatente con una dosis total de
100 mg del elemento activo por kg peso del cuerpo, suministrado en el pienso en la
misma maniera era activo en 19,9% de los casos.

Después de suministraciôn oral dc 400 mg del elemento activo por kg peso del
cuerpo, se manifestaban sintomas tcixicos.

A r m o u r, J., B r o w n, P. R. M. and S 1 o a n, J. E. N. : The anthelmintic efficiency
of Haloxon against the adult and immature stages of sheep gastro-intestinal Ne-
matodes. Vet. Ree., 74, 1454, (1962).
Broome, A. W. J.: The anthelmintic activity of methyridine (2 {ß - methoxyethyli
pyridine) against Capillaria obsignata in chickens. Vet. Ree., 75, 1326, (1963).
Brown, N. C., H o 1 1 i n s h e a d, D. T., Kingsbury, P. A. and M a 1 o n e,
J. C.: new class of compounds showing anthelmintic properties. Nature, 194,
379, (1962).

Clarke, M. L.: Capillariasis in poultry. Vet. Ree., 74, 1431, (1962).
Ehlers-Bhodigen, S. ; Der Capillariabcfall des Huhnes und seine Behandlung.
Vet. med. Diss., Hannover, (1961).

F r i e d h O f f, K.: Therapie des Capillariabefalles beim Geflügel. BerL Münch,
tierärztl. Wschr., 76, 151, (1963).

Geeraerts, J.: Behandeling met methyridine van capillariosis bij kippen in prak-
tijkomstandigheden. Vlaams diergeneesk. tijdschrift, 33, 33, (1964).

G r a 11 a n, D. A. P.: Anthelmintic activity of methyridine in chickens. Vet. Rec..
75, 1433, (1963).

Hendriks, J.: The use of Promintic as anthelmintic against experimental in-
fections of Capillaria obsignata Madsen, 1945 in chickens. Tijdschr. Diergeneesk.,
87, 314, (1962).

Hendriks, J.: Methyridine in the drinking water against Capillaria obsignata
Madsen, 1945 in experimentally infected chickens. Tijdschr. Diergeneesk., 88,
418, (1963).

Lamina, L.: Die Capillaria-Arten der Hühner im Räume Süd-Hessen. Tierärztl.
Umschau, 16, 44, (1961).

L i t j e n s, J. B.: Enkele praktijkervaringen met de preparaten Promintic en Mintic
toegepast bij Capillaria-infecties bij pluimvee. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 435.
(1963).

Thienpont, D., Bruynooghe, D. and Mortelmans, J.: Mass treatment
of Capillaria- and Ascaridia-infected poultry with methyridine. Vet. Rec., 75,
1019, (1963).

Thienpont, D. and Mortelmans, J.: Methyridine in the control of intestinal
capillariasis in birds. Vet. Rec., 74, 850, (1962).

W a k e 1 i n, D.: A survey of the intestinal helminths parasitic in British domestic
fowl. ƒ. Helminthol, 38, 191, (1964).

W i 11 o m i t z e r, J. und Lebduska, J.: (Erfahrungen mit der Therapie der
Kapillariose des Geflügels mittels Methyridin im Halbbetrieb.) Vet. Med. (Praag),
8, 245, (1963).

Australië, het grootste schapenland, heeft 158 miljoen schapen, 20 miljoen meer dan
de Sovjet-Unie. Dan volgt China met 57 miljoen, gcvol.gd door (alles in miljoenen)
Nicuw-Zeeland 49, Ar.gentinië 46, India 40, Zuid-Afrika 34, Turkije 33, de Ver-
enigde Staten 31 en Engeland 30.

Het totaal in de vrije wereld is 680 miljoen schapen, vergeleken met 240 miljoen
in de communistische staten. Dc groei in de laatste 10 jaar in de belangrijkste
wolproducerende landen vond plaats in de Sovjet-Unie, waar het aantal sch.apen
praktisch is verdubbeld.

Bij gedragsstudies werd o.a. waargenomen dat de hennen niet steeds hetzelfde nest
gebruikten, en dat sommige hennen wel maar andere niet door het gehele hok liepen.
.Aan rusten, eten en drinken werd resp. 55%, 21% en 7% van de totale tijd be-
steed, terwijl 17% van de üjd op de nesten werd doorgebracht.

Een studie over urease bezittende Pasteurella
multocida-stammen bij de kat in Nederland.

A study of urease possessing Pasteurella multocida
strains in the cat in The Netherlands.

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, Afdeling Rotterdam.

Over Pasteurella multocida-xni&cties bij de kat is betrekkelijk weinig be-
kend en toch komt deze infectie vaker voor dan de literatuur doet vermoe-
den. Wel is door verschillende onderzoekers gevonden, dat katten in de
keel en/of neus drager kunnen zijn van P. multocida.

.A.an het Centraal Diergeneeskundig Instituut wordt bij de ingezonden kat-
ten verrassend vaak een ontsteking van de diepere ademhalingsorganen
gevonden, n.1. bij omstreeks 16% van 700 secties. Dit is meestal een pneu-
monie, soms een pleuro-pneumonie en zo nu en dan een pleuritis. Uit deze
ontstekingsprocessen kunnen bij bacteriologisch onderzoek altijd bacteriën
worden geïsoleerd.

In hoeverre hieraan een virusinfectie (b.v. het infectieuze panleucopenie-
virus, het feline pneumonitis-virus of het influenza-virus) is voorafgegaan
of hiermede samengaat is moeilijk uit te maken, behalve wanneer deze in-
fectie optreedt als complicatie bij infectieuze panleucopenie met een dui-
delijk sectiebeeld. Deze complicatie zal speciaal voorkomen bij katten met
een zekere weerstand tegen de virusinfectie, zodat secundaire bacteriële
infecties zich kunnen ontwikkelen. Na de kunstmatige besmetting van kat-
ten ten behoeve van de bereiding van katteziektevaccin wordt dit wel heel
duidelijk gezien. Bij besmetting komen de eerste sterfgevallen na 6 dagen,
en hierbij wordt steeds het beeld van een zuivere panleucopenie-infectie
gezien. Naarmate de incubatietijd langer duurt, neemt procentueel het
aantal katten met een min of meer uitgebreide pneumonie, al of niet ge-
compliceerd door een pleuritis, toe.

Uit deze ontstekingsprocessen der diepere ademhalingsorganen zijn in een
half jaar tijds de volgende bacteriën geïsoleerd: E. coli haemolyticum 13 x,
E. coli non haemolyticum 14 x, P. multocida 10 x, Stafylokokken 5x,
Beta-hemolytische streptokokken 3 x, stam 455 van E. Thai 1 x en een af-
wijkende Pasteurella, voortaan P. multocida var. ureae te noemen, 10 x.
Deze Pasteurella is door haar bijzondere culturele en pathogene eigen-
schappen duidelijk te onderscheiden van de klassieke P. multocida nan de
kat.

In de literatuur wordt de P. multocida var. ureae niet aangetroffen, wel
de klassieke P. multocida bij de kat.

De ontstekingsprocessen van de ademhalingstractus, waarbij de P. multo-
cida var. ureae werd aangetroffen, werden gevonden bij ingezonden sectie-

1 Drs. J. Haagsma, wetenschappelijk ambtenaar I bij het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, Postbus 6007, Rotterdam-7.

materiaal en bij katten gebruikt voor de bereiding van het katteziekte-
formolvacein. De afwijkende species werd in 1963 4 x in verschillende
groepen katten, gebruikt voor de bereiding van het vaccin en 6 x bij inge-
zonden kadavers gevonden.

Eenmaal werd de P. multocida var. ureae uit alle organen rein gekweekt;
het betrof een nestkatje van ± 2 weken. De 9 andere stammen werden
alle uit de longen of pleura geïsoleerd.

In het grampreparaat worden gram-negatieve, korte staafjes met afge-
ronde uiteinden gezien, iets grover dan de klassieke P. multocida. De bac-
teriën liggen meestal apart, een enkele keer in paren of in korte ketentjes.
Er is enige pleomorfiteit waar te nemen. Op serumagar zien we 2-3 mm
grote, ronde, gladde kolonies, welke niet iriseren. In de serumbouillon is na
24-48 uur bebroeden bij 37° C een dik bezinksel ontstaan, wat niet meer
geheel is te homogeniseren en op de serumbouillon vormt zich soms een
vlies, dat na even schudden van de wand loslaat en naar de bodem zinkt.
Het microörganisme vonnt zuur zonder gas uit glucose, sucrosc, maltose
en galactose. Uit manniet, sorbitol, dulciet, arabinose, salicine, inositol,
adonitol en rhamnose wordt nimmer zuur gevormd, terwijl de omzetting
van lactose (5-f, 5—), xylose (6 , 4—), trehalose (7-|-, 3—) en glyce-
rine (5-J-, 3±, 2—) wisselend is (observatietijd 14 dagen). De bacterie is
verder indol -1-, KNOg 4-, citraat (v. Simmons) —, gelatine —, MR —,
—, niet hemolytisch en onbeweeglijk bij 22° en 37° C. Het merkwaar-
dige is echter, dat de vloeibare ureumbuis en de ureumagar volgens Chris-
tensen na 24 uur positief zijn.

Het vermogen ureum te splitsen en het onvermogen om manniet en sorbitol
te vergisten doet het micro-organisme biochemisch afwijken van de klas-
sieke P. multocida van de kat, zoals deze uit pneumonieën wordt geïso-
leerd.

Negen van de tien onderzochte P. multocida var. Mreae-stammen blijken
muispathogeen te zijn. Indien 0,5 ml van een 24 uur oude serumbouillon-
cultuur intra-peritoneaal wordt ingespoten, zijn de muizen na 24 uur dood.
Bij titratie blijkt deze pathogeniteit echter toch vrij gering te zijn, omdat
0,1 ml en minder geen pathogeen effect meer heeft.

Voor de cavia wordt geen pathogeen vermogen gevonden, ook niet na
zware intra-peritoneale injecties (tot 5 ml) van een verse serumbouillon-
cultuur.

Voor het konijn blijkt de pathogeniteit weer hoger te zijn. Na intraveneuze
injectie van 1 ml verse cultuur of 4,5 ml intra-peritoneaal wordt dit dier
binnen 24 uur gedood, maar 2 ml subcutaan is niet dodelijk.
Voor de kat echter blijkt deze urease-bezittende P. multocida veel patho-
gener te zijn dan de klassieke P. multocida. Met deze laatste cultuur is
nimmer een kat na infectie ziek geworden, ook niet na zware intraperito-
nealc infecties \\-an 5 ml van een verse bouillon of serumbouilloncultuur.
Een 24 uur oude serumbouillon of bouilloncultuur van de P. multocida
var. ureae bleek echter bij intra-peritoneale injectie van 1-3 ml binnen 24
uur dodelijk bij alle 10 onderzochte stammen. Bij sectie is een seropurulente

peritonitis te vinden met soms een gezwollen milt. De P. multocida var.
ureae is gemakkelijk uit alle organen, inclusief het hart, terug te isoleren.
Een intra-pleurale injectie is net zo pathogeen, intramusculaire en sub-
cutane infectieproeven verlopen echter negatief; er ontwikkelt zich ook
geen lokaal abces. Eenmaal werd uit uitgebreide pneumonie gevonden bij
een kat welke na intra-peritonealc injectie pas na 48 uur stierf. De P.
multocida var. ureae werd in reincultuur uit de long, lever, milt en nier
teruggeïsoleerd. Toch gelukte het niet met intratracheale of intranasale
infectieproeven, deels onder aether-narcose verricht en na een half uur
herhaald, een pneumonie op te wekken bij gezonde proefkatten.

De P. multocida var. ureae blijkt voor penicilline, tertracycline, chloram-
phenicol, erythromycine, percoccide en furoxone goed gevoelig te zijn, voor
streptomycine iets minder.

Deze bacterie wijkt hierin niet af van de klassieke P. multocida, zoals
onderstaande tabel ook laat zien.

Gevoeligheidstest van Pasteurella multocida en P. multocida var. ureae
stammen, afkomstig van katten. Diameter der remmingszone in mm.

Het bleek niet mogelijk de P. multocida var. ureae te typeren met behulp
van de indirecte hemagglutinatie-tcst (I.H.A.) volgens Carter met anti-
.sera tegen type (groep) A, B, D, E en nerts. Ook met de klassieke P. mul-
tocida-stammen, welke uit katten zijn geïsoleerd, lukte dat niet, omdat bij
beide Pasteurella-species, ook na dierpassages via dc muis en bij P. mul-
tocida var. ureae via de kat, geen iriserende of mucoïde kolonies te vinden
waren.

Daarom werd besloten om, in navolging van J a w e t z bij de P. pneumo-
tropica, tot een buisjes-agglutinatie over te gaan. Hiertoe werden 2 konijnen
geïmmuniseerd, één konijn met onze stam 66850 volgens een schema van
J a w e t z en het andere konijn met stam 71373 H volgens een schema van
Carter. Ms antigeen werd bij beide proefdieren van bacteriesuspensie
gebruikt, welke werd verkregen door het afwas.sen van cultures op serum-
agar-kolven met fysiologische keukenzoutoplossing met 0,1% formaline als
eindconcentratie. Na deze bewerking bleek het gewonnen serum nog geen
aantoonbare titer te bezitten, waarna nog tweemaal intraveneus een leven-

de cultuur (1 resp. 4 ml) werd ingespoten. Hierna bleek het serum ecn zeer
goede titer te hebben ten opzichte van de homologe stam.
Het verkrijgen van een goed antigeen voor de agglutinatie-reactie bleek
aanvankelijk veel moeiijlkheden met zich mede te brengen. Doordat de P.
multocida var. ureae cultuur veel rough-vormen bezit, vertroebelen deze
een agglutinatie-reactie volkomen door hun spontaan uitzakken. Dit werd
omzeild door een enkele dagen oude, uitgegroeide serumbouilloncultuur te
nemen en deze 5 minuten op 4.000 toeren te centrifugeren, waarna de
bovenstaande, overblijvende cultuur als antigeen-suspensie werd gebruikt.
Deze suspensie heeft dan nog een dichtheid van M a c F a r 1 a n d 1 ä 2.
Van deze suspensie wordt 0,2 ml vermengd met 0,2 ml verdund serum in
een agglutinatiebuisje. Deze buisjes worden daarna 1 uur in de broedstoof
^plaatst bij 37° C en 4 uur in de ijskast bij 4° G. Hierna blijven de buis-
jes nog een nacht bij kamertemperatuur overstaan, waarna de reactie kan
worden afgelezen. Normaal konijneserum en fysiologische NaCl dienden als
controlebuisjes.

Met stam 66850 werd zo een dter van 1:1.000 en met stam 71373 II een
titer van 1:10.000 met het homologe serum bereikt. Het bleek hierna, dat
de P. multocida var. ureae stammen serologisch een eenheid vormen, want
met de heterologe stammen werden agglutinatie-titers gevonden, welke
slechts weinig of niet lager waren.

Met de gewone P. multocida kon geen duidelijke antigeen-verwantschap
worden aangetoond. Er werden hoogstens aggludnatie-titers van 1:10 ge-
vonden, zowel met het 66850- als met het 71373 H-immuunserum.
Ook met andere Pasteurella-typen kon met deze methode geen verwant-
.schap in antigeenstructuur worden aangetoond. Met P. multocida type A
en type D volgens Carter, met Pasteurella „X" van de chinchilla-stam
803 en stam 21439, en met P. haemolytica var. ureae Stam D 20 en D 22
verliep de aggludnatiereactie op de hierboven beschreven wijze negatief.
Het bleek niet mogelijk met de verkregen immuunsera serumprotectie-
proeven bij muizen te doen. Beide immuunsera konden in diverse proeven
muizen niet beschermen tegen de minimum letale dosis van een cultuur
van de homologe stam. Jawetz deed bij P. pneumotropica dezelfde er-
varing op. Deze methode wordt wel meer voor de typering van Pasteu-
rellae genoemd en is onlangs door Carter nog aanbevolen om hiermede
nog verder onder te verdelen in subtypen, nadat de stam is ondergebracht
in groep A, B, C, D of E met behulp van de hemagglutinatietest volgens
Carter.

Ook in de vaccinatie-proeven bij muizen werd bewezen, dat de P. multo-
cida var. ureae stammen in antigeenstructimr een eenheid vormen. Hiertoe
werden witte muizen van 18-20 g gevaccineerd met 0,5 ml van een bac-
teriesuspensie, welke werd verkregen door het afwassen van cultures van
stam 71373 H op serumagar-kolven met fysiologische NaCl, waaraan 0,1%
formaline was toegevoegd. Veertien dagen post vaccinationem werden dc
muizen besmet met een letale dosis van een verse cultuur (0,5 ml intra-
peritoneaal ).

Zowel tegen de homologe stam als tegen de heterologe P. multocida var.
ureae stammen bleken de gevaccineerde muizen volledig be.schermd te zijn.
terwijl controle-muizen steeds binnen 24 uur dood waren. Behalve tegen
een letale dosis van een P. multocida var. ureae cultuur bleken deze gevac-
cineerde muizen ook een zekere mate van immuniteit te bezitten tegen le-

tale doses van 3 klassieke P. multocida stammen van de kat. Terwijl de
controle-muizen binnen 24 uur gestorven waren, stierven de gevaccineerde
muizen óf sterk vertraagd (na 2-9 dagen), óf helemaal niet. Het verloop
werd steeds bacateriologisch gecontroleerd door het aanleggen van cultures
uit de gestorven muizen.

Deze uitslag duidt toch wel op een zekere verwantschap in antigeen-struc-
tuur tussen de beide Pasteurellae van de kat. Indien de gevaccineerde mui-
zen besmet werden met andere Pasteurella multocida stammen (type A, D
en het nertsentype), stierven de gevaccineerde muizen evenals de controle-
muizen binnen 48 uur (meestal binnen 24 uur).

Zoals vermeld is deze urease bezittende variëteit van P. multocida bij kat-
ten niet in de literatuur te vinden. Wel beschrijven Cal a price (1959),
Smith (1955), Harms (1939), Soltys (1951) en Krembs (1937)
Pasteurella-ïniecties. bij de kat, echter voorzover dit uit de vermelde bio-
chemische eigenschappen is op te maken, betreft het hier steeds de normale,
urease-negatieve P. multocida.

Op grond van de biochemische kenmerken, de morfologie, de serologische
eigenschappen en de dierpathogeniteit wordt het hier beschreven micro-
organisme als een variëteit van de P. multocida beschouwd. De naam is
gekozen in analogie met de P. haemolytica var. ureae, zoals deze o.a. door
H e n r i k s e n en J y s s u m (1961) is beschreven bij de mens. Deze bac-
terie gedraagt zich biochemisch als een P. haemolytica, maar is in staat
om ureum snel om te zetten. Dit microörganisme werd uit ontstekings-
processen van de mond, neus, sinussen en keelholte geïsoleerd en was voor
proefdieren apathogeen.

De Pasteurella pneumotropica, welke bij muizen na meerdere passages aan-
leiding kan geven tot pneumonieën, is ook urease-po.sitief. De biochemische
eigenschappen zijn nogal verschillend opgegeven, maar komen sterk over-
een met de P. multocida var. ureae. Er is echter een duidelijk verschil in
dierpathogeniteit.

Het is merkwaardig, dat dit micro-organisme bij katten nog niet eerder is
beschreven.

Toch werd in de literatuur een aanwijzing gevonden, dat de bacterie meer
is waargenomen. H e n d r i k s e n (1961 ) \\ ermeldt in een tabel over P. hae-
molytica var. ureae en aanverwante stammen bij dc mens, twee afwijkende
stammen (nr. 953/60 en 4225/60). Deze komen biochemisch met de P. mul-
tocida var. ureae overeen. Stam 4225/60 is uit een 7-jarige jongen geïso-
leerd met een rinitis, een tonsillitis cn vergrote adenoïden en Stam 935/60
komt uit de neus van een 16-jarige jongen. Deze 2 stammen heeft Hen-
riksen niet goed kunnen indelen, zodat hij ook schrijft:
"Two strains gave several atypical reactions and may belong to a different
biotype than the others" (bedoeld worden de P. haemolytica var. ureae
stammen). Later vermeldt Henriksen (1962), dat hij deze 2 stammen
op grond van de biochemische eigenschappen identiek acht met de P. pneu-
motropica. Doch in dierpathogeniteit verschillen deze 2 stammen wel met
de P. pneumotropica, daar hij in zijn eerdere publikatie (1961) vermeldt,
dat muizen na intra-peritoneale besmetting (0,5 ml) dood gingen.
Hiernaast beschreef Lewis (1953) een urease-positieve Pasteurella als de

Onderstaande tabel laat de biochemische eigenschappen van diverse urease-
positieve Pasteurellae zien in vergelijking met andere Pasteurellae.

Biochemische verschillen tussen de P. multocida var. ureae en de klassieke
P. multocida van de kat zijn dus naast de ureumomzetting, de manniet- en
sorbitolvergisting. Deze twee suikers zijn bij de P. multocida var. ureae al-
tijd negatief geweest, bij de gewone P. multocida vrijwel altijd postief, doch
enkele negatieve stammen zijn ook gevonden.

oorzaak van een fataal verlopende meningitis bij de mens. Deze Pasteurella
\\-ergistte echter mannitol en sorbitol.

Van het „Dijkzigt"-ziekenhuis te Rotterdam werden 18 Pasteurella-st&m-
men ontvangen. Alle stammen waren uit mensen geïsoleerd, speciaal uit
verwondingen na krabben en bijten door katten. De P. multocida var. ureae
was niet bij dit materiaal aanwezig. Toch is het mogelijk, dat deze kiem
een rol speelt bij infecties van de mens, speciaal bij een intensief contact
tussen dier en mens.

Na het gereedkomen van dit artikel verscheen in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, 89, 674, (1964) een artikel van G. A. van Dorssen,
G. de S m i d t en J. W. E. Sta m. Het door hen geïsoleerde micro-
organisme, P. pneumotropica genoemd, komt biochemisch zeer sterk
overeen met de hierboven beschreven P. multocida var. ureae. J aw e t z
gaf de naam P. pneumotropica, omdat „its outstanding characteristic
was its striking pneumotropism in mice, producing no lesions in any or-
gan except the lung after inoculation by any route". Omdat muizen, konij-
nen en katten zich intraperitoneaal en intraveneus lieten besmetten met de
boven beschreven P. multocida var. ureae en vanwege het snelle ziekte-
verloop (dodelijk binnen 24 uur, wat kenmerkend is voor P. multocida in-
fecties) dat na deze infecties werd gezien, is de benaming P. pneumotropica
voor het in dit artikel beschreven micro-organisme niet juist bevonden,
maar is de naam P. multocida var. ureae gekozen. Vergelijkend serologisch
onderzoek kan verdere opheldering geven over de verwantschap van de
P. multocida var. ureae met het door Van Dorssen c.s. be.schreven
micro-organisme.

In dit verband kan nog worden opgemerkt, dat door schrijver dezes als
biochemisch criterium voor P. multocida de maltose-vergisting geen rol
heeft gespeeld. De aan het C.D.I. geïsoleerde P. multocida stammen blijken
overwegend maltose-positief te zijn, n.1. van 15 kattestammen waren er 14
maltose-positief, van 34 nertsestammen waren er 31 maltose-positief, 6 ko-
nijnestammen waren alle 6 maltose-positief en 30 stammen uit rund en
varken waren dit ook. Het is dus niet juist om aan een positieve maltose-
vergisting een differentieel-diagnostische waarde toe te kennen, ten einde
P. multocida te kunnen onderscheiden van P. pneumotropica.
Tenslotte kan nog worden opgemerkt, dat ook de klassieke P. multocida bij
de kat vrijwel uitsluitend uit de longen en/of de pleura werd geïsoleerd.
Slechts éénmaal werd deze kiem bij een aan een seropurulente pleuritis ge-
storven kat ook in de lever en milt gevonden.

Top ley and Wilson (1955, vol. I, blz. 888) schrijven overigens ook
over de P. pneumotropica Jawetz (1950): "There seems no justification
for coining a new specific name".

Uit ontstekingsprocessen der diepere ademhalingsorganen van gestorven katten zijn
10 afwijkende P. multocida-stammen geïsoleerd. Deze Pasteurellae zijn urease-po-
sitief, vergisten mannitol en sorbitol niet en zijn bij infectie-proeven meer pathogeen
voor de kat dan de gewone P. multocida.

Op grond van de biochemische eigenschappen, de morfologie, de serologische eigen-
schappen en de dierpathogenitcit is dit micro-organisme als cen variëteit van de
P. mulocida beschouwd.

In analogie met de door Henriksen en Jyssum (1961) beschreven P. hae-
molytica var. ureae wordt voorgesteld deze Pasteurella te noemen Pasteurella mul-
tocida var. ureae.

Ten strains of P. multocida with an unusual behavior were isolated from the inflamed
tissue of the deeper parts of the respiratory organs of cats, that died as a result
of this infection.

These Pasteurellae are urease-positive, do not ferment mannitol and sorbitol and
are more pathogenic for the cat in infection trials than the normal P. multocida.
On account of the biochemical, the morphological and the serological characteristics
and moreover of the pathogenicity for mice, rabbits and cats the micro-organism
is considered a variant of P. multocida.

In analogy with the P. haemolytica var. ureae, described by Henriksen and
Jyssum (1961), the author proposes to name this bacterium Pasteurella multocida
var. ureae.

L\'auteur a décrit dix souches dc P. multocida déviantes originaires des organes de
respiration profonds inflammés chez le chat.

Les pastcurellac-ci sont positives à l\'ure.ise, ne décomposent pas le mannitol et le
sorbitol et elles sont plus pathogènes pour le chat que les souches normales.
A cause des propriétés biochimiques, de la morphologie et de la pathogénité pour
les animaux d\'épreuve ce micro-organisme à été jugé comme une variété de la
Pasteurella multocida. Analoque à la P. haemolytica var. ureae décrite par H e n-
riksen et Jyssum (1961) on â proposé de nommer le micro-organisme ci-
dessus décrit P. multocida var. ureae.

Aus Entzündungsprozessen der inneren Luftwege gestorbener Katzen wurden zehn
abweichende P. multocida Stamme isoliert.

Diese Pasteurella-StÄmme sind Urease-positiv, vergären Mannitol und Sorbitol nicht
und waren pathogener für Katzen als normale P. multocida Stamme.
Auf Grund seiner biochemischen Eigenschaften, der Morphologie, der serologischen
Eigenschaften und der Tierpathogenität muss dieser Stamm als eine Variante der
P. multocida angesehen werden.

In .Analogie mit dem von H end riksen und Jyssum (1961) beschriebenen
Stamme von P. haemolytica var. ureae wird vorgeschlagen diesen Pasteurella-Stamm
P. multocida var. ureae zu nennen.

De procesos dc inflamación dc los órganos de respiración mâs profundos de gatos
muertos se aislaban 10 cepas de P. multocida anómalos. Estas Pastcurelas son ureasc-
positivas, no transforman manitol y sorbitol y estân mâs patógenas en pruebas de
infección para el gato que la P. multocida normal. A base de los caracteristicos
bioqulmicos, la morfologia, los caracteristicos serológicos y la patogcnidad para cl
animal se considéra este micro-organismo como una varicdad de la P. multocida.
En analogia con la P. haemolytica var. ureae, descrita por Hendriksen y
Jyssum (1961) se propone llamar esta Pasteurella; Pasteurella multocida var.
ureae.

Breed, R. S., e.a.: Bergey\'s manual of determinative bacteriology. Seventh edition
(1957).

C a 1 a p r i c c, A. : Pastcurcllosis with nervous symptoms by the cat. Zooprojilassi,
14, 767, (1959).

Harms, Fr.: Ilaemorrhagische Septikaemie bei Katzen. Dtsche tierärtzl Wschr.,
47,436,(1939).

Hellmann, E.: Zur kulturellen und morphologischen Differenzierung der P.
multocida. Zbl. VetMed., 6, 781, (1959).

Henriksen S. D. and Kaare Jyssum: A study of some Pasteurella strains
from the human respiratory tract. Acta pathol. et microbial. Scand., 51, 354,
(1961).

Flen riksen, S. D.: Some Pasteurella strains from the human respiratory tract.
Acta pathol. et microbial. Scand., 55, 355, (1962).

H e y 1, J. G.: A study of Pasteurella strains from animal sources. Ant. van Leeuwenh.,
29, 79, (1963).

Hoag, W. G., W e t m o r e, P. M., Rogers, J. and Meier, H.: A study of
latent Pasteurella infections in a mouse colony. /. infect. Dis., Ill, 135, (1962).

J a wetz, E.: A pneumotropic Pasteurella of laboratory animals. J. infect. Dis., 86,
172, (1950).

K r e m b s, J.: Hacmorrhagische Septikaemie bei der Katze. Munch, tierärtzl. M sehr.,
88, 361, (1937).

Lewis, M. L.: Fatal meningitis with septicaemia caused by Pasteurella multocida.
Am. J. Clin. Pathol., 23, Ml, (1953).

Smith, J. E.: Studies on Pasteurella septica I. ƒ. comp. Path. Ther., 65, 239,
(1955).

W i 1 s o n, G. S. and Miles, A. A.: Topley and Wilson\'s Principles of bacteriology
and Immunity, 4th edition, volume I, (1955).

Wereldkampioen schapenscheren is on.getwijfeld de Nicuw-Zeelander G o d f r e ij
B O w e n.

Deze man presteert het om in dc ti,jd van 9 uur hel record-aantal van 460 schapen
van hun vacht tc ontdoen. Hij heeft nog geen halve minuut werk met één schaap,
terwijl het nog niet is voorgekomen dat één schaap een stukje vlees of vel achterliet,
omdat deze ongekroonde scheerkoning met welhaast feilloze nauwkeurigheid te werk
gaat.

Dc Duitse firma Walter Schneidcr heeft een proef gedaan met eieren die waren
voorzien van een cellulose huidje teneinde gewichtsverliezen tijdens de bewaring
tegen te gaan. De gewichtsverliezen van wel cn niet behandelde eieren waren als
volgt. Na 30 dagen: 7 en 23%; na 20 dagen 8 en 32%; na 30 da.gen II en 37%.

Vaccination of ducklings against duck plague
by the addition of attenuated virus to the
drinkingwater.

From the Institute for Infectious Diseases of the State Uni-
versity of Utrecht.

In previous publications it was already proved that it is possible to vac-
cinate ducklings against duck plague by intramuscular injection of the
chicken-egg adapted virus strain.

The po.ssibility of vaccinating ducklings by the addition of attenuated virus
to the drinkingwater is demonstrated in the following experiment.

The ducklings, bred in the Institute, were born on 9.3.1964. At the age
of 22 days (on 2.4.1964) 13 ducklings, after having been deprived of
drinkingwater for 6 hours, were supplied with 2 litres of water in which
had been suspended 11 chorioallantois membranes of chicken-eggs, that
had been infected with the chicken-egg adapted duck plague virus. Within
one hour the drinkingwaterpail was empty. Without cleaning, the pail was
again filled but now only with pure water.

Eight days later, these 13 ducklings together with 10 not vaccinated duck-
lings were injected intramuscularly with the unaltered, virulent, duck
plague virus. The suspension used for the injection (1 cc. intramuscularly)
was prepared by the addition of 0.5 gram of dried duck plague material
(liver, and blood of the heart) to 5 cc. of a glycocol solution (glycocol 7.5
gr., NaCl 5.85 gr. in 1000 gr. HgO; by means of KOH the pH was rai.sed
to 8.2). The 5 cc. were then diluted 500 times.

On the third day after injection the first symptoms of illness began to
appear among the birds of the controlgroup. In this group, 1 bird died on
the 4th day after the infection, 6 on the 5th day, 1 on the 6th and 1 on
the 8th day. Only one duckling survived after having been .seriously ill.
The post mortems were typical for duck plague.

The whole group of ducklings (13) which had received the attenuated
virus in the drinkingwater survived the infection. Ten of them did not
show any clinical symptoms and only 3 ducklings showed some slight lassi-
tude for a few days. Their symptoms however were by no means as severe
as those of the ducklings of the control group and recovery was uneventful.

It can therefore be concluded that it is possible to vaccinate ducklings
against duck plague using the drinkingwater method.

13 Ducklings were vaccinatcd against duck plague using the chicken-egg adapted
virus strain in drinkingwater.

After 8 days they were injected, together with 10 not vaccinated ducklings, with
virulent virus. The whole control group became seriously ill, 9 died, 1 survived.

1 Dr. H. Kunst; senior scientific Staff Member; State University of Utrecht;
Biltstraat 168, Utrecht.

Amongst the 13 vaccinated ducklings none died and only 3 of them showed lassitude
for a few days, from which they rapidly recovered.

13 eenden werden ingeënt tegen eendepest door toevoeging aan het drinkwater van
cen aan kippeëieren aangepaste virusstam.

Na 8 dagen werden zij, evenals 10 niet-ingeënte eenden, met virulent virus inge-
spoten. De gehele controlegroep werd ernstig ziek, 9 eenden stierven, 1 herstelde;
van de 13 ingeënte eenden stierf er niet één en slechts 3 ervan waren gedurende
enige dagen wat traag; zij herstelden echter spoedig.

13 Enten wurden gegen Entenpest geimpft, indem man dem Trinkwasser einen
Hühnereiern angepassten Virusstamm hinzufügte.

Nach 8 Tagen wurden sie, wie auch 10 nicht geimpfte Enten, mit virulentem Virus
injiziert. Sämtliche Enten der Kontrollgruppe wurden schwer krank, 9 Enten starben,
eine erholte sich wieder; von den 13 geimpften Enten starb keine und nur drei von
ihnen waren während einiger Tage etwas matt, erholten sich aber bald wieder.

13 Ganards on été vaccinés contre la peste du canard par addition à l\'eau potable
d\'un virus adapté à l\'oeuf de poule. Après 8 jours ces canards ont été vaccinés, ainsi
que 10 canards non-vaccinés, avec un virus virulent. Tout le groupe dc contrôle
tomba gravement malade, 9 canards moururent et un s\'est rétabli; des 13 canards
vaccinés pas un seul n\'expira; 3 d\'entre eux étaient un peu lents pendant quelques
jours, cependant ils se sont rétablis bien vite.

Se vacunaron 13 patos contra la peste de los patos usando la cepa del virus adaptada
al huevo del polio, en agua potable.

.A los 8 dias se inyectaron con el virus violento esto^ y 10 patos no vacunados. Todo
el grupo de no vacunados enfermô gravemente, 9 muricron y uno sobreviviô. De los
13 patos vacunados ninguno muriô y sôlo tres de ellos mostrô una indolencia durante
algunos dias, de la cual se recobraron rapidamente.

Acht procent van de ca 180.000 nertsvellcn kon als topkwaliteit onder de naam
„Netherlands Princess" worden geveild. Zij brachten de hoogste prijzen in Londen
op. De gemiddelde prijs van Nederlandse vellen lag dit jaar ƒ 1,25 boven die van
Denemarken, die tot nu toe het meeste opbrachten.

De gezondheidsdienst voor Vee in Friesland waarschuwt er voor dat schapen die gaan
zwerven vergiftigd kunnen worden door dc naalden van de Taxus baccata en de
bladeren van de rhododendron. Men wake er dus voor dat de schapen zich niet
aan deze heesters te goed kunnen doen. Verlammingen etc. en ook de dood kunnen
fcet gevolg zijn.

Onder het Hoflund syndroom verstaan wij een ziektebeeld bij koeien, dat
ontstaat wanneer een of meer takken van de N. vagus, die het magen-
stelsel innerveren, verlamd raken. In de regel zijn chronische ontstekings-
processen in de buik de oorzaak van deze ziekteprocessen.
Wij hebben dit syndroom het „Hoflund syndroom" genoemd naar Prof. Dr.
S V e n Hoflund, hoogleraar in de inwendige ziekten van de herkauwers
aan de Koninklijke Diergeneeskundige Hoogeschool in Stockholm. In 1940
verscheen van zijn hand een zeer belangwekkend proefschrift over sto-
ringen in de functie van de magen van herkauwers, veroorzaakt door be-
schadiging van de N. vagus.

Er zijn bijzonder veel onderzoekingen gepubliceerd over dit onderwerp,
het is onmogelijk ze allemaal te noemen. Naast het bovenstaande werk\'
van Hoflund noem ik nog het proefschrift van Dr. R. E. H a b e 1, die in
1956 bij Prof. Dr. H. A. Meyling promoveerde tot doctor in de dier-
geneeskunde op het proefschrift: ".A. study of the innervation of the ru-
minant stomach".

Op maandag 21 januari 1963 werd aan de Kliniek ter onderzoek aange-
boden een hoogdrachtige, 4 jaar oude koe. Volgens de eigenaar moest het
dier eind februari of begin maart kalven. Sedert ecn maand waren er al
klachten over de eetlust, terwijl het dier mager werd. Niettegenstaande
de onvoldoende eetlust werd de buikomvang steeds groter. Een week te-
voren was de koe door de behandelende dierenarts gelaxeerd, hierop was
weinig dunne mest afgekomen. Eerst ging het daarna wat beter, maar
later ging het weer helemaal mis.

Bij onderzoek blijkt de koe inderdaad een te volle buik te hebben voor een
koe die onvoldoende eet. Dc jwls is in rust 68, dc ademhaling 24 en de tem-
peratuur 38,6° C.

Aan de slijmvliezen en aan de lymfklieren worden geen afwijkingen ge-
vonden. Bij het beluisteren van de longen wordt niets afwijkends gehoord,
het percu.ssieveld is aan de kleine kant. Ook aan het circulatieapparaat
worden geen afwijkingen waargenomen.

1 Prof. Dr. G. Wagenaar; Hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat
172.

Ilet volgende wordt aan de digestietractus gevonden: er is geen foetor ex
ore, de pens is sterk gevuld. Er zijn hele zwakke pensbewegingen, n.1. O -
25° - Sf) - 30 - 20 - 30 - 30° - 50 - 30 - 20° - 20. Er zijn geen duidelijke
boekmaaggerui.sen te horen. Van de pijnproeven is de schoftproef dubieus,
de paalproef zwak positief. Bij stoten in dé buik is rechts een klotsend
geluid te horen, vermoedelijk ten gevolge van een vergrote, met gas en
vloeistof gevulde, lebmaag. De lever is niet te percuteren, eveneens ver-
moedelijk door \\ eel gas in de sterk uitgezette lebmaag.
Bij rectaal onderzoek is behalve een hoogdrachtige uterus een sterk uitge-
zette pens te voelen. Voor de rest worden in de buik geen afwijkingen ge-
voeld. In het rectum be\\ indt zich wat slijmige, slappe, stinkende mest.
Het urineondei-zoek levert geen afwijkingen op, liet bloedbeeld geeft het
volgende te zien:

Hb 11,4 g%; witte bloedcellen 9000, waarvan polymorfkernige leucocyten
52 (8 jeugdv., 44 segm.), lymfocyten 47, eosinofiele cellen 1; een spoortje
bilirubine. Het ureumgehalte van het bloed bedraagt 40 mg%. Het totaal
serumeiwit is 8,7% met de volgende onderverdeling: albuminen 29,6%,
« globulinen 13%, ^ globulinen 12,6% en y globulinen 44,8%.
Er is een poging gedaan om het voormagenstelsel alsnog te ledigen door het
dier gefractioneerd te laxeren. Dit leverde niet veel op, de mestproduktie
bleef te gering. Na enkele dagen was de koe nog veel te dik. De eetlust was
onvoldoende, het dier at hoogstens een paar kg hooi. Aangezien de koe
eerder slechter dan beter werd, werd tot slachting besloten.
Bij de sectie werd het volgende gevonden: de pens, de boekmaag en de leb-
maag waren alle sterk uitgezet en alle magen waren gevuld rnet vrij
massieve pensachtige inhoud. Tussen de netmaag en de boekmaag werd
een stevig afgekapseld abces gevonden, een abces ontstaan tengevolge van
een stukje perforerend ijzerdraad.

Het is te begrijpen dat bij de beschreven patiënt een vagus-beschadiging
kan zijn opgetreden door het ontstekingsproces, dat uiteindelijk in een
abces is geresulteerd. Het is bij een gewone sectie niet goed uit te maken
welke takken van de vagus niet meer hebben gewerkt. Het is daarom van
belang te weten hoe de innervatie is van de verschillende gedeelten van
het voormagenstelsel.

Uit de in de borstholte aanwezige linker- en rechter vagustak ontstaat
caudaal van het hart door onderlinge verdeling van de vezelen de dorsale
en de ventrale vagustak. Beide passeren met de oesofagus het diafragma.
In grote lijnen kan men zeggen dat deze takken de volgende gedeelten van
de magen innerveren:

De dorsale vagusstarn. Deze innerveert het caudale gedeelte van de net-
maag, de rechter lip van de slokdarmsleuf, vrijwel de gehele pens, een
groot gedeelte van cle boekmaag en de viscerale vlakte van de lebmaag (zie
fig. 1)\'.

De ventrale vagusstarn. Deze tak innerveert de craniale vlakte van de net-
maag, een deel van de boekmaag en de ]jarietale vlakte van de lebmaag.
De pylorus krijgt zijn innervatie van de eindvertakkingen van de beide
vagusstammen en van de pyloruszenuw, welke afkomstig is van de ventrale
vagustak (zie fig. 2).

Wat zijn de gevolgen van een geheel of gedeeltelijk uitgeschakelde vagus-
werking?

Het spreekt vanzelf, dat alleen het experiment een duidelijk antwoord zal
kunnen geven op de bovengenoemde vraag. Deze proeven zijn door vele
onderzoekers gedaan bij runderen, maar vooral ook bij schapen en geiten.
Natuurlijk waren de resultaten niet altijd volkomen identiek. In grote trek-
ken kan men echter in het volgende schema zien welke veranderingen er
verwacht kunnen worden als men een of meer vertakkingen van de N.
vagus in de buik doorsnijdt. Het doorsnijden geschiedt meestal vlak achter
het diafragma of meer caudaalwaarts op de verschillende gedeelten van
het magenstelsel.

A. Beide takken van de N. vagus worden vlak achter het diafragma door-
gesneden.

Er treden nu de volgende symptomen op: geen pensbewegingen, tym-
panic, de pens en de netmaag zetten sterk uit. De boekmaag en de
lebmaag worden geheel leeg.

Er kan nu het volgende ziektebeeld optreden, hoewel dit lang niet
altijd het geval is: pensbewegingen zijn aanwezig, pens en netmaag
blijven normaal van omvang, boekmaag en lebmaag zetten sterk uit.

C. De ventrale tak van de N. vagus wordt doorgesneden en de dorsale
tak wordt doorgesneden distaal van de aftakking van de pens-inner-
verende tak.

Men ziet het volgende beeld: pensbewegingen blijven aanwezig, pens
en netmaag zetten sterk uit, boekrnaag en lebmaag blijven normaal.

D. De ventrale tak van de N. vagus wordt doorgesneden, de dorsale tak
van de N. vagus wordt op de boekmaag doorgesneden.

Nu ontstaat het volgende: pensbewegingen blijven aanwezig; de pens,
de netrnaag en de boekmaag raken sterk vergroot, terwijl de lebmaag
zelfs zeer sterk uitzet.

H O f 1 u n d maakt in zijn geschrift het onderscheid tussen het beeld van
de voorste- en de achterste stenose. Over het woord stenose is in dit ver-
band al heel wat misverstand ontstaan. Men moet en men mag het woord
stenose niet letterlijk opvatten. Er is een fimctionele stenose, d.w.z. de

functie van de magen is zodanig gestoord, dat op bepaalde plaatsen geen
voedsel passeert.

Men spreekt van een voorste stenose als de passage gestoord is tussen de
pens - netmaag en de boekmaag. Bij de gezonde koe wordt het dunne ge-
deelte van de pensinhoud periodiek als het ware aangezogen door de boek-
maag. Dit gebeurt na het eerste gedeelte van de netmaagcontractie als de
boekmaag relaxeert. Hierbij wordt de dunne inhoud van de netmaag aan-
gezogen. Direct daarna volgt een boekmaagcontractie, waarbij de opening
tussen de pens - netmaag en de boekmaag wordt afgesloten.
Wanneer nu de boekmaag, door een paralyse van gedeelten van de N.
vagus, niet kan functioneren dan wordt er dus geen pensinhoud van be-
tekenis in de boekmaag gezogen. Het is uitgemaakt dat er geen pensinhoud
door penscontracties alleen in de boekmaag kan komen. Het gevolg is dat
de pens en soms ook de netmaag van een dergelijk dier steeds verder uit-
zetten omdat een dergelijk dier nog wel wat eet, maar bovendien drinkt en
speeksel doorslikt. Het in de pens en netmaag aanwezige voedsel gaat niet
meer door naar de boekmaag (zie C in het schema).

Een achterste stenose ontstaat als er geen passage meer van lebmaaginhoud
is door de pylorus naar de dunne darm. Doordat in deze gevallen de leb-
maagmusculatuur verlamd is, treedt er geen ontlediging van de lebmaag
in het duodenum op. Er bestaat ook hier geen kramptoestand, er is slechts
een functionele stenose.

Dieren met een achterste stenose krijgen een sterk vergrote lebmaag. Wan-
neer de boekmaag ook niet functioneert, kunnen zowel de lebmaag als de
boekmaag sterk uitgezet raken. Als een dergelijke toestand eenmaal bestaat,
kunnen ook de pens en netmaag zich niet meer ledigen en het gevolg is dat
een toestand ontstaat als onder D beschreven.

In het merendeel van de gevallen moet een traumatische gastritis als de
oorzaak van een N. vagus-beschadiging worden beschouwd. Bij een trau-
matische gastritis kan er slechts een lokale peritonitis aanwezig zijn, maar
er kan ook wel uitgebreide abccsvorming zijn opgetreden. Ook tumoren en
actinomycotische processen in het vagusgebied kunnen verlammingen doen
ontstaan. Bij een hernia dia]3hragniatica kimnen vagustakken verlamd
raken als ze in de breukpoort worden ingeklemd.

Met ziet het ziektebeeld meestal bij volwassen koeien. Dikwijls zijn de
dieren drachtig, maar dit is niet noodzakelijk.

Een van de opvallendste algemene verschijnselen is wel dat koeien, lijdende
aan het Hoflund syndroom erg mager zijn. Dit wijst er wel op, dat het
proces meestal veel meer chronisch dan acuut is. Vermoedelijk heeft het
magenstelsel bij dergelijke dieren al langer niet goed gefunctioneerd, terwijl
de eetlust onvoldoende is geweest.

Hoewel de koeien dus mager kuimen zijn, hebben ze een grote tot zeer
grote buikomvang. Dikwijls is er geen of slechts een geringe tympanie.
biffcrentieel diagnostisch dient men bij dergelijke koeien aan een hydro-
allantois te denken. Bij goed rectaal onderzoek is het verschil wel te con-
stateren.

Het spreekt vanzelf, dat de verschijnselen nogal kunnen x-ariërcn. Dit hangt
af van het moment waarop men het dier onderzoekt en van de ernst van
de aantasting van de verschillende vagustakken.

Er bestaat dikwijls een bradycardie. Bij het Hoflund syndroom ontstaat er
\\aak door het ontstekingsproces een prikkelingstoestand in de afferente
banen in de N. vagus. Het gevolg hien.\'an kan zijn, dat er een vagotonie
optreedt, waardoor men een langzame pols waarneemt.
Om dezelfde redenen is er vaak een hypermotiliteit van dat gedeelte van
de voormagen, dat nog goed functioneert. In de regel zijn er dus wel pens-
bewegingen, maar deze zijn meestal erg zwak.

De inhoud van de pens is dikwijls te dun door het drinken van water en
het doorslikken van speeksel, soms heeft de inhoud wel wat schuimstruc-
tuur.

Ook de boekmaag en de lebmaag kunnen soms een abnormale, op pens-
inhoud gelijkende inhoud hebben. Wanneer de netmaag onvoldoende con-
traheert, kan het zijn dat het aanbod van dunne nctmaaginhoud \\ oor de
boekmaag niet goed plaats vindt. De boekmaag zal dan meer grove delen
aanzuigen. Wanneer tegelijkertijd de boekmaag al onvoldoende functio-
neert dan kan het zijn dat de inhoud van de boekmaag niet tussen de bla-
den wordt geperst, maar dat de inhoud als een \\ rij droge bal midden in
de boekmaag komt te liggen. Een gedeelte van deze pensachtige inhoud
komt op deze manier ook in de lebmaag terecht.

Men vindt zodoende bij een voorste stenose meestal een wat dunne slappe
inhoud in de pens en in de netmaag. Bij een achterste stenose vindt men
dikwijls in de sterk uitgezette lebmaag een pensachtige inhoud.
Bij het levende dier vindt men dikwijls dubieuze tot positieve pijnproeven.
De boekmaaggeruisen zijn vaak afwezig, men hoort dan op de plaats van
dc boekmaag wat vochtige borbor>\'gmi.

Er is meestal een ontstekingsbloedbeeld met een leucocytose en een links-
verschuiving. Soms is er een scherp voorwerp op de röntgenfoto in de net-
maag waar te nemen.

In de latere stadia van de ziekte \\ ertonen de dieren verschijnselen \\an
bloedindikking, tenvijl het bloedurcumgehalte sterk gestegen kan zijn.
liet gevolg is dat men dan een patiënt aantreft mot een slechte turgor en
diepliggende ogen, waarbij men een amnioniakalc stank uit de mond kan
waarnemen.

Niet in alle gevallen is het bloedurcumgehalte sterk verhoogd. Er komen
n.1. gevallen voor waarbij men een duidelijke ammoniakale lucht uit de
mond waarneemt, terwijl het bloedurcumgehalte niet zo sterk verhoogd is.
Het kan n.1. zijn dat er in dc ])ens vrij veel ammoniak ge\\ormd wordt,
terwijl de rcsorptie van deze ammoniak door de penswand blijkbaar on-
\\oldocnde plaats vindt.

Daarnaast kan het echter ook zijn dat dc nieren onvoldoende doorbloed
raken bij dergelijke uitdrogende dieren. Hierdoor zal ook de ureumuitschei-
cling stagneren. Boxendien kan een \\erhoogdc eigen eiwitafbraak de pro-
dukrie van ureum in de hand werken.

Het succes van een therapie zal in hoofdzaak afhangen van de vraag of
de vagustakken hun werking geheel of gedeeltehjk zullen kunnen terug-
krijgen. Het zal duidelijk zijn dat dit de meeste kans maakt bij niet te
oude ontstekingsprocessen. Wanneer er eenmaal abcesvorming is opgetre-
den met veel bindweefselnieuwvorming dan wordt de kans op herstel aan-
merkelijk kleiner.

Een van de eerste dingen die wij doen is het grotendeels leeghevelen van
de pens. Met een dikke rubber sonde van Marek lukt dit meestal wel. Men
brengt de sonde zo ver mogelijk in, sluit de opening met de hand af en
men probeert door heen en weer gaande beweging van de sonde deze aan
het hevelen te krijgen. Lukt dit, dan kan men meestal grote hoeveelheden
pensinhoud, b.v. 30-50 liter afzuigen. Wanneer de pensinhoud te vast is,
dan kan het wel eens helpen om de dieren sulfas natricus in te geven.
Hierop drinken de dieren veel water met als gevolg dat de pensinhoud
dunner wordt.

Aangezien de dieren ingedroogd zijn, dient men vocht intraveneus te
geven. Wij geven gewoonlijk 2x daags 5 liter fysiologische NaCl-oplossing
intraveneus. Wanneer de pens eenmaal leeg is, moet men de dieren enkele
dagen niet of nauwelijks te drinken geven, aangezien dit vocht toch maar
in de pens blijft staan. Dit kan alleen maar als men 2x daags fysiologische
NaCl-oplossing mjiceert.

Teneinde het ontstekingsproces in de vagusstreek te beïnvloeden, kan men
antibiotica inspuiten, b.v. penicilline-streptomycine gedurende 5 dagen.
In diezelfde tijd kan men trachten de functie van het magenstelsel aan te
zetten door het inspuiten van een oplossing van sulfas physostigmini. Men
geeft hiervan aan een volwa.ssen koe 30 mg subcutaan. De werkingstijd
hiervan is ongeveer 1 uur, zodat men het 3 a 4 maal moet herhalen om
enige werking te verwachten. De physostigmine remt de choline esterase,
waardoor het choline meer beschikbaar blijft voor de prikkeloverdracht.
Wanneer de dieren voldoende mest gaan produceren, is de prognose wat
gunstiger. Men gaat dan de dieren met kleine beetjes opvoeren, totdat ze
goed herkauwen en defaeceren.
Het succes is in de regel niet groot.

In een klinische les wordt een patiënt beschreven, lijdende aan het z.g. „Hoflund
syndroom".

Onder deze naam wordt een ziektebeeld verstaan, waarbij koeien lijdende zijn aan een
afwijkende functie van de magen, veroorzaakt door een verlamming van de N. vagus.
De naam „Hoflund syndroom" werd verkozen omdat Prof. Dr. S. Hoflund reeds
in 1940 een buitengewoon goede verhandeling publiceerde over deze afwijking.
In het kort worden de afwijkingen beschreven die optreden na het doorsnijden van
één of meer takken van de N. vagus. Daarna wordt aandacht besteed aan de be-
grippen „voorste- en achterste stenose".

A case of so-called Iloflund\'s syndrome is described in a clinical lecture.
This term refers to a clinical picture in which cows arc affected with a disordered
function of their stomachs, caused by paralysis. The term „Hoflund\'s syndrome"
was chosen becausc Professor S. H of 1 und published an excellent paper on this
disorder as early as 1940.

The pathological changes resulting when one or several branches of the vagus nerve
have been cut, are briefly described. This is followed by a discussion of the terms
„anterior and posterior stenosis".

Dans une leçon clinique un patient est décrit souffrant du syndrome dit „de
Hoflund".

Par ce syndrome on entend des troubles fonctionnels des estomacs des vaches, causés
par une paralysie du N. vagus. Le nom de „syndrome de Hoflund" a été choisi
parçe que le Professeur Dr. S. H o f 1 u n d a publié, déjà en 1940, un traité excellent
sur ce trouble.

L\'auteur décrit brièvement les troubles qui\' se présentent après la section d\'une
ou de plusieurs branches du Nervus vagus. Ensuite il consacre de l\'attention aux
concepts de „sténose antérieure et postérieure."
Finalement on donne un aperçu des possibilités thérapeutiques.

In dem Klinischen \'Vortrag wird ein Patient beschrieben, der am sogen. „Hoflund-
Syndrom" leidet.

Unter diesem Namen wird ein Krankheitsbild verstanden, bei Kühe die an einer ab-
weichenden Funktion des Magens leiden, die durch Lähmung des N. vagus ver-
ursacht wird.

Der Name „Hoflund-Syndrom" wurde gewählt weil Prof. Dr. S. Hoflund bereits
1940 eine au.ssergewöhnlich gute .Abhandlung über diese Abweichung publizierte.
Die Abweichungen, die nach dem Durchschneiden eines oder mehrerer Zweige des
N. vagus auftreten, werden Kurz beschrieben. Ferner wird dem Begriff „vordere und
hintere Stenose" Beachtung geschenkt.

Hoflund, S.: Untersuchungen über Störungen in den Funktionen der "(iVieder-
käuerma.gen, durch Schädigungen des N. vagus verursacht. .Ac. Abhandlung,
Stockholm 1940.

Habel, R. E.: A study of the innervation of the ruminant stomach. Dissertatie
Utrecht 1956.

In Ameika is cen nieuw zuivelprodukt op dc markt verschenen. Het is „Frumil" ge-
noemd („Fru" van fruit en „mi!" van mclk). Hoofdbestanddelen zijn: kwark, room,
magere melkpoeder, suiker, vruchten en gelatine.

Het kan in verschillende vormen worden verpakt en is, mits gekoeld bewaard, ca
twee maanden houdbaar. Samenstelling en smaak kunnen gevarieerd worden door
bijv. een gedeelte van de room te vervangen door magere melkpoeder en/of door
verschillende soorten vruchten toe tc voegen.

Volgens een door dc Michigan State University uitgevoerd marktonderzoek, is het
produkt door dc consument goed ontvangen en heeft het goede vooruitzichten.

Seelemann, M.: Zur Frage der Pathogenität des Sc. agalactiae (Galt-strepto-
kokkus) und der Gesundheitssehädlichtkeit der Milch von mastitiskranken Kühen
für den Menschen. Mh. Tierheilk., 15, 199, (1963).

Aangezien de pathogeniteit van Str. agalactiae de laatste tijd weer in de belang-
stelling is komen te staan, probeert de schrijver op de drie volgende vragen een
antwoord te vinden:

1. de pathogeniteit van Str. agalactiae en zijn betekenis als ziekteverwekker voor
de mens.

II. de schadelijkheid voor de mens, van met Str. agalactiae geïnfecteerde melk.
III. of er tegen de verordening van de „Milchgezetz" van 15 mei 1931 bezwaren

bestaan met betrekking tot de gezondheid of de hygiëne.
Ad. I. Als hoofdbron van Str. agalactiae kan men zonder meer de melk van
koeien aanwijzen, die lijden aan een mastitis, veroorzaakt door deze Strep-
tokokkus. Hij is echter ook aan tc treffen op uier en tepelhuid, de handen
van de melker, in het stro en in melkgerei dat met mastitismelk in aan-
raking is geweest.

Men kan Str. agalactiae ook aantreffen in de tonsillen van volwassen
koeien. Deze kunnen afkomstig zijn van geïnfecteerde melk die in de
jeugd is opgenomen. De infectie kan ook van later daturn zijn, waarbij
de Streptokokken zijn opgenomen via stof of voer. Er zijn aan schrijver
geen gevallen bekend dat deze microörganismen in de neus of de keel van
koeien ontstckingsprocessen veroorzaakten. Wel is Str. agalactiae gevonden
bij het paard (cervitis en abortus), het varken (abortus) en de koe
(metritis).

Ook bij de mens is Str. agalactiae dikwijls gevonden, o.a. bij gezonde
personen in neus en keel. Bij vrouwen zijn zc tijdens het puerperium
aangetoond in het urogenitaal apparaat, de longen, het Peritoneum en
het hart.

Volgens Amerikaanse onderzoekers zou met deze stammen een Str. aga-
lactiae mastitis zijn opgewekt. Voor de schrijver is echter de predispositie
van de uier belangrijker dan dc eigenschappen van de stam.
Het aantal gevallen in de literatuur van infecties bij de mens met Str.
agalactiae breidt zich steeds uit. Er zijn o.a. verschillende gevallen van
sepsis en endocarditis bekend, evenals meningitis, angina, polyartritis,
nefritis, e.a.

Uit Denemarken is cen bericht afkomstig, dat een melker de oorz.aak was
van steeds nieuw optredende gevallen van mastitis. De vraag is dan ook
gewettigd of een infectie in omgekeerde richting niet eveneens mogelijk is.
Schrijver meent de vraag, of Str. agalactiae pathogeen is voor de mens,
eerder met „ja", dan met „neen" tc moeten bcantwCKirden. In tegen-
stelling tot andere onderzoekers, die op duidelijke biologische verschillen
tussen Str. agalactiae stammen van humane en bovine oorsprong wijzen,
vindt hij dezelfde verschillen ook tussen stammen van louter bovine oor-
sprong.

Ad. II. In de literatuur wordt wel eens gewezen op het feit dat melk van cen
koe, lijdend aan een Str. agalactiae mastitis, gevaarlijk is voor de mens,
maar een steekhoudend bewijs hiervoor is nog niet geleverd.
Tot nu toe is schrijver, ondanks het onder I. genoemde, genei,gd om deze
melk als niet gevaarlijk te beschouwen. Hij brengt hierbij ook in rekening
de jarenlange ervaringen uit de tijd toen de melk nog voor het grootste
gedeelte rauw genuttigd werd.

Volgens zijn mening zouden, in het geval dat een mens met Str. agalactiae
geïnfecteerd wordt, medici en veterinairen samen moeten trachten de
herkomst van het microörganisme op te sporen, om zó achter de aetiologie
te komen.

Ad. III, Schrijver komt tot dc conclusie dat dc paragrafen van de Milehgesetz van
15 mei 1931, die betrekking hebben op de aflevering van mastitismelk,
niet voldoen. De paragraaf die verbiedt, dat duidelijk veranderde melk
wordt afgeleverd, is krachteloos omdat de controle faalt en omdat er geen
gerichte bestrijdingsmaatregelen genomen worden tegen uierontstekingen.
De paragraaf, die dc verwerking van „mikroskopisch nachweisbaren Eiter"
bevattende melk tot melkprodukten regelt, is volgens schrijver volkomen
uit de tijd.

Nu de hygiëne zo duidelijk op de voorgrond staat, is de enige oplossing
van dit probleem gelegen in een gerichte mastitisbestrijding.

W e 1 1 m a n n, G und Engel, FI.: Immunologische Untersuchungen an künstlich
aufgezogenen Ferkeln.

I. Mitteilung; II. Mitteilung; III. Mitteilung. Zbl. Bakt. I Orig., 190, 243, 262,
408, (1963).

1. In de laatste tijd is veel experimenteel werk verricht betreffende de passieve
immuniteit, die door dc moeder op de foetus intrauterine of postnataal wordt
overgedragen. Daarbij vormen onderwerp van onderzoek de duur van de
werkzaamheid der overgebrachte immuunlichamen en het vermogen van pas-
geboren individuen om zelf immuniteit te vormen.

De kennis hiervan is noodzakelijk o.a. in verband me? de waarde van entingen
in de eerste levensperiode.

Wellmann en Engel onderzochten deze problemen op het varken, dat in
tegenstelling met knaagdieren, roofdieren, apen en dc mens, zonder antilichamen
en vrijwel zonder gammaglobuline geboren wordt, omdat de placenta epithelio-
chorialis de foeten vrij houdt van moederlijke antilichamen. De pasgeborenen
nemen de immuunlichamen van de moeder op uit het colostrum, dat grote hoe-
veelheden globulinen bevat. Biggen, die geen colostrum hebben opgenomen
bezitten dus geen antilichamen van de moeder. Indien biggen door hysterecto-
mie worden verkregen en ziektekiemvrij opgefokt, kan hier dus de vorming van
gammaglobuline en antilichamen zonder storende invloeden worden bestudeerd.
Het bleek, dat de biggen bij de geboorte soms al in het bezit waren van door
hunzelf gevormde gammaglobulinen. Dit kon worden aangetoond door een
serologische reactie met scrum van konijnen, die met serum van pasgeboren
biggen waren geïmmuniseerd. Eerst op een leeftijd van 7 dagen waren ook
globulinen aanwezig die een reactie gaven met sera van konijnen, die met
serum van oudere biggen of van volwassen varkens geïmmuniseerd waren.

II Als deze colostrumvrije bi.ggcn op dc dag van dc geboorte met vlekziekte
antigeen werden geënt of met vlekziekte cultuur werden besmet, konden soms
al na 6 dagen, en bij het mcrcendcel der dieren in de 2e levensweek, anti
lichamen worden aangetoond. Soms konden, met dc gebruikte onderzoekings
methode (waarop in dit referaat niet nader wordt ingegaan), eerder de vlek
ziekte antilichamen dan het gammaglobuline worden aangetoond, maar de
schrijvers wijzen erop dat dit aan de techniek kan liggen. De mogelijkheid
blijft echter bestaan, dat de antilichamcn niet alleen aan de gammaglobuline-
fractie gebonden zijn.

(Het enten van zeer jonge biggen, voor bepaalde ziekten, verkrijgt hierdoor
dus een betere wetenschappelijke r.chtcrgrond (Ref.)).

III. Bij kunstmatig opgefokte biggen, die afgemolken colostrum van een zeug kregen,
die immuun was tegen vlekziekte, konden per os opgenomen antilichamen
worden aangetoond. Dit gelukte zelfs als het colostrum pas 120 uur na de
geboorte werd opgevangen. Daarentegen kon, als dc colostrumopname na langer
dan 24 uur plaats vond, geen gammaglobuline van dc zeug, langs elcctrofore-
tische weg, worden aangetoond. Dit steunt het hierboven weergegeven vermoe-
den dat de antilichamen ook aan andere fracties gebonden zouden zijn.

Kakatchéva-Avramova, D.: Limites de température de la vitalité des
métacercaires de Fasciola hepatica. Helminthologia, 4, 183, (1962 63).
Metacercarien van F. hepatica werden gedurende 24 uur aan diverse temperaturen
blootgesteld. Bij een relatieve vochtigheid van 100% verliezen zij hun infectieus
zijn bij resp. ■—19° G en -f- 43° G. Wanneer de relatieve vochtigheid veel geringer
is wordt de invloed van de temperatuur veel groter. Zo verloren de metacercarien
reeds hun infecticusiteit bij 36° C wanneer dc relatieve vochtigheid 30,5% was.

F o r s c h n e r, E.: Postmortale Infektion und Salmonellabefunde bei der bakterio-
logische Fleischuntersuchung. Berl. Münch, tierärzt. Wschr., 76, 453, (1963).
Het was de auteur, werkzaam aan het „Staatliche Vetcrinäruntersuchungsamt
Stade", waar ten dienste van vleeskeuringsdiensten zeer veel bacteriologisch vlees- en
orgaanonderzoek wordt verricht, opgevallen dat, indien tegelijkertijd vlees- en or-
gaanzendingen van meerdere slachtdieren uit één slachthuis tezamenverpakt werden
ontvangen, soms uit bijna alle monsters eenzelfde soort microörganisme werd ge-
kweekt. Aangezien dit enkele keren zeer zeldzaam voorkomende Salmonella-typen
bleken te zijn, die wel niet anders dan postmortaal verspreid konden zijn geworden,
werd een nader onderzCK-k naar de oorzaak hiervan ingesteld. In verband met de
in West-Duitsland geldende bepalingen werden naast de entingen uit elk monster
ook afzonderlijke „Anreicherungen" van het portale systeem en van de overige
monsters tezamen aangelegd.

In gevallen, waarbij de oppervlakte-enting positief was uitgevallen, werd het ma-
teriaal nadien 2 x 24 uur bij kamertemperatuur bewaard en in deze periode 3 x her-
onderzocht, waarbij thans materiaal uit de diepte der monsters werd genomen.
Om dc verplaatsing van kiemen na oppervlaktecontaminatie experimenteel te be-
vestigen, werden de oppervlakten van orgaan- en vlcesmonstcrs van 60 slachtdieren
met S. dublin besmet en op verschillende tijdstippen nadien onderzocht.
Uit dc resultaten bleek dat:

1. de oppervlakte-infectie tijdens of mogelijk vóór het transport een belangrijke
rol kan spelen,

2. verplaatsing van kiemen, die door oppervlaktccontaminatie op de monsters te-
rechtkomen, naar de diepere delen voorkomt,

3. de aard van het weefsel, met name het aanwezig zijn van sneevlakten, de diepte-
groei zeer sterk beïnvloedt. Milt en nieren gaven veel lagere percentages dan
vlees cn lever.

LEURBUCH DER VERGLEICHENDEN ANATOMIE DER IIAUSTIERE,
Band I: Brwcgungsapparat.
Band II: Eingewcidelehre.

Prof. dr. dr. h.c. dr. h.c. J. Dobbcrstein und prof. dr. mcd. vet. habil. O.
H O f f m a n n.

fS. Hirzel Verlag, Leipzig 1961, 1963; resp. 191 pag, 249 afb. D.M. 14.30 en
183 pag. 202 afb. D.M. 11.70).

De tweede druk van dit bekende leerboekje ligt thans voor ons. Bij de beoordeling
houde men voor ogen dat het een leerboekje betreft dat studenten in staat moet
stellen hetgeen in eollege- en practicumzaal besproken is, thuis nog eens na te lezen
en tc verwerken.

Deel I behandelt beenderen, gewrichten, banden en spieren in de gebruikelijke
volgorde. Vergeleken met de eerste druk zijn de meeste figuren beter afgedrukt, d.w.z.
vele onduidelijke „dichtgeslagen" pentekeningen zijn vervangen door halftoon fi-
guren. Jammer genoeg is dit niet consequent toegepast, waardoor de illustraties on-
evenwichtig worden. In het myologisch deel zijn oorsprong, insertie, functie en
innervatie regionaal in tabelletjes samengevoegd, hetgeen de overzichtelijkheid ten
goede komt.

In afbeelding 199 (lieskanaal) schuilt cen fout: het ligamentum inguinale is aan-
gegeven als een aparte band, los van de pees van de M. obl. abdominis ext, terwijl
de annulus inguinalis externus veel tc ver caudaal doorloopt.

Het deeltje eindigt met een hoofdstuk over statica en dynamica. De rompcon-
structie wordt hier vergeleken met die van een boogbrug, een typische fout die ook
N i c k e 1 c.s. maken. Dc boog van cen boogbrug is belast op druk, de wervelkolom
op rek.

Samenvattend kunnen wij dit boekje aan studenten aanbevelen voor snelle en
oppervlakkige oriëntatie.

Deel II. Betreft onze kritiek op deel 1 slechts enige minder belangrijke onderdelen,
de bezwaren tegen deel II zijn van ernstiger aard.

De anatomie van borst- en buikorganen vormt immers zowel voor dc toekomstige
dierenarts als voor de practicus de basis van de klinische vakken. Het is juist
daarom dat wij tegen verschillende schema\'s en figuren ernstige bezwaren maken.
De afbeeldingen 10 t/m 15 zijn volkomen overbodig, 17, 18 en 19 zijn didactisch
slecht, 24, 25 en 26 horen thuis in een leerboek over microscopische anatomie,
31 en 32 zijn overmatig groot. Afbeelding 39 bevat onjuistheden in de notering

van de gebitselementen: de knipkiezen worden genote.\'rd als ^^ ^
.Afbeelding 41 bevat de welhaast klassieke fout in het slikmcchanisnie: het dicht-
vallende strotklepje dat de toegang tot de trachea afsluit. Wij willen er hier
nadrukkelijk op wijzen dat reeds Barclay in het British Journal of Radiology, 3,
p. 535 en dc Acta Radiol., 13, 91, (1932) met röntgenopnamcn aantoonde dat deze
bewcgin.g niet plaatsvindt, In een bekend leerboek der humane fysiologie als dat van
Lovatt-Evans zijn deze artikelen vermeld met de bijbehorende schematische
figuren. Waarom woekert deze fout dan zo welig voort in dc vetcrinair-anatomische
literatuur?

.Afbeeldingen 43 en 46 zijn zeer slccht gereprcKlucecrd, afbeelding 50 is didactisch
slecht, hetzelfde geldt voor afb. 56. De ontogenie van het darmkanaal komt slecht
uit de verf: de draaiing van de primaire lus om de .A. mesentcrica cran. in afb. 63
is slccht weergegeven. De afb. 79, 80, 82, 84 cn 86 zijn halfschema\'s hetgeen hun
duidelijkheid niet ten goede komt, afb. 96 heeft cen zeer onduidelijke oriëntatie.
Afb. 99 is daarentegen bijzonder instructief. Het gebrek aan vergelijkend-anatomisch
inzicht blijkt ook weer uit dc volgorde bij de bespreking der nieren: eerst die van
paard, dan die van rund, schaap, varken, hond en kat. Aflj. 150 is overbodig, afb. 162
is zeer slecht gereproduceerd. In afb. 175 wordt eerst het wel zeer afwijkende ovarium
van het paard weergegeven, dan pas dat van rund en varken.

Samenvattend kunnen wij zeggen dat het een mislukte poging betreft om in weinig
woorden een moeilijk onderwerp te bespreken. De idee van een korte krachtige tekst
is op zichzelf toe te juichen, maar dan dient deze tekst samen te gaan met een groot
aantal onberispelijke afbeeldingen.

(Uitg. Mij. W. E. ]. Tjeenk Willink, Zwolle. 10de druk, 184 bh., 118 afb. Prijs
ƒ 6,25).

Het is altijd weer een genoegen er de aandacht op te mogen vestigen dat van dit
boekje een nieuwe druk is verschenen. Men komt namelijk als recensent, vooral in dc
latere hofdstukken als de verschillende rassen worden behandeld en als de Neder-
landse paardenfokkerij wordt besproken, onder de bekoring van het grote enthousias-
me waarmee een en ander wordt beschreven. Dit enthousiasme, gecombineerd met
de grote deskundigheid van Nieuhoff, maakt dat we hier met een leidraad
voor het veeteelt onderwijs te maken hebben die uitstekende diensten kan bewijzen.
Toch vraag ik mij af of de grote liefde voor het paard de schrijver geen parten heeft
gespeeld bij de wijze waarop hij de stof heeft verwerkt. Zo worden in het hoofdstuk
„Paard en Trekker" bijvoorbeeld alleen de voordelen van het paard, en niet die van
de trekker, die er toch heus ook wel zijn, opgesomd.

Ook heb ik bij het doorlezen van het boekje nergens gelezen hoe sterk de betekenis

van de paardenfokkerij de laatste jaren is achteruitgegaan, noch hoe dc ontwikkeling

in de verhouding tussen de rassen de laatste jaren is verlopen, onderwerpen waar

Dit alles neemt echter niet weg dat wc dit leerboekje graag van harte aanbevelen.

Drew I\'oods, New York brengt thans „one to one balanced eggs" op de Amerikaanse
markt, waarin dank zij een andere samenstelling van de voedervetten een verhouding
van één op één tussen verzadigde en onverzadigde vetzuren aanwezig is. Het is niet
de bedoeling om deze eieren zelf tc blijven produceren; men wil licenties verlenen,
ook aan grote buitenlandse bedrijven.

Acht maal per dag voeren van varkens verbetert he( voederrendement.
•Aan de Universiteit van Illinois zijn proeven genomen met lüO varkens, die versebil-
lende malen per dag werden gevoerd.

Een viertal maal voeren per dag verbeterde de voederbenutting met 6%. Werd het
aantal keren voeren per dag opgevoerd tot achtmaal, dan trad een 9% betere voeder-
benutting op.

Een zelfde tendens kon worden waargenomen met tweemaal en viermaal per dag
voeren bij melkkoeien. Dc hoeveelheid botervct steeg met 16,9%, terwijl ook het
gehalte aan andere melkbcstanddelen toenam.

D a h n e r t kon echter deze zeer gunstige resultaten niet altijd aantonen, maar
de tendens was wel steeds aanwezig.

Van de in Illinois verkregen resultaten wordt gebruik gemaakt bij de mechanische
voedering. Het meermalen per dag verstrekken van een beperkte hoeveelheid voer
zou volgens bovenstaande proeven gunstige resultaten geven.

Tijdens een onlangs door de heer E. J. B a t s (directeur A.C.V. Controle) gemaakte
studiereis in de Verenigde Staten van .Amerika werd o.a. een bezoek gebracht aan
een varkensfokbedrijf in het plaatsje Lewes in dc staat Delaware. Op dit bedrijf,
dat beslist niet gezien mag worden als een reprcicntant van het doorsnee Amerikaanse
varkensfokbedrijf, werd de „fokkerij\'\' op dusdanige wijze bedreven dat het wel
interessant is hierover iets te vertellen.

Tijdens het bezoek aan dit bedrijf begon de eigenaar, Mr. Mills zijn uiteenzetting
reeds met de opmerking dat hij en nog een aantal collega\'s die op dezelfde wijze
varkens houden, door andere boeren voor gek verklaard worden.
Wat is nu het abnormale op dit bedrijf?

In de eerste plaats worden de enkele honderden zeugen zomer en winter buiten
gehouden zonder onderkomen waarbij zij opgemerkt dat de zomers warm en de
winters streng zijn. De zeugen worden geweid op grote eigen percelen of die van
andere boeren. In het laatste geval gaat het meestal om het opeten van opslag,
waarvcKir als tegenprestatie staat dat Mr. Mills de betreffende percelen een keer moet
slechten.

Er worden uitsluitend jonge zeugen aangehouden, die zoveel mogelijk in juni
biggen en daarna worden verkocht. Elk jaar wordt gedekt met beren van een ander
ras, vermoedelijk ook in verband met het kunnen profiteren van de heterosisfactor.
Dat de zeugen een type vertonen, dat in ons land onverkoopbaar zou zijn (te kort),
spektype), is geen speciaal kenmerk van dit bedrijf maar treft men in de Verenigde
Staten overal aan. Flet is niet toevallig dat de fijnproevers in dit werelddeel iets
extra\'s over hebben voor onze hammen in blik.

Op de vraag, waarom de zeugen na de eerste worp weer worden verkocht, was het
antwoord:

dus elk jaar maar beren van één ras aan te kopen,
2e. in augustus/september zijn de prijzen het hoogst,

.3e. het heeft bepaalde belastingvoordelen wanneer men dieren verkoopt, die men
niet langer dan een bepaalde periode in zijn bezit heeft gehad.
Wat de voeding betreft zij opgemerkt dat de dieren het gehele jaar groenvoeder
krijgen, zoals bijv. verse of geënsileerde groene mais met daarnaast een aanvulling
van sojameel waardoor ruw fosfaat, kalk, zout met sporenelementen en vitamine B12
wordt vermengd. Van deze aanvulling krijgen ze een pound per dier per dag.
Verder worden de dieren ook in de gelegenheid gesteld kippcmest op te nemen.
De zeugen worden geregeld geweid; tegen de dektijd worden ze opgesloten in een
perceel met gemengde groene gerst, wikken en rogge. Half mei komen ze in het
raapzaad.

Tegen ziekten worden wel de nodige voorzorgen genomen. Er is een stuk bos bij het
bedrijf en in dat bos werpen de zeugen ieder jaar op een stuk „schone" bosgrond.
Daar het gehele bos thans echter gebruikt was, ging men er nu toe over in de
gazen open kraamhokken 5 cm grond uit te graven, daarvoor in de plaats 5 cm
onbesmette grond te brengen, daarop kippegaas en vervolgens nog 5 cm verse grond.
Na drie weken gaan de zeugen met dc biggen naar de weide. Volgens Mr. Mills is
het gevaar voor worminfectie geweken als men de biggen er de eerste drie weken
maar vrij van kan houden. Er wordt verder gevaccineerd tegen varkenspest.
Het gemiddelde geboortecijfer op dit bedrijf bedroeg 7/2. Het betreft hier dus uit-
sluitend zeugen, die voor de eerste keer biggen. De sterfte bij de biggen bleef
meestal onder 13%.

Wanneer de biggen zijn afgewend worden de zeugen zes weken voor wat betreft de
voeding wat „harder aangepakt" en vervolgens verkocht. De biggen, voor zover niet
nodig voor de fokkerij, worden verkocht wanneer ze ± 90 kg wegen.

Volgens Mr. Mills kan hij het op deze wijze, financieel bezien, tegenover iedere
andere varkensfokker opnemen.

Vermeld zij tenslotte nog dat Mr. Mills deel uitmaakt van een club van 40 personen,
die op deze wijze varkens houden. Zij kopen gezamenlijk dc beren in en doen, wat
hiervoor in aanmerking komt, tezamen. Er is echter geen president en er zijn ook geen
functionarissen en er worden geen salarissen betaald. In totaal bezit de groep 200
beren en 4000 zeugen welke ± 30.000 biggen per jaar produceren.
Het was een bijzondere ervaring dit bedrijf, waarin dus nagenoeg voor stalling niets
werd geïnvesteerd, te bezoeken en te ervaren, dat ook dit mogelijk is. Een nimmer
te vergeten gezicht was ook het weiden van enkele honderden zeugen van verschil-
lende kleur op een stuk land. Volledigheidshalve zij echter nogmaals opgemerkt, dat
het hier dus geen normaal Amerikaans fokbedrijf gold.

In de zomer van 1955 vernam ik van professor .A. van der Schaaf te Utrecht
dat er op een groot fokbedrijf in de buurt van Napels moeilijkheden waren met
de t.b.c. bestrijding. Prof. van der Schaaf had nl. bezoek gehad van een van de
directeuren-eigenaren van een grote conservenindustrie in Napels, die tevens ver-
schillende veefokbedrijven bezaten.

Op deze bedrijven worden, volgens het verhaal van de directeur, al jarenlang po-
gingen gedaan een complete uitroeiing van de tuberculose te bewerkstelligen onder
leiding van een Italiaanse hoogleraar. De resultaten van deze bestrijding waren
volgens deze hoogleraar tevreden stellend, maar tot een volledig eindresultaat was
men nog niet gekomen.

De Amerikaanse troepen gelegerd in Napels in N.A.T.O. verband, hadden ter voor-
ziening in hun melkbehoefte contact opgenomen met de directeur van deze bedrijven
en o.a. de voorwaarde gesteld dat één van hun Army Veterinarians regelmatig con-
trole op de tuberculose zou moeten hebben, d.w.z. dat zij alleen melk wensten te
betrekken van dieren die volgens de Amerikaanse dierenarts niet op de tuberculine
proef hadden gereageerd. Het gevolg was dat cr op de bedrijven getuberculincerd
werd dcxjr twee instantie\'s naast elkaar, nl. de hoogleraar die gewoon zijn campagne
vcxjrtzctte en de Amerikaanse legerdierenartsen.

De percentage\'s reactiediercn, die deze twee instantie\'s \\onden, kwamen niet met
elkaar overeen; (de Amerikanen vonden steeds een wat hoger percentage) en eens
toen na een tuberculinatie door de Amerikanen een zeer groot aantal reactiediercn
werd gevonden, werd de directie het steeds maar weer verwijderen van dc positieve
dieren moe en vroeg zich af wie van de heren het nu eigenlijk bij het rechte
eind had, de Italianen die beweerden dat het percentage schommelde om dc 2-4%,
of de Amerikanen die soms tot 50% reactie vonden.

Professor Van der Schaaf ontving het verzoek een onderzoek in tc stellen
doch deze meende, gezien het privé karakter van dit onderzoek, hieraan geen gevolg
tc kunnen geven, en zo werd mij verzocht dit onderzoek te willen verrichten, hetwelk
ik accepteerde.

In augustus 1955 vertrokken wij naar Napels per auto en bebreikten na 4 dagen ons
einddoel; men vertelde ons dat het bedrijf in kwestie op ± 60 km van Napels was
gelegen en dat het bestond uit een modern gebouwencomplex gelegen in een vrucht-
bare vlakte aan de Volturno rivier. Behalve dit hcxjfdbedrij! behoorden nog twee be-
drijven aan de firma, één gelegen 30 km ten noorden van Napels en een bedrijf
(waar alleen jongvee gehouden werd) ± 25 km van het eerstgenoemde.
Het totaal bezit aan vee was toentertijd ± 1500 dieren, bestaande uit zwartbonten
en Bruin-Zwitsers vee, doch hoofdzaak waren dc zwartbonten van voornamelijk .\\mei-
kaans-Canadese afkomst. .Aan de firma was een privé dierenarts verbonden die uit-
sluitend op deze bedrijven praktizcerde en ook de K.I. verzorgde; men had nl. een
12 tal stieren waarvan de helft ongeveer afkomstig was uit de U.S.A.
De algemene indruk die we van het hoofdbedrijf kregen was zeer gunstig; we

troffen een terrein aan, bebouwd met 6 grote stallen die ieder plaats boden aan
1 00 stuks melkvee en daarnaast vele gebouwen voor andere doeleinden en silo\'s voor
opslag van het voeder. De koeien stonden ni. het hele jaar op stal omdat de grond,
het gebouwencomplex omringend, intensief werd gebruikt voor het telen van bieten,
granen alfalfa e.d. Kunstweiden, zoals wij ze hier hebben, kent men praktisch in
Zuid-Italië niet.

De inrichting van dc stal maakte cen zeer verzorgde indruk, de hygiëne was zeer
goed. Er werd 3x per dag machinaal gemolken en het produkt werd direct ter
plaatse in een zuivelfabriek verwerkt.

De dieren stonden met de koppen naar de muur, gescheiden door cen ruim midden-
pad en voor de ijzeren staken waaraan ze bevestigd waren, bevond zich cen hoge
voergoot, terwijl tussen de voergoot en de buitenmuur nog een ruime gang lag. De
dieren hadden zodoende voldoende ruimte, wat in verband met de zeer hoge tempe-
raturen in de zomer ook wel nodig was. Dc schuren bevatten verder veel open ramen
ter bevordering van licht en luchtcirculatie.

Behalve deze koeien-schuren was er een zeer groot gebouw waarin de kalveren
opgefokt werden; enkele honderden stuks verdeeld over boxen met een kleine uit-
loop naar buiten en gemiddeld 4-8 kalveren in een box. De kalveren werden ge-
boren in een gebouw waarin de hoogdrachtige dieren op het tijdstip van de partus
werden gestald en verbleven dan ± 1 week bij de moeder in een box. Daarna
werden ze in de bovengenoemde kalvcrstal gebracht, waarin ze tot ± 5-6 maanden
verbleven. Daarna werden ze vervoerd naar een andere boerderij die alleen dienst
deed voor de verdere opfok tot de leeftijd van 1-1\'/a jaar, waarna er weer een
transport plaats vond en wel in het voorjaar naar een complex berggronden, gelegen
in de Zuidelijke .Apenijnen op ± 1000 hoogte, waar de jonge dieren dus vrij rond
liepen en graasden en in de herfst naar de stal teruggingen om deze daarna niet
meer te verlaten.

De gezondheidstoestand en conditie van de veestapel was goed te noemen, de pro-
duktie was hoog tot zeer hoog voor onze begrippen, tenminste wat de plas melk
betreft. Qua exterieur konden dc dieren de vergelijking met de gemiddelde Neder-
landse koe niet doorstaan.

Praktisch alle kalveren werden aangehouden omdat er in Italië een zeer goed
afzetgebied voor de fokprodukten van dit bedrijf bestaat.

Nadat aldus een indruk van dc bedrijfsvoering, li.gging van de bedrijven en stalling
van de dieren was verkregen werd de volgende dag begonnen met de tuberculinatie\'s,
waarbij in twee dagen ± 1000 dieren werden getuberculineerd volgens de V-Z
methode, omdat volgens de anamnese er een kleine kans bestond dat we tc maken
zouden krijgen met a.specifieke reactie\'s.

Het resultaat bij de controle op de derde dag was verbluffend tc noemen; prakusch
alle volwassen dieren vertoonden enorme zwellingen op de zoogdiertuberculine,
terwijl de aviaire tuberculine praktisch zonder reactie bleef! Bij de kalveren lag
de situatie iets gunsti.ger alhoewel ook daar een reactiepercentage van 25% werd
geconstateerd.

Het bleek mij dat de Italiaanse hoogleraar gebruik maakte van een in Italië ge-
fabriceerde tuberculine die in de staartplooi werd geïnjiceerd, terwijl de Amerikanen
óf in de staartplooi óf aan de vuloa hadden getuberculineerd.

Het gelukte mij de directie van de ware, ernstige toestand te overtuigen en wilde
men een serieuze bestrijding aanvangen, er geheel andere wegen bewandeld zouden
moeten worden.

Wij kwamen overeen dat onder mijn toezicht een bestrijdingscampagne zou worden
begonnen; de bedrijven 2x per jaar door mij zouden worden gecontroleerd en dat
de Italiaanse collega een studiereis naar Nederland zou maken ter bestudering van
ons zo succesvolle 5 jaren-plan. De directie besefte terdege dat, wilden de bestrij-
dingsmaatregelen effect sorteren, de collega die met de dagelijkse zorg voor de ge-
zondheidstoestand van de veestapel belast was een voldoende inzicht moest bezitten
en de volle medewerking zou moeten verlenen. Deze studiereis die in gezelschap

van oen van dc directeuren door de collega werd ondernomen bracht hem hier in
Nederland o.a. in contact met Prof. Van der Schaaf, het C.D.I. en de Ge-
zondheidsdienst voor Vee in Friesland.

Dc maatregelen die werden genomen bestonden in dc eerste plaats uit het definitief
van het bedrijf verwijderen van een achttal buffels die als trekkracht werden gebruikt
en ook positief hadden gereageerd. Ze werden door niotortractie vervangen. Er
moest nl. rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat deze dieren ccn
infectiebron zouden kunnen betekenen voor het gehele bedrijfsterrein.
In de tweede plaats werd het systeem van de afkalfstal veranderd, in zoverre dat
het kalf direct na de geboorte van de moeder moest worden weg,genomen en niet
meer cen week bij de moeder in de box mocht verblijven.

De positieve dieren uit de kalverstal werden hieruit verwijderd; het was opvallend
dat meestal een complete groep van kalveren uit één box reageerden; dit wees ook
wel op de sterke mate van infectie van het bedrijf, waarschijnlijk was één van de
kalveren afkomstig van een koe met uterustuberculosc en had het als infectiebron
voor de anderen gediend.

Het begin van een t.b.c.-vrije afdeling was dus met de verwijdering van de reage-
rende kalveren een feit en dat hoopten wij tc kunnen bevestigen door ieder kalf op
een leeftijd van twee maanden voor de eerste maal te tuberculincren en dit na twee
m.aanden tc herhalen en de dieren pas na de derde tuberculinatie, dus op een leeftijd
van zes maanden, tc ver\\\'oeren naar het reeds bovengenoemde opfokbedrijf. Op dit
bedrijf waren ook reeds de positieve dieren verwijderd, zodat we ook al cen begin
hadden met cen flinke groep oude kalveren en pinken.

Hetzelfde beeld, dat we hier in Nederiand zo dikwijls hebben kunnen constateren op
cen zwaar besmet bedrijf deed zich ook daar dus voor: praktisch 100% reactie
onder dc oudere dieren, de pinken en kalveren voor een gedeelte nog vrij en dc
jongste kalveren eveneens voor een groot gedeelte vrij.

De voeding van de kalveren bestond achtereenvolgens uit biest, melk en daarna
een combinatie van melk en kunstmelk. Dc pastcurisatie van de melk was cen eerste
vereiste en werd daarom, ondanks de mogelijke nadelen daaraan verbonden uit
voedingstechnisch oogpunt, ook voorgeschreven.

Dc colostrum werd zo belangrijk geacht dat deze moest blijven toegediend ondanks
het mogelijke infectiegevaar.

Ter bespoediging van het programma werd besloten ook de nuchtere kalveren
afkomstig van het andere melkbcdrijf direct naar het hoofdbedrijf te vervoeren.
Het programma was verder gebaseerd op een zo snel mogelijke verwijdering van
dc positieve volwassen dieren, hetgeen om economische redenen gedeeltelijk moest
gebeuren. Bovendien heb ik geprobeerd om de sanering te bevorderen door aan
tc dringen op import van t.b.c.-vrije dieren, wat na enkele jaren ook gelukte tcjen
men uit Nederland ± 60 pinken en uit dc U.S.A. en Canada ± 100 dieren im-
porteerde. Deze laatste twee groepen werden per vliegtuig door de K.L.M. aan-
gevoerd, terwijl dc Nederlandse dieren per trein werden vervoerd.

In de herfst van 1955 werd één van de zes koeienschurcn na grondi,gc desinfeetie in
gebruik .genomen als eerste afdeling voor t.b.c.-vrije volwassen dieren toen hierin
de hoogdrachtige vaarzen werden gestald. Na 6 jaren was het einddoel op het
hoofdbedrijf bereikt; ernstige tegcnsla.gen hebben zich niet voorgedaan, alleen in
de kalverstal werden meerdere malen boxen waargenomen waarin alle dieren rea-
geerden en daarom werd het aantal kalveren per box zo laag mogelijk gehouden.
Na 1960 werden de rca,gercndc dieren op het hoofdbedrijf pas definitief verwijderd
na een positieve V-Z-tuberculinatie; dit betrof slechts een zeer gering aantal dieren
waarbij de strengste normen werden gehandhaafd.

Het verschijnsel van aspecificiteit kwam op deze bedrijven voor, doch in véél mindere
mate dan in Nederiand; alleen in 1963 werd a.h.w. een explosie van aspecifieke
reactie\'s waargenomen onder een 40-tal vaarzen. Evenals in ons land zo vaak het
geval was, kon ook daar geen oorzaak voor gevonden worden en waren deze dieren
bij de eerstvolgende single test bijna allemaal negatief.

In de loop der jaren is er een zeer prettige verstandhouding met de directie ge-
groeid en ik prijs me zeer gelukkig aan dit programma te hebben mogen mede-
werken, waarbij het vertrouwen in een Nederlands produkt (tuberculine) en in de
Nederlandse veterinairen niet is beschaamd,

K. G. van der Wal.
CONGRES VOOR OPENB.ARE GEZONDHEIDSREGELING,
Verslag van de Algemene Vergadering op 25 maart 1964 te Utrecht,

Om 3 uur opent Prof, Ir, Krul de vergadering en heet de totaal 16 aanwezigen,
m.i.b, van 6 bestuursleden welkom. Op een aandeelhoudersvergadering komen ook
nooit veel leden. Dat is een bewijs van vertrouwen en we hopen dat hieraan de
geringe opkomst is te wijten

De notulen van de vorige algemene vergadering worden onveranderd goedgekeurd.
Liet jaarversla,g 1963 van de secretaris, de jaarverslagen 1962 en 1963 van de pen-
ningmeester en de begroting 1964 worden goedgekeurd.

In het Algemeen Bestuur, dat zijn de besturende verenigingen, worden de zieken-
huizen nog gemist. Voorgesteld wordt om le de Stichting Nederlands Ziekenhuis-
wezen en 2e de Vereniging van Katholieke Ziekenhuizen tot het -Mgemeen Bestuur
te laten toetreden, waardoor het aantal besturende verenigingen stijgt van 18 tot 20.
Twee leden van het Dagelijks Bestuur worden herkozen.

Het congres 1963 was gewijd aan de verkeersveiligheid en was een groot succes.
Er is een Studiecommissie ingesteld.

De voorzitter zegt dat het Congres 1958 in Hilversum over „Gezond wonen en
werken" een groot succes was; in 1961 is ingesteld een Hoofdinspectie voor de
hygiëne van het wonen (het z.g. „gezondheidsmilieu"). Daarom stelt het Dagelijks
Bestuur voor om het groot congres in 1964 o.a. te wijden aan het voor het voet-
licht brengen van deze Hoofdinspectie en als onderwerp te kiezen: „Bedreiging en
beveiliging van ons levensmilieu". Deze bedreiging is geestelijk en lichamelijk:
wat is hierbij de taak van de overheid ? Het Congres wil duidelijk maken dat ook de
gemeenten hierin een taak hebben.

Op het congres dat op donderdag 15 en vrijdag 16 oktober 1964 in En.schede zal
worden gehouden, zal als eerste spreker de voorzitter een inleiding houden over de
achter,gronden van het congres.
Vol.gcnde sprekers zijn:

Prof. J. P. T h y s s e n, verbonden aan het Nationaal Plan. Onderwerp: „Een ruim-
telijke blik in de toekomst".

Een „nieuwe" milieu-inspecteur over water- en luchtverontreiniging, afvoer van af-
valstoffen o.a. huisvuil enz.

De „nieuwe" Hoofdinspecteur Dr. Groen. Onderwerp: „Programma voor de
toekomst".

Bij de rondvraa.g werd .gevraagd of ook het gebruik van „de Pil" zou worden be-
handeld, maar dit werd vooralsnog onjuist .geacht.
Om ongeveer 17.00 uur sluit de Voorzitter de ver.gadering.

Titel: Gevraagd wordt een analyse van de factoren die de laatste 25 jaar de
produktiviteit van het vee, ingeschreven in het Fries Rundvee Stamboek hebben be-
ïnvloed.

Een kritische bespreking van de middelen, die de boer ten dienste staan ter ver-
betering van de economische bedrijfsvoering in verband met de boven.genoemde
produktiviteit, wordt op prijs gesteld.

gestaan om de produktiviteit van zijn vee te verbeteren. Te denken is aan het werk
van het stamboek, de melkeontroleverenigingen, de K.l.-verenigingen en de voor-
lichtingsdienst.

Geruggesteund door deze instanties poogt de boer enerzijds een koe te fokken met
een zo goed mogelijke produktie aanleg en anderzijds tracht de boer zijn bedrijfs-
voering zodanig te verbeteren, dat de erfelijke aanleg van het rundvee zo goed
mogelijk tot zijn recht komt. In dit verband spelen grondverbetering, ontwatering,
bemesting, beweidingsmethoden, conservering van voedermiddelen, ziektebestrijding,
huisvesting, verzorging enz. een rol.

Verandering van erfelijke aanleg en milieu kunnen ieder voor zich door maatregelen
tot een maximum leiden. Voor de boer echter gaat het vooral om het economisch
resultaat. De vraag doet zich voor of de erfelijke aanleg van het rundvee en de
bedrijfsvoering nog voldoende met elkaar overeenstemmen om tot een maximum
bedrijfsresultaat te komen.

Gevraagd wordt een analyse van de factoren, zowel erfelijk- als milieu factoren, die
de produktie van het stamboekvee in de afgelopen 25 jaar hebben beïnvloed.
Daarbij behoeft geen speciale aandacht aan de oorlogsjaren geschonken te worden.
Mocht de oorlogsperiode wel in de beschouwing of vooi de bewijsvoering passen
dan is daar geen bezwaar tegen. Bij de bespreking van de bedrijfsvoering dient niet
alleen uitgegaan te worden van de huidige situatie, maar dient tevens rekening ge-
houden te worden met de ontwikkelingen in de naaste toekomst, o,a, de vermoede-
lijke verhoging van de aarbeidsproduktivitcit.

Voor de daarvoor in aanmerking komende antwoorden worden beschikbaar gesteld:
een eerste prijs van ƒ 15.00,—;
een tweede prijs van ƒ 1000,—;
een derde prijs van ƒ 500,—.
Gedeputeerde Staten kunnen de prijzen geheel of gedeeltelijk inhouden of een andere
verdeling vaststellen.

a. zij moeten met een andere hand dan die van dc schrijver, of met de schrijfmachine
zijn geschreven;

1. een briefje, vermeldende naam en adres van de schrijver, gesloten in een
enveloppe, waarop aan de buitenzijde is vermeld het hierboven genoemde
motto, alsmede de woorden „Naam cn adres";

2, een briefje, vermeldende een door de schrijver gekozen correspondentie-adres,
gesloten in een enveloppe, waarop aan de buitenzijde is vermeld het hierboven
genoemde motto, alsmede de woorden „Correspondentie-adres";

c. dc antwoorden, vergezeld van de hierboven vermelde briefjes, moeten vóór 1
januari 1965 worden toegezonden aan Gedeputeerde Staten van Friesland, Pro-
vinciehuis, Twccbaksmarkt 52, Leeuwarden,

De becx)rdeling der ingezonden antwoorden geschiedt dooi drie, daartoe door Ge-
deputeerde Staten uit te nodigen, niet mededingende, personen.

De antwoorden, die voor een prijs in aanmerking zijn gekomen, worden het eigen-
dom der provincie. Eventueel zullen, met financiële steun dcr provincie, één of meer
dier antwoorden, zo nodig met behulp van de schrijver, in gedrukte vorm verkrijg-
baar worden gesteld. Antwoorden, die geen prijs hebben verworven, worden aan de
correspondentie-adressen der inzenders teruggezonden.

In een vorig artikel hebben we gebreken van het voorbeen besproken. Hier willen
we aandacht schenken aan die gebreken, die van oudsher als typische gebreken van

1. De mouw is een zwelling die vaak aan beide benen voorkomt aan weerszijden
van het kniegewricht. Bij het veulen wordt het vaak kort na de geboorte opge-
merkt. Het is een gewrichtszwelling die niet pijnlijk is en weinig of geen kreupel-
heid veroorzaakt. Wel kan het veulen hierdoor een stijve gan.g krijgen. In som-
mige gevallen verplaatst de knieschijf zich naar buiten bij het buigen van het
been. Bij het neerzetten schiet ze weer op de plaats. Dit is dan vaak als een
knappend of klappend geluid te horen.

2. Men spreekt dan van een k 1 a p m o u w. Men neemt aan dat dit gebrek erfelijk
is. Over het algemeen ontwikkelen deze aandoeningen zich niet gunstig en is het
opfokken van deze veulens af te raden.

3. De b o 1 s p a t. Dit is een chronische ontsteking van het spronggewricht waarbij
zich niet alleen vocht in het gewricht ophoopt, maar ook harde weefseldeeltjes
daarin voorkomen. Het gewrichtskapsel wordt hard en dik. Men vindt in dit geval
zwellingen (gallen) vooral aan de voor-binnenkant van het gewricht, maar ook
wel aan de achter-buitenkant. Ze zijn meestal niet pijnlijk en voelen niet warm
aan. De bolspat is vrij moeilijk te genezen. Wanneer ze niet te groot zijn, onder-
vinden de dieren er weinig hinder van. Zc zijn meestal een aanwijzing, dat de
dieren veel en zwaar werk hebben verricht. De aandoening kan ook het resultaat
zijn van een gewrichtsontsteking ten gevolge van kneuzen of verstuiken. Bij
jonge paarden is het een teken van een minder goede constitutie van het been-
derstelsel.

4. De waai- of v 1 o t g a 1. Dit is een overvulling van de pcesschcde van de diepe
buigpees, die zich als cen langwerpige gal voordoet in het boven-achterstc ge-
deelte van het spronggewricht, dikwijls zowel aan de binnen- als aan de buiten-
zijde.

Vlotgallen komen veel voor. Ze veroorzaken in de regel geen kreupelheid, maar
wijzen uiteraard, evenals een bolspat, niet op hard, sterk beenwerk.

5. Dedikkehakofpiephak. Dit is cen overvulling van de slijmbeurs, die
ligt tussen de huid en de daaronder gelegen buigpees op de top van de hak. Ze
ontstaat meestal door het slaan tegen een latierboom of de wand van de box.
Ook bij het vervoer in veewagens kan zi ontstaan. Het verdient dan ook aan-
beveling om paarden bij het vervoer in wagens, daartoe bestemde beschermings-
kappen om de hakken aan te brengen. Het gebrek is meestal niet van ernstige
aard en is een schoonheidsgebrek.

6. De spa t. Dit is een harde zwelling aan de binnenkant van dc onderzijde van
het spronggewricht. Ze ontstaat door een woekering van de eronder gelegen
gewrichtsbeentjes. Te zware inspanning en te vroegtijdig gebruik kan de oorzaak
van het .gebrek zijn, maar ook de voeding en erfelijke aanleg kunnen hierbij een
rol spelen. Ook meent men wel dat smalle gewrichten en afwijkende standen dit
gebrek kunnen doen ontstaan. Deze aandcK-ning veroorzaakt praktisch in alle
.gevallen kreupelheid. Deze ontstaat langzaam en neemt in dc loop van enkele
maanden steeds meer toe. Na rust is dc kreupelheid het hevigst. Heeft het paard
enige tijd gelopen, dan neemt de kreupelheid af en wordt dikwijls minder
pijnlijk. Om de buiging van het gewricht bij het gaan te ontlasten, geeft men
deze paarden wel ijzers met kalkoenen. Genezing van deze aandoening is slechts
zelden te verkrijgen en is meestal maar van tijdelijke aard.

7. De h a z e h a k is cen verdikking op de achterzijde van de hak, die on.gevecr een
handbreedte onder de punt van dc hak is gele.gcn. Dit kan veroorzaakt worden
door cen verdikking van de huid van de eronder gelegen buigpezen en van een
zwelling van de daar ter plaatse bestaande pcesschcde (dus een gal). Een huid-
verdikking aldaar is meestal niet ernstig. Een chronische of acute ontsteking
van de peesschedc heeft de reeds meerdere malen besproken gevolgen. Verdikking

van de pezen is echter een ernstige aangelegenheid en kan pijnlijkheid en kreupel-
heid veroorzaken. Deze vorm van hazehak treft men nogal eens aan bij dieren
die zeer zvi\'aar werk hebben verricht, bijvoorbeeld bij dravers. Meestal gaat dit
gepaard met cen sabelbenige stand van dc achterbenen. Genezing is dan meestal
niet meer te verkrijgen. De dieren kunnen nog slechts voor licht stappend werk
worden gebruikt. Soms ontstaat een meer harde hazehak door een verschuiving
naar achteren van een of twee beentjes daar ter plaatse.
8. Het r e e b e e n. Dit is cen dikte op de achterbuitenzijde van de onderrand van
de sprong. Het is een beenverdikking aan de kop van het griffelbeentje, welke
verdikking geen kreupelheid veroorzaakt, doch een schoonheidsgebrek is.
In de volgende paardengezondheidskalender zullen de gebreken van de hoeven
worden behandeld.

14.00—14.30 uur: Drs. M. K. Joustra: Sephadex, in het bijzonder met betrek-
king tot de toepassing in de klinische chemie.

14.30—15.00 uur: Dr. S. K. Wadman: Enkele abnormale uitscheiding.spatronen
van animozuren en hun metabolieten bij aangeboren gebreken
der stofwisseling.

15.15—15.45 uur: Drs. W. J. W i 1 t i n k, mede namens Dr. H. J. Y b e m a, Dr.

J. Gerbrandy en Dr. B. Leijnse: Onderzoekingen met
59Fe betreffende de betekenis der ijzerbelastingcurve met betrek-
king tot resorptie en utilisatie van ijzer, oraal toegediend in
therapeutische doses.

15.45—16.00 uur: Dr. B. Leijnse, mede namens Di. H. M. van Praag:
Enkele kritische opmerkingen over de waarde der orale xylose
belastingsprocf als maat voor de inte.\'-tinale resorptie.

In dc week van 11 tot en met 18 juli zijn in vier districten van Portugal op zes
bedrijven gevallen van Afrikaanse varkenspest voorgekomen. Op deze bedrijven
waren in totaal 127 varkens aanwezig. Hiervan stierven er 56 aan de ziekte en 71
verdachte dieren werden afgemaakt.

In Spanje kwamen over de eerste twee weken van juli 17 met Afrikaanse varkens-
pest besmette bedrijven voor, met een totaal van 1427 dieren. Hiervan stierven cr
50 en afgemaakt werden 221 zieke en 1156 verdachte dieren.

Uit Frankrijk zijn tot nog toe geen nieuwe gevallen van Afrikaanse varkenspest meer
gemeld.

De Benelux-regeling voor de invoer van honden en katten is thans ook in België van
kracht geworden. Voor de binnenkomst in België van een hond of kat rechtstreeks
uit Nederland, is daardor voortaan geen certificaat van enting meer vereist.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 97, geproduceerd door Laboratoria No-
bilis N.V. te Boxmeer, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien geschikt verklaard
tot 1-10-1965.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 212, geproduceerd door Laboratoria Dr.
de Zeeuw te De Bilt, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing gesehikt verklaard tot 1-7-1965.

Op de procfbocrderij „Friedland" van de Universiteit te Göttingen (Duitsland) is
met 168 tomen biggen een uitgebreid onderzoek ingesteld naar de optimde leeftijd
van spenen. Deze tomen waren afkomstig van het Veredelde Duitse Landvarken
en het Duitse Yorkshire varken.

De biggen werden gespeend op een leeftijd van 4, 5, 6, 7 en 8 weken. Alle biggen
kregen vanaf de derde week extra voer verstrekt. De stallen waarin de biggen waren
ondergebracht, zijn gelijk te stellen met goede normale praktijkstallen.
De op een leeftijd van 4 weken gespeende biggen vertoonden nogal eens diarree, rnet
gevaar van secundaire infecties; ook was dc groei per dag de eerste week na het
spenen op 4-weekse leeftijd te klein (131 g tegen 206 g, resp. 231 en 303 g op
5-weekse, 6-weekse en 7 wcckse leeftijd).

De gunstigste speenleeftijd is de 5-weekse. De biggen gebruiken de helft van het
anders voor dc zeug benodigde voer, terwijl de zeug vroeger gedekt wordt. Wel dient
er op te worden gewezen, dat succes alleen onder goede praktijkomstandigheden mo-
gelijk is.

4 De eiproduktie is groot (300 eieren per jaar). Het gewicht der eieren is echter

I gemiddeld slechts 9 gram. In Engeland begint een markt voor deze eieren te komen.

Mond en Schurft bij eenh. Rotkreupel bij Miltvuur bij alle Varkenspest Pseudo vogelpest Atrofische
klauwzeer dieren en schapen vee juni juli

2—5, Symposium Fédération Internationale Pharmaceutique, Groningen, (pag.
891)

6—13, Ve Internationaal Congres „Voortplanting bij dieren", Trento, Italië,
(pag. 62, 939, 1059 (1962)); (pag. 388, 1388 (1963)); (pag. 186, 252,
390, 796)

11 —14^ Medica \'64. Internationale Vakbeurs voor dc medische wereld, Expohal,
Hilversum.

19, Reünie van oud leden van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus".
(pa,^. 971)

22, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.30 uur. Hotel Dalzicht,
Nijverdal. (pag. 1020)

24, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. .Algemene ledenvergadering, 20.00 uur, hotel
Pays Bas, Utrecht, (pag. 1274)

25, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Groothandels-
.gebouw (Irenczaal), Rotterdam, (pag. 1121)

26, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 69e ledenvergadering.
Utrecht, (pag. 1122)

26, Utrecht, Centrale keuring (schapen) ; U.T.V. tentoonstelling en Con-
cours hippique.

26, Afd. Gelderiand K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 1197)

1, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel
Modern, Tilburg, (pag, 1121)

3, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur.
Restaurant Riche, Groningen, (pag. 1120))

7, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur, Oranjchotel,
Leeuwarden, (pag. 1120)

8—10, Kon. Ned. Mij tot Bevordering der Geneeskunst. I6e Lcdencongres,
Enschede.

17, Belgische Dierenartsen Vereniging, Union \\ étérinairc Beige. Viering
100-jarig bestaan.

21, Hoornaar (fokveedag).
23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 111c .Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)
26—30, 2e Internationaal Congres Pathologie van het Wild, Florence (pag
1108)

5, Veeartsenijkundige Dienst: 7c Voorlichtingsdag, Utrecht, (pag. 252)
14, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.
\'s-Gravenhage. (pag. 1122)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congres. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

17—22, World Veterinar>\' Association, X\\\'IIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Volgens B. N. R o d i m o w (in de Isvcstija) heeft smeltwater van sneeuw cen
groeibevorderende werking. Een proef met leghennen zou hebben aangetoond dat
na drie maanden dc leg was verdubbeld. Hij meent dat de oorzaak is dat sneeuw
minder „zwaar water" bevat, waardoor de opneming van het voeder in het lichaam
wordt vergemakkelijkt.

Nadat de Redactie van het Tijdschrift voor Dier.geneeskunde figuurlijk maar ook
letterlijk „de ruimte" heeft gegeven om meer publiciteit tc geven aan de activiteiten
van besturen, afdelingen, groepen, commissies, etc., kan met voldoening worden
vastgesteld, dat van de desbetreffende rubriek steeds meer gebruik wordt gemaakt.
Het spreekt vanzelf, dat bij interne voorlichting steeds een zekere beperking in acht
moet worden genomen, omdat ons Tijdschrift niet alleen voor dierenartsen is, maar
zowel in Nederland als over de hele wereld wordt verspreid onder andere personen,
instituten, instellingen etc., die belangstelling hebben voor de diergeneeskundige
wetenschap en haar problemen.

De samenstellers van verslagen van vergaderingen zullen in het begin daarom steeds
naar de juiste vorm moeten zoeken.

Dit geldt niet in het minst voor de verslagen van de Hoofdbestuursvergaderingen, die
uit de aard der zaak meestal onvolledig en wat vaag moeten worden op.gesteld,
omdat genoemd bestuur heel veel beleidsproblemen behandelt, die (nog) niet we-
reldkundig kunnen worden gemaakt.

Dit geldt in mindere mate voor dit jaarverslag, dat eigenlijk een documentatie is van
een groot aantal gebeurtenissen en feiten, dat in het vorige jaar is gepasseerd.
De meeste gegevens van dit verslag zijn reeds vastgelegd in dc korte verslagen van de
Hoofdbestuursvergaderingen, het Diergeneeskundig Jaarboek, de notulen van de
.Al.gemene Vergadering, van de Al.gemeen Bestuursvergaderin.gcn, dc verslagen van
de afdelingen, groepen, etc.

Toch kan het van praktische betekenis zijn, dat dc geschiedenis van een Maat-
schappijjaar in één zo volledig mogelijk maar toch niet tc uitvoerig en over-
zichtelijk - document kan worden nageslagen.

Zelfs voor de meest geïnteresseerden is een jaarverslag geen boeiende lectuur; voor
de ■— vrij vele — leden, die helaas niet veel meer als „donateur" zijn te beschouwen,
kan dit verslag misschien meer actieve belangstelling wekken.

Beide dames, die in 1962 zijn benoemd, hebben van het begin af getoond „hart
voor de zaak" te hebben en dat is in dit verslagjaar duidelijk gebleken, door de ijver
en nauwgezetheid waarmee ze hun werk hebben gedaan.

Over de manier waarop onze redacteur het Tijdschrift verzorgt behoef ik niets te
zeggen; elke lezer kan het zien; bovendien past ook in dit document een woord
van dank voor de waarneming van het secretariaat tijdens mijn afwezigheid,

M. Karsemeijer, Voorzitter, Alphen aan de Rijn.
J. J. Feddema, Vice-voorzitter, Fervifcrd.
J. T. Heeg, Penningmeester, Halfweg.
T. Sinnema, Hardenberg.
B. L. Thien, \'s-Hertogenbosch.
De heer Feddema is na de Algemene Vergadering periodiek afgetreden en zijn
plaats ingenomen door de heer R. G o 1, Assen. De heer T. Sinnema werd vice-
voorzitter.

Kon voorheen meestal worden volstaan met een maandelijkse dagvergadering, dit
jaar werd in verband met het steeds toenemende aantal problemen meestal ongeveer
éénmaal per 3 weken vergaderd en dan gelukte het roms toch nog niet de lange
agenda\'s volledig af te handelen.

Zonder ook maar enigszins naar volledigheid te streven volgt hieronder een aantal
onderwerpen, dat in één of meer vergaderingen van het Floofdbestuur in behandeling
is geweest.

Bestrijdingsmiddelen en diergeneeskundige voorzorg.
Honorarium voor markttoezicht.

Instructie c.q. arbeidsovereenkomst, salariëring, pensioenregeling en overeen-
komst ten aanzien van de dienstwoning van de secretaris.

Tarieven voor de vaccinatie tegen trilziekte, pullorumonderzoek en rabiesenting.
Duivenziektenbestrijding voorheen en in de toekomst.

Het verstrekken van diergeneesmiddelen ten behoeve van duivenziektenbehan-
deling.

Verzekering van het pand Rubenslaan 123-125 en van de inboedel van het bureau.
De vergoeding voor de bemiddeling i.z. assistentie en waarneming.
Ontvangst van buitenlandse dierenartsen in Nederland.
Medicated feed.

Het beleid met betrekking tot praktijkvestiging.
Opdruk publieksprijzen van geneesmiddelen.
Commissies van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde.
Omzetbelasting in verband met E.E.G.-regelingen.
Taakwaardering van directeuren van vleeskeuringsdiensten.
Stichting van een jubileumfonds.

Uitbreiding van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Publicatie van verslagen van Hoofdbestuursvergaderingen.
Postuniversitair onderwijs.
Enquête i.z. de K.I. bij varkens.
Invoering van declaratieformulieren.

Het .Algemeen Bestuur was op 1 januari behalve uit het reeds genoemde Hoofd-
bestuur, als volgt samengesteld.
Afgevaardigden van de afdelingen:

B. Oosterhout, Koudum.
J. H. Vierdag, Bedum.
B. de Vlas, Zwolle.
J. V. d. Veen, Twello.

Dr. S. Koopmans, Utrecht.
J. E. Hage, Purmerend.
S. R. Klarenbeck, Oegstgeest.
W. van Veen, Oostburg.

Dr. M. .A. J. Verwer (Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier).
J. J. Ooms, Tilburg (Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten).
W. H. Smits, Soest (Groep Pluimveewetenschap).

J. Spruyt, Meppel (Groep Kunstmatige Inseminatie en Zoötechniek).
Dr. W. A. de Haan, algemeen secretaris. Utrecht.

Door het overlijden van de afgevaardigde van dc afdeling Gelderland, de heer
J. van de Veen is een vacature ontstaan, waarin is voorzien door de benoeming
van de heer H. F e 1 i x.

In de vacature, ontstaan door de periodieke aftreding van de heer J. J. Ooms,
is voorzien door de benoeming van de heer Dr. S. T. H o f s t r a.
In de gebruikelijke voorjaars- en najaarsvergadering is een aantal beleidsproblemen,
waarvoor het Hoofdbestuur werd gesteld, behandeld en de adviezen en uitspraken
van de afgevaardigden van de afdelin.gen en groepen zijn van grote betekenis geweest
voor het te voeren beleid van het Hoofdbestuur. De vergaderingen van het Algemeen
Bestuur hebben de laatste jaren steeds meer betekenis gekregen vooral als wederzijds
informatiecentrum tussen Hoofdbestuur, afdelingen en groepen.

De belangrijkste vaste agendapunten zijn dan ook: „Mededelingen van het Hoofd-
bestuur" en „Mededelingen, voorstellen en suggesties van de leden".
In beide vergaderingen samen deed het Hoofdbestuur een 50-tal mededelingen en er
werd gelegenheid gegeven over deze mededelingen van gedachten te wisselen.
.Anderzijds was het van groot belang dat het Hoofdbestuur op de hoogte kon worden
gebracht met ontwikkelingen en problemen in „de periferie".

Het Hoofdbestuur heeft in het eerste gedeelte van het verenigingsjaar het be-
langrijke besluit genomen de verslagen van de vergaderingen niet alleen te zenden
naar de leden van het .Algemeen Bestuur, maar de verzending uit te breiden tot
elk lid van de Maatschappij, met de agenda en bijlagen, eerst als stencil en later
in drukvorm.

Door de zeer snelle groei van het ledental sinds dc wederoprichting van de Maat-
schappij na de tweede wereldoorlog — met 150% - - dreigde er een afstand tussen
Hoofdbestuur en leden te ontstaan.

Op de vraag, die hier en daar van tijd tot tijd werd gehoord: „Wat doet de Maat-
schappij voor ons?" kon door deze vorm van voorlichting een antwoord worden ge-
geven.

Uit de vele reacties hierop is wel gebleken, dat dit contact met de centrale leiding
op hoge prijs wordt gesteld.

Om de huidige betekenis en de functionering van het .Algemeen Bestuur enigszins
tot uiting tc doen komen volgen nu enige beleidszaken, die dit jaar een uitvoerig punt
van bc.spreking hebben uitgemaakt:
Verbouwing woonhuis-bureau.

Achterstallige betalingsposten en contributieinning.
Wijziging van Statuten en Huishoudelijk Reglement.
Verkoopprijs van verpakte diergeneesmiddelen.

Bedrijfsschadeverzekering van de Algemeen Secretaris en de Redacteur van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Ziektebestrijding bij postduiven.

Salariëring en sociale voorzieningen van de Algemeen Secretaris.
De afdelingen.

De afdelingen waren aan het begin van het jaar aldus samengesteld;
Groningen-Drenthe.
.Aantal leden; 111.
Ere-lid W. ten Hoopen, Lochem.
Bestuur:

J. S. van der Kamp, Secretaris, Haren (Gr.)
R. J. Bakema, 2e Secretaris, Zuidlarcn.
J. H. Vierdag, Penningmeester, Bedum.

J. W, A. G. van Loenen, Secretaris, Wommels.
R. G. Dijkstra, Penningmeester, Leeuwarden.
B. Oosterhout, Koudum.

Dr. S. Koopmans, Voorzitter, Utrecht.
.A. E. Burggraaff, Vice-voorzitter, Mijdrecht.
M. Visser, Secretaris, Bockel (N.Br).
F. A. Neeteson, Penningmeester, Utrecht.
J. H. Nieuwenhuizen, Scherpenzcel.
Noord-Holland.
Aantal leden: 91,
Ere-lid: F. J. A. Bruins, Haarlem.
Bestuur:

Dr. K. J. Kruyt, Voorzitter, Lekkerkerk.
R. V. Bruckwilder, Secretaris, Monster.

Ere-leden: C. van Baak, Oosterbeek,
J. Lako, Sluis,
J. S. Hoogstra, Velp (Gld.)
Bestuur:

W. van Veen, Voorzitter, Oostburg.
Dr. K. G. Robijns, Secretaris, Voorburg.
C. J. Hoek, Vice-voorzitter, Kortgene,

Ere-leden: A. H. M. H. Hcndrickx, Echt.
H. J. C. Horbach, Gulpen,
P. H. van Kempen, Echt,
E. J. A. A. Quaedvlieg, \'s-Gravenhage.
Bestuur:

A. J. M. van Erp, Voorzitter, Venlo.
Th. C. van Esbroeck, Secretaris, Roermond.
G. J. G. M. Janssen, Penningmeester, Heerlen.
Th. W. J. Hcndrickx, Vice-voorzitter, Weert.

G. H. H. Hendriks, lid Algemeen Bestuur.
R. F. P. M. Quaedvlieg, Mechelen-Wittem.

In de loop van het jaar zijn door reglementaire aftredingen en andere — incidentele
— oorzaken verschillende mutaties ontstaan, zodat dc afdelingsbesturen aan het
eind van het jaar als volgt waren samengesteld:
Groningen-Drenthe.
Aantal leden: 108.
Ere-lid: W. ten Hoopen, Lochem.
Bestuur:

J. W. A. C. van Locnen, Secretaris, Wommels.
R. G. Dijkstra, Penningmeester, Leeuwarden.
W. T. Koopmans, Joure.

N. A. van der Velden, Voorzitter, Bleskensgraaf.
R. V. Bruckwilder, Secretaris, Monster.
F. P. Talmon, Pennin.gmeester, Brielle.

Ere-ledcn:C. van Baak, Oosterbeck,
J. Lako, Apeldoorn,
J. S. Floogstra, Velp (Gld.).

VV. van Veen, Voorzitter, Oostburg.
C. J. Hoel<, Vice-voorzitter, Kortgene.
.A. J. B. Hammink, Secretaris, Goes.

B. L. Thien, Voorzitter, \'s-Hertogenbosch.
E. E. Kemperman, Vice-voorzitter, Wouw.
J. G. M. Claessens, Secretaris, Udenhout.

Ere-leden:A. H. M. H. Hendrickx, Echt.
H. J. G. Horbach, Gulpen,
P. H. van Kempen, Echt,
E. J. A. A. Quaedvlieg, \'s-Gravenhagc.
Bestuur:

.A. J. M. van Eerp, Voorzitter, Venlo.
Th. W. J. Hendrickx, Vice-voorzitter, Weert.
Th. G. van Esbrocck, Secretaris, Roermond.
G. J. G. M. Janssen, Pennigmeester, Heerlen.
G. H. H. Hendriks, lid Algemeen Bestuur.
R. F. P. M. Quaedvlieg, Mechelen, Wittem.
Degene, die als afgevaardigde van het Hoofdbestuur de afdelingsvergaderingen be-
zoekt, zou hierover een boeiend relaas kunnen geven, waarin o.a. de grote ver-
scheidenheid van de 10 provinciale afdelingen (de afdeling Groningen-Drenthe
kan door de sterke historische binding nog niet worden gesplitst) tot uiting komt,
maar dit ligt niet op de weg van de samensteller van dit verslag.
Dc meeste afdelingssecrctarissen hebben al aan het verzoek van de Redactie van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voldaan, door korte verslagen van de vergade-
ringen, jaarverslagen etc. in te zenden.

Misschien kunnen de jaarverslagen van de afdelingen het volgend jaar wat vroeger
worden ingestuurd, want dan wordt ook in dit verslag volledigheidshalve een over-
zichtelijk beeld gegeven van het leven en de activiteiten van de afdelingen.
Nu kan slechts met een algemene opmerking worden volstaan.
De grote toeneming van het ledental - - waarover al eerder een opmerking is ge-
maakt — gaat in enkele afdelingen gepaard met een zorgelijke afneming van het
bezoek aan de vergaderingen.

Dit probleem geldt vooral voor het hart van Holland, want in de perifere afde-
lingen is de belangstelling voor het afdelingsleven in de regel zeer goed.
Worden ook de dierenartsen in het Randstadsgebicd zó meegesleurd in de draaikolk
van het jachtige leven, dat er geen tijd rneer is voor een afdelingsvergadering? Dit
zal één van de oorzaken zijn maar niet de enige.

De 4 door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde erkende
Groepen waren aan het begin van het jaar als volgt samengesteld:
Geneeskunde van het Kleine Huisdier.
Bestuur:

Dr. S. Koopmans, Utrecht.
Prof. Dr. G. H. B. Teimissen, De Bilt.
Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.
Ere-Voorzitter: Dr. D. M. Hoogland, De Bilt.
Ere-leden: M. Karsemeijer, Alphen aan de Rijn.
D. V. d. Veen, Oudewater.
Dr. J. M. van Vloten, Voorburg.
Bestuur:

M. Karsemeijer, Adviserend lid namens het Hoofdbestuur, Alphen aan
de Rijn.
Pluimveewetenschap.

Aan het eind van het jaar waren de Groepen gewijzigd, zoals hieronder is aan-
gegeven.

Dr. M. A. J. Verwer, Voorzitter, Utrecht.
Dr. H. H. Thalheimer, le Secretaris, \'s-Gravenhage.
J. Boom, 2e Secretaris, Rotterdam.
J. E. Gajentaan, Penningmeester, .Amsterdam.
Dr. P. Zwart, Bunnik.
Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.
Ere-VcKirzitter: Dr. D. M. Hoogland, De Bilt.
Ere-leden: M. Karsemeijer, Alphen aan de Rijn.
D. V. d. Veen, Oudewater.
Dr. J. M. van Vloten, Voorburg.
Bestuur:

M. Karsemeijer, Adviserend lid. Alphen aan de Rijn.
Dr. S. T. Hofstra, lid Alg. Bestuur, Deventer.
Pluimveewetenschap.

J. Spruyt, Voorzitter, Meppel.
Dr. J. M. Dijkstra, Secretaris, Leeuwarden.
P. Reitsma, Penningmeester, Alkmaar.
Prof. Dr. Th. de Groot, Wageningen.
H. A. C. Heezen, Laag Keppel.
Moest helaas van sommige afdelingen worden opgemerkt, dat de belangstelling van
een aantal leden onder de maat is gebleven, de groepen — samengesteld uit leden,
die een bijzonder gedeelte van de diergeneeskunde beoefenen of zich daarvoor (nog)
interesseren — hebben de noodzaak van hun bestaan wel heel duidelijk bewezen, niet
alleen door de grote groei van hun oprichting af, maar niet minder door de nog
steeds toenemende activiteiten. Uit de notulen, die de leden ontvangen en de in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde gepubliceerde verslagen, blijkt, dat de leden door
de groepsbesturen in de vergaderingen, door middel van cursussen, demonstraties,
excursies etc. uitstekende voorlichting krijgen, die zc niet meer zouden kunnen
missen.

Deze ontwikkeling is bijzonder gunstig, omdat hieimee belangrijke taken zijn over-
gedragen die een Hoofdbestuur van 5 leden, in verband met het nog steeds toe-
nemende aantal „algemene problemen", in deze tijd niet meer zou kunnen uitvoeren.
Hier dient één opmerking aan te worden toegevoegd.

Veel leden van de groepen voelen zich alleen nog „thuis" in hun groep en realiseren
zich niet meer voldoende, dat de Maatschappij organiek uit provinciale afdelingen
bestaat; helaas zijn er te veel leden van de groepen, die onvoldoende belangstelling
hebben voor het Maatschappijleven in de volle omvang — dit geldt ook voor de Al-
gemene Vergaderingen — en zich voor de afdelingen te weinig interesseren.

De Ereraad is een college, dat zo vrij en onafhankelijk van — of misschien beter
gezegd — boven de Maatschappij staat, dat voor een verslag over de handelingen,
dat daarom niet in dit jaaroverzicht past, kan worden verwezen naar het jaarverslag,
dat de secretaris van de Ereraad zelf zal uitbrengen.

Met de toeneming van de omvang en de aard van de werkzaamheden van het Hoofd-
bestuur is ook het aantal commissies in 1963 met eeu tweetal toegenomen.
In overleg met de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier heeft het Hoofd-
bestuur dc Commissie Minimumeisen en Specialisatie voor Geneeskunde van het
Kleine Huisdier ingesteld.

Vooruitlopend op het rapport, dat deze commissie za! uitbrengen, kan nu alleen
worden volstaan met de opmerking, dat deze commissie, gevormd door de heren
Dr. M. A. J. Verwer, l\'trccht, Voorzittei
A. J. van Doorn, Deventer
H. L. L. van Werven, Arnhem
reeds bijzonder veel en nuttig werk heeft verricht.

Dit geldt niet in mindere mate voor de Commissie Pluimveespecialisatie, die wordt
gevormd door de heren:

Hoogerbrugge, Bilthoven, Secretaris.
K. H. Hermans, Mill.
H. H. A. Mager, Westerbork.
H. van Riessen, Lunteren.
Deze commissie stelde o.a. een uitvoerige en zeer belangrijke enquête in; voor de
uitkomst kan worden verwezen naar het desbetreffende rapport dat inmiddels wordt
samengesteld; dit rapport ziet het Hoofdbestuur met grote belangstelling tege-
moet, omdat het behoefte heeft aan nieuwe richtlijnen en adviezen voor het toe-

komstig beleid ten aanzien van een aantal problemen, die bij de bestrijding van
pluimveeziekten steeds gecompliceerder worden.

Zonder ook maar enigszins te kort te willen doen aan de andere — reeds langer
functionerende — commissies, worden in dit verslag even enkele bijzonderheden ge-
mem.oreerd over dc Tarievencommissie en de Vestigingscommissies.
De Tarievencommissie, die zich in hoofdzaak beperkt tot het uitbrengen van ad-
viezen voor de honorering van de tarieven voor de georganiseerde dierziektenbe-
strijding, die in overleg met het Landbouwschap worden samengesteld, heeft aan het
Hoofdbestuur dit jaar o.a. ook adviezen uitgebracht over de honorering van wet-
telijk geregelde rabiesenting, het pullorumonderzoek en de trilziektevaccinatie.
Commissies inzake vestigingsregeling voor piaktizerende dierenartsen.

De voorzitter, Prof. J. H. t e n T h ij e, de secretaris, Dr. W. A. de Haan — die
in deze commissie permanent zitting hebben — en dc heer H. W. B. Engel, die in
1963 als praeses van de D.S.K. het derde lid was, hebben zich door hun com-
missariale activiteiten niet behoeven te overwerken.

Deze commissie die destijds is ingesteld om a.s. en pas afgestudeerde dierenartsen
alle inlichtingen te verstrekken over een eventuele vrije vestiging, waarvoor zij naar
de provinciale vestigingscommissies worden verwezen, een associatie of over een
assistentschap, beantwoordt onvoldoende aan haar doel, omdat ze maar zelden
wordt geraadpleegd.

Verder is het de bedoeling dat deze commissie op de hoogte wordt gehouden met
adviezen, die de provinciale vestigingscommissies uitbrengen en dat gebeurt maar
zelden.

Misschien komt hierin in de toekomst wat verbetering, omdat het al wat moeilijker
schijnt te worden een praküjk te verwerven.

Voor zover bekend, is het aantal adviezen, dat deze commissie ter behandeling wordt
voorgelegd de laatste jaren afgenomen. Dit wil niet zeggen dat cr minder vrije ves-
tigingen zijn geweest; integendeel: verschillende jonge dierenartsen hebben zich
vrij gevestigd, zonder het oordeel van de provinciale commissies in te winnen. Eén
van de oorzaken is misschien, dat het wel voorkomt dat de vestigingsplannen van
een jonge dierenarts in een bepaalde plaats na de behandeling door de desbetref-
fende vestigingscommissie werden belemmerd, omdat een van de betrokken dieren-
artsen uit de om,geving intussen als „tegenmaatregel" een assistent of associé had
aangetrokken. De gevallen die de vestigingscommissies worden voorgelegd dienen
daarom altijd met spoed en met de nodige discretie te worden afgehandeld.

Dr, E, H, Kampelmacher, Bilthoven, Voorzitter,
Prof. Dr. J. H. J, van Gils, Penningmeester, Utrecht,
H, L. L. van Werven, Arnhem.
Prof. Dr. G. Wagenaar, Utrecht.
Dr. P. H. W. Tacken, Heythuysen.
Dr. W. A. de Haan, ambtelijk secretaris.
L. S. B, G, H, Hannscn, redacteur-dierenarts.
De heren Dr. P. H. W. Tacken en H. L. L. van Werven waren na de Al-
gemene Vergadering aftredend, maar direct herkiesbaar en werden met algemene
stemmen herkozen; beiden namen hun nieuwe benoeming weer aan.
Hel schijnt normaal te zijn, dat een Redactie steeds ontevreden is en altijd kritiek
heeft, d.w.z. nooit tevreden is over haar resultaten en zelfkritiek heeft en daardoor
blijft streven naar verandering en verbetering van het Tijdschrift.
Dit heeft de Redactie onder de stuwende leiding van Prof. Dr. P. Hoekstra
getypeerd, maar ook het uitstekend samenwerkende team onder voorzitterschap van
Dr. E. H. Kampelmacher.

In het afgelopen jaar zijn de activiteiten van de Redactie sterk toegenomen, zodat
het aantal vergaderingen toenam.

In elke vergadering worden alle rubrieken kritisch besproken en zonodig worden
verbeteringen aangebracht. De Redactie wordt altijd voor de moeilijke taak gesteld,
niet alleen de Nederlandse lezers te dienen maar er ook voor te zorgen, dat het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde — de enige wetenschappelijke diergeneeskundige
periodiek in Nederland — presentabel en representatief is voor de diergeneeskunde
in ons land over de gehele wereld.

In het laatste gedeelte van het jaar is mede in verband hiermede besloten tot het
houden van een uitvoerige enquête om de mening en de wensen van de Nederlandse
dierenartsen te peilen en deze tegelijk meer actief bij de samenstelling van het Tijd-
schrift te betrekken.

.\\an dit opinie-onderzoek zal in het volgende jaarverslag uitvoerig aandacht worden
besteed.

Tenslotte kan worden gemeld, dat de gewone jaargang steeds omvangrijker wordt
en in dit jaar zelfs tot 2003 pagina\'s steeg.

De afleveringen van 15 september en 15 december hadden een bijzonder karakter,
omdat ze respectievelijk de voordrachten van het Symposium „Kopziekte" en het
verslag van de .Algemene Vergadering bevatten.

De aflevering van 1 december had een omvang van 400 pagina\'s en gaf een volledig
verslag van de Veterinaire Week 1963.

.Als laatste aflevering verscheen een extra-nummer van de Voorlichtingsdag van de
Veeartsenijkundige Dienst.

Dat de Redacteur — die in naam nog steeds een hall-time-functionaris is — zijn
handen dit jaar vol heeft gehad, spreekt wel vanzelf.

In dit jaarverslag verscheen de 34ste Jaargang niet meer als „jaarboekje", maar
deze uitgave is, onder leiding van de permanente Redactie, met Prof. J. H. J.
van Gils, als voorzitter, de heren D. v. d. A k k e r en Dr. J. M. van Vloten
als leden, terwijl het secretariaat wordt verzorgd door Dr. W. A. de Haan, uit-
.gegroeid tot een „Jaarboek".

Bij de samenstellers van het Diergeneeskundig Jaarboek mag niet onvermeld blijven
de naam van de heer F. C. M e ij, de rechterhand van Dr. Van Vloten, die met
grote nauwkeurigheid zijn taak heeft uitgevoerd.

Het zijn niet alleen lijsten van dierenartsen en a.s. dierenartsen die elk jaar groter
worden, maar de Redactie heeft de laatste jaren er steeds meer naar gestreefd een
bron van inlichtingen te laten verschijnen waarin alle gegevens, die direct of indirect
met de diergeneeskunde samenhangen zo volledig mogelijk voorkomen.
Tenslotte kan nog worden vermeld, dat het Diergeneeskundig Jaarboek 1963 een
moderner omslag heeft gekregen, waarin het vignet, dat voor het Eeuwfeest is ont-
worpen, is verwerkt.

.Als timmerlieden aan de weg is het wel interessant mede te delen dat de beoordeling
van het nieuwe „jasje" varieerde van „afschuwelijk" tot „bijzonder geslaagd".

Bij dc uitvoering van dc bureauwerkzaamheden is er bij de beide dames om prak-
tische redenen een zekere werkverdeling ontstaan.

Mej. Weerensteyn heeft het „genoegen" het waarnemingsbureau te behartigen.
Ze heeft het werkelijk met grote ambitie en nauwgezetheid gedaan, maar het moet
worden gezegd, dat ze een ondankbare taak heeft gehad.

Dc studentenassistentie gedurende de periode van de georganiseerde dierziektenbe-
strijding is vrij vlot verlopen. De behoefte aan assistentie nam af, o.a. in verband met
het steeds toenemende aantal 2-manspraktijken en verder beginnen de werkzaam-
heden voor de georganiseerde dierziektenbestrijding langzamerhand wat af te nemen.
Grotere moeilijkheden gaf de waarnemingsregeling in de vakantieperiode en bij
ziekte en ongevallen.

In 1963 was cr weliswaar een aantal jonge dierenartsen, dat nog geen vaste be-
stemming had en voor assistentie en waarneming beschikbaar was, maar efficiënte
functionering van het bureau was onmogelijk, omdat er via het bureau onvol-
doende contact bestond tussen de waarnemers en de dierenartsen, die aan waar-
neming of assistentie behoefte hadden.

Een waarnemer/assistent en een dierenarts, die een waarnemer of assistent nodig
heeft is weliswaar niet verplicht zich bij het bureau te laten inschrijven, maar er
zou heel veel tijd en geld kunnen worden bespaard, als men het bureau beter op de
hoogte hield met onderlinge afspraken. Het komt nog steeds veel voor, dat waar-
nemers/assistenten en praktizerende dierenartsen zich bij het bureau laten inschrijven;
de aanvraag komt in behandeling en dan verneemt Mej. W eerensteyn achteraf,
dat er inmiddels al een onderlinge afspraak is gemaakt tussen dierenarts en waar-
nemer, o.a. door bemiddeling van dierenartsenbezockers van farmaceutische onder-
nemingen!

Het Hoofdbestuur is dit jaar na ernstig beraad overgegaan tot een vrij forse con-
tributieverhoging, hierin gesteund door de waardevolle adviezen van cen commissie,
die als volgt was samengesteld:

M, Karsemeijer, Voorzitter.
Dr. W. A. de Haan, Secretaris.
Dr. A. W. A. Bos.
A. J. van Doorn
R. Gol.

K. H. Hermans.
J. J. den Hertog.
E. de Nooy.
Deze commissie is in 1962 ingesteld.

Deze commissie bleek van oordeel dat het oude systeem moest worden gehandhaafd,
d.w.z. dat cen regeling op grond van een geleide schaal, waarmee de contributie in
overeenstemming wordt gebracht met de financiële draagkracht van practici, ambte-
naren, jonge collegae etc. Bovendien was men van mening dat er geen onderscheid
moest worden gemaakt tussen inkomsten uit eventueel vermogen en inkomen uit
arbeid, maar dat het totaal inkomen van een lid en de hierop gebaseerde aanslag
ingevolge de inkomstenbelasting als norm zou gelden.

Bij deze aanslag wordt rekening gehouden met kindertal, buitengewone lasten, af-
schrijving en woonhuis, lijfrenteverzekering en eventuele andere factoren. Dit houdt
dus in, dat zij, die op een of andere manier in gunstige financiële omstandigheden
verkeren, het meest voor het lidmaatschap betalen.

In verband met het feit, dat de leden van 65 jaar en ouder tot nu toe slechts
ongeveer de helft van de kosten van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde betaalden,
werd een geringe verhoging van contributie van deze groep wel toelaatbaar geacht.
Dc contributie is nogal fors aangepakt; het basisbedrag is nl. verhoogd van ƒ 110,—
tot ƒ 250,—. De ontworpen geleide schaal gaf echter aan 13 groeperingen van de
leden de mogelijkheid cen lager bedrag te betalen tot een minimum van ƒ 30,—.
De motivering kan als volgt worden samengevat:

b. in verband met bovenstaande is er in 1962 een administratieve kracht bij aan-
getrokken; bovendien besloot het Algemeen Bestuur in haar najaarsvergadering
1963 unaniem tot aanstelling van een adjunct-secretaris.

c. in het algemeen dient de Maatschappij meer representatief naar buiten te treden;
in het bijzonder geldt dit in internationaal opzicht, met name in E.E.G.-verband;
omdat hier voor de Nederlandse dierenarts grote belangen op het spel staan.

d. de Maatschappij beschikt in de huidige tijd van hoogconjunctuur over onvol-
doende reserves om eventuele tegenslagen op te vangen; dit is niet verantwoord
en in strijd met een gezond financieel beleid,

Hieraan kan worden toegevoegd, dat Joor de ingevoerde eontributieverlaoging,
de tijdelijke vervanging van de secretaris, die een paar maanden zijn werkzaam-
heden moest neerleggen, omdat hij overweikt was, kon worden opgevangen.
Bovendien was het mogelijk de noodzakelijke uitbreiding — en de tegelijk daar-
aan gepaarde modernisering - van het bureau met de gewone middelen te fi-
nancieren.

e. Het uitbreidend aantal noodzakelijke commissies ter voorlichting van het Hoofd-
bestuur.

Het spreekt vanzelf dat van te voren niet kon worden overzien hoe het nieuwe voor-
gestelde contributieschema zou werken en wat het „nuttig effect" er van zou zijn.
Het laatste is meegevallen: het jaar 1963 is in financieel opzicht gunstig geweest,
zodat in de .Algemene Vergadering van dit jaar werd besloten de grondslagen van
de contributieschaal zodanig te wijzigen, dat de mogelijkheid tot contributievermin-
deringen werd verruimd.

Het Hoofdbestuur heeft zich echter ten zeerste verwonderd over de uitvoering van
de regeling 1963.

In het verleden werd slechts bij hoge uitzondering bezwaar gemaakt tegen opzending
van de noodzakelijke gegevens voor de definitieve vaststelling van het te betalen
contributiebedrag.

Nu de basiscontributie belangrijk werd verhoogd bleek een aantal leden principiële
bezwaren te hebben tegen het systeem dat al vele jaren heeft bestaan en praktisch
geen weerstand had gewekt.

Er is een groep „zelfindelers" ontstaan, die een bepaald contributiebedrag over-
maakte zonder aan te tonen dat men voor dit bedrag in aanmerking kwam. Ook
op verzoek werd aanvankelijk door verschillende leden geweigerd het aanslagbiljet of
een accountantsverklaring op te zenden omdat men hierin o.a. cen blijk van wan-
trouwen meende te zien. Het Hoofdbestuur heeft hierdoor in het afgelopen jaar veel
moeilijkheden ondervonden, maar het is niet gezwicht voor de bezwaren die een
klein aantal leden tegen de uitvoering van de contributieregeling heeft gemaakt.
Het spreekt wel vanzelf dat het bureaupersoneel hieraan heel veel onnodige
zorg en tijd heeft moeten besteden; het eindresultaat is dan ook dat op enkele
uitzonderingen na werd ingezien dat een reglementair en op democratische wijze
genomen besluit door alle leden dient tc worden aanvaard.

Slechts cen enkel lid bleef principieel weigeren de gevraagde documenten te over-
leggen en moest hieruit de consequenties trekken door zich uit de Maatschappij
terug te trekken. Dit had men kunnen voorkomen door het basisbedrag ad ƒ 250,—
te betalen; men moet uiteindelijk wat voor zijn principes over hebben.

Uit het Van Esveldfonds werd dit jaar sleehts één subsidie uitgekeerd voor verricht
wetenschappelijk werk.

Het aantal uitkeringen uit het Ondersteuningsfonds is hetzelfde gebleven als ver-
leden jaar; het totaal bedrag dat werd uitgekeerd is slechts een klein gedeelte van het
totaal bedrag waarover per jaar mag worden beschikt.

Als cen Algemene Vergadering — in het bijzonder wat betreft de uitvoerige discussies
die in een rondvraag naar voren kunnen komen — enigszins als graadmeter kan
worden beschouwd van de stemming die er leeft onder de leden, zou kunnen worden
opgemerkt dat er in het bijzonder onder de jonge praktizerende dierenartsen enige
bezorgdheid schijnt te onstaan over de toekomst van het beroep. Hierbij moet in de
eerste plaats worden opgemerkt dat de kwakzalverij en met name de uitgebreide vrije
handel in diergeneesmiddelen de laatste jaren sterk is toegenomen. Zoals bekend zyn
er onvoldoende wettelijke maatregelen tegen deze vrije handel maar een wettelijke
regeling tot beperking hiervan is reeds in een ver stadium van voorbereiding. Vooral

van de zijde van een aantal jongere praktizerende dierenartsen zijn voorts nog ver-
schillende problemen onder de aandacht van het Hoofdbestuur gebracht die nader in
studie zijn genomen.

Dit jaarverslag kan worden besloten met de opmerking dat het steeds toenemende
aantal problemen de verhoudingen van de leden onderling en van de Maatschappij
ten opzichte van de burgermaatschappij steeds gecompliceerder worden, omdat het
steeds moeilijker schijnt te worden de K.N.M.v.D. tot bevrediging van alle leden te
besturen.

Met de hoop dat de invoering van de „andbiodcawet" en de behandeling van het
thema: „De toekomst van het diergeneeskundig beroep" op de a.s. Algemene Ver-
gadering ertoe zullen bijdragen dat het jaarx\'crslag 1964 in dit opzicht wat opge-
wekter kan eindigen, besluit ik hiermee het jaarverslag 1963.

De afdeling Utrecht houdt op donderdag 24 september a.s. een algemene ledenverga-
dering om 20.00 uur in hotel Pays Bas te Utrecht. Op deze vergadering zal o.a. de
antibioticawet worden ingeleid door een vertegenwoordiger van de Veeartsenijkun-
dige Dienst.

De monitor-televisie heeft zijn intrede gedaan bij de praktische lessen op de Facul-
teit der Diergeneeskunde. Dit systeem is nl. gedurende de eerste 3 weken van juni
gebruikt bij de practica „beoordeling rund en paard".

Deze pracdca werden gegeven op de proefboerderij „de Uithof" van het Zoötechnisch
Instituut.

Monitor-televisie wil zeggen dat het beeld in de ene ruimte wordt opgenomen
en via een kabel in een tweede ruimte op hel scherm wordt gebracht.
De gang van zaken bij dit pracdcum, waaraan door ± 60 studenten tegelijk werd
deelgenomen, was als volgt:

\'s Middags te ± 14.00 uur arriveerden de 60 studenten op de proefboerderij, waar
het paard of de koe reeds opgesteld stond. Gedurende ± 1 uur kregen de studenten
de gelegenheid het dier te bekijken en hun aantekeningen tc maken.
Te ± 15.00 uur begon de „voorstelling". Ongeveer 6 studenten bleven bij het object,
dat, veelal vragenderwijs door de betreffende collega werd besproken; de overige
54 studenten konden deze praktische les binnen op het televisiescherm volgen. Deze
lokaliteit binnen was de oude, min of meer ongebruikte, hecrd van de oude boerderij;
deze ruimte is groot genoeg en kan gemakkelijk verduisterd worden. Na afloop van
de „voorstelling" kregen de studenten alsnog dc gelegenheid met de docent van ge-
dachten te wisselen over het besprokene.
Hoe zijn nu de erevaringen met dit nieuwe medium?

2. De grote groep studenten, die gelegenheid krijgt het pracdcum tegelijk te volgen.
Momenteel betekent dit voor de staf een arbeidsbesparing van 75%, en in de
nabije toekomst zelfs van 87/.%. Dit laatste betekent dat de staf in plaats van
32 weken iedere middag nu slechts 4 weken iedere middag practicum behoeft
te geven.

3. Doordat het een groot en levend object is, wat besproken wordt, hebben de
studenten zonder televisie een vergrote mogelijkheid tot verspreiding van hun
aandacht; thans kunnen zij slechts hun aandacht bepalen bij het onderdeel dat
besproken wordt.

4. Het blijkt dat de studenten onderling wel eens diseussiëren over het betreffende
onderdeel; ook dit kan als gunstig beschouwd worden, daar het de docent niet
stoort.

5. Zonder televisie stonden de studenten 2 uren bij het object, thans kunnen zij,
nadat zij gedurende 1 uur, het onderwerp bestudeerden, hun aantekeningen zit-
tende bij het televisietoestel maken, wat voor hen minder vermoeiend is.

6. Een niet te onderschattenu, maar tevens een moeilijk te peilen voordeel is dat
wij de zeer besliste indruk hebben dat de studenten sneller in de materie thuis
zijn, dan voorheen.

Deze televisie-set werd ons ter beschikking gesteld door de Stichting Film en Weten-
schap; Universitaire Film. Er werd met 2 camera\'s opgenomen, terwijl in de regel-
kamer een derde medewerker van de Stichting bepaalde van welke camera het beeld
op het scherm in dc zaal kwam.

De cameramensen hebben hun taak voorbeeldig gedaan. Om de studenten zo nu en
dan even wakker te schudden gaven zij b.v. in plaats van de benen van het paard,
de benen van een van de betrokken damesstudenten en terwijl de docent uitwijdde
over de kruin van het betrokken rund, verscheen ineens zijn reeds wat kalende kruin
op het scherm.

Al met al kunt U uit dit verslag opmaken dat de monitor-televisie — althans op dit
practicum — zeer voldaan heeft en een vaste plaats in het onderwijsprogramma ver-
overd heeft.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde aangenomen:

Mevrouw R. J. Th. M. Evers-van Hout, Stolberglaan 11, Utrecht,
J. A. Meursinge, Homeruslaan 43 I, Utrecht,
G. P. Meijer, Eykmanlaan 207, Utrecht,
B. W. Reerds, Mauritsstraat 102, Utrecht,
G. A. M. Wieland, Croeselaan 101 bis. Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student J. W. Evers, Stolberglaan 11 te
Utrecht, aangenomen als kandidaat-lid van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde.

Bakker, D. D., van Berg en Dal naar Haren (Gr.), Rijksstraatweg 244, tel. (05900)
46 28 4. (148)

Bois, Prof. Dr. C. H. W. de, van De Bilt naar Bilthoven, Beetslaan 6, tel. (03402)
46 00. (152)

33 25 (privé), (03410) 3941 (bur.), D, t>ij V.S.E. te Harderwijk. (160)
Evers-Hout, Mevr. R. J. Th. M. van; 1964: Utreeht, Stolberglaan 11; wnd. D. (162)
Haagsma, J., te Maassluis, aangesloten onder tel. privé (01899) 29 20 bureau (010)

34 86, wnd. D. (194)
Scholtz, R. H., van Hilversum naar de Bilt, Wilhelminalaan 44, tel. (030) 60 59 2,

Tuerlings, J. J. M., te Vught, naar Kampdijklaan 25, aldaar, tel. (privé) ongewijzigd.

Jong, P. de, te Velp, Boulevard 13, tel. (08302) 36 60, geass. met Dr. S. R. Mulder.

Vermeulen, G. J. te \'s-Gravenhage, tc rekenen met ingang van 19 mei 1964, tot
Inspecteur in vaste dienst van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst,
tevens Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid. (210)

Pag. 1186, 37e regel van boven.- „Oberbürgemeister" dient te zijn „Oberbürgei-

pag. 1187, 39c regel van boven: „pluimveebedrijven" dient tc zijn „pluirnveeslacht-
bedrijven".

Indien een vruchtbare samenwerking ontstaat ligt associatie in de bedoeling.
Brieven onder no, 30,/64 aan de redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 le Utrecht.

Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases of
the State University, Utrecht.

In conseqiience of the casual discovery of spiruroid worms in a couple
of wild boars some years ago, we have investigated some more stomachs
for the presence of worms in order to determine whether the occurrence
of these spiruroids is widespread in the wild boar in The Netherlands.

Stomachs of 26 wild boars from the province of Gelderland ("Hoge Ve-
luwe", "Onzalige Bos.sen", and from near the village of Ugchelen) were
investigated. Unless otherwise stated the worms were found in all these
localities.

In seven cases the worms were counted whereas in the other cases the pre-
sence and the proportion of the helminth species only were noted.

This species was found in all animals with a maximum of 100 specimens
per animal.

Ph. sexalatus was found in 69% of the animals with a maximum of about
600 specimens per animal.
Trichostrongylus axei (Gobbold, 1897).

T. axei was encountered in a fairly large number (about 680 specimens) in
combination with Stadelrnannia circumcincta, A. strongylina, and Ph. sexa-
latus in a wild boar from the "Hoge Veluwe".
Stadelrnannia circumcincta (Stadelmann, 1894).

About 10 specimens of S. circumcincta were found in the same animal as
mentioned for T. axei.

As far as die author is aware these parasites have not been described from
the wild boar in The Netherlands before.

The spimroid nematodes A. strongylina and Ph. sexalatus are well-known
parasites of domestic swine and wild boar in Europe. An interesting fact is,
however, that the occurrence of these worms in the wild boar is much
more widespread than in domestic swine according to T a r c z y n s k i
(1956). At all probability this must be due to the specific raising condi-
tions for domestic swine.

1 Dr. J. Janscn Jr.; Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases,
Biltstraat 172, Utrecht, The Netherlands.

All 26 animals harboured A. strongylina, 69% of them Ph. sexalatus.
The proportion of spiruroid worms per animal varied of A. strongylina
from 8-100%, of Ph. sexalatus from 0-92%. From these data one could
assume that the two parasite species can parasitize easily the same host-
animal together. Our observations indicate, however, that there is a ten-
dency for these parasites to dominate each other .so that one may assume
that they are antagonists to some extent: in 16 animals wherein A. strongy-
lina was the dominant species A. strongylina made up 80-100% of the
spiruroid burden, except for one animal with 62%; in 9 animals Ph. sexa-
latus was the dominant species reaching 72-92% of the total of spiruroid
worms. In one animal equal numbers of both species were found.
The occurrence of the trichostrongylid nematodes T. axei and S. circurn-
cincta in one animal is rather curious. T. axei was found in a wild boar
before by M e I\'n i k o v a (1961). S. circumcincta was found in domestic
swine by S hoi\' (1962), but as far as the author is aware the occurrence
of this trichostrongylid worm in the wild boar has never been mentioned.
So this occurrence of S. circumcincta in the wild boar constitutes a new
host-parasite record.

I am very much indebted to Mr. J. L. van Haaften (Institute for Biological
Field Research, I.T.B.O.N., Arnhem) for providing me this interesting material.

In 26 stomachs from the wild boar in The Netherlands four nematode species were
found: Ascarops strongylina in 100%, Physocephalus sexalatus in 69%, and Tri-
chostrongylus axei .and Stadelmannia circumcincta in one animal. The occurrence
of S. circumcincta in the wild boar is a new host-parasite record.

In 26 magen van wilde zwijnen, afkomstig uit Gelderland, werden vier nematoden
gevonden: Ascarops strongylina in 100%, Physocephalus sexalatus in 69% en Tri-
chostrongylus axei en Stadelmannia circumcincta in één dier.

Er werden aanwijzigingen verkregen voor het mogelijk bestaan van antagonisme van
de twee spiruroide nematoden A. strongylina en Ph. sexalatus.

De trichostrongylidcn T. axei en S. circumcincta zijn voor het varken en het wilde
zwijn ongewone parasieten. S. circumcincta wordt voor het eerst uit het wilde zwijn
beschreven.

Dans 26 estomacs du sanglier dans les Pays-Bas on a trouvé quatre espèces de néma-
todes: Ascarops strongylina chez 100%, Physocephalus sexalatus chez 69%, et
Trichostrongylus axei et Stadelmannia circumcincta chez un animal. La présence dc
5. circumcincta dans l\'estomac du sanglier est décrite pour la première fois.

In 26 Magen von Wildschweinen in den Niederlandcn wurden vier Nematodenarten
gefunden: Ascarops strongylina in 100%, Physocephalus sexalatus in 69%, und
Trichostrongylus axei und Stadelmannia circumcincta in einem Tiere. Das Vor-
kommen von S. circumcincta im Wildschwein wird zum ersten Mal beschrieben.

En 26 estomagos de jabalis en Holanda se cncontraban cuatro especies dc Nematodes:
Ascarops strongylina en 100%, Physocephalus sexalatus en 69%, y Trichostrongylus
axei y Stadelmannia circumcincta en un animal solo. La presenciadc S. circumcincta
en el jabali se describe por primera vez.

M e 1\' n i k o v a, T. G.: Some informadon concerning the helmintho-fauna of the
wild boar (Sus scrofa nigripes) in Tadjikistan. Prirod. Obchagov. Bolezn. Vopros.
ParazitoL, 285, Alma-Ata, (1961). (In Russian).
S h o 1\' V. A.: Contribution to the fauna and distribution of helminths of swine
in Kazakhstan. Parazit, Sel\'skokhoz. Zjivotnych Kazakhstana, 1, 162, (1962).
(In Russian).

Tarczynski, S.: Robaki pasozytnieze swin i dzikow w Polsce. Acta Parasitol.
Polon., 4, 663, (1956).

Volgens een samenvatting van een verslag van een Russisch prae-advies op het 12e
Internationale Congres voor Pluimveeteelt verbeterde een lichte bestraling van
broedeieren de broeduitkomst met 3.5%. Leghennen afkomstig uit bestraalde eieren
legden 9 tot 16% meer eieren. Ook van deze eieren was de broeduitkomst nog wat
hoger (2%).

Ongunstige eigenschappen werden noch bij hennen, noch bij hanen vastgesteld. Van
erfelijke veranderingen was geen sprake.

Camelus is één van de eerste onderwerpen, die Maerlant beschrijft.
De kameel kan vier dagen zonder drinken en schijnt spoedig last te hebben van ge-
voelige voeten want „hacr voeten doen hem zo wc" dat men schoenen voor hem
maakt.

Toch kunnen wij mensen heel veel van dc kameel leren. In de eerste plaats knielt
het dier wanneer hem zijn last wordt opgelegd en menig Christen kan daaraan een
voorbeeld nemen. En als één kameel niet eet, dan weigeren ook de andere in dc stal
alle voedsel. „En gij mens, let er niet eens op dat uw medemens verdriet heeft".

40 tot 60% van goede leghennen kunnen na hun eerste legjaar gedurende een 17-
daa.gse periode geschikt worden gemaakt voor een produktieperiode van nog eens
10 maanden.

De behandehng betreft hoofdzakelijk een bijzonder voedersystecm, na een aan-
vankelijke onthoudingsperiode, alsmede een aangepaste verlichting.

door F. H. J. JAARTSVELD, R. D. POLITIEK, J. DE ROOY,
D. H. J. BRUS cn C. II. CAZEMIER*).

Uitkomsten van het bacteriologisch en B.M.R.-onderzoek van kwartier-
monsters op bedrijven, waar machinaal wordt gemolken met veel resp.
weinig mastitis.

Het mag als vaststaand worden aangenomen dat in de overgrote meer-
derheid der gevallen, mastitis gepaard gaat met cen bacteriële infectie.
Op bedrijven met veel mastitis zal gemiddeld een belangrijk groter deel van
de uiers geïnfecteerd blijken te zijn dan op bedrijven met weinig mastitis
(Edwards, 1951; M a j o e w s k i, 1957 en W\'ilson, 1963). In over-
eenstemming hiermede zal, over het algemeen, de hygiëne bij de melkwin-
ning en de kwaliteit van de melk op bedrijven met veel mastitis te wensen
over laten (Cazemier, 1964). Een interessante, hier aan de orde te
stellen, vraag is echter deze; zijn er factoren die bij een gegeven besmet-
tingsgraad de kans op het ontstaan van een werkelijke infectie vergroten,
en zo deze er zijn, komen deze dan op bedrijven met veel mastitis in ver-
sterkte mate voor. Met betrekking tot de genoemde factoren wordt dan
uiteraard in dit verband in het bijzonder gedacht aan de melktechniek.
In een voorgaande publikatie is aangetoond dat het met de melktechniek
op masdtisbedrijven minder gunstig gesteld lijkt te zijn (Cazemier,
1964). De vraag is dus in hoeverre er in het verloop van het mastitisbeeld
in de afzonderlijke kwartieren aanwijzingen te vinden zijn, voor de moge-
lijkheid dat deze minder goede melktechniek het mastitisbeeld ongunstig
kan hebben beïnvloed. In hetgeen volgt zal op deze vraag nader worden
ingegaan.

Dc gegevens voor dit onderzoek zijn ontleend aan dezelfde bedrijven als
die van het eerder gepubliceerde onderzoek naar de melktechniek op be-
drijven met veel resp. weinig mastitis (C a z e m i e r, 1964). Van alle aan-
wezige koeien op 38 van deze bedrijven zijn in de periode juli t.m. septem-
ber 1962 dc kwartieren 3 maal met behulp van de B.M.R. en bacteriolo-
gisch onderzocht op het laboratorium van de Prcn inciale Gezondheidsdienst
in Noord-Brabant.

Dit onderzoek loopt vanaf augustus 1962 over 57 bedrijven, doch van het
toegevoegde aantal zijn de gegevens in dc hier gemelde uitkomsten niet op-
genomen. Van deze 38 bedrijven zijn 25 op grond van een 3-wekclijks

*) Ir. C. H. Cazemier en J. de Rooy, medewerkers van het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord", Driebergseweg lOd. Zeist. (Deze publikatie is
de 166e Mededeling van het I.V.O. „Schoonoord").

Dr. D. H. J. Brus en Dr. F. H. J. Jaartsvcld, resp. directeur en dierenarts bij de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant: Rechtcrstraat 80,
Boxtel.

Dr. Ir. R. D. Politiek; lector aan de Landbouwhogeschool te Wageningen.
1280 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 18, 1964

Uitkomsten kwartiermonsters onderzoek, bacteriologisch en met behulp van
dc B.M.R. van de mastitis- en controlebedrijven, over 3 onderzoekingen
in de periode juli t.m. september 1962.

B.M.R.-onderzoek op busmonsters over de periode februari t.m. september
1962, ingedeeld in een groep „mastitis-bedrijven", de resterende 13 zijn
aangemerkt als „controlebedrijven\'. De methoden van onderzoek zijn be-
schreven door J a a r t s v e 1 d (1961).

Tabel I geeft een overzicht van het bacteriologisch en B.M.R.-onderzoek
over 3 afzonderlijke onderzoekingen. Het beeld blijkt over deze 3 onder-
zoekingen tamelijk constant, zij het dat er een lichte toename in het per-
centage bacteriologisch positieve kwartieren valt waar te nemen. Wat de
verschillen tussen de beide, dus op grond van B.M.R.-busmonster-onder-
zoek gescheiden groepen betreft, blijkt vooral het percentage kwartieren
positief op Streptococcus agalactiae, op de mastitis-bedrijven hoger te lig-
gen. Gedurende deze 3 onderzoekingen toonde 50-60% van de koeien op
de mastitis-bedrijven één of meer geïnfecteerde kwartieren; op de controle-
bedrijven was dit met 30-40% het geval.

De vraag is in hoeverre een gegeven tamelijk stabiel bacteriologisch beeld
het gevolg is van een geregeld optreden van nieuwe infecties enerzijds en
het ophouden van reeds bestaande infecties anderzijds, ofwel van het voort-
durend positief blijven van overwegend dezelfde éénmaal geïnfecteerde
kwartieren.

Enig idee hieromtrent geven de cijfers vermeld in Tabel II, waarin het aan-
tal koedagen per nieuw geïnfecteerd resp. nieuw B.M.R.-positief kwartier
(Neave, 1954) is weergegeven.

De mate van optreden van nieuwe infecties. Aantal koedagen per nieuwe
infectie (in kwartieren) of positieve reactie op B.M.R.

Het verschil in de mate van optreden van nieuwe infecties komt ook tot
uiting in Tabel Hl, waarin de reactie percentages zijn nagegaan in kwar-
tieren die bij een voorgaand onderzoek geheel vrij waren.

Reactie percentages in kwartieren, waarin bij een voorgaand onderzoek
geen enkele reactie of infectie werd gevonden.

Reactie percentages in kwartieren waarin bij een voorgaand onderzoek uit-
sluitend Strept. agalactiae werd gevonden.

B.M.R. (è 3 ) andere infectie
(infection non Strept agalactiae)
Strept. agalactiae

Percentages of reaction in quarters which in foregoing sampling were only
positive on Strept. agalactiae.

Reactiepercentages in kwartieren, waarin bij een voorgaand onderzoek uit-
sluitend een positieve B.M.R. werd gevonden.

veel sterkere aandeel van de categoriën „B.M.R. Strept. agalactiae" en
„B.M.R. andere infectie" op de mastitis-bedrijvcn. Duidelijk valt hierin
ook op dat een positieve B.M.R. niet gepaard gaande met een infectie zich
op de mastitis-bedrijvcn langer handhaaft.

Bij vergelijking met de gegevens uit Tabel III blijkt verder, en dit geldt
zowel voor de mastitis- als voor de controlebedrijven, de kans op infectie
voor positief op de B.M.R. reagerende kwartieren sterk significant (P
0.001) hoger te liggen dan voor geheel vrije kwartieren. Binnen beide
groepen bedrijven lijkt de toename in infectiekans van een B.M.R, positief
t.o.v een geheel vrij kwartier, ten naaste bij even hoog te liggen. Dit wijst
er in feite op dat het hogere aandeel van de categoriën „B.M.R. -!- Strept.
agal." en „B.M.R. andere infectie" op de mastitis-bedrijvcn in Tabel
III althans voor een belangrijk deel moet worden toegeschreven, aan een
in sterkere mate optreden van de B.M.R. positieve kwartieren die dan ver-
volgens voor een groter deel geïnfecteerd worden.

Bij beschouwing van de hier gemelde uitkomsten rijst i.v.m. het uitgangs-
punt van dit onderzoek de vraag, welke betekenis moet worden toegekend
aan de duidelijk positieve reactie van een kwartiermonster op B.M.R., niet
gepaard gaande met enige infectie.

Gerekend moet worden met de mogelijkheid dat bij een klein deel van
deze reacties er wèl van een infectie sprake is geweest, die evenwel niet is
kunnen worden aangetoond.

In het algemeen wijst een duidelijk positieve B.M.R. (§•••) op een t.o.v.
het normale sterk verhoogd celgehalte. Weliswaar behoeft dit niet altijd
verontrustend te zijn omdat ook dit normale celgehalte van koe tot koe en
ook i.v.m. het stadium van de lactatieperiode kan variëren.
Van een behoorlijke groep B.M.R. positieve kwartiermonsters staat echter
zonder meer vast dat deze gemiddeld t.o.v. negatieve monsters een sterk
verhoogd celgehalte vertoont. In de onderhavige situatie mag daarom een
positieve B.M.R. aangezien worden als duidelijke aanwijzing van een ver-
hoogd celgehalte in het betreffende kwartier.

T.a.v. de ruimere betekenis van een dergelijke positieve B.M.R. als afgeleide
van de G.M.T., wordt door Schalm en Noorl ander (1957) ge-
steld dat zij een zeer gevoelige indicator is voor de aanwezigheid van een
ontsteking.

"It can not however, tell the cause of the inflammation. Udder irritation
due to mechanical milking will result in [)ositive reactions, as will also in-
flammation due to bacterial infection".

D r u r y and Reed (1961) stellen dat de C.M.T. in de eerste plaats van
waarde is voor het constateren van de mate van irritatie van de uiers in
een gegeven bedrijf:

"In many instances in which cows were checked regularly, when irritation
increased infection was soon to follow, in herds with the most GMT O\'s
and I\'s, infection was not a great problem and treatments were successfull
when infection did exist".

In het onderhavige onderzoek is geconstateerd dat op de groep der mas-
titis-bedrijven behalve van een hogere mate van infectie, sprake is van een
in hogere frequentie optreden van kwartieren — positief op B.M.R. —

zonder dat nog van een infectie sprake is. Dit moet o.i. gezien worden als
een bewijs voor het feit dat op deze bedrijven in sterkere mate irritatie van
de uiers plaats vindt. De veel sterkere mate waarin op B.M.R. positieve
kwartieren blijken te worden geïnfecteerd toont verder aan, dat dan deze
irritatie de kans op het optreden van infecties aanmerkelijk wordt vergroot.
Deze waarnemingen ondersteunen de opvatting dat de minder goede melk-
techniek op mastitisbedrijven, zoals die in een vorige publikatie over dit
onderzoek kon worden vastgesteld, (Cazemier, 1964), althans voor
een deel verantwoordelijk is van het voorkomen van meer mastitis op deze
bedrijven.

1. Op een groep bedrijven met veel mastitis bleek als gemiddelde van 3
onderzoekingen over een periode van 3 maanden 50-60% van de uiers
bacteriologisch geïnfecteerd te zijn, in vergelijking met 30-40% op een
groep bedrijven met weinig mastitis. Vooral de mate van infectie met
Streptococcus agalactiae, bleek op de mastitis-bedrijven beduidend ho-
ger te liggen.

3. De hogere mate van infectie op de mastitis-bedrijven bleek niet zo-
zeer het gevolg van het handhaven van een hoger percentage eenmaal
geïnfecteerde kwartieren, als wel van het voortdurend optreden van
nieuwe infecties naast het ophouden van reeds bestaande infecties.

3. Gebleken is dat op de groep der mastitis-bedrijven in sterkere mate irri-
tatie van de uiers plaats vindt, waardoor afgezien van de minder goede
hygiëne, de kans op het ontstaan van infeetieuze mastitiden aanmer-
kelijk wordt vergroot.

4. De sterkere mate van irritatie van de uiers op de mastitis-bedrijven,
geeft steun aan de opvatting dat de hogere frequentie van mastitiden
op deze bedrijven, althans ten dele zijn oorzaak vindt in de op deze
bedrijven geconstateerde minder zorgvuldige werkwijze bij het melken.

Een onderzoek is ingesteld naar het bacteriologisehe beeld van de kwartiermonsters,
gedurende een drietal bemonsteringen over een periode van 3 maanden, op twee
groepen bedrijven, resp. met veel en met weinig mastitis. De groepen omvatten
resp. 25 en 13 bedrijven; zij zijn gevormd op grond van de uitkomsten van een
onderzoek m.b.v. de B.M.R. op busmonsters over een periode van 7 maanden.
De kwartiemionsters zijn eveneens m.b.v. de B.M.R. onderzocht. De beide groepen
omvatten resp. ca 350 en ca 180 koeien. Gebleken is dat op de mastitisbedrijven een
belangrijk hoger percentage van de uiers bacteriologisch geïnfecteerd is; het verschil
betreft met name de mate van infectie met Streptococcus agalactiae. Geconstateerd
is dat de hogere mate van infectie en het veelvuldiger voorkomen van mastitis op de
mastitis-bedrijven althans ten dele het gevolg is van een sterkere mate van irritatie
van de uiers op deze bedrijven.

The bacteriological features of the quarter samples were studied during three
samplings on two groups of farms over a period of three months; one of these groups
showed a high and another showed a low incidence of mastitis. The groups consisted
of twenty-five and thirteen farms respectively; grouping was based on the results of
a study of can samples using the Brabant Mastitis Reaction over a seven-month
period.

The quarter samples were also studied with the Brabant Mastitis Reaction.
The two groups comprised approx. 350 and approx. 180 cows respectively. A much
larger proportion of the udders was found to be bacteriologically infected on the
mastitis farms; the difference specifically consisted in the degree of infection by
Streptococcus agalactiae. The increased degree of infection and the higher incidence
of niasitis on the mastitis farms was found to be due at least in part to increased
irritation of the udders on these farms.

Pendant une période de 3 mois, dans deux groupes de fermes, affectées respectivement
de beaucoup ou de peu de mastite, on a prélevé trois fois des échantillons de
quartier et on en a examiné le caratèrc bactériologique. Les groupes embrassent
respectivement 25 et 13 fermes; ils ont été formés à la base des résultats d\'un
examen à l\'aide de la Réaction Mastite Brabançonne (B.M.R.) des échantillons des
bidons sur 7 mois.

Les échantillons de quartier ont été examinés également à l\'aide de la B.M.R.
Les deux groupes comprennent respectivement environ 350 et environ 180 vaches.
Il a paru que dans les fermes affectées de mastite un pourcentage considérablement
plus haut des mamelles a été infecté bactériologiquement; la différence se rapporte
notamment à la plus grande mesure d\'infection avec Streptococcus agalactiae. On
a constaté que la plus grande mesure d\'infection et la présence plus fréquente de
mastite dans les fermes affectées de mastite est au moins en partie la conséquence
d\'une plus forte mesure d\'irritation des mamelles dans ces fermes.

Das bakteriologische Bild von Euterviertelproben wurde näher untersucht, indem
von zwei Betriebsgruppen mit viel, resp. wenig Mastitis in einer Periode von 3
Monaten eine Dreizahl Proben genommen wurden. Die Gruppen umfassten 25 resp.
13 Betriebe und wurden auf Grund einer siebenmonatlichen Untersuchung der
Kannenmuster mit Hilfe des B.M.R. zusammengestellt.

Die Euterviertclproben sind ebenfalls mit Flilfe der B.M.R, untersucht worden.
Die beiden Gruppen umfassten ca, 350 resp, ca, 180 Kühe. Es ergab sich, dass auf
den Mastitisbetrieben ein bedeutend höherer Prozentsatz der Euter bakteriologisch
infiziert war; der Unterschied betrifft namentlich den Grad der Infektion mit
Streptococcus agalactiae. Festgestellt wurde, dass das höhere Mass der Infektion
und das häufigere Vorkommen von Mastitis auf den Mastitisbetrieben, z,T, wenig-
stens, die Folge einer grösseren Irritation der Euter auf diesen Betrieben ist,

Se ha hecho un examen cn cl cuadro bactcriológico dc las mucstras de cuartos,
durante tres vcccs de sacar mucstras en un periode de 3 meses, en dos grupos de
granjas, respectivamcnte con mucha y con poca mastitis, Estos grupos comprcnden
respcctivament 25 y 13 granjas; estân formados a base de resultados de un examen
con ayuda dc la B,M,R. (Reacción Brabanzona sobre Mastitis) en muestras de
toneles dc leche durante un periodo de 7 meses.

También se examinaban las muestras de cuarto con ayuda de la B.M.R.
Los dos grupos comprenden respectivamcnte aproximadamente 350 y aproximada-
mente 180 vacas. Resultaba que en granjas con mastitis un porcentaja importante-
mente mâs elevado de las ubres estân bacteriológicamente infectadas; la diferencia
concierne sobrc todo cl grado dc infección con Streptococcus agalactiae. Se ha
constatado que el grado mayor de infección y la presencia mâs frecuente de
mastitis en granjas con mastitis cs la consecuencia, por lo menos parcialmente, de un
grado mayor de irritación de las ubres en estas granjas,

Brus, D. H. J. c.s.: Veeteelt- en Zuivelberichten, 7, 181, (1964); Tijdschr Dier-
geneeks. 89, 823, (1964).

Cazemier, C. H. c.s.: Veeteelt- en Zuivelberichten, 7, (1964); Tijdschr. Dier-
geneesk., 89, 834, (1964).

J a a r t s V e 1 d, F. H. J.: Bijdra,ge tot dc diagnostiek van mastitis bij runderen
in het kader van een .georganiseerde bestrijding; Diss. Utrecht, (1961).

Schalm, O. W. and N o o r 1 a n d e r, D. O.: /. Am. vet med Ass 130 199
(1957).

*) Bij uitzondering zijn in de literatuuropgave geen titels der artikelen opgenomen.

Aan het slot van „Der Naturen Bloeme" stelt Jacob van Maerlant de vraag: Waarom
krijsen de meeuwen zo, als er storm op til is?

De vraag wijst op een goede observatie. Maar cr volgt een merkv/aardig antwoord
op: „Dat doen zij van vreugde (joye), omdat cr dan schepen zullen vergaan, vissers
zullen verdrinken en zij zich zullen kunnen voeden met de ronddrijvende lijken.
Zo doen ook vrekkige rijkaards, die hopen dat de tijden duurder zullen worden om
daaraan te kunnen verdienen. Want wat de stonn is voor dc vissers, dat zijn dc dure
tijden voor de annen. „Dats der acrmer tempeest".

Jacob van Maerlant, AO-Reeks, 19-2-1964.
De eischaalkwaliteit op kleinere pluimveebcdrijven.

Uit het onderzoek kwam vast tc staan dat het gemiddelde percentage breuk (5.1)
zo hoog is dat daaraan in dc fokkerij en in de praktijk aandacht dient te worden
besteed. Bij dc toenemende leeftijd van de dieren nemen breuk en vuilschaligheid toe.
Op „.goede" bedrijven zijn van beide de percentages lager dan op „mati.ge" of
„slechte" bedrijven.

De grootte van de koppel heeft geen duidelijke invloed, evenmin als het aanwezig
zijn van een uitloop.

Uit het chemisch-bacteriologisch laboratorium der Engros-
slachterij Welling N.V.; Borculo.

Aan de publikatie over „agai-worsten" (voor de controle van oppervlakte-
contaminaties), op 15 juli 1963 in dit tijdschrift verschenen (pag. 883-
891), kunnen nog de volgende aanvullingen gegeven worden.

In de eerste plaats is gebleken, dat de agarworsten, indien zij langer dan
één of twee weken bewaard worden, vrij sterk gaan indrogen, waarbij de
kunstdarm gaat rimpelen.

Dit bezwaar is gemakkelijk te ondervangen door de gerede agarworsten
op te slaan in een vochtdichte verpakking, zoals aluminium- of tinfolie
(staniol) of in met polyaethyleen gecoat cellofaan, dat door heatsealen ge-
sloten wordt.

Bijzonder fraai laten dc agarworsten zich met meerdere tegelijk verpakken
in nadien vaciumi getrokken en geheatsealde met polyaethyleen gecoate
cellofaanzakjes, waarbij de agarworsten onderling later door een heatseal-
naad van elkaar gescheiden worden. Hierdoor kunnen de agarworsten naar
behoefte afgeknipt worden, zonder beschadiging der vochtdichte verpak-
king der andere exemplaren.

Bij langdurige bewaarproeven van in totaal negen maanden in het volle
daglicht voor een venster bij kamertemperatuur, bleken de indroog-per-
centages bij verschillende \\ erpakkingsmethoden als volgt te zijn:
zonder extra naverpakking 1,2% per maand;
in met plakband afgedichte bliktrommel 0,8% per maand;
in staniol verpakt 0,24% per maand;
in polyaethyleen-cellofaan 0,16% per maand.

Ten tweede gaan de agars, waaraan een kleurstof werd toegevoegd (b.v.
Violet-Red-Bile-Agar), wanneer zij althans niet in het donker bewaard of
in een ondoorzichtige metaalfolie naverpakt werden, vrij snel verbleken.
Worden dergelijke gekleurde agars echter vóór de vochtdichte naverpak-
king omwikkeld met een of ander zwart of rood papier of plasticfolie, dan
wordt de verkleuring volkomen ondervangen. Mogelijk is hiervoor ook
wel een passend gekleurd gecoat cellofaan in de handel, dat hetzelfde effect
als „bruine stopflessen" heeft?

In de oorspronkelijke ptiblikatie werd tenslotte nog geadviseerd het offi-
cieel voorgeschreven percentage agar in de voedingsbodems te verdubbe-
len of op 3% te brengen, ter verhoging der agarvastheid bij het stempelen.
Naderhand is gebleken, dat de kwaliteit van het hiervoor in de handel
zijnde agarpoeder sterk uiteen kan lopen, zodat het kan voorkomen, dat
de voorgestelde extra agartoevoeging te groot is, waardoor de agar té stijf

wordt en b.v. moeilijk snijbaar wordt. In zo\'n geval zal men naar eigen
inzicht de hoeveelheid toe te voegen agar dienen te wijzigen.

Een aanvulling wordt gegeven op het artikel getiteld: Eenvoudige en snelle bacterio-
logische bedrijfscontrole op vleesverwerkende bedrijven met „agar"-worsten in Rilsan-
kunstdarm. (Tijdschr. Diergeneesk., 88, 883, (1963)).

Supplementary informations are given on the article, entided: simple and quick
method for becteriological plant-control of surface contaminations. (Tijdschr. Dier-
geneesk., 88, 883, (1963)).

Un supplément est donné à l\'article intitulé: Contrôle industriel bactériologique
simple et rapide dans les industries convertissant de la viande, à l\'aide de „saucissons-
agar" dans une robe artificielle de Rilsan. (Tijdschr. Diergeneesk., 88, 883, (1963)).

Es wird eine ergänzung über den Artikel: „Einfache und schnelle bakteriologische
Betriebskontrolle mit „Agar-" würsten im Rilsan-Kunstdarm" gegeben. (Tijdschr.
Diergeneesk., 88, 883, (1963)).

Se da un suplemento al articulo, con el titido: Control de industria bacteriológico,
simple y râpido en industrias de carne con salchichas-„agar" en intestino artificial-
Rilsan. (Tijdschr. Diergeneesk., 88, 883, (1963)).

Uit een onderzoek aan het South Carolina Agricultural E.xpcriment Station bleek
dat aanhoudende temperaturen boven 80° F een ongunstige invloed hadden zowel
op de vruchtbaarheid van koeien als van stieren.

Verstrekking van meer licht vóór de paartijd heeft een eerder beginnen van de
voortplantingsmogelijkheden bij de wijfjes ten gevolge, vooral bij de safier-kleurslag.
De spermatogenese bij de mannetjes werd er niet door op gang gebracht. Om uit
een vervroegde paring jongen te mogen verwachten moet een verlichting worder
gegeven, die de spermavorming eveneens zal vervroegen.

In Engeland heeft men in een gesloten loopstal de ene helft van de betonnen vloer
elektrisch verwarmd tot 50—55° F en de andere helft van stro voorzien. Slechts
4 of 5 van de 22 melkkoeien gingen op het verwarmde en ongestrooide deel liggen.
Toen het stro verwijderd werd, ging 50% op het verwarmde deel liggen. Dc koeien
op het verwarmde deel waren gedurende de gehele winter veel schoner, terwijl de
vloer vrijwel altijd droog was.

Over een periode van 134 dagen waren de kosten en afschrijving van de elektrische
verwarming £ 3.10s per koe. De strooiselkosten voor de andere helft waren £ 3.12s
per koe. Men bespaart derhalve de stro-opslag en de arbeid van het strooien. De
proeven zullen worden voortgezet in ligboxen.

door 1>. R. RONDHUIS, J. I. TERPSTRA, J. P. W. M. AK-
KERMANS en H. OUWERKERK**)

Uit de laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig In-
stituut, afd. Rotterdam.

Hij biggen kan men toomsgewijs klinische afwijkingen waarnemen, die
wijzen op een aandoening van het centrale zenuwstelsel. T3c meeste Neder-
landse dierenartsen niet een uitgebreide varkens]3raktijk zijn deze ver-
schijnselen zeker niet onbekend.

In iict \\erleden werd meestal gedacht, dat het lijden een gevolg zou zijn
van cen deficiënte voeding en meer speciaal van cen gebrek aan mine-
ralen. spore-elementen en of vitamine D. De laatste jaren is duidelijk ge-
worden. dat bij het optreden \\ an excitatie- en verlammingsverschijnselen
bij een groot aantal biggen in tomen van 1-3 weken in Nederland in de
eerste plaats gedacht moet worden aan cen infectie met het virus van
.\\ujeszky. Een enkele maal zijn dergelijke afwijkingen ook waargenomen
na infecties met beta-heiiiolvtische strejitokokken uit de Lanceficld groe-
pen R en S (De Moor. 1959),

Toch kunnen lang niet alle zenuwverschijnselen, die bij tomen jonge var-
kens worden waargenomen, hiermede worden \\erklaard. Zo werden wij
de laatste jaren in toenemende mate geconfronteerd met een typisch ziek-
tebeeld, dat ons \\ oor vele vragen heeft gesteld. Er werd hierbij gedacht aan
cen aandoening \\ an het centrale zenuwstelsel t.g.v. een enterovirusinfectie.

In 1929 beschreef T r e f n y en exen later K I o b o u k (in G I ä s s e r e.m.,
1961) cen infectieuze ziekte bij varkens welke gepaard ging met zenuw\\er-
schijnselen. De ziekte bleef aanvankelijk beperkt tot Bohemen en Moravië
(o.a. Teschen) maar breidde zich — mi.sschien onder in\\locd \\an de oor-
logsomstandigheden (1940-1945) — uit over grote delen van Tsjecho-
Slowakije, Oostenrijk, Hongarije, Joegoslavië, Polen en Duitsland. Dieren
van alle leeftijden bleken te kunnen worden aangetast, maar het meest
frequent werden de verschijnselen waargenomen bij biggen en lopers.
Het lijden bcg(m met koorts, apathie en niet eten. Bij ongeveer 50% van
de dieren zag men daarna excitatie-verschijnselen (tandenknarsen, sterk
six\'cksclen, rondrennen, spierrillingen en „fits") gedurende 1-1 J/2 dag,
waarna verlaiiimingen optraden. Bij de andere 50% der lijders ging het
koortsstadiuin via een geringe ataxie ineens over in het paralytische sta-
dium. Van de aangetaste dieren stierf ongeveer 1/3 deel in de eerste week

en een 13 deel in de tweede week. De overige dieren herstelden, al duur-
de het recon\\alescentiestadiuni soms lang (1-2 maanden).
In ])as besmette landstreken was het klinisch verlooj) ernstiger dan in
streken waar de ziekte meer endemisch \\\'oorkwani. In het eerste geval
werden zowel oude als jonge \\arkens ziek en o]) de bedrijven werd 30-50%
\\an de dieren aangetast. In het tweede ge\\\'al vertoonden \\iijwel uit-
sluitend biggen \\\'an 3-6 weken de \\\'erschijnselen en kwamen slechts in
5-10% \\ an cle koppels o]) een bedrijf zieke dieren vcor.

Hij histologisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel zag men uitge-
breide laesies bestaande uit vasculaire en ]3crivasculaire niononucleaire In-
filtraten, degeneratie\\\'e veranderingen aan zenuwcellen en gliaceljjrolife-
raties, speciaal in dc grijze substantie. Van de hersenen waren vooral de
kleine hersenen aangetast, daarna volgden de thalamus en hersenbasis.
In het ruggeinerg zag men de veranderingen het duidelijkst in hals-, borst-
en lendemerg, waarvan de ventrale hoornen het sterkst waren aange-
tast. De reactie van de meningen was in het algemeen mild en altijd het
duidelijkst in die van de kleine hersenen. (Fortner, 1943, 1956 eti
Horstman c.s., 1951 ).

Uit Engeland kwamen de eerste mededelingen over het voorkomen \\an
een polio-encefalomyelitis in 1957 (Harding, D o n e, Keishaw).
De aandoening werd de ziekte van Talfan genoemd. Er weiden hoofd-
zakelijk paretische en paralytische verschijnselen waargenomen en slechts
bij uitzondering excitatieverschijnselen. Meestal werd geen tenqx-ratuurs-
verhoging opgemerkt. .Ms regel werden biggen van 3-6 weken aangetast.
Een enkele maal kwamen ziektexeischijnselen \\oor bij varkens van 6
maanden en OLider. De morbiditeit in een aangetast toom lie]) uiteen van
10-70%. De mortaliteit was ongeveer 20%. Harding c.s. vonden bij
sectie weinig s]5ecifieke afwijkingen; bij histologisch onderzoek van het
centrale zenuwstelsel werden soortgelijke laesies gevonden als bij de ziekte
van Tesclien. alleen waren de \\-erandeiingen niet zo beperkt tot dc grijze
substantie maar werden ook laesies, zij het minder uitgebreid, in het witte
gedeelte gezien.

Ook in Denemarken kent men een hersenlijden. waarvan de klinische ver-
schijnselen en de histologische afwijkingen enigermate gelijken op de ziek-
te van Teschen. maar waarbij het verloo]) milder is. (Hendixen,
S jol te 1955). Varkens \\ an 1-5 maanden kunnen worden aangetast.
Excitatieverschijnselen werden zelden waargenomen. Hij experimentele in-
fecties kregen de dieren steeds gedurende 1-3 dagen koorts. Histologisch
vond men laesies in het ruggemerg en meer s])eciaal in de ventrale hoor-
nen. Ook in de giijze substantie van de medulla oblongata kwamen steeds
uitgebreide veranderingen \\oor. De hersenen waren minder ernstig aan-
getatst. Hier waren de afwijkingen hoolclzakelijk aanwezig in de aiiiiiions-
hoorn, de lobus ])isiformis en de kleine hersenen. Ook in de witte sub-
stantie werden inliltrateii waargenomen in de Virchow-Robinse ruimten,
echter minder uitgebreid dan in de grijze substantie. Een leptomeningitis
was vrijwel steeds aanwezig in de regio cerebellaris, overigens waren de
hersenvliezen normaal.

Richards en S a v a n beschreven in 1960 een ziekte, die was waarge-
nomen in Ontario (C\'anada). Het lijden werd eveneens gekenmerkt door
het voorkomen van een polio-encefalomyelitis. Opvallend was echter, dat
meestal alleen biggen jonger dan 14 dagen werden aangetast. De histo-

logische afwijkingen geleken echter in sterke mate op die van de boven
beschreven ziekten.

Koestner c.s. (1962) beschre\\en een ziekte welke in Ohio (U.S..\\.)
\\()orkwani en die zij identiek achtten met het lijden dat in Ontario werd
gezien. De morbiditeit en de mortaliteit van de laatste waren echter lager.
Cf a r d i n e r (1962) \\ erniclddc het voorkomen \\ an een polio-enccfalo-
myclitis bij biggen \\an 8-10 weken in Wcst-.Australië.

Sameinattend kan gezegd wordeti. dat de beschreven ziektebeelden naast
])imten \\an overeenkomst, zoals het ontstaan \\an verlannningen, een nega-
tieve sectie en het voorkomen \\an een polio-encefaloniyelitis, toch ook
\\erschillen \\ertonen. De morbiditeit en de mortaliteit is bij de ziekte \\an
Teschen hoger dan bij de andere aandoeningen. In Denemarken b.v. is
het sterftepercentage laag en wel onge\\eer 6% (C h r i s t e n s e n, 19,ó9).
De leeftijd, waarop de biggen worden aangetast, loopt tevens uiteen.
Bij „Teschen" worden naast biggen ook oudere varkens ziek. Bij „Talfan"
is dit een zeldzaamheid en bij de „Ontario disease" zouden slechts zelden
l)iggen worden aangetast, die ouder zijn dan 14 dagen. Bij „Teschen" zijn
de laesies in de hersenen en in het ruggemerg \\ rijwel steeds be]5erkt tot de
grijze substantie. Bij de andere genoemde infecties worden, zij het in min-
dere mate. ook afwijkingen ge\\\'onden in de witte substantie.

Bespreking van het in Nederland waargenomen ziektebeeld en het tot nu
toe verrichte onderzoek.

Het lijden, dat wij in verband meenden te moeten brengen met de ziekten
zoals hiervoor beschre\\en. trad meestal op bij tomen biggen in de eerste
levensweek, hoewel zich ook in de tweede levensweek verschillende ziekte-
gevallen hebben \\oorgi\'daan. .\\ls regel bleef de aandoening be]jerkt tot
één toom per bedrijf.

Hoewel o[) de meeste bedrijven ten tijde van de uitbraak nog andere
tomen van ongeveer dezelfde leeftijd aanwezig waren, werden hierbij
slechts een paar maal de hieronder te beschrijven ziekteverschijnselen
waargenomen. In meer dan 50% \\an de gevallen bleken tomen \\an
zeugen, die voor de eerste maal hadden gebigd, te zijn aangetast. Bij het
moederdier werden nooit afwijkingen gezien, die zouden ktmnen wij/en

0]) een soortgelijk lijden als bij htm biggen. Zowel o]j open bedrijven
(regelmatige aankoop, beerhouderij waarbij zetigen van elders o]) het be-
drijl komen I als op gesloten bedrijven (geen aankooj), eigen beer ) werd
de ziekte waargenomen.

De symptomen bestonden aanvankelijk uit braken, niet eten en verlam-
mingen speciaal van de achtcrhand. Soms kwamen eerst excitatiever-
schijnselen voor zoals rondrermen, dringen met de kop tegen de, luutu\',
kraiu]jen, clonische contracties van bepaalde s])iergroepen of extremi-
teiten (= fits). Meestal echter werden direct verlammingen waarge-
nomen, beginnende met cen geringe ataxie speciaal van de achterste lede-
maten (waggelende gang), die via een |)arese overging in een totale para-
lyse. Een varkensfokker karakteriseerde de ziekte met de woorden: ,,m"n
biggen gaan slapende dood". Aan het eind van het leven zag men sterk
s])eekselen. Het sterfte])ercentage wisselde, Hoe jonger de tomen waren,
hoe hoger de morbiditeit en de mortaliteit. In oudere tomen was de mor-

I.endemeri!. I\'erivasculaire infiltuilen en gliacel proliferaties in de dorsale hoorn.

Er werden 16 uitbraken van deze ziekte, die zich hebben voorgedaan op
bedrijven in de ]jrovincies Drenthe, Overijssel, Gelderland en Utrecht,
min of meer uitvoerig bestudeerd.

Dc sectic gaf weinig ty]jischc bijzonderheden. Er wcicl nog al eens decu-
bitus o])geinerkt: dc maag was meestal leeg: de tlikkc dartn was als regel
goed gcMild: de longen bleken steeds slecht samengevallen te zijn
(citifysccm); dc blaas was soms cnerx iild. Er werden nooit pathogene
micro-organisuien uil darmen, hersenen en overige organen gekweekt.
\\\'oor histologisch onderzoek werden delen van het centrale zenuwstelsel
in 10% formalinc gefixeerd. Paraffinecoui)cs werden gemaakt van dc lobus
Irontalis van de grote hersenen, van dc tussenlicrsenen, van dc kleine her-
senen, van het verlengde merg cn, voor zover beschikbaar, ook van borst-
en lendemerg.

Het meest veelvuldig werden veranderingen aangetroffen in de hersen-
stam en, voor zover dit onderzocht kon worden, ook in het ruggemerg.
Regelmatig kwamen tevens veranderingen voor, zij het in mindere mate,

Schors van He grote hersenen. Vasculaire en perivasculaire infiltratie en gliosis in
de verschillende lagen van de hersenschors. Vergroting 90x.

in de verschillende lagen \\an de schors \\an de grote hersenen. Wanneer
in de kleine hersenen afwijkingen aanwezig waren, beperkten deze zich
voornamelijk tot de omgeving van zenLiwcclo])hopingen in de witte sub-
stantie. Van borst- en lendemerg waren vooral de omgeving \\\'an het
centraal kanaal en de dorsale hoornen (foto 1 ) aangetast. Hoewel hier
en daar ook veranderingen in de witte substantie werden gezien, werden
deze toch duidelijk het meest veelvuldig en het meest intensief in de grijze
substantie \\an het zenuwstelsel aangetroffen.

De laesies waren gekarakteriseerd door vasculaire en peri\\-asculaire Infil-
traten, degeneratieve veranderingen aan de zenuwcellen en meestal een
intensieve gliacelproliferatie.

Het infiltraat in en rondom de \\-aten was in hoofdzaak mononucleair, hoe-
wel vaak tevens enkele leucocyten. waaronder soms eosinofielen. werden
aangetroffen. Veerschillende van deze cellen verkeerden in een toestand
van verval. De kernen van de endotheelcellen waren zo nu en dan ge-
zwollen. \\\'eranderingen aan de zenuwcellen liepen uiteen van een ge-
schrom])eld en gedegenereerd as]ject, met enkele kleine celophopingen in
de omgeving, tot een totaal verval, waarbij als gevolg van neuronofagie
(foto 2) de ganglioncellen in het midden van de gliacelproliferaties nog
nauwelijks als zodanig waren te onderkennen. Een diffuse en focale gliosis
was steeds aanwezig en soms zeer uitgebreid. Vaak, maar niet altijd, was
een geringe tot matig ernstige, niet purulente leptomeningitis van de grote
en kleine heisenen (foto 3) waarneembaar.

De boven beschreven laesies van het centrale zenuwstelsel kunnen samen-
gevat worden onder de naam: ,,]jolio-meningo-encefalomyelitis"\'. Deze
aandoening is bij het varken zeer goed bekend.

.Mgenieen neemt men aan, dat deze veranderingen het gevolg zijn van een
\\irusinfectie. Er is dan ook steeds getracht een virus te isoleren of aan
te tonen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van weefselculturen \\an var-
kensniercellen. waarbij als entmateriaal werd genomen een 10%-suspensie
in bouillon van een gedeelte van het verlengde merg. kleine hersenen,
tussen-hersenen. grote hersenen, van de tonsillen en, indien beschikbaar,
ook van borst- en lendemerg. Het resultaat was echf^r steeds negatief.
Zo nu en dan werden ook de faeces onderzocht. Een enkele maal gehikte
het hii\'iuit ecu cyto])athogeen agens te isoleren, doch uit een daaro]j-
volgend dierexperiment bleek, dat hieraan vermoedelijk geen ])athogene
betekenis kon worden toegekend.

Ook werden verschillende malen muizen intraccrebaal ingespoten met eeii
liersenweefselsuspensie van de in onderzoek zijnde big. Karakteristieke
afwijkingen werden oj) deze wijze nooit opgewekt.

Wel gelukte het eenmaal de infectie ovvr te brengen o]) een S.P.F.-varken
van ongeveer 6 weken oud d.m.v. een intracerebrale injectie van een her-
sensusi)ensie. Op de 1 le dag post infectionem kreeg dit diei- een geringe
temperatuursverhoging; een dag later werd braken gezien alsmede een ge-
ringe ataxie; twee dagen later was de big volkomen paralytisch en weer een
dag later was het dier moribund en werd het afgemaakt. f>n tweede big,
die als contactdier bij cle voorgaande geplaatst was, vertoonde geen ziekte-
verschijnselen, Dit dier werd 3 weken na het begin van de proef gedood.
Uit de hersenen en overige organen van geen der heide dieren werden
bacteriën geïsoleerd,

Bij histologiscli onderzoek werden de karakteristieke laesies waargenomen:
bij de geïnfecteerde big in alle delen van de hersenen en ruggemerg, bij
het contact\\arken uitsluitend in de hersenstam.

Virologisch onderzoek met behulp van weefselcultiuen was bij de beide
exemplaren negatief. Hij serologisch onderzoek konden met behulp van
de senuu-neutralisatietest in weefselculturen bij geen der beide dieren
neutraliserende antilichamen tegen het Talfan-virus worden aangetoond.
Het gelukte niet de ziekte o\\er te brengen op een soortgenoot met sus-
|)ensies gemaakt \\ an hersenen, tonsillen, borst lendemerg en taeces \\-an
de geïnfecteerde big.

Uit de litcratinu- (May r. 19,57; H u c k, 1962) blijkt, dat in verschillende
landen een behoorlijk aantal varkens antilichamen bezit tegen bepaalde
enterovirussen, waarvan bekend is dat zij bij het varken polio-encefalo-
myelitis ktmnen veroorzaken. Zo bleek in Engeland ongeveer 56% van de
onderzochte \\-arkensscra antilichamen tegen het Talfanvirus te bezitten.
Wij hebben daarom getracht in sera van varkens van daarvoor in aan-
merking komende bedrijven, alsmede in sera van slachtzeugen anti-
lichamen aan te tonen tegen het Teschenvirus stam Konratice en het Tal-
fanvirus stam Weybridge. Daartoe werden van de te onderzoeken sera
verdunningen gemaakt waaraan een gelijk \\ohune virus, dat 500-1000
Tissue Cultme Dosisr,,, per 0,1 ml bevatte, werd toegevoegd. Met 0.2 ml
van ieder senun-virusmengsel werden 3 buizen met varkensniercelcul-
tiu-en geïnoculeerd, .Ms serum-neutralisatie-titer werd die seruniverdtm-
ning genomen, die nog juist alle weefselculturen voor cen cytopathogeen
effect beschermde. Hit serologisch onderzoek leerde, dat \\an 68 zeugen
en biggen uit aangetaste ko])pels 32 dieren (= 47%) een titer van 1:32
of hoger bezat en dat van 80 willeketuige slachtzeugen 27 (= 34%) deze
titer vertoonde.

In de literatimr wordt een neutralisatie in een serinnverdtmning \\ an 1:32
als bewijs beschouwd dat het dier een infectie heeft doorgemaakt.

Het voorkomen van een polio-encefalomyelitis bij het varken wordt alge-
meen toegeschreven aan een virusinlectie.

Het is reeds lang bekend, dat men met bactcrievrije fikraten van hersen-
weefsel van aan de ziekte van Teschen gestorven varkens de besmetting
kan overbrengen.

Het gelukte M a y r en S c h wö hel ( 1957) het agens in weefselcultmen
van varkensniercellen te isoleren en met dit cuhtuu-virtis hij jonge biggen
na intracerebrale of orale besmetting het ziektebeeld ojj te wekken.
CMiaproniere c.s. (1958) slaagden er in het Talfanvirus in varken.s-
niercelctilturen tc isoleren en met het cultum\'virus biggen intracerebraal
klinisch te infecteren. Ook door Koestner (1962) werd een cytopa-
thogeen agens geïsoleerd, dat na intraccrebrale injectie bij ziektekiemvrij
opgefokte Iji.ggen het karakteristieke lijden kon veroorzaken.
Het is echter gebleken, dat het isoleren van virussen uit klinisch zieke
varkens, welke de boven beschreven verschijnselen vertonen, lang niet al-
tijd gekikt. Zo heeft men in Engeland slechts driemaal cen tot de Talfan-
groep behorend virus in weefselculturen kunnen isoleren.
Ook het overbrengen van de infectie door middel van intracerebrale in-
oculatie met hersenweefsel-suspensies van aan polio-encefalomyelitis ge-

storven varkens of met weefsclcultiiurvirus gelukt vaak slecht. Met het
Teschenvirus is de infectie het gemakkelijkst o\\er te brengen.
Bij de bestudering van de eigenschap]3en van de geïsoleerde virussen, welke
deze polio-encefalomyelitiden bij het varken kunnen veroorzaken, bleek
dat zij behoren tot de entero\\irussen. Dit zijn kleine virussen in dc grootte
\\an 20-40 my, welke aether- en chloroform-resistent zijn, zich vermeer-
deren in de darmtractus en cen cyto[)athogeen effect in \\arkensnierccl-
culturen teweegbrengen.

De enterovirussen die de boven beschreven i)olio-encefalomyelitiden bij
het varken veroorzaken, blijken een meer of minder sterke antigene
\\erwantschap te bezitten. Antilichamen opgewekt tegen één virus kunnen
ook de andere virussen in meer of mindere mate neutraliseren.
In Nederland komen bij varkens antilichamen \\oor tegen entero\\irussen.
waar\\an bekend is, dat zij polio-encefalomyelitis bij het varken kunnen
teweegbrengen. Er konden echter geen antilichauien tegen cen dergelijk
enterovirus, in casu het Talfanvirus, worden aangetoond in de sera \\-an dc
experimenteel geïnfecteerde big en de contact-big. Of er in Nederland
derhalve naast enterox\'irussen, die wat him antigeen-structuur betreft be-
horen tot de bekende polio-enccfalomyclitis-enterovirusseu, ook andere \\ oor-
komen, die hiervan in antigeen-structuur verschillen, is een punt van verder
ondei-zoek.

Het typische ziektebeeld, zoals hierboven is bcschre\\en. \\ertoont klinisch
en epidemiologisch verschillen rnet „Tcschen" en „Talfan" zoals deze
laatste door Harding c.s. (1957) werd beschreven. Het vertoont veel
o\\ereenkomst met dat \\an de „Ontario disease".

In Nederland komt bij biggen een aandoening voor, die gepaard gaat met braken,
apathie en verlammingen, speciaal van de achterste extremiteiten, en welke tooms-
gewijs optreedt. Op grond van de afwijkingen, die worden waargenomen bij histolo-
logisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel (polio-meningo-encefalomyelitis) en
op grond van het feit dat deze veranderingen na intracerabrale besmetting konden
worden opgewekt, wordt gedacht aan een virusinfectie.

Klinisch, epidemiologisch en histologisch bestaat er een grote overeenkomst met de
„Ontario di.sease" in Canada.

A condition a.ssociated with vomiting, apathy and paralysis, particularly of the hind
legs, occurs in piglings in The Netherlands: tliis condition affects all the piglings of a
litter. The pathological changes observed on histological investigation of the central
nervous system (polio-meningo-encephalitis) as well as the fact that these changes
could be induced by intracerebral infection suggests a virus infection.
From the clinical, epidemiological and histological points of view, the condition bears
a marked resemblance to the „Ontario disease" occurring in tianada.

-Aux Pays Bas il existe un trouble parmi les porcelets ciui est accompagné de vomisse-
ments, d\'apathie et dc paralysies, surtout des extrémités postérieures et qui se présente
par nichées. Par suite des troubles observés pendant l\'examen histologique du
système ner\\-cux central (polio-méningo-encéphalitc) et par suite du fait que ces
altérations pouvaient être provoquées après une infection intraccrcbrale, on pense
à une infection virulente.

.Au point de vue clinique, épidémiologique et histologique il y a une grande analogie
avec 1\'„Ontario Disease" (Mal d\'Ontario) au Canada.

In den Niederlanden tritt bei Ferkeln eine Krankheit auf, die mit Erbrechen,
Apathie und Lähmungen speziell der hinteren Extremitäten gepaart geht. Die
Krankheit befällt meist den ganzen Wurf.

.•\\uf Grund der Abweichungen, die bei der histologischen Untersuchung des zen-
tralen Nervensystems (Polio-meningo-encephalitis) wahrgenommen wurden und der
Tatsache, dass diese Veränderungen nach intracerebraler Ansteckung hervorgerufen
werden konnten, wird an eine Virusinfektion gedacht.

Klinisch, epidemiologisch und histologisch besteht eine grosse Übereinstimmung mit
„Ontario disease" in Kanada.

En Holanda hay una enfermedad en leehoneillos, que va acompaßada de vomitar,
apatla y parâlises, especialmente de las extremidades posteriores, y que se présenta
en todo un lote. A base de las alteraciones que se encuentran en examen histolôgico
del sistema nervioso central (polio-meningo-encefalids) y a base del hecho, que se
podian producir estas alteraciones después de infecciôn intracerebral, se piensa en
una infecciôn de virus. Clînicamente, epidemiolôgicamente y histologicamente hay
una analogia grande con el la „Ontario disease" en Canada.

Bendixen, H. C. and S j o 11 e, J. P.: Studies concerning the appearance of
enzootic (transmissable) pig paralysis (Poliomyelitis suum) in Denmark. Nord.
Vet. Med., 1, 97, (1955).
Chaproniere, D. M., Done, J. T. and Andrews, C. H.: Comparative
serological studies on Talfan and Teschen diseases and similar conditions. Brit. ].
exp. Path., 39, 74, (1958).
Christensen, A. T.: A study of benign enzootic paresis of pigs in Denmark.

Thesis Copenhagen 1959.
F o r t n e r, J.: Experimentelle Untersuchungen über die ansteckende Schweinelähme.

Zschr. Inf. krankh. Haustiere, 59, 81, (1943).
Fort n er, J.: Über die ansteckende Schweinelähme, eine der menschlichen Polio-
myelitis ähnhehe Seuche. Arch. exp. VetMed., 10, 713, (1956).
Gardiner, M. R.: Polio-encephalomyelitis of pigs in Western Australia. Austr.

vet. J., 38, 26, (1962).
Gl äs s er, K., H u p k a, E. und Wetzel, R. : Die Krankheiten des Schweines.

6 Aufl. Hannover (1961).
Harding, J. D. J. Done, J. T. and Kershaw, C. T.: A transmissable poUo-

encephalomyelitis of pigs (Talfon disease). Vet. Ree., 69, 824, (1957).
H o r s t m a n n, D. M., M a n u e 1 d i s, L. and S p i n z, H. : Neuropathology of

Teschen disease. Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 77, 8, (1951).
Huck, R. A.: Enterovirus neutralizing antibodies in the sera of normal pigs in

South-East England. Res. vet. Sei., 3, 429, (1962).
K o e s t n e r, A. : Long, J. F. and K a s z a, L. : Occurrence of viral polio-
encephalomyclitis in suckling pigs in Ohio. ƒ. Am. vet. med. Assoc., 140, 811,
(1962).

M a y r, A. : Die Diagnose der ansteckenden Schweinelähmung mit Hilfe des Neu-
tralisationstestes in der Gewebekultur. Zbl. Vet. Med., 4, 613, (1957).
M ayr, A. und S c h w ö b e 1, W.; Die Züchtung des Virus der Teschener Krank-
heit in Nierengewebekulturen vom Schwein und Charakterisierung des Kultur-
virus. Zbl. Bakt. Orig., 168, 336, (1957).
Moor, C. E. de: Een nieuwe Streptococcus haemolyticus. Verslagen en Mede-

delingen betreffende de Volksgezondheid, 2, 474, (1959).
Richards, W. P. C. and Savan, M.: Viral encephalymyelitis of pigs. Cornell
Vet., 50, 132, (I960).

Intoxication in cows by ingestion of fuel oil soot.
door J. H. TER HEEGE Gzn.¹)

Op 25 mei jl. verzocht collega E n g e 1 k e s uit Emmen de Gezondheids-
dienst voor Dieren om een consult, daar enkele melkkoeien van een eige-
naar ziek waren, terwijl één dier de afgelopen nacht was gestorven.
Gezamenlijk werden de dieren bezocht, de anamnese luidde als volgt:
Daags tevoren (24-5-1964) had de veehouder L. in de loop van de dag de
hulp ingeroepen van collega Engelkes voor een geval dat veel op kopziekte leek.
De veehouder had 4 melkkoeien, terwijl in een aangrenzende weide 4 hem toe-
behorende pinken liepen.

Het zieke dier had een week geleden gekalfd en vertoonde, na \'s morgens weinig
melk te hebben gegeven, des middags een slingerende gang.

De gebruikelijke behandeling voor kopziekte werd toegepast. De andere
dieren vertoonden geen ziekteverschijnselen, maar de pinken hoestten
alle opvallend; een verschijnsel waaraan voorlopig echter weinig aandacht
werd geschonken.

Dezelfde avond werd collega Engelkes echter weer gewaarschuwd omdat
nu een andere koe ziek was en nagenoeg geen melk had gegeven. Bij deze
visite bleek, dat 3 van de 4 dieren een zieke indruk maakten, wat sufheid
toonden en atactisch liepen.

De toestand van de enkele uren tevoren behandelde koe, was achteruit
gegaan. Dit dier had een temperatuur van 36,2° C, een pols van 100 en
een normale ademhaling.

Omdat kopziekte wel kon worden uitgesloten, gaf collega Engelkes het
advies alle dieren naar een andere weide te brengen, daar een intoxicatie
werd vermoed.

In de sloot, grenzend aan het eerste weiland, bleek een grote hoeveelheid
grauw-zwart poeder aanwezig te zijn. Na informatie bleek dit door het
personeel van een in de nabijheid gelegen fabriek daar te zijn gedepo-
neerd. Dit was geschied tegen de instructies van de bedrijfsleiding in, om-
dat de gebruikelijke afvoer van dit materiaal op een bepaald moment
(enige weken geleden) had gestagneerd.

Door de aanhoudende droogte en felle wind was het poeder zeer sterk
gedroogd en over een grote afstand over de weide gestoven; het gras was
bedekt met een grauw laagje stof over een afstand van tientallen meters
van de sloot verwijderd.

Dit poeder bleek te zijn het roet, dat bij het schoonmaken van de met olie
gestookte ketels uit de fabriek werd verwijderd.

Bij ons bezoek op 25 mei troffen wij de gestorven koe aan en het dier dat
de vorige avond ziek was geworden, doch geen behandeling had gehad.
Klinisch was er aan dit dier behalve wat sufheid niet veel te zien, pols,
temperatuur en ademhaling waren normaal. Een bloedmonster werd ge-

1 J. H. ter Heege Gzn.; directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren in Drenthe; Groningerstraat 107a, Assen.

nomen voor een onderzoek op calcium en magnesium, teneinde toch kop-
ziekte geheel te kunnen uitsluiten, de uitslag was: Ca: 10 mg%; Mg: 2,9
mg%, dus volkomen normaal.

„Jollylichaampjes in de erytrocieten, toxische granula in de segment-
kernige leucocyten, kernen met rood-bruine en groene strepen, een
bloedbeeld dat wijst op intoxicatie!"
Het gestorven dier werd in het Openbaar Slachthuis te Emmen onder lei-
ding van collega K e s s e n s geseceerd, waarbij het volgende werd ge-
vonden :

dunne darm: chocoladekleurige dunne inhoud, rood slijmvlies,
dikke darm: necrotisch slijmvlies,
lebmaag: rood ontstoken, dunne inhoud,

linker nier: groot, urethra hard met rood ontstoken slijmvlies en choco-
ladekleurige inhoud,

rechter nier: normaal, urethra normaal,
lever: sterk gedegenereerd,
milt: normaal,

hart: bloedingen op linker endocard,
gr-st: (E. coli) in milt, nier, lever en gal.

Hoewel het klinisch verloop, het morfologisch bloedbeeld en de sectie
aanleiding gaven de diagnose „intoxicatie" te stellen, wilden wij trachten
te onderzoeken welk element deze vergiftiging had veroorzaakt.
Collega Van U 1 s e n van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Over-
ijssel verklaarde zich bereid een toxicologisch onderzoek te verrichten, ten
behoeve waarvan lever, nier, pens- en darminhoud en een monster roet
werden bezorgd aan het laboratorium van deze Dienst.
De bedrijfsarts van de betrokken fabriek, de heer J. Wouters, was in-
middels op het geval geattendeerd; hij was aanwezig bij de slachting van
het tweede dier, waarvan de algemene toestand ondertussen steeds slechter
was geworden.

Keuring van het levende dier: madg bevleesd, suf, temperatuur 36,2° C,
wankele gang, geen pensbewegingen.

Weinig bloed bij het uitbloeden, het bloed is dik.
blaas: weinig urine, geen ontstoken slijmvlies,

dunne darm: sterk geplooid, plaatselijk sterk rood ontstoken slijmvlies,
dunne inhoud,

milt: klein van volume, slap,
nieren: kleine bloedingen en enkele cysten,
linker nier: groot,
uier: normaal.

Het sectiebeeld van dit dier gaf de heer Wouters aanleiding een vanadium-
intoxicatie te veronderstellen.

Uit de literatuur waren hem nl. dierexperimenten bekend, waarbij dc
orale letale dosis van 1 a 2 mg per kg lich. gewicht, tot hetzelfde klinische
en pathologisch-anatomisch beeld leidde, dat ook bij het geseceerde rund
werd aangetroffen.

In het bedrijfslaboratorium van de fabriek werden een urine- en blocd-
tnonster en een monster gras op de aanwezigheid van vanadium onder-
zocht.

De bepaling werd alleen kwalitatief uitgevoerd en gaf ecn sterk positieve
uitslag.

Ook in het laboratorium van de Gezondheidsdienst Overijssel werd nu
het vanadium in het onderzoek betrokken; het resultaat van dit toxicolo-
gisch onderzoek was:

[ever: neg. pos. neg. neg. neg. neg. — —• —-21 p.p.m. 1,5 p.p.m.
nier: neg. pos. neg. neg. neg. neg. —• — — 2 p.p.m. 3 p.p.m.
roet: pos. pos. pos. neg. neg. neg. pos. neg. spoor — 1 p.p.m.

De pH van het roet was 2,4. De p.p.m. waarden hebben betrekking op
natte lever cn nier.

Op 26 mei 1964 vertoonde een derde dier ziekteverschijnselen.
Het morfologisch bloedonderzoek van dit dier toonde het volgende beeld:
de rode bloedcellen waren erg bleek; er waren geen regeneratie-verschijn-
selen. Zeer sterk toxisch bloedbeeld, de cellen waren slecht te onderken-
nen, er was 1 proerythroblast aanwezig; veel vacuolen.

üit dier stierf, zodat van de 4 koeien, die in contact waren geweest met
het stof er twee zijn gestorven en één dier werd geslacht. Het vierde dier
heeft geen ziekteverschijnselen vertoond.

De bedrijfsarts kent het ziektebeeld van de vanadiumvergiftiging by de
mens als een inhalatie-intoxicatie: door het inademen van het roet bij het
schoonmaken van met olie gestookte ketels. Indien bij het schoonmaken
van deze ketels geen veiligheidsmaatregelen worden getroffen, zoals het
dragen van een masker, treden ernstige afwijkingen van de ademhalings-
organen op. Het geconstateerde hoesten van de [)inken, dat van voorbij-
gaande aard bleek te zijn, zou wellicht ook aan inhalatie van het stof te
wijten kunnen zijn.

Opname via de digestie-tractus wordt in de literatuur alleen beschreven
in het dierexperiment.

Reeds in 1917 werden door Proescheren Seil experimenten bij rat-
ten beschreven, waarbij een dagelijkse orale dosis van 2 tot 4 mg vanadium
binnen 2 tot 4 dagen tot een intoxicatie leidde (Am. J. Syphilis, I, 347,
(1917) en Chem. Abstracts, 11, 1958, (1917)).

Franke en Moxon konden aantonen, dat in het dierexperiment, reeds
50-90 p.p.m. vanadium toegevoegd aan het diëet, verschijnselen gaf van
een vanadium-intoxicatie (J. Pharmacol., 58, 454, (1936)).
In 1938 werd door Daniel en Lillie het klinische en patholoog-anato-
mische beeld beschreven van vanadium-intoxicatie in het dierexperiment
(U.S. Pub. Health Repts., 53, 765, (1938)). Ditzelfde beeld werd ook aan-
getroffen bij het geseceerde en het geslachte rund.

Vooral het vanadium-pentoxyde schijnt de component te zijn die zeer ge-
vaarlijk is, deze stof wordt gebonden aan de lipoiden van de lever en de
her.senen.

Grote verschillen in het vanadiumgehalte van het roet hangen samen met
het land van herkomst van de gebruikte olie. Zo vertoont het roet van de
olie uit Mexico en Venezuela een gehalte van 45%, Oklahoma 22%, Irak
14% en Galifornië 5%. De herkomst van de olie, die op een bepaald mo-
ment wordt gebruikt, weet de verbruiker niet. In roet van andere brand-
stoffen komt vanadium niet voor!

Inmiddels ontvingen wij de resultaten van het G.D.I. te Rotterdam, aan
welk Instituut ook materiaal van het gestorven dier ter onderzoek werd
gezonden; hier werden de volgende waarden gevonden:

In de urine van het geslachte dier werd per liter 2,85 mg Vanadium aan-
getoond.

Alhoewel aangaande het onderzoek en de bepalingen hier en daar een
vraagteken moet worden gezet, omdat de kwantitatieve bepalingen slechts
beperkt zijn uitgevoerd en gegevens over de letale dosis bij het rund niet
bekend zijn, lijkt het ons toch goed te wijzen op het gevaar dat er kan
schuilen in het onvoorzichtig omgaan met roet van stookolie; temeer daar
in de moderne bedrijfsuitvoering steeds meer ketels met olie zullen worden
gestookt.

Allen, die bij dit onderzoek hun medewerking hebben verleend, betuigen wij onze
hartelijke dank!

Beschrijving van een aantal gevallen van vergiftiging bij runderen door opname van
stookolieroet.

Description of some cases of intoxication in cows by ingestion of fuel oil soot.

In a tropical country like Indonesia, where environmental and local con-
ditions such as moisture and a sufficient high temperature favour the de-
velopment of helminth eggs throughout the year, it is of no wonder that
parasitic diseases constitute one of the most severe problems in domesticated
animals.

The potential economic loss caused by parasitic diseases in this country
must be a considerable mount in terms of food and money; not less im-
portant however is the significance of parasitic diseases for researchworkers
using experimental animals for long term research projects. It happens
quite frequently that laboriously and carefully reared dogs for experimental
work are wasted or die suddenly and in most cases hookworm infestation
is responsible. Naturally such infestations may markedly and unfavourably
influence the final result of any experiment for which these animals are
used.

Young dogs and especially those kept in kennels are prone to be severely
affected by hookworms. It is a well-known fact that older dogs develop
a marked degree of resistance to the effect of infection due to repeated
natural or artificial infections. This immunity however is never to such
an extent that dogs remain permanently free from hookworms. In addition,
adverse conditions and intercurrent diseases may upset the host-parasite
equilibrum and provoke severe clinical symptoms or death of the host.
Ancylostomiasis, as any other parasitic disease, may in turn reduce the
dog\'s resistance to such infections as canine distemper, infectious canine he-
patitis and leptospirosis especially where a routine vaccination against
these diseases is not yet customary. We will see later that a high proportion
of deaths of affected dogs is attributable to a combination of hookworm
infestation and other diseases.

The incidence of ancylostomiasis in the Indonesian dog in the Bogor and
Djakarta area is estimated to be at least 80%. However not all of these
dogs show clinical symptoms, hence it is useful to seperate the healthy
ancylostomum carriers from clinical cases of hookworm infestation. Here
we will discuss the latter category only.

Dogs in this category mostly pass blood or mucous in their faeces.
Diarrhoea may occur but is not a constant feature. The apetite is more
or less affected. Pallor of the mucosae occurs in a later stage only. In the

1 Prof. Dr. A. A. Ressang, head of the Dept. of Vet. Pathology and Vet. Public
Health of the Faculty of Veterinary Science Bogor, Indonesia.

2 Drs. R. Soetarjo has been assistant in the Pathology Dept. and is presently
engaged by the Pasteur\'s Institute in Bandung, Indonesia.

young animal growth is retarded and the coat is dry and harsh. Weakness
and emaciation represent the ultimate stage which is soon followed by
death. Such clear cut cases of ancylostomiasis, established by post-mortem
examination occur in about 25% of the fatal cases. More or less severe
ancylostomiasis with a fatal termination however, mostly present itself in
combination with other diseases as has been mendoned before; to give a
verdict as to which predominates, the hookworm infestation or tfie accom-
panying disease, is sometimes difficult to answer.

Severe loss in about three weeks old puppies, due to prenatal infection
may ruin dog breeders. Following paragraphs will show that the gross and
microscopic lesions in these puppies are most severe and remarkable.
The present authors are in doubt whether under natural conditions a true
ancylostomum dermatitis exists in the dog, comparable to the ground
itch, water itch or coolie\'s itch in man. Under experimental conditions
using a considerable number of infective larvae and locally applied on the
skin freed from hair the authors could produce an acute, circumscript,
vesicular dermatitis. Under natural conditions the dogs in general do not
show a skin reaction to the penetration of the infective larvae. The inter-
digital wet eczema in dogs occurs in tropical countries as well as in coun-
tries where ancylostomiasis is unknown. Absence of skin reaction in spite
of a high frequency of ancylostomiasis may also be explained by the oral
route of infection in the majority of cases. Such infestations are explicable
if we consider the habits of dogs i.e. consuming all eatables from the soil,
occasional grass eating in gastric affections (?), which makes the animal
more prone to oral infection than for instance the cat. Ancylostomiasis in
the cat is, after the author\'s experience, a very rare finding in the Bogor
and Djakarta area.

Coughing in dogs might be attributable to a broncho-pneumonia as a
sequel of larvae immigration, the result being extreme weakness and ca-
chexia, terminating in death. We will see later that pneumonia is a com-
mon accompanying post-mortem feature in hook-worm infestation.
In the following table the lowest hemoglobin and erythrocyte and the
highest eosinophilic value, collected by examining 100 dogs with hookworm
infestation are compared to normal datas in the dog¹).

This hypochromic anemia is microcytic and sometimes accompanied by
poicylocytosis.

1 The result of an extensive hematologic examination of doggs affected with
hookworm disease viall be published later.

Iron therapy and dietary corrections (proteins and \\ itamin diets) aie most
essential. In the choice of an anthelmintic care must be taken with such
drugs as tetrachlorethylene as in severe cases the liver is seriously damaged;
pre-administratioii of glycogen is recommended in cases where liver affec-
tion is susjjccted or diagnosed.

sub-icteric colour or in rare cases a distinct yellowish discoloration of
the \\ isible mucosae has been recorded. .\\s we will see later disturbance of
the li\\\'er fimction accounts for this sub-icteric or icteric symptom. Due to
heart failme and hypoproteinemia. edema is conspicuous: hydrops ana-
sarca, hydrothorax, hyclrops ascites and hydropericardium may be more
or less severely present. Remarkable pallor as if the carcase were bloodless
or a dirty-yellowish discoloration of the subcutaneous tissue and visceral
organs are common findings. Notable edematous thickening of the gastric
mucosa (pict. 4) and to a lesser extent of the intesiinal mucosa fit into the
general picture of edema. Fat tissue, if present, is of a hydropic consis-
tency.

nearly constant finding is a simple or excentric dilatation of one or both
heart ventricles; a dilatation preceded by a hypertrophy of the left ventri-
cular wall of the heart is seen in a number of cases. Pale, gelatinous blood-
clots may fill the heart spaces. Sub-epicardial hemorrhages, especially in
young animals, may be visible. On gross examination the myocard is
mostly pale. On microscopic examination the picture of an albuminoid
myocardial degeneration is a common finding. In some instances foci of
lympho-histiocytic myocarditis are recorded (pict. 9). Vascular wall fi-
brinoid necrosis (pict. 8) and hemorrhagic myocarditis have been observed
by the authors in puppies that succumbed to prenatal hookv\\orm infesta-
tion.

The lungs are pale and edematous due to impaired circulation. Focal areas
of hemorrhage caused by larvae migration are often seen (pict. 1 ). Lobular
or lobar pneumonia and areas of emphysema are invariabh\' a constant
feature. \'Fhese pnemnonias are catarrhal, hemorrhagic, ptu\'ulent or mixed
in character. The trachea and large bronchi are filled with a foamy fluid;
the mucosa of the respiratory tract is notably pale. The microscopic pic-
ture confirms the gross findings. Broncho-pneumonia is of an acutc, he-
morrhagic, fibrinous, clesejuamative, purulent or mixed character and ac-
companied by conspicuous histiolysis. Edema and emphysema are regular
findings. Ilaernorrhagic foci and \\acuolar lesions manifest due to larvae
migration.

The other organ which is also constantly affected is the liver. .\'Mbuminoid
degeneration with swelling and pallor of the organ is frequently recorded.
In severe cases the fatty infiltration of the liver in the cachectic carcase is
a striking character. The liver may also exhibit a venous congestion due to
heart insufficiency. The miscroscopic picture is much more rich in its va-
riations. Beside fatty infiltration, which may be centro-lobular or diffuse
(pict. 15), focal areas of necrobiosis and necrosis without any prevalence

Lung edema and focal hemorrhages due to migration of hookworm larvae
(experimental case).

Small intestine of a dog. Immense number of minute, focal and hemorrhagic-necrotic
bite marks in the intestinal mucosa from the duodenum as far as the ileum. Swollen
and hemorrhagic mesenteric lymphglands (natural case of ancylostomiasis).

Cut surface of kidneys. Clearly defined, small hemorrhages, mostly in the cortex,
caused by migration of larve (experimental case). The hemorrhages are sharply
defined against the pale kidney.

of location may be \\ isible (pict. 14 i; or the fatty changes are to such an
extent that only small islands or strands of recognizable livercells are \\-i-
sible around the lixer triads. Perivascular edema or perivascular accimui-
lation of lymphocytes, histiocytes, but especially of plasmacells arc fre-
(juent findings. Fibrinoid thrombosis of sub-lobular \\-eins is a rare finding.
.\\lso macrophages laden with hemosiderin are recorded regularly. There
is but a slight to moderate proliferation of Kupfer cells. Liver congestion
with oxerfilling of the li\\er siiuises and compression atrophy of li\\ercords
are seen in chronic hookworm infestations with circulatory disturbances.
Focal necrosis with calcium deposits and with or without eosinophilic reac-
tion suggests the causative ageiu to be a stranded worm larva. Extramedul-
lar hematopoietic centres may be present in the lix\'cr of yotmg dogs.
The stomach is either filled with a small amoiuit of food or empty. Its
mucosa is generally pale and swollen by subnuicosal edema in severe cases
(pict- 4).

The intestines are the seat of specific lesions; coimnonly the atonic, small
intestine is either empty or contains a bloody mucous or tar like contents.
The swollen mucosa exhibits small red bite-marks, visible like petechial
hemorrhages; on close obserxation however, they have a necrotic centre.
LMcer formation, as seen in rnan. has never been encountered. These he-
morrhages vary in number; ihey may be so numerous that hardly a stjuarc-
inch of normal mucosa is left (pict. 2).

Visible to the naked eye are the hookworms attached to the intestiiuil mu-
cosa or lying free in the Itmien. They are grey to reddish in coloiu\' de-
pending on the amount of blood engorged. The xxorms are mostly to be
foimd in the jejtmmn and ileum and in severe cases thex\' arc present in
the duodeiuim as well. The largest number of adult hookxvorms ever en-
cotmtered in the intestines of one medium size dog is 459. microscopic
examination of the small hemorrhagic and necrotic aeras rex\'cals the pre-
sence of ill-defined areas of acute necrtisis in the mucosal layer of the in-
testinal wall with destruction of glands and interlaying tissues; the ne-
crotic areas have mostly a fibrinoid structure and entncshed between the
fibrin are visible protein substances and red bloodcells or remnants of them.

Lcucocytic infiltrations only occur in a later stage; the number of eosino-
phils is small and hardly remarkable. Some of the necrotic areas extend to
the deeper intestinal layers, as far as the luuscular layer of the mucosa with
extensive destruction of tissue (pict. 11. 12. 1.3). Edema in the loo.sc intes-
tinal connective tissue, focal or diffuse lcucocytic infiltration (lympho-
cytes, plasmacells, neutrophils and few eosinojjhils) arc accompanying
features.

Closely related to the changes in the intestines arc the alterations of the
mesenteric glands. Grossly they are modestly to \\ery enlarged, dark red in
colour and upon section exhibit a moist, grey-reddish, soft and bulgitig
pulpa. The microscopic picture reveals an acute, hacmorrhagic hinphade-
nitis with extensive areas of fibrinoid necrosis, hemorrhages, edema and
neutrophilic infiltration. Proliferation of lymphoid follicles and in a few
instances of the reticulo-cndothelial cells are noted; moreover the presence
of macrophages loaden with bloodpigmcnt is remarkable.
The other lymphglands general do not show the pathological changes
which has been just described. Thev- may be somewhat swollen and moist,
especially if there is a general edema.

The spleen is normally pale, contracted and "dr\\". Enlargement of this
organ occurs as a sequel of congestion or of septic conditions iti secondary
infections, but the total increase in size is mostly moderate. Microscopically
there is a varying degree of hyperplasia of the reticulo-endothelial tissue;
frequently recorded is the accumulation of hcmoglobinogeous pigment in
the form of phagocytized hemosiderin, .^reas of extramedullar hemato-
poie.sis recognizable as clumps of cells of the myeloid and hematopoietic
groups and amongst which the megakaryocytes are most prominent, occur
in the spleen as well as in the liver of young, not too emaciated dogs.
Hyperplasia of lymphfollicles with absence of germinal centrcs and most
remarkably, a fibrinoid necrosis of these follicles (pict. 5, 6) was seen in a
number of fatal cases of prenatal infection. In the great majoritv\' of cases,
however, the spleen is normal.

The kidneys arc pale and of a softer consistency than normal. Small he-
morhages which arc present on the external surface as well as on the cut
siu\'face, presimiably caused by stranded migrating larvae (ancylostoinum,
ascaris) arc clearly visible against the renal background (pict. 3). Micro-
scopically a slight to intense degeneration of the tubular epithelium is seen.
.Accumulation of homogenic, eosinophilic protein mass (plasmarrhagic) is
visible in the Bowman\'s space (pict. 10). Small circumscript hemorrhages
resulting from vascular lesions with only a few ncutrophiles are encoun-
tered; tlicy have no predilection sites. Remnants of larvae arc rarely found
aticl eosinophilic infiltration is scarce.

The peritoneum, pleura and pericardium as well as the braitis. adrenals
and skeletal muscles arc pale but do not display any particular change.
In severe cases the red boncmarrow had replaced the red. adult yellow
marrow to a variable extent. This replacement begins at the proximal end
of the long bones and descends to the distal parts. Microscopically there
is an erythroblastic hy])erplasia consisting of foci of prccitrsors of erythro-
cytes namely erythroblasts and monoblasts. Eosinopliilic accimuilation in
the boncmarrow has rarely been observed by the authors. Exhaustion of
the bonemarow recognizable by paucity of hematopoietic cells occurs exep-
tionally in extremely emaciated dogs.

h\'ibrinoid necrosis in lymphiollicle in the spleen of a 25 days old puppy that died
of prenatal infection of ancylostomiasis (Weigcrts\' stain for fibrin).

Chronic case of a natural hookworm infestation with cardiac insufficiency. Congestion
of liver beside cellular histiolysis and round cell infiltration (H.E. section).

Fibrinoid arterial wall necrosis with initial stage of inflammatory reaction (Peri-
arteriitis) in the myocardium. Case of prenatal infection. (H.E. section).

Myocard of a fatal case of natural ancylostomiasis in a young dog.
Focal myocarditis. (H.E. section).

Kidney of a dog of a fatal case of experimental ancylostomiasis. Tubular degeneration,
protein cast in Bowman\'s spaces and focal hemorrhages are the most outstanding

Focal necrosis in intestinal mucosa of fatal cases of natural ancylostomiasis. In
pict. no. 12 the necrosis extend as far as the muscular layer of the mucosa.
Destruction of glands, muscular and interlaying tissue. Slight peripheral infiltrations
of neutrophils, extensive hemorrhage but no eosinophils (pict. II & 12) or only
a few number of them (pict. 13) (lI.E. section).

J\'he outstanding lesion in acute ancylostomiasis is a hemoiihagic cntciitis
with focal necrosis, suhsccjucnt to the attachment of the hookworms into
the intestinal mucosa. Extensive ulceration as seen iu man has never been
encountered by the prc.scnt author.s, while eosinophilic infiltrations of the
intestinal lesions do not occur in fatal cases.

The intestinal lesions provide a porte d\'entrée for bacteria and virus thus
giving rise to grave organ- or general affection and obscuring the hook-
worm infection.

bacterial examination of the organs from fatal cases reveals the presence
of a polybacterial flora (E. coli, streptococci, staphylococci. Bac. /pyogenes
etc.). Malnutrition and tieglect arc other important additional factors.
.•\\ncylostomiasis is actually a discasc-complcx. the syndrome of which is
mainly characterized by anemia and its sequel: cardiac insufficiency, ede-
ma and fatty ( ano.xygenic I infiltration of the livci. The anemia is pri-
marily caused by mechanical loss of blood. quantitative measurement

of tfic blood-loss in ancylostomiasis by the radio-chromium technique of
tagging red blood cells, showed that each parasite removes 0.07-0.12 ml
per day (Wells, 1931).

This loss of blood may be so severe that the intestinal contents have a black,
tarry nature. Though few hookworms may theoretically induce a severe
anemia by the anticoagulant in their secretory glands and by causing se-
veral profusely bleeding injuries, the authors\' experience has led to believe
that hookworm anemia greatly depends on the nutritional state of the ani-
mal, age of the animal and especially on the parasitic count. In cases
where there is a high bloodloss or anemia with a low worm burden, the
possibility of mechanical expulsion of the parasites by previous treatment
or the phenomenon of selfcure in the hypersensitive animal, must be born
in mind. Dependent on the animal\'s nutritional condition, age and breed
(size) of the dog, at least 25-50 worms are needed to invoke a pathogenic
effect in die host.

In the production of hookworm anemia however, other important factors
play a considerable role, namely, primarily a diet deficient in protein and
iron and secondly a hemolytic metabolic factor causing hemolysis of red
bloodcells. Evidence of this hemolytic factor is seen in the accumulation of
hemosiderin in a large number of macrophages In the liver, spleen and
mesenteric lymphglands. The dysproteinemia contributes considerably to
the edema; the iron and vitamin deficiency render the bone marrow in-
capable of response and anemia ensues.

The eosinophilic response in the peripheral blood is irregular and depends
on the dog\'s power of resistance, number of hookworms and stage of in-
fection. Peaks of eosinophilia occur primarily in the migrational or later
stage. This eosinophilia reflects the immune stage of the animal and this
serves as an explanation why the intestinal and bone marrow lesions res-
pond in general so poorly wdth eosinophilic infiltration in fatal cases.
Immunity to hookworm infestation is attributable to an antigenic response
due to the presence of either the larvae or its exo-toxin. Evidence for the
production of this exo-toxin is not much; isolated frog hearts perfused with
bloodserum from cases of ancylostomiasis e.xhibit toxic effects in the cardiac
muscle and the bloodforming organs (Ras en A n a n d a 1 w a r, 1944).
Release of an anemic factor of canine hookworm iiito amino-acid culture
media is postulated. In the authors\' opinion the mechanical loss of blood
together with the protein and iron deficiency and hemolysis of red blood-
cells are the most important factors that operate in producing the anemia.
The enteritis which is mostly hemorrhagic and necrotic in character inter-
feres with the absorbtion of vital substances, destroys the liver function
to a considerable extent and hence set in train a toxic effect in several
organs as 1. degeneration in heart, kidney and liver, 2. focal necrosis in
the mesenteric lymphglands, liver and spleen and 3. vascular wall fibrinoid
necrosis in the myocardimn. As has been mentioned before (secondary)
bacterial toxins may be contributing considerably in causing the dege-
neration and necrosis.

Cardiac failure may also be attributable to a slight to .severe myocarditis
due to a secondary bacterial infection. The severe myocarditis goes to-
gether with a fibrinoid necrosis of the walls of myocardial arteries. This
necrosis may be part of the immunogenic response of the host mentioned
above. The organs however, which are most prone to secondary infection

(bacterial, viral) are the lungs. About 60% of our cases of hookworm in-
festations exhibit pneumonia in different proportion, character and stage.
Neither periodical treatment nor anti-anemic therapy will solve the an-
cylostomiasis problem in dogs in Indonesia as permanent cure is prevented
by the environmental conditions. The same holds true of ancylostomiasis
in man where the effect of this disease can be reduced to a considerable
extent by undertaking sanitary and economic precautions. The use of irra-
diated larvae as immunizing agents against lungworms and gastro-intestinal
worms developed by Jarret et al. ("1961) opens new pro.spects for the
control of helminthic parasitic diseases in domesticated animals under
European and experimental conditions. More attention should be paid to
the development of this active immunity against parasitic diseases by using
larvae attenuated by X-irradiation under tropical conditions. The authors
performed this mode of vaccination in a limited number of dogs using
larvae that has been irradiated in the Dept. of Rontgenology of the Me-
dical College in Djakarta. Due to deficient out-put capacity and excessive
use of tools for human purposes the results of this vaccination were incon-
clusive (unpublished ).

With respect to efforts to minimize invasion by infective hookworm larvae
it must be born in mind that ground covered with grass is more favorable
to their development and prolonged existance than a grass-free area and
that the rays of the sun tend to destroy the larvae. These larvae only mi-
grate in the infecdve stage and this migration up the grass blades takes
place only when the grass is covered with a film of moisture (K a m a 1 o v
1946).

The authors wish to express their sincere thanks to S. N. H u s s a i n y, Esq.,
BVSC., MRCVS., for his useful suggestions and the correction of the english of the
manuscript. They are also grateful to Prof. Dr. E n i n g k and Dr. S. W i r a-
hadiredja of the Institute of Parasitology of the Veterinary College in Han-
nover for allowing them to make the microscopic pictures in their institute.

1. This article principally deals with the clinical picture, gross and microscopic
pathology of ancylostomiasis in dogs in Indonesia.

2. The incidence of hookworm infestation in dogs in Indonesia in the Bogor and
Djakarta aerea is about 80%. Death attributable to ancylostomiasis is about 25%
according to autopsy protocols of the pathology dept. of the Faculty of Veteri-
nary Science in Bogor.

3. The disease may be acute and rapidly fatal especially in cases of prenatal
infection (where death occurs around the age of three weeks) or in young
malnourished dogs. Death is preceded by extreme weakness.

4. Ancylostomiasis is a disease-complex. Anemia, which is microcytic and hy-
pcx\'hromic and occasionally hyperchromic (Bohm, 1955) is mainly caused by
mechanical loss of blood and thus depletes the organ of its iron reserves. This
anemia is most marked in cases of nutritional deficiency.

5. The presence of a great number of macrophages in the liver, spleen and mesen-
teric lymphglands which are loaden with bloodpigment suggests the existence of
a hemolytic factor, which is a contributing factor in the resultant anemia.

6. The anemia may have a direct effect on the presence of cardiac insufficiency;
together with a disturbed liver function and the dysproteincmia the cardiac
failure give rise to the general edema in the affected dogs.

7. The lowest hemoglobin value ever eneountered is 4,06% (normally 13,1%);
the lowest number of erythrocytes 2,44 mill/ml. (normally 5-8 mill/ml.) The
highest eosinophilic count ever made is 20% (normally 5%).

8. The bone marrow response to the anemia is that of a hyperplastic, erythroblas-
tic hyperplasia; in young dogs extramedullar hematopoietic foci may be present
in the liver and the spleen.

9. Acute enteritis together with focal mucosal necrosis as a result of the attachment
of the hookworm onto the intestinal mucosa give access to secondary bacterial
and viral invasions via the intestinal wall, thus producing septic conditions, inclu-
ding degenerations of organs, pneumonia, myocarditis and occasional interstitial
nephritis.

10. Necrotic foci in the liver, intestinal lymphglands and spleen are considered by
the authors as a toxic effect of this secondary bacterial and viral invasion rather
than the toxic effect of the worm itself.

11. The gross and microscopic alterations are most severe in fatal cases of prenatal
infections. Anemia, sub-epicardial and myocardial hemorrhages and microscopi-
cally hemorrhagic myocarditis, fibrinoid necrosis of small arterial walls in the
myocardium, focal necrosis in the liver and spleen are conspicuous.

12. The authors postulate that, contrary to man, the infection by the infective larvae
in the dog mostly occurs via the oral route.

13. Therapy consists in dietary correction, iron and vitamin supply beside anthel-
mintic treatment.

14. In cases of available outfit, the value of the vaccination method after J arret
et al using attenuated larvae by Röntgen irradiation must be assessed under
tropical environmental conditions.

1. Dit artikel behandelt hoofdzakelijk het klinisch beeld en dc pathologische ana-
tomie van ancylostomiasis bij honden in Indonesië.

2. Ongeveer 80% van de hondenpopulatie in Djakarta en Bogor, inclusief hun
omgeving, zijn dragers van mijnwormen. Volgens de sectie-protocollen van de
afd. Pathologie en Vet. Public Health Dept. van de Diergeneeskundige Faculteit
in Bogor sterft jaarlijks ongeveer 25% van dc honden aan ancylostomiasis.

3. Ancylostomiasis vormt in wezen een syndroom. D( anemie, die microccllulair
en hypochroom en bij uitzondering hyperchroom (Bö h m, 1955) is, wordt hoofd-
zakelijk veroorzaakt door mechanisch verlies van bloed; de ijzervoorraad van
het organisme raakt aldus uitgeput. Deze anemie is vooral uitgesproken in geval
van deficiënt dieet.

4. De aanwezigheid van een groot aantal macrofagen in de lever, milt en mesen-
teriale lymfklieren die met bloedpigment zijn beladen doet het bestaan van een
hemolytische factor vermoeden, welke bijdraagt tot het ontstaan van de bloed-
armoede.

5. De anemie kan een directe invloed hebben op het ontstaan van een hartsinsuf-
ficiëntie; deze gestoorde hartsfunctic geeft, tezamen met de gestoorde lever-
functie en dysproteinemie aanleiding tot het ontstaan van een algemeen oedeem
bij de hond.

6. De laagste hemoglobinewaarde die ooit werd gevonden was 4,06% (normaal
13,1%), het laagste aantal ooit gevonden erytrocyten was 2,44 mill./cc. Het
hoogste aantal eosinofiele leucocyten dat ooit werd gevonden was 20% (normaal
5%).

7. De reactie van het beenmerg t.o.v. de bloedarmoede is een hyperplastischc, ery-
troblastische hyperplasie; bij jon.ge honden vonden we vaak extramedullaire
hemopoiëtische haardjes in de lever cn milt.

8. De acute, hemorragische enteritis, die met lokale necrose van het darmslijm-
vlies gepaard gaat (tengevolge van bijtwondjes der mijnwormen) is oorzaak van
secundaire bacteriële en virusinfecties via het darmkanaal; aldus ontstaan

septische toestanden, inbegrepen degeneraties van organen, longontstekingen,
myocarditiden en soms interstitiële nefritiden.

9. Oorzaak van de necrotische haardjes in de lever, mesenteriale lymfklieren en
milt is hoogstwaarschijnlijk het toxisch effect van deze secundaire bacteriële- en
virus invasie en niet de toxinen van dc wormen. Het bestaan van deze worm-
toxinen is overigens nooit bewezen.

10. Het pathologisch anatomisch cn microscopisch beeld is erg opvallend bij pups
die aan een prenatale infectie zijn gestorven. .Anemie, sub-cpicardiale en hart-
spierbloedingcn zijn dc opvallendste afwijkingen, terwijl we microscopisch een
hemorragische myocarditis, fibrinoide necrose van de wand van kleine arteriën
in het myocard en lokale necrose in de lever en milt hebben gevonden.

11. Wij zijn de mening toegedaan dat, meer dan men tot dusver aanneemt, de in-
fectie van honden door de infectieuze larven der mijnwormen, via dc orale route
tot stand komt.

12. Bij de behandeling moet het dieet worden gecorrigeerd en ijzerpreparaten en
vitaminen dienen te worden toegediend naast een wormkuur.

13. Indien de benodigde apparaten beschikbaar zijn zou het heel nuttig zijn om de
vaccinatie methode van J a r r e t et al. in de tropen te testen. Bij deze vaccinatie
worden wormlarvcn gebruikt die door Röntgcntbestraling zijn verzwakt.

1. Cet article traite avant tout le syndrome et l\'anatomie pathologique d\'ankylos-
tomiase chez des chiens en Indonésie.

2. Environ 80% de la population canine dc Djakarta et de Bogor et leurs environs
sont porteurs d\'ankylostomes. Selon les protocoles d\'autopsie du département dc
Pathologie ct d\'Hygiène Publique Vétérinaire de la Faculté de Médecine Vé-
térinaire de Bogor environ 25% des chiens meurent annuellement d\'ankylosto-
miase.

3. L\'ankylostomiase est essentiellement un syndrome. L\'anémie, qui est microcel-
lulaire et hypochrome et par exception hypcrchrome (Böhm, 1955), est
surtout causée par la perte méchanique dc sang; les provisions de fer de l\'orga-
nisme s\'épuisent ainsi. Cette anémie est surtout frappante au cas d\'un régime
déficient.

4. La présence d\'un grand nombre de macrophages dans le foie, la rate et les
ganglions lymphatique mésentériques qui sont chargés de pigment sanguin,
fait croire à l\'existence d\'un facteur hémolytique qui contribuerait à la genèse
dc l\'anémie.

5. L\'anémie peut avoir une influence directe sur la genèse d\'une insufficience
du coeur; cette fonction cardiaque troublée peut faire naître, combinée de la
fonction hépatique troublée et de la dysprotéinémie, un oedème général chez
le chien.

6. La teneur la plus basse en hémoglobine qui fCit jamais trouvée, était 4,06%
(teneur normale 13,1%), le nombre le plus bas d\'érytrocytes jamais trouvé était
2,44 rnll./cc (teneur normale 5-8 mill.;cc.). Le plus grand nombre de leucocytes
éosinophilcs qui fût jamais trouvé était 20%. (teneur normale 5%).

7. La réaction de la moelle à l\'anémie est une hyperplasie hyperplastique éry-
troblastique; chcz les chiens jeunes nous avons souvent trouvé dans le foie et
dans la rate des foyers cxtramédullaires hémopoétiques.

8. L\'entérite aiguë hémorragique qui par suite des morsures des ankylostomes
est accompagnée de nécrose locale dc la muqueuse intestinale, est la cause des
infections bactériennes et du virus secondaires par la voie intestinal; ainsi
naissent des conditions septiques, y compris les dégénérations d\'organes, des
pneumonies, des myocarditcs et parfois des néphrites interstitielles.

9. La cause des foyers nécrotiques dans le foie, dans les ganglions lymphatiques
mésentériques ct dans la rate est très probablement l\'effet toxique de ces
invasions bactériennes et du virus secondaires et non par les toxines des vers.
L\'existence de ces toxines vermiculaires n\'a d\'ailleurs jamais été prouvée.

10. Les lésions pathologiques anatomitiucs et microscopiques sont très frappantes
chez des jeunes chiens morts d\'une infection prénatale. L\'anémie, des hémorragies
subépicardiaques et myocardialcs sont les troubles les plus frappants, tandis
que microscopiquement nous avons trouvé une myocardite hémorragique, du
nécrose fibrinoide de la paroi des petits artères du myocarde et du nécrose
locale dans le foie ct dans la rate.

11. Nous sommes d\'avis que, plus qu\'on admettait jusqu\' à présent, l\'infection dc
chiens par les larves infectieuses des ankylostomcs se fait par la voie orale.

1 2. Pendant le traitement il faudra corriger le régime et administrer des ferrugineux
et des vitamines, à côté du traitement anti-ankylostome.

1.3. Si les appareils nécessaires sont disponibles, il serait très utile de soumettre à
un test la méthode de vaccination dc Jarret et al. dans les tropiques. Pour
cette vaccination on se sert de larves d\'ankylostomes affaiblies par une irradiation
aux rayons — X.

1. Dieser .Artikel behandelt in der Hauptsache das klinische Bild und die patholo-
gische Anatomie der Ankylostomiasis bei Hunden in Indonesien.

2. Ungefär 80% sämtlicher Hunde in Djakarta und Bogor und deren Umgebung
sind Träger von Hakenwürmern. Laut den Sektionskontrollen der Abtlg.
Pathologie und der Vet. Public Health der veterinärmedizinischen Fakultät zu
Bogor sterben jährlich 25% der Hunde an Ankylostomiasis.

3. Ankylostomiasis bildet im Wesen ein Syndrom. Die Anämie, die mikrozellulär,
hyprochrom und in .Ausnahmefällen hyperchrom (Böhm, 1955) ist, wird
hauptsächlich durch mechanischen Blutverlust verursacht; der Eisenvorrat des
Organismus geht also zur Neige. Diese Anämie tritt besonders deutlich bei nicht
genügender Ernährung auf.

4. Das Vorkommen einer grossen Anzahl Makrophagen in der Leber, Milz und
mesenterialen Lymphknoten, die mit Blutpigment beladen sind, lässt das Vor-
handensein eines haemolytischen Faktors vermuten, der zum Entstehen der
Blutarmut beiträgt.

5. Die Anämie kann einen direkten Einfluss auf das Entstehen einer Herzinsuffienz
haben; diese gestörte Herzfunktion ist zusammen mit der gestörten Leber-
funktion und Dysproteinämie der Anlass zum Entstehen eines allgemeinen
Ödems beim Hund.

6. Der niedrigste Haemoglobinwcrt, der je gefunden wurde, war 4.06% (normal
13,1%), die niedrigste Erytrozytenanzahl betrug 2,44 mill./cc. (normal 5-8 mill./
cc.). Die höchste Anzahl eosinofider Leukozyten, die je gefunden wurde,
betrug 20% (normal 5%).

7. Die Reaktion des Knochenmarks bezgl. der Blutarmut ist eine erythroblastische
Hyperplasie; bei jungen Flunden fanden wir oft kleine extra medulläre,
haemopoietische Herde in Leber und Milz.

8. Die akute hacmorrhagische Enteritis, die mit lokalci Nekrose der Darmschleim-
haut gepaart geht (als Folge von Bisswunden der Würmer) ist Ursache von
sekundären, bakteriellen- und Virusinfekuonen über den Darmkanal; so ent-
stehen septische Zustände, Degenerationen von Organen, Lungenentzündungen,
Myokarditiden und manchmal interstitielle Nephritidcn.

9. Ursache der kleinen nekrotischen Herde in der Leber, mesenterialen Lymph-
drüsen und Milz ist höchstwahrscheinlich der toxische Effekt dieser sekundären,
bakteriellen- und Virusinvasion und nicht die Wurmgifte, deren Existenz
übrigens nie nach.gcwiescn wurde.

10. Sehr auffallend ist das pathologische, anatomische und mikro.skopische Bild
bei jungen Hünden, die an einer pränatalen Infektion verendeten. .Anämie,
subepikardiale und Herzmuskelblutungen sind die auffallendsten Abweichungen,
während wir mikroskopisch eine hacmorrhagische Myokarditis, fibrinoide Ne-
krose der kleinen .Arterienwand im Myokard und lokale Nekrose in Leber und
Milz fanden.

11. Wir nehmen an, class Hünde häufiger als man bisher angenommen hat, durch
infektiöse Larven oral infiziert werden.

12. Bei der Behandlung muss die Diät korrigiert werden und ausser einer Wurmkur,
Eisenpräparate und Vitamine verabreicht werden.

13. Falls die nötige Apparatur zur Verfügung steht, wird es in den Tropen von
Nutzen sein, die Vakzinationsmethode von Jarret et al. zu testen. Bei dieser
Vakzination werden Wurmlarven, die durch Röntgenbestrahlung geschwächt
sind, benutzt.

1. Este articulo trata sobre todo del cuadro clinico y de la anatomia patolôgica de
ancylostomiasis en perros en Indonesia.

2. Aproximadamente 80% de la populaciôn de perros en Djakarta y Bogor
mclusivamente los alrededores, lleva consigo ancylostomata. Segûn los protocolos
de autopsia de la secciôn de Patologia y Salud Pûblica Veterinaria de la
Facultad de Veterinaria en Bogor mueren anualmente aproximadamente 25%
de los perros de ancylostomiasis.

3. .Ancylostomiasis forma esencialmcntc un sindromo. La anemia que es micro-
cellular y hipocromo y por excepción hipercromo (Böhm, 1955), principal-
mente es causada por pérdida mécanica de sangre; asi van a acabar las réservas
de hierro. Esta anemia estâ principaimente evidente en caso de una dicta
déficiente.

4. La presencia de un gran numero de macrofagos en cl higado, bazo y ganglios
linfâticos mesenteriales que estân cargados con pigmento de sangre, deja entrever
la existencia de un factor hemolitico, que contribue al origen de la anemia.

5. La anemia puede influenciar directamcnte al nacimiento de una insuficiencia
del corazôn; esta funciôn del corazôn perturbada da, junta con la función del
higado desequilibrada y la disprotcinemia, lugar al nacimiento de un edema
general en él perro.

6. El valor de la hemoglobina mâs bajo que sc encontraba una vez, era 4,06% (nor-
malmente 13,1%), el valor de eritrocitos mâs bajc tra 2,44 niill.|cc. (normal-
mente 5-8 mill./cc.). EI nûmero mâs elevado de leucocitos eosinofilos que se
encontraba una vez era 20% (normalmente 5%).

7. La reacción de la medula en cuanto a la anemia es una hipcrplasia eritro-
blastica y hiperplâstica en perros jóvenes encontrabamos a menudo focos
hemopoeticos extramedulares en el higado y bazo.

8. La enteritis aguda, hemorrâgica, que esta acompanado con una necrosis local
de la mucosa enteral (a consecuencia de heridas mordientes de los ancylosto-
mata) es causa de infeccioncs bacteriales y de viruses segundarias por via
enterai; de este modo nacen condiciones sépticas, inclusivamente degeneraciones
de órganos, neumonias, miocarditides y a veces nefritides interstitiales.

9. La causa de los focos necrôticos en el higado, glândulos linfâticos mesenteriales
y bazo es probabilmcntc el cfccto tôxico de esta invasión segundaria de bacterias
y viruses y no las toxinas de los ancylostômata. Ademâs no se ha probado
nunca la existencia dc estas toxinas de los vermes.

10. El cuadro patológico anatômico y microscópico es muy evidente en perros
jôvencs que han morido de una infección prenatal. Anemia, hemorragias
subepicardialcs y miocardiales son las altcraciones mâs evidentes, mientras se
encontraban microscópicamente una miocarditis hemorrâgica, necrosis fibrinoidal
dc la pared de las pcquefias arterias en el miocardo y necrosis local en el higado
y bazo.

11. Tenemos la opinion que mâs que se acepta hasta ahora, sc efcctua la infección
de perros por las larvas infecciosas de los ancylostôm.ata por via oral.

12. En el tratamiento se debe corregir la dieta y hay que aplicar preparatos de hierro
y vitaminas junto con una cura vermifuga.

13. Si estân disponibles los apparatos neccsarios, séria muy util probar cl método
de vaccinaciôn de Jarret y colab. entre los trópicos. En esta vaccinaciôn

se cinplcan larvas de vi ritirs que estân niitigadas por radiación de Röntgen.

Münch, tierärztl. Wschr., 68, 244, (1955).
C o r t, W. W.: Variations in hookworm disea.se. ]. Parasitai., 19, 142, (1933).
Foster, A. O. : Prenatal infection with the dog hookworm Ancyl. caninum. J.

Parasitol., 19, 112, (1952).
H o d e s, P. J. and K e e f e r, G. P.: Hookworm disease; a small intestinal study.

Am. J. Roentgenology & Radium Ther., 54, 728, (1945).
D o w, C. et al. : Studies on immunity to Uncinaria stenocephala infection in the dog-
Double vaccination with irradiated larvae. Am. ]. vet. Res., 22, 352, (1961).
Jarret et al. : Studies on immunity to Haemonchus contortus infection- double
vaccination of sheep with irradiated larvae. Am. ]. vet. Res., 22, 87, 186, (1961).
Kamalov, N. G.: On the contamination of human by Ancylostomidae through

grass. Med. Parasit, and Parasit. Dis., 15, 68, (1946).
L i e b O w, A. A. and H a n n u m, C. A.: Eosinophilia, ancylostomiasis and
strongyloidosis in the South Pacific Area. Yale J. of Biol. & Med., 18, 381, (1946).
Otto, G. F.: Immunity against canine hookworm diseases. Vet. Med., 43, 180,
(1948).

R a O, G. S. R. and Anandalwar, N., 1944: The influence of hookworm infection
on the heartmuscle; an experim. investigation. Proc. Ind. Ac. Sei., 19, 204, (1944).
Ressang, A. A. and S o e t a r j o, R. : Ankilostomiasis pada andjing di Indonesia ;

Peng Kongres Ilm. Penget. Nasional II, (1962).
S m i r n o v, G. G. : On the efficiency of cutaneous infection with hookwormlarvae.

Cpt. Rend. Ac. Sei. USSR., 42, 46, (1944).
Wells, H. S.: Observation on the bloodsucking activities of the hookworm .\\ncy-

lostomum caninum. J. Parasit., 17, 167, (1931).
Y u t u c, L. M.: 1949: Prenatal infection of dogs with ascarids, Toxocara eanis and
hookworms, .Ancylost. caninum, ƒ. Parasit., 35, 358, (1949).

I p p e n, R.t Vergleichende pathologische Untersuchungen über die spontane und
experimentelle Tuberkulose der Kaltblüter. Abh. Deutsch. Akad. Wiss. Berlin., 64,
(l),i, (1964).

In dit, thans als publikatie uitgegeven „Habilitationsschrift", worden tuberculeuze
veranderingen bij vissen, amfibiën en reptielen beschreven.

Vele gevallen van spontane tuberculose werden bestudeerd. Daarnaast zijn experi-
menten verricht, waarbij vertegenwoordigers van eik der genoemde groepen besmet
werden met koudbloed-tubcrkelbacteriën en Mycobacterium bovis en soms met zuur-
vaste saproficten.

Met M.bovis waren dezelfde veranderingen op te wekken als met koudbloed-tubcr-
kelbacteriën (omgevingstemperatuur voor vissen en reptielen meestal 25—30° C
en voor amfibiën meestal 20-25° C).

Bij koudbloedige gewervelde dieren komt vrijwel uitsluitend een infectie per os voor.
De lever, de milt en de nieren tonen de ernstigste veranderingen, terwijl de longen
nooit alleen zijn aangetast.

Zoals eigenlijk bij alle huisdieren, behalve het rund, ontbreekt bij koudbloedigen de
chronische orgaantuberculose en kan men slechts een primaircomplex en een vroege
generalisatie waarnemen. Wel treedt bij de koudbloedigen een afkapseling door bind-
weefsel op, die duidt op een geprotraheerd verloop. Hagedissen vormen een uit-
zondering; zij bleken de intraperitoneale besmetting in zeer korte tijd aan een
bacterieëmie te gronde te gaan.

De uitbreiding in het lichaam kan zowel hematogeen als lymfogeen tot stand komen.
Bij vergelijking van de morfologische veranderingen van poikilothermc en homoio-
therme vertebraten zijn een aantal facetten van de ontstckingsproeesscn te vinden
die sterke overeenkomst vertonen. Bij beide bestaat vorming van epitheloide cellen,
lymfocytaire exsudatie, vorming van bindweefsel- en argentofiele vezelen en centraal
verval.

Verschilpunten met zoogdiertubcrculose zijn het ontbreken van verkalking in de
tuberkcls en het voorkomen van zeer grote aantallen zuurvasten in de ontstekings-
haarden bij koudbloedigen.

De vorming van reuscellen is geen constante karakteristiek voor tuberculose van
koudbloedigen. Bij vissen, kikkers en slangen treedt zij slechts sporadisch op. Bij
schildpadden overheersen de reusccllcn van het type zoals dat bij vogels gevonden kan
worden over die van het type van Langhans en het vreemd-lichaam type, terwijl bij
hagedissen uitsluitend het type van Langhans optreedt.

Vanuit een oogpunt van vergelijkende pathologie is de tuberculose der koudblo<\'digcn
als een echte tuberculeuze ontsteking tc beschouwen. Als algemene definitie voor cen
tuberculeuze ontsteking kan dan gelden: een ontsteking die veroorzaakt wordt door
verwekkers uit dc groep der Mycobacterien en gekarakteriseerd door een retotheliale
celreactie. (Doch zelfs in zijn aanvullende verschijningsvormen, zoals een verdikking
van de basaalmcmbranen van glomeruluscapillairen, zijn er soms frappante over-
eenkomsten tussen de dierklassen. (Ref.)
48 fraaie foto\'s cn tekeningen ronden het werk af.

R a u s s, K., K c t y i, 1. und H e g y i, P.: Die Rolle der Darmflora bei der experi-
mentellen Salmonella-Infection der Maus. Zbl. Bakt. J Orig., 190, 360, (1963).
Door toediening van streptomycine of van chloramphenicol per os kon de gcvcx\'ligheid
van muizen voor pcrorale infectie met Salmonella enteritidis belangrijk verhoogd
worden. Door injectie was dit niet het geval.

Schrijvers brengen dit in verband met beïnvloeding van de normale E. coli flora, die
antagonistisch zou werken. Echtcr moeten ook andere darmkiemen een rol spelen,
want kunstmatige toediening van E. coli is niet voldoende om deze toestand op te
heffen. In verband hiermede werd bestudeerd van uit welk darmgedeelte de Sal-
monella\'s in de organen dringen. Hoewel het niet is uitgesloten dat van de dunne
darm uit al enige penetratie plaats vindt, blijkt dit hoofdzakelijk in de dikke darm te
gebeuren, vandaar ook de mogelijkheid van de dikke darmflora tot beïnvloeding van
dit proces.

M c E r 1 e a n, B. A.: Abortion and infertility in Sows in Ireland apparently due
to infection by Leptospira canicola. Vet. Rec., 76, 248, (1964).
Beschreven wordt een uitbraak van onvruchtbaarheid en abortus op een varkens-
fokbc drijf.

.\\bortus trad 19 dagen en later vóór het einde van de drachtpcriode op. Biggen
die gedurende de laatste 10 dagen van de dracht geboren werden, waren zwak,
waren icterisch en sderven vaak. Voor de tiende dag werden ze dood geboren.
De onvruchtbaarheid kwam het meeste voor bij de geiten.

Bloedserum had een positieve titer t.o.v. Leptospira Canicola en L. ictero haemorr-
hagica. Na behandeling met Oxytetracycline in het voer gedurende 30 dagen werd de
vruchtbaarheid weer normaal en werden gezonde biggen geboren.
Leptospiren konden, mogelijk door de antibioticumbehandeiing, in urine en foeti niet
worden aangetoond.

G u i 1 h O n, J. et P r i o u z e a u, M.: Action du thiazolyl benzymidazola sur les
stronlylidis des Equidés. Buil. Ac. vet. France, 9, 395, (1963).
•Aan 15 proefpaarden, variërend in leeftijd van 12 maanden tot 20 jaar, werd per
os 28 ä 54 mg/kg lichaamsgewicht van het actieve element van thiabendazole ver-
strekt.

Het aantal strongylus-eiercn per gram faeces varieerde vóór de kuur van 250-5000.
Een week na de behandeling waren alle faecesmonsters negatief. Na 2 maanden
echter zag men, ondanks het feit dat herinfectie uitgesloten was, wederom strongylus-
eiercn in de faeces. Bij controle op 3 en 4 maanden na de behandeling met thiabenda-
zole was dit aantal nog toegenomen.

Men veronderstelt dat deze toename werd veroorzaakt door de eiproduktie van
vrouwelijke strongyliden die door meerdere resistende de kuur overleefd hebben.
Ook bestaat de mogelijkheid dat dit een gevolg is van resistentie van migrerende
larven, die, voordat ze in de dikke darm aankomen, geheel of gedeeltelijk beschermd
zijn tegen de werking van thiabendazole.

Deze proefrcsultatcn tonen aan dat een enkele dosis van 25 ä 50 mg/kg lichaams-
gewicht thiabendazole niet voldoende is om dc strongyliden bij paarden geheel te
elimineren.

GEVOELIGHEID VAN ANTIBIOTICA VAN STAPHYLOCOCCUS AUREUS
V.\\N HUIDZIEKTEN VAN HONDEN.

E s t O 1 a, T. and V a s e n i u s, H.: Studies on the sensitivity to antibiotics of
Staphylococcus aureus strains, isolated in canine skin diseases. Nord. Vet.Med. 15,
418, (1963).

Uit verschillende vormen van huidontsteking bij honden in Finland werden 98
Staphylococcus öiireuj-stammen geïsoleerd.

Meer dan 90% van de stammen was gevoelig voor erythromyeine en nitrofurantion.
Gevoelig voor neomycine, streptomycine en tetracycline was 75—90%. Voor peni-
cilline, chloramphenicol, novobiocin en oleandromycin was 50—75% gevoelig. Voor
een groot deel (65%) was de gevoeligheid voor penicilline hoog (d.w.z. ook voor
grotere verdunningen).

Bij de ingestelde therapie bleek in de meeste gevallen het resultaat in vivo in over-
eenstemming met de bepalingen.

L a m O u r o u X, J. et L e b e a u, .A.: Un traitement du coryza du chat. Bull. Ac.
vét. France., 10, 443, (1963).

Een kat met pruritis die tevens lijdende was aan chronische coryze werd ter be-
ïnvloeding van de pruritis behandeld met Pentamethyleen tetrazol.
Na de injectie genas dc coryza terwijl de pruritis niet beïnvloed werd. De toevallige
vinding werd daarna bij meerdere katten met coryza toegepast.
Hierbij bleek dat de beste resultaten werden bereikt met een combinatie van 0.010
(mgr of gr??) Pentetrazol en 0.100 chlorramphenicol pc. kg lichaamsgewicht intra-
musculair.

In principe moet de behandeling 3 maal herhaald worden. De tweede maal twee
dagen na de eerste en de derde vier dagen na de tweede. In uitzonderingsgevallen
is een vierde behandeling een week na de derde noodzakelijk,

W e b e r, W.: Erbliche Miszbildung bei der Schwarzflcckvichrasse. Schweiz. Arch.
Tierheilk., 105, 289, (1963).

In 1962 beschreef W e b e r een als dyschondroplasie aangeduide misvorming bij het
„Schwarzfleckvieh", een zwarte variant van het rode „Höhenfleckvieh", die ook
onder de naam Freiburger als apart ras wordt gehouden.

De afwijking, ook wel sledekalf genoemd, wordt als volgt gekarakteriseerd. De beide
achterbenen zijn als bij een slee onder langs de buik gestrekt. Verder zijn de vier
benen verkort en stijf, niet door ankylosc, maar door cen „groeidisharmonic" tussen
beenderen enerzijds en spieren en pezen anderzijds. De neusgaten zijn verder vaak tc
nauw waardoor te weinig luchtcirculatie kan plaatsvinden.

.\\an de hand van cen stamboomstudie werd bewezen dat dit erfelijk gebrek bepaald

B i n n s, W., James, L. F., Shape, J. R. and Everett, G.: A congenital
cyclopian-type malformation in lambs induced by maternal ingestion of a range
plant. Veratrum californicum. Am. J. vet. Res., 103, 1164, (1963).
Indien schapen werden geweid op bepaalde alpenweiden in Idaho (U.S..A.) trad daar
bij een groot aantal lammeren soms tot 25% een congenitale misvorming op, met
verkorting van de bovenkaak, vergroeiing van dc hemispheren, hydrocephalus, cyclo-
pie en anophthalmie.

Dit bleek samen tc hangen met dc opname van Veratrum californicum, die plaatselijk
op de weide veel in het wild voorkomt. Gedurende de 10 eerste dagen na de dekking
had opname van deze plant geen invloed. Werd van de eerste tot de 15e dag
veratrum opgenomen en daarna niet meer (wat spontaan door verweiden mogelijk
is), dan werden misvormde lammeren geboren. Bij voortgezette opname na de 15e
dag braken de ooien op door afsterven der cmbryoncn. C. A. van Dorssen.

Dit werk is uitgegeven in de serie „International monographs; aspects of aninial and

In het voorwoord deelt de schrijver mede, dat dit boek aanspraak maakt op vol-
ledigheid omtrent alles wat in biologisch opzicht t.a.v. de spore-elementen bekend is
en hieromtrent werd gepubliceerd. Een dergelijke volledigheid kon ook niet worden
verwacht.

Dc schrijver is er echter op bewonderingswaardige wijze in geslaagd in dit vrij be-
knopte werk, dat ongeveer 200 bladzijden telt, een grote uitgebreidheid aan litera-
tuurgegevens op overzichtelijke wijze te rangschikken en op de juiste plaatsen samen
te brengen. Vooral de literatuur van latere datum — tot 1962 — is goed vertegen-
woordigd.

Dat ook in dit werk, met beperkte doelstelling, door de lezer misschien enkele publi-
katies of enkele gegevens uit publikaties geheel of ten dele worden gemist kan niet als
een ernstige tekortkoming van het boek worden aangenietkt.

Wat men mist, is trouwens mede afhankelijk van de oriëntade en instelling van
de lezer. Daarbij is het aantal publikaties over dit onderwerp dermate groot, dat niet
anders kan worden verwacht.

Het is een goed leesbare monografie met een groot aantal overzichtelijke grafieken
en tabellen. Mede daardoor is het uitermate geschikt om een zeer duidelijke algemene
indruk te geven van de biologische betekenis van dc spore-elementen voor de plant,
mens en dier. Ook de meer specifieke betekenis van de elementen komt op zeer te
loven wijze, uitgebreid aan de orde.

De behandelde stof is uitermate objectief, en rekening houdend met de doelstelling,
zonder onnodige ballast, kort en duidelijk weergegeven. Daarbij is het boek, behalve
van de uitgebreide literatuurlijst, waarnaar in de tekst dcx-lmatig wordt verwezen,
voorzien van een uitvoerige index, waardoor het tevens als opslagwerk uitermate
geschikt is.

Van dit boek kan door velen een dankbaar gebruik worden gemaakt.
Het is een geslaagde, keurig verzorgde uitgave.

In eenvoudige bewoordingen worden de huisvesting, verzorging, voeding en kweek
van fazanten behandeld op een wijze die geheel is afgestemd op de praktische be-
hoeften van de amateur-liefhebber.

.Aan bouw, inrichting en beplanting van een volière wordt de nodige aandacht be-
steed. Volgt men de aanwijzingen van de auteur dan ontstaat een biotoop, waarin
de fazanten zich kunnen handhaven en vermeerderen.

Waar het manipuleren met de dieren (uitzetten van nii uwe vo.gels, vangen, vast-
houden en dergelijke) ter sprake komt, zijn de inethoden zodanig dat dc vogels zo
tnin mogelijk opgejaagd, verschrikt of beschadigd kunnen worden.
De beschrijving van de kweek, het broedproces en de opfok der kuikens is vrij
beknopt. Het hoofdstukje over ziekten bij fazanten had gevoeglijk achterwege kunnen
blijven.

De soortbeschrijvingen zijn eveneens kort. Dc auteur toont zijn voorliefde voor het
historisch detail, waardoor vaak tevens enig uitzicht wordt gegeven op de ver-

wachtingen die men van cen bepaalde soort mag koesteren wat betreft levensduur en
fokresultaten.

Broedduur, gemiddelde grootte van legsels en leeftijd waarop de dieren fokrijp zijn,
zijn nuttige, zakelijke gegevens.

Evenals de auteur, acht ik het jammer dat dc afbeeldingen der vogelsoorten beperkt
bleven tot eenvoudige pentekeningen en vrij slechte foto\'s.

Het is een eenvoudig boekje, geschikt voor de amateur-liefhebber, waar ook, zij het
verspreid, voor de dierenarts enige nuttige gegevens instaan over gezonde fazanten.

Evenals in vóórgaande jaren stelt de Raad van Europa te Straatsburg voor het jaar
1965 een aantal beurzen beschikbaar voor hen, die een studie willen maken van een
onderwerp op het terrein van de volksgezondheid.

Deze studie, welke in één of meerdere landen aangesloten bij de Raad van Europa
kan worden volbracht, strekt zich uit over ccn periode van één maand tot één jaar,
naar gelang de studie dit noodzakelijk maakt.

Gegadigden voor een dergelijke studiebeurs dienen zich schriftelijk te wenden tot de
Directeur-Generaal van dc Volksgezondheid, Zeestraat 73, te \'s-Gravenhage, onder
bijvoeging van cen curriculum vitae, referenties, alsmede cen zo gedetailleerd mo-
gelijke omschrijving van het onderwerp van studie en onder vermelding van de
namen van de instituten en/of deskundigen waar de studie bij voorkeur dient te
worden verricht.

Prof. Dr. G. H. B. T e u n i s s e n, die op 5 juni 1964 bij wijze van proef een eerste
klinische demonstratie heeft gegeven zal op vrijdag 18 september a.s. om 20.00 uur
in de collegezaal van dc Kliniek voor Kleine Huisdieren met zijn medewerkers weer
een klinische avond geven.

Alle belangstellenden worden hartelijk uitgenodigd tot het bijwonen van deze tweede
klinische demonstratie.

25 jaar geleden werd de Brakelse paardenmarkt opgeheven. Aan een lange en rijke
marktpcriode kwam daarmede een einde. En thans, een kwarteeuw later, lijkt cen
nieuwe florissante markttijd voor de deur te staan.

Vorig jaar werd voor de eerste maal een speciale pony-jaarmarkt gehouden. Op die
laatste donderdag van september viel de regen bij stromen neer. Ondanks dit hondc-
weer — want dat was het — werd de markt ccn succes. Honderden dieren werden
aangevoerd. Het publiek kwam van heinde on verre. De handel was levendig. Aan de
kraampjes werd vlot verkocht. Eigenlijk was iedereen tevreden. De stromende regen
vermocht niet de tevredenheid van de gezichten van kopers, verkopers en overige
bezoekers verwateren.

Wanneer dit gezegd kan worden na de eerste jaarmarkt, hoezeer mag men er dan
niet van overtuigd zijn dat het dit jaar op de laatste donderdag van september in
Brakel goed toeven zal zijn.

Onlangs mocht de Diergeneeskundige Afdeling van het Utrechts Universiteits Mu-
seum van dierenarts Born te Nieuw-Namen ontvangen het boekje „Remediën
tegen de contagieusc siekte onder de Paarden en Hoornbeesten", zoals deze in 1682
in Duitsland opgetreden was, in 1731 in de Generaliteit van Auvergne en Gannat en
sinds 1732 in ons land. Om welke ziekte gaat het hier? Volgens Dr. C. A. van
Dorssen zeer waarschijnlijk om Mond- en Klauwzeer en zijn de „Paarden" in de
titel alleen vermeld om het boekje meer ingang tc doen vinden. Men vindt in het
boekje afgebeeld een „zilveren schraper" om de tong af te krabben. Op bijgaande
figuur staat deze afgebeeld en uit de tekst er om heen krijgt men een indruk van
de — lang niet malse — behandeling.

Men vindt ook cen opsomming van zeer goede hygiënische maatregelen, bij deze
ziekte te nemen, en cen aantal recepten.

Dergelijke oude geschriften zijn zeer interessant om de indruk die zij geven over
de stand der „diergeneeskunde" in die tijd. Mevr. Dr. ]. G. van Cittert-Eymers.

raakt wefende van de voorfchreeve fielet e worden bevon-
den befmec op verfclieyde manieren , te weeten : "lec
Vlekken of Blaafen ter grootte van een boon vati iiv-irit
of (Jede coleur.

Tor geneefinge van welke Sickte het beraamt te doen
maaken een Inllrunacnt van fijn Silver op de forme
volgende gemaakt by de Silvere Smceden tot Loven.

Dil Indrument fal in het raiddeine vafl gemaakt wor-
den aan een Steel van Hout of Yfcr , om met de Punc
de Bla^^fen npen te fcheuren, en met het Kammeken de
Vlekken of Blaafen voorfchreercn afkrabbende de Tonge
wel te luivfren, f"!et we!k gedaan zynile fal men de af-
pkrabde Tonge m.et fijn Zout wryvcn , en die afwaf-
ichen met een iluk ongebleikt Kempe Lynwaad geweikt
in Herken Azyn, cn daar na de befinette Tonge ftrijken
met Honing.

In zijn beroep voor radio en televisie op de Nederlandse bevolkin.e; mede te werken
aan het enten van zoveel mogelijk honden tegen hondsdolheid — eind november
1962 — kon de toenmalige Minister van Landbouw en Visserij, mr, Marijnen, niet
toezeggen dat aan ontduikers van de gemeentelijke hondenbelasting blijvend vrijdom
van deze belasting werd gegarandeerd, reeds hierom niet, omdat de hondenbelasting
een autonome gemeentelijke belasting is. Een dergelijke garantie zou — zo deelt
Minister Biesheuvel in een nota aan de Eerste Kamer (wijziging landbouwbegroting
1963, maatregelen bestrijding veeziekten) mede — trouwens tegenover de grote
rneederheid van de hondenbezitters, die wel belasting betalen ook onrechtvaardig zijn
geweest. Volstaan is dan ook met de mededeling dat de registratiegegevens princi-
pieel uitsluitend bestemd waren voor dc entingscampagne en slechts op het departe-
ment van landbouw en visserij zouden berusten.

Met deze toezegging bond de centrale overheid alleen zichzelf. Hij heeft zich daar-
aan ook strikt gehouden. Wel hoopte dc centrale overheid dat ook de gemeentebe-
sturen oog zouden hebben voor het grote belang van de entingscampagne, en bereid
zouden zijn het welslagen van de actie niet in gevaar te brengen door fiscaal
ingrijpen.

Minister Biesheuvel meent dat deze „speculatie" achteraf juist is gebleken. Hem zijn
althans geen gemeenten bekend, van wie vast staat, dat zij de gelegenheid van de
inenting speciaal hebben benut voor de opsporing van belasting-ontduikers. Voor
zover na voltooiing van de gehele campagne voormalige ontduikers een aanslagbiljet
hebben gekregen — in totaal hebben het departement terzake een tweetal klachten
bereikt— staat geenszins vast, dat het de inentingscampagne is geweest, die de ge-
meente op het spoor van deze ontduikers heeft gebracht.

Aan een gemeente, die hcK\' dan ook op het spoor van cen belastingplichtige is ge-
komen, kan met een beroep op de ministeriële toezegging niet het recht worden
ontzegd een aanslag op te leggen en de belastingplichtige, die een aantal jaren de
belasting heeft ontdoken, kan zich bezwaarlijk over die aanslag beklagen.
De Minister concludeert dan ook, dat het destijds gevoerde beleid onder de gegeven
omstandigheden een wijs beleid was en dat er geen voldoende aanwijzingen zijn om
enkele gemeenten in deze een minder sportieve houding te verwijten.

272 WET van 23 juli 1964 tot wijziging van een aantal artikelen van de Veewet.
Wij Juliana, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-
Nassau, enz., enz., enz.

.Alzo Wij in overweging genomen hebben, dat in verband met het mogelijke optreden

van de Afrikaanse varkenspest hier te lande de Veewet dient te worden gewijzigd;

Zo is het, dat Wij, de Raad van State gehoord, en met gemeen overleg der Staten-

Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij

.A. In artikel 4 wordt de punt aan het slot vervangen door een puntkomma en
toegevoegd:

1. Onze Minister van Landbouw en Visserij, kan, indien zulks naar zijn oordeel met
het oog op besmettingsgevaar noodzakelijk is, hetzij voor het gehele Rijk, hetzij
voor bepaalde gedeelten daarvan,

a. schorsing van veemarkten en sluiting van diergaarden en soortgelijke inrichtingen
bevelen, en

b. het organiseren en houden van keuringen, tentoonstellingen, verkopingen en
andere gelegenheden, waarbij vee, afkomstig van verschillende bedrijven, of honden
en katten van verschillende eigenaren, op één plaats tijdelijk worden bijeengebracht en
vervolgens naar verschillende plaatsen binnen het Rijk, niet zijnde slachterijen,
worden weggevoerd, verbieden.

2. Indien een bevel of verbod als bedoeld in het eerste lid van kracht is, is het
verboden vee, onderscheidenlijk honden of katten op de aldaar genoemde plaatsen
aanwezig te hebben.

Tot wering van besmettelijke veeziekten kan Onze Minister van Landbouw en
Visserij de in- en doorvoer verbieden of niet dan voorwaardelijk toestaan van vee,
afval van vlees, huiden, hoornen, klauwen, hoeven, borstels, haar, wol, beenderen,
daaronder begrepen gebroken of gemalen beenderen, van vee afkomstig zaad, melk,
afgeroomde melk, karnemelk, wei, luest, daaronder begrepen kunstmest voorzover deze
geheel of gedeeltelijk uit diermeel, beendermeel of bloedmeel bestaat, veevoeder, voor
zover dit geheel of gedeeltelijk uit diermeel, beendermeel of bloedmeel bestaat, hooi
en stro, alsmede van andere voorwerpen of prexlukten, welke dragers van smetstof
kunnen zijn.

D. In artikel 20 wordt het gestelde onder i gelezen: het vastleggen of opsluiten
van vee, pluimvee, honden of katten;.

E. In artikel 33 wordt in plaats van dc woorden „honden, katten of pluimvee"
gelezen: vee, pluimvee, honden en katten.

1. Het is verboden vee tc doen verblijven of dit te gedogen op een terrein, waarop
zich vuilnis bevindt of waarop vuilnis pleegt te worden gestort of bewaard, alsmede
op een daaraan grenzend terrein, indien het vee zich vrijelijk van het ene terrein
naar het andere kan begeven.

2. Het is verboden vuilnis te storten of te bewaren op een terrein, hetwelk voor
vee vrijelijk te betreden is,

3. Onder „vuilnis" wordt in de vori.ge led.-n verstaan: stads-, huis-, straat- en be-
drijfsvuil, daaronder niet begrepen mest, verkre,gen in een onderneming, waarin de
veeteelt wordt uitgeoefend,

Ter voorkoming van besmetting kan Onze Minister van Landbouw en Visserij
regelen stellen ten aanzien van de aflevering, de opslag, het in voorraad hebben
en het vervoeren van voor de voedering van dieren geschikte of bestemde voedsel-
en slachtafvallen, alsmede ten aanzien van de vervoedering van deze afvallen,

Iedere ei.genaar, houder of hoeder van ziek of verdacht vee is verplicht ervoor zorg
te dragen dat dit vee het bedrijf, waar het wordt gehouden, niet verlaat, tenzij
met schriftelijke toestemming of krachtens bevel van het districtshoofd van de Vee-
artsenijkundige Dienst,

.\\an die toestemming kunnen dc voorschriften of beperkingen worden verbonden,
welke het districtshoofd ter voorkoming van verspreiding van smetstof noodzakelijk
acht.

2. Het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst is bevoegd het vervoeren
van vee te verbieden in een gebied met een straal van 8 km of minder rondom een
gebouw of terrein, dat door het plaatsen van een kenteken in de zin van artikel 20
onder d besmet of van zodanige besmetting verdacht is verklaard.

3. Onze Minister van Landbouw en Visserij kan voor het krachtens het eerste lid
aangewezen .gebied het bij artikel 37 bepaalde van overeenkomstige toepassing ver-
klaren ten aanzien van gezond vee.

Overtreding van het bepaalde in de artikelen 2bis, 5bis, eerste lid, 9, tweede lid, 10,
tweede lid, 13, 17, 2Ibis, 24, eerste lid, 24bis, eerste lid, 25, 35, eerste en tweede
lid, 37, 52, 53 of 70, of krachtens de ardkelen 6, 6bis, 8, 10, eerste lid, 1 1, 12, 29, 33,
36, 38, 45, 46, 48, 50a, 57, 60, 61, 63, 64bis, 64ter of 69 dezer wet, wordt gestraft
met hechtenis van ten hoogste één jaar of geldboete van ten hoogste vierduizend
.gulden.

Deze wet treedt in werkin.g met ingang van dc tweede dag na de datum van uit,gifte
van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

Lasten en bevelen, dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst, en dat alle
Ministeriële Departementen, Autoriteiten, Colle.ges en Ambtenaren, wie zulks aan-
gaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.
Gegeven tc Porto Ercole, 23 juli 1964.

Uit,gegeven de dertigste juli 1964.
Dc Minister van Landbouw en Visserij,
B. W. BIESHEUVEL.
De Minister van Justitie,
y. SCHOLTEN.

19, Reünie van oud leden van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus\'\'.
(pag. 971)

22, .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel Dalzicht,
Nijverdal. (pag. 1020)

24, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. .Algemene ledenvergadering, 20.00 uur, hotel
Pays Bas, Utrecht, (pag. 1274)

25, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Groothandels-
gebouw (Irenezaal), Rotterdam, (pag. 1121)

26, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 69c ledenvergadering.
Utrecht, (pag. 1122)

26, Utrecht, Centrale keuring (schapen) ; U.T.V. tentoonstelling en Con-
cours hippique.

26, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur. Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 1197)

1, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel
Modern, Tilburg, (pag. 1121)

1, .Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur in Café-
Restaurant Koekenbier, .Alkma >r.

3, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur.
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 1120))
3—4, IVe Benelux Congres voor de Geschiedenis der Wetenschappen, (pag.
971)

7, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur, Oranjchotel,
Leeuwarden, (pag. 1120)

8—10, Kon. Ned. Mij tot Bevordering der Geneeskunst. 16c Ledencongres,
Enschede.

100-jarig bestaan.
21, Hoornaar (fokveedag).
23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 111c .Mgeniene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)
26—30, 2e Internationaal Congres Pathologie van het Wild, Florence, (pag.
1108)

5, Veeartsenijkundige Dienst; 7e Voorlichtingsdag, Utrecht, (pag. 252)
14, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.
\'s-Gravenhage. (pag. 1122)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congres. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192)

17—22, World Veterinary .Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Net meisje, 20 jaar, N.H„ 3 jarige H.B.S., akte kleuterleidster,
zag zich gaarne geplaatst ter

Brieven onder nr. 31/64 aan de redactie van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op vrijdag 19 juni 1964 in
hotel Noord-Brabant te Utrecht.¹)

Dc voorzitter opent de voltallige vergadering met een kort woord van welkom.
Naar aanleiding van het verslag van de vergaderingen van 15 en 27 mei 1964
worden de volgende opmerkingen gemaakt:

Het bestuur van de Faculteit der Diergeneeskunde heeft zich met het Ministerie
van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen verstaan over het probleem van de te
verwachten „overbevolking" van genoemde faculteit. Het zal voor de faculteit bij-
zonder moeilijk worden het onderwijs in de naaste toekomst op dezelfde wijze te
blijven verzorgen als tot nu toe is gebeurd. De Minister van O., K. & W. staat
principieel afwijzend tegenover de invoeringen van een numeris clausus.
Het Hoofdbestuur zal zich beraden over de toezending van een request aan ge-
noemde minister, waarin o.a. wordt gewezen op eventuele dreigende moeilijkheden
bij de faculteit ten aanzien van een goede uitvoering van het volledig onderwijs-
programma.

Een van de leden merkt op, dat in het laatste korte verslag in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde op de drench-service toelichting is gegeven die misschien eni.gszins
misleidend kan zijn.

Naar aanleiding hiervan ontwikkelt zich een gesprek over moeilijkheden die kunnen
ontstaan door te korte verslagen, die ook door outsiders worden gelezen.
De secretaris merkt op zich hiervan wel degelijk bewust te zijn en de verslagen
worden in de regel zo summier en vaag mo.gelijk opgesteld. Enerzijds is het van
belang dat er een goede communicatie blijft bestaan tussen het Hoofdbestuur en
alle leden, anderzijds kan opneming van deze verslagen in het Tijdschrift moei-
lijkheden veroorzaken.

Het Hoofdbestuur is echter van mening, dat deze korte verslagen wel dienen te
worden gehandhaafd.

Bij een bespreking met een aantal verte.genwoordigers uit het farmaceutisch be-
drijfsleven, is gebleken dat er heel weinig animo bestaat voor het houden van een
exposide van diergeneesmiddelen, instrumenten etc. tijdens de Algemene Ver-
.gaderin.g.

Op verzcH-k van het Algemeen Bestuur zal met de directeur van dc Veeartsenijkun-
dige Dienst overleg worden gepleegd over eventuele verplaatsing van de Voor-
lichtingsda.g van het najaar naar het voorjaar; het heeft in het verleden wel eens
enige moeite gekost om bedoelde Voorlichtingsdag en de Algemene Vergadering
niet te kort na elkaar te doen plaatsvinden.

Naar aanleiding van het probleem van de publiciteit via pers, radio cn televisie in
de laatste vergadering van het Al.gemeen Bestuur, zal studie worden .gemaakt van
een document dat over deze aan.gelegenheid in Engeland is verschenen.
De uitvoering van de voorgenomen restauratie en modernisering van de werkkamer
van de secretaris, wordt voorlopi.g no.g aangehouden in verband met de financiële
gevolgen die de aanstelling van een adjunct-secretaris zal hebben.

1 In verband met de vakantie van de samensteller van deze verslagen is de plaatsing
in het Tijdschrift helaas wat later geworden dan gebruikelijk is.

De afdeling Limburg, die de suggestie heeft gedaan een driejarig voorzitterschap
in te voeren, zal hiervoor zelf een voorstel moeten indienen, dat in het programma
voor de a.s. Algemene Vergadering kan worden opgenomen.

In verband met het feit dat de afdelingen Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland
door de Coöperatieve Centrale Melkproduktenfabriek „De Meijerij" O.A. tc Veghel
zijn benaderd voor cen bespreking over de behandeling van mcstkalveren die met
de produkten van genoemde firma worden gevoederd, wordt besloten dat een
vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur dc bespreking zal bijwonen ter bevordering
van een gemeenschappelijke afspraak met „De Meijerij".

Een van de leden wijst op de bepaling in het Huishoudelijk Reglement dat gemaakte
onkosten van leden van besturen, commissies etc. zullen werden vergoed. Het huidige
vergoedingssysteem, dat niet meer voldoet aan de gestegen prijzen van de laatste
jaren, zal tot de a.s. Algemene Vergadering nog worden gehandhaafd; deze aan-
gelegenheid zal dan in behandeling worden genomen.

Naar aanleiding van een artikel dat een collega heeft gepubliceerd in een vakblad
over chinchilla\'s, waarin allerlei mededelingen zijn gedaan die niet bestemd zijn
voor leken, heeft het Hoofdbestuur met dc desbetreffende scribent een onderhoud
gehad dat ophelderend is geweest; de desbetreffende collega toonde zich bereid over
problemen die met de chinchilla-fokkerij samenhangen, een artikel samen te stellen
voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Een praktizerend dierenarts voor kleine huisdieren heeft cr zich over beklaagd dat
een asyl in zijn woonplaats niet open zou staan voor alle dierenartsen.
Het Hoofdbestuur besluit dat deze aangelegenheid zal worden voorgelegd aan de
Ereraad, die ter nadere informatie hiervoor een van zijn leden of een kleine com-
missie kan inzetten.

Een van dc leden vraagt zich af of de attesten die voor medicinale voeders zullen
worden afgegeven, ook moeten worden geregistreerd; een circulaire van de V.D.
handelt alleen over vergiften. Indien alle geneesmiddelen moeten worden gere-
gistreerd, zal dit aan de apotheekhoudende dierenartsen moeten worden bekend
gemaakt.

Hierover zal contact worden opgenomen met de Inspectie van de V.D.
In verband met het langdurig overleg over de tarieven voor de georganiseerde dier-
ziektenbestrijding, is de datum van ingang, d.w.z. 1 mei, inmiddels reeds verstreken.
Het Hoofdbestuur is van mening dat de tarieven moeten gelden direct na publikatie;
het is niet juist dat er een datum wordt vastgesteld die van terugwerkende kracht is.
Er zal in de toekomst dus voor moeten worden gezorgd, dat de tarieven vóór 1 mei
officieel zijn vastgesteld.

Naar aanleiding van een oproep in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over de
erkenning van dierenziekenfondsen en onderlinge veefondsen, deelt cen collega mee,
dat het onderlinge veefonds waaraan hij meewerkt, z.i. wel voldoet aan het desbetref-
fende Bindend Besluit van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde. Hij is echter van mening dat alleen de tarieven niet rneer in over-
eenstemming zijn met vroegere afspraken.

Besloten wordt deze aangelegenheid in de herfstvergadering van het Algemeen
Bestuur te bespreken: tarieven en tariefswijzigingen dienen door het Hoofdbestuur
te worden goedgekeurd.

In een van de afdelingen is de instructie voor de dierenarts, belast met het toezicht
op de uitvoering van de K.L, o.a. zodanig gewijzigd, dat de desbetreffende dierenarts
nog maar eenmaal per week het K.I.-station behoeft te bezoeken.
Het Hoofdbestuur spreekt hierover haar verontrusting uit, omdat het diergenees-
kundig contact met dc K.1.-vereniging door de gewijzigde instructie verloren zal
gaan.

Besloten wordt hierover met het desbetreffende afdelingsbestuur ter nadere informatie
contact op te nemen.

Een brief van een lid — die een contributiebedrag heeft overgemaakt zonder inzen-
ding van zijn belastingbiljet of een accountantsverklaring — waarin deze zijn ver-
ontwaardiging uitspreekt over de incasso-opdracht van zijn achterstallige contributie,
wordt voor kennisgeving aangenomen.

Een afschrift van een brief van de V.D. aan de secretaris van de Groep Geneeskunde
van het Kleine Huisdier wordt voor kennisgeving aangenomen.

Van een brief van de directeur van de V.D. betreffende wederzijdse praktijkuit-
oefening in het Duits-Nederlandse grensgebied, wordt me( instemming kennis ge-
nomen.

Een praktizercnd dierenarts deelt mede dat de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee op één van zijn bedrijven pullorumonderzoek verricht zou hebben zonder
zijn medeweten.

Het Hoofdbestuur besluit de brief ter informitie door te zenden naar genoemde stich-
ting.

De vertegenwoordiger van de Maatschappij in het bestuur van de Stichting Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee deelt mede, dat in de laatste bestuursvergadering het tarief
voor pullorumonderzoek ter sprake is geweest. Genoemde vertegenwoordiger wijst
het Hoofdbestuur erop, dat hij niet voldoende op de hoogte was van de motieven
die tot deze verhoging van genoemd onderzoek hebben geleid.

Het Hoofdbestuur is van mening dat dit inderdaad een omissie is geweest en er zal
naar worden gestreefd de gedelegeerde van de Maatschappij permanent zo goed
mogelijk op de hoogte te houden van allerlei problemen, die de pluimveeziektenbe-
strijding betreffen.

Het is nu bekend dat de „antibioticawet" woensdag 24 juni door de Tweede Kamer
zal worden behandeld. De secretaris zal deze kamerzitting bijwonen daar de leden
van het Hoofdbestuur allen waren verhinderd, ten dele wegens vakantie buitens-
lands.

Naar aanleiding van een vraag van een waarnemend directeur van een vleeskeurings-
dienst over de honorering van een tijdelijke waarneming, spreekt het Hoofdbestuur
als haar mening uit, dat voor waarneming van een maand 1/12 van het jaarsalaris en
een vergoeding voor de verplaatsingskosten billijk moet worden geacht. Zo mogelijk
moet worden gestreefd naar een jaarlijkse toelage voor het verkrijgen van dienst-
jaren in verband met een eventueel later pensioen.

Naar aanleiding van een vraag van een dierenarts die een praktijksplitsing aangaat,
zal worden meegedeeld dat de contractuele handhaving van de nieuwe praktijkgrens
niet langer dan drie jaar dient te zijn.

Naar aanleiding van een vraag van een collega of diergeneesmiddelen ook recht-
streeks ter onderzoek kunnen worden ingezonden, zal de desbetreffende dierenarts
worden medegedeeld dat dit volgens afspraak via de Maatschappij moet geschieden.
De voorzitter deelt mede, dat het hoogimmuunserum voor jonge eendjes binnenkort
zal worden vervangen door een eierdooier immuunserum. Dit nieuwe produkt behoort,
in tegenstelling tot het hoogimmuunserum, niet naar de V.S.E. te worden afgezonden,
maar rechtstreeks naar de dierenarts die de injectie verricht.

De inning van achterstallige contributies van 1963 en van voor 1963 verloopt
gunstig: maatregelen voor de inning van nog niet betaalde contributies over 1964
zullen nog even worden aangehouden.

Het Hoofdbestuur besluit een collega, die vele jaren een actief lid van de Maat-
schappij is geweest en nu wegens zeer bijzondere omstandigheden moet bedanken,
mede te delen dat zijn lidmaatschap kan worden gehandhaafd zonder contributie-
betaling.

Naar aanleiding van een kort verslag van een bespreking met de deelnemers aan het
thema „De toekomst van het diergeneeskundig beroep", wordt besloten nog cen
viertal collegae te vragen voor de behandeling van „de toekomst van de uitoefening
van de diergeneeskunst op pluimvee- en varkensbedrijven", „de toekomst van de

dierenarts bij de diergeni-eskiindige overheidszorg", „de toekomst van de Nederlandse
dierenarts in het buitenland" en „de toekomst van het diergeneeskundig beroep in
verband met de industriële ontwikkeling in de dierhouderij."

Besloten wordt 3 juli a.s. de door het Hoofdbestuur aangewezen afgevaardigden van
de afdelingen voor een eventueel te benoemen landelijke commissie voor practici,
bijeen te roepen om de mening tc peilen over de noodzakelijkheid c.q. wenselijkheid
van genoemde commissie.

Naar aanleiding van de ontvangst van het verslag van de vergadering van het
Comité de liaison des vétérinaires de la C.E.E. van 5 maart 1964, zegt de voor-
ziter toe hierover een en ander in de a.s. jaarrede te zullen mededelen.
.Naar aanleiding van het gevraagde advies aan Mr. James over dc concept-arbeids-
overeenkomst en instructie voor de adjunct-secretaris, wordt besloten dc aange-
brachte wijzigingen van Mr. James over te nemen. Bovendien zal aan de over-
eenkomst worden toe.gevoegd, dat de adjunct-secretaris geen nevenfunctie zal mo.gen
aanvaarden zonder schriftelijke toestemming van het Hoofdbestuur.
De penningmeester deelt mede dat de offerte van de Onderlinge Verzekeringsmaat-
schappij tc Leeuwarden blijkens ingewonnen deskundige inlichtingen aanvaardbaar
is.

Geadviseerd is voor de waardevastheid van het pensioen een eigen fonds tc stichten
voor aanvullende sociale voorzieningen van het bureaupersoneel.
De pennin.gmeester krijgt machtiging dc pensioenregeling verder voor tc bereiden
en het Hoofdbestuur een definitief voorstel aan te bieden.

De penningmeester krijgt eveneens machtiging een kapitaalverzekering af te sluiten
voor blijvende invaliditeit voor de algemeen secretaris en voor de redacteur-dierenarts.
De voorzitter geeft een kort verslag van de bijeenkomst van een delegatie van het
Hoofdbestuur met een aantal gedele.geerden uit het farmaceutisch bedrijfsleven. Be-
halve allerlei algemene problemen is gesproken over de dierenartscnprijzen van een
aantal .geneesmiddelen. In verband met het feit dat inmiddels in oprichting is een
vereniging waarin een aantal farmaceutische ondernemingen is opgenomen (F.I.D.-
I..N.), zal dit overleg in de naaste toekomst worden voortgezet.

In de rondvraag wordt de ontvangst van een aantal Engelse dierenartsen door de
Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier .gememoreerd. De secretaris za! hierbij
het Hoofdbestuur vertegenwoordigen.

De voorzitter deel mede, dat het D.SK-bestuur hem gcvraa.gd heeft begin oktober
aanwezig te zijn bij een bijeenkomst, waarin een discussie zal plaatshebben over
de toekomst van het diergeneeskundig beroep. De voorzitter meent hierop niet te
moeten ingaan, omdat dit een doublure zou worden van de behandeling van het
thema op de a.s. Algemene Vergadering. De voorzitter is wel bereid na de
.■Mgemene Vergadering hierover een causerie voor de DSK te houden.
De pennmgmeester informeert bij collega T h i e n of dc heer Burg, die aan het
slachthuis van \'s Hertogenbosch verbonden is, bij de boekhouding assistentie kan
blijven verlenen als collega Thien het Hoofdbestuur gaat verlaten.
Collega Thien blijkt hiertegen geen bezwaar te hebben. De heer Burg is bereid
.gebleken zijn werk op het bureau voort te zetten.

De voorzitter heeft een uitnodiging ontvan.gen om een congres in Italië (Sicilië) bij
te wonen, waar vermoedelijk de resoluties zullen worden besproken van het Comité
de liaison des vétérinaires de la C.E.E.. Besloten wordt aan deze uitnodiging geen
gehoor tc .geven.

Dc voorzitter sluit hierna de vergadering en zegt de leden dank voor dc vlotte wijze
waarop zij er aan hebben meegewerkt de iangc agenda volledig af te werken.

Kort verslag van de vergadering van Jiet Hoofdbestuur op donderdag 23 juli 1964
in hotel Noord-Brabant te Utreeht.

De voorzitter opent ruim 10.00 uur op de gebruikelijk manier de voltallige verga-
dering.

Naar aanleiding van het verslag van de vergadering van 19 juni 1964 deelt de voor-
zitter mede, dat de afdeling Limburg op de a.s. Algemene Vergadering geen voorstel
zal doen voor een zodanige wijziging van het Huishoudelijk Reglement dat er een
driejarig voorzitterschap zal worden ingesteld zonder herkiesbaarheid.
Naar aanleiding van hetgeen in de vorige vergadering is besproken, maakt de pen-
ningmeester erop attent, dat aan aanstaande leden van de Maatschappij een strookje
dient te worden toegestuurd, dat moet worden ondertekend ter voldoening van art.
2 van het Huishoudelijk Reglement. Aan de aspirant-leden zal een begeleidende
brief te worden gezonden, waarin wordt uiteengezet dat een en ander noodzakelijk
is volgens bovengenoemd artikel.

Naar aanleiding van enkele brieven van leden die principieel bezwaar maken tegen
de contributieregeling 1963, wordt besloten de desbetreffende leden nog eens een
korte en duidelijke uiteenzetting te geven over de regeling, waaraan zal worden toe-
gevoegd dat geen enkel lid zich kan onttrekken aan een besluit, dat reglementair
en op normale democratische wijze is genomen.

Aan de Leidse Onderwijs Instellingen, die informeren of er behoefte is aan het
instellen van een schriftelijke cursus voor de opleiding van dierenarts-assistenten,
zal worden medegedeeld, dat de Maatschappij voorshands nog geen behoefte heeft
aan nog een opleidingscursus voor genoemde assistenten, omdat er reeds enkele op-
leidingscursussen bestaan.

De Redactie van het Tijdschrift voor Diergneeskunde deelt mede dat op de be-
groting 1965 een bedrag van ƒ 10.000,— is opgevoerd als nadelig saldo, mede in
verband met de progressieve plannen die de Redactie in de naaste toekomst wenst
te ontwikkelen.

Na een uitvoerige discussie wordt besloten de Redactie o.a. mede te delen, dat het
Hoofdbestuur met moeite de begroting van de Maatschappij sluitend heeft gemaakt,
zodat de beschikbare geldmiddelen niet toelaten dat het nadelig saldo op de begro-
ting van het Tijdschrift in de begroting van de Maatschappij wordt opgenomen.
De Redactie zal zich moeten instellen op een subsidie die in 1965 niet hoger zal
zijn dan ƒ 30.000,—.

Verder zal de Redactie worden geadviseerd haar begroting nog eens nauwkeurig te
bestuderen en zo mogelijk aan te passen aan de begroting van de Maatschappij.

De brief van de voorzitter der Faculteit der Diergeneeskunde, waarin wordt mede-
gedeeld dat thans van de zijde van de faculteit niet zal worden deelgenomen aan
het thema: „De toekomst van het diergeneeskundig beroep" wordt voor kennisgeving
aangenomen.

De Landelijke Rijvereniging „Weert" die dit jaar de nationale kampioenschappen
1964 van de Nederlandse Katholieke Bond van Landelijke Rij verenigingen zal orga-
niseren, vraagt hiervoor, evenals andere jaren, een kampiocnsprijs.
Genoemde rijvereniging zal worden medegedeeld dat ook dit jaar weer een medaille
beschikbaar zal worden gesteld.

Van een collega is een krantenknipsel binnengekomen waarin propaganda gemaakt
wordt voor een nieuw iniddel tegen leverbotziekte. De desbetreffende college meent,
dat het artikel voor veehouders misleidend is en hij verzoekt het Hoofdbestuur de
desbetreffende firma hierover nadere inlichtingen te vragen.

Hierop zal worden geantwoord, dat vooral de populaire pers een geheel eigen manier
van berichtgeving heeft, vooral als het orn iets nieuws gaat; de inhoud van het
knipsel en de wijze waarop aan het nieuwe middel bekendheid wordt gegeven, is ten-
slotte voor rekening van de pers en van de desbetreffende firma en bovendien ziet het
Hoofdbestuur geen bezwaren in de feitelijke inhoud van het gewraakte artikel.

Een praktizerend dierenarts wijst er op dat het coupeerverbod voor veulens in de
praktijk nog wel eens moeilijkheden oplevert. Het couperen van koudbloedveulens
wordt vrij vaak aan de dierenarts gevraagd, die dat uit de aard der zaak beter kan
doen dan een leek.

De desbetreffende dierenarts zal worden medegedeeld dat het nogal moeilijke pro-
bleem van het coupeerverbod niet door de dierenartsen kan worden opgelost. Het
couperen van staarten bij veulens is nu eenmaal wettelijk verboden, dus het Hoofd-
bestuur moet de dierenartsen adviseren deze wettelijke regeling na te leven.
Collega Vegter, Holten deelt mede, dat naar zijn mening de Commissie voor
Practici landelijk moet worden samengesteld, omdat dit mede een waarborg is voor
een goede communicatie tussen het Hoofdbestuur en de landelijke commissie. Elk
commissielid zal zich namens de afdeling die hem aan het Hoofdbestuur heeft voor-
gedragen, verantwoordelijk voelen.

Naar aanleiding van het kort verslag van dc bespreking van dc voorzitter met de
directeur van de afdeling Rotterdam van het C.D.I. over de gang van zaken met het
eierdooier immuunserum, zal de secretaris bij de V.S.E. nadere inlichtingen trachten
te verkrijgen over de toepassing van dit nieuwe serum.

Een collega geeft een uitvoerige uiteenzetting over dc pensioenrechten van de weduwe
van een overleden hoofd van een vleeskeuringsdienst. Gedurende de pericxle dat
bedoeld hoofd van dienst destijds ambtelijk toezicht uitoefende op cen markt, is
geen aandacht geschonken aan een toekomstige pensioenregeling in verband met deze
functie. De desbetreffende weduwe heeft in verband met het betrekkelijk kleine aantal
dienstjaren slechts recht op een vrij gering pensioen.

Besloten wordt de pensioenraad te verzoeken deze zaak alsnog in behandeling tc
nemen, d.w.z. de gelegenheid te openen de dienstjaren in de vroegere nevenfunctie
regressief alsnog in te kopen.

Een praktizerend dierenarts heeft met verwondering kennis genomen van het feit dat
veeverloskundigen en castrcurs krachtens de antibioticawet bepaalde antibiotica ter
beschikking zullen krijgen.

Hem zal worden medegedeeld dat het desbetreffende amendement op de „antibiotica-
wet" geen reden tot ongerustheid behoeft te wekken, omdat er een strenge controle op
de naleving van deze bepaling zal zijn. Overigens zal over de gehele wet wat betreft
de toepassing en alles wat met de uitvoering van de wet samenhangt, uitvoerige
voorlichting worden gegeven door het Hoofdbestuur in dc aanstaande vergaderingen
van de afdelingen (door het Hoofdbestuur in samenwerking met de V.D.).

Hierna volgt een uitvoerige behandeling van de eerste drukproef van het concept-
programma voor de Algemene Vergadering 1964, dat punt voor punt wordt be-
sproken; hierbij worden niet alleen enkele redactionele wijzigingen aangebracht,
maar ook enige veranderingen die de inhoud van het programma betreffen; o.a.
wordt naar aanleiding van een brief van dc afdeling Utrecht, waarin wordt voor-
gesteld artikel 37 van het Huishoudelijk Reglement zodanig te wijzigen, dat het
Hoofdbestuur kan worden samengesteld uit cen voorzitter en minstens vier gewone
leden, besloten het voorstel van genoemde afdeling aan het concept-programma toe
te voegen.

Verder wordt naar aanleiding van het rapport van de Financiële Commissie 1964,
het commentaar van het Hoofdbestuur ten aanzien van dit rapport opgesteld.
Bij de uitvoerige behandeling van de financiële stukken, de fondsen etc. van dc
Maatschappij, blijkt dat de definitieve vaststelling van de begroting 1965 enige
moeilijkheden geeft; het kost nl. enige moeite de begroting sluitend te maken in
verband met sommige posten die noodzakelijk moeten worden opgevoerd.
Met betrekking tot de huur van de ambtswoning van de secretaris, wordt besloten in
de begroting 1965 rekening te houden met een verhoging van ± 10%.
Overigens kan worden verwezen naar het definitieve programma, dat dc leden in-
middels hebben ontvangen.

Naar aanleiding van de benoeming van een adjunct-secretaris wordt uitvoerig van
gedachten gewisseld over de vraag of de nieuwe functionaris naast zijn functie even-
tueel een nevenfunctie zal mogen bekleden. Het Hoofdbestuur is van mening dat uit-
oefening van de diergeneeskundige praktijk in elk geval niet kan worden toegestaan;
de mogelijkheid van cen bepaalde nevenfunctie zal geval voor geval moeten worden
beoordeeld doch het Hoofdbestuur wenst zich ten deze vooraf niet te binden.
In overleg met de boekhouder wordt besloten een doelmatiger opbergsysteem voor de
betaalde nota\'s in te voeren; dit zal in de toekomst o.a. de opstelling van dc baten-
en lastenrekening vergemakkelijken.

Naar aanleiding van de oriënterende bespreking die begin juli heeft plaatsgehad
met eventueel te benoemen leden van de Landelijke Commissie voor Practici, neemt
het Hoofdbestuur unaniem het besluit genoemde commissie nu in te stellen.
In de benoemingsbrief zal tegelijkertijd een uiteenzetting worden gegeven van de
doelstelling en werkwijze van deze commissie, terwijl direct reeds enige opdrachten
zullen worden verstrekt die nauw samenhangen met de „antibioticawet" en de te
verwachten uitvoeringsregeling „medicinale mengvoeders".

De te benoemen leden zal worden medegedeeld, dat collega Vegter voor een
periode van 1 jaar door het Hoofdbestuur als voorzitter aan de conunissie wordt
toegevoegd; daarna heeft de commissie dc vrijheid deze voorzitter opnieuw te be-
noemen of eventueel een andere voorzitter aan tc wijzen.

De secretaris zal door de commissie zelf worden aangewezen, eveneens voor een
periode van 1 jaar.

De voorzitter van de Paritaire Tarievencommissie, collega H e n d r i c k x. Echt,
komt hierna in de vergadering voor de bespreking van een tweetal onderwerpen*

Collega H e n d r i c k X geeft een uitvoerig en helder overzicht over de onderhande-
lingsmoclijkheden, die in de vergaderingen van dc Paritaire Tarievencommissie
.gedurende het laatste jaar zijn geweest.

Naar aanleiding van het besprokene merkt de voorzitter op, dat bij de behandeling
van eventuele toekomstige vacatures het Hoofdbestuur praktisch altijd vertegen-
woordigd is in de afdelinsvergaderin.gen, zodat dan de nodige toelichting kan worden
gegeven op de betekenis en dc werkwijze van de Paritaire Tarievencommissie. Bij
de kandidaatstelling moet niet alleen worden gelet op collegae die scherp en zakelijk
kunnen argumenteren, maar zij moeten in elk geval ook kunnen onderhandelen, d.w.z.
men moet niet alléén willen nemen maar ook kunnen geven.

Het Hoofdbestuur verklaart zich tegelijkertijd akkoord met alle besluiten en adviezen
van de Commissie.

Wat de vaststelling van tarieven voor de consultatieve praktijk betreft, deelt collega
Hendrickx mede dat de Tarievencommissie bij wijze van proef tarieven heeft
ontworpen voor een aantal werkzaamheden in de consultatieve praktijk die in het hek-
land na.genocg uniform worden uitgevoerd.

Na cen uitvoerige .gedachtenwisseling over dit onderwerp wordt besloten de thans
ontworpen tarieven naar de afdelingen te zenden met het verzoek deze in de eerst-
volgende ledenvergadering te behandelen, en eventuele wijzigingen, opmerkin.gen,
su.ggestics etc. kenbaar te maken aan het secretariaat: daarna za! de Tarievencom-
missie de concept-tarieven aan de de hand van de commentaren van de afdelingen
opnieuw in behandeling nemen. Het zal min of meer van de reacties van dc af-
delingen afhangen of dc eerste proef van de Tarievencommissie zal worden voort.ge-zct.
In verband met de inmiddels aan.genomen „antibioticawet" is het in elk .geval gewenst
zoveel mogelijk uniformiteit te verkrij.gcn bij dc vaststelling van de prijzen, die bij
de afgifte van diergeneesmiddelen worden berekend.

In verband het het late uur — het is inmiddels 20.00 uur geworden — wordt van
de rondvraag geen .gebruik gemaakt en sluit dc voorzitter de vergadering.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op woensdag 12 augustus
1964 in hotel Noord-Brabant te Utreeht.

Bij de opening heet de voorzitter de voltallige vergadering welkotn en hij spreekt
daarbij de wens uit, dat de vrij omvangrijke agenda volledig kan worden afgewerkt.
Naar aanleiding van het verslag van de vergadering van 23 juli 1964 wordt besloten
de reeds benoemde adjunct-secretaris mede tc delen, dat de mogelijkheid van een
nevenfunctie eventueel t.z.t. in overweging zal worden genomen, doch dat geval voor
geval zal worden beoordeeld.

Een schriftelijke toestemming van het Hoofdbestuur zal altijd noodzakelijk zijn.
Een van de leden merkt op, dat een eventuele nevenfunctie als een zekerheids-
stelling mcK-t worden gezien voor het geval de benoemde de nieuwe functie niet
ligt en zijn praktijk inmiddels reeds aan een ander is overgedragen.
De voorzitter merkt op, dat dit altijd net geval zal zijn als een practicus een
ambtelijke functie aanvaardt; hiervoor kan het Hoofdbestuur niet aansprakelijk
worden gesteld.

De Danske Dyrlaegeforening inviteert een gedelegeerde van het Hoofdbestuur voor
het jaarlijks congres van 18-20 september a.s.

Genoemde zustermaatschappij zal worden medegedeeld dat dit jaar helaas aan de
invitatie geen gehoor kan worden gegeven; mogelijk een volgend jaar wel.
Aan de officiële opening van de I.V.S.U. zal worden deelgenomen door de voor-
zitter en secretaris.

De secretaris van de Belgische Dierenartsen Vereniging deelt mede, dat het bestuur
onze algemeen voorzitter ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van genoemde
zustervereniging heeft benoemd tot erelid. De feestelijke viering van dit eeuwfeest
zal worden bijgewoond door de voorzitter en collega G o 1 met hun dames.
De I.V.S.U.-congressisten, die dit jaar door de D.S.K. worden ontvangen, zal door
het Hoofdbestuur in \'t Kerckebosch een receptie worden aangeboden.
Naar aanleiding van de mededeling van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, dat het pullorumonderzoek op een bedrijf blijkens een heronderzCK-k niet goed is
uitgevoerd, merkt het Hoofdbestuur op dat de vraag in overweging moet worden ge-
nomen of het niet gewenst zou zijn dat het pullorumonderzoek in de toekomst door
de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee zou worden uitgevoerd. In september
zal hiervoor een onderhoud plaatshebben met de directeur van genoemde stichting.
De directeur van de Veeartsenijkundige Dienït heeft naar aanleiding van het rapport
„Opleiding van keuringsdierenartsen" medegedeeld, dat naar zijn mening het initia-
tief voor uitvoering van het rapport dient uit te gaan van het Hoofdbestuur, dat
hierover overleg zal plegen met de Faculteit der Diergeneeskunde.
Naar aanleiding van genoemd rapport wordt opgemerkt dat tegen een specialistische
opleiding in de vorm van een halfjaarlijkse stage voor jonge dierenartsen, die zonder
ervaring tot hoofd van een vleeskeuringsdienst worden benoemd, wel bezwaren zijn
aan te voeren. Elke dierenarts krijgt een allround opleiding, die hem ook geschikt
maakt om benoemd te worden tot hoofd van een vleeskeuringsdienst; bovendien
hangt het sterk van de persoonlijke eigenschappen van de desbetreffende sollicitanten
af of men voor deze functie in aanmerking komt.

Naar aanleiding van nadere inlichtingen van dc vertrouwensman van een weduwe,
die een bijdrage ontvangt uit het Ondersteuningsfonds, wordt besloten de uitkering
tot 1 januari 1965 te verhogen met 50%.

Een van de leden, die principieel bezwaar maakt tegen dc contributicregeling 1963,
deelt mede tc bedanken als lid van de Maatschappij. Hem zal worden medegedeeld
dat zijn lidmaatschap pas eindigt op 31 december 1965 en dat tot die datutn zijn
rechten en verplichtingen blijven bestaan.

Het secretariaat van de Gezondheidscommissie voor Dieren deelt mede, dat het da-
gelijks bestuur van het Landbouwschap zich kan verenigen met de nieuwe besluiten
van dc Paritaire Tarievencommissie.

Dc dirccteur van de V.D. deelt mede, dat de spoedige inwerkingtreding van de
„antibioticawet" meebrengt, dat het gebruik bij dieren van in de wet nader om-
schreven geneesmiddelen, in juiste banen moet worden geleid. Bij de uitvoerige
maatregelen zullen o.a. ook betrokken zijn de mastitisbehandeling bij rundvee en het
onderzoek van melk op de eventuele aanwezigheid van antibiotica.
In verband hiermede nodigt genoemde directeur een delegatie van de Maatschappij
uit voor een bespreking op maandag 14 september a.s. De afvaardiging zal bestaan uit
voorzitter, ondervoorzitter en secretaris.

Een van de afdelingen wijst erop dat er verschillen zijn ontstaan tussen de inkoops-
en publieksprijzen van enkele producenten van sera en entstoffen. Een van de produ-
centen is er toe overgegaan prijzen vast te stellen voor de verkoop en deze prijzen
wijken vrij sterk af — voral wat de grotere doseringen betreft — van die van som-
mige andere producenten. Intussen deelt de algemeen directeur van het C.D.I. mede,
dat per 15 april 1964 de prijzen van sera, entstoffen etc, zijn verhoogd. Genoemde
directeur vraagt nu de mening van het Hoofdbestuur inzake de verhoging van de
verkoopsprijzen voor de consumptie.

Het Hoofdbestuur betreurt het, dat er midden in de entcampagne vrij grote prijs-
verschillen zijn ontstaan voor de verbruikers.

De desbetreffende producenten zal worden medegedeeld dat het Hoofdbestuur na het
huidige entseizoen met de diverse producenten van pluimvee-entstoffen over de
publieksprijs contact zal opnemen,

Dr, Meijknegt te Eindhoven, lid van het Comité voor de herdenking van het
feit, dat de augustijner Gregor Mendel 100 jaar geleden tevergeefs zijn erfelijkheids-
wetten heeft gepubliceerd, deelt mede dat in verband met dit feit een symposium zal
worden gehouden en dat bovendien is besloten aan de gedachtenis aan het werk van
Mendel meer bekendheid te geven door middel van een blijvend monument op het
terrein van het Mendel College te Haarlem (kosten ± ƒ 7000,—).
Dr. Meijknegt vraagt voor deze herdenking en de kosten van het monument de
medewerking van de Maatschappij.

Mede in verband met het grote belang van de ontdekkingen van Mendel voor de
dierenfokkerij in het algemeen en in Nederland in het bijzonder, wordt besloten een
bedrag van ƒ 150,— hiervoor beschikbaar te stellen.

Naar aanleiding van de mededeling van één van de afdelingssecretarissen dat de
tuberculine voortaan niet meer gratis zal worden verstrekt, maar dat de dierenartsen
er een bedrag per rund voor in rekeking zal worden gebracht, dat zij weer kunnen
verhalen op de veehouders, merkt één van de leden op dat indertijd tussen de
desbetreffende afdeling en de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren is besloten,
dat de dierenartsen opgeven hoeveel tuberculine zij nodig hebben en deze hoeveelheid
ontvingen van de gezondheidsdienst; de gezondheidsdienst kan deze afspraak dus
niet zonder meer opzeggen.

Het Hoofdbestuur is dc mening toegedaan, dat dit een zaak is die dc afdelingen
met dc desbetreffende gezondheidsdiensten dienen tc regelen.

Naar aanleiding van enkele mededelingen over behandelde zaken door dc provinciale
vestigingscommissic, constateert het Hoofdbestuur, dat genoemde commissie —
vooral dc laatste tijd — in sommige gevallen niet meer aan hun doel beantwoorden.
Besloten wordt deze zaak in de eerstvolgende vergadering van het Algemeen Bestuur
ter sprake te brengen.

De secretaris meent, dat het nuttig zou zijn over te gaan tot instelling van een
studiecommissie voor alle problemen, die met de industriële kalvermesterij samen-
hangen.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat het initiatief tot de vorming van bedoelde
studiecommissie dient uit tc gaan van enkele dierenartsen, die diergeneeskundig
adviseur zijn van de veevoederindustrie; mogelijk ook van de afdelingen. Het resul-
taat van het werk van een eventueel te vormen commissie zou o.a. kunnen zijn: het
houden van voordrachten over alle problemen op dit gebied op afdelingsvcrgade-
ringen.

Een van de leden informeert naar de pensioenregeling van de collegae die een ambte-
lijke nevenfunctie hebben gehad en na de wijziging van de pensioenwet in een vol-
ambtelijke dienst zijn aangesteld.

Dc secretaris deelt mede dat hierover nog niets bekend is; t.z.t. zal hierover wellicht
een nadere mededeling kunnen worden gedaan.

Naar aanleiding van een recent lijstje van achterstallige contributies, worden ten
aanzien van enige leden besluiten genomen met betrekking tot de invordering van
de achterstallige posten. Enkele gevallen blijken voor gerechtelijke invordering in
aanmerking te komen; andere gevallen zullen aan het incassobureau worden door-
gegeven,

Dc voorzitter deelt mede van de directeur van de V,D. te hebben vernomen, dat
collega Commandeur bij een eventuele benoeming tot algemeen voorzitter, per
1 april 1965 officieel in functie zou kunnen treden.

Blijkens een brief van de Ereraad wenst collega Van Keulen zijn functie als
secretaris van genoemde raad dit jaar te beëindigen, indien er voor hem cen ge-
schikte opvolger kan worden gevonden.

Ter voorkoming van een eventueel niet voldoende doordachte keuze, zal tussen de
Ereraad en het Hoofdbestuur overleg worden gepleegd, waarna eventuele kandidaten
in de afdelingsvergaderingen kunnen worden genoemd.

De penningmeester van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zal worden verzocht
de begroting voor het Tijdschrift over het jaar 1965 sluitend te maken. De auteurs-
post, die drastisch is verhoogd, zal nader moeten worden bezien; de redactie zal in
1965 rekening mogen houden met restituUe van het batig saldo 1963.
Mede ter gelegenheid van het afscheid van de algemeen voorzitter zal op vrijdag
23 oktober a.s. een diner worden gehouden, waarvoor in het gebouw van Kunsten
en Wetenschappen drie zalen beschikbaar zijn .gesteld resp. voor het gebruik van
het aperitief, voor het diner en voor de .soiré.

De secretaris voegt hieraan toe dat de keuken van K, & W. verzorgd wordt door de
chef-kok van hotel Noord-Brabant.

Evenals verleden jaar zal een aantal gasten voor het diner worden uitgenodigd.
Naar aanleiding van een persbericht dat landbouwingenieurs bevoegdheid verkrijgen
om biologie te doceren op middelbare scholen, zal de secretaris nadere inlichtingen
trachten te winnen over een mogelijke officiële bevoegdheid voor dierenartsen.
Bij de rondvraag deelt de penningmeester mede voldoende inlichtingen te hebben
ontvangen over de beste pensiocnverzekcring voor de secretaris en in verband hier-
mee wordt besloten deze verzekering af te sluiten bij het Coöperatieve Verzekerings-
fonds te Leeuwarden.

Wat de waardevastheid betreft moeten nog voorzieningen worden getroffen door de
vorming van een fonds voor sociale voorzieningen van de secretaris en adj.-secretaris.
De belegging van de gelden voor dit tc vormen fonds zal nog nader in studie worden
genomen.

Kort verslag van de op 13 juni 1964 te Wageningen gehouden jaarlijkse gecombi-
neerde vergadering met de afdeling Overijssel.

Om 14 uur werden de deelnemers op het Instituut voor Biologisch- en Scheikundig
onderzoek van landbouwgewassen welkom geheten door Prof. Dr. Vervelde. De
proefstal van dit instituut werd bezichtigd, waarbij door de heren A. Kemp en
Ir. J. H a r t m a n s een korte voordracht over respectievelijk het kopziekteonderzoek
en het mineralenonderzoek werd gehouden.

Vervolgens werd cen bezoek gebracht aan het I.L.O.B., het proefstation van de
Gist- en Spiritusfabriek. Hier werd een verfrissing aangeboden, een geste, welke in

verband met de tropische temperatuur van die middag, zeer oj prijsi «\'crd gesteld.
De directeur van dit Instituut, Dr. Ir. P. v. d. Wal, vertelde hier een en ander
over proeven met toediening van antibiotica in het voer van me.tkalveren, pluimvee
en varkens, terwijl daarna cen rondleiding door de moderne prodstalhen volgde.
De dames, die, zoals steeds op de gecombineerde vergaderingm ook uitgenodigd
waren, hadden zich inmiddels naar het Instituut voor Landhuish)udkumdigonderzoek
begeven. De binnenhuis-architect, de heer H. v. Leeuwen, hidd eem causerie over
„Het wonen". Helaas bleef er hierna geen tijd meer over voor een wandeling door
het oude en nieuwe Arboretum.

Dames en heren ontmoetten elkaar daarna weer op het terras .\'an Hotel „de Wa-
gcningse Berg", waar zij konden genieten van een prachtig utzichtt en een frisse
dronk. .\\ls „aperitief" voor het diner was vanuit genoemd hotd een puzzle-rit uit-
gezet met als finish hotel „Nol in \'t Bos". Hoewel de rit als „kort" was aangeduid,
bleek de afstand inderdaad niet lang te zijn maar de specifiet-vete.Tinaire puzzles
waren zo talrijk en ingenieus, dat men gemiddeld vrij laat dc finisfli bereikte. De
dag werd besloten met een gezellig diner in hotel „Nol in \'t Bck".
Hoewel de belangstelling niet overweldigend groot was kan toch van cen zeer ge-
slaagde middag en avond worden gesproken. Het door de collegae L. H. W o u d a,
Dr. J. Bouw en Prof. Dr. Th. Stegenga uitgestippelde en aitstekend georgani-
seerde programma stond hier borg voor.

Een speciaal woord van dank aan deze afdelingslcden is hier dai ook op zijn plaats.

De afdeling Noord-Holland van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde houdt haar
eerstvolgende vergadering op donderdag 1 oktober a.s. om 20.00 uur in Restaurant
Koekenbier te Alkmaar.

De afdeling Zeeland van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde houdt haar
eerstvolgende vergadering op vrijdag 2.5 september a.s. te 15.00 uur in het Strand-
hotel, Vlissingen.

Bij K.B. van 16 juli jl. werd Prof. A. M. Frens,
tot dan buitengewoon hoogleraar aan de Rijks-
universiteit te Utrecht, Faculteit der Diergenees-
kunde en Directeur van de „Stichting Instituut
voor Veevoedingsonderzoek ,,Hoorn" ", benoemd
tot gewoon hoogleraar aan de Landbouwhogeschool
te Wageningen per 1 september 1964 om onder-
wijs te geven in de dierfysiologie, waaronder he-
.grepen de stofwisselingsleer van mens en dier.
Prof. Frens werd op 13 februari 1907 te Winsum
(Gr.) geboren en behaalde in 1926 het einddi-
ploma II.B.S. te Breda.

In september 1926 werd hij ingeschreven als stu-
dent in de chemische technologie aan de Tech-
nische Hogeschool te Delft. De van alle biologie
gespeende chemisch-technische studie te Delft be-
antwoordde niet aan de voorstelling die hij zich
ervan had gemaakt en daarom besloot hij van

studierichting te veranderen. Omstreeks Kerstmis 1926 liet hij zich inschrijven aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht als student in de veeartsenijkunde. Hij studeerde op
18 december 19.31 als dierenarts af en solliciteerde kort daarna naar een positie
als wetenschappelijk ambtenaar bij het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn en met
ingang van I april 1932 werd hij benoemd tot fysioloog bij de Dienst der Rijks-

Hij vestigde zich in Hoorn, waar hij werkte onder leiding van de toenmalige Dr.
E. Brouwer, thans hoogleraar te Wageningen. Vooral het leiding geven bij en
het uitwerken van voederproeven was zijn taak. Deze proeven werden in samen-
werking met het Centraal Veevoederbureau op verschillende bedrijven in het gehele
land genomen.

Na op I april 1942 tot wetenschappelijk ambtenaar in vaste dienst te zijn benoemd,
werd Prof. Frens na het vertrek van Prof. Brouwer naar Wageningen, belast met de
leiding van de fysiologische afdeling. Op 17 juni 1946 werd hij waarnemend directeur
van het Rijkslandbouwproefstation en op 1 januari 1949 directeur in vaste dienst.
De instelling wijzigde zijn naam inmiddels en heet sindsdien „Stichting Instituut
voor Veevoedingsonderzoek „Hoorn" ".

Een groot aantal publicaties over zeer gevariëerde onderwerpen verscheen in de
loop der jaren van zijn hand. Daarbij speelde aanvankelijk de voeding van het varken
een grote rol, terwijl dit de laatste tijd vooral de voeding van het rund is. Hierbij
is het vooral de pensfysiologie geweest, die de bijzondere aandacht had en daarover
zijn dan ook in de afgelopen jaren zeer veel proefnemingen op het instituut te
Hoorn verricht. Hieruit ontstonden nieuwe inzichten over de structurele opbouw van
de pensinhoud en de betekenis van de lagere vetzuren.

Buiten zijn ambtelijke werkzaamheden heeft Prof. Frens zich ook op kerkelijk en
maatschappelijk terrein bewogen. Hij is lid geweest van het .Algemeen Bestuur van
de Prov. Noordhollandse Vereniging voor tuberculosebestrijding en is bovendien
enige tijd secretaris en enige tijd penningmeester geweest van de afd. Noord-Holland
van de Kon. Ned. Mij. voor Diergeneeskunde.

Op 16 augustus 1958 aanvaardde Prof. Frens de functie van buitengewoon hoog-
leraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Faculteit der Diergeneeskunde, om onder-
wijs te geven in de algemene en bijzondere voedingsleer der grote huisdieren.
Op 23 maart 1959 hield hij zijn inaugurele rede over: „De fermentatieve voeder-
verwerking der herkauwers".

.•\\ls directeur van de Stichting Instituut voor Veevoedingsonderzoek „Hoorn" en
als buitengewoon hoogleraar heeft Prof. Frens zitting in vele ambtelijke commissies
en werkgroepen. Verder heeft hij in verband met zijn werk zeer vele internationale
congressen bezocht en vele internationale contacten gelegd.

Op 29 april 1960 werd bekend gemaakt dat hij benoemd was tot Officier in de Orde
van Oranje-Nassau.

Wegens vakantie van de secretaresse, die deze rubriek verzorgt, zijn de adreswijzi-
gingen etc., die de laatste 2 weken zijn binnengekomen, aangehouden tot de afle-
vering van 1 oktober a.s.

Naast de tot op heden met zoveel succes gebruik-
te VERAPHARM-mastitispreparaten introduceren
wij thans onze Mastikort-serie, die een nieuwe
basis bevat welke:

• de antibiotica in de uier snel èn volledig ver-
spreidt waardoor optimale werking optreedt

• door zijn snelle werking en uitscheiding er
voor zorgt, dat de melk van behandelde
kwartieren slechts 48 uur ongeschikt is voor
menselijke consumptie en zuivelbereiding

-I- 0,1 gram dihydrostreptomycine
Mastikort 300/100 per injector 300.000 E. proc. penicilline

Enkele notifies bij de vergelijkende pathologie
van de congenitale hartafwijkingen.

De congenitale hartafwijkingen bij de mens vormen één van de brand-
punten van de humane geneeskunde.

De cardio-diagnostiek en chirurgie hebben mede, dank zij het experiment
met normale dieren een zeer hoge vlucht genomen. Het gebruik van dieren
met afwijkingen is daarentegen in sterke mate gebonden aan het aanbod
van deze dieren.

Het door de eigenaren afstaan van dierlijk patiënten-materiaal (honden),
waarbij men belangrijke hart- en vaatafwijkingen kan verwachten ten be-
lioeve van de experimentele cardiochirurgie is redelijkerwijs niet te eisen
en te verwachten. Voor varkens en runderen met deze afwijkingen liggen
de verhoudingen geheel anders. Aankoop van deze dieren kan worden be-
vorderd. Helaas is de diagnose tot op heden nog niet correct te stellen. Het
aantal aan te bieden dieren is dan ook gering. De vergelijkende pathologie
zal dus voorlopig niet kunnen beschikken over voldoende levend materiaal
met afwijkingen, maar zich moeten beperken tot de pathologische anato-
mie.

Voor een efficiënt vergelijken kan men niet ontkomen aan vergelijking van
de normale anatomie, embryologie en fysiologie. Op dit terrein liggen de
verhoudingen helaas ook niet gunstig. Het is wel mogelijk om met behulp
van enkele handboeken over het hart vergelijkende reeksen cijfers op te
stellen (anatomisch, embryologisch en fysiologisch), voldoende informatie
over de achtergronden blijft echter afwezig. Incidentele pogingen op dit
gebied werden verricht door Vossen aar (195,5). Hij vergelijkt de
trabecula septomarginalis bij de mens, het rund en het schaap. Brouwer
(1963) vergelijkt het coronairsysteem van de mens en de hond.
In deze publikatie zullen dan ook uitsluitend de patholoog-anatomische
aspecten van een drietal afwijkingen van het hart van de mens, het rund
en het varken worden vergeleken.
De afwijkingen zijn:

Vergelijkbaar cijfermateriaal is niet aanwezig. De wijzen waarop namelijk
de diverse collecties congenitale hartafwijkingen tot stand komen verschil-
len aanmerkelijk. Medische klinieken met een grote faam op het gebied
van de hartchirurgie zullen veelal in het bezit zijn van een grote collectie
van verschillende afwijkingen (Mayoclinic en afd. Thoraxchirurgie te
Leiden).

1 Dr. C. J. van Nie; adj. directeur van liet Openbaar Slachthuis; Maresingel 20,
Leiden.

Op diergeneeskundig gebied liggen de verhoudingen totaal anders. Een
groot deel van de doodgeboren of zeer jong gestorven dieren bereikt de
sectiezaal of de noodslachtplaats niet. Alleen de dieren met een niet direct
fatale hartafwijking komen in onderzoek hetzij op het slachthuis, hetzij in
de sectiezaal. Van de runderen zullen in verband met de grotere slacht-
waarde meer jonge dieren ter onderzoek worden aangeboden dan van de
varkens. De collectie runderharten bevat dan ook meer jeugdexemplaren
dan de collectie varkensharten.

Het samenstellen van een collectie paardeharten vraagt veel tijd, er komen
namelijk te weinig paarden ter sectie.

Een subaortastenose wordt gekenmerkt door een vernauwing van het os-
tium aortae, welke zich kan uitstrekken over het gehele ostium, dan wel
zich beperkt tot een deel ervan, inclusief de valvulae semilunares aortae.
Het subendotheliale weefsel, dat de stenose veroorzaakt, kan verschillende
structuren hebben: amorf, fibreus, lamellair of hyalineachtig; soms gaat het
weefsel over in kraakbenig bindweefsel. In enkele gevallen wordt myxo-
mateus weefsel met een embryonaal karakter aangetroffen (Emsbö,
1955).

Het is de grote verdienste van Emsbö geweest de subaortastenose van de
mens en het varken aan een uitvoerig vergelijkend onderzoek te hebben
onderworpen. Hij gaat helaas niet in op de bouw van het hart; ook een
bacteriologisch onderzoek van de gevallen van een subaortastenosee gecom-
pliceerd met een endocarditis, blijft achtei-wege.

Emsbö vindt bij normale slachtvarkens 1 % gevallen met een subaortaste-
nose; bij gestorven en ter sectie gekomen varkens vindt hij 3,1% gevallen
met een subaortastenose.

In 412 gevallen van congenitale hartafwijkingen bij de mens vond A b o 11
(1936) 7 gevallen van een subaortastenose, of 1,7%. Daar echter lang
niet alle gevallen bekend worden, kan aan deze cijfers geen grote waarde
worden gehecht.

Emsbö vond belangrijke overeenkomsten bij de subaortastenose van de
mens en het varken. Het histologisch beeld, waarin zo duidelijk de potentie
van het bindweefsel tot uiting komt, acht hij vrijwel identiek. Hij gaat
echter niet in op de plaats en de vorm van de afwijking.
Het is onze er\\\'aring, dat een subaortastenose van het varken in een groot
aantal van de gevallen zich uitstrekt over of in het gehele ostium aortae.
Een ringvormige of diafragmavormige stenose zoals bij de mens bekend is,
wordt bij het varken zelden waargenomen. Ook een ventrale stenose met
uitlopers naar dorsaal is bij het varken bekend. Een valvulaire stenose gaat
bij het varken vrijwel steeds gepaard met een stenose in het ostium aortae.
Bij de mens komt de valvulaire stenose voor in de vorm van een diafragma.
Ook een diafragmatische stenose ventraal van de valvulae is bij de mens be-
kend (zie boven).

Het secudaire gevolg van een subaortastenose, hypertrofie van de wand van
de linker ventrikel, is zowel bij de mens als het vaiken identiek; ook een
secundaire bacteriële endocarditis is bekend. Emsbö verdedigt de stelling,
dat het weefsel van de subaortastenose bijzonder gevoelig is voor bacteriële
infecties. Hij acht het meer dan waarschijnlijk, dat een endocarditis van de

valvtilae semilunares aortae zich ontwikkelen kan op een slechts micros-
copisch waarneembare stenose.

Een bijzondere vorm van subaortastenose is door Greenberg en Si-
mon (1949) beschreven. Bij deze vorm van stenose is een plaatselijke hy-
peitrofie van het ventrikelseptum aanwezig, waardoor een gedeeltelijke af-
sluiting van het ostium aortae ontstaat. Deze stenose is bij het varken nog
niet waargenomen.

Een enkele maal kan ook een gedeeltelijke dextropositie van de aorta een
beeld geven van een musculeuze stenose; voorwaarde in dit geval is, dat de

aorta wel aansluit op de linker ventrikel en een hoog ventrikelseptumdefect
niet aanwezig is. Deze vorm komt zowel bij de mens als het varken voor.
Schrijver huldigt de opvatting, dat deze laatste vorm bij het varken tot het
normale beeld gerekend moet worden; de aorta van het varken bevindt zich
namelijk normaal reeds in dextropositie en hij betwijfelt het of deze af-
wijking bij de mens tot de groep subaortastenose kan worden gerekend.
Een subaortastenose van niet congenitale aard kan worden veroorzaakt door
een bacteriële infectie van het ostium aortae en de valv. semilunares
aortae. Een dergelijke infectie is zowel bij de mens als het varken bekend.
Resumerend kunnen wij opmerken, dat zowel bij de mens als het varken
de subaortastenose een bekende afwijking is. Het histologisch beeld is vrij-
wel identiek. Bij het varken komt de afwijking zeer veel voor; bij de mens
daarentegen aanzienlijk minder. Ook de plaats en de grootte verschillen.
Bij de mens overheerst de diafragmatische vorm, terwijl bij het varken in
veel gevallen het gehele ostium vernauwd is. De secundaire gevolgen zijn in
beide gevallen vrijwel identiek.

Een ventrikelseptumdefect is een defect in het ventrikelseptum waardoor
een verbinding tussen de beide harthelften tot stand komt.
De ventrikelseptumdefecten worden mede geclassificeerd met behulp van
fysiologische en histologische onderzoekmethoden. Zo wordt de naam
„Eisenmengercomplex" gegeven aan de afwijking, waarbij een hoog ven-
trikelseptumdefect gecombineerd is met een „dextropositie" van de aorta
en een fysiologisch histologisch aantoonbare hoge pulmonale vaatweer-
stand, waardoor een rechts-links shunt ontstaat.

Het is echter mogelijk, dat bij een bepaalde patiënt met een V.S.D. en een
dextropositie van de aorta een duidelijke links-rechts shunt aanwezig is,
terwijl bij een andere patiënt met een gelijke anatomische afwijking aan
het hart een rechts-links shunt aanwezig is. Zonder een uitgebreid onder-
zoek van de perifere vaten (pulmonaal systeem) is aan het hart-preparaat
niet te voorspellen welke shunt bij het leven aanwezig was.
Aan de term „dextropositie" mag dan ook zonder meer geen fysiologische
of histologische waarde worden gehecht, evenmin aan het al of niet afwijken
naar rechts of links van het ventrikelseptum. De grootte van het defect is
ook niet bepalend voor het symtomencomplex. Ook hier is de toestand van
de perifere vaten van belang. In hoeverre een wederzijdse beïnvloeding
mogelijk is en voorkomt, is niet aan te geven. Wel is echter bekend, dat con-
genitale hartafwijkingen gepaard kunnen gaan met congenitale vaatafwij-
kingen (Dankmeyer, 1956). Een onderzoek naar de toestand van de
perifere vaten is van veterinaire zijde nog niet verricht.
Edwards (1960) deelt de V.S.D. in in twee hoofdgroepen:

Wij zullen deze indeling volgen en hieronder het ventrikelseptumdefect
in het algemeen naar plaats en voorkomen beschrijven en daarna een af-
zonderlijke beschouwing aan de tetralogie van Fallot wijden.
Een V.S.D. kan zich op de volgende plaatsen bevinden (fig. II, pag. 1353):

Schema ventrikelseptumdefecten.
atrioventriculair defect
interventriculair defect
hoog ventrikelscptumdefect
bulbusseptumdefect

Arteria pulmonalis
Atrium sinistrum
Trabecula septomarginalis
V.d.: Vcntriculus dexter
V.s. : Vcntriculus sinister

in de pars membranacea cordis atrioventriculare, dit defect verbindt de
linker ventrikel met het rechter artrium;

rechts van de crista supraventricularis en ventraal van de septale inserde
van de valvula tricuspidalis, dit is een defect van de pars inembranacea
cordis interventriculare;

op enige afstand ventraal van de pars membranacea cordis inter-
ventriculare, doch rechts van de crista supraventricularis, dit is het
hoge V.S.D.. Het gaat vaak samen met een defect van de pars mem-
branacea cordis interventriculare;

4. links van de crista supra\\entricularis, onmiddellijk ventraal van de
valvuale semilunares a. pulmonalis; van de linker ventrikel uit gezien
ligt dit defect ventraal van de valvula semilunaris sinistra aortae;

5. ventraal in het apicale deel van het septum, dit is het ventrale of apicale
V.S.D.

Bovengenoemde defecten kunnen in combinaties voorkomen of in elkaar
overgaan. Een extreem geval komt voor bij een cor triloculare biatriatum,
hierbij ontbreekt het ventrikelseptum. Deze defecten zijn waargenomen
bij de mens (Edwards, 1960; T a u s s i g, 1947 en vele anderen), bij
het rund (Belling, 1962; L i 11 e e n g e n, 1934; Wagenaar e.c.\',
1963 en vele anderen) en bij het varken (L i 11 e e n g e n, 1934; M e y e r o-
witz, 1942; Van Nie, 1962 en vele anderen).

Het voorkomen van V.S.D. in de collecties hartafwijkingen bij de mens, het
rund en het varken is sterk afliankelijk van de wijze van verzamelen. In
de inleiding is hier al reeds op gewezen.

Tabel 1 geeft enkele cijfers omtrent het voorkomen van deze defecten bij
de mens, het rund en het varken.

In deze tabel valt op, dat de verdeling van Edwards (bij de mens)
tussen het defect van de pars membranacea cordis interventriculare en het
hoge V.S.D. vrijwel overeenkomt met die van het varken. Hierbij dient
wel aangetekend te worden, dat bij het varken de afwijkingen vrij vaak
gepaard gaan met een subaortastenose, terwijl dit bij de mens uiterst zeld-
zaam is.

Bij het rund overheerst het hoog V.S.D. Zowel bij de mens als het rund
en het varken gaat het hoog V.S.D. nogal eens gepaard met andere af-
wijkingen als dextropositie van de aorta, tetralogie van Fallot en totale
transpositie van de grote vaten.

Een laag V.S.D. wordt bij het rund evenals bij het varken zelden waarge-
nomen, bij de mens komt het daarentegen herhaaldelijk voor.
Een defect links van de crista supraventricularis (bulbusseptumdefect)
wordt bij de mens beschreven als een B i n g - T a u s s i g-complex (een
„rijdende" a. pulmonalis), een afwijking die bij het rund ook bekend is. In
beide gevallen is het defect vrij groot. Het bulbusseptumdefect van het
varken is steeds zeer klein (0 2-3-mm) en geeft geen aanleiding tot com-
plicaties.

De monoventriculus is zowel bij de mens, het nmd als het varken bekend.
Bij het rund is deze afwijking zelfs herhaaldelijk waargenomen.
1\'enslotte blijkt een defect van de pars membranacea cordis atrioventri-
culare bij het varken meerdere malen voor te komen, terwijl deze afwijking
bij het rund onbekend is en een dergelijke afwijking bij de mens wel, zij
het sporadisch, voorkomt.

De oorzaak van deze verschillen zal meer gezocht moeten worden in de
embryogenese van de verschillende harten, dan in de wijze van verzamelen.
De vergelijkende macroscopische anatomie geeft deze verschillen in ontwik-
keling reeds min of meer duidelijk weer. Een nauwkeurige beschouwing van
de volgende delen: het ostium aortae, de trabecula septomarginalis, de pars
membranacea cordis en de conus arteriosus zal hieivoor belangrijke argu-
menten kunnen bijdragen.

Onder de tetralogie van Fallot wordt een congenitale hartafwijking
verstaan, die voldoet aan de volgende voorwaarden:

De vier genoemde afwijkingen kunnen variëren naar de plaats en aard.
Het hoog V.S.D. zal zich vrijwel steeds rechts van de crista supraventricu-
laris en onmiddellijk ventraal van de septale insertie van de valvula tricus-
pidalis bevinden. Bij hoge uitzondering bevindt het defect zich op de plaats
van de crista supraventricidaris, het defect zal zich echter nooit links \\an
deze crista bevinden.

De dextropositie van de aorta kan totaal zijn (100%) of minder; in het
eerste geval ontspringt de aorta geheel uit de rechter ventrikel.
De stenose van de „outflowtract" (conus arteriosus) kan zich op de vol-
gende plaatsen bevinden:

a. ter hoogte van de valvulae semilunares a.pulmonalis, dit is de
zogenaamde valvulaire stenose;

d. geheel ventraal in de „outflowtract", dit is de ventrale infundibulaire
stenose.

De stenose kan musculair zijn; uitgaande van de musculatuur van de wand
en/of de trabeculae, dan wel fibroëlastisch, uitgaande van het subendo-
cardiale bindweefsel.

De valvulaire en subvalvulaire stenose heeft in de regel een fibroëlastische
structuur. Ten slotte kan een atresie van het ostium pulmonale of een hy-
poplasie van de a.pulmonalis aanwezig zijn. Bij deze gevallen spreekt men
van een extreme vorm van een tetralogie van Fallot.
De tetralogie van Fallot is beschreven bij de mens (Edwards, 1960;
Vossenaar, 1955 en vele anderen); bij het paard (Wens voort,
1959), bij het rund (Cordy e.m., 1950; Möbius, 1898) en bij het
varken (Van Nie, 1961).

Fontana (1957) registreerde 357 menselijke harten met congenitale af-
wijkingen, hierbij waren 28 gevallen van een tetralogie van Fallot (8%).
Bij andere schrijvers (Edwards, 1960) varieert het percentage sterk,
namelijk tussen 4 en 15% (zie inleiding).

In de veterinaire literatuur wordt geen melding gemaakt van grote collec-
ties. In de door auteur aangelegde collecties runderharten met congenitale
afwijkingen (70 stuks) komen 4 gevallen van een tetralogie van r allot
voor (5,7%). In de collectie varkensharten (529 stuks) komen daaren-
tegen slechts 5 gevallen van een tetralogie van Fallot voor (ruim 1%).
De door de auteur vei-zamelde gevallen bij het rund en bij het varken
zullen worden vergeleken met de door Vossen aar in 1955 beschreven
20 gevallen bij de mens. (tabel II.).

R = rechts van de crista supraventricularis.
V-i-SV = vavulaire en subvalvulaire stenose.
1 = infundibulaire stenose.

Zowel bij de mens als het rund en het varken varieert het beeld van een
tetralogie van F a 1 1 o t meer of minder. Het defect ligt bij de mens, het
rund en het varken op dezelfde plaats. Bij de eerste twee is het defect steeds
vrij groot, bij het varken daarentegen is het klein en meer in horizontale
richting uitgebreid. De dextropositie van dc aorta is bij dc genoemde dieren
sterker dan bij de mens.

De aard van de stenose wisselt bij alle drie even sterk, met dien verstande
echter, dat bij het varken een atresie van de a.pumonalis niet is waarge-
nomen.

Fiet aantal valvulae semilunares a.pulmonalis kan bij de mens voor minstens
50% op 2 worden gesteld, bij het rund komt een afwijkend aantal niet voor,
terwijl bij het varken éénmaal 2 valvulae zijn waargenomen.
Opmerkelijk is, dat bij het rund in 3 van de 4 gevallen een duidelijke
hypoplasie of aplasie van de a.pulmonalis aanwezig is, terwijl een dergelijke
afwijking bij een varken met een tetralogie van F a 11 o t onbekend is. Een
atresie zoals bij de mens is waargenomen, is onbekend bij het rimd en het
varken. De hypertrofie van de wand van dc rcchtei ventrikel vertoont bij
alle drie een sterke overeenkomst.

Gecompliceerde gevallen (tabel II. 5) zijn bij de mens in ruim 50% van
de gevallen aanwezig, bij het rund in hel geheel niet, tei-wijl bij het varken
in 2 van de 5 gevallen een complicatie aanwezig is.

Het geringe aantal bekende gevallen van een tetralogie van Fallot bij
het rund en het varken maken het moeilijk vérstrekkend conclusies aan
de getroffen vergelijking van deze afwijking bij de mens te verbinden.
Het beeld van de „rijdende" aorta van een tetralogie van Fallot van de
mens komt in veel opzichten overeen met dat van het rund.
Bij het varken ontspringt de aorta onder normale cmstandigheden min of
meer uit de rechter ventrikel, dit is er de oorzaak van, dat in een normaal
hart de aorta zich reeds in „dextropositie" bevindl (Van N i e, 19611.
Bij de mens en het rund is de aorta daarentegen in normale gevallen over-
wegend op de linker ventrikel georiënteerd. Ook het hoog V.S.D. komt
bij deze laatste twee overeen, met dien verstande, dat bij het rund een
neiging bestaat om een deel van de crista supraventricularis in het defect
te betrekken.

V O s s e n a a r vond in zijn beschreven gevallen tevens 4 x een atriumsep-
tumdefect (A.S.D.), 5x een ductus Botalli patens, 3x een vena cava su-
perior sinistra, 1 x dysphagia lusoria en 1 x een mvcotisch aneurisma van
de a. pulmonalis.

Bij het rund werd 3 x een ductus Botalli patens en 3 x een foramen ovale
secundum persistens aangetroffen, deze gevallen kunnen als fysiologisch
normaal worden beschouwd.

Bij het varken werd 1 x een dubbele a. pulmonalis, 1 x een subaortastenose
en 2 X een gering foramen ovale secundum persistens waargenomen.
De vena cava superior sinistra van de mens kan bij het rund en het varken
worden beschouwd als een vena azygos sinistra, welke normaal aanwezig is.
De ductus Botalli patens ontbreekt geheel bij het varken.

Opmerkelijk is evenwel het niet aanwezig zijn van een atriumseptumdefect
hij het varken, (Tabel II). Dergelijke defecten worden namelijk bij het
varken al of niet in combinatie met andere afwijkingen zeer veelvuldig ge-
zien. Bij het rund zijn dergelijke defecten zeer zeldzaam en in bovenge-
noemde gevallen dan ook niet te verwachten.

Samenvattend kan worden opgemerkt, dat de tetralogie van Fallot zowel
bij de mens als het rund cn het varken voorkomt De grootste overeen-
komsten hebben de afwijkingen, wat het defect betreft, van de mens en
het nmd.

Het varken neemt wat de aard van het defect betreft, een bijzondere plaats
in. Opmerkelijk is, dat bij de mens combinaties met een atriumseptum-
defect voorkomen, terwijl deze bij het varken in tegenstelling tot de ver-
wachting geheel ontbreken.

Een belangrijk verschil is ook het voorkomen bij de mens (lOx in 20 har-
ten) van 2 valvulae semilunares a. pulmonalis en het ontbreken van deze
anomalie bij het rund en het slechts 1 x voorkomen ervan bij het varken.
De verschillen zullen ook hier teruggebracht moeten worden tot verschillen
in de embryogenese van het hart, inzonderheid tot de ontwikkeling en
opname van de bulbus cordis. Een vergelijkend embryologisch onderzoek
zou hier zeker op zijn plaats zijn,

Foto I is vcn aardigd door dc heer V a n d e O u d e n a 1 1 e r, fotograaf-tekenaar van
het Anatomisch Instituut te Utrecht; foto II is vervaardigd door de heer F C
Schreuderte Doorwerth. Hartehjk dank voor hun spontane en deskundige mede-
werking.

Dc patholoog-anatomische overeenkomsten en verschillen van cen drietal congenitale
hartafwijkingen, de subaortastenose, het ventrikelseptumdefect cn de tetralogie van
I allot van de mens, het rund en het varken, worden besproken.
De overeenkomsten berusten in hoofdzaak op de structuur en de aard van dc af-
wijkingen; de verschillen daarentegen op de plaats en de frequentie van deze af-
wijkingen.

De auteur acht het waarschijnlijk, dat de verschillen in de embryogenese van het hart
aanleiding zijn voor de verschillen in de pathologie. Het bevorderen van de verge-
lijkende embryologie is dan ook van groot belang voor de vergelijkende cardiologie
Foto I IS vervaardigd door de heer van de Oudenaller, fotograaf-tekenaar van "het
Anatomisch Instituut te Utrecht; foto II is vervaardigd door de heer F. C Schrcu-
der te Doorwerth. Hartelijk dank voor hun spontane en deskundige medewerking.

The morbid-anatomical similarities and differences of three congenital cardiac defects
viz., subaortic stenosis, interventricular septal defect and Fallot\'s tetralogy in
man, cattle and pigs are discussed.

The similarities mainly consist in the structure and character of the defects, whereas
the differences are differences of localization and incidence of these defects. \'
It is believed to be likely that the differences of embryogenesis of the heart give rise
to the differences of patohology. The advancement of comparative embryology is
of vital importance to comperative cardiology.

Les conformités et les différences anatomiques pathologiques de trois troubles car-
diaques congénitaux, la sténose de la subaorta, le défaut du septum vcntriculaire et
la tétralogie de Fallot de l\'homme, du bovin et du porc sont discutés.
Les conformités se basent surtout sur la structure et sur la nature des troubles, les
différences cependant sur la localisation et la fréquence de ces troubles.
L\'auteur croit probable que les différences dans l\'embryogenèse du coeur sont
responsables des différences de la pathologie. Aussi la promotion de l\'embryologie
comparée est-elle de grande importance pour la cardiologie comparée.

Es werden die pathologisch-anatomischen Übereinstimmungen und Unterschiede von
drei kongenitalen Herzabweichungen besprochen: Subaorta Stenosc, Ventrikelsep-
tumdefckt und Tetralogie von Fallot beim Menschen, Rind und Schwein.
Die Übereinstimmungen beziehen sich hauptsächlich auf Struktur und Art der Ab-
weichungen; die Unterschiede dagegen auf den Ort und die Frequenz derselben.
Der Verfasser nimmt an, dass wahrscheinlich die Unterschiede in der Embryogenese
des Herzens, Anleitung für die Unterschiede in der Pathologie sind. Die Förderung
der vergleichenden Embryologie ist dann auch von grosser Wichtigkeit für die ver-
gleichende Cardiologie,

Se discuten las analogias y difcrcncias anatornopatológicas de tres alteraciones car-
dialcs congenitales, la stenosis subaortal, el defecto del septum del ventriculo y la
tctralogi\'a de F a 1 1 o t en el hombre, la vaca y cl ccrdo,

Las analogîas estân principalmente basadas en la structura y la clase de las alteraci-
ones; las difcrcncias, en cambio, en el sitio y la frecucncia de estas alteraciones.

Le parece verisimil al autor, que las diferencias en la embriogenesis del corazón dan

B e 11 i ri g. Th. H. : Ventricular Septal Defect in the Bovine Heart. Report of 3
cases. ).\' Am. vet. med. Ass., 138, 595, (1961).

B e 1 1 i n g, T h. H. : Genetic effect of Cardiac Ventricular Septal Defect in Hereford
Cattle.\'Kei. Med., 57, 965, (1962).

Brouwer, H. A.: De normale en pathologische anatomie en histologie van de
artcriële component van het coronaire circulatiesysteem Diss. Utrecht, (1963).

C o r d y, D. R. and R i b e 1 i n, W. E. ; Six congenital cardiac anomalies in animals.
Cornell Vet., XL, 247, (1950).

Dankmeyer, J.: Dc embryologie van het hart in verband met aangeboren af-
wijkingen. Ned. Tijdschr. Geneesk., lOO.n.17, 1262, (1956).

Edwards, J. E. : Congenital malformations of the heart and the great vessels.
Pathology of the heart. Gould, IlHnois H ed., 260, (1960).

Greenberg, J. and Simon, M. .A.: Subaortic stenosis in an adult. Canad.
Med. Ass. ]\'., 61, 50, (1949).

Lilleengen, K.: Hjartmissbildingar hos djuren. Skandin. Vet. Tidschr., XXIV,
493, (1934).

Meyerowitz, B. : .Anomaly in Hog Hearts: Defectus Intervcntricularis Septi,
Am. J. Vet. Res., Ill, 368, (1942).

Möbius, A.: Miszbildung des Herzens. Dtsch. tierärtzl. Wschr., VI, 25, (1898).

Nie, C. J. van: Congenitale hartmisvormingen bij het varken. Diss. Utrecht,
(1961).

T a u s s i g, H.: Congenital malformations of the heart. Commonwealth fund, (1947).

Wage naar. G., Krediet, P. en Nie, G. J. van: Enkele gevallen van aan-
geboren hartgebreken bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1298, (1963).

W e n s V o O r t, P. : De tetralogie van Fallot met atresie van de a. pulmonalis
bij het hart van een Shetlandpony. Tijdschr. Diergeneesk., 84, 939, (1959).

Het percentage breuk bij eieren is bij batterijhennen even groot als bij andere huis-
vestingssystemen. Evenwel neemt het percentage toe bij toenemende afmetingen
van de kooien, maar niet met het aantal hennen per kooi. Bovendien bleek het ge-
middelde voerverbruik tijdens de leg hoger naarmate de dieren later aan de leg waren
gegaan.

Amputade van tweederde gedeelte van de vleugels bij eendagskuikens verhoogde de
groei, de gewichtstoeneming en het uitgeslacht gewicht. Behandelde dieren waren
op 12 weken 25% zwaarder en leverden 52% meer vlees op dan normale kuikens
van die leeftijd.

Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases of
the State University, Utrecht.

Discussing some aspects of the use of anthelmintics in deer, we have to
deal with two different problems. First is the applicability of anthelmintic
drugs for the control of helminthic diseases in game. The other problem
concerns the advantages and disadvantages of the use of anthelmintics
in the field.

About the possibility of using anthelmintics for the control of helminthic
infestations and diseases of game animals most authors agree.
The main helminthoses of deer are liver fluke disease, parasitic gastro-
enteritis, and lungworm disease in Europe. The drugs available today for
the control of liver fluke disease in cattle and sheep are too toxic and too
difficult to apply to be of importance for deer. Before the introduction
of phenothiazine the use of anthelmintics for the control of trichostrongy-
losis was considered nearly impossible (G r i e d e r, 1934; W e t z e 1, 1937;
Hiibner, 1938; K r e m b s, 1939) for the same reasons. Pfienothiazine
the anthelmintic of choice, till recently, for the control of strongylosis and
trichostrongylosis in domestic animals unites an excellent anthelmintic ef-
fect with a relative low toxicity. So it is used in game animals in low doses
in salt-licks or in powders which are mixed with food (B o c h, 1955, 1956,
1957; N e r 1 and B o c h, 1956; B o u v i e r, B u r g i s s e r and Schnei-
der, 1958). It is to be expected that the recently introduced anthelmintic
thiabendazole can be u.sed as well because it matches or even surpasses
phenothiazine in effectiveness and low toxicity.

The drugs in use for the control of lungworm disease in domestic animals
are not suitable to apply in game. The favourable effect of phenothiazine
has to be attributed to the decrease of the number of trichostrongylids
allowing to animals to conibate the lungworms after they have got rid of
the trichostrongylids.

This problem is related to a very difficult one: are we thinking more or
less along farmer\'s lines and do we want the largest possible harvest or
are we interested in the problem as the biologist or rather the ecologist
will be.

It seems impossible to mc to distinguish between these two points of view
clearly because many times one must make a compromise to save the inte-
rests of sportsmen, nature conservancy, and game management.

1 Dr. J. Jansen Jr.; Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases
Biltstraat 172, Utrecht, The Netherlands.

Furtherori, it is quite natural that jnany people seeing deer infected with
large numbers of worms are thinking only on the problem how to kill these
worms and how to cure the diseased animals.

.A,s we have seen already the introduction of phenothiazine has given us
a drug which is applicable as a salt-lick or mixed with the food to deer and
which can be successfully employed according to several authors. The use
of the drug is, however, based on the statement that there are too many
worms and an answer to the question how to kill these parasites, but it
neglects the real cause of the existence of parasitic diseases. The cause is
not the presence of too many worms but in many instances the existence of
too many hosts so that the density of the deer populations per unit of in-
fectious land is too high. With some alterations the theoretical approach
to the study of the interaction of hosts and diseases by Voûte (1963)
fits exactly to this situation. In other instances the main cause is food
shortage resulting in an overgrazing of certain areas which results in es-
sentially the same cause as already stated, and resulting in a decreasing
resistance against the infection with parasites.

too high density of deer per unit of infectious land is recognised as an
important fact by many authors advising a reduction of the population-
density bv shooting (G rie der, 1934; Wetzel, 1937; H ii b n e r, 1938;
Kremb\'s, 1939; Boch, 1955; Wetzel and Rieck, 1962).
.A. fine example of overgrazing as a cause of parasitic disease in California
mule deer is given by il e r m a n (1945 a) : due to the depletion of snow
brush and bitter cherry by over-browsing the deer were forced to feed on
meadows only resulting in parasitic disease due to the build up of a highly
infected area and probably too to a reduction of the nutritional value of
the diet.

What we are doing with phenothiazine is an intervention in the natural
regulation of populations of deer and parasites resulting in an alteration
of the biotic community which will be in its new form of an unbalanced
state mostly. So I doubt like Herman (1945 b) and Valentincic
(1960, 1964) the value of the use of anthelmintics in deer. Wetzel and
Rieck (1962) too emphasize that the value of phenothiazine for deer
is not to be overestimated though they and Bouvier, B u r g i s s e r and
Schneider (1958) consider the use of low doses of some importance
for a building up of immunity against the worms.

I believe that instead of the use of anthlemintics with its potential un-
expected results it is of much more importance to try to detect the prime
cause of parasitic diseases in deer. This ecological approach to the problem
should be along the lines given by for instance Johnson (1963):

A very interesting practical study to this ecological problem was made
by V a 1 e n t i n c i c ( 1964) pointing out the importance of the existence
of parasitic diseases in deer in Yougoslavia for reestablishing a natural
biocenotic equilibrium, which is disturbed by the extermination of pre-
dators.

An additional, more or less theoretical, disadvantage of the use of pheno-
thiazine is the possibility of the appearance of resistant strains of the pa-

rasites. Such a resistance was shown by D r u d g e, L e I a n d and W y a n t
(1957 a, b) especially in the case of infection with Haemonchus contortus
after a prolonged use of phenothiazine in sheep.

In conclusion it can be said that the use of anthelmintics in deer can not
be recommended as there are too much disadvantages connected with it,
and we follow V a 1 e n t i n c i c (1964): "Deer are only to be cultivated

the laws of nature and not be directed against them."
On the other hand there are circumstances that phenothiazine or another
drug can be recommended. For example when it is used in animals which
are fenced in or when newly imported animals which are to be released
in new fields are heavily parasitized. In all cases which are to be classified
between the occurrence of deer in natural circumstances and fenced-in
animals, it depends on the local conditions, the population-density of the
deer, or the possibilities of provisions for additional food whether an an-
thelmintic may be used. This last case applies to some small areas where
the population density may be high, but the absolute numbers of deer are
low if compared with other areas, and a decrease in numbers of deer is un-
desirable; it may be that in that particular area the species of deer is rare or
that the deer can be regarded as a different strain of the species and so on.

The possibility, advantages and disadvantages of the use of anthelmintics in deer
are discussed. It is concluded that it is impossible in most instances to apply
anthelmintics. For the control of trichostrongylosis phenothiazine mixed with food
or in salt-licks can be used but in the author\'s opinion there are too much disad-
vantages of its use. So it cannot be recommended unless in special cases, for instance
in animals in captivity.

Het toepassen van anthelmintica bij reewild en herten stuit op diverse bezwaren. Dc
gebruikelijke middelen ter bestrijding van leverbotziekte en longwormzickte zijn niet
toe te passen.

Hoewel het mogelijk is in gevallen van trichostrongylose phenothiazine toe te dienen
in likstenen of vermengd met voer, moet het gebruik ervan afgeraden worden. Het
optreden van trichostrongylose, en andere parasitaire ziekten, is namelijk het gevolg
van een te hoge dichtheid van de gastheer-populatie per infectieus oppervlak, zodat
men met phenothiazine wel ingrijpt in de parasiet-gastheer verhouding van het mo-
ment, maar alle voorwaarden vcx>r een hernieuwd uitbreken van de ziekte, en soms
zelfs doordat cr meer dieren in leven blijven betere voorwaarden, laat bestaan res-
pectievelijk schept. Voorts is het denkbaar, dat door de regelmatige toediening in
lage doses resistente stammen der trichostrongyliden ontstaan, hetgeen zo mogelijk
voorkomen moet worden.

Uitzonderingen kunnen gemaakt worden voor ziektegevallen bij dieren in gevangen-
schap, import-dieren bestemd voor het uitzetten in jachtterreinen en in die gevallen,
waar de gastheersoort zeer kostbaar is bv. slechts in absoluut geringe aantallen aan-
wezig is, zeldzaam is of als een variatie beschouwd kan worden.

La possibilité, les avantages et désavantages de l\'usage d\'anthelmintiques pour des
chevreuils et des cerfs sont discutés.

On conclut que l\'application d\'anthelmintiques est le plus souvent impossible. Phe-
nothiazine peut être usée en forme de plaques de léchage ou melée dans la nourriture
comme moyen de lutte contre la trichostrongylose, mais a l\'avis de l\'auteur l\'usage

a trop de désavantages. C\'est pourquoi l\'usage n\'est pas recommandé, sauf dans des
cas spéciaux ainsi que, par example, pour des animaux en captivité.

Die Möglichkeit, die Vor- und Nachteile der Anwendung von Anthelmintica in
Rehen und Hirschen werden besprochen.

Der Schluss wird gezogen, dass die Anwendung von Wurmmitteln in den meisten
Fällen unmöglich ist. Zur Bekämpfung des Magendarmwurmbefalles ist zwar Phe-
nothiazin in Salzlecken oder gemischt mit Futter verwendbar, aber der Meinung des
Autors nach gibt es zu viele Nachteile. Es wird nicht empfohlen, ausgenommen in
einzelnen Fällen, wie z.B. für Tiere, die in Gefangenschaft gehalten werden.

Sc discuten la posibilidad, los provechos y las desventajas del uso de anthelmintic."
en corzos y ciervos.

Se conclue que la aplicaciôn de anthelmintica en general es imposible. Se puede usar
fcnotiaziana en forma de una piedra para lamer o mezcladoa con el pienso para
combatir trichostrongilosis, pero segûn la opiniôn del autor esto tropieza con
demasiado dificultades. Tampoco se aconseja esto, salvo en casos especiales, como
por ejemplo en animales tenidos en detenciôn.

Tierärztl. Umschau, 10, 249, (1955).
Boch, J.: Versuche zur Bekämpfung der Magen - Darmparasiten des Rotwildes

mit Helmicidan. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 69, 312, (1956).
Boch, J.: Bekämpfung des Magendarmwurmbefalles des Wildes. Monatsh. Tier-
heilk., 9, 230, (1957).
Bouvier, G., B u r g i s s e r, H. et Schneider, P. A. : Les maladies des

ruminants sauvages de la Suisse. Lausanne, 1958.
Drudge, J. H., L e 1 a n d, S. E. and W y a n t, Z. N. : Strain variation in the
response of sheep nematodes to the action of phenothiazine. L Studies of mixed
infections in experimental animals. Amer. J. Vet. Res., 18, 133, (1957a).
Drudge, J. FL, L e 1 a n d, S. E. and W y a n t, Z. N.: Strain variation in the
response of sheep nematodes to the action of phenothiazine. H. Studies on pure
infections of Haemonchus contortus. Amer. J. Vet. Res., 18, 317, (1957b).
G r i e d e r, H. : Beobachtungen über Rehkrankheiten in nordostschweizerischen

Jagdrevieren. Schweiz. Arch. Tierheilk., 76, 609, (1934).
Herman, C. M.: Studies on the condition of California mule deer at Sequoia

National Park. Calif. Fish and Game, 31, 1, (1945a).
Herman, C. M.: Deer management problems as related to diseases and parasites
of domestic range livestock. Trans. Xth North Amer. Wildlife Conf., 242, (1945b).
H Ü b n e r. F.: Die Magenwurmseuche des Rehwildes. Berlin, 1938.
K r c m b s, J.: Die Krankheiten des Wildes und ihre Bekämpfung. München, 1939.
Johnson, H. N. : The ecological approach to the study of wildlife diseases. Proc.

1st Int. Conf. Wildlife Dis., 423, (1963).
Neri, W. und Boch, J.: Das Vorkommen und die Bekämpfungsmöglichkeit para-
sitischer Würmer bei Rot- und Gamswild. Pirsch, 8, (19), (1956).
Valentincic, S. L: Nostrc osservazioni sulle malattie dei caprioli. Nuova Vet.,
36, 188, (1960).

Valentincic, S.: Über die natürliche Selektion beim Rehwild und insbesondere
über die Rolle der Parasiten hierbei. Proc. VIth Congr. Int. Un. Game Biologists,
(1964) (in the press).
Voûte, A. D.: On the interaction between wildlife population, disease and

predators. Proc. 1st Int. Conf. Wildlife Dis., 32, (1963).
Wetzel, R. : Die Bekämpfung des Lungen- und Magenwurmbefalls beim Rehwild.

Deutsche Jäger, 58, 641, (1937).
Wetzel, R. und R i e c k, W.: Krankheiten des Wildes. Hamburg - Berlin, 1962.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren en het Instituut voor
Oftalmologie van de Faculteit fier Diergeneeskunde.

Wanneer door de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en
ongeveer terzelfder tijd door mijn medebestuursleden van de Groep Ge-
neeskunde van het Kleine Huisdier aan mij gevraagd wordt weer eens
enige onderwerpen uit de oogheelkunde te behandelen met de nadruk op
het praktische belang, dan wil ik dit gaarne zien als een vervolg op mijn
\\-ooidracht gehouden voor de 107e Algemene Vergadering van de inmid-
dels Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.³)
Wij willen zoveel mogelijk onderwerpen kiezen die destijds onbesproken
zijn gebleven en trachten te vennijden in herhalingen te vervallen. Alhoe-
wel, op zeer bepaalde aambeelden zal misschien wel weer gehamerd worden
en misschien steigert nog wel het silhouet van een of ander stokpaardje in
de lichtbundel van het zoeklicht, binnen de piste van wat wij willen
noemen „l\'ophthalmologie vétérinaire".

De taak van de dierenarts is er een van dienstverlening, (Van Werven
voor de Groep 1963). Hij moet zieke dieren helpen genezen. Hij moet ze
met zo eenvoudig mogelijke middelen, met zo gering mogelijke kosten, in zo
kort mogelijke tijd tot genezing helpen brengen.
Wij willen dit als volgt interpreteren:

In de oogheelkunde, mag door zijn toedoen of door zijn nalatigheid of
gebrek aan kennis, geen visus en geen bulbus oculi verloren gaan en geen
onnodige pijn worden geleden. In cle oogheelkunde gaat het in een groot
aantal gevallen niet om het behoud van het hele dier, maar om het hele of
het halve gezichtsvennogen, om het behoLid van een comea of van een
bulbus, of om het stellen van een diagnose die voert naar de wijdere arena
\\an de inwendige ziekten, de infectieziekten, de neurologie of de chirurgie.
Ren oftalmologisch gestelde diagnose kan ons ook \\ oeren naar de gebieden
der endocrinologie, naar de zoönosen en naar dat van de erfelijke gebreken.
Gebrek aan kennis en inzicht in al deze zaken kan zich ernstig wreken.
Te weinigen van ons geven zich hier rekenschap van.

Voor nu — evenals de vorige maal — zullen we ons moeten beperken en
een keuze moeten doen.

Bij een vorige gelegenheid hebben we gesproken over wat we noemen
„oogheelkundige hygiëne". We mogen nogmaals opmerken dat veel zieke

1 Mede naar aanleidin.g van een voordacht gehouden op 9 mei 1964 voor de
67e ledenvergadering van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

2 Dr. M. J. Verwer; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht; .Alexander Numankade 91, Utrecht.

ogen van onze kleine huisdieren eenvoudig belemmerd en belet worden
te genezen, omdat aan elementaire eisen van oog-hygiëne niet wordt vol-
daan. Omdat het verblijf van de patiënt niet geschikt is, de ligplaats niet
deugt, de verzorging van huid en beharing onvoldoende is, de voeding met
\\oldoende eiwit- cn vitamine rijk is.

Een otitis externa en een carieus gebit die niet gcdiagnostiseerd en dus
niet eerst behandeld of verholpen worden, kunnen bijvoorbeeld uiteindelijk
belemmeringen zijn voor de genezing van een ooglijden.
Oogheelkundige hygiëne in engeren zin betekent ook doelmatige reiniging
\\ an° zieke en ontstoken oogslijmvliezen door overvloedig spoelen met milde
collyria. Dat is wegspoelen van slijm en pus. dat is reiniging, dat is fysische
therapie voor het zieke orgaan als steun \\oor de medicamenteuze therapie.
Dat is schoonmaak houden in de conjunctivaalzak of op de comea, al-
vorens men de genezende zalf of druppels opbrengt.

Wij zijn een pleiter voor veel en doelmatig schoon spoelen, wij gieten
fysiologische NaCl-oplossing of „Ringer" of melk overvloedig over die
zieke ogen uit en wij zien daar de heilzame werking van.
Nog steeds^komt het voor dat als enige therapie bij allerlei afwijkingen
een^tube zalf wordt verstrekt. Méér niet. En dat is dan het hoogste kun-
nen! Wij hebben wêheens de neiging om van de „eeuwige tube" te spre-
ken (fig. 1). Op het zmloze hiervan kan niet genoeg de nadruk worden
gelegd.

Dat noodzakelijk schoonspoelen van comea en conjunctiva, geschiedde tot
\\oor kort door" gieten vanuit een fles. De zwaartekracht leverde de nodige
energie. Als er veel pus is of veel slijm, als er taai secretum is of als er
corpora aliena zijn, is dat overgieten vaak ontoereikend.
Van onverwachte zijde is er hulp komen opdagen. Door de steeds toe-
nemende verwerking van plastic materialen is er verbetering in de techniek.
Wij hebben nu een batterij van plastic knijpflacons en we kunnen nu
kracht bijzetten aan dat schoonspoelen en die kracht zelfs doseren.
De meest voorkomende oogspoelingen die wij gebruiken hebben we in
onze plastic flessen-batterij voor gebruik gereed (fig. 2).
Het zijn: fysiologische NaCl-oplossing, gepasteuriseerde melk, aqua des-
tillata," Solutio sulfatis zincici 0.2%, Hibitane oplossing (1 cm» 20% op-
lossing in 300 cm3 aqua dest.) In \\eel gevallen schrijven wij bij de be-
handeling behalve het collyrium ook de knijpflacon voor.
Er is nog een toepassing van moderne materialen, n.1. het polyaethyleen-
drainage-buisje, (fig. 3) dat een hulp is geworden bij behandeling van
oogpatiëntcn. Wij kunnen er gebruik van maken bij de drainage van ab-
cessen.

Dit brengt ons op een ziektebeeld en bij een patiënt, n.1. die van het
retrobulbairc abces.

De diagnose kan moeilijkheden geven. De therapie gedoogt eigenlijk geen
uitstel; hier kan men door tijdig in te grijpen zowel visus als bulbus red-
den. Dc verschijnselen willen wij gaan zien, bij een concrete patiënt.
Een volwassen maar nog jonge Berner Sennehund komt binnen met de
volgende anamnese:

Sedert enkele dagen is het linkeroog gezwollen en ook de omgeving is
dik. De eetlust is slecht. Trauma is \\olgens de eigenaar uitgesloten.
Het dier is rillerig en ziek.

Door het openen van de bek komt het processus coronoideus van de onderkaak
dicht bij de achterkant van de oogbol. Daardoor is oogpijn verklaarbaar bij het
eten, als er een pijnlijk proces aan het oog is.

Dc hond maakt cen zieke indruk. De temperatuur is 40.9° C. Het openen
van de bek bhjkt pijnhjk te zijn. Met een röntgenfoto kunnen wij U laten
zien hoe die pijn begrijpelijk is. (fig. 4)! Het linkeroog en de omgeving
ervan zijn flink gezwollen. Er is exophthalmus en dislocatie van de bulbus
in een voorwaartse richting. De cornea is troebel. Er is links een muco-
purulente ooguitvloeiing (rechts niet).

De zwelling van de oogleden en de boven-oogstreek is pijnlijk bij palimtie.
Er is geen crepitatie. De zwelling is strak fluctuerend.
De diagnose wordt gesteld op relrobulbair abces links.
Differentiaal diagnostisch komen in overweging:

1. Tumor: er is dan cen langzamer ontwikkeling, meestal geen koorts,
geen ziek zijn, geen pijn.

3. Retrobulbair-cyste: deze is niet pijnlijk, er is dan geen koorts, het dier is
niet ziek.

4. Allergie: deze speelt zich vooral af op de slijmvliezen en de huid. Er
bestaat geen dislocatie naar voren. Meestal is er geen hevige pijn. Geen
algemeen ziek zijn aanwezig. De zwelling kan hevig zijn (fig. 5).

Staat de diagnose retrobulbair-abces vast, dan is handelen geboden. De
therapie zal gericht zijn op het splijten en reinigen van het abces.
Het dier wordt onder narcose gebracht en op de rechter zijde neergelegd.
De kophuid van de zieke zijde wordt over cen ruim gebied geschoren en
voorbereid.

Er wordt geen retrobulbaire, regionale- of lokale anesthesie toegepast, wèl
oppervlakte-anesthesie van de slijnn-liezen met een 5% cocaïne oplossing.
Vervolgens wordt een ruime canthotomie verricht en dc slijmvliezen wor-
den gespleten en opgeprepareerd tot op de laterale sclera. Nu wordt een
boogsonde ingebracht, die langs de bulbus naar de diepte achter de bulbus
wordt gevoerd en waarmee tot op het abces kan worden gedrukt.
Er komt niet direct pus. Door een helper wordt nu de bek geopend, waar-
door het processus coronoideus van de onderkaak naar voren komt en
achter op het abces drukt. Een stroom dikke licht-hemorragisch gekleurde
pus komt nu langs de sonde af. Dc rest verloojjt tamelijk eenvoudig.
Na het terughalen van de sonde wordt de abcesholte gespoeld met een
lauw-warme hibitane-oplossing d.m.v. een stompe canule op een record-
spuit. Daarna wordt een polyaethyleen slangetje in de abcesholtc ge-
bracht en aan de omgeving vastgehecht, (fig. 6)

Een snelle genezing volgt. Veel later zien wc het dier nog terug. Het oog
en de visus zijn behouden. De cornea is geheel opgehelderd.

In aansluiting aan deze patiënt laten wij U ook gaarne — de verlcidino-
IS te groot om weerstand te bieden — een andere patiënt zien.
De processen spelen zich daar niet retrobulbair, maar wel retro-orbitaal af.
Het betreft een Bouvier met een retro-orbitaal abces. Dit abces is vlot tot
genezing gebracht maar recidiveerde later wel. (fig. 7)

Mocht u deze patiënten wat bijzonder vinden, of min of meer specialis-
tisch, zij zijn het maar in schijn. Als wij geen vrees meer hebben ons bij
elk geval van exoftalmus af te vragen: „Waar wordt deze door veroor-
zaakt?", als wij de drempel-vrees ovenvonnen hebben, die velen er van

weerhoudt zich in de ziekten van het oog te verdiepen en ook eens een an-
dere diagnose te stellen dan conjunctivitis, keratitis of glaucoom, dan val-
len dit soort patiënten binnen ons directe bereik.

Bij dat retro-orbitale abces was een canthotomie een hulp operatie om tot
het doel te geraken. De canthotomie is heel vaak bij ingrepen aan en ach-
ter de bulbus een hulp-operatie. Maar de canthotomie kan ook bedoeld
zijn als voornaamste ingreep, als direct middel tot genezing, of als voor-
naamste middel om een oog te redden.

Het is onze indruk dat de canthotomie, het klieven dus van de laterale
ooghoek, nog veel te weinig populair is. Het is n.1. bij tal van afwijkingen
een zeer nuttige ingreep. Wij willen al de afwijkingen hier bedoeld niet
noemen, maar speciaal het nut en de noodzaak van deze zo eenvoudige
operatie bespreken, bij een zeer bepaalde afwijking n.1. de acute ernstige
blepharospasmus.

De acute ernstige blepharospasmus, kan onder verschillende omstandig-
heden optreden. Wij willen er twee noemen, n.1. het stompe trauma en de
ongunstig verlopende keratitis.

Als een stomp trauma op een oog inwerkt van hond of kat en als we even
aannemen dat er geen fractinen optreden, dan zijn de gevolgen toch vaak:
contusio of commotio bulbi oculi; contusio palpebrae, contusio corneae,
retro-bulbaire hematomen of hygromen, soms ook luxatio bulbi en nu
noemen we nog niet eens de ernstige beschadigingen.

Tengevolge van de kneuzingen, vocht- en bloed-uitstortingen en ver-
scheuringen, treedt vaak een sterke zwelling op van de weefsels. Dikwijls
is er een dislocatie van de bulbus naar voren.

Reflectoir en ook als rechtstreeks gevolg van kneuzing, treedt gemakkelijk
een sterke kramp op van de sluitspier van de oogleden en zo komt in tal
van gevallen de cornea in direct gevaar. De strak liggende sterk aange-
spannen oogleden drukken op de comea. De pijn die daardoor optreedt,
verergert reflectoir de spasmus en zo treedt een vicieuze cirkel in werking.
We mogen onder deze omstandigheden niet aarzelen een ruime cantho-
tomie te verrichten. Door de canthotomie worden de oogleden verlengd.
De druk op de cornea wordt verminderd of opgeheven. De vicieuze cirkel
wordt doorbroken.

Blepharospasmus kan ook optreden bij heel jonge hondjes met te korte
(X)gleden. Wij zien dit nog al eens bij Pinchers en jonge Rotweilers. Ble-
pharospasmus kan ook wel eens vrij onverwacht een ongunstige wending
^•engen in het verloop van een keratitis. Blepharospasmus kan direct op-
treden na comea-beschadiging.

In dezelfde mate als een ernstige blepharospasmus een ongunstige wending
g.;eft aan het verloop van menig ziekteproces van dc cornea, in diezelfde
mate brengt de canthotomie een wending ten goede.

Hij of zij die de gevaren waaraan een comea is blootgesteld tengevolge
van een geleidelijk toegenomen of een plotseling opgetreden blepharospas-
mus, niet onderschat en op tijd onderkent en dan deze eenvoudige kleine
operatie te hulp neemt, weet zowel het oog als de visus te redden (fig. 8
en 9).

Ook bij de repositio bulbi na een traumatische bulbus-luxatie, is de can-
thotomie een dankbare en vaak onvermijdelijke hulp-operatie.
Verder durf ik voor dit gehoor nauwelijks nog over de repositio bulbi te
spreken. Hoogstens mag ik de gelegenheid te baat nemen om over uw

hoofden heen „un cri de coeur strident" te laten horen. Het moet helaas
worden geconstateerd dat wij hier nog steeds traumatische luxaties zien
aangevoerd die een dag, dagen of zelfs een week te voren bij een collega
werden aangeboden direct na het ongeval! (de eigenaar loopt dan hard,
dames en heren) en waaraan niets anders is gedaan, dan een verwijzing
naar de Kliniek, vaak zonder aanduiding „spoed", veelal zonder instruc-
ties de geluxeerde bulbus onderweg nat en vet te houden.
De spoed bij deze patiënten is van dezelfde orde als die betracht moet
worden bij torsio ventriculi. Al is dan in \'t eerste geval maar een oog te
redden, er is meer kans op succes, dan die om het leven te redden bij een
maag-draaiing.
Maar U allen weet dit.

Dames en Heren, er is zoveel boeiends te beleven in de tuinen der vete-
rinaire oftalmologie, dat we geneigd zijn bij alle perken een wijle stil te
staan en toe te kijken. Wij mogen echter andere perken niet te buiten
gaan en dat zijn de perken die de redactie ons stelt.

Om dan in horticulturele termen nog even voort te gaan, wij zullen dus
een aantal perken en priëlen met veronachtzaming moeten voorbij wande-
len, rondkijkend naar iets dat we niet willen missen.

Er is nog een „border" waar iets pikants valt te beleven. Ja, het is een
beetje op het „randje" af.

Met dat randje wordt dan bedoeld de rand der oogleden. In vele ver-
handelingen over veterinaire oogheelkunde gaat men zich nog al te buiten
aan termini technici, aan specialistische benamingen en vaktermen.
Waar heb ik schertsend over „Schwere Wörter" horen spreken?

Dit is de toestand waarbij de ciliën de comea of de conjunctiva raken, door
welke oorzaak dan ook. U weet het, dat geeft prikkeling, conjunctivitis,
keratitis, tranenvloed en spasmus. De correctie van het euvel is een ooglid-
standcorrectie, waardoor een blijvend extropioneren van de met ciliën be-
zette rand verkregen wordt.

De toestand die wij aanduiden met distichiasis (excusez un peu!) is die
waarbij een extra rij ciliën staat binnen die der gewone ciliën. Dit is dan
aan de boven oogleden (fig. 10). Ook aan de onder-oogleden komen over-
tollige ciliën voor. Omdat daar normaal ciliën ontbreken, noemen we het
dan ectopische ciliën (fig 11).

Zowel bij distichiasis als bij ectopische ciliën zijn het vaak naar binnen ge-
keerde, dunne, sprieterige „toestanden". Van die echte „malaise-wimper-
tjes". Doordat ze zo dun zijn en nog al naar binnen staan, worden ze ge-
makkelijk over \'t hoofd gezien. Doordat ze stekelig en sprieterig zijn, irri-
teren ze vaak in erge mate. Soms zijn het er maar enkele; soms meer.
De therapie is een klein, geduldig peuter-werkje, een „priegel-operatietje",
maar het loont de moeite. Langs de hele ooglid-rand xvordt precies op de
„kruin" of op de top als u wilt, een dubbele snede gemaakt in een V-vorm,
zodat een soort „voor" ontstaat als bij een ploeg. Zo kan men het hele
rijtje ciliën in eens wegnemen.

Daarna hechten we uiterste huidrandje en uiterste con juncti va-rand je naar
elkaar toe met enige afzonderlijke knoophechtingen. Een enkele keer komt
er wel eens een klein recidiefje. Wij hebben deze anomalie hier opgetekend

Jonge Herder met misvorming aan de onder-ooglidrand
ten gevolge van een verwonding.

voor de Collie en merkwaardigerwijze ook voor de Sheltie. Verder bij de
Airedale en bij de Spaniel (fig. 12 en 13).

Die ooglid-rand blijft ons nog even boeien en voort balancerend over het
ooglidrandgebied komen wij bij een andere onverwachte mis-toestand die
om correctie vraagt.

Het is de doorgroeiende ooglidrand-tumor. Maar ook het V-vormige oog-
lidrand defect heeft onze gelijke aandacht. De door het ooglid heen
groeiende tumor moet verwijderd; maar een intact en functioneel gaaf
ooglid kunnen we node missen.

Het V-vormige defect moet worden hersteld, maar mét opvulling van het
hiaat in de ooglidrand.

Voor dit doel dient ons de z.g. hlepharosplastiek. Wij maken gaarne ge-
bruik van de „boog-plastiek". Wij willen deze gaan zien aan de hand van
enkele patiënten.

Als voorbeeld moge dienen een jonge Herdershond die in zijn jeugd, puppie-
leeftijd reeds, een verwonding heeft opgelopen, waardoor een verminking
van het rechter-onderooglid is ontstaan, (fig. 14). Behalve een schoon-
heidsfout is deze misvorming ook oorzaak van conjunctivitis, keratitis en
secundaire infecties geworden. Complicaties van idcus comeae, blepharos-
pasmus en blindheid pan tot de mogelijkheden behoren.
Uitsnijden van de misvorming zou een groot V-vormig ooglid-defect tot
gevolg hebben.

De boog-plastiek brengt hier uitkomst. Dezelfde methode kan worden
toegepast als op de oogleden niet een misvorming, maar een doorgroeiende
tumor zit, maar ook in het geval van een V-vormige wond.
Om de techniek uit te leggen, hebben wij een schetsje gemaakt (fig. 15);
dit naar aanleiding van een andere hond met een tumor van het boven
ooglid.

De driehoek F.D.E. geeft de plaats van de tumor in het bovenooglid aan.
Wij maken dan een snede om de tumor heen volgens de genoemde drie-
hoek. Van F tot E snijden we de conjunctiva langs de ooglidrand los. Ver-
volgens verlengen we de lijn ED met een snede in de huid tot B. Daarna
maken we een snede B-A en A-C.

Nu snijden we de driehoeken A-B-C en F-D-E uit en prepareren dan de
huidlap F-D-B los van de onderiaag maar niet te dun en o\\ er een breedte
aangegeven door de krabbeltjes op de schets. Flierdoor wordt deze huidlap
verschuifbaar. We verschuiven dan de huidlap zodanig dat D bij E komt
te liggen en B bij C. De driehoekige wonden zijn dan oj)gevuld en de oog-
lidrand is tevens hersteld.

We hechten nu volgens de lijn A-C-E en daarna hechten we de losgemaakte
conjunctiva aan de nieuwe ooglidrand F-E. Na 8 dagen gaan de hechtingen
er uit «n er komt een goed en functioneel bevredigend resultaat tot stand
(fig. 16 en 17).

Bij tumor of V-vormig defect van een ooglidrand kan men door 2 con-
gruente driehoeken te snijden, die met de top dezelfde kant uitwijzen en
verbonden zijn door een boogsnede, de ruime kophuid benutten om een
goed herstel te bewerkstelligen.

Wij kunnen op dit punt aangekomen wederom niet aan de verleiding
weerstand bieden om U en passant nog een geval van een Boston-Terrier

te laten zien niet een ernstige iiiisvorining aan cle ooghoek, cen congenitale
clisplasie die wel wat weg heeft van een dermoid (fig. 18).
Waar een dermoid echter een eiland van huid-weefsel vormt op cornea
of conjunctiva, is dit onderhavige geval meer een groot schiereiland.
Ook dit geval kon met een \\orm van plastisch opereren verholpen worden,
zij het dan niet met een boog-plastiek.

Ü ziet op dc foto. genomen na de genezing, hoe dankbaar ook de cornea
heeft gereageerd (fig. 19).

Dames ev Heren, wij hebben ons al wandelend door onze lusthof misschien
wat lang opgehouden bij de arcaden van dit kanteelwerk en de tijd wat
\\ergetend, zijn we ongemerkt in goede luim geraakt, mede als gevolg van
fraai herstel- en pleistenverk. Wij keren echter spoedig weer tot de werke-
lijkheid terug en met een schok ontwaren wij dat voor overmoedigheid
geen plaats kan zijn. We dragen immers nog steeds „oud zeer" met ons
mee.

Oud zeer is ook de keratitis vasculosa et pigmentosa. Daar zijn nog steeds
veel vragen bij. Wij geloven niet dat specifieke micro-organismen hiervan
de oorzaak zijn. Wij nemen wel aan dat lichte, zeer chronische irritaties
hierbij een rol spelen. Maar wij nemen ook aan dat constitutionele erfe-
lijke factoren cle voornaamste uitlokkende factor zijn.

Daarbij maken we onderscheid tussen cle genuine- en de secundaire vorm.
Rij de genuine vorm is de aandoening beiderzijds en spelen ras en erfe-
lijkheid een voorname rol. Bij de secundaire vorm kan de aandoening uni-
lateraal zijn en spelen ras en erfelijkheid een kleine of helemaal geen rol.
Wij zijn bezig met een stelselmatig onderzoek van het bloedbeeld en heb-
ben redenen om daaiTnee door te gaan. I3e langhaar Teckel en de Duitse
Herder hebben wel een bijzondere predispositie voor de genuine vorm.
Dat de dieren vaak zo laat in behandeling komen, houdt verband met de
sluipende ontwikkeling en de aanvankelijke lichtheid der verschijnselen: een
droge keratitis met zeer geringe ooguitvloeing en zeer geringe spasmus en
in \'t begin geen visus-stoornisscii.

Slechts een goed waarnemer of een goed onderzoeker zal het beeld in een
vroeg stadium herkennen. Dc beide ogen worden vaak niet gelijktijdig aan-
getast. De acute fase die cr ongetwijfeld ook is, speelt zich vaak aan één
oog tegelijk af. De visiis-stoornissen worden jias duidelijk als het ene na het
andere oog, \\ ia dc acute fase en een chronisch verloop voor cen groot deel
\\an een goede comea is beroofd. Het is dan cen „oud zeer\' geworden en
de stok-proef positief.

Hoe zeer mag ik er hier op aandringen om toch elk oog met klachten, goed
te onderzoeken en dat betekent ook in \'t donker. Hoe veel méér merkt men
op bij het contrast van de focale belichting.

Voor een verantwoord oog-onderzock moet de practicus beschikken over
een vertrek, (hoek, ruimte of kast) dat verduisterd kan worden. Het een-
voudige instrumentarium is dan al een gewone zaklantaarn! Het weten
dat bepaalde rassen een bijzondere predispositie hebben, maakt ons waak-
zaam en wij zijn op onze hoede. Laten wij niet onnodig in de achterhoede
raken.

Wij hebben nu een paar afbeeldingen van het ras dat in dit opzicht het
meest in opspraak is gekomen, althans naar de ervaring hier.
De fluorescine „hangt" en toont defecten aan.

Langhaar Teckel. Chronische fase van de keratitis vasculosa et pigmentosa bij de
moeder van het hondje van fig. 20.

U ziet de spasmus hier toch wel heel goed, bij het acute beeld en m de
close up van het acute stadium (fig. 20) ziet U heel duidelijk de talrijke
vaten in gesloten gelederen de cornea intrekken. De rode gloed is als die van
een „uitslaande brand" die zich ook aan de hele sclera meedeelt en van het
rustige wit niet veel meer overlaat. Geen wonder dat, wanneer veel later,
in het chronische stadium het dier wordt aangeboden, de vernielingen die
dan zijn aangericht heel grondig kunnen zijn.

Wij waren zo gelukkig opnamen te kunnen maken van een langhaar Teckel
in het acute stadium (fig. 20) en terzelfder tijd van de moeder van dit
hondje die in de chronische fase verkeerde (fig. 21).

In het totaal-beeld van de chronische fase zien we weinig van een traan-
streep of van cen oog uitvloeing. Ook van een spasmus van de oogleden is
nauwelijks iets te zien.

Maar de close-up toont ons de troebelingen wel en traag trekt een enkel
vat een rode streep tot naar de limbus toe.

Onze therapie bestaat uit: Prednisolon per os 1 mg per kg de eerste dag
en dan in afdalende dosering. Locaal: Ecomytrine — Hydrocortison oog-
zalf, vooraf spoelen! De voeding wordt geregeld met wat wij noemen een
oogheelkundig verantwoord dieet.

Een diagnose die niet gemist mag worden is die van de acute lens-luxatie.
Een gedisloceerde lens bedreigt het oog met een glaucoom, en de lens
wordt tevens tot een corpus alienum in de bulbus. Het oog wordt met een
debacle geconfronteerd en het dier met minstens eenzijdige blindheid.
Tijdig constateren van luxatio lentis houdt in de mogelijkheid tot tijdig
opereren en tot behoud van de bulbus en van de visus tevens.
Voorname symptomen zijn: hypertensie, rode sclera, trillen van de lens,
trillen van de iris, iris bombans of retroversio iridis en de oplichtende re-
flecterende „semi luna" langs de glinsterende lichtbrekende rand van de
verzakte lens.

Met een paar opnamen van lens-dislocatie willen wij U een indruk geven
van wat men zo in een goed verduisterd hoekje met een eenvoudige zak-
lantaarn al kan waarnemen en diagnostiseren (fig. 22 en 23).

Tot slot. Dames en Heren, nog enkele opmerkingen over wat men gewend
is te noemen anesthesie in verband met oog-operaties.

Voor diagnostische doeleinden, voor het verwijderen van corpora-aliena
uit de conjunctivaal zak, en voor inspectie van de aborale zijde van het 3e
ooglid gebruiken we opdruppelingen van 2% cocaïne oplossingen bij de
kat en 2 tot 5% cocaïne-oplossingen bij de hond.

Voor eenvoudige ingrepen aan de conjunctiva en aan de oogleden van
de hond sederen we met een premedicatie van morphine 2,5 mg per kg
lichaamsgewicht subcutaan of morphine 2,5 mg per kg lichaamsgewicht
plus Yi mg vetranquil na 20 minuten intramusculair, of alleen vetranquil
maar dan in een dosering van 0.5 tot 0.75 mg per kg lichaamsgewicht in-
tramusculair.

Bij de kat hebben wij van vetranquil niet zulke goede resultaten gezien.
Morphine kunnen we niet gebruiken, zodat we bij katten „al heel gaiiw"
een keniithal-narcose gexen door middel van een intra-peritoneale injec-
tie in een dosering van 75 mg per kg lichaamsgewicht.

Situatie van de injectie naald voor retrobulbaire anesthesie. Röntgenfoto van een

Voor het opereren aan de cornea of aan de sclera, voor ingrepen die
dieper gaan en voor enucleatie en retro-bulbaire operaties bij de hond,
gebruiken we sedatie of premedicatie met morphine en daarna kernithal\'
mtraveneus en bovendien nog 1/4 mg per kg lichaamsgewicht ventranquil
mtramusculair.

Lokaal en regionaal worden bovendien nog toegepast: opdruppeling met
cocaine in 2 tot 5% oplossing, omspuiting van de oogleden met Xylocaine
en retro-bulbaire anesthesie (fig. 24) door middel van Xylocaine oplossing
2 tot 8 cm3, al naar gelang de grootte van de hond.

Al deze methoden voeren apart of tezamen bijna steeds tot een voldoende
diepe graad van anesthesie of narcose. Het narcose-kapje kan daardoor
meestal gemist worden en dat is bij oog-operatie ook wel prettig.
Het spreekt vanzelf dat intra-tracheaal narcose ook zeer goed\' bruikbaar
IS, wij komen er echter meestal niet aan toe. Het maakt ook wel een ver-
schil in apparatuur.

Als we zo in gedachten onze patiënt in diepe slaap hebben zien geraken
wensen we de operateur alle succes toe. We verlaten intussen op onze
tenen de serene rust van de operatie-kamer.

Wij verlaten tevens de kronkelende wegen, waarlangs ik U deze midda?
mocht rondleiden.

Moge U bekomen van alle beklemmingen die U de engheid van een klein
vak-gebied bezorgd mocht hebben.

Ten vervolge op een 3 jaar geleden gehouden voordracht over grepen uit de prak-
tische oogheelkunde van het kleine huisdier wordt wederom de nadruk gelegd op
algemene en bijzondere oogheelkundige hygiëne.

Vervolgens worden toepassingen besproken van plastic en polyaethyleen materialen
respectievelijk voor oogwassingen en drainage van retrobulbaire en retro-orbitale
abcessen. Gesteld wordt dat de canthotomie veel te weinig wordt toegepast als hulp-
operatie cn als therapie. Nogmaals wordt gewezen op de spoed en de aard van de
therapie bij luxatio bulbi en de laksheid wordt gelaakt, die soms wordt tot schuldige
nalatigheid waardoor ogen verloren gaan.

De therapie bij disdchiasis en ectopische ciliën wordt besproken, alsmede de boog-
plastiek bij ooglidrand-defect en ooglid tumor.

Een bespreking wordt gewijd aan de keratitis vasculosa et pigmentosa, waarbij
gesteld wordt dat er een genuine en een incidentele vorm van deze afwijking voor-
komt. De therapie wordt besproken.

De symptomatologie van lensluxatie passeert in het kort de revue, waarna tot slot
de anesthesie bij oogoperaties wordt behandeld, zoals die door schrijver wordt toe-
gepast.

In continuation of a paper on practical ophthalmology in small animals read three
years previously, the importance of general and special ocular hygiene is stressed
once more.

Uses of plastic and polyethylene materials in eye washes or drainage of retrobulbar
and retro-orbital abscesses are discussed.

The view is advanced that canthotomy is not performed sufficiently often as an
auxiliary operation and as a method of treatment. Attention is drawn again to the
need for prompt treatment in dislocation of the eyeball as well as the method of treat-
tnent indicated, and the slackness which occasionally takes the form of culpable
neglect resulting in the loss of eyes, is censured.The treatment of distichiasis and

cctopic cilia as well as curved plastic repair in defects of the margins of the eyelids
and tumours of the eyelids are reviewed.

Vascular and pigmentary keratitis is discussed and it is concluded that there is a
genuine as well as an incidental form of this condition. Methods of treatment are
discussed.

The symptoms of dislocation of the lens are reviewed and, in conclusion, anaesthesia
as used by the author in surgical treatment of the eyes is duscussed.

Pour faire suite à une conférence faite il y a trois ans sur des chapitres détachés de
l\'ophtalmologie pratique du petit animal domestique, on met de nouveau en relief
l\'hygiène oculistiquc générale et particulière.

Ensuite on traite des applications de matériaux de plastique et de polyéthylène,
servant respectivement aux bains d\'yeux et au drainage d\'abcès rétrobulbaires et
rétro-orbitaux.

On soutient que trop rarement la canthotomie est appliquée comme opération
auxiliaire et comme thérapie. Encore une fois on souligne l\'ur.gcnce et la nature
dc la thérapie pour la luxatio bulbi et on critique l\'apathie qui parfois dégénère
en négligence coupable menant à la perte d\'yeux.

La thérapie pour la distichiasis ct les cils ectopiques est discutée ainsi que la plastique
en arc pour le cas d\'un défaut du bord de la paupière ou d\'une tumeur de la paupière.
Une discussion est consacrée à la kératite vasculeuse et pigmenteuse et on soutient
qu\'il existe une forme génuine et incidentelle de ce trouble. La thérapie est discutée.
La symptomatologie de la luxation des lentilles est traitée et pour finir l\'auteur discute
l\'anesthésie pendant les opérations ophtalmologiques, telle que l\'auteur lui-même
l\'applique.

Im .Anschluss an einen vor 3 Jahren gehaltenen Vortrag über „Aspekte aus der
praktischen Augenheilkunde beim kleinen Haustier", wird wiederum die Betonung
auf allgemeine und besondere Hygiene bei der Augenheilkunde gelegt.
Weiterhin werden .Anwendungen be.sprochen von plastik und polyacthylen Material
zu Augenwaschungen und Drainage von retrobulbären und retro-orbitalen Abzessen.
Es wird festgestellt, dass die Canthotomie als Hilfsmittel und als Therapie viel zu
wenig angewandt wird. Nochmals wird auf Soforthilfe und Art der Therapie bei
Luxado bulbi hingewiesen und die schuldhaftc Nachlässigkeit, die manchmal zum
Verlust der Augen führt, verurteilt.

Besprochen wird die Therapie bei Distichiasis und ektopischen Zilien, sowie die
Bogenplastik bei Defekte des Augcnlidrandes und Augenlidtumors.
Eine weitere Besprechung betrifft Keratitis vasculosa et pigmentosa, wobei festge-
stellt wird, dass eine genuine und inzidenzielle Form dieser Abweichung vorkommt.
Die Therapie wird besprochen.

Auch die Symptomatologie der Linsluxation und schliesslich die Anästhesie bei .Au-
genoperationen, so wie sie der Verfasser zur .Anwendung bringt, kommt zur Sprache.

En continuación a una conferencia tcnida hace 3 aiïos sobre tomas de la oftalmologia
prâcdca en el animal doméstico pcqueno, se insiste de nuevo en la igiena oftalmoló-
gica general y especial. Luego se discuten aplicaciones de materiales de plastica y
polietileno, respectivamcnte para lavaduras del ojo y drenaje de abscesos retrobul-
bäres y retro-orbitales.

Se pone que se aplica la cantotomia demasiado poco como operación auxiliar y
como terapia. De nuevo se llama la atención hacia la prisa y la clase dc la terapia
en luxatio bulbi y se critica la laxitud que a veces llega a una ncgligcncia culpable
por la que se pierde el ojo.

Sc discutc la terapia en distichiasis y cilias ectópicas, asi coino la plastica del arco

Se dedica una discusión a keratitis vasculosa et pigmentosa, en qc sc pone que hay

Pasa revista a la sintomatologi dc la luxatio del cristalino. Finalmente sc trata dc la

Verwer, M. A. J.: Grepen uit de praktijk der oogheelkunde van het Kleine
Huisdier. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1612, (1961).

Ongeveer \'/s van de totale Britse behoefte aan lamsvlees wordt in Engeland ge-
produceerd; dc rest wordt geïmporteerd, voornamelijk uit Xieuw-Zeeland. Dc
eigen produktie kan niet verhoogd worden vanwege het seizoenkarakter van dc scha-
penfokkerij, de hoge voederkosten van buiten het seizoen geboren lammeren en de
grenzen van de produktie door de lage lammerpercentages. Dc Dorset Horn
in Engeland cn vele Europese rassen kunnen het hele jaar door lammeren. Het zou
niet te moeilijk zijn deze eigenschap in de nieuwe rassen in tc fokken en men gelooft
inderdaad dat Oscar Colburn\'s Colbred in staat is buiten het seizoen te lammeren,
Dc Colbred heeft een lammerpercentage van meer dan 200 op dc boerderij van de
fokker. Als de produktie van lammeren het gehele jaar door gewoonte wordt, is
het duidelijk dat meer intensieve methodes om tc mesten noodzakelijk zijn. Van een
ooi die tweemaal per jaar 3 of 4 lammeren werpt kan men niet verwachten dat zij
ze voldoende kan zogen. Kunstmatige opfok en vroeg spenen zullen noodzakelijk
worden.

Tegen deze achtergrond komt meer belangstelling voor het werk dat gedaan wordt
op het „Grassland Research Institute". Sinds 1959 zijn Dr. C. W. R. Spedding
en zijn collega in Hurley aan het onderzoeken wat het effect is van kunstmatige opfok
en vroeg spenen zowel op ooien als op lammeren.

Zij hebben aangetoond dat lammeren reeds op de leeftijd van 2 weken gespeend
kunnen worden, zowel op gras als op krachtvoer, zonder enige nadelige gevolgen.
De Hurley-onderzoekcrs hebben gevonden dat het voor de kunstmatige opfok van
lammeren het beste is zc niet van de ooi weg te nemen voodat ze 2 dagen oud zijn.
Men is dan verzekerd van een voldoende hoeveelheid colostrum. Daarna krijgen zij
4x daags gedurende 7 dagen melkvervangende preparaten, dan 2 dagen 3x daags
en dan nog 2 dagen 2x daags; gedurende de laatste 3 dagen tot de leeftijd van 16
dagen worden ze maar lx daags gevoerd. Krachtvoer, hooi en water zijn altijd
beschikbaar.

Een rnelkvervangend preparaat dat bevredigende resultaten geeft is verkregen door
volle gedroogde melk in een verhouding van V/2 Ibs op te lossen in cen gallon water.
Dit geeft een vloeistof die 5,7% vet, 5,4% proteïne ■:u 7,2% zetmeel (lactose) bevat.
Lammeren die op deze wijze opgefokt zijn hadden van geboorte tot spenen een ge-
wichtstoename van 0,55 Ib per dag en van ..penen tot slachten op de leeftijd van
134 dagen van 0,46 Ib per dag. Kortgeleden zijn nog betere resultaten verkregen door
twee weken volle melk te voeren, gevolgd door cen geleidelijk spenen gedurende dc
derde week,

Dr. Spedding gelooft dat cr cen toekomst kan zijn in het houden van cen grote
fokkudde op dc heuvels en het opfokken van de nakomelingen in dc lager gelegen
gebieden. Op deze manier kan heuvelland gebruikt worden dat ongeschikt is voor
andere doeleinden en tegelijkertijd kunnen lammeren in een beter voor vetmesten
geschikte omgeving opgefokt worden.

News Letter no. 41, Commonwealth of Animal Breeding and Genetics, april 1964,7-8.

Het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten van de
Diergeneeskundige Faculteit van de Rijksuniversiteit te
Utrecht.

In de meeste ontwikkelingslanden zijn de landbouw en veeteelt van zeer
grote betekenis voor de economie. Deze vormen namelijk veelal het voor-
naamste middel van bestaan. Noord-Nigeria vormt daarop geen uitzon-
dering. Een gezonde \\-eestapel is dan ook uiterst belangrijk. Zolang dit niet
is bereikt kan er geen sprake zijn \\an de zo noodzakelijke opvoering van
de dierlijke produktie. Vandaar dat een goede veeartsenijkundige dienst
beschouwd kan worden als een levensbelang.

In Noord-Nigeria ressorteerde de veeartsenijkundige dienst tot in 1961
onder het toenmalige Ministry of Animal Health and Forestry. De enigs-
zins vreemd aandoende combinatie van diergeneeskunde en bosbouw houdt
in de eerste plaats verband met de bestrijding van de trypanosomiasis,
welke ziekte thans als de belangrijkste dierziekte in Noord-Nigeria moet
worden beschouwd, en tevens met het verkrijgen van nieuwe weidegronden.
De activiteiten die in de loop van de jaren werden ontwikkeld teneinde de
besmettelijke veeziekten binnen de perken te krijgen en te houden, gaven
zulke goede resultaten, dat er ook aandacht kon worden besteed aan zoö-
technische vraagstukken.

Deze werkzaamheden breidden zich langzamerhand zo uit dat in 1961,
met het oog op het verkrijgen van een goede coördinatie op dat gebied,
werd besloten om alle aspecten \\an de zoötechniek, die tot op dat tijdstip
voor een deel onder het Ministry of Agriculture vielen, onder te brengen
in één organisatie en deze onder veterinaire leiding te plaatsen, inclusief
zaken als weidebeheer en weideverbetering.

Om aan te geven dat dc nadruk niet alleen meer lag op de dierziekte-
bestrijding, maar dat ecn geheel nieuwe fase -- n.1. die van de opvoering
van de dierlijke produktie was aangebroken, werd dc naam van het
Ministerie bij die gelegenheid veranderd in het Ministry of Animal and
Forest Resources.

De veeartsenijkiuidige dienst werd daarbij gesplitst in drie van elkaar on-
afhankelijke afdelingen, u.1. de Animal Health Division, de .\\ninial Hus-
bandry Division en ilc Tsetse and Trypanosomiasis Division.
In dit artikel zal iets worden verteld over het werk van de eerste twee
Divisions terwijl de Tsetse and Trypanosomiasis Division, waaraan de
schrijver thans is verbonden, in een volgende publikatie zal worden be-
licht.

1 Dr. C. Folkers: Senior Veterinary Officer Tsetse and Trypanosomiasis Division
of the Ministry of .Animal and Forest Rescources; Private Mail Bag 2005, Ka-
duna, Northern-Nigeria.

Noord-Nigeria, dat ongeveer 30 maal zo groot is als Nederland, met een
bevolking van ongeveer 29.000.000 mensen (census 1963) heeft een vee-
populatie van ongeveer 6.000.000 runderen (gegevens verkregen tijdens de
runderpestbestrijdingscampagne), 6.000.000 schapen, 6.000.000 geiten,
300.000 paarden, 800.000 ezels, 100.000 varkens en 5000 kamelen (belas-
ting gegevens).

De rundveeteelt wordt hoofdzakelijk uitgeoefend door de Fulanis, een be-
volkingsgroep die wat betreft lichaamsbouw en levenswijze sterk van de
overige bewoners van het land verschilt. Ze verblijven bij voorkeiu\' in dc
noordelijke delen van het land, waar de kans dat hun dieren besmet wor-
den met trypanosomen in geringe mate of in het geheel niet aanwezig is.
Gedurende de droge tijd is er echter niet genoeg voedsel en water in deze
toch al overbeweide gebieden, waardoor de Fulanis genoodzaakt worden
om tijdelijk naar zuidelijker streken te trekken.

Zij leggen met hun kudden afstanden van honderden kilometers af, waar-
bij zoveel mogelijk de gebieden waar tsetsevliegen voorkomen worden ver-
meden, en zij laten de dieren vooral grazen op de landbouwgronden, waar-
van de oogst reeds is binnengehaald. Het is een bijzonder fascinerend ge-
zicht deze soms meer dan honderd runderen tellende kudden in groepen
door het land te zien trekken, gevolgd door de te voet meereizende vrou-
wen en kinderen. Deze groepen bestaan vaak uit duizenden en duizenden
dieren, die alle in zuidelijke richtingen trekken op zoek naar voedsel en
water. Zodra het regenseizoen is aangebroken liaasten ze zich weer naai
het noorden.

De Fulanis houden hun dieren vooral voor de melk, die door de vrouwen
op de markten wordt verkocht. De oude en zieke dieren en ook een deel
van het jongvee worden verkocht voor de slacht en vormen een belangrijk
onderdeel van de vleesproduktie van het land.

Naast deze rustig door het land zwervende kudden komt men ook groepen
runderen tegen die met grote snelheid in zuidelijke richting worden voort-
gedreven. In tegenstelling tot de uit witgrijze Zebus bestaande kudden van
de Fulanis bestaan deze groepen runderen uit zwarte, rode en bonte dieren
die öf in Noord-Nigeria zijn gefokt, öf afkomstig zijn uit de noordelijke
buurlanden Niger en Tchad. Deze dieren zijn op weg naar de markten in
Oost- en West-Nigeria, de zuidelijke deelstaten van de op 1 oktober 1963
gevormde onafhankelijke Federale Republiek Nigeria.

Deze voor de slacht bestemde dieren zwerven niet vrij door het land zoals
de Fulanis, maat volgen van oveihcidswege aangewezen paden, de zgn.
„cattleroutes", die meestal historisch zijn gegroeid. Langs deze \\olledig af-
gebakende wegen, die vrij zijn van belangrijke dierziekten, zijn op verschil-
lende plaatsen controleposten gevestigd waar wordt nagegaan of de kuddes
inderdaad de aangewezen route volgen. Bij de grens zijn inspectieposten
waar de dieren die het land binnenkomen worden onderzocht en ingeënt
tegen runderpest, houtvuur en miltvuur, alvorens toestemming wordt ver-
leend om verder te trekken.

De .soms meer dan 1000 km lange tocht wordt lopende \\-olbracht, hetgeen
de conditie van deze slachtdieren nu niet dadelijk ten goede komt, vooral
niet als men bedenkt dat er veelal meer dan 40 km per dag wordt afge-
legd. Men tracht echter het vervoer per trein te stimuleren en thans wordt
dan ook de helft van de ongeveer 400.000 zg. „tradecattle", die per jaar

de zuidelijke grens overgaan geheel of gedeeltelijk [)er trein vervoerd. De
dieren vasten gedurende de rit, maar zij zullen in de toekomst op de lange
trajecten halverwege uitgeladen en verzorgd worden.

De Animal Health Division is belast met het toezicht op deze veetranspor-
ten en zorgt er tevens voor dat de ,,cattleroutes" en de rivierovergangen
in goede staat blijven en dat er onderweg voldoende drinkwater voor dc
dieren is.

Maar de voornaamste taak van deze division is toch wel de bestrijding van
de besmettelijke veeziekten en dan met name de runderpest en de besmet-
telijke longziekte. Ook is ze belast met de behandeling van de aau trypano-
somiasis lijdende dieren in de daarvoor bestaande „treatmentcentres".

Wat de runderpest betreft kan worden gezegd dat, dank zij een intensieve
vaccinatiecampagne, het aantal uitbraken van deze gevreesde ziekte ge-
durende de laatste jaren kon worden beperkt tot ongeveer 300 per jaar,
vvaarbij ongeveer 30.000 dieren waren betrokken. De ziekte werd vooral
waargenomen bij kalveren vanwege het feit dat deze jonge dieren gewoon-
lijk niet worden gevaccineerd in verband met de optredende heftige ent-
reactie bij gebruik van het aan geiten aangepaste virus, hetgeen de vee-
houder kopschuw maakt.

Hoewel de runderpestsituatie bevredigend kon worden genoemd, werd het
duidelijk dat op nationale basis de uitroeiing van deze ziekte nooit bereikt
zou worden. Internationale samenwerking van de betrokken West-Afri-
kaan.se staten was daarvoor noodzakelijk. Vandaar dan ook dat onder aus-
piciën van de Committee for Technical Cooperation in Africa South of
the Sahara (G.C.T.A.) plannen in die richting werden ontworpen, die
thans met financiële steun van de United States Agency for International
Development (U.S.A.I.D.) en het Europese Ontwikkelingsfonds voor Lan-
den 0\\\'erzee en de Europese Economische Gemeenschap in samenwerking
met de F.A.O. worden verwezenlijkt.

Het is de bedoeling dat gedurende de eerste fase van het zg. Joint Project
15 (J.P. 15) — de periode 1962-19(55 — alle runderen in Nigeria, Niger,
Tchad en de Cameroens jaarlijks worden gevaccineerd. Het kan als een
belangrijke stap voorwaarts worden beschouwd dat bij de campagne tevens
gebruik wordt gemaakt van het op weefselkweek bereide vaccin, zodat het
mogelijk is om ook de jonge kalveren zonder enig risico tc enten.
De campagne, die in Nigeria op 1 oktober 1962 begon, blijkt bijzonder
succesvol te verlopen. Gedurende dc eerste twee jaren werden jaarlijks
5.000.000 runderen geënt cn als gevolg daarvan daalde het aantal ziekte-
uitbraken aanzienlijk. Werden er gedurende de periode 1961-1962 nog 293
uitbraken van nmderpest waargenomen, gedurende het eerste jaar van de
campagne (1962-1963) daalde dit tot 91, terwijl sinds juni 1963 geen en-
kel geval van runderpest is waargenomen in Noord-Nigeria. Dc hoop is
dan ook gerechtvaardigd dat deze campagne, die zal worden uitgebreid
over geheel West-Afrika, uiteindelijk zal leiden tot het verdwijnen van de
runderpest uit dit deel van de wereld.

Interessant is het te vermelden dat bij het J.P.15 twee Nederlandse dieren-
artsen werkzaam zijn, n.1. collega H e n s t r a in Noord-Nigeria en collega
Van Loon in Niger.

De besmettelijke longziekte komt slechts sporadisch voor en wel hoofdza-
kelijk in de noordoostelijke delen van het land. Ongelukkigerwijze komen
daar juist het grootste aantal slachtrunderen vandaan, die op hun weg
naar de markten gemakkelijk de ziekte kunnen verspreiden, vooral omdat
een aantal van deze dieren niet wordt geslacht, maar aangehouden. Men
brandmerkt daarom nu al het uit dit gebied afkomstige slachtvee met een
S waardoor het onmogelijk is geworden om ze voor een ander doel te be-
stemmen. Na de invoering van deze maatregel daalde het aantal uitbraken
van besmettelijke longziekte onmiddellijk.

De bestrijding berust op het slachten van alle dieren in een verdachte of
besmette kudde. Verleent de eigenaar hierbij redelijke medewerking dan
wordt hem het verschil tussen gebruiks- en slachtwaarde van de dieren
uit de rijkskas uitgekeerd. Daarnaast wordt vaccinatie toegepast in door
de ziekte bedreigde kudden.

Hondsdolheid komt regelmatig over het gehele land verspreid voor, waarbij
de talloze loslopende en rondzwervende honden een belangrijke rol spelen
en de bestrijding ernstig bemoeilijken. Doordat de organisatie van de be-
strijdingsmaatregelen niet in veterinaire handen is, maar de medische en
plaatselijke autoriteiten daarmee belast zijn, wordt een snelle en effectieve
aanpak bij het optreden van een uitbraak van de ziekte niet bevorderd.
In de grote bevolkingscentra is de enting van de honden verplicht gesteld,
maar de uitvoering daarvan is veelal niet zo eenvoudig.
Boutvuur, miltvuur en hemorragische septicemie worden niet veel meer
gezien doordat in de betrokken gebieden hiertegen op grote schaal geënt
wordt.

Het mond- en klauwzeer is endemisch, maar heeft een zeer mild verloop,
zodat het slechts zelden onder de aandacht van de betrokken autoriteiten
komt.

Tuberculose komt voor, maar is van weinig betekenis en wordt meestal
als een toevallige slachtbevinding waargenomen.

Van de parasitaire ziekten moet de leverbotinfectie genoemd worden, die
vooral wordt gevonden bij dieren die grazen op land dat gedurende de
regentijd overstroomd wordt door de buiten de oevers tredende rivieren.
Teken zijn van weinig belang alhoewel er een verband wordt aangenomen
tussen deze ectoparasieten en het ontstaan van streptothricosis, een
schimmelinfectie die de huid ernstig aantast en deze minder waardevol
maakt voor de leerbereiding.

Het toezicht op de verwerking van huiden en vellen is ook een aspect van
de veelzijdige werkzaamheden van de Animal Health Division.
Er wordt zelfs een e.xperirnentele leerlooierij geëxploiteerd voor onderwijs
en voorlichting op dit gebied. De produktie van huiden en vellen is van
grote betekenis voor de economische situatie, hetgeen wel blijkt uit het
feit dat er jaarlijks voor ongeveer 40.000.000 gulden aan deze produkten
wordt uitgevoerd. In dit verband is het belangwekkend te weten dat het
wereldvermaarde Marokkaanse leer in feite afkomstig is uit Sokoto in
Noord-Nigeria.

Teneinde deze veelomvattende taken te kunnen vervullen bezit op papier
elk van de 13 provincies een dierenarts, de „Provincial Veterinary Officer",

die de beschikking heeft over een staf van lekenhulpkrachten, „Livestock
Assistants". Door het grote gebrek aan dierenartsen wordt in de praktijk
de functie van de Provincial Veterinary Officer veelal waargenomen door
een ongequalificeerd iemand, een „Livestock Officer".

Hoewel de nadruk valt op de massale dicrzicktenbestrijding bestaan er
evenwel op vele plaatsen „Veterinary Clinics", waar een meer individuele
behandeling kan worden verkregen. Deze klinieken staan in de meeste ge-
vallen onder leiding van een Livestock Assistant, die een elementaire cur-
sus in de diergeneeskunde heeft gevolgd. De kwaliteit van de behandeling
hangt sterk af van de capaciteiten van de betrokken Livestock Assistant.
Toch kan worden gezegd dat deze klinieken zich in de belangstelling van
de diereneigenaars mogen verheugen en een nuttige functie vervullen.
De Animal Health Division heeft tevens de beschikking over een bijzonder
goed uitgerust modern laboratorium bij de hoofdstad Kaduna met depen-
dances in Kano, Maiduguri, Birnin-Kebbi en Ilorin ten behoeve van
diagnose en onderzoek. Het centrale laboratorium is een onderdeel van de
Veterinary Fieldstation dat enkele kilometers buiten Kaduna is gelegen
en dat verder bestaat uit de hoofdgebouwen van de Tsetse and Trypano-
somiasis Division, de school, met daarbij behorende boerderij voor de op-
leiding van Livestock Assistants, en de Poultry Production Unit.
Van groot belang voor de diergeneeskundige situatie in de Federatie als
één geheel zijn de laboratoria van het Federal Department of Veterinary
Research, die zijn gevestigd te Vom in Noord-Nigeria. Men houdt zich
daar vooral bezig met de produktie van vaccins, o.a. tegen runderpest en
rabies, en het verrichten van onderzoek, alhoewel dit laatste door het enor-
me tekort aan stafpersoneel sterk belemmerd wordt.

De problemen die samenhangen met de veeteelt in de ruimste zin van het
woord worden bestudeerd door de Animal Husbandry Division. Wat be-
treft de rundveeteelt is het streven vooral gericht op de verbetering van de
inheemse rassen. Daarnaast wordt ook geëxperimenteerd met kruisings-
produkten van deze dieren met ingevoerd zwartbont Fries vee en Santé
Gertrudes.

In het Livestock Investigation Centre te Katsina, in het noorden van het
land, worden interessante proeven gedaan op het gebied van de wol-
produktie. Het inheemse schaap, zoals de Ouda en de Yankassa, wordt
daar gekruist met zuivere geïmporteerde Merino\'s. De nakomelingen ont-
wikkelen een zeer fijne en zachte wol die evenwel nog een zekere hoeveel-
heid haar bevat. Het bleek tevens dat deze dieren een bijzonder goede
weerstand hebben tegen worminfecties. Dit was een belangrijke waarne-
ming omdat vooral de Ouda schapen, die oorspronkelijk afkomstig zijn
uit de zeer droge gebieden van Niger, gedurende de regenperiode hiervan
veel te lijden hebben en er veelal aan te gronde gaan.
De groeisnelheid en de vleeskwaliteit bleken ook uitstekend te zijn.
Veel werk wordt verricht om in de noordelijke droge streken bepaalde ge-
bieden, die wegens gebrek aan water niet geschikt zijn om te beweiden voor
dit doel open te leggen door het aanleggen van kunstmatige waterre-servoirs
en het boren van waterbronnen. Deze gebieden kunnen dan gedurende het

droge seizoen gebruikt worden door de veetiouders, zodat de noodzaak om
naar het Zuiden te trekken met hun kudden in mindere mate aanwezig is.
Teneinde overbeweiding van deze, ten koste van veel kapitaal ontwikkelde,
gronden te voorkomen is het gebruik ervan gebonden aan een vergun-
ningenstelsel.

De mogelijkheden om te komen tot een op industriële basis mesten van
rundvee worden ook onderzocht.

De pluimveeteelt, die hoofdzakelijk op individuele schaal wordt uitge-
oefend — in elk dorp ziet men koppels kippen, eenden en kalkoenen rond-
scharrelen — heeft ook de volle aandacht. Met steun van de U.S.A.I.D.
wordt thans in Kaduna een zg. Poultry Production Unit opgericht, waar-
van de werkwijze te vergelijken is met die van een vermeerderingsbedrijf.
Vanuit dit bedrijf worden ééndags-kuikens ter beschikking gesteld van de
pluimveehouders. Daarnaast wordt veel gedaan aan voorlichting op het
gebied van de pluimveeteelt en wordt getracht te komen tot een pluimvee-
industrie.

Voor geïnteresseerden worden credietfaciliteiten verleend door de Northern
Region Development Corporation.

Uit het bovenstaande is het wel duidelijk geworden dat er een enorm ar-
beidsveld voor de veeartsenijkundige dienst open ligt. De mogelijkheden
worden echter beperkt door het chronisch tekort aan stafpersoneel, met
name dierenartsen. Op het ogenblik zijn nog geen 15 dierenartsen aan de
dienst verbonden en er zijn dan ook vele vacatures. Talrijke functies die
eigenlijk door een dierenarts zouden moeten worden vervuld, worden thans
waargenomen door niet-dierenartsen.

De opleiding van Nigeriaanse dierenartsen vindt nog steeds plaats in het
buitenland. De plannen om een diergeneeskundige faculteit te vestigen
aan de Ahmadu Bello University te Zaria verkeren evenwel in een ver-
gevorderd stadium. Vernacht wordt dat de eerste studenten in oktober
1965 kunnen worden toegelaten. Het preklinische deel van de opleiding
zal ook kunnen worden genoten aan de Universiteit van Ibadan in West-
Nigeria.

Het onderwijs zal worden gegeven door stafleden van de Kansas State
University in het kader van een U.S.A.I.D. technisch hulpprogramma.
Voor de stafpositie van de veeartsenijkundige dienst zal dit in de nabije
toekomst van weinig invloed zijn, o.a. door het verwachte geringe aantal
studenten.

Al met al kan men bewondering hebben voor het vele werk dat wordt ver-
richt. Er liggen evenwel nog vele interessante problemen te wachten en
Nederlandse dierenartsen zijn van harte welkom om daar hun krachten
op te beproeven.

Thanks are due to the Permanent Secretary of the Ministry of Animal and Forest
Resources, Mallam Bukar Shaib, M.B.E., M.R.C.V.S., D.T.V.M. for the
permission to publish this paper, to Mr. K. J. R. M a c 1 e n n a n M.B.E., B. Sc.
M.R.C.V.S., Chief Veterinary Tsetse Officer and to Mr. D. E. M a c r e o r B.
Sc. M.R.C.V.S. Chief Veterinary Officer for their valuable help and advice during
the preparation of this paper.

Een overzicht wordt gegeven van de diergeneeskundige organisatie in Noord-Nigeria.
SUMMARY.

Un aperçu est donné de la situation au point dc vue de médecine vétérinaire dans
le Nord de la Nigérie.

Es wird cine Übersieht von der veterinärmedizinischen Situation in Nord-Nigeria
.gegeben.

G c d e k, W., Dunkel, R. und Kotter, L.: Zum Vorkommen Antibiotica-
resistenter Stämme der Familie Micrococcaceae in Kuhmilch. Tierärztl. Umsch., 19,
337, (1964).

Het voorkomen van antibioticaresistente stafylokokkenstammen werd onderzocht bij
3751 koemelkmonsters. De monsters waren afkomstig van 52 bedrijven, waar — bij
een vroeger ingesteld onderzoek — op meer dan de helft der bedrijven stafylokokken
waren vastgesteld als voornaamste mastitisverwekkers.

Er werd gebruik gemaakt van de navolgende antibiotica: penicilline, tetracycline
hydrochloride, crythromycinc en chlooramphenicol, in een concentratie die afgestemd
was op de door de gebruikelijk parenterale antibiotica-applicatie verkregen bloed-
spiegels.

Uit melkmonsters van bedrijven, waar frequent chronische stafylokokkenmastitiden
optraden, bleek bij een veelvuldig gebruik van antibiotica, 20,8% der stafylokokken-
stammen resistent tegen een of meerdere antibiotica; bij een laa.g gebruik van deze
medicamenten 10,7%. Slechts 8 van de 55 penicilline-resistcnte stammen waren ge-
lijktijdig tegen tetracycline en/of chlooramphenicol resistent. .Alle stammen bleken gc-
vtK\'lig voor crythromycine.

In dit artikel wordt nog een onderzoek van Edwards .gememoreerd, aan wie het
niet gelukt was een op een bedrijf voorkomende penicilline-gevoclige stafylokokkcn-
stam door een herhaalde behandeling met dit antibioticum resistent te maken.
Voor een therapeutisch falen is niet alleen de resistentie, maar ook de ongelijke ver-
deling van het geneesmiddel in het uier aansprakelijk, daar vooral de stafylokokken
bij chronische processen zich ook in het inter-alveolaire weefsel bevinden,

Knapp, VV, und Thal, E,: Untersuchungen über die kulturcllbiochemischcn,
serologischen, tiercxperimentellen und immunologischen Eigenschaften einer vor-
läufig „Pasteurella X" benannten Bakterienart, Zbl. Bakt. I Orig., 190, 472, (1963).
Knapp (Bern) en Thal (Stockholm) bestudeerden het microorganismc uit chin-
chilla\'s dat door Daniëls en Goudzwaard (Tijdschr. Diergeneeskunde 88,
.96, (1963)) als Pasteurella X is aan.gcduid. Zij beschikten bij deze studie over 38

stammen van dierlijke herkomst en 2 uit de mens, afkomstig uit Denemarken, Duits-
land, Nederland, Zweden en Zwitserland, terwijl Thai het microörganisme ook m
Zweden uit een chinchilla gekweekt heeft.

De karakteristieke verschillen t.o.v. Pasteurella pseudotuberculosis konden zij be-
vestigen. De pathogeniteit voor muizen, cavia\'s en konijnen was gering. Bij de mens
werden dezelfde ziektebeelden gezien als bij infectie met Pasteurella pseudotubercu-
losis (septicemisch-tyfeuze en enterale vormen).

De voornamelijk bij chinchilla\'s voorkomende stam kan dus menspathogeen zijn. Er
is grote verwantschap met Pasteurella pestis en Pasteurella pseudotuberculosis. De
schrijvers vinden echter dat deze drie bacteriesoorten niet in het geslacht Pasteurella
thuis behoren (bedoeld wordt geslacht Yersinia (Ref.)).

In de „Proceedings of the Biochemical Society" (Biochem. J., 90, 35, 1964) troffen
we een verslag aan van een colloquium over de verschillende werkingswijzen van
vitamine-A. Daarbij komen enkele kwesties naar voren die ons van genoeg belang
voor de diergeneeskunde lijken om ze onder de algemene aandacht te brengen.
Het vitamine-A is bekend in verschillende vormen: als alcohol, aldehyde en zuur. Dc
officiële benamingen hiervoor zijn resp. retinol, reünaldehyde en retinoinezuur (re-
tinoic acid) — cf. Intern. Union of Pure and Applied Chem., 1960 — en het is
gebleken dat de vorm waarin vitamine-A wordt toegediend van groot belang is voor
het effect van die toediening.

Retinol werkt in het oog als retinaldchyde en vormt de werkzame groep van de
gezichts-pigmenten in het netvlies (Wald en Hubbard, 1960). Van de andere
functies, bevordering van de .groei, leven, gezondheid, is minder bekend. Het is
dikwijls moeilijk na te gaan of vit. A-deficiënde in een bepaald geval primair of
secundair is (gevolg van meer fundamentele afwijkingen).

In de laatste jaren zijn verschillende processen bekend geworden die als een primaire
funcrie van vit. A moeten worden beschouwd:

1. vorming van muco-polysacchariden en activering van sulfaat (Wolf en John-
son, 1960);

Deze processen verminderen bij tekort aan vit. A en worden hersteld door toediening
van retinol of daarvan afgeleide verbindingen.

Retinoinezuur wordt niet in het lichaam gereduceerd tot aldehyde en werkt dus niet
tegen nachtblindheid, maar het oefent wel de andere werkingen uit en is misschien
de meest actieve vorm. De vraag werd gesteld of de verschillende werkingen van
vitamine-A los naast elkaar staan of dat zij het gevolg zijn van een meer fundamen-
tele werking.

Vit. A dringt in membranen van de cel, 0,1- 1,0 ^tg/ml beschermt erytrocyten tegen
hemolyse door hypotonic. Het effect wordt nog versterkt door vitamine-E.

Retinoinezuur en reproductie (J. N. T h o m p s o h en J. M c C. Howell).
Ratten, op.gcfokt op een vit. A deficiënt dieet met retinoinezuur, zijn ongeschikt
voor reproductie, maar vertonen verder .geen afwijkingen. De drachtigheid wordt
beëindigd door veranderingen in de placenta en resorptie van de foetus. Het is niet
een kwestie van toxische werking. Toevoeging van een kleine hoeveelheid retinol
aan het dieet geeft al verbetering, zelfs wanneer zij tegelijk met het zuur wordt toe-
gediend. Het is waarschijnlijk dat retinol deze specifieke werking ook bij andere dier-
soorten heeft. Dit zou door proeven met retinoinezuur bevestigd moeten worden. Mis-
schien staat deze werking van het zuur geheel op zichzelf.
Er zijn dus vier werkingen bekend van retinol:

V O 1 k h e i m e r, G., Hermann, H., Herman?, E., John, J., Al A b e s i e,
F. und Wachtel, S.: Ueber Resorption und Ausscheidung von intakten Hefezellen.
Zbl. Bakt. I Orig., 192, 121, (1964).

Uit proeven met honden bleek, dat na rijkelijke opname van verse bakkersgist, intacte
gistcellen uit het darmlumen via de lymfbanen en de ductus thoracicus in de bloed-
baan terechtkomen. De gistcellen kunnen door de nieren in de urine worden uitge-
scheiden en zijn na deze passage door het lichaam nog kiemkrachtig. De schrijvers
konden dit bij herhaalde proeven telkens weer vaststellen en ook door proeven bij de
mens, bij zichzelf, de uitscheiding via de urine constateren.

Edwards, S. J.: The Diffusion and Retention of Penicillin after Injection into
the Bovine Udder. Vet. Ree., 20, 545, (1964).

Een studie werd gemaakt van de diffusie en retentie van penicilline in verschillende
basissubstanties, als dit medicament intramammair werd toegediend bij mastitiden.
Er werd steeds gebruik gemaakt van 100.000 E. penicilline. De penicillineretentie
werd nagegaan van 116 monsters van 32 koeien. Hierbij werd als testorganisme een
cultuur van Sarcina lutea gebruikt.

Bij de toediening van waterige oplossingen werden na 24 uur nog penicillineresten
aangetoond; bij emulsies van olie en water na 48 uur; bij applicaties van oliesuspen-
sies werd na 96 uur nog penicilline aangetroffen in een kleine hoeveelheid (0,04 tot
0,05E. per cm^) als de basis bestond uit een plantaardige olie en een grotere hoe-
veelheid (0,22 E. per cm^) als ze minerale oliën met aluminiumstearaat bevatte.
Hogere concentraties met langere retentie werden aangetoond in melk van kwartieren
met chronische masdtis, hetgeen geweten werd aan de ongelijke verdeling van het
medicament en de absorptie van het antibioticum door de toegenomen hoeveelheid
fibreus weefsel.

Dit onderzoek toonde voorts aan, dat penicilline zowel in waterige, als in olieachtige
oplossing gelijkelijk verdeeld werd over het kwartier in tegenstelling tot de bevin-
dingen van Schipper (1955), die met de waterige oplossingen in dit opzicht
betere resultaten verkreeg. Men zou geneigd zijn meer therapeutische waarde toe te
kennen aan een penicilline in olie-basis door het langduriger contact met de infectie-
haard, echter de experimenten in vitro van Foley en Lee (1948) toonden aan,
dat penicilline het maximum effect bereikt na een kort contact met bacteriën, die
in de vermenigvuldigingsfase verkeerden. Dit suggereert, dat herhaalde dosis van
penicilline met kortdurende werking efficiënter zijn, dan een enkele penicillineolie
injectie met de bedoeling een langere aanhoudende werking te zijn, hetgeen in feite
slechts bacteriostase geeft.

Glawischnig: Ober die Antibiotikaausscheidung mit der Saumilch und deren
Nachweis im Blute der Saugferkel. Wien, tierärztl. Wschr., 50, 685, (1963).
In de Amerikaanse en Engelse literatuur komen mededelingen voor over onder-
zoekingen waarbij men getracht heeft diarree bij biggen te behandelen door de zeug
injecties met antibiotica te geven. De resultaten hiervan lopen nogal uiteen. Bij de
Weense ambulatoire kliniek waren deze niet bevredigend. In sonmiige gevallen

kan dit het gevolg zijn van verzwakking van de biggen, die te weinig moedermelk
opnamen om tot positieve bloedspiegels te komen.

In experimenten met vijftien zeugen werden zeer hoge doseringen antibiotica ge-
bruikt. Na toediening van 3 000 000 1 E. proeainepenieilline in olie intramusculair,
10 gram dihydrostreptomycinesulfaat intraveneus, 2 grarn terramycine intramusculair
en 5 gram chlooramphenicol intramusculair, gelukte het het betreffende antibioticum
in de melk aan te tonen. Ook in de sera van de biggen werd door cen remmingstest
met Str. agalactiae de werking van de dihydrostreptomycine, de terramycine en de
chlooramphenicol aangetoond. De penicilline bleek niet in het scrum van de biggen
te zijn aan te tonen. Ook zelfs na perorale toediening van 20 gram dihydrostrepto-
mycine, resp. 20 gram chlooramphenicol (toxisch voor de zeug: diarree) en 2 gram
aureomycine gelukte het niet in de melk en in het biggescrum dc remming door
de antibiotica aan te tonen, C. A. van Dorssen.

G hop ra, S. L., B 1 a c k wo o o d, A. G. and Dale, D. G.: Intestinal microflora
associated with enteritis of early weaned pigs. Can. J. Comp Med Vet Sci 24 290
(1963). . , ,

Er is een optimale verhouding in de darm van biggen zonder diarree tussen de coii-
forme bacteriën en de lacto bacilli.

Bacterictcllingen in faecesmonsters van 18 dagen oude biggen werden vergeleken met
die van vroeg gespeende big.gen die juist diarree kregen. Men zag dat het totaal aan
aëroben en anaërobcn, stafylokokken, streptokokken, gisten en schimmels hetzelfde
bleven, maar er ontstond een omgekeerde verhouding tussen coliformen en lacto
bacilli. Bij biggen zonder diarree kwamen lacto-bacilli voor; omgekeerd trof men meer
coliformen bij de diarreebiggen.

Verhoging van de ruwe celstof in het rantsoen door toevoegen van 5% haverdoppcn
gaf geen toename van het aantal dieren met diarree. Vooral in het duodenum ziet
men vermeerdering van de coliformen. Iedere verlaging van het anübioticumgehalte
in voer gaf aanleiding tot diarree.

Bertschinger, H. L. Schweizer, K. und S c h o 1 e r, H. J.: Hefen als
mastitiserreger beim Rind. Schweiz. Arch. Tietheilk., 106, 183, (1964).
Schimmels die in reincultuur uit aseptisch genomen melkmonsters worden gekweekt,
zijn als oorzaak van masitis te beschouwen. 97% van dc melkmonsters waaruit in
reincultuur schimmels gekweekt werden waren afwijkend.

Bij onderzoek van afwijkende melk van 194 koeien vond men 23 verschillende
soorten schimmels. Pichia farinosa, Candida parapsilosis en Trichosporen cutaneurn
kwamen het meeste voor.

Bij één koe werd slechts zelden meer dan één schimmelsoort in verschillende kwar-
tieren aangetroffen. Bij herhaald onderzoek werd meestal weer dezelfde schimmel
gevonden. Men rekent dat 30% van deze schimmelmastitiden primair en 70% se-
cundair, d,w,z, na intramammairc antibioticum-behandeling, optreedt.
Met uitzondering van cryptococcus-mastitis bestaat cr geen verband tussen dc schim-
melsoort en het klinische beeld. Wel wordt dc indruk gevestigd dat bepaalde schim-
mels primair en andere secundair, na antibioticumbehandeling, ccn mastitis veroor-
zaken.

T O u s c h e r, E.: Premiers résultats concernant un nouveau dérivé de la Pipérazinc
(chlorhydrate de 1-méthyl - 4-pipérodine - suffonyl - pipérazine actif) contre
Dictyocaulus filaria chez le mouton. Schweiz. Arch. Tierheilk., 106, (1964).

Deze nieuwe piperazine-verbinding van Ciba wordt door schapen subcutaan bij een
dosering van 20-50 mg/kg Uchaamsgewicht goed verdragen. Hogere dosering ver-
oorzaakt intoxicatie. Met 20 mg/kg subcutaan op twee opeenvolgende dagen werd
Dictyocaulus filaria bij het schaap praktisch geheel geëlimineeid. Ten opzichte van
Mulerius capillarius en Protostrongylus rufescens had dit preparaat geen effect.
Toepassing per os bleek zonder enig effect op Dictyocaulus filaria. De werking van
30 mg/kg subcutaan was minder constant dan van 20 mg/kg.

In vivo werd vrijwel geen effect op Dictyocaulus filaria gezien. Het effect in vivo
heeft plaats door een verandering van de fysiologische toestand van het schaap
waardoor de wormen worden afgedreven.

D O n a 1 d s O n, L. E. and James, J. W.: A connection between pregnancy and
crush order in cows. Animal Behaviour, XI, 286, (1963).

Bij een onderzoek in Noorcl-Queensland naar het verband tussen drachtigheid en
het binnen gaan in een loopgang voor koeien bleek het volgende.
Evenals de andere koeien bleken de drachtige dieren slechts met moeite in de gang
gedreven te kunnen worden. Maar voor de drachtige dieren gold dit wel in het
bijzonder. Gemiddeld ging voor elke drachtige koe 75% van de kudde door de gang.
Veranderingen in het hormonen evenwicht die samengaan met drachtigheid hebben
dus ook invloed op het gedrag.

van Oers, J. P. J. S.: De invloed van de beer op de worpgrootte. Veeteelt- en
Zuivelber., 7, 119, (1964).

Naar aanleiding van gegevens van 22 beren met 3330 dochters, gefokt in het ver-
band van het stamboek van Overijsel komt de schrijver tot de volgende samenvatting
en conclusies:

Uit de verwerking van een materiaal, dat betrekking had op de gegevens omtrent
de worpgrootte van 3330 zeugen, afstammende van 22 verschillende vaders, uit de
administratie van het Provinciaal Varkensstambock voor Overijssel werden de vol-
gende conclusies getrokken.

1. Er werden significante verschillen waargenomen in het aantal geboren big.gen
per worp tussen tomen die diverse beren tot vader hadden. De tussen-beren-
spreiding bedroeg 2,20.

2. Eveneens werden significante verschillen aangetoond in toomgrootte tussen
dochtcrgroepen van beren. Voor dc eerste tot en met de vierde worp bedroeg
de tussen-bcren-spreiding respectievelijk 2,16; 2,62; 2,92 en 3,12.

4. Tussen natuurlijk en door middel van K.I. verwekte tomen werd een significant
verschil van 0,87 big.gen per worp .gevonden, ten .gunste van de natuurlijke tomen.
Vermoedelijk worden echter bij dc K.I. veelal ook de kleinere tomen vollediger
aangegeven.

5. Voor dc perioden 1960-1961 en 1961-1962 werd respectievelijk een significante
correlatie van 0,48 en 0,64 berekend, voor het verband tussen het drach-
tighcidspercentage na één inseminatie en het totaal aantal geboren bi.ggen per
worp. Het verdient derhalve aanbevelin.g, in dc praktijk extra te letten op de
bcvruchtingsresultaten van fokberen.

6. Selectie op de worpgrootte, met behulp van het nakomelingenondcrzoek van beren,
zou zeer wel kunnen bijdragen tot het vergroten van het gemiddeld aantal ge-
boren biggen per worp. Daartoe is te volstaan met 75-100 dochters per beer.

(Verhandeling no. 50 van het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde
te Leiden, 2e druk 1964. Prijs f 17,50).

Hiermede is nu de tweede druk voltooid van het allerwege zeer gunstig ontvangen
Nederlandse boek over de medische statistiek. Het boek is nauwkeurig herzien en op
verschillende punten aanmerkelijk uitgebreid, We noemen o,a, cen meer uitgebreide
behandeling van de problematiek inzake de betrouwbaarheid van waarnemingen
in een afzonderlijk hoofdstuk. Verder wordt nu de covariantieanalyse behandeld
(helaas wat beknopt). Deze methode is o.a, van zeer veel belang bij de verwerking
van de waarnemingsuitkomsten van de in de veterinaire research zo belangrijke
voederproeven.

Een zeer grote aanwinst is het hoofdstuk over het combineren van toetsen. Dit is
een onderwerp dat ik ten zeerste in de aandacht van de onderzoekers kan aanbevelen.
Verder is er een zeer handige tabel opgenomen, die een systematisch overzicht geeft
van de verschillende ten dienste staande mathematisch- statistische methoden. Deze
tabel is bijzonder praktisch voor het nagaan welke methode voor een bepaald doel
het beste geëigend is.

Het boek besluit met een lijst van enkele statistische begrippen met hun vertalingen
in het Engels, Frans en Duits. Deze voorziet beslist in een behoefte omdat de gebruike-
lijke (school) woordenboeken hierin te kort schieten.

Een boekje van bescheiden omvang over een belangrijk onderdeel van de aquarium-
sport, Dc uitstekende vertaling van de oorspronkelijke, in 1962 verschenen Duitse
uitgave is van de redacteur van het Ned, Bondsblad „Het Aquarium", H. C. Oskam,
De tekst vertoont een frisse, moderne aanpak van de toch niet eenvoudige materie, die
overigens op originele wijze is ingedeeld terwijl een aantal duidelijke afbeeldingen
is opgenomen.

Bij de behandelde onderwerpen frappeert het, ook het geleidingsvermogen van het
water vermeld te zien; dit nl. bij de bespreking van de eigenschappen van het
water in de vindgebieden van de discusvis (Symphysodon discus) in het Amazone-
gebied. Enkele jaren geleden is de bepaling van deze fysische eigenschap naar voren
gebracht als een relatief eenvoudig middel om het „zoutgehalte" van het aquarium-
water vast te stellen, waarmee dan bedoeld werd het gehalte aan natriumchloride.
Het behoeft geen betoog dat men hierbij van een onjuiste premisse uitging en dat
men via het geleidingsvermogen slechts een indruk kan krijgen van de totale hoe-
veelheid van alle aanwezige electrolyten. In het gerecenseerde werkje wordt dan ook
terecht alleen gesproken over „geleidingsvermogcn".

Verder is vermeldenswaard de opmerking, dat de oestrogene substantie die aanwezig
is in turf (als bodem of filter) afkomstig zou zijn van de daarin aanwezige grote
massa onverteerde stuifmeelkorrels. Overigens draagt de tekst als totaal het kenmerk
van gefundeerd te zijn op scherpzinnige waarneming; platgetreden paden worden niet
bewandeld zoals bij boekwerkjes als het voorliggende nog wel eens het geval pleegt
te zijn.

Het valt op dat zeer weinig wordt gesproken over de behandeling (voedering 1) van
de jonge dieren, hetgeen toch een zeer belangrijk onderdeel is; hierdoor dekt de
titel niet volledig de inhoud. Meer is deze laatste een uiteenzetting van de voort-
plantingsfysiologie van de aquariumvissen in een overigens goede en originele vonn,
die bedoeld is voor aquariumhouders, maar die voor dierenartsen zeker ook interessant
is. ƒ. L. Postema.

(Erven F. Bohn N.V., Haarlem. Prijs resp ƒ 20,— en ƒ 22,50).
Een van de moeilijkste punten van het circulatie apparaat is de perifere circulatie.
Een moeilijk punt niet alleen, maar ook een belangrijk punt; de gehele circulatie
draait immers om de perifere circulatie en de regulatie daarvan.
Flet is een genoegen de schrijver te volgen in zijn uiteenzetting over de functie van
de capillairen en dc regeling van hun werking door het vegetatieve zenuwstelsel.
.Mleen immers een goede uitgebalanceerde doorbloeding van de organen kan cr voor
zorgen, dat de weefsels via de extracellulaire vloeistof goed van voedingsstoffen
worden voorzien en dat de afbraakprodukten voldoende worden afgevoerd. Hoe be-
langrijk dit is blijkt wel uit het feit, dat men aanneemt, dat per 24 uur bij de mens,
afhankelijk van de functie 1200—6000 liter vloeistof door het „milieu interieur"
stroomt.

De schrijver is er in geslaagd zijn opvattingen en onderzoekingen in buitengewoon
helder geformuleerde, korte hoofdstukjes weer te geven.

In het eerste deel worden o.m. de capillairen en hun functie beschreven. Vooral de
gehele structuur van het perifere stelsel met zijn anastomosen enz. is hierbij van
groot belang. Daarnaast de hoofdstukken over de bloeddruk en zijn samenhang met
de perifere circulatie, terwijl in de verdere hoofdstukken de circulatie in verschillende
organen wordt beschreven. Interessant zijn vooral de hoofdstukken over shock en
coma.

In het tweede deel wordt dieper op bepaalde problemen ingegaan, b.v. over de per-
meabiliteit van de capillairen, de invloed van hormonen zoals pitressine, adrenaline
en noradrenaline op de perifere circulatie. Verder wordt behandeld de invloed van
stress op de perifere circulatie enz.

Resumerend kunnen wij zeggen, dat wij hier te maken hebben met een 2-tal werken,
die voor geïnteresseerden op dit gebied bijzonder de moeite waard zijn, niet alleen orn
gelezen te worden, maar vooral ook om in bepaalde gevallen te herlezen en te over-
denken.

ILLUSTRIERTES BESTIMMUNGSBUCH FÜR WIESEN- UND WEIDEPFLAN-
ZEN DES MITTELEUROPÄISCHEN FLACHLANDES. TEIL A ECHTE
GRÄSER.

(Fuldaer Verlagsanstalt GmbH, Fulda, 3. Auflage, 51 blz., 109 afb., kunstdrukpapier.
Prijs ƒ 3,50).

De eerste indruk van dit boekje is gunstig. Heldere schematische tekeningen verge-
makkelijken de determinatie. Het hinderlijke heen en weer bladeren is vervallen door
de plaatsing bij de tekst. Bij een vergelijking met het deel dat de grassen behandelt
in het bekende boekje van Kruijne en Dc Vries, springen echter enkele nadelen in
het oog. Als zodanig moet toch het gemis van dc Nederlandse volksnamen worden
aangemerkt. Ook worden enkele in Nederland voorkomende grassen niet genoemd.

Niet in het minst in medische kringen hangt men dc theorie aan, als zou de dieren-
arts, die uiteraard een intensief contact met dieren, (in casu .speciaal paarden en
schapen) onderhoudt, bij verwondingen meer kans hebben om tetanus te krijgen dan
bv. de grondwerker. Elke medicus, die ik over dit onderwerp sprak dacht er zo over.
Ik neem aan dat de geneesheren deze hardnekkige, doch m.i. foutieve opvatting
continueren via de college-banken.

Te weinig wordt uitgegaan van het feit, dat Clostridium tetani in alle grond, modder,
zand en straatvuil voorkomt en pas in de tweede plaats in faeces. Zou men tetanus
tot Zoönose willen bevorderen, omdat paarden en schapen de voor tetanus gevoeligste
huisdieren zijn?

Gaarne zal ik onderstaande vragen beantwoord zien; het gaat dus niet om de elemen-
taire wijsheden (anaëroob karakter, wondbehandeling, toxoid-immunisatie enz.)

A. Is scherp gesteld het risico voor tetanus, bij de dierenarts groter dan bij degene,
die in de grond werkt (beide bij „geschikte" verwondingen) ?

B. Is op een perceel weiland, waar 1 \'A % der lammeren aan tetanus-navelinfcctie
te gronde ging, het gevaar voor tetanus bij de mens, (bv. speelweide) groter
dan in welk volkstuintje dan ook?

Er zijn niet voldoende gegevens beschikbaar om cen vaststaand vergelijkend oordeel
te geven over het door vraagsteller omschreven tetanus-risico voor dierenarts en voor
„degene, die in de grond werkt". Persoonlijke meningen hebben dus vrij spel;
zij zijn wellicht slechts gebrekkig te staven, maar ook niet eenvoudig te weer-
leggen. Er zijn echter geen zakelijke gronden, om de eerste vraag bevestigend te be-
antwoorden.

In de tweede vraag wordt cen vergelijkend oordeel verzocht over het aan een perceel
.grond verbonden tetanusgevaar voor de mens. Het gegeven voorbeeld stelt een opmer-
kelijk hoog sterftecijfer voor naveltetanus van lammeren. Men zal daarin ook een
indicator moeten zien van tetanus-risico voor de mens, maar een vergelijking met
andere percelen grond is slechts geoorloofd, als men daar over eenzelfde indicator be-
schikt. In volkstuintjes is dat niet het geval.

Vooruitlopend op een meer uitgebreide studie van de relatie leverbotziekte-Iclimaat,
menen de auteurs als gevolg van de ontwikkeling van de epidemiologie gedurende
de laatste jaren en het klimaatsverloop tot nog toe in 1964, het volgende onder de
aandacht te moeten brengen.

De ernstige leverbotzickteepidemie in het seizoen 1958/59 is althans voor de schapen
overtroffen door die van 1963/64.

De ontwikkeling van de leverbot in larvale vormen en van zijn tussengastheer wordt
in zeer sterke mate beïnvloed door de weersomstandigheden, waarbij de neerslag een
belangrijke rol speelt. Ditzelfde geldt voor de contagiositeit van de leverbot voor
het rundvee, met name in dc herft als het moment van opstallen mede bepaald wordt
door de bodemvochtigheid.

Na de epidemie van 1958/59 begon in mei 1959 een droogteperiode, welke met een
onbelangrijke onderbreking in januari en februari 1960 aanhield tot en met juni
1960. Deze droogteperiode, welke 14 maanden duurde, had een uitzonderlijke invloed
op de ontwikkeling van de larvale vormen van de leverbot en op dc ontwikkeling
van de leverbotslak. Deze droogtepcriode is verantwoordelijk voor de sterke teruggang
van de leverbotinfectie in 1960 en 1961.

De in juli 1960 beginnende natte periode, welke, slechts onderbroken door een matig
droge maart- en meimaand in 1961, 23 maanden geduurd heeft nl. tot en met mei
1962, bracht de schaal ongeveer weer in evenwicht. Sindsdien heeft, ondanks de droge
tweede helft van 1962, het jaar 1963 weer een sterke groeitoename van dc lever-
botpopulatie te zien gegeven, zodanig, dat in de herfst en winter van 1963/64 speciaal
bij de schapen de leverbotziekte zeer sterk toenam en de epidemie van 1958/59
in omvang en ernst overtrof.

De weerkundige geschiedenis van 1959 blijkt zich in 1964 niet te herhalen en wij
menen dan ook dat, tenzij de resterende maanden van 1964 alsnog uitzonderlijk
droog zullen worden, te verwachten valt dat de leverbotziekte in 1964 in het bijzonder
voor schapen, en bij laat opstallen ook voor de koeien, ongekend ernstige vormen zal
aannemen en wellicht op sommige bedrijven tot een catastrofe kan leiden.
Het kan nutti.g zijn de voorlichting over de preventie van deze ziekte reeds nu op
bovenstaande gegevens af te stemmen.

De bovenste lijn geeft weer het percentage geheel en gedeeltelijk afgekeurde koeie-
levers in het eerste kwartaal van de betreffende jaren, m.a.w. een beeld van de chro-
nische leverbotziekte bij runderen.

De lijn daaronder laat zien de leverafkeuringen in het eerste kwartaal bij pinken,
welke een gevolg zijn van 2 jaar infectie.

De augustus- en decemberlijn voor lammeren geven respectievelijk weer de verge-
lijking tussen de jaren en onderling van de infectie in voorjaar en voorzomer (A) en
van de hoofdinfectie (B) (augustus-december).

Bij de berekening van de maandelijkse afwijkingen van de neerslag is de Ns» over
1930—1960 als gemiddelde (= 100%) genomen.

Het getal tussen ( ) geeft aan de duur in maanden van de afwijking van de neer-
slag, het andere getal de percentuele afwijkingen van de neerslag over dat aantal
maanden.

Vooral bij dieren met liggingsveranderingen als oorzaak van de koliek, zijn, met

de tegenwoordig in gebruik zijnde narcose, mogelijkheden tot operatief ingrijpen

Voor het stellen van een diagnose is het aanbieden van een patiënt in een vroeg
stadium van het lijden van groot belang. Het is vaak noodzakelijk het ziekteverloop
enkele uren tc vervolgen teneinde meer zekerheid inzake de aard van de afwijking
te krijgen. Het paard moet dan nog in een goede conditie verkeren teneinde een even-
tuele operatie goed te kunnen doorstaan.

Op ieder uur van dc dag of de nacht kan een dergelijke patiënt worden aangeboden,
waarbij echter een brief met de bevindingen en toegepaste therapiën van de collega-
practicus zeer op prijs wordt gesteld.

Ir, Davids nam dit artikeltje over uit „Der Tierzüchter" van .\')-5-1964. Hij
schrijft het volgende:

„Het vaststellen van de bloedgrocpenfactoren is momenteel in dc fokkerij van de
grotere dieren een onontbeerlijk middel voor controle op de afstamming .geworden.
Bij het rund worden dergelijke controles reeds sedert enkele jaren op bredere basis
toegepast. Evenzo heeft ook bij het varken hel bloedgroepenonderzoek thans een peil
bereikt, dat hel een systematische afstammingsonderzoek toelaat.
Daarmee komt echter ook voor het varken de betekenis en met foktcchnischc pro-
blemen nauw samenhangende vraag naar voren, of de bloedgroep-gen met de pro-
dukde-eigenschap in verband staat. Deze gedachte wordt bevestigd in de door
B r i 1 e s en G i 1 m o u r bij pluimvee verkre.gcn gegevens, volgens welke tussen be-
paalde bloedgroepenfactoren en dc levensvatbaarheid der dieren, echtcr ook in de
levensproduktie verband bestaat. Ook bij het rund in deze richting verrichte onde-
zoekingen door M i t s c h e r 1 i c h en zijn medewerkers leidden tot positieve ge-
gevens. ., „
Aan het tot stand komen van een produktie-ci.genschap zijn zowel talrijke „genen
die in hun totaal dc genetische grondslag der dieren vormen, als ook de uitwendige
omstandigheden betrokken. Een essentiële voorwaarde voor onderzoek van de samen-
hang tussen bloedgrocpfactoren en produktie-ei.genschappcn is derhalve een zo
mogelijk volledige uitschakeling van de niet-genetische invloeden. Wanneer een ver-
band tussen een bloedgrocpenfactor en een produktie-ei.genschap bestaat, is daar-
voor de volgende verklaring: Het „gen", hetwelk een blwdgroepfactor vonnt, oefent
ook tegelijkertijd een invloed op een produktie-ci.genschap uit. Deze invloed kan
bevorderend of remmend zijn.

Voor het verrichte onderzoek stonden 684 varkens van het VDL-ras uit 3 selectie-
mesterijen ter beschikking. Alle dieren werden op bloedgroepenfactoren onderzocht,
welke systematisch in tabel 1 vermeld zijn:

De in hel onderzoek gebruikte bloedgroepenfactoren der afzonderlijke systemen.
blocdgroepcnsysteem__blocdgrocpenfactorcn

Voor de produktie-eigenschappcn stonden de volgende maatstaven over mesterij
en slachtkwaliteiten ter beschikking:

Van alle statisch vastgestelde betrekkingen tussen bloedgroepcnfactoren en de pro-
duktie-eigenschappcn vertoont de bloedgroepenfactor M^x het interessantste resul-
taat. Zijn verband tot de mesterij is: vermindering van het aantal levensdagen, ver-
hoging van dc groei per dag en verbetering van het voedervcrbruik per kg groei.
Tussen de maatstaven van slachtkwaliteit en de bloedgroepfaktor M^j^ bestaan de
volgende betrekkingen: vergroting van de lengte, verhoging van ribbental, verminde-
ring van de dikte van het rugspek en vergroting van de oppervlakte van de rugspier;
de dikte van de vetlaag (spek) wordt geringer en de verhouding van vlees tot vet
verandert ten gunste van het vlcesaandeel.

Tabel 2 toont aan, dat de bloedgroepenfactor M^x door zijn verband tot de afzon-
derlijke produkde-eigenschappen een ondersteuning van de gewenste fokrichting
beduidt. De overige bloedgroepenfactoren uit tabel 1 stemmen in de tendentie ge-
deeltelijk overeen of vertonen een tegenovergesteld verband tot de produktie-
eigenschappen van het varken.

Na dit onderzoek rijst voor de fokker de vraag, wanneer onderzoekingsresultaten
als deze in de praktijk aangewend kunnen worden. Wanneer de vastgestelde resul-
taten zich door verdere onderzoekingen laten bevestigen, kunnen de bloedgroepen-
factoren voor cle selectie op bepaalde eigenschappen in dc varkensfokkerij van be-
tekenis zijn. Door voorselectie kunnen dan dieren met fokteehnische waardevolle
bloedgroepenfactoren bij voorkeur voor de fokkerij aangewend worden."

4de BENELUX CONGRES VOOR DE GESGHIEDENIS DER WETENSCH.AP-
PEN TE LEUVEN OP 3 EN 4 OKTOBER 1964.

Opening van het Congres door Prof. Dr. P. v a n O y e (Gent).
10.30 uur: Eerste zitting van het congres, onder vooizittcrschap van Dr. A. G 1 o-
d e n (Luxemburg).
Voordrachten :

Dr. P. Bockstaele (Heverlee-Leuven) : Ncgcntiende-ecuwse discussie
over de fundering van de analyse in België.

Dr. A. G 1 O d e n (Luxemburg) : Sur quelques aspects des développements
successifs de la notion de nombre.

Dhr. L. Kief fer (Luxemburg): La contraction des axes en axono-
metrie orthogonale.

Drs. J. W. van Spronsen (Den Haag): J. R. Ncwlands en zijn
Wet der Oktaven - 100 jaar geleden.
14.00 uur: Tweede zitting van het congres onder voorzitterschap van Dr. D. A.
Wittop-Koning (Amsterdam).
Voordrachten :

Dr. L. Bruins (Lcens) : Nieuw licht op de duistere Middeleeuwen.
Dr. M. L u y e n d ij k - E 1 s h O u t (Oegstgeest) : Het lymphevat-
stelsel in de zeventiende eeuw, feiten en fantasiën.

Prof. Dr. E. M. B r u i n s (.Amsterdam) : Enige opmerkingen over Griekse
mathematische manuscripten.

16.30 uur: Dr. F. G. Backbier (Gelecn) : Galilei en de mathematische fysica.
17.30 uur: Ledenvergadering van het „Genootschap voor Geschiedenis der Genees-
kunde, Wiskunde en Natuurwetenschappen". Enkel toegankelijk voor
leden.

10.00 uur: In de zaal „Albert Couvreur" van het Pharmaceutisch Instituut, Van
Evenstraat, Leuven:

Derde zitting van het congres onder voorzitterschap van apotheker 1.
Etienne (Verviers).

Apotheker A. G u isla in (Brussel): Quelques précurseurs dc l\'histoire
de la pharmacie en Belgique.

.Apotheker R. Aernouts en dhr. E. Frison (.Antwerpen); Weten-
schappelijk leven tc Antwerpen in de zeventiende eeuw. — De vrienden-
kring van F. van Sterbeeck in Zuid- en Noord-Nederland.
Prof. Dr. A. Louis (Leuven) : Quelques bibliothèques de médecins au
15° siècle.

Prof. Dr. L. E 1 a u t (Gent) : Het dieetboekje van J. B. Fiera (1498)
en zijn betekenis als voorloper van de geneeskundige renaissance.
14.30 uur: In het Huis der Vlaamse Leergangen, Bo\'-khandelstraat 9, Leuven;

Vierde zitting van het Congres, onder voorzitterschap van Dr. F. S o n-
dervorst (Leuven).

Dr. P. Boeynaems (Antwerpen): Vesalius, keerpunt in dc evolutie
van de geneeskunde.

Dr. F. Sonder vorst (Leuven) : L\'influence de Vésale sur le dévelop-
pement de la science médicale au 16° siècle.

Dr. E. Van der Eist (Brussel) : Documents peu connus sur Vésale.
Projectie van diapositieven over Vesalius door Dr. P h. Wéry (Fras-
nes bij Gosselics).

16.00 uur: Sluiting van het Congres. Toespraken door de afgevaardigden van de
organiserende verenigingen.

Voorstellen voor het 5de Benelux Congres voor de geschiedenis der We-
tenschappen.

De deelname aan het Congres is gratis. De deelnemers worden echter verzocht zich
aan te melden vóór 30 september 1964.

De prijs van het diner op zaterdag 3 oktober 1964 te 20.00 uur bedraagt 200 Bel-
gische frank, wijn en bediening inclusief. Voorafgaande inschrijving is noodzakelijk
door storting van gemelde som op girorekening 2771.55 van P. Boeynaems, Prins-
straat 5, Antwerpen.

.Aan dc congressisten zal bij het begin van het congres een syllabus met een korte
inhoud van de te houden voordrachten, ter hand ;^estcld worden.

Voor hotelreservering dient men zieh rechtstreeks te wenden tot het Bureau voor
Vreemdelingenverkeer, Stadhuis, Leuven.

van de Veeartsenijkundige Dienst, op donderdag 5 november 1964 in het Jaarbeurs-
restaurant te Utrecht.

10.15 uur Opening door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, de
heer J. M. vandenBorn.
10.30 uur Varkenspest in zijn huidige verschijningsvorm

D. J. V e r V O o r n. Inspecteur in algemene dienst van de Vee-
artsenijkundige Dienst: Algemene aspecten.

Dr. J. I. T e r p s t r a, waarnemend Directeur van het Cen-
traal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam: De diag-
nostiek van klassieke varkenspest.

P. H. B O 01, wetenschappelijk hoofdambtenaar bij het Cen-
traal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam: De diag-
nostiek van Afrikaanse varkenspest.
11.30—12.00 uur Discussie.
12.00—12.30 uur Film: „Leucosis in cattle".
12.30—14.00 uur Lunchpauze.

14.00 uur Prof. Dr J. H. J. van Gils, hoogleraar aan de Faculteit
der Diergeneeskunde te Utrecht: Vleeswarenonderzoek.
14.20—14.35 uur Discussie.

J. M. van den Born, Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst: Inleiding tot de antibiotica wet.

Dr. Th. S. Zwanenburg, Inspecteur in algemene dienst
van de Veeartsenijkundige Dienst: Toelichting op de antibiotica
wet.

Dr. E. H. Kampelmacher, hoofd van het Laboratorium
voor Zoönosen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid
te Utrecht: .Antibiotica in de voeding \\ an mens en dier.
15.35—16.00 uur Discussie.

16.00 uur Sluiting door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
tevens Veterinair Hoofdinspecteur van dc Volksgezondheid, de
heer J. M. van den Born.

De zeer sterke stijging van de aangifte van klinische salmonellosis bij de mens was
voor de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid aanleiding de Gezondheids-
raad te verzoeken het probleem van de Salmonella-beamett\'ing van mens en dier in
studie te nemen en terzake adviezen uit te brengen.

Een daartoe, zorgvuldig samengestelde commissie van medici en veterinairen bracht
in 1962 de Minister rapport uit, hetwelk onlangs is gepubliceerd.
Waar het bekend is, dat het aantal aangiften bij de nens zeer aanzienlijk beneden
het aantal werkelijk optredende ziektegevallen ligt, moet worden aangenomen, dat
per jaar in ons land tienduizenden ziektegevallen optreden, honderden mensen des-
wege in ziekenhuizen moeten worden verpleegd, terwijl tientallen aan deze ziekte
sterven. Hiermede is salmonellosis één der belangrijkste nog in ons land optredende

infectieziekten van de bevolking geworden. Opvallend bij de aangifte is de spreiding
over het gehele land met vooral gezinsinfecties en weinig grotere uitbraken. Be-
smette levensmiddelen van dierlijke oorsprong spelen verreweg de belangrijkste rol
bij het optreden der ziekte bij de mens, waarmee de dierenarts er als ziektebestrijder,
hetzij preventief, hetzij curatief of als veterinair hygiënist bij wordt betrokken.
Het rapport houdt zich alleen bezig met andere Salmonellosen dan veroorzaakt door
S.typhi en S.paratyphi B. Zij moeten worden gerekend tot de zoönosen, d.w.z. tot die
infectieziekten, die een zelfstandig besmettingsreservoir in de dierenwereld hebben
van waaruit ziektekiemen op de mens kunnen overgaan.

Aangezien Salmonellae zijn aangetroffen bij de meest uiteenlopende diersoorten,
zowel bij huisdieren als bij in het wild levende dieren, zowel bij zoogdieren als bij
vogels, amfibiën, vissen en insecten, is de besmettingsmogelijkheid bij de mens dus
bijzonder groot. Dientengevolge is deze zeer ruime kringloop ook moeilijk effectief
te onderbreken. Bovendien zijn de meeste dieren besmet zonder ziekteverschijnselen
te vertonen en speelt de klinische vorm, bij jonge dieren optredend, een vrij geringe
rol. Als voorbeeld moge dienen dat in 1960 bij 25% der normale slachtvarkens
Salmonellae werden gevonden. Naar moet worden aangenomen kunnen alle bij onze
huisdieren voorkomende typen pathogcen zijn voor de mens.
Dc Salmonellae kunnen langs verschillende wegen worden verspreid.

2. via voedingsmiddelen voor het dier, o.a. geïmporteerde produkten, dier- en
vismeel, waarbij moet worden geconstateerd dat dc vroegere geslotenheid
van de boerderij en haar omgeving heeft plaats gemaakt voor contact met
alle werelddelen;

3. via organische meststoffen, speciaal die welke vervaardigd zijn uit beender-
meel e.d. en via slib uit reinigingsinstallaties dat voor bemesting wordt ge-
bruikt;

De grote verspreiding der Salmonellae en hun multipele verspreidingswegen, tnaken
een uitroeiing van deze bacteriesoort niet mo.gelijk en zelfs is het zeer moeiliijk deze
goed onder controle te krijgen.

Het moet echter duidelijk zijn dat de dierenarts een belangrijke bijdrage hiertoe
zal kunnen leveren, aangezien zoals reeds gezegd de besmetting van de mens voor-
namelijk wordt veroorzaakt door produkten van dierlijke oor.sprong, voor het grootste
deel afkomstig van Nederlandse boerderijen en fokbedrijven. Het streven moet cr dus
op gericht zijn om "allereerst het voer van de dieren op deze bedrijven Salmonella-
vrij te krijgen.

Dit is geen eenvoudige zaak, maar toch kunnen er maatregelen worden genomen,
die de kans op besmetting verminderen, waarbij de hygiënische een grote rol spelen.
Decontaminatie van thans bekende besmette produkten zoals geïmporteerd dier- en
vismeel, zo mogelijk decontaminatie van het totale mcngmecl door verwerking tot
kunstprodukt, gebruik van onbesmet drinkwater uit een watcrlcdingbedrijf en ge-
isoleerde opfok, zijn naast het voorkomen van secundaire besmetting door b.v.
ratten en muizen en eventueel menselijke Salmonella-Ara^ers, van essentieel belang.
Men zal dus op de boerderij de Salmonella-hacicti\'én van de grond af op effectieve
wijze moeten gaan bestrijden.

Voorlopig moet men er echter rekening mee houden, dat cr telkens weer met Sal-
monella besmet voedsel voor de mens in dc circulatie komt. Daarom is een streng
toezicht op allerlei produkten gewenst. Een groot deel van dit toezicht ligt in handen
van de vleeskeuringsdiensten. In het rapport wordt dan ook ruime aandacht besteed
aan de bestrijdingsmaatregelen in en om het slachthuis.
Deze kunnen onder meer zijn:

1. beperking van het vervoer van de varkens naar het slachthuis en de stalling
aldaar tot de kortst mogelijke tijd, ter verkleining van de mogelijkheid tot
onderlinge besmetting;

2. ontsmetting van de vrachtauto\'s waarmee de varkens naar het slachthuis
worden vervoerd, iedere keer nadat zij zijn uitgeladen;

3. diverse maatregelen tijdens het passeren van de „slachtlijn" op het abattoir
teneinde de secundaire contaminatie van vlees en organen zoveel mogelijk te
voorkomen;

6. snel en hygiënisch vervoer van het vlees van het slachthuis naar de slager in
gekoelde staat;

7. gebruik van koelvitrines in dc slagerijen en van koelkasten in dc huishouding
en doelmatige voorlichting van slagers en huisvrouwen.

Ten aanzien van dc in winkels aangeboden vlees- en vleeswaren zal de controle door
de vleeskeuringsdiensten worden geïntensiveerd.

Voorts wordt in het rapport even gesproken over het ontwerp Wild- en Gevogelte
wet, waarin wordt voorzien in een preventieve veterinaire keuring voor alle pluimvee,
dat voor de slacht is bestemd. In hoeverre de 5a.\'mone//a-bestrijding hiervan zal
kunnen profiteren is nu nog niet te overzien. In ieder geval zal men er ook bij het
pluimvee voor moicten zorgen, dat het voer zo min mogelijk Salmonella bevat.
Tenslotte wordt een kort woord gewijd aan het probleem van de toevoegingen van
antibiotica aan vioedingsmiddelen voor vee en pluimvee en van het therapeutisch
gebruik hiervan. Het is gewenst na te gaan of cr e.nig verband bestaat tussen de
verandering van de darmflora van de dieren dit dit voedsel nuttigen en de toe-
neming der Salmonellae.

Er ligt nog een groot aantal problemen bij het Salmonella-vraagstuk open, waar\\oor
nog geen oplossingen is gegeven, maar door medewerking en onderzoek kan ook de
Nederlandse dierenarts een belangrijke bijdrage leveren.

Indien de lezer belangstelling heeft voor dit zeer waardevolle rapport, kan het bij
de Veterinaire Hoofdinspectie worden aangevraagd en — zolang de voorraad strekt
— kosteloos ter beschikking worden gesteld.

Wie heeft voor een diergeneeskundig student eventueel ter overneming
beschikbaar een exemplaar van

Gaarne bericht aan de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht.

1, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel
Modern, Tilburg, (pag. 1121)

1, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur in Café-
Restaurant Koekenbier, .Mkma.ir.

3, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur.
Restaurant Riehe, Groningen, (pag. 1120))
3—4, IVe Benelux Congres voor de Geschiedenis der Wetenschappen, (pag
971, 1407)

8, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 14.00 uur. Oranjehotel,
Leeuwarden, (pag. 1120, 1418)

8—10, Kon. Ned. Mij tot Bevordering der Geneeskunst. 16e Ledencongres,
Enschede.

8—10, Wiss. Gesellschaft f. Vet.Med. in der D.D.R., Intern. Congres, Leipzig.
17, Belgische Dierenartsen Vereniging, Union Vétérinaire Beige. Viering

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)
26, Diësvicring D.I.G., Utrecht.

26—30, 2e Internationaal Congres Pathologie van het Wild, Florence, (pag.
1108)

5, Veeartsenijkundige Dienst; 7e Voorlichtingsdag, Utrecht, (pag. 252)
14, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.
\'s-Gravenhage. (pag. 1122)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congres. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

17—22, World Veterinary Association, XVTIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Op 28 mei 1964 overleed in het Stads- en Academisch
Ziekenhuis te Leiden collega Johannes Borghuis, ge-
vestigd te Brummen.

Joop Borghuis werd op 10 maart 1927 te Breda ge-
boren, waar hij de lagere school volgde en ook de
eerste jaren van zijn H.B.S.-tijd doorbracht. In 1943
verhuisd naar Rotterdam, behaalde hij daar in 1946
zijn H.B.S.-diploma. Hetzelfde jaar meldde hij zich
aan als veterinair student. Aanvankelijk ging de studie
niet vlot, zoals bij velen, door moeilijkheden uit de
oorlog voortgekomen, het geval was. Begin 1950 stopte
Joop met zijn studie en ging hetzelfde jaar onder
dienst tot oktober 1952. Toen kwam hij weer naar
Utrecht, waarna de studie wel vlotte en hij in 1959
afstudeerde.

Tijdens zijn studie leerde hij zijn a.s. vrouw, Corrie
Jansons, in Leiden kennen, met wie hij in 1956
trouwde. Uit hun huwelijk werden 3 zonen en 2
dochters geboren.

Na een korte periode van praktijkwaarneming nam
Joop de grote-huisdieren praktijk over van collega de
Moor in Brummen, hoewel het aanvankelijk zijn be-
doeling was zich op kleine huisdieren te richten.
Doch in zijn waarnemingstijd heeft hij ook de grote
huisdieren leren waarderen. Hij begon de praktijk vol
enthousiasme in oktober 1959 en wist in korte tijd door
zijn persoonlijkheid en vak-bekwaamheid het vertrou-
wen van de boeren te winnen. Daarnaast verloor hij
niet zijn belangstelling voor het kleine huisdier, zodat
dit praktijkgedeelte zich snel uitbreidde.
Al in maart 1960 werd Joop voor het eerst in Leiden
opgenomen, wegens klachten na een klap van een
koe. Na 7 weken rust hervatte hij zijn praktijk weer.
Tijdens deze rustperiode heeft één onzer als buurtcot-
lega hern zoveel mogelijk terzijde gestaan, waaruit een
zeer intensieve samenwerking ontstaan is.

Tijdens de eigenlijk te korte praktijkperiode heeft
Joop zich een uitstekend collega en vriend betoond,
mede omdat hij er niet de persoon naar was om op de
voorgrond te willen treden. Voor cliënt en collega
stond hij dag en nacht klaar om steeds goed gehu-
meurd te helpen, waar hij kon.

Hij moet geweten hebben, dat hem geen lang leven
beschoren zou zijn, hij werkte hard en zoals Ds. de
Roos in de uitvaartdienst zei: „Joop had haast om nog
zoveel mogelijk te doen in de korte tijd die hem nog
restte." Op 14- april jl. moest hij het werk neerleggen,
omdat hij beslist niet meer kon. Met moeite had hij
de praktijkwerkzaamheden verricht en hoewel hem van
verschillende kanten hulp werd aangeboden, heeft hij
deze beslist afgewezen met het motief: „Jullie hebben
het al druk genoeg".

Toen na een rustperiode van enkele weken Joop werd
opgenomen in het ziekenhuis te Leiden bleek al gauw
dat zijn toestand zeer ernstig was. Na een spoedope-
ratie is hij, na 14 dagen buiten bewustzijn te hebben
gelegen, overleden.

Naast zijn werk besteedde hij al zijn beschikbare tijd
aan vrouw en kinderen, die aan hem een liefdevolle
echtgenoot en vader hadden.

Wij hebben in hem een groot vriend en kundig collega
verloren, doch \'t grootste verlies lijden zijn vrouw en
jonge kinderen.

Moge Joop nu de rust genieten, die hij verwachtte, na
het haastige leven, dat hij leidde.
Lemelerveld (Ov.) K. VAN HORSSEN

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op donderdag 27 augustus
1964 in „\'t\'Kerckebosch" te Zeist.

De voorzitter opent de voltallige vergadering, ilie vooraf gaat aan de ontvangst
van de deelnemers aan het IVSU-congres, dat dit jaar in Nederland wordt gehouden.
Het verslag van de vergadering van 12 augustus jl. wordt in verband met dc korte
beschikbare tijd aangehouden tot de volgende vergadering.

Bij de ingekomen stukken is een brief van de voorzitter van één van dc afdelingen
betreffende de instructie voor de dierenartsen belast met het toezicht op de uit-
voering van de K.I.

Uit de chronologische opsomming van enige besprekingen blijkt dat daar tussen het
afdelingsbestuur en het bestuur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren
misverstand is ontstaan over de begrippen „in overleg" en „in principe akkoord";
uit de brief van de voorzitter blijkt wel dat onder „in overleg" in elk geval dient
tc worden verstaan „Na overleg".

Zonder uitvoerig op de brief in te gaan wordt besloten aan het College van Direc-
teuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren de vraag vóór te leggen
of genoemd College van mening is, dat het toezicht op de uitvoering van de K.I.
verantwoord moet worden geacht, indien de desbetreffende toezichthoudende dieren-
arts slechts éénmaal per week direct toezicht uitoefent door een bezoek te brengen
aan het K.I.-station.

Hierbij wordt opgemerkt dat het toezicht niet beperkt dient te blijven tot sperma-
controle maar dat de desbetreffende dierenarts van tijd tot tijd ook toezicht moet
uitoefenen op de uitvoering van de werkzaamheden van de inseminatoren omdat de
toezichthoudende dierenarts ook daarvoor een zekere verantwoordelijkheid draagt.
Blijkens een brief van de secretaris van de Ereraad is genoemd college van mening
dat een slotartikel in een contract tussen dierenarts of tussen dierenartsen en nabe-
staanden van dierenartsen, waarbij partijen zich bij .jesehillen onderwerpen aan het
oordeel van de Ereraad, aanbeveling verdient.

Op grond van opgedane ervaringen dient de Ereraad dan echter vantevoren kennis
te kunnen nemen van zo\'n contract.

De Ereraad acht het gewenst dat beoordeling van bedeelde ontwerp-contracten door
de secretaris van de Maatschappij geschiedt.

De Ereraad verzoekt het Hoofdbestuur de leden er nogeens op te wijzen, dat de
Ereraad vantevoren inzage van een ontwerp-contract behoort te hebben als boven-
bedoelde clausule in het ontwerp is opgenomen.

Het Hoofdbestuur besluit in de eerstvolgende vergadering van het Algemeen Be-
stuur hiervan weer een mededeling te doen; ook in de Jaarrede zal hierop door de
voorzitter worden gewezen. Verder zal hierop de aandacht worden gevestigd in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde en tenslotte zal dc Redactie van het Diergenees-
kundig Jaarboek worden voorgesteld hierover permanent een mededeling op te nemen
in bedoeld Jaarboek.

Een collega zendt een circulaire op van de Coöperatieve Centrale Melkprodukten-
fabriek „De Meijerij" te Veghel, waarin de aandacht wordt gevraagd voor de
stichting van een gratis „kalverenziekcnfonds".

Bedoelde collega wijst op het bindend besluit over ziekenfondsen voor dieren en
vraagt zich af of dit gratis kalverenziekcnfonds wel voldoet aan het desbetreffende
bindend besluit.

Besloten wordt deze collega erop te wijzen, dat het bij „De Meijerij" niet om een
ziekenfonds gaat, maar dat deze regeling inhoudt dat de praktizerende dierenartsen
weer entrée zullen krijgen op de grote kalvermesterijen.

Dc afdeling Friesland deelt mede dat in de laatste ledenvergadering is besloten het
Hoofdbestuur voor tc stellen een jubilcumfonds te stichten.

Genoemde afdeling verzoekt dit voorstel als agendapunt voor de a.s. Algemene Ver-
gadering op te voeren.

Hoewel het .Mgemeen Bestuur destijds een afwijzend standpunt heeft ingenomen moet
het voorstel op de agenda voor de a.s. Algemene Vergadering worden geplaatst.

Door de secretaris wordt medegedeeld dat de verslagen van de behandeling van dc
„antibioticawet" bij de Staatsdrukkerij uitverkocht blijken te zijn. De Directeur van
de V.D. heeft echter reeds eerder de toezegging gedaan alle dierenartsen op de
hoogte te brengen met genoemde wet en de belangrijkste opmerkingen die bij dc
behandeling van deze wet in de Kamers zijn gemaakt.

De secretaris, die op verzoek de eerste oriënterende bijeenkomst van de Landelijke
Gommissie van Grote Huisdierenpractici heeft bijgewoond, doet hierover enkele korte
mededelingen.

Een 4-tal belangrijke problemen, door het Hoofdbestuur aan deze Commissie voor-
gelegd, is uitvoerig in bespreking geweest en voor zover mogelijk zijn reeds voorlopige
conclusies getrokken. Dc Commissie zal het Hoofdbestuur over de vraa.gstukken die
aan de orde zijn geweest nog schriftelijk advies uitbrengen.

De uitnodiging van de L.O.S. (Landelijke Organisatie Selecteurs) voor dc a.s.
zomerconfcrentie wordt aanvaard; collega Gol en de secretaris zullen elk een dag
van de conferentie bijwonen.

Laatstgenoemde merkt op, dat in het verleden wel gebleken is, dat het heel nuttig
kan zijn, deze bijeenkomst bij te wonen voor de bevordering van een goede ver-
houding tussen dierenartsen en selecteurs.

In aansluiting op de mededeling, dat de Directeur van de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Zuid-Holland met zijn staf de deelnemers van de I.V.S.U.
bijzonder prettig heeft ontvangen, is collega Van W ij h c op verzoek van de DSK
uitgenodigd bij dc ontvangst van de congressisten door het Hoofdbestuur tegen-
woordig te zullen zijn.

Na enige gedachtcnwisseling over het adjunct-secretariaat — waarbij o.a. ter sprake
wordt gebracht dat men in sommige afdelingen de aanstelling van een adjunct-
secretaris-jurist prefereert boven een adjunct-secret.iri«-dierenarts — wordt besloten
een nieuwe oproep te plaatsen, omdat de collega, die door het Al.gemeen Bestuur
met vrijwel algemene stemmen was gekozen, zijn benoeming niet heeft aanvaard.

De secretaris wordt verzocht met de gerant van het gebouw van K. en \\V. nader
overleg te plegen over het menu voor het diner, dat op vrijdagavond 23 oktober
zal worden gehouden.

In verband met het feit, dat collega Van Keulen dit jaar het secretariaat van dc
Ereraad wenst te beëindigen, wordt van gedachten gewisseld over de voorziening
in deze functie.

Het Hoofdbestuur acht het, evenals de Ereraad, van belang dat hiervoor een prakti-
zerende dierenarts wordt gekozen.

Bij dc gedachtcnwisseling over de meest gewenste samenstelling van dc Ereraad
blijkt het Hoofdbestuur unaniem van mening te zijn, d-it in genoemd College ten allen
tijde minstens een 3-tal praktizerende dierenartsen zitting zal moeten hebben. Voor
het geval de nieuwe secretaris uit de Ereraad wordt .gekozen gaan de gedachten
van het Hoofdbestuur naar een keuze van een lid-practicus uit één van de afdelingen:
Utrecht, Zuid-Holland of Zeeland,

Bij de bespreking van de toekomstige vacature in de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde wegens het aftreden van Prof, Van Gils is door dc Re-
dactie de naam van collega Eenink te .Assen .genoemd; het Hoofdbestuur is
bereid de naam van deze collega in dc vergaderingen van afdelingen naar voren te
brengen,

In verband met de reorganisatie van de Vereniging tegen de Kwakzalverij zal o.a.
voor de Koninklijke Nederlandse Maatsehappij voor Diergeneeskunde een plaats
worden ingeruimd in het nieuwe bestuur.

Dr. Scholten te Haarlem zal adviserend lid van het bestuur blijven.
Besloten wordt collega u k e m a (Steenwijk) te vragen of hij bereid is cen even-
tuele benoeming als lid van het bestuur van de Vereniging tegen de Kwakzalverij te
aanvaarden.

Bij de rondvraag brengt de secretaris enkele punten ter sprake:
De laatste jaren is voor de Nationale Trekpaardententoonstelling van het K.V.N.T.
een zilveren medaille beschikbaar gesteld. Het Hoofdbestuur gaat ermee akkoord
dat dit ook dit jaar weer gebeurt.

Collega Kramer (De Bilt) heeft medegedeeld bereid te zijn als tafelpracses bij
het Maatschappijdiner te fungeren.

Collega Grooten te Borne is bereid gevonden de Maatschappij op het a.s. leden-
congres van de British Veterinary Association te vertegenwoordigen.
Blijkens de opmerkingen van enkele afdelingsbesturen vindt men de agenda voor de
a.s. afdehngsvergadcring te overladen, omdat behalve de beschrijvingsbrief voor de
Algemene Vergadering de toelichting op de „antibioticawet" ook nog de consultatieve
tarieven dienen te worden behandeld.

Men heeft zich afgevraagd of het niet juist zou zijn de 2 laatste onderwerpen tc
behandelen in leen bijeenkomst, waarvoor alléén de praktizerende dierenartsen
worden geïnviteerd.

Het Hoofdbestuur is echter van mening dat de voorlichting met betrekking tot de
„antibioticawet" niet kan worden uitgesteld, omdat hierover met de V.D. afdelings-
gewijze overleg is gepleegd en deze wet voor alle dierenartsen van belang is.
De penningmeester deelt mede, dat hij een bc.spreking heeft gehad met de penning-
meester van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over veréén-
voudiging van de boekhouding, waardoor kan worden voorkomen, dat er onnodig
een boekhouding wordt aangelegd voor de Maatschappij en een voor de Redactie
van het Tijdschrift vcx>r Diergeneeskunde.

Dit zal nog nader worden bezien door de penningmeester van het Hoofdbestuur en die
van de Redactie, de Redactie en de heer Burg, die het toezicht uitoefent op de
boekhouding.

De voorzitter sluit hierna de vergadering en spreekt er zijn voldoening over uit, dat dc
hele agenda in dit korte tijdsbestek kan worden afgedaan.

Het diner, gevolgd door een soiree, op vrijdagavond 23 oktober a.s., zal dit jaar
worden gehouden in het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, Mariaplaats, waar
ruime accommodatie is voor een feestelijke avond.
De indeling van de avond is als volgt:
18.30 uur aperitief in de foyer.
20.00 uur diner in zaal 4.
22.30 uur soiree in zaal 12.
De prijs van het diner bedraagt ƒ 14,50, exclusief wijnen en inclusief service.
De bufetten van K. en W. worden geëxploiteerd door Hotel Noord-Brabant.
Evenals vorige jaren zal een aantal gasten met hun dames voor het diner en de soiree
worden uitgenodigd.

Dit jaar worden behalve de gasten en functionarissen van dc Maatschappij, zoals
leden van besturen, commissies, afdelingsafgevaardigden etc., ook een groot aantal
„gewone" leden met hun dames verwacht, mede m verband met het feit, dat dc

huidige voorzitter voor de laatste keer in functie het gebruikelijke Maatschappijdiner
zal meemaken. Vanzelfsprekend zijn, evenals in vorige jaren, op de soiree de kan-
didaatlcden met hun partners van harte welkom.

Opgave voor het diner gaarne vóór 15 oktober a.s. door middel van overschrijving
van het gewenste aantal deelnemingen, vermenigvuldigd met ƒ 14,50.
De dinerkaartjes worden na genoemde datum toegezonden.

Evenals vorige jaren zijn ook nu volwassen huisgenoten welkom. \\\'oor de soiree is
vrije toegang, dus ook als men niet aan het diner kan deelnemen. De muziek
tijdens het aperitief, het diner en daarna wordt verzorgd door het John Cox soiree-
orkest; degenen, die de gala-avond van het Eeuwfeest in het Kurhaus hebben
meegevierd zullen weer „bekende klanken" horen.
Tijdens de soiree zal de heer Boedha een goochelvoorstelling geven.

Medegedeeld wordt dat er 9-10-1964 te Blaricum een Veterinaire Ruiterdag zal
worden gehouden. Eventuele belangstellenden gelieven zich voor nadere inlichtingen
te wenden tot de sportcommissie, bestaande uit:

W. J. J. Draaisma, dierenarts te Oss, tel. (04120) 2192.
A. Heuff, dierenarts te Barneveld, tel. (03420) 3168.
D. Mulder jr., dierenarts te Voorst, tel. (05758) 266.

A. G. H. Ernst, directeur Ruitersportschool te Blaricum, tel. (02953) 2295.
P. H. H. Ruppert, directeur N.V. Animed te Bussum, tel (05220) 1987.

Namens het Bestuur van het Centraal Vcevocderbur^au te Wageningen wordt mede-
gedeeld dat op 30 oktober a.s. om 10.30 uur in het Jaarbeurs-Restaurant te Utreeht
(dinerzaal) cen bijeenkomst zal worden gehouden waarop de kalvermesterij zal
worden bc.sproken.

•Alle geïnteresseerde dierenartsen zijn hierbij welkom.
VAN DE AFDELINGEN.
Afdeling Friesland.

De ledenvergadering van de Afdeling Friesland van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde, die op 7 oktober zou worden gehouden (zie pag, 1120 van
dit tijdschrift), is verschoven naar donderdag 8 oktober. Plaats en uur der vergade-
ring zijn ongewijzigd gebleven.

Het bestuur van de Groep heeft gemeend U reeds vóór de komende jaarvergadering
het jaarverslag van secretaris en penningmeester over 1963 te doen toekomen, ten-
einde deze agendapunten door verwijzing snel tc kunnen afhandelen en de leden
in de gelegenheid te stellen zich van tc voren te heraden op op- of aanmerkingen.
In het jaar 1963 werden vijf ledenvergaderingen en zes bestuursvergaderingen ge-
houden. Tevens werd door het thans gekozen bestuur — conform de instructies voor
bcsturslcdcn — gedurende een uur vóór het begin van de ledcnvergaderin.gen cen
bijeenkomst van alle bestuursleden belegd.
Ledenvergaderingen.

Dc 60e ledenvergadering, tevens jaarvergadering, gehouden op 16 februari te
Utrecht. .Aanwezig waren 30 leden, het voltallige bestuur en dc voorzitter en secretaris
van de K.N.M.v.D.

Onderwerpen: jaarrede van de voorzitter, collega J. C, Peters; het jaarverslag
van de secretaris, Dr. M. .A. J. Verwer en de penningmeester, Dr. H. H. Thal-
heimer.

Dank zij de bemiddeling van Prof. Dr. G. H. B. Teunissen werden 2 films vertoond;

2. chirurgische therapie bij belemmering van de voorste luchtwegen bij brachycefale
hondenrassen.

Als sluitstuk gaf Dr. S. Koopmans een toelichting op de reeds door de voorzitter
gedane mededeling dat het bestuur in zijn geheel haar mandaat ter beschikking zal
stellen.

De 61e ledenvergadering, gehouden op 11 mei 1963 te Utrecht.
.Aanwezig waren 26 leden, het voltallige bestuur en de voorzitter van de K.N.M.v.D.
Spreker was Dr. M. J. Dobbelaar, Nijmegen, over het onderwerp: „De handel
in kleine huisdieren".

Tijdens deze vergadering werd het tegenwoordige bestuur gekozen, waarvan deel
uitmaken: Dr. M. A. J. Verwer, door de aanwezigen gekozen in de functie van
voorzitter, en de collegae J. B o o m, J. E. G a j e n t a a n, Dr. H. H. T h a 1 h e i-
m e r en Dr. P. Zwart. De functies van de laatstgenoemde bestuursleden werden
volgens het Huishoudelijk Reglement in onderling overleg als volgt verdeeld:
Dr. H. H. Thalheimer, le secretaris; collega J. Boom, 2e secretaris; collega
J. E. Gajentaan, penningmeester en Dr. P. Z w a r t. bestuurslid met de functie
van raadsheer.

b. de noodzaak tot verandering van het thans bestaande Huishoudelijk Reglement
van de Groep;

c. de bestrijding van de rabiës hier te lande, de controle op de invoer van honden
of katten en de tegenstrijdigheid van de na enting verkregen immuniteit, zoals
die werd gegeven door de fabrikant, door het certificaat van het Ministerie en
de bepalingen in het buitenland;

De 62e ledenvergadering, gehouden op 6 juli 1963 te Nijmegen.
Aanwezig waren 19 leden, 3 bestuursleden en de secretaris van de K.N.M.v.D. .Aan
deze vergadering was verbonden een niet-huishoudelijk gedeelte, o.a. bestaande uit
een excursie naar de gebouwen van de Stichting Dierer.asyl te Nijmegen. .Als sprekers
traden op Dr. J. Th. van der W e r f f, arts te Nijmegen en collega J. J. M.
P ij n a p p e 1 . Beide sprekers behandelden waarom en hoe een dierenasyl moet
worden opgezet.

Op deze vergadering werd namens de Groep door de tegenwoordige voorzitter de
demissionaire voorzitter collega J. C. Peters toegesproken en werd hem een stof-
felijk blijk van waardering overhandigd voor hetgeen hij voor de Groep heeft gedaan.

De 63e ledenvergadering, gehouden op 12 oktober 1963 te Utrecht.
Aanwezig waren 31 leden, het voltallige bestuur, de afgevaardigden van het Hoofd-
bestuur, collega J. T. H c c g en 2 gasten.

Daar zowel de voorzitter als de secretaris van dc K.N.M.v.D. deze vergadering niet
konden bijwonen, was als vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur collega J. T.
Heeg aanwezig.

Op deze vergadering presideerde voor de eerste maal het tegenwoordige bestuur.
De voorzitter Dr. M. ,A. J. Verwer hield aan het begin van deze vergadering zijn
maiden speech (zie verslag van deze vergadering).

Spreker was collega H. U. E. van W erven, Arnhem over het onderwerp: „De arts
van het kleine huisdier".

Bovengenoemde lezing geeft voor de K.N.M.v.D., dc Groep en de Faculteit gelegen-
heid tot het overdenken van dc consequenties van de opgeworpen problemen.

De 64e ledenvergadering, gehouden op 23 november 1963 tc Utreeht.
Aanwezig waren 54 leden, het voltallige bestuur, dc secretaris van de K.N.M.v.D.
en 3 gasten.

Als sprekers traden op: Mevrouw Dr. G. W. B a 1 j e t - T i e c k e n, Haarlem; col-
lega C. F. G. W. van den Hurk, Rotterdam en collega W. de Haan, Am-
sterdam.

Het onderwerp: „Organisatie en opzet van een praktijk voor kleine huisdieren" werd
behandeld.

Zowel de grote opkomst als de levendige discussie naar aanleiding van de voordrach-
ten getuigden van de belangstelling van de leden voor dit onderwerp. Ook hier
werden vele problemen opgeworpen, die niet tijdens deze vergadering tot een op-
lossing konden worden gebracht.
Bestuursactiviteiten.

Het bestuur heeft vergaderd op 29 januari, 12 maart, 19 juli, 10 september, 22
oktober en 10 december.

Door de secretaris, Dr. M. A. J. Verwer werd op woensdag 27 februari 1963
te Utrecht een vergadering van de tarievencommissic bijgewoond. Op deze verga-
dering werden, in aanwezigheid van de voorzitter van deze commissie collega A. H.
M. H. Hendrickx en de namens de Veeartsenijkundige Dienst aanwezige col-
lega A. van Keulen de tarieven betreffende rabiësenting bij honden niet ouder
dan 5 maanden en het uitschrijven van een internationale gezondheidsverklaring be-
paald. Gollega A. vanKeulen deelde tijdens deze vergadering mede dat na-enting
van jonge honden gedurende 1963 zal kunnen plaatsvinden. Hierbij werd bereikt dat
honden op de leeftijd van 5 maanden tegen een bepaald tarief en met door het
Rijk te leveren entstof gedurende 1963 konden worden geënt. Voor het geven van
internationale gezondheidsverklaringen werd eveneens cen tarief vastgesteld.
Op de bestursvergadering van 18 juli werden de taken van het thans gekozen bestuur
verdeeld, waarbij bindende instructies betreffende hun respectievelijke taken werden
opgesteld.

Door de tegenwoordige secretaris, Dr. H. H. Thalheimer werd in opdracht
van het bestuur, doch voor eigen rekening

a. einde februari dc rabiësbestrijding en dc hiermede gepaard gaande problemen
in Israël bestudeerd,

b. eind april het congres van de BSAVA te Londen bezocht (zie verslag van 61e
ledenvergadering),

c. schriftelijk, telefonisch en mondeling contact opgenomen met de vertegenwoor-
digers van de Duitse sector van de WSAVA (Prof. Völker en Dr. Weisz).
Wereldcongres te Hannover: alle door de WSAVA, haar zusterverenigingen en
Pergamon Press belegde bijeenkomsten werden bijgewoond door de voorzitter en
de secretaris. Tevens werd tijdens dit congres een door secretaris opgestelde re-
solutie ingediend, die tot doel had congressen van de WVA ook voor leden van
de WSAVA op een hoger peil te brengen. De secretaris woonde als vertegenwoor-
diger van de Groep de vergadering van het uitvoerend comité van de WSAVA
bij (zie verslag 63c ledenvergadering).

De werkgroep „Minimumeisen en Specialisatie" heeft gedurende het afgelopen jaar

4. het bepalen en mededelen van tarieven voor standaard ingrepen bij kleine huis-
dieren.

Als vetcgcnwoordigeer van dc Groep stelde de voorzitter - -- met machiging van dc
overige bestuursleden — vier vragen aan het Hoofdbestuur van de K.N.M.v.D.
tijdens dc vergadering van het Algemeen Bestuur van de K.N.M.v.D. (zie verslag 64e
ledenvergadering).

Op alle door de K.N.M.v.D. georganiseerde evenementen was ten minste een der be-
stuursleden van de Groep aanwezig.

Het aantal ingekomen stukken bedroeg 109; het aantal uitgaande stukken bedroeg
78. De verzonden convocaties betreffende bestuurs- en ledenvergaderingen, alsmede
de verslagen van beide zijn hierbij niet inbegrepen.

Voorbereidingen werden getroffen om het door de Leden van de London Region van
de BS.AVA voorgestelde bezoek aan Nederland mogelijk te maken.
Aldus opgemaakt te Den Haag op 31 december 1963.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij v. Diergeneeskunde voor:

H. B. Tammes, Boulevard 3, Velp (Gld.) ;
J. W. G. M. Thuring, Jachtlaan 13, Ulvenhout.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon. Ned. Mij v. Dicrgeneeskimdc:
H. Verburg, Lcistraat 4, Utrecht;
P. A. van der Werf, Bem. Weerd W.Z. 7, Utrccht.

Banerjee-Schotsman, Mevr. Dr L, U-1964, van Utrecht naar Calcutta-11 (India),
127 b, C.I.T.-Road (Scheme VI). (van 148 naar 220)

Bcrtels, P. J., te Zevenaar naar Frans Halsstraat 1, aldaar, tel. ongewijzigd. (149)
Clay, K., te Uitgeest, functie gewijzigd in Dir. v. h. Melkcontrolebur. „A\'DAM"
(Meba), Vondelstraat 50-52 tc Amsterdam, tel. (020) 86 00 0, 86 00 6 en
81 47 7. (157)

Fontijne, P.: 1964; Utrecht, Briljandaan 122, tel. (030) 25 74 9; wetensch. ambt.

Kouwenhoven, B., te Utrecht naar .Adr. Beijerkade 37, aldaar, gr. 551656. (181)
Lange, A. de van Tiwon (Israël) naar Rosj Pina (Israël), tel. (067) 37 03 7. (221)
Lange-Koopmans, Mevr. S. S. de, te Utrecht naar Pallasstraat 50, aldaar, tel. (030)
19 55 9, wetensch. ambt. R.U. (F. d. D.). (183)

Meijer, G. P.; 1964; Utrecht, Eykmanlaan 207, tel. (030) 18 16 4 (privé), (020)
94 99 55 (bur.); gr. 402621; K.D.-bact. ab. A\'dam; R.K. (bz.d.). (187)

Molenaar, B. .A.. J., van Woudenberg naar Oss, Hertogin Johannasingel 5b, tel.
(04120) 33 47 (privé), 88 88 (bur.), gr. 1186730, D. bij N.V. Hartog\'s Fabr. te
Oss. (188)

Moor, A. G. de, van Bilthoven naar Houten (U), Koningin Emmaweg 9, tel. (03468)
572. (188)
Schuiling, K., te Barendrecht naar Ninncnlandse Baan 46, aldaar, tel. en gr. onge-
wijzigd. (201)
Smallegange, D. W. te Hilversum, tel. bureau gewijzigd in (02950) 17 45 8. (202)

Ilermsen, B. J., tc Denekamp, te rekenen m.i.v. 1 juli 1964, tot Rijkskeurmcester
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundi.ge Dienst, ter standplaats Amsterdam.

Kemna, J. G., te Heeten, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1964, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundi.ge Dienst, ter standplaats Raalte. (177)
Lourens, M., te Apeldoorn, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1964, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, tei standplaats Apeldoorn.

Mailhe, H. H. J. G., te Stadskanaal, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1964, tot Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst ter standplaats
Stadskanaal. (186)

Meijer, G. P., te Utrecht, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1964, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundi.ge Dienst, ter standplaats Amsterdam.

Noordijk, D. S., te Maarssen, te rekenen m.i.v. 1 augustus 1964 tot plaatsvcrvan.gend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, in het district Noord-Holland, ter
standplaats Amsterdam. (190)

Vaags, P. G., te Aalten, te rekenen m.i.vs. 1 juli 1964, tot Rijkskeurmcester in bij-
zondere dienst bij dc Veeartsenijkundi.ge Dienst, ter standplaats Aalten. (207)

1023311, P. (vrije vestiging). (152)
Omloo, P. A. A., te Uitgeest, Kleis 117 (voorlopig), tel. (02513) 296, gr. 1 153965.

(Overname praktijk K. Clay). (191)
Tammes, H. B.; 1964; Velp (Gld.), Boulevard 3, tel. (08302) 40 67; gr. 1006520,

De onderstaande collegae hopen op 6 oktober a.s. het feit te herdenken dat zij 25
jaar dierenarts zijn:
D. Frieling, Kampen.
A. Stevens, Goor.

Bretschneider, Prof. Dr h.c. L. H., tc Utrecht is aldaar overleden op 7 september.

Het zal niet de bedoeling van het Hoofdbestuur zijn geweest om een aan-
tal sprekers science-fiction te laten bedrijven, toen het bovengenoemde
onderwerp aan de orde werd gesteld. Het is de eerste maal na de tweede
wereldoorlog, dat de wetenschappelijke vergadering van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde geheel zal zijn gewijd
aan de behandeling van een maatschappelijk probleem. Dit wijst erop, dat
het voor ons momenteel een belangrijk probleem is en dat er een zekere
verontrusting bestaat omtrent de toekomst van de dierenarts.
Zou het hier louter gaan om ongerustheid over die toekomst gezien tegen
de achtergrond van de niet rooskleurige economische positie van de Neder-
landse boer, dan zou een belichting van het onderwerp door een econoom
op zijn plaats zijn geweest. Nu het aan collegae ter behandeling is opge-
dragen, mogen wij daaruit afleiden dat het om meer gaat dan om nor-
male verschuivingen in de economische positie van deze bevolkingsgroep
waarmee wij zo nauw zijn verbonden.

Dat dit probleem in handen wordt gesteld van een forum van maar liefst
tien collegae, wijst op de verwachting dat het een uitermate ingewikkeld
probleem betreft, dat niet door de enkeling onder ons kan worden opge-
lost. Wat dit aangaat zou ik U willen wijzen op de verschuiving die sedert
1946 waarneembaar is in de opzet van de Algemene Vergadering. De des-
kundige spreker die een onderwerp geheel behandelde en na afloop van
zijn lezing de vragen welke uit het gehoor tot hem werden gericht be-
antwoordde, is langzamerhand vervangen door een groter aantal sprekers
die tezamen een uitgebreider onderwerp behandelen, gevolgd door een dis-
cussie onder leiding van een discussieleider. De groep neemt de plaats van
de enkeling in en het forum doet zijn intrede.

Zoekt men in Van Dale de betekenis van het woord forum, dan vindt
men: plein in Rome waar de Romeinen samenkwamen om de publieke za-
ken te bespreken, recht te doen enz. Later heeft „voor het forum brengen"
pas inhoud gekregen als „in het openbaar bespreken". Zo is dan onze toe-
komst aan de orde gesteld om in het openbaar te worden behandeld en
tot publieke zaak te worden verklaard.

De bedoeling van mijn inleiding is dan ook geen andere dan een start van
de discussie mogelijk te maken en omdat de toekomst uit het verleden
voortvloeit, zou ik gaarne met U willen nagaan, welke factoren aanleiding
hebben gegeven tot de verontrusting die ik zoëven noemde. Deze onge-
rustheid is overigens niet van recente datum. Vanaf 1948 is een vast punt
in de jaarrede van de Voorzitter de uiting van de vrees voor een surplus
aan dierenartsen wegens het grote aantal studenten in de diergeneeskunde.
Dit aantal neemt, naar ik meen, nog steeds toe en de waarschuwing van
Reinders op een van onze afdelingsvergaderingen, dat er voor moet
worden gewaakt om de toekomst van ons beroep te rooskleurig te schil-

1 Dr. D. Talsma; praktizerend dierenarts, Westersingel 46, Leeuwarden.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 20, 1964 1423

deren bij de voorlichdng van leerlingen van de middelbare scholen en bij
het verstrekken van inlichtngen aan de pers, is dan ook ter dege op zijn
plaats.

Omstreeks het jaar 1948 heeft de commissie die het vraagstuk van de
hulpkrachten in de georganiseerde dierziektenbestrijding bestudeerde, ge-
kozen voor de kleine praktijk waarin de dierenarts zonder inschakeling
van hulpkrachten voor de routinewerkzaamheden alles zelf deed. Waar-
schijnlijk werd deze commissie geleid door de gedachte aan het grote aan-
tal studenten die voor het grootste deel een plaats in de praktijk zouden
ambiëren. Achteraf bekeken lijkt deze keuze mij niet juist. Ik kom daar
nog op terug.

De laatste jaren neemt het aantal bedrijven af, vooral omdat de kleine
boer, voor zover hij niet in staat is geweest over te schakelen op elite-
produkten, het bestaansminimum niet kan halen en het bedrijf verlaat.
Volgens gegevens, ontleend aan de registratie, waren in Friesland in 1961-
1962, 19960 bedrijven met 494.504 stuks rundvee, welk aantal in 1963-
1964 was geslonken tot 18120 met 459.709 stuks rundvee. De overblijven-
de grotere bedrijven worden tegelijkertijd steeds meer industrieel van op-
zet en er wordt gestreefd naar een zo efficiënt mogelijke bedrijfsvoering.
Het tekort aan werkkrachten is hierbij van grote betekenis. Door het af-
nemen van het aantal bedrijven enerzijds en de technische bedrijfsvoering
anderzijds, wordt onze hulp minder frequent ingeroepen dan vroeger. Dc
kleine boer, handmelker, in nauw contact met zijn vee, merkte een afwij-
king meestal reeds in een vroeg stadium op en bang als hij was om in één
slag een groot gedeelte van zijn bedrijfskapitaal te verliezen, was hij spoe-
dig geneigd tot het inroepen van diergeneeskundige hulp.
De in straf tempo machinaal melkende industriemelker heeft lang niet zulk
een goede controle op de melkgift en gezondheid van het individuele dier,
terwijl bij de vetweider deze controle wel heel summier wordt. Heeft men
dan al een afwijking geconstateerd, dan is men geneigd tot langer af-
wachten dan de kleine boer. Hierbij komt nog dat cle mogelijkheid om cen
grote verscheidenheid van geneesmiddelen zelf uit de handel te betrekken,
als het ware uitnodigt tot het „zelf eens proberen".

De voornaamste drijfveer tot het zelf behandelen of door leken laten be-
handelen van zieke dieren, is naar mijn mening echter nog ecn andere dan
de overigens problematische verwachting dat dit financieel voordeel zal op-
leveren.

In zijn in 1963 verschenen boek „Leven in meervoud" wijst Prof. Van
den Berg op het verlies aan autoriteit van de huisarts. Dit geldt voor
ons in nog sterkere mate. De praktizerende dierenarts van vcxSr 1940 bezat
veel meer autoriteit dan wij nu. Men zou het omgekeerde verwachten bij
de grote vooruitgang door het gebruik van moderne geneesmiddelen en de
verbetering in operatietechniek. \'Foch had de pulvis compositus waarmee
de collega van 1934 een retentio secundinarum bij een koe trachtte te be-
ïnvloeden, in de ogen van de boer een grotere kracht dan het breed-
spectrum antibioticum waarmee wij in 1964 een dergelijk geval behande-
len. Van den Berg verklaart dit autoriteitsverlies door te wijzen op de
drang naar gelijkmaken, het niet dulden van ongelijkheid, het streven om
overal gelijkheid te bewijzen ook waar die niet bestaat.
Deze visie is ook van toepassing op de houding van de boer die zelf zijn

zieke dieren wil behandelen en zijn dierenarts zo veel mogelijk tracht uit te
schakelen. In zijn zuiver technische beschouwing van de veehouderij be-
trekt hij ook de dieren en meer en meer gewend om zelf zijn technisch ver-
nuft te benutten, wenst hij vaak niet de autoriteit van de dierenarts op
zijn gebied te erkennen. Men zou kunnen zeggen dat hij tracht zijn ge-
lijkheid aan de dierenarts te bewijzen door aan te tonen, dat ook hij de
macht om te genezen bezit, die men vroeger aan de arts gebonden achtte.
Door zelf alle massawerkzaamheden te verrichten, waardoor wij vaak wor-
den gedwongen om snel te werken en geen tijd en aandacht te hebben voor
ondertussen aan ons gerichte vragen over kleine afwijkingen in het beslag,
hebben wij hieraan meegewerkt. De naarstig entende dierenarts verricht
in de ogen van de boer werk, dat hij zelf ook zou kunnen doen en boet
daarmee aan autoriteit in.

Volgens Van den Berg hebben de artsen hun verlies aan autoriteit
weten te compenseren door specialisatie. De specialist is een autoriteit op
een klein gebied en heeft het vertrouwen voor dit kleine gebied behouden.
De vorm van specialisatie die in de humane geneeskunde is ontstaan, is
in de diergeneeskunde onmogelijk, omdat hij niet economisch is. Dit be-
tekent niet dat ik zou willen propageren dat iedere practicus alles zelf zou
moeten doen. Het is nu eenmaal zo, dat de mensen zijn toegerust met ver-
schillende bekwaamheden. Voor de toekomst zie ik hierin mogelijkheden
tot samenwerking tussen buurtcollegae. Nodig is daarvoor dat wij de zelf-
kennis opbrengen om vast te stellen in welke richting onze bekwaamheden
liggen en vooral ook niet liggen. Niet ieder is een geboren chirurg of ver-
loskundige en dit feit blijft voor onze cliënten niet verborgen. In de hui-
dige situatie zal het niet als zwakheid worden uitgelegd maar respect af-
dwingen, wanneer wij in moeilijke gevallen voorstellen om een collega, die
bekendheid geniet door grote bekwaamheid op het betreffende terrein, in
consult te roepen, of dit nu een „neutrale" deskundige van de Gezond-
heidsdienst voor Dieren is of een collega practicus. Het zal vaak niet ge-
makkelijk zijn om éénmaal bestaande minder prettige verhoudingen te
wijzigen, maar het is noodzakelijk dat de collegiale verhoudingen zo goed
mogelijk zijn.

Wij zullen er in de toekomst niet zonder kunnen, te meer nu door de
medewerking die wij hebben toegezegd aan, wat de betreffende fabriek
blijkens een brochure noemt „een gratis ziekenfonds \\oor kalveren", het nog
gemakkelijker voor de veehouder zal worden om anoniem via de fabriek
van dierenarts te veranderen. Wij zullen in de toekomst vrij zeker te ma-
ken krijgen met meer dergelijke ontwikkelingen, vooral daar waar de fi-
nanciering van bepaalde projecten in handen komt van de voederleveran-
cier.

In de correspendence-rubriek van The Veterinary Record is in 1962 en
1963 een uitgebreide discussie gevoerd over de toekomst van ons beroep,
waarin vele interessante meningen werden verkondigd en bestreden.
De problemen liggen er niet anders dan hier, de oplossing ervan wordt ook
däär niet als eenvoudig beschouwd. Eén opmerking uit deze briefwisseling
wil ik overnemen omdat ze mij uit het hart gegrepen is: Wij practici zullen
moeten afleren om onze buurtcollegae te zien als onze voornaamste mede-
dingers. Wij zullen ons als kleine groep in de toekomst slechts kunnen
handhaven als wij met deze opmerking ten zeerste rekening houden, al was

het maar om bij een verdere verkorting van de werkweek niet geheel
tussen de wal en het schip te geraken. Een goede weekend-dienst tussen
een aantal practici gedurende de zomermaanden is nodig, werkt verfrissend
en wordt door onze cliënten veel minder erg gevonden dan wij in den
regel denken.

Gaarne zou ik hiernaast willen pleiten voor specialisatie tijdens de studie,
zodat reeds aan de Universiteit een zekere divergentie optreedt en niet
iedereen in principe tot de all-round practicus wordt gevormd, die dan
verwacht dat het hem op den duur mogelijk zal zijn om zonder verdere
opleiding over te gaan naar een ander onderdeel van de diergeneeskunde.

Bij de sterke wijzigingen die zich in onze maatschappij voltrekken, zal ook
de praktijk van de grote huisdieren ongetwijfeld veranderen. Het massa-
werk zal afnemen.

De tuberculosebestrijding is in het eindstadium en het is niet te verwachten
dat bij het zeer kleine aantal reagerende dieren dat nog wordt gevonden,
bij voortduring grote sommen zullen worden uitgegeven voor een jaarlijkse
of tweejaarlijkse tuberculinatie van de rundveestapel.
Provincie na provincie wordt vrij van abortus Bang en de tijd is niet ver
meer, dat wij in de wintermaanden slechts het z.g. aanvullende bloed-
onderzoek zullen hebben te doen, terwijl denkbaar is dat in een volgend
stadium de controle op de bestrijding uitsluitend op melkonderzoek zal
worden gebaseerd.

De jaarlijkse mond- en klauwzeerentingen van de gehele rundveestapel zul-
len voorlopig zeker niet verdwijnen. Deze enting is reeds veel gemakkelijker
gemaakt door het beschikbaar stellen van de geconcentreerde entstof. Het
is zeker mogelijk dat op den duur een vaccin zal worden ontwikkeld dat,
analoog aan het vaccin van Sabin teegn poliomyelitis bij de mens, bij orale
toediening een immuniteit geeft die aan de te stellen eisen voldoet.
In die provincies tenslotte, waar een aantal kleine K.I.-stations is geves-
tigd, verwacht ik een samenvloeien van een aantal kleine tot een paar
grote K.l.-verenigingen waardoor het toezicht dat nu door practici wordt
uitgeoefend, kan worden opgedragen aan een volambtelijk dierenarts-
directeur, zoals im in bepaalde gebieden reeds het geval is.
Als de bovengeschetste verwachtingen, al is het slechts ten dele uitkomen,
zullen bepaalde praktijken te klein worden, ook dan wanneer de abnor-
male verlossingen niet meer door verloskundigen maar door de dieren-
artsen zouden worden verricht, wat ik als de gewenste, ja normale, toe-
stand beschouw. Het is te hopen dat bij beëindiging van de praktijk in
die gevallen waarin deze té klein is, door vrijwillige sanering door verkoop
van de good-will aan buurtcollegae een oplossing wordt gevonden.
Voor zover het de grote-huisdieren praktijk betreft, zal ons beroep blijven
wat het altijd is geweest, conjunctuurgevoelig en met het wel en wee van
een steeds in aantal verminderende agrarische beroepsbevolking op en af
gaande. Wat de rundvee-sector aangaat zal ons land naar mijn mening
ook in de toekomst en in E.E.G.-verband één der fokdistricten van West-
Europa blijven. Al is momenteel mede door de materiële voorspoed in vele
landen de vetweiderij zeer lonend, dat deze de fokkerij zal verdringen acht
ik niet waarschijnlijk.

Een voordeel van de geringere hoeveelheid massawerk is, dat de behande-
ling van de individuele patiënt beter tot zijn recht zal kunnen komen. Bij

stoornissen in de stofwisseling is het niet voldoende alleen de duidelijk zieke
dieren in de behandeling te betrekken, maar is een beschouwing van de
overige dieren eveneens van belang. Het „probleem-bedrijf" heeft zijn in-
trede gedaan en vergt een grondige kennis van voeding en deficiënties.
Ook het gebied van virusziekten en parasitaire ziekten zal meer de aan-
dacht vragen. .Als wij voor het stellen van een diagnose de hulp hebben
ingeroepen van de clinicus van de Gezondheidsdienst voor Dieren, dienen
wij ervoor te zorgen dat wij nauw betrokken blijven bij de behandeling en
op de hoogte blijven van het verdere verloop van het geval.
De voorlichting van de boer mogen wij ook in de toekomst niet verwaar-
lozen. Desgevraagd zullen wij zoveel mogelijk door lezingen, cursussen e.d.
onze kennis moeten verspreiden. Het lijkt mij voorts noodzakelijk om via
een centraal „pers"-orgaan aan de vakbladen van de veehouders neutrale
voorlichtende geschriften te distribueren. Een gevaar zie ik in de hier en
daar door collegae van tijd tot tijd ongevraagd aan de eigen cliënten ver-
zonden stencils met algemene raadgevingen. De commerciële gedachten-
gang die tot het verspreiden van dergelijke stencils leidt, is ethisch niet
juist.

Het in werking treden van de antibiotica-wet zie ik als van beslissende be-
tekenis voor ons beroep. Die betekenis hangt niet zo zeer af van de doel-
treffendheid waarmee de controle op het naleven van de bepalingen van
deze wet door niet dierenartsen zal worden verricht. Veel belangrijker is
of wij dierenartsen ons stipt zullen houden aan wat de wet ons voorschrijft
om te doen en na te laten. Dit zal extra inspanning vragen omdat het
meer administratie meebrengt. Laten wij deze administratie toch beschou-
wen als noodzakelijk om tot een goede controle te komen. Het gaat er
niet om dat wij nu in staat zullen zijn een groter quantum mastitisprepa-
raten af te leveren, maar dat wij de gelegenheid krijgen meer te worden
ingeschakeld bij de mastitisbestrijding om zo waar te maken dat wij, prac-
tici, de deskundigen zijn die het best in staat zijn om op economisch verant-
woorde wijze de ziekten bij onze dieren te bestrijden. Laten wij daarbij
bedenken dat het ons slechts is toegestaan intramammair toe te passen
geneesmiddelen aan onze cliënten af te geven en dat dit niet geldt voor op
andere wijze te injicieren antibiotica en hormoonpreparaten. Als het ooit
nodig is geweest om een scherpe grens te trekken tussen wat kan en wat
niet kan, is het dat nü.

En wat kunnen wij stellen tegenover het verlies aan autoriteit in deze
steeds vollediger geïndustrialiseerde maatschappij, deze maatschappij die
geen ongelijkheid duldt en een ieder plaatst op het eenheidsniveau van de
technicus? Onze vakkennis alleen is niet genoeg. Dat zag reeds Prof. K r e-
d i e t in 1948 toen hij zijn inleiding voor de Algemene Vergadering hield
over „Dierenarts worden". Hij uitte toen reeds zijn bezorgdheid over de
plaats die de dierenarts in de maatschappij zou gaan innemen en drong
aan op een bredere grondslag, een „general education". Deze moeilijk ver-
taalbare term wordt ongeveer gedekt door „algemene culturele ontwikke-
ling". Alleen zó zouden de studenten in staat zijn hun aandeel in de maat-
schappij als goede burgers te vervullen en acceptabele leden te worden van
een beschaafde gemeenschap.

In de bovengenoemde briefwisseling in The Veterinary Record komt ook
naar voren dat onze voornaamste verdediging ligt in onze „education" en
uitrusting, stoelend op onze onafhankelijke aard en onze veerkracht.

Prof. Banning betoogt in een artikel in „Wending" dat elk maat-
schappijtype haar eigen elite heeft. De twee polen waartussen zich een
maatschappelijke elite beweegt, worden aangeduid met de begrippen
„macht" en „geest". Bestudeert men nu volgens B a n n i n g in de huidige
maatschappij het probleem van de terugtredende en opkomende elites, dan
is het duidelijk dat macht van geldbezit wijkt voor macht van weten-
schap. De elite van de komende maatschappij zal in het algemeen een
elite uit de sfeer van wetenschap en techniek zijn. Geest en verantwoor-
delijkheid spreken voor deze elite meer mee dan macht en bezit.
Welnu, naar mijn mening zullen wij er als kleine groep naar moeten stre-
ven tot deze elite te behoren. Daartoe zal van onze ethische, morele en
psychische kwaliteiten meer worden gevraagd dan van onze blote vak-
kennis. De gehele mens zal slechts de positie in de maatschappij kunnen
bekleden, waarop hij Cjua beroep recht heeft.

In dc toekomst zullen de massawerkzaamheden afnemen door voltooiing van de
tbc- en abortus Bang-bestrijding. Samenvloeien van kleinere K.I.-verenigingen tot
grote onder leiding van een volambtelijke dierenarts wordt verwacht. Hierdoor zullen
sommige kleine praktijken onrendabel worden en moeten opgaan in de naburige
praktijken.

De behandeling van de individuele patiënt zal de voornaamste taak van de dieren-
arts blijven, waarbij ook de rest van het beslag meer en meer aan een beschouwing
zal moeten worden onderworpen. Het „probleembedrijf" vraagt een grotere kennis
van voeding en deficienties.

Ook parasitaire- en virusziekten zullen bij het rundvee meer in de belangstelling
komen te staan.

Slechts bij een hoge ethische opvatting van ons bercK-p en goede collegiale verhou-
dingen zullen de dierenartsen in staat zijn in de industriële maatschappij de plaats
te blijven bekleden die hun toebehoort.

Mass activities will decrease in the future when tuberculosis control and control of
contagious abortion of cattle have been completed. It is anticipated that the smaller
.A.I. associations will be merged to form large societies under the direction of a
veterinary surgeon who does not engage in private practice. As a result, some of the
smaller practices will become unrcmunerative and have to be merged into neigh-
bouring practices.

Treatment of the individual case will continue to be the main duty of the veterinarian
but the rest of the live-stock will have to be considered in greater detail as well.
„Problem herds" require fuller knowledge of nutrition and of deficiencies.
Interest will also come to centre increasingly in parasitic and virus diseases in cattle.
Veterinarians will only be able to continue occupying the place due to them in
industrial society when a highly ethical view is taken of the veterinary profession and
when relations between colleagues are satisfactory.

A l\'avenir les activités en masse diminueront grâce à l\'achèvement de la lutte contre
la tuberculose et l\'avortement Bang. On s\'attend à voir les associations mineures
d\'Insémination Artificielle \'s englober dans des unités plus grandes sous la direction
d\'un médecin vétérinaire fonctionnaire. Ces changements rendront quelques petites
pratiques non-rentables et les obligeront à se fondre dans des pratiques voisines.
La tâche principale du médecin vétérinaire restera la traitement du patient individuel,

niais il ne faudra pas oublier de considérer davantage le reste du cheptel en même
temps. La „ferme problématique" exige une plus grande connaissance de la nutrition
ct des déficiences.

En ce qui concerne les bovins, ce sont les maladies parasitaires et à virus qui attireront
également davantage l\'attention.

Seules une haute conception éthique de notre profession et de bonnes relations entre
collègues permettront aux médecins vétérinaires de conserver dans la vie social
actuelle, si fortement industrialisée, la place qui leui appcrtient.

Im Zukunft werden die massale Arbeiten abnehmen wegen Vollendung der Tuber-
culose- und Abortus-Bang-Bekämpfung. Das Zusammenfassen kleinere K.I.-Vereine
zu grösseren unter Leitung eines vollamtlichen Tierarztes wird erwartet. Dadurch
werden kleinere Praxis unrcndabcl und werden diese aufgehen müssen in benachbarte
Praxis.

Die Behandlung der individuellen Patienten wird die Hauptaufgabe des Tierarztes
bleiben, wobei auch die restliche Viehbestand näher betrachten werden wird. Der
„Problembetrieb" verlangt eine tiefere Kenntnis der Fütterungs- und Defizienzfragen.
.Auch parasitäre und Virus-krankheiten der Rinder werden immer mehr Interesse
erfordern.

Nur eine hohe sittliche Auffassung unseres Berufes und gute kollegiale Verhältnisse
werden den Tierarzt die Gelegenheit verschaffen den ihm gehörenden Platz in einer
industrialisierten Geselffschaft zu behaupten.

En el futuro las actividades de masa disminucran por el acabamiento del combate
contra la tuberculosis y el aborto Bang. Se espera que confluyan las sociedades de
Inseminacion Artificial pequefias hasta grandes bajo la dirección de un veterinario
oficial. Por eso unas prâcticas pequefias resultarân no lucrativas y habrân que ser
absorbidas por las prâcticas vecinas.

El tratamiento del animal enfcrmo individual quedaré la tarea principal del vete-
rinario, en que habrâ que someter también el resto del lote a una consideración
mâs detenida. La „granja de problema" exige un conocimiento mayor de alimentación
y deficiencias.

También las enfermadades parasitarias y las enfermedades de virus llegarân a tener
mâs interés cn cl ganado vacuno.

Sôlo con un concepto alto y ético de nuestra profesión y relaciones buenas y confra-
ternales los veterinarios scguirân siendo capaccs de oeupar el sitio en la sociedad
industrial que les pertenccen.

In cen recks onderzoekingen ter verbetering van de dooierkleur werden verschil-
lende percentages ethylester van apo-caroteenzuur, algenmeel (Ascophyllum nodo-
sum), luzernemecl, xantofyll, paprika en La Plata-rnais beproefd. De donkerste
dooierkleur gaven paprika, apo-caroteenzure ethylester en rode La Plata mais, gevolgd
door luzernemecl en xantofyllolic.

De Willigiman-Walhalman stammen van dc Baliemvallci eten geen eenden omdat ze
dan een vijandelijke commandogroep niet zullen r.ien. Deze Dani\'s vechten rituele
gevechten tegen andere clans, waarbij de strijdt ophoudt wanneer 1 persoon gedood
is, of het te laat wordt.

De foekomsf van de uitoefening der diergenees-
kunde op varkens- en pluimveebedrijven.

Wanneer wij proberen iets te voorspellen over de toekomst van een of an-
dere zaak, zullen we ons in de eerste plaats moeten bezighouden met de
krachten die in het heden de beschouwde zaak beïnvloeden en moeten we
ons afvragen: „Welke zijn die krachten en wat willen die krachten".
De zaak waarover we in ons geval iets willen voorspellen is de volgende:
De rol welke de praktizerende dierenarts gaat spelen in de toekomst bij de
varkens- en pluimveehouderij.

Allereerst, welke krachten zijn werkzaam in onze hedendaagse maat-
schappij, beïnvloeden de mens in het algemeen en in ons geval de dieren-
arts in het bijzonder?

.\'\\lgemeen gezegd hebben we met elkaar een nieuw geloof aanvaard of zijn
nog bezig dit te aanvaarden, en wel het geloof, dat tijd kostbaar is in die
zin, dat tijd geld waard is. Want tijd kan ook op een heel andere manier
kostbaar zijn. We beleven heden de tijd van het„economisch man-uur",
d.w.z. er moet per man zoveel mogelijk worden geproduceerd per bepaalde
tijdseenheid. Dit begrip doordringt zo sterk de gehele huidige samenleving,
dat, om eens een simpel voorbeeld te noemen, menig arts (humaan of vete-
rinair praktizcrend) zijn werk meet met de vraag: „Hoeveel heb ik nu
eigenlijk door mijn bezigzijn per uur verdiend?". En dit vraagt zich bij-
voorbeeld ook de veehouder en landbouwer af. Sla maar een willekeurig
landbouwtijdschrift open en over het economisch man-uur vindt U op
menig bladzijde geschreven! Helaas weinig wordt er nog gevraagd, hoeveel
vreugde heb ik in dit uur gehad en hoe kostbaar was dat uur daarom!
Een andere even belangrijke component van die krachten, welke in onze
tijd de maatschappij zeer sterk beïnvloeden, is die component welke de
specialisatie in het leven riep. De specialisatie, die van de wetenschappe-
lijke werker in het laboratorium, in het ziekenhuis, in de praktijk en waar
dan ook een hele schrale figuur maakt, gespeend van veel zo niet alles, wat
juist deze wetenschapsman moest maken tot een leider, een verantwoorde-
lijke, een gezagsdrager voor zijn omgeving!

De Spaanse filosoof José Ortega Y Gasset schreef reeds vóór
1930 over deze wetenschapsmens het volgende: „Welnu, het blijkt dat de
man van wetenschap van heden ten dage het prototype is van de massa-
mens. En hij is dat omdat de wetenschap zelf — de wortel der beschaving
— hem automatisch tot een massamens maakt, dat wil zeggen, zij maakt
een primitief mens, een barbaar van hem."

Tot deze conclusie komt Ortega Y Gasset na een beschouwing over het
specialisme. W-ij zijn zeer eenzijdig ontwikkeld, weten alleen veel van en
over ons vak, maar voor de rest niets. En nu komt het, wij matigen ons als
wetenschapsman oordelen aan over allerlei zaken, terwijl we van die zaken
feitelijk niets weten wat het wezenlijke betreft. We matigen ons een oordeel

aan over religie, kunst, politiek, enz., een oordeel dat niets meer waard is
dan het oordeel van de barbier in de scheersalon (zoals Ortega Y Gasset
opmerkt).

Dat ik dit alles aanroer, is van zeer groot belang om iets te zeggen over
de toekomstige functie van de dierenarts. Want wat dient een dierenarts
te zijn? Op het Tijdschrift voor Diergeneeskunde o.a. staat vermeld: „Ho-
minum animaliumque saluti": Tot heil van mens en dier. Achter dat heil
voor de dieren wil ik even een vraagteken zetten. Maar dat heil voor de
mens, dat geeft me veel te denken.

Er is een tijd geweest dat de arts met weinig, zo geen medicamenten, tot
heil is geweest van zijn medemens. Op een bepaalde wijze ging er van die
arts, door zijn menszijn en door zijn autoriteit en zijn medeleven een heil-
zame werking uit naar de lijdende. Ja, zelfs kan men een keer meer arts
zijn zonder medische kennis en -hulpmiddelen. Heden ten dage kan een
mens alleen en hulpeloos zijn, terwijl die mens omringd is door alle me-
dische en sociale voorzieningen. De moderne arts die tot heil van mens en
dier werkt, schiet namelijk te kort. Dit is een gevolg van onder andere
die specialisatie, die ons wel tot een goed vakman maakt, maar tegelijker-
tijd ons doet devalueren als de met autoriteit beklede arts.
Een voorbeeld: Niet lang geleden verving een bekwaam jong dierenarts de
praktijk van een oudere collega. Er ging toen na medische behandeling
toch een koe aan kopziekte dood. Toen later de eigenaar het verhaal ver-
telde aan zijn eigen dierenarts, zeide deze laatste terecht: „Ja man, zoals
je me alles nu vertelt, bij mijn behandehng was de koe ook dood gegaan!"
Hierop antwoordde de eigenaar: „Ja dokter, dat weet ik wel, maar dan
was U er tenminste bij geweest!"

Geachte lezers, het was die veehouder dus nog niet onverschillig wie zijn
koe behandeld had, met overigens dezelfde medicijnen en medische kennis.
Die dierenarts als persoon betekende nog iets. Veel over het probleem van
de gedevalueerde arts behandelt o.a. Professor Dr. Van den Berg in
zijn boeken.

De wetenschap levert via de Universiteiten aan de samenleving artsen die
slechts vaklui zijn. Die wetenschap levert via de farmaceutische industrie
medicamenten, en hoe? De medicamenten voor mens en dier worden heden
in massa gefabriceerd. Ook die medicijn is geen middel meer om te dienen
tot heil van de lijdende mensen en dieren. Neen, de medicijn is ook puur
een stuk economisch goed geworden. De leiding in een farmaceutische
industrie werkt volgens harde economische spelregels. Er heerst harde
business. Voor de aandeelhouders, voor het bestuur, de leiding is alleen
het financiële jaaroverzicht van belang. Medicijnen in alle soorten en ver-
pakkingsvormen. Tabletten en verpakte drankjes overstromen de wereld
(tot heil van mens en dier?).

De arts die er zich voor wil lenen kan bijna iedere middag vertegenwoor-
digersbezoek ontvangen. Alle artsenbezoekers hebben dezelfde antibiotica
en chemotherapeutica aan te bieden. Maar de ene industrie levert het pro-
dukt in tuben, de andere in plastic spuiten, de volgende in indrukbare balg
verpakt. Weer anderen werken met korting, sommigen met korting en
bonus. Alleen al een medisch produkt als penicilline is in zoveel vormen,
prijzen en verpakkingen te verkrijgen, dat het nuchtere verstand wel moet

denken: wat is er nu eigenlijk aan de hand, waar gaat het nu feitelijk om?
Maar wat voor ons belangrijker is, deze medicijnen zijn zodanig gevormd
en verpakt dat de vakman er gemakkelijk mee kan werken.

Ik merkte eerder reeds op, dat de arts een vakman is geworden. Maar de
mens tot wiens heil hij werkt, is ook een vakman geworden. Wat dit onder-
werp betreft, wat is die varkenshouder, die kippenhouder? Deze beide laat-
sten zijn niet zo maar boeren, neen, het zijn gespecialiseerde vaklieden.
Ook op het boerenbedrijf en bij de boer voltrok zich de specialisatie. De
laatste verkreeg en verkrijgt een dusdanige specialistische opleiding, dat
hij inzicht heeft verkregen in de medische wetenschap en veel leert over
de techniek van het toedienen van medicamenten. En nogmaals, die medi-
camenten zijn tot een massaprodukt geworden, zodanig dat een vakman ze
kan gebruiken. Het proces van de normalisatie van personen en zaken vol-
trekt zich ook hier. Biggen bijvoorbeeld kunnen oraal medicamenten ver-
krijgen via plastic injectoren, die zo zijn geconstrueerd dat er zelfs mee
gedoseerd kan worden. De industrie levert er een goede gebruiksaanwij-
zing bij.

De injectiespuit is lang een symbool geweest van de arts. De massa had
respect voor die injectiespuit. Thans zijn we allen onder één noemer ge-
bracht, arts zowel als de leek. De injectiespuit moest dan ook wel ontheiligd
worden en massagoed worden. Dit is dan ook inderdaad geschied. Veel me-
dicamenten worden dan ook in injectiespuiten verpakt geleverd met of
zonder naald, toe te passen voor het bestrijden van velerlei ziekten.
Graag wil ik hier nog wijzen op twee andere symbolen van het artsen-
beroep, die hun waarde hebben verloren. Ik denk aan de witte jas en de
fonendoscoop. We zijn slechts vaklieden, zei ik reeds. Welnu, een goede
automonteur is ook een vakman. Wat zien we heden ten dage? De chef
automonteur trekt de witte jas aan en heeft een fonendoscoop om de mo-
tor te beluisteren. Deze symbolen van ons beroep zijn ook ontheiligd. Zie
over de waardeverandering der dingen het boek „Metabletica".
Dit geloof in het economisch man-uur en de daarmede samenhangende spe -
cialisatie heeft een wereldbeeld opgeroepen, waarin als uiting, als conse-
quentie van dit geloof, steeds grotere eenheden moeten ontstaan om eco-
nomisch te kunnen werken en steeds verder doorgevoerde specialisatie moet
plaatsvinden. Grotere eenheden: autoindustrieën, chemische industrieën
gaan fusies aan en ook levensverzekeringmaatschappijen, handelsbanken
enz. doen dit om tot grotere eenheden te komen. De economie dwingt zc.
Zo is het ook in de veeteelt. Ik behoef hier niet met statistieken te komen
om aan te tonen hoeveel kleine bedrijven er verdwijnen en hoeveel grotere
bedrijven er voor in de plaats komen. De varkenshouderij is bezig een in-
dustrie te worden. De kippenhouderij is reeds een industrie. En wanneer
we statistieken willen zien over dit onderwerp, bekijken we de landbouw-
kranten maar eens en lezen we vooral het lezenswaardige maandbulletin
van Trouw en Go. N.V.

Thans willen we het eens over die varkens en kippen hebben voor welker
heil wij werken.

Politiek zegt bij de aanvaarding van zijn ambt van lector in de vee-
teelt aan de Hogeschool te Wageningen, o.a. het volgende: „Uit deze ont-
wikkeling van het melkbaarheidsonderzoek blijkt, dat de praktijk initia-

tieven durft te nemen en het fokdoel aanpast aan de tegenwoordige en
nog te verwachten eisen".

Met andere woorden, wanneer het economisch inzicht vraagt om een soort
dier (koe, varken, kip) dat aan eisen moet voldoen, welke nog niet in dat
dier aanwezig zijn, dan veranderen we dat dier zodanig, dat het aan die
eisen gaat voldoen. Het vee wordt zodoende in de waardering gedegra-
deerd tot een technisch apparaat, dat we veranderen naar onze inzichten.
Vee is zodoende ontheiligd, het is een produktiemachine geworden, waar
we zonodig aan gaan „sleutelen". Een voorbeeld hiervan geef ik U even
verder naar aanleiding van handelingen aan de zeug.

De Duitse cultuurfilosoof F r e y e r vertelt hoe de mens eertijds met de
natuurlijke hulpmiddelen werkte. De wind die het zeilschip voortstuwde
en de wieken van de windmolen liet draaien, het stromende water dat
via een scheprad voor energie zorgde, de hefboom en katrol die het ver-
plaatsen van lasten verlichtten, enz. Zo ook de paarden en ossen die trek-
kracht leverden. De mens beheerste min of meer de natuurlijke energie-
bronnen. In de moderne tijd zien we de nieuwe energiebronnen ontstaan:
steenkool, olie, elektriciteit, atoomenergie. Deze moderne energiebronnen
dringen op; dwingen de mensheid om al haar mogelijkheden te benutten,
ja de mens wordt heden onderdanig gemaakt aan de mogelijkheden die de
moderne energie en haar apparatuur biedt. Er is nu geen sprake meer van
harmonie en evenwicht. We hebben moeite om ons aan te passen aan dc
door de moderne techniek gestelde eisen. Zonodig moeten mens en diei
maar aangepast worden. Bij het vee wordt het fokdoel dan aangepast aan
de te verwachten eisen zoals Politiek opmerkte. Dit alles zien we nu
ook sterk gebeuren in het boerenbedrijf. Het boerenbedrijf dat tot heden
onze voedselprodukten leverde. Dit verandert sterk. Een heel lezenswaar-
dig artikel hierover staat vermeld in een maandbulletin van Trouw en Co.

Een domme vraag voor een veterinair? Ik weet het niet zo precies. Er is
een tijd geweest, dat, althans in vele delen van ons land, o.a. de Gelderse
Achterhoek, de boer één of meerdere zeugen had. Laten we eens een veer-
tig jaren teruggaan. Het bezit van 5 zeugen was toen al heel veel. Die
zeugen werden netjes door het gezin verzorgd, men leefde met het wel en
wee van de zeug erg mee. De zeug moest geregeld biggetjes werpen. Daai
was een hele zorg omheen. En had de zeug gebigd en was alles voorspoedig
verlopen, dan was het gezin verheugd, \'s Zondags op bezoek na de kerk-
dienst en \'s winteravonds op de buurtvisites was de zeug met de pasgeboren
biggetjes een dankbaar onderwerp voor het gesprek. De zeug bevond zich
veelal met het andere vee onder ^én dak, hetzelfde dak dat de boer met
zijn gezin beschutting bood. Was de zeug ziek, mankeerde de biggetjes wat,
dan werd de deskundige geroepen, meest een oudere boer uit de buurt, of
een persoon, die we heden ten dage een kwakzalver of wonderdokter zou-
den noemen, kwam. Men leefde zeer mee. Er hing veel vanaf, natuurlijk
wat de economie betrof, maar toch ook anderszins, men was erg met het
lot van zeug en kroost begaan.

Ook waren er mestvarkens. En één daarvan was uitverkoren tot huis-
slachtingsvarken. Wat stond speciaal dat varken in de belangstelling! Was
er bezoek, het slachtvarken moest geprezen worden. Was de huisslachting
geschied, dan kwamen de buren en bekenden om te „vetpriezen". Er werd

bij gedronken, er was een feestelijke drukte. Een groots ding in het boeren-
leven was geschied. Veel leuks vertelde ons Heuvel in zijn ,,Achterhoeks
boerenleven". Mens en dier waren nauw aan elkaar verbonden.
Heden heeft menig boer 12 tot 30 zeugen. De vrouw van de boer weet
meestal niet precies hoeveel het er zijn; ja, de boer moet soms nog naden-
ken. De varkenshouderij is ondergebracht in een aparte ruimte, niet meer
onder hetzelfde dak dat ook de familie beschut. Dit is allemaal logisch,
kan niet anders meer. Ja, maar dit geeft ook consequenties. Er is meer
scheiding gekomen tussen de boer en zijn vee. De kinderen van de boer
weten helemaal niets meer van de varkensstapel af. Logisch, willen ook
geen boer meer worden. Bezien vanuit het economisch man-uur is het be-
roep dan ook niet aantrekkelijk. De boer verheugt zich niet meer zo zeer
in het wel en wee van zijn varkens, neen, alleen nog slechts in het econo-
misch nut van zijn varkensstapel. Het varken, de zeug, is voor hem nog
slechts een zaak, een ding! Een ding, een voorwerp, zoals een tractor, een
kunstmeststrooier. Ik overdrijf niet.

Metabletisch gezien is een zeug in principe een lastig geïnfecteerd „voor-
stadium". Dit voorstadium behoeft geen biggen meer te werpen. Neen, op
de 111e of 112e dag der drachtigheid verricht men hysterectomie. De zeug
is hierna verder overbodig. De biggen worden na de hysterectomie listig
opgevangen in een apparaat dat in Engeland een „operating-hood" heet.
Vandaar komen de biggen niet in de stal bij de moederzeug, neen, die is
er niet meer; er voor in de plaats is gekomen de „isolation-pen"\' met ,,in-
cubators" zoals ze alweer in Engeland zeggen. Bij een dergelijke soort zeu-
gen en biggen hebben we vaklieden nodig (Frik e.m., 1964).
De arts is er net zo nodig en niet meer dan de elektriciën en loodgieter. De
beide laatsten hebben nu een witte jas aangetrokken en zullen wel instru-
mentmaker heten. Natuurlijk weten we allen wel dat deze goochelarij no-
dig is om infectievrij biggenrnateriaal te verkrijgen en dit om allerlei zeer
nuttige redenen. Maar desondanks bestaat het feit, dat we nu zover zijn
dat we van een hoogdrachtige zeug, op punt van het werpen, een apparaat
hebben gemaakt zo onnatuurlijk als het maar kan. Tot heil der mensen?
Ik weet het niet. Tot heil van het dier zeker niet.

Ik kan U vertellen over de automatische mestvarkenhouderij. Meststallen
met honderden varkens, waar praktisch geen mens meer behoeft te werken.
Het voederen en uitmesten gaat automatisch. Wat moet in zo\'n stal de
praktizerende dierenarts? Ik denk dat de technicus er meer werk heeft te
verrichten en zeker is dat zijn hulp net zo nodig is om de zaak gaande te
houden als die der arts. En breekt er nu op zo\'n groot bedrijf eens een be-
smettelijke viruspneumonie uit en moet de daarop volgende secundaire
infectie van bacteriën bestreden wordeni, dan mogen we toch niet ver-
wachten dat die varkensmester iedere dag de dierenarts gaat roepen om
er gedurende enkele weken dag in dag uit enkele varkens een passende
injectie toe te dienen. Dat kan die mester die een vakman is, zelf doen,
moet hij ook zelf doen. En mocht er bij een enkel mestvarken een bijzon-
dere afwijking komen, dan mag zo\'n dier dood gaan of noodgeslacht
worden. Zo\'n enkel afwijkend varken telt economisch gezien maar weinig
mee op de gehele massa.

En breekt er een epidemie uit op het bedrijf of komt er een afwijking voor
die de gehele varkensstapel dreigt aan te tasten, dan zal er een varkens-
specialist moeten komen. Dit is in de eerste plaats de man met een labo-

ratorium achter de hand. De dierenarts verbonden aan een gezondheids-
dienst zou dat kunnen zijn. Echter kan zo\'n speciahst een zeer groot ge-
bied bestrijken, een gebied zo groot als een derde van een Nederlandse
provincie.

Een kloek met kuikens zien we niet meer op het erf. Begrijpelijk om aller-
lei redenen. De broedse hen is al jaren door een broedmachine vervangen.
De hennen zag men tot voor kort nog wel op het erf rondscharrelen, de
hanen trots erbij. Die hanen hebben in het leven van onze voorvaderen
een grote rol gespeeld. De windwijzer op de kerktoren was en is vaak een
haan. Het is de weerhaan. De haan kondigt de opkomende zon aan en
was op een of andere wijze met die zon verbonden. De kraaiende hanen
weerden de boze geesten. De haan bood bescherming tegen onheil en
blikseminslag. De haan voorspelde brand. En bij een brand spreekt men
nog wel van „de rode haan". Maar bij de huidige producenten van eieren
zien we massale aantallen kippen, de haan is er echter verdwenen. De een-
heid haan met kippen is verbroken. Ja, er zijn boeren die duizenden leg-
kippen bezitten, maar op het gehele bedrijf is geen enkele haan aanwezig
om de dageraad aan te kondigen.

En wat zien we van die duizenden kippen op zo\'n bedrijf? In eerste in-
stantie niets. De grote pluimveebedrijven zijn gekenmerkt door grote,
rechthoekige gebouwen en een opvallend leeg erf. Er omheen vaak een
enorme afrastering. Dit laatste om vreemden te weren en zodoende in-
fectiekansen te verminderen.

En nu treden we zo\'n groot hok binnen. We zien allereerst het aandrijf-
en vulsysteem van de automatische voedering, verder een grote voersilo,
dan een groot schakelbord met lichtschakelaars, lichtklokken en elektrische
zekeringen. Verder in een zijwand een kijkglas en daar doorheen ziende be-
merken we de grote kippenmassa. Dc watervoorziening geschiedt ook auto-
matisch. De eieren worden nog wel met de hand geraapt, doch er zijn
ook reeds bedrijven waar de eierinzameling automatisch geschiedt.
Bij de kuikenmester zien we al eenzelfde soort beeld. De hen die met haar
vleugels het kuiken verwarmde en beschermde, is vervangen door het
dubbelwandig gebouw, waarin enorme oliekachels met ventilatoren zorgen
voor een juiste verwarming. Daglicht is meestal afwezig, kunstlicht ver-
vangt de zon. Vaak is het zo dat er duisternis in de hokken heerst en pas
wanneer de automatische voerketting begint te lopen, gaan de lichten aan.
Staat de automatische voedering stil dan gaan de lichten uit. De kuikens
gaan nu stil zitten in de duisternis. Het groeien gaat nu sneller, want er
wordt geen voer omgezet in energie, nodig voor het lopen.
Wie en wat heeft zo\'n eierproducent of zo\'n kuikenmester nu nodig?
Zeer zeker een goede elektricien. Ja, de spoedvisite \'s nachts, die het be-
roep van de arts kenmerkt, is nu ook bekend aan de elektricien, want valt
bijv. de temperatuursregulatie bij de kuikenmester uit, dan moet er hulp
komen en zo spoedig mogelijk. Het is mij bekend, dat bij een kuikenmester
\'s nachts de temperatuursregulatie niet in orde was. De temperatuur werd
te hoog. Dit werd te Iaat ontdekt, doordat tevens de alarminstallatie,
welke naar het bed der kuikenmester leidde, niet goed werkte. Hierdoor
ontstond meteen een enorme schade, duizenden kuikens raakten van de
kook en konden geen slachtkwaliteiten meer leveren; vele stierven.

Maar ook de kippenmassa kan ziek worden. Voor vele schadelijke ziekten
zijn gelukkig heden goede preventief werkende entstoffen aanwezig. De
industrie heeft die medicijnen zodanig verpakt en geeft er zulk een instruc-
tie bij, dat in ieder geval de vakman er mee kan werken. Dat de moderne
pluimveehouder een goed vakman is, zal U toch wel bekend zijn. Hij weet
wat een entstof is en kan er goed mee werken. Dat de dierenarts bij de
distributie der entstoffen een taak heeft, kan van belang zijn, vooral wat
betreft het geven van garanties voor het al of niet geënt zijn van kuikens,
kippen en broedeieren van kippen der fok- en vermeerderingsbedrijven.
Aan de andere kant houdt het distribueren van entstoffen nog niet in, dat
een universitaire opleiding vereist of nodig is.

En komen er al eens bijzondere moeilijkheden voor in de pluimveemassa,
dan zijn daar de specialisten der diverse gezondheidsdiensten en de enkele
particuliere specialist. Het aantal boerenbedrijven waar kippen en/of kui-
kens gehouden worden, neemt sterk af. De kippenhouderij zal een zaak van
specialisatie worden voor zover dat nog niet zo is. Die gespecialiseerde be-
drijven zullen een grote mate van uniformiteit gaan bezitten. De proble-
men van die pluimveeindustrieën zullen allereerst van economische aard
zijn. Interne bedrijfsorganisatie, voerinkoop, zoeken van een markt voor
afzet. De pluimveehouder zal eerder een zakenman en manager zijn dan
een dierverzorger. Daarnaast speelt natuurlijk de gezondheidstoestand van
de pluimveestapel een rol, echter heus niet de belangrijkste. Heden, augus-
tus 1964, is voor de pluimveehouder het belangrijkste probleem eioverpro-
duktie. Dus slechte eierprijs. Hij moet besprekingen voeren met de voeder-
industrie, met de grootwinkelbedrijven enz. Hij ziet geen kippen, al heeft
hij er ook duizenden. De lokale praktizerende dierenarts, zeker voor hem
van belang, heeft toch niet meer die waarde voor de eierpoducent als voor-
heen. Hij heeft vooral andere adviseurs nodig.

Thans willen we proberen om na voorgaande beschouwingen tot conclusies
te komen, van belang voor de praktizerende arts.

De arts heeft veel van zijn autoriteit ingeboet. De varkenshouder en pluim-
veehouder wordt daarentegen van boer tot een specialist in zijn vak.
De medicijnen, eertijds tot heil van mens en dier, zijn een massaprodukt
geworden, een goed object voor industrie en handel. De medicijnen zijn
hanteerbaar geworden voor de leek, zeker voor de vakman.
Het aantal pluimvee- en varkensbedrijven neemt snel en sterk af. Er voor
in de plaats komen grote bedrijven welke volledige industrieën zijn. De in-
richting der bedrijven zal min of meer uniform zijn. Normalisatie zal op-
treden. De aankoop van levend materiaal en voer en de verkoop van een
goed produkt, zal grotere problemen opleveren dan het gezondhouden van
het levend materiaal. De problemen om de gezondheidszorg zullen vooral
in de laboratoria en op de proefbedrijven worden opgelost. Van hieruit
kunnen uniforme adviezen gaan naar de genormaliseerde bedrijven.
Enkele van de allergrootste varkens- en kippenindustrieën zullen particu-
lier een dierenarts aanstellen, deels ook voor de research. Verder zullen er
naast de gezondheidsdiensten ook enkele particuliere specialisten mogelijk
zijn. Doch deze laatsten kunnen een zeer groot gebied bestrijken.
De wet zal in enkele gevallen regelend optreden, ze kan voorschriften ge-
ven omtrent bestrijding, entingen en onderzoek op bepaalde dierziekten.
Dit o.a. in verband met garantieverklaringen bij het te leveren produkt.

Het oppertoezicht op de juiste naleving van de gestelde eisen kan bij een
praktizercnd dierenarts berusten. Massawerkzaamheden, voortvloeiende uit
de wettelijke voorschriften, kunnen echter goed door lekenhulpen geschie-
den!

Mijn verwachting is deze, dat er wel praktizerende dierenartsen nodig blij-
ven bij de varkens- en pluimveehouderij. Het aantal dierenartsen zal echter
sterk moeten verminderen, zal alles verlopen volgens economisch logische
begrippen. Beroepsmonopolies zijn niet altijd economisch logisch!
De praktizerende arts zal, wil hij nodig zijn, wil hij zijn beroep juist uit-
oefenen, zijn interessen moeten richten op juist andere terreinen dan die
welke direct zijn beroep betreffen. Voor de ontwikkeling der medische
kennis zorgen vooral zijn vakgenoten op laboratoria en in klinieken. De
praktizerende arts gaat allereerst met mensen om. De arts moet daarom
nadenken over de achtergrond van de problemen van zijn cliënten, van de
maatschappij. Hij zal zijn cliënt via het gesprek inzicht moeten geven
waar gevraagd en/of nodig. Dan zal er een juiste intermenselijke band ont-
staan. De arts zal weer nodig zijn, zelfs gezien worden als degeen die weet,
de met autoriteit beklede persoon. Dan zal daarnaast zeker ook de tech-
nische vakkennis van de arts gewaardeerd worden en gevraagd.
Dan zal echter tevens nodig zijn dat de universitaire opleiding der artsen
anders wordt. Zijn opleiding moet breder worden. Een studium generale
is daartoe niet voldoende.

In deze maatschappij, waarin alles zoveel mogelijk genormaliseerd wordt, zijn de
technische handelingen van de arts vervangbaar en om economische redenen vaak
overbodig.

Door voorlichting vanuit een centraal punt, mogelijk dank zij de goede communicatie-
middelen en mede door concentratie en vergroting der bedrijven, zal het aantal
dierenartsen afnemen.

Daar er echter op ieder terrein gezagsdragers behoren te wezen, zo ook op het me-
dische terrein, zullen er artsen nodig blijven. Deze dienen dan echter niet alleen
de technisch-wctenschappelijke opleiding te ontvangen, maar juist ook een zodanige
scholing aan de Universiteiten en Hogescholen, dat ze een breed levensterrein kunnen
overzien.

Voor de dierenarts in het bijzonder geldt dat hij vooral de sociale en economische
problemen van de agrariërs kent en steeds bedenkt dat hij niet alleen dieren heeft
te behandelen, maar juist het heil van de dierenbezitters heeft te dienen.

In this present-day society in which everything is being standardized wherever
possible, technical acts by physicians have become replaceable and are often unneces-
sary for reasons of economy.

Educational work from a central point, made possible by effective means of commu-
nication as well as the concentration and extension of farms, will have to reduce
the number of veterinarians.

■As there must be authorities on every subject, however, including that of medicine,
physicians will continue to be necessary. They should not merely receive technical
and scientific training but also have that type of schooling at universities and col-
leges, which will enable them to take in a broad section of life.
It is particularly true of the veterinarian that he should be acquainted with the
social and economic problems of agrarians and should constantly bear in mind that
he is not only there to treat animals but also for the benefit of animal-owners.

Dans notre soeiété oîi l\'on tend à normaliser tout, les actions techniques du médecin
sont remplaçablcs et souvent, pour des raisons économiques, superflues.
Un centre national d\'informations, rendu possible grâce aux bons moyens de com-
munication et en outre grâce à la concentration et l\'agrandissement des fermes, aura
pour conséquence une diminution du nombre de médecins vétérinaires.
Puisqu\'il faut cependant que dans chaque domaine et également dans le domaine
médical il y ait des autorités, les médecins resteront nécessaires. Mais il faudra alors
que non seulement ceux-ci reçoivent une formation technico-scientifiquc, mais pré-
cisément aussi un tel enseignement universitaire qu\'il; soient capables d\'embrasser du
regard un grand secteur de la vie.

Pour le médecin vétérinaire en particulier la connaissance des problèmes économiques
et sociaux des agrariens et la conscience constante du fait qu\'il n\'a pas seulement à
traiter des animaux, mais qu\'il lui faut servir le salut des propriétaires d\'animaux,
sont une exigence impérative.

In der heutigen Gesellschaft, in der alles nach Möglichkeit normiert wird, sind die
technischen Handlungen des Arztes ersetzbar und aus wirtschaftlichen Gründen
oft überflüssig.

Eine, durch die guten Kommukationsmittel sowie durch die Konzentration und die
Erweiterung der Betriebe ermöglichte, Aufklärung von einem Zentralpunkt aus
wird zu einer "Verringerung der Zahl der Tierärzte führen.

Weil man aber auf jedem Gebiet, einschliesslich des Gebietes der Medizin, Autoritäten
braucht, werden Ärzte immer nötig sein. Diese sollen jedoch nicht nur im technisch-
wissenschaftlichen Sinne herangebildet werden, sondern eben auch eine derartige
Schulung an den Universitäten und Hochschulen bekommen, dass sie imstande sind
einen breiten Bezirk des Lebens zu überblicken.

Vom Tierarzt gilt es insbesondere, dass er vor allem die sozialen und wirtschaftlichen
Fragen der Agrarier zu kennen hat und immer bedenken soll, dass er nicht nur
zur Behandlung von Tieren da ist, aber gerade dem Heil der Tierbestitzer zu dienen
hat.

En esta sociedad en que se normaliza todo lo mâs posible, los actos técnicos del
medico son sustituîbles y por razones económicas a menudo superfluos.
Por informaeión desde un punto central, posible gracias a los medios de comuni-
cación buenos y también por concentración y engrandecimiento de las granjas, el
numéro de veterinarios tendra que diminuirse.

Porque, sin embargo, tendra que ser autoridades en cada terreno, asî también en
el campo médico, seguirân necesarios los médicos. Sin embargo, estos tienen que
recibir entonces no sôlo la educación técnica-cientifica, sino también una tal edu-
cación a las Universidades y Escuelas superiores, que pueden abarcar con la vista
un terreno de vida ancho.

Particularmente para el veterinario vale que él conoce sobre todo los problemas
sociales y económicos de los agrarios y siempre considéra que no sôlo hay que
tratar a los animales, sino tiene que servir precisamcnte la salud de los duefios de los
animales.

F r e y e r, H. : Theorie des gegenwärtigen Zeitalters. Uitg. Deutsche Vcrlags-Anstalt
Stuttgart, 166-167 (1955).

genen-free pigs. Tijdschr. Diergeneesk., 98, 979, (1964).
Heuvel, H. W.: Oud-Aehterhoeksch boerenleven het geheele jaar door. 3e druk,

1946. Uitg. Mij Kluwer, Deventer.
OrtegaYGasset, J.: De opstand der horden. Vert. Dr. J. Brouwer, 10e druk
(1954).

Trouw & Co. N.V.: Maandbulletin „Eiwit uit aardolie", febr./maart, 221, (1963).

In De Belgische Veefokkerij (17 22 (1963)) schrijft men over de paardenbil.
De paardenbil treedt herhaald op in Italië, de V.S., alsmede in de Europese landen
onder de werkrassen, bij rassen met dominante vleeseigenschappen en ook wel bij
„dual purpose" rassen.

Kenmerken: al.gemene abnormale bespiering, vooral uitgesproken wat de schouder
en het kruis betreft, kleine kop met smal voorhoofd, dikke en korte hals,
een korte opgetrokken buik, bijzondere vorming van het bekken, een
hoge staartinplanting. De organen als huid, ingewanden en longen zijn
van betrekkelijk laag gewicht. Het geslachtsorgaan der vrouwelijke
dieren verdroogt meestal en verschrompelt. Fysiologisch: algemeen
zwakke constitutie, die zich uit in een frequent voorkomende gebrekkige
vorming van het geraamte.

Indien de goed gekenmerkte paardenbil een zeer duidelijk exterieur vertoont is het
niet moeilijk deze te onderkennen, veel moeilijker wordt het als niet alle eigenschap-
pen even duidelijk aanwezig zijn, dan wel als er enkele eigenschappen ontbreken.
Volgens de heer Raimondi (Italië) zijn de navolgende eigenschappen — al bij
een nuchter kalf — duidelijk aanwezig bij iedere paardenbil:

.lammer genoeg zijn er — zoals gezegd — vele tussenstadia tussen een normaal dier
en deze afwijking.

Volgens Raimondi zijn de nakomelingen van sommi.ge dieren bijna 80 tot 90%
paardcnbillen, m\'aar hij preciseert dat slechts 10 tot 20% onder hen werkelijke paar-
denbillen zijn. Deze fenotypische onduidelijkheid levert grote moeilijkheden op bij de
bepaling der rubrieken van de tentoonstcllin.gcn. Naast de genetische variatie komt
trouwens nog die van het milieu. Bij de geboorte kenmerkt het kalf zich dikwijls nog
niet door de sterke spierontwikkeling. Deze spicrontwikkeling wordt over het algemeen
belangrijk op een leeftijd van 2 tot 3 maanden, vervolgens vermindert het wat, maar
komt weer tot volle duidelijkheid bij 8 maanden tijdens de weidegang.
Door een goede voeding kunnen sommi.ge dieren die schijnbaar normaal zijn, paar-
dcnbillen worden, terwijl duidelijke paardenbillcn hun typische uiterlijk verliezen
door minder goede voeding.

Een dier kan dus — al is het genetisch een paardenbil — onopgemerkt blijven of
geklasseerd worden als een twijfelachtig geval, zeker als het onderzocht wordt op een
ongunstig ogenblik van zijn bestaan,

Bij de toekomstbeschouwingen over de kleine-huisdieren praktijk, zij voor-
op gesteld dat het ons niet gegeven is, als „Zieners" een beeld in duidelijke
trekken over dit onderwerp te geven, zelfs een schets zou te veel zijn. Toch
willen wij trachten, al is het slechts met enkele lijntjes, een bijdrage te
geven die, samen met de gedachten uit de andere onderdelen van dit sym-
posium en de discussie ter vergadering, kan leiden tot verduidelijking van
enige aspecten, de uitoefening van ons beroep betreffende. Verder dan het
algemene kan men in deze niet gaan; behandeling van details heeft geen
zin.

Immers, of bijvoorbeeld door middel van een luisterapparaat met inge-
bouwde zender op grote afstand in een laboratorium of kliniek hartetonen
van een patiënt worden waargenomen en geregistreerd, is interessant en
kan belangrijk zijn, maar het raakt de structuur van de beroepsuitoefening
niet en om dit laatste gaat het ons.

Het is daarom wel van belang, voor zover mogelijk tijdig die zaken te
onderkennen, die in de toekomst misschien of zeker problemen zullen op-
leveren. Problemen, die de wijze van werken zullen beïnvloeden en op den
duur misschien bepalen.

Men dient zich in dit verband af te vragen: „Hoe zal het beeld zijn van
de samenleving waarin de kleine-huisdieren practicus leeft en werkt?"

Hoe zullen we wonen; hoe zullen we ons kleden; hoe zal de binding
met de omgeving zijn; hoe de invloed van buiten op het gezin?
Hoe de communicatiemogelijkheden, met inbegrip van de verplaatsings-
middelen?

Wat zal de mens doen om zichzelf te blijven; zal de drang daartoe toe-
nemen of afnemen?

Zal de academicus veel kans krijgen een stempel te drukken op de-
genen, die in zijn omgeving verkeren; zal hij in staat zijn in alle mense-
lijke verhoudingen (kerkelijk, politiek, sociale en culturele leven) dit
te doen?

Krijgen wij verandering door een andere levenswijze (huishouding, ge-
zondheid) ?

Zal de relatie met de mens sterker en beter zijn? Zo ja, wat zal dit voor
invloed hebben op de praktijkwerkzaamheden?

Zal hij nog de beoefenaar van het vrije beroep kunnen blijven of zal
hij deel uitmaken van een instelling, die mee organiseert c.q. dirigeert
en hem honoreert?

Zal hij nog de algemeen practicus kunnen blijven of komt er ver door-
gevoerde specialisatie?

Hoe zal het persoonlijk contact met patiënt en vooral ook met de
dierenbezitter zijn? Zakelijk of beladen met dienstideaal?
Hoe zal hij met zijn werk en het gezin waarin hij leeft, de invloed
ondergaan van het algemene gedragspatroon van zijn tijd?
M.a.w. hoe kan een practicus „meeleven" zonder gekraakt te worden?
Zal in de dienstverlenende beroepen weerstand worden geboden aan
de steeds toenemende drang naar vrije tijd en geregelde werktijden;
en als dit niet kan, zal het dan voor een goed dierenarts mogelijk zijn
het zo te regelen dat hij als „modern mens" in zijn Umwelt past, ter-
wijl er toch full-time service wordt gegeven?

Dit alles is toch vooral ook van belang met het oog op vermijding van
spanningen in eigen bestaan en het gezinsleven.

Zal de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
daarom aan deze aspecten blijvende aandacht moeten geven?

Vragen, die met nog veel andere aangevuld kunnen worden! Wij onthou-
den ons van een systematische beantwoording.

De bedoeling is, door deze vluchtige opsomming duidelijk te maken dat
wij als dierenartsen in deze samenleving niet maar zo vanzelf mee moeten
draaien, maar dat een actieve en voortdurende confrontatie nodig is, willen
wij de situatie beheersen.

Beginnende bij de plattelands-dierenarts, kunnen we vaststellen dat hij ook
thans reeds veel meer dan vroeger geconsulteerd wordt voor kleine huis-
dieren.

In veel dorpen vindt stichting van nieuwe woonwijken plaats, waarbij ook
het getal kleine huisdieren gestadig groeit.

Het aantal landgenoten, dat de steden ontvlucht voor een villa buiten,
bungalow of verbouwde boerderij (teruggang van de grote-huisdieren
praktijk), zou zelfs nog groter zijn als de woningbouw niet zo\'n probleem
was.

Vooral in het westen van ons land, soms tientallen kilometers buiten de
eigenlijke grote stad, verrijzen agglomeraten van woningen, winkels, etc.,
die zelfstandige eenheden vormen voor vele tienduizenden mensen, die dan
vaak in eerste aanleg voor de verzorging van hun kleine huisdieren aan-
gewezen zijn op de practicus in de buurt.

De moderne mens streeft steeds meer naar perfectie en het maar laten
lopen van een ziek dier past niet in deze ontwikkeling. Veel hangt het hier
af van de practicus of deze ontluikende vorm van zorg wordt gestimuleerd!
Mocht het hem om een of andere reden niet mogelijk zijn efficiënte hulp
te verlenen, laat hij dan zorgen voor een goede regeling met een collega
aan wien hij eventueel de patiënt kan doorzenden.

Er wordt een beroep gedaan op ons. Wij moeten ook daar paraat zijn.
Laat ieder van ons dat beseffen, vooral ook zij, die nog studeren en van
plan zijn later de veehouderij te gaan dienen.

Nog meer dan ten plattelande, zien we in de groeiende streekcentra en
kleinere steden uitbreiding van de kleine-huisdieren praktijk. Ook hier is
toenemende behoefte aan goede verzorging, ook van het huisdier, zeer dui-
delijk merkbaar en hiermee gaat gepaard het stellen van hogere eisen aan
de veterinair, die zich moet realiseren dat behalve zijn bekwaamheid ook
de wijze van praktijkuitoefening van belang is. Het is daarom dan ook
dat de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde de
„Commissie minimum eisen voor praktijkruimte en uitrusting" in het leven
heeft geroepen, die tot doel heeft hierin x-oor te lichten. Immers, de dieren-
bezitter van deze tijd zoekt bewust of onbewust ook op dit gebied naar een
sfeer en omgeving die beantwoordt aan zijn idee van goede medische ver-
zorging en accomodatie.

De collega, die hierin achterblijft, schaadt niet alleen meer en meer zich-
zelf, maar ook het doel en aanzien van onze professie.
In de woongebieden waar we nu over spreken, waar voorlopig nog geen
dichte bezetting van dierenartsen zal kunnen bestaan, zal een van de pro-
blemen van de toekomst zijn, het verlenen van permanente veterinaire
hulp, zodanig, dat de betrokken collega niet alleen het werk op de juiste
wijze zal kunnen volbrengen en daar tijd voor heeft, maar ook voldoende
tijd daarnaast kan vrijhouden voor de leefwijze die in de toekomst als nor-
maal gezien moet worden. Dit zal terdege nu al onder de ogen moeten wor-
den gezien. Full-time dienstbetoon, dat ten alle tijde, dus ook in de toe-
komst moet blijven bestaan, zal gekanaliseerd moeten worden en het zal
blijken dat alleen een zondagsdienstregeling voor het opvangen van interne
sociale problemen niet voldoende is. Ook daarnaast zal de mens c.q. de ve-
terinair van de toekomst verdergaande eisen stellen, en zou hij persoonlijk
nog door ambitie in zijn beroep voortgestuwd worden, dan kan het op den
duur tegenover het gezin niet meer verantwoord worden geacht hierin
blindelings voort te gaan.

Ook om deze reden is het dus van belang, dat de collega\'s ten plattelande
om de kleine steden etc. heen, in staat zijn hulp te verlenen aan kleine
huisdieren, zodat zij aanvankelijk incidenteel en liefst zo spoedig mogelijk
in een permanente regeling mee kunnen werken aan een goed functione-
rende füll time service. Hierop tijdens de studie al nadruk leggen!!
Wanneer dit lukt zal de noodzakelijke vreugde in het werk, gesteund door
een goed „thuisfront", gewaarborgd worden. Dit zal de o.i. nu reeds te veel
voorkomende afkeer van de praktijk kunnen voorkomen.
In een permanente regeling zal specialisme niet kunnen worden gemist.
Behalve het feit dat een verdere voortschrijding van wetenschap en bijzon-
dere onderzoekingsmethoden hiertoe dwingen en een goede behandeling
hierom vraagt, zal specialisatie ontlastend werken voor de „gewone" prac-
ticus, die nu tijd vrij krijgt, doordat zijn collega-specialist tijdrovend pre-
cisiewerk uit zijn handen kan nemen.

Zoals meerdere malen reeds in diverse beschouwingen naar voren kwam,
vraagt dit alles een diepgaande regeling en is het een onderwerp van studie
in onze Maatschappij.

De bezetting met gewone kleine-huisdieren praktijken in onze steden, mits
meegroeiend met de stadsuitbreiding, kan o.i. veelal voldoende worden ge-
acht. Voorlopig zal de stadspracticus, wanneer hij bereid is mee te doen
aan de modernisering van de structuur van de praktijkuitoefening, een
zeer belangrijke figuur blijven bij de verlening van diergeneeskundige hulp.
Dat betekent o.m. dat hij zich vooral in de nieuwe wijken vestigt op de
punten waar het publiek heentrekt, waarbij wij denken aan winkelcentra,
waar meestal ook voor parkeerruimte is gezorgd.

Maar ook de collegae rnet gevestigde praktijken zullen terwille van de be-
volking, de buurtcollegae en zichzelf moeten meewerken aan het uitdenken
en uitvoeren van methoden die ten doel hebben de sterk toenemende ver-
bindingsproblemen op te lossen.

Het is immers nu al bijna niet doenlijk snel te komen bij een spoedgeval;
de nauwe straten, eenrichtingsverkeer, stophchten, verkeersopstoppingen,
parkeermoeilijkheden etc., etc., maken een snel verplaatsen onmogelijk en
kosten vergeleken met de soms geringe afstanden onevenredig veel tijd; een
verlies dat op alle punten de praktijkuitoefening schaadt.
In liefst algemene samenwerking dient dit te worden opgelost en zolang
van gemeentewege er geen straten voor speciaal verkeer (politie, brand-
weer, ziekenvervoer, artsen) aangewezen kunnen worden, zullen we zelf de
moeilijkheden zo goed mogelijk moeten regelen.

Permanente diergeneeskundige hulp in dit centrum, of in uiterst korte tijd
aanwezig, moet intercollegiaal worden geregeld. Mogelijkheden tot tijdelijk
verlenen van asyl en isolatiekennels dienen aanwezig te zijn.
Een ambulance is noodzakelijk voor moeilijk vervoer naar en van het op-
\\-angcenti-um (toekomst helikopter??). Beschermde parkeerplaatsen voor
dierenartsen e.a. die hulp verlenen in het gebouw, zijn nodig.
In het centrum moet alles aanwezig zijn voor onderzoek en hulpverlening
in acutc gevallen, zoals vergiftiging, nerveuze verschijnselen, verstikkings-
gevaar (zuurstof), ongevallen (mogelijkheid voor chirurgische behande-
ling), bloedtransfusie.

Na behandeling kunnen de patiënten dan zo mogelijk doorgezonden wor-
den naar een kliniek, de eigen dierenarts of zo de eigenaar die niet heeft,
naar de collega die daarvoor het meest in aanmerking komt.
Belangrijk is o.i. bij dit systeem, dat de dierenbezitter in noodgevallen,
wanneer zijn eigen dierenarts onbereikbaar is, niet behoeft te „zwerven"
om hulp te vinden, maar dat er steeds een neutrale plaats aanwezig is waar
zijn dier dag en nacht geholpen kan woiden.

Indien goed opgezet kan het niet anders of dit moet de goede intercolle-
giale verhouding bevorderen en veel tijd besparen. Met deze opvangre-
geling zal het mogelijk zijn de vrije praktijkuitoefening te handhaven

met inbegrip van full-time service, vrije dierenartsen keuze en opbouwend
contact met de dierenbezitter. Het moet een duidelijke mogelijkheid bie-
den, zonder tekort te doen aan de hoge eisen die men ons mag stellen, het
toenemende verlangen naar geregelde vrije tijd te realiseren.

Naast deze regelingen kan specialisme in de meest uitgebreide vorm in deze
grote steden worden opgebouwd.

Dit is waar wij in het voorgaande reeds op doelden. Dus onder deze spe-
cialisten verstaan wij niet de dierenartsen speciaal voor kleine-huisdieren
maar zij die zich in onderdelen van ons beroep, waarvan hier opsomming
achterwege blijve, gespecialiseerd hebben.

Met een goede spreiding hierbij, zal de uitoefening van de diergeneeskunde
in zijn geheel gebaat zijn.

Wij kunnen vaststellen dat, hoewel de binding van de patiënt en zijn eige-
naar aan een bepaalde dierenarts altijd zeer belangrijk zal blijven, dit toch
niet in de hedendaagse zin steeds mogelijk zal blijken (Wij zeggen het met
een zekere weemoed).

Maar alleen als deze samenwerkende pracdci (inbegrepen de specialisten)
doordrongen zullen zijn van het dienende karakter van onze professie en
verzakelijking en verambtelijking geweerd kunnen worden, mogen wij met
vertrouwen nieuwe ontwikkelingen afwachten.

Alle aandacht zal dus nodig zijn voor de vorming van de mens, die de prak-
tijk moet uitoefenen. Dat niet alleen de Faculteit, de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Diergeneeskundige Stu-
denten Kring, maar ook de collegae onderling hier alles aan doen wat mo-
gelijk is, zien wij als een dringende noodzaak.

Op deze wijze zal teamwork van zelfstandigen en van collegae aan klinie-
ken en andere centra leiden tot een bloei, die tot heil is voor de dieren,
welke aan onze zorg zijn toevertrouwd en het aanzien van ons beroep
zal bevorderen.

De kleine-huisdieren praktijk neemt sterk toe over de hele linie en zal steeds inten-
siever worden. De behoefte aan specialisme loopt daarmee parallel.
Gestreefd moet worden naar een onderling geregelde praktijkuitoefening in het belang
van de diergeneeskunde en fn het belang van de dierenarts en zijn gezin in de
moderne samenleving.

In de grote steden vragen vooral de communicatieproblemen een oplossing waarvoor

Small-animal practices are markedly increasing all along the line and will become
more and more intensive. This is paralleled by the need for specialization.
In the interests of veterinary medicine as well as those of the veterinairan and his
family in modern society, efforts should be made to arrive at mutual arrangements
regarding the conduct of practice. These arrangements should ensure loyalty and
constant service.

In large towns, it are mainly problems of communicaUon which are pressing for a
solution; a possible solution is suggested.

La pratique des petits animaux domestiques augmente considérablement sur toute la
ligne et se fera de plus en plus intense. Le besoin de spécialismes suit un chemin
parallèle.

Dans l\'intérêt de la médecine vétérinaire et dans l\'intérêt du médecin vétérinaire
et de sa famille dans la société moderne, il faut aspirer à un exercice de la pratique
réglé d\'un commun accord.

La fidélité et l\'aide mutuelle constante devront être garanties. Dans les grandes villes
ce sont surtout les problèmes de communication qui exigent une solution, pour
laquelle les auteurs donnent une suggestion.

Die Kleintierpraxis wird noch immer auf der ganzen Linie umfangreicher und wird
auch immer intensiever werden. Damit wächst auch die Nachfrage nach Spezialisten.
Man müsste sich darum bemühen eine untereinander geregelte Ausübung der Praxis
zu erzielen im Interesse der Tierheilkunde und des Tierarztes und seiner Familie selbst
im Rahmen der modernen Gesellschaft.

In der Grossstadt rufen besonders die Kommunikationsfragen nach einer Lösung,
wofür hier eine Suggestion gegeben wird.

La prâtica de pcquenos animales aumenta mucho por toda linea y se pondra
siempre mâs intensiva. La necesidad de especializaciön corre paralamente con eso.
Hay que perseguir a un ejercicio de la prâctica arreglado de comûn acuerdo en el
interés de la veterinaria y en el interés del veterinario y su familia en la sociedad
moderna.

En las grandes ciudades sobre todo los problemas de comunicaciôn piden una solu-
ciôn, para que se hace una proposiciôn.

De eerste publieke verkoping van deze beren, georganiseerd door de „Pig Industry
Development Authority" in samenwerking met de fokkers, is gehouden geworden in
Stiriing (Schodand) op 13 augustus j.1 Schotland is ongeveer cen jaar vooruit op
Engeland bij de introductie van „pilot" performance tests" door de P.I.D.A.
Dit zijn goede, hoewel ruwe, „sereens" om varkens uit te zoeken voor nader en
meer accuraat nakomelingenonderzoek. Op deze manier kunnen 500 beren getest
worden in vergelijking met 200 die meer volledig getest worden in Engeland.
Meer dan 40 beren van de 310 uit de eerste „test" zullen aangeboden worden
aan stamboek- en commerciële fokkers. De beren, 5/2-7 maanden oud, zullen
verkocht worden op het P.I.D.A. Stirling nakomelingenonderzoekstation, waar der-
gelijke verkopingen in de toekomst misschien 2 x per jaar gehouden kunnen
worden. De catalogus zal het groeipercentage aangeven van de drie nestbroers of
halfbroers die in elk hok getest worden, hun voederconversie en de spekdikte,
verkregen door ultrasonische metingen.

Het preventieve element heeft in de (dier)geneeskunde altijd een rol ge-
speeld: magische bezv^^eringsformules, aderlaten e.d. waren gebruikelijk ter
preventie van pestilenties; priesterlijke handelingen als omschreven in Lev.
XIII: V - 50 „En de priester zal de plaag bezien en hij zal hetgeen de plaag
heeft, zeven dagen doen opsluiten", wijzen op een onderkenning van het
nut van preventieve maatregelen. De historie door is de belangstelling
groter geweest naarmate ernstige ziekten mens en dier bedreigden. Met de
ontwikkeling van de bacteriologie, de virulogie en het onderdeel van beide,
de immunologie, is de aandacht ervoor gescherpt en meer groepsgericht
geworden. De ontwikkeling in de veehouderij, mogelijk geworden door be-
tere kennis van bodem, voeding en foktechniek, begunstigd door welvaarts-
toeneming en een snelle bevolkingsaanwas leidden tot een sterke waarde-
vermeerdering van de veestapel.

Het élan van de technische vooruitgang kreeg een nieuwe impuls na het
beëindigen van de tweede wereldoorlog, zodat toen alle factoren aanwezig
waren om een krachtdadige bestrijding van een aantal economisch schade-
lijke en voor de mens riskante veeziekten ter hand te nemen.
In luttele jaren werd in Nederland de rundertubcrculose bedwongen, de
rundveestapel tegen mond- en klauwzeer beschermd, de abortus Bang\'be-
strijding in vele provincies tot in de nazorg geleid, de dekziekten sterk
teruggedrongen, verschillende pluimveeziekten efficiënt bestreden, terwijl
ter voorkoming van een aantal ziekten, verband houdende met de weide-
cultuur en bedrijfsvoering, zoals kopziekte, melkziekte, acetonemie, belang-
rijke maatregelen konden worden getroffen.

Ondertussen voltrekt zich de laatste jaren een revolutionaire verandering
in de veehouderij, in alle sectoren ontstaan grotere eenheden (per man")
zodat niet ten onrechte van industriële produktiemethoden wordt gespro-
ken. Het einde van dit proces is voor Nederland dacht ik nog niet in
zicht. Deze intensieve veehouderij leidt in vele sectoren tot een sterk op-
gevoerde produktie, die weliswaar nodig is om de hele wereldbevolking
optimaal te kunnen voeden, maar toch in de landen uit de Westelijke sec-
tor tot grote overschotproblemen aanleiding kan geven, hetgeen grote ge-
varen inhoudt voor de economie van het boerenbedrijf. Overigens kan
geen natie zich meer een verpauperde boerenstand permitteren; in de hui-
dige sociale maatschappij zal ongetwijfeld een zeker evenwicht in de in-
komstenverdeling in stand worden gehouden.

Al met al is het niet zo verwonderlijk dat in de al eerder genoemde landen
ook de toekomst van de preventieve diergeneeskunde een voortdurend on-
derwerp van discussie vormt.

1 R. Post; directeur Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel, Vee-
markt 10, Zwolle.

Vooral de Engelsen is het gelukt de discussie op een niveau te brengen dat
gekarakteriseerd kan worden door een uitspraak die A. M. G o r r - S a u n-
d e r s en P. A. W i 1 s O n voor hun rekening namen in het geschrift „The
Professions" Oxford 1933, n.1. "The man who belongs to a profession which
has won for itself prestige and a position of dignity, may pass from the ser-
vice of one organisation to that of another." De auteurs doelen hier op de
mogelijkheid tot handhaving van een hoge beroepsstandaard — ook al ver-
andert het beroep door veranderde economisch-maatschappelijke verhou-
dingen.

Met name in Engeland is "the future of the veterinary profession" m The
British Veterinary Journal en The Veterinary Record uitvoerig aan de
orde geweest. Zo schrijft Morris (1962) i.v.m. de sociale betekenis
van het beroep die groeit naarmate op geleide wijze een produktievere vee-
stapel wordt nagestreefd: "Not only must animals continue to be produced
and maintained in health and strength to the advantage of man, but also a
balanced ecology in the long term must be maintained in the interests of
our efforts in the direction of better animals as well as in the interests of
the health and wellbeing of mankind" en verder schrijvende over de nieu-
we instelling van de dierenarts: "This may at times raise for him impor-
tant ethical difficulties which he is hard put to it to solve satisfactorily".
Hughes (1962) bepleit een aantal provinciale subcentra met een aantal
specialisten, ondergeschikt aan de 23 thans bestaande Investigation Centres,
in het bijzonder om met behulp van de practici en de boeren, bedrijfs-
problemen op lokale schaal te benaderen.

Jennings (1962) poneert de stelling dat de veehouders veel meer als
een eenheid zullen gaan optreden om de ziekten te bestrijden en te voorko-
men, temeer nu grotere bedrijfseenheden gaan ontstaan, waardoor het voor
menig dierenarts wel eens aantrekkelijk kan gaan worden om alle werk uit
de grote huisdierenpraktijk in een genationaliseerde dienst uit te oefenen,
terwijl Wooldridge (1962) een meer onafhankelijke, maar wel door
de regering gesanctioneerde, concentratie van dierenartsen in een „Natio-
nal Animal Health Corporation" voorstaat.

Ritchie (1962) beklemtoont vooral de grote verantwoordelijkheid van
de dierenarts bij de vele preventieve handelingen in de toekomst, zoals b.v.
sterilisatie van het instrumentarium bij de entingen tegen varkenspest en
wat zeer belangrijk is, hij pleit voor het bijbrengen van kennis aan de
practici i.z. de bedrijfsvoering op de boerderij, met name wijst hij daarbij
op de mastitisbestrijding.

In 1958 voorspelde Taylor reeds in Engeland een tuberculinatie van de
veestapel met steeds grotere intervallen. Hij ziet als toekomst voor de
dierenartsen o.m. vorming van specialisten die de supervisie zullen moeten
hebben op de geconcentreerde en gemechaniseerde bedrijven, omdat het
tot stand komen hiervan ongetwijfeld nieuwe, nu nog niet onderkende
problemen met zich mee zal brengen.

Wright (1961) stelt het nogal scherp in het volgende citaat: „Prac-
tici doen uitstekend werk, ik wil dat niet kleineren, maar zij moeten onder-
kennen dat veel van hun arbeid van generlei waaide is door het gebrek
aan tijd en het ontbreken van adequate mogelijkheden van onderzoek".
Wright ziet de kern van het veterinaire werk veel meer in de preventieve
sector liggen. Ook hij pleit voor een nationale veterinaire gezondheidszorg,
maar gedecentraliseerd waarbij het honorariumsysteem wordt losgelaten.

Hij becijfert de jaarlijkse kosten op 200 miljoen gulden, waarvan 5000
dierenartsen betaald zouden moeten worden. De helft zou uit de schatkist
moeten komen; deze wil hij afsplitsen van de 1,3 miljard gulden die nu
jaarlijks aan subsidies op dierlijke produkten worden uitgekeerd.
In W.-Duitsland stelt Wünscher (1964) de competentiekwestie tus-
sen „Beamter, angestellter und praktischen Tierärzten" als hij spreekt van
alle saneringswerkzaamheden en entingen op de bedrijven. Deze horen vol-
gens W ü n s c h e r bij de „Hoftierarzt". Hij verwacht maar weinig plaat-
singsmogelijkheden voor dierenartsen op gespecialiseerde bedrijven. Dit in
tegenstelling tot Schulze (1961), die tevens een pleidooi houdt om
het hele terrein van de voedselhygiëne onder veterinair toezicht te plaatsen.
Vermeld kan nog worden dat in Denemarken de gehele melkhygiëne een
veterinaire zaak is en dat men daar de dierenartsen ook als bedrijfshygië-
nisten ziet (Post en ter Heeg e, 1963).

Uiteraard liggen de zaken in de U.S.A. (nog?) anders, waar Stee re
(1961) pleit voor het oppertoezicht op elk bedrijf door een hygiënisch ge-
specialiseerd dierenarts.

Dierenartsen kunnen in vele sectoren van de preventieve dierziektenbestrij-
ding werkzaam zijn, n.1. in de research, in de laboratoriumdiagnostiek, in
de specialistische voorlichting binnen het kader van de Veewet, in de or-
ganisade van de bestrijding en in het praktische werk op de boerderij.
De dierenartsen die in de research werkzaam zijn kunnen we in een aantal
categorieën onderverdelen n.1.:

de Faculteit der Diergeneeskunde en aan de Landbouwhogeschool,
2e. de instituutsdierenartsen,

3e. de dierenartsen verbonden aan de gezondheidsdiensten,
4e. de dierenartsen verbonden aan de geneesmiddelen- en voederfirma\'s.
De eigenlijke (grote) research zal door de twee eerstgenoemde groeperin-
gen ter hand genomen moeten worden, waarbij de direct op de praktijk ge-
richte research ongetwijfeld meer aan de instituten (eventueel bij de fir-
ma\'s) zal worden verricht, terwijl kleine research ook aan de Gezondlieids-
diensten, vaak in samenwerking met de onder 1 en 2 genoemde groepen
ondernomen kan worden. Het onderzoek zal zich moeten richten op alle
facetten van de preventieve diergeneeskunde. Bijzondere aandacht komt
hierbij toe aan vakken als bacteriologie, virulogie, parasitologie, biochemie,
pathologisclie anatomie, veterinaire hygiëne, stal- en hokkenbouw, voe-
dingsleer en zoötechniek. We kunnen verder constateren dat parallel aan
de steeds hogere eisen van vakbekwaamheid die aan de veehouder gesteld
worden, de vakbekwaamheid van de dierenarts (specialist) in het geding is.
Dc bcmannning van de onderzoek- en educatieve centra zal dan ook ca-
pabel en voldoende in aantal moeten zijn. Bij het onderzoek zullen vormen
van samenwerking moeten functioneren tussen alle groeperingen, waarbij
de waarden en efficiëntie van het object, door een breed samengesteld
comité van deskundigen, t.o.v. de beschikbare mankracht moeten worden
afgewogen. Of bij deze opzet de losverbanders van T.N.O. wel een ge-
lukkig element vormen waag ik te betwijfelen.

Deze opbouw, die alleen maar beperkt zou kunnen worden door een niet
tijdig beschikbare, voldoend grote, wetenschappelijke staf en hulppersoneel,

leidt tot een geleidelijke uitbreiding van researchwerkers. Ook moet men
hierbij alleen al om de zeer kostbare opzet van elk gedegen onderzoek, aan
internationale vormen van samenwerking denken.

De groep dierenartsen, werkzaam in de laboratoriumdiagnostiek, over het
algemeen aangesteld bij de Gezondheidsdiensten, zullen hun arbeidsterrein
in de toekomst voor zover het instituten en gezondheidsdiensten betreft,
niet meer hoofdzakelijk vinden bij het massale routine onderzoek, zoals bij
de bestrijding van mastitis, paratuberculose, nazorg abortus Bang, disto-
matose, maar meer betrokken worden bij de kleine research; een ander deel
van hun werkzaamheid zal het verlengstuk van het preventieve en consul-
tatieve werk van de practicus zijn! Hun aantal zal niet in sterke mate kun-
nen toenemen, wel zal meer middelbaar personeel, zoals analisten, onder
hun toezicht te werk gesteld kunnen worden.

Het aantal dierenartsen werkzaam in de specialistische voorlichting bij de
Gezondheidsdiensten zal wellicht nog wat uitbreiding kunnen ondergaan.
Ook zij zijn ingeschakeld en dienen dit te blijven in het onderzoek, maar
hebben vooral tot taak met hun specialisme boer en practicus terzijde te
staan bij de oplossing van bedrijfsproblemen. Hun achtergrond wordt ge-
vormd door de staf van de dienst, instituten en faculteit. Nu reeds en nog
meer in de toekomst, speelt bij hun adviezen kennis van de bedrijfsomstan-
digheden zoals voeding, hygiëne, stalbouw en arbeidsvoorzieningen een grote
rol. In verband hiermede dient het werkgebied van deze diensten voldoen-
de groot te zijn. De basis om de nodige krachten aan te kunnen trekken
moet breed genoeg zijn; deze diensten zijn dan de districts-centra waarop
alle dierenartsen, die bij de preventieve dierziektenbestrijding betrokken
zijn, en de veehouders een beroep kunnen doen.

Het behoort niet tot mijn taak te schetsen op welke wijze de Veeartsenij-
kundige Dienst, die als veterinair politic-apparaat en verbindend element
tussen rijksoverheid en bedrijfsleven, een aparte plaats inneemt bij de pre-
ventie van dierziekten, als schakel in het geheel van samenwerkende in-
stanties zou kunnen dienen.

Het geheel overziende, meen ik wel te mogen stellen dat de efficiëntie van
de preventieve diergeneeskunde, die zich immers ten doel stelt de vee-
houdersgemeenschap te dienen, er ten zeerste bij gebaat zal zijn als alle be-
trokkenen niet denken in apparaten, maar in samenwerking.svormen, die
alles te maken hebben met taakverdeling, samenbundeling en een verstandig
beheer van de beschikbare middelen, uit welke bron deze ook mogen vloeien.

Voor de toekomstige taak van de practici in de preventieve sector is het
goed de huidige werkzaamheden en het karakter ervan aan een nuchtere
kritiek te onderwerpen. Ondanks een schromelijk tekort aan dierenartsen
is destijds besloten dat de massa tuberculinatie, het spuiten bij de mond-
en klauwzeervaccinatie en het bloedtappen, kenmerkend werk voor wat de
Duitsers bijna poëtisch de „Hoftierarzt" noemen, zou zijn. Als voornaamste
motief is genoemd, de vertrouwenspositie die de dierenarts bij zijn cliënt
bekleedt. Een ander motief met een duidelijk positieve kant was de voor-
lichtende taak die de dierenarts zou kunnen uitoefenen. Doordat vele werk-
zaamheden in de staltijd vielen, waarin ook het consultatieve werk z\'n top
vindt, zijn voor de deelnemende partijen wel eens moeilijke situaties ont-
staan, terwijl studenten-hulpkrachten in groten getale moesten worden in-
geschakeld.

In Nederland kennen we opgeleide hulpkrachten in de vleeskeuring die
zeer verantwoordelijk werk doen, in Engeland zien we opgeleide leke-
krachten voor het pullorumonderzoek, terwijl de medische wereld de in-
jectiegevende zusters en zelfs, totaal uit hulpkrachten bestaande, mantoux-
teams kent die bij de middelbare scholieren éénmaal jaarlijks tuberculi-
neren en de reactie aflezen. Het is een vraag of wij in de toekomst voor
de dierenarts dit massawerk — dat men veredeld hulpkrachtenwerk zou
kunnen noemen — nog wel moeten nastreven.

Nu bij de t.b.c. en de abortus Bang veel van dit massawerk verdwijnt,
mogen we enerzijds vaststellen dat we ondanks alle moeilijkheden geza-
menlijk deze beide bestrijdingen tot een goed einde hebben gebracht, maar
moeten we ons anderzijds nu wel afvragen of hier en daar de praktijk-
omvang daardoor nog wel een verantwoorde grootte heeft behouden. Dit
temeer daar het niet ondenkbaar is dat, als heel West-Europa jaarlijks de
rundveestapel vaccineert tegen mond- en klauwzeer, zoals dat nu bij ons,
in Oost-Duitsland en in Frankrijk het geval is, de jaarlijkse herenting van
de runderen ouder dan 3 a 4 jaar achterwege zal kunnen blijven.
Inmiddels is uit de grote toevloed van studenten gebleken dat de praktijk-
uitoefening nog wel aantrekkelijke elementen bevat. Tot nu toe is het zo
dat verreweg het grootste percentage gaat studeren om in het vrije beroep
een bestaan te zoeken.

Het volgende staatje kan enig inzicht geven in de te verwachten toevloed
van dierenartsen, die in eerste instantie voor meer dan 50% op praktijk-
uitoefening gericht is. Bij deze aantallen zijn de collega\'s die uitsluitend
kleine-huisdieren praktijk uitoefenen niet inbegrepen.

Praktizerende dierenartsen per 1 jan. \'64 - na jan. 1956 afgestudeerd 310\'-^)
Studenten na candidaats per januari 1964 257\'\')

op dit tijdstip al in 2 provincies 2 jaar tuberculinatie interval,
aanvang abortus Bang bestrijding in volle omvang.

tijdstip Viraarop in de meeste provincies de abortus Bang bestrijding in de
nazorg-periode is geraakt.

Naar ik meen zijn hier duidelijke aanwijzingen dat het verzadigingspunt
voor de praktijk is bereikt en dat er zo mogelijk andere taken voor de kor-
ter of langer afgestudeerden moeten worden gevonden.
De E.E.G.-partners zullen ook niet veel soelaas bieden. Wünscher pu-
bliceert een staatje van het aantal runderen per dierenarts:
Frankrijk ± 5500, Nederland ± 5000, Luxemburg 4000, België 3600, W.-
Duitsland 2300, Italië 1500. Wel is waar is de georganiseerde ziektenbestrij-
ding, behalve in W.-Duitsland en dan met uitzondering van de mond- en
klauwzeervaccinatie, lang niet algemeen, maar ook bij volledige ontplooiing
zullen er zo het schijnt nog weinig of geen vacante plaatsen zijn. Alleen in
Frankrijk stellen Gasse en Bretenet (1964) dat er thans een groot
tekort is door de massale t.b.c.-bestrijding.

Bij de toekomstschildering dienen we steeds voorop te stellen dat gedacht
moet worden aan preventief werk dat een appèl doet op onze kennis van
basisvakken, die nu ook in de laatste studiejaren worden gedoceerd, waar-
bij het onderwijs in een aantal vakken geïntensiveerd zal moeten worden,

terwijl door middel van post universitaire cursussen de kennis van de afge-
studeerden weer op peil kan worden gebracht.
De intensivering zie ik vooral bij de volgende vakken:
Voedings- en huisvestingsleer : o.a. samenstelling rantsoenen, dieetvoeders,

eisen t.a.v. hok- en stalklimaat.
Veterinaire hygiëne : wegen voor smetstofverspreiding, mogelijk-

heden van desinfectie, kennis van zaken
die een rol spelen bij de z.g. voorwaarde-
lijke infecties (mastitis, Salmonellose, ziek-
te van Johne).

fokkerij (gericht op snelle verhoging van
de kwaliteitsproduktie). Zie hiervoor o.m.
Hoekstra (1959), Hoekstra en v.
d. Meij (1962), Rij ssen beek (1964),
Politiek (\'63) en Bekedam (\'63).
De student zal goed op de hoogte dienen te zijn van de inhoud van het
researchwerk, waardoor hij een waarde-oordeel kan vellen over instituuts-
en praktijkproeven.

organisatievormen in de toegepaste wetenschappen,
organisatievormen binnen de veehouderij, leren denken in grotere ver-
banden,

internationale organisatievormen als E.E.G., O.I.E., F.A.O.,
de contacten diergeneeskunde en voeder- en geneesmiddelenindustrie.

Bij de huidige ontwikkeling binnen de veehouderij is, afgezien van ver-
dere concentratie en mechanisatie, al duidelijk dat de preventie van vele
infectie-, parasitaire- en stofwisselingsziekten en de eisen gesteld bij het
huidige fokdoel, nu reeds aan de practicus mogelijkheden bieden die in
samenwerking met instituten en diensten uit kunnen groeien tot een be-
langrijke bron van inkomsten.
Als voorbeelden wil ik noemen:

a. de zeer gerichte bestrijding van varkensziekten op de fokbedrijven. Als
vervolmaking van deze ontwikkeling verwachten we dat alle top-
fokkers zich onder controle stellen. Deze dienen kwaliteitszeugjes af te
leveren aan de andere fokkers die we als z.g. biggenvermeerderaars
willen ken.schetsen. Op hun beurt voorzien deze de grote mesters van
een uniform en zo gezond mogelijk produkt. De ontwikkeling tendeert
in deze richting en zal dit meer doen naarmate het kwaliteitsverschil
in de uitbetaling van geslachte varkens groter wordt. Dc biggenmarkten
die een storende factor in de ziektebestrijding vormen, zullen m.i. aan
belangrijkheid inboeten ten bate van de commissiehandel. Binnen het
hier geschetste systeem zal ongetwijfeld belangrijk werk door de prac-
ticus kunnen worden geleverd.

b. Op het terrein van het pluimvee kennen we allang deze indeling in
groepen; we kunnen ons in de toekomst een veterinaire begeleiding van
de top tot en met de boerenpluimveehouder niet meer wegdenken. De
totstandkoming hiervan voor de boerenpluimveehouderij is in moei-
zame ontwikkeling, de ontplooiing tot grote eenheden is echter in gang,

en de beste steun die dit proces kan krijgen zal o.m. uit een efficiënte
voorlichting moeten bestaan. In het eerder geschetste samenspel zullen
dan ook uit een aantal bronnen middelen beschikbaar moeten komen,
c. De kalvermesterijen. De risico\'s bij aankoop en de snelle verspreidings-
mogelijkheden van infecties vragen zeker een intensieve bemoeiing van
de practicus — of dit alleen gezocht moet worden in een snelle en voor
de veehouder financieel aantrekkelijke curatieve hulp waag ik te be-
twijfelen — een combinatie met voorlichting op het bedrijf zie ik als
toekomstige noodzaak.

Bij een aantal runderziekten ligt voor de dierenarts nog belangrijk werk
in de preventieve sector, met name bij de mastitisbestrijding, de ziekte van
Johne, de salmonellosis, de distomatose, de scabies, de trichophytie, long-
en maagdarm-wormaandoeningen, de bestrijding van melk- en kopziekte,
acetonemic, deficiënties. In dit gehele raam bekeken moeten we ook de
medicinale therapie tot verantwoorde proporties terug brengen; van de
vele specialités en antibiotica- en hormoonpreparaten is het toepassings-
gebied veel kleiner dan in de reclame wordt aangegeven.
Voor zover deze ziektebestrijding samen met veehoudersorganisaties wordt
aangevat, zullen er middelen gevonden moeten worden die een behoorlijke
honorering van de dierenartsen mogelijk maken. Na 1970 — de E.E.G.-
overeenkomsten zullen dan alle functioneren waardoor het toekennen van
produktensubsidies niet meer mogelijk zal zijn — kan men zich indenken
dat meer overheidsgelden aan de preventieve dierziektenbestrijding zullen
worden besteed. Het kan daarom dienstig zijn ons nu reeds over de finan-
ciering van de verschillende objecten in de preventieve dierziektenbestrij-
ding te bezinnen.

Een ander aspect van de preventieve dierziektenbestrijding vormt de voor-
lichting door middel van cursussen en voordrachten.

In het Rapport inzake de positie van de praktizerende dierenarts t.o.v.
de Gezondheidsdiensten voor Dieren (Code blz. 59) is hier ook sprake van
n.1. „De dierenarts met de meer omschreven, intensieve praktijk heeft meer
gelegenheid de veehouders voor te lichten door cursussen te geven en ad-
viezen te verschaffen op het gebied van de fokkerij, veevoeding etc., waar-
door een vertrouwenspositie kan worden ingenomen t.o.v. de veehouders".
De jonge boer zal niet zonder een op de kern van de bedrijfsvoering ge-
richte voorlichting kunnen; ik acht het mede een taak van de practicus,
hierbij gesteund door de faculteit, instituten en diensten, op adequate wijze
aan deze behoefte te voldoen. Hij moet zich wel bewust zijn dat de
moderne bedrijfsleiders in de veehouderij alleen van die voorlichting ge-
diend zijn die gefundeerd, op de praktijk gericht en daarom terzake is.
Deze kwaliteitsvoorlichting moet goed gehonoreerd kunnen worden. Hier
zal de veehouderij ongetwijfeld toe bereid zijn, terwijl de overheidsbemoei-
ingen nog meer in de richting van dit soort voorlichting zullen moeten
gaan. Er is ongetwijfeld toekomst in de preventieve sector van het dier-
geneeskundig beroep, we dienen deze te benaderen met kwaliteitswerk en
niet te streven naar massa-arbeid.

Of we het ontstaan van een soort nationaal (dier)ziekenfonds moeten na-
streven waag ik te betwijfelen; indien het normbesef bij de partners vol-
doende ontwikkeld is, zal er ook van veehouderszijde geen behoefte aan
bestaan. Wel spreek ik als mijn overtuiging uit dat veel preventief toezicht,

wat tevens snel curatief ingrijpen waarborgt, de instelling van de prac-
ticus zal omvormen. Dit kan overigens zonder schade voor de beroepsstand
gebeuren, integendeel, hij kan hierdoor een steeds meer gewaardeerd mede-
werker in het hele bestel van de veehouderij worden.

In een beschouwing over de toekomst van het veterinaire beroep en de preventieve
diergeneeskunde schetst de auteur veterinaire samenwerkingsvormen aan de hand
van de ontwikkeUng in de agrarische maatschappij en dc kennis van de preventie
van ziekten,

In de bindingen met agrarische instanties bepleit hij vrijwillig aangegane overeen-
komsten en afspraken, waarbij de districtsgewijs over het land verdeelde Gezond-
heidsdiensten voor dieren met hun specialisten en laboratoria, de aangewezen lokale
instanties zijn voor het directe contact tussen veehouder en praktizerend dierenarts.
In de educatieve sector wordt de wenselijkheid beklemtoond van onderwijsverdieping
in vakken als voedingsleer, veterinaire hygiëne en zootechniek. Tenslotte wijst de
auteur op de noodzakelijkheid van intensivring en een goede honorering van het
voorlichtingswerk van de dierenarts en spreekt de verwachting uit dat indien kwa-
liteitswerk wordt geleverd, en geen massawerk wordt nagestreefd, er nog goede mo-
gelijkheden in de preventieve sector voorhanden zijn.

In a discussion of the future of the veterinary profession and preventive veterinary
medicine, forms of veterinary co-operation are described in the light of developments
in the agrarian community and our knowledge of the prevention of diseases.
As regards relations with the agrarian authorities, voluntary agreements and ar-
rangements are advocated. District Animal Health Services and their specialists
throughout the country\' being the proper local authorities, through the intermediary
of which direct contact between live-stock owners and veterinary practitioners should
be maintained.

In the field of éducation, the need for a more thorough teaching of subjects such
a dietetics, veterinary hygiene and zootcchnics is stressed.

In conclusion, attention is drawn to the necessity of intensification and propor
payment of the educational work done by the veterinarian and it is concluded that
prospects in the field of preventive veterinary medicine will probably be good
provided work of quality rather than mass work is aimed at.

Dans une considération de l\'avenir de la profession vétérinaire ct de la médecine
vétérinaire préventive l\'auteur trace les formes de collaboration vétérinaire se rap-
portant à l\'évolution de la société agraire et à la connaissance de la prévention de
maladies.

Quant aux liens avec les services agraires l\'auteur plaide pour les accords et les
conventions volontaires, ou les Services Sanitaire Vétérinaire, divisés sur le pays
en ressort circonscriptes avec leurs spécialistes ct laboratoires .seront les Institutions
officiels locaux par excellence pour le contact direct entre l\'éleveur ct le médecin
vétérinaire praticien. • \' j

Dans le secteur éducatif l\'auteur souligne l\'intérêt d\'tm approfondiiment de l\'in-
struction dans les matières comme la diététique, l\'hygiène vétériilaire et la zoo-
technie.

L\'auteur finit par signaler la nécessité d\'intensification et d\'une bonne rétribution du
travail informatif du médecin vétérinaire et il prédit de bonnes possibilités dans le
secteur de la prévention, pourvti qu\'on fournisse du travail de qualité et qu\'on n\'aspire
pas à du travail en masse.

In einer Betraehtung der Zukunft des tierärztlichen Berufes und der preventiven
Tierheilkunde zeichnet der Autor die tierärztlichen Zusammenarbeitsformen gemäss
der Entwicklung der agrarischen Gesellschaft und der Kenntnisse der Vorbeugung
von Krankheiten.

Er verteidigt für Bindungen mit Agrarbehörden die freiwillig geschlossenen Kontrakte
und Verabredungen, wobei kreismässig über das ganze Land verteilte Gesundheits-
dienste für Tiere mit ihren Spezialisten und Laboratorien die richtige Lokalinstanzen
sein würden für direkten Kontakt zwischen dem Viehbesitzer und dem praktischen
Tierarzt.

Im Erziehungssektor wir das Wünschenswerte einer Lehrvertiefung der Fächer, wie
Nahrungslehre, Veterinärhygiene und Zootechnik, benachdruckt.
Schliesslich weist der Autor darauf, dass es nötig ist das Beratungswerk des Tier-
arztes zu fördern und gut zu bezahlen, und gibt der Erwartung Ausdruck, dass bei
Liefertmg von Qualitätsarbeit und falls keine Massenarbeit erstrebt wirdt, es noch
recht gute Möglichkeiten gibt im Vorbeugungssektor.

En una discusión sobre el futuro de la profesión veterinaria y la veterinaria preventiva
el autor describe formas de colaboración veterinaria a base de la evolución en la
sociedad agraria y el conocimiento de la prevención de enfermedades.
En los contactes con instancias agrarias defiende acuerdos y convenios concluidos
voluntariamente, en que los servicios de sanidad para animales, distribuidos sobre el
pais por districto, con sus especialistas y laboratories son las instancias locales in-
dicadas para el contacto directo entre ganadero y veterinario practicante.
En el sector educative se acentua el interés de ahondamiento de enseiïanza en asigna-
turas como bromatologia, higiene veterinaria y zootecnia.

Finalmente el autor indica la necesidad de intensivar y recompensar bien el trabajo
de informaeión del veterinario y pronuncia la expectación, que, si se da trabajo de
calidad y no se persigue trabajo de masa, hay aûn buenas posibilidades en el sector
preventivo.

B e k e d a m, M.: Rundveefokkerij in K.I.-verband in Engeland. Veeteelt en Zuivel-
ber., 408, (1963).

Rec. méd. vét. Tome CXL, 537, (1964).
Hoekstra, P.: De bruikbaarheid van de Nederlandse veestapel. Tijdschr. Dier-
geneesk., 134, (1959a), 259, (1959b), 383, (1959c), 485, (1959d).
Hoekstra, P. en Meij, G. J. W. v. d.: Hoe komt een K.I.-vereniging aan goed

stierenmateriaal? Tijdschr. Diergeneesk., 142, (1962).
Hughes, D. L. : The future of the veterinary profession, the veterinary investi-
gation service. Brit. Vet. J., 118, 315, (1962).
Jennings, S.: The future of the veterinary profession in Britain General Practice.

Brit. Vet. J., 118, 355, (1962).
Morris, Ph.: Education and training in veterinary science. Brit. Vet. ]., 118, 224,

Politiek, R. D.: De praktische betekenis van de populatie genetica voor de vee-
teelt. Veeteelt- en Zuivelber., 444, (1963).
P o s t, R. en t e r H e e g e, H. J. : Rapport over de mastitisbestrijding in Denemarken

Ritchie, J.: The future of the veterinary profession, preventive medicine. Brit.

Vet. J., 118, 499, (1962).
R ij s s e n b e e k. Th. C. J. M. : Het beleid bij de rundveeteelt in Nederland. Vee-
teelt- en Zuivelber., 289, (1964).

Schulze, W.: Development and aims of veterinary medicine in the federal republic

of Germany. The Veterinary Annual, 1, (1961).
S teere, J. H.: The ecological approach to veterinary medicine in the U.S.A.

The Veterinary Annual, 17, (1961).
T a y 1 o r, E. L.: The future of the veterinary profession. The Vet. Ree. vol., 70, 369,
(1958).

Wooldridge, W. R.: The future of the veterinary profession, veterinary practice.

Brit. Vet. J. 118, 403, (1962).
W r i g h t, J. G.: The veterinary profession, 3 — the future. The Vet. Ree. vol., 73,
244, (1961).

Wünscher, H.: Wie kann die tierärztliche Praxis erhalten viferden? Der prak-
tischer Tierarzt., 1, 37, (1964).

(]. ]. Koopman, dierenarts. Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland, Alk-
maar).

Naast erfelijk verkregen afwijkingen en door een onvoldoende voeding van de moeder-
dieren ontstane gebreken, spelen bij het jonge lam vooral bacteriële infecties een
rol. De parasitaire aandoeningen komen bij iets oudere lammeren meer naar voren.
Op verschillende bedrijven kent men een jaarlijks terugkerende sterfte van goede
lammeren in prima conditie, veroorzaakt door infecties met bodembacteriën als
Clostridium welchii, type D. Bij de schapenhouder i:- deze infectie bekend onder de
naam „\'t bloed" of „last van \'t bloed" etc.

De infectie is gekenmerkt door plotsehnge sterfte ondei de beste lammeren met
verschijnselen als krampen en verlammingen. Genezing door geneesmiddelen is prak-
tisch niet mogelijk, veeleer zal men hier moeten overgaan tot het toepassen van een
voorbehoedende enting. Hierbij bestaat de keus uit het behandelen van de lammeren
wanneer deze ongeveer 11 dagen oud zijn, ofwel de endng van drachtige ooien
ongeveer 6 tot 8 weken vóór de geboorte der lammeren en een herhaling bij onbe-
handelde ooien op ongeveer 2 weken vóór de geboorte. Vooral deze laatste methode
wordt aanbevolen.

Navelinfecties spelen vooral in koude voorjaarsperioden, wanneer de ooien met lam-
meren lang blijven opgehokt, een belangrijke rol. Onder minder goede hygiënische
omstandigheden kunnen gedurende de eerste levensdagen via de navel gemakkelijk
allerlei ziekte-verwekkende bacteriën binnendringen. Hierdoor ontstaan aandoeningen
als klem (tetanus), gewrichtsontstekingen, zelfs darmaandoeningen en longonstekingen
kunnen op deze wijze tot stand komen. Hoewel deze aandoeningen alle meer of
minder goed met geneesmiddelen kunnen worden genezen, verdient echter een goede
hygiëne allereerst de aandacht, hiertoe behoort o.a. een goede navelontsmetting, een
schone ligplaats geven en ooien met lammeren, zodra de weersomstandigheden het
toelaten, in de weide laten. Aangeboren afwijkingen zijn in veel gevallen erfelijk, men
doet dus verstandig bij het optreden van afwijkingen als zakbreuken, navelbreuken,
ontbreken van aarsopening, blindheid, de betreffende combinatie van ooien en ram
niet te herhalen.

Een adequate voeding van de drachtige ooien is een eerste vereiste voor het produ-
ceren van gezonde lammeren. Zo kennen wij bij vitamine A-gebrek het optreden van
zwakke en weinig levenskrachtige lammeren en blindheid. Verder is bekend dat bij
kopergebrek de zogenaamde „zwaaiers" optreden. Onvoldoende voorziening van de
drachtige ooien met eiwit en energie is soms de oorzaak van zwakke lammeren, die
veel gevoeliger zijn voor allerlei infecties en uitwendige invloeden.

De toekomst van de dierenarts, betrokken bij de
georganiseerde pluimveeziektenbestrijding.

Wanneer men zich de moeilijke positie realiseert, waarin de legsector ten-
gevolge van het tot nu toe gevolgde E.E.G.-beleid verkeert, vraagt men
zich onwillekeurig af in hoeverre de Nederlandse pluimveehouderij over
enkele jaren nog een rol van betekenis op de E.E.G.-markt zal spelen. En
in verband hiermee zou men kunnen vrezen, dat er voor de Nederlandse
dierenartsen in de toekomst helemaal geen sprake meer zal zijn van een
rol bij de pluimveeziektenbestrijding.

Hoe somber de toestand in het bijzonder in de afgelopen maanden ook is
geweest, toch meen ik op grond van de onderstaande overwegingen een
optimistisch geluid te mogen laten horen:

1. Ofschoon de uitvoer van pluimveeprodukten (met name van consump-
tie-eieren) in de laatste drie jaren geleidelijk is gedaald, bedroeg de
waarde hiervan in 1963 volgens de gegevens van het Centraal Bureau
voor Statistiek het respectabele bedrag van ƒ 570.000.000,—. Hier-
mee droeg de pluimveehouderij vorig jaar voor 3,2% aan de totale
export, voor 13,3% aan de totale agrarische export en voor 24,3% aan
de totale export van veehouderijprodukten bij. Een en ander illustreert
voldoende de economische betekenis van onze pluimveehouderij.

2. De Nederlandse pluimveehouderij staat op een hoog peil. Zij beschikt
over een modern produktieapparaat en uitstekend pluimveemateriaal.
Initiatief, aanpassingsvermogen en ondernemingsdurf hebben altijd deze
tot een ware industrie uitgegroeide tak van veehouderij gekenmerkt.
Zodra de vrije E.E.G.-markt voor pluimveeprodukten tot stand is ge-
komen zullen onze pluimveehouders daarom de concurrentie best aan
kunnen. Ze zijn er zich evenwel terdege van bewust, dat eerste vereisten
zijn een verdere verlaging van de produktiekosten en het leveren van
eerste klas produkten.

Eén van de mogelijkheden tot aanzienlijke kostprijsverlaging is het tot
stand brengen van een goed georganiseerde en effectieve ziektenbestrijding.
Hoewel nauwkeurige cijfers ontbreken, kan het jaarlijkse verlies tengevolge
van ziekten op grond van beschikbare uitvalcijfers geschat worden op 70
tot 80 miljoen gulden (d.i. ongeveer 12-14% van de waarde van onze ex-
port).

Reeds vlak na de laatste wereldoorlog kwam de pluimveehouderij tot het
inzicht, dat een efficiënte ziektenbestrijding noodzakelijk is voor het ver-
krijgen van economisch verantwoorde resultaten. De basis voor de ziekten-
bestrijding, zoals we deze thans kennen, is gelegd door de in 1947 opge-

1 W. H. Smits; adjunct-directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, Amersfoortsestraat 49, Soesterberg.

richte Gezondheidsdienst voor Pkiimvee te Soesterberg. Deze dienst orga-
niseert landelijk de bestrijding op de fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven
en kuikenbroederijen. Genoemde bedrijven vormen de kern van onze ge-
hele pluimveestapel: zij produceren alle ééndagskuikens voor de gewone
legbedrijven en voor de mestbedrijven. Bovendien leveren ze sedert jaren
een aanzienlijke hoeveelheid reproduktiemateriaal naar het buitenland, in
het bijzonder naar West-Europa. In feite vormt de ziektenbestrijding van
fok- en vermeerderingsbedrijven en kuikenbroederijen één ondeelbaar ge-
heel, reden waarom ze landelijk is geregeld.

De ziektenbestrijding op de leg- en mestbedrijven is provinciaal georgani-
seerd door de Gezondheidsdiensten voor Dieren.

Werd in de aanvangsperiode in hoofdzaak aandacht besteed aan de dia-
gnostiek, het verbeteren van laboratoriumtechnieken en het ontwikkelen
van praktische adviezen ten aanzien van de behandeling van ziekten, ge-
leidelijk aan is het accent meer verschoven naar de preventieve ziekten-
bestrijding. Dit houdt naast het scheppen van gunstige levensomstandig-
heden (d.w.z. huisvesting, verzorging en voeding) onder andere in het
doorvoeren van hygiënische maatregelen, het toepassen van voorbehoeden-
de entingen en, voor zover mogelijk, het georganiseerd uitroeien van ziek-
ten. Ten dele zullen deze maatregelen gewenst zijn voor alle bedrijven, ten
dele kan de bestrijding beperkt blijven tot bepaalde bedrijfstypen. Met
trilziekte-vaccinatie, pullorumbestrijding en in de nabije toekomst myco-
plasmose- ( = P.P.L.O.) bestrijding bijv. hebben alleen de fok- en vermeer-
deringsbedrijven, alsmede de kuikenbroederijen te maken. Zonder twijfel
staan we met de georganiseerde bestrijding nog maar aan het begin. Goede
samenwerking tussen de gezondheidsdiensten is noodzakelijk voor een goede
ziektenbestrijding.

Uit hoofde van haar verantwoordelijkheid ten aanzien van im- en export
van pluimveeprodukten en ten behoeve van het afgeven van gezondheids-
certificaten heeft de Veeartsenijkundige Dienst bij het toezicht op de ge-
zondheidstoestand van onze pluimveestapel een belangrijke stem in het ka-
pittel.

,\'\\ls overheidsinstantie met een regulerende, controlerende en stimulerende
taak heeft zij dan ook groot belang bij een goedwerkende pluirnveeziekten-
bestrijding. Voorzover het daarom om im- of export van fokmateriaal
gaat, bestaat er al sedert jaren een uitstekende samenwerking tussen Vee-
artsenijkundige Dienst en Gezondheidsdienst voor Pluimvee.
De in de nabije toekomst te verwachten E.E.G.-markt voor pluimvee en
eieren maakt het noodzakelijk ook ten aanzien van de pluimveeziekten-
bestrijding, in het bijzonder voorzover het reproduktiebedrijven betreft, tot
een goede regeling in E.E.G.-verband te komen. Reeds geruime tijd vindt
hiertoe regelmatig internationaal overleg plaats. Deze afspraken zullen on-
getwijfeld mede bepalend zijn voor de verdere ontwikkeling van onze ge-
organiseerde ziektenbestrijding.

Hoe goed een bestrijding ook wetenschappelijk gefundeerd is en hoe zegen-
rijk ze voor de bedrijven kan zijn, de resultaten zullen ver beneden de ver-
wachting blijven, zolang de voorlichting omtrent en de uitvoering van de
bestrijding niet in goede banen worden geleid. Wat de voorlichting van de
bedrijven betreft bestaat er nog zeer veel verwarring en misverstand. Dit
is het direct gevolg van het feit, dat de voorlichting vrijwel geheel in han-

den is van mensen, die het aan elementaire kennis, laat staan aan een
grondige scholing op het gebied van ziekten en ziektepreventie ontbreekt.
Voor het slagen van de preventieve ziektenbestrijding is het gewenst, dat
in de toekomst de voorlichting niet alleen intensief, maar vooral weten-
schappelijk verantwoord en praktisch gericht is. Bij de voorlichting behoren
m.i. de praktizerende dierenartsen een leidende rol te spelen.
Daarnaast ligt er voor de gezondheidsdiensten in samenwerking met de
Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt een belangrijke taak voor
het op meer verantwoorde wijze inschakelen van de voorlichters en selec-
teurs bij de preventieve ziektenbestrijding.

Vanzelfsprekend behoort de behandeling van ziektegevallen uitsluitend de
taak van de praktizerende dierenartsen te zijn. Daarnaast moeten zij vol-
gens mij actief worden ingeschakeld bij de gezondheidszorg voor onze
pluimveestapel in het algemeen en bij de uitvoering van de georganiseerde
bestrijding in het bijzonder. Hoe deze inschakeling — tot heil van onze
pluimveehouderij en van de georganiseerde ziektenbestrijding — zou kun-
nen geschieden, wil ik thans schetsen.

Met nadruk wil ik echter vooropstellen hier slechts een persoonlijke op-
vatting weer te geven. Als voorbeeld is hier gedacht aan de georganiseerde
bestrijding op de reproduktiemateriaal leverende bedrijven. Mutatis mu-
tandis kan een analoge regeling gelden voor de bestrijding op de overige
bedrijven.

De inschakeling van de praktizerende dierenarts bij de ziektenbestrijding
op fok- en vermeerderingsbedrijven en kuikenbroederijen.

De organisatie van de ziektenbestrijding voor genoemde bedrijven werd,
het is al eerder opgemerkt, door het bedrijfsleven aan de Gezondheids-
dienst voor Pluimvee opgedragen. Haar taak omvat:

1. Het toezicht op de gezondheidstoestand van de dieren en het bevorde-
ren van een goede hygiëne op de bedrijven.

2. Het onderzoek van ziek en gestorven pluimvee als basis voor een ver-
antwoorde behandeling en verder ten behoeve van de fokkerij.

3. Het geven van voorlichting en adviezen op het gebied van de preven-
tieve en curatieve ziektenbestrijding.

4. Het verrichten van praktisch wetenschappelijk onderzoek ter voorbe-
reiding of verbetering van bestrijdingsmethoden.

6. Het toezicht op de uitvoering van de georganiseerde bestrijding voor-
zover deze door derden geschiedt.

7. Het verzamelen van gegevens, op grond waarvan ten behoeve van de
export door de Veeartsenijkundige Dienst gezondheidscertificaten wor-
den afgegeven (dit is bijvoorbeeld thans reeds het geval met de ge-
gevens van de georganiseerde pullorumbestrijding).

De Gezondheidsdienst zou genoemde, omvangrijke taak in eigen beheer
— zelfs na een zeer grote uitbreiding van haar wetenschappelijke staf en
overig personeel — slechts onvolkomen kunnen uitvoeren.
Uit rationele en ook uit economische overwegingen is het dus gewenst
een groot deel van haar taak te delegeren. Delegatie zal slechts mogelijk
zijn, indien degenen, aan wie gedelegeerd wordt in staat zijn hun taak naar

behoren te vervullen en er bovendien omtrent de taakverdeling nauwkeu-
rige afspraken worden gemaakt. Gezien de aard van de te delegeren werk-
zaamheden komen hiervoor in de eerste plaats de praktizerende dieren-
artsen in aanmerking. Het inschakelen van de practici bij de georganiseer-
de bestrijding opent tevens de mogelijkheid, dat ziektepreventieve en cura-
tieve praktijk op deze bedrijven in één hand komen. Eerst dan kan een
economisch verantwoorde, efficiënte ziektenbestrijding tot stand komen.
De onder 1, 2, 3 en 5 genoemde facetten komen voornamelijk in aanmer-
king voor het inschakelen van de praktizerende dierenartsen. In het kader
van het toezicht op de bedrijven zou bijvoorbeeld 2x per jaar door de
plaatselijke dierenarts aan de hand van een bedrijfsbezoek een rapport
kunnen worden uitgebracht betreffende de gezondheidstoestand van de
dieren, het toepassen van hygiënische maatregelen en voorbehoedende en-
tingen. Daarnaast moeten de bedrijven, bij voorkeur na voorafgaand over-
leg met, resp. op verzoek van de plaatselijke dierenarts, door een dieren-
arts van de Gezondheidsdienst bezocht kunnen worden. Hoewel vaak een
uitgebreid laboratoriumonderzoek noodzakelijk is, moet de plaatselijke
dierenarts in staat zijn in de meeste gevallen zelf een diagnose te stellen,
waardoor snel hulp kan worden verleend. Het instellen van een therapie
zal, ook indien het onderzoek door de Gezondheidsdienst werd verricht,
door de plaatselijke dierenarts moeten geschieden. Onderzoek ter plaatse
ten behoeve van de georganiseerde bestrijding, zoals pullorumonderzoek en
binnenkort mycoplasmose-onderzoek, behoort tot de taak van de practicus.
Vanzelfsprekend moet in bijzondere gevallen ook door de Gezondheids-
dienst een onderzoek kunnen worden ingesteld.

Een zeer belangrijk aandeel zal de plaatselijke practicus moeten hebben
in de voorlichting van de pluimveehouders. In een persoonlijk gesprek zijn
vaak veel beter de betekenis en de verschillende aspecten van bepaalde
bestrijdingsmaatregelen duidelijk te maken dan door middel van lezing of
circulaire. Juist het persoonlijk contact is voor de voorlichting van grote
waarde.

De inschakeling van de plaatselijke dierenartsen zal het de Gezondheids-
dienst mogelijk maken zich meer dan voorheen te concentreren op het or-
ganisatorische gedeelte van haar werk, het verrichten van meer praktisch
wetenschappelijk onderzoek ter intensivering van de bestrijding, het uit-
dragen van haar kennis naar de dierenartsen en het geven van algemene
voorlichting aan de bedrijven.

De inschakeling van de practici zal het gewenst maken te komen tot een
mantelovereenkomst ten behoeve van de georganiseerde bestrijding, waarin
rechten en verplichtingen van beide partijen worden geregeld. De tarieven
voor de in georganiseerd verband door de dierenartsen uitgevoerde werk-
zaamheden kunnen waarschijnlijk het beste in paritair overleg worden
vastgesteld.

Belangrijk voor het zojuist ontwikkelde plan zal een goede samenwerking
tussen dierenartsen en Gezondheidsdienst zijn. Wellicht kan hiertoe het
regelmatig houden van regionale contactavonden bijdragen. Op deze
avonden kunnen de verschillende facetten van de georganiseerde bestrij-
ding worden besproken, kunnen demonstraties van onderzoektechnieken
worden gegeven, kan uitwisseling van onderzoekresultaten en praktijkerva-
ringen plaats vinden,

Daarnaast zal het mogelijk zijn door het brengen van gezamenlijke bedrijfs-
bezoeken de problemen ter plaatse te bespreken.

Door een goed samenspel moet het mogelijk zijn de georganiseerde pluim-
veeziektenbestrijding op een hoog plan te brengen.

De ziektenbestrijding op de Nederlandse pluimveebedrijven is na de tweede wereld-
oorlog met kracht ter hand genomen : voor de fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven
en kuikenbroederijen wordt de bestrijding landelijk georganiseerd door de Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee, voor de mestkuiken- en legbcdrijven geschiedt dit per pro-
vincie door de Gezondheidsdienst voor Dieren.

Nu de laatste jaren het accent meer en meer op de preventieve maatregelen komt te
\'iggen, is intensieve, wetenschappelijk verantwoorde, diergeneeskundige voorlichting
op de bedrijven noodzakelijk voor het vlug bereiken van goede resultaten. In verband
hiermee stelt schrijver voor de praktizerende dierenartsen hierbij in georganiseerd
verband in te schakelen.

Disease control on poultry farms in The Netherlands was taken up vigorously after
the second world war. Control on pedigree breeders, hatching-egg multiplication
farms and hatcheries is organized on a national scale by the Poultry Health Service,
that on broiler farms and e,gg-producing farms being carried out by the Animal
Health Service of each province.

Now that prevendve measures have become an increasingly prominent feature in
recent years, intensive, scientifically correct veterinary education on the farms will
be essendal in rapidly obtaining satisfactory results. In view of this fact, it is suggested
to employ veterinary practitioners for the organized disease control.

.Après la deuxième guerre mondiale on a pris en mains avec énergie la lutte contre
les maladies avicoles aux Pays Bas: pour les élevages de selection, les élevages de
multiplication et les couvoirs la lutte est organisée par le Service Sanitaire Avicole,
tandisque pour les élevages de poulets de chair et les élevages de ponte ce cont les
Services Sanitaires Vétérinaire qui s\'en occupent.

Comme ces dernières années ou accentue surtout les mesures de prévention, il faut une
information vétérinaire scientifique intense dans les fermes afin d\'obtenir rapidement
de bons résultats. C\'est à cette intention que l\'auteur propose d\'engager les médecins
vétérinaires practiciens chez la lutte organisée.

Die Seuchenbekämpfung bei den Geflü.gelbctrieben wurdi: in Holland nach dem
Zweiten Weltkrieg kräftig angefasst: Die Bekämpfung wurde für Züchtereien, Ver-
mehrun.gsbetricben und Kükenbrütereien landlich organisiert seitens dem Geflügel-
gesundheitsdienste, für Mast- und Legebetrieben geschieht das provinzgemäss im
Rahmen der Tiergesundheidsdienste.

In den letzten Jahren liegt der Akzent mehr auf Vorbeugungsmyssnahmen und des-
halb ist immer mehr eine wissenschaftlich begründete, tierärztliche Beratung nötig
im Rahmen der Betriebe, will man schnell gute Erfolge erzielen.
Der Autor stellt deshalb vor praktische Tierärzte dabei in organisatorischer Verband
einzuschalten.

Después de la segunda guerra mundial se ha emprendido con energia el combate de
enfermedades en granjas avicolas holandeses; para las granjas de cria, las granjas de

reproducción y las granjas de incubación se organiza el combate nacionalmente por
el Servicio Dc Sanidad para Avicultura, para granjas dc polios de carne y de pone-
doras sc hace esto por provincia por los Servicios dc Sanidid para Animales.
Los Ultimos anos el accnto cae mâs y mâs sobre las medidas preventivas y ahore es
necesario información veterinaria intensiva y cientificamente justificada en las gran-
jas para llegar pronto a resultados buenos. En conexión con esto el autor propone
emplear para esto los veterinarios practicantes en relación organizada.

(Ir. F. Buysse, Rijksstation voor Veevoeding, Gontrode (België)).
De vleesproduktie heeft in de Europese landbouw aan belangrijkheid gewonnen,
enerzijds door arbeidstechnische overwegingen en anderzijds door de gestelde gun-
stige vooruitzichten in de E.E.G.

Meer en meer wordt door de verbruiker kwaliteitsvlees gevraagd, zijnde mager,
mals vlees. Als producent moeten we ons daar naar richten en kunnen aanbieden
wat gevraagd wordt aan een redelijke prijs, maar lonend voor de producent.
De studie van of het zoeken naar rantsoencombinaties die daar aan beantwoorden
is een noodwendigheid.

Het eindresultaat in de vetmesterij is cen resultante van een reeks van factoren
waarvan de voeding een zeer belangrijke is.

Wat mag van pulp, een belangrijk bijprodukt van de suikerbictcultuur, hetzij als
kuilvoeder, hetzij onder gedroogde vorm, in de vetmesterij van jonge stieren
verwacht worden ?

3. Inkuilverliezen: gemiddeld bekwamen we voor 460 ton (8 inkuilingen), pulp
van 8.5% droge stof: 34.5% gewichtsverliezen en 26.7% droge stof verliezen.
Voor drogc-stof-rijkere pulp (± 15%) zijn de verliezen veel lager.

Op basis van ingekuilde pulp kunnen dagelijkse gewichtsaanwinsten verwacht wor-
den van ca. 1200 g goede slachtkwaliteit. Gerekend per ha suikerbieten kunnen
500 a 600 kg vlees, met supplementair 1000 ä 1300 kg krachtvoeder voortgebracht
worden. Op basis van pulp kan met relatief weinig eiwitrijk krachtvoeder worden
volstaan.

Op basis van droge pulp mogen dagelijkse gewichtsaanwinsten verwacht worden
van 1200 ä 1300 g. De aankoopprijs van de droge pulp beïnvloedt in sterke mate
de voederkostprijs. De slachtkwaliteit wordt algemeen als goed gewaardeerd.

Aangetoond werd dat johannesbroodmeel geen werkelijk gifti,ge verbindin,gcn bevat,
maar dat hoofdzakelijk de lage kalorische waardc ervan — gecombineerd met een
onvoldoende stijging van de voeropname veroorzaakt door eetluststremmende be-
standdelen — verantwoordelijk is voor dc slechte groei van kuikens. De energie-
waarde van johannesbrood dient te worden berekend aan de hand van het suiker-
gehalte.

De Veterinaire Staatszorg wordt uitgevoerd door de Veterinaire Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid, die ressorteert onder het Ministerie van
Sociale Zaken en Volksgezondheid en door de Veeartsenijkundige Dienst,
die een onderdeel is van het Ministerie van Landbouw en Visserij.
Deze Veterinaire Staatszorg in Nederland is vastgelegd in:

1. de Vleeskeuringswet, die bepalingen geeft tot wering van vlees en vlees-
waren, die schadelijk zijn voor de volksgezondheid;

2. de Destructiewet, die het onschadelijk maken van ondeugdelijk mate-
riaal van dierlijke herkomst en de verwerking hiervan tot nuttige pro-
dukten regelt;

3. de Veewet, die bepalingen bevat ten aanzien van het bewaken van de
gezondheidstoestand van de dieren (de rabiesbestrijding inbegrepen),
de wering van besmettelijke dierziekten en de veterinaire controle en
certificering bij export van levende dieren en dierprodukten;

4. de Tuberculinewet, die bepalingen geeft ten aanzien van de bereiding
van en de handel in tuberculine;

5. de Runderhorzelwet, die de veehouders verplicht alle larven van runder-
horzel vliegen te doden of te doen doden;

6. de Landbouwuitvoerwet, die dient om bepaalde waarborgen te geven bij
de uitvoer van produkten van landbouw-, tuinbouw-, veeteelt- en
zuivelbedrijven;

7. de Vogelziektenwet, die dient ter wering en bestrijding van besmette-
lijke vogelziekten;

8. de Wet Bestrijding Tularaemie, tot wering van de besmettelijke ziekte
van knaagdieren, tularemie;

9. de Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst, die regelen geeft ten
aanzien van de uitoefening van de diergeneeskunst door praktizerende
dierenartsen en ook voor veeverloskundigen en castreurs. Naast de be-
palingen ten aanzien van diergeneeskundige middelen (receptuur en
gebruik van vergiften) regelt zij tevens de studentenhulp en de inscha-
keling van leken als pluimvee-selecteur.

Daar de zorg voor de gezondheidstoestand van de dieren en de zorg voor
gezonde dierprodukten nauw met elkaar verbonden zijn, is de verantwoor-
delijkheid hiervoor in één hand gelegd. Dat wil zeggen de Veterinaire
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid is tevens Directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst en de Inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst
zijn tevens Inspecteurs van de Volksgezondheid..

1 J. M. van den Born; veterinair hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, tevens
directeur van de Veeartsenijkundige Dienst; Ie v. d. Boschstraat 4, \'s Gra-
venhage.

2 N. F. Werkman; inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair
inspecteur van de Volksgezondheid i.a.d.; le v. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

Eerstgenoemde functionaris is de adviseur van de regering met betrekking
tot alle veterinaire aangelegenheden. De voorbereiding van wettelijke maat-
regelen behoort tot zijn taak en het toezicht op de naleving ervan is de
taak van de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en van het Vee-
artsenijkundig Staatstoezicht.

Internationaal zijn belangrijke contacten, regelingen en verdragen tot stand
gekomen, teneinde op een veterinair verantwoorde wijze het verkeer over
en weer van dieren en dierprodukten mogelijk te maken.
Dit internationaal overleg speelt zich af in verschillende milieus, waarvan
enkele hieronder zijn vermeld.

het internationale bureau voor besmettelijke veeziekten te Parijs. Dit
Office International des Epizootics is in 1926 opgericht. De Veeartse-
nijkundige Diensten van 82 landen werken hierin samen, onder meer
bij de uitwisseling van internationale gegevens over de dierziekten-
situatie.

Bij de Food and Agriculture Organization van de U.N.O. is ook een
afdeling voor dierziekten ingesteld, die internationaal belangrijke ar-
beid verricht. De F.A.O. speelt een belangrijke rol, niet in het minst
door de bestrijding van dierziekten, in de ontwikkeling van vele lan-
den. Vele dierenartsen, waarbij ook Nederlandse, doen hier belangrijk
werk.

Een andere activiteit is het bevorderen van diergeneeskundig onderwijs
in de ontwikkelingslanden.

Onder auspiciën van de F.A.O. werkt in dit verband de „European
Gommission for the Gontrol of Foot- and Mouthdisease", in welke
Commissie Nederland een belangrijke rol speelt. Om de insleep van
exotische typen van het mond- en klauwzeer in Europa te weren, heeft
deze Commissie succesvol gewerkt.

De World Health Organization is ook een U.N.O.-organisatie en voor-
namelijk medisch gericht.

Belangrijke veterinaire contacten met deze organisatie liggen in het
kader van de bestrijding van zoönosen, waarbij wij speciaal denken
aan de rabiesbestrijding in ons land en de talrijke fellowshipsreizen
voor studie op het terrein van de gezondheidsbescherming.

Er zijn verschillende bilaterale regelingen getroffen, zoals met Duits-
land en België ten aanzien van de grensbeweiding.
Met Duitsland is een dergelijk verdrag gesloten met betrekking tot de
wederzijdse uitwisseling van gegevens over het voorkomen van bepaalde
besmettelijke dierziekten in de grensstreek.

Met België is een bilateraal verdrag gesloten inzake de uitoefening van
de praktijk door dierenartsen, gevestigd in de grensstreek van het na-
buurland.

Het bilateraal verdrag met Italië heeft belangrijk bijgedragen tot een
vlot verloop van onze export van runderen, vlees, eendagskuikens,
broedeieren enz. naar dat land.

Van de Benelux-regeling zouden wij willen noemen het tot stand komen
van het vrije verkeer van dierprodukten tussen de landen binnen de
Benelux en de gemeenschappelijke regeling ten aanzien van rabies.

Het meest actieve veterinaire overleg vindt plaats in de E.E.G. Daar-
om wordt iets uitvoeriger ingegaan op wat hier te gebeuren staat.
Wanneer de E.E.G.-bepalingen van kracht zullen worden, betekent dit
dat het handelsverkeer tussen de E.E.G.-landen onderling vrij zal zijn.
Dit houdt dus in dat wij er rekening mee moeten houden dat in Ne-
derland op de bedrijven, behalve Nederlands vee, ook buitenlands vee
binnen zal komen.

Reeds gereedgekomen E.E.G.-richtlijnen zijn: de richtlijnen ten aan-
zien van levend vee en vers vlees.

Wanneer het internationale verkeer zal toenemen, ook buiten de
E.E.G.-landen — en dan denken wij aan aanvragen voor de import
van grote aantallen kalveren in Nederland bestemd voor kalvermeste-
rijen, daar Nederland hierin een zekere specialisatie heeft bereikt,
daarnaast aan aanvragen voor de import van varkens, van mestvee en
van fok- en gebruiksvee — dan is het duidelijk dat de controlerende
taak van de overheid in deze, ter wering van besmettelijke dierziekten
in Nederland, groter zal worden.

Rest nog te vermelden dat er ten behoeve van de veterinaire activi-
teiten in E.E.G.-verband, in Brussel een veterinaire afdeling bij het
Commissie-apparaat is ingesteld.

De taken op veterinair terrein zijn eveneens verzwaard, omdat wij meer
weten en dit dan ook willen toepassen.

Het diergeneeskundig onderzoek heeft vooral na de tweede wereldoorlog
een enorme vlucht genomen en onze kennis met betrekking tot de dier-
ziekten en de gevaren ervan voor mens en dier, is belangrijk verdiept.
Daarbij kwamen volkomen nieuwe mogelijkheden op het terrein van de
therapie (antibiotica b.v.), op de produktieverhoging en de conservering
van produkten. Deze zijn evenwel, en dat is de keerzijde van de medaille,
niet alle zonder bedenkingen ten opzichte van de gezondheid van mens en
dier.

Het gevolg van ontwikkelingshulp, van internationale uitwisseling, van bre-
der en dieper onderzoek, de toepassing van nieuwe middelen en andere ac-
tiviteiten is onder meer dat:

1. de produktie van vele landen is opgevoerd en de export van deze pro-
dukten, vlees b.v., een economische noodzaak is geworden;

3. geleidelijk aan in vele landen een veterinaire dienst ontstaat, die steeds
beter wordt geïnformeerd;

4. algemener en beter bekend wordt welke risico\'s aan het vervoer en
de invoer van dieren en dierprodukten zijn verbonden;

5. de veterinaire eisen die internationaal worden gesteld, steeds ingewik-
kelder en uitgebreider worden;

6. de taken van de Veterinaire Staatsdiensten belangrijk zijn uitgebreid
en zwaarder zijn geworden in verband met deze internationale ontwik-
kehng, welke tevens uiteraard zijn weerslag vindt in de dierziekten-
bestrijding in het eigen land, wanneer dit althans exporteren wil.

Het spreekt vanzelf dat deze zwaardere last niet alleen op de schouders
wordt gelegd van hen die in volledig ambtelijke staatsdienst zijn, maar dat
collegae van onderzoekinstituten, gezondheidsdiensten, practici, vlees-
hygiënisten enz. eveneens hiermee worden geconfronteerd.
Het Nederlandse systeem is immers dat een groot deel van de uitvoering
van noodzakelijk veldwerk en onderzoek onder bepaalde voorwaarden op
verschillend terrein wordt verricht door genoemde collegae. Bovendien
wordt steeds meer gericht onderzoek nodig en ook verricht ter bepaling,
ondersteuning of verdediging van veterinair beleid, zowel nationaal als
internationaal.

Op verschillende nieuwe veterinaire activiteiten, al of niet gebaseerd op
wettelijke maatregelen, wordt later teruggekomen.

Door deze ontwikkelingen wordt Nederland in een totaal andere positie
geplaatst dan weleer. Tot nu toe immers werd in het algemeen de aandacht
slechts gevraagd voor interne problemen en vooral ook voor de export.
.-Mie zorg werd besteed aan een zo gunstig mogelijke exportpositie. De im-
port van vee en vele produkten was zelfs verboden. Door de nieuwe rege-
lingen komt Nederland echter open te liggen voor allerlei soorten dieren
en dierprodukten, rnet alle risico\'s van dien.

Naast de toevoegingen van vee b.v. op bedrijven uit eigen land, omringd
met zo goed mogelijke garanties, moeten we rekening houden met het feit,
dat regelmatig dieren zullen komen uit het buitenland, waarbij een goed
uitgewerkt samenspel met de Gezondheidsdiensten voor Dieren en voor-
lichting over eventuele uitheemse ziekten aan de Nederlandse practici no-
dig is en ook wordt nagestreefd.

Ten aanzien van vlees en vleeswaren uit het buitenland, als nodige grond-
stof voor onze veredelingsindustrie, is eveneens een wereldwijde blik ter
bepaling van voor- en nadelen noodzakelijk.

De vergroting van onze veterinaire kennis brengt met zich mee dat men
er niet is met het vragen van gezondheidsgaranties ten aanzien van het
individuele dier, bijvoorbeeld negatief tuberculose- en abortus-onderzoek bij
rundvee enz..

Bij rundvee, maar ook bij varkens en vooral ook pluimvee — „levend en
geslacht" — komt steeds meer de gezondheidstoestand op het herkomst-

bedrijf in de belangstelling. Daarover worden — terecht overigens — inlich-
tingen gevraagd, hetgeen inhoudt dat een land dat exporteren wil hieraan
bijzonder grote aandacht zal moeten besteden.

In de E.E.G.-richtlijn Pluimvee wordt uitgegaan van exportbedrijven die
als ziektevrij staan aangemerkt, hetgeen moet blijken uit een driemaande-
lijkse controle door een deskundige.

De gezondheidscertificering bij export van pluimvee en pluimveeprodukten
is een taak van de Veeartsenijkundige Dienst.

Om deze taak verantwoord te kunnen uitvoeren, is in de zeer nabije toe-
komst te verwachten dat vier keer per jaar onder supervisie van de Vee-
artsenijkundige Dienst en georganiseerd door de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee alle fokbedrijven en vermeerderingsbedrijven, in totaal ±: 4000,
door veterinairen worden gecontroleerd.

Het ligt in de bedoeling dat twee keer per jaar deze bedrijven worden be-
zocht door dierenartsen, verbonden aan de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, die hiervoor zullen worden aangetrokken en dat twee keer per jaar de
praktizerende dierenartsen deze bedrijven zullen bezoeken en controleren.
Dit betekent dus dat de practicus steeds meer zal worden ingeschakeld bij
de overheidscontrole op de pluimveebedrijven. Dit betekent tevens een be-
langrijke uitbreiding van het werk van de practicus, dus toekomst voor de
Nederlandse dierenarts.

Ten aanzien van de varkensbedrijven gaat het internationaal ongetwijfeld
ook deze kant uit. Uitbreiding van de varkensgezondheidszorg door de Ge-
zondheidsdiensten met medewerking van de dierenartsen-practici, is daar-
toe onontbeerlijk. Wij zien in de nabije toekomst een taak voor alle prac-
tici in Nederland in de regelmatige controle van bedrijven, willen deze
exportwaardig blijven.

De preventie zal dus steeds belangrijker worden en een goed samenspel met
Gezondheidsdiensten, practici, vleeskeuringsdiensten, onderzoekers en Rijks-
overheid, zal ons in staat moeten stellen de opgelegde taken deskundig en
correct uit te voeren.

Gold tot nu toe het principe dat de veterinaire zorg bij export zich uit-
strekte tot aan de grens, ook hier zien wij belangrijke veranderingen.
Vaak blijkt dat ons geëxporteerde vee in het importerende land in der-
mate slechte omstandigheden komt wat voeding, huisvesting, verzorging
en diergeneeskundige hulp betreft, dat de export van vee voor het impor-
terende land een teleurstelling wordt, met als gevolg een negatieve reclame
voor ons rundvee.

Wat de concurrentie van de naburige landen betreft, deze uit zich o.a. in
de vorm van:

a. het geven van subsidies bij export van vee, zoals momenteel door Duits-
land wordt gedaan;

b. een goede nazorg van de geëxporteerde dieren door het zenden van des-
kundigen en lager personeel op het terrein van de diergeneeskunde, de
zuivel, huisvesting enz. naar het importerende land;

c. door het stationeren in het betreffende land van een staf veterinairen,
die voorzien zijn van een laboratorium-uitrusting en die, behalve het
bestrijden van de dierziekten, tevens tot taak hebben onderwijs te geven.
Op deze wijze is het mogelijk in het betreffende land een goodwill te
kweken, die groter is dan een directe financiële subsidie.

Bovendien kan het exporterende land terugvallen op deze veterinaire staf
in het buitenland, door het opleiden en tijdelijk stationeren van veteri-
nairen die in de toekomst in het buitenland willen werken. Op deze wijze
werken momenteel Duitsland en Denemarken in het Midden-Oosten en
wij menen dat het dringend noodzakelijk is dat Nederland hierin niet
achterblijft. Hier wordt aan gewerkt.

Zo liggen er op dit moment reeds, o.a. in het Midden-Oosten, Afrika en
Zuid-Amerika, vele concrete mogelijkheden voor de Nederlandse dierenarts.
Dat Nederland hier aandacht aan schenkt, bewijst dat de veterinaire over-
heidszorg, met name bij de export van een grote zending Nederlands vee
naar Equador, zich zal uitbreiden tot buiten onze grenzen. Plannen be-
staan tot het stichten van een quarantaine-station in Equador onder leiding
en controle van een door de Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst uitge-
zonden dierenarts en tot de daarna uit te oefenen gezondheidszorg bij het
Nederlandse vee ter plaatse. Wij hebben daarbij de steun van de F.A.O.
en van het Panamerikaanse Mond- en Klauwzeer Instituut in Rio de Ja-
neiro.

In overheidssfeer ligt het in de bedoeling op zeer korte termijn een pool
van deskundigen te vormen. Hierin is ook plaats voor enkele veterinairen.
Deze veterinairen, die ondergebracht zullen worden bij de Veeartsenijkun-
dige Dienst, zullen regelmatig worden uitgezonden naar ontwikkelings-
landen om technische hulp te verlenen.

Organisatie en coördinatie van de veterinaire krachten in Nederland kun-
nen derhalve bevruchtend werken op de toekomst van Nederlandse dieren-
artsen in het buitenland.

Ten aanzien van deze problemen bestaat zeer nauw contact tussen de Fa-
culteit der Diergeneeskunde (met name Prof. W\'ilson), de Koninklijke
Nederiandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, het Bureau Internatio-
nale Technische Hulp van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, het Inter-
nationaal Agrarisch Gentrum te Wageningen en de Veeartsenijkundige
Dienst, die deze activiteiten na onderling overleg coördineert.

Wij gaan voorI i| aan de toekomstige taak van de vleeskeuringsdierenarts,
omdat dit ondcr\\v crp zal worden behandeld door collega Ooms. Wij wil-
len slechts wijzen op het steeds ingewikkelder worden van de taak van de
vlccshygicnisten door het zich uitbreidende internationale verkeer en het
toepassen van medicamenten, groeibevorderende- en conserveringsmidde-
len, die gevaren kunnen inhouden voor de mens.
De produktie en de distributie veranderen totaal.

Maar vooral ook willen wij wijzen op het feit dat de tijd achter ons ligt,
dat een hygiënische beoordeling van vlees en vleeswaren kan geschieden
op grond van een onderzoek vóór en na het slachten, in enkele gevallen
aangevuld met bacteriologisch vleesonderzoek. Fiet salmonellose-probleem,
bij uitstek een direct gevaar voor de volksgezondheid, is hiervan een spre-
kend voorbeeld.

Verantwoorde veterinaire beoordeling van vlees en vleeswaren afkomstig
uit binnen- of buitenland, zal slechts kunnen geschieden door gespeciali-
seerde dierenartsen die, bovendien in voldoende aantal, dit stuk gezond-
heidsbescherming voor hun rekening nemen,

De taak van de veterinaire diensten zal in de toekomst nog extra worden
verzwaard door een wettelijke regeling van de pluimveekeuring die in
voorbereiding is.

Het totaal gewicht geslacht pluimvee per jaar is ongeveer 140.000 ton le-
vend gewicht, waarvan circa 60% wordt geëxporteerd.
Van de 139 exporterende pluimveeslachterijen in Nederland doen 10 be-
drijven mee aan de vrijwillige pluimveekeuring. Hiervoor zijn ingeschakeld
7 dierenartsen en 15 keurmeesters. Deze vrijwillige keuring wordt uitge-
voerd door de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid.
Bij de wettelijke regeling die in voorbereiding is, wordt gedacht aan een
Rijkspluimveekeuringsdienst met inschakeling van de gemeentelijke Vlees-
keuringsdiensten. Bij de voorbereiding moet uiteraard rekening worden ge-
houden met de richtlijnen die in E.E.G.-verband op dit gebied zullen gaan
gelden.

Indien dit doorgaat betekent het een belangrijke uitbreiding van de werk-
zaamheden van de vleeskeuringsdiensten, dus behoefte aan gespecialiseerde
dierenartsen.

Het toezicht op de diergeneeskundige middelen staat onder directe con-
trole — certificeren bij export — van de Veeartsenijkundige Dienst. In de
humane sector is sinds enige tijd een nieuwe Geneesmiddelenwet in wer-
king, die de vrije handel in geneesmiddelen voor menselijk gebruik beperkt.
Daar er echter verschillende geneesmiddelen zijn die zowel voor menselijk
als voor dierlijk gebruik kunnen worden bestemd, zal het zowel uit dier-
geneeskundig als uit volksgezondheidsoogpunt noodzakelijk zijn dat er een
Diergeneesmiddelenwet tot stand komt, die de controle op kwaliteit, pro-
duktie en distributie van diergeneesmiddelen regelt.

Hiertoe wordt een nauw samenspel nagestreefd tussen de Geneeskundige-,
de Pharmaceutische- en de Veterinaire Inspectie. Ten behoeve van het
onderzoek en de controle zal samenwerking met het Rijksi.istituut voor
Geneesmiddelenonderzoek en het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid
noodzakelijk zijn.

Over een aantal jaren (waarbij rekening moet worden gehouden met
E.E.G.-richtlijnen) kan een Diergeneesmiddelenwet worden verwacht, die
de samenstelling en de werkzaamheid van dc diergeneesmiddelen nader re-
guleert.

Als voorloper mogen wij hier beschouwen de Wet op de handel in Anti-
biotica, die regulerend optreedt ten aanzien van de distributie van bepaal-
de diergeneeskundige middelen.

De totstandkoming van deze Antibioticawet betekent een belangrijke mijl-
paal in de veterinaire geschiedenis, immers door deze wet komt een stuk
diergeneeskundig werk in beginsel weer in deskundige handen. Op ons,
veterinairen, rust nu de plicht te handelen volgens de geest en de letter
van deze wet, hetgeen mede tot gevolg zal hebben dat de dierenarts meer
bij de ziektebestrijding zal worden ingeschakeld dan vroeger.

Deze wet is in voorbereiding en zal in verband met internationale af-
spraken zo mogelijk in 1965 in werking moeten kunnen treden. Deze wet
geeft waarborgen ten aanzien van de kwaliteit van de sera en entstoffen
en van de wering van smetstoffen.

Deze controle is een taak van de Veeartsenijkundige Dienst, die hiervoor
faciliteiten heeft gecreëerd bij het C.D.I., teneinde deze controle praktisch
te kunnen uitoefenen. Een verdieping van het onderzoek dienaangaande zal
wellicht noodzakelijk zijn.

Deze wet zal toevoegingen van antibiotica en medicinale stoffen aan het
veevoeder (mengvoeder en kunstmelk) dienen te regelen. De totstandko-
ming van deze wet zal nog wel enkele jaren vergen, daar wij ook hier af-
hankelijk zijn van de richtlijnen die in E.E.G.-verband dienaangaande zul-
len worden gesteld.

Voorlopig wordt deze materie nog via verordeningen van het Produktschap
voor Veevoeder geregeld. In dit verband moge worden gewezen op wij-
ziging 2 van de Verordening Veevoeder 1961, waarbij:

het verstrekken van veevoeder met antibiotica in therapeutische dose-
ring, resp. medicinale stoffen, wordt afhankelijk gesteld van een attest
van de betrokken praktizerende dierenarts.
Indirect betekent dit eveneens een verruiming van de taak van de dieren-
arts, daar deze ook hierdoor meer dan vroeger bij de ziektebestrijding zal
worden betrokken.

Het toezicht op de radio-actieve besmetting van dieren en dierprodukten
omvat in vredestijd de controle op fallout-besmetting en het biologische
milieu in de omgeving van kernreactoren.

Een belangrijk hulpmiddel bij het veterinair onderzoek kan zijn het ge-
bruik van radio-isotopen als tracer, onder meer bij de stofwisselingsziekten,
parasitaire-, bacteriële- en virusziekten en bij de immunologie. De conser-
\\\'ering van dierlijke voedingsmiddelen met behulp van radio-actieve stra-
ling staat aan het begin van dc ontwikkeling.

Deze nieuwe tak van de veterinaire wetenschap betekent voor de over-
heid naast een controlerende en regulerende taak, ook bij de import, tevens
een uitbreiding van het onderzoek. Immers het zal nodig zijn inzicht te ver-
krijgen in wat radio-actieve besmetting in het dier doet en welke conse-
quenties dit zal kunnen hebben voor het dierlijk voedselpakket. Wil de
overheid de verantwoordelijkheid ten aanzien van dit probleem dragen,
dan is grote deskundigheid vereist.

Hier ligt een belangrijke taak voor alle dierenartsen bij het onderzoek, bij
de uitoefening van de praktijk en bij de vleeskeuringsdiensten. Via post-
universitair onderwijs zal de practicus zich dienen te verdiepen in deze
nieuwe tak van veterinaire wetenschap.

een atomaire, biologische en chemische oorlog\\\'oering, waarbij de veestapel,
de volksgezondheid, het voedselpakket en de economie van een land of een
groep van landen ernstig kan worden aangetast.

Dat hierbij talrijke veterinaire aspecten naar voren komen is duidelijk. De
praktizerende dierenartsen en de dierenartsen/hygiënisten, zullen bij de bur-
gerlijke verdediging een belangrijke taak krijgen toegewezen. Daar dit mo-
menteel nog in ontwikkeling is, kan niet nader op dit punt worden inge-
gaan.

Door de toenemende industrialisatie in Nederland neemt het gevaar van
luchtverontreiniging aanmerkelijk toe. Naast de directe invloed op de ge-
zondheidstoestand van de mens, kan dit ook indirecte gevolgen hebben via
het voedselpakket, zowel van dierlijke als van niet-dierlijke oorsprong.
Door de Pharmaceutische Hoofdinspecteur, belast met de hygiëne van bo-
dem, water en lucht, is het verzoek gericht aan de Veterinaire Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid en Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, om zo mogelijk te komen tot een nadere oriëntatie van de vete-
rinaire aspecten van de luchtverontreiniging en een verdieping van het
onderzoek.

Hier ligt op korte termijn een noodzaak voor deskundige veterinaire acti-
viteiten.

De veterinaire staatstaak wordt door genoemde ontwikkelingen zonder twijfel steeds

Dit betekent dat het veterinaire onderzoek belangrijk zal moeten worden uitgebreid.
Voor een groot aantal gespecialiseerde dierenartsen zal ongetwijfeld plaats zijn bij
activiteiten van de overheid in binnen- en buitenland. Deze a.s. collegae zullen daartoe
moeten worden opgeleid.

Daarvoor is „planning" nodig, als vrucht van overleg tussen de Faculteit der Dier-
geneeskunde, de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en
Overheidsdiensten.

Naar onze mening moet de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde dit op korte termijn ter hand nemen.

Summarizing, it can be stated that the future undoubtedly holds out prospects in
various fields for Dutch veterinarians employed with the government veterinary
services.

As a result of the development referred to, the veterinary function of the State is
undoubtedly becoming increasingly extensive and complicated.
State care is based on professional skill.

This means that veterinary research will have to be considerably enlarged. There
will undoubtedly be a place for a large number of specialized veterinary surgeons in
public activities in The Netherlands and other countries. These future fellow veteri-
narians will havxe to be trained for this purpose.

This requires planning as the outcome of consultations between the Faculty of
Veterinary Medicine, the Royal Netherlands Veterinary Association and Public
Services.

In the opinion of the present authors, this matter should be taken in hand by the
Royal Netherlands Veterinary Association in the immediate future.

En résumant nous pouvons établir que l\'avenir du médecin vétérinaire néerlandais
près de la supervision vétérinaire gouvernementale offre certainement des perspectives
dans plusieurs domaines.

Sans doute, par suite des évolutions mentionnées, la tâche vétérinaire du gouverne-
ment se fait de plus en plus étendue et compliquée.

La base de la Supervision Gouvernementale, c\'est la compétence. Geci veut dire qu\'il
faudra considérablement amplifier les recherches vétérinaires.

Pour un grand nombre de médecins vétérinaires spécialisés il y aura, sans le moindre
doute, de l\'emploi dans les activités du gouvernement à l\'intérieur du pays comme
à l\'étranger. A ce but ces collègues future devront suivre une instruction spéciale.
A cette intention il faudra du „planning", comme résultat des délibérations entre la
Faculté de Médecine Vétérinaire, l\'Association Royale Néerlandaise de Médecine
Vétérinaire et les Services Gouvernementaux.

Nous sommes d\'avis que c\'est une tâche dont l\'Association Royale Néerlandaise de
Médecine Vétérinaire devra sous peu se charger.

Zusammenfassend dürfen wir behaupten, die Zukunft bietet für den niederländischen
Tierarzt bei der staatlichen Veterinärfürsorge gewiss Aussichten auf mancherlei
Gebiet.

Die Veterinäre Staatsaufgabe wird infolge der erwähnten Entwicklung zweifellos
immer umfassender und komplizierter.

Sachkenntniss bildet die Grundlage der staatlichen Fürsorge. Das bedeutet, dass
die veterinärmedizinische Forschung erheblich erweitert werden soll. Für zahlreiche
spezialisierte Tierärzte wird es bei den behördlichen Aktivitäten im In- und Ausland
zweifellos eine Stelle geben. Diese künftigen Kollegen sollen dazu herangebildet
werden.

Dies erfordert Planung als Frucht einer Beratung zwischen der Veterinärmedizinischen
Fakultät, der Königlichen Niederländischen Veterinärmedizinischen Gesellschaft und
behördlichen Dienststellen.

Unserer Meinung nach sollte die Königliche Niederländische Veterinärmedizinische
Gesellschaft diese Sache auf kurze Frist in Angriff nehmen.

En resumen podemos poner que el futuro para el veterinario holandés en el cuidado
del estado veterinario ciertamente ofrece una perspectiva en toda clase de terreno.
La tarea del estado veterinaria se pone sin duda siempre mâs extensa y mâs compli-
cada por los desarrollos mencionados.

La base para el cuidado del estado es competencia. Esto significa que hay que
extender mucho las investigaciones veterinarias.

Para un gran mimero de veterinarios especializados habré sin duda sitio en actividades
del estado en el pais y en el cxtranjero. Estos colegas futuros habrân que tencr una
educacion para esto.

Para esto hay que planear, como fruto de deliberacion entre la Facultad de Vete-
rinaria, la Real Sociedad Flolandesa para Veterinaria y Servicios del Estado.
Segûn nuestra opinion la Real Sociedad Holandesa para Veterinaria tendrâ que
emprender esto en breve plazo.

De toekomst von de dierenarts, belast met de
controle op voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong.

The future of the veterinarian in charge of the con-
trol on food of animal origin.

Wat kan de oorzaak zijn, dat het Hoofdbestuur van de Koninkhjke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde de toekomst van het dierge-
neeskundig beroep in discussie wil brengen? Bij het overdenken van deze
vraag kwamen een aantal antwoorden in mijn geest, die ik als volgt kan
weergeven:

Deze opsomming is zeker niet volledig en kan naar believen uitgebreid
worden met: werkzaamheden in de tropen - in de onderontwikkelde ge-
bieden - bij de veevoederindustrie - bij de bereiding en controle van con-
sumptie-artikelen van dierlijke oorsprong, anders dan vlees enz.
Vanzelfsprekend mag ik aannemen, dat het Hoofdbestuur mij gevraagd
heeft enkele gedachten op papier te zetten omtrent de toekomst van ons
beroep, gezien door de bril van de vleeskeuringsambtenaar. Gelukkig is die
bril niet van oogkleppen voorzien, en het zal mij wel niet kwalijk genomen
worden, als ik links en rechts kijkend ook over zaken schrijf die niet be-
paald tot mijn dagelijkse werkzaamheden behoren, dit temeer daar ik door
het Hoofdbestuur vrij gelaten ben in de keuze van mijn onderwerpen.
Ik heb mij niet aan prognoses gewaagd met betrekking tot de aantallen
collegae die over zoveel jaren werkzaam zullen zijn in cle verschillende spe-
cialismen. Ik schrijf dan in de vorm van capita selecta, zonder enige weten-
schappelijke pretentie en in een vrij willekeurige volgorde.

De toekomst van de vleeskeuringsdierenarts houdt verband met de toe-
komstige ontwikkeling van o.a. de bacteriologie, virulogie en de patholo-
gische anatomie. Dc ontwikkeling van deze en andere takken van weten-
schap kan de belangstellende dierenarts volgen en op het laboratorium van
de vleeskeuringsdienst kan hij van deze ontwikkeling gebruik maken en
daardoor up to date blijven. Hij heeft deze ontwikkeling en de toepassing
ervan in eigen hand.

1 J- .1- Ooms; directeur van het abattoir te Tilburg, Enschotsestraat 30, Tilburg.
1472 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 20, 1964

Geheel anders is de situatie echter met betrekking tot de wettelijke voor-
schriften. Op de wijziging van de Vleeskeuringswet en de daarop betrek-
king hebbende Koninklijke Besluiten en Ministeriële Beschikkingen, kan
hij als individueel ambtenaar zeer weinig invloed uitoefenen. Als beëdigd
ambtenaar is hem geen keus gelaten bij de uitvoering van en het toezicht
op de wettelijke bepalingen. Alle bij de vleeskeuringsdiensten werkzame
dierenartsen zijn op de hoogte van de druk die uitgeoefend wordt om ar-
tikel 8 van de Vleeskeuringswet geheel of gedeeltelijk te doen vervallen.
Zoals bekend wordt in artikel 8 de nadere keuring geregeld bij invoer van
vlees in een andere vleeskeuringskring.
Door wie wordt nu druk uitgeoefend?

Het dossier van het Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid is
vanzelfsprekend niet openbaar, maar het is haast wel zeker, dat de bedoelde
druk uitgeoefend wordt door de belanghebbende grootindustrieën. Deze
druk is zeker niet uitgegaan van de Veterinaire Hoofdinspectie van de
Volksgezondheid, ook niet van de met de uitvoering van artikel 8 belaste
vleeskeuringsdiensten en evenmin van de consumenten van vlees.
Ik zeg dus „druk van belanghebbende industrieën". Welk belang? Ik kan
geen ander belang ontdekken dan een financieel voordeel dat ontstaat,
doordat minder tijd verloren gaat met het vervoer van vlees en dat even-
tueel de heffing voor de nadere keuring komt te vervallen. Indien met de
nadere keuring voor de industrieën te veel tijd verloren gaat, moet de des-
betreffende industrie zijn klacht richten tot het hoofd van de vleeskeurings-
dienst en zonodig tot het college van B. en W. van de gemeente van invoer.
Het juiste adres om dergelijke klachten in te dienen is zeker niet Den Haag.
Het feit, dat bij de nadere keuring relatief een klein percentage kilogram-
men vlees wordt afgekeurd, is geen bewijs dat de nadere keuring overbodig
is. Ik geloof, dat de preventieve werking van een te verwachten nadere
keuring in een andere vleeskeuringskring van veel meer betekenis is dan
algemeen wordt verondersteld. Bij het eventueel wegvallen van de nadere
keuring kan een gedecentraliseerde repressieve controle nooit het effect be-
reiken van een gecentraliseerd toezicht bij invoer.

Volgens mij zijn de financieel geïnteresseerde industrieën niet de aangewe-
zen „adviseurs" van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid.
Minister Veldkamp zal als oud-Staatssecretaris van Economi.sche Zaken ze-
ker in staat zijn, adviezen met een financiële achtergrond op de juiste
waarde te taxeren, vooral als de Volksgezondheid in het geding is.
Het gaat hierbij niet over keuring van het vervoer van koffie, thee of rijst,
maar over de nadere keuring van het uitermate bederflijk produkt vlees,
dat, hoewel in eerste instantie goedgekeurd, in de loop van twee etmalen
dermate veranderen kan, dat ik mij niet kan indenken, dat de deskundige
er geen prijs op zou stellen, dat vlees na het vervoer opnieuw te beoorde-
len. Over de waarde van de nadere keuring zal bij de slachthuisdirec-
teuren van de grote bevolkingscentra in ons land weinig of geen verschil
van mening bestaan. Deze mening is gebaseerd op een bestaande situatie.
Valt de preventie van een na het vervoer te verwachten nadere keuring
weg, dan is het hek van de dam. De repressieve controle blijft vanzelfspre-
kend ook bij handhaven van artikel 8 zijn waarde behouden.
Dat niet alle handelaren in vlees bonafide zijn, is in de loop van de laatste
zomer weer eens overduidelijk gebleken. Er zullen altijd lieden blijven
bestaan, die zelfs vlees van kadavers trachten te verkopen en zeker als de

vleesprijzen hoog zijn. Tussen de volkomen bonafide groothandelaren aan
de ene zijde en de misdadige kadaverslachters anderzijds, bestaat geen va-
cuum. Daar tussen staat een groep handelaren, hoewel niet van het „mis-
dadige" type, die het toch niet zo nauw neemt en die redeneert dat „het
nogal wat lijden kan". Het „misdadige" type is alleen te vangen door re-
pressieve controle. Zij komen heus het vlees van kadavers niet op het
slachthuis ter keuring aanbieden. Maar voor het uitsorteren van de tussen-
groep is artikel 8 wel degelijk van belang.

Hef artikel 8 op en ook deze handelaren hebben volkomen vrij spel. Met
een serieuze repressieve controle zal er zo nu en dan wel eens een partij
minder deugdelijk vlees van dit soort handelaren achterhaald kunnen wor-
den, maar het overgrote deel van dit vlees en organen krijgen wij als des-
kundigen dan niet meer te zien.

Daarom kan ik volkomen instemmen met hetgeen vermeld staat in de no-
tulen van de vergadering van 6 april 1957 van de Groep Directeuren van
Vleeskeuringsdiensten.

In het midden van de derde bladzijde lees ik: „Dr. A. W. A. Bos is van
mening, dat men de invoerkeuring niet moet afschaffen, daarvoor wordt er
nog te veel geknoeid".

Deze uidating van Dr. Bos, die algemeen bekend staat als de deskundige
op het gebied van de repressieve controle door middel van het histologisch-
bacterioscopisch onderzoek, onderstreept op zeer duidelijke wijze de waarde
van artikel 8.

De verantwoordelijkheid van de hooggeleerde commissie, die inzake artikel
8 de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid moet adviseren, lijkt
mij wel bijzonder groot.

Ik ben van mening, dat juist de bonafide groothandelaren in vlees gebaat
zijn bij een handhaven van artikel 8. Hoe groot zal de minder bonafide
concurrentie worden voor deze uit hygiënisch oogpunt betrouwbare groep,
indien artikel 8 weg zou vallen?

Uit de zeer uitvoerige discussies die de laatste jaren gehouden zijn op de
vergaderingen van keuringsdierenartsen blijkt wel hoe groot de belangen
zijn die bij een eventuele opheffing of wijziging van één artikel van de
wet in het geding komen. Ik hoop de aandacht van de toekomstige vlees-
keuringsdierenartsen op deze belangen te hebben geattendeerd.

Op gevaar af om over enkele jaren in het ongelijk gesteld te worden, wil
ik toch enkele gedachten neerschrijven over de voorverpakking van vlees.
Wij kennen momenteel drie soorten verkoopplaatsen van vlees;

2. de winkel of supermarkt waar uitsluitend gekoeld voorverpakt vlees
aanwezig mag zijn. De winkel staat onder leiding van een halfambach-
telijk slager zonder mes;

3. de winkel van de kruidenier - groenteboer c.s. waar uitsluitend diep-
gevroren voorverpakt vlees vanuit een diepvries-container verkocht mag
worden, eveneens zonder mes.

Mijn onderstaande mening is gebaseerd op de toestand zoals die gegroeid
is in mijn standplaats Tilburg en is bovendien gefundeerd op gesprekken
met collegae.

De sub 1. genoemde winkels met een gemiddelde of grote omzet kunnen
zich goed handhaven. De kleinere zaken zullen verdwijnen.
De omzet van de sub 2. genoemde winkel loopt langzaam maar regelmatig
achteruit. De aan de leiding staande halfambachtelijke slager, m.a.w. de
kruidenier c.s. met een op de verkoop van vlees gebaseerd diploma, heeft
als regel te weinig kennis van vlees om dreigend bederf van het voorver-
pakte vlees te voorkomen. Bovendien, wat moet hij doen met het in kleine
stukken verdeelde voorverpakte vlees, dat op de zaterdagavonden niet ver-
kocht blijkt te zijn? De verpakking openen en het vlees voor de vlees-
warenbereiding gebruiken mag en kan hij niet. Het resultaat is, dat het
percentage verkleurde en/of bedorven pakjes vlees in deze zaken vrij hoog is.
De verkoop in de sub 3. genoemde winkels is, zeker in het zuiden, zeer mi-
nimaal. De Nederlandse huisvrouw koopt bij voorkeur geen diepgevroren
vlees.

De combinatie van de sub 1. en 2. genoemde winkels zullen zich daaren-
tegen niet alleen handhaven, doch de omzet vertoont nog steeds een stij-
ging. Dit zijn dus de supermarkets, waar in de afdeling slagerij een vol-
ambachtelijk slager aan het hoofd staat en waar ter plaatse het vlees wordt
voorverpakt.

Mede in verband met hetgeen ik geschreven heb over artikel 8 van de
Vlecskeuringswet, wil ik hier nadrukkelijk stipuleren, dat mijn ervaring
met de nadere keuring van voorverpakt vlees uitwijst, dat het argument
van de groot-industrie tot wijziging van artikel 8 van de wet, n.1. het ar-
gument dat voorverpakt vlees praktisch niet te keuren is, eigenlijk nu al
voor een groot deel zijn waarde verloren heeft, om de zeer eenvoudige
reden, dat de verkoop van elders voorverpakt vlees is teruggelopen tot een,
althans in Tilburg, te verwaarlozen kleine hoeveelheid. Het zou dwaas zijn
een wet te wijzigen, als een zwaar argument voor die wijziging straks niet
meer blijkt te bestaan.

Sinds het in werking treden van de Vlecskeuringswet, nu ruim veertig
jaar geleden, zijn er op het gebied van de distributie van vlees de laatste
jaren zeer grote veranderingen opgetreden. De toekomstige dierenarts die
zijn arbidsterrein hoopt te vinden op het gebied van de vleeshygiëne in het
algemeen, zal met deze veranderingen terdege rekening dienen te houden.

Tijdens de Veterinaire Week 1957 heeft collega M. K a r s e rn e ij e r een in-
leiding gehouden over de opleiding tot keuringsdierenarts. Ik ben het nu,
zeven jaar na het uitspreken van die inleiding nog nagenoeg geheel eens
met hetgeen collega Karsemeijer toen geponeerd heeft. De inleiding heeft
collega Karsemeijer indertijd samengevat in 19 conclusies. Het heeft weinig
zin al die conclusies hier te herhalen, doch enkele punten wil ik gaarne
in al of niet gewijzigde vorm naar voren brengen.

2. de specialistische opleiding kan het best geschieden aan bepaalde grote
abattoirs of bepaalde grote gedecentraliseerde diensten met aanvoer van
veel vermagerde runderen, waar een goed geoutilleerd laboratorium ter
beschikking staat;

3. de opleiding tot directeur van een groot abattoir zal een aantal jaren
moeten duren;

4. de Veterinaire Inspecteurs van de Volksgezondheid dienen meer in-
vloed te hebben bij benoemingen en deze bevoegdheid dient wettelijk te
worden geregeld.

Evenals Karsemeijer ben ik van mening dat voor de vleeskeuringsdieren-
arts het bestaande basisdiploma gehandhaafd dient te blijven en wel om
de volgende redenen:

a. bij de keuring vóór het slachten is het van groot belang, dat in snel
tempo een scheiding gemaakt kan worden tussen gezonde en zieke
slachtdieren. De klinisch zieke dieren worden op een of andere wijze
(door afzondering of door middel van oormerken) gesignaleerd. Er zijn
verschillende afwijkingen waarbij de klinische bevindingen zeker zo be-
langrijk zijn als de patholoog-anatomische veranderingen. Ik denk
hierbij aan varkenspest, kreupelheden hoog of laag, ataxie, verhoging
van temperatuur en dergelijke;

b. er bestaat een regelmatig contact met de collegae practici over spoed-
en noodslachtingen. Het is gewenst dat het gespreksniveau van beide
partners over de klinische bevindingen dan op nagenoeg gelijke hoogte
ligt.

Sta mij toe de ideale weg te schetsen van de collega die op vijfendertig-
jarige leeftijd hoopt directeur te zijn van een groot slachthuis in een ge-
meente met meer dan bijvoorbeeld 50.000 inwoners, of van een gedecentra-
liseerde keuringsdienst met grote particuliere exportslachterijen. Ik zeg
zeer nadrukkelijk „de ideale weg". Er zijn ook prima slachthuisdirecteuren,
die een kortere weg gevolgd hebben. Maar de ingewijden weten maar al
te goed, welke „vergissingen" er dan na zo\'n korte weg soms begaan wor-
den.

De ideale weg, zoals ik die zie loopt als volgt: basisdiploma (±: 24 jaar);
enkele jaren klinische ervaring als assistent of plaatsvervangend dierenarts
(± 27 jaar); dan solliciteren naar een functie als keuringsdierenarts op
een groot abattoir (±: 30 jaar); vervolgens adjunct-directeur op een abat-
toir (± 35 jaar), en als sluitstuk directeur van een groot abattoir.
Na een dergelijke opleiding kan geen enkele slager of keurmeester de be-
trokken collega „iets nieuws vertellen", maar toch zal hij zo nu en dan
11241 Utrecht bellen, om advies aan een Hoogleraar te vragen, ondanks
het feit, dat hij ongeveer tien jaar „in de keuring zit".

In verband met het schrijven van dit artikel, heb ik de publikaties in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde betreffende „specialisatie" nogmaals ge-
lezen en daardoor ben ik ertoe gekomen ook over dit onderwerp mijn visie
weer te geven.

Het heeft mij hooglijk verbaasd, dat verschillende (jongere) collegae een
opleiding tot specialist in een van de medisch-veterinaire vakken mogelijk
achten gedurende de studietijd, al of niet met splitsing vóór of na D2.
Ik zeg zeer nadrukkelijk „medische vakken". Laten wij voorzichtig zijn ora
onvergelijkbare grootheden toch met elkaar te willen vergelijken. Ik kan
mij heel goed voorstellen, dat er faculteiten zijn, waar een splitsing tijdens
de studietijd wèl mogelijk is. In Nijmegen, Amsterdam (2x) en Leiden is

b.v. de laatste jaren een afsplitsing ontstaan in de politieke wetenschap
(politicologie) als specialisme bij de interfaculteit der Sociale Wetenschap-
pen. Er kan aan die faculteiten „geswitched" worden met hoofdvak A of
B en keuzevak C of D bij de doctoraal studie. Akkoord! Maar dat wil niet
zeggen, dat afsplitsing met als doel „specialisme" aan de veterinaire facul-
teit ook noodzakelijk of gewenst is. Wanneer de faculteit diploma\'s zou
gaan uitreiken met de vermelding: dierenartsbacterioloog, -viruloog, -pa-
tholoog-anatoom, -microbioloog, -zoötechnicus enz. dan moeten dergelijke
diploma\'s toch de indruk wekken, dat de bezitters ervan veterinair bac-
terioloog, -viruloog, -patholoog-anatoom enz. zijn. Ik meen, dat die epi-
theta ornantia pas waarde krijgen na jarenlange speciale studie en speciale
praktische opleiding.

De universiteit leidt geen specialisten op, zij wil alleen trachten, als de voe-
dingsbodem aanwezig is, het latere wetenschappelijk werk te stimuleren.
Als het erin zit, komt het er wel in de vorm van voordrachten, publikaties,
dissertatie of tijdens het werk als wetenschappelijk ambtenaar uit. Ook
voor of na de doctoraal studie zijn er wel zaken die bestudeerd moeten
worden, welke voor student A, die na het afstuderen de richting Y wil in-
gaan, volgens zijn mening geen nuttig effect zullen sorteren.
Maar vroeg of laat kan het b.v. voor de bacterioloog nuttig zijn, dat hij
de gevolgen kent van het eten van Taxus baccata, dat hij weet hoe en wan-
neer een epiduraal anesthesie wordt toegepast, waardoor een bloedneus bij
een koe ontstaan kan. Indien de verschillende faculteiten ieder voor zich,
specialisten zouden gaan opleiden, dan vindt op de grensgebieden tussen
de faculteiten zonder twijfel duplicering plaats, wat noodgedwongen leiden
moet tot ernstige verspilling van krachten en middelen.
Als voorbeelden noemt Prof. Ariëns {Tijdschr. Diergeneesk., 88, 669,
1963) de biochemie, -fysiologie en microbiologie aan drie Utrechtse facul-
teiten. Men begrijpe mij goed, colleges en practica in de (normale) veteri-
naire fysiologie of microbiologie, liggen op een heel ander niveau dan de
opleiding tot specialisten of leerling-specialisten in deze richtingen.
De student van de Biltstraat, die b.v. fysioloog denkt te worden, moet
overzwaaien óf als hij veterinaire fysiologie als zijn einddoel kiest, na het
dierenartsexamen de weg bewandelen, die hiervóór is aangegeven. Als hij
maar niet denkt op 25-jarige leeftijd volleerd fysioloog te zijn.
De keuze ligt niet bij de diergeneeskundige (met nadruk op „genees-
kunde") faculteit, maar bij de student. Zich specialiseren wil zeggen, zich
verdiepen in een klein onderdeel van het geheel, maar dat verdiepen kan
pas beginnen als men het geheel kent. Een oogspecialist moet weten, waar-
om hij een patiënt met een gestuwde pupil naar een internist of neuroloog
verwijst en bij een histoloog die tijdens het microscopisch anatomisch
onderzoek in hersencoupes „rare" celinsluitsels vindt, zal het licht toch wel
op rood springen. Bij de patholoog-anatoom, die ook hersencoupes bestu-
deert, staat het licht al op oranje, de sprong naar rood is dus bij hem niet
zo groot als bij de histoloog.

Met deze voorbeelden wil ik slechts de waarde van het basisdiploma aan-
tonen. Welk gedeelte van de studiestof van Dl of D2 kan vervangen wor-
den voor de specialisatie naar X, Y of Z?

Uit het diergeneeskundig jaarboek 1964, waarin zelfs geen punten of
komma\'s verkeerd staan, heb ik onderstaande gegevens van bladzijde 269
e.V. gehaald:

Totaal aantal dierenartsen 1538.
Deze 1538 zijn te verdelen in drie groepen en wel;
1) in ander beroep werkzaam : 10 dierenartsen,
rustend of gepensioneerd
personalia onbekend

Actief als dierenarts werkzaam 1538 — 208 = 1330 dierenartsen.
2) Van deze 1330 dierenartsen acht ik het basisdiploma zonder meer nood-
zakelijk voor:

waarnemende dierenartsen
praktizerende dierenartsen
praktizcrend en vleeskeuring
dierenartsen bij V.D. en Volksgezondheid
dierenartsen bij Hoger Onderwijs
dierenartsen bij Gezondheidsdiensten
dierenartsen bij de Vleeskeuring (volambtelijk)

3) Het is niet met zekerheid te zeggen of voor de volgende dierenartsen
het basisdiploma noodzakelijk is:
van 38 dierenartsen is niet bekend of zij van hun

Voor 1107 van de 1330 dierenartsen is het basisdiploma noodzakelijk, dus
75%, terwijl voor de overige 25% het zeker niet vaststaat dat specialisatie
zonder basisdiploma voldoende zou zijn geweest.
Het becijferde percentage van 75 is dus zeker aan de lage kant.
De laatste tien jaren zijn gemiddeld 60 collegae per jaar afgestudeerd (zie
jaarboek), dit wil zeggen, dat per jaar voor 45 studenten het basisdiploma
noodzakelijk is en dat voor de overige 15 studenten misschien splitsing
vóór of na D2 meer gewenst zou zijn. Een splitsing dus in tien of meer spe-
cialismen met als gevolg, specialistencolleges en/of practica met 1, 2 of 3
studenten.

Een dergelijke opzet van het Hoger Onderwijs is financieel niet te reali-
seren, terwijl ik betwijfel of er docenten te vinden zijn, die voor een der-
gelijk klein gehoor regelmatig colleges wensen te geven. Indien een oppo-
nent zou beweren, dat in de toekomst het aantal practici zal teruglopen
en de behoefte aan specialisten zal toenemen, dan schaart die opponent
zich in de groep van broodetende profeten. Ik ken praktijken, die 30-40
jaren geleden een gebied omvatten, waar nu acht jonge collegae prachtig
werk verrichten.

Het groot aantal vóór-kandidaats-studenten, dat momenteel is ingeschreven
bij de diergeneeskundige faculteit, behoeft geen vei-wondering te wekken,

als daarbij gedacht wordt aan de geboortetop 1946 en het stijgend aantal
leerlingen, dat Middelbaar Onderwijs volgt. Dat grote aantal eerste en
tweedejaars, zal de volgende jaren geleidelijk wel tot normale proporties
terugvallen.

Met gepaste bescheidenheid, maar ook met een zekere vrijmoedigheid heb
ik mijn gedachten omtrent de toekomst van de Veeartsenijkundige Dienst
(V.D.) en de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid (V.I.V.) op
papier gezet.

In het diergeneeskundig jaarboek 1964 begint op bladzijde 77 een hoofd-
stuk over de V.D. en op bladzijde 103 een ander hoofdstuk over de V.I.V.
De redactie van het jaarboek heeft zeer juist gehandeld door de veelheid
van gegevens in twee afzonderlijke hoofdstukken te splitsen met als onder-
titels: „De Veewet en haar uitvoering" enerzijds en „De Vlecskeuringswet
en haar uitvoering" anderzijds.

De pluralis majestatis „Wij" van artikel 23a van de Vlecskeuringswet wordt
via een omweg zo nu en dan geadviseerd door de \\\'eterinaire Hoofdinspec-
tie omtrent het verplicht samenvoegen van twee vleeskeuringskringen
waardoor één of twee halfambtelijke diensten worden opgeheven en wor-
den samengevoegd tot- of met één volambtelijke dienst.
Aan de periferie komt dus, en mijns inziens terecht, een duidelijke tendens
naar voren tot splitsing van praktijk en vleeskeuring of om in termen van
het jaarboek te spreken, een splitsing van Veewet en Vlecskeuringswet.
Nogmaals: zeer terecht.

Maar is het dan niet logisch en consequent eenzelfde splitsing in de toe-
komst na te streven bij de Inspecteurs districtshoofden? Een allround vee-
wetinspecteur, die tevens allround vleeshygiënist is, zal in de toekomst
steeds moeilijker te vinden zijn, gezien de immer voortschrijdende specia-
lisatie. Er zijn natuurlijk talrijke aanrakingspunten tussen V.D. en V.I.V.
en daarom zal een éénhoofdige leiding wel altijd gewenst blijven.

Enkele jaren geleden is bij de Toorts in Haarlem een dissertatie versche-
nen van Dr. L. J. Achterberg h, Hoofd van de Bedrijfspsychologische
Dienst van de D.A.F. te Eindhoven, onder de titel „Achtergronden van
Prestigekwesties" en met de ondertitel „Ervaring en beleving van Stat\\is-
verhoudingen in het Industriële bedrijf". Het proefschrift is in de tweede
uitgave in iets gewijzigde vorm uitgegeven, waardoor de belangstellende
lezerskring groter geworden zal zijn.

Het proefschrift is dus gebaseerd op de verhoudingen bij de groot-industrie,
niettemin heb ik het met veel belangstelling gelezen en ik ben van mening,
dat veel van de inhoud zonder veel veranderingen van toepassing is, zowel
op het vrije beroep van dierenarts als op de ambtelijke verhoudingen in
ons corps.

Hoe staat het met de voorgaande-, huidige- en toekomstige status van het
beroep dierenarts?

Het aantal definities van het begrip status is groot. De omschrijving van
Dr. Achterbergh luidt:

„Status is de plaats op de schaal van het sociaal waarderingssysteem,
m.a.w. de min of meer achtenswaardige positie, die iemand in het so-
ciaal waarderingssysteem inneemt of kan innemen. Status duidt een
relatieve plaats aan, de sociale positie van de een in verhouding tot die
van anderen."

Het is verleidelijk te trachten, een status rangorde te produceren van b.v.
de academische beroepen. Het heeft echter weinig zin aan die verleiding
toe te geven. Wel lijkt het mij toe, dat door de overgang van veeartsenij-
school naar Veeartsenijkundige Hogeschool en tenslotte naar Faculteit der
Diergeneeskunde, de status van het beroep dierenarts bij niet-academici
weinig of niets veranderd is.

De status van het beroep is zeer sterk aan persoonlijke eigenschappen ge-
bonden. De reden, dat ik iets over de status wil schrijven, vindt zijn oor-
sprong in mijn ervaringen als lid van de Ereraad. Het komt nogal eens
voor, dat de materialistische inslag van leden van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde dermate groot is, dat het aescu-
laapteken op de voorruit het enig aanwezige statussymbool is.
In de verhouding tot de dorp.s- of stadsgemeenschap, in de verhouding tot
de cliënten en zelfs ook in de verhouding ten opzichte van buurtcollegae is,
gelukkig blijven het uitzonderingen, maar een klein statussymbool aan-
wezig.

Ligt hier geen taak voor de D.S.K., om met nog meer nadruk dan wellicht
reeds gebeurt, de aanstaande collegae te attenderen op de code en af te
houden van de eerste misstap op het gebied van de intercollegiale verhou-
dingen? De eerste fout, begaan bij een vrije vestiging of het solliciteren naar
een ambtelijke functie kan zo licht door jeugdige overmoed gemaakt wor-
den. Flet erkennen en het herstellen van een gemaakte fout is voor enkele
collegae soms een te zware opgave.

De nadelen van de huidige gemeentelijke uitvoering van de Vleeskeurings-
wet zijn mij in de loop van dertig jaren wel duidelijk geworden. Ik denk
hierbij aan de noodzaak, dat elke gemeente voor zich een aantal verorde-
ningen moet vaststellen, (keuringsverordening, heffingsverordening, ver-
ordening op het gebruik van de slachtplaats, destructieverordening, even-
tueel gemeenschappelijke regeling).

Verder denk ik aan de verschillen in de keurlonen, die elke gemeenteraad
voor zich moet vaststellen.

Zijn deze nadelen echter dermate groot, dat het daardoor gewenst is, over
te schakelen van gemeentelijke uitvoering naar rijksuitvoering?
Ik meen van niet.

A. De administratieve werkzaamheden verbonden aan de soms noodzake-
lijke wijzigingen van de gemeentelijke verordeningen zijn tijdrovend,
maar tussen de tijdstippen van de wijzigingen liggen als regel toch wel
enkele jaren. Ik vrees, dat de wekelijks en maandelijks terugkerende
administratieve werkzaamheden, die verbonden zijn aan een rijks-
uitvoering, meer tijd zullen vergen dan een gemeentelijke uitvoering.
Voor vereenvoudiging van de administratie is rijksuitvoering zeker
niet noodzakelijk.

Het verschil in de keurlonen zou een argument kunnen zijn, maar
daarbij zou wel bedacht moeten worden, dat eventuele rijkstarieven
zeker niet op het niveau van de laagste gemeentelijke keurlonen zou-
den komen te liggen, maar veeleer het niveau zouden benaderen van
de hoogste gemeentelijke tarieven. Of een rijksuitvoering van de keu-
ringsdiensten en een rijksexploitatie van de slachthuizen goedkoper
zouden zijn dan de gemeentelijke exploitatie is nog lang niet zeker. De
gemiddelde hoogte van de keurlonen over het gehele land zou bij rijks-
uitvoering zeker niet lager liggen dan de gemiddelde hoogte bij ge-
meentelijke uitvoering.

Alle keuringsambtenaren in het gehele land zijn bij het nemen van
de keuringsbeslissingen gebonden aan de voorschriften, vervat in het
Keuringsregulatief. Bij een eventuele rijksuitvoering zou die gebonden-
heid niet veranderen. Indien er nïi geen uniformiteit bij de keuring
bestaat, zou die er ook niet zijn bij de rijksuitvoering. De ambtenaar
verandert niet door zijn gemeentelijke jas te vervangen door een rijks-
jas.

D. Er zijn 87 gemeentelijke slachthuizen en 2 coöperatieve slachthuizen
in ons land. Die vertegenwoordigen een kapitaal dat in de honderden
miljoenen loopt. Het lijkt mij zeer onwaarschijnlijk, dat er in de
Staten-Generaal een meerderheid gevonden zou kunnen worden die
bereid is deze gemeentelijke kapitalen door het Rijk te laten over-
nemen, dit temeer daar de betreffende gemeenten, middels de Ver-
eniging van Nederlandse Gemeenten, met zeer sterke argumenten een
overname door het Rijk zullen ontraden. De autonomie van de Ge-
meenten is wel eens met minder sterke argumenten verdedigd.

E. Is het vrije vervoer van goedgekeurd vlees in het gehele land een mo-
tief voor rijksuitvoering?

Met andere woorden, moet artikel 8 van de Vleeskeuringswet ver-
dwijnen? Ik meen hier vóór aangetoond te hebben, dat het niet raad-
zaam is, dit artikel buiten werking te stellen.

F. Het toezicht op de gemeentelijke uitvoering is wettelijk bepaald en
geschiedt door de Veterinaire Inspecteurs van de Volksgezondheid. Op
grond van de bepalingen van artikel 10 van de Vleeskeuringswet kun-
nen Gedeputeerde Staten, gehoord de Inspecteur, zonodig bij onvol-
doende uitvoering, ingrijpen.

Samenvattend: De argumenten voor een rijksuitvoering van de Vlees-
keuringswet zijn niet overtuigend genoeg om het vervangen van de
gemeentelijke uitvoering te motiveren.

Naast de kennis van de histologie, microscopische anatomie, pathologische
anatomie, bacteriologie, virulogie, is het noodzakelijk dat de keurings-
ambtenaar steeds meer aandacht gaat besteden aan het ontwikkelen van
de kennis betreffende het bacterioscopisch onderzoek van vleeswaren, aan
de chemische reacties die zich afspelen bij het rijpingsproces van vlees,
maar ook dat hij door zelfstudie beter op de hoogte komt van bedrijfs-
beheer, personeelsbeheer, begrotingstechniek, utiliteitsbouw, rationalisatie in

een bedrijf, gemeente-administratie, politionele bevoegdheden enz.
In totaal zijn momenteel 158 collegae volambtelijk en 85 halfambtelijk
werkzaam op het gebied van de vleeshygiëne. Het aantal volambtelijke
collegae zal zich in de toekomst, gezien de steeds hoger wordende eisen,
die aan onderzoek, hygiëne en controle gesteld worden, uitbreiden.
Het aantal halfambtelijke ambtenaren zal geleidelijk kleiner worden, t.g.v.
het samenvoegen van halfambtelijke vieeskeuringskringen.
Een verdere uitbreiding van de keuring, toezicht en controle op andere
consumptieartikelen van dierlijke oorsprong, kan onmogelijk nog lang
achterwege blijven. Indien wij exact zouden weten hoeveel zieke en mis-
schien zelfs gestorven kippen er geconsumeerd worden, dan zou een der-
gelijk cijfer de noodzaak van de keuring van wild en gevogelte ondubbel-
zinnig aantonen. Het aantal kilogrammen pluimveevlees dat per hoofd van
de bevolking per jaar geconsumeerd wordt, stijgt zeer sterk. De grote vraag
dringt zich op, of er in de toekomst voldoende dierenartsen zijn, die de ver-
antwoordelijkheid voor deze keuring van wild 3n gevogelte kunnen dragen.

I. Gezien vanuit het standpunt van de vleeshygïenist, is het niet raadzaam,
artikel 8 van de Vleeskeuringswet te laten vervallen.
II. De aanvoer van elders voorverpakt vlees loopt terug, terwijl de verkoop
van ter plaatse voorverpakt vlees nog steeds toeneemt.

III. Aan de benoembaarheid tot hoofd van een vleeskeuringsdienst dienen eisen
gesteld te worden, die verder gaan dan alleen het bezit van het diploma van
dierenarts.

IV. Opleiding tot specialist aan de diergeneeskundige faculteit tijdens de nor-
male studietijd is ongewenst. Het basisdiploma blijve ongewijzigd: daarna
kan specialisatie volgen.

V. De gewenste splitsing tussen de diergeneeskundige praktijk en vleeskeurings-
diensten die wordt nagestreefd, heeft als logische consequentie, een toekom-
stige splitsing tussen veewet- en vleeskeuringswet inspecteurs, onder één-
hoofdige leiding.

VI. Met meer nadruk dan wellicht nu reeds geschiedt, moeten alle aanstaande
collegae gewezen worden op de statusverplichtingen die voortspruiten uit de
academische opleiding.

VII. De argumenten voor een rijksuitvoering van de Vleeskeuringswet zijn niet
overtuigend genoeg om het vervangen van de gemeentelijke uitvoering te
motiveren.

VIH. Verdergaande specialisatie van de vleeskeuringsambtenaar op het gebied van
het histologisch en bacterioscopisch onderzoek van vleeswaren is noodzakelijk.
Dc keuring van wild en gevogelte verdient alle aandacht.

1. From the point of view of the meat hygiënist, is is not advisable to annul
Section 8 of the Meat Inspection Act.

2. The supply of pre-packed meat from other sources is declining, whereas sales of
pre-packed meat from local sources continue to be on the increase.

3. Qualifications to be appointed head of a meat inspection service should go beyond
the mere holding of a veterinary surgeon\'s certificate.

4. Training as a specialist at the faculty of veterinary medicine should not be
received during the normal period of study. The basic certificate should remain
unaltered; this may be followed by training as a specialist.

5. The desired split between veterinary practice and meat inspecdon services will
logically result in a future split between Live-Stock Act Inspectors and Meat
Inspection Act Inspectors under one direction.

6. It should be strongly impressed on all future veterinarians that a university
training entails status obligations; this will have to be done more emphatically
than is is today.

7. Arguments in support of enforcement of the Meat Inspection Act by the State
are not sufficiently convincing to warrant substitution of its enforcement by the
municipal authorities.

8. Increased specialization of meat inspection officers in the fields of histological and
bacterioscopical investigation of meat products will be essential.

1. Du point de vue de l\'hygiéniste de viandes, il est à déconseiller de supprimer
l\'article 8 de la Loi sur l\'Inspection des Viandes.

2. L\'arrivage de viandes emballées préalablement ailleurs diminue, tandis que la
vente de viandes emballées préalablement sur place augmente toujours.

3. Il faudra que les qualités requises pour la nomination de chef d\'un service
d\'inspection de viandes dépassent la seule possession du diplôme de médicin vété-
rinaire.

4. Il n\'est pas désirable d\'insérer la formation de spécialiste dans la durée normale
des études à Faculté de Médecine Vétérinaire. Le diplôme de base devra rester
tel quel, la spécialisation pourra suivre après.

5. La bifurcation désirée entre la pratique vétérinaire d\'une part et les services
d\'inspection de viande d\'autre part a pour conséquence logique une bifurcation
future entre l\'inspection de la Loi sur le Bétail et l\'inspection de la Loi sur l\'In-
spection de Viandes, subordonnées à un seul Directeur.

6. Plus qu\'on le fait peut-être déjà à présent, il faudra accentuer, pour tous les
collègues futurs, les obligations inhérentes à leui position de médecin vétérinaire
résultant de la formation universitaire.

7. Les arguments pour l\'exécution gouvernementale de la Loi sur l\'Inspecdon des
Viandes ne sont pas suffisamment convaincants pour motiver le remplacement de
l\'exécution communale.

8. Une spécialisation plus poussée du fonctionnaire de l\'Inspection des Viandes,
dans le domaine de l\'examen histologique et bactérioscopique des denrées de
viande est nécessaire.

1. Aus dem Standpunkt des Fleischhygienistcn ist es nicht geraten Par. 8 des Fleisch-
beschaugesetzes fallen zu lassen.

2. Die Zufuhr von anderswo voreingepacktes Fleisch läuft zurück, während der
Verkauf des an Ort und Stelle voreingepackten Fleisches noch immer zunimmt.

3. Es müssen wegen Ernennbarkeit als Chef eines Fleischbeschaudienstes Forde-
rungen gestellt werden, die weiter reichen als nur der einfache Besitz des Tier-
arztdiploms.

4. Eine Spezialistenerziehung im Rahmen der tierärzdichen Fakultät während der
normalen Studienzeit ist unerwünscht. Das Basisdiplom müsste unverändert
bleiben, jedoch die Spezialisation danach erfolgen.

5. Die erwünschte Spaltung zwischen tierärztlichen Praxis und Fleischbeschau-
diensten, die erstrebt wird, hat als logische Folge eine zukünftige Spaltung
zwischen Viehgesetz- und Fleischbeschaugesetz-Inspektören; unter einheitlichen

6. Mehr naehdrückUeh wie bisher der Fall ist, müssten alle künftige Kollegen
hingewiesen werden auf den Statuspflichten aus einer akademischer Schulung
erwachsend.

7. Die Argumente der Reichsausführung des Fleischbeschaugesetzes sind nicht über-
zeugend genug um eine Ersetzung der Gemeindeausführungen zu motivieren.

8. Eine fortentwickelte Spezialisierung des Fleischbeschaubeambten auf dem Ge-
biete der histologischen und bacterioskopischen Untersuchungen von Fleischwaren
ist notwendig.

1. Desde el punto de vista del higienista de carne no es aconsejable hacer caducar
art. 8 de la ley sobre la inspecciôn de la carne.

2. El transporte de carne preempacada en otra parte disminue, mientras la venta
de carne preempacada en el mismo sitio aumenta aûn siempre.

3. De la elegibilidad a jefe de un servicio de inspecciôn de carne hay que exigir mâs
que sôlo la posesiôn del diploma de veterinario.

4. Educaciôn para especialista en la facultad dc veterinaria durante la carrera
regular no es deseada. No hay que cambiar el diploma de base, después puede
seguir especializaciôn.

5. La division deseada entre la prâctica veterinaria y los servicios de inspecciôn
de carne, que se persigue, tiene como consecuencia lôgica una division futura
entre los inspectores de la ley sobre el ganado y la sobre la inspecciôn de la carne,
bajo direcciôn monârquica.

6. Mâs expresamente que acaso ya ocurre ahora, hay que indicar a todos los
collegas futuros las obligaciones del estado que proceden de la educaciôn aca-
démica.

7. Los argumentos para una ejecuciôn del estado de la ley sobre la inspecciôn de
la carne no son bastante convincentes para motivar la substiticiôn de la ejecuciôn
municipal.

8. Mâs especializaciôn del funcionario de la inspecciôn de la carne sobre el terreno
de examen histolôgico y bacterioscôpico de productos de carne es necesaria.

„Deir El-Hajar" heet een in het kader van de ontwikkelingshulp opgericht onder-
zoekstation voor veeteelt en veehouderij in Syrië, 25 km van Damaskus gelegen.
Het project loopt sedert bijna 1 jaar en is na beëindiging van de inrichtingswerk-
zaamheden klaar om te beginnen. Het bedrijf is 200 ha groot, waarvan 80 ha be-
drijfsklaar zijn. Er zijn goede stallen voor 80 runderen en 400 schapen, waarvan
nu aanwezig zijn 26 Duitse zwartbonten, 12 Duitse Biaunvieh- en 17 Angler koeien,
evenals 118 Merino\'s, 81 Merinovleesschapen, 63 melkschapen en 11 Karakulschapen.
Het Duitse team van deskundigen bestaat uit een veterinair als teamleider, een vee-
tecltkundigc, een voederplantspecialist, een voederderkundigc, evenals cen voormelker
en iemand die over de machines gaat als technicus. Nieuw ingerichte laboratoria
voor melkonderzoek, voor voedermiddelenonderzoek en voor wolonderzoek staan
ter beschikking, evenals een veterinaire afdeling. Van Duitse zijde worden als tech-
nische apparatuur beschikbaar gesteld een silo, een mstallatie voor kunstmatige be-
regening, evenals de noodzakelijke tractoren en andere machines en gereedschappen.
De hoofdopgave is de aanpassingsmogelijkheid van Duitse rassen te onderzoeken, even-
als de mogelijkheid van kruising van primitieve inheemse rassen. Verder zullen Sy-
rische arbeidskrachten vertrouwd gemaakt worden met het gedrag, de voeding en
de verzorging van belangrijke vcerassen en de voederwinning en voedering. Alles
tezamen een omvangrijk en dankbaar arbeidsterrein.

Ter beantwoording van de in de titel opgesloten vraag is het gewenst het
„buitenland" te verdelen in:

Wat de landen der E.E.G. betreft, zullen met ingang van 1 januari 1968,
mogelijk met een uitzondering voor Italië, de dierenartsendiploma\'s gelijk-
gesteld worden en zal vrije vestiging binnen het gebied van België, Luxem-
burg, Duitsland, Frankrijk en Nederland mogelijk zijn. Wanneer we er ver-
der rekening mede houden dat ook de overige West-europese landen op
betrekkelijk korte termijn tot het „Verenigd Europa" zullen toetreden,
moet bijv. ook aan Engeland, Spanje en de Scandinavische landen aan-
dacht geschonken worden.

Tabel 1 geeft een overzicht van de dierenartsendichtheid per grootvee-
eenheid²) volgens gegevens van de World Health Organization (1963).
In de eerste plaats blijkt uit deze tabel hoe moeilijk het blijkbaar is om
op dit gebied betrouwbare gegevens te verzamelen. Het kan immers niet
waar zijn, zoals voor Denemarken en België opgegeven, dat het aantal
praktizerende dierenartsen even groot of praktisch even groot is als het
totaal aantal dierenartsen. In andere landen — zie Nederland — kunnen
deze aantallen zich verhouden van 1 tot 2. Gezien de heterogeniteit van
het materiaal is het dus onmogelijk exacte conclusies te trekken. Wel sprin-
gen enige feiten echter duidelijk in het oog en wel:

1) dat de dierenartsendichtheid in West-Duitsland en Italië, en met name
in Spanje, erg groot is en deze gebieden geen toekomst voor ons bieden.
Kwaliteitswerk weegt echter zwaar,

2) dat in Frankrijk relatief weinig dierenartsen werkzaam zijn en men
zich hierop zou kunnen richten,

3) dat Nederland in elk geval niet behoort tot de landen met de grootste
dierenartsendichtheid,

4) dat het in verband met het bovenstaande en gelet op de kwaliteit en de
betekenis van onze veestapel, m.i. gewenst is dat het aantal Nederlandse
dierenartsen snel wordt verhoogd. Dan zal het ook mogelijk zijn aan-
dacht te besteden aan verschillende takken van echt diergeneeskundig
werk (varkens-, pluimvee-, stofwisselingsziekten), die nu door gebrek
aan tijd en massabestrijding te veel blijven liggen. Wordt het aantal

1 Prof. Dr. P. Hoekstra; hoogleraar in de zootechniek, Fakuheit der Diergenees-
kunde, Rijks Universiteit Utrecht, Biltstraat 172; buitengewoon hoogleraar in de
tropische veeteelt aan de Landbouwhogeschool te Wageningen, Duivendaal 4.

2 Het aantal grootveeëenheden werd berekend door het aantal stuks grootvee te
vermeerderen met het aantal stuks kleinvee (schapen, geiten, varkens) gedeeld
door 50 en het aantal stuks pluimvee gedeeld door 500.

Aantallen grootveeëenheden per dierenarts in West-Europa.
Number of large animal units per veterinarian in Western Europe.

snel verhoogd — de aantallen in de laatste jaren aangekomen studenten
doen dit verwachten — dan zal het tegen 1970 mogelijk zijn ons eigen
gebied te bewerken en mogelijk ook enig werk in andere E.E.G. landen
te doen.

Over de dierenartsendichtheid in verschillende van deze landen geeft tabel
II een overzicht. Voorzover de landen niet genoemd werden door de
World Health Organization (1963) werden de gegevens ondeend aan het
F.A.O. Animal Health Yearbook van 1960.

1. Uit het feit dat bepaalde cijfers, bijv. dat van het aantal dierenartsen
in Argentinië, afgerond zijn, blijkt wel dat zij slechts een globale
waarde hebben.

2. Merkwaardig is dat in veel van deze landen het aantal praktizerende
dierenartsen niet opgegeven is of, indien dit wel het geval is, het dan
vrijwel overeenstemt met het totaal aantal. Dit betekent dat praktisch
alle dierenartsen ambtenaar zijn.

3. Opvallend zijn verder de grote verschillen in dierenartsendichtheid en
het groot aantal grootveeëenheden per dierenarts. Om enige extre-
men te noemen: Paraguay met 334136 eenheden, Burma met 232182
eenheden en Ethiopië zelfs met 403857 eenheden per dierenarts. Dit
hangt natuurlijk samen met de over het algemeen toegepaste exten-
sieve wijze van veehouderij. Alleen Ghili benadert met 8946 eenheden
de in tabel I genoemde Europese normen en de Verenigde Arabische
Republiek met 3804 eenheden stemt hier geheel mee overeen.

4. Wanneer men de 30160 eenheden per dierenarts van Zuid-Afrika als
norm stelt voor een land met extensieve en intensieve veehouderij, zie
tabel III, dan betekent dit dat in vele der genoemde ontwikkelings-
landen het aantal dierenartsen nog aanzienlijk uitgebreid moet worden.
En dit zeer zeker wanneer men bedenkt dat belangrijke ziekten als
runderpest en ngana in Zuid-Afrika niet meer voorkomen en in andere
landen nog wel tientallen, misschien honderden jaren veel slachtoffers
zullen maken.

5. Behalve op aantal moet ook op kwaliteit gelet worden. Zullen vele der
ontwikkelingslanden misschien wel binnenkort in de kwantiteit kunnen
voorzien, de specialisten op elk gebied zullen toch nog vele jaren „ge-
ïmporteerd" moeten worden.

6. De eindconclusie moet dan ook zijn dat de niet gespecialiseerde Neder-
landse dierenarts in de eerste tientallen jaren nog goede mogelijkheden
heeft in de ontwikkelingslanden en daarna elke ook maar enigszins ge-
specaliseerde dierenarts nog zeer gevraagd zal zijn.

Onder dit hoofd wordt nog een groep landen behandeld die, hetzij als
emigratieland, hetzij wegens bijzondere prestaties, ook op het gebied van
de diergeneeskunde, de aandacht verdient.

De volgende gegevens van de World Health Organization, resp. de F.A.O.
werden verzameld (tabel Hl).

Aantallen grootveeëenheden per dierenarts in ontwikkelingslanden.
Number of large animal units per veterinarian in developing countries.

Aantallen grootveeëenheden per dierenarts in enkele bijzondere landen.
Number of large animal units per veterinarian in some special countries.

1. Zeer groot zijn de verschillen in dierenartsendichtheid tussen landen
met in hoofdzaak extensieve veehouderij als Australië en Nieuw Zee-
land met resp. 16390 en 24158 eenheden en een land als Amerika met
4753 eenheden, waar intensieve bedrijfssystemen relatief reeds belang-
rijk zijn. Door het stichten van een eigen opleiding zal Nieuw Zeeland
in de toekomst waarschijnlijk minder Nederlandse dierenartsen vragen.

2. Opmerkelijk is tot welke graad de dichtheid aan dierenartsen kan
stijgen in landen met een zeer intensieve veehouderij. Japan met 936
grootveeëenheden per praktizerende dierenarts en 217 eenheden per
dierenarts spant in deze de kroon, maar ook Israël behoort met 1526
eenheden per dierenarts tot de landen waar de veestapel veterinair het
meest intensief wordt verzorgd.

3. Gezien deze voorbeelden mag aangenomen worden, dat in ons land de
diergeneeskundige verzorging der veestapel ook nog aanmerkelijk ge-
ïntensiveerd zal worden.

In 1962 beschreven Harmsen en Hoekstra 40 jaar Nederlandse
diergeneeskunde in het buitenland. Daarin werd uiteengezet dat het een
complex van factoren is dat de Nederlandse dierenarts naar vreemde lan-
den trekt. Het is veelal niet de zucht naar geld, hoewel de salarissen meest
wel goed zijn, maar meer de roep van het onbekende en de drang om jong
verantwoordelijkheid te willen dragen. In de laatste jaren spreekt vooral de
wil om de materieel slecht bedeelden in de ontwikkelingslanden te helpen.
Ondanks het tekort aan dierenartsen in Nederland neemt de belangstelling
voor het buitenland dan ook toe, mede door de activiteit van Prof. Dr.
S. G. Wilson. Werkten in 1961 58 dierenartsen met een Nederlands diplo-
ma in het buitenland, in 1963 waren dit 65 en ultimo 1964 zullen dit
zeker 70 zijn. En de aanvragen uit de ontwikkelingslanden lopen in de
tientallen. Het is dan ook geen wonder dat uit landen met een relatief
grote dierenartsendichtheid als Denemarken en West-Duitsland veel dieren-
artsen in de ontwikkelingslanden werken. Ook uit Frankrijk dat, ondanks
een relatief dierenartsentekort, in al zijn vroegere koloniën de diergenees-
kunde blijft verzorgen. Nederland zal moeite moeten doen ook in dit op-
zicht met deze landen te kunnen concurreren.

Ter beantwoording van de in de titel opgesloten vraag werd het buitenland verdeeld
in 3 groepen:

Aan de hand van cijfers omtrent het aantal grootveeëenheden per dierenarts werd
voor groep a o.a. geconstateerd, dat Nederland in elk geval niet zoals W.-Duitsland,
Italië en Spanje, behoort tot de landen met de grootste dierenartsendichtheid. In
verband hiermede, de vrije vestiging in E.E.G. landen per 1-1-1968 en verschillende
takken van diergeneeskundig werk, waar nu onvoldoende tijd voor is, wordt een snelle
toename van het aantal dierenartsen gewenst geacht.

Voor b., de ontwikkelingslanden, werd geconcludeerd dat de niet gespecialiseerde
Nederlandse dierenarts gedurende tientallen jaren nog grote mogelijkheden heeft
en daarna de ook maar enigszins gespeci.aliseerde dierenarts nog zeer gevraagd
zal zijn.

Bij de behandeling van e., dus van de groep „andere landen", werd de aandacht
gevestigd op Japan en Israël met resp. 217 en 1526 grootveeëenheden per dierenarts.
Wanneer men dit vergelijkt met de situatie in Nederland (2774) dan wijst dit ook
op de mogelijkheid in ons land de diergeneeskundige verzorging van de veestapel nog
aanmerkelijk te intensiveren.

Tenslotte wordt gewezen op het feit dat, in vergelijking met bijv. Denemarken, West-
Duitsland en Frankrijk, Nederland weinig doet aan diergeneeskundige hulp in
de ontwikkelingslanden. De laatste jaren neemt de belangstelling voor het buiten-
land echter toe.

To answer the question implied in the title, foreign countries were arranged in three
groups :

Figures on the number of large-stock units served by one veterinarian showed, among
other things, that, as regards group (a). The Netherlands, unlike Western Germany,
Italy and Spain, at any rate are not among those countries where the density of
veterinarians is greatest. In view of this fact, the freedom to settde in E.E.C.
countries as from January 1, 1968 and the fact that insufflent time for various
branches of veterinary work is available to-day, a rapid increase in the number of
veterinary surgeons is believed to be advisable.

As regards group (b), that of the devoloping countries, it is concluded that there
will continue to be great opportunities for the non-specialized Dutch veterinarian
for several decades to come and that the veterinarian who is specialized even to a
small degree, will subsequently continue to be in much demand.
In discussing group (c), i.e., the group of „other countries", attention was drawn
to Japan and Israel where 217 and 1,526 large-stock units respectively are served
by one veterinarian. A comparison of these figures with the situation in The Nether-
lands (2,774) suggests that the veterinary care of livestock in The Netherlands might
be considerabley intensified.

In conclusion, it is pointed out that, in comparison with countries such as Denmark,
Western Germany and France, The Netherlands do not go in much for veterinary aid
to the developing countries. In recent years, however, interest in these countries is
increasing.

Pour répondre à la question renfermée dans le titre, on a divisé l\'étranger en trois
groupes :

A l\'aide de chiffres concernant le nombre d\'unités de grand bétail par médecin
vétérinaire on put constater pour le groupe a. notamment que les Pays Bas n\'appar-
tiennent pas, comme l\'Allemagne Occidentale, l\'Italie et l\'Espagne, aux pays avec la
plus grande densité de médecins vétérinaires.

Par rapport à la situation mentionnée, la possibilité de l\'établissement des médicins
vétérinaires qui sera hbre qu\'à partir du 1-1-1968 dans les pays de la C.E.E. et
plusieurs branches du travail vétérinaire pour lesquelles il n\'ya pas dc temps main-
tenant, une augmentation rapide de médecins vétérinaires est estimée désirable.
Pour le groupe b., les pays en voie de développement, on conclut que le médecin
vétérinaire néerlandais non spécialisé aura durant encore quelques dixaines d\'années
de grandes possibilités et qu\'ensuite le médecin vétérinaire quelque peu spécialisé
sera également encore très recherché.

Pendant le traitement du groupe c., donc le groupe „autres pays", on attira l\'attention
sur des pays comme le Japon et Israel avec respectivement 217 ct 1526 unités de
grand bétail par médecin vétérinaire. Si l\'on compare ces nombres avec la situation
aux Pays-Bas (2774), cette comparaison souligne la possibilité d\'intensifier con-
sidérablement les soins vétérinaires du cheptel.

L\'auteur finit par signaler le fait qu\'en comparaison avec p.e. le Danemark, l\'Alle-
magne Occidentale et la France, les Pays Bas ne s\'occupent que peu d\'aide vétérinaire
dans les pays en voie de développement. Ces dernières années cependant l\'intérêt
pour l\'étranger s\'intensifie.

Zur Beantwortung der im Titel erwähnten Frage wurde das Ausland in drei Gruppen
eingeteilt:

Laut Ziffermaterial über Grossvieheinheitenzahl pro Tierarzt wurde festgestellt, dass
in Gruppe a. u.A. die Niederlande pedenfalls nicht zu den Ländern mit der grössten
Tierärztedichtheit gehören, die West-Deutschland, Italien und Spanien. In diesem
Zusammenhang, sowie wegen der freien Niederlassung in den E.W.G.-Ländern ab
1.1.1968, und den verschieden Aufgaben der tierärztlichen Arbeit, wofür jetzt nicht
genügend Zeit besteht, wird eine schnelle Zunahme der Tierärztezahl wünschenswert
erachtet.

Für Gruppe b. (Entwicklungsländern) wurde fastgestellt, dass der nicht-spezialisierte
niederländische Tierarzt noch in mehreren Jahrzehnten grosse Möglickkeiten hat und
das danach auch der nur einigermassen speziahsierte Tierarzt noch sehr verlangt
werden wird.

Bei den Erörtungen hinsichtlich Gruppe c. (also die der „übrigen Ländern") wurde
die Aufmerksamkeit gerichtet auf Japan und Israël, mit 217 bzw. 1526 Grossviehein-
heiten pro Tierarzt. Wenn man diese Zahlen vergleicht mit Holland (2774) dann
erweist sich, dass die Möglichkeit besteht in unseren Lande die tierärzaliche Ver-
sorgung des Viehstandes noch bedeutend intensiviert werden kann.
Schliesslich wird die Tatsache unterstrichen, dass Holland, im Vergleich mit z.B.
Deneinark, West-Deutschland und Frankreich, noch wenig tut an tierärztlichen Hil-
feleistungen in den Entwicklungsländern. Die letzten Jahre zeigen jedoch ein wach-
sendes Interesse für das Ausland.

Para contestar la pregunta implicada en el titulo, se dividia cl cxtranjero en tres
grupos:

A base de cifras conciernente el numero de unidades de ganado por veterinario se
constataba por el grupo a. entre otros que de todos modos Holanda no pertenece a
los paises con la mayor densidad de veterinarios como .Alemania Occidental, Italia y
Espana. En conexión con esto, el establecimicnto libre en los paises de la C.E.E. por el
1-1-1968 y distintos ramos de trabajo veterinario, donde ahora hay no bastante
tiempo, se crce descado un aumento râpido de veterinarios.

Para grupo b., los paises en evolución, se concluîa el veterinario holandés no-es-
pccializado aûn tendra grandes posibilidades por deccnas de anos. Luego sera muy
buscado esc veterinario que se ha especializado, aunque sólo algün tanto.
En la discusión de grupo c., pues el grupo „otros paises", se Ilamaba la atención
hacia Japón y Israel con respectivamente 217 y 1526 unidades de ganado por vete-
rinario. Si se compara esto con la situación en Holanda (2774), pues indica esto

también la posibilidad de intensivar aûn mucho el cuidado veterinario del ganado
en nuestro pals.

Finalmente se indica el hecho que en comparación con por ejemplo Dinamarca, Ale-
mania Occidental y Francia, Holanda da poca ayuda vetcrinaria a los paises en
evolución. Los ûltimos anos, sin embargo, aumenta el interés para el extranjero.

Food and Agriculture Organization (F..\\.0.) : Animal Health Yearbook, 1960.
Harmsen, L. S. B. G. H. en Hoekstra, P.: De Nederlandse dierenarts buiten

de grenzen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, jubileumaflevering, 1, 66, (1962).
World Health Organization: World Directory of Veterinary Schools, Geneve, 1963.

Mogelijkheden om de efficiëntie van de voederbenutting te verhogen
bij mestvarkens.

(Prof. Dr. F. Vanschoubroek, Laboratorium voor Diervoedingsleer, Rijksuniversiteit,
Gent).

De verbetering van de efficiëntie van de voederbenutting kan geschieden langs vier
hoofdwegen, t.w. selectie, voeding, gezondheid, milieu. De gezondheid en het milieu
zullen onbesproken blijven. Wat de selectie betreft zij vermeld dat hierdoor een
verbetering kan teweeggebracht worden, doch slechts in een traag tempo daar de
erfelijkheidsgraad amper 0,3% schijnt te bedragen. Ook zij opgemerkt dat sclccde
naar een mager varken niet noodzakelijk een verbeterde voederefficiëntie met zich
medebrengt.

Welke zijn de mogelijkheden om de voederefficiëntie via de voeding te verbeteren?
Hierbij wordt de rol van de aminozuren, vitaminen, mineralen en additieven buiten
beschouwing gelaten, omdat hun belang voldoende is bekend.

De voederefficiëntie wordt verbeterd door het beperken van de voederinname. De
verbetering is echter niet zo groot als in het algemeen wel gedacht wordt. Uit
literatuurgegevens hebben wij berekend dat bij een voederbeperking van gemiddeld
17%, de dagelijkse gewichtstoename met 0,8% verminderd werd en de voeder-
efficiënde met 0,2% per percent beperkt.

Dit betekent dat een voederbeperking van 20 percent gepaard gaat niet een
gewichtsafname van 16% en een verbetering van de voederconversie met 4%.
De slachtkwaliteit verbetert echter, zodat deze meer dan de andere factoren tot
voederbeperking aanspoort.

De voederefficiëntie schijnt niet te worden beïnvloed door het voederen van brij
in de plaats van droogmeel op voorwaarde dat dezelfde hoeveelheid wordt gevoerd
onmiddellijk nadat het water werd toegevoegd.

De voederconversie tijdens de mestperiode is ook beter indien de biggen tijdens
de zoogperiode schraal worden opgefokt.

Ten einde geldelijk gesproken de meest efficiënte voederbenutting te kunnen be-
reiken is het op de eerste plaats noodzakelijk de netto-energetische waarde van
de verschillende voedermiddelen voor varkens nauwkeurig te kennen.
Dan slechts zal het mogelijk zijn de goedkoopste samenstelling per eenheid energie
te kennen.

De toekomst van het diergeneeskundig beroep
in verband met de industriële ontwikkeling in de
dierhouderij.

The future of the veterinary profession in connection
with de industrial development in animal production.

Hoewel een verband tussen de ontwikkelingen in de dierhouderij en het
arbeidsterrein van de dierenarts voor de hand ligt, blijkt het vaststellen
van specifieke relaties tussen de diergeneeskunde en de als bedrijf be-
oefende dierenteelt een delicate aangelegenheid.

Steeds weer blijkt echter wel dat aan een bepaalde „behoefte" betreffende
zoötechnische activiteiten in bepaalde sectoren van bedrijven, die met de
dierlijke produktie te maken hebben, door dierenartsen kan worden vol-
daan. En dit vooral t.g.v. de vaak nodige oordeelsvorming omtrent de staat
van gezondheid en het gewenste behoud daarvan door middel van geschikte
sanitaire, preventieve en andere daarop van invloed zijnde zoötechnische
maatregelen.

Waar de nadruk op de farmacologische preventie ligt, zullen de onder-
nemingen die in het farmaceutische \\\'lak werkzaam zijn, speciahsten aan-
trekken voor dit gebied hetgeen uiteraard een typisch veterinair karakter
draagt en dus weinig problemen oproept zoals die, welke in de grensge-
bieden van het veterinaire werk bestaan.

Dat op het gebied van de farmaceutisch-diergeneeskundige activiteiten,
nationaal gezien, evenzeer een weerslag te vinden is van de huidige en
toekomstige ontwikkelingen van de dierhouderij, neemt niet weg dat de
toekomstmogelijkheden in deze sector vooral bepaald zullen worden door
de veranderingen in internationaal verband (met name in de E.E.G.) en
door de intercontinentale verschuivingen. Het laatste dus in verband met
de Kennedy ronde en de betrekkingen tot ontwikkelingsgebieden en andere
economische groeperingen.

Ook diegenen echter die, met een veterinaire studie als basis, overgaan tot
activiteiten welke deels op landbouwkundig vlak liggen, voorzien blijkbaar
meer en meer in een „behoefte", door genoemd oordeelsvermogen omtrent
de gezondheidstoestand van de steeds intensiever gehouden en in grotere
eenheden voorkomende diergroepen. Collegae die dus in deze, meer tot de
grensgebieden behorende, gebieden werkzaam zijn of worden, zullen wat
betreft de toekomst evenzeer de invloed van de agrarische verschuivingen
onder ogen moeten zien.

Indien wc nu in deze korte inleiding tot een discussie willen bijdragen,
is het misschien gewenst om tot ponering van enige liefst „discutabele"
meningen te geraken, zelfs op gevaar af van speculatieve stellingname.

op Diervoedergebied, hoofd zoötechnische zaken Trouw & Co. N.V. Interna-
tionaal, Spinozastraat 1, Amsterdam.

1. Alle dierenartsen die alleen of praktisch alleen hun bestaan vinden
in afhankelijkheid van het nationale dierlijke produkt, zullen metter-
daad „afhangen" van de kwalitatieve en kwantitatieve veranderingen
van dit totale nationale dierlijke produkt.

Uiteraard zal, afgezien van de niet als bedrijf uitgeoefende dierhouderij,
binnen dit produkt ook verschuiving plaats kunnen vinden. Speciaal de
pluimvee- en varkenshouderij benevens enige kleinere zaken, die als zo-
danig gemakkelijk kunnen variëren, zullen daarbij van invloed zijn. Met
enige cijfers hoop ik dit hieronder nader toe te lichten.

De toekomst van het nationale dierlijke produkt en in het bijzonder van
haar sectoren wordt vnl. bepaald door de E.E.G. evolutie en de intercon-
tinentale ontwikkeling.

Op de eerste plaats echter de E.E.G.! Collegae die in de toekomst de minst
kwetsbare positie willen innemen en ook nieuwe posities trachten te
„creëren", zullen dus daar dienen te zoeken waar het nationale dierlijke
produkt niet beperkend of zelfs nadelig kan werken, d.w.z. daar waar hun
veterinaire activiteit zich letterlijk over de grenzen heen kan ontplooien.
Nederland is uitermate kwetsbaar t.g.v. zijn aan nationale behoefte ge-
meten, enorme „overproduktie" of exportproduktie van het dierlijke pro-
dukt. Indien aantallen dierenartsen, afgestemd op deze huidige nationale
„overproduktie" blijven afstuderen zal, indien in E.E.G. verband een rela-
tieve of absolute inkrimping van deze produktie gaat optreden, de Neder-
landse dierenarts die daarvan „afhangt" in het nadeel t.o.v. zijn buiten-
landse collega komen te verkeren. Absoluut behoeft dit t.o.v. zijn huidige
positie nog niet direct op te vallen, maar relatief kan dus niet anders voor-
speld worden dan een achteruitgang van de dierenartspositie die afhan-
kelijk is van het nationale dierlijke produkt. Dit geldt vooral in de sectoren
van de pluimvee- en varkenshouderij, maar ook — hoewel minder — in de
rundveesector.

2. Die collegae en toekomstige collegae die het verstaan een positie te ver-
krijgen of liefst te creëren in de sectoren die internationaal kunnen ont-
plooien, in de eerste plaats in de E.E.G., zijn niet of minder afhankelijk
van het narionaal dierlijke produkt.

Zij profiteren van het zgn. buitentarief van de E.E.G., dat, zolang geen an-
dere overeenkomsten via de Kennedy ronde of met de E.F.T.A. landen
(E.V.A.) worden getroffen, relatief beschermend werkt voor het dierlijk
produkt van de E.E.G. Het zijn nu voonamelijk de industriële onder-
nemingen die zich, naast bemoeienis met het nationale dierlijke produkt,
bezig houden met het dierlijke produkt in de E.E.G. of zelfs daarbuiten.
Dit biedt mogelijkheden voor Nederlandse dierenartsen een werkkring op
te bouwen onafhankelijk van de positie van het specifiek Nederlandse
dierlijke produkt.

Daarom zou gesteld kunnen worden dat de toekoni.st van de Nederlandse
dierenarts in de internationaal georiënteerde industrie relatief gunstig ligt.

Het ligt echter aan de dierenarts zelf, in hoeverre hij deze mogelijkheden
benut en zelfs voor zich of t.b.v. zijn collegae nieuwe werkkringen schept
die over de grenzen heen reiken.

Toeneming van de welvaart in de E.E.G., eventuele uitbreiding van de
E.E.G. met andere landen en contacten met andere economische groepe-
ringen bieden even zovele kansen tot vergroting van het aantal Neder-
landse dierenartsen in industrieën die expansie vinden in dit grotere gebied.
Naast de farmaceutische sector zullen mengvoederfabrieken en industrieën
voor toeleveringspreparaten en speciale voeders en ook op internationale
basis geschoeide fokkerijen e.d., diergeneeskundig geschoolde zoötechnici
aantrekken. Hierbij kunnen we afzien van die collegae die blijvend in het
buitenland in buitenlandse betrekkingen geraken. Typisch Nederlandse
toekomstvoorziening kan echter zeer wel bij buitenlandse filialen van Ne-
derlandse ondernemingen plaats vinden. Deze collegae werken a.h.w. in
een verlengstuk van Nederland welke een verschuiving van het Neder-
landse dierlijke produkt naar het buitenland, althans voor een gedeelte,
volgt en dus het binnenlandse vernauwingsproces partieel compenseert.
Daartoe is het echter wel noodzakelijk, om ten volle van deze uitwijk-
mogelijkheden van meest industriële aard te profiteren, dat toekomstige
collegae georiënteerd zijn aangaande diergeneeskundige en zoötechnische
facetten aldaar en vooral voldoende hun talen beheersen.
Om nu een beeld te krijgen hoe zich de produkties in de dierlijke sector
gedragen na het op gang komen van de E.E.G., volgen nu enige getallen
die de tendenties van de laatste jaren aanduiden:

Mengvoederproduktiestijging in de zes landen van de E.E.G. van 1961 naar
1962 in miljoenen tonnen in vergelijking met de stijging van pluimvee-
voeder als onderdeel.

Hieruit blijkt duidelijk en ook enigszins pijnlijk, dat t.o.v. de gehele E.E.G
de mengvoederproduktie in Nederland en vooral van het pluimveevoede
tot 1962 slechts 50% respectievelijk 38% van het totale stijgingspercen
tage uitmaakt, hoewel in absolute zin alleen de stijging van Duitsland aan
zienlijk groter is. De relatieve percentages geven echter reeds te denken
In 1963 is bovendien een daling opgetreden die, wat de pluimveesector be
treft, een achterstand van 21% in stijging te zien geeft!
Een ander verloop van percentages zijn die welke de aantallen bedrijven
x 1000 in Nederland aangeven in de loop van 1955 - 1962:

1955 208,6 = 100 179,4 = 100 227,0 = 100
1959 201,0 = 96 150,4 = 84 209,6 = 92
1962 194,3 = 93 119,5 = 66 178,3 = 79

Een afname van 7% van de rundveehouderijen dus, echter gepaard gaande
met een toename van het aantal dieren per bedrijf als volgt:

gebruiksvee mestvee (vnl. mestkalf!) Totaal
1955 13,6 = 100 0,8 = 100 14,4 = 100

Het aantal stuks rundvee is dus per bedrijf gestegen met 36%, waarbij de
stijging van het mestvee fantastisch genoemd kan worden (kunstmelk-
basis). We zien dus dat industrieël te houden diergroepen snelle verschui-
vingen kunnen geven.

Een afname van niet minder dan 34% varkenshouderijen ging echter ge-
paard met een toename van dieren per bedrijf als volgt:
1955 13,3 = 100 1959 17,2 = 129 1962 23,4 = 176
Men kan zeggen, dat in ca. 10 jaar de varkensstapel per bedrijf vrijwel is
verdubbeld, terwijl het aantal bedrijven tot bijna de helft is ingekrompen.
Pluimveebedrijven namen 21% af in aantal, terwijl per bedrijf de aantallen
als volgt toenamen: (exclusief eenden)

Ook hier is per bedrijf het aantal dieren praktisch verdubbeld. Hierbij
moet men bedenken dat vooral de bedrijven met meer dan 400 dieren in
dit tijdvak van 4% tot 19% van het totaal zijn toegenomen. In tegen-
stelling tot 1953 wordt nu 71% van alle dieren op 19% van de bedrijven
(> 400) gehouden i.p.v. toen 72% van de dieren op 96% van de bedrijven
(< 400).

Een bedenkelijk symptoom is evenwel, dat een teruggang in de legkippen-
stapel is op te merken welke blijkens onderstaand staatje geen tijdelijk
karakter draagt en ogenschijnlijk progressief verloopt Slechts de voortgang
in de slachtkuikenindustrie kon dit nadeel compenseren. Voor de belang-
rijke eerste kwartalen van het jaar zien we:

Voor de broederijen betekent dit voorlopig een gelijk blijvend niveau van
ca. 60 a 70 X 10« eieren.

Al met al geeft deze summiere becijfering een duidelijke tendens, die pa-
rallel loopt met ontwikkelingen zoals die in het United Kingdom en Noord-
Amerika reeds veel verder zijn voortgeschreden.

Welke prognose valt hieruit voor Nederland als lidstaat van de E.E.G. te
destilleren?

eenheden treedt op.
2e. Een vergroting van de dierproduktie per bedrijf zal wellicht in ver-
snelde mate zijn te verwachten.
3e. Een relatief achterblijven van dit proces in Nederland t.o.v. andere
E.E.G. partners, vnl. Duitsland, ons afzetgebied par excellence, is
reeds waarneembaar en zal wellicht toenemen.
4e. Binnen de genoemde tendenties verschuiven de verschillende sectoren
t.o.v. elkaar. Hoewel sommige takken flink ontwikkeld zijn (mest-
kuikens, mestkalveren) blijken ze onvoldoende compensatie te geven
om het gehele beeld op te helderen t.o.v. de andere E.E.G.-partners.
Indien niet op een of andere wijze kunstmatig wordt ingegrepen, is het
volgende t.o.v. de positie van de Nederlands dierenarts hieruit af te leiden:
le. Toeneming van preventieve en zoötechnische activiteiten wordt ge-
vraagd door minder maar grotere eenheden.
2e. Meer specialistische kunde en kennis om dezelfde redenen en groeiende

verantwoordelijkheid per groot intensief bedrijf zal nodig zijn.
3e. Relatieve afneming van de binnenlandse veterinaire activiteiten t.o.v.
de E.E.G.-partners die, wat dierlijke produktie betreft, ons inhalen en
soms voorbij streven.
4e. Compensatie in veterinaire activiteiten kan alleen in farmaceutische
en zoötcchnisch georiënteerde industrieën plaatsvinden, die minstens
in 3 landen van het E.E.G.-gebied actief zijn.
Indien we schattenderwijs stellen dat het aantal collegae, dat bij de farma-
ceutisch en zoötechnisch georiënteerde industrieën werkzaam is, in de laat-
ste tien jaar verdubbeld is tot ca. 40, zegt dit in absolute grootheid niet
veel. Wanneer uit de genoemde tendens echter afgeleid mag worden dat
in versneld tempo dit proces voortgang zal vinden binnen en vooral over
onze grenzen, dan valt de toekomst voor de dierenarts in de industrie goed
te noemen. Hoe goed zal mede van de mentaliteit en activiteit van de pas
afgestudeerden afhangen. Veel plaatsen zijn nog, eventueel in samenwer-
king met reeds in de industrie werkzame collegae, te creëren. Salariëring
zal na enige jaren inwerkperiode in de regel goed te noemen zijn, aange-
zien veelal leidende of staffuncties met redelijke vrijheid en grote zelfstan-
digheid mogelijk zijn. Meestal zijn de functies echter in arbeidsintensiteit
meer te vergelijken met de praktijk dan met overheidsfuncties, hoewel de
onregelmatigheid regelmatiger is. Hier en daar is voor het buitenland nogal
eens pionieren nodig, waarbij echter een goede betrekking is te verwerven
in financiële zin met voldoening gevende zelfstandigheid. Minder vaak zul-
len er betrekkingen zijn waarbij een rustige korte dag werk voor redelijke
vergoeding te vinden is. Dit laatste gaat met expansie meestal niet goed
samen indien men cr zelf aan moet bijdragen.

Een laatste opmerking over zgn. grootbedrijven die in meer of minder ge-
vorderde staat van „integratie" verkeren.

Horizontale en verticale bundeling van sectoren in de dierproduktie en
-afzet leveren naar analogie van de Anglo-Amerikaanse voorbeelden meer
en meer bedrijven op, die óf per sector (horizontaal dus) in het groot pro-
duceren óf een keten vormen van fokker over mester, slachterij naar super-
markt.

Dat dit soort van ..industrieën" of concerns zelfs binnen onze grenzen in
de toekomst een zekere verschuiving van veterinaire activiteit kan geven

lijkt zeer wel mogelijk. Collegae die dan hetzij voor de typische veterinaire
werkzaamheden dan wel als geneticus, zoötechnicus, nutritionist of in com-
binatieve functie werkzaam worden bij deze industrieën, nemen dan wel-
licht een gedeelte van de taak van de practicus over. Dat hierbij de nodige
aanpassingsmoeilijkheden kunnen voorkomen spreekt vanzelf. Men kan
echter voor de lopende ontwikkeling zijn ogen niet sluiten, integendeel het
beste lijkt het om actief a.h.w. mee te „integreren" om zodoende waar mo-
gelijk, een en ander in goed overleg met de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, richdnggevend of corrigerend mee te stu-
ren in een veranderend getij.

Een benadering van de correlatie tussen de veterinaire activiteiten in ons land en
de omvang en samenstelling van de dierhouderij in Nederland is moeilijk, aangezien
er geen statisdsche gegevens bestaan om de intensiteit of de financiële activiteit van
de dierenartsen te waarderen in een zeker tijdsvak.

Aanneming van een grove evenredigheid tussen de gedragingen van het nadonaal
dierlijk produkt en de veterinaire bezigheid kan, hoewel delicaat, een smalle voor-
spellingsbasis vormen.

Door de tendens van relatieve verschuiving der dierhouderij van ons land naar de
E.E.G.-partnerlanden, vnl. wat pluimvee en varkens betreft, wordt verondersteld dat
de toekomst voor collegae die tot over de grenzen actief zijn goed te noemen is, in
tegenstelling tot de relatieve mogelijkheden ten opzichte van de buitenlandse collegae
van hen die met het specifieke nationale dierlijke produkt te maken krijgen.
Integradeverschijnselen in de dierhouderij kunnen voorts een verschuiving van
veterinaire activiteiten uit de vrije sector naar particuliere functies te zien geven.
Nauwkeurige observering is nodig om door middel van nodige aanpassingen vol-
doende werkgelegenheid te houden of te creëren, vooral op niet specifiek thera-
peuüsch terrein.

Any attempt to determine the relationship between veterinary activides on the one
hand and the composition of the animal population in The Netherlands on the
other, will be difficult as statistical data on which an assessment of the intensity or
financial activities of veterinarians during a particular period might be based, are
not available.

Assuming the variations in the national animal product and veterinary activities to
be roughly proportional might provide a slender if delicate basis for prediction.
The tendency consisting in a relative shift in animal production away from The
Netherlands and towards the other countries of the E.E.C., mainly as regards poultry
and pigs, is believed to warrant the assumption that those veterinarians whose activi-
ties extend to other countries have a promising future before them, in contrast with
the relative opportunities of veterinarians concerned with the specific national
animal product in comparison with veterinarians m other common marked countries.
In addition, integration in animal production may be associated with a shift of
veterinary activities from the free categories towards private offices.
Accurate observation is esential to maintain or create adequate employment by
making the necessary adjustments, particularly in those fields which are not speci-
fically therapeutic.

Une appreciation de la relation entre les activités vétérinaires dans notre pays d\'une
part, et la situation de la production animal aux Pays Bas d\'autre part est difficile
a faire, puisqu\'il n\'y a pas de données statistiques permettant d\'évaleur 1\'intensité
OU l\'activité financière du médecin vétérinaire dans une certaine époque.

Lr fait d\'admettre une proportionnalité approximative entre les comportements du
produit animal national et l\'occupation vétérinaire pourra, bienque délicatement,
former une base étroite de prédiction.

Par suite dc la tendance dc glissement relatif dc la production animal de notre
pays vers les pays-partenaires de la C.E.E., surtout en ce qui concerne la basse-cour
et les porcs, on suppose que l\'avenir des collègues qui sont actifs au-delà des frontières,
sera bon, en opposition avec les possibilités relatives vis-à-vis des collègues étrangers
dc ceux qui auront à faire au produit animal national spécifique.
Les phénomènes d\'intégration pourront ensuite montrer un glissement des activités
vétérinaires du secteur libre vers les fonctions privées.

Il faut une observation exacte pour conserver ou pour créer, à l\'aide des adaptations
nécessaires, suffisamment d\'emploi, surtout dans le domaine non spécifiquement thé-
rapeutique.

Eine Erfassung des Verhältnisses zwischen tierärztlichen Aktivitäten und Umfang
und Zusammenstellung der Tierproduktion in Holland ist schwierig, da statistische
Daten fehlen um Intensität oder Finanzaktivität des Tierarztes in einem bestimmten
Zeitverlauf zu bewerten.

Das Annehmen einer globalen Proportion zwischen das Benehmen des nationalen
tierischen Produktes und den tierärztlichen .Arbeiten kann, wenn auch nur delikat,
eine schmale Vorhersagungsbasis ergeben.

Durch die Tendenz einer relativen Verschiebung der Tierproduktion unseres Landes
nach den E.W.G.-Partnern, hauptsächlich hinsichtlich des Geflügels und der Schwei-
ne, wird erwartet, dass die Zukunft der Kollegen, mit Aktivität bis über der Landes-
grenze, relativ gut zu nennen ist, im Gegensatz zu den relativen Möglichkeiten
hinsichtlich der ausländischen Kollegen von denen, die mit dem spezifischen na-
tionalen tierischen Produkt zu tun bekommen.

Integrationserscheinungen in der Tierhaltung können femer eine Verschiebung der
tierärztlichen Aktivitäten des freien Sektors nach Privatfunktionen zu sehen geben.
Genaue Beobachtung ist nötig um mittels der nötigen Anpassungen genügend Ar-
beitsgelegenheit im Stand zu erhalten oder zu schaffen, vor allem auf nicht-spezi-
fischen therapeutischen Gebiet.

Una ajjroximación de la relación entre las actividades veterinarias en nuestro pais
y la extensión y la composición de la ganaderia en Holanda es dificil, porque no
hay datos estadisticos para evaluar la intcnsidad o la actividad financiera ciel vete-
rinario en un cierto periodo.

Aceptación de una cierta proporción entre los modales del producto animal nacional
y la ocupación veterinaria puede formar una base pronosticadora estrecha, aunque
delicada.

Por la tcndencia de un removimiento relativo dc la ganaderia dc nuestro pais hacia
los paises companeros de la C.E.E.., sobre todo en cuanto a la avicultura y los
cerdos, se suponc que se puede decir que es bueno cl futuro para las colegas que
son activos hasta mâs allâ de las fronteras, contrariamcnte a las posibilidades relativas
en cuanto a los colegas extranjeros dc ellos que se ocuparân con el producto animal
especificamente nacional.

Fenómenos de integración cn la ganaderia pueden mostrar ademâs un removimiento

medio de adaptaciones necesarias, sobre todo en el campo no especificamente tera-

Sykes, A. H.: Some actions of an Anti-fertility Compound in the Fowl. Vet Rec.,
76, 393, (1964).

Naar analogie van proeven met dithiocarbamoylhydrazine derivaten bij ratten waarbij
oestrus en ovulatie onderdrukt werden, bleek het derivaat ICI 33828 ten aanzien
hiervan zeer werkzaam te zijn. Bij kippen kon men met dit preparaat, zowel per os
als bij subcutane of intramusculaire toediening ovulatie voorkomen. Met 12.5 mg/kg
in het rantsoen gedurende 5 dagen, hield dc leg na 3 dagen op, terwijl de dieren
10 tot 24 dagen na het einde van de behandeling weer begonnen te leggen. Bij
subcutane of intramusculaire toediening bleek 10 mg/kg de laagste effectieve dosering
te zijn.

Met 0.01% in het rantsoen kwamen oviduct en overium in rusttoestand te verkeren,
hetgeen voorkomen kon worden door intramusculaire toediening van pregnant mare
serum. 15 weekse hennen met 0.005% ICI 33828 in het rantsoen legden niet zolang
men deze behandeling volhield, terwijl controlcdieren op 19.8 weken met de pro-
duktie begonnen.

Na het staken van de behandeling kwam de proefgroep zeer snel op produktie. Bij
dieren van 70 weken oud, die 49 weken aan de leg waren, veroorzaakte ICI 33828
plotselinge snelle rui, terwijl ook depigmentatie van het gevcderte optrad.
Het bloedcalcium,gehalte daalde bij de controledieren van 20 tot 8-10 mg,/100 ml
plasma, dus tot een waarde van niet leggende hennen. Bij jonge hanen werden
groei en testisontwikkeling met 0.01% ICI 33828 onderdrukt.

Bij volwassen hanen werd met 25 m,g/kg lichaamsgewicht ICI 33828 gedurende
3 weken, de spermatogenese en de fertiliteit tot nul gereduceerd. Na beëindiging
van de proef bleken sperma en vruchtbaarheid weer normaal tc zijn. Uit door deze
hanen bevruchte eieren werden normale kuikens geboren.

Schwabe, C. W., L u 11 e r m o s e r, G. W., K o u s s a, M. and .-ii 1 i, S. R.:
Serial passa.gc of fertile hydatid cysts of Echinococcus granulosus in absence of the
definitive host. J. Parasitol, 50, 260, (1964).

Scolices uit Echinococcus-hXazen van het schaap werden intraperitoneaal geïnjiceerd
bij muizen en .gerbils (exotische knaagdieren). Bij deze prcM-fdieren werden na resp.
469 dagen of lan.ger en 144 dagen of langer fertiele blazen gevonden. Met scoliccs
uit de blazen van deze gerbils werd een tweede passage in .gerbils tot stand gebracht,
waarbij na 314 dagen fertiele blazen gevonden werden.

De auteurs menen, dat het nu misschien mogelijk is E. granulosus infecties in het
laboratorium in stand te houden zonder de risico\'s cn kosten, die verbonden zijn
aan het werken met geïnfecteerde honden. Bovendien bleek, dat de inhoud van de
Echinococcus-h\\azen uit de gerbils sterke anti,gcne ei.genschappen bezit, zodat op deze
manier een constante bron van vers anti.geen beschikbaar kan zijn.

Réd action: Les causes de réforme des vaches laitièrcs. La Revue de l\'Elevage,
19, 163, (1964).

Naar aanleiding van ccn uitgebreid onderzoek van Van S n i c k en K i n t naar de
redenen van afvoer bij dc Belgische runderen heeft dc redactie van „La Revue de
l\'Elevage" deze met soortgelijke in andere landen vergeleken.

Aangezien de wijzen waarop de onderzoeken werden verricht zeer verschillend zijn
en de omstandigheden waaronder de veehouderij wordt bedreven ook sterk uit-
eenlopen, mag men de verschillende gegevens niet zonder meer met elkaar vergelijken.
Toch heeft men ze in de hieronder volgende interessante tabel verenigd.

Dril!, A. E. and Bernstein - Ziv. R.: The effect of Terephthalic acid as a
feed supplement on the concentration of chloortetracycline in the serum of chicks.
Refuah Veter. 20, 114, (1963).

In aansluiting op publikaties van proeven, waaruit geconcludeerd mocht worden,
dat toevoeging van T.A. (1,4 dicarboxylbenzeen) aan kuikenvoer de concentratie in
het bloed van tetracyclines sterk verhoogde, hebben schrijvers het effect van T.A.
bij verschillende doseringen nagegaan, als dit drie weken lang in het kuikenvoer
werd verstrekt tegelijk met chloortetracycline (200 gram per ton).
Zij kwamen tot de bevinding, dat het chloortetracycline gehalte in het serum on-
geveer 2\'/2 maal zoveel bedroeg bij toevoeging van 0,35% T.A. per ton voer. Deze
invloed van T.A. op dc tctracyclineretentie door de nieren bleek niet meer aanwezig
bij een hogere dosering T.-A. Bij toevoeging van 0,7% en hoger werd gewichtsverlies
bij de kuikens geconstateerd en bij histologisch onderzoek kwamen hemorragiën
en infarcten in de nieren voor bij enkele dieren. Het Ca-gehalte in het bloed ver-
toonde geen verschil.

Naar aanleiding van het artikel „Salmonella bij gezonde runderen en kalveren in
Nederland" in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde aflevering 16 deel 89, kan ik
het volgende mededelen.

Gedurende de zomermaanden van 1961 en de winterperiode 1961/1962 zijn door cen
groot kalvermestbcdrijf te Borne, een .groot aantal kalveren als c en d slachtingen
op het Openbaar Slachthuis te Hengelo (O) ter keuring aangeboden, terwijl in die
tijd ook vele kalveren als kadaver ter destructie zijn afgevoerd.
Voor het bacteriologisch onderzoek is gehandeld volgens artikel 31 van het Onder-
zoekin.gsregulatief. Kolonies, die verdacht werden te behoren tot de Salmonellae,
werden overgeënt op TSI-agar en ter nader onderzoek op.gezonden naar het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht. De diagnose, S. typhi murium, werd
aldaar in de meeste gevallen gesteld.

Ook het bacteriologisch onderzoek van een aantal kadavers rechtvaardigde de uit-
spraak: gestorven aan Salmonellose. Door de buurman van genoemd bedrijf zijn in
die tijd eveneens cen aantal kalveren als noodslachting aangeboden en ook deze dieren
bleken te lijden aan paratyrus. (S. typhi murium). Bij een onderzoek ter plaatse bleek,
dat de beheerder een vrij behoorlijke hygiëne betrachtte, maar dat in en om het
bedrijf vele ratten aanwezig waren. Tevens werd veel gebruik gemaakt van antibiotica
als aanvulling van de hoeveelheid die normaal in het voeder was verwerkt. Uit-
eindelijk werd in 1962 het mesten van kalveren gestaakt en is de eigenaar na grondige
reinigin.g, ontsmetting en rattenbestrijding overgegaan tot het mesten van kalkoenen.
In 1961 en 1962 zijn echter door deze veehouders honderden kalveren afgeleverd,
waarvan een groot aantal besmet waren met paratyfus, maar nog .geen of geringe
ziekteverschijnselen vertoonden. De leeftijd van de als noodslachting aangevoerde
kalveren variëerde van 2 weken tot 4 maanden.

Ik meen daarom, dat de indruk juist is, dat de onderzoekin.gsresultaten, zoals die in
boven.genoemd artikel zijn weerge.geven er op wijzen, dat op vele mestbedrijven een
„koppelbesmetting" door min of meer permanente besmettingsbronnen plaats heeft.
Alvorens deze bronnen van besmetting te kunnen elimineren, zullen er nog grote
hoeveelheden vismeel gesteriliseerd, veel antibiotica verwerkt, financiële stroppen
.geleden en voorlichting aan kalvermestcrs gegeven moeten worden, voordat bevoe.gde
instanties de mogelijkheid geboden zal kunnen worden om de marktaanvoer van deze
besmette kalveren te beperken of te verbieden, op het moment dat de besmettings-
bron is op.gcspoord op een bepaald bedrijf.

Sectieversla.gen van Provinciale Gezondheidsdiensten, keurin.gsuitslagen van (nood)
slachtin.gen en misschien de aangiften van gestorven kalveren door mestbedrijven
zouden een vingerwijzing kunnen geven. Zolang echter de aanvoer van besmette
dieren door gaat, zolang zullen de vleeskeuringsambtenaren extra rekening moeten
houden met mogelijke Salmonellae-Mcctie bij de normale slachtkalveren.

Met grote belangstelling neem ik steeds weer kennis van de inhoud der uitvoeri.ge
artikelen over het Salmonella-prohlecm, die door collega Kampelmacher en
zijn medewerkers in ons Tijdschrift worden gepubliceerd. De taak der Hoofden van
Vlecskeurin.gsdicnsten, die naast een wetenschappelijk verantwoorde methode van
werken, ook praktisch moeten kunnen blijven denken en doen, wordt er echter niet
eenvoudiger door.

Met collega De Vries hebben de collegae Kampelmacher en Guinée
vaak van gedachten .gewisseld over de wetenschappelijke waarde en de praktische in-
terpretatie van de zeer gedegen waardevolle onderzoekingen door hen verricht. Ik
mag aannemen, dat het dc schrijvers van bovengenoemd artikel bekend is dat de
praktische uitvoering der vlecskeuringswet het Hoofd der Vleeskeuringsdienst, welke
dienst bij verordening door de Gemeenteraad woidt geregeld, dagelijks voor pro-
blemen stelt.

In de inleiding van het artikel „Salmonella bij gezonde runderen en kalveren" wordt
in het kort gememoreerd, waarom de Veterinaire Hoofdinspecteur een onderzoek
gelast heeft naar het voorkomen van Salmonella in slachthuizen en bij slacht-
dieren. Alle vleeskeuringsambtcnaren zijn overtuigd van de gevaren, die aan het vlees
en produkten ervan, met name gehakt, kunnen „kleven".

Erkentelijk zijn wij echter voor de richtlijnen, die ons regelmatig door de Veterinair
Hoofdinspecteur worden verstrekt. De plaatselijke overheid is er soms heel gevoelig
voor. Moeilijker wordt het om deze richtlijnen te hanteren in de slachtplaatsen van
thuis slachtende slagers en grossiers, alsmede de voorverpakkingsinrichtingen van
vlees. Daar komt bij de grote groep kruideniers en groentehandelaren, die zich ge-
dwongen zien hun assortiment uit te breiden met „vers" vlees, met name gehakt,
soepballen en dergelijke vleesprodukten.

Het verwondert mij, dat het aantal personen, dat zich met klachten bij de politic
of vleeskeuringsdienst vervoegt met „bedorven" vlees of gehakt niet groter is. Is dit
te danken aan de huidige welvaart of aan de vleeskeuringsdiensten?
Enigszins in dit verband, zou ik de schrijvers van bovengenoemd artikel willen ver-
zoeken, mij mede te willen delen of reeds een onderzoek is gedaan over „Salmonella
bij zieke en wrakke runderen en kalveren in Nederland". Zoals U misschien bekend
zal zijn, wordt deze groep dieren veelal in bepaalde slachterijen of slachthuizen ge-
slacht en de meeste collegae zullen bereid zijn de adressen van deze inrichtingen
in de omgeving van hun eigen vleeskeuringsdienst tc verstrekken.
Hengelo (O), augustus 1964.

Voor de aanvullende mededelingen in verband met 6\'a/mon«//«-koppelbesmettingcn
bij kalveren zijn wij collega Knape dankbaar. Onze onderzoekingen waren uit de
aard der zaak slechts steekproeven en het is prettig een bepaalde hypothese, gedaan
vanuit het laboratorium door de man, die met de dagelijkse praktijk heeft te maken,
bevestigd te zien. Wat de vraag van Knape over zieke runderen en kalveren
betreft, hiervoor beschikken wij helaas niet over de benodigde gegevens. Dergelijke
dieren worden in de eerste plaats door de collegae, in het bijzonder werkzaam in de
door Knape genoemde slachthuizen, gezien en onderzocht. Misschien is de vraag
van collega Knape voor iemand, die hierover ervaring heeft verkregen, aanleiding
om er iets over mede te delen. Onze opdracht betreft voornamelijk gezonde slacht-
dieren, die niet aan een bacteriologisch onderzoek zijn onderworpen. De gegevens
waarover collega Knape nadere inlichtingen wenst zullen voornamelijk door de
vleeskeuringsdiensten zelf moeten worden verstrekt.
Utrecht, september 1964.

In kringen van de Engelse British-Fricsian fokkers maakt men zich ongerust over de
export van stieren naar Ierland. Van Ierse zijde v/ordt nl. nog al aandacht ge-
schonken aan het type van Nederlandse en Westduitse zwartbonten. Dieren van deze
rassen zouden meer aan de „dualpurposc" normen voldoen dan de British-Friesians.
Door te veel B.F.-stieren tc gebruiken, vreest men minder geschikte mestdieren te
fokken (dieren af te mesten op ± 2-jarige of oudere leeftijd). Dc export van deze
dieren is belangrijk.

Op 19 september jl. vond ook dit jaar weer te Zeist de reünie van Oud-Absyrtianen
plaats. Het was de negende keer, dat dit gebeurde, nadat collega Dj.de Jong
— toen nog te Zaltbommel — het initiatief tot deze bijeenkomsten had genomen.
De belangstelling voor de reünie blijft onverflauwd en we hopen allen in 1965 weer
studievrienden te ontmoeten en oude herinneringen op te halen.
Er is thans echter iets bijzonders. Op 7 juli 1964 ontvingen we van collega Dr.
H. J. V a n N e d e r V e e n te \'s-Gravenhage een reüniekaart van de 25-ste Dies van
het Veterinaire Corps Absyrtus (1865—1890). Hij schrijft:

„Het zal, naar ik verneem uw belangstelling hebben te weten, hoe in 1890 het
25-jarig bestaan van wijlen onze Sociëteit is herdacht. Bijgaand doe ik daarom
de reüniekaart 1890 toekomen, waarop de toen gehouden festiviteiten staan aan-
gegeven. Bedoelde kaart is afkomstig van, nu wijlen collega B e r g h u y s, die
destijds voorzitter van de Sociëteit is geweest en later mijn voorganer bij mijn
vestiging in 1898 in de praktijk te Middelburg.

Wellicht zou deze kaart als leidraad kunnen dienen bij een eventueel feestelijke

... w.g. H. J. van Nederveen."
Het is dus zo, dat we \'t volgend jaar voor de tiende maal als reünisten hopen samen
te komen. Algemeen was men van oordeel, dat dan ook de oprichting van Absyrtus
(1 november 1865) moest worden herdacht. Hoe en waar dat zal gebeuren, zullen
we nader vermelden.

De suggestie van Van Nederveen werd met grote instemming aanvaard.
In 1965 zal de oprichting van Absyrtus 100 jaar geleden, feestelijk worden herdacht.
Alle oud-leden worden uitgenodigd.
„Zegt het voor t".

Coucei\'t hiin van. Tivoli Vrijdan 29Atiqustus IftOO. 7y« uur
Soit^óe zaal van Tivoli \'/afertlaq .\'iO Aiiqu.sfiis 1S9Ü. 8iiui\'
lyijtopf /..iterdaq ,\'iO .^ugusln.s 1890 9\' 2 iiin-
Dtijeuii«»!- p.ij-thiiizcrLerg .W Augn.stiia 1800.12 uur.
Officiool Dinet" op AbsYi>lii,s 30 Aiioustu.si IftOO .ü\' a uur.
Midclai] eriavondconcerf tuin vair Tivoli Zxjndacj 31 Augustus.

De Nederlandse Televisie Stichting zal in het programma van dinsdag 27 oktober
na het journaal, dus omstreeks 20.20 uur, 30 minuten aandacht besteden aan onze
.Anti-Honger-Acde.

Wij zijn bijzonder verheugd dat met dit indringende medium deze zeer bijzondere
steun aan onze actie wordt gegeven.

In het programma zal o.m. de reportage die een t.v.-team in Ceylon heeft gemaakt
van het daar in uitvoering genomen projectcnprogramma worden geprojekteerd.
Zoals u weet is het Ceylon-project een van de belangrijkste en ook meest spektakulaire
projecten in de totale Freedom from Hunger Campaign, waaraan de Nederlandse
.\'\\nti-Honger-Actie zijn steun verleent, tezamen met het Wereld Voedsel Programma
van de Vereni.gde Naties en in nauwe samenwerking met het Ceylonese gouvernement.
Direct na deze televisie-uitzending zal tussen 20.45 uur en 22.00 uur een huis-aan-
huis collecte worden gehouden.

In oktober zal de Nederlandse Onderwijs Televisie (N.O.T.) twee uitzendingen aan
de ontwikkelingslanden wijden. Het zijn uitzendingen in het bijzonder bestemd voor
de VHMO en het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Prof. Dr, R. C. Kwant
heeft deze programma\'s samengesteld en zal ze ook presenteren. De eerste uitzending
vindt plaats op 6 oktober om 14,05 uur en wordt op 9 oktober om 11.05 uur herhaald,
het tweede programma wordt 13 oktober om 14.05 uur uitgezonden en wordt op 23
oktober om 11.05 uur herhaald.

Mede ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de F.O.LB, (Federatie Organi-
saties Intellectuele Beroepen) zal deze stichting op 14 november 1964 in het R.A.I.-
gebouw te Amsterdam een congres organiseren, dat toegankelijk is voor alle leden
van dc aangesloten verenigingen.

Het dagelijks bestuur van de F,0,I,B, deelt ons over het onderwerp dat op dit
congres behandeld zal worden, het volgende mede.

In de laatste jaren is gebleken, dat er een zekere disharmonie bestaat tussen de
kennis welke onze universiteiten en hogescholen aan hun studenten bijbrengen en
de eisen welke door de maatschappij aan de kennis van de afgestudeerden worden
gesteld.

Het probleem heeft verschillende facetten: is de studie te specialisti.sch gericht?
Ontbreekt het de afgestudeerde aan voldoende algemeen inzicht in andere problemen
dan die van zijn eigen vak en aan begrip voor algemeen menselijke verhoudingen?
Is de studieduur te lang? Heeft de organisatie van het onderwijs gelijke tred ge-
houden met de economisch-technische vooruitgang?

.M deze facetten hangen in zekere mate samen. Want verlangt men méér all-round
academici, die toch vakbekwaam zijn, dan zou dit een verlenging van de studieduur
kunnen betekenen. Verlangt men jongere afgestudeerden — dus een kortere studie-
duur — dan vereist dit wellicht een nóg grotere specialisatie. Of zou een reorgani-
satie van het wetenschappelijke onderwijs tot een betere inpassing van de afgestu-
deerden in de maatschappij kunnen leiden? Zelfs doet zich de vraag voor of men
überhaupt nog wel bij het wetenschappelijk onderwijs terecht moet indien men
al.gemeen ontwikkelde managers verlangt.

Groei- en organisatievragcn doen zich overal in onze maatschappij voor. Maar zij
manifesteren zich het duidelijkst in het bedrijfsleven. Wellicht is daarom het be-
drijfsleven het meest geëigend om de bij het onderzoek van deze problemen opgedane
ervaring over te dragen op het onderwijs waardoor een wederzijdse beïnvloeding en
samenhang zou kunnen groeien.

Misschien geeft de campus-gedachte van de opleiding in Enschede een stoot in de
door velen wenselijk geachte richting. Maar men zal nooit alle Nederlandse Universi-
teiten en Hogescholen van een campus kunnen voorzien.

Dc F.O.I.B. stelt zich voor dit complex van problemen te laten belichten door twee
deskundigen, één uit universitaire kring en één uit het bedrijfsleven. Zij zullen niet
direct ingaan op de vraag wat „het" bedrijfsleven en „de" universiteit wel respec-
tievelijk kan, maar zij zullen hun gedachten vooral laten gaan over de belangrijke
en dikwijls verwaarloosde organisatorische aspecten. De noodzaak om verstarring in
de ontwikkeling te voorkomen zal aan de hand van specifieke groeiverschijnselen in
onze huidige maatschappij worden belicht.

De F.O.I.E., federatie van 28 organisaties, omvattende ruim 55000 beoefenaren van
intellectuele beroepen, hoopt door dit congres een bijdrage te kunnen leveren aan
de groei- en organisatievragen in bedrijfsleven en onderwijs, hun wederzijdse be-
ïnvloeding en samenhang.

Mogelijkheden en wensen van wetenschappelijk onderwijs en bedrijfsleven in het
licht van de organisatorische eisen die een dynamische groei daaraan stelt.

Kunsten en Wetenschappen.
10.45 uur: Inleiding door Mr. E. Bloembergen, directeur van de Verenigde

Bedrijven Bredero N.V.
11.45 uur: Inleiding door Prof. Mr. J. F. Glastra van Loon, hoogleraar
aan de Rijksuniversiteit te Leiden.

Bovendien kunnen vrije mededelingen over alle andere aandoeningen en ziekten
van dieren uit diergaarden gedaan worden. Er zullen uitsluitend voordrachten van
ten hoogste 10 minuten spreektijd gehouden worden.

Van 3 tot en met 15 mei hebben de heren J. H. Hogen Esch, Inspecteur-
Districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst en Veterinair Inspecteur van de
Volksgezondheid in het district Drenthe en W. J. C. Reiningh, Veterinair In-
specteur van de Volksgezondheid en Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in
algemene dienst, een reis gemaakt naar de Bondsrepubliek West-Duitsland.
Zij werden hiertoe in staat gesteld door een fellowship van de Wereld Gezondheids
Organisatie en het doel van de reis was een aantal objecten betreffende de Volks-
gezondheidszorg en het Veterinair Staatstoezicht te bestuderen. De Nederlandse in-
specteurs werden onder meer ontvangen door Ministerialrat Dr. Haupt, die de
organisatie van de ambtelijke veterinaire instellingen in de Bondsrepubliek uiteen
zette. Op het Ministerium für Landwirtschaft in Bonn hadden zij een onderhoud met
Dr. Eckerskorn over de bestrijding van dierziekten.

Dr. Eckerskorn toonde zich een groot voorstander van bestrijding van mond- en
klauwzeer door middel van de stamping-out methode. De moeilijkheid in de Bonds-
republiek is echter voornamelijk van juridische aard. Als test-case is thans bij de
Bundesrat een wet ingediend over ziektebestrijding bij bijen. De bijenziekten komen
onder de veterinaire bemoeienissen. Komt deze wet erdoor, dan zal ook een mond-
en klauwrzeerwet een goede kans maken.

Dr. Eckerskorn gaf uitdrukkelijk als zijn mening te kennen, dat varkenspest niet door
vaccinatie zou zijn uit te roeien en dat ook hier de stamping-out methode zou
moeten worden toegepast.

In München werd een bezoek gebracht aan het Institut für Nahrungsmittelkunde
van de Veterinaire Faculteit van de Universiteit van München Ook het slachthuis
te München werd bezocht.

Er wordt uitsluitend gekeurd door 68 dierenartsen, die uiteraard niet allen in
volledig dienstverband werken, waaronder veel vrouwelijke. München heeft in de
Bondsrepubliek de grootste aanvoer van slachtdieren, behalve varkens waarvan de
aanvoer in Hamburg groter is. Dag en nacht wordt het slachtvee van uit de gehele
Bondsrepubliek per trein of per vrachtauto aangevoerd op de veemarkt tegenover
het slachthuis te München. .Alvorens te worden toegelaten wordt het veterinair onder-
zocht.

Een Volgende bezoek gold het Bayerische Landesanstalt für Tierseuchenbekämpfung
te Schleissheiin bij München, In twaalf afdelingen zijn hier vrijwel alle facetten van
de veterinaire bemoeienissen met dierziekten en volksgezondheid ondergebracht. Er
wordt een driemaandelijkse cursus gegeven tot opleiding van dierenartsen in de
vleeskeuring, waarbij uiteraard het bacteriologisch vleesonderzoek een belangrijke
rol speelt.

In Kulmbach werd het Bundesanstalt für Fleischforschung bezocht, in Bamberg een
slachthuis annex slachtveemarkt. Een bezoek aan het slachthuis annex slachtvecmarkt
te Neurenberg werd één der hoogtepunten van de studiereis. In deze stad werd
tevens het .Staatliche Veterinäruntersuchungsanstalt bezichtigd.
Interessant was cK)k de bezichtiging van het Staatliches Veterinäramt te Bremerhaven.
Controle op de aangevoerde vis neemt hier de voornaamste plaats in en de Bonds-
republiek is hiermee andere landen in Europa voor.

De vis wordt \'s avonds en \'s nachts door de vissers aangevoerd en in rijen in de
kilometers lange veilinghallen gezet.

Het keuren begint \'s mor,gens om vijf uur. Om de vis goed te kunnen zien is het

Er wordt ongeveer tien kilometer afgelegd, hetgeen lichamelijk zeer zwaar werk bete-

kent. De vroegdienst wordt bij toerbeurt door drie dierenartsen verricht en de
inspectie geschiedt uiteraard steekproefsgewijs. De keurende dierenartsen moeten
grote routine hebben om in een enkele oogopslag de keuring te verrichten.
Partijen die bij eerste onderzoek zijn aangehouden, worden aan een nader onderzoek
onderworpen. De dienst beschikt over de nodige laboratoria voor bacteriologisch,
histologisch en fysisch onderzoek van vis. Afgekeurde vis gaat naar de vismeel-
fabrieken, waarvan er verscheidene in de omgeving zijn gevestigd.

In het kader van een fellowship van het Bureau voor Internationale Technische Hulp
van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, brengt Dr. R. A z u m a een bezoek aan
Nederland. Dr. Azuma is als dierenarts werkzaam aan het Instituut of Animal Health
te Tokio.

Hij beweegt zich voornamelijk op het terrein van de bestudering van bacteriën
en heeft zich de laatste tijd speciaal bezig gehouden met een nieuwe groep anaerobe
bacteriën.

Na te zijn ontvangen op de Veeartsenijkundige Dienst, werkt Dr. Azuma sinds half
augustus op het laboratorium voor Microbiologie van de Technische Hogeschool te
Delft, onder leiding van Prof. T. O. W i k è n.

Voor een kort bezoek kwam eind augustus in Nederland aan Dr. R. Samaniego,
directeur van het Bureau voor onderzoek en bevordering van de Landbouw van
het Ministerie van Landbouw in Peru. Naast besprekingen op de Veeartsenijkundige
Dienst en het Ministerie van Landbouw, bezocht Dr. Samaniego het openbaar slacht-
huis te Amsterdam, de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren Noord-Holland
te Alkmaar en de coöperatieve zuivelfabriek „De Tijd" te Beemster.
In het kader van een fellowship van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de
Verenigde Naties, arriveerde op 1 oktober in ons land de heer Hohsen Ghaf-
g h a z i uit Iran. De heer Ghafghazi is regionaal directeur van de diergeneeskundige
kliniek te Teheran. Na te zijn ontvangen door de directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, de heer J. M. van den Born, reisde de heer Ghafghazi naar Utrecht.
Hier zal hij werkzaam zijn aan de Kliniek voor inwendige ziekten en gerechtelijke
diergeneeskunde van de Faculteit der Diergeneeskunde, onder leiding van Prof. Dr.
G. Wagenaar.

Daarna zal hij werkzaam zijn aan het Instituut Buitenpraktijk van de Faculteit der
Diergeneeskunde.

Eveneens met een fellowship van de F..\'\\.0. arriveerde op 8 oktober de heer
Jochai Weis, dierenarts te Israël. Hij is als zodanig verbonden aan het Dier-
geneeskundig Instituut te Beit Dagan, speciaal belast met kunstmatige inseminatie en
erfelijkheidsproblemen. De heer Weis heeft een studiebezoek van acht dagen gebracht
aan de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht ter bestudering van deze onder-
werpen.

Van 16 tot 30 augustus is te Utrecht het twaalfde congres gehouden van de
I.V.S.U., de International Veterinary Students Union. Het doel van deze congressen,
die jaarlijks in één der aangesloten landen worden gehouden, is het contact tussen
de veterinaire studenten van die landen te bevorderen.

Een congrescommissie van de D.S.K., de Diergeneeskundige Studentenkring te
Utrecht, had zich met organisatie en leiding belast en stelde zich tot taak de buiten-
landse gasten te laten zien wat Nederland op veterinair en landbouwkundig gebied
presteert. Het congres bestond daarom voor een belangrijk deel uit excursies, lezingen
en demonstraties.

Eén van de lezingen die werden gehouden was die van de heer W. W a g e n v o o r t.
adjunct-directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, die sprak over de organisatie
en taak van deze Dienst.

Van 22 tot 29 augustus 1964 werden in vijf districten van Portugal 16 bedrijven met
2013 dieren besmet met Afrikaanse varkenspest. Van dit aantal stierven aan de
ziekte 1481 diereen en 532 dieren werden afgeslacht.

Het trivalent pullorum antigeen partijnummer S-006, geproduceerd door N.V.
Philips Duphar te Olst, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 15 juli
1965.

15, Promotie coli. W. Misdorp. 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht, (pag.
1512)

17, Belgische Dierenartsen Vereniging, Union Vétérinaire Beige. Viering
100-jarig bestaan.

20, Diergeneeskundige Studentenkring. Jaarvergadering. 20.00 uur. Restau-
rant Esplanade, Utrecht.

22, Promotie coli. Dr. H. J. Wintzer. 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag. 1512)

23—24, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. Ille Algemene Ver-
gadering, Utrecht, (pag. 477, 562)

26—30, 2e Internationaal Congres Pathologie van het Wild, Florence, (pag.
1108)

12, Promotie coli. J. H. G. Wilson. 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag. 1512)

14, Groep Geneesk. v. h. Kleine Fluisdier K.N.M.v.D. 70e vergadering,
11.00 uur. Restaurant „Chcz Eli.sa", \'s-Gravenhage. (pag. 1122, 1514)

14, Groep Geneesk. v. h. Kl. Fluisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.
\'s-Gravenhage. (pag. 1122)

6—9, Vlle Symposiuin ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.
1508)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congres. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.). (pag. 474, 522, 643)

De toelichting op genoemd punt dient als volgt te worden aangevuld:
In het begin van 1964 heeft het Hoofdbestuur gebruik kemaakt van art. 26 van de
Statuten. Krachtens dit artikel vraagt het Hoofdbestuur aan de Algemene Ver-
gadering bekrachtiging van de door het Hoofdbestuur genoemde besluiten die geldig
zijn tot 1-1-1965 en bovendien wordt voorgesteld bedoelde bindende besluiten te
verlengen tot 1-1-1970.

De Ereraad heeft het Hoofdbestuur er opmerkzaam op gemaakt dat het aanbeveling
verdient een slotartikel in contracten tussen dierenartsen of dierenartsen en nabe-
staanden van dierenartsen op te nemen waarbij partijen zich bij geschillen onder-
werpen aan het oordeel van de Ereraad.

Dc ervaring van de Ereraad heeft geleerd dat genoemd college dan echter van te
voren kennis dient te kunnen nemen van een contract waarin deze slotclausule is
opgenomen, omdat de inhoud van het contract het sorns heel moeilijk maakt om
zakelijke of diergeneeskundig-ethische redenen, bedoeld slotartikel in voorkomende
geschillen toe te passen.

In verband met bovenstaande dringt het Hoofdbestuur erop aan in geval dit slot-
artikel wordt gehanteerd het ontwerp-contract vantevoren aan het secretariaat van dc
Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde ter advisering toe te zenden.
Tenslotte wordt hieraan toegevoegd dat de Ereraad de bevoegdheid heeft te be-
palen wie de kosten zal moeten dragen die voortvloeien uit de behandeling van
gerezen geschillen welke de Ereraad krachtens meer genoemd slotartikel krijgt
voorgelegd.

Op 15 oktober a.s. om 16.15 uur hoopt collega W. Misdorp (Amsterdam) aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld ,,Malignant
mammary tumours in the dog and the cat compared with the same in the woman".
Op 22 oktober a.s. om 16.15 uur hoopt collega Dr. II. J. VV i n t z e r (Utrecht) aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld „Zur
Podotrochlitis chronica aseptica des Pferdes".

Op 12 november a.s. om 16.15 uur hoopt collega J. H. G. Wilson (Baarn) aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld „Over
het melkziektesyndroom bij het rund".

Verslag van de op donderdag 1 oktober jl. te Tilburg gehouden ledenvergadering.
Door verhindering van de Voorzitter wegens ziekte is het de vice-voorzitter, collega
E. E. K e m p e r m a n, die om half negen allen welkom heet, in het bijzonder dc

Algemeen Voorzitter, collega M. K a r s c m e ij e r, de Inspecteur in algemene dienst
van de Veeartsenijkundige Dienst en Volksgezondheid collega Dr. Th. S. Zwa-
nenburg en collega Dr. J. N. Koning, districts-Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst en Volksgezondheid.

.Aanwezig zijn 59 leden, een verheugend feit. Na goedkeuring van de notulen van de
vorige vergadering, deelt de voorzitter mede, dat betreffende de nieuwe regeling
van de tuberculine-inkoop (zelf inkopen en betalen) advies zal worden gevraagd aan
de Paritaire Tarievencommissic over de vaststelling van de redelijke vergoeding.
Collega Karsemeijer merkt op, dat het hoofdbestuur deze kwestie in het
algemeen bestuur wil brengen om de landelijke mening te peilen.
Collega F. A. M. Doppen wordt met grote meerderheid herbenoemd als advi-
serend lid van de Provinciale Commissie van Toezicht op de K.I.
Collega W. J. Schoorlemmer te Baarle Nassau wordt met algemene stemmen
als lid aangenomen.

Hierna geeft de voorzitter het woord aan collega Dr. J. N. Koning, Inspecteur-
Districthoofd van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de
Volksgezondheid. Collega Koning houdt een algemene inleiding over de Wet op
de handel in Antibiotica.

Uitvoerig belicht hij de gang van zaken in de toekomst als de wet van kracht is
geworden. Vooral komt hierin naar voren, dat de strekking van de gehele wet is de
praktizerende dierenarts centraal te stellen bij het gebruik van antibiotica. Verkoop
van deze middelen los van persoonlijk- en ter plaatse ingestelde diagnose behoort niet
meer te geschieden. Bij de discussies blijkt wel dat er zich nog wel eens moeilijke ge-
vallen zullen gaan voordoen, wat betreft het al of niet geoorloofd zijn van een
bepaalde handeling. Zo is het afgeven van injectoren voor het droogzetten van koeien
een bron van meningsverschil, waarbij de Inspecteur van mening is dat het gebruik
van antibiotica in gevallen van droogzetten overbodig is. Dit werd vroeger ook niet
gedaan. Regelmatige controle van de betreffende kwartieren door de veehouder zou
voldoende effect sorteren.

Door de nieuwe wet zal ongetwijfeld het contact tussen patiënt (eigenaar) en dieren-
arts verstevigd worden. De gehele wet is ook van groot belang voor de bestrijding
van een overmatig gebruik van antibiotica. Er zal echter van de praktizerend dieren-
arts meer werk en verantwoordelijkheidsbesef gevraagd worden.
Collega K a r s e m e ij e r rondt de discussie af en besluit met een indrukwekkend en
bewogen beroep op alle collegae om zich geheel voor het bereiken van het doel van
de wet in te zetten en vraagt of hij het Hoofdbestuur kan melden, dat de Afdeling
Noord-Brabant volledig naar het woord van de Voorzitter wil handelen. Een
donderend applaus, waarachtig niet alleen ingegeven door bewogenheid, geeft de
voorzitter het door hem gevraagde jawoord.

Hierna volgt de benoeming van de afgevaardigden naar de aanstaande Algemene
Vergadering. Collega M. .A. Moons is afgevaardigde en collega J. P. M. Mees-
ters plaatsvervangend afgevaardigde. De behandeling van de beschrijvingsbrief
verloopt vlot en levert niet veel grote problemen op.

Collega Commandeur wordt met algemene stemmen candidaat gesteld voor
het Algemeen Voorzitterschap. Als lid van het Hoofdbestuur ter opvolging van
collega B. L. Thien wordt collega H. M, H. L. Horbach jr, voorgesteld.
Bij de rondvraag vermelden enkele collegae moeilijkheden met dc administratie en
financiële afwikkeling van de abortusbestrijding. Voorzitter belooft met de directie
van de Gezondheidsdienst te gaan praten. Ook de late afrekening van de tuberculose-
bestrijding wordt uitvoerig besproken. Men vindt het dan ook jammer, dat geen van
de collegae, werkzaam bij de Gezondheidsdienst aanwezig zijn.

Het eerste uur van een nieuwe dag is reeds aangebroken als de voorzitter deze
geslaagde vergadering sluit en allen „wel thuis" wenst.

Definitieve agenda, tevens lustrumvergadering van de Groep Geneeskunde van het
Kleine Huisdier, te houden op 14 november 1964 te Den Haag.
Huishoudelijk deel van de vergadering.
.■\\anvang : 11.00 uur.

Plaats : Zaal restaurant Chez Eliza, Hooikade 14 (bij Denneweg en op loop-
afstand van Pulehri Studio; ruimschoots parkeermogelijkheid op Hooi-
kade en Lange Voorhout), tel. 112790.
Na afloop : Gezamenlijke lunch in bovengenoemd en voor de Groep gereserveerd
restaurant.

(met medewerking van de N.V. Aigin en de door haar vertegenwoordigde firma
Burroughs Wellcome & Co.).

Plaats : Louis Quinze Zaal Pulehri Studio, Lange Voorhout 15, tel. 111735.
Spreker : Dr. S. E. P i e r c y, Engeland:

Onderwerp : Virusziekten bij hond en kat, hierin komt o.a. ter sprake de bereiding

van nieuwe virusvaccins tegen het symptomenbeeld hondeziekte).
Spreker : Dr. R. E. de Maar, Den Haag:

Onderwerp : Praktische toepassing van dc virusvaccins bij hond en kat en de onder-
steuningstherapie van door deze vira veroorzaakte ziekten.
Dr. S. E. Piercy zal zijn voordracht in het Engels houden, Dr. R. E. de Maar in het
Nederlands.

De discussie zal in het Engels worden gehouden; de vragen kunnen echter in het
Nederlands worden gesteld en zullen in dit geval in het Engels worden vertaald.
Gedurende de pauze wordt een kleine staande receptie gehouden waarbij door de
N.V. Aigin verversingen zullen worden aangeboden.

Reis van de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst naar Noord- cn Zuid-
Amerika.

Collega VandenBorn, directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, heeft onlangs
een reis gemaakt naar Noord- en Zuid-,\\merika, waarbij interessante bezoeken
werden afgewisseld met belangrijke besprekingen. Een en ander is van groot belang
geweest voor de Nederlandse veterinaire wereld, daar op deze reis diverse belangrijke
contacten zijn gelegd.

De redactie was van mening dat velen het op prijs zouden -.tellen iets meer te weten
over het werk, dat de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst op internationaal
terrein verricht. Daarom heeft de redacteur van de rubriek „actualiteiten" een
gesprek gehad met de heer v. d. Born, die zijn volle medewerking heeft verleend.
Het eigenlijke reisdoel was Peru, doch om diverse redenen is deze reis zowel op de
heen- als op de terugweg herhaalde malen onderbroken. De heenreis werd de eerste
maal onderbroken in de Verenigde Staten van Noord-Amerika, waar door de heer
V. d. Born besprekingen werden gevoerd met de Amerikaanse collegae van de vlees-
keuring en de dierziektebestrijding. De Verenigde Staten importeren nl. belang-
rijke quota Nederlandse vleeswaren. Daarom heeft dit land bepaalde eisen gesteld
aan de invoer en bovendien verzocht inspecties ter plaatse, dus in de Nederlandse
slachthuizen, te mogen houden. Nederland kon dit laatste verzoek echter niet in-
willigen, hetgeen door de collegae in de Verenigde Staten na enige besprekingen
werd geaccepteerd.

Verder was van de zijde van Nederlandse exporteurs van vleeswaren herhaaldelijk
de klacht binnengekomen dat de .Amerikaanse importkeuring te streng zou zijn.

De heer v. d. Born heeft zieh van deze keuring op de hoogte gesteld en kon bepaald
geen muggenzifterij constateren. De controle geschiedt steekproefsgewijze en werd
zeer praktisch en zeer simpel uitgevoerd. Interessant zijn de keuringen op de vlieg-
velden, waarbij vooral postpaketten uit Italië en Frankrijk de bijzondere aandacht
hebben van de inspecteurs, daar hierin veelal salami en andere worsten op alle
mogelijke manieren, b.v. in een blik olijfolie, zijn verstopt.

Tijdens hetzelfde bezoek hield de heer v. d. Born een lezing voor de afdeling
Washington van de American Veterinary Medical Association over de veterinaire
activiteiten in Nederland en Europa, speciaal in verband met de E.E.G.
Daarbij zijn de in- en uitvoerregelingen, de internationale mond- en klauwzeer-
bestrijding en de Euromarktregelingen behandeld. Onze Amerikaanse collegae toon-
den hierbij grote belangstelling voor deze problemen. Het bleek de heer v. d. Born,
dat van deze materie weinig aan de Amerikaanse collegae bekend was.
De volgende reisonderbreking gold een bezoek aan Curagao. Daar werd de heer
V. d. Born bijzonder hartelijk ontvangen door de collegae G o r s i r a en v. d.
Heide. Deze beide collegae zijn de enige veterinairen op het eiland en verzorgen
de vleeskeuring, de veterinaire gezondheidszorg en oefenen daarnaast nog praktijk uit.
Nauwe samenwerking in de toekomst werd overeen gekomen.

Na een kort oponthoud op Curasao werd de reis naar Peru aanvaard. Dit was het
tweede bezoek van de heer v. d. Born aan Peru en, evenals de vorige keer, was de
tuberculosebestrijding het belangrijkste onderwerp van gesprek. De tuberculose van
mens en dier vormt in dit land nog een zeer grool probleem. Lima, de hoofdstad
met het karakter van een echte wereldstad door zijn circa 1 miljoen inwoners,
heeft het hoogste aantal gevallen van tuberculose bij de mens ter wereld. De melk
wordt in Peru voor het merendeel in ongepasteuriseerde vorm geconsumeerd en is
afkomstig van een veestapel rondom Lima, die voor 50% met tuberculose is besmet.
Het jongvee uit dit gebied wordt veelal verkocht en zorgt daardoor voor de ver-
breiding van de t.b.c. over het hele land.

Het was een prettige ervaring, dat de aanbevelingen bij het vorige bezoek gedaan
alle waren overgenomen in een nieuw reglement. Een voorgeschreven landelijk
onderzoek was echter helaas nog niet voltooid, zodat geen volledig overzicht be-
schikbaar was. Door een recente regeringswisseling hadden nogal wat veranderingen
plaats gevonden in de verantwoordelijke veterinaire leiding, terwijl een orgaan voor
landbouwhervorming, dat voordien politiek onafhankelijk was geweest, weer onder
het Ministerie van Landbouw was gebracht. Terwijl bovendien de komst van een
Nederlands deskundige tot nu toe helaas niet kon doorgaan.
Door het houden van verschillende inleidingen is de heer v. d. Born in contact ge-
treden met dierenartsen, artsen en boeren, terwijl Pers en T.V. er voor zorgden
dat ook het grote publiek geïnteresseerd raakte in de mogelijkheden die de tuber-
culosebestrijding bij de runderen biedt. Was men aanvankelijk nogal gereserveerd,
later bleek het toch indruk gemaakt te hebben en werd men allengs enthousiaster.
Er is een „plan de campagne" opgesteld, waarbij op 1 januari 1965 zal worden be-
gonnen met Nederlandse technische veterinaire hulp. Hierbij moeten 15000 dieren
worden geslacht. Deze 15000 dieren moeten echter worden ver\\\'angen, hetgeen niet
kan geschieden met vee uit de landen van Zuid-Amerika, daar deze onvoldoende
garanties kunnen geven aangaande het t.b.c.-vrij zijn. De mogelijkheid bestaat dat
deze aanvtdling geschiedt met Nederlands vee. De concurrentie, vooral van Ameri-
kaanse en Deense zijde, is echter groot.

Als blijk van waardering is de heer v. d. Born onderscheiden en benoemd tot erelid
van „La Sociedad Peruana de Salud Publica". Aan het slot van zijn verblijf aan
Peru heeft de heer v. d. Born een bezoek gebracht aan het Amazone-gebied,
oostelijk van de Andes. Hier wordt een onderzoek verricht naar de gezondheids-
toestand van het vee en is verzocht om medewerking van Nederlandse veterinairen
en landbouwkundigen. Dit verzoek werd gedaan door de Universiteit van Iquitos, die
het onderzoek verricht.

Het volgende bezoek was aan Equador, op verzoek van de Minister van Buitenlandse

Zaken. In het kader van het „Technical Assistance\'"-programma wordt in Quito met
Nederlandse fondsen een proefboerderij gesticht, verbonden aan de Universiteit van
Quito en tevens wordt een slachthuis gebouwd. Waarschijnlijk zal een Nederlands
collega de verantwoordelijkheid krijgen voor de bouw en de organisatie van slacht-
huis en proefboerderij en de leiding van het proefljcdrijf. Daar een belangrijke
export van Nederlands vee naar Equador op stapel staat, zijn de voornaamste vete-
rinaire aspecten besproken. Een Nederlands veterinair zal toezicht houden op de
quarantaine namens de Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst.
Vervolgens werd een bezoek gebracht aan het Pan-American Institute for Foot
and Mouth Disease, een suborganisatie van het Pan American Sanitary Bureau in
Rio de Janeiro. Dit bureau, onder leiding van Dr. Henderson, geeft beslissende
adviezen aan de landen van Zuid-Amerika voor import van vee, waardoor een goede
verstandhouding tussen dit instituut en ons land van groot belang is. Een van de zgn.
„field" medewerkers van Dr. Henderson is de Nederlandse collega Dr, S u t m ö 1-
1 e r. In de toekomst zal een nauw contact bestaan met dit instituut bij Nederlandse
exporten van vee naar Zuid-Amerika. Tevens zullen Nederlandse dierenartsen, die
worden uitgezonden naar Zuid-Amerika, enige tijd een korte opleiding aan dit
instituut ontvangen.

Gevraagd naar zijn totaal indruk van de landen van Zuid-Amerika zei de heer v, d,
Born; „Deze landen zijn alle uitersten op sociaal terrein. Enorme rijkdommen
vindt men er naast de diepste armoede en ellende. De hulpprogramma\'s, die er op
zijn gemaakt deze situatie om te vormen, staan dan ook voor een haast onmogelijke
taak. Men haakt in deze landen naar contacten met Europeanen, Daarom zou
Europa, en vooral Nederland, in deze landen een zeer goed werk kunnen doen,
vooral op het terrein van de opleiding van technici en middelbare technische hulp-
krachten, De grootste moeilijkheid, die wetenschappelijke onderzoekers in deze
landen ondervinden, is nl, het tekort aan geschoold personeel. Een zeer groot vis-
exportbedrijf in Peru strijdt tegen de salmonellose, die de export dreigt te vernietigen
en wordt daarbij b,v, sterk gehinderd doordat er geen analisten zijn".

Ook de terugreis is enkele malen onderbroken. De eerste onderbreking gold een
bezoek aan Suriname, juist op het moment dat daar enorme bosbranden woedden.
De situatie op veterinair gebied was hier wat minder rooskleurig. Door de lage
salariëring van de collegae moeten deze veel tijd aan de praktijk geven en komt
de dienst in het gedrang. Door de voorwaarden te verbeteren kan ook hier de
inspectie en de gezondheidszorg goed functioneren. Minister Biesheuvel heeft hiervoor
grote belangstelling.

Het laatste oponthoud betrof New York, en wel ,, Plum Island", Op dit eiland, ±
10 km van New York, ligt het virusinstituut, waar de Amerikaanse onderzoekingen
plaats vinden op het gebied van de „exotische" virusziekten. Een pont verzorgt de
verbinding met het vasteland, zeer strenge voorschriften maken de isolatie vrijwel
volmaakt.

Een virusziekte die de speciale belangstelling had, was uiteraard de .Afrikaanse
varkenspest. Aan de hand van een zeer groot aantal secties van kunstmatig ge-
infecteerde proefdieren, kortgeleden uitgevoerd, heeft men een indruk gekregen
van het patholoog-anatomisch beeld. Dit is van belang voor de differentieel diagnose
met gewone varkenspest.

De resultaten hebben echter betrekking op de gebruikte virusstam en het is de vraag
of dit ook voor de stammen in Europa opgaat. Bovendien wordt de infectie, naarmate
die zich in de richting van ons land voortzet, steeds milder en daardoor steeds
moeilijker te onderscheiden van gewone varkenspest,

In dit Amerikaanse instituut vond men in de milt, blaas en portale lymfklieren
specifieke afwijkingen, die verschilden met gewone varkenspest,
In dit insdtuut hield de heer v, d. Born zijn laatste lezing van deze reis, die
handelde over de veterinaire zorg in Nederland, waarbij vooral de entingscampagnes
van runderen en varkens tegen mond- en klauwzeer de aandacht kregen.

Onlangs zijn de collegae A. J. Bruin, A. L. A. van Rees en P. Meyers,
keuringsdierenartsen aan het abattoir te Utrecht, officieel opgenomen in de weten-
schappelijke staf van de Faculteit der Diergeneeskunde, de collegae Bruin en Van
Rees in de rang van wetenschappelijk hoofdambtenaar en collega Meyers in die van
wetenschappelijk ambtenaar I. Hierdoor bekleden zij met instemming van B & W
van Utrecht, cen nevenfunctie bij het onderwijs, waardoor een reeds jarenlang be-
staande situatie officiële erkenning heeft verkregen,

Het Hoofdbestuur draagt collega A, J, Breeuwsma, Schietbaan 9 te Epe voor het
lidmaatschap van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor.
Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskuondige student E. J. Jedema, Prinsenlaan
2, de Bilt, aangenomen als kandidaat lid van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde.

.Arkel, W. van, van Vianen naar Emmen, Bosrust Sparrenlaan 3, tel. (05910) 15 45.

Baccke, A. C. J., tc Tubbergen (Ov.), naar Irencstraat 9, aldaar, tel. (05493) 489.

Koppen, F., van Middelburg naar St. Laurens, Noordweg 307, tel. ongewijzigd. (181)
Langeler, J. E. T., te Kethcl (Z.H.), tel (privé) gewijzigd in (010) 26 34 49. (183)
Lee, J, R. van der, te Neede, aangesloten onder tel 05450) 881. (183)

Lycklema ä Nyeholt, P., van Sittingbourne (Engeland) naar Utrecht, Mulderstraat
43 bis, tel. (030) 24 59 3, wetensch. atnbt. R.U. (F.d.D., Inst. v. Tropische en
Protozoaire Ziekten). (van 221 naar 185)

Zuylcn, A. L. van, te München (Bundesrepublik Deutschland), tel. gewijzigd in
21801-632. \' (223)

Bruin, A. J., te Utrecht, m.i.v. 1 januari 1963 door Curatoren der R.U. tot weten-
schappelijk hoofdambtenaar in vaste dienst aan de Faculteit der Diergeneeskunde
ten behoeve van de praktische vleeskeuring. (155)

Meijers, P., te Utrecht, m.i.v. 1 januari 1963 door Curatoren der R.U. tot weten-
schappelijke ambtenaar le klas aan de Faculteit der Diergeneeskunde ten behoeve
van de praktische vleeskeuring. (187)

Rees, A. L. A. van, te Utrecht, m.i.v. 1 januari 1963 dooir Curatoren der R.U. tot
wetenschappelijk hoofdambtenaar in vaste dienst aan de Faculteit der Diergenees-
kunde ten behoeve van de praktische vleeskeuring. (195)

22 september 1964:
Breeuwsma, A. J.
30 september 1964:
Arbitman, A.
Droppers, J. A.
Gulick, P. J. M. M. van
Samuel, L.

zoekt een functie die op een of andere wijze met
de diergeneeskunde, veeteelt, het farmaceutisch
bedrijfsleven etc. verwant is.

Brieven onder no. 37/64 aan de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

De wijze waarop deze ziekte in Nederland is geconstateerd, zal in chrono-
logische volgorde worden beschreven. Ieder van de auteurs zal daarbij een
deel verzorgen.

Op het bedrijf van de veehouder H. te Wijnjeterp werd begin juli 1963
een aantal dieren kort na elkaar ziek. Collega Welling te Olterterp
vond verhoogde lichaamstemperaturen tot 41.8° C, achteruitgang in de
dagelijkse melkprodukde van 5-10 liter, verminderde eedust, venninderde
buikomvang, maar overigens geen typische verschijnselen. Drie dagen na
het eerste ziektegeval waren er tien zieke dieren in de veestapel van 38
dieren. Collega Welling zag geen verbetering na het toedienen van peni-
cilline en vroeg een consult aan bij de Gez.dienst voor Vee in Friesland.
Bedoelde veehouder was in maart 1963 met zijn veestapel uit Schagen
(N.H.) naar Wijnjeterp gekomen. Het is in de omgeving van Beetster-
zwaag en Gorredijk bekend dat koeien uit andere delen van het land naar
hier overgebracht, in de loop van de zomer van het eerste jaar nog wel
eens ziek worden.

Opgemerkt moet worden, dat in deze streken vrij veel hakhout langs de
sloten en op de wallen voorkomt en dat vrij regelmatig, in kleine aantallen,
teken (Ixodes ricinus L.) op de dieren aanwezig zijn.
Uit gesprekken met de collega\'s W e 11 i n g en Y. H e i d a is gebleken dat
de \\eehouders in deze omgeving eigenlijk twee ziekten onderscheiden bij
de aangekochte dieren. De eerste is de z.g. „Wee" waarbij, naast de alge-
mene verschijnselen zoals die op het bedrijf van FI. werden waargenomen,
tevens anemie en bloedwateren voorkomen. In deze gevallen kunnen in
bloeduitstrijkjes Babesidae worden aangetoond.

Daarnaast komt dan een minder ernstig ziektebeeld voor, zonder bloed-
wateren, door de veehouder „Merskenziekte" genoemd. Deze naam is af-
geleid van de plaats van voorkomen; de lagere landerijen langs het
„Ouddiep", de marschlanden, worden hier „mersken" genoemd. De dieren-
arts wordt meestal hiêt geroepen voor de „Merskenziekte" daar de ver-
schijnselen ook zonder een behandeling verdwijnen en de ziekte beperkt
blijft tot enkele ingekochte dieren. Het ligt voor de hand dat van deze twee
ziektebeelden de namen wel door elkaar worden gehaald.
Al werd geen bloedwateren geconstateerd bij de dieren van H., toch zijn
bloeduitstrijkjes gemaakt en gecontroleerd op de aanwezigheid van Babesia.
Dit onderzoek gaf een negatief resultaat. Van enkele dieren is een morfo-
logisch bloedbeeld bepaald. De bevindingen bij 2 dieren zijn in tabel I te
vinden. Bij het bloedonderzoek viel een duidelijke leucopenie waar te
nemen terwijl myelocyten en metamyelocyten aanwezig waren.

1 P. H. Bool; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afd. Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam-C.

2 Dr. J. S. Reinders; dierenarts aan de Gezondheidsdienst voor Vee; Kruisstraat
43, Leeuwarden.

Een diagnose moest echter achterwege bhjven, al kon de eigenaar wel
worden gerustgesteld. Het leek er niet op dat er sterfte onder de dieren
zou optreden.

Na 2 dagen, dus na enige aarzeling, is het Centraal Diergeneeskundig In-
stituut te Amsterdam in consult geroepen. De aarzeling dankte zijn ont-
staan aan de twijfel omtrent de juiste keuze van de in te roepen hulp. Bij
een virusziekte met dergelijke hoge temperaturen moeten na 4 a 5 dagen
toch wel lokale afwijkingen of nadere symptomen te constateren zijn.
Daartegenover wordt in het beginstadium van bepaalde virusziekten wel
leucopenie gevonden.

Bij het eerste bezoek vanuit het C.D.I. op 18 jtili werd materiaal ver-
zameld van de dieren met koorts. In de, volgens Giemsa gekleurde bloed-
uitstrijkjes werden in de leucocyten op rickettsiae gelijkende organismen
gevonden, welke de diagnose dck-borne fever waarschijnlijk maakten. Om
tot een verantwoorde diagnose te komen, werd een transmissieproef ge-
daan. Hieivoor werd op 26 juli gedefibrineerd mengblocd van vier koeien
intraveneus ingespoten bij drie koeien en een schaap. Bij dit tweede be-
zoek bleken de tien, successievelijk ziek geweest zijnde runderen weer her-
steld en was de melkgift vrijwel normaal.

Uit de literatuurgegevens en uit het verloop van de experimentele infecties
kan het klinische beeld van de tick-borne fever als volgt worden be-
schreven.

Na een incubatieperiode van 4-11 dagen, stijgt de lichaamstemperatuur
.snel tot ongeveer 41° C, blijft gedurende 3-12 dagen boven normaal en
daalt dan geleidelijk. Een aantal dieren vertootit een bifasische tempera-
timrscurve, door een tweede reactie van korle duur. Dc melkgift vennindert
sterk, de dieren zijn suf, maar hebben in sommige gevallen nog een vrij
normale eetlust. Niettegenstaande het ontbreken van andere symptomen,
geraken de dieren toch in een korte periode in een minder goede conditie.
Het bloedbeeld ondergaat gedurende het ziekteverloop duidelijke ver-
anderingen. Veelal stijgt het aantal leucocyten de eerste dagen na infectie,
waarna zich bij alle dieren vanaf het inzetten van de koortsreactie een
leucopenie ontwikkelt (zie fig. I). Hudson (19,50) beschrijft na experi-
mentele infecties van 54 runderen een daling van het percentage neutro-
fiele granulocyten tijdens de koortsfase, een stijging v an het percentage der
monocyten en het verschijnen van myclocyten en metamyelocyten in de
bloedcirculatie. Enkele dagen na de koortsfase vermindert de leucopenie.

Het patholoog-anatomisch onderzoek geeft niet veel steun bij het stellen
\\ an de diagnose, aangezien hierbij alleen een miltzwelling wordt gevonden.

De kennis van de tick-borne fever¹) is van recente datum en verre van af-
gerond. Deze ziekte werd het eerst als een infectieuze aandoening \\an
schapen in Schotland onderkend (Gordon c.s., 1932). Bij het onderzoek
omtrent louping ill bleek namelijk cen tweede ziekte aanwezig te zijn,
eveneens overgebracht door Ixodes ricinus. Na grazen op weiden, welke
met deze teek waren geïnfesteerd, ontstond een ziektebeeld, dat immuno-
logisch van louping ill was te differentiëren. MacLeod en Gordon
(1933) en MacLeod (1936) toonden daarop aan, dat nymfen en vol-
wassen Ixodes ricinus, geïnfecteerd respectievelijk als lar\\e of als nymfe,
de ziekte overbrengen. Eipassage \\ an het agens vindt niet plaats, zodat het
zuigen van lai-ven alleen een besmetting van de teken, echter nimmer van
schapen, kan betekenen.

Behalve het schaap, bleek ook de geil gevoelig tc zijn \\oor e.xperimentele
infecties.

In 19,50 werd in Engeland tick-borne fe\\er voor het eerst bij nmderen
waargenomen (Hudson, 1950). Het klinisch \\ erloop bij rund en schaap
toonde een verregaande overeenkomst. Wel is sprake van een adaptatie van
de verwekker aan het schaap, respectievelijk het rund, zodat de virulentie
in de eerste instantie aan de gasthcersoort is gebonden. Zowel bij het
schaap, als bij het rund is het verloop van de infectie bij jonge dieren mil-
der en kan dtis gemakkelijk onopgemerkt blijven (MacEwen, 1947;
Hudson, 1950)\'.

Buiten Groot-Brittannië is de infectie in Noorwegen bij schaaj) en rund
onderkend (T h o r s a u g, 1939; Ö v e r a s en H u n s h a m e r, 1962).

1 Dc benaming „tick-bornc fever" kan verwarrend werken, ract het oog op andere
ziekten, zoals „tick-bitc fever", een rickettsiosis van mens en dier: „tick-bornc
encephalitis", cen virusziekte van mens cn dier; „tick-fever", als aanduiding
van piroplasmosis, en „tick-borne diseases", een verzamelbegrip voor o.a.
infecties met Ehrlichia-speócs.

Het organisme, in India door Raghavachari c.s. (1958) als Cytoe-
cetes ovis beschreven, geeft na een aantal passages door schapen een ziekte-
beeld, dat veel gelijkenis vertoont met tick-bome fever.
De mortaliteit tengevolge van tick-borne fever is laag. De optredende neu-
tropenic kan echter een belangrijk predisponerend moment vormen voor
andere aandoeningen. Foggie (1951, 1956) toonde aan, dat schapen
tijdens de koortsreactie zeer gevoelig zijn voor infecties met stafylokokken
— die dan multiple abcessen veroorzaken — en voor besmettingen met
Pasteurellae.

Bovendien konden Stamp c.s. (19501 de reeds lang bestaande verdenking
bevestigen, dat tick-borne fever een ooi-zaak van abortus bij schapen kan
zijn. Deze onderzoekers infecteerden één maand antepartum een groep van
20 drachtige schapen, samengesteld uit 10 gevoelige en 10 immune dieren.
Van de gevoelige dieren aborteerden 5, in tegenstelling tot de 10 normale
geboorten bij de immune dieren.

Het is vooralsnog onbekend of tick-bome fever een oorzaak \\\'an abortus bij
runderen is. De mogelijkheid van een besmetting onder natuurlijke om-
standigheden van hoogdrachtige runderen door zuigende teken, is in ons
land aanwezig.

De diagnose „tick-bome fever" kan alleen met zekerheid worden gesteld
na het microscopisch aantonen van de verwekker. Deze is na kleuring
volgens Giemsa te vinden in het cytoplasma van neutrofiele polymorfker-
nige leucocyten, maar ook — zij het in een gering percentage —- in eosino-
fiele granulocyten en in monocyten. Foggie (1951) iieeft de verschil-
lende verschijningsvormen bij het schaap nauwkeurig beschreven, daarbij
concluderend, dat de verwekker waarschijnlijk een ontwikkelingscyclus
doorloopt. Allereerst zijn initiaal lichaampjes als blauw gekleurde, onregel-
matige vlekjes van 0.7-3 /x afmeting waar te nemen. Dan treden ronde
vormsels op van 2-4 fi. diameter, waarin donkerder gekleurde partikels door
deling zijn ontstaan. Afhankelijk van de vorm en de kleur van deze parti-
kels spreekt Foggie van „fragmenting forms", „clusters" en van
„morulae". Op het hoogtepunt van de reactie is, in een klein percentage
van de geïnfecteerde cellen, een aantal 0.5 /x metende lichaampjes te vin-
den, de zogenaamde elementaire lichaampjes.

Deze beelden zijn ook bij de infecties met de Nederlandse stam waarge-
nomen (fig. II).

Het bewijs voor het bestaan van een cyclus is moeilijk te leveren, aangezien
de verschillende vormen tegelijkertijd in het bloed aanwezig zijn. Alleen
gedurende de eerste 1 tot 2 dagen van de periode met positief microscopisch
bloedonderzoek, circuleren uitsluitend initiaal lichaampjes.

Het aantal geïnfecteerde leucocyten is van kort vóór, tot enkele dagen na
de koortsfase voldoende groot om de aanwezigheid microscopisch vast te
kunnen stellen (fig. I). Flet percentage geïnfecteerde leucocyten kan daar-
bij tot 80% oplopen, daarna daalt dit beneden een grenswaarde, zodat al-
leen door middel van transmissie van bloed op een gevoelig proefdier de
verwekker is te demonstreren. De periode waarin op deze wijze de infec-
tiositeit van het bloed is aan te tonen, kan bij het schaap uitzonderlijk lang
zijn. Foggie (1951) verkreeg 2 jaar na infectie nog een positief resultaat.
Voor het rund ontbreken overeenkomstige gegevens, alleen Hudson
(1950) vond het bloed van één rund 54 dagen na infectie steriel.

Fig. II. Verschillende vormen van Ehrlichia phagocytophila in leucocyten.
a: Initiaal lichaampjes. Vergr. 1200 x.
b: Fragmenting forms. Vergr. 750 x.
c. Morula. Vergr. 1200 x.
d: Clusters. Vergr. 1200 x.

Naast de langdurige circulatie \\an het agens in de bloedbaan, bestaat
bovendien dc kans \\an het 0]5treden \\an een herinfectie, aangezien de
overbrengers lang besmettelijk blijven. Onder deze omstandigheden moet
worden aangenomen, dat o]5 een geïnfecteerd bedrijf na een zekere tijd, af-
hankelijk van de tekendichtheid en van het klimaat, welhaast alle schapen
en teken — misschien ook nmderen — in elk jaargetijde zijn besmet.
Experimentele bevestigingen voor het bestaan van deze toestand zijn tc
vinden in het werk van MacLeod (19,36), waarbij vrijwel alle nymfen
en \\\'rouwelijke imagines van een besmet bedrijf infectieus werden be-
\\ onden. Voorts bleek bij het onderzoek van M a c E w c n (1947 ), dat Ib\'/c
van een koppel lammeren reeds oj) een leeftijd \\ an twee weken was besmet.
Indicaties voor het bestaan van een intra-uterine transmissie werden niet
gevonden.

Deze vorm van evenwicht tussen parasiet en gastheer leidt tot een premu-
niteit, welke een herinfectie zonder klinische reactie doet verlopen.
Het werk van Hudson (1950) en \\an Ö veras (1962) levert aan-
wijzingen, dat de premuniteit zonder herinfectie van relatief korte duiu\'
kan zijn, Foggie (1951) dernonsteerde bovendien immunologische ver-
schillen tussen een aantal, tiit schapen geïsoleerde stammen.
De kennis omtrent de immimologische \\erhoudingen bij tick-borne fever is
nog onvolledig, hetgeen ten dele een gevolg is \\an de onmogelijkheid het
agens te kweken. De door F o g g i e en H o o d (1961) verrichte adaptatie
van de verwekker aan caviae en muizen betekent, ook voor de studie der
immimologie van deze ziekte, een belangrijke ontwikkeling.

Deze gege\\ens maken het aannemelijk, dat op een geïnfecteerd bedrijf de
nieuw aangekochte volwassen dieren, afkomstig uit een onbesmette streek,
de tick-borne fever met ziekteverschijnselen zullen ondergaan. De kalveren,
welke op het bedrijf zijn geboren, zullen daarentegen op de leeftijd van ver-
minderde gevoeligheid de eerste infectie doormaken en de opgedane pre-
muniteit door herinfecties onderhouden. Publikaties uit Groot-Brittannië
(1" u t t en L O V i n g, 1955; Venn en Woodford, 1956; Foggie
en Allison, I960), alsook de tntbraak in Wijnjeterp, xermeldden in de
anamnese een, aan de ziekte \\oorafgaandc aankoop uit andere streken.
Therapeutisch is Oxytetracycline (Terramycine) effectief; een intra\\eneuze
injectie van 0,5-1 g doet de temperatuur en melkgift binnen 24 uur tot nor-
maal terugkeren (Venn en Woodford, 1956),

Voor de verwekker van de tick-borne fe\\er is in de microbiologische syste-
matiek nog geen ])laats ingeruimd. Morfologische gelijkenis is \\oor
Gordon c,s, (1939) aanleiding geweest om het agens te rangschikken bij
de rickettsiën. H ti d s o n (1950) en Foggie (1951) wijzen o]5 een
waarschijnlijke venvantschap met de rickettsiae, welke door Don a tien
en Lestoquard (1935, 1936) zijn beschre\\en.

Deze zijn later als Ehrlichia canis, E. bovis en E. ovis gerangschikt in het
genus Ehrlichia, M o s h k o s k i y (1937) 1945. Argumenten hier\\oor
werden gevonden in de morfologie, in de lokalisatie in leucocyten, in de als
overbrenger ftmgerende teken en in een, voor E. canis beschreven, ontwik-
kelingscyclus. Hoewel het bestaan \\an deze cyclus bij E. canis uiterst on-
zeker is, (Bool, 1959), zijn toch de andere gemeenschappelijke kenmerken
van voldoende belang, om de \\erwekker \\an de tick-borne fever als een
Ehrlichia-soovt te beschouwen.

Aangezien Fogg ie (1951) de species-naam Rickettsia phagocytophila
heeft geïntroduceerd, zal de venvekker van tick-bome fever als Ehrlichia
phagocytophila Foggie (1951) dienen te worden aangeduid. De om-
schrijving van het genus Ehrlichia in Bergey\'s Manual (1957) zal derhalve
gewijzigd moeten worden. In plaats van als type gastheercel voor E. cariis,
E. bovis en E. ovis uitsluitend circulerende monocyten te noemen — het-
geen overigens onjuist is zidlen leucocyten als zodanig moeten worden
aangemerkt.

Dat E. phagocytophilia niet identiek is met E. bovis of E. ovis, blijkt uit de
volgende kenmerken. E. bovis en E. ovis worden voor het merendeel in
monocyten gevonden, waar de grotere kolonies veelal de kern van de be-
smette cel ter plaatse indrukken. E. bovis is niet over te spuiten op het
schaap en wordt na sectie in grote aantallen in de longen en in de nieren
gevonden. Zowel E. bovis als E. ovis is pas minimaal 14 dagen na infectie
microscopisch in de bloedbaan aan te tonen.

Na afsluiting van deze publikatie werden nog twee uitbraken van tick-borne
fever gediagnosticeerd.

Naar aanleiding van de bevindingen in Wijnjeterp, verzocht collega
S i e b i n g a te Gorredijk, om een nader onderzoek van een bedrijf in
Lippenhuizen, waar hij het voorkomen \\an de Merskenziekte waarschijn-
lijk achtte. Op dit bedrijf had zich veehouder B. met zijn veestapel in het
voorjaar van 1961 gevestigd. Alle koeien waren in de daarop volgende
zomer ziek geworden, waarbij in sommige gevallen de melkproduktie in
één dag van 25 liter tot 3 liter daalde. Bij het merendeel der dieren was
de melkgift na tien dagen weer normaal, maar enkele runderen bleven te
weinig melk geven.

Tengevolge van een sterke abortus Bang-infectie werd deze hele veestapel
in de herfst van 1963 opgeruimd. De nieuw aangekochte veestapel kwam
2 oktober op het bedrijf. .Mie dieren op één na, werden korte tijd daarna in
het land nog ziek, In mei 1964 deden zich onder dezelfde dieren weer drie
ziektegevallen voor. Bij één dier, dat 8 mei ziek werd, was op 12 mei het
agens microscopisch in witte bloedcellen aan te tonen.

In de praktijk van collega F a 1 k e n a te Beetsterzwaag werd 7 september
j.l, het derde geval geconstateerd.

Binnen een week waren 8 dieren ziek geworden in de veestapel van 20
stuks van veehouder B. te Duurswoude. Op dit bedrijf waren geen dieren
aangekocht,

Het voorkomen van tick-borne fever bij runderen in Nederland wordt beschreven.
De ziekte komt in de omgeving van Beetsterzwaag en Gorredijk waarschijnlijk sinds
lan.ge tijd voor en wordt hier „Merskenziekte" genoemd. De stam was experimenteel
op runderen en een sehaap over te brengen. De verwekker dient als Ehrlichia
phagocytophila, Foggie (1951) gerangschikt te worden onder het genus Ehrlichia
Moshkovskiy (1937) 1945.

Report on an outbreak of tick-borne fever in catde in the Netherlands. The disease
has probably long been prevalent in the environs of Beetsterzwaag and Gorredijk
and is called Mersken disease in these districts. The strain was experimentally trans-
missible to cattle and sheep. The causative organism should be classfied as Ehrlichia

phagocytophila, F o g g i e ( 1951 ) under the genus Ehrlichia Moshkowskiy
(1937), 1945.

La présence de la fièvre „tick-borne" (transmise par des tiques) chez des bovins aux
Pays Bas est décrite. Le mal existe probablement depuir longtemps aux environs
de Beetsterzwaag et de Gorredijk et on l\'y nomme ,,le mal rie Mersken". La souche
pouvait être transmise en guise d\'expérience sur des bovins et sur un mouton. L\'agent
causatif doit être rangé comme Ehrlichia phagocytophila, Foggie (1951) sous le
genre d\'Ehrlichia Moshkovskiy (1937), 1945.

Beschrieben wird das Vorkommen in den Niederlanden von tick-borne fever bei
Rindern. Die Krankheit kommt wahrscheinlich seit langem in der Umgebung von
Beetsterzwaag und Gorredijk unter dem Namen „Merskenkrankheit" vor. Der Stamm
konnte experimentell auf Rinder und einem Schaf übertragen werden. Der Erreger
muss als Ehrlichia phagocytophyla, Foggie (1951) unter der Familie der Ehrlichia
Moshkovsky (1937) 1945, eingereiht werden.

Se describe la presencia de „tick-borne fever" en ganado vacuno en Holanda. La
enfermedad se encuentra y las alrededores de Beetsterzv/aag y Gorredijk probabilmcntc
hace mucho tiempo y se llama aqui „Merskenziekte". Se podia transmitir experimen-
talmente la cepa en ganado vacuno y una oveja. Hay que clasificar el agente como
Ehrlichia phagocytophila, Foggie (1951 ) en el genus Ehrlichia Moshkovskiy
(1937), 1945.

Bool, P. H.: Studies on Ehrlichia canis (syn. Rickettsia canis.) Acta Tropica, 16,
97, (1959).

Donatien, A. et L e s t o q u a r d, F. : Excistence en .Algérie d\'une Rickettsia

du chien. Bull. Soc. Path. Exot., 28, 418, (1935).
Donatien, A. et Lestoquard, F.: Rickettsia bovis, nouvelle espèce pathogène

pour le boeuf. Bull. Soc. Path. Exot., 29, 1057, (1936).
Foggie, A.: Studies on the infectious agent of tick-borne fever in sheep. J. Path.

and Bact., 63, 1, (1951).
Foggie, A.: The effect of tick-borne fever on the resistance of lambs to staphylo-
cocci. J. comp. Path. Therap., 66, 278, (1956).
Foggie, A. and Allison, G. J.: A note on the occurrence of tick-borne fever
in cattle in Scotland with comparative studies of bovine and ovine strains of the
organism. Vet. Ree., 72, 767, (1960).
Foggie, A. and Hood, G. S.: Adaptation of the infectious agent of tick-borne

fever to guinea-pigs and mice. J. comp. Path. Bact., 71, 414, (1961).
Gordon, W. S., B r o w n 1 e e. A., Wilson, D. R. and MacLeod, J. : Tick-
borne fever a hitherto undescribcd disease of sheep. ]. comp. Path. Therap., 45,
301, (1932).

Gordon, W. S.: B r o w n 1 e e, A. and Wilson, D. R.: Studies in louping ill,
tick-borne fever and scrapie. Proc. Third Int. Congr. Microbiol. New York 1939,
362.

Hudson, J. R.: The recognition of tick-borne fever as a disease of cattle. Brit.

Vet. J., 106, 3, (1950).
Lestoquard, F. et Donatien, A. : Sur une nouvelle Rickettsia du mouton.

Bull. Soc. Path. Exot., 29, 105, (1936).
MacEwen, A. D.: Tick-borne fever in young lambs. Vet. Ree., 59, 198, (1947).
MacLeod, J. : Preliminary studies in the tick transmission of louping ill. Brit.

MacLeod, J. and Gordon, W. S.: Studies in tick-bome fever of sheep.
Parasitol. 25, 273, (1933).

Ö V e r ä s, J.: Studies on immunity to tick-borne fever in sheep in Norway. Nord.
VetMed., 14, 620, (1962).

Ö V e r a s, J. and Hunshamar, P.: Tick-borne fever hos storfe. Nord. VetMed.,
14, 631, (1962).

Raghavachari, K., A. Madhava Krishna Reddy: Cytoecetes ovis
var. deccani (N.Sp.) as the cause of tick-borne fever in sheep in India. Ind. ].
vet. Sc. and Anim. Husb., 29, 69, (1959).

Stamp, J. T., Watt, J. A. and J a m i e s o n, S.: Tick-bome fever as a cause
of abortion in .sheep. Vet. Rec., 12, 465, (1950).

T u t t, J. B. and Loving, C.: Tick-borne fever in dairy cattle. Vet. Rec., 67, 866,
(1955).

Venn, J. A. J. and Woodford, M. H.: An outbreak of tick-borne fever in
bovines. Vet. Rec., 68, 132, (1956).

De redactie van de Journal of the American Veterinary Medical Association heeft
scherpe kritiek geuit op het voornemen in de U.S.A. wegens bezuiniging de grote
uitgaven in verband met de vleeskeuring af te wentelen op de vleesverwerkende
industrie.

Deze federale dienst brengt elke in haar geïnvesteerde dollar op; de in federaal
verband werkende dierenartsen en assistenten doen fenomenaal werk tegen feno-
menaal lage kosten. Per jaar worden 100 miljoen slachtdieren en 20 biljoen pound
vlees gekeurd tegen 60 dollarcent per familie; 7% der dieren wordt deels en
ongeveer 0,25 miljoen dieren worden geheel afgekeurd.

Het huidige systeem heeft het de vleesverwerkende industrie mogelijk gemaakt het
publiek uitsluitend een goed produkt te leveren; indien de keuringskosten door haar
zouden worden gedragen zou dit resulteren in een prijsverhoging voor de consu-
ment of prijsverlaging voor de dieren.

Want uiteindelijk betaalt de consument de vleeskeuring, hetzij door middel van
belasting, hetzij door verhoogde prijzen.

Volgens de redactie van het tijdschrift zijn zowel de dierenartsen als de vleesver-
werkende industrie sterk gekant tegen een systeem, waarbij de industrie het salaris
van de „keurmeester" zou betalen en achten zij de vleeskeuring een dienst ter
bescherming van de volksgezondheid die te belangrijk is om het risico van ontbinding
ervan te lopen door te worden gekoppeld aan commerciële belangen,

De Vlamabsorptiespeetrofotometrie IAtomaire
absorptiespectrofotometriel in de Veterinaire
Klinische Chemie.

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie van
de Faculteit der Diergeneeskunde, Utrecht.

Door het Bureau van de Secretaris van de Rijksunix ersiteit te Utrecht zijn
met medewerking van het Bestuur van de Faculteit der Diergeneeskunde
voor het jaar 1964 fondsen ter beschikking aan ons Laboratorium gesteld
voor de aankoop van apparatuur voor de snelle bepaling van calcium,
magnesium, koper, zink, cobalt, mangaan enz. in de meest verschillende
biologische substraten als bloed, bloedplasma en -serum, melk, urine, faeces,
planten en dierlijke weefsels. Na een uitvoerig onderzoek van de beschik-
bare literatuur en na een bezoek aan Prof. Dr. R. H e r r m a n n te Glessen
in West-Duitsland, is onze voorkeur uitgegaan naar de dubbelstraalspectro-
fotometer model nr. 303 van de Amerikaanse firma Perkin-Elmer, in Ne-
derland vertegenwoordigd door de fa. C. Goffin N.V. te De Bilt. In over-
leg met de redactie van dit Tijdschrift zullen we aan de analyse-methodes
met genoemd apparaat een aantal kleine publikaties wijden, daar het ge-
wenst leek de Nederlandse dierenarts op de hoogte te houden van de mo-
gelijkheden, die ons laboratorium heeft bij de bestudering van ziekten die
ontstaan door afwijkingen in de stofwisseling van verschillende macro- en
micro-elementen. Tevens zouden wij de laboratorium- en de praktizerende
dierenarts door het snel uitvoeren van analyses behulpzaam kunnen zijn
bij het stellen van de diagnose en het zoeken naar een adequate therapie
en profylaxe. Wat dit betreft zullen we verzoeken om assistentie op de/e
gebieden gaarne in overweging nemen.
Hoe is nu het principe van de methode?

Allereerst moet het monster in een geschikte vorm gebracht worden. Het
organische materiaal moet bijv. verwijderd worden. We kunnen dit doen
door dit materiaal te destruercn in een moffeloven bij hoge temperatuur
(„droge destructie") of met behulp van bepaalde oxydantia („natte des-
tructie"). Van geval tot geval zal moeten worden nagegaan welke van dc
destructiemethodes bij een bepaalde bepaling het meest geschikt zijn. Bij dc
bepaling van mineralen, die vluchtig zijn, wordt bijv. de natte destructie
gebruikt. De as, die ontstaat bij de droge destructie wordt opgenomen in
verdund zuur. De zo verkregen oplossing is voor het gebruik geschikt,
eventueel na verwijdering van nog storende elementen. De destructierest
van een natte destructie wordt opgenomen in water tot een bepaald vo-
lume en is dan te gebruiken voor de bepaling. Soms moeten storende ele-
menten nog verwijderd worden.

1 Dr. H. J. Hendriks, wetenschappelijk hoofdambtenaar .A aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht, Biltstraat 172, Utrecht.

Wanneer als substraat bloedplasma gebruikt wordt, dan is het mogelijk
om het eiwit te verwijderen door dit neer te slaan met trichloorazijnzuur.
Voor de bepaling van calcium en magnesium in plasma is het echter al
\\\'oldoende het monster met water te verdunnen.

.\\ls het monster in een geschikte vorm is, wordt het in de vlam gebracht
nadat het eerst verneveld is.
Wat gebeurt er in de vlam?

Brengt men natrium in een vlam dan wordt deze geel gekleurd. Strontium-
en lithiumzouten geven een karmozijnrode kleur en calcium maakt de
kleur van de vlam steenrood, koper groen, kalium blauwviolet etc. De
kleur is karakteristiek voor de metalen, in sommige gevallen voor een ver-
binding van de metalen, bijv. CuOH. Het is daarom niet te verwonderen,
dat de v lam gebruikt wordt voor de kwalitatieve analyse van zouten.
Worden echter mengsels van zouten in de vlam gebracht, dan faalt de me-
thode, daar het oog een kleurenmengsel niet kan scheiden. Dit kan echter
wèl met behulp van een spectroscoop. Wordt het uitgestraalde licht van
een vlam door een dergelijk apparaat geleid, dan ziet men in het spectrum
een aantal strepen en banden (verzameling van lijnen) bijv. van CaO,
CaOH en CuOH. Het is nu gebleken, dat elk element een karakteristiek
patroon van lijnen en strepen heeft.

Door nu te zorgen voor een vlam met constante eigenschappen (als bijv.
temperatuur) en voor een constant inbrengen van een oplossing van het
te onderzoeken element, kan men de kwalitatieve methode tot een kwan-
titatieve maken. De intensiteit van een bepaalde lijn of band (bij de cal-
ciumbepaling worden bijv. de banden gebruikt, waarbij de centra liggen
bij 554 of 623 m fj.) is een maat voor de concentratie van het element, dat
in de vlam gebracht is. In het merendeel der gevallen is er voor dit doel
steeds uit het lijnen- en bandenpatroon een geschikte lijn of band te vin-
den.

Wanneer we op de beschreven wijze de concentratie van een metaal be-
palen, dan wordt gesproken van een vlamemissiefotometrische bepaling.
Om de stap van deze methode naar de vlamabsorptiefotometrische te kun-
nen maken moet eerst nog aandacht gewijd worden aan wat er in de vlam
gebeurt bij het inbrengen van metaalatomen. In de vlam worden de me-
laalverbindingen op hoge temperatuur gebracht en de verbindingen zullen
geheel of gedeeltelijk dissociëren, dus uiteenvallen in atomen. Als de tem-
peratuur van de vlam hoog genoeg is, dan zal een deel der atomen in
.,aangeslagen" toestand komen. Als atomen energie opnemen (in de vlam)
dan kan het gebeuren, dat een bepaald elektron uit de buitenste baan zich
uit deze baan verwijdert en in een andere baan van een hoger energie-
niveau terecht komt. Het atoom is dan in een „aangeslagen" toestand.
Daarna valt het elektron weer terug in de oorspronkelijke baan, waarbij
energie vrijkomt in de vorm van licht van zeer bepaalde golflengten. Hoe
meer metaalatomen in een vlam, van overigens steeds constante eigen-
schappen, worden gebracht, hoe meer metaalatomen worden aangeslagen,
hoe meer elektronen weer naar hun oorspronkelijke baan zullen gaan en
hoe groter de intensiteit van het uitgestraalde licht bij een bepaalde passen-
de golflengte is. Hieruit volgt, dat er, om de methode zo gevoelig mogelijk
te maken, een zo groot mogelijk deel van de atomen in de „aangeslagen"
toestand dient te zijn. Men kan dit doen door de temperatuur van de vlam

zo hoog mogehjk te maken. Hiertoe kunnen we verschillende gassen met
lucht of zuurstof oxyderen.

In het handboek "Flame Photometry" van Herrmann en Alke-
made (1963) is de temperatuur van diverse vlammen opgenomen (bij
een bepaalde druk en stroomsnelheid der gassen):

Zoals reeds werd medegedeeld moet de vlamtemperatuur zo hoog zijn, dat
een zo groot mogelijk deel der metaalatomen „aangeslagen" wordt. Is de
temperatuur echter te hoog dan zullen de elektronen oneindig ver weg-
vliegen. In deze toestand kunnen de elektronen niet meer terugvallen in
hun oorspronkelijke baan en er wordt dus geen licht uitgezonden. Het
atoom is dan in de geïoniseerde toestand. Hieruit volgt, dat voor de be-
paling van elk soort metaal de optimale vlamtemperatuur vastgesteld moet
worden. De atomen van kalium en natrium zijn zeer gemakkelijk aan te
slaan. De meest geschikte temperatuur is 1800-1900° C. Men gebruikt in
deze gevallen dan ook stadsgas-luchtvlammen of propaan-luchtvlammen.
Calciumatomen zijn moeilijker aan te slaan en magnesiumatomen nog
moeilijker.

Tot dusver is steeds aangenomen, dat het in de vlam opgewekte licht
onveranderd de vlam weer verlaat. Dit is echter niet altijd waar. Het kan
voorkomen, dat een aanzienlijk deel van de energie geabsorbeerd wordt
door dezelfde atomen in de „niet-aangeslagen" toestand. Het is duidelijk,
dat dit effect groot zal zijn als de concentratie van het te onderzoeken
metaal groot is en ook wanneer de vlam groot van diameter is. Voor dit
laatste verwijzen we naar het volgende principeschema.

Door het atoom A zal licht worden uitgezonden en nu is het heel goed
mogelijk, dat dit licht geabsorbeerd zal worden vóór het de detector be-
reikt. Van het licht, uitgezonden door de atoompopulatie in de vlam, zal
dus een deel worden geabsorbeerd (zelfabsorptie). Deze zelfabsorptie kun-
nen we schematisch als volgt weergeven:

Door de absorptie van licht komen de atomen dus in de aangeslagen toe-
stand. Dit principe verschaft ons de mogelijkheid om op een andere dan de
vlamemissiefotometrische methode de concentratie van metalen te bepalen.
Hiertoe is het noodzakelijk om allereerst de metaalatomen in de vlam te
brengen bij een temperatuur, waarbij er niet te veel atomen worden aan-
geslagen en voorts dat door de vlam licht geleid wordt van de diverse
golflengten, die door de atomen zelf na „aanslaan" uitgestraald zouden
worden. Deze twee vereisten zijn verwezenlijkt bij de analytische methode
van de vlamabsorptiefotometrie, in de literatuur ook wel genoemd „atomic-
absorpdon spectrophotometry" en „absorption flame photometry".

Het principe van de methode was overigens al lang bekend.
Zo vond Von Fraunhofer reeds in de 19e eeuw, dat de z.g. D-lijn
in het zonnespectrum, wat golflengte betreft, gelijk was aan de gele D-lijn
van de natriumvlam, m.a.w. in het algemeen gesteld, in het door de zon
uitgezonden spectrum ontbreken bepaalde lijnen, waarvan de golflengten
overeenkomen met die van de uitgezonden stralen van bepaalde elementen.
In 1949 heeft Van S u c h t e 1 e n een zeer gevoelige methode ontwikkeld
om op basis van bovenstaand principe de hoeveelheid kwik in de atmos-
feer te bepalen. Enige jaren later werd het principe voor andere bepa-
lingen gelijktijdig uitgewerkt door .A. 1 k e m a d e en Mil atz (1955) en
door Walsh (1955). Een beschrijving van een tamelijk eenvoudige ap-
paratuur werd gegeven door B o x en W a 1 s h (1960) en een meer uitge-
breide beschrijving, gericht op de bepaling van een 35-tal metalen, door
Gatehouse en Willis (1960).

Over de door ons gebruikte apparatuur kan het volgende medegedeeld
worden (zie ook Kahn en Slavin, 1963). Het door de vlam gaande
licht wordt opgewekt in een z.g. holle-kathode buis (Jones en Walsh,
1960). Zoals de naam reeds aangeeft is de kathode hol en van binnen
voorzien van het metaal, dat in de vlam geanalyseerd zal worden. Zo ge-
bruikt men voor de calciumbepaling een buis waarvan de holle kathode
bezet is met calcium. Voorts is de buis gevuld met een edel gas. Door
botsingen van de ionen van dit edele gas worden de metaalatomen afge-
stoten en verstoven. Daarna worden door botsingen de metaalatomen in
een „aangeslagen" toestand gebracht, waarna deze weer terugvallen in
de oorspronkelijke toestand onder uitzending van licht van de voor het
betreffende metaal karakteristieke golflengten. De door de lamp uitge-
zonden bundel wordt optisch gecentreerd en in 2 delen verdeeld. Eén
bundel gaat via de vlam en de andere buiten de vlam om. Door middel
van een semitransparante spiegel worden de beide stralen weer verenigd
en vallen op het detectiegedeelte van het apparaat. Door een elektronisch
systeem wordt het signaal weer gescheiden en worden de verschillen in

intensiteit gemeten. Op deze wijze worden schommelingen in de intensiteit
van het door de holle kathode-lamp uitgestraalde licht genivelleerd.
Voorts bevat het apparaat twee roosters, nl. één voor het zichtbare gebied
en één voor het ultraviolette gebied. Deze roosters (prisma\'s zouden ook
gebruikt kunnen worden) zijn ingebouwd om zorg te dragen, dat alleen
de intensiteit van een lijn of band met de gewenste golflengte wordt ge-
meten. Dit is noodzakelijk, daar anders de intensiteit van naburige lijnen
of banden van andere elementen mede bepaald zouden worden. Ook de
eigen kleur der vlam heeft dan geen invloed. Bij elke bepaling met een
vlamabsorptie- en vlamemissiespectrofotometer is\'een goede en constante
verneveling van de te analyseren vloeistof een eerste vereiste. Bij dit appa-
raat wordt een indirecte verneveling toegepast, d.w.z. dat in een meng-
kamer de vloeistof zodanig verneveld wordt, dat alleen de kleinste nevel-
druppeltjes de vlam bereiken. De grotere druppels bereiken de vlam niet
en lopen af. Dit is zeer voordelig, daar bepaalde storingen, bijv. van an-
organisch fosfaat bij de calciumbepaling, groter zijn als de druppels die de
vlam bereiken groter zijn.

Uiteraard zal de hoeveelheid vloeistof, benodigd voor één bepaling bij deze
wijze van verneveling, groter zijn dan bij een directe verneveling waarbij
alle vernevelde vloeistof (grote en kleine druppels) in de vlam gebracht
wordt. Dit is echter geen bezwaar, daar in de Veterinaire Klinische Chemie
de beschikbare hoeveelheid vloeistof in het merendeel der gevallen groot is.

Een groot voordeel van dit apparaat is, dat we het kunnen gebruiken voor
bepalingen van vele elementen en dat we het aan kunnen passen aan de
behoefte. We kunnen er desgewenst zeer snel routinebepalingen mee doen.
Voorts is het geschikt voor het bepalen van sporen van bepaalde elemen-
ten en voor bepalingen met zeer grote nauwkeurigheid. Voor de laatste
bepalingen moet gebruik gemaakt worden van een elektronisch .schrijvende
recorder, die via een z.g. „recorder readout accessory" aan het apparaat
gekoppeld is. De ervaringen, die we tot nu toe met het toestel hebben zijn
zeer goed. Zo zijn we in staat geweest in korte tijd vele monsters bloed-
plasma op het gehalte aan calcium en magnesium te onderzoeken. In een
volgende publikatie in deze reeks zullen we hier nader over berichten.

Volgens de mening van de schrijver ware het gewenst, dat de beschreven
analysemethode spoedig in de veterinaire wereld ingang zal vinden. De-
Gezondheidsdiensten voor Dieren zullen van de methode bijzonder veel
profijt hebben. Een nadeel is echter, dat het door ons gebruikte apparaat
en ook andere gelijkwaardige apparaten nu nog kostbaar zijn, \\vat de
eerste aanschaf betreft. Bij aanschaffing van de .Atomic Absorption Spectro-
photometer Model ,303 moet men op dit ogenblik rekenen o|) ongeveer
f 20,000,- voor het basisapparaat. Daarbij komen nog ± f 1000,- voor
het lucht-brandstofcontroletoestel, ± ƒ 1000,- voor de vernevelaar en
brander, ± ƒ 600,- voor de Recorder Read-Out .Accessory, ± ƒ 3500,-
voor de elektronische schrijvende recorder en ± f 450,- voor elke holle
kathode lamp (geschikt voor de bepaling van één element). Voor de aan-
schaf van een luchtcompressor en een acetyleenreduceerventiel moet voorts
gerekend worden op een uitgave van ± ƒ 1000,-.

Totaal kan men voor een apparaat \\oor routineonderzoek en voor zeer
nauwkeurig onderzoek van calcium- en magnesiumconcentraties op een
totaal van ± ƒ 27.000,-, excl. invoerrechten en omzetbelasting rekenen.

Voor de lezer, die geïnteresseerd is in de chemische en fysische achter-
gronden van de vlamabsorptiefotometrie verwijzen we naar een tweetal
publikaties van F r a n s w a (1962).

Een beschrijving is gegeven van de chemische analysemethodes gebaseerd op de
vlamemissie- en vlamabsorptiefotometrie. De nadruk is speciaal gelegd op de laatste
methode, daar deze voor het veterinaire klinisch-chemisch onderzoek van veel belang
zal blijken te zijn bij de bepaling, op snelle en eenvoudige wijze, van macro- en
micro-elementen.

description has been given of flame emission spectrophotometry and flame ab-
sorption photometry. It is emphasized that the last method is very important for the
determination of macro and microelements.

Une description est donnée de la méthode d\'analyse chimique basée sur la photométrie
d\'émission et d\'absorption en flamme.

On relève surtout la dernière méthode, comme celle-ci se trouvera être de grande
importance pour l\'examen vétérinaire clinique chimique, lorsqu\'on recherche une
détennination simple et rapide des macro- et des micro-éléments.

Verfasser gibt eine Beschriebung der chemisch-analydschen Methode, die auf Flam-
men-Emmissions- und .Absorptionsfotometrie basiert ist.

Besonderer Nachdruck wird speziell auf die letztere Methode gelegt, da dieselbe zur
einfachen und schnellen Bestimmung der Makro- und Mikroelemente bei Veterinären
klinisch-chemischen Untersuchung von grossen Nutzen sein kann.

Se da una descripción del método de analisis quimico, basado en la fotometria de la
emisión y la absorpción de llama.

Sobre todo se llama la atención hacia el liltimo método, porque este resultarâ muy
importante para el examen clinico-quïmico veterinario en una determinación sencilla
y râpida de macro- y microelementos.

1 k e rn a d e, C. T. J. and M i 1 a t z, J. M. W. : A double-beam method of
spectral selection with flames. Appl. Sei. Research 4B, 289, (1955).
.\\lkemade, C. T. J. and M i 1 a t z, J. M. W\'.: A double-beam method of

spectral selection with flames. ]. Opt. Soc. Arn., 45, 583, (1955).
Box, G. F. and Walsh, A. : A simple atomic absorption spectrophotometer.

Spectrochimica Acta 16, 255, (1960).
r r a n s w a, C. E. M.: Atoomabsorptiespectrofotometrie. Chem. Weekblad 58, 177,
189, (1962).

sorpdonspectrophotometer. Spectrochimica Acta 17, 710, (1961).
Herrmann, R. and .A 1 k e m a d e, C. T. J. : Chemical analysis bij flame photo-
metry. Interscicncc Publishers, New York, Londen (1963). Vertaald uit het Duits
door P. T. Gilbert Jr.
Jones, VV. G. and Walsh, A.: Hollow-cathode discharges, the construction and
characteristics of sealed-off tubes for use as spectroscopic light sources. Spectro-
chimica Acta, 16, 249, (1960).
Kahn, H. L. and Slavin, W.: An atomic absorption spectrophotometer. Applied

Optics, 2, 931, (1963).
Walsh, A. : The application of atomic absorption spectrophotometry to chemical
analysis. Spectrochimica Acta, 7, 108, (1955).

Uit het Instituut voor Infektieziekten der Rijksuniversiteit
te Utrecht, Biltstraat 168.

Indien vastgesteld zou kunnen worden dat eendekuikens, welke geënt zijn
met de levende doch avirulente eendepestvirusstam, het entvirus in zo-
danige hoeveelheid zouden gaan uitscheiden dat ze andere eendekuikens
besmetten, zou dit voor de praktijk kunnen betekenen dat men slechts
een bepaald percentage van de te immuniseren dieren zou behoeven te
enten om de gehele koppel immuun te maken. Teneinde deze mogelijkheid
na te gaan werd de volgende proef verricht met alhier uitgebroede eende-
kuikens.

Vijf eendekuikens, van 10 dagen oud, werden intramusculair geënt met
de avirulente eendepeststam (verkregen na kippeëipassages). Opzettelijk
werd een hoge dosis gekozen; twee virushoudende chorio-allantois vliezen
werden gesuspendeerd in 5 cm3 bouillon, hiervan kregen de 5 eendekuikens
elk 1 cm3. De eendjes verdroegen de enting symptoomloos.
Vier en twintig uur later werden 22 eendekuikens, 4 tot 10 dagen oud, en
de 5 geënten in één schone, kleine box geplaatst. Negentien dagen later,
op 22 juni 1964, werden deze 5 -f 22 eendjes, en nog 11 niet eerder in
proeven gebruikte controle eendjes, van dezelfde leeftijden, intramusculair
besmet met virulent eendepestvirus.

Op 24 juni (\'s avonds) waren 2 eendjes van de contact groep iets traag;
de dag daarna waren van de controlegroep 3 eendjes ziek, van de contact-
groep 2.

Op 26 juni bleken alle eendjes, zowel van de contactgroep als van de
controlegroep, ernstig ziek te zijn en deden zich in beide groepen de eerste
sterfgevallen voor. Op 29 juni waren in totaal 30 eendjes gestorven; slechts
3 overleefden de infectie, n.1. 1 van de contactgroep en 2 van de controle-
groep. Van de geënte groep is geen enkele ziek geworden.

In de eerste plaats heeft dit proefje opnieuws aangetoond welk een solide
immuniteit de avirulente virusstam geeft na intramusculaire toediening.
Voorts blijkt dat de geënte eendjes of geen entvirus uitscheiden óf in der-
mate onvoldoende hoeveelheid dat er geen immunisatie door contact
plaats vindt.

Vijf cendekuikens, geënt met de avirulente eendepeststam werden gedurende 15
dagen in contact gebracht met 22 ongcëntc cendckuikens. Toen deze 5-1-22

1 Prof. Dr. Jac Jansen Snr.; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Bib-
straat 168, Utrecht.

2 Dr. H. Kunst; wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan de Rijksuniversiteit t\'.
Utrecht, Biltstraat 168, Utrecht.

eendjes en nog 11 controle eendjes met virulent virus besmet werden, bleven alleen de
5 geënte eendjes normaal. Alle eendjes werden ernstig ziek, slechts 1 eendje van de
contactgroep en 2 van de controlegroep herstelden. Hieruit blijkt dat geënte eendjes
niet in voldoende mate het entvirus uitscheiden om immunisatie door contact te doen
ontstaan.

Five ducklings vaccinated with the avirulent strain of duck plague were kept together
with 22 unvaccinated ducklings for a period of 19 days.

These 5 22 ducklings together with 11 control ducklings were then infected
with virulent virus, and only the 5 vaccinated ducklings remained normal. All the
ohters became very seriously ill, and only one of the contact group and two of the
control group recovered. From this it appears that vaccinated ducklings do not
excrete the inoculated virus in a degree that would be sufficient to bring about
contact immunization.

Cmq canetons vaccinés avec une souche de peste de canard avirulente ont été joints
à 22 canetons non-vaccinés pendant une période de 19 jours.

En infectant ces 5 22 canetons ainsi que 11 canetons de contrôle avec du virus
virulent, seuls les 5 canetons sont restés normaux. Tous les autres canetons sont
tombés gravement malade, un seul caneton du groupe de cont.>ct et deux du groupe
de contrôle se sont rétablis.

Il apparaît de ce qui précède que les canetons vaccinés n\'excrètent pas suffisamment
le virus inoculé pour occasionner une immunisation de contact.

Fünf mit einem avirulenten Entenpeststamm geimpfte Entenküken wurden mit 22
nicht geimpften zusammengebracht und während 19 Tagen in engem Kontakt mit
ihnen gehalten.

Als diese 5 22 Entchen und noch 11 Kontrollcntchen mit virulentem Virus infek-
tiert wurden, blieben nur die 5 geimpfte Entchen normal. Alle anderen Entchcn
wurde schwer krank und nur 1 Entchen der Kontaktgruppe und zwei der Kontroll-
grupc erholten sich wieder.

Hieraus ergibt sich, dass geimpfte Entchen nicht in genügendem Masse Impfvirus
ausscheiden, um Kontaktinnnunisation zustande zu bringen.

Durante 19 dias se juntaron a 5 pollos del ânade, inoculados con la cepa avirulenta de
la peste de patos, con 22 pollos de pato no inoculados.

M infectar con el virus virulcnto estos 5 22 pollos y aun 11 pollos de control, sôlo
los 5 pollos inoculados quedaron normal.

Todos los otros pollos enfermaron graveinente. Sôlo un pato del grupo de contacto
y dos del grupo de control se restablecicron.

De esto résulta que los patos inoculados no excretan el virus inoculado sufficiente-
mente para ocasionar la inmunizaciôn por contacto.

Politiemannen van het district Seine en Marnc volgden heel ongerust hun hond
Flash, die op het spoor van een inbreker was gezet. Flash maakt nl. heel merkwaar-
dige kronkels in zijn weg. Toen eindelijk de dief gevangen was begrepen zc het: de
dief was stomdronken geweest.

De bestrijding van abortus Bang moet bereiken, dat besmette beslagen
abortusvrij worden, maar het is daarnaast noodzakelijk nieuwe besmettin-
gen zoveel mogelijk te voorkomen. Bij de strijd moet het aantal besmet ge-
raakte beslagen een zo groot mogelijke achterstand krijgen ten aanzien van
het aantal in dezelfde periode abortusvrij of A.B.R.-vrij geworden be-
slagen. Daarom eist de wijze, waarop rundveebeslagen worden besmet, onze
grootste aandacht.

Voorheen speelde het aantal door aankoop besmet geraakte beslagen vaak
een overwegende rol, doch naarmate de verklaringen in een behoefte gin-
gen voorzien en toen tenslotte verboden werd runderen aan een beslag toe
te voegen zonder abortusvrij- of A.B.R.-vrij-verklaring, nam het aantal be-
smettingen door aankoop tot een ondergeschikt aantal af. De smetstof van
het besmette rund is dus thans meestal op andere wijze oorzaak van be-
smetting van abortusvrije of A.B.R.-vrije beslagen.

Het besmette guste rund, niet onlangs afgekalfd, brengt geen ernstig be-
smettingsgevaar met zich mee, ook niet voor de overige runderen in de
eigen koppel.

Wij weten echter, met name bij vrij recente infecties, dat de melk veel
Brucellae kan bevatten en derhalve een besmetting van kalveren tenge-
volge kan hebben. Ook bij het melken of bij het laten lopen van de melk
zou voor andere runderen een mogelijkheid van besmetting denkbaar zijn.
Waarschijnlijk is het aantal Brucella-kiemen, dat op deze wijze zou kunnen
besmetten als regel te klein om een infectie te veroorzaken, gezien de er-
varing bij de bestrijding, wanneer vrije runderen bij besmette, reeds lan-
gere tijd guste melkgevende runderen worden geweid. Hierbij dringen wij
er wel op aan de besmette dieren het laatst te melken; dit wordt echter
lang niet altijd opgebracht.

Vroegere publikaties, o.a. van Bang en B e n d i x e n, wijzen er ook op,
dat infectie van koeien zelfs door drinken van besmette melk moeilijk kan
worden verkregen. In het optimale infectiestadium is het stellig wel eens
anders en een bijzonder geval, dat Van U 1 s e n in zijn di.ssertatie be-
schrijft, bevestigt dit. De urine van een gust, besmet rund, welke wel eens
Brucellae kan bevatten, schijnt als infectiebron in de praktijk te kutmen
worden verwaarloosd. Ook het genitaalsecretum van een besmet gust rtmd.
niet onlangs afgekalfd, is praktisch als infectiebron te verwaarlozen.
Wanneer men bovenbedoelde mogelijkheden als oorzaak van infecties toch
niet te positief wil uitsluiten, dan geldt dit hoogstens voor de betrokken
koppel. Andere koppels worden daarmee stellig niet geïnfecteerd. Een in-
cidentele mogelijkheid, zoals b.v. door onvoldoende gedesinfecteerde tepel-
instrumenten, laten wij dan buiten beschouwing.

1 Dr. W. B. van der Burg; directeur van dc Provinciale Gezondheidsdienst voor
dieren in Gelderland; „Klein Rosendael", Rozendaal (Gld.).

Het drachtige besmette rund, dat kalft of verwerpt, is de grote bron van
verspreiding der abortus Bang-infectie, vooral in het eigen beslag en in
nabij gelegen beslagen, maar ook in beslagen, waarheen de smetstof over
grotere afstand wordt versleept. Wij moeten hierbij echter wel een aantal
runderen uitzonderen, welke reeds lange tijd besmet zijn en b.v. de laatste
jaren de enige besmette runderen zijn gebleven, terwijl ze jaarlijks zonder
enige voorzorg in het beslag afkalfden. Naarmate hun bloedreacties t.a.v.
Brucella abortus nog hoog zijn, voelen wij ons weliswaar nog niet erg ge-
rust; ze kunnen dan bij het afkalven toch wel eens smetstof produceren.
Maar wij moeten ze niet zien zoals de meer recent Ijcsmette drachtige run-
deren.

Deze dieren scheiden vaak reeds dagen vóór het verwerpen of afkalven
besmet genitaal-secretum uit; in andere gevallen begint dit vlak vóór de
partus en het „tijdig" apart zetten heeft dan grotere kans op succes. Het
besmette genitaal-secretum, dat verder tijdens het uitdrijven van vrucht-
water en vrucht en daarna in snel afnemende mate wordt uitgescheiden en
vooral de eerste dagen zeer veel Brucella-kïemtn bevatten kan, is in het
eigen beslag, hetzij op stal, hetzij in de wei, meestal oorzaak van een ern-
stige verspreiding der infectie. De besmetting in de koestal wordt door
schoeisel e.d. veelal versleept naar de vrijstaande schuur van de vaarzen,
doch ook niet zelden naar andere bedrijven zowel door het eigen volk als
door anderen. Zo bracht een schatter van het „veefonds" o.i. zonder twij-
fel de besmetting op een bedrijf, waar hij schatte en door de voerbak stap-
te, toen bij hem juist een rund besmettelijk had verworpen.
Natuurlijk kan ook degene, die behulpzaam was bij de verlossing, oorzaak
zijn van verspreiding. Zo kregen juist de twee buurlui, die in de staltijd
geholpen hadden bij het verlossen van een vaars, welke een maand over
djd was en achteraf besmet bleek, een besmet bedrijf in een overigens
abortusvrij gebied.

Het behoeft geen betoog, dat het instrumentarium, dat een deskundige
bij de partus gebruikt, in dergelijke gevallen bij onvoldoende voorzorg de
infectie op andere bedrijven kan brengen, hetgeen in feite ook verschil-
lende malen o.i. wel kwam vast te staan, hoewel de laatste tijd nog slechts
zeer incidenteel.

Door runderen, welke besmet werden, nadat ze geënt waren tegen abortus
Bang, vindt bij het afkalven vaak minder of geen smetstofverspreiding
plaats. Het verwerpen met ernstige verspreiding van smetstof treedt bij
deze dieren als regel ook minder vaak op of blijft achterwege. Men moet
hierbij echter rekening houden met ernstige teleurstellingen.

De besmette vruchtvliezcn en de besmette vrucht kunnen ten aanzien van
andere bedrijven een aanzienlijk grotere verspreiding ten gevolge hebben
dan het genitaal-secretum. Bij het laten liggen van vruchtvliezen e.d. zijn
de honden door hun groot reukvermogen t.a.v. dergelijke materie en vogels,
zoals kraaien en meeuwen, door hun scherp gezichtsvermogen vaak ver-
rassend snel ter plaatse. Hoewel wij in het veld meermalen kraaien zich
op hun wijze hebben zien bemoeien met verworpen vruchten e.d. en in-
gezonden, schijnbaar gave vruchten soms de stille getuigen zijn van de
rol, welke vogels spelen — gezien het ontbreken van delen van de inge-
wanden uit de vrucht, welke door de navelopening naar buiten werden
getrokken — beschouwen wij in onze provincie de honden als de grootste

transporteurs van besmet materiaal. Daarenboven kan de teef besmettelijk
verwerpen. Honden kunnen in een weide door hun wijze van handelen met
nageboorten en vruchten een meer uitgebreide bezoedeling van gras met
smetstof veroorzaken; daarnaast kunnen zij in andere weiden in beperkte
mate smetstof brengen, zoals ook van kraaien en meeuwen ma? worden
verwacht.

De vaak sterk gelokaliseerde besmette materie in de weide (eventueel op
stal), waarbij ook de mens een rol kan spelen, maakt verklaarbaar, dat
meer dan de helft van de uitbraken van een abortus Bang-infectie in een
beslag begmt met een enkel geïnfecteerd rund, dat dan door besmet kalven
of verwerpen de grote verspreiding in het beslag brengt, als het niet tijdig
b.v. door busonderzoek of aanvullend onderzoek wordt opgemerkt.
Welke spectaculaire rol honden kunnen spelen blijkt uit talrijke mede-
dehngen van dierenartsen en veehouders, alsmede uit eigen ervaringen. Een
veehouder, die een verworpen vrucht door het stal luik naar buiten wierp
vond de vrucht even later, toen hij ze beter wilde bergen, reeds niet meer
terug. Een andere veehouder zag in zijn weide bij huis, waarin een koe
had verworpen, drie honden bezig met de vrucht.

Een derde veehouder, die wij direct na de middag bezochten, omdat het
busonderzoek op een besmetting wees, had juist vóór de middag een ver-
worpen kalf voorlopig in een droge sloot geborgen tussen prikkeldraad on-
der de struiken en had zijn dierenarts bericht. Toen wij even later met
hem ter plaatse waren, bleek het kalfje verdwenen; het werd teruggevon-
den m een naburige weide, terwijl de ingewanden en een deel van een
achterbout ontbraken. De weidebewaarder had \'s morgens gezien, dat de
betrokken vaars, die besmet bleek te zijn, ging verwerpen. Hij had\'het dier
direct vastgezet en de overige dieren, waarbij zijn eigen vee, onverwijld
in een andere weide gedaan.

Ze bleven alle vrij, zodat het dier stellig niet reeds dagen te voren besmet
shjm had afgescheiden. De eigenaar van de hiervoren genoemde naburige
weide, waarin geen vee was, besloot de weide in tegenstelling met zijn oor-
spronkelijk plan, niet te beweiden, maar te hooien.

De houdbaarheid van de smetstof is afhankelijk van het milieu, waarin ze
terecht is gekomen en ook van het klimaat. Niet beschut tegen buitenlucht
en zon gaat de abortus Bang-bacterie stellig spoedig te gronde. De bewer-
king, welke gras ondergaat voordat het hooi is en daarenboven in aanmer-
king nemende de tijd welke verloopt, voordat het hooi als voedsel dient,
betekenen voldoende waarborg, dat geen infectie door hooi is te vrezen
(afgezien van een recente bezoedeling van dit hooi door een hond, een kat
of misschien door ratten).

Besmet materiaal op grasland bij koele temperatuur en vochtige atmosfeer
zal de abortus-bacterie langere tijd in leven kunnen houden, zoals ook in
de literatuur wordt vermeld. In dit verband is het zeer aannemelijk, dat
besmette nageboorten of vruchten in een sloot, vooral in de koude jaar-
getijden, lange tijd het slootwater blijven besmetten en onder bepaalde om-
standigheden oorzaak kunnen zijn van besmettingen van andere veebesla-
gen, ook verder weg, indien ze stroomafwaarts gelegen zijn.
Een bijzondere ervaring, welke wij hadden, bevestigde, dat de abortus-
bacterie in besmet materiaal in een vochtig, koel miheu stellig 4 maanden
in leven kan blijven. Een veehouder deelde eind oktober 1960 mee, dat hij

nageboorte had gevonden in de betonnen drinkbak in de weide, waarin
bijna al zijn rundvee liep. Zijn beslag was onlangs besmet gebleken; er was
reeds sprake van een belangrijke uitbreiding en het gehele beslag werd
afgeslacht. Het nieuwe beslag werd direct op stal gezet. Hoewel de vee-
houder meende de nageboorte uit de drinkbak te hebben verwijderd en
hem gezegd was, dat de bak moest worden ontsmet, wilden wij toch vóór
de weidetijd nog enige tijd een creoline-oplossing in de bak laten staan en
eind februari bezochten wij hiertoe de betrokken veehouder. Hij had de
bak niet ontsmet, omdat er geen vee meer in de weide was en de smetstof
wel niet zou „overwinteren". Wij onderzochten of er nog secundinae in
de bak waren achtergebleven en na even vissen vonden wij een klein slier-
tje. Bij onderzoek op het laboratorium werden microscopisch Brucella abor-
tus Bang-bacteriën aangetoond en de kweek sloeg vlot aan.
Deze bevinding houdt een ernstige waarschuwing in, dat besmette vruchten
en nageboorten, wanneer ze in de late weidetijd — bij ons tot eind no-
vember — in een sloot terecht komen, het volgend voorjaar oorzaak kun-
nen zijn van besmettingen, waarvan de herkomst dan veelal duister blijft.
Bedoeld besmet materiaal zal in vochtige mest, welke niet lang genoeg ge-
broeid heeft, zoals ook na een vorstperiode het geval kan zijn, nog enige
tijd besmettingsgevaar kunnen opleveren; direct, als de runderen spoedig
op de bemeste weide worden gebracht en indirect, wanneer honden het
besmette materiaal vinden, hetzij in een naburige weide, hetzij op de akker.
Onze ervaringen wijzen er ook op, dat dergelijke besmettingen door mest
kunnen plaats vinden en de literatuur geeft aan, dat de abortus Bang-
bacterie zeker 2 maanden in vochtige mest kan blijven leven. In gier
schijnt ze spoedig te gronde te gaan, hetgeen verklaarbaar is (ammoniak
in de gierkelder of buitenlucht en zon).

Het besmette rund kan, naast besmette secundinae, een levend kalf ter
wereld brengen en dit kalf kan dan bezoedeld zijn met smetstof. Het
scheidt, volgens verschillende onderzoekers, met de faeces ook tot soms
langer dan een maand abortus Bang-bacteriën uit.

De rol, welke het met smetstof bezoedelde kalf als infectiebron kan spelen,
komt slechts incidenteel onder bepaalde omstandigheden aan de dag, om-
dat anderszins de verspreiding op het betrokken bedrijf als regel belangrijk
is. Bij een kalverhandelaar worden echter te dien opzichte wel eens posi-
tieve gegevens verkregen, wanneer zijn bedrijf besmet blijkt.
Bedoeld kalf speelt overigens later niet zelden een rol, wanneer het zelf als
vaars besmet blijkt te zijn en zodoende het bedrijf van de koper actief kan
besmetten of wel een herbesmetting geeft in het beslag van de fokker.
Doordat wij voorheen minder aandacht schonken aan de jonge kalveren
tijdens de besmettingsperiode in het beslag, omdat de infectie bij hen niet
zou aanslaan, hebben wij later verschillende herbcsmettingen waargeno-
men door op het bedrijf gefokte kalveren en het valt op, dat het vooral
de kalveren zijn, welke achteraf uit runderen geboren bleken, welke bij de
geboorte van die kalveren reeds besmet waren, gezien de hoge titer vóór
oT kort na het kalven. Doch ook andere kalveren uit de besmettingsperiode,
dus geboren uit nog niet besmette moeders, blijken oorzaak te kunnen zijn
van herbesmettingen. De door kalveren opgenomen abortus Bang-bacteriën
gaan dus in een aantal gevallen niet te gronde, hoewel dit meestal wel
het geval zal zijn.

Een typisch geval kwam aan de dag, toen een pink in een sinds jaren
abortusvrij beslag besmet bleek te zijn. Het was het enige gekochte rund
in het beslag; de veehouder kocht praktisch nooit aan. Hij had bij toeval
echter op de markt met abortusvrije aanvoer een pasgeboren kalf goedkoop
gekregen, waarvan de moeder onverwacht bij aankomst op de markt had
afgekalfd, dus waarschijnlijk iets te vroeg.

Bij het besmet geraken van vóórdien als abortusvrij of .A..B.R.-vrij aange-
merkte beslagen, wordt natuurlijk de oorzaak hiervan zo goed mogelijk
nagegaan en hieruit werden over de periode vanaf 1 mei 1962 tot 1 mei
1963, waarin 323*) als „vrij" aangemerkte beslagen in Gelderland besmet
geraakten, de volgende gegevens verkregen.

Het besmette beslag in de buurt is de grote oorzaak van de besmettingen.
Wij merken hierbij op, dat wij een besmetting door een naburig besmet
beslag aannemen, wanneer in de naaste omgeving sprake is van een be-
slag, waarin besmet kalven of verwerpen is opgetreden op een tijdstip, dat
de nieuwe besmetting verklaarbaar maakt. Het verslepen van delen van
vruchten of nageboorten zal hierbij meestal de smetstof hebben gebracht.
Op grotere afstand zal dit ook stellig het geval zijn bij een groot deel van
de 106 gevallen, waarvan de oorzaak als onbekend is aangegeven. Besmet
slijm, dat erg aanhangt, kan natuurlijk ook een rol spelen.
Het weideverbod keert zich tegen de besmettingen in de omgeving, maar
o.a. onverwacht besmet kalven of vervverpen en besmette nageboorten en
vruchten op de mestvaalt kunnen desondanks besmettingen in de omge-
ving geven.

Het aangekochte rund, dat in 13% der gevallen de besmetting bracht,
bleek meestal niet afkomstig uit een beslag, dat op het tijdstip van ver-
koop stellig reeds besmet was. In enkele gevallen bleek dit wèl het geval.
Veelal zal — afgezien van een enkel toeval — het bewuste rund op de
handelsweg, welke voor runderen met een z.g. verlengde verklaring extra
lang is, be.smet geworden zijn. Maar wij moeten bij de besmet gebleken
pinken en vaarzen wel rekening houden met een mogelijke besmetting in
de jeugd, wanneer het beslag van de verkoper nog niet zo lang abortusvrij
was. Bij het grote aantal gesaneerde beslagen is deze mogelijkheid niet
te verwaarlozen, voor zover er jongvee in een beslag met een vitale Bang-
infectie werd overgehouden.

In dit verband zijn de 38 gevallen van een latente oude infectie, waarin
een gesaneerd beslag weer besmet bleek en waarbij wij aan moesten nemen,
dat het betrokken rund door de vroegere besmetting in het eigen beslag
werd geïnfecteerd, belangrijk.

Volgens onze gegevens is in 6 van deze 38 gevallen de in het gesaneerde
beslag besmet gevonden vaars waarschijnlijk beneden de leeftijd van 6

*) Het voorgaande jaar was dit aantal 599 en het volgcndc jaar was het 158 (0,4%).
1540

maanden besmet geworden of besmet geboren. In 7 gevallen lijkt de be-
smetting te hebben plaats gehad op de leeftijd van 6 tot 9 maanden. Ove-
rigens berustten de herbesmettingen ook op runderen, welke blijkbaar op
oudere leeftijd werden geïnfecteerd, doch langer en soms veel langer dan
6 maanden sinds de laatst mogelijk schijnende besmetting een bloedreactie
geven, welke de infectie verried.

In dit verband trekt het telkens weer de aandacht, dat blijkbaar de run-
deren, welke aan de sterkste besmetting hebben blootgestaan (b.v. zij, die
hebben gestaan naast de verwerper), vaak het eerst aanslaan bij bloed-
onderzoek, terwijl vooral de infecties, veroorzaakt door opname van min-
der smetstof, blijkbaar langere tijd verborgen kunnen blijven.
Bij jonge dieren ontwikkelt de positieve bloedreactie zich vaker pas na
langere tijd dan bij het melkvee.

Het is natuurlijk niet uit te sluiten, dat bij de herbesmettingen, welke wij
toeschrijven aan de vroegere besmetting in het beslag, gevallen zijn, waar-
bij de herbesmetting in feite van buitenaf weid binnen gebracht.

Van 323 nieuwe besmettingen stonden slechts 9 gevallen in verband met
inscharen; een zeer laag aantal, indien wij bedenken hoe massaal vroeger
de schaarweide in haar omgeving en op de bedrijven van de inschaarders
oorzaak was van het optreden van de Bang-infectie. Hetzelfde kan van
de z.g. dikweiders gezegd worden, die bijeengekochte opgestierde vaar-
zen weiden om ze als klamvaarzen of neurend te verkopen. Het verbod
niet-abortusvrije runderen te kopen of te scharen en voorgeschreven onder-
zoeken hebben het gevaar, aan beide genoemde wijzen van veehouden ver-
bonden ten aanzien van de abortus Bang-infectie, tot een minimum be-
perkt.

Bij de 323 nieuwe besmettingen werden geen gevallen aangetekend als te
zijn veroorzaakt door een stier. Vroeger werd aangenomen, dat de stier
regelmatig de overbrenger van de abortus Bang-infectie was, maar men
heeft toen misschien de gevallen van vroeg-abortus door de typische dek-
infecties ook wel eens aan Brucella abortus toegeschreven.
Wij ontmoetten zelden aanwijzingen, dat een stier de Bang-infectie over-
bracht en het is vaak moeilijk hieromtrent concrete gegevens te verkrijgen.
Want waar de stier de oorzaak zou kunnen zijn, worden meestal ook an-
dere omstandigheden aangetroffen, welke ruimschoots andere besmettings-
mogelijkheden bieden.

Gezien echter de infectie, welke in de testikel, epididimus en vesica semi-
naria kan worden vastgesteld, zal de geïnfecteerde stier overbrenger kun-
nen zijn, zoals ook wel wordt aangegeven. Denkbaar is zelfs, dat een stier
kort na het dekken van een rund, dat zeer recent besmettelijk verworpen
heeft, de abortus Bang-bacterie overbrengt. Het slijmvlies van het genitaal-
apparaat zal dan de porte d\'entrée zijn voor de infectie, zoals mucosae van
de digestie-tractus veel vaker zijn door de besmetting per os en ook de weke
huiddelen, welke stellig een belangrijke rol spelen, wanneer een rund naast
een verwerper staat en herhaaldelijk komt te liggen op sterk besmette ma-
terie.

Guste, besmette runderen zijn in het algemeen geen oorzaak van infecties met
Brucella abortus Bang in andere beslagen; ook in de eigen koppel vormen ze als regel

geen ernstig besmettingsgevaar. Het zijn de draehdge, besmette runderen, welke de
grote oorzaak zijn van verspreiding van de smetstof en het besmet geraken van
abortusvrije beslagen. Dit geschiedt vooral door het verslepen van vruchten en nage-
boorten of delen hiervan, doch ook door aanklevend secretum. Honden spelen hierbij
een grote rol, doch ook kraaien e.d. en op verschillende wijze ook mensen; schoeisel,
hulp bij verlossingen.

Gewezen wordt op de grotere houdbaarheid van de smetstof bij koude en vocht; in
een stukje secundinae in een drinkbak bleef de abortus Bang-bacterie bij koud weer
4 maanden leven. De mest met besmet materiaal eist ook onze aandacht.
Het kalf, dat geboren wordt uit een vrij recent besmette moeder en in leven blijft,
kan oorzaak zijn van latere herbesmetting van het bedrijf, of besmetting van het
bedrijf van een koper. Ook andere kalveren uit een besmet beslag worden niet zelden
reeds geïnfecteerd voordat ze een half jaar oud zijn:

De bloedreacties bij jonge geïnfecteerde dieren ziet men vaak pas optreden, wanneer
de besmetting reeds meer dan een jaar geleden en soms veel meer dan een jaar
geleden plaats vond. Incidenteel kan dit stellig ook bij oudere dieren voorkomen.
Van 323 besmet geraakte beslagen bleek de infectie voor meer dan de helft der ge-
vallen te moeten worden toegeschreven aan besmettingen uit de omgeving, 13% door
aankoop (met abortusvrij-verklaringen), 12% door een latente oude infectie uit het
beslag, waarvan in 6 gevallen het betrokken rund besmet werd op een leeftijd jonger
dan 6 maanden (in 13 gevallen jonger dan 9 maanden).

Door de bepalingen is het inscharen in veel minder gevallen dan vroeger oorzaak van
verspreiding. De stier wordt slechts incidenteel als infectieoorzaak gezien.

Non-pregnant infected catde usually do not cause infection with Brucella abortus
Bang in other live-stock; nor do they, as a rule, constitute a serious risk of infection
to their own herd.

Pregnant infected cattle are the main cause of the spread of the pathogenic agent
and infection of live-stock free from contagious abortion. This is chiefly due to the
dragging about of foetuses and after-births or portions of the latter, though also to
adherent secretions. Dogs are an important factor in the spread of infection but this
may also be true of crows and the like and, in a different way, people; footwear and
assistance in deliveries.

The increased stability of the causative organism in cold and moisture is stressed;
Brucella abortus survived for four months in a piece of secundinae in a watering-
trough in cold weather. Attention should also be paid to dung containing conta-
minated matter.

A calf born of a recently infected mother and surviving may cause subsequent rein-
fection of the farm or infection of the farm of a buyer. Also, other calves of an
infected stock not infrequently become infected before they are six months old.
Reactions of the blood in animals infected at an early age frcquendy do not appear
until over twelve months have elapsed since the onset of infection and even much
later in some cases. This may undoubtedly also occur occasionally in older animals.
Of 323 infected herds, infection was found to be attributable to infection transmitted
by others in over fifty per cent of the cases, thirteen per cent being due to the
purchase of animals (certified abortion-free) and twelve per cent to latent earlier
infection of the herd, the animal in question having become infected before the sixth
month of life in six cases (and before the ninth month of life in thirteen cases).
As a result of legislation, turning out animals to grass is a less common cause of the
spread of infection to-day than it used to be. Bulls are considered to be a merely
incidental cause of infection.

Généralement les vaches infectées non-gravides ne sont pas la cause d\'infections avee
Brucella abortus Bang dans d\'autres cheptels, dans leur propre troupe elles ne
procurent en général pas non plus de danger sérieux d\'infection.

Ce cont les vaches gravides infectées que sont la cause principale de la diffusion de
la matière contagieuse et de l\'infection de cheptels libres d\'avorti ment. Cela se passe
surtout par le transport de foetus et de placenta ou de parties de ceux-ci, mais aussi
par le secrétum adhérent. Les chiens jouent un grand rôle dans ce processus, mais
également les corbeaux e.a. et de différentes façon les hommes aussi; les chaussures,
l\'aide auprès de la délivrance.

On souligne la plus grande stabilité de la matière contagieuse dans des circonstances
de froid et d\'humidité; dans un morceau de secundinae dans un abreuvoir la bactérie
Abortus Bang continuait à vivre, par un temps froid, durant 4 mois. Les engrais
contenant du matériel infecté demande également notre vigilance.
Le veau né d\'une mère infectée assez récemment et qui continue à vivre, peut-être la
cause d\'une réinfection ultérieure de la ferme, ou de l\'infection de la ferme d\'un
acquéreur. Il n\'est pas rare que" d\'autres veaux d\'une cheptel infecté sont également
déjà infectés avant qu\'ils n\'aient l\'âge de six mois.

Souvent les réactions sanguines des animaux infectés jeunes ne se font observer que
lorsque l\'infection a eu lieu déjà plus d\'un an auparavant et parfois même beaucoup
plus d\'un an. Incidentellement ceci peut arriver certainement aussi à des animaux
plus vieux.

De 323 cheptels infectés il parut qu\'il fallait attribuer la cause des infections pour
plus de la moitié aux infections des environs, 13% par l\'acquisition (avec certificats
excluant l\'avortement), 12% par une infection vieille latente, provenant du cheptel,
tandisqu\'en 6 cas la vache en question avait été infectée à un âge plus jeune de 6
mois (en 13 cas plus jeune de 9 mois).

Grâce aux prescriptions la mise au vert est en beaucoup moins de cas qu\' autrefois la
cause de la diffusion. Ce n\'est qu\' incidentellement que l\'on considère le taureau
comme source d\'infection.

Nicht-trächtige, verseuchte Rinder sind im allgemeinen nicht die Ursache von Infek-
tionen in anderen Beständen; auch in der eigenen Koppel bilden sie keine ernsthafte
Infektionsgefahr. Es sind die trächtigen, verseuchten Rinder, die die Verbreitung
der Ansteckungsstoff und die Verseuchnung Abortus-feier Bestände verursachen. Dies
geschieht vor allem durch Verschleppen der Früchte, Nachgeburten oder Teile hier-
von, aber auch durch anhaftendes Sekret. Hierbei spielen nicht nur Hunde, Krähen
u dergl. eine grosse Rolle, sondern auf verschiedene Art auch Menschen (Fussbeklei-
dung, Hilfe bei Geburten).

Hingewiesen wird auf die grössere Haltbarkeit des Ansteckungsstoff bei Kälte und
Nässe. In einem Teilchen Secundinae (aus einem Tränktrog) blieb die Bang\'sche
Bakterie bei kaltem Wetter vier Monate virulent. Dung mit Ansteckender Materie
fragt auch unsere Aufmerksamkeit.

Das Kalb, avis einer verseuchten Mutter geboren und das lebensfähig bleibt, ist oft
die Ursache einer späteren erneuten Verseuchung des Betriebes oder des Betriebes
eines Käufers. Auch andere Kälber aus einem verseuchten Betrieb sind nicht selten
bereits infiziert, ehe sie ein Alter von 6 Monaten erreicht haben; doch können die
Blutreaktionen bei jungen, infizierten Tieren erst nach einem Jahr und noch später
auftreten.

Von 323 verseuchten Beständen ergab sich, dass mehr als die Hälfte auf Ver-
seuchungen aus nächster Umgebung zurückgeführt werden mussten, 13% durch
Ankauf (mit abortusfreien Erklärungen), 12% durch latente, ältere Verseuchungen
des Bestandes, wovon in 6 Fällen das betreffende Rind jünger als 6 Monate war (in
13 Fällen jünger als 9 Monate).

Durch die gesetzl. Bestimmungen sind Pensionweiden viel weniger als früher die
Ursache der Verseuchung. Der Stier wird nur als zufällige Infektionsursache gesehen.

Vacas infectadas, no grâvidas generalmente no son causa de infeccioncs con Brucella

abortus Bang en otros lotcs; tampoco en el propio lote forman communmente un
peligro de infección grave. Son las vacas infectadas gravidas, que son la causa
grande de diseminación del microbio y del infectar de las granjas sin aborto. Esto
sucede sobre todo por el arrastrar de fetos y secundinas o partes de estas, pero
también por secreción pegada. Pcrros juegan un papel importante en esto,\' pero
también cornejas etc. y de modo distinto también hombres; calzado, ayuda en partos.
Se indica la stabilidad mayor de la materia contagiosa en frîo y humcdad, en un
pedacito de secundinas en un bebedero la bacteria abortus Bang quedaba viva 4 meses
en tiempo frio. También el estiércol con materia contagiosa llama nuestra atención.
El ternero que nacc de una madré bastante recién infectada y que queda vivo, puede
ser la causa de una reinfección mâs tarde de la granja o de una infección de la granja
del comprador. También otros terneros de un lote infectado ya se infectan no rara-
mente antes que tienen medio afio,

Frecuentemcnte se vcn manifestarsc las reaccioncs de sangre de animales infectados
como jóvenes solamente, cuando la infección ya ha pasado hace mâs que un a5o y a
veces hace muncho rnâs que un afio. Incidentalmente esto puede pasar ciertamente
también en animales mayores.

De 323 lotes sido infectados resultaba que habîa que atribuir esto por mâs que la
mitad a infecciones provenicntes de los alrededores, 13% por compra (con certifica-
dos de setar libre de aborto), 12% por una infección latente vie ja del lote, de que
en 6 casos la vaca en cucstión se infectaba en una edad mâs joven 6 meses (en 13
casos mâs jóven que 9 meses).

Por las condiciones el pastar juntos es en mucho mcnos casos que antes la causa de
diseminación. El toro se ve sólo incidentalmente como causa dc la infección.

Het feit dat meer dan de helft van het rundvlees dat in Engeland geproduceerd
wordt van overtollig melkvee komt, en voornamelijk van rasechte F.H.-dieren of
-kruisingen, heeft de aandacht gevestigd op:

De „Milk Marketing Board" heeft gegevens verzameld over de groei van jonge
stieren op hun stieren-opfokstation in Chippenham, Wiltshire.

Gegevens voor 162 F.H.-stieren tonen aan dat het groeipercentage tussen 12 en
52 weken oud varieerde van 9 Ibs per week voor de slechtste stier tot 21 Ibs
per week voor de beste, met 2/3 van de stieren die tussen 16 en 19 Ibs. per week
groeiden.

Gegevens zijn ook beschikbaar voor dc 10 stieren waarvan de zonen in Chippenham
werden opgefokt. Deze tonen aan dat er grote verschillen zijn tussen de groepen
stieren, variërend van 2.66 Ibs per dag (gedurende 40 weken) voor 16 zonen van
„Terling Proctor" tot 2.12 Ibs per dag voor 7 zonen van een andere stier. Wanneer
men de „contemporary comparisons" van de dochters van deze stieren hiermee in
verband brengt, dan komt „Terling Proctor" er goed af met een verhoging van
64 gallons; maar de stier met de geringste groeisnelheid van zijn zonen had de
grootste verhoging wat de melk betreft. In dit geval waren echter beide groepen
getallen gebaseerd op een kleiner aantal nakomelingen dan in het geval van
„Terling Proctor".

In de meeste gevallen levert de repositie van de torsio uteri geen grote
moeilijkheden op wanneer de cervix en de torsieplaats manueel te passeren
is. Het komt slchts zelden voor dat de \\ rucht manueel niet te bereiken is
door te sterke tordering of door de aanwezigheid van een gesloten cervix.
In dit geval hebben we — naast de lapaiotomie — ;..ls belangrijkste middel
om de torsio uteri op te heffen, de mogelijkheid van het z.g. wentelen.
Prof. Dr. F. C. V. d. K a a y noemt in zijn dictaat als enige manier van
wentelen, „het lichaam van de koe wordt om de uterus gedraaid". Dit
houdt in, dat de koe gerold wordt in de richting waarin de torsio uteri
gedraaid is. Bij een torsie naar links wordt de koe op de linkerzijde gelegd
en bij een torsie naar rechts begint men op de rechterzijde te wentelen.
Ook Prof. De Bruin (1897) beschrijft alleen deze methode. Prof. B e-
n e s h noemt ook alleen deze manier \\ an wentelen, de koe wordt op die
zijde gelegd, in welker richting de torsio uteri gedraaid is.

Gaarne wil ik mijn hieronder weergegeven ervaringen aan de kritiek prijs-
geven. Slechts in drie gevallen heb ik de koe moeten wentelen.

Het eerste geval was bij een patiënt van de zoon van een vroeger als zeer
kundig bekend staand veeverloskundige.

De utems van deze koe was zó ver gedraaid, dat de vrucht manueel niet
te bereiken was. Het was duidelijk een torsio uteri naar links; de plooien
in de uteruswand liepen van achter-boven linksom naar voor-beneden en
het linker lig. latum was sterk gespannen, terwijl het rechter lig. latum naar
links beneden liep. vóór het linker ligamentum langs, over de uterus heen.
De koe werd op de linker zijde gelegd, de benen werden niet te nauw
samengebonden en de koe werd achter iets hoger gelegd. Daarna werd het
dier snel door vier personen over zijn rug op zijn rechterzijde getrokken.
Hierna werd de patiënt voorzichtig weer terug gerold. Na vijf keer wen-
telen werd telkens de torsie gecontroleerd. Na ongeveer 20 keer wentelen
was er nog niets veranderd.

Op een verkregen advies hebben we deze koe daarna drie maal van de
rechterzijde over de rug op de linkerzijde gerold. Nu zijn we echter niet met
een grote trekkracht begonnen, zoals gebruikelijk i.s, maar wel hebben we
de koe met grote kracht met haar benen tegen de grond laten terecht ko-
men. Doordat het lichaam van de koe op deze manier plotseling tot stil-
stand komt, zou de uterus met vrucht als het ware nog iets doordraaien
en de torsie worden opgeheven.

Tot mijn grote verbazing, bleek nu de torsie iets minder ernstig en na nog
eens drie maal op deze manier gewenteld te hebben, was de vrucht ma-
nueel bereikbaar en kon bij de staande koe de repositie verder worden uit-
gevoerd.

Deze ervaring vond ik erg vreemd en cm mezelf te controleren heb ik de
literatuur nog eens bestudeerd.

Al spoedig kon ik deze behandeling nog eens uitvoeren, want een week daar-
na (la duplicité des cas rares) kreeg ik nog een torsio uteri naar links te
behandelen. Deze koe was 14 dagen ante partum, met gesloten cervix.
.\\llereerst heb ik deze koe weer op de linkerzijde gelegd en met een ruk
beginnende snel over haar rug op haar rechterzijde gerold. Na een keer of
acht bleek er niets veranderd, ook niet bij het staande dier. Nu hebben wij
de patiënt op haar rechterzijde gelegd en langzaam beginnende, met grote
kracht over haar rug op haar linkerzijde gegooid. Na drie maal was rectaal
het resultaat te voelen en na ongeveer zes maal op deze manier gewenteld
te hebben, was de uterus weer normaal gesitueerd. Veertien dagen later is
een levend kalf geboren.

Het derde geval kreeg ik onlangs in behandeling; een torsio uteri naar
rechts, bij een koe die aan de tijd was en waarbij de cervix gesloten was.
Bij rectaal onderzoek was het linker ligamentum te voelen, dat vóór het
rechter ligamentum langs liep naar voor beneden, over de uterus heen.
Hier heb ik hetzelfde experiment weer herhaald, beginnende op de rechter-
zijde. Er was voldoende ruimte in een open loopstal, waar onze patiënt ook
de gehele winter in gelopen had. Na verschillende malen gewenteld te heb-
ben op de voorgeschreven manier, was er niets veranderd.
Daarna hebben we deze patiënt op de linkerzijde gelegd en langzaam be-
beginnende, met een smak op de rechterzijde gegooid, over haar rug heen.
Het strobed was hellend in de richting waarin wij de koe rolden, hierdoor
kwamen de samengebonden benen met grote kracht op de bodem terecht.
Na zeven maal wentelen was de torsio uteri opgeheven. Met enige moeite
was de cervix te passeren, waarna bleek dat het kalf reeds was gestorven.
Na een dag gaf de eigenaar de voorkeur aan slachting; toen bleek dat de
cervix één handbreed was geopend en de vrucht emfysemateus was.
Dit vond ik jammer, omdat ik deze patiënt in een vroeger stadium gaarne
geopereerd had.

Misschien is het toeval, dat ik bij drie patiënten op de beschreven manier
de torsio uteri heb moeten reponeren, maar toch vond ik deze ervaring wel
interessant om mede te delen. Deze manier van wentelen, in tegengestelde
richting dan die waarin de torsio uteri is gedraaid, ben ik niet tegenge-
komen in de literatuur. Daarnaast ben ik overtuigd, dat ik de literatuur
niet volledig heb bestudeerd.

Beschrijving van de behandeling van torsio lUeri bij het rund door middel van
wentelen tegen de richting waarin de torsio is gedraaid.

Description of treatment of torsio uteri in the cow bij rolling over in a direction
opposite to that of the torsion.

H O 1 y, J. und V a n e c e k, K.: Der plötzliche Tod der Sauglinge. Zbl. Bakt. I Orig.
192, 189, (1964).

In de zeer uitgebreide literatuur betreffende plotselinge sterfte van zuigelingen,
worden als doodsoorzaak aangenomen: verstikking, aspiratie, congenitale afwijkingen,
status thymolymphaticus, bijnierinsufficiëntie, genetisch beheerste stoornissen in de
stofwisseling, allergie, stoornis van het vegetatieve evenwicht en sensibilisatie tegen
koemelk.

Ook wordt de mogelijkheid van een peracuut verlopende infectie overwogen, er zijn
soms pyogene bacteriën gekweekt. Met het dikwijls aantreffen van mononuclcaire
infiltratie van het longinterstitium werd de hypothese ontwikkeld, dat lichte ontste-
kingen van het respiratie-apparaat doodsoorzaak kunnen zijn, vóór zich de klinische
symptomen volledig konden ontwikkelen.

Uit plotseling gestorven zuigelingen isoleerden de schrijvers elf virussen uit de groep
van de adenovirussen en enterovirussen. Zij vermoeden, dat zij bij de doodsoorzaak
een rol gespeeld hebben, maar durven hieromtrent nog geen definitieve conclusie
trekken.

Steiniger, F.: Ueber den Versand von Vogelklecks-Proben und anderem Unter-
suchungsmaterial auf dem Luftpostwege. Gesundheitswesen und Desinfektion, 54, 99,
(1962).

Sedert Edwards van het Salmonella-Centrum in Atlanta, U.S.A. in de 2e wereld-
oorlog aan de Militair Geneeskundige Dienst van het Amerikaanse leger heeft aan-
bevolen om in noodgevallen aan vloeipapier geadsorbeerde menselijke faecesmonsters
voor onderzoek per luchtpost naar hem op te zenden, is van deze wijze van ver-
zending van sterk verontreinigd materiaal veel gebruik gemaakt. Ook Steiniger
heeft deze methode met veel succes toegepast voor het isoleren van salmonella\'s uit
de faeces van verschillende meeuwensoorten, strandlopers, reigers, snippen en ooie-
vaars.

Hij geeft een nadere omschrijving van de toe te passen techniek, die hierop neer-
komt dat men dik vloeipapier doopt in verse half-vlocibare faeces. Stukjes van 2
bij 1 cm zijn voldoende en de indoping van het stevige materiaal dient slechts voor
de helft te geschieden, zodat het overtollige vocht in het andere deel wordt opge-
zogen. Voor de verzending wordt het stukje filtreerpapier met de daaraan klevende
faeces verpakt in een blaadje kunststof ter grootte van een rcceptcnpapiertje. Deze
blaadjes kunnen zonder bezwaar op 65° worden verhit en op die manier vrij gemaakt
worden van Enterobacteriaceae. De monsters, die op deze manier verpakt zijn, kunnen
zonder belangrijke teruggang van de aantallen E.coli en Salmonellae gedurende 3
ä 4 weken worden bewaard bij kamertemperatuur.

Ook onder primitieve omstandigheden kon men dus op deze wijze een groot aantal
monsters verzamelen en het onderzoek elders op een laboratorium doen verrichten,
terwijl men toch de zekerheid heeft dat er weinig verschil in diagnostische resultaten
uit de bewaring ten opzichte van onderzoek van verse faeces voortvloeit.
De verzending per brief van de monsters is mogelijk wanneer ieder monster apart
wordt verpakt in een platte metalen doos, die te flamberen is.

Voor „Anreicherung" beveelt Steiniger de tetrathionaatbouillon volgens Kauff-
mann of Preusz aan. Slechts enkele cm^ zijn hiervan per monster nodig.

Gailiunas, P. and C o 11 r a 1, G. E.: The occurrence and survival of foot-and-
mouth disease virus in bovine synovial fluid. Bull. Off. Int. Epiz., 61, I, (1964).
Reeds 12 uur nadat runderen met mond- en klauwzccrvirus besmet waren, kon virus
in de synovia worden aangetoond. Dit gelukte tot 5 dagen na de infectie. Het virus
blijft in vitro bij —20° G in de synovia 117 dagen in leven, In de intacte gewrichten
bleef het 19 dagen infectieus, indien deze bewaard werden bij 1—4° C, Indien vlees
werd gekoeld, ingevroren en ontdooid, bleek het virus nog na enkele weken zijn aan
te tonen. Synovia, die over fascies en vet was uitgespreid en gekoeld bij 1 ° C, bleek
na 2 weken nog virus te bevatten en bij bevriezen na 3 weken. Op spierweefsel kon
het virus na 11 dagen koelen niet meer worden aangetoond.

Deze proeven waren zowel gedaan met A, O en C als met Afrikaanse virus SAT-3.
Evenals lymfklieren en beenmerg kan de inhoud van gewrichten dus cen riskant re-
servoir van mond- en klauwzccrvirus zijn en gevaar opleveren voor verspeiding door
de internationale vleeshandel,

S i 1 a n g w a, S, M, and T o d d, A, G,; Vertical migration of trichostrongyhd larvae
on grasses, ƒ, Parasitol., 50, 278, (1964).

Laboratoriumexperimenten werden uitgevoerd betreffende de vertikale migratie van
trichostrongylide larven (v.n.1, van Haemonchus placei, vermengd met enkele van
Cooperia oncophora en Trichostrongylus colubriformis) op diverse grassoorten.
Slechts 2,3% der larven klom in het gras omhoog en van dit kleine aantal kwam
ca 86% niet hoger dan 5 cm, terwijl slechts 0,76% een hoogte bereikte tussen 10
en 12,5 cm. Sommige grassen, zoals beemdlangbloem, waren voor dc larven beter
te beklimmen dan andere, zoals kweekdravik, hetgeen samenhangt met de hoeveel-
heid vocht, die op de bladeren achter kan blijven.

Vocht is ook overigens van invloed op de vertikale migratie. Deze neemt toe na be-
vochtiging van de bladen en eveneens bij een hogere relatieve vochtigheid. Hoge
temperaturen bevorderen ook de migratie, doch een invloed van het licht werd niet
vastgesteld.

Macadam, L: Streptothricosis in Nigerian horses. Vet. Rec._ 76, 420, (1964).
Streptothricosis, een schimmelinfectie van de huid, veroorzaakt door Dermatophilus
congolensis, is een zeer bekend ziektebeeld bij runderen in Noord-Nigeria, vooral
gedurende de regentijd.

Ze veroorzaakt nogal wat economische schade, doordat de aangetaste huiden minder
geschikt worden voor de leerbereiding.

Het is dan ook verwonderlijk dat nu pas de eerste gevallen bij Nigeriaanse paarden
worden beschreven, temeer omdat bij het onderzoek bleek dat de van deze paarden
geïsoleerde stammen van de schimmel wat betreft morfologi.sche, culturele, bioche-
mische en pathogene eigenschappen niet te onderscheiden waren van uit Nigeriaanse
runderen geïsoleerde stammen.

Het eerste geval betrof een Fulani hengst van 14 jaar die de zo typische, aan pen-
seeltjes doen denkende, groepjes opstaande haren vertoonde aan alle vier onderbenen
en op delen van van rest van de benen en de buik. De laesies hadden een diameter
van 3-5 mm, met 2-3 mm dikke korsten, waarin de haren zich bevonden. Bij het
andere paard, een 20-jarige Fulani hengst waren de laesies gelokaliseerd rondom dc
mond en op de thorax. Interessant was de waarneming dat er zich steeds stekende

vliegen (Stomoxys calcitrans) op de randen van de processen bevonden. De schrijver
vermoedt dan ook dat dergelijke vliegen mogelijk een rol spelen bij de verspreiding
van de infectie.

1 b a d a, M. van: Gcflügelzuchtung und Krankheitsresistenz. Arch. Ceflügelk.,
28, 81, (1964).

Van Albada (Instituut voor de Pluimveeteelt Het Spelderholt, Beekbergen) geeft
een overzicht betreffende bovengenoemd onderwerp met een literatuurlijst van 226
nummers.

Uit dit onderzoek van de literatuur concludeert schrijver, dat het in principe mogelijk
is de resistentie van kippen ten opzichte van dieetfouten, gebreksziekten, ongunstige
klimaatinvloedcn, parasitaire infectie en stofwisselingsstoornissen tc verhogen. Deze
resistentie moet men niet als absoluut opvatten. In gevallen waarin door hygiënische
of veterinaire maatregelen ziekten geheel te voorkomen zijn, zou het kweken op ziekte-
resistentie tijdverspilling betekenen. De graad van erfelijkheid van de resistentie zou
in het algemeen slechts gering zijn.

L O w r e n c e, W. E.: Gat leprosy: infection by a bacillus rese.mbling Mycobacterium
lepraemuriurn. Aust. Vet. J., 39, 390, (1963).

Gedurende de laatste 4 jaar werden in de om.geving van Sydney verschillende katten
waargenomen die lijdende waren aan huidgranulomen die dikwijls ulcereerdcn. Bij
histologisch onderzoek werden talrijke epithelioide cellen aangetroffen, waarin talrijke
zuurvaste staafjes en verder reuscellen van het Langhanstype.

.Achteraf blijft dat dit soort processen reeds eerder in Australië zijn waargenomen.
Met orgaansuspensie werden bij katten overeenkomstige ziektebeelden opgewekt. Op
laboratoriumvoedingsbodems waren de bacteriën niet te kweken. De schrijver conclu-
deert daarom met de verwekker van de rattenlepra te doen te hebben.

Veel onderzoek wordt heden ten dage verricht over dikbillen in verband met hun
gunsti.gc slachteigenschappen. Ze hebben een hoog uitslachtingspcrcentage, een lichte
huid en een geringer vet- en been percentage.

In Piedmont is het de praktijk om dikbilstieren tc paren met normale koeien. Van
de nakomelin.gcn is dan een aantal eveneens dikbil.

Genetisch wordt gesproken over een dominant gen met wisselende penetrantie.
Problemen zijn: het moeilijk geboren worden cn hun geringere voortplantingspotentie.

CLINICAL BIOCHEMISTRY OF DOMESTIC ANIMALS.
C. E, Cornelius en J. J. K a n e k o.

(Academie Press, New York — Londen 1963 — 678 pp Sh. 143).
Dit Amerikaanse werk onder redactie van bovengenoemde auteurs bevat 13 capita
selecta uit de biochemie en pathologische (klinische) chemie van het landbouwhuis-
dier.

.Achtereenvolgens worden behandeld de normale en abnormale koolhydraatstofwisse-
ling (Kaneko), de vetstofwisseling (C ar roll), de plasmaeiwitten (D i m o-
p O u 1 1 O s), de normale en abnormale stofwisseling van de porfyrinen (Kaneko),
de leverfunctie (Cornelius), orgaanfunctietesten (Kaneko), de nier bij het
gezonde en zieke dier (Bentinck-Smith), de ccrebrospinaalvloeistof (C o r-
ne lius), de synoviavloeistof (Cornelius) de transsudaten en de exsudaten
(Biberstein) en radioctieve isotopen in de veterinaire pathologische chemie
(Luick).

Voort si door M e y e r een hoofdstuk over vloeistoffen en elektrolyten verzorgd en
door S i m e s e n, hoogleraar in de Bijzondere Pathologie en Therapeutica te Ko-
penhagen, een hoofdstuk over de stofwisseling van calcium, magnesium en anorganisch
fosfaat bij zieke en normale dieren. Dit laatst genoemde hoofdstuk beslaat 47 pp.
Naar de mening van de referent is de schrijver er in geslaagd in een vrij kort bestek
de belangrijkste punten van de stofwissehng van de drie genoemde macro-elementen
duidelijk en begrijpelijk samen te vatten, althans voor de belangstellende niet-specialist
op dit gebied. Enkele moderne inzichten zijn echter niet opgenomen, terwijl ver-
ouderde inzichten gehandhaafd zijn, o.a. de verhouding K/Ca-)-Mg in relatie tot het
ontstaan van kopziekte. Weinig of geen aandacht is besteed aan de facetten, in de
koe gelegen, bij het ontstaan van deze ziekte. .Als verklaring voor de verminderde
schijnbare beschikbaarheid van het magnesium in het jonge gras t.o.v. hooi en ouder
gras heeft de schrijver nog steeds de vorming van het onoplo.sbare magnesium-
ammoniumfosfaat, er echter bij vermeldend, dat S t o r r y aangetoond heeft, dat dit
onwaarschijnlijk is, daar het voedermagnesium bij stijgende pH van de inhoud van
lebmaag en duodenum preferent gebonden wordt aan gesuspendeerd materiaal van
de ingesta.

Bijzonder interessant is het artikel over het gebruik van radio-actieve isotopen in de
veterinaire klinische chemie. Een goede en uitgebreide lijst van definities op dit
gebied maakt dit deel van het boek zeer waardevol. Een nadeel is echter, dat niet
gesproken wordt over de inrichting van de verblijven van met radio-actieve isotopen
behandelde dieren, dit in verband met eventuele radio-activiteit van feces, urine etc.,
een probleem waarvoor, voor zover de referent bekend, nog geen adequate op-
lossing is gevonden, speciaal bij de grote dieren.

Het hoofdstuk over de functie van de lever is door Cornelius levendig beschre-
ven en zorgvuldig opgebouwd, in de eerste plaats wel de stofwis.seling van de galkleur-
stoffen, urobiline en urobilinogeen.

In het vcxjrwoord schrijven de redacteuren, dat hun boek uit de nood geboren is om
de veterinaire student en de practicus behulpzaam te zijn bij de interpretatie van
de resultaten van het onderzoek op het veterinair klinisch chemisch laboratorium.
De referent is van mening, dat de redacteuren en de schrijvers hier goed in geslaagd
zijn zonder al te ver te gaan. Mogelijk is de behoefte van een dergelijk boek in de
Verenigde Staten groter dan in Nederland, waar aan de Faculteit der Diergeneeskunde
het vak Pathologische Chemie al jaren lang gedoceerd wordt op de door de auteurs
aanbevolen wijze. Desalniettemin wenst de referent het boek, dat goed is uitgevoerd,
maar tamelijk prijzig is, in de handen van vele studenten, belangstellende practici en
wetenschappelijke werkers op het gebied van de veterinaire Pathologische Chemie.

Toen wij onlangs op een veebedrijf in de omgeving van Woerden waren en even
een kijkje gingen nemen in de varkensstal troffen we daar aan een plastic emmer
met deksel, welke volgens de label bevatte 10 kg speciale ramcnstelling van die
spore-elementen en mineralen welke onmisbaar zijn voor het \\ee.
Als doscding werd aangegeven:

2. Beren: een volle eetlepel per dag: bij vele dekkingen tot 3 eetlepels per dag

5. Lopers: een eetlepel voor 3 stuks per dag.
Verder werd als aanbeveling vermeld:

3. Tegen bloedarmoede, algemene verzwakking voorkomende uit cen gebrek aan
spore-elementen

Wanneer we dergelijke mengsels onder mooi klinkende namen en hoogdravende aan-
bevelingen aantreffen wordt onze nieuwsgierigheid geprikkeld. En te sterker, wanneer

wanneer 10 kg werd afgenomen ƒ 3,50. In het laatste geval kreeg men een plastic
emmer „gratis".

Daar de prijs van een normaal mineralen- en spore-elementenmengscl voor varkens
± 18—23 cent per kg bedraagt, wilden we wel eens weten wat nu geleverd werd
voor ƒ 4,— per kg. Wc hebben dan ook een monster genomen en dit laten onderzoeken
op het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht. Het bleek toen, dat het monster
ongeveer als volgt was samengesteld:

± 30% fosforzure voederkalk, ± 25% keukenzout, ± 1,5% koolzure kalk, ± 1%
ijzeroxyde, ± 40% gemalen en gedroogd zeewier, ±2% gemalen cacaodoppen en
sporen gemalen fenegriekzaad. Het gehalte aan kalk bedroeg 9,2% en dat aan fosfor,
gebonden tot in mineraalzuur oplosbaar fosfaat, ± 5,3%. Toegevoegde spore-ele-
menten werden bijna niet aangetroffen; met spore-elementen zullen bedoeld zijn
de spore-elementen, die in het zeewier voorkomen.

Na ontvangst van het analyseverslag zijn we eens aan het rekenen gegaan.
Globaal bedraagt de inkoopprijs aan grondstoffen ± 22 ct per kg, mogelijk even-
tueel tot 25 ct. toe. Wij rekenden als volgt:

Wanneer wij nu voor maalloon, mengverlies, verpakking, vervoer, omzetbelasting,
winstmarge enz. eens veel meer rekenen dan bij de bonafide mineralenmengers ge-
bruikelijk is, nl. ƒ 15,— per 100 kg, dan zou de verkoopprijs, waarin dus ecn bc-
hooriijke winstmarge is opgenomen, ƒ 37,— a ƒ 40,— per 100 kg bedragen of 37 è. 40
ct. per kg. De prijs bedraagt echter, afhankelijk van het kwantum, ƒ 3,50 tot
ƒ — per kg. Overigens hebben wij nog maar buiten beschouwing gelaten in hoe-
verre er enig resultaat van dit mengsel is te verwachten.

Het valt diept tc betreuren, dat in deze tijd, die voor onze boerenstand toch al
verre van rooskleurig is, sommige mensen er geen bezwaar in zien om mengseltjes
onder mooi klinkende namen, waarvan we over de waarde voor het dier nog maar
zwijgen, tegen het tienvoudige van de werkelijke prijs aan dc veehouders af tc zetten.
Eerlijkheidshalve dienen we hieraan toe te voegen, dat we deze veehouder ook niet
goed begrijpen. Er zijn tegenwoordig vele mogelijkheden om goede voorlichting te
ontvangen, waarbij wc denken aan de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst, veevoeder-
bureaus, controlevercnigingcn, instituten, dierenartsen e.a. Laat men deze mogelijk-
heden toch ook benutten en zich niet alles in de maag laten splitsen.

Met ingang van 1 september jl. is de Bestrijdingsmiddelenwet 1962 in werking ge-
treden. Dc inwerkingtreding heeft moeten wachten op voltooiing van de vrij om-
vangrijke uitvoeringsregelingen.

Evenals de oude wet van 1947 bevat ook de nieuwe wet regelen die ertoe strekken
dat uitsluitend bestrijdin.gsmiddelen in omloop komen, die deugdelijk zijn gevonden
voor het doel waarvoor zij bestemd zijn. Daarnaast zijn echter in de nieuwe wet-
geving uit.gebreide voorzieningen getroffen ter beteugeling van de gevaren die dc
handel in en het .gebruik van bestrijdingsmiddelen kunnen opleveren voor de veilig-
heid en de gezondheid van mens en dier. Deze voorzieningen treden in de plaats
van de daaromtrent tot dusver geldende beknopte bepalingen in het L;mdbouw-
veiligheidsbesluit, het Arbeidsbesluit 1920, het .Algemeen Besluit Warenwet en de
Wet op dc toepassing van zuiverings- en ontsmettingsmiddelen.
Zo zullen b.v. volgens de nieuwe wet de zeer giftige middelen, gemerkt met een
doodshoofd, alleen mo.gen worden verkocht aan personen, die 16 jaar of ouder zijn
en die bovendien in het bezit zijn van een nader omschreven legitimatiebewijs, waaruit
blijkt, dat hun opdrachtgever of zijzelf een beroep uitoefenen, dat het gebruik van
deze middelen meebrengt. Voorts verplicht dc wet eon ieder ten aanzien van resten
en lege verpakkingen van bestrijdingsmiddelen „zodanige zorgvuldigheid in acht te
nemen, dat geen gevaar ontstaat voor de mens, of voor dieren waarvan instand-
houding gewenst is, en dat aan planten, delen van planten, grond of viswater, welke
aan anderen toebehoren, geen grotere schade wordt toegebracht dan uit een juist
gebruik van het middel voortvloeit".

Ook voorziet de wet in controle op het aanwezig zijijn van resten van bestrijdings-
middelen op eet- en drinkwaren.

Ook in de 1 september jl. in werking getreden uitvoeringsregelingen vindt men o.a.
tal van voorschriften die groter veiligheid beogen voor hen die met bestrijdings-
middelen omgaan. In dit opzicht is vooral van belang het B e s t r ij d i n g s ni i d-
delenbesluit. Dit besluit bevat voorschriften over het verkopen (waaronder ook
afleveren, te koop of in ruil aanbieden en uitdelen zijn inbegrepen), in voorraad
hebben, vervoeren en gebruiken van bestrijdingsmiddelen en bewaren of verwijderen
van resten of lege verpakkingen.

— Bestrijdingsmiddelen mogen niet worden omgep.-ikt in andere verpakkingen dan
de originele, waarin ze hier te lande in omloop zijn gebracht.

Middelen, gemerkt met cen doodshoofd, mogen niet verkocht worden door
personeel, dat nog geen 18 jaar is. Onder „personeel" verstaat het besluit óók
personen, die, anders dan in dienstbetrekking, onder gezag van de ondernemer
werkzaam zijn (b.v. in het bedrijf meewerkende kinderen). Vervoer van deze
middelen mag niet geschieden door personeel dat nog geen 16 jaar is.
Ieder die bestrijdingsmiddelen vervoert, is verplicht tc zorgen dat tijdens dat
vervoer de verpakking onbeschadigd blijft en de middelen niet in handen van
onbevoegden geraken.

Middelen, gemerkt rnet cen driehoek, waarin een doodshoofd of een gevarcnkruis
(schuinkruis) geplaatst is, mogen niet worden gebruikt door personeel dat nog
geen 18 jaar is. Voor alle overige middelen is deze leeftijdsgrens 16 jaar. Aange-
zien hier sprake is van „personeel" gelden deze leeftijdsgrenzen niet voor het
gebruiken van bestrijdingsmiddelen door leerlingen van tand- en tuinbouwscholen
en cursisten in het verband van hun opleiding.

Ieder, bij wie gebruik van bestrijdingsmiddelen plaats heeft, moet zorgen, dat
voor hen die met de middelen werken een doelmatige wasplaats met water en
zeep en een handdoek aanwezig is. Deze verplichting geldr dus b.v. voor de boer,
niet alleen als hij zelf of met eigen personeel de bestrijding uitvoert, maar ook
als hij deze laat uitvoeren door cen loonspuiter. Degene, wiens personeel ge-
vaarlijke bestrijdingsmiddelen hanteert, moet zorgen, dat voor het personeel be-
schermingsmiddelen als maskers en handschoenen beschikbaar zijn en gedragen
worden. Ieder die deze bestrijdingsmiddelen hanteert is verplicht de maskers
enz. te dragen. Deze verplichting geldt ook voor de alleen-werkende zelfstandige
of voor het hoofd van het bedrijf. Hetgeen omtrent de wasplaats en de bescher-
mingsmiddelen is gezegd, geldt eveneens bij gebruik van bestrijdingsmiddelen
voor onderwijsdoeleinden.

Zowel de handelaar als de gebruiker is verplicht om voor bestrijdingsmiddelen,
of resten daarvan, en voor ongereinigde lege verpakkingen cen deugdelijke be-
waarplaats in te richten, die alleen voor dit doel mag worden gebruikt. Deze
bewaarplaats moet aan algemene eisen voldoen, a.o. t.a.v. de afsluiting, de elek-
trische installatie, de ventilatie en de reinheid. Is de bewaarplaats betreedbaar
dan gelden bovendien nog een aantal bijzondere eisen. Indien grotere hoeveel-
heden brandbare middelen zijn opgeslagen worden voorts eisen gesteld ter voor-
koming van brand- en ontploffingsgevaar.

■ Er zijn ook regels gesteld voor het verwijderen en vernietigen van lege ver-
pakkingen en restanten van bestrijdingsmiddelen. Wordt n ongereinigde lege ver-
pakkingn vernietigd — waartoe men niet verplicht is — dan moet dit zo grondig
gebeuren dat zij niet meer voor normaal gebruik geschikt zijn. Bewaring van
oi\\gereinigde verpakkingen (b.v. ter inlevering bij de leverancier) mag alleen
geschieden in cen bewaarplaats, die aan de hiervoor besproken eisen voldoet.
Bij verwijdering of vernietiging van lege verpakkingen of resten van bestrijdings-
middelen geldt, dat hierdoor nooit verontreiniging van waterwinplaatsen mag
plaatsvinden. Evenmin mag oppervlaktewater door resten van onverdunde be-
strijdingsmiddelen worden verontreinigd. Verontreiniging van opper\\\'laktcwater
door resten van verdunde bestrijdingsmiddelen is alleen toegestaan indien het gaat
om stromend water en ook dan nog alleen als daarbij een zo groot mogelijke
voorzichtigheid in acht genomen wordt.

- Speciale voorschriften zijn gegeven voor ontsmettingen in besloten ruimten
met gassen, zoals blauwzuur, chloorpikrine, methylbromide, ethyleenoxyde e.d.
Degene, die dc ontsmetting uitvoert, moet zorgen dat aan de buitenzijde van de
ruimte een waarschuwingsteken is aangebracht. De eigenaar of gebruiker van de
ruimte moet zorgen, dat de ruimte niet toegankelijk is voor onbevoegden totdat
ontgassing heeft plaatsgehad. Deze ontsmettingen mogen alleen worden verricht
door of onder rechtstreeks toezicht van personen die in het bezit zijn van een door
de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid afgegeven bewijs van des-
kundigheid. Dit bewijs is niet vereist voor het ontsmetten van geheel vrijstaande

ruimten in dc land- of tuinbouw met strooipoeders met een calcium- of natrium-
cyanidegehalte van niet meer dan 25%.

— Sommip van de bovengenoemde voorschriften gelden niet voor het z.g. huis-
houdelijk gebruik van bestrijdingsmiddelen.

— Het besluit bevat tenslotte nog een regeling voor pioefnemingen door de fabrikant
met nieuwe bestrijdingsmiddelen.

Met het oog op de controle op aanwezigheid van .-esten van bestrijdingsmiddelen
op eet- en drinkwaren is een afzonderlijk Residubesluit vastgesteld dat in
de vorm van een residu-beschikking nog nader zal worden uitgewerkt.
Bij ministeriële beschikking — de z.g. Bestrijdingsmiddclenbeschik-
k 1 n g — zijn in de eerste plaats een aantal algemene voorschriften vastgesteld waar-
aan bestrijdingsmiddelen en hun verpakking moeten voldoen om te mogen worden
verhandeld.

De beschikking bevat ook een uitgebreide regeling van de behandeling van aanvragen
om toelating.

Verder zijn daarbij bewijsstukken opgesomd, die kunnen gelden als legitimatiebewijs
benodigd bij aankoop van de z.g. doodshoofdmiddelen. Deze bewijsstukken zijn: een
heffingsaanslag van het Landbouwschap of Bosschap over het lopende of vorige jaar;
een lidmaatschapsbcwijs van een der drie centrale landbouwoiganisaties of een daar-
bij aangesloten regionale of plaatselijke organisatie, van de Ned. Ver. van Boseige-
naren, van de Bond van agrarische loonbedrijven in Nederland of van de Federatie
van land- en tuinbouwwerktuigen exploiterende coöperaties; een uittreksel uit het
handelsregister waaruit blijkt dat men is bloemist of hovenier, zuiveraar of aan-
nemer van bouwwerken (alleen voor houtconserveringsmiddelen); en tenslotte een
bewijs afgegeven door de districtsbureauhouders van de Stichting tot uitvoering van
landbouwmaatregelen (de voormalige P.B.H.\'s) voor gevallen waarin men niet over
een ander legitimatiebewijs beschikt.

.Afzonderiijke legitimatiebewijzen worden verstrekt door de Minister van Sociale
Zaken en Volksgezondheid voor de aankoop van bepaalde, zeer giftige middelen zoals
cyaanwaterstof, giftige cyaanverbindingen, ethyleenoxyde e.d.
Tenslotte is bij de ministeriële beschikking — de z.g. Beschikkinguitzon-
deringen Bestrijdingsmiddelenwet 1962 — een groot aantal mid-
delen aangewezen, die onder de wettelijke definitie van .,bestrijdingsmiddelen" vallen,
maar waarop de wet en haar uitvoeringsregelingen niet van toepassing zullen zijn!
Hiertoe behoren in de eerste plaats middelen die soms als bestrijdingsmiddel worden
gebruikt, maar normaal voor diverse andere doeleinden dienen, zoals b.v. boorzuur,
parafine, petroleum, zeep. Voorts vallen onder deze uitzonderingsregeling middelen
tot het bestrijden en afweren van uitwendige parasieten bij dieren voor zover deze
door een apotheekhoudende dierenarts zijn bereid of gereedgt maakt ten behoeve van
bij hem in behandeling zijnde dieren.

Overtreding van de wet en de uitvoeringsvoorschriften zijn delicten in de zin van de
Wet op de economische delicten. Dc controle op de naleving is, behalve aan de
Rijks- en Gemeentepolitie, opgedragen aan ambtenaren van de .Mgemene Inspectie
Dienst, de Arbeidsinspectie en de Keuringsdienst van Waren.

De nieuwe Bestrijdingsmiddelenwetgeving schept belangrijke waarborgen voor betere
bescherming van mens en dier tegen de gevaren en nadelen die uit het in omloop
zijn van bestrijdingsmiddelen kunnen voortvloeien. Vanzelfsprekend kan het maximale
effect van deze waarborgen slechts met medewerking van alle betrokkenen bereikt
worden.

Persbericht Ministerie vr.n Landbouw en Visserij.
BESTRIJDING VIRUS PNEUMONIE IN DUITSLAND.

Prof. Schulze uit Hannover deed mededelingen over de bestrijding van virus
pneumonie in Duitsland. Hij wees er op dat deze ziekte vooral grote economische
schade deed op de bedrijven waar een groot aantal biggen gefokt werd of waar een

groot aantal mestvarkens werd gehouden. Het voederverbruik wordt door deze ziekte
nadelig beïnvloed, terwijl de groei trager is.

De omstandigheden op de grotere bedrijven zijn in het algemeen gunstiger om deze
ziekte te bestrijden dan op de kleinere bedrijven.

In de dertiger jaren werd door W a 1 d m a n n een bestrijdingssysteem uitgewerkt,
hetgeen neerkomt op het laten biggen van de zeugen in landhokken onder volstrekte
isolatie. Met dit systeem zijn goede resultaten bereikt.

Na de oorlog werden in Duitsland regionale varkensgezondheidsdiensten opgericht.
Deze diensten geven op veterinair terrein advies aan de varkenshouder, doch de
varkens moeten eventueel behandeld worden door de praktizerende dierenarts. De
stamboekfokkcr is verplicht om zich bij deze gezondheidsdienst aan te sluiten.
De varkensgezondheidsdiensten hebben zich de eerste jaren vooral bezig gehouden
met opfok-problemen in verband met het hoge sterfte-percentage van de biggen.
Bij bezoeken aan stamboek-bedrijven waarvan fokmateriaal verkocht werd, werd ook
aandacht ge.schonken aan virus pneumonie en riniüs.

Wanneer klinische verschijnselen van deze ziekten werden waargenomen, mochten
deze bedrijven geen dieren inzenden naar openbare verkopingen van geregistreerd
materiaal. Bovendien hebben veterinairen toezicht op de biggenmarkten en dieren
die klinische verschijnselen van genoemde ziekten vertonen krijgen geen toegang.
Deze maatregelen zijn echter niet voldoende om de ziekte uit te roeien. Er kan
echter vastgesteld worden dat problemen ten gevolge van virus pneumonie zelden
voorkomen op de stamboekbedrijven.

Teneinde de nauwkeurigheid van de diagnose te vergroten wordt in verschillende
varkensgezondheidsdiensten er toe overgegaan om klinisch verdachte gevallen door
sectie nader te ondcizoeken.

Men is bezig met het ontwerpen van plannen waarbij iedere stamboekfokker enige
dieren moet leveren voor sectie-onderzoek.

In hoeverre dit moet worden uitgevoerd of kan worden uitgevoerd is een economisch
vraagstuk, daar de kosten hiervan nogal hoog zijn. Ook op deze wijze mag niet ver-
wacht worden dat een algehele uitroeing van de virus pneumonie kan worden
verwacht.

Men streeft er op het ogenblik naar om de omvang van de virus pneumonie op de
stamboekbedrijven tc onderkennen en men hoopt in staat te zijn dit te kunnen
reduceren tot een toelaatbaar niveau. De tegenwoordige structuur van de varkens-
fokkerij in West-Duitsland wordt gekarakteriseerd door een concentratie van be-
drijven met een kleine varkensstapel in dorpen.

Stamboekbedrijven zijn gewoonlijk niet goed geïsoleerd van de aangrenzende ge-
wone bedrijven waar de hygiënische omstandi,gheden nog wel eens te wensen over-
laten. Onder zulke omstandigheden is het nutteloos om virus pneumonie uit te roeien
op de stamboekbedrijven door middel van de methode van „kiemvrije" biggen,
daar deze zeer veel geld kost en er geen betrouwbare isolatie kan worden bereikt
tegen een herbesmetting.

Men is het er over eens dat de produktie van kiemvrije biggen in de naaste toekomst
beperkt zal blijven tot de dieren die nodig zijn voor onderzoek op veterinair terrein,
op het gebied van de voeding cn erfelijkheid.

Op het proefschrift „Supplementation of plant protein with amino acids for broiler
production" promoveerde te Wageningen de Heer I. I. A 1 - A z z a w i, (M.Sc.),
geboren in Baghdad (Irak). Promotor was Prof. Ir. S. I w e m a, hoogleraar in de
Veevoeding.

De leiding van het onderzoek berustte bij dc promotor en bij de lector Ir. M. v a n
A 1 b a d a, hoofd van de afdeling Pluimveeteelt van de Landbouwhogeschool.
In vele ontwikkelingslanden bestaat bij de menselijke voeding een schrijnend tekort
aan dierlijk eiwit. Via het pluimvee is daarin veelal het gemakkelijkst te voorzien.

Een moeilijkheid daarbij is dat het pluimvee voor een maximale produktie (vlees
en eieren) zelf enig dierlijk eiwit (bijv. vismeel) behoeft. Dit laatste is zeer sehaars
en bijgevolg duur.

Het doel van het onderzoek van Dr. Al-.Azzawi was na te gaan in hoeverre het
mogelijk is met in de landen van het Midden-Oosten aanwezige plantaardi.ge pro-
dukten (sesam en granen) piepkuikens te produceren en hoe cr via aanvullingen
verbeteringen zijn aan te brengen.

Via voederproeven — uitgevoerd op en met medewerking van het Instituut voor
Pluimveeveeteelt te Beekber.gen — kon worden aangetoond dat t.a.v. het eiwit met
een geringe aanvulling van het animozuur lysine een aanvaardbare maximale groei
was te bereiken. Deze bleef slechts 5% beneden de groei met een Nederlands meng-
voeder (samenstelling Beekbergen) bereikt. Door vet toe te voegen werd de groei
niet versneld, wel kon per kg voer meer groei worden verkrc.gen, terwijl de slacht-
kwaliteit een lichte verbetering onderging.

Van economisch standpunt uit bezien waren de voerkosten (prijsverhoudingen in
Irak per 1 april 1964) 20—25% lager wanneer er .geen gebruik van vismeel e.d.
werd gemaakt.

Door dit werk is een belangrijke bijdrage geleverd voor een betere eiwitvoeding van
de mens in het Midden-Oosten.

Dr. .Al-Azzawi is inmiddels benoemd tot hoogleraar aan de landbouwfacultcit van de
universiteit van Ba.ghdad.

IXth MEETING OF EUROPEAN ME.AT RESEARCH WORKERS, 4-11 SEP-
TEMBER 1963 TE BUDAPEST II.¹)

8. Szücs, Bohn, S.; S z a b a d o s, A. (Hongarije): Investigations into the
improvement of electric pig stunning technics.

De veelheid der gebruikte elektrische bedwclmingsmethoden bij varkens duiden
er volgens de inleiders op, dat .geen van deze systemen voldoet. Door inbouw
van o.m. een stroomwisselschakclaar met transistor en een sinusgenerator in
nevencircuit kregen zij de frequendere.geling en stroomgolfvorm beter in de
hand. Een Q (= ampère/sekonde) van 1 —1,5 geeft het beste resultaat der
bedwelming, mits de elektroden op de goede plaats (achter de oren) worden
aangebracht, waarbij de weerstand ongeveer 400 ohm is. De varkens dienen
daartoe goed gefixeerd te worden tijdens dc bedwelming.

De convulsies duren slechts 2 ä 3 seconden vanaf de aanvang der doorstro-
mingspcriodc, welke 4—5 seconden duurt. In de d.a.v. 5 tot 7 seconden volgt
volledige relaxatie en een voldoende lange narcoseduur. Spierbloedingcn, die
voorheen in 40% der gevallen in geringe mate en in 8% in veel sterkere mate
voorkwamen, werden niet meer waargenomen.

9. Csiszar, V. (Hongarije): Über die Grenzen der Krankheiterkennun.i^sfahig-
keit der Fleischuntcrsuchung.

Bij een aantal antropozoönosen is het moeilijk om deze bij levende slachtdieren
en slachtpluimvee op te sporen, het.geen ook bij het post-mortem onderzoek niet
altijd eenvoudig is. Om vooral de werkers en de keuringsambtenaren beter te
kunnen beschermen, pleitte de inleider voor aanmeldingsplicht van met deze
zoönosen besmette bedrijven en koppels.

Bij aanvoer op het slachthuis kunnen behalve meer volledig onderzoek ook
betere preventieve maatregelen genomen worden. Technische verbeteringen in
de uitrusting der slachthuizen zullen mee kunnen werken om beter onderzoek
te kunnen verrichten.
11. Nagy, Gy. (Hongarije): A study of psychrophilic microorganisms occurring
on pork.

1 Het eerste deel van dit verslag treft men aan op pag. 1188 (aflevering 16) van dit
tijdschrift.

Deze onderzoeker heeft nagegaan welke samenstelling de microflora op varkens-
vlees, dat geruime tijd was ingevroren geweest, had. Van de ruim 300 geïsoleerde
stammen waren cr 75% grampositieve kokken, veelal tot het geslacht Micro-
coccus behorend.

Ongeveer 40% van het totaal aantal stammen waren kouderesistent, d.w.z.
vertoonden in 7 dagen, geïncubeerd op -H 3 tot -f- 5° C, een kicmgetal vermeer-
dering van minstens 100. Van 20 van deze stammen werden cultures bij — 15,
O, 4- 10, 4- 25, -I- 30 en -I- 45° C ingezet. Sommige species groeiden bij 0° C
maar niet bij 37° C, andere vermeerderden niet bij 0° C maar uitstekend boven
40° C. Het begrip kouderesistentie houdt niet in dat zij op grond hiervan
tot de psychrofielen zijn te rekenen.

12. Niniivaara, F. P.; S e d c r h o 1 m, H. (Finland): Über die kontinuier-
liche Züchtung von Mikro-organismen.

Op steeds grotere schaal worden microörganismen en niicrobiëlc produkten toe-
gepast en direct of indirect gebruikt in de voedingsmiddelenproduktiesektor.
Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van starterculturen voor fermentatieve
rijpingsprocessen, antibiotica als groeibevorderendc toevoegingen en het enten
van de grond met bepaalde bodemverbctercnde stammen. De toepassing om
vetten en eiwitten door microörganismen te doen opbouwen uit koolhydraten is
reeds vrij lang bekend en ook reeds op industriële schaal verricht, maar de me-
thodiek hiervan is nog niet voldoende ontwikkeld. Dc explosieve bevolkingstoe-
name der aarde maakt het nodig aandacht aan deze voedselwinningswijze te
schenken.

De auteurs hebben onderzoekingen verricht op dit terrein cn hebben een appa-
ratuur voor continukweek van microkokkusstammen geconstrueerd waarbij de
aeratie van het vloeibare medium werd verkregen door een waterstraalpomp in
tc schakelen. Per tijdseenheid kon men 1 gram bacteriemateriaal uit 100 ml
vloeibaar medium winnen. Bij goede voorzorgen bleven verontreinigende infecties
uit.

13. M é h c s, G.; N a g y, E. (Hongarije): Die Einführung eines neuen technolo-
gischen Verfahrens zur Elimination der Verunreinigung der Hautüberfläche
von Schweinen mit Salmonellen.

De infectie van de huidoppervlaktc van geslachte varkens ontstaat vóór, tijdens
en na de slachting. Vooral Salmonella-kicmfn werden regelmatig aangetroffen,
reden waarom nagegaan werd hoe lang het flambcringsproces zou moeten duren
om de oppervlaktemicroflora tot het uiterste te beperken.

Na een vergelijkend onderzoek van de resultaten van een flamberingsduur van
15, 20 en 30 seconden bleek de laatste het meest aanvaardbaar. De huid werd
hierbij wel lichtbruin gekleurd maar dc kicmgetallen van aerobe en facultatief
anaerobe kiemsoorten daalden resp. van ongeveer 3.10" tot 4.10^ en van 10^
tot 10. Salmonella\'s waren wel in aantal achteruitgegaan, maar niet verdwenen.
De gebruikte methodiek, waarbij dc oppervlakte met een steriele wattenprop
werd afgewreven, geeft uiteraard geen inzicht in het voorkomen van kiemen
in de diepere lagen.

14. Z a k u 1 a, R.; B e m, Z.; N i k o 1 i c, L. (Yoegoslavië) : Microbiology of
precooked frozen foods manufactured in meat factory „Mitros".

Een jaar geleden werd in de fabriek „Mitros" begonnen met de produktie van
„precooked frozen foods". Dc vulling der aluminium foliën met het — veelal
niet door en door gekookte — voedsel is hierbij een infectiebron, evenals de
tijdsduur voordat de containers gevuld worden en in de vricsruimten aan
voldoende lage temperatuur zijn blootgesteld. Ook de grootte der porties (één
of meer persoons) is van invloed.

Vergeleken met de in de literatuur genoemde — landelijk variërende —
standaards voldeden de Mitros produkten zeer wel. In de U.S.A. acht men
50.000 kiemen per gram het maximum; in 183 Mitros éénpersoons porties vond
men 313 tot 37.733, in 70 driepersoons van 18 tot 51.306 bacteriën per gram.
Er waren twee uitschieters met resp. 416.000 en 836.000 kiemen.

15. B r a a t h e n, Ole S. (Noorwegen): Experience with frozen meat for dry
sausage production especially with regard to the colour formation.

Vers vlees is in Noorwegen in verband met de onregelmatige produktie en aan-
voer van rundvlees niet altijd gemakkelijk verkrijgbaar. Door bevroren vlees
in plaats van vers vlees voor droge worsten te gebruiken ontstond in het centrum
dikwijls een grauwe verkleuring.

Op deze plaatsen werden te lage zoutgehalten, te weinig nitriet en te hoge pH-
waarden waargenomen. Door de hoeveelheid suikers te verhogen werd ver-
betering verkregen. Kleurstoftoevoeging, hetgeen aldaar is toegestaan, gaf geen
verbetering. Verhoging van de temperatuur der pekel tijdens de aanloopperiode
der rijpingsprocedure, „Schwitzverfahren", gaf eveneens verbetering in de kleur.
Gistgroei aan de oppervlakte tijdens rijping werd met goed gevolg bestreden
door dompeling van de worsten in een ascorbinezuuroplossing, voordat ze in de
rijpingsruimten werden overgebracht. Verlaging der relatieve vochtigheidsgraad
alleen had onvoldoende succes tegen dit in Noorwegen zeer ongewenste euvel.

Geïnteresseerd door het onderzoek van ten Gate naar de invloed van door
microörganismen geproduceerde lipasen op de smaak van rauwe worsten, zijn
genoemde onderzoekers hierop doorgegaan. In „Milano" worsten, waarin naast
3,5% keukenzout 0,025% natriumnidert wordt verwerkt, werden tijdens de
rij pingsperiode het vocht-, vet- en vrije vetzuurgehalte, alsmede de pH en Eh
bepaald en op dezelfde tijdstippen het totaal kiemgetal en de aantallen lacto-
bacillen, lipolytische en natief proteolytische kiemen bepaald.
Zij menen dat de lipolytische flora, waaronder zij de Coccaceae rekenen, aan-
wezig blijft, zij het na een optimaal aantal in dalende hoeveelheden en duiden
op de nauwe relatie tussen het aantal van deze kiemen en de hoeveelheid vrije
vetzuren. Dat de lipasen vooral van de initiële flora afkomstig zouden zijn, be-
twijfelen ze. Voorts kennen zij aan de lipasen en de door deze verwerkte afbraak-
produkten — o,a, vrije vetzuren — een aanzienlijke invloed op het .gedrag der
microflora toe en op de aromavorming.

20. Kuchling, E. (Oost-Duitsland): Zur Frage der Verwendung von Starter-
kulturen bei der Herstellung von Rohwurst.

Uit eigen produktie van dro.ge worsten werden gedurende de eerste rijpingsweek
enkele honderden bacteriestammen .geïsoleerd en getest op een groot aantal voor
dc rijping gewenste eigenschappen, zoals o.a. snelle groei en nitraatreductiën,
zacht zure geurvorming, terwijl geen op gasvorming, peptonisering, geleiver-
vloeiïng, serumproteolyse, hemolyse, lypolyse, katalase- en peroxydasevorming
duidende eigenschappen aanwezig mochten zijn. Slechts 12 stammen, alle micro-
kokken, voldeden aan deze ei,genschappen. Ter vergelijking met een 5-tal door
Niinivaara en Pohja .geïsoleerde microkokkenstammen, werden deze
5 en de 12 eigen culturen als starters in proefworstcn aangewend. Verschillen
werden niet gevonden.

Ook waren ter vergelijking controleworsten — zonder startculturen — in het
onderzoek betrokken; behalve een iets vertraagde omkleuring was er geen
verschil.

23. B ri s k e y, E r n e s t J. (U.S.A.): Recent advances in the study of pale, soft,
exsudative porcine muscle tissue.

Er wordt in het liort een overzicht gegeven van de resultaten op het gebied van
spierdegeneratie bij het varken, verkregen door experimenteel werk in de
universiteit van Wisconsin.

Het blootstellen van de dieren enkele uren vóór de slachting aan temperaturen
van 42—45° C. resulteerde in een snelle porst-mortem glycolysis en een ont-
wikkeling van bleke natte musculatuur.

Werden andere dieren na deze behandeling in een ijsbad overgebracht dan
bleek de vleeskwaliteit aanmerkelijk beter te zijn dan na een koude behandeling
alleen. Ook na 70 uur vasten kon tengevolge van het verlagen van het glyco-
geen-niveau der spieren, een verbetering van de vleeskwaliteit worden verkregen.
Vloeibare stikstof bleek in staat te zijn de verschijnselen van .spierdegeneratie
te voorkomen.

24. C h a r p e n t i e r, J.: G o u t e f o n g ea, R. (Frankrijk): Contribution a
1\'étude de quelques caracteristiques biochimiques du muscle de porc normal et
exsudatif.

Bovengenoemd biochemisch onderzoek hield zich bezig met de volgende experi-
menten.

1. Bij 30 varkens werd via elektroforese de samenstelling van de sacroplasma
eiwitten nagegaan. Daarbij konden geen essentiële verschillen aangetoond
worden tussen de elektroforetogrammen van normaal en gedegenereerd vlees.

2. In het tweede experiment met 50 varkens werd onderzocht of de snelle pH
daling van gedegenereerd vlees toe te schrijven was aan een slechte buffer-
capaciteit van de spier of aan een tekort schieten van de transformatie van
melkzuur in pyrodruivcnzuur. Niet het falen van de buffercapaciteit maar de
vermindering van dg acdviteit van het lactodehydrogenase was de reden voor
de snelle pH daling. Tussen de pH 45 minuten na slachting, de pH na 24
uur en het vleespigment (myoglobine en hematine) enerzijds en de buffer-
capaciteit anderzijds bleek geen correlatie te bestaan.

Dit was wel het geval tussen de enzymactivitcit en de pH 45 min. na slach-
ting (r = 0.48) en het vleespigment (r = 0.52).

Dc Commissie organiseert op zaterdag 13 februari 1965 in het Transitorium van
het Universiteits centrum „Dc Uithof" te Utrecht een biotechnisch Symposium over:
Normen bij het houden van proefdieren.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 98, geproduceerd door Laboratoria No-
bilis N.V. te Boxmeer, voldoet aan de gestelde eisen en is mistdien door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1-11-1965.

5, Veeartsenijkundi.ge Dienst; 7e Voorlichtingsdï\'.g,, Utrecht, (pag. 252)
12, Promotic coll. J. H. G. Wilson. 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag. 1512)

12, Groep K.L en Zootechniek K.N.M.v.D. Vergadering, 10.30 uur, I.V.O.
Schoonoord, Zeist. (pa.g. 1571)

14, F.O.I.B.-Gongres. 10.30 uur, .Amsterd-am. (pag. 1507)
14, Groep Geneesk. v. h. Kleine Huisdier K.N.M.v.D. 70e vergadering,
11.00 uur. Restaurant „Chez Elisa", \'s-Gravenhage (pag. 1122, 1514)
14, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. 70e ledenvergadering.

\'s-Gravenhage. (pag. 1122)
19, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, restaurant
„Overcingcl", Assen. (pag. 1571)

19, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, restaurant
Riche, Gronin.gen. (pag. 1571)

13, Landelijke Wcrkcommissie Laboratoriumdieren. Symposium, „dc Uit-
hof", Utrecht, (pa.g, 1559)

6—9, \\\'He Symposium ziekten van dicrentuin-dicren, Zürich en Basel, (pag.
1508)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Genecsk. Congre;. Congres, Eindhoven.
(pa.g, 1192)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, te Symposium, Lincoln
(Nebraska, U,S,A,), (pag, 474, 522, 643)

17—22, World Veterinary Association, XVIlie Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Collega Aldert H. de Boer werd in 1902 geboren te
Musselkanaal, waar zijn vader hoofd van een bijzon-
dere school was.

Toen hij de lagere school had doorlopen, was tot zijn
16e jaar zijn aanvankelijke plan, boer te worden. Toen
veranderde hij van inzicht en ging naar de H.B.S. te
Veendam; zijn vader had hem zoveel schoolwijsheid
bijgebracht, dat hij werd toegelaten tot de derde klasse.
Met zijn diploma H.B.S. ging hij naar Utrecht, waar
hij in 1926 afstudeerde.

Nog in datzelfde jaar vestigde hij zich te Hoogeveen
en huwde hij met mejuffrouw A. van Bokhorst. Samen
bouwden ze daar een grote plattelandspraktijk op. Hij
werd leraar aan de lagere landbouwschool en werd
belast met het veterinaire toezicht op de wekelijkse
varkensmarkt.

Al spoedig kreeg hij meerdere functie\'s. De Boer, res.
kapitein paardenarts en later gepensioneerd als res. dir.
paardenarts in de rang van majoor, werd plv. inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst. Bovendien
werd hij ruiterconsul van de A.N.W.B. en bekleedde
hij onderscheiden functies in de gereformeerde ge-
meenschap.

In 1957 ging hij uit de praktijk en werd hoofd van de
Vleeskeuringsdienst kring Aalten. Hoezeer hij werd
gewaardeerd als dierenarts en als mens, bleek door de
overweldigende belangstelling bij zijn afscheidsfeest te
Hoogeveen; belangstelling van veehouders, vrienden
en autoriteiten.

In Aalten wijdde de Boer zich met grote ijver aan zijn
nieuwe functie. Hij bekwaamde zich in de bacteriolo-
gische vleeskeuring en kreeg een goed ingericht labo-
ratorium in een vernieuwd slachthuis. De vleeskeu-
ringsdienst werd in moderne geest opgebouwd. Plan-
nen voor uitbreiding van het slachthuis en voor op-
richting van een sterilisatiebedrijf werden ontworpen.

Collega de Boer was een gelovig mens, maar hij liep
met zijn geloof niet te koop. Dat was voor zijn bin-
nenkamer. Als echte Groninger was hij een eenvoudig
man, ogenschijnlijk wat stug. Een harde werker in
dienst van de gemeenschap, die zijn taak met blijmoe-
digheid en praktische zin nauwgezet vervulde.
Schijnbaar volkomen gezond, bleek hij te zijn aange-
tast door een ernstig longlijden. Een in allerijl te
Utrecht verrichte operatie mocht niet meer baten.
Twee dagen later, op 28 juni, overleed hij.
Groot was de belangstelling bij de rouwdienst op de
dag van zijn begrafenis. Nog groter was het aantal van
hen, onder wie vele collegae, die hem naar zijn laatste
rustplaats vergezelden. Behalve de predikant, die ook
de rouwdienst had geleid, voerden de burgemeester
van Aalten en collega van Woerden, de laatste als
voorzitter van de Vereniging van Directeuren van ge-
meentelijke slachthuizen in Nederland, het woord.
Met collega de Boer is een goed man en vader, een
goed collega en een braaf mens heengegaan.
Lochem, oktober 1964 W. TEN HOOPEN

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur van 24 september 1964 te
Utrecht.

De voorzitter opent de vergadering en kan helaas niet alle leden welkom heten,
omdat collega Sinnema, in verband met verblijf buitenslands, de vergadering
niet kan bijwonen.

De verslagen van de vergadering van 12 en 27 augustus 1964 worden, nadat enkele
redactionele wijzigingen zijn aangebracht, goedgekeurd en vastgesteld.
Naar aanleiding van eerstgenoemd verslag wordt medegedeeld dat een afdeling
een voordracht wil houden over het probleem van de kalvermesterij. Het Hoofdbe-
stuur doet de suggestie hiervoor een spreker te zoeken die niet alleen op de hoogte
is met de ziekten die zich bij mestkalveren voordoen, maar ook met alle bijzondere
problemen ten aanzien van de huisvesting, voeding, klimatologische omstandighe-
den etc.

Bij de ingekomen stukken is een brief van de afdeling Zuid-Holland waarmee het
Hoofdbestuur erop wordt geattendeerd dat de toelichting op punt 14 van het
programma van de a.s. Algemene Vergadering niet juist is geredigeerd.
Besloten wordt op grond van art. 26 van de Statuten een correctie op de toe-
lichting van het programma aan te brengen.

Een importerende firma van een farmaceutische onderneming vraagt of een aantal
genoemde diergeneesmiddelen bruikbaar zullen zijn voor de Nederlandse dierge-
neeskunde. Besloten wordt deze firma mede te delen dat het niet op de weg ligt van
de K.N.M.v.D. om de bruikbaarheid van diergeneesmiddelen tc beoordelenn.
Een verzekeringsmaatschappij vraagt het Hoofdbestuur bepaalde richtlijnen over de
overdrachtswaarde van diergeneeskundige praktijken voor grote huisdieren, kleine
huisdieren, gemengde praktijken enz. Besloten wordt hierover het advies van de
Ereraad, de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier en dc Landelijke Com-
missie voor grote-huisdieren practici in te winnen.

Een aanvraag van de echtgenote van een dierenarts, die in ongunstige financiële
omstandigheden is geraakt, voor een financiële tegemoetkoming wordt in handen
gesteld van een vertrouwensman uit de desbetreffende afdeling.
De Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde heeft haar begroting herzien
en aangepast aan die van de K.N.M.v.D. Op verzoek van de Redactie zal in de
volgende vergadering een bespreking plaatsvinden van de Redactie met hel Hoofd-
bestuur, ter bespreking van de vraag of de Redactie verder kan gaan met haar streven
naar uitbreiding en verbetering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
De circulaire van een lid van het Algemeen Bestuur, gericht aan de leden van het
Hoofdbestuur en het Algemeen Bestuur, waarin de suggestie wordt gedaan als ad-
junct-secretaris een jurist aan tc trekken wordt voorlopig voor kennisgeving aan-
genomen in verband met de beslissing van de laatste vergadering van het Algemeen
Bestuur.

Een uitnodiging van de Commissie Adviezen Vestigingsregeling van de Sociaal
Economische Raad voor een bespreking over de ontwerp regehng voor de DIBEVO
zal worden gedelegeerd aan het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine
Huisdier.

Naar aanleiding van de uitnodiging voor het a.s. Landhuishoudkundig Congres wordt
besloten dat collega G o 1 de K.N.M.v.D., welke lid is van de Vereniging het Land-
huishoudkundig Congres, zal vertegenwoordigen.

Naar aanleiding van klaehten over de aankoop van honden in een kennel in Utrecht,
wordt besloten de afdeling Utrecht van de Nederlandsche Vereeniging van Dieren-
bescherming hiervan in kennis te stellen.

De Directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee is van mening dat
in sommige kringen het nieuwe pulloruintarief te hoog wordt geacht. Het Hoofd-
bestuur is van mening dat de Tarievencommissic zich hierover zonodig nader kan
beraden.

Voor een eventueel in te stellen fonds ter aanvulling van sociale voorzieningen voor
het bureaupersoneel is een concept samengesteld. Het Hoofdbestuur kan zich met
de inhoud van dit concept verenigen: voor de juiste opzet en redigcring zal het
om advies aan Mr. James worden voorgelegd.

Mede op grond van de ervaring van het eerste jaar wordt besloten het jaarabonne-
ment bij Van der Graaf en Co\'s Incassobedrijven met ingang van 1 november
1964 tc verlengen.

Met betrekking tot enkele brieven over de contributie wordt besloten voor een 4-tal
leden rekening te houden met de bijzondere omstandigheden die voor de desbetref-
fende leden gelden.

Met betrekking tot de bevoegdheid van dierenartsen voor het doceren van biologie
aan gymnasia, middelbare scholen etc., wordt besloten hierover nader overleg te
plegen met de Faculteit der Diergeneeskunde, en de Landbouwhogeschool. Vooral
wat betreft de vraag in hoeverre het onderwijs al of niet is afgestemd op deze be-
voegdheid.

Van de eerste adviezen van de Landelijke Commissie voor Grote-Huisdieren Practici
wordt met belangstelling kennis genomen. Over de uitgebrachte adviezen zal voor
zover nodig overleg worden gepleegd met genoemde commissie.

Besloten wordt de salarissen van het bureaupersoneel in verband met de trentbere-
kening over 1964 te verhogen met 3,5%.

De Jaarredc van de voorzitter, waarvan de leden van het Hoofdbestuur van te
voren kennis hebben kunnen nemen geeft geen aanleiding tot bijzondere opmerkingen.
Bij de rondvraag maakt cen van de leden de opmerking dat bij de publikatie van
de korte verslagen van de vergadering van het Hoofdbestuur vooral onderscheid
moet worden gemaakt tussen mededelingen die het algemeen beleid betreffen en
die van persoonlijke aard zijn. Laatstgenoemde mededelingen dienen in de regel
niet in het Tijdschrift te worden gepubliceerd.
De voorzitter .sluit hierna dc vergadering.

Het Hoofdbestuur wil naar aanleiding van de gewijzigde verordening van het Pro-
duktschap voor Veevoeder betreffende medicinale veevoedeis cr nogmaals op wijzen
dat toedieni ng van genecsiniddclen door het drinkwater bij koppelbehandcling over
het algemeen de voorkeur verdient boven menging door het voeder. Het is echter
een gelukkige omstandigheid, dat voortaan in bijzondere gevallen op legale en ver-
antwoorde manier ook via voeders geneesmiddelen kunnen worden toegediend.
Door de toepassing van de desbetreffende verordening wordt een grote verantwoorde-
lijkheid in handen van de praktizerende dierenarts gelegd. Het Hoofdbestuur rekent
daarom op de volle medewerking van de dierenartsen. Het is van belang, dat voor
de af te geven dierenartsenattesten een uniforme regeling wordt ingevoerd. In
verband hiermede zullen attestenblocs worden gemaakt, die bij het bureau van de
Maatschappij kunnen worden aangevraagd en gratis ter beschikking zullen worden
gesteld.

wijziging in Vb" Bo. 1963, afl. 24, no. VVR 26) wordt gewijzigd in dier voege, dat

a. in artikel 1, lid 7, achter „antibiotica" de aanduiding „40 gram" wordt ge-
wijzigd in „100 gram";

b. in artikel 6, onder b, de woorden „uitsluitend voor wat betreft de verwerking in
mengvoeder voor biggen en varkens" vervallen;

c. in artikel 77, lid 1, onder a de woorden „of 55 gram nitrofurazon of 125 gram
nitrophenide of 125 gram sulfachinoxaline" vervallen;

d. in artikel 8 onder 1 het woord „enkelvoudig" wordt vervangen door „fijn" en
de woorden „2 kg zuivere piperazine" worden vervangen door „5 kg zuivere
piperazine" :

1. De in het eerste lid van artikel 3, onder a, gestelde verbodsbepaling geldt mede
niet voor wat betreft de verwerking van antibiotica of van medicinale stoffen
in mengvoeder voor degene die

a. in het bezit is van een daartoe door het produktschap verstrekte vergunning
en indien

b. de verwerking geschiedt tot ten hoogste de hoeveelheid mengvoeder en met
gebruikmaking van de hoeveelheid en de soort van antibiotica en/of de me-
medicinale stof of stoffen welke overeenkomen met het gestelde op een attest
van een dierenarts, dat voldoet aan de eisen gesteld in artikel 12c en dat door
hem voor de bereiding is ingenomen van de veehouder of de pluimveehouder
voor wie dat mengvoeder is bestemd, en

c. alleen die antibiotica en medicinale stoffen worden verwerkt die hem geleverd
zijn door of door bemiddeling van de dierenarts van wie het attest, bedoeld
onder b, afkomstig is.

2. Een vergunning als bedoeld in het eerste lid wordt slechts verleend aan bereiders,
die ua cen aanmelding ingevolge het bepaalde in artikel 1 1 bij het produktschap
zijn geregistreerd en die ten genoegen van het produktschap aantonen, dat zij
beschikken over een technische installatie, waarmede na de gebruikelijke mengtijd
een homogene menging van grondstoffen en toevoegingen kan worden verkregen.

3. Het produktschap verleent een vergunning als bedoeld in het eerste hd voor
een bepaalde bedrijfseenheid en kan deze te allen tijde intrekken.

4. De vergunning geldt slechts indien zij aanwezig is in de bedrijfseenheid, waar-
voor zij is verleend en desverlangd bij controle wordt getoond.

5. Mengvoeder voorzien van antibiotica of medicinale stoffen, en wel voorzover
het betreft antibiotica en medicinale stoffen, genoemd in de artikelen 6, 7 en 8
en verwerkt in de daargenoemde mengvoeders in hogere doseringen, dan die
welke ingevolge het bepaalde in die artikelen zijn toegelaten, wordt in deze
verordening aangeduid met het woord medicinaal voeder.

1. Degene, die medicinaal voeder bereidt is onverminderd het bepaalde in artikel
4 verplicht, terstond nadat het bereidingsproces daarvan kennelijk is beëindigd

b. op of aan de verpakking tc vermelden: „medicinaal voeder" in letters van
tenminste 2 cm hoogte, met daaronder duidelijk leesbaar de woorden „uit-
sluitend op voorschrift dierenarts" en aan te geven, dat de veehouder en
pluimveehouder restanten van het voeder dient te versnijden in de verhouding
één staat tot twintig.

2. In afwijking van het bepaalde in artikel 4 is het degene, die een onderneming
drijft waarvoor het produktschap is ingesteld, verboden om verpakkingseenheden
van medicinaal voeder te voorzien van de naam of het handelsmerk van de
fabrikant of van andere woorden, lettercombinaties, voorstellingen of tekens
dan die vermeld in het eerste lid.

3. Het is de bereiders van mengvoeder verboden de aanduidingen, bedoeld in het
eerste lid aan te brengen aan verpakkingseenheden met een andere inhoud dan
overeenkomt met deze aanduiding.";

f. in artikel 9 de woorden „in artikel 7 en in artikel 8" worden vervangen door
„in de artikelen 7, 8 en 8a";

g. achter artikel 12a twee nieuwe artikelen 12b en 12c worden ingevoegd, luidende:

Onverminderd het bepaalde in artikel 12 is het voorhanden hebben van medicinaal
voeder aan degene, die een onderneming drijft waarvoor het produktschap is inge-
steld slechts toegestaan, indien hij

a. de bereider van dat mengvoeder is en in het bezit is van de in artikel 8a bedoelde
vergunning;

b. de veehouder of pluimveehouder is, voor wie dat m.engvoeder blijkens het daar-
voor geldende attest van de dierenarts is bestemd

een en ander onder voorwaarde dat dit mengvoeder is verpakt in een verpakking,
welke is voorzien van de in het eerste lid van artikel 8b bedoelde label en aan-
duidingen.

1. Het is degene, die een onderneming drijft, waarvoor het produktschap is inge-
steld, verboden medicinaal voeder af te leveren aan anderen dan aan vee- of
pluimveehouders.

2. Onverminderd het bepaalde in artikel 12 is het degene, die een onderneming
drijft, waarvoor het produktschap is ingesteld, verboden medicinaal voeder:

a. af te leveren, tenzij in een verpakking, welke op het tijd.stip van levering is
voorzien van de in het eerste lid van artikel 8b bedoelde label en aanduiding,
en

b. af te leveren aan veehouders of pluimveehouders, tenzij tegen voorafgaande of
gelijktijdige inneming van een aan de betrokken afnemer afgegeven attest
van een dierenarts, dat voldoet aan de in het volgende lid gestelde eisen.

3. Een attest van een dierenarts als bedoeld in het vorige lid m.oet voldoen aan de
vol.gende eisen:

a. het attest moet afkomstig zijn van een dierenarts, d\'e de veeartsenijkunde als
vrij beroep uitoefent op vee- en pluimveehouderijbedrijven, door de betrokken
veehouder of pluimveehouder is geraadpleegd en ter plaatse als praktizcrend
dierenarts fungeert;

2. de naam en de doserin,g van de verwerkte soort antibioticum of medicinale
stof;

Voor het bestuur,
C. H. ]. van Beukering, L. ]. Schippers,
voorzitter. secretaris.

In zijn vergadering van 11 december 1963 heeft Uw bestuur een regeling voor
medicinaal mengvoeder in de Verordening Veevoeder 1961 opgenomen, welke ge-
baseerd was op het toelaten van bepaalde therapeutische doseringen van bepaalde
antibiotica of medicinale stoffen in de gebruikelijke mengvoeders, terwijl deze me-
dicinale voeders dan in voorraad zouden mogen worden vervaardigd en tegen in-
levering van een zegel en tegen inneming van een attest van een dierenarts, al dan
niet via een handelaar, aan veehouders of pluimveehouders zouden mogen worden
afgeleverd. Het Hoofdproduktschap heeft deze wijzigingsverordening op 16 januari
1964 aan de minister ter goedkeuring doorgezonden.

Hoewel cr bij de voorbereiding der onderhavige verordening veel vooroverleg met
alle betrokken groeperingen en instanties had plaatsgevonden en met de door deze
gemaakte opmerkingen zoveel mogelijk was rekening gehouden hebben o.a. de Ko-
ninklijke Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Sdehting Gezondheidsdienst
voor Pluimvee zich met bezwaren tot de minister gewend. Ook bij het Ministerie zelf
bleken functionarissen van bepaalde afdelingen deze bezwaren te delen. Een en ander
had tot gevolg dat de goedkeuring der verordening, .hoewel deze voorzien was van
het gunstig advies van de Veevoeder Adviescommissie van het Ministerie van
Landbouw en Visserij, uitbleef. Teneinde een verdere stagnatie te voorkomen heeft
toen onder leiding van een directeur/afdelingshoofd van het Mmisterie een bespre-
king met alle belanghebbende groepen en betrokken instanties plaatsgevonden. Daar-
bij bleek dat de verschillende inzichten niet konden worden overbrugd. Op verzoek
van het Ministerie zijn de besprekingen toen onder voorzitterschap van de voor-
zitter van het produktschap voortgezet, waarna een kleine werkcommissie uit de ver-
schillende groeperingen van mengvoederbereiders, tevens leden van uw bestuur,
met vertegenwoordigers van de Koninklijke Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee en van de provinciale gezondheidsdiensten
voor dieren, de zaak verder in studie heeft genomen met de opdracht om zo
mogelijk tot een eensluidend advies te komen.

De werkcommissie heeft dit resultaat inderdaad kunnen bereiken en heeft zich kunnen
vinden in een regeling, welke in de volgende hoofdpunten kan worden samengevat:
le. bereiding en aflevering van medicinaal voeder uitsluitend op attest van prak-
tizerende plaatselijke dierenartsen;
2e. de daarvoor te bezigen antibiotica of geneesmiddelen uitsluitend te betrekken

van of door bemiddeling van een praktizerende plaatselijke dierenarts;
3e. alleen aflevering rechtstreeks aan veehouder of pluimveehouder en in verpakte
vorm;

5e. verbod op of aan de verpakking de naam of het merk van de bereiders te
vermelden.

Ter toelichting diene, dat het punt 2e is opgenomen om te bereiken dat de dieren-
arts, die het attest verstrekt, de verantwoordelijkheid voor de te verwerken middelen
kan dragen.

Aan punt 5 ligt de overweging ten grondslag dat de landelijk of regionaal werkende
bedrijven, die verder van de vee- of pluimveehouder, die het medicinaal voeder nodig
heeft, verwijderd zijn van het ter plaatse gevestigde bedrijf, door een anonieme
verpakking in de gelegenheid wordt gesteld het medicinale voeder voor hun klanten
bij een in de buurt gevestigde fabrikant op bestelling te laten bereiden.
De belangrijkste afwijkingen van de op 11 december 1963 door uw bestuur vast-
gestelde regeling zijn:

a. dat het medicinaal voeder niet in voorraad mag worden bereid;
a. elk soort voeder met elke dosering van elk antibioticum of geneesmiddel is toe-
gestaan, mits op attest van de dierenarts;

c. in verband met punt a het zcgclsystecm vervalt en dc daarmede bereikbare
kwantitatieve controle;

d. in verband met punt a de handelaar als tussenschakel tussen bercider en vee-
of pluimveehouder vervalt;

e. het betrekken van de voor dit voeder benodigde antibiotica of geneesmiddelen
buiten dc dierenarts oni niet is toegestaan.

In bovenstaande tekst is de regeling, zoals door de Werkcommissie geadviseerd, op-
genomen.

.Aangenomen mag worden dat de bezwaren welke de Koninklijke Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde en de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee tegen de oor-
spronkelijke wijzigingsverordening hadden, hiermede zijn vervallen.
Indien uw bestuur dc wijziging conform bovenstaande tekst wil vaststellen zal het
Ministerie worden verzocht deze in de plaats te stellen van de tekst welke op 16
januari 1964 is doorgezonden.

.Aan de mengvoederbcreiders deed het Produktschap dc volgende mededeling toe-
komen

Hiermede berichten wij u, dat het bestuur van het Produktschap voor Veevoeder
in zijn vergadering van 17 juni 1964 een wijziging van de Verordening Veevoeder
1961 heeft vastgesteld betreffende de bereiding van medicinaal voeder.
Deze wijziging, die inmiddels de vereiste ministeriële goedkeuring heeft verkregen,
wordt van kracht één dag na de publikatie in het Verordeningenblad Bedrijfs-
organisatie, welke publikatie omstreeks 27 oktober a.s. kan worden verwacht.
Voor de mcngvocderberciders, die na de genoemde datum m-dicinaal voeder wensen
te bereiden, is het wellicht van belang thans reeds kennis te nemen van hetgeen
onder medicinaal voeder wordt verstaan en van dc aan dc bereiding verbonden
voorwaarden, ten einde tijdig voorbereidende maatregelen te kunnen treffen. In
verband hiermede geven wij onderstaand ccn omschrijving van het produkt cn van de
bedoelde voorwaarden.

Hieronder wordt verstaan mengvoeder voorzien \\an antibiotica en/of medicinale
stoffen.

Onder medicinaal voeder vallen niet de op de bladzijden 7 en !! van dc Instructie
no. 6 genoemde mengvoedersoorten voorzover daaraan zijn toegevoegd de aldaar
genoemde antibiotica en medicinale stoffen in de daarbij vermelde doseringen.

2. .Aan dc bereiding van medicinaal voeder zijn de volgende voorwaarden verbonden.

De bercider moet in het bezit zijn van een daartoe strekkende verguiming
van ons produktschap.

Deze vergunning moet aanwezig zijn in de bedrijfseenheid waarvoor zij is ver-
leend en moet desverlangd bij controlc worden getoond

Voor dc .goede orde wijzen wij cr op, dat aanvragen voor het verkrijgen van
zulk een vergunning thans reeds kunnen wor-dcn ingediend onder vermelding
van dc puiste naam en het adres van de bercider en het adres van het perceel
waarin de bereiding zal plaatsvinden.

De bereider moet zijn geregistreerd bij ons produklschap, als bedoeld in
artikel 11 van de vorengenoemde verordening.

De bercider moet beschikken over een technisch voldoende toegeruste meng-
machine voor verkrijging van een homogene menging.

Medicinaal voeder mag uitsluitend worden bereid op attest van de betrokken
dierenarts en moet, voor wat betreft de hoeveelheid, de mengvoedersoort en
de toevoeging van antibiotica en/of medicinale stoffen, overeenkomen met het
gestelde op het attest.

Voorts moeten de toegevoegde antibiotica en medicinale stoffen zijn geleverd
door of door bemiddeling van de dierenarts die het attest heeft afgegeven.

Terstond nadat de bereiding is beëindigd moet, naait de elders voorgeschre-
ven vermeldingen, op de verpakking worden .langegcven:

„R estanten dienen te worden versneden in ander
voeder in dc verhouding van 1 staat tot 2 O".

De naam en het adres van de fabrikant of het handelsmerk van de fabrikant
of andere woorden, lettercombinaties, voorstellingen of tekens, dan vermeld
onder I tot en rnet 7 mogen niet op de verpakking voorkomen.

de vee- o f p 1 u i n. v e e h o u d e r, voor wat betreft het medicinaal voeder,

Aflevering van medn.j,voeder is slechts toegestaan, indien dit geschiedt
aan vee- en pluimyee[,o,|(^,.r5 tegen gelijktijdige of vooi afgaande inneming van
het betrokken dieren.irtsattcst en voorzover :ian dc verpakkings- en aandui-
dingsvoorschriften is voldaan.

Het vorengenoemde -lierenartsattest is slechts geldig indien het voldoet aan
de volgende eisen:

1. het moet zijn afgereven dcxïr een dierenarts, die dc veeartsenijkunde als vrij
beroep uitoefent ijp vee- en pluimveehouderij bedrijven, die door de be-
trokken vee- en iiluimvcehouders is gcra.adplecgd en die ter plaatse als
praktizercnd diennarts fungeert;

b. de naam en (ie dosering van de te verwerken antibiotica en/of me-
dicinale stoffe*;

Van deze gelegenheid maken wij voorts gebruik te wijzen op een tweetal wijzigingen
van de Verordening Veevoeder 1961, welke eveneens op het vorenbedoelde tijdstip
van kracht zullen worden.

In mengvoeder met anti-coccidiosismiddel zullen de produkten nitrofurazon, nitro-
phenide en sulfachinoxaline niet meer zonder attest van de praktizerende dierenarts
mogen worden verwerkt en het voorschrift voor het ontwormingsmiddel, luidende:
„Enkelvoudig graanmeel met 2 kg zuivere piperazine per 1 000 kg" wordt vervangen
door: „Fijn graanmeel met 5 kg zuivere piperazine per 1000 kg".
De instructie no. 6 zal overeenkomstig het voorgaande, alsmede voor wat betreft
enige andere voorschriften, worden gewijzigd. Dc desbetreffende aanvullings- en
vervangingsbladen kunt u op korte termijn tegemoet zien.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 3 oktober jl. \'s middags om 2.00 uur

Hij heet achtereenvolgens welkom N. F. Werkman, inspecteur in algemene dienst
bij de Veeartsenijkundige Dienst, J. Hogen Esch, districtsin.specteur, de Alge-
meen Voorzitter als vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur, D. Talsma en G.
S i e b i n g a als vertegenwoordigers van de Afd. Friesland en tenslotte de aanwezige
leden, die in grote getale (59!) zijn opgekomen.
De notulen van de vorige vergadering worden goedgekeurd.

De ingekomen stukken worden voorgelezen, waarna de voorzitter meedeelt dat deze
vergadering een uitsluitend huishoudelijk karakter zal dragen, maar dat op 19 no-
vember a.s. , avonds om 8 uur in restaurant „Overcingel" te Assen een weten-
schappelijke vergadering zal worden gehouden, met als onderwerp „De kalvermes-
terij". Ook ligt het in de bedoeling, dat in november een „klinische avondles" door
Prof. Wagenaar gegeven zal worden, waarvoor genoegzame belangstelling bestaat.
Vervolgens doet Th. Lambers enkele mededelingen over de aard van de onder-
werpen, die in de 2 tot nu toe gehouden vergaderingen van de „practici commissie"
zijn behandeld.

Met algemene stemmen worden mej. E. M. K 1 e ij n te Emmen en D. D. B a k k e r
te Haren (Gr.) als lid van de afdeling aangenomen.

Hierna houdt N. F. Werkman zijn inleiding over „De Antibiotica Wet". Deze
is niet bedoeld om de kwakzalverij te bestrijden, doch ingesteld i.v.m. de volksgezond-
heid en de export, als logisch vervolg op de Geneesmiddelenwet. De betekenis ervan
voor de dierenartsen is bijzonder groot. Zo zullen antibiotica alleen toegepast mogen
worden indien de plaatselijke dierenarts de patiënt heeft gezien. Toonbankverkoop zal
derhalve niet meer plaats mogen hebben! De datum van inwerkingtreden zal waar-
schijnlijk 1 november a.s. zijn. Vóórdien zal uitgebreide voorlichting plaats vinden
d.m.v. pers, radio en televisie.

Na deze inleiding heeft een uitvoerige discussie plaats, o.a. over de betekenis van
het woord „raadplegen". Men zal praktisch moeten zijn. Veel hangt af van het per-
sonlijk optreden van de dierenarts.

Als volgend punt komt aan de orde de bespreking van het programma van dc
eerstvolgende Algemene Vergadering. De verschillende stemmingen worden met enige
moeite gehouden, doch de uitslagen worden vlot door het stembureau, bestaande uit
S j. B r a n d s m a en J. v. d. Vlerk, verwerkt. Enkele opmerkingen worden nog
gemaakt, o.a. over het voorstel van de afd. Friesland tot het instellen van een ju-
bileumfonds. Dit voorstel zal worden gesteund.

Bij de rondvraag komt het tijdstip van vergaderen (avond of middag) ter sprake.
Het is reeds 18.45 uur wanneer de voorzitter deze vergadering sluit. Een gezellige
borrel en diner, waaraan een 20-tal leden deelnemen vormt een goed sluitstuk.

De afdeling Groningen-Drenthe zal op donderdag 19 november a.s. een ledenverga-
dering houden, om 20.00 uur in restaurant „Overcingel" te Assen, alwaar als onder-
werp zal worden behandeld: „De kalvermesterij".

De daaropvolgende vergadering zal worden gehouden op zaterdag 19 december a.s.
om 14.00 uur in restaurant Riche te Groningen.

De Groep vergadert op 12 november a.s. te 10.30 uur in het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord", Driebergseweg lOd te Zeist.

De agenda geeft voor de morgenbijeenkomst een uitwisseling van gedachten over het
gebruik van sperma van verschillende ouderdom en over het al of niet invoeren van
de zondagsrust.

In de namiddagbijeenkomst zal collega VV. S ij b e s m a een voordracht houden over
spierdegeneratie bij het varken en Ir. S. B r a n d s m a over de invloed van het
melken op de produktie van de melkkoe.

Op donderdag 24 september 1964 promoveerde aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht collega O. L. B e i-
b O e r op het proefschrift getiteld „Een studie over
hypomagnesemie en de preventie van voedingste-
tanie bij het rund".

Collega Beiboer werd op 7 november 1928 geboren
te Kollum, waar hij het lager en uitgebreid lager
onderwijs volgde. Daarna ging hij naar de Rijks-
li.B.S. te Leeuwarden en behaalde het diploma in
1947. In hetzelfde jaar begon hij zijn studie in
Utrecht, waar hij op 30 oktober 1953 als dierenarts
afstudeerde. Daarna vestigde hij zich in Ureterp
waarbij hij een gedeelte van de praktijk van collega
J. Heida overnam. Naast zijn werkzaamheden
bereidde hij hier zijn proefschrift voor.
Een groot aantal collegae heeft de promotie van collega Beiboer bijgewoond. In zijn
toespraak sprak de promotor Prof. Dr. Seekles zijn voldoening uit over dit
proefschrift, waarna nog enkele problemen, het proefschrift betreffende, werden
behandeld.

Prof. de Groot en Prof. v. d. Schaaf waren de overige opponenten tijdens
deze promotie.

Na afloop konden de vele aanwezigen Dr. Beiboer gelukwensen met zijn promotie.
PERSONALIA.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

H. B. Tammes, Boulevard 3, Velp (Gld.),
J. VV. G. M. Thuring, Jachtlaan 13, Ulvenhout.
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor:

J. A. Droppers, .Alex. Numankade 16, Utrecht,
P. J. M. M. van Gulick, Vrijthof 7, Oirschot.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandiaatlid van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde:

J. van clrn Borg, Adriaanstraat 18, Utrecht,
\\V, van der Deure, Paarlstraat 33, Utrecht,
E. J. Jedeina, Prinsenlaan 2, de Bilt,

J. A. M. Kerckhaert, Willem van Abcoudeplein 26, Utrccht.
Adreswijzigingen en dergelijke:

Brand, L. P. M. van den, van Teeffelen naar Valkenburg (L.), voorlopig adres:
Nieuweweg 25, ass. bij M. J. F. Quaedvlieg. (154)

Derkscn, J. M. \\V., van Wychen naar Nijmegen, van Schaeck Mathonsingel 117
tel. (08800) 25 74 2, gr. 866989. (158)\'

Feenstra, D., te Zaandam naar Provincialeweg 248, aldaar, tel. ongewijzigd. (162)
Gulick, P. J. M. M. van: 1964; Oirschot, Vrijthof 7; a.ss. bij M. G. A. Gloudemans.

Kroes, R.; 1964; Utrecht, Springweg 53: tel. (030) 1 1 23 5 (privé), 27 15 1, T. 38
(bureau): gr. 691092; wetensch. ambt. R.I.V. (182)

Kuil, H., van Paramaribo (Suriname) naar Noordeloos. Noordzijde 9, tel. bureau
(030) 11 99 4, gr. 430850, wetensch.h.ambt. R.U. (F. d. D., Inst. Tropische en
Protoz. ziekten). (van 219 naar 182)

Langeraad, L. A. van, te Giessenburg naar Doetseweg 77, aldaar, tel. ongewijzigd.

Veen, R. te Denekamp, adres tc wijzigen in Thonies van der Borchstraat 31, (208)
Vries, D. de, van Hoorn naar Westwoud, Binnenwijzend 36a, tel. (02286) 216. (212)

Pinkse, C. H. A. te .Almelo, Hofkampstraat 2b, tel. (05490) 29 03, gr. 1152008,
(Overname praktijk E. .A. van Daalen).

Collega F. J. Brinkman, Stationsweg 19 te Onunen, hoopt op 5 november a.s. het
feit herdenken dat hij 40 jaar dierenarts is. Collega Brinkman is die dag afwezig.

Gironummer 271994 ten name von de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Aan de Oud-Leden en Buitengewoon Leden van de Diergeneeskundige Studenten
kring.

Met grote schroom ben ik genoodzaakt mij tot u te richten. In onderstaande regels
hoop ik u duidelijk te maken wat de aanleiding voor mij is.

Bij het nazien van het fiscaat viel mij op dat slechts een zeer gering percentage van
onze Oud-Leden, Buitengewoon Lid is van de Diergeneeskundige Studenten Kring
(2,50 Buitengewoon Leden op ± 1400 dierenartsen). De statuten van de D.S.K, aan-
halende zijn Buitengewone Leden, „die leden van dc Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij vor Dier,geneeskunde en die leden van de wetenschappelijke staf van dc
Faculteit der Diergeneeskunde, die zich bij de fiscus als Buitengewoon Lid hebben
opgegeven", om de D.S.K. met financiële middelen te blijven steunen.
Ik verzoek u mij in gedachten te volgen naar de tijd, die i. als student doorbracht
m Utrecht, voor velen misschien in het ,grijze verleden, maar u nog altijd helder
in de geest blijvend. Van nabij heeft u toen mee kunnen maken, dat veie manifestaties
en activiteiten achterwege gelaten of beknot moesten worden vanwege de gc-
.gebruikelijke financiële positie van een studentenvereniging als de onze.
Oük nu staan wij voor het punt, dat wij onze activiteiten gaarne zouden willen
uitbreiden. Denkt u aan onze internationale contacten, studiebegeleiding en voor-
lichting voor eerstejaars. Hiernaast ontplooien wij natuurlijk onze gebruikelijke ac-
tiviteiten. Is het ook niet zo, dat wij als D.S.K. ten allen tijde voor u klaar staan
om u te helpen, bijvoorbeeld bij het vinden van een assistent in de drukke periode van
de massabestrijding?

Daarom durf ik u nu, zij het met schroom, te verzot^ken ons te helpen, door Buiten-
gewoon Lid te worden van uw oude vereniging. U kunt zich opgeven door een bedrag
over te maken op postrekening 271994 ten name van ie fiscus der Diergeneeskundige
Studenten Kring te Utrecht. Om u cen indruk te geven van wat gewoonlijk door dc
Buitengewoon Leden wordt overgemaakt, kan ik u bijdragen noemen van j 5,- tot
S 20,—. Toch moet ik u erop attent maken dat natuurlijk iedere bijdrage van harte
welkom is.

Yanzclfsprekend 1 ledank ik u namens onze leden, die Buitengewone leden, die reeds
door hiin jaarlijkse bijdrage trouw aan de Diergeneeskundige Studenten Kring
fievvijzen,

1,\'w reactie met vertrouwen te.genioet ziend, vcriilijf ik, met gevoelens van de meeste
iKK\'gachting jegen u,

30 jaar; 2 jaar werkzaam geweest bij Dierenarts, zoekt soort-
gelijke werkkring; genegen huishoudelijke bezigheden te ver-
richten.

Brieven onder no. 38/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Di
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

Naast de tot op heden met zoveel succes gebruik-
te VERAPHARM-mastitispreparaten introduceren
wij thans onze Mastikort-serie, die een nieuwe
basis bevat welke:

• de antibiotica in de uier snel èn volledig ver-
spreidt waardoor optimale werking optreedt

• door zijn snelle werking en uitscheiding er
voor zorgt, dat de melk van behandelde
kwartieren slechts 48 uur ongeschikt is voor
menselijke consumptie en zuivelbereiding

Op 20 november 1964 zal het 10 jaar geleden zijn dat Prof.
Dr. G. M. van der Plank overleed. Dit was voor ons, oud-
medewerkers en oud-leerlingen, aanleiding om zich erover te
beraden of — en zo ja hoe — hieraan speciale aandacht moest
worden geschonken.

De vraag of het moest gebeuren werd onmiddellijk en unaniem
instemmend beantwoord, gezien de grote betekenis die Prof.
van der Plank heeft gehad, zowel voor de diergeneeskunde als
geheel als over de zoötechniek in het bijzonder. We hebben de
indruk dat dit thans, 10 jaar na zijn heengaan eigenlijk nog
beter naar waarde kan worden geschat dan in 1954, hoewel
ook toen iedereen die hem gekend had zich bewust was van
het grote verlies dat diergeneeskundig Nederland door zijn ver-
scheiden leed.

Men behoeft immers maar te worden herinnerd aan het uiterst
belangrijke werk dat Prof. Van der Plank heeft verricht ten
behoeve van de wederopbouw van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, die wel zeer gehavend uit de oorlog was gekomen.
Het getuigt van zijn brede visie dat hij de instelling van het
volambtelijk secretariaat, zonder hetwelk wij ons thans onze
Maatschappij niet meer kunnen voorstellen, heeft bewerkstel-
ligd.

Echter zo mogelijk nog groter is zijn betekenis geweest voor de
zoötechnische wetenschap, zowel wat betreft onderzoek als
onderwijs. Met de beperkte middelen die hem ten dienste ston-
den en ondanks de teleurstellingen die hij moest ondervinden,
heeft Prof. Van der Plank, vooral dank zij zijn nooit aflatend
enthousiasme en geweldige werklust, de basis gelegd voor het
Zoötechnisch Instituut, zoals het thans reilt en zeilt.
Door het vaak extreme standpunt dat hij in verschillende op-
zichten innam had hij vele wetenschappelijke en a-wetenschap-
pelijke tegenstanders. Toch is het Prof. Van der Plank geweest,
die bijvoorbeeld de populatiegenetica in ons land introduceerde
en die er in belangrijke mate toe heeft bijgedragen, dat het
bloedgroepenonderzoek in Nederland tot ontwikkeling kwam,
twee thans belangrijke hulpmiddelen voor onze fokkerij, zowel
theoretisch als praktisch.

Het zou te ver voeren om de betekenis van Prof. Van der Plank
volledig te schetsen, het bovenstaande moge een voldoende mo-
tivering zijn voor het feit, dat nog eens de aandacht op hem
wordt gevestigd.

De vraag hoe dat moest gebeuren was minder eenvoudig te be-
antwoorden. Het antwoord is tenslotte, mede dank zij de mede-
werking die wij van het Hoofdbestuur van de Konink\'ijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Re-
dactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde kregen, ge-
worden, dat er van ons tijdschrift een speciaal „Van der Plank-
nummer" is samengesteld, dat U hierbij wordt aangeboden.

De daarin gepubliceerde wetenschappelijke artikelen zijn zo
gekozen, dat zo veel mogelijk alle onderdelen van de Zootech-
niek, zoa\'s die door Prof. Van der Plank op een onnavolgbare
wijze werden beheerst, enige aandacht kregen.
LI treft daaronder 2 artikelen aan van buitenlanders, de profes-
soren Hammond en Lush, die daartoe door ons waren uitge-
nodigd omdat ze beiden Prof. Van der Plank goed hebben ge-
kend, juister uitgedrukt, tot zijn vrienden hebben behoord.
Daarnaast wordt door twee van Prof. Van der Plank\'s naaste
medewerkers in de „Maatschappij" zijn betekenis voor de
Maatschappij voor Diergeneeskunde g-3schetst.

Het is ons een behoefte zowel onze beide buitenlandse als de
Nederlandse medewerkers aan dit speciale „Van der Plank-
nummer" van ons tijdschrift hartelijke dank te zeggen voor hun
spontane medewerking.

In oude tijden (Wester, 1939) waren zoötechniek en diergeneeskunde
min of meer met elkaar verweven. Werd castratie al spoedig, bijv. in Egyp-
te, na het begin der domesticatie (± 6000 v. Chr.) als zoötechnische maat-
regel toegepast, de ingreep zelf was veterinair. Ook in India werden ten
tijde van de Vedaperiode (1800 - 1200 v. Chr.) niet voor de fokkerij ge-
schikte stieren gecastreerd. In het Griekse resp. Romeinse rijk beschreven
Aristoteles (geb. 384 v. Chr.) en Columella (geb. 42 n. Chr.)
niet alleen verschillende dierziekten, maar ook de aan landbouwhuisdieren
te stellen eisen.

Verder ontwikkelde de veeartsenijkunde zich in nauwe relatie met de men-
selijke geneeskunde. De Hippocratische humoraalpathologie werd bijv. ver-
tegenwoordigd door Xenophon (geb. 450 n. Chr.), die ook schreef
over de kunst van het paardrijden en het belang van een goede hoefver-
zorging.

In de Middeleeuwen werd de ontwikkeling van de diergeneeskunde in hoge
mate bepaald door de Arabieren. Hierbij bestond veel contact met de men-
selijke geneeskunde, maar het verband met de zoötechniek werd niet ver-
geten. Zo schreef A b o e B e k r in de 13e eeuw over het fokken, voeden,
dresseren en rijden van paarden, alsmede over de pathologie en therapie
van dierziekten (Wester, 1939).

Vanuit Arable verplaatste de bloei der huisdierwetenschappen zich naar
Italië, waar in de 15e eeuw veel rijscholen werden opgericht, waarin onder
leiding van beroemde „equiers" behalve de rijkunst ook de geneeskunde
van het paard werd beoefend.

Met de Renaissance verspreidde deze kennis zich over geheel Europa. Zo
schreef Blunderville in het Engels over rijkunst, hygiëne en ziekten
van paarden en publiceert de équier-paardenarts DeSolleyselin 1644
in zijn „le parfait maréchal" verhandelingen over ziekten van paarden en
het verband tussen kleuren en eigenschappen. Na hem hebben nog veel
Franse stalmeesters veel gelezen boeken over paardenkennis en paarden-
ziekten geschreven. De praktijk der diergeneeskunde bleef echter in han-
den van hoefsmeden, terwijl barbiers wel de chirurgie beoefenden (Wes-
ter, 1939).

Geschoolde wetenschappelijke werkers kende de diergeneeskunde in de
eerste helft der 18e eeuw dus nog niet. Dit was evenmin het geval voor
de veeteelt, waaromtrent Rueff (Hoekstra, 1950) omstreeks het
midden van de 18e eeuw nog leerde dat het vaderdier vooral de vorm van
de voorhand en de moeder die der achterhand bepaalde.
Met de oprichting der veeartsenijscholen, de eerste in 1762 door B o u r-
gelat in Lyon, begint hierin verandering te komen. Hij schreef o.a. over

ziekten en exterieur en onder zijn leiding werd aan het onderwijs i;i chi-
rurgie en interne ziekten, dat in exterieur, fokkerij, voeding en economie
toegevoegd (West er, 1939).

Zijn goede voorbeeld werd in de in 1821 in Nederland opgerichte vee-
artsenschool gevolgd, waar Dr. N u m a n. de mcdicus-hooglcrar \\ oor
de „uitoefenende veeartsenijkunde", in 1838 zijn verhandeling schreef over
de inlandse schapenteelt. Behalve voor schapen toonde hij belangstelling
voor de invoer van Shorthornstieren en de paardenfokkerij op de stoeterij
in Borculo en in verband hiermede voerde hij dc zoötechniek als onder-
wijsvak in. In 1853 gaf de anatoom Hekmeyer exterieur en raskunde
van het paard, terwijl Hengevel d, de chirurg, de veeteelt en het ex-
terieur en de raskunde der andere huisdieren voor zijn rekening nam.
In 1906 begon een periode van snelle verhoging van het peil van het on-
derwijs door de aanstelling van vele nieuwe leraren. Zo o.a. van Dr. H. M.
Kroon, die vanaf 1912 de veeteelt, de natuurlijke historie, het exterieur
en de raskennis, alsmede de hygiëne en de voederkennis, d.w.z. alle zoö-
technische vakken doceerde (West er, 1939).

In 1918 werd de Veeartsenijschool Hogeschool, evenals de in 1876 in Wa-
geningen gevestigde Rijkslandbouwschool, waaraan L. Broekema eerst
zowel plantenteelt als veeteelt en later alleen veeteelt doceerde. In 1921
werd de dierenarts Dr. D. L. B a k k e r zijn opvolger. Het is om meerdere
redenen te betreuren dat door verschillende omstandigheden de Landbouw-
hogeschool in deze jaren niet naar Utrecht werd overgeplaatst. Een zeer
nauwe samenwerking tussen de twee op de verhoging der dierlijke pro-
duktie gerichte studierichtingen werd hierdoor bemoeilijkt. Volgens een
destijds uitgebracht advies van de Maatschappij \\oor Diergeneeskunde
voelden de dierenartsen ook meer verwantschap met de medici van de
Utrechtse Universiteit dan met de veetecltkundigeri van de Landbouw-
hogeschool.

Het in de laatste alinea gesignaleerde uit elkaar groeien \\an diergenees-
kunde en zoötechniek zien we ook weerspiegeld in dc naamsveranderingen
van het tijdschrift der dierenartsen. Van „Veeartsenijkuudig Magazijn"
in 1827 werd het in 1848 „Magazijn voor Veeartsenijkunde, Vergelijkende
Geneeskunde en Veeteelt", in 1862 „Tijdschrift voor Veeartsenijkunde en
Veeteelt", in 1901 „Tijdschrift voor Veeartsenijkunde" en in 1916 „Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde". En in dit ojjziclu staat Nederland niet al-
leen, want bijna alle organen van dierenartsen in West-Eiuopa voeren
slechts de diergeneeskunde in hun naam.

Scherp steken de dicrenartsenpcriodickcn in de ontwikkelingslanden hier
tegen af. Praktisch alle getuigen met hun naam dat hun dierenartsen niet
alleen de diergeneeskunde, maar ook de zootechniek behartigen. Zo bijv.
„The Indian Journal of Veterinary Science and Animal Hushandry", het
in de Frans sprekende ontwikkelingslanden gelezen „Revue d\'élevage et
de medecine vétérinaire des pays tropicau.x" en het Indonesische „Heme-
razoa" (huisdierwetenschap).

Dit geldt ook voor geheel Zuid-Atnerika en verschillende Zuidetuopese
landen waar de combinatie „Zootechnica et Veterinaria" met kleine nuan-
ceringen veelvuldig voorkomt. Langzamerhand ziet men in deze landen
echter ook in de veeteelt gespecialiseerden naar voren komen. Het eerst voor
onderzoek en onderwijs en tenslotte ook voor het wei k in de periferie. Ook
in deze landen vraagt het terrein der dieriijke produktie om specialisatie.

Zuid-Afrika ging hierin reeds voor en bracht dit tot uitdrukking door en-
kele jaren geleden de naam van het beroemde „The Onderstepoort Jour-
nal of Veterinary Science and Animal Industry" te veranderen in „The
Onderstepoort Journal of Veterinary Research".

Hebben de diergeneeskunde en de zoötechniek, zoals we in voorgaande his-
torische schets gezien hebben, zich tot aparte vakgebieden ontwikkeld en
zijn ze elk voor zich reeds weer in verschillende specialismen opgedeeld,
dit betekent niet dat daarmee alle contact en samenwerking verbroken is.
Integendeel; steeds talrijker worden de vraagstukken waarbij alleen een
gezamenlijke aanpak van zoötechnici en diergeneeskundigen de oplossing
kan brengen. De taakverdeling is dan veelal zo, dat de veeteeltkundigen
het vraagstuk meer van de kant van de landbouw en de populatie —
grond, gewas, groep — benaderen en de dierenarts het individuele dier
meer in het centrum plaatst. Zeer duidelijk bleek deze verschillende aanpak
bij het in 1963 door de Maatschappij voor Diergeneeskunde georganiseerde
kopziekte symposium.

Om de eenheid en verscheidenheid van diergeneeskunde en zoötechniek
concreet te demonstreren zullen in het onderstaande verschillende heden-
daagse werkterreinen, waarvoor samenwerking nodig is, de revue passeren.
Dit zal gedaan worden, naar diersoort, aan de hand van de drie belang-
rijke werkterreinen der zoötechniek: teelt, voeding en verzorging.

Wat de runderfokkerij betreft moet de dierenarts in de eerste plaats zijn
bijdrage leveren tot de kennis en bestrijding van erfelijke gebreken. Afge-
zien van de vele tientallen bekende en nog niet bekende erfelijke afwijkin-
gen, die bijv. door het samengaan met een verhoogde kalversterfte (Van
D i e t e n, 1964) soms van groter betekenis zijn dan men denkt, behoort
hij ook zijn aandacht te richten op verschillen in constitutie en disposities
die erfelijke bepaald zijn. Zo vermeldt bijv. Bauer (1963) dat 49,7%
van 3660 afgevoerde vlekveestieren I/2 jaar te vroeg uitgeschakeld moest
worden wegens fouten in de constitutie zoals onvoldoende dekhist, afwij-
kingen van testikels en gewrichten, krampigheid en vroeg versleten zijn.
En wat de steriliteit betreft vond men in Denemarken significante ver-
schillen tussen rassen en tussen dochter-groepen van stieren binnen rassen
wat betreft de vorming van ovariële cysten en de sterkte van de bronst
(Statens Husdyrbrugsudvalg, 1958). Overeenkomstige bevindingen werden
gedaan t.a.v. nymfomanie (Hafez, 1956) en de gehele voortplantings-
potentie (Wilcox, P f a u en B a r t 1 e t t, 1957). Bauer (1957) noemt
als erfelijk bepaald: kleine testikels, infantilisme, embryonale sterfte, cysten
der eierstokken, moeilijkheden bij de partus, prolapsus, zwakke geslachts-
drift, bronst en weeën. Ook Van Vel zen (1963) toonde aan dat dc
vruchtbaarheid van het vrouwelijk rund erfelijk bepaald is.
Belangrijker dan de meer dan 30 bij het rund bekende zg. letale gebreken
(Koch, 1957; W i e s n e r, 1960) is volgens Johannson (1955) het
ontstaan van een veestapel waarin zgn. „Schwacheitsanlagen", zoals bijv.
te kleine testikels, zijn opgehoopt. Ook Bauer (1958) wijst op het ge-
vaar van het ontstaan van een genetisch minderwaardige veestapel wan-
neer men bijv. door hormonen tracht de geslachtsdrift te verhogen of bij
onvoldoende uitschachten elektro-ejaculatie of operatie toepast. Verder
moeten genoemd worden erfelijke verschillen t.a.v. de vatbaarheid voor
mastitis (Teute, 1961) — Érikson (1959) noemt een erfelijkheids-

graad van 0,38 ±: 16 —, been- en klauwgebreken (Bauer, 1956) en stof-
wisselingsziekten (De Groot, 1959). Ook is bijv. de grote gevoeligheid
van de Westafrikaanse Zebu tegenover trypanosomen bekend, terwijl het
N\'Dama ras, een Bos taurus afstammeling, hiertegen behoorlijk resistent is.
Min of meer gelijksoortige erfelijke fysiologische verschillen bestaan t.a.v. de
warmtetolerantie, waarvan bekend is dat die intermediair wordt overge-
ërfd (Atmadilaga, 1959). Zeer belangrijk is verder in de tropen de
erfelijk bepaalde resistentie van bepaalde rassen, bijv. van de Afrikaander,
tegen teken en steekvliegen, die vooral veroorzaakt wordt door een glad
en spaarzaam baarkleed en een dikke en bewegelijke huid (Bon sma,
1955). Een zeer bijzondere vorm van diergeneeskundig handelen vinden
we ook in het gebruik der röntgenologie om heterozygoten, in gevallen van
onvolledige dominantie, bijv. bij dwergvormen van bepaalde runderrassen,
te onderkennen (EmmersonenHazel, 1956).

Wat de paarden betreft kennen we naast de enkele tientallen bekende er-
felijke gebreken meer of minder gevoelige dieren voor het virus der Bornase
ziekte (Eriksson, 1959), podotrochleïtis, rachitis en cornage, terwijl
door bloedgroepen bepaalde, op de Rhesusfactor \\ an de mens gelijkende
verschijnselen zich manifesteren in de vorm van hemolytische icterus bij
pasgeboren zuigende dieren (Rendel, 1959).

Wat het varken betreft hebben we ook niet alleen met de meer dan 40
bekende erfelijke gebreken te doen. Bij deze diersoort werden bijv. signifi-
cante verschillen tussen families gevonden, wat betreft de ovulatie, het
aantal gemummificeerde vruchten per worp, de toomgrootte en de embryo-
nale sterfte (Bauer, 1963). Ook maakt hij melding van constitutionele
gebreken die veel erger zijn dan in \'t oog vallende erfelijke defecten. Fok-
technisch is volgens hem vooruitgang te bereiken t.a.v. snuffelziekte, spier-
degeneratie, hartdood, steriliteit,, zwakke biggen en kleine tomen. Verder
t.a.v. warmteregulatie, zwakte in de achterhand, rachitis en gewrichtsaan-
doeningen. Schulze en Plonait (1963) wijzen op de erfelijkheid van
de arthritis deformans van het spronggewricht en andere beenafwijkingen.
Eriksson (1959) noemt nog een door inteelt ontstane meer resistente
stam tegen Brucella en ook bij het varken is de met bloedgroepen samen-
hangende hemolytische icterus bij pasgeboren biggen bekend (Rendel,
1959).

Het zou mij te ver voeren voor schaap en geit met resp. 38 en 23 bekende
erfelijke gebreken (Koch, 1957) gelijksoortige verbanden tussen erfe-
lijkheid en ziekten te memoreren. Ik wil echter nog wijzen op de kip
(Eriksson, 1959), waarbij lijnen werden ontwikkeld die zeer resistent
tegen pullorum zijn; de verschillen tussen leukose resistente stammen (5%
sterfte) t.a.v. leukose gevoelige stammen (sterfte 50-60%) zijn verder al-
gemeen bekend. Dan wijst Bauer (1963) nog op erfelijke constitutie-
fouten die zich bijv. uiten in slechte bevruchting, kiemsterfte, lage uit-
komstpercentages, zwakke kuikens, eileider-aandoeningen en stofwisselings-
ziekten. Ook is bekend een erfelijk bepaald riboflavine gebrek.
En wat de laboratoriumdieren betreft noemt Eriksson (1959) een er-
felijk bepaalde resistentie tegen verschillende infectieuze ziekten, als bijv.
salmonellose. Verder werd bij rat en muis een resistentie, blijkbaar van
erfelijke natuur, tegen een infectie met ingewandswormen aangetoond.

Na het verweven zijn van erfehjkheid en ziekte belicht te hebben moeten
we in de tweede plaats de relatie tussen voeding en gezondheid behandelen.
Het woord stofwisselingsziekten spreekt ten aanzien hiervan duidelijke
taal. Dat de dierenarts in verband hiermee op de hoogte moet zijn van de
gehele bedrijfsvoering op het veehouderijbedrijf blijkt bijv. duidelijk uit
het kopziekteonderzoek van Kemp (1959).

Behalve ten aanzien van de specifieke stofwisselingsziekten is de voeding,
zoals bekend, van grote invloed op de manifestatie van opfokziekten en
parasitaire ziekten en spreekt het woord deficiëntieziekten (mineralen,
sporenelementen) voor zichzelf. Ook voor de fertiliteitsstatus is de voeding,
vooral in de tropen met uitgesproken droge seizoenen, maar ook in de
Westerse landen van grote betekenis (De Groot, 1947; Hammond,
1957; Van Loe n, 1960). Bauer (1957) wijst, na onderscheid gemaakt
te hebben tussen eenzijdige, onoordeelkundige, over- en ondervoeding, op
de betekenis van een moderne dietiek, ook in verband met het optreden
van infectieuze ziekten.

Een bijzonder aspect, zeker in diergeneeskundige zin, vormt het met de
voeding toedienen van enzymen, vitaminen en antibiotica (De Groot,
1956) en van hormonen (Hammond, 1950).

Zeer duidelijk blijkt tenslotte het sterke verband tussen voeding en ge-
zondheid uit de grote invloed op het baarkleed (Van Koetsveld,
1954). Inspectie van haar en baarkleed is voor de dierenarts immers eeri
belangrijk onderdeel van het systematisch klinisch onderzoek.

Tenslotte nog iets over het verband tussen gezondheid en het derde aspect
van de zoötechniek nl. „management". Dit omvat zowel huisvesting als
verzorging.

Hoe belangrijk dit verband is, bleek wel tijdens het symposium over „de
invloed van klimaat op gezondheid en produktie", dat de Maatschappij
voor Diergeneeskunde in 1958 tijdens de jaarvergadering organiseerde.
Wat de runderziekten betreft wijst Oosterlee (1958) op het verband
tussen klimaat en kopziekte, de invloed van het elektrisch veld en de lucht-
druk op het optreden van mond- en klauwzeer en van tocht op het ont-
staan van pneumonieën en darmafwijkingen bij kalveren. T e r p s t r a
(1958) wijst op de invloed van het stalklimaat op hypoglycemische toestan-
den bij jonge biggen, op anemie, viruspneumonie en darminfecties. Verder
wijst hij er op dat bacteriën en virussen zich onder bepaalde zg. ongunstige
klimatologische omstandigheden beter kunnen handhaven, vermeerderen
en verspreiden. Zeer interessant is in dit verband de door hem vermelde
bevinding van S h o p e uit Australië, dat aan de eerste uitbraken van var-
kenspest vaak bijzondere meteorologische gebeurtenissen voorafgaan tijdens
welke te voorschijn gekomen regenwormen de onmisbare schakel vormen
voor de overbrenging van ziekten. Gor don (1963) toonde verder aan
dat in varkensstallen een atmosfeer van hoge temperatuur en vochtigheid
niet als nadelig, maar als gunstig beschouwd moet worden t.a.v. het op-
treden van pneumonieën. Eernstman (1963) geeft een overzicht van
de invloed van het micro- en macroklimaat op het optreden van enzoöti-
sche en viruspneumonie bij varkens.

VanAlbada (1958) noemt verder vele voorbeelden van de invloed van
luchtdruk, regen, temperatuur en wind op de kwantiatieve en kwalitatieve
produktie, d.i. op de gezondheid van de kip.

Verder zijn algemeen bekend de optimale tempera:uren voor de verichil-
lende diersoorten, zoals kip, varken en rund (Findlay, 1958) ei de
grote invloed van het licht (Stegenga, 1958i op het optreden van
bronstverschijnselen, haargroei, haaruitval, vitamine D-vorming, mekgift
en mummificatie van de witte huid. Verder bleek in najaar en voorwnter
het percentage doodgeboren kalveren het hoogst te zijn (S te gei ga,
1964 a) en bleken verschillende aangeboren afwijkingen bij rundere» af-
hankelijk te zijn van de maand van geboorte (Stegenga, 1964b)
Crawford (1962) wijst er echter op dat er nog te weinig systematisch
is onderzocht over het verband tussen klimaat en ziekte. Hierbij zal aan-
dacht geschonken moeten worden aan de invloed op het oorzakelijk igens
(parasieten, protozoën, bacteriën en virussen), de overbrenger (teken, slak-
ken, vliegen, muskieten), de ontwikkeling van vergiftige planten of schim-
mels en het dier zelf.

Ook voor kleine huisdieren is de invloed van het klimaat op ziekten van
belang zoals Christoph en Henning (1963 i aantoonden voo- het
verband tussen seizoen en eczeem bij honden.

Hoe groot zijn verder niet de invloeden van de bouw en inrichting van
bedrijfsgebouwen op het voorkomen van ziekten en afwijkingen, zoal; op-
fokziekten, speenbetrappen en kannibalisme. Zo noemt bijv. H a \' e r-
mann( 1963) in dit verband het optreden van perosis en borstblarm bij
in batterijen gehouden mestkuikens die de slachtkwaliteit ongunstij be-
ïnvloeden.

En tenslotte is de juiste verzorging en het juiste gebruik der verschilende
diersoorten van grote invloed op het voorkomen van ziekten en de kwali-
teit van de prcxlukten. Veel kennis omtrent machinaal melken is niet
alleen nodig i.v.m. mastitis (G r o m m e r s, 1963; Brus, 1964), maar ook
om kwaliteitsmelk te kunnen produceren, terwijl bijv. het al of niet ont-
hoornen in loopstallen een vraagstuk is waarbij kennis van de dierpsycho-
logie helpt om goede prcxlukten — in dit geval vlees en huid — te kunnen
afleveren.

Na dit overzicht van de huidige stand van zaken ten aanzien van de
concrete aanrakingspunten en verbanden tussen zoötechniek en dierge-
neeskunde, zou men de indruk hebben kunnen krijgen dat de zoctech-
nische aspecten van de diergeneeskunde belangrijker zijn dan welke andere
ook.

In de eerste plaats wel omdat deze groep vakken de dierenarts het normale,
gezonde en produktieve landbouwhuisdier leert kennen, op het behoud
waarvan alle diergeneeskundig handelen gericht moet zijn. En verder,
omdat, zoals we gezien hebben, bijna geen der economisch belangrijke
ziekten op de juiste wijze te bestrijden is, als men de zoötechnische aspecten
(teelt, voeding of huisvesting en verzorging) buiten beschouwing laat.
In de praktijk van de huidige diergeneeskundige situatie wordt dit belang
van de zoötechniek voor de dierenarts echter nog onvoldoende erkend,
hoewel hierin verandering begint te komen. Men krijgt er blijkbaar oog
voor dat de diergeneeskunde als een in hoofdzaak economisch bepaald be-
roep — de meestal om ethische gronden van belang zijnde behandeling van
kleine huisdieren laat ik hier buiten beschouwing — niet statisch is, maar
gebonden is aan de eisen die de praküjk der veehouderij in een concrete

situatie stelt. Niet de derenarts bepaalt wat zijn werk zal zijn, maar de
boer. En de diergeneeslunde zal naar de behoeften van de maatschappij
blijven evolueren, zoals lat ook in de laatste eeuw het geval geweest is.
Waren omstreeks 1800 ce hoofdopgaven voor de diergeneeskunde in Euro-
IDa de bestrijding van b;smettelijke dierziekten en de verzorging van het
legerpaard, in de loop \\an de 19e eeuw kreeg het paard en daarnaast de
os betekenis als landboiwtrekdier en werden verder de veeteeltprodukten
geleidelijk aan van grottr betekenis. In de 20e eeuw heeft dit proces zich
voortgezet zodat thans Je veeteeltproduktie de belangrijkste tak van de
landbouw is geworden. In Nederland bedroeg in 1961 de waarde van de
brutoproduktie van de /eehouderijprodukten in miljoenen guldens 4052,
tegen resp. 883 en 1201 voor de akkerbouw- en tuinbouwgewassen (Land-
bouwgids, 1963).

De dierlijke trekkracht is intussen vervangen door mechanische en ken-
merkend voor de hedendaagse veeteelt is verder het streven de produktie
te verhogen door intensivering. Intensivering door verbetering van erfe-
lijke aanleg, voeding en verzorgmg, één en ander gepaard gaande met het
vormen van grotere eenheden. Het individuele dier verliest met name bij
de kleinere diersoorten meer en meer zijn betekenis en de snelle ontwikke-
ling der preventieve diergeneeskunde is begonnen.

Behalve de reeds genoemde Duitse en Nederlandse auteurs B a u e r (1956,
1957 en 1958), Baier (1956), Oosterlee (1958) en Ter pst ra
(1958) wijzen hierop vooraanstaande auteurs uit de gehele westelijke we-
reld. Zo bijv. Koch (1958) die een goede opleiding in de zoötechnische
vakken als voor de dierenarts noodzakelijk ter sprake brengt en F e r r a n-
do (1958), Burkhart (1959), Shirer (1963) en B a x t e r (1963),
die allen „preventive medecine" als de toekomst der diergeneeskunde zien.
Behalve dat dit verband houdt met het optreden van de reeds genoemde
grotere concentraties, zijn hierop ook van invloed grondige veranderingen
in de voeding (antibiotica, anthelmintica, hormonen, tranquillizers, cocci-
diostatica, pellets, ureum en aminozuren) en in behandeling (verzorging).
We zullen, zo zegt Ritchie (1962), in het algemeen afstand moeten
doen van de behandeling van het zieke dier om ons meer te wenden tot de
benadering van veterinaire problemen op basis van de gezondheid van de
kudde als geheel.

Nu hebben we in het kader van deze preventieve diergeneeskunde tot nu
toe eigeidijk alleen aandacht besteed aan twee aspecten, nl. die van de
bestrijding der zoönosen, inclusief de melk- en vleeshygiëne, en de bestrij-
ding van besmettelijke ziekten. Aangezien deze laatsten langzamerhand
aan betekenis verliezen zal er tijd komen voor de preventieve diergenees-
kunde van de niet-infectieuze ziekten, die tot nu toe eigenlijk steeds ver-
waarloosd is geworden (Baxter 1963).

Hij stelt verder dat het in de toekomst om dat grote deel van de populatie
za! gaan dat niet perfect gezond, maar ook dikwijls niet duidelijk klinisch
ziek is.Nl. dat gedeelte dat in variërende mate gezond is en minder pro-
duktief is dan het zou kunnen zijn. En dit wegens onvoldoende verzorging,
voeding en genetische aanleg. Burkhai t (1959) betoogt hetzelfde ah
hij wijst op de belangrijkheid van de kleine verliezen per dier bij grote
concentraties. Hij beklemtoont de betekenis hiervan door de termen
„morbidity" en „subclinical morbidity" te gebruiken, d.w.z. te wijzen op
onvoldoende produktie, gemeten aan groei, voederverwerking, produktie en

vruchtbaarheid, veroorzaakt door khnische en subkhnische aandoeningen.
Wat de varkens betreft vatten Schulze en Plonait (1963) het zo
samen dat vele chronische varkensziekten, zoals enzoötische pneumonie,
rinitis, schurft, luizen en spoelwormen dikwijls niet tot de dood leiden,
maar het economisch resultaat zeer ongunstig beïnvloeden.
Morrison (1961), Voorzitter van de „American Veterinary Medical
Association" wijst in dit verband op de betekenis van associatie en spe-
cialisatie teneinde alle mogelijke veterinaire problemen, de preventieve
diergeneeskunde betreffende, het hoofd te kunnen bieden. Het klinisch be-
handelen van zieke dieren, zo schrijft hij, komt op de tweede plaats.
S hirer (1963) wil de veterinaire practicus ontwikkelen tot „the profes-
sional consultant", die contracten afsluit met bedrijven voor castraties,
vaccinaties, de behandeling van patiënten, alsmede voor de bespreking van
de voeding, de „management" en de economie van het bedrijf.
Burkhart (1959) denkt in dezelfde richting als hij stelt, dat in de
toekomst de veterinair niet zo zeer therapeut als wel adviseur zal zijn
en zijn werkzaamheden zullen bestaan uit het opmaken en uitvoeren van
een vaccinatieprogramma, de klinische behandeling van zieke dieren, het
elimineren van specifieke subklinische ziekten zodra hiervoor goede diag-
nostica beschikbaar zijn, de verbetering van de huisvesting en verzorging,
het vaststellen van rantsoenen en het geven van advies bij de selectie van
fokdieren.

In een gehele serie artikelen over „the Future of the Veterinary Profes-
sion", gepubliceerd in „The British Veterinary Journal" wordt eenzelfde
geluid gehoord. Zo bijv. van Gould (1962) die schrijft over „the Ge-
neral Veterinary Practice" en wijst op de toekomst van de veterinair
als adviseur, die rekening moet houden met de invloed van het gehele
complex van uitwendige omstandigheden. Een ter zelfder tijd in hetzelfde
tijdschrift verschenen serie artikelen over „Modern Trends in Animal
Health and Husbandry" wijst in dezelfde richting. En in Amerika wordt
de opleiding aan deze veranderende omstandigheden aangepast. Zo bijv.
aan Purdue\'s University (1963) waar als twee belangrijke nieuwe vakken
worden gedoceerd: toegepaste veevoeding en de economische betekenis
van het veterinaire werk.

Wanneer men ervan uitgaat dat ongeveer 50% van de inkomsten van
practici verkregen worden uit werkzaamheden verbonden aan de ge-
organiseerde ziektebestrijding en de andere helft uit de zg. particuliere
praktijk, dan volgt daaruit dat er aan de preventieve diergeneeskunde,
zoals die in de Duitse, Engelse en Amerikaanse literatuur wordt geschetst,
nog slechts weinig wordt gedaan. De hoofdoorzaak zal wel zijn een tekort
aan dierenartsen waardoor voor deze ten dele adviserende en tijdrovende
werkzaamheden niet voldoende tijd gevonden kan worden. Toch komt
hierin verandering, want in verschillende praktijken wordt het adviseur-
zijn voor grotere eenheden steeds belangrijker.

De ontwikkeling van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren wijst
in dezelfde richting. Deze instituten nemen immers in de laatste jaren
specialisten op het gebied van de pluimvee- en varkensziekten in dienst
die niet meer met een grondige kennis der infectieuze ziekten kunnen vol-
staan. De interactie tussen erfelijke aanleg, voeding, milieu en ziekteoor-

zaak is zo intensief, dat men ook doorkneed moet zijn in de teelt, voeding
en verzorging. En de verhouding bodern-plant-dier — ook hiervoor worden
deskundigen aangesteld — wordt steeds meer van betekenis geacht.
Het is in dit verband tekenend dat de directeur van de Gezondheidsdienst
voor Vee in Friesland in zijn jaarverslag 1962-1963 schrijft: „dat, nu de
werkzaamheden van de georganiseerde dierziektebestrijding in de rund-
veesector afnemen de dienst steeds meer geconfronteerd wordt met moei-
lijkheden op de bedrijven in verband met melktechniek, kwaliteit van de
melk en mastitis". En hij vervolgt: „Ook voor het overige wordt de
dienst steeds meer ingeschakeld op bedrijven waar moeilijkheden zijn t.a.v.
ziekten, produktie, etc. Dit geldt niet alleen voor runderen, maar ook voor
varkens, schapen en pluimvee. Het minder beschikbaar zijn van mensen
werkt deze moeilijkheden in de hand".

Dit nieuwe, nauwe verband tussen diergeneeskunde en zoötechniek heeft
Prof. Van der Plank blijkbaar reeds in 1936 gezien toen hij in zijn
toespraak tot de studenten aan het einde van zijn inaugurele oratie over
„selectie en aanpassing" zeide: „Enkelen Uwer zullen geroepen worden
een functie te vervullen bij gezondheidsdiensten voor vee zoals er thans
een in Friesland zo succesvol werkzaam is. Naast grondige kennis van
besmettelijke ziekten is voor hen ook de studie der zoötechniek en hygiëne
onmisbaar".

In groter verband, nl. dat der Europese Economische Gemeenschap, waar-
binnen binnen enkele jaren ook Nederlandse dierenartsen vrij zullen kun-
nen werken, verwachten ook Joubert en Maller (1960) voor de
toekomst een nauwe samenhang tussen diergeneeskunde en zoötechniek.
Zij schrijven „dat de toekomst van het veterinaire beroep verzekerd zal
zijn mits zij, d.w.z. de dierenartsen, met het oog op de verantwoordelijk-
heden die hen wachten de toepassing van collectieve vaccinaties en de
zoötechnische verbeteringen richten op de diergeneeskunde van de kudde".
Oük in het functioneren van nieuwe periodieken komt deze nieuwe toe-
nadering tussen zoötechniek en diergeneeskunde tot uiting. In tijdschriften
als „Zuchthygiene, Fortpflanzungsstörungen und Besamung der Haus-
tiere", alsmede „The Journal of Reproduction and Fertility" werken dier-
geneeskundigen en zoötechnici nauw tezamen.

„l\'Histoire se répète". Nadat diergeneeskunde en zoötechniek gedurende
eeuwen hand in hand gingen om tenslotte door noodzakelijke specialise-
ring uit elkaar te gaan, zien wij thans een opmerkelijke „rapprochement".
Vele problemen kunnen alleen maar door een gezamenlijke diergenees-
kundige en zoötechnische benadering tot oplossing worden gebracht. De
in verband met moeilijkheden op een bedrijf te hulp geroepen dierenarts
zal zowel de zuiver diergeneeskundige als de zoötechnische aspecten van
een probleem moeten kunnen beoordelen. Al was het alleen maar om de
juiste specialist voor een bepaald vraagstuk te hulp te kunnen roepen.
De tijd is voorbij dat met een enkele injectie het kopziekteprobleem is
afgedaan. De boer vraagt advies op het gebied van de voeding, verzorging
en eventueel bemesting om kopziekte en subklinische kopziekte te voor-
komen.

Voor aandoeningen van uier en spenen zal de boer thans niet meer ge-
noegen nemen met een penicilline-inspuiting. Dat kan hijzelf ook nog. Hij
wenst te weten hoe door verbeterde melktechniek, hygiëne, stalinrichting

en eventueel selectie deze aandoeningen zoveel mogelijk voorkomen kun-
nen worden.

En voor moeilijkheden op kalvermesterijen, varkensbedrijven en kippen-
houderij en kan de dierenarts ook niet meer volstaan met een eenvoudige
curatieve behandeling van een of enkele dieren. De boer-ondernemer wenst
een zodanig advies wat betreft de teelt, voeding en verzorging dat hij tot
een maximale produktie komt.

In het economische bestel is de klant koning. Zo in de verhouding boer-
dierenarts de boer. Meent de boer geen waar voor zijn geld te krijgen dan
gaat hij het elders zoeken.

Hoe intrigerend is echter het werk van hen die over alle gezondheidsas-
pecten van een bedrijf mogen waken.

Na in een historisch overzicht over de ontwikkeling van de verhouding tussen
diergeneeskunde en zoötechniek een door specialisatie noodzakelijk geworden uit
elkaar groeien geconstateerd te hebben, wordt gewezen op dc gewenstheid van
samenwerking voor de oplossing van vele hedendaagse problemen.
Met name worden voor de verschillende diersoorten die ziekten en ziektetoestanden
genoemd waarbij resp. erfelijkheid, voeding en „management" van grote invloed
zijn. Met klem wordt aldus op de betekenis van een grondige kennis van de
zoötechniek voor de hedendaagse dierenarts gewezen.

In de toekomst zal dit nog meer het geval zijn. Uit een korte schets van de ont-
wikkeling van de diergeneeskunde gedurende de laatste eeuwen wordt nl. de conclusie
getrokken dat de dierenarts zich in de komende jaren steeds meer zal bezig moeten
houden met „prevendve medicine". Prevendeve diergeneeskunde ook wat betreft de
niet specifiek infecdeuze ziekten. De dierenarts als „consultant" za! zich steeds meer
moeten toeleggen op de diergeneeskunde van de kudde, de groep, waarbij een
grondige kennis van toegepaste genedca, voeding en verzorging niet gemist kan
worden.

In a historical review of the devolopment of the relationship between Veterinär)\'
medicine and zootechnics, it is pointed out that the two have grown apart as a
result of specializadon, and the need of co-operation in solving a large number of
current problems is stressed.

Special reference is made to those diseases and conditions in the various animals, in
which heredity, nutrition and management are important factors. The value of a
thorough knowledge of zootechnics to the modern veterinarian is stressed.
This will be so to an even greater extent in the future. It is concluded from a brief
description of the development of veterinary medicine in the last few centuries that
veterinary surgeons will increasingly have to apply themselves to preventive medicine
during the years to come. This form of preventive medicine will have to include
those diseases which are not specifically infectious. The veterinary consultant will
increasingly have to engage in the veterinary medicine of herds and flocks, in which
a profound knowledge of applied genetics, nutrition and management will be essential.

Après avoir constaté, dans un aperçu historique sur l\'évolution de la relation entre
la médecine animale ct la zootechnie, une divergence nécessitée par la spésialisation,
l\'auteur signale l\'intérêt d\'une collaboration pour la solution de plusieurs problèmes
actuels.

L\'auteur nomme pour les différentes espèces d\'animaux les noms des maux et des
états maladifs qui sont influendés considérablement par respectivement l\'hérédité,
l\'alimentation et le „management" (ménagement). Ainsi il souligne l\'importance

d\'une connaissance fondamentale de la zootechnie pour le médecin vétérinaire
contemporain.

A revenir elle sera encore plus nécessaire. D\'une brève esquisse de l\'évolution de la
médecine vétérinaire pendant les dernieres siècles l\'auteur tire la conclusion que le
médecin vétérinaire devra de plus en plus s\'occuper, dans les années à venir, de
la médecine préventive, également en ce qui concerne les maladies infectieuses non
spécifiques.

Le médecin vétérinaire comme „conseillant" devra de plus en plus s\'étudier à
la médecine vétérinaire du troupeau, du groupe, à laquelle une connaissance appro-
fondie de la génétique appliqée, de l\'alimentation et des soins en général ne devra
pas faire défaut.

Nachdem Verfasser in einer historischen Übersicht die Entwicklung des Verhältnisses
zwischen Veterinärmedizin und Zootechnik skizziert hat, konstatiert er ein durch die
Spezialisierung notwendig gewordenes Auseinanderwachsen, betont jedoch das Er-
wünschtsein einer Zusammenarbeit, um die vielen Gegenwartsprobleme aufzulösen.
Besonders werden die Krankheiten und Krankheitszustände der verschiedenen Tier-
arten erwähnt, wobei Erblichkeit, Ernährung und „management" von grossen Ein-
fluss sind. Mit Nachdruck wird auf die Wichtigkeit einer gründlichen Kenntnis der
Zootechnik für den heutigen Tierarzt hingewiesen.

In Zukunft soll dies noch mehr der Fall sein. Aus einer kurzen Schilderung der
Entwicklung der Veterinärmedizin während der letzten Jahrhunderte wird nämlich
die Konklusion gezogen, dass sich der Tierarzt in den kommenden Jahren immer
mehr mit der „präventiven Medizin" beschäftigen muss. Piäventive Veterinärme-
dizin auch betreffs nicht spezifisch ansteckender Krankheiten. Der Tierarzt als
„Berater" muss sich immer mehr auf eine Veterinärmedizin verlegen, die sich mit
der Herde und Gruppe befasst, wobei eine gründliche Kenntnis der angewandten
Genetika, Ernährung und Versorgung nicht entbehrt werden kann.

En un compcndio histórico sobre el desarrollo de la relaciôn entre la veterinaria
y la zootecnia se comprueba un desenvolvimiento divergente necesitado por especiali-
zación, luego se indica la deseabilidad de colaboración para la solución de muchos
problemas actuales.

Particularmente se mencionan para las distintas especies de animales esas enferme-
dades y condiciones de enfermedad en que tienen influencia grande respectivamente
herencia, alimentación y „management". Con énfasis se indica entonces la signifi-
caciôn de un conocimiento profundo de la zootecnia para el veterinario moderno.
En el futuro esto serâ el caso aûn mâs. De un resumen breve del desarrollo de la
veterinaria durante los ûltimos siglos se saca a saber le conclusion que el veterinario
tendra que ocuparse siempre mâs con la „medicina preventiva" en los afios que
vienen. Veterinaria preventiva también en cuanto a las enfermedades no especifi-
camente infecciosas. El veterinario como ..consultor" tendrâ que dedicarse siempre
mâs a la veterinaria del rebano, del grupo, en que no se puede faltar un conocimiento
profundo de la genética aplicada, alimentación y cuidado.

A 1 b a d a, M. van: De invloed van verlichting en stalklimaat op de eiproduktie

van kippen. Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1034, (1950).
Atmadilaga, D.: Cattle breeding in Indonesia with special reference to heat

tolerance. Thesis University of Indonesia. Djakarta, 1959.
Baier, W.: Kontra^elektion und tierärztliche Praxis. Tierärztl. Umschau, (11)
Aug. 1956.

Bauer, H.: Fruchtbarkeit und Nachkommenprüfung beim Rind. Der Tierzüchter
5-lI-\'56.

Bauer, H.: Zuchthygiene und Tierheilkunde. Berl. Münch, tierärztl Wschr 70
121, (1957).

Bauer, H.: Die Wirtschaftlichkeit der Tierzucht in Abhängigkeit von der Zucht-
hygiene. Tierärztl. Umschau, 285, (1958).

Bauer, H.: Leistung und Gesundheit von Standpunkt des tierärztlichen Tier-
züchters. Züchtungskunde 35, 412, (1963).

Baxter, J. T.: Trends in Veterinary Preventive Medicine. Irish Vet. ]., 17, 81,
(1SG3),

Bons ma, J. G.: The improvement of indigenous breeds in subtropical environ-
ments: A. Rhoad: Breeding beef cattle for unfavorable environments- University
of Texas Press, 1955.

Brus, D. H. J., Cazemier, C. H., Jaartsvcld, F. H. J., Politiek
R. D. en De Rooy, J.: Mastitis en Melktechniek (1). Veeteelt- en Zuivelber\'
7, 181, (1964); Tijdschr. Diergeneesk., 89, 823, (1964).

Burk hart, R. L.: The Trend to Preventive Veterinary Practice. International
Vet. Bull., 1, (3), 23, (1959).

Christoph, H. J. und Henning, W.: Ekzem und Wetter. Wien tierärztl
Mschr., 50, 358, (1963).

Crawford, M.: Meteor-pathological forecasting diseases of Livestock. World
Meteorological Organization, Toronto, 1962.

Dieten, S. W. J. van: Is de schade ten gevolge van „erfelijke gebreken" bij het
rundvee bekend? Veeteelt en Zuivelber.,, 7, 190, (1964).

Eernstmann, T.: De invloed van het micro- en macroklimaat en van isole-
ringsmaatregelen op het optreden van enzoötische- of viruspneumonie bij varkens
Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1344, (1963).

E m m e r s o n, M. A. and Hazel, L. N.: Radiographic Demonstration of Dwarf
Gene Carrier Beef Animals, ƒ. Am. vet. med. Ass., 128, 38, (1956).

Eriksson, K.: Krankheitsresistenz; uit: J. Hammond, I. Johannson en
F. Haring: Handbuch der Tierzüchtung, 2e Band Hau.stiergenetiek 1959.

Ferrando, R.: Les perspectives d\'avenir de la médecine vétérinaire. Schweiz
Arch. Tierheilk., 100, 75, (1958).

Findlay, J. D.: Temperature regulation in cattle at high temperatures. Tijdschr.
Diergeneesk., 83, 992, (1958).

Gordon, W. A. M.: Environmental Studies in Pig Housing V; The effect of
housing on the degree and incidence of pneumonia in baconpigs. British vet 1
1X^,307,(1963).

Gould, G. N.: The future of the Veterinary Profession; General Veterinary
Practice. British vet. ]., 118, 275, (1962).

Grommers, F. J.: Een overzicht van de betekenis van het machinaal melken
in de aetiologie van mastitis. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1553, (1963).

Groot, Th. de: Ueber die Ursache und das Wesen der Weidetetanie. Berl Münch
tierärztl. Wschr., 72, 284, (1959).

Groot, Th de: Het probleem der Rundersteriliteit. Openbare les gehouden op
16-10-1947 aan de Landbouwhogeschool te Wageningen.

Groot, Th. de: Het voeren van antibioticum bevattende rantsoenen aan her-
kauwers. Landbouwdocumentatie, Lit. overzicht no. 16, 1956.

Hafez, E. S. E.: Nymphomanie bij het rund. Vlaams Diergeneesk Tijdschr., 25
267, (1956).

Hammond, J.: The practical use of hormones in animal production. Report
Study Meeting of the Europ. Association for Animal Production, Ghent, 1950.

Hammond, J.: Zucht und Ernährung auf Frühreife in ihrer Auswirkung auf
die Fruchtbarkeit. Zächtungskunde, 29, 483, (1957).

Haverman n, H.: Die Sicherung hoher Leistungen und guter Gesundheit beim
Geflügel durch Fütterung und Haltung. Züchtungsbiol., 35, 428, (1963).

Hoekstra, P.: Veeteeltproblemen in Indonesië, gezien in het licht der historie.
Inaugurele oratie Universiteit van Indonesië, 1950.

Johannson, I.: Genetik und Tierzüchtung: Bisherige Resultate und aktuelle
Möglichkeiten. Zschr. Tierzüchtung und ZüchtungsbioL, 66, 1, (1955).

Joubert, L. et M a h 1 e r, G.: Marché Commun; Eleveurs et Vétérinaires. Rev.
Mid. Vit., Ill, 21, (I960).

Kemp, A.: Landbouvi^kundige aspecten van het kopziektevraagstuk. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 469, (1959).

Koch, P., Fischer, H. und Schumann, H.: Erbpathologie der landwirt-
schafdichen Hausdere. Paul Parey, 1957.

Koch, W.: Die Ausbildung des Tierarztes in der Tierzucht. Tierärztl Umschau,
13, 79, (1950).

Koetsveld, E. E. van: De invloed van de voeding op het baarkleed en de
samenstelling van het haar. Tijdschr. Diergeneesk., 79, 405, (1954).

L O e n, A. van: Voeding en steriliteit bij vrouwelijk rundvee. Tijdschr. Diergeneesk.,
85, 94, (I960).

Morrison, M. L.: The future of the veterinary profession. ]. Am. vet. med. Ass.,
140, 36, (1962).

Oosterlee, C. C.: De invloed van het stalklimaat op de melkproduktie en van
het klimaat op het optreden van ziekte bij runderen. Tijdschr. Diergeneesk., 83,
1001, (1958).

Plank, G. M. van der: Selecde en aanpassing. Inaugurele rede R.U. Utrecht,
1936.

Purdue\'s University: Purdue\'s Fresh Approach to Veterinary Education.
Mod. Prev. Practice, 44, 36, (1963).

Rendel, J.: Blutgruppen; uit: J. Hammond, J. Johannson en F. Ha-
ring: Handbuch der Tierzüchtung, 2e Band Haustiergenetik, 1959.

Ritchie, John: The future of the veterinary profession: Preventive Medicine.
British Vet. ]., 118, 499, (1962).

Schulze, W. und Plonait, H.: Die gesundheitlichen Voraussetzungen für die
Züchtung und die Mast des Fleischschweines. Züchtungskunde, 35, 454, (1963).

Sjollema, P.: Gezondheidsdienst vcor Vee in de provincie Friesland. 44e Jaar-
verslag, 1963.

Smithcors, J. F.: Evoludon of the Veterinary Art. Vet. Med. Publ. Comp.,
Kansas City, Missouri, 1957.

StatensHusdyrbrugsudvalg: Undersogelser over de ydre brustsymptomer
og forskellige forhold i forhindelse hcimed; 306 berctning fra forsogslaboratoriet,
1958.

Stege nga, Th.: Aangeboren afwijkingen bij rundvee. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
286, (1964b).

S t e g f n g a, Th.: De invloed van het licht op verschillende levensprocessen bij
landbouwhuisdieren, Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1034, (1958).

Terpstra, J. I,: Invloed van het :ta!klimaat op ziekte en gezondheid bij varkens,
Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1024, (1958).

Teute, H, W.: Praedisponierende Faktoren für das Auftreten von Masdds und
Untersuchungen über die Zusammensetzung von Mastitismilch. Berl. Münch,
tierärztliche IVschr., 74, 185, (1961).

V e 1 z e n, G. J. van: Over de erfelijkheid van de vruchtbaarheid bij het vrouwelijk
rund. Veeteelt en Zuivelber.., 6, 588, (1963); Landbouwgids 1963.

Wiesner, Ekkehard: Die Erbschäden der landwirtschafdiche Nutzdere;
Gustav Fischer, 1960.

W i Ic o X, G. J., P f a u, K, O, and B a r 11 e 11, J. W.: An investigation of the
inheritance of female reproductive performance and longevity and their relation-
ships widiin a holstein-friesian herd. ƒ. Dairy Sei., 942, (1957).

Plato said: "If arithmetic, mensuration, and weighing be taken away
from any art, that which remains will not be much". Nearly a century
ago. Gal ton said; "Until the phenomena of any branch of knowledge
have been submitted to measurement and ninnber, it cannot assume the
status and dignity of a science".

Of more practical importance to most of us is that a breeder seeking to
compare two or more breeding plans needs to know two things about each:
(1) What will happen if he follows this plan and (2) what each plan will
cost. Only by balancing these, can he decide which is best for his circum-
stances. A rough scheduling of numbers, generations, and how far along he
will be at each of the next five or ten years, will sometimes reveal important
aspects of the plan which would not otherwise be noticed. .\\n idea of the
plan at still more distant periods, such as 20 years or more, may be worth
some thought but the details of distant plans seem not worth making be-
cause many unpredictable things which have not yet happened, such as
the vagaries of the sampling in Mendelian inheritance, are certain to
change at least the details of the plans as those things happen.
Gomputing what would result from a given breeding practice has been
done sketchily since Galton\'s first efforts at measuring relationships and
regressions. Engeler (1936) gives a brief account of the efforts which
breeders practiced before Galton\'s time. Unfortunately, Galton and his col-
leagues did not speculate much about the consequences if inheritance were
particulate. The facts they observed and many of the quantitative methods
they devised for describing populations still stand but many of their inter-
pretations have had to be revised at least a little. Mendel discovered
the particulate nature of the processes of inheritance but the first 20 years
after 1900, when De Vries and others brought Mendel\'s findings to
public attenion, went mostly for verifying what Mendel had discovered
and starting to explore its consequences. By the early 1930\'s population
genetics had begun to assume its modern form, largely under the leader-
ship of Wright, Fisher and H a 1 d a n e.

Current areas of interest, which seem likely to be useful in making de-
cisions about breeding plans, include such diverse things as how to make
selection more effective, what can be accomplished by subdividing the
population into many local groups and breeding each of those within itself
enough to develop genetically distinct families or lines; what to do if inter-
action between environment and heredity is important, and special aspects
of animal breeding in newly developing lands.

If the breed or other population is to be improved as a unit without sub-
division into noninterbreeding subgroups, interest centers on the general
formula that the improvement expected in the mean by one generation of
selection is:

where I is the index or basis of the selections and G is the breeding value
(genie or additively genetic value) of the individuals which are to be
selected or rejected for breeding purposes.

The formula may be more meaningful if expressed verbally as follows:
Improvement = (accuracy) x (amount of genie variation) x (intensity).
Obviously, the main possibilities for increasing the rate of improvement
are to increase the accuracy and the intensity of the selections. Ordinarily
one cannot do much to change oq within a population of animals, al-
though a breeder of self-fertilized plants will often make an outcross the
very first thing, in order to introduce more genetic variability. When the
improvement actually accomplished is genuinely less than this formula
promises, interest in the reasons for this "genetic slippage" (D i c k e r s o n,
1955 and 1963) is keen, of course.

Ways to improve the accuracy include such familiar things as controlling
the environment or correcting for its effects, so that the effects of environ-
ment will not so often be mistaken for the effects of heredity; paying some
attention (but not too much) to ancestors, collateral relatives and pro-
geny; and how to pay enough (but not too much) attention to each of the
many different traits desired. If followed far enough, these things lead to
making selection indexes for improving animals .rt the maximum rate.
Often we can predict reasonably accurately the rate at which the popu-
lation, as it now exists, can now be improved, but we have no dependable
way of predicting the ultimate limit to which improvement can be carried.
Constructing selection indexes which are really fitted to the case requires
knowing the economics of the situation and often some balancing of cha-
racteristics against each other when both are desirable but they are par-
tiall)- incompatible. Selection indexes seem to have the most utility where
the freedom to cull is most limited and where several characteristics are
involved and need to be kept in about their proper proportion. Practical
breeders have always used a selection index process when they balanced the
good points and the poor points of an animal to decide what they were
finally going to do with it. For the most part, they do this balancing men-
tally and subjectively and the standards may drift from time to time, so
that often the selection actually practiced emphasizes some traits much
niore and others much less than the breeder really intended, or believes he
h^s done. .Mso both the phenotypic and the genetic intercorrelations
bhtween the traits (which will often be different and sometimes may even
be opposite in sign) can sometimes make the optimum weighting of the
traits and of infonnation on relatives much different from what seems
plausible superficially.

The intensity of selection can be increased by being systematic enough to
eliminate carelessness and procrastination and to make full use of whatever
freedom to cull is available. Reducing animal deaths from accidents or
diseases can help powerfully in this direction, as a large fraction of the
larger remainder can then be culled for breed improvement. Artificial in-
semination in cattle permits (but does not guarantee) doubling the inten-
sity of selection of bulls. Also A.I. permits some increase in accuracy in
whatever culling can still be done among sires after they become progeny-
tested. If and when the techniques for ova transfer and transplantation are
made feasible, a corresponding but lesser increase in the intensity of culling
among females may become possible.

Subdivision of the population leads to at least a little inbreeding. The
formation of separate breeds of livestock in the first place was that kind
of a process. Two somewhat different goals may be in view where the po-
pulation is subdivided into several subgroups, each of which is kept gene-
tically nearly separated from the others. First, it may be intended to use
the surplus breeding stock in some form of outbreeding. With maize and
chickens this usually takes the form of crossing four different strains to pro-
duce the seed grains or the baby chicks which are sold to the commercial
producer. It has led to some brilliant successes. With less prolific animals,
it usually takes the form of rotation outbreeding, preferably with at least
three or four breeds or strains in the rotation. The second purpose is the
linebreeding one of trying to perpetuate the good qualities of some highly
admired animal. In this method the group is linebred to that animal with
the object of keeping the group as closely related to him as possible with-
out paying any more price in inbreeding than is necessary to keep that
relationship high. The various groups compete with each other for the
favor of other breeders. The more successful groups expand and are used
to some extent to top-cross on the other groups. This amounts to grading
the other groups toward the most successful ones. This has been a tradi-
tional method of animal breeding for a century or more. Genetically it is
at least partially justified when many of the genes produce good results in
certain combinations but bad results in others. This changing, or even re-
versal, of the effects of a gene, according to what genes are present at other
loci, is generally called epistatis. Certainly some of it exists, especially in
wide crosses, but opinions still differ as to whether it is an important part
of the genetic variation which one encounters when trying to improve a
"pure" breed from within itself.

In proceeding on the road toward oud^reeding foi commercial animals
but purebreeding for seedstocks, one has several options. First, he could ex-
periment with the existing subgroups which are genetically distinct already,
such as breeds and — more rarely because they are not often very distinct
genetically — families within breeds. Then he could choose two or more
of those subgroups which cross best and continue to breed them pure for
seedstock and sell the surplus for commerical use in outbreeding. Second,
he might use extreme inbreeding to make extreme genetic differences
between subgroups and then try to find among these inbred lines some
which would nick well. This is what the maize breeders have been doing
for more than 40 years and most of the breeders of chickens have been
doing for the last 20 years or more. Third, in recent years some have sought
to dispense with the costly and voluminous inbreeding procedure by first
finding two or more groups which already cross well and then seeking
to improve their crosscombining ability further by selecting in each those
which produce the best crosses with the other stock, rather than to select
them according to their own performance or even according to the kinds
of progeny and other relatives they have when bred pure. This is usually
called "reciprocal recurrent selection".

The comparative merit of different individuals or different groups some-
times changes from one environment or economic purpose to another.
Technically we call this "interaction" between environment and heredity.
The more important this is, the more necessary it is to test and measure
the merit of the animals under circumstances similar to those for which

they are being bred. Also the more likely it is that the ideal solution would
be to breed a separate breed or type for every environmental or economic
niche large enough to warrant the extra overhead costs of breeding a se-
parate race to suit its needs. By contrast, one can imagine that it might
be possible to breed animals which would do moderately well in all niches,
although not superlatively well in any. This we would call general adapta-
bility, while we would call it specific adaptability if they are especially well
adapted to a few niches but poorly adapted to most. At the moment, the
evidence suggests that interaction between heredity and environment is
rather small, although probably real, for most of our farm animals within
any reasonably small country with a nearly uniform environment. The case is
far different where we think of improving a breed for use both in the tem-
perate zone and in the tropics, or for use both in humid and arid lands.
However, even in a small country with a rather uniform climate, the di-
versity of economic purposes seems generally to justify some breeding for
special needs. The farmer using his cattle mostly for dairy purposes and
the farmer who is raising cattle mostly for draft or for beef are likely to
want different breeds.

Problems of animal breeding in new and slightly developed lands have be-
come increasingly important as the modern aid programs between nations
have developed. Men from The Netherlands faced this long ago when
trying to improve the farm livestock in Indonesia. Professor Van d e r
Plank was one of the leaders in that. I learned much from three major
visits with him, a dozen years apart. In such activities, fitting the plan to
the local conditions is highly important. Elaborate plans seem rarely
adapted to a region where husbandry is primitive enough that individual
pedigrees are not known and the grazing lands perhaps are not even
fenced. Even local social and religious customs may be more important at
such times than the quantitativeness, of a selection index!
That some readily observed traits, perhaps worth little for their own sake,
are useful indicators of merit or demerit in other traits which are impor-
tant but difficultly measured, is a part of the ancient traditions of animal
breeding, in most cases too large a parti Some fragments of truth are in
this, so far as the genes are pleiotropic, or so far as the observed character
is itself .i part of the larger and more important character as, for example,
fullness of round in beef cattle or of ham in pigs may be of some use as
indicating the fraction of the whole carcass which is muscle.
On the other hand, most traits of much economic importance are affected
by very many genes. If a gene controls a blood antigen, for example,
and also affects milk production, dozens or perhaps hunderds of other
genes will also affect milk production. Selecting for that blood antigen in
the hope of improving milk production would be selection for only a tiny
fraction of the total inheritance for milk production. The gain from doing
so might not be quite zero but certainly it would be extremely small. Only
in very rare cases would the same gene be the major determinant of a trait
which is readily observed and also the major determinant of the other trait
which we really want. D a r w i n\'s observation that blue-eyed white cats
are deaf is perhaps an example of such a rare case.

The classical goal of animal breeding is to make our stock purer and purer
for the genes which produce high merit. We hope, although perhaps only

after many generations, ultimately to make a breed or stock which would
breed entirely pure for what we think is ideal and would be better than any
cross which could be made with it. Many of the findings of genetics during
the last 30 or 40 years have raised doubts that such an ideal is really pos-
sible biologically. Perhaps the most healthy and profitable animal must be
heterozygous in many pairs of genes (although certainl)- not in all pairs").
In that case, our ultimate goal is to produce seedstocks which will be bred
relatively pure and may be only mediocre or less in their own merit, but
which will cross with each other to produce animals better for commercial
purposes than any homozygous animal could possibly be. The possibility
exists. Considerable evidence indicates it to be rather likely. Yet the evi-
dence seems not wholly decisive and the question still remains open. It
may be true for some traits and not for the others. It seems more likely
to be true for traits with low heritability and obviously high importance for
"fitness" than for traits with high heritability or for traits which have first
come under selection in recent years. From its nature and from the multi-
plicity of animal uses and performances, the question seems likely to remain
open for a long time. Its importance for our ultimate goals and longtime
breeding plans is obvious but, fortunately, man\\ of the things we would
do in the next 2 or 3 animal generations are almost the same.
Perhaps the many bits of research now under way, picking at bits of the
problem from one direction or another, will have made the answer clearer
by the time we reach the forks of the road where important decisions can-
not be postponed longer.

Deciding which of two or more breeding plans should be followed requires estimating
two things as accurately as is conveniently possible. The first is: How much im-
provement in the animals will result and how rapidly? The second is: How much
will it cost in money, time and physical facilities? Both of these are quantitative.
A selection index is a quantitative definiton of the breeder\'s ideal. It is a scorecard
modified appropriately by what is known about the genetic and phenotypic cor-
relations among the desired traits. Its use helps the breeder take best advantage of
his always limited amount of freedom to select and cull.

The improvement in the population mean, which one generation of selection causes
is the product of three factors: (1) Accuracy and (2) Intensity of the selections and
(3) Amount of genetic variation in the population. If improvement is to be rapid,
all three must be large. This is for general combining ability. With suitable data, the
rate of improvement can be predicted but not the ultimate limit.
Some „genetic slippage" can occur from such phenomena as overdominance, epistasis
and nonlinear interactions between environment and heredity. Sometimes these can
be utilized in breeding for specific combining ability or maximum heterosis, as in
hybrid corn or chicks, or in rotational crossbreeding but this depends much on the
economics, as well as the biology, of the species.

Als men een keuze uit twee of meer fokmethoden wil maktn, dan moeten vooraf
twee punten zo nauwkeurig als redelijkerwijs mogelijk is, worden benadcrd. Het eerste
is: hoeveel verbetering zal men bij de dieren kunnen bereiken en hoe snel? Het tweede
is: hoeveel geld en tijd het kost en welke de fysieke mo.gelijkhedcn zijn. Beide
zijn kwantitatief van aard.

Een selectie index is een kwantitatieve definitie van des fokkers ideaal, Het is een
doeltreffend aangepast rapport over wat er bekend is van de genetische en fenoty-

pische correlaties tussen de gewenste eigenschappen. Het gebruik ervan helpt de
fokker om zo goed mogelijk te profiteren van zijn altijd beperkte vrijheid bij de
selectie.

De verbetering van het populatiegemiddclde die per generatie door selecde kan
worden verkregen is het produkt van drie factoren: 1. nauwkeurigheid en 2. intensi-
teit van de selectie en 3. grootte van de variatie in de populatie. De mate van ver-
betering is afhankelijk van de grootte van deze drie factoren. Dit geldt in het alge-
meen bij normale combinatiegeschiktheid. Met bruikbare gegevens is het mogelijk
de mate van verbetering te voorspellen, maar niet de hoogst bereikbare grens.
Genetische aberraties kunnen optreden door verschijnselen als overdominantie, epis-
tasie en niet-lineaire interacties tussen milieu en erfelijkheid. Soms kunnen deze in de
fokkerij benut worden bij specifieke combinatiegeschiktheid of maximum heterosis,
zoals bij hybride mais of kippen of bij rotatiekruising, maai dit hangt sterk af
zowel van de economische omstandigheden als van de biologische eigenschappen
van de plant- en diersoorten.

Si l\'on veut choisir entre differents méthodes d\'élevage, il faudra considérer au
préalable, le plus exactement possible, deux questions à résoudre. La première c\'est:
quel degré d\'amélioration pourra-t-on atteindre chez les animaux et combien rapide-
ment cette amélioration pourra-t-elle se réaliser? La seconde c\'est: Combien de temps
et combien d\'argent faudra-t-il y consacrer et quelles sont les possibilités physiques?
Les deux questions sont de nature quantitatives.

Un index de sélection est une définition quantitative de l\'idéal de l\'éleveur. C\'est un
rapport efficace et bien adapté sur tout ce qui est connu des relations génétiques
et phénotypiques entre les qualités requises. En s\'en servant l\'éleveur pourra profiter
aussi bien que possible de sa liberté toujours restreinte dans la sélection.
L\'amélioration de la moyenne de population qui peut être obtenue par génération
grâce à la sélection est le résultat de trois facteurs: 1. la précision, 2. l\'intensité de la
sélection et 3. la grandeur de la variation dans la population. Le degré d\'amélioration
dépend de la grandeur de ces trois facteurs. Ceci est valable en général pour une
aptitude normale de combinaison. A l\'aide de données utilisables il est possible^ de
prédire le degré d\'amélioration, mais non pas la limite maximale qui puisse être
atteinte.

Des aberrations génétiques pourront se présenter par suite de phénomènes tels que
l\'hyperdominance, l\'épistasie et les interactions non-linéaires entre le milieu et l\'hé-
rédité.

Parfois celles-ci pourront être utilisées dans l\'élevage au cas d\'une aptitude spécifique
de combinaison ou d\'un maximum d\'hétérosis, comme c\'est le cas pour le maïs
ou les poules hybrides ou pour le croisement de rotation, mais cela dépend fortement
aussi bien des circonstances économiques que des qualités biologiques des espèces
végétales et animales.

Will man zwischen zwei oder mehr Zuchtmethoden wählen, dann müssen vorerst zwei
Punkte möglichst genau überlegt werden. Erstens: welche Verbesserung kann man
bei den Tieren erreichen und wie schnell? Zweitens: wieviel Zeit und Geld kostet
dies und welche sind die physischen Möglichkeiten? Beide sind in ihrer .Art quantitiv.
Ein Selektionsindex ist eine quantitatieve Definition des Züchterideals. Er ist ein
zweckentsprechender Rapport über dasjenige, was von den genetischen und phäno-
typischen Korrelationen zwischen den gewünschten Eigenschaften bekannt ist. Die
Benutzung desselben gibt dem Züchter bei seiner stets begrenzten Freiheit bei der
Selektion die Möglichkeit, dies so gut wie möglich aus zu nutzen.

Die Verbesserung des Populationsdurchschnitts, die per Generation durch Selektion
erreicht werden kann, ist das Resultat dreier Faktoren:

Der Verbesserungsgrad ist von der Grösse dieser drei Faktoren abhängig. Dies gilt
im allgemeinen bei normalen Kombinationsfähigkeit. Mit brauchbaren Unterlagen
ist es möglich den Grad der Verbesserung vorauszusagen, jedoch nicht die erreichbare
Höchstgrenze.

Folgende Erscheinungen können genetische Abweichimgen zur Folge haben: vor-
herrschendes Merkmal, Epistasie und nichtlineare Interaktionen zwischen Milieu
und Erblichkeit. Manchmal können diese in der Züchtung bei spezifischer Kombinati-
onsfähigkeit oder maximum heterosis, wie beim hybriden Mais, und Hühnern oder
bei Rotationskreuzung genutzt werden, doch dies hängt in starkem Masse sowohl
von den wirtschaftlichen Umständen, als auch von den biologischen Eigenschaften
der Pflanzen- und Tiersorten ab.

Si se quiere hacer una elecciôn de dos o mâs métodos de cria, primero hay que
aproximarse a dos puntos asi exactamente como razonablemente sea posible. El
primero es: a cuânto mejoramiento se podrâ llegar en los animales y qué pronto?
El segundo es: cuânto dinero y tiempo lo cuesta y qué son las posibilidades fisicas. Los
dos son de carâcter quantitativo.

Un indice de celecciôn es una definiciôn quantitative del ideal del criador. Es un
informe eficazmente adaptado sobre lo que se sabe de las correlaciones genéticas y
fenotipicas entre los carâcteres deseados. El cmpleo de eso le ayuda al criador para
aprovechar los mâs bien posible de su libertad siempre limitada en la selecciôn.
El mejoramiento del promedio de la populaciôn que por generaciôn se puede obtener
por selecciôn es el producto de tres factores: 1. exacdtud y 2. intensidad de la
selecciôn en 3. magnitud de la variaciôn en la populaciôn. El grado de mejoramiento
dépende de la magnitud de estos tres factores. Esto vale generalmente con una
aptitud de combinación normal. Gon datos utiles es posible pronosticar el grado de
mejoramiento, pero no el l\'imite maximaniente conseguible. Aberraciones genéticas
pueden presentarse por fenômenas como superdominación, cpistasis y interacciones
no-Hneares entre ambiente y genética. A veces estos pueden utilizarse en la cria en
apdtud de combaniciôn especifica o heterosis mâxima., como en maiz hibrido o
gallinas hibridas o en cruzamiento de rotaciôn, pero esto depende mucho asi de las
circunstancias econômicas como de los carâcteres de las especies de plantes y animales.

Dicker son, G. E.: Cold Spring Harbor Symposium, 20, 213-224, (1955).
Dickerson, G. E.: Eleventh International Genedcs Congress, The Hague, (1963).
Engeler, W.: Festschrift Duerst, „Neue Forschungen in Tierzucht", pp. 39-70
(1936).

Onder een erfelijk gebrek kan worden verstaan: een door de eigenaar niet
gewenste eigenschap, waarbij het genotype van het dier een rol heeft ge-
speeld bij het tot stand komen ervan.

Als men een volledige geboorteregistratie doorvoert kan men een vrij be-
trouwbare indruk krijgen van het aantal jonge dieren, dat met erfelijke
gebreken geboren wordt. .A.lleen ontsnappen al die gebreken aan de aan-
dacht, waarbij de vruchten in een vroeg stadium van de graviditeit af-
sterven. In die gevallen zal de eigenaar nl. veelal tot de diagnose „niet
drachtig geworden" komen. Over de betekenis van deze groep gebreken is
dan ook niets met zekerheid bekend bij onze huisdieren.
Een ander bezwaar van het afmeten van de betekenis van een gebrek aan
het geconstateerde aantal lijders is dat, als men met recessiviteit te maken
heeft wat meestal het geval is, de heterozygote dieren voor een belangrijk
deel aan de waarneming ontsnappen, terwijl bij dominantie geen onder-
scheid tussen homo- en heterozygote dieren gemaakt kan worden op grond
van het fenotype. Nog ingewikkelder wordt het probleem als een gebrek
op meer dan een gen berust.

De beste maatstaf voor de verspreiding van een gebrek is de frequentie
waarmee het gen in een populatie voorkomt. Onder deze z.g. genfrequentie
verstaat men dat deel van de gevallen waarin een bepaalde locus op een
chromosoom door het betreffende gen wordt ingenomen.

Een en ander laat zich het eenvoudigst illustreren aan de hand van een
voorbeeld uit de Britse rundveehouderij. Bij de Shorthorns komen nl. drie
kleuren voor: rood, roodschimmel (roan) en wit, die we respectievelijk
voor kunnen stellen door de lettersymbolen AA, Aa. en aa.
Stel nu, dat we door middel van een telling vaststellen, dat 60% van de
dieren rood (AA), 30% schimmel (Aa) en 10% wit (aa) is, dan wordt de
frequentie van het gen A (q A ) in deze populatie: alle loei bij de 60% AA
dieren en de helft van de loei bij 30% schimrnelkleurige Aa dieren is
0.60 4- 0.15 = 0.75. Op dezelfde wijze berekent men q^ =0.15-1-0.10
= 0.25, waaruit volgt dat q^ = 1-q a > uiteraard ook het geval moest
zijn.

Als in een dergelijke populatie de dieren willekeurig ten opzichte van de
kleur gepaard worden, men dus niet aan een bepaalde kleur de voorkeur
geeft dan zal volgens de Wet van Hardy en Weinberg in de eerstvolgende
generatie (q^ )2 van de dieren rood gekleurd zijn, 2q q g dieren schim-
nelkleur vertonen en (q g dieren zullen wit worden. Dit wordt door bij-
gaand schema nog nader geïllustreerd.

1 Prof. Dr. Th. de Groot; buitengewoon hoogleraar Rijksuniversiteit, Utrecht, Zoö-
technisch Instituut, Biltstraat 172, Utrecht.

Het betekent echter tevens dat de genfrequentie gelijk is gebleven, n.l.
q^ = 0.5625 0.1875 = 0.75 en q^ = 0.1875 0.0625 = 0.25, het-
geen ook verwacht mocht worden omdat er ten aanzien van de kleur niet
geselecteerd werd.

Bovenstaande berekening is alleen maar opgezet om duidelijk te maken
wat onder genfrequentie wordt verstaan. Overigens is dit voorbeeld vrij
nutteloos, immers, dank zij de intermediaire wijze van overerven, heeft men
zonder meer een goed inzicht in de verspreiding van de beide genen A en
a. Anders wordt dat, als men met een recessieve eigenschap te maken heeft,
omdat men dan de heterozygote dieren fenotypisch niet kan onderkennen.
Toch kan men, als we ook hierbij willekeurige paring aan mogen nemen
(wat veelal kan als men van het bestaan van de eigenschap niet af weet)
en er geen inteelt heeft plaats gevonden, ook in dat geval de genfrequentie
berekenen. Daartoe gaat men uit van het aantal homozygoot recessieve
dieren dat geboren wordt.

Kiezen we thans als voorbeeld de kleur van onze FH en stellen we de fre-
quentie van het gen voor zwart op q ^ dan is de frequentie van het gen
voor rood q^ = (l-^Z )• "" K.I.-vereniging op de 10.000 ge-

De frequentie van het gen voor zwart is dan in deze populatie 0.95 en
die voor het gen rood is 0.05. De verhouding tussen de aantallen homozy-
gote en heterozygote zwartbonten is bij willekeurige paring q2 : 2q(l-q)
= q : 2(l-q) (Wet van Hardy en Weinberg). Dit betekent voor
ons voorbeeld als 0.95 : 0.10, met andere woorden, dat van de 105 zwart-
bonte dieren er 10 fokonzuiver voor de kleur zijn. Op dezelfde wijze kan
men berekenen dat, als in plaats van 25 roodbonte kalveren er 100 op de
10.000 zwartbonten geboren worden in zo\'n populatie op alle 11 zwartbonte
dieren steeds gemiddeld 2 heterozygoot zijn enz.

Het percentage heterozygote dieren is 2q(l-q) en is dus het grootst als de
waarde van q = 0.50. In dat geval is de waarde van 2q(l-q) = /a, d.w.z.
dat 50% der dieren heterozygoot is. Men heeft hier met een binominale
verdeling van het percentage heterozygote dieren te maken, afhankelijk
van q (fig. 1).

In het voorgaande hebben we steeds bij de beredenering aangenomen, dat
er geen selectie in de populatie werd uitgeoefend t.a.v. het betreffende
gen. Als het echter een zeer ongewenst gen betreft zal er juist wèl selectie
worden uitgeoefend met de bedoeling om de frequentie van dat gen te
doen afnemen.

Als men veronderstelt dat bij de Shorthorns de voorkeur aan de rode dieren
zou worden gegeven dan zullen uit AA dieren meer nakomelingen geboren
worden dan uit aa dieren en de Aa dieren zullen een tussenpositie innemen,
omdat deze laatste fenotypisch van de AA dieren verschillen. Stel nu dat

de aantallen nakomelingen van AA, Aa en aa dieren zich verhouden als
1 : (1-hS) : (1-S), waarbij S een maat is voor de selectie-intensiteit tegen
aa en hS voor de selectie intensiteit tegen Aa dieren.
In getallen uitgedrukt: de AA dieren worden voor 100% voor de fokkerij
gebruikt, de .Aa dieren voor bijvoorbeeld 95% en de aa dieren voor 80%,
dan wordt S = 0.20 en hS = 0.05, waaruit volgt als de waarde van h =
0.25.

Aq^ = Sq (1-q) {1-q h (2q-l)}
Uit deze formule blijkt duidelijk weer dat A q^ ook het grootst zal zijn
als q - /a, in welk geval A q ^ = 1/8 S, terwijl als q ^ tot 1 of tot O
nadert ook A q^ tot O nadert. Dit verklaart waarom het volledig uit-
roeien van een ongewenst recessief gen (erfelijk gebrek) een bijna onbe-
gonnen aangelegenheid is. Een voorbeeld met getallen kan dit weer nader
illustreren.

Als we het in de praktijk meest voorkomende geval nemen, dat de homo-
zygoot recessieve vorm niet voor de fokkerij wordt gebruikt en dat de hete-
rozygote dieren op grond van het fenotype niet van de homozygoot do-
minante zijn te onderscheiden, dus normaal worden gebruikt, dan wordt
in de bovenstaande formule s = 1 en h = 0. Dit betekent dat de waarde
van A (d.i. de toename van de frequentie van het gewenste gen, dat
verantwoordelijk is voor de dominante eigenschap) per generatie voor de
verschillende waarden van q, wordt zoals in tabel I is aangegeven. (A —
Sq (l-q)2).

Duidelijk blijkt daaruit, evenals uit figuur 2, dat als de waarde van q tot
1 (of van (1-q) tot 0) nadert, de waarde van A^ steeds kleiner wordt.
Schiet men dus aanvankelijk door de selectie zeer snel op, deze vooruit-
gang wordt tenslotte minimaal.

Bovendien is het misschien nog nuttig er duidelijkheidshalve op te wijzen
dat uit de tweede kolom van tabel I blijkt dat, reeds als de genfrequentie
0.8 bedraagt, men per generatie bij deze wijze van fokken maar meer een
loename krijgt van 0.03, en deze toename is, als de waarde van q = 0.9,
reeds gedaald tot minder dan 0.01. Welke betekenis dit heeft moge blijken
uit tabel II (fig. 3) waarin is aangegeven het aantal generaties dat men
bij deze wijze van fokken nodig zou hebben als (theoretisch) wordt aan-
genomen dat vanaf een bepaald moment de waarde van Aq niet zou af-
nemen met het stijgen van de waarde van q.

Hiermee moge voldoende duidelijk zijn aangetoond, dat dit een vrij vruch-
teloze methode is, als men inderdaad tot volledige uitroeiing wil komen.
Dit laatste is alleen te bereiken als men ook de heterozygote dieren vooi
de fokkerij uitschakelt, als men m.a.w. ook aan h in bovenstaande formule
een zekere waarde kan toekennen.

Wil men dit kunnen doen, dan zal men deze heterozygote dieren moeten
opsporen. Als men dit alleen voor de mannelijke dieren zou doen, zou men al
zeer ver opgeschoten zijn. Als dit mogelijk was, voordat men ze voor de
fokkerij ging gebruiken dan was men zelfs klaar want dan zouden geen
homozygoot recessieve vormen meer kunnen ontstaan.

Na er op te hebben gewezen, dat de genfrequentie de beste maatstaf is voor het aan-
geven van de betelsenis van een erfelijk gebrek, wordt op grond van een theoretische
beschouwing aangegeven, hoe deze genfrequentie door selectie wordt beïnvloed.
Tevens wordt aangetoond, dat men een recessief erfelijk gebrek nooit zal kunnen
uitroeien als men zich in de fokkerijpraktijk beperkt tot het uitselectercn van de
homozygoot afwijkende dieren.

Attention is drawn to the fact that the gene frequency affords the best criterion in
determining the significance of a hereditary defect, the extent to which this gene
frequency is affected by selection being discussed on a theoretical basis.
In addition, it is shown that it will never be possible to eradicate a hereditary
defect when practical breeding is confined to the elimination of homozygous defective
animals by selection.

L\'auteur fait remarquer que la fréquence des gènes est le meilleur critère pour
indiquer l\'importance d\'un défaut héréditaire et indique, partant d\'une considé-
ration théorique, comment cette fréquence de gènes est influencée par la sélection.
En même temps il démontre qu\'on ne pourra jamais exterminer un défaut héré-
ditaire récessif, si, dans la pratique de l\'élevage, on se restreint à la sélection des
animaux à déviations homozygotes.

Nachdem der Verfasser erst darauf hinweist, dass die Genfrequenz der beste Mass-
stab für die Angabe bezgl. der Bedeutung eines erblichen Gebrechens ist, wird auf
Grund einer theoretischen Bcschauung angegeben, wie diese Genfrequenz durch
Selektion beeinflusst wird.

Ausserdem wird nachgewiesen, dass man ein rezessives, erbliches Gebrechen niemals
ausmerzen kann, falls man sich in der Zuchtpraxis nur auf die Selektion homozygot
abweichender Tiere beschränkt.

Después de haber senalado que la frecuencia del geno es la mejor norma para indicar
la importancia de un defecto genético, se muestra a base de una consideración
teorética cómo esta frecuencia del geno es influenciada por selección.
También se indica que no se podrâ descepar jamâs un defecto genético recesivo, si
se limita en la préctica de cria al seleccionar de los animales anomales homozigotos.

Our larger breeds of pigs usually shed many more eggs than they produce
young at birth. While on the average only 10 to 12 young are produced
at birth examination of slaughterhouse material has shown that on the
average in old sows some 18 eggs are shed. The main cause for this is the
atrophy of many of the fertilised eggs and embryos at an early stage of
development (Hammond, 1914, 1921). It has been found that a higher
proportion of foetal atrophy occurs in old than in ) Oung sows and that in
old sows the number of eggs shed is higher than in young sows (Perry,
1936). Based on the foetal atrophy which also occurs in many other species
or under conditions where superovulation has been induced it has been
suggested that the amount of some special substance, possibly a growth
hormone, secreted by the uterine glands sets a limit on the number of fer-
tihsed eggs which can develop to birth (Hammond, 1959).
Johnson et al. (1952) found that by feeding rations high in animal
protein for 3 weeks before and 3 weeks after mating the proportion of
number of pigs born to eggs shed was higher than in control sows which
were on rations without animal protein, that is that Vitamin B12 was ne-
cessary for the production of this special growth substance.

Inbreeding often results in increased foetal atrophy in pigs (P o m e r o y,
1952) for as has been shown in rabbits limitation of this special substance
in the uterine is a quantitative recessive maternal character (Ham-
mond, 1960), that is, foetal atrophy does not depend on the genetics of
the male used. It has been found too in rabbits that excessive fatness in the
female causes increased foetal atrophy. Hammond (1957) and Seif
et al. (1955) have shown that although high plane nutrition of sows in-
creased the number of eggs shed it also increased embryonic mortality.

During development the next stage at which losses occur is shordy after
birth. Surveys have shown that some 25% perish within a week or so after
birth (Pomeroy, 1960) and Pig Recording results in Britain indicate
that these losses are widespread. The losses fall mainly on the smaller pigs
in the litter (Pomeroy, 1960) and are often due to the fact that when
temperatures are low they go into a comatose condition and so cannot
escape being laid on by the sow (Pomeroy, 1953).
During the latter part of pregnancy glycogen is stored up in the liver and
muscles of the foetus and immediately after birth the glycogen in the liver
falls (Shelley, 1961) to supply the energy necessary to keep up body
temperature and the muscular effort necessary to obtain a milk supply.
It has been found in sheep that the amount of glycogen stored in the liver
of the foetus depends on the level of nutrition of the foetus during the last
6 weeks or so of pregnancy (Wallace, 1948). The level of nutrition of
the foetus depends on these two main factors, the level of nutrition of the
dam and the area of the foetal membranes through which nutrition can be
obtained. The first becomes the most important as the number of young

«) Sir John Hammond; late professor, University of Cambridge, England.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 22, 1964 1605

Changes in the conformation of the Large White pig as It grows up. All animals
shown to the same shoulder height. In foetal life the head attains its maximum
proportions and this stage is followed by one in which the legs obtain highest
proportions. During early post-natal life the body length makes its maximum
increase, while later body and rib depth make their maximum growth.

increases and the area of the foetal membranes in some of the foetus be-
comes less. It has been shown in the rabbit that the small young born in
large litters are not due to genetic causes but to limitations of nutrition
due to placental area. The same thing probably applies to the pig. Large
amounts of fat in the abdomen at midpregnancy also tends to reduce birth
weight by limiting expansion of the uterus and so the area of the foetal
membranes. Experiments are required to find out whether the feeding of
glucose to the sow before parturition or the injection or feeding of the
young directly after parturition with glucose will reduce the mortality
in the smaller pigs in the litter.

Considerable changes in the proportions of the body occur as the pig grows
up (Hammond, 1927-28). In foetal life the head attains its maximum
proportions, and this stage is followed by one in which the legs obtain their
maximum proportion. During early post-natal life body length makes its
maximum increase while later body and rib depth make their maximum
growth (Fig. 1). Similarly development takes place in a definite order in
the different tissues of the body (Fig. 2), the maximum growth of brain
occurs early in life and this is followed in succession by growth of bone,

Diagrams showing how the changes in body form and composition are brought about
by differences in the time and rate of growth of different parts and tissues of the
body. The upper diagram shows how growth occurs in a late maturing breed
(bacon type), or under conditions of a low plane of nutrition; while the lower
diagram shows these changes in an early maturing breed, and under conditions of
a high plane of nutrition. The curves represent growth of the parts of the body: (1)
head and legs, (2) Body length, and (3) Body depth — or alternatively of body
tissues: (1) Bone, (2) Muscle, and (3) Fat. The thick vertical lines mark off the
amount of growth made up to the time the animals have reached pork ((100 lb.)
or bacon (200 lb.) weight; this varies according as the breed is late or early maturing,
and as the plane of nutrition is low or high.

then muscle and lasdy fat (Mc Meek an, 1940). On high plane nutri-
tion these changes take place more quickly than on low plane nutrition.
The different breeds of pigs too vary in the rate at which they go through
these proportional changes, in early maturing types the maximum daily
rate of increase in the various parts and tissues come closer together in time
than in the later maturing types (Fig. 2).

Of all our domestic animals the pig is most prone to develop too much
fat for present day requirements. Why this should be is explained by com-
parison of two extremes in development. As adults the Large White pig
and the Donkey both attain much the same weight but the shape of their
growth curves are very different. The Donkey is large at birth at a time
when both head and legs, brain and bone are making most of their growth
and grows relatively slowly afterwards when fat is being formed. On the
other hand the pig is small at birth so head and bone are relatively small
while afterwards its rate of growth is relatively large at a time when fat is
being formed. In this respect cattle are nearer the donkey and sheep nearer
the pig; there is thus a sequence in degree of fatness in our farm animals.
This same thing applies also to breeding within a species, the Aberdeen
Angus calf at birth is much smaller than the Friesian and the degree of
fatness is higher in the former in adult life.

By controlling the shape of the growth curves by changes in the plane of
nutrition in the pig we can obtain somewhat similar results and reduce
the proportion of fat in our pigs. McMeekan (1940) divided each of a
number of litters of Large White pigs into two and fed one half on a high
and the other on a low plane of nutrition from birth to 112 days old so as

to make them grow along predetermined growth curves. .\\t 112 days old
each group was again subdivided into two, half of each remaining on the
same plane of nutrition and the other reversed. Those reared on a high
plane of nutrition were put on a low and \'i^e low plane ones put on high
plane so that each of the two reached 200 lbs. liveweight on the same day.
Pigs on all the different planes were killed when they reached 200 lbs.
(Fig. 3). Both the body proportions (Fig. 4) and the composition (Fig. 5)
of the carcass were modified according to the shape of the growth curve.
On high plane nutrition (H.H.) all parts and tissues of the body grew to
their maximum genetic capacity. On low nutrition (L.L.) the earlier grow-
ing parts and tissues such as head and bone developed at the expense of
the later growing parts and tissues such as loin and fat. In those which
quickly grew in early life but were slowed down later (H.L.) the early

developing parts and tissues such as length of body, bone and muscle were
well developed but the later developing depth of body and fat were re-
duced. In those which grew slowly at first and then grew quickly later
(L.H.) the early developing parts and tissues of the body such as length
and bone were reduced and the later developing parts and tissues such as
the depth of body and fat were increased.

The reason for these changes is that when the nutrition of the animal is
reduced a system of priority of supply of the nutrients going to the dif-
ferent parts and tissues from the blood stream is set up (Fig. 6) this
priority being according to their order of development as the animal grows
up (Fig. 2). Thus on high plane of nutrition (H.H.) throughout all tissues
are served according to their genetic requirement and the pig gets too fat
whereas on low plane throughout (L.L.) head and bone grow at the ex-
pense of the other parts or tissues. When an animal on high plane is put
onto a low plane (H.L.) length, bone and muscle grow at the expense
of depth and fat. While when a low plane pig is put on high plane (L.H.)
the fat which is capable of quicker growth than bone develops to its
greatest capacity on a short animal with small bone and much fat is pro-
duced.

Proof that brain and bone will grow at the expense of muscle and fat in
the pig has been shown byPomeroy (1941) who reduced well fed pigs
of 300 lb. to 200 lb. by submaintenance nutrition and found that these
early growing tissues increased in weight in spite of the loss of weight in
the carcass as a whole. Lucas et al. (1962) who checked the growth of
pigs at 50 and 100 lb. liveweight concluded that they did not affect carcass
composition although a check at 50 lb. caused increased fat over the \'eye\'
muscle. These results differ from McMeekans in the time at which the li-
mitation of growth was imposed. One of the unknown factors involved in
this is the time at which muscle cell multiplication in the pig ceases and
when increase in muscle cell size begins also whether poor nutrition shortly
after birth will reduce muscle cell number.

In the sheep increase in muscle cell number ceases after the third month of
foetal life (Joubert, 1956) and thereafter all muscular growth is by
increase of muscle cell size. This is a species which is born in an advanced
stage of development. In the rat however which is born at a very much
earlier stage of development, Widdowson and McCance (1960)
found that differences in plane of nutrition from birth to weaning perma-
nently affected body size which implies that muscle cell numbers increased
after birth. St aun (1963) has reviewed the literature on muscle cell
number and size in pigs and other species. From his experiments, he con-
cludes that the number of muscle cells does not increase as the pig grows
up but that the diameter of the fibres and percentage of lean are increased
by high protein and decreased by high plane energy feeding as compared
to low. It has been found that the diameter of the fibres are larger in im-
proved pigs than in the Wild boar and larger in gilts (70.9%) than in hogs
(67.8%) at similar ages and this corresponds to differences in area of the
longissimus dorsi muscle. So far as sex differences in size are concerned
however there are much larger differences in cattle and sheep than there
are in pigs.

Differences in shape of the
longissimus dorsi muscle in
Large White pigs, cut at
the level of the last rib (all
reduced to the same
muscle width-A).
From top to bottom;

■ 112 days old gilt, high
plane nutrition;
327 days old hog, 200
lbs. liveweight, low
plane nutrition;

— 200 lbs liveweight,
defective muscle; part
shown by line above
muscle replaced by fat.

One of the important considerations in the development of the pig is the
depth of the \'eye\' (longissimus dorsi) muscle. In the young pig the width
of the \'eye\' muscle develops first and as the pig grows up the depth in-
creases and at the same age the proportion of the depth (B) to length (A)
increases more on a high plane than on a low plane of nutrition (Fig. 7).
Since the changes in muscle size after weaning are due to increase in
muscle fibre diameter and not to increase in number of muscle fibres and
since the majority of the muscle fibres lie longitudinally in the \'eye\' muscle,
the changes in shape of the \'eye\' muscle due to age and nutrition are
caused by increases in muscle fibre diameter.

Yeates (1964) found that in old identical twin cattle the depth (B) to
length (A) of the eye muscle decreased after submaintenance, but that on
refeeding the original depth was regained. The loss of depth was due to
reduction in muscle fibre diameter and was not due to destruction of
muscle fibres.

In some \'eye\' muscles of the pig the depths in the middle is impaired by
the inclusion of fatty tissue in place of muscle (Bottom line of Fig. 7).
It has yet to be determined as to what is the reason for this defect. A few
comparisons have been made, and more are yet required to provide proof,
between defective muscles and normal muscles from pigs of the same age,
breed and carcass weights. It was found that the muscle fibre diameter
was larger in the defective muscle than in the normal and this would in-
dicate that the defective muscles were due to a smaller number of muscle
cells. If this were confirmed the question would arise as to whether it was
due to genetic causes, which exist as sex associated characters between male
and female sheep (Joubert, 1956) or whether the defect was due to
deficiency of some amino acid in the early stages cf growth shortly after
birth which led to the atrophy of a certain number of the muscle cells. The
depth of the eye muscle is greater in gilts than in hogs.

In foetal and neonatal life development failures are frequent. The rate of growth
of the different parts of the body occurs in a definite order. During the intra-
uterine stage the skull increases most quickly in size, the legs then follow while after
birth first length and later depth of body show the highest rate of increase. With the
tissues a similar definite order of development occurs. Brain reaches its maximum
rate of growth first, then bone followed by muscle and lastly the fatty tissues. The
speed with which these different stages follow each oher vary with the species,
maturity within a species and the plane of nutrition. When the plane of nutrition
is lowered a system of priorities is set up, the early maturing parts and tissues
having priority of nutrition over the later developing parts and so cause changes
in conformation and composition.

In early life the muscle fibres increase in number but later increase takes place
in size only. It is important to know when the one ends and the other begins. The
maximum depth the longuissimus dorsi muscle can attain probably depends on the
number of fibres formed. High as compared with low plane nutrition increases the
diameter of the muscle fibres and so the depth of the longuissimus dorsi muscle.
Although low plane nutrition in later life reduces muscle fibre diameter it does not
reduce their number.

Gedurende het leven van de foetus en het pasgeboren dier treden dikwijls afwijkingen
in de ontwikkeling op. De groeisnelheid van de verschillende delcn van het lichaam

geschiedt in een vaste volgorde. Gedurende het intra-uterine stadium neemt de
schedel het snelst in omvang toe, dan volgen de ledemater, terwijl na de geboorte
eerst de lengte en daarna de diepte van de romp de grootste groeisnelheid vertonen.
Bij de weefsels valt een soortgelijke vaste volgorde in ontwikkeling waar te nemen. De
hersenen vertonen eerst hun maximum groei, gevolgd door de beenderen, daarna de
spieren en tenslotte het vetweefsel.

Het tempo waarmee deze verschillende stadia elkaar opvolgen varieert van diersoort
tot diersoort en hangt af van de vroegrijpheid binnen de diersoort en het voedings-
niveau.

Als het voedingsniveau verlaagd wordt openbaart zich een systeem van prioriteiten,
waarbij de delen en weefsels die het eerst uitgegroeid zijn, dan voorkeur krijgen over
de zich later ontwikkelende delen, als gevolg waarvan er veranderingen optreden in
lichaamsbouw en -samenstelling.

Aanvankelijk nemen de spiervezels in aantal toe, later alleen nog de omvang. Het is
van belang om te weten wanneer het eerste stadium in het tweede overgaat. De
maximale doorsnee die de musc, longissimus dorsi kan bereiken hangt waarschijnlijk
af van het aantal gevormde spiervezels. Een hoog voedingsniveau doet in vergelijking
met een laag voedingsniveau de doorsnee van de spieivezels en dus ook de doorsnee
van de musc, longissimus dorsi toenemen. Een laag voedingsniveau op latere leeftijd
doet de doorsnee der spiervezels wel, maar het aantal spiervezels niet afnemen.

Souvent pendant la vie du foetus et de l\'animal nouveau-né des troubles de dévelop-
pement se présentent. La rapidité de croissance des différentes parties du corps évolue
dans un ordre fixe. Pendant le stade intra-utérin le crânc se développe le plus
rapidement en volume et les membres suivent, tandis qu\'après la naissance d\'abord
la grandeur et ensuite la profondeur du tronc présentent la plus grande rapidité de
croissance. Pour le développement des tissus on peut observer un même ordre fixe.
Le cerveau montre d\'abord sa croissance maximale, suivi par les os, ensuite les
muscles et finalement le tissu adipeux.

La rapidité avec laquelle les différents stades se succèdent, varie d\'espèce animale en
espèce animale et dépend de la précocité de l\'espèce animale et du niveau nutritif.
Lorsque le niveau nutritif est baissé un système de priorités se révèle : les parties et
les tissus qui se sont développés les premiers sont alors privilégiés devant les parties
se développant plus tard et la conséquence c\'est que des altérations se présentent
dans la structure et la composition du corps.

D\'abord les fibres musculaires augmentent en nombre, plus tard seulement en volume.
Il importe de savoir quand le premier stade passe au second. La coupe transversale
maximale que peut atteindre le musculus longissimus dorsi dépend probablement du
nombre de fibres musculaires formées. Un niveau nutritif élevé fait, en comparaison
avec un niveau nutritif bas, augmenter la coupe des fibres musculaires et par suite
également la coupe du musculus longissimus dorsi. A un âge plus avancé un niveau
nutritif bas fait diminuer la coupe des fibres musculaires, mais non pas diminuer
le nombre de fibres musculaires.

Während der Entwicklungsperiode des Fötus und des neugeborenen Tieres treten oft
Abweichungen im Wachstum auf. Die Wachstumsschnelligkeit der verschiedenen
Körperteile geschieht nach einer bestimmten Reihenfolge. Während des intra-uterinen
Stadiums nimmt der Schädel am schnellsten an Umfang zu, dann folgen die Glied-
massen, während nach der Geburt erst die Rumpflänge und dann die Rumpfbreite die
grösste Wachstumszunahme hat. Bei den Geweben nimmt man eine ähnlich bestimmte
Entwicklungsfolge wahr. Zuerst hat das Hirn die grösste Zunahme, gefolgt durch
Gliedmassen und Muskeln und schliesslich durch das Fettgewebe.
Das Tempo, womit die verschiedenen Stadien einander auffolgen, schwankt von

Tier- zu Tierart und hängt von der Frühreife innerhalb der Tierart und dem
Nahrungsniveau ab.

Wird das Nahrungsniveau verringert, so macht sich ein Prioritätssystem geltend,
wobei Teile und Gewebe die zuerst ausgewachsen sind, den Vorrang vor den
sich später entwickelnden Teilen haben mit der Folge, dass Veränderungen sowohl
im Körperbau, als auch in der Körperzusammenstellung auftreten.
Anfangs nehmen die Muskelfasern in .Anzahl zu, später nur noch die Grösse. Es
ist wichtig zu wissen, wann das erste Stadium ins zweite übergeht. Den grössten
Durchschnitt den der Muse, longissimus dorsi erreichen kann, hängt wahrscheinlich
von der Anzahl gebildeter Muskelgewebe ab. Ein hohes Nahrungsniveau hat zur
Folge, dass, im Vergleich zu einem niedrigen, der Durchschnitt der Muskelfasern und
infolge diesen auch des Muse, longissimus dorsi zunimmt. Ein niedriges Nahrungs-
niveau auf späterer Lebzeit verringert wohl den Durchschnitt der Muskelfasern,
jedoch nicht deren Anzahl.

Durante la vida del feto y el animal recién nacido se prescntan a menudo anomallas
en el desarrollo. La vclocidad dc crccimiento de las partes diferentes del cuerpo
ocurre en un orden fijo.

Durante el estadio intra-uterino el craneo se agranda en tamano le mâs pronto, pues
siguen las extremidades, mientras después del nacimiento primero la longitud y
luego la profundidad del tronco prescntan la vclocidad de crccimiento mayor.
En los tejidos se puede observar un orden fijo similar en el desarrollo. Los ccrebros
primero prescntan su crccimiento maximal, seguido por los huessos, luego los mûsculos
y finalmente cl tejido pringoso. La vclocidad con que estos estadios diferentes se
siguen, varia de especie de animal hasta especia de animal y dépende dc precocidad
entre la especie de animal y el nivel de alimentación.

Si se baja el nivel de alimentación, se manifiesta en sistema de prioridades, con que
las partes y tejidos que se han crccido primero, cntonces obticnen la preferencia a las
partes que se desarrollen luego, a consecuencia de que se prescntan alteraciones en
estructura y composición del cuerpo.

Al principio las fibras muscularcs aumcntan en numero, luego sólo en tamaiïo. Es
importante saber cuando cl primer estadio pasa al segundo. La sección maximal que
puede llegar el musc, longissimus dorsi dépende probabilmente del numero de fibras
muscularcs formadas. Un nivel de alimentación alto hace aumentar la sección de
las fibras muscularcs comparado con un nivel dc alimentación bajo y pues también
la sección del musc, longissimus dorsi. Un nivel de alimentación bajo en edad
ulterior hace disminuir la sección de las fibras muscularcs, pero no el numero
de fibras muscularcs.

Dyrlaeg 63, 11, (1952).
Joubert, D. M.: Nature, London 175, 936, (1956) and ƒ. Agric. Sci., 47, 59,
(1956).

Lucas, 1. A. M., Livingstone, R. M. and McDonald, L: Animal Pro-
duction 4, 195, (1962).
McMeekan, C. P.: ƒ. Agric. Sci., 30, 276, 387 and 511, (1940).

Perry, J. S.: ƒ. Agric. Sci., 47, 332, (1956).
Pomeroy, R. W.: J. Agric. Sci., 31, 50, (1941).

(Copenhagen), (1952).
Pomeroy, R. W.: }. Agric. Sci., 43, 182, (1953).
Pomeroy, R. W.: ƒ. Agric. Sci., 54, 1 and 31, (1960).

Seif, H. L., Grummer, R. H. and C a s i d a, L. E.: ]. Anim., Sci., 14, 573,
(1955).

In 1952 hield Van der Plank een inleiding voor de Afdeling Neder-
land van de World\'s Poultry Science Association over de theoretische
grondslagen vóór en praktische toepassing in de pluimveeteelt.
Hij begon met een zekere onrust over de gang van zaken te constateren,
omdat de fokkers tegenslagen ondervonden bij de fokkerij. Ook nu onrust,
ook nu tegenslagen, maar nu vooral op economisch gebied.

Van der Plank zag in de toepassing van populatiegenetica — in het
hanteren van begrippen als variabiliteit, variantie en heritability — moge-
lijkheden die de fokkerij op een hoger peil konden en ook moesten brengen.
Kritisch werden fenotype en fenotypische waardering en keuring afgewogen
tegen fokken op genotype en progeny-testing.

Alvorens praktische toepassingen te bespreken liet hij het begrip inteelt de
revue passeren en stelde hij scherp, dat zonder inteelt camouflage van de
aanwezigheid van minder gewenste genen en dus geringere kansen op fok-
zuiverheid voor gewenste eigenschappen, zal optreden. En met het consta-
teren van dit feit, zeide hij, beroeren wij één van de zwakke punten van
de pluimveeteelt in ons land; het valt cp dat hier één stadium is overge-
slagen — of althans toch wel erg verwaarloosd is — nl. de stamvorming
of het opbouwen van families.

Kruisingen met heterosis als doel is juist, maar niet zonder voorafgaande
stamvorming en onderzoek naar de geschikte combinaties.
Hij kwam toen reeds tot de conclusie dat men zal moeten komen tot:
-A. 1. het opbouwen \\ an slechts een paar stammen op één fokbedrijf;
2. het nakomelingenonderzock van hanen, gebruik makend van be-
rekeningsmethoden uit de variabiliteitsstatistiek;

2. hetzelfde onderzoek met dieren van verschillende bedrijven op één
centraal punt;

2. invoeren van bepaalde predicaten voor hanen op grond van be-
wezen fokprestaties, met Denemarken als voorbeeld, zowel op de
bedrijven als op één centraal punt.
Laten wij nu kritisch bezien wat er gebeurd is.

Er zijn stammen opgebouwd, maar teveel per bedrijf, en men kan vaak
nog slechts van stammen in opbouw spreken; de zo noodzakelijke inteelt
ontbreekt vaak; een foksysteem is dikwijls maar nauwelijks gevolgd. Enkele
fokkers gingen tot bewerking van hun fokgegevens over; bij velen ontbrak
de tijd in de wedloop naar de enorme export.

Heritability onderzoek zal niet veel hebben plaatsgevonden, maar wel ver-
rees het „Toetsbedrijf voor de Pluimveeteelt" te Putten onder auspiciën
van de Stichting voor het Fokkerijwezen bij de Pluimveehouderij. Daar-
mee werd één van Van der Plank\'s wensen dus vervuld.

1 Prof. Dr. W. K. Hirschfeld; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht;
Biltstraat 172, Utrecht.

Wel moet gezegd worden dat van hoofdzakelijk commerciële gebruiks-
hybriden de eindprodukten getoetst worden, waarbij de eis van de moge-
lijkheid van het rapen van de benodigde broedeieren op minstens drie ver-
meerderingsbedrijven met tezamen minstens 1000 hennen de toets zeker ten
goede komt.

De fokteehnische commissie kwam ook tot stand; het verlenen van hanen-
predicaten is niet meer overwogen; de snelle generatiewisseling bij pluim-
vee en de extensieve fokkerij werkten dit tegen.

En waarom nu weer die onrust onder de pluimveehouders?
Omdat het in de z.g. „legsector" slecht gaat; de eierproducerende bedrij-
ven maken slechte prijzen en de Nederlandse fokkers kunnen de grote con-
currentie met de buitenlandse fokkers nauwelijks volhouden. Daar komt
bij dat het aantal fokkers veel te groot is, dat slechts enkele grote bedrijven
zich de kosten voor wetenschappelijke fokresearch kunnen getroosten en
dat zij, ondanks al hun vooruitzien, bijna niet op kunnen tegen de dochter-
ondernemingen van buitenlandse firma\'s, die hun uitgebreide research reeds
afschreven in hun oorsprongslanden.

Neen, er zijn een paar lichtpunten. Ten eerste zal er hier wel een flinke
legkippenstapel blijven, alleen zal het materiaal veelal van vreemde origine
zijn of industrieel uitgedrukt: het zal hier in licentie vervaardigd worden.
Daarnaast zal de slachtkuikensector nog in betekenis toenemen. Ook hier
een sterke neiging om om te schakelen op nieuw import fokmateriaal.
Helaas hebben sommigen te lang gewacht hun keuze te bepalen: óf leg óf
slacht. Immers bij een niet direct uit te breiden outillage aan hokken kan
op hetzelfde areaal met slachtkippen door selectie veel sneller iets bereikt
worden dan bij legdieren.

Een progeny-test voor een slachthaan-vader duurt 8 weken voor zoons en
dochters, die voor een leghaan-vader ± 500 dagen, het einde van de eerste
legperiode van zijn dochters.

Onderzoek op de combinatie-geschiktheid van slachtdieren kan vrijwel het
gehele jaar doorgaan; die voor legdieren blijft toch sterk seizoen-gebonden.
Zouden wij een raad mogen geven aan de Nederlandse pluimveefokkers of
fokkerscombinaties, dan luidt deze: zet alle zeilen bij om in de nu floreren-
de slachtkuiken sector snel vooruit te komen.
Gunstige aspecten zijn:

c. het uitgangsmateriaal van de modernste .A.merikaanse broilerfokkers
is aanwezig.

Het zou nu moeten gaan om een fokplan en daarbij zou ik willen wijzen
op de varkensfokkerij. Naast massaselectie van individuele mannelijke- en
vrouwelijke dieren, toetsen op een toetsbedrijf (selectiemesterij) van ade-
quate steekproeven.

Te Putten onderzoekt men nauwkeurig het eindprodukt, maar tussen fok-
ker en vermeerderaar en mester gaapt praktisch een grote kloof; de resul-
taten van het fokwerk worden alleen getoetst in de eindfase en dikwijls nog
bij bevriende mesters. Van exacte gegevens is geen sprake; voerverbruik en

gewichtstoename zijn grove, onnauwkeurig bepaalde gemiddelden. Con-
versies zijn dikwijls afkomstig van geleverde voerhoeveelheden gedeeld door
kg geleverde kuikens. Opgenomen, niet-gemorst, voer zal vergeleken moe-
ten worden met nauwkeurig gewogen kuikens; de tijdsduur (7, 8, of 9 we-
ken) speelt een grote rol, immers de voerconversie stijgt met de leeftijd.
Wil de fokker van de genotypische gemiddelde aanleg van zijn slachtstam-
men iets weten, dan zal hij van ieder van de te combineren componenten
de variabiliteit moeten bepalen.

Moet dit nu gebeuren door wegingen op 4 of 8 weken van aanstaande fok-
dieren, die een normaal opfokvoer krijgen, óf zou hij als het ware op zijn
bedrijf die intensief werkende, kleine selectiemesterij moeten installeren,
om daar onder constante milieu-omstandigheden als hokklimaat en»zeer
constant mestvoer, de groei, de borstbreedte en het voerverbruik te leren
kennen om zo te komen tot een exacte conversie bepaling?

Als wij ons realiseren wat er nu reeds gedaan wordt en hoe het gedaan
wordt, dan kan ik mij niet ontveinzen dat er veel onnut werk geschiedt.
Ook in de piepkuiken-fokkerij moeten wij het hebben van inteelt, geno-
typische selectie, nakomelingenonderzoek, stamvorming, combinatie-
geschiktheid met toetsen van reciproke kruisingen. Men moet zich reali-
seren dat er binnen ieder dier een biochemische individualiteit bestaat; dat
alle stofwisselingsprocessen en alle reacties op uitwendige omstandigheden
bepaald worden door de ingebouwde genetische mogelijkheden. Na deze,
als het ware intensieve, genetische nog wat grove, balans-opmaking van
de stammen, kan een fijnere perfectionering door milieu-aanpassing ge-
toetst worden. Er is immers ook een genetisch bepaalde optimale voeding
en deze kan er bij een bepaalde stam of stammencombinatie uitgehaald
worden.

Dus eerst toetsen van het uitgangsmateriaal met variabiliteitsbepaling, dan
combineren met weer variabiliteitsbepaling (individueel wegen en (helaas)
gemiddeld voerverbruik bepalen!) en tenslotte milieuverandering, verschil-
lende rantsoenen toetsen op stammen en/of stamcombinaties.
Dit kan alleen door innige samenwerking van fokker en voederfabrikant,
die gelijkelijk in het probleem „welk voer past bij welk kuiken" geïnteres-
seerd dienen te zijn.

Geen vaste voedernormen, maar aan het genotype aangepaste rantsoenen:
gaan in de richting van een statische naar een dynamische fokkerij en
voeding.

Mag ik als voorbeeld het probleem van de „witte" of „gele" kuikens aan-
halen?

„Witte" kuikens zijn witvlezig en witvellig met een genetisch dominant wit-
te pootkleur en een recessief of dominant witte veerkleur.
,,Gele" kuikens zijn geelvlezig en geelvellig met genetisch recessief gele
pootkleur en meestal dominant of sporadisch recessieve witte v\'eerkleur. De
gele pigmenten uit de reeks der Carotinoiden (xantophyl, cryptoxanthine)
worden uit het voer opgeslagen in de betrokken weefsels en vetten.
Omdat nu een gedeelte van onze exportmarkt „witte" kuikens vraagt en de
kwaliteit van de „gele" kuikens beter was, maakte men via het voer van
genotypische „gele" fenotypisch „witte" kuikens.
Dat biedt vele gevaren, immers:

le. heeft men zich wel afgevraagd of het z.g. „witte voer" wel past bij de
stammen of stamcombinaties?

Zijn deze voeders hierop getoetst en kunnen de dieren ertegen?
Zijn de genetische reacties van de uitgangsstammen op dat voer be-
proefd?

2e. realiseert men zich wel, dat het voer hier het selecterende moment is
en dat men nooit verder komt wanneer het uitgangsmateriaal en hun
combinaties niet onderzocht worden op hun variabiliteit op zo\'n voer?
Kan men niet beter een hanenstam maken voor dominant witte poot- en
veerkleur en deze toetsen op normaal optimaal „geel" voer?
Dan kan men, al naar de markt dit vraagt, de „gele" piepkuikenmoeder-
diereti paren met dominant „witte" hanen om „witte" slachtkuikens te
produceren en de andere keer met hanen met dominant witte veerkleur en
recessief gele poten „gele" slachtkuikens leveren. Dit houdt in dat men twee
hanen-stammen moet ontwikkelen en één of meer „gele" bennen-stammen.
Deze piepkuikenmoederdieren moet men dan selecteren op snelle groei,
gunstige voeromzet en goede (broed-) eierleg en de hanen-stammen op
snelle groei, grote borstbreedte en toch goede vruchtbaarheid in combinatie
met de moederstammen. Dit gehele recept is uit de legsector overbekend,
maar bij de slachtstammen kunnen we zoveel sneller werken.
Kwaliteitsbeoordeling van het geslachte produkt middels smaak-panels is
een eerste vereiste waarbij wel naar objectieve beoordelingsnormen ge-
streefd zal moeten worden.

Er is nog steeds een goede kans voor deze fokkerij in Nederland. Wij zijn
wellicht de eersten die over de mogelijkheden beschikken en die in deze
dynamische richting van interacties van genotype en milieu denken.
Maar laten wij er dan direct mee starten. Laten wij ons bewust beperken
in het uitgangsmateriaal: de aanwas komt verbijsterend snel in een fok-
programma.

Het is het weloverwogen fokplan wat wij moeten opzetten en uitvoeren.
De cri de coeur van Van der Plank geldt nog, al is het aspect veranderd!

Er wordt, uitgaande van cen beschouwing van Prof. Van der Plank in 1952
over dc Nederlandse pluirnvccfokkerij, cen balans opgemaakt wat er in de afgelopen
jaren bereikt is en wat er nu gedaan zou mcx?ten worden.

Discussion on the basis of Prof. Van der Plank s\' paper of 1952 on the poultry
breeding in the Netherlands, of what in the recent years is attained and what should
be done in the nearest future.

Partant d\'une réflexion du Prof. VanderPlanken 1952 sur l\'élevage néerlandais
de basse-cour, un bilan est dressé sur ce qui a été atteint dans la période qui vient
de finir et sur cc qui devrait être fait à présent.

Es wird, ausgehend von einer Uebersicht des Herrn Professor Van der Plank
aus dem Jahre 1952 über die holländische Geflügelzucht, versucht eine Bilanz zu
geben was in den vergangenen Jahren erreicht wurde, und was im Moment dringend
zu tun wäre.

Partiendo de una discusiön de Prof. Van der Plank en 1952 sobre la cria
avicola holandesa se hace un balance de lo que se ha conseguido en el periodo pasado
y de lo que habria que hacerse ahora.

De import van zebu\'s in Indonesië dateert reeds uit de tijd van de komst
van de Hindoes. In de 5e eeuw van onze jaartelling was er al een Brah-
maanse maatschappij op Java en ontstond een machtig Hindoerijk, waar
de tempels in Midden Java nog van getuigen.

Deze Hindoes hebben hun heihg rund, de zebu, meegebracht. Wanneer
de kruising van deze zebu met de op Java thuis behorende banteng is be-
gonnen is niet bekend, maar we kunnen er zeker van zijn, dat de Javaans-
Madurees-Sumatraanse rassengroep uit deze kruising is voortgekomen.
Berichten uit het begin van de 19e eeuw wijzen er echter op dat het type
dat op Madura en in Oost Java voorkwam niet aan de toen en daar ge-
stelde eisen voldeed en er een vraag naar een groter rund bestond. Deze
vraag heeft er toe geleid dat door particulieren gedurende die gehele eeuw
incidenteel runderen uit India aangevoerd werden. Deze onder de naam
„Bengalen" bekende runderen hebben echter maar weinig invloed op de
runderstapel van Java uitgeoefend, met uitzondering van die in de Zuid-
Kedu waar het zg. „Mirittype" ontstond.

In het begin van de 20ste eeuw werd een grootscheeps onderzoek ingesteld
naar de oorzaken van de mindere welvaart der inheemse bevolking op Java
en Madura. In het gedeelte van het rapport handelende over de veeteelt,
kwam als algemene klacht naar voren, dat het rund op Java niet sterk ge-
noeg was als ploegdier en voor transportdiensten. Als gevolg van dit „Min-
dere Welvaartsonderzoek" werd in 1905 het departement van Landbouw,
Handel en Nijverheid opgericht en werd aan de daarbij ingestelde Burger-
lijke Veeartsenijkundige Dienst de zorg voor de veeteelt toebedeeld.
Toen kon begonnen worden met een systematisch opgesteld plan ter ver-
betering van de rundveestapel. Naast verbetering in eigen ras en import
van Madurees en Balinees fokmateriaal op Java werd ook aan de „Ben-
gaal" gedacht, die toen op de Oostkust van Sumatra, met name op de
tabaksondernemingen, als trekdier op hoge prijs werd gesteld en waarvan
hier en daar op Java goede kruisingsprodukten gehouden werden.
Over de runderen van India was toentertijd op Java echter maar heel
weinig bekend. Men wist dat daar uitstekende trekrunderen \\ oorkvvamen,
maar tot welke rassen deze behoorden, waar de fokgebieden waren en of
men gedurende vele jaren regelmatig veel fokmateriaal kon aankopen,
daarover verkeerde men in onzekerheid. In 1906 werd daarom de gouver-
nementsveearts Van der Veen naar India gezonden om eens pools-
hoogte te nemen. Hij maakte in Calcutta kennis met het Mysorerund, dat
daar een zeer goede naam als trekdier had. Het leger was er voor zijn
transportdiensten mee uitgerust en het personenvervoer in de steden werd
voor het grootste gedeelte met deze dieren verricht, omdat ze uitstekend
konden draven. Het was, vergeleken met het Javarund, een groot dier.

1 Prof. Dr. J. Merkens; Oud-hoogleraar aan de Universiteit van Indonesië; Arn-
hemse Bovenweg 12 (Midland flat 70), Zeist.

Van der Veen kocht er een behoorlijk aantal van aan. Naast stieren
ook een aantal fokkoeien. Deze laatsten werden in de Zuid-Kedu geplaatst,
waar zich een kleine Mysorefokkerij ontwikkelde, die later evenwel weer
geheel door een andere zebufokkerij (de Ongole) verdrongen is.
De vraag naar zebufokmateriaal was zo groot, dat in 1908 de commissie
Van der Poel - Vr ij burg naar India gezonden werd om eens ver-
der rond te kijken. Zij brachten drie rassen mee, de Ongole, de Hissar en
de Guyrat. Over de Hissar kan ik kort zijn, daar deze niet aan de verwach-
tingen beantwoord heeft, hoewel men er in Dell als transportrund zeer
tevreden over was. Van de Guyrat werd maar een klein aantal aange-
kocht, waarmede later op het Javanen kolonisatie-terrein, Kedong Tataän
in Zuid Sumatra voortgefokt werd. Ze voldeden daar uitstekend.
Van veel meer betekenis werd de Ongole. Daarover straks meer. Hoe
groot de behoefte aan groter stierenmateriaal was kan blijken uit het feit,
dat eind 1909 al 1151 stieren uit India op Java geplaatst waren.

Het onderzoek, dat door de commissie VanderPoel-Vrijburgwas
ingesteld, had verder geleerd, dat er meerdere goede zebutrekrassen in
India waren, maar dat de fokgebieden hiervan veelal te klein waren om
gedurende vele jaren veel fokmateriaal te kunnen leveren. Dit te meer om-
dat er ook andere kopers op deze markt waren, o.a. Brazilianen. Er moest
dus getracht worden om ergens in Indonesië een eigen fokgebied te stich-
ten. Naast stieren zouden ook flinke aantallen fokkoeien aangevoerd moe-
ten worden. Toen in 1911 reeds gebleken was dat de Ongole op Java het
best voldeed werd besloten met dit ras op groter schaal voort te fokken.
Met de zendingen stieren waren ook wel enige koeien meegebracht, maar
voor het opzetten van een rasfokkerij was het noodzakelijk dat er op de
een of andere wijze aan stamboekfokkerij gedaan kon worden. Het in-
richten van een goed werkend stamboek eist echter veel meer toezicht dan
het plaatsen van fokstieren.

\'t Hoen heeft een stamboekfokkerij in Salatiga geprobeerd te stichten,
maar hij kwam na een paar jaar al tot de overtuiging dat het onder de
toen heersende omstandigheden onmogelijk was om een betrouwbaar wer-
kend stamboek op te richten. Stieren kunnen gemakkelijk in dessabezit
uitgegeven worden. De koeien daarentegen moesten in individueel bezit
zijn en een afdoende controle daarop was vrijwel onmogelijk. Gezocht werd
daarom naar gebieden waar vermenging met een ander runderras onmoge-
lijk was. Zo werd de koppel Guyrat-runderen daarom naar het kolonisatie-
terrein Gedong Tataän in Zuid Sumatra overgebracht waar geen andere
runderen waren.

Nu waren er ook reeds enige zebu\'s naar Sumba gebracht om na te gaan
of ze daar zouden gedijen. Toen dit het geval bleek werden enige Bali-
runderen, die daar in vrijwel verwilderde toestand rondzwierven, van Sum-
ba verwijderd en het gehele eiland voor de Ongole-fokkerij gereserveerd.

De hoofdaandacht werd dus op de Ongole gericht. Dit is een groot rund.
De schofthoogte (achter de bult gemeten) is gemiddeld bij de stieren ruim
140 cm, bij de koeien ca. 133 cm. De dieren hebben een vrij grote massa,
zijn gemiddeld vroeg rijp, hebben een rustige ruime stap en zijn mak. Ook
als slachtdier voldoen zij goed.

Eén van de grote voordelen van dit rund was ook, dat de Fj-kruising met
het Javarund zo uitstekend was. Dit was wel de hoofdreden, dat de Ja-
vaanse runderfokker na een paar jaar geheel voor dit nieuwe ras gewonnen
was.

Natuurlijk had de Ongole ook wel enige nadelen. In de eerste plaats waren
de stieren echt luie dekkers, in tegenstelling tot de felle Javaanse stieren.
In de tweede plaats vertoonden de koeien maar heel weinig bronst-
verschijnselen, die door de Javaanse veehouder gemakkelijk over het hoofd
gezien werden. Dit, gevoegd bij de vrijwel uitsluitende stalverpleging, die
de importdieren kregen, was wel de hoofdoorzaak dat de „onvrucht-
baarheid" bij de importkoeien zo groot was. Toen later deze zg. onvrucht-
bare koeien overgebracht werden naar een terrein waar ze dagelijks met
een stier op een weide konden grazen, was er van deze onvruchtbaarheid
niets meer te bespeuren. Van 34 zg. onvruchtbare koeien werden binnen
12 maanden 32 kalveren geboren. Een ander bezwaar was dat de Ongole
koeien, afkomstig uit een droog, warm klimaat het niet zo goed deden in
de nattere, koelere berggebieden. Bij volgende generaties was dit bezwaar
echter grotendeels opgeheven. Toch hebben de koeien, die in de warmere,
drogere kustgebieden van Midden Java geplaatst werden iets betere na-
komelingen verwekt dan die in de bergstreken. Dit kan evenwel ook voor
een deel toegeschreven worden aan het feit, dat de veehouders in deze
lage, drogere streken altijd betere veefokkers geweest zijn dan die uit de
bergen.

Zoals reeds vermeld, moest er rekening mee gehouden worden, dat de im-
port uit India op een gegeven ogenblik niet meer mogelijk zou zijn. Dit is
inderdaad werkelijkheid geworden want na 1920 werd de uitvoer van goed
fokmateriaal uit het stamland van de Ongole verboden. Maar toen was
Indonesië in dit opzicht al onafhankelijk geworden. Java zelf leverde, voor-
al uit de Zuid-Kedu, al heel wat uitstekend fokmateriaal en ook Sumba
kon reeds veel dieren exporteren.

Wat de ontwikkeling op Sumba betreft werd in 1914 een zending van 42
stieren, 496 koeien en 70 kalveren rechtstreeks van India naar Sumba over-
gebracht en daar in koppelverband van 1 stier met 12 koeien in huurkoop
verstrekt. De koppel moest in natura worden terugbetaald met als rente
één dier voor elk jaar dat de kudde nog niet afbetaald was. In de eerste
jaren werden de afbetalingsdieren op eenjarige leeftijd ingenomen, later
pas op 2-jarige leeftijd. Het gouvernement had de keus uit de jonge dieren.
Dc afbetalingsdieren werden op het vaarzen- en stierendepót te Waingapu
ondergebracht. Uit deze dieren werden nieuwe koppels gevormd, terwijl de
overtollige goede stieren naar andere delen van Indonesië werden gezonden.
De minder goede werden gecastreerd en later als slachtdier verkocht. Ook
werden wel enige goede vaarzen naar elders afgevoerd. Eind 1914 bestond
de Ongolestapel op Sumba uit 733 dieren in 42 koppels. Eind 1923, dus
na 9 jaar, waren er 152 koppels met 3649 dieren, terwijl reeds 1533 fok-
stieren en ongeveer 500 vaarzen en ossen uitgevoerd waren. Dit huurkoop-
systeem heeft dus uitstekend gewerkt en kan voor gelijksoortige omstandig-
heden warm aanbevolen worden.

Ook de kwaliteit van de op Sumba gefokte dieren was uitstekend want op
een in 1924 in Magelang (Midden Java) gehouden tentoonstelling bleken
de in Indonesië geboren dieren in geen enkel opzicht onder te doen voor
het uit India op volwassen leeftijd geïmporteerde materiaal.

Over de trekcapaciteit van de zebu\'s, de kruisingsprodukten en het zuivere
Javarund werden door collega Knaap in 1929 bij een suikerfabriek in
Midden Java cijfers verzameld. Hij deelde daarvoor de ongeveer 600 span-
nen trekstieren in drie groepen in, nl. een zuiver Javaanse groep, een ge-
kruiste Ongole-Java groep en een zuivere Ongole of nagenoeg zuivere On-
gole-groep. Deze drie groepen werden steeds in dezelfde riettuinen voor het
transportwerk gebruikt. Gegevens werden verzameld over het gewicht dat
per kar werd binnengebracht, het aantal karren, dat werd aangevoerd en
het aantal rustdagen. Uit dit onderzoek bleek dat naarmate de spannen
meer zebubloed hadden, ze per kar meer binnenbrachten, de dieren vlugger
liepen, dus meer vrachten per dag aanvoerden en ze minder rustdagen no-
dig hadden. De verhouding van het totale gewicht aan riet, dat in deze
campagne aangevoerd werd verhield zich aldus: Javagroep 100, Java-On-
golegroep 128, volbloed of bijna volbloed Ongolegroep 172. De oorspron-
kelijke doelstelling, een beter landbouw- en transportrund te fokken was
volkomen geslaagd.

De vraag kan thans gesteld worden of de zebu als landbouw- en transport-
dier zich zal handhaven. Zal hij, zoals in Nederland in betrekkelijk korte
tijd het geval geweest is met het paard, zijn plaats niet moeten afstaan aan
de mechanische trekkracht (trekker en vrachtauto)?

Ik geloof dat dit de eerste tientallen van jaren nog niet het geval zal zijn.
Bij een beoordeling van dit vraagstuk dient in de eerste plaats aandacht
besteed te worden aan de gebieden waar het rund in hoofdzaak gehouden
wordt. De hierna volgende staat is een uittreksel van een onderzoek dat
door mij in de twintiger jaren naar de veedichtheid per km2 in de 402
districten van Java gedaan werd. Deze districten waren in 4 groepen onder-
gebracht, nl. de provincie West Java, de aan de Javazee grenzende afde-

lingen van Midden-Java, de overige afdelingen van Midden Java en de
provincie Oost Java (zonder Madura).

West Java en het noordelijk deel van Midden Java zijn dus de gebieden
waar de karbouw verreweg in de meerderheid is. In het zuidelijk gedeelte
van Midden Java komt het mnd echter reeds in grote aantallen voor om
in Oost Java de karbouw geheel te overheersen.

De lage, vlakke landen langs Java\'s noordkust zijn de gebieden met de
grote rijstvelden, die in de toekomst wellicht met de trekker bewerkt zul-
len worden. Dit temeer omdat hier na de grondbewerking maar heel weinig
voeder voor de karbouw overblijft. Alles is dan water en modder. Dit heeft
ten gevolge dat hier ook maar een kleine vaste karbouwenstapel inheems is.
Na de oogst komt er op deze sawahs echter veel \\ eevoeder voor en men
ziet dan ook geleidelijk het aantal karbouwen toenemen. Deze komen voor
een groot deel uit de heuvelgebieden, waar ze na dc grondbewerking zijn
uitbesteed. Dit verschijnsel ziet men ook op de hoogvlakte van Bandung
(vroeger een groot meer), in de Tjikeavlakte, vroeger een groot moeras
tussen Bandung en Sukabumi, in het gebied van de benedenloop van de
Seraju in zuid Midden Java en andere moerasige gebieden op Midden- en
Oost Java.

De runderen treft men in hoofdzaak aan in het heuvelgebied en de lagere
berggebieden en in het gebied van de droge rijstvelden en de maisgebieden.
Hier zijn de afzonderlijke rijstvelden in de regel te klein om met de zware
logge karbouw vlot bewerkt te kunnen worden. Verder is in deze gebieden
het hele jaar door nog wel wat veevoer te vinden om de slechte tijd door
te komen: zo levert de mais gedurende de tijd dat hij te velde staat nog al
wat veevoer. Eerst worden de toppen afgesneden, later worden de bladeren
van de stengel geplukt zodat uiteindelijk de kale stengel met de kolf blijft
staan om te rijpen. Ook verschillende tweede gewassen, zg. polowidjo-
gewassen, zoals de grondnoot, leveren nogal wat \\eevoer op, evenals dc
suikerrietaanplantingen. In het echte rundergebied zal de trekker dus bij
de inheemse boer niet zo snel ingang vinden; suikerrietaanplantingen wor-
den echter allang met mechanische trekkracht bewerkt.
Ook als transportdier zal de zebu zich nog lange tijd kunnen handhaven.
Het transport over grotere afstanden zal natuurlijk steeds meer door de
vrachtwagen overgenomen worden, evenals dat over korte afstanden in de
steden, maar buiten de grote steden zal de ossenkar zich bij het veivoer
over korte afstanden in de eerste tientallen jaren nog wel handhaven. Dit
"prvoer nam voor de tweede wereldoorlog nog aanmerkelijk toe en de osse-
kar blijft goedkoop. Bij een door mij in de dertiger jaren gehouden en-
quête bij de suikerfabrieken bleek dat de fabrieken, die in een karbouwen-
gebied lagen, geleidelijk op mechanische trekkracht overgingen. Bij de fa-
brieken in het rundergebied, die voor de verafgelegen tuinen mechanische
trekkracht gebruikten, was het aantal runderspannen in de laatste 15 jaren
echter gestegen. In die tijd was juist een groot gedeelte van de Javaanse
trekstieren vervangen door dieren met veel Ongole-bloed. Slechts bij en-
kele fabrieken was het aantal runderspannen teruggelopen, maar de oor-
zaak hiervan was dat door de goede ligging der gronden het karretransport
voor een groot gedeelte vervangen was door lorrictransport en er nu een-
maal meer op een lorrie geladen kan worden dan op een kar.
Als slachtdier zal de Ongole voorlopig zijn plaats wel behouden. We mogen
verwachten dat de steeds toenemende bevolking steeds meer vlees zal vra-

gen. De karbouw, die in aantal achteruitgaat is hierbij geen concurrent.
Dat zouden het Madurese en het Balinese rund wel kunnen zijn. De Bali-
nees is evenwel te gering in aantal om een ernstige concurrent te vormen
en de resultaten die men in de eerste 20 jaar van deze eeuw met de fok-
kerij van Balinezen op Java en elders gehad heeft, zullen de fokkerij van
dit ras buiten Bali en Lombok zeker niet aanmoedigen. Blijft over de Ma-
durees, die vlees van goede kwaliteit produceert. Zijn nadeel is echter dat
het een geringe massa heeft, waardoor de vaste lasten (keur- en slacht-
gelden, slachtbelasting, vervoerskosten over grote afstanden) per kg te
zwaar drukken. De Ongole en de gekruiste Ongole zijn in slachtrijpe toe-
stand 150-200 kg zwaarder dan de Madurees. Hij slacht wel iets minder
voordelig uit, maar de kwaliteit van het vlees is ook goed. De variabiliteit
in dit ras is bovendien groot genoeg om met kans op succes, als dit nodig
mocht blijken, er een beter slachttype uit te fokken.

Na gewezen te hebben op het lichte gewicht van de runderen van de Javaans-
Madurees-Sumatraanse rassengroep, waardoor ze minder geschikt waren voor trans-
port- en landbouwdier, wordt de geschiedenis van de invoer van zebu\'s uit India
besproken. Gewezen wordt op het grote succes van de Ongolcfokkerij op Sumba
en de goede kwaliteiten van de Ongole als trek- en slachtdier.

Attention having been drawn to the light weight of the Javanese-Madura-Sumatra
breed of cattle, which has reduced their usefulness as transport and farm animals, the
history of the import of Zebus from India is discusscd. The ia.:t that Ongolebreeding
on the Isle of Sumba has been highly successful and the excellent qualities of
Ongoles as draught- and slaughteranimals are stressed.

Après avoir signalé le poids léger des bivins du groupe de races javanaises, madu-
raises et sumatranes qui les rend moins appropriés à être animal de transport et
animal agricole à la fois, l\'auteur discute l\'histoire de l\'importation des zébus de
l\'Inde. Il signale le grand succès de l\'élevage d\'Ongoles dans l\'île de Sumba et les
bonnes qualités de l\'Ongole comme animal de trait et d\'abattage.

Nachdem auf das leichte Körpergewicht der Rinder der javanisch-maduresisch- suma-
tranischen Rassengruppe hingewiesen wurde, wodurch diese Rasse als Transport-
und landwirtschaftliches Nutztier weniger geschickt ist, wird der Hergang bezgl. der
Einfuhr von Zebus aus India besprochen. Hervorgehoben wird der grosse Erfolg
der Ongolezucht auf Sumba und die guten Qualitäten der Ongolerinder als Zug-
und Schlachttier.

Después de haber indicado el peso ligero del ganado vacuno del grupo de razas java-
neses-madureses-sumatranas, por que eran menos apropiadas para animal de trans-
porte y animal agricola, se describe la historia de la importación de cebüs de India.
Se indica el gran éxito de la cria de Ongoles en Sumba y las buenas cualidades del
Ongole como animal de tiro y de matanza.

Bijna overal nemen stoornissen in de voortplanting een belangrijke plaats
in onder de oorzaken die leiden tot het opruimen van melkkoeien. In Ne-
derland zal jaarlijks naar schatting minstens 7% van de melkveestapel om
deze reden worden verkocht. Berge schreef in 1949 dat in Noorwegen
37% van de gevallen in onvruchtbaarheid de oorzaak was om melkkoeien
te laten slachten. In Nederland zou dit volgens Hoekstra ongeveer
22% zijn. Volgens Van Velzen was dit percentage bij roodbonte pin-
ken ongeveer 32; bij het ouder worden der runderen ongeveer 25%.
Ondanks het feit dat de infectieziekten van het genitaal apparaat (tricho-
moniasis, vibriosis, Abortus Bang) in belangrijkheid zijn afgenomen, blijft
de onvruchtbaarheid of verminderde vruchtbaarheid een zeer belangrijke
selectie-oorzaak. Over deze zaak is in de laatste tijd, ook in dit tijdschrift,
regelmatig geschreven.

Als er iets hapert aan de voortplanting, onverschillig of dit nu het drachtig
worden of het onvermogen om een gezond en levend kalf te brengen be-
treft, zijn niet steeds duidelijke afwijkingen vast te stellen. De grens tussen
de oorzaken, die in het pathologische en die welke in het fysiologische vlak
liggen, is ook niet duidelijk aan te wijzen. In het hiervolgende zullen en-
kele aspecten van de voortplanting bij runderen worden belicht, waaraan
fysiologische oorzaken mede de grondslag vormen en wel enkele erfelijk-
bepaalde variaties van het voortplantingsvermogen, seizoensinvloeden en
leeftijdsinvloeden.

Er is een aantal erfelijk bepaalde afwijkingen van de voortplantingsorga-
nen bij runderen bekend. Deze zijn vaak min of meer gebonden aan een
bepaald ras, zoals de witte vaarzen ziekte vooral bij de Shorthorn en aan-
verwante rassen; de hypoplasie van de gonaden bij het Zweedse bergvee,
beide recessieve eigenschappen en merkwaardig genoeg beide vrij sterk ge-
koppeld aan de witte kleur (S e 11 e r g r e n, 1961); het niet uitschachten
bij stieren, vooral bij de zwartbonten voorkomend (Götze, 1931; De
Groot, 1946). Nymfomanie wordt ook duidelijk mee beïnvloed door er-
felijke factoren (So n neb rod t, 1950; C a s i d a, 1963; heritabihty
0.45). In al deze gevallen gaat het echter om aandoeningen, die althans

1 Naar een lezing, gehouden voor de Landbouwhogeschool te Krakow (Polen) op
14-5-\'64, ter gelegenheid van de viering van het 600-jarig bestaan van de
universiteit aldaar.

2 Prof. Dr. Th. Stegenga; hoogleraar aan de Landbouwhogeschool te Wageningen;
Duivendaal 5.

ten dele samen gaan met duidelijke veranderingen, die men pathologisch
kan noemen.

De geldende opvatting is dat de verschillen in vmchtbaarheid bij land-
bouwhuisdieren grotendeels worden bepaald door het milieu (infecties;
voeding, klimaat e.d.). De erfelijke aanleg zou een ondergeschikte rol spe-
len. Berekeningen van de erfelijkheidsgraad geven dan ook meestal een
laag cijfer te zien, bijv. 0.00 (T a b 1 e r, 1951) - 0.3 (R e n d e 1 en V e n-
ge, 1961) en 0.32 (Wilcox, 1957). Dit wil nog niet zeggen dat erfelijke
factoren geen invloed hebben.

Dat werd mede aannemelijk gemaakt door een onderzoek verricht door
Van Velzen (1963). Het materiaal werd door hem verzameld bij een
K.I.-vereniging. Er bleken grote verschillen te bestaan tussen de bevruch-
tingsresultaten van de dochters van verschillende stieren (tabel 1).

Gemiddelde bevruchtingsresultaten bij dochters van verschillende stieren
van één K.I .-vereniging.

Wellicht nog sprekender dan de cijfers uit tabel 1 zijn de verschillen in
efficiëntiegetal. Bij dochters van de stieren A en B waren gemiddeld 1.52
resp. 1.51 inseminaties nodig voor één drachtigheid; bij die van de stieren
G en H waren dit 1.81 inseminaties.

Niet slechts de bevruchtingsresultaten, maar ook het vermogen om een
levend kalf ter wereld te brengen wordt mede door erfelijke factoren be-
paald.

Van Die ten (1963) publiceerde cijfers, ontleend aan waarnemingen
bij het M.R.IJ.-veeslag. Kortheidshalve worden in tabel 2 slechts enkele
cijfers vermeld van stieren, waarvan een groot aantal kalveren was ge-
boren. Politiek (1963) publiceerde enkele cijfers, betrekking hebben-
de op het zwartbonte-veeslag.

Vooral de cijfers van Van D i e t e n laten duidelijk zien welke grote
invloed de vader van het kalf heeft op het doodgeboren worden der kal-
veren. Hij toonde verder aan dat niet alleen de vader van het kalf, dus
in feite het kalf zelf, het levend geboren worden mee bepaalt. Ook de af-
stamming van de moeder bleek invloed te hebben, waarbij dan de oorzaak
gezocht kan worden in de koe zowel als in het kalf, eventueel in beide.

Doodgeboren kalveren van verschillende vaders (M.R.Ij.) (Van
D ie t e n); inclusief die welke gestorven zijn binnen 24 uur na de geboorte.

Het seizoen kan een beperkende factor zijn in de voortplanting.
In ons land (en in verschillende andere landen op onze breedtegraad) is
over het algemeen het bevruchtingsresultaat het laagst in januari-februari.
In maart en vooral in april treedt enige verbetering op. Van mei tot ok-
tober zijn de resultaten het gunstigst. Daarna treedt weer een daling in.
(i:ie fig. 1).

Niet alleen de bevruchtingsresultaten, ook de kansen op een levend ge-
boren kalf zijn verschillend in de verschillende maanden van het jaar. In
de herfst is het percentage doodgeboren kalveren het hoogst. In het proef-
schrift van Van Dieten (1963) en in artikelen onlangs verschenen in
dit tijdschrift (Stegenga, 1964), werd hier reeds op gewezen. In tabel
3 zijn nog eens enkele cijfers vermeld (zie ook fig. 2).

Doodgeboren kalveren uit koeien (814) en vaarzen (1351) in verschillende
maanden van het jaar. Het gemiddelde is voor beide groepen op 100
gesteld (zwartbent veeslag).

Het seizoen schijnt ook nog invloed te hebben op het kalf zelf. Enkele af-
wijkingen fluctueren met de geboortemaand, bijv. spasdsche parese komt
het meest voor bij in de herfst geboren kalveren; dubbele cervix bij in de
zomer geboren kalveren met een top bij dieren welke in augustus werden
geboren. Ook hieromtrent werden in vorige ardkelen mededelingen gedaan.

Bevruchdngsresultaten dalen bij oude koeien en zijn lager dan die van
jonge dieren. Dit kan wellicht geheel of ten dele te wijten zijn aan patho-

logische toestanden. Over de vruchtbaarheid van vaarzen in verhouding
tot die bij koeien van bijv. 3 en 4 jaar lopen de er\\\'aringen wat uiteen. Bij
een onderzoek ingesteld bij een K.I.-vereniging, een aantal jaren geleden,
waren de bevruchtingsresultaten bij pinken het gunstigst. Bij een onder-
zoek ingesteld door VanVelzen (1963) waren de koeien uit de midden-
klassen het gunstigst.

Het percentage doodgeboren kalveren is verreweg het hoogst bij vaarzen.
Dit is niet een kwestie van leeftijd, maar van pariteit (Van D i e t e n,
1963). Bij oude koeien is het aantal doodgeboren kalveren weer iets hoger
dan bij jonge koeien.

In een vorige publikatie is naar voren gebracht dat de moederleeftijd ook
verband houdt met aangeboren afwijkingen (meer spastische parese bij
kalveren uit koeien, dan bij die uit vaarzen; en geheel tegen de verwachting
zelfs aanwijzingen dat de moederleeftijd de otterkalf frequentie en o.a.
de gladde tong zou beïnvloeden).

Het percentage doodgeboren kalveren is voor een belangrijk deel afhan-
kelijk van erfelijke factoren. Geheel terecht wordt hiermede rekening ge-
houden bij het afstammelingenonderzoek.

Hiervoor dient de gebcorteregistratie bij K.l.-verenigingen. De gegevens
van kalveren geboren uit vaarzen worden apart beoordeeld. Vanwege de
Centrale Gommissie voor Toezicht op de K.I. is gesteld dat de K.I.-ver-
enigingen minstens 750 geboorten per stier moeten controleren om een vol-
doende betrouwbaar oordeel te kunnen vellen. Blijken van een bepaalde
stier veel kalveren dood te worden geboren, dan moet deze niet meer ge-
bruikt worden voor het inscmineren van pinken. Van Die ten (1963)
slaagde er op deze wijze in het percentage doodgeborenen uit vaarzen (in-
clusief die welke binnen 24 uur gestorven zijn) van 15,9% tot 7,5% terug te
brengen. Dit betekent niet alleen minder doodgeboren kalveren, maar bijv.
ook minder steriliteit als gevolg van een moeilijke \\erlossing.
Van Die ten (1963) werkte bij het M.R.IJ.-veeslag. Bij de F.H.-dieren
mogen de percentages doodgeboren kalveren iets lager liggen, het is zeker
nodig om daar soortgelijk te werk te gaan en door de Centrale Commi.ssic
van Toezicht is ook reeds gesteld dat dit dient te gebeuren.

Een hoog percentage doodgeboren kalveren zal veelal samengaan met
zware kalveren en omgekeerd. Maar dit gaat niet altijd op. Omdat het met
het oog op de vleesproduktie ook van belang kan zijn bepaalde oude koeien
bij voorkeur te insemineren met zaad van stieren die zware kalveren geven
zou het van waarde zijn om naast de gegevens van doodgeboorte ook ge-
gevens van het geboortegewicht te bepalen. Voor de pinken kiest men
dan de stier waarvan de kalveren gemakkelijk worden geboren, voor een
deel der koeien waarvan men geen fokkalf aanhoudt, de stier die een zwaar
kalf geeft. Bij de hoge prijzen die tegenwoordig in een groot deel van het
jaar voor nuchtere kalveren worden betaald en dan met name voor de
goede, is een gericht gebruik van stieren die zware kalveren geven, zeker
op zijn plaats. De vrij hoge correlatie tussen groei en geboortegewicht
(Kas sab, 1964) pleit voor een werkwijze als hier beschreven.
Het onderzoek van Van Velzen (1963) laat zien dat de vruchtbaar-
heid, d.w.z. de kans op drachtig worden, ook mede onder invloed staat

van erfelijke factoren. Van de dochters van de ene stier moeten er heel
wat meer wegens steriliteit worden verkocht dan van die van een andere
stier. Dit komt vooral duidelijk tot uiting bij de pinken.
Bij het afstammelingen-onderzoek wordt tot nu toe nog geen aandacht
aan de eigenschap vruchtbaarheid geschonken. Op grond van de cijfers
van Van Velzen en ook op grond van enkele literatuurgegevens zou
er toch wel met succes op kunnen worden geselecteerd. De eigenschap is
economisch ook belangrijk genoeg om er aandacht aan te schenken. In de
tegenwoordige tijd, nu de infecties van het genitaalapparaat nogal worden
teruggedrongen, zou het aandeel van de erfelijke aanleg bij de bepaling
van de vruchtbaarheid wel eens toe kunnen nemen.

Het is echter anderzijds moeilijk deze eigenschap in het afstammelingen-
onderzoek te betrekken. Het verzamelen van goede gegevens is niet zo een-
voudig en bovendien: er moet al op zoveel eigenschappen worden gelet
(melkproduktie; vet- en eiwitgehalte; melkbaarheid; doodgeboren kalveren;
exterieur; erfelijke afwijkingen).

Elke eigenschap meer betekent minder selectiemogelijkheden voor andere.
Verder dient te worden bedacht dat er voortdurende natuurlijke selectie
op vruchtbaarheid is. Aangezien echter de vruchtbaarheid van de stier zelf
voor zover we tot nu toe nagingen, geen aanwijzing inhoudt voor de vrucht-
baarheid van zijn dochters, kan een verkeerde stier bij de K.I. wel veel
kwaad doen. Het is dan ook wel zaak de situatie voortdurend onder de
aandacht te houden.

Seizoenschommelingen in vruchtbaarheid bij landbouwhuisdieren zijn over-
bekend (Yeates, 1954; B u r k h a r d t, 1947; Grootenhuis, 1956;
Mauléone.a., 1962).

Proeven hebben aangetoond dat schapen en paarden op de daglengte
reageren, maar bij het rund is dit niet gebleken (Amoroso). Toch
reageert de voortplanting bij het rund duidelijk op het seizoen en dit
betreft niet alleen de bevruchtingsresultaten, maar ook de cysteuze ova-
ria (Palsson, 1961), de ovariumactiviteit in het algemeen (Raja-
k O s k i, 1960), retentio secundinarum (C o h e n, 1963), het percentage
doodgeboren kalveren (Leech, aangehaald door With er s. Van
D i e t e n. Stegen ga) en de draagtijd (o.a. Kortstee, 1963;
Dickinson, 1961).

Bij het zoeken naar de oorzaak kon bij het rund tot nu toe, zoals gezegd,
de invloed van de daglengte op de voortplanting niet worden bewezen.
Wel o.a. de invloed van de daglengte op de melkgift (Oosterlee) en
fysiologisch staat de uierfunctie wel dicht bij de voortplanting.
Een vorige publikatie vermeldde reeds dat de verminderde vruchtbaarheid
in de wintermaanden en de andere seizoensinvloeden op de voortplanting
zeker niet geheel aan het op stal staan kunnen worden toegeschreven.
De toename van de doodgeboorte begint duidelijk voordat de dieren op
stal komen en daalt in de voorjaarsmaanden voordat ze weer in de weide
komen. Om dezelfde reden is het ook onwaarschijnlijk dat in de voeding
de oorzaak moet worden gezocht.

Gul (1962) bepaalde het met de urine uitgescheiden oestron. Hij deed
dit bij pinken die nog niet bronstig werden en bij koeien en vaarzen. Bij
de geslachtsrijpe dieren steeg de uitscheiding van oestrogen-hormoon in
juni, dat was de eerste maand met weidegang, sterk. Maar ook reeds in

april en mei was er sprake van een toename. Deze waarneming past bij
eerder genoemde andere seizoensinvloeden op de ovariumactiviteit, het
meer voorkomen van stille bronst in de winter e.d.

Men kan ook de andere seizoensinvloeden op de voortplanting uit deze
zelfde hoek bekijken. Het oestrogen-hormoon zou ook van invloed zijn op
de geboorte (Cl egg) en dus mogelijk op het percentage doodgeboren
kalveren. In dit verband is de ervaring van o.a. Vandeplassche in-
teressant. Hij behandelde runderen vanaf de 9e dag vóór de te verwachten
afkalfdatum met stilboestrol per os (30 mg per dag) en zag dan een ver-
vroeging van de partus. In Polen geïmporteerde vaarzen bereidden zich
vaak slecht voor op de partus en kalfden moeilijk af. Prof. Hoppe (War-
schau) paste met succes een voorbehandeling met oestrogen-hormoon (50
mg per dag per os) toe. Door hem werd niet vermeld de invloed van deze
behandeling op het verloop van het afkalven en het percentage doodge-
boortes. Ook niet of eventueel een verschillend effect in verschillende
maanden werd gezien. Omdat in herfst en winter de produktie van oestro-
gen-hormoon (te) laag schijnt te zijn, zou juist dan wel eens extra succes
kunnen worden verwacht.

Het geheel overziende lijkt het of de constellatie in bepaalde najaars- en
wintermaanden ongunstig is en de activiteit van het ovarium en van de mo-
tor van de geslachtsorganen, de hypofyse, zou hiervoor wel eens grotendeels
aansprakelijk kunnen worden gesteld. Hierbij gaat het vermoedelijk niet
alleen om de hoeveelheid geproduceerde hormonen, maar ook om de
onderlinge verhouding, waardoor het beeld gecompliceerder wordt.

Zelfs het embryo onttrekt zich niet geheel aan de seizoensinvloeden. Inte-
ressant is in dit verband vooral de waarneming van Van Loen (1961)
dat het ontstaan van de dubbele cervix mee beïnvloed wordt door de
maand van geboorte. Het is bekend dat sommige hormonen, in elk geval
de steroïden, de nogal gecompliceerde placenta bij het rund kunnen pas-
seren en dat deze ook het embryo kunnen beïnvloeden. Jost e.a. (1963)
konden intersexen opwekken door een koe in de eerste weken van de dracht
met mannelijk hormoon te behandelen. De hoogste frequentie van de dub-
bele cervix ligt bij kalveren, die in de maanden juli tot september worden
geboren. Deze zijn afkomstig van dekkingen in de maanden oktober tot
december en de aanleg van de uterus (4 ä 5 weken na de bevruchting)
had plaats in de maanden november, januari en februari; dc maanden
met geringe ovarium-activiteit bij de koe.

Een ander interessant verschijnsel is dat er enige aanwijzing is dat de
seizoensinvloed op het doodgeboren worden bij vaarskalveren eerder valt
dan bij stierkalveren (tabel 4).

Deze waarnemingen zijn niet voldoende om deze interactie tussen het ge-
slacht van het kalf en het seizoen op het doodgeboren worden bewezen
te achten. Als evenwel de hormoonproduktie bij dit verschijnsel al be-
langrijk is, kunnen die, welke door de vrucht worden geproduceerd, er
zeker in mee spelen. Het feit dat stierkalveren, hoewel iets zwaarder, lan-
ger gedragen worden dan vaarskalveren, wijst daar reeds op.
Een volgend onverwacht verschijnsel is dat het hoogste percentage dood-
geboren kalveren bij koeien één ä twee maanden eerder optreedt dan bij
vaarzen (zie fig. 2). Ditzelfde verschijnsel deed zich ook voor bij het mate-
riaal van Van D i e t e n (1963).

Een verklaring van het verband tussen moederleeftijd en spastische parese
bij het nog jonge kalf ligt niet voor de hand. Omdat het gebrek bij kal-
veren van vaarzen kennelijk minder voorkomt dan bij die uit koeien werd
gedacht aan de mogelijkheid, dat de melkproduktie het gebrek in de hand
zou werken. Bij vergelijking van de produktie van moeders van spastische
kalveren met die van stalgenoten bleek er echter praktisch geen verschil
in produktiviteit te bestaan.

Dat de frequentie van de doodgeboren kalveren uit primiparae blijkbaar
onafhankelijk van de leeftijd, zoveel groter is dan die bij oudere koeien
zal wellicht een mechanische oorzaak hebben; de geboorteweg is te nauw.
Maar het ligt toch niet voor de hand dat de geboorteweg bij het eerste af-
kalven wordt gerekt, want als een dier de eerste keer zeer gemakkelijk kalft
en dus van rekken nauwelijks sprake kan zijn, gaat het afkalven de tweede
maal ook gemakkelijk (Va rad in).

In het voorgaande is nog eens de aandacht gevestigd op enkele onder-
delen van de voortlpanting die ten dele door erfelijke, ten dele door milieu-
factoren als seizoen en mocderleeftijd ev. pariteit worden beïnvloed, zonder
dat daarbij direct sprake is van pathologische toestanden.
Voor zover het om erfelijke invloeden gaat is de verbetering door middel
\\\'an foktechnische maatregelen ten dele ter hand genomen; (doodgeboren
worden, aangeboren afwijkingen) om allerlei redenen ten dele ook nog
niet (drachtig worden).

Voor zover het om invloeden van het seizoen gaat, staat men wellicht niet
geheel machteloos. Het werk van o.a. Vandeplassche doet vermoe-
den dat aan een \\\'erschijnsel als verlengde draagtijd althans iets kan wor-
den gedaan. Of er een praktisch toepasbare methode is om de bevruch-
tingsresultaten in de wintermaanden te verbeteren is de vraag. Er van uit-
gaande dat ook de stier gemiddeld minder vruchtbaar is in deze maanden,
zou het gebruik van bijv. in de nazomer gewonnen diepgevroren .sperma
wellicht enig perspectief openen. Verder is het met het oog op het afkalven
niet raadzaam om vaarzen bij voorkeur in de herfst af te laten kalven, zo-
als in sommige streken gebruikelijk is.

Door middel van welk mechanisme de erfelijke- en seizoensinvloeden en de
moederleeftijd zich op de vruchtbaarheid doen gelden is niet systematisch
bestudeerd. Het ligt voor de hand dat het neuro-hormonale systeem hier-
bij een belangrijke plaats inneemt: enerzijds dus de produktie en afgifte
van verschillende gonadotrophe en geslachtshormonen, anderzijds de ge-
voeligheid van het individu.

Om beter inzicht in deze materie te verkrijgen is er behoefte aan een syste-
matisch onderzoek van erfelijke en milieu-invloeden op de produktie van
en de gevoeligheid voor hormonen van met name hypofyse en gonaden.
Een dergelijk onderzoek biedt de kans een beter inzicht te krijgen in vele
vrij duistere facetten van de voortplanting.

In dit stadium van de wetenschap en de hedendaagse mogelijkheden in de
veeverbetering moet het mogelijk zijn om op deze wijze deze twee weer een
stapje dichter bij elkaar te brengen.

Ondanks de afname van de besmettelijke aandoeningen van het genitaal apparaat
spelen voortplantingsstoornissen nog een grote rol in dc selectie bij runderen. Gewezen
wordt op het belang van erfelijke-, seizoens- en leeftijdsfactoren op bevruchting,
doodgeboorte en vrucht. Verder wordt aandacht besteed aan de mate waarin de fok-
kerij reeds met deze factoren rekening houdt.

Schrijver acht het waarschijnlijk dat het neuro-hormonale systeem bij het tot stai:d
komen van genoemde verschijnselen een belangrijke plaats inneemt.

Despite the decrease in infection diseases of the reproductive organs, impairment of
reproduction continues to be an important factor in the selection of cattle. Attention
is drawn to the role of hereditary, seasonal and age factors in impregnation, stillbirth
and the condition of the foetus.

The extent to which these factors are being taken into account in breeding is dis-
cussed.

The neuro-endocrine system is believed to be an important factor in the pathogenesis
of the symptoms referred to.

Malgré la diminution des affections infectieuses de l\'appareil genital, les troubles de
la reproduction jouent encore un grand rôle dans la sélection chez bovins. On
signale l\'importance de facteurs d\'hérédité, de saisons, et d\'âge pour le fécondation,
la mortinatalité et l\'embryon.

Ensuite on consacre de l\'attention au degré où l\'élevage tient déjà compte de ces
facteurs.

L\'auteur croit probable que le système neuro-hormonal joue ur rôle important dans
la genèse des phénomènes signalés.

Trotz Abnahme der ansteckenden Erkrankungen des Gcnitalapparates spielen Fort-
pflanzungsstörungen bei der Selektion von Rindern noch eine grosse Rolle. Hinge-
wiesen wird auf die Bedeutung der erblichen, saison- und altcrsbcdingten Faktoren
bezgl. Befruchtung, Totgeburt und Frucht.

Femer wird dem Umfang, in welchem die Züchtcrei bereits mit diesen Faktoren
Rechnung hält, Aufmerksamkeit geschenkt,

Verfasser erachtet es für wahrscheinlich, dass das ncuro-homonale System beim
Zustandekommen der genannten Erscheinungen eine bedeutsan.e Rolle spielt.

A pesar de la disminución de las afeeeiones eontagiosas del aparato genital impedi-
mentos de reprodueción juegan un papel grande aûn en la selección en ganado
vacuno. Se indica la importancia de factorcs hereditarios, factorcs de temporada y de
edad sobre fecundación, nacimiento muerto y feto.

.Ademâs se presta atención al grado en que la cria ya tiene en cuenta estos factores.
Le parece verisimil al autor que el sistema neuro-hormonal ocupa un sitio importante
en el establecer de los fenómenos mencionados.

Berge, S.: Insemination Artificielle. Rapports particuliers. Vme Congrès Int. de

Zoöt., 261, Paris 1949.
Burkhardt, J.: Transition from an oestrus in the mare and the effects of

artificial lighdng. ƒ. Agric. Sc., 37, 64, (1947).
C a s i d a, L, E. : Genetic differences in reproductive performance. Proc. World Conf.

Anim. Prod., 2, 239, (1963).
Centrale Commissie van Toezicht op de uitvoering van de K.I. Jaarverslag 1957.
Cohen, Ph.; Een statistisch onderzoek omtrent retentio secundinarum en enige
andere, met dc voortplanting samenhangende, processen bij het rund. Proefschrift,
Utrecht 1963.

ennvironment present at the end of pregnancy. Anim. Prod., 3, 301, (1961).
D i e t e n, S, W. J. V a n : Mortaliteit van kalveren bij de partus à terme van M.R.IJ.-

runderen. Proefschrift, Utrecht 1963.
Eriksson, K. ; Hereditary forms of sterility in cattle. Lund 1943.
Götze, R. : Ueber Penis und Praeputialer Krankungen beim Zuchtbullen. Tier-
ärtzl. Wschr., 677, (1931).
G r o o t, T h. d e en Numans, S. R. ; Over de erfelijkheid der impotentia coeundi

bij stieren. Tijdschr. Diergeneesk., 71, 372, (1946).
Grootenhu is, G.; Een statisch onderzoek betreffende de voortplantingsstoor-

nissen bij het paard. Proefschrift, Utrecht 1956,
G u r. A, P, ; Changes in the estrogenic function in dairy cattle under the influence
of external factors. (Presented by Academician V.N. Chernigovskii on Jan. 30,
1962) Translated from Doklady, Akademii Nauk SSSR, 144, 1418, (1962).
H a a s - P o s t h u m a, J, H, de: Perinatale sterfte in Nederland, Proefschrift,
Leiden 1962,

Hoekstra, P,; Levensduur en rundveeteelt, Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1, (1958).
Jost, M. N. A,, Chodkiewicz, M, et M a u 1 é o n. P.; Intersexualité du
foetus de Veau produite par des androgènes. Comparaison entre l\'hormone foetale
responsable du free-martinisme et l\'hormone testiculaire adulte. Cpts. Rendus
Ac. Sci., 256, (1), 274, (1963).
K a s s a b. S, A,; On maternai and some other influences on birth weight, growth

and hair coat in two dutch cattle breeds. Proefschrift, Wa,geningen 1964.
Kortstee, G, J, J,: Dc draagtijd van het M,R,IJ,- en het F,H.-vee in Nederland.

Veeteelt, en Zuivelber., 6, 88, (1963).
Kwasieborski, J.; The resuit of milk recording for 1955. Anim. Breed. Abstr.,
23, 33, (1955).

L e c c h, F, B,; Vital statistics in the study of catde diseases. Agric. Progress 30, (I),
100, (1955).

in bovine cattle. Proefschrift Utrecht 1961.
M a u 1 é o n, P. et R o u g e o t, J. : Régulation des saisons sexuelles chez des brebis de
races différentes au moyen de diverse rythmes lumineux. Ann Biol. Anim. Bioch.,
Bioph., 2, 209, (1962).
Oosterlee, C. C. : Niet gepubliceerd.

P a 1 s s O n, E.: Investigations into the incidence and seasonal variation in the
occurrence of cystic ovarian degeneration in Swedish Lov/land cattle in Vstad
district cattle breeding society and the effect of individual bulls on its occurrence.
IV Int. Congr. Anim. Reproduct., the Hague, 768, (1961).

Parsons, P. A.: Congenital Abnormalities and Competition in Man and other
Mammals at different maternal ages. Nature, 198, 316, (1963).

Payne, S. and Stewart, W.; Fetal abnormalities in an infertility practice. Proc.
3rd World Congr. on Fertility and Sterility, Amsterdam, 177. (1959).

Politiek, R. D.: De volledige geboorteregistratie van kalveren bij een K.I.-ver-
eniging. Veeteelt- en Zuivelber., 6, 511, (1963).

Rajakoski, E.: The ovarian follicular system in sexually mature heifers with
special reference to seasonal, cyclicle and left-right variation. Acta Endocrinologica.
Suppl. 52, Kopenhagen 1960.

R e n d e 1, J. and V e n g e, O.: study of genetic and environmental factors
influencing the fertility of bulls used in artifical insemination. Inst. An. Breed.
Royal Agric. College, Uppsala ABA, 29, 431, (1961).

Settergren, I.: The relaUonship between body and ear color and orarian
development in females of the Swedish Highland breed. IVth Int. Congr. Anim.
Reproduct., the Hague, 752, 1961.

Sonnebrodt, Ranninger: Die Nymphomanie in der Rindviehzucht des
Waldviertels (Niederdonau) eine Erbkrankheit. Zschr. Tierz. und Züchtungsbiol.,
58, 108, (1950).

Stegenga, Th.: .Aangeboren afwijkingen bij rundvee. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
286, (1964b).

T a b 1 e r, K. A., Tyler, VV. J. and Hyatt, G.: Type, body size and breeding
efficiency of .Ayrshire Cow Families. /. Dairy Sci., 34, 95, (1951).

V e 1 z e n, C. J. V a n: Over de erfelijkheid van de vruchtbaarheid bij het vrouwelijk
rund. Veeteelt- en Zuivelber., 6, 558, (1963).

VV i 1 c O X, C. J., P f a u, K. O. and B a r 11 e t t, J. V\\\'.: An investigation of thee in-
heritance of female reproductive performance and longévilé and their inter-
relationships within a F.H. Herd. J. Dairy Sci., 40, 942, (19.\'>7).

V e a t e s, N. T. M.: Progress in the Physiology of Farm .Animals by John Hammiond,
1954. Daylight changes, pag. 363.

Indien men bedenkt, dat de veevoeding ais wetenschap nog maar zeer
jong is, dan betekent het terugblikken over een periode van 10 jaar het
bestrijken \\an een betrekkelijk belangrijk en omvangrijk deel van de ge-
schiedenis van deze wetenschap. Zij het ook, dat deze geschiedenis nog zo
pril is, dat het nog geen historie genoemd mag worden. Immers, daartoe is
er nog teveel aan nieuwe ontdekkingen in het jongste verleden waan-an
de toepassing in het heden nog aan voor- en tegen is onderworpen. En
niet alleen aan pro en contra\'s zonder meer, maar ook aan besprekingen
over de wijze waarop allerlei toevoegingen in de moderne veevoeding hun
]3laats zullen of moeten krijgen.

Toch is het goed eens een overzicht te maken van hetgeen er veranderd is
in de laatste 10 jaar en misschien is het ook juist om te trachten aan deze
inventarisatie een blik op de toekomst te ontlenen. Uiteraard zonder dat
dit laatste het karakter of de betekenis van een voorspelling zal kunnen ol
mogen hebben.

Als belangrijkste wijziging die zich het laatste tiental jaren definitief is gaan
Noltrekken, \'beschouwen wij het verschijnsel, dat de grondstoffen van het
mengvoeder als zodanig steeds meer aan belang inboeten en dat zij steeds
meer worden tot dragers van de kleine toevoegingen (micro-ingrediënten).
En het zijn die toevoegingen, die in feite de waarde van en de verschillen
tussen de mengvoeders bejialen. Hierover straks meer.
Eerst iets over de grondstoffen zelf.

Er is hiei-voor gesteld, dat zij als zodanig steeds meer aan belang inboeten
en dat eist bepaald een nadere verklaring. Het kan zo worden gesteld, dat
de grondstoffen uit de categorieën granen, koek- cn dierlijke produkten,
molen-afvallen enz. steeds minder als constante produkten worden be-
schouwd. Uiteraard maakte men eigenlijk reeds vanaf de aanv ang van de
mengvoederindustrie onderscheid. Men wist bijvoorbeeld dat La Plata-
niais als grondstof geheel andere eigenschappen heeft dan andere mais.
Men kende het verschil tussen de tanvesoorten uit de verschillende wereld-
delen. Men maakte onderscheid tussen koekprodukten uit diverse delen der
aarde en zelfs tussen fabrieken enz.. Maar daarbij ging het toch over-
wegend over wat men vandaag zou noemen brutowaarden, zoals eiwitge-
halten, zetmeelwaarde en vocht. Tegenwoordig is bekend, dat het ene
graan met een bepaald eiwitgehalte voedingsfysiologisch andere eigen-
schappen heeft dan eenzelfde graansoort met hetzelfde eiwitgehalte uit
een ander produktiegebied. De kennis van het aminozuur-patroon heeft
ons dat verschil geleerd. Wij kunnen nu beter de verschillen verklaren die
men vroeger, ten dele empirisch, heeft vastgesteld. Hetzelfde geldt voor

alle andere grondstoffen. Niet alleen wat aminozuren betreft, maar de
laatste jaren wordt ook het vetzuur-patroon als belangrijk aangemerkt.
Kennis van grondstof engros wordt derhalve minder belangrijk maar des
te meer betekenis moet worden toegekend aan de grotere kennis van de
detailverschillen. Het is daarom niet langer verantwoord om partijen van
één soort als gelijkwaardig en vervangbaar te beschouwen.
Het is beslist een van de verdiensten van Van der Plank geweest, dat
hij hierop als een der eersten heeft gewezen en aan het onderzoek naar
wezenlijke verschillen richting heeft gegeven. En dat in een tijd dat de
papierchromatografie nog in haar kinderschoenen stond en er van toe-
passing van gaschromatografie voor veevoedergrondstof-onderzoek nog
geen sprake was. Hoeveel gemakkelijker is het thans, maar hoeveel groter
is ook weer de verantwoordelijkheid om van deze meerdere kennis een doel-
matig, d.w.z. de dierlijke produktie dienend, gebruik te maken.
Immers, kennende de verschillen en tekorten van de (grote) grondstoffen,
is het de taak van de veevoederindustrie om deze in het mengvoeder op te
heffen, door een economisch verantwoord gebruik te maken van toe-
voegingen. Slechts met deze toevoegingen zullen de grondstoffen optimaal
worden benut en als zodanig zijn zij te beschouwen als dragers van de
micro-ingrediënten. Eenzelfde beschouwing zou gehouden kunnen worden
over de sporenelementen, maar daai-voor was in het decennium, vooraf-
gaande aan het laatste al meer bekend, in de geest zoals nu met de eiwit-
en vetsamenstellende componenten rekening wordt gehouden.

Een tweede gezichtspunt, dat Van der Plank als een der eersten met
klem naar voren heeft gebracht, is het feit dat de voedingswaarde van de
diverse grondstoffen voor elke diersoort verschillend is of kan zijn.
Teveel werden (en worden nog) voor varkens en kippen voedingswaarden
en verteringscoëfficienten gehanteerd, die destijds door Kellner aan
herkauwers en dan nog wel met proeven op ossen zijn vastgesteld. Wij
weten nu, dat de hormonale beïnvloeding van het metabolisme zodanig is,
dat men de uitkomst van proeven met gecastreerde dieren beslist niet
zonder meer toepasbaar op hun niet (negatief) hormonaal beïnvloede
soortgenoten, laat staan op andere dieren, mag verklaren. Het is uiteraard
niet de bedoeling om met deze opmerking het voortreffelijke werk van
Kellner af te breken, maar in het licht \\an de meerdere kennis ver-
diende de toepassing van zijn waardebepaling zeer beslist een grondige her-
ziening. En hieraan is in de afgelopen 10 jaar veel gewerkt. Begrippen als
produktieve en omzetbare energie beginnen ingang en toepassing te vinden
in de veev oeding, maar ook hier is nog veel onderzoek nodig alvorens voor
diverse grondstoffen en diersoorten bruikbare gemiddelden zijn vastgesteld
en het oude begrip zetmeelwaarde of voedereenheid definitief kan worden
afgeschaft.

Voortgang is in de laatste 10 jaar ook gemaakt in de kennis van de ruw-
voedermiddelen.

Op het terrein van het gebruik en winning van ruwvoedemiiddelen heb-
ben zich wezenlijke veranderingen voltrokken. In de pluimvee- en varkens-
sector worden de voedermiddelen van eigen bedrijf als zodanig in ons land
vrijwel niet meer gebruikt; het voeren van eigen granen aan kippen of
varkens of — voor de laatste — gestoomde aardappelen komt in Neder-
land praktisch niet meer voor.

Cxeheel anders ligt het in de rundveesector. Hier is de winning van ruw-
voeder door andere methoden van hooien en inkuilen dermate verbeterd
dat het mengvoeder hier nog meer als een aanvulling moet worden be-
schouwd dan vroeger. Maar\'juist de veranderde methoden met de hogere
(arbcids) kosten hebben het ruwvoeder in verhouding sterk in prijs doen
stijgen. En het is daarom van des te groter belang dat het toegevoegde
mengvoeder een ma.Kimale benutting van het ruwvoeder mogelijk maakt.
Het is niet ten onrechte dat men in de rundveesector mengvoeder veelal
nog als krachtvoer betiteld. Zulks als tegenhanger tot het ruwvoeder.
Wdiswaar is, zoals hiervoor reeds werd gesteld, het ruwvoeder de laatste
decennia sterk verbeterd, onze kennis omtrent tekorten in dit voornaamste
voeder voor rundvee is ook toegenomen. Speciaal aan het toedienen van
mineralen en sporenelementen via het krachtvoer wordt de laatste tiental-
len jaren steeds groter aandacht besteed, terwijl de laatste tijd de energie-
toevoer via het meng\\oeder aan rundvee de aandacht begint te vragen.

Een zeer opvallende, zoal niet revolutionaire, verandering die zich in een
onderdeel van de rundveehouderij heeft voltrokken, is de produktie van
vette kalveren met behulp van melkv ervangende preparaten. Waar vroeger
het merendeel van de pas geboren kalveren direkt werd geslacht, wordt nu
verreweg het grootste deel bestemd voor de kalvermesterij. Dit heeft de
prijs van nuchtere kalveren aanzienlijk verhoogd en — afgezien van andere
economische winstpunten — draagt deze prijsstijging alleen al bij tot een
verhoogde rentabiliteit van de melkveehouderij.

En het is wederom Van der Plank geweest, die, tezamen met
Hirschfeld, reeds in 1948 heeft gewezen op de grote mogelijkheden
die er op dit terrein lagen. Dat noch de Nederlandsche veehouderij, noch
de meng\\oederindustrie toen reeds him kansen op dit terrein zijn gaan be-
nutten, is een typisch voorbeeld van het feit, dat soms wetenschapsbe-
oefenaars eerder dan meer commercieel gericht denkende mensen (zake-
lijke) voordelen op langere tennijn zien.

In dit geval was het zo dat, pas toen er later in de grote stroom van
Amerikagangers ook meer mengvoederfabrikanten meereisden, er in Neder-
land een aarzelend begin werd gemaakt met de produktie van melkver-
vangende preparaten. En het waren nog meer de aan de mengvoeder-
industrie verwante toeleveringsbedrijven, die het eerst de kansen grepen.

Na dit schetsmatige overzicht van dc verandering in de veevoeding ge-
durende de laatste 10 jaar zullen nu de diverse diergroepen wat meer in
bijzonderheden worden belicht. Hierbij zij nadrukkelijk gesteld, dat een
deel van de, in het navolgende te noemen verbeteringen, in jjroduktie ook
aan betere benutting van genetische aspecten te danken is.
Ook in dit verband mag V a n d e r P 1 a n k nog eens worden genoemd, die
met zijn eerste medewerkers school heeft gemaakt met de idee, dat geno-
typische- en milieuinvloeden (dus o.a. voeding) in nauw verband met
elkaar moeten worden bezien. Tc vaak werden (en worden nog) verbete-
ringen in produktie bij onze landbouw-huisdieren geweten aan fokteeh-
nische beïnvloeding, terwijl verandere milieufactoren in feite het agens
zijn geweest dat de verbetering veroorzaakte. Anderzijds dient ook te
worden gesteld dat verbeteringen waarvan aangenomen wordt dat zij bij-
voorbeeld door veranderd voeder zijn veroorz^aakt, in feite een erfelijke
achter- of ondergrond hebben.

Bij \\ ergelijkende proeven rnet dieren is het derhalve een eerste voorwaarde,
dat men zoveel mogelijk weet over de voorgeschiedenis der dieren. Dit
geldt uiteraard in mindere mate (of niet), indien men met zulke grote
aantallen kan werken, dat alle verschillen in afkomst en opfok gelijk over
de groepen worden verdeeld. Hierbij dient wel te worden bedacht, dat
\\ooral in proeven waarbij dieren met een onbekende voorgeschiedenis
worden gebruikt, de individuele verschillen een zo grote lol kunnen spelen,
dat de variatie binnen de groepen vaak groter is dan tussen de proef-
groepen onderling.

Bij dierproeven, waarbij men vrij geringe milieuinvloeden wil nagaan, is de
keuze van het proefdier, \\\'ooral waar het zijn voorgeschiedenis betreft,
uiterst belangrijk. Dit moge een waarheid als een koe zijn, de ervaring leert,
dat er nog maar al te vaak conclusies worden getrokken uit zgn. praktijk-
proeven waarbij op geen enkele wijze rekening is gehouden met het boven-
staande en die dan ook in feite zelfs milde wetenschappelijke kritiek niet
kunnen doorstaan.

I^ierproeven waarbij de invloed van verandering in één milieufactor — in
ons geval het voer — bepaald zal worden, vereisen derhalve grote gelijk-
heid wat het diermateriaal betreft en dat geldt zowel voor de genetische-
als de milieuvoorgeschiedenis. Dit laatste is een begrip, dat ook in verband
met proeven omtrent mengvoeder de laatste 10 jaren steeds meer ingang
ging vinden. Het argument, dat vroeger veel gehoord werd namehjk dat
de veehouder ook niet altijd alles weet over de afkomst van zijn (mest)-
dieren, maakt meer en meer plaats voor het idee, dat men eerst na moet
gaan of een bepaalde verandering effect sorteert onder zo nauwkeurig
mogelijk te controleren omstandigheden. Daarna kan worden nagegaan of
het effect zo groot is, dat het ook onder sterker uiteenlopende praktijkom-
standigheden tot zijn recht komt. En is dit niet overal het geval dan kan
altijd nog worden nagegaan in welke gevallen het gunstige resultaat uit de
goede dierproef nog wel herhaald wordt onder jjraktijkomstandigheden.
Als wij de pluimveevoeding beschouwen, dan valt allereerst op dat er
steeds meer gewerkt wordt met een volledig voeder d.w.z. dat de oudere
methode, waarbij het totale rantsoen werd opgegeven als ± 50% (hard-
voer) - - al dan niet grof gemalen — en ih 50% in de vorm van een eiwit-
rijker meel (ochtend\\oer), als niet passend in de moderne bedrijfsvoering
is verlaten. Dit betekent enerzijds, dat er meer zekerheid is dat alle dieren
uit een koppel de nodige nutriënten krijgen, omdat zij nu de gehele dag
het volledige voer ter beschikking hebben. Anderzijds is het veel minder
gemakkelijk voor de pluimveeverzorger om zonodig corrigerend de 50/50
verhouding (iets) te veranderen. Bekwame pluimveehouders hebben door
deze variatiemogelijkheid vaak e.xtra goede resultaten bereikt en deze zijde
van liun vakmanschap is nu niet meer zo gemakkelijk tot waarde tc
brengen.

Indien wij ons echter voor ogen stellen, dat de hoeveelheden kippen per
bedrijf (en per hok ) in de laatste 10 jaar zeer sterk zijn toegenomen, dan
is het duidelijk dat een individuele voedering praktisch onuitvoerbaar is
en dat het effect van wijzigingen in de voederverhouding lang niet al-
tijd zo groot zal zijn als in het verleden. In de toen kleinere koppels wa-
ren de aanwijzingen voor veranderingen nog gelijkelijk over de koppel waar-
neembaar door de geringe onderlinge verschillen. Bij de grotere aantallen
van tegenwoordig ligt dit al veel moeilijker en wordt het aanduiden van af-

wijkingen, die door rantsoenveranderingen kunnen worden bestreden, spe-
cialistenwerk.

Het bereiken van een optimum voederbenutting bij deze grote aantallen ligt
nieer in de kwaliteit van het volledig voeder, m.a.w. de verantwoordelijk-
heid voor de bedrijfsuitkomsten is ook hier wat meer verschoven naar de
mengvoederberciders. Dit heeft er weer toe geleid, dat men verder is gaan
zoeken naar mogelijkheden om allerlei verschijnselen die vaak subklinisch
zijn en die liggen in het vlak der avitaminosen of in tekorten aan andere
nutriënten, bijvoorbeeld aminozuren, tc voorkomen.

Grote aandacht wordt er besteed aan de juiste vitamine- en aminozuur-
jrehalten in voeders bestemd voor grote koppels kippen, die nooit meer
buiten komen en elke mogelijkheid tot aanvulling via vrije uitloop missen.
Maar ondanks deze zorg blijken de grote hoeveelheden pluimvee, die men
tegenwoordig bij elkaar houdt, aanleiding te geven tot moeilijkheden die
men dan — mogelijk als verlegenheidsdiagnose — als stressverschijnselen
aanduidt. En stress kan uiteraard van alles zijn, variërende van een in-
enting via een lichte coccidiose besmetting tot een ongunstige atmosfeer
in het kippenhok toe. En op dit punt is het waar pluimveehouder, dieren-
arts en mengvoederbereider nauw samen moeten werken en dit gelukkig
ook doen. Het is immers zo, dat in veel gevallen van stressgevolgen een
koppelbehandeling via verandering van voeder (qua hoeveelheid of samen-
stelling) of door toevoeging van een geneesmiddel, de enig mogelijke
maatregel is. Maar vóór men hier toe over gaat, dient eerst door de dieren-
arts te worden vastgesteld of het werkelijk (alleen) stressverschijnselen be-
treft. Zo mogelijk dient de oorzaak te worden opgespoord en weggenomen
en dan kan, zo nodig, tot koppelbehandeling worden overgegaan. Hiertoe
wordt soms een volledig voeder met verhoogd eiwit- en of energiegehalte
gegeven, soms zijn extra vitaminen aangewezen en in bepaalde gevallen
geeft een relatief lage dosering van een antibioticum goede resultaten. Het
is zonder meer duidelijk, dat als men dit toepast, zelfs in subtherapcutische
dosering, dit slechts na overleg met een dierenarts mag geschieden. Dat dit
in de praktijk van de pluimveehouderij niet altijd geschiedt, is zeer te be-
treuren, zowel uit een psychologisch- als een economisch standpunt. Het
hoe en waarom van deze onvolmaaktheid in het noodzakelijk samenspel in
de pluimveehouderij moge in het kader van dit artikel buiten beschouwing
blijven, maar wel zij hier gememoreerd dat het wederom Van der
Flank is geweest die bij elke gelegenheid wees op de noodzaak, dat dc
dierenartsen zich meer met de pluimveehouderij en pluimveeziektenbe-
strijding zouden bezighouden. De in zijn tijd in opkomst zijnde toevoeging
van anUbiotica gaf hem al een aanleiding om te wijzen op dit belangrijke
aanrakingsvlak tussen veterinaire practicus en mengvoederindustrie. Hij
stelde zich op het standpunt dat elke toevoeging aan voeder, welke niet
voedingsfysiologisch of therapeutisch verantwoord was, achterwege moest
blijven. liet tegenwoordig nog al eens gehanteerde „Laten wij het voor
alle zekerheid maar doen" is m.i. economisch maar zelden verantwoord en
dient te worden gezien als een symptoom van onvoldoend samenspel tussen
de tot oordelen bevoegde personen of groepen.

Moge het zo zijn, dat hier in de naaste toekomst een zodanige verbetering
wordt verkregen dat de dierenarts niet langer kan zeggen: „Die mengvoe-
derindustrie doet maar wat" en dat anderzijds deze industrie niet meer
„wat" moet doen (om de klant tevreden te stellen) omdat deze klant juiste

diergeneeskundige hulp en voorlichting heeft ontbeerd. Ik heb gemeend mij
deze uitweiding naar aanleidmg van de verandering in voeders en voeder-
methodiek in de pluimveesector te mogen veroorloven, omdat er in de
naaste toekomst steeds grotere hoeveelheden pluimvee op een slinkend aan-
tal bedrijven zullen worden gehouden.

De (economische) gevolgen van een onvoldoend samenspel tussen pluim-
veehouder, dierenarts en industrie raken bij deze grotere bedrijven de on-
dernemer veel harder, en niet alleen betrekkelijk gesproken, dan vroeger.
En waar door steeds meer dieren per oppervlakte en ruimte eenheid,
stressfactoren van allerlei aard een sterkere rol zullen gaan spelen en de
juiste behandeling hiervan mede bepalend zal zijn voor het al of niet voort-
bestaan van een Nederlandse pluimveehouderij binnen de E.E.G., is het
een dringende zaak, dat het samenwerken tussen de betrokken groepen
verbeterd wordt, zulks teneinde elke handeling, die de economie van de
pluimveehouderij uiteindelijk nadelig beïnvloedt, te vermijden.
Ook op het terrein van de varkensvoeding hebben zich de laatste 10 jaar
veel veranderingen voltrokken. Hier heeft men, wederom tengevolge van
intensievere bedrijfsvoering, nieuwe wegen gezocht.

Het begint al bij de voeding van de fokdieren. Volstond men nog niet zo
lang geleden met fokzeugen, naast eventueel weidegang ruwvoeder in de
vorm van aardappelen of bieten te geven en daarnaast een weinig meng-
voeder, thans wordt aan de voeding der zeug grote aandacht besteed.
Door intensief onderzoek op talrijke instituten werd bekend, dat een goede
voeding van de zeugen een gunstige invloed op het aantal, maar vooral 0]3
de levensvatbaarheid van de biggen heeft. Zonder iemand iets tekort te
doen, mag hier met grote waardering de naam van Hammond worden
genoemd. Zijn onderzoekingen over prenatale sterfte van biggen zijn zeker
baanbrekend geweest op dit terrein. Dat in de praktijk nog steeds 20 a 25%
van de biggen sterft tussen geboorte en de speenleeftijd, moet voor dieren-
arts, zoötechnicus en mengvoederindustrie een aansporing zijn om veel
(meer) aandacht aan deze wezenlijke schadepost in cle varkenshouderij te
besteden.

De noodzaak om zeugen een langer jiroduktief leven te geven, leidde tot
methoden waarbij de biggen niet langer dan strikt noodzakelijk was, uit-
sluitend via de zeug worden gevoed. Daartoe werden voeders voor zogende
biggen ontwikkeld, die reeds de eerete levensweek beschikbaar worden ge-
steld en waarvan reeds vanaf de derde week voldoende hoeveelheden (kun-
nen) worden opgenomen. Deze voeders, die alleen aan de biggen in een
voor de zeug onbereikbare ruimte worden gegeven en waarvoor wij in de
Nederlandse taal nog steeds geen naam hebben die even typerend is als de
Engelse namelijk "creep-fceds", hebben er veel toe bijgedragen dat de
levensduur der zeugen toenam, het speengewicht steeg en de biggensterfte
afnam.

Als logisch gevolg van dit systeem kwam de methode om biggen eerder dan
na de gebruikelijke 8 a 10 weken te spenen. Men nam ze op 5 a 6 en later
zelfs op 3 weken en soms zelfs na 3 dagen bij de zeug weg. Deze systemen
en de daarbij passende voeders zijn in \\olle ontwikkeling en het lijkt zeker,
dat vroeg afwennen van biggen - - zij het op \\ ijf, zij het op drie weken —
binnen afzienbare tijd op veel bedrijven als systeem zal worden gevolgd.
Dat ook hier weer vraag.stukken opdoemen die èn dierenartsen èn meng-
voederbcreiders raken, is duidelijk. Iedere overschakeling van systeem,

hoe geleidehjk en zorgvuldig voorbereid ook, houdt in principe kansen op
klinische-, maar vooral subklinische afwijkingen in. Zij, die met deze nieuwe
systemen te maken hebben of krijgen, dienen zich goed op de hoogte te
stellen van de mogelijkheden en onmogelijkheden die de diverse partijen
te bieden hebben.

Ook in de voeding van de biggen na het afwennen voltrokken zich wezen-
lijke veranderingen. Was het vroeger zo, dat men a.s. mestbiggen graag zo
vet en zwaar mogelijk zag en men ze dus met alle middelen „oppapte",
thans heeft gelukkig veelal het begrip ingang gevonden, dat deze opge-
papte biggen geen optimale resultaten in de meststal zullen en kunnen
leveren. De vraag naar harde, goed uitgegroeide biggen neemt hand over
hand toe en het gerantsoeneerde voeren, zij het door beperking in hoeveel-
heid, zij het door vennindering van bepaalde nutriënten, wint terrein.
In de mestsector voltrok zich de wijziging, dat praktisch geen eigen graan
of aardappelen meer worden gevoerd. Dit was vroeger vanaf 50 of 70 kg
levend gewicht de gebruikelijke methode. Tegenwoordig wordt na het
eerste meststadium (de groeiperiode), meestal bij dr 50 kg, van eiwitrijk
biggenmeel overgegaan op het verstrekken van een minder eiwitrijk voeder.
In sommige gevallen — vooral als de varkens tot boven de 100 kg levend
gewicht worden gemest — geeft men na 75 kg nogmaals een ander voer.
Aan de andere kant zijn er ook vrij veel bedrijven die met succes de gehele
mestperiode hetzelfde (eiwitrijke) biggenmeel verstrekken.
De mestvarkenvoeding heeft zich ook aan moeten passen aan de sterk toe-
genomen vraag naar (mager) vlees of beter gezegd aan de afkeer van vet
c.q. spek. Zowel qua samenstelling als qua methode van (gerantsoeneerd)
voeren heeft men hier een eerste antwoord op gevonden. Naarmate meer
Ixïkend wordt over de invloed van de voeding of bepaalde voedingscom-
ponenten op de vleesvorming, zal ook hier meer vooruitgang in de aanpas-
smg aan de vraag worden geboekt. Wel zal in de nabije toekomst de kwes-
tie van het economisch optimum ook hier een belangrijke rol gaan spelen,
want het varken is qua natuur niet een dier, dat alleen maar vlees kan pro-
duceren. Maar ook hier z.al èn foktechnisch èn qua voeding nog veel kun-
nen worden bereikt. Het feit, dat ons varken nog altijd de meest gunstige
voederconversie heeft (van de gehele wereld) getuigt van Nederlands kun-
nen op foktechnisch- en mengvoedergebied.

Onze voorsprong wordt echter kleiner en het is zaak e.xtra zeilen bij te
zetten om ook in dit opzicht onze leidende positie te behouden.

In de rundveevoeding voltrokken zich in het afgelopen decennium ook
allerlei veranderingen; zoals hiei-voor reeds werd gesteld onderging de win-
ning van het ruwvocr wijzigingen door toepassing van steeds meer mecha-
nische hulpmiddelen zoals maaikneuzers, balenperser en geforceerde ven-
tilatie in hooivak of -berg. Dit alles leidt in veel gevallen tot een betere
kwaliteit van silage en hooi, maar ook daar waar niet direct van een abso-
lute kwaliteitsverbetering kan worden gesproken, bevorderen de moderne
methoden het verkrijgen van produkten met een belangrijk constantere
kwaliteit en dus gelijkmatiger voedingswaarde over het stalseizoen. Wij
stipten reeds aan dat door deze mechanisatie en door de toename van de
kostenfactor arbeid, de prijs van ruwvoer in verhouding sterk is gestegen.
Het volledig tot waarde brengen van de ruwvoedermiddelen is derhalve
van nog groter belang dan voorheen. De aanvullende werking van meng-

Werd vroeger krachtvoer in de rundveevoeding in eerste instantie be-
schouwd als een eiwitbron, tegenwoordig begint de energievoorziening
meer aandacht te krijgen. In dit verband spreekt de toenemende kennis
omtrent de rol der vrije vetzuren bij de vertering en energiehuishouding bij
herkauwers cen voorname rol. B 1 a x t e r heeft in het boek „The Energy
Metabolism of Ruminants" diepgaand en baanbrekend werk op dit ter-
rein gepubliceerd en tevens een nieuwe waardering voor voeders samen-
gesteld, die in de naaste toekomst in de rundveevoeding zeker veel aan-
dacht zal krijgen. Ook hier zullen oude nonnen door nieuwe worden ver-
vangen en daarmee de benadering van de rundveevoeding op andere leest
geschoeid.

De verandering in de kalvermestvoedering werd reeds in het algemeen ge-
deelte belicht.

Ook in de opfoksector in de rundveeteelt deden zich de laatste tijd wijzi-
gingen voor. Een groot deel van de volle melk, die vroeger bij de opfok
werd gebruikt is vervangen door kunstmelk en mengvoeder in een of an-
dere vorm. Hierdoor is de opfok goedkoper geworden en de, meestal nood-
zakelijke, bijvoedering voor opfokkalveren in de weide vergemakkelijkt.
Hoewel hierover geen exacte cijfers bekend zijn bestaat sterk de indruk dat
de produktieve levensduur van het rundvee is toegenomen sinds meer aan-
dacht aan de voeding van het jong\\\'ee wordt besteed.
De mestveesector krijgt de laatste tijd, buiten de zeer beperkte traditionele
gebieden, een grotere belangstelling. Hoewel op dit terrein nog vele eco-
nomische vragen moeten worden opgelost, lijkt het toch dat ook deze tak
van veehouderij in Nederland een voornamere rol zal gaan spelen. Vooral
nu door de E.E.G. de rundvleesprijzen blijvend op een hoger peil schijnen
te blijven zal de zuivere slachtrundveehouderij in Nederland op meer be-
drijven een bron van inkomsten kunnen zijn. Veel onderzoek zal nog dienen
te gebeuren om methoden van huisvesting en voeding pas.send voor Neder-
landse omstandigheden verder te ontwikkelden.

Over de eerstkomende jaren kan gezegd worden dat, voortbouwende op
hetgeen in het jongste verleden werd gevonden, in de voeding voor alle
landbouwhuisdieren en pluimvee veel aandacht aan de energievoorziening
zal worden besteed. Deze voorziening zal bezien worden in het licht van de
energie leverende componenten, maar ook in relatie met de eiwitvoor-
ziening en de samenstellende delen daarvan.

Dc auteur belicht diverse veranderingen, welke de laatste tijd in de vee- en pluim-
veevocding hebben plaatsgevonden. Aan de raakvlakken tussen praktizerende dieren-
arts en mengvoederbereider wordt aandacht besteed. Op het belang van verder
onderzoek over de energievoorziening der dieren via de voeding wordt gewezen.

The author inllustrates changes in the feeding of farm animals and poultry in the last
ten years. Points of contact between veterinary practice and compounders are
mentioned. The necessity for further research in the field of energy supply through
the feed is stressed.

L\'auteur fait un tour de l\'horizon des changements dans l\'alimentation des animaux
de ferme et des oiseaux de basse-cour. Les points de contact entre les vétérinaires et
l\'industrie d\'alimentation composé sont stipulé. La nécessité pour recherche dans
le domaine d\'approvisionnement d\'énergie par l\'alimentation est sousligné.

In diesem Ardkel werden verschiedene Aenderungen in der Haustier- und Ge-
flügelfütterung des letzten Jahrzehntes besprochen. Die Berührungsflächen zwischen
dem praktischen Tierartz und Mischfutterindustrie werden erwähnt. Die Notwen-
digkeit zur weiterer Untersuchung über Energiezufuhr mittels der Tierernährung
wird benachdruckt.

El autor expone distintos cambios que se han efectuado en la alimentación de ganado
y la alimentación avicola durante el ultimo ticmpo.

Se presta atención a los planos de contacto entre cl vetrinario practicante y el
fabricante de piensos mczclados. Se indica la importancia de investigar mâs sobre
la provisión de energia de los animales por el pienso.

Bij een beschouwing omtrent zoötechnische mogelijkheden van de kunst-
matige inseminatie (K.I.) gaat het over de specifieke mogelijkheden, welke
de K.I. biedt voor de verbetering van het rundvee. Het exact aangeven van
het doel van de rundveehouderij is in dit verband van belang.
Het doel van de rundveehouderij in Nederland is het economisch produ-
ceren van melk èn vlees. Hiervan afgeleid kan het doel van de K.I. om-
schreven worden als: het door middel van K.I. efficiënt drachtig maken
van vrouwelijke runderen, met sperma van stieren, die de beste kansen ge-
ven voor het ontstaan van runderen, die economisch melk èn vlees produ-
ceren.

Het aanduiden van deze produktie als „biologische produktie" heeft het
voordeel dat men bij voortduring wordt geconfronteerd met het feit dat
een groot aantal wetmatigheden voor een economische „technische pro-
duktie" eveneens geldig is voor een economische „biologische produktie".
Volledigheidshalve moge worden opgemerkt dat de invloed van het milieu
en de invloed van de interactie tussen het genotype en het milieu, waaruit
het fenotype resulteert, van groot belang zijn voor de economische produk-
tie van melk en vlees bij het rund.

Daarnaast zijn er bij de biologische produktie enkele punten te vermelden,
welke typisch zijn voor deze produktie.

In de rundveeteelt hebben wij te maken met de koe en men mag hierbij
niet vergeten dat dit dier een fysiologische eenheid vormt, die in haar ge-
heel van belang is voor de produktie. Het geeft echter een juister beeld, als
wij spreken van een patho-fysiologische eenheid, gezien de buitensporige
— doch noodzakelijke — eisen aan de melkgift van het hedendaagse rund
gesteld.

De voor een economische produktie gewenste erfelijke kenmerken moeten
in de runderpopulatie reeds aanwezig zijn. In de rundveeteelt is het niet
mogelijk om te werken met te verwachten mutaties. Het is tot op heden
eveneens niet goed mogelijk om mutaties willekeurig te doen ontstaan.

De zoötechnische mogelijkheden van de K.1. zijn in ons land vroegtijdig
onderkend. Reeds in 1936, dus tien jaar voordat in Nederland de K.I.
bij het rundvee in iets ruimere mate is toegepast, heeft V a n d e r P 1 a n k
(1936) een beschrijving gegeven betreffende de stand van zaken bij de
K.I. Uit deze beschrijving blijkt overigens dat de techniek van de K.I. in
die jaren niet zo eenvoudig is geweest.

Interessant is het slot van dit artikel, waaruit blijkt dat \\\'anderPlank
zo veel perspectieven in de K.L heeft gezien dat hij de toepassing er van
sterk heeft gestimuleerd:

1 Dr. S. W. J. van Dieten; directeur K.I.-centrum „De Kempen", Oerie.
1648 Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 22, 1964

„Teneinde collega\'s in staat te stellen deze methode toe te passen deel
ik mede dat de verdunningsstoffen voor verschillende diersoorten, in
dicht gesmolten buisjes, voorzien van aanwijzigingen voor het mengen,
door mij tegen kostprijs beschikbaar gesteld worden.
Reeds enige tijd geleden kwam ik met Prof. Van der Kaay over-
een, zoveel mogelijk persoonlijk, collega\'s behulpzaam te zijn.
De indicaties toch voor toepassing der kunstmatige inseminaties liggen
niet uitsluitend op zuiver veeteeltkundig terrein, doch kunnen sommige
gevallen van steriliteit betreffen".
De mogelijkheid om door middel van de K.I. de veel voorkomende sterili-
teit (dekziekten) te bestrijden heeft in de aanvang vooral de toepassing
van de K.I. bevorderd. In een wat later stadium zijn het vooral de vee-
teeltkundige (zoötechnische) mogelijkheden geweest, waardoor de K.I.
steeds meer is toegepast. Uit de hierboven aangehaalde woorden van Van
der Plank zou men kunnen afleiden dat hij toen reeds de zoötechnische
mogelijkheden het belangrijkst heeft gevonden.

Ik wil echter gaarne in het midden laten of dit een kwestie is geweest van
de ver vooruitziende blik, die Van der Plank ongetwijfeld heeft be-
zeten, óf dat het een kwestie is geweest van het meest belangrijk vinden
van het eigen vak, hetgeen ieder wetenschappelijk werker (gelukkig)
min of meer eigen is.

De belangrijkste hulpwetenschap bij het streven naar verbetering van het
rundvee is uiteraard de erfelijkheidsleer.

Omdat de genetica steeds de mogelijkheden voor verbetering van fok-
methoden moet brengen is het zinvol om na te gaan wat tot op heden haai
invloed is geweest.

In de tijd vóór M e n d e 1 — en voor een groot deel nu nog — waren en
zijn de fokmethoden zuiver empirisch; de fokkerij werd bedreven „op het
oog" en met behulp van zgn. feeling en ervaring. De herontdekking van
de Mendel-wetten in het begin van deze eeuw hebben in feite weinig ver-
andering gebracht in de bestaande fokmethoden bij het rundvee (in tegen-
stelling met de in de plantenteelt gebruikte methoden). De zoötechnici
hebben wel veel (en ook nuttig) werk gedaan op het gebied van de kwa-
litatieve kenmerken, waarmede met de Mendel-wetten kon worden gewerkt
(als kleur en diverse congenitale afwijkingen), maar dit heeft nauwelijks
enige Invloed gehad op de fokmethoden bij het rundvee.
Na een aantal pogingen om enige economisch belangrijke kenmerken bij
het rundvee (als melkhoeveelheid, vetgehalte van de melk, exterieur, e.d.)
door een te simpele voorstelling als kwalitatieve kenmerken te behandelen,
werd in de dertiger jaren duidelijk dat deze kenmerken zogenaamde kwan-
titatieve kenmerken zijn. Deze kwantitatieve kenmerken vertonen een con-
tinue variatie, welke afhankelijk is van een groot aantal genen, polygenen
of genencomplexen, welke interageren met elkaar èn met het milieu.
Vrijwel tegelijkertijd deed het biometrisch onderzoek in de veeteelt haar
intrede (VanderPlank, 1933). Lush (1945), voortbouwende op het
werk van Fisher en Sewall Wright, heeft de methoden van de
biometrische genetica en populatiegenetica verder ontwikkeld voor de vee-
teelt.

Flet is een van de vele en grote verdiensten van Van der Plank dat
hij het belang van de populade-genetica voor de praktische veefokkerij

heeft ingezien. Hij heeft zieli na de tweede wereldoorlog in deze nieuwe
materie ingewerkt en, overal waar dit mogelijk was, gewezen op het be-
lang van de populatie-genetiea voor de Nederlandse veeteelt. Eerst ;n de
laatste jaren komt er meer inzicht en waardering voor de belangrijke toe-
passingsmogelijkheden van de populatie-genetiea in de veeteelt.
Wij mogen concluderen dat de genetica tot voor enkele jaren in feite ver-
bazingwekkend weinig invloed heeft gehad op de praktische fokmethoden
in de rundveeteelt.

Alvorens de belangrijkste mogelijkheden van de K.1. bij het rundvee te be-
schouwen, nog enige opmerkingen aangaande de huidige situatie en om-
standigheden waarop deze mogelijkheden berusten.

Deze situatie mag gunstig genoemd worden. Door de toepassing van de
K.L (in tegenstelling tot de natuurlijke dekking) kan in de rundveehoude-
rij gewerkt worden:

3. met registratiegegevens van de gehele populatie, zowel wat betreft
produktie- als reproduktiegegevens.

De toepassing van de K.L bij het rundvee heeft hiermede de toepassings-
mogelijkheden van de populatie-genetiea (en biometrica) eerst goed mo-
gelijk gemaakt. Daarnaast is het gunstig dat de noodzakelijke bewerking
van de vele gegevens door de technische ontwikkeling van mechanische be-
werkingsmethoden wordt \\\'ersneld en vereenvoudigd.

In het kader van deze beschouwing is het niet mogelijk de diverse zoötech-
nische mogelijkheden van de K.L bij het rundvee grondig te behandelen;
daarom wordt volstaan met een korte bespreking van een zestal.

Een betere benutting van de gegevens uit de registratie en met name uit de
volledige geboorteregistratie vormt een niet te verwaarlozen mogelijkheid
tot verbetering van het rundvee.
Deze mogelijkheid bestaat echter alleen indien

b. het aantal gegevens voldoende is, dus afkomstig van een voldoend
grote populatie,

De technische eisen, welke men moet stellen aan een dergelijke registratie
zijn dan ook hoog. De mechanisering van de K.1.-registratie is verder een
mogelijkheid voor verbetering van de benutting van de gegevens (Van
Die ten c.s., 1960; V a n D i e t e n, 1964; Van Loen c.s., 1960, 1961).
Door het benutten van genoemde registratiegegevens is onder meer het
aantal doodgeboren kalveren te verlagen (Van D i e t e n, 1956, 1958,
1963) en een beter inzicht te verkrijgen in de frequentie van het voor-
komen van congenitale afwijkingen, in de omvang van de daaraan verbon-
den schade, de rol van de erfelijkheid en in mogelijke miethoden van be-
strijding (Van Die ten, 1956\', 1958, 1964; Stegenga, 1964).
Daarnaast zijn in Nederland met behulp van de gegevens van de K.I-
registratie verschillende biometrische onderzoekingen verricht, welke een

bijdrage hebben geleverd \\\'oor een beter inzicht in verschillende aspecten
van de veehouderij.

Er moge gerefereerd worden aan de onderzoekingen van Cohen (1956)
over de frequentie en aetiologie van retentio secundinarum; aan het
onderzoek van V a n L o e n (1961) over de genetische en andere aspecten
van de cervix duplex, aan het onderzoek van Dabash (1962) over de
invloed van de tweelinggeboorte op de produktie en reproduktie van rund-
vee, aan het onderzoek van Van Dieten (1963) over de doodgeboorte
van kalveren en aan het onderzoek van Banerjee-Schotsman
over de draehtigheidsduur bij het rundvee.

Voorts kan een goede benutting van de gegevens van de registratie leiden
tot verbetering van het nakomelingenonderzoek van de stieren èn tot een
beter overzicht van de runderpopulatie, waarmede moet worden gewerkt.

Een belangrijke mogelijkheid van de K.I. voor de veeverbetering is om het
merendeel van de runderen te insemineren met sperma van oudere stieren,
waarvan bewezen is, op grond van nakomelingenonderzoek, dat zij verbe-
tering brengen. Geesink en Stegenga (1956) hebben aangetoond
dat slechts 30% van de bij de K.I. in Nederland in gebruik genomen stieren
verbetering brengt; slechts 10% werkt in belangrijke mate verbeterend.
Hieruit volgt dat men de mogelijkheid om het merendeel van de insemi-
naties te verrichten met sperma van goed verei-vende stieren slechts dan
kan realiseren, indien men een groot aantal jonge stieren voor de K.I. in-
zet. Hoekstra c.s. (1961) bepleiten dat men voor iedere goed vererven-
de stier tenminste vijf jonge stieren moet aankopen. De ervaringen met
meer dan 80 stieren, aangekocht door de K.I.-vereniging „De Kempen"
komen met bovengenoemde ervaringen overeen.

De consequenties van deze onderzoekingen en ervaringen worden nog
slechts ten dele aanvaard en velen blijven speculeren op de jonge „veel-
belovende" (exterieur) stier.

Wij mogen concluderen dat het in gebruik nemen van een veel groter aan-
tal jonge stieren, deze in de vereniging te testen en daarna te selecteren
en vervolgens de goede verervers intensief te gebruiken een belangrijke
mogelijkheid vormt voor de K.I. om de rundveehouderij te verbeteren.
Het doorbréken van de gedachte dat het nuttig is om alleen stieren te ge-
bruiken met een zo hoog mogelijk aantal punten, zal wegens de gevestigde
meningen in deze, veel inspanning vragen. Men is nog steeds te veel inge-
steld op de fokmethoden uit de tijd van de natuurlijke dekking. Dat de
K.I. haar eigen specifieke mogelijkheden heeft begint thans eerst door te
dringen.

Deze kentering dringt thans ook door bij de stamboeken en andere organi-
saties op veeteeltkundig gebied. Men mag stellen dat deze organisaties bij
de zich wijzigende koers een belangrijke taak hebben, vooral ook in voor-
lichtende zin.

Gedurende deze eeuw zijn tot op heden de inkomsten uit de melkproduktie
en de vleesproduktie geleidelijk steeds dichter bij elkaar gekomen. Mede in
verband met de E.E.G. is niet te verwachten dat dit in de toekomst anders
zal gaan verlopen.

De inkomsten uit de mndveehouderij zijn thans voor 70% afkomstig van
de melkprodukde en reeds voor 30% (dit betekent ± 900 miljoen gulden )
afkomstig van de vleesprodukde (R ij s s e n b e e k, 1964). Het is geble-
ken dat, niettegenstaande het tweeledig doel van melk- èn vleesproduktie
van onze Nederlandse veeslagen, deze een uitstekende vleesproduktie ver-
tonen (M ason, 1962).

■Aan het onderzoek van de vererving van de melkproduktie van het rund-
vee worden in Nederland, terecht, grote bedragen besteed. Door het grote
aantal produktiegegevens en de noodzakelijke bewerking hiervan, wordt de
uitslag van het produktieverervingsonderzoek van de stieren nogal eens ver-
traagd. Het blijkt in meerdere landen dat de mechanisering van de be-
werking van deze produktiegegevens (ponskaarten) het verkrijgen van de
verervingsgegevens bespoedigt. Met de nog steeds stijgende personeelskosten
zal een automatisering overigens op grond van de kosten al gemotiveerd
zijn, terwijl daarnaast verdere biometrische onderzoekingen betreffende de
produktie relatief goedkoop kunnen worden verricht.
Een K.I.-vereniging in Nederland is in staat om de veehouders goed voor
te lichten aangaande de produktievererving van de in haar bezit zijnde (en
andere) oudere stieren. Toch is het mogelijk door automatisering van de
bewerking van de produktiegegevens hierin nog verbetering te brengen.
Eenzelfde ontwikkeling vindt in het buitenland plaats: vele landen (o.a.
Engeland, Sleeswijk-Holstein, Saarland, Zweden) werken dan ook reeds
met een geautomatiseerde registratie van de produktiegegevens van het
rundvee.

In verhouding tot het belang van de vleesproduktie wordt weinig aandacht
en geld besteed aan het onderzoek naar de vererving van de vleesproduktie
van stieren. Wij weten zeer weinig of niets van voederconversies en groei-
snelheden van de nakomelingen van de verschillende stieren. Betreffende
de vleesproduktievererving kan dan ook door de K.I.-vereniging aan haar
leden geen informatie worden gegeven.

Ofschoon ik mij er ter dege van bewust ben, dat er grote moeilijkheden
mede gepaard zullen zijn, zouden - wat ik voor het begrip eenvoudig-
heidshalve zou willen noemen — „selectiemesterijen voor afstammelingen
van stieren" aan de K.I.-vereniging een mogelijkheid kunnen geven om
ook over de vleesproduktievererving informatie aan de leden te verstrek-
ken.

Bovendien zou hierdoor een beter inzicht verkregen kunnen worden in de
correlaties tussen melk- en \\ leesproduktie, terwijl deze onderzoekingen ook
een bijdrage zouden kimnen leveren voor meer informatie betreffende de
economie van de melkproduktie (voerverbruik per kg geproduceerde
melk).

Ook betreffende het onderzoek over vleesproduktievererving kan gezegd
worden dat in het buitenland interessante ontwikkelingen plaatsvinden. Zo
worden in Denemarken op bepaalde stations groepen afstammelingen van
stieren getest op vleesproduktie, terwijl men sinds 1955 in Duitsland even-
eens doende is met ecn dergelijk programma (Langlet, 1962).

De mogelijkheid bij de K.L om door middel van het diepvriezen van stiere-
sperma dit langdurig te bewaren, mag zeker niet onvermeld blijven.

a. een bepaald fokplan of programma, zowel van de K.I.-vereniging als
van de individuele fokker kan betei gerealiseerd worden, omdat het
sperma van de hierbij benodigde stieren te allen tijde voorradig is.
Hierbij behoren ook de zogenaamde stiermoederinseminatieprogram-
ma\'s;

b. goed verervende stieren, welke reeds opgeruimd zijn kunnen toch nog
worden gebruikt;

c. naast dit min of meer directe gebi uik geeft het diepvriezen van sperma
de mogelijkheid om het genenpatroon van de huidige stieren vast te
leggen en te bewaren. Het is uiteraard bekend dat de genetische sa-
menstelling van de runderpopulatie — zij het langzaam — verandert.
Het is eveneens bekend dat in de Nederlandse rundveefokkerij het
stierenmateriaal van een zeer beperkt aantal fokbedrijven betrokken
wordt.

Straks zou het van belang kunnen zijn om verloren gegane genen of
genen-complexen opnieuw in de populatie te brengen of de frequentie
van bepaalde genencomplexen te verhogen.

Opvallend is dat vele genetici bevreesd zijn voor het ontstaan van mutaties
door de bewerkingen van het sperma bij het diepvriesproces.
Hierbij kan worden opgemerkt dat een eventuele mutatie per sé nog geen
ongunstige behoeft te zijn. In dit verband is wel een voortdurende controle
(van bijv. de letaliteitsfrequentie) noodzakelijk. De „diepvrieskalveren" in
de K.I.-vereniging „De Kempen" vertonen geen ander beeld in de geboorte-
registratie, ofschoon er reeds verschillende „diepvrieskalveren" uit „diep-
vriesmoeders" zijn geboren.

In diverse landen (Verenigde Staten, Canada, Frankrijk) gaan K.I.-ver-
enigingen over tot het alleen insemineren met diepvries-sperma.
De omstandigheden in die landen verschillen overigens veel met de Neder-
landse omstandigheden. Het gebruik van diepvriessperma heeft bepaalde
voordelen.

Voor Nederland is het alleen gebruiken van diepvries-sperma beslist niet
gemotiveerd in verband met de geringere bevruchtingsresultaten.
De bevruchtingsresultaten van diepvries-sperma zullen zeker nog belangrijk
kunnen worden verbeterd. Er zal echtei meer onderzoek moeten worden
verricht. De laatste jaren is aan dit onderzoek in Nederland vrijwel niets
gedaan.

Robe rt son (Institute of Animal Genetics, Edinburgh) wijst op het
verband tussen de genetica en fysiologie en werpt de vraag op of de fysio-
loog de geneticus niet meer aangrijpingspunten voor de selectie zou kun-
nen bieden.

Kirsch (1964) geeft over deze vraagstelling de volgende gedachtengang.
De fysioloog interesseren bij de melkproduktie allereerst de zeer complexe
nerveuze en hormonale functies, die het proces van de melkvorming doen
verlopen; de fysioloog wil het gehele werkingsmechanisme kennen, waarbij
de variatie tussen de dieren maar een lastige factor is. De geneticus inte-
resseert zich juist voor deze variatie tussen de dieren. Als de nakomelingen
van de ene stier meer melk geven dan de nakomelingen van een andere

stier, kan hij alleen maar concluderen dat de eerstgenoemde stier gewenste
genen heeft.

Wat deze genen doen, op welk punt deze genen in het complexe proces
van de melkproduktie invloed hebben is de geneticus niet bekend. Genen
die er toe leiden dat het dier meer weidt (meer gras opneemt), dat het
opgenomen voer economischer wordt verteerd, dat de grondstoffen voor de
melk door de melkklier efficiënter uit het bloed worden opgenomen, zijn
voor de geneticus allemaal genen, die de melkproduktie verhogen.
Als de fysioloog meer aandacht aan de varianten en de aangrijpingspunten
van de verschillen tussen de dieren zou wijden, zou dit een bijdrage be-
tekenen die de geneticus in staat stelt beter te selecteren.
Het lijkt mij dat deze gedachtengang eveneens belangrijk is voor een effi-
ciënte reproduktie. Het reproduktieproces is immers bijzonder complex en
bij een verhoogde respectievelijk verlaagde fertihteit weet men veelal ook
niet op welke punten de genen in het proces hun invloeden uitoefenen.
Er zijn meerdere onderzoekingen welke voor de mogelijkheden van de
K.I. voor verbetering van het rundvee belangrijk zijn.
Betreffende melkbaarheidsonderzoek kan reeds vastgesteld worden, dat
deze een bijdrage levert voor een verbetering van het rundvee.
.Aangaande het bloedgroepenonderzoek kan worden gezegd dat dit onder-
zoek een vaste plaats heeft verkregen en vooral van belang is voor af-
stammingscontrole en genetisch onderzoek. Omtrent het belang voor de
rundveefokkerij, doordat bepaalde bloedgroepen gecorreleerd zouden zijn
met economisch gunstige (of ongunstige) kenmerken, waren er zekere ver-
wachtingen. Tot op heden heeft het bloedgroepenonderzoek nog niet aan
deze verwachtingen voldaan.

Onderzoekingen omtrent de synchronisatie van de oestrus kunnen ook voor
Nederland enige betekenis krijgen, althans voor het insemineren van pin-
ken. Ofschoon experimenteel hiermede wel resultaten zijn bereikt, is deze
methode zeker nog niet rijp voor praktische toepassing (W i 11 b a n k,
1964).

De onderzoekingen over de transplantatie van bevruchte eicellen staan
slechts in verwijderd verband met K.I. Volledigheidshalve vermeld ik deze
toch, daar eitransplantaties in de toekomst mogelijk van praktisch belang
kunnen worden voor de rundveehouderij. Voor de bestudering van de in-
vloed van het intra-uterine milieu op het dier zal deze methode zeker wel
van belang worden.

In de wetenschappen, de rundveeteelt betreffende, moet nog veel onder-
zoek worden verricht; met name is nog veel onbekend over de interacties
tussen genencomplexen en de interacties daarvan met het milieu (Hirsch-
feld, 1957). De langzame generatiewisseling en de grote waarde van de
individuele runderen maken experimenteel onderzoek op iets grotere schaal
vrijwel onmogelijk.

Op de K.I.-stations beschikt men of kan men beschikken over enorm veel
gegevens betreffende de vererving van allerlei kenmerken van het rund.
Hier liggen ruime mogelijkheden voor de K.I. om een bijdrage te leveren
aan de rundveeverbetering. Het behoeft geen nader betoog, dat dit alleen
gedaan kan worden in grotere verenigingen met een voldoend grote runder-
populatie en met een deskundige leiding.

In dit verband wordt wel gesteld dat een K.I.-station geen wetenschappe-
lijk instituut mag zijn. Dit is juist, doch door mij wordt bedoeld dat het
verervingsonderzoek van de eigen stieren wel wetenschappelijk verantwoord
dient te geschieden en deze onderzoekingen vormen dan automatisch een
bijdrage voor de verbetering van het rundvee.

De onmogelijkheid van een uitgebreid experimenteel onderzoek in de rund-
veeteelt, kan voor een deel worden gecompenseerd door onderzoekingen op
de K.I.-stations. Deze onderzoekingen moeten uiteraard gericht zijn op de
verening van eigen stieren, of op de verbetering van de vruchtbaarheid
van de runderen of op verbetering van de inseminatieresultaten, etc. In
deze gevallen zijn de ondei-zockingen tevens van direct belang voor de
leden van de eigen vereniging.

Met een dergelijke werkwijze is de Nederlandse veehouderij gediend, maar
ook de K.I. zelf. De K.L schept hiennede meer mogelijkheden om haar
doelstelling te bereiken: de verbetering van het rundvee.

Het doel van de rundveehouderij in Nederland is het economisch produceren van
mclk èn vlees.

Op enige kenmerkende punten van deze „biologische produktie" wordt gewezen.
Het is Van der Plank geweest die reeds zeer vroegtijdig het belang van de
K.I. bij rundvee heeft onderkend, evenals de grote betekenis van het biometrisch
onderzoek voor de rundveeteelt.

De genetica als zodanig heeft echter tot voor enkele jaren in feite weinig invloed
gehad op de praktische fokmethoden in de rundvceteelt. Een werkelijke invloed
is in ons land eerst de laatste jaren merkbaar geworden, hetgeen duidelijk verband
houdt met het groeiende inzicht in de betekenis van de populatiegenetica.
In Nederland is in dit opzicht door Van der Plank baanbrekend werk verricht.
Direkt na de laatste wereldoorlog is door Van der Plank een „praktische toe-
pasbare" populatiegenetica voor de veehouderij geïntroduceerd, welke thans steeds
meer wordt toegepast.

In het kader van het voorafgaande wordt tenslotte gewezen op een zestal zoötechnische
mogelijkheden van dc K.I. voor de verbetering van het rundvee.

The object of cattlc breeding in the Netherlands is the economic production of both
milk and meat.

Some characteristic features of this „biological production" are pointed out.
It was Van der Plank who, at a very early stage, recognized the importance
of A.I. (artificial insemination) and the great value of biometrieal studies for
cattle breeding. However, until a few years a.go the science of .genetics as such had,
in fact, little influence on practical breeding methods. The fact that a marked
influence has become observable only of late years is evidently connected with the
growing recognition of the importance of population genetics.

In the Netherlands the pioneer in this field was Van der Plank. The „practical
population genetics" introduced by him immediately after the second world war has
meanwhile becomc widely adopted.

The article finally points out a number of zootcchnical possibilities of A.I. for the
improvement of the cattle population:

Le but de l\'élevage bovine aux Pays-Bas est la production économique de lait et de
viande à la fois.

L\'auteur signale quelques caractéristiques de cette „production biologique".
C\'est Van der Plank qui a déjà reconnu très tôt l\'intérêt de l\'Inséminadon
■Artificielle (I.A.) pour les bovins, ainsi que la grande importance de la recherche
biométrique dans l\'élevage des bovins.

Cependant, jusqu\'il y a quelques années la génétique comme telle n\'a eu en fait
que peu d\'influence sur les méthodes pratiquées dans l\'élevage des bovins. C\'est
seulement ces dernières années qu\'on a pu constater une influence effective dans
notre pays, ce qui tient évidemment à une appréciation croissante de l\'intérêt de la
génétique de population.

Sous ce rapport Van der Plank a joué aux Pays-Bas un rôl" de pionnier. Im-
médiatement après la dernière guerre mondiale il a introduit une génétique de popu-
lation „pratiquement applicable" pour l\'élevage, dont l\'application a été adoptée
depuis lors par un grand nombre d\'éleveurs.

Dans le cadre de ce qui précède l\'auteur signale enfin six possibilités zootechniques
dc l\'I.A. pour l\'amélioration des bovins:

Die niederländische Rindviehzucht bezviieckt die wirtschaftliche Produktion von
Milch und Fleisch. Einige charakteristische Züge dieser „biologischen Produktion"
werden behandelt.

Es ist Van der Plank gewesen, der schon frühzeitig die Wichtigkeit der künst-
lichen Besamung beim Rindvieh, sowie die grosse Bedeutung der biometrischen
Untersuchungen in der Rindviehzucht erkannt hat.

Die Genetik als solche hat jedoch bis vor einigen Jahren eigentlich wenig Einfluss auf
die praktische Rindvichzucht gehabt. Ein tatsächlicher Einfluss hat sich in unserem
Lande erst in den letzten Jahren merkbar gemacht, dies steht in deutlichem Zusam-
menhang mit der wachsenden Einsicht in die Bedeutung der Populationsgenetik.
In den Niederlanden wurde in dieser Hinsicht von VanderPlank bahnbrechende
,\\rbeit geleistet. Gleich nach dem Zweiten Weltkrieg wurde von ihm eine „praktisch
anwendbare" Populationsgenetik introduziert, welche inzwischen immer mehr An-
wendungsbereich erlangt.

Es werden schliesslich sechs zoötechnische Möglichkeiten für eine bessere Rindvieh-
zucht besprochen:

El objeto de la ganaderîa vaeuna en los Paises Bajos es la produceión econômica
tanto de leche como de carne.

Ahora bien, quisiéramos llamar la atención sobre algunos puntos caracterlsticos de
esta produceión llamada „biológica".

Fue el senor Van der Plank que muy temprano se dio cuenta de la importancia
que tiene la inseminación artifical para el ganado vacuno, asî como del gran valor
de las investigaciones biométricas al respecto.

Sin embargo, algunos arîos atras, la genética como tal tenia aûn poca influencia
sobre los métodos de cria practices en la industria ganadera vacuna. Una verdadera
influencia sôlo se ha apreciado en los ûltimos anos; por lo visto ello se debe a una
mejor comprensiôn de la importancia que tiene la genética de populatiôn para los
animales.

En los Paises Bajos el senor Van der Plank ha hecho época en este respecto. A
raiz de la segunda guerra mundial dicho sefior introdujo una genética de populaciôn
prâetiea para la ganaderia que mientras tanto ha sido aplicada en un campo amplio.
En el cuadro de lo que precede se llama finalmente la atención sobre seis posibili-
dades zootécnicas de la inseminación artificial para mejorar el ganado vacuno, a
saber:

1. un aprovechamiento mejor de los datos de registraciôn de la inseminación
artificial

2. un empleo mâs racional de los toros que se utilizan para la inseminación artificial

6. investigaciones en las estaciones de experimentación para la inseminación
artificial.

Cohen, PH.: Een statistisch onderzoek omtrent retentio secundinarum en enige
andere met de voortplanting samenhangende processen bij het rund. Thesis,
Utrecht, 1956.

Dabash, A. K.: Multiple birth relative to milk production and reproduction in the
Dutch Friesian breed. Thesis, Utrecht, 1962.

D i e t e n, S. W. J. van: Calf birth registration in connection with animal repro-
duction. Proc. Int. Congr. Anim. Reprod. Ill, Cambridge, Section III, 53, 1956.

D i e t e n, S. W. J. van: Züchterische Auswertung von Aufzeichnungen aus der
künstlichen Besamung. Züchtungskunde, 30, 440, (1958).

D i e t e n, S. W. J. van en Loen, A. van: Registratie in verband met de kunst-
matige inseminatie bij rundvee in Nederland. 1. Volledige geboorteregistratie.
Tijdschr. Diergeneesk., 85, 938, (1960).

D i e t e n, S. VV. J. v a n: Mortaliteit van kalveren bij de partus ä terme van M.R.IJ.-
runderen (Stillbirth in bovine cattle). Thesis Utrecht, 1963.

D i e t e n, S. VV. J. van: Is de schade ten gevolge van „erfelijke gebreken" bij
het rundvee bekend? Veeteelt en Zuivelber., 7, 190, (1964).

D i e t e n, S. VV. J. van: De betekenis van dc gcboortcregistratie in de rundvee-
houderij. Voordracht Wageningen, 2 juni 1964.

Groot, Th. dc: De dierenarts en de zoötechniek. Tijdschr. Diergeneesk., 87, II.
42, (1962).

H i r s c h f e 1 d, W. K.: Overerving van physiologische verschillen. Inaug. rede.
Utrecht, 1957.

Ho e k s t r a, P.: Hoe komt een K.I.-vereniging aan goed stierenmatcriaal? De Keur-
stamboeker, 9, (12), 374, (1961).

Langlet, J. F.: Some aspccts of Selection with Regard to the Improvement of
Beef production. Proc. Third Summer course on Organization and Evaluation of
Animal Production in Larger Areas. Nato, Wageningen, Part. I, 1962.

Loen, A, van en D i c t e n, S. W, J. van: Automatisering van de registratie van
gegevens in verband met de kunstmatige inseminatie bij rundvee. Beschrijving van
de werkwijze. Nat. Raad Landbouwk. Onderz,, T.N.O., Afdclins Diergeneeskunde
I960.

Loen, A. van en D i e t e n, S. W. J. van: Registratie in verband met de kunst-
matige inseminatie bij rundvee in Nederland. II. Een systeem ter registratie van
foktechnische en diergeneeskundige gegevens bij de K.I. van rundvee. Tijdschr.
Diergeneesk., 86, 373, (1961).

Loen, A. van: A contribution to the knowledge of the double cervix condition in
bovine cattle. Thesis, Utrecht, 1961.

Mason, I. L.: Contribution of the Dairy farm to Beef production. Proc. Third
Summer course on Organization and Evaluation of Animal Production in Larger
Areas. Nato, Wageningen, Part I, (1962).

Plank, G. M. van der: Biometrisch onderzoek in de veeteelt. Tijdschr. Dierge-
neesk., 60, 512, (1933).

Plank, G. M. van der: Kunstmatige inseminatie. Tijdschr. Diergeneesk., 63,
93, (1936).

Plank, G. M. van der: Zootechniek en kunstmatige inseminatie. Tijdschr. Dier-
geneesk., 78, 165, (1953).

Rijssenbeek, Th. C. J. M.: Het beleid bij de rundvceteclt in Nederland. Vee-
teelt en Zuivelber., 7, 289, (1964).

Stegcnga, Th.: Aangeboren afwijkingen bij rundvee. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
286, (1964).

Ter nagedachtenis aan de hoogleraar Van der Plank, die bij het tot
stand komen van het bloedgroepenonderzoek bij landbouwhuisdieren in
Nederland een beslissende rol heeft gespeeld, zal in het onderstaande wor-
den nagegaan op welke wijze dit onderzoek in de afgelopen 10 jaar is ont-
wikkeld en aan welke onderdelen ervan momenteel aandacht wordt be-
steed.

Bij het nagaan van deze ontwikkelingen blijkt dat Prof. VanderPlank
reeds in 1947 bij een bezoek aan het "Genetics Department" van de uni-
versiteit van Wisconsin in de V.S. met dit onderzoek heeft kennis gemaakt.
Hoewel het onderzoek zich in die tijd nog in de eerste stadia van ontwik-
keling bevond, boden de beschikbare gegevens voor Prof. Van der
Plank voldoende perspectieven om te trachten daarmee ook in ons land
te beginnen.

Bij de pogingen om de voor dit onderzoek noodzakelijke middelen te vin-
den bleek dat bij Prof. Ir. W. de Jong, de toenmalige hoogleraar in de
Veeteelt te Wageningen, tevens voorzitter van het Nederlandsche Rundvee
Stamboek, soortgelijke wensen leefden. Met behulp van gelden uit het
Marshall fonds die bij de Landbouw Hogeschool te beschikking waren, kon
tenslotte in 1953-1954 een oriënterend onderzoek worden verricht en een
studiereis naar de Verenigde Staten en de Scandinavische landen worden
gemaakt. In 1954 is in Wageningen met de uit dit fonds resterende mid-
delen een begin met het onderzoek gemaakt, dat daarna o.a. met subsidies
van de organisaties voor T.N.O. en Z.W.O. is voortgezet.
Nadat was gebleken dat met het bloedgroepenonderzoek de afstamming
van runderen gecontroleerd kon worden, is van de zijde van de rundvee-
stamboeken en K.I.-verenigingen een toenemende belangstelling ontstaan.
Deze ontwikkeling heeft er toe geleid dat in lf)57 door ,,Het Nederlandsche
Rundvee Stamboek", „Het Friesch Rundvee Stamboek" en ,,De Federatie
van de Bonden van Verenigingen voor K.I." de „Stichting Bloedgroepen
Onderzoek" is opgericht.

Hoewel door de in deze Stichting deelnemende organisaties regelmatig
gelden voor wetenschappelijk onderzoek zijn gereserveerd, zijn de werk-
zaamheden in de periode van 1957 tot 1963 voor een groot deel gericht ge-
weest op de controle van de afstamming van runderen. Dank zij een ra-
tionalisatie van de keuze van de te verrichten praktijkonderzoeken en een
mechanisatie van de onderzoektechniek, kan de laatste jaren meer aan-
dacht aan wetenschappelijk onderzoek worden besteed. Het laat zich aan-
zien dat deze laatste ontwikkelingen op den duur ook tot wijzigingen in de
organisatorische opzet zullen leiden.

1 Dr. J. Bouw; directeur Stichting Bloedgroepen Onderzoek; Duivendaal 5, Wa-
geningen.

Naast de ontwikkeling van het onderzoek bij runderen is in 1962 met be-
hulp van fondsen, die daarvoor ter beschikking zijn gesteld door bedrijfs-
organisaties voor de pluimveefokkerij en door de landbouworganisatie
T.N.O., een begin gemaakt met het bloedgroepenonderzoek bij kippen.
Voor het bloedgroepenonderzoek bij varkens, dat reeds in verschillende
omringende landen wordt verricht, konden tot nu toe geen plannen wor-
den gerealiseerd.

Ongeveer gelijktijdig met het onderzoek in Nederland is dit ook in een
aantal andere Europese landen tot ontplooiing gekomen. In de eerste jaren
kwamen de onderzoekers uit de West-Europese landen eenmaal per jaar
bijeen om de testreagentia onderling te vergelijken en te toetsen en om de
problemen die verband hielden met de opzet van het onderzoek te be-
spreken.

Doordat het aantal laboratoria zich, vooral in de laatste jaren, zeer sterk
heeft uitgebreid werd het voor de onderlinge uitwisseling van testreagentia,
voor de standaardisatie en nomenclatuur van deze reagentia en voor de
systematiek van de bloedgroepen bij verschillende diersoorten, noodzakelijk
tot een internationale organisatie te komen. Daarom is in 1962 de „Euro-
pean Society for Animal Blood Group Research" (E.S.A.B.R.) opgericht,
die inmiddels ruim 100 leden uit alle delen van de wereld telt. Naast de
behandeling van de nomenclatuur en de systematiek, worden door deze or-
ganisatie congressen belegd waarbij wordt getracht de verdere ontwikke-
lingen van het onderzoek te coördineren.

Door de F.A.O. is in 1963 een „panel of experts" samengesteld, die in de
eerste plaats tot doel heeft na te gaan op welke wijze nieuwe laboratoria
het meest doeltreffend kunnen worden opgezet en aan welke criteria nieu-
we onderzoekers bij voorkeur moeten voldoen als zij een opleiding in een
van de gevestigde laboratoria wensen.

In de periode van 10 jaar waarin in Nederland bloedgroepenonderzoek bij
landbouwhuisdieren is verricht, zijn de grenzen voor wat onder bloed-
groepenonderzoek moet worden gerekend vervaagd. Tijdens de in de laat-
ste jaren gehouden internationale congressen over bloedgroepenonderzoek
bij dieren is gebleken, dat de neiging bestaat ook ander onderzoek op het
gebied van genetisch bepaalde kenmerken in lichaamsweefsels en -vloei-
stoffen onder het bloedgroepenonderzoek te rangschikken.
Ook in verschillende laboratoria, waarin oorspronkelijk alleen serologisch
onderzoek van de antigene substanties aan de rode bloedcellen werd ver-
richt, zijn andere met dit onderzoek in verband staande onderwerpen ter
hand genomen. Dit geldt met name voor het met behulp van elektroforesc
scheiden van genetisch bepaalde albumine- en globuline fracties in bloed-
serum, melk en eiwit.

Tengevolge van de nauwe relaties tussen deze onderwerpen is dus zowel in
de laboratoria als ook voor de congressen het terrein van het „bloed-
groepenonderzoek" aanzienlijk uitgebreid.

In Nederland heeft deze uitbreiding tot nu toe alleen betrekking gehad op
het onderzoek met behulp van elcktroforese. Omdat dit onderzoek reeds
in een overzichtsartikel van Oosterlee en Bouw ( 1964 b) in dit tijd-
schrift is behandeld zal daarop in dit verband niet nader worden inge-
gaan.

gegevens over het bloedgroepenonderzoek een beeld worden gegeven van
de onderwerpen die de laatste tijd in het laboratorium speciale aandacht
hebben gehad.

Behoudens voor de behandeling van de algemene principes moet voor het
bloedgroepenonderzoek bij kippen worden verwezen naar een overzichts-
artikel van Okerman en Bouw (1960) en voor varkens naar M i n-
kemaen Bouw (1961).

In het algemeen worden de bloedgroepen, die als antigene substanties voor-
komen aan de oppervlakte van de rode bloedcellen, aangetoond met in de
bloedsera aanwezige of op te wekken antilichamen. Voor speciale gevallen
wordt daarnaast gebruik gemaakt van in colostrum, speeksel en andere
secretie produkten van het dierlijk lichaam voorkomende antilichamen.
De pogingen om voor bloedgroepen specifieke reagentia te bereiden uit
plantenzaden, die o.a. zijn beschreven door Borel (1962), hebben tot
nu toe weinig hoopgevende resultaten opgeleverd.

Bij het gebruik van bloedsera wordt de voorkeur gegeven aan sera van
dieren van dezelfde soort. Wanneer de verwantschap tussen de diersoorten
nauw is, zoals b.v. tussen kippen en kalkoenen of tussen runderen en geiten,
kunnen in de regel nog redelijk specifieke antilichamen worden verwacht.
De specificiteit van de antisera neemt evenwel af naar mate de verwant-
schap tussen de diersoorten geringer wordt.

Bij het bloedgroepenonderzoek kan in bepaalde gevallen gebruik worden
gemaakt van natuurlijk in het bloedserum voorkomende antilichamen. Dit
geldt met name voor het ABO systeem bij de mens. Vooral in de eerste
decennia na 1900 is voor verschillende diersoorten getracht de methoden
die voor het .\'VBO systeem bij de mens werden gebruikt na te bootsen. Uit
de publikaties van o.a. Schermer c.s. (1953) over dit onderzoek bij
runderen en van Szymanowskwy c.s. (1936) bij varkens, blijkt dat
dit niet tot bevredigende resultaten heeft geleid.

Naast deze natuurlijk voorkomende reagentia worden in bepaalde ge-
vallen ook accidenteel opgewekte antilichamen gebruikt. Voor het bloed-
groepenonderzoek bij de mens geldt dit met name voor het Rh-systeem,
waarvoor tijdens de zwangerschap antilichamen opgewekt kunnen worden.
Voor het onderzoek bij varkens wordt gebruik gemaakt van bloedsera van
dieren, die tevoren zijn geënt met vaccins voor varkenspest.
Behoudens enkele uitzonderingen wordt bij het bloedgroepenonderzoek bij
dieren hoofdzakelijk gebruik gemaakt van antilichamen die d.m.v. immu-
nisaties met bloed van soortgenoten zijn opgewekt.

Voor het onderzoek bij runderen is voor dat doel gedurende lange tijd een
door Ferguson (1941) ontwikkelde methode gevolgd. Bij deze proce-
dure werd 4 a 5 maal, met intervallen van 7 dagen, 50 cm^ runderbloed,
dat direct tevoren in een 3,5% citras natricus oplossing was opgevangen,
mtraveneus aan een receptor toegediend. De ervaringen in ons laborato-
rium met ruim 400 runderimmunisaties hebben geleerd dat met deze werk-
wijze veel niet bedoelde antilichamen opgewekt kunnen worden en dat
daarmee ook aanzienlijke risico\'s voor het leven van de receptoren worden
genomen, doordat reacties tussen antigenen en antilichamen in het dier
kunnen optreden. Nadat was geconstateerd dat met deze methode ook met

Babesia bovis beladen erytrocyten overgebracht konden worden, zijn de
nninunisaties voortgezet met intramusculaire injecties van gehemolyseerd
bloed, waaruit het bloedplasma tevoren was verwijderd. Deze wijziging in
de techniek heeft een aanmerkelijke vermindering van werk en risico\'s en
geen merkbare achteruitgang in de resultaten met zich meegebracht.
Omdat bij de immunisaties in de regel lage concentraties van antilichamcn
werden verkregen, die niet door het toedienen van grotere hoeveelheden
bloed of door het langer volhouden van de injecties verhoogd konden wor-
den, is het gebruik van reïmmunisaties — tenminste 6 maanden na de eer-
ste serie injecties — ingevoerd. Daarbij is gebleken dat deze reïmmunisaties
van gesensibiliseerde dieren tot verrassend hoge concentraties van anti-
lichamen kunnen leiden als de tijdens de eerste immunisatie gevormde
antilichamen voor de nieuwe serie injecties uit de circulatie zijn verdwenen.

Tengevolge van de grote verscheidenheid in de antigeenstructuren die aan
de erytrocyten van landbouwhuisdieren kunnen voorkomen, zullen immuni-
saties met bloed in de regel leiden tot de vorming van antisera die met ver-
schillende antigene factoren reageren. Om uit deze sera zuivere reagentia
voor enkelvoudige factoren te bereiden wordt gebruik gemaakt van ad-
sorptie methoden. Daarbij worden de niet in het serum gewenste reagen-
tia gebonden aan met deze antilichamen corresponderende antigeenstruc-
turen van de erytrocyten van voor dat doel uitgezochte dieren.
Voor verdere gegevens over de analyses van de immuunsera, de keuze van
de erytrocyten die voor de adsorpties worden gebruikt en de adsorptie
technieken moet worden verwezen naar een overzicht van Bouw f 1958).
In dit verband moet nog worden vermeld, dat na 1958 voor verschillende
antigene factoren, waarvan aanvankelijk is aangenomen dat ze onafhan-
kelijk van andere voorkwamen is aangetoond dat ze in werkelijkheid deel
uitmaken van antigeencomplexen, die uit verschillende factoren zijn samen-
gesteld.

In het laboratorium in Wageningen zijn momenteel 57 van de 59 intei-
nationaal aanvaarde reagentia \\oor bloedgroepfactoren bij runderen voor-
radig. Daarnaast worden 3 specifieke reagentia gebruikt die in het buiten-
land nog niet bekend zijn. Voor het bloedgroepenonderzoek bij kippen,
waannee 2 jaar geleden is begonnen, zijn op dit moment een tiental rea-
gentia beschikbaar.

Voor de methoden waarmee de bloedgroepen m het laboratorium worden
aangetoond kan voor het onderzoek bij de mens vvorden verwezen naar
R a c e en S a n g e r (1962), voor het rund naar Ferguson (1941) en
Oosterlee en Bouw (1964 a), voor het paard naar Podliachouk
(1957), voor het varken naar Andresen (1963) en voor kippen naar
Briles C..S. (1948).

Het genetisch onderzoek heeft uitgewezen dat de antigene factoren aan de
oppervlakte van de erytrocyten, die in de regel bloedgroepenfactoren wor-
den genoemd, van ouders op nakomelingen worden overgedragen volgens
de grondprincipes van de wetten van Mendel. Dat wil zeggen dat een

bloedgroepfactor alleen voorkomt bij een individu als deze factor ook bij
één of beide ouders aanwezig is.

Verder is gebleken dat verschillende bloedgroepfactoren met eenzelfde
locus (plaats) op het chromosomenstelsel corresponderen. Dergelijke fac-
toren, die door eenzelfde locus gecontroleerd worden, kunnen in verschil-
lende vaststaande combinaties op de nakomelingen worden overgedragen.
De complexen die hetzij als enkelvoudige factor, hetzij als een combinatie
van factoren worden overgedragen, worden bloedgroepen genoemd. Onder
een bloedgroep wordt dus verstaan een complex van één of meer antigene
factoren, dat als één geheel wordt overgedragen van ouders op nakome-
lingen. De bloedgroepfactoren, en dus ook de bloedgroepen, die met een-
zelfde locus op de chromosomen corresponderen, zijn ondergebracht in één
bloedgroepsysteem.

Voor de nomenclatuur van de bloedgroepsystemen en voor de factoren in
deze systemen wordt, evenals bij de mens, gebruik gemaakt van de letters
\\an het alfabet. De gebruikte symbolen zijn in de regel afhankelijk van
de volgorde waarin de factoren zijn vastgesteld. Er bestaat daardoor geen
enkele relatie tussen b.v. de antigene factor A bij het varken en bij het
paard.

Ifoewel ook de antigeniciteit van de factoren een belangrijke rol speelt, is
het aantal bekende bloedgroepsystemen en ook het aantal bloedgroepen
binnen deze systemen bij een diersoort hoofdzakelijk afhankelijk van de
mogelijkheden en de kwaliteiten van het onderzoek. Tot nu toe is de
meeste aandacht besteed aan de bloedgroepen bij runderen, kippen en var-
kens. Voor de runderen zijn tot op dit moment 11, voor kippen 10 en voor
varkens 9 bloedgroepsystemen bekend.

Over de bloedgroepen bij verschillende andere diersoorten als paarden,
schapen, geiten, honden, nertsen, muizen, kalkoenen, eenden, duiven en
verschillende vissoorten worden de laatste jaren steeds meer belangwek-
kende gegevens bekend. Het onderzoek is bij de ene diersoort verder ont-
wikkeld dan bij de andere. De gegevens zijn voor deze diersoorten voor-
lopig evenwel niet voldoende om tot internationaal aanvaardbare syste-
matische indelingen te komen.

In bepaalde bloedgroepsystenien zijn slechts één of twee, in andere kor-
tere of langere series van bloedgroepen bekend. Als voorbeelden van uit-
gebreide series van bloedgroepen binnen cen systeem kunnen het Rh-sys-
teem bij dc mens cn het B-systeem bij runderen en kippen worden genoemd.
Met de verfijning van het onderzoek neemt het aantal factoren dat kan
worden onderscheiden toe en als gevolg daarvan ook het aantal factoren-
combinaties, het aantal bloedgroepen dus. Bij het rund zijn b.v. 20 bloed-
groepfactoren bekend die met de zgn. B-locus corresponderen. Tot nu toe
zijn ruim 300 verschillende bloedgroepen van het B-systeem vastgesteld,
die uit verschillende combinaties van deze factoren zijn samengesteld. Bij
diersoorten, waarbij sprake is van diploïde aantallen chromosomen, kun-
nen bij een individu in principe voor elk bloedgroepsysteem 2 bloed-
groepen verwacht worden, waarvan er één correspondeert met de locus
op het chromosoom afkomstig van de moeder en de andere met de locus
die van de vader komt. De grote verscheidenheid in bloedgroepen die bin-
nen een systeem kan voorkomen wordt verklaard door het bestaan aan te
nemen van een serie van genen of genencomplexen.

Dc vraag of de bloedgroepen worden gecontroleerd door een aantal nauw
gekoppelde genen, die elk corresponderen met een afzonderlijke antigene
factor, dan wel of de bloedgroepen als geheel corresponderen met een on-
deelbaar gen, heeft met name voor de bloedgroepen van het Rh-systeem
bij de mens reeds gedurende verschillende decennia een onderwerp van
discussie gevormd tussen de scholen van Wiener (1943) en Fisher
(1947).

Voor de bloedgroepsystemen bij de landbouwhuisdieren, waarin series van
serologische complexen worden aangetroffen die zowel serologisch als ge-
netisch overeenstemmen met die van het Rh-systeem bij de mens, hebben
de problemen van de overdracht van deze bloedgroepen tot voor enkele
jaren weinig aanleiding tot discussie gegeven. Recente onderzoekingen bij
varkens en runderen hebben evenwel aangetoond, dat een grondig onder-
zoek op dit terrein wenselijk is, omdat daarmee zowel voor de praktijk van
het bloedgroepenonderzoek als ook voor de genedca van de landbouwhuis-
dieren belangrijke gegevens verkregen kunnen worden.
Helaas zijn op dit terrein voor de bloedgroepen bij kippen nog geen ge-
gevens ter beschikking, doordat bij het bloedgroepenonderzoek bij kippen
reagenda binnen kippenstammen worden gemaakt, die specifiek zijn voor
de bloedgroepen als geheel, zoals die binnen deze stammen voorkomen.
Een onderscheiding in factoren waaruit de bloedgroepen bij de kippen zijn
samengesteld wordt dus nog niet gemaakt.

Voor het bloedgroepenonderzoek bij varkens is door A n d r e s e n (1963)
voor het systeem E, waarin 5 bloedgroepen bekend zijn die elk zijn samen-
gesteld uit 3 antigene factoren, een parallel getrokken met het door
Fisher en Race (1946) gekozen uitgangspunt van gekoppelde genen.
Door Rasmussen (1963) zijn enkele gevallen van abnormale trans-
missie van bloedgroepen in dit E-systeem gerapporteerd, die zich zeer wel
laten verklaren uit de aanname dat op de E-locus bij varkens inderdaad
sprake is van 3 afzonderlijke genen waartussen overkruising mogelijk is.

Sinds het bloedgroepenonderzoek bij runderen zich heeft uitgestrekt over
een groot aantal rundveerassen zijn voor het bloedgroepsysteem B ruim
300 bloedgroepen vastgesteld. Voor het C-systeem zijn door N a s r a t c.s.
(1964) bij de Nederland.se runderen in een recent onderzoek 26 bloed-
groepen gevonden. De overerving van de bloedgroepen in het B- en C-
systeem bij runderen is in een groot aantal laboratoria bij duizendtallen
runderen gevolgd en daarbij is gebleken, dat slechts hoogst zelden uitzon-
deringen voorkomen. Nadat daarop o.a. door S t o r m o n t f 1955), R e n-
del (1958) en Bouw (1958) de aandacht was gevesdgd, is een stijgen-
de belangstelling ontstaan voor de wijze van overerven van de bloed-
groepen, speciaal van het B-systeem.

Uit een recent onderzoek van Bouw c.s. (1964), waarvoor de gegevens
van ruim 20.000 vergelijkingen van de bloedgroepen van nakomelingen
met die van hun ouders ter beschikking stonden, is gebleken dat op de B-
locus van het rund inderdaad overkruisingen voorkomen. In het genoemde
materiaal hebben deze overkruisingen in enkele gevallen geleid tot een
scheiding van antigene factoren, die door een groot aantal generaties heen
gezamenlijk van ouders op nakomelingen zijn overgedragen. Tengevolge
van deze overkruisingen zijn nieuwe factorcncombinaties, nieuwe bloed-
groepen dus, ontstaan die voordien niet bekend waren.

Bij dit onderzoek is verder gebleken, dat het met deze voorbeelden van
overkruising niet noodzakelijk is om W i e n e r\'s opvattingen over ondeel-
bare serologische- en genedsche complexen geheel te verwerpen. De nauwe
serologische verwantschap die in ons laboratorium is vastgesteld tussen be-
paalde bloedgroepfactoren, kan ook nu nog worden verklaard door aan
te nemen, dat bepaalde onderdelen van een bloedgroep, die uit meer dan
één factor zijn samengesteld, door een op zichzelf niet deelbaar gen worden
gecontroleerd.

Tenslotte is gebleken dat niet alle door ons geconstateerde onregelmatig-
heden in de overdracht van de bloedgroepen verklaard kunnen worden
met de aanname van een overkruising op de bloedgroeplocus. In enkele ge-
vallen kon worden vastgesteld dat andere, uit de genetica van lagere or-
ganismen bekende, oorzaken aanleiding zijn geweest tot het ontstaan van
veranderingen in de samenstelling van de bloedgroepen van de runderen.

Uit de inleiding is gebleken, dat het bloedgroepenonderzoek in Nederland
vooral wordt gebruikt om de afstamming van runderen te controleren.
De eerste oriënterende onderzoeken die daarvoor in 1955 werden verricht,
hadden betrekking op kalveren, die waren geboren uit koeien die in twee
opeenvolgende tochtigheidsperioden waren geïnsemineerd met sperma van
verschillende stieren. Als bij dergelijke kalveren de bloedgroepen die niet
van de moeder kunnen komen wel bij één van de als mogelijke vaders
opgegeven stieren voorkomen, terwijl deze groepen niet aanwezig zijn bij
de andere stier, dan kan worden verklaard dat de eerste stier, op grond
van zijn bloedgroepen, de vader kan zijn terwijl de laatste stier als moge-
lijke verwekker van het kalf kan worden uitgesloten.

Uit de aard der zaak zijn de mogelijkheden om bij dergelijke onderzoeken
tot een oplossing te komen afhankelijk van de verschillen in de bloed-
groepen bij de mogelijke vaders en vooral ook van het aantal bloedgroepen
dat bij deze dieren kan worden aangetoond.

Hoewel het aantal reagentia om bloedgroepen aan te tonen in 1955 nog be-
perkt was, waren de resultaten van de eerste onderzoeken voldoende spre-
kend om te besluiten in 1956 een groter oriënterend onderzoek in te stel-
len. Bij dit onderzoek, waarvoor o.m. ook gebruik kon worden gemaakt
van een aantal nieuw bereide en van enkele door buitenlandse laboratoria
ter beschikking gestelde reagentia, werden ruim 900 kalveren onderzocht,
waarvan om een of andere reden onvoldoende zekerheid bestond omtrent
de afstamming. Uit de resultaten kon worden geconcludeerd dat het ver-
antwoord was bepaalde kalveren, die voordien voor registratie moesten
worden geweigerd, op grond van de uitkomsten van een bloedgroepen-
onderzoek in te schrijven. Te dien aanzien zijn daarom door de rundvee-
stamboeken een aantal bepalingen gemaakt over de voorwaarden waar-
aan kalveren met onvoldoende gegevens over de afstamming moeten vol-
doen, om na een bloedgroepenonderzoek te worden geregistreerd.
Hoewel bij dit oriënterende onderzoek alleen kalveren waren betrokken
waarbij twijfel aan de afstamming bestond, kwam bij de resultaten tot uit-
drukking dat met het bloedgroepenonderzoek ook fouten in de afstamming
geconstateerd konden worden, waarvoor geen directe aanwijzingen be-
schikbaar waren.

Op grond daarvan is in 1957 door de rundveestamboeken besloten een
steekproefcontrole te laten uitvoeren, waarbij de afstamming van 750
willekeurig gekozen kalveren, die normaal bij de stamboeken ter registratie
waren aangeboden, aan de hand van een bloedgroepenonderzoek kon wor-
den gecontroleerd. Hoewel het foutenpercentage bij dit onderzoek in ver-
gelijking tot andere landen laag was, is gebleken dat ook hier fouten in de
afstamming kunnen voorkomen. De oorzaken van de geconstateerde fouten
bleken van zeer gevarieerde aard te zijn. Naast gevallen van uitgesproken
tekortkomingen bij de inseminaties, werden ook fouten gevonden die op de
bedrijven zelf waren ontstaan. Hoewel er zeker in een aantal gevallen te
nonchalant was gehandeld, was van bewust gemaakte fouten vrijwel geen
sprake.

Omdat de betrouwbaarheid van de geregistreerde afstamming van de
runderen door de rundveestamboeken in ons land als een onmisbare grond-
slag voor de rundveefokkerij wordt gezien, hebben deze organisaties na-
gegaan welke middelen gebruikt konden worden om een optimale be-
trouwbaarheid in de registratie te bereiken.

Uit een keuze van mogelijkheden werd besloten om van de stieren die na
31 december 1961 werden gekeurd alleen nakomelingen te registreren, als
de afstamming van deze vaderdieren aan de hand van een bloedgroepen-
onderzoek was geverifieerd.

Nadat dit onderzoek, waarbij jaarlijks omstreeks 7000 jonge stieren met
hun ouders waren betrokken en waaraan niet onaanzienlijke kosten waren
verbonden, gedurende een tweetal jaren was verricht, bleek dat het per-
centage onjuistheden nog aanzienlijk lager was clan bij de eerder gehouden
steekproeven.

Om enerzijds dit controlesysteem door te laten werken en anderzijds de
kosten voor de fokkers te beperken is in 1963 besloten de afstammings-
cotroles van de stieren te beperken tot die stieren, waarvan mannelijke
nakomelingen ter registratie bij de stamboeken worden aangeboden.
In schema I is een overzicht gegeven van de aantallen praktijkonderzoeken
die in de afgelopen jaren zijn verricht.

Zowel in de beginperiode van de controle- als in die van dc afstammingsonder-
zoeken zijn veel stieren getest, waarvan de bloedgroepen later van betekenis
konden worden. Van de stieren die de laatste jaren in gebruik zijn genomen,
zijn de bloedgroepen reeds bij dc afstammingsonderzoeken vastgesteld.

De laatste jaren wordt, voorlopig nog hoofdzakelijk bij de runderen, veel
aandacht besteed aan de vraag welke bloedgroepen bij de voor de betref-
fende laboratoria belangrijke rundveerassen voorkomen en welke verschil-
len er in dit opzicht tussen de rassen bestaan.

Voor de onderzoekers die genoodzaakt zijn zich te oriënteren omtrent de
bloedgroepen die in de te onderzoeken rassen voorkomen, is het verder be-
langwekkend na te gaan of er verschuivingen optreden in de frequenties,
waarin deze bloedgroepen voorkomen en waardoor deze verschuivingen
worden veroorzaakt.

Bij de bestudering van deze frequenties wordt ervan uitgegaan dat de ver-
spreiding van de bloedgroepen afhankelijk is van de mogelijkheden voor
vermenigvuldiging van de dragers van deze kenmerken. Als binnen een
ras alle individuen gelijke kansen voor ontstaan, ontwikkeling en repro-
duktie krijgen, zal de frequentie waarin een bloedgroep voorkomt een een-
maal gefixeerde waarde behouden. Als er in een populatie, waarin alle in-
dividuen theoretisch gelijke kansen voor reproduktie hebben dan ook ver-
schuivingen optreden, dan is er reden om aan te nemen dat een natuurlijke
selectie plaatsvindt.

Uit het bloedgroepenonderzoek bij de mens zijn voorbeelden bekend van
natuurlijke selecties ten ongunste van bepaalde bloedgroepen, als gevolg
van een verband tussen deze bloedgroepen en een verhoogde vatbaarheid
voor bepaalde ziekten.

Voor de gedomesticeerde diersoorten gelden in het algemeen selectie-
invloeden die meer ingrijpend zijn. Vooral nadat de kunstmatige insemi-
natie zijn intrede heeft gedaan is het mogelijk geworden dat de genen van
bepaalde individuen een zeer sterke verspreiding krijgen. .Als een voorbeeld
daarvan kan een in Nederland hoog gewaardeerde stier worden genoemd,
waarvan in ons laboratorium ruim 600 voor de voortplanting bestemde
zonen zijn onderzocht. Het laat zich verstaan, dat de genen van een der-
gelijke stier in korte tijd een zeer sterke verspreiding kunnen krijgen in het
rundveeras waarin hij wordt gebruikt. Op de vraag of de bij de rundvee-
rassen geconstateerde verschuivingen in frequenties van de bloedgroepen
alleen door het toeval zijn bepaald kan nog geen antwoord worden ge-
geven.

Naast het onderzoek van de verschuivingen in de frequenties van de bloed-
groepen binnen de rassen zijn vergelijkingen tussen verschillende rassen ge-
maakt.

Uit de aard der zaak wordt de genetische samenstelling van een ras be-
paald door de historische opbouw en ontwikkeling. Als een rundveeras
oorspronkelijk is ontstaan uit een kleine groep dieren, die goed geïsoleerd
zijn gehouden en dus ook zo zuiver mogelijk zijn voortgeteeld, dan laat
zich verstaan dat de genetische variatie beperkt is. Voor het bloedgroepen-
systeem B van de runderen, waarbij sprake is van ruim 300 verschillende
genen, kan op grond daarvan verwacht worden dat bij een dergelijk inge-
tceld ras slechts een gering aantal bloedgroepen wordt gevonden.
Een typerend voorbeeld hiervan is te vinden bij de Jersey en Guern.sey
rundveerassen. Bij deze rassen komen bepaalde B-groepen in zeer hoge
frequenties voor, terwijl een groot aantal andere groepen niet of vrijwel
niet worden gevonden.

Uit de geschiedenis van ons land is bekend dat watersnoden, oorlogen en
besmettelijke veeziekten in de laatste eeuwen herhaalde importen van run-
deren, vooral uit Duitsland en Scandinavië, noodzakelijk hebben gemaakt.
Deze gegevens en het feit dat in vorige eeuwen grote internationale vee-
markten in ons land zijn gehouden, zijn voldoende om daaruit af te leiden
dat er in Nederland in de voorgaande eeuwen geen gebrek aan genetische
variatie bij de runderen heeft bestaan. De schilderijen van runderen uit
voorgaande eeuwen leveren daarvan de overtuigende bewijzen.
Door de Nederlandse rundveefokkers is, vooral in de laatste eeuw, een
strenge selectie toegepast op een aantal eigenschappen die uitwendig waar-
neembaar of van economische betekenis zijn. Daardoor is een drietal rund-
veerassen ontstaan die zich in haarkleur en -aftekening en in lichaamsbouw
zeer uitgesproken onderscheiden, terwijl voor de selectie op een gunstige
aanleg voor melkproduktie in grote lijnen dezelfde criteria zijn aange-
houden.

Het laat zich verstaan, dat de mate van fokzuiverheid voor kenmerken die
niet direct waarneembaar of voor zover bekend niet van economische be-
tekenis zijn, hiermee geen gelijke tred heeft gehouden.

Tn schema 2 is een overzicht gegeven van de bloedgroepen van het B-
systeem met de frequenties van die groepen, zoals die bij de Nederlandse
rundveerassen zijn vastgesteld. In een vergelijking van deze gegevens met
die van een aantal buitenlandse rundveerassen is door Bouw (1964) ge-
concludeerd dat de verspreiding van de bloedgroepen in het B-systeem als
graadmeter kan worden beschouwd voor de mate van fokzuiverheid van
een ras voor eigenschappen, waarop niet bewust is geselecteerd. De gene-
tische variatie neemt nl. toe met het aantal B-groepen dat in een ras
wordt gevonden.

Uit schema 2 blijkt, dat er nog verschillende B-groepen zijn die bij alle
drie deze rassen, zij het dan ook in variërende frequenties, voorkomen. Dat
er ondanks de historische achtergronden toch ook zeer uitgesproken ver-
schillen tussen het M.R.IJ. vee en het F.H. vee vastgesteld kunnen wor-
den, kan voor een belangrijk gedeelte worden toegeschreven aan het feit
dat verschillende rundveefokbedrijven reeds gedurende meer dan 100 jaar
gestreefd hebben naar een zuivere teelt van hun dieren en dat voornamelijk
in de laatste decennia de dieren uit deze fokstallen, vooral door de kunst-
matige inseminatie, een sterke invloed zijn gaan uitoefenen op de gene-
tische samenstelling van de Nederlandse rundveerassen. Een duidelijk voor-
beeld daarvan wordt gedemonstreerd met de bloedgroep I2, die in enkele
fokstallen van Fries zwartbont vee veelvuldig voorkomt en die nu ook
sterk wordt verspreid over de gehele zwartbonte rundvecpopulatie in ons
land, terwijl deze groep bij de roodbonten in het geheel niet wordt aange-
troffen. Een soortgelijk voorbeeld zien we voor de bloedgroep BOYoD\'rH4.
Dit complex, dat met name sterk verbreid voorkomt in enkele fokstallen
voor het roodbonte vee, kan gezien worden als een typische bloedgroep
voor het M.R.IJ. veeslag. In hetzelfde schema zien we dat het Groninger
blaarkopvee zich duidelijker onderscheidt. Hoewel het hier andere groepen
betreft, vertoont het beeld van de verspreiding van de bloedgroepen van
het B-systeem bij de blaarkoppen veel overeenkomst met dat van de Jer-
sey\'s en Guernsey\'s.

	<
	r»
	-1
	in
	"O
	-!
	n>
cr	CL


Q.	ID
-1
(D	<

z	3
n
CL	cr
fO	r—
-1	O
1—	fD
OJ	Q.
D	UD
Q-	-1
1/1	O
ID	n>
	x>
-1	rt
C
D
Q-	<
<	U
re	O
(ï
	zr
u	re
1/1
UI
n>	CD
13
	in
	><
	UI
	(-t-
	re
	re
	3

Uit het voorgaande is gebleken dat bij runderen, varkens en kippen op
meer dan 1/3 deel van het totaal aantal bekende chromosomen met het
bloedgroepenonderzoek een plaats (locus) kan worden bepaald.
Dit gegeven kan leiden tot de vraag of er dientengevolge koppelingen aan-
getoond kunnen worden tussen deze loei voor de bloedgroepen en de loei
waardoor andere erfelijk bepaalde kenmerken worden gecontroleerd.
Een tweede vraag die bij de bestudering van de bloedgroepen naar voren
komt is, of zich onder de verscheidenheid van bloedgroepsubstanties die in
het dierlijk lichaam voorkomen geen componenten bevinden die de functies
van het dierlijk lichaam op een of andere wijze beïnvloeden.
Een derde vraag, die zowel bij de eerste als bij de tweede kan aansluiten is,
of de genen die verantwoordelijk zijn voor de aanwezigheid van de bloed-
groepen gelijktijdig andere kenmerken beïnvloeden.

Nadat door L e vi n e c.s. (1941), Coombs c.s. (1948) en B r u n e r c.s.
(1949) resp. voor de mens, het paard en het varken was vastgesteld dat
het niet bij elkaar passen van de bloedgroepen van de geslachtspartners
kan leiden tot bloedafbraak van pasgeboren individuen, is zowel voor de
mens als voor verschillende diersoorten nagegaan of een incomptabiliteit
van de bloedgroepen ook kan leiden tot een verhoogde kans op embryonale
sterfte of een verlaagde kans op bevruchting.

Uit de gegevens die daarover uit de literatuur bekend zijn blijkt, dat bij
de mens bepaalde combinaties van bloedgroepen bij de partners inderdaad
aanleiding kunnen geven tot steriele of minder vruchtbare huwelijken.
Voor de bloedgroepen aan de oppervlakte van de erytrocyten bij de land-
bouwhuisdieren zijn over dit onderwerp nog geen gegevens gepubliceerd.
Een onderzoek dat momenteel in ons laboratorium voor een proefschrift
wordt bewerkt zal daarover wellicht gegevens kunnen verschaffen.
Van de in de inleiding genoemde ^-globulinen is o.a. door s h t o n c.s.
(1962) aangetoond, dat bepaalde combinaties van deze globulinen bij de
runderen tot verminderde vruchtbaarheid leiden.

Voor het onderzoek naar correlaties tussen bloedgroepen en de produktie-
aanleg heeft het onderzoek bij kippen sterk de aandacht getrokken.
Door Brilesen McGibbon (1948) en G i 1 m o u r (1959) is aange-
toond, dat bij een sterke inteelt in stammen van kippen waarin is geselec-
teerd op produktie-aanleg en vitaliteit, voor bepaalde bloedgroepsystemen
een aanmerkelijk hoger percentage heterozygoten werd gevonden dan theo-
retisch kon worden verwacht. Nader onderzoek, o.a. van Schultz en
Briles (1953), wees uit, dat de dieren die heterozygoot waren voor be-
paalde bloedgroepsystemen bij voorkeur werden gekozen voor de fokkerij.
In aansluiting hierop is o.a. door Briles cn Allen (1961) en door
Allen en Gilmour (1962) bij een aantal stammen een uitgesproken
superioriteit aangetoond zowel voor de eiproduktie als voor de vitaliteit
van die dieren die in enkele bloedgroepsystemen heterozygoot waren voor
bepaalde groepen.

In Nederland is twee jaar geleden een begin gemaakt met het bloed-
groepenonderzoek bij kippen. Naast de behandeling van enkele andere
onderwerpen op dit gebied ligt het in de bedoeling na te gaan of bij in
Nederland aanwezige stammen verschijnselen, als hierboven zijn beschreven,
aangetoond kunnen worden.

Ook voor het onderzoek naar mogehjke relaties tussen de produktie-aanleg
en de bloedgroepen bij runderen is de laatste jaren een stijgende belang-
stelling waarneembaar.

Na een aantal oriënterende onderzoeken zijn studies op dit gebied verricht
door o.a. Rendel (1961) cnNeimann Sorensen en .Robert-
son (1961) die reeds de beschikking hadden over dc gegevens van betrek-
kelijk grote aantallen dieren en bij het onderzoek aangepaste berekenings-
methoden.

Door Oosterlee (1963) zijn een aantal richdijnen aangegeven voor
verbeteringen in de selectie van de bij het onderzoek te betrekken dieren
en voor de bewerking van de beschikbare gegevens.

De gegevens uit de literatuur en vooral ook de eigen ervaringen op dit
gebied hebben geleerd, dat tengevolge van het feit dat de produktie-aanleg
bij de runderen door een zeer samengesteld complex van factoren wordt
bepaald, uit dit onderzoek geen eenvoudige conclusies getrokken kunnen
worden zonder daarbij reseives in acht te nemen.

Zolang over het aantal van deze, de produktie-aanleg bevorderende, fac-
toren geen gegevens ter beschikking staan, en ook niet bekend is welke in-
vloed elke factor afzonderlijk, of in combinatie met andere heeft, zal het
noodzakelijk zijn dat wordt uitgegaan van de feitelijke gegevens die met
het onderzoek over de correlaties tussen bloedgroepen en produktie-aanleg
worden verkregen.

Daarbij dient er rekening mee te worden gehouden dat als een bloedgroep-
locus met een van deze factoren is gekoppeld, dit bij een afzonderlijk in-
dividu niet tot een waarneembaar gevolg behoeft te leiden als bij dit indi-
vidu geen gegevens bekend zijn over de andere factoren die van invloed
zijn op de produktie-aanleg.

Een eventuele koppeling tussen een bloedgroeplocus en een factor voor de
produktie-aanleg zal dientengevolge alleen vastgesteld kunnen worden als
bij een voldoende groot aantal dieren de gemiddelde produktie-aanleg van
de individuen, die de bepaalde bloedgroep bezitten, verschilt van de gemid-
delde aanleg van de dieren waarbij deze zelfde bloedgroep ontbreekt. Bij
het populatie-genetisch onderzoek is in dit verband geconstateerd, dat niet
alleen met de complexe aard van de produktie-aanleg, maar ook met de
opbouw van de rundvee populaties moet worden gerekend.
Bij het onderzoek naar de verspreiding van de bloedgroepen is nl. gebleken,
dat ecn intensieve teelt met een beperkt aantal fokdieren kan leiden tot ecn
sterke stijging in de frequentie van een bloedgroep in een rundveepopulatie.
De kansen op verschuivingen in deze frequenties nemen toe als zich onder
het reeds beperkte aantal fokdieren nog een aantal individuen bevindt die
onderling nauw verwant zijn. Het is reeds gebleken dat tengevolge van
deze selectiemethoden ook bloedgroepen uit verschillende bloedgroepsyste-
men, die volkomen los van elkaar staan, gelijktijdig in frequentie gaan toe-
nemen doordat ze door dezelfde dieren worden verspreid.
Als in een populatie, waarin dergelijke invloeden gelden, wordt gezocht
naar mogelijke koppelingen tussen bepaalde bloedgroepsystemen, dan is
gebleken dat significante koppelingsverschijnselen vastgesteld kunnen wor-
den, die in werkelijkheid niets te maken hebben met koppehngen op de
chromosomen, maar die zonder meer het gevolg zijn van het feit dat be-
paalde bloedgroepen door een beperkt aantal, meestal onderling verwante
dieren, in de populatie zijn verspreid.

Doordat het onderzoek naar relaties tussen bloedgroepen en de erfelijk be-
paalde produktie-aanleg niet bij individuele dieren maar in popuUties
moet worden verricht, moet ook met een mogelijkheid van dergeijke
schijnbare koppelingen rekening worden gehouden.

Hoewel de belangstelling voor dit onderwerp ook bij de rundveefokcers
toeneemt, maken de beschreven complexe aard van het onderzoek er de
risico\'s voor misleidende uitkomsten het voorlopig niet mogelijk dit onder-
zoek toe te passen in de praktijk van de rundveefokkerij.

Ter nagedachtenis aan Prof. Dr. G. M. van der Plank, die een belançrijk
aandeel heeft gehad in het tot stand komen van het bloedgroepenonderzoel bij
landbouwhuisdieren in Nederland is een overzichtsartikel samengesteld, waarii de
ontwikkelingen van dit onderzoek in de afgelopen 10 jaar zijn beschreven.
Naast een overzicht van de immunologische- serologische- en genetische grondprin-
cipes is een beschrijving gegeven van enkele onderzoeken, waaraan in het laboratoiium
in Wageningen speciale aandacht is besteed. Dit betreft de controle onderzoeken
i.v.m. de afstamming van runderen, het onderzoek naar de verspreiding van de bl>ed-
groepen bij verschillende rundveerassen en het onderzoek naar correlaties tussei de
bloedgroepen en andere genetisch bepaalde kenmerken bij landbouwhuisdieren

A paper affording a survey of developments in the field of research on bloodgroups in
farm animals in the Netherlands in the past ten years, was written in memory of
Prof. G. M. van der Plank who played an important part in setting on
foot this branch of research.

The basic immunological, serological and genetic principles are reviewed ard a
number of studies to which particular attention was paid in the laboratory of the
College of Agriculture in Wageningen, arc discussed. These studies were concerned
with the controle of parentage of cattle, the distribution of blood groups an.ong
various breeds of cattle and the correlation between blood groups and other gene-
tically determined characteristics in farm animals.

A la mémoire du Prof. Dr. G. M. v a n d e r P 1 a n k, qui a donné une contribution
importante à la fondation de l\'examen des groupes sanguins des animaux domestiques
agricoles aux Pays Bas, on a composé un compte-rendu décrivant les évolutions de
cet examen dans les dernières 10 années.

A côté d\'un aperçu des principes fondamentaux immunilogiqucs, sérologiques et géné-
tiques, une description est donné de quelques recherches auxquelles on a consacré au
laboratoire de Wageningen une attention spéciale. Il s\'agit des examens de contrôle
par rapport à l\'origine des bovins, les examens sur la répartition des groupes sanguins
sur les différentes races bovines et les recherches des corrélations entre les groupes
sanguins et d\'autres caractéristiques génétiques des animaux domestiques agricoles.

In einer Denkschrift zu Ehren Herrn Professors Dr. G. M. van der P 1 a n k, der
in den Niederlanden einen so bedeutenden .Anteil an dem Zustandekommen der Blut-
gruppenuntersuchung bei landwirtschafüichen Tieren gehabt hat, wurde eine Über-
sicht zusammengestellt, worin die Entwicklung dieser Untersuchung im Laufe der
letzten 10 Jahre beschrieben wird.

•Ausser einer Übersicht von den immunologischen, serologischen und genetischen
Grundprinzipcn, werden einige Untersuchungen beschrieben, die im Laboratorium

zu Wageningen spezielle Beachtung fanden. Es betrifft die Kontrolluntersuchungen
bezgl. der Abstammung der Rinder, die Untersuchung hinsichtlich der Verbreitung
der Blutgruppen und die Untersuchung nach der Korrelation zwischen Blutgruppen
und anderen genetisch bestimmten Merkmalen der landwirtschaftlichen Haustiere.

A la memoria de Prof. Dr. G. M. v a n d e r P 1 a n k que tenia una parte importante
en el establicimiento del examen de grupos sanguineos en animales domésticos
agrîcolas en Holanda, se ha compuesto un articulo de compendio en que se han
descrito los desarrolles de esta examen en los ûUimos 10 anos.
Después de un resumen de los principios inmunológicos, serológicos y genéticos se ha
dado una descripción de unas investigaciones, a que se ha prestado atención especial
en el laboratorio en Wageningen. Esto concierne los exâmenes de control con motivo
de la descendencia del ganado vacuno, el examen sobre la discminación de los grupos
sanguineos en distintas razas de ganado vacuno y cl examen sobre correlaciones entre
los grupos sanguineos y otros carécteres determinados genéticamente en animales
domésticos agrîcolas.

Genetics, 47, 1712, (1962).
Andresen, E.:A study of blood groups of the pig. Kopenhagen, (1963).
Ash ton, G. and Fallon, G. R.: ß globulin type, fertility and embryonic

mortality in cattle, ƒ. Reprod. Pert., 3, 93, (1962).
Borel, J. F.: The usefulness of lectins for detecting individual differences among
chickens. Rep. 8th Internat. Congr. on Bloodgr. in Animals, Ljubljana- Yugoslavia,
(1962).

Bouw, J.: Bloodgroup studies in dutch cattle breeds. Wageningen, (1958).
Bouw, J.: Distribution of blood groups in various cattle breeds. Rep. 5th Internat.

Congr. on Reprod. and A.I., Trento, Italia, (1964).
B o u w, J., N a s r a t, G. E. and B u y s, C. : The inheritance of blood groups in the

blood group system B in cattle. Genetica, 35, 1, (1964).
Briles^ W. E. and Allen, G. P.: The B blood group system in chickens. IL

Genetics, 46, 1273, (1961).
Briles, W. E. and M c G i b b o n, W. H.: Heterozygosity of inbred lines of

chickens at two loci effecting cellular antigens. Genetics, 33, 605, (1948).
Briles, W. E., M c G i b b o n, W. H. and Irwin, M. R.: Studies of the time

of development of cellular antigens in the chicken. Genetics, 33, 97, (1948).
Bruner, D. W., Brown, R. G., Hull, F. E. and K i i. k a i d, A. S.: Blood
foctors and baby pig anaemia. ]. Am. vet. med. Ass., 115, 94, (1949).

L T., Hoogstraten, J. and Parry, H. B.: Hemolytic discase of newborn
fowls due to isoimmunizations of pregnancy. ]. Hyg., 40, 403, (1948).
F e r g u s o n, L. C. : Heritable antigens in the erythrocytes of cattle, ƒ. Immunol., 40,
213, (1941).

Fisher, R. A.: The Rhesus factor: study in scientific method. Amer. Sci., 35,
95, (1947).

Fisher, R. A. and Race, R. R.: Rh gene frequencies in Britain. Nature, Lond.,
157,46,(1946).

G i 1 m o u r, D. G. : Segregation of genes determining red cell antigens at high levels

of inbreeding in chickens. Genetics, 44, 14, (1959).
L e V i n e, P., K a t z i n, E. M. and B u r n h a m, L. : Iso-immunization in pregnancy.

J. Amer. Med. Ass., 116, 825, (1941).
M i n k e m a, D. and Bouw, J.: Bloedgroepen bij varkens. Tijdschr. Diergeneesk.,
86, 227, (1961).

N a s r a t, G. E., K r a a y, G. J. and Bouw, J.: Frequencies of blood groups of the
C-system in Dutch cattle breeds. Immunogenetics letter, 3, 4, 159, (1964).

Neimann Sarensen, A. and R o b e r t s on, A.: The association between
bloodgroups and several production characteristics in three Danish cattle breeds.
Acta Agric. Scand., 11, 163, (1961).

Okerman, F. and Bouw, J.: Een inleidend onderzoek i.v.m. de bloedgroep-
systemen bij kippen. Landbouwk. Tijdschr., 72, 24, (1960).

Oosterlee, C. C.: De bepaling van de produktie-aanleg van stieren met behulp
van moeder-dochter vergelijkingen. Veet. en Zuivelber., 6, 1, (1963).

Oosterlee, C. C. and B o u w, J.: set of instruments for routine determination
of blood groups in cattle. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 683, (1964a).

Oosterlee, C. C. and Bouw, J.: Het onderzoek van genetisch bepaalde sub-
stanties bij landbouwhuisdieren met behulp van electroforese. Tijdschr Dierge-
neesk., 89, 758, (1964b).

Podlachouk, L.: Les antigènes de groupes sanguins de? cquidcs et leur
transmission héréditaire. Parijs, (1957).

Rasmussen, B. A.: A sixth allele at the E-locus in pigs. Immunogenetics letter
3,29,(1963).

R e n d e 1, J.: Studies of catde blood groups. IV Acta Agric. Scand., 8, 191, (1958).

Rendel, J.: Relationship between blood groups and fatpercentage of the milk in
catde. Nature, 189, 4762, (1961).

Schermer. S. and O 11 e, E.: Die Blutgruppen des Rindes. Z. /. Immun U.
Exp. Ther., 110, 296, (1953).

Schultz, F. T. and Briles, W. E.: The adaptive value of blood group genes
in chickens. Genetics, 38, 44, (1953).

Stormont, C.: Linked genes, pseudo-alleles and blood groups. Amer. Nat., 89,
105, (1955).

S z y m a n o w s k i, Z., S t e t k i e w i c z, S. et Wachter, B.: Les groupes séro-
logiques dans le sang du pore. C. R. Soc. Biol., 94, 204, (1936).

Wiener, A. S.: Genetic theory of the Rh blood types. Proc. Soc. Exp. Biol, and
Med., N.Y., 54, 316, (1943).

De betekenis van Prof. Van der Plank voor de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

The significance of Prof. Van der P\'ank for the Royal
Netherlands Veteirnary Association.

Het optreden van Prof. Van der Plank, eerst als waarnemend
voorzitter in 1942, en daarna als voorzitter van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, begon in een zeer bewogen tijd, nl. gedurende de
Duitse bezetting, en het is de moeite waard van het voorspel tot dit
optreden met enkele woorden melding te maken.

Op de 90ste Algemene Vergadering van 17 en 18 oktober 1941 deelde nl.
de voorzitter Prof. Schornagel mede, dat de Duitse autoriteiten
wensten, dat dc Maatschappij zich zou reorganiseren in de geest van de
Duitse Tierarztekammer. Zou hieraan medewerking worden geweigerd
dan zou deze reorganisatie zich toch voltrekken, maar dan buiten de
leden om.

Het Algemeen Bestuur verklaarde zich bereid te trachten iets samen te
stellen waarmede de Maatschappij zich zou kunnen verenigen. Wel wer-
den ons bepaalde principes voorgelegd waaraan moest worden voldaan,
o.a. het z.g. „leidersbeginsel".

Reeds op 28 november 1941 moest het Algemeen Bestiuir cle leden mede-
delen dat het bericht had ontvangen, dat het niet meer nodig was aan
de komende organisatie van dierenartsen medewerking te verlenen. Er
zou nog wel inzage worden gegeven van de desbetreffende „Verordnung"
en het Algemeen Bestuur mocht ook nog een voordracht voor de eerste
president indienen.

Het Algemeen Bestuur vergaderde kort daarna op 18 december 1941, tot
welke vergadering ook waren uitgenodigd de voorzitters van de afdelingen,
de voorzitter van de toenmalige Centrale Raad en de voorzitter van de
Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Er werd besloten de
Duitse instantie te berichten, dat van alle verdere medeweiking weid
afgezien. Twee dagen daarna, dus op 20 december 1941, bedankte Prof.
S c h O r n a g e 1 als voorzitter, 23 juli 1942 bedankte de heer H. Vene-
ma als ondei-voorzitter en 1 oktober 1942 trad de secretaris, de heer
A. van H e u s d e n, af wegens ziekte.

Het gehele dagelijks bestuursapparaat was verdwenen en met sjx)ed zijn
toen enkele voorzieningen getroffen waarbij Prof. Van der Plank
tijdelijk werd belast met het voorzitterschap, de eerste auteur werd
tijdelijk secretaris en de heer H. J. Odé tijdelijk penningmeester. Van
1 oktober 1942 af dateert dus de samenwerking van Prof. Van der
Plank met de tijdelijk secretaris.

Er was veel te doen en de voorzitter, de waarnemend secretaris en de heer
Odé hebben in de maanden na 10 oktober 1942 zeer nauw samengewerkt

Maatschappij voor Diergeneeskunde; oud-directeur abattoir; Burg. van Schaeck
Mathonsingel 27, Nijmegen.

2 Dr. W. A. de Haan, Algemeen Secretaris van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde; Rubenslaan 125, Utrecht.

en daarbij de grote werkkracht en het initiatief van P r o f. V a n der
Plank kunnen bewonderen.

Nooit is dit beter tot uitdrukking gekomen, dan toen besloten werd op
het allerlaatste ogenblik de 91ste Algemene Vergadering, die 18 en 19
oktober zou worden gehouden, af te gelasten. Alles was voor deze Alge-
mene Vergadering reeds georganiseerd en gepubliceerd, toen bericht bin-
nenkwam van de bezettingsautoriteiten, dat er geen Joden op deze ver-
gadering mochten worden toegelaten. Dit was onaanvaardbaar en cr
werd dan ook besloten de Algemene Vergadering niet te laten doorgaan.
Prof. Van der Plank schakelde zijn bureau in en het gelukte door
telegrammen en telefoontjes — met nachtwerk — alle leden behalve
enkele die al op reis waren, thuis te houden. Dit was Prof. Van der
Plank op zijn best en hij had er grote voldoening van. Daarmede was
ook de Maatschappij tegelijk uitgerangeerd als standsorganisatie en zij
bleef alleen als wetenschappelijke vereniging voortbestaan.
Van de jaren 1943 - 1944 en 1945 is over de werkzaamheden van de
Maatschappij en van Prof. Van der Plank weinig vermeld en bekend.
In februari 1943 moest de eerste auteur voor 19 maanden onderduiken
en hij weet persoonlijk dus niets af van wat zich tot de bev rijding heeft
afgespeeld.

In de aflevering van 1945 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde komt
weer een agenda voor van een Algemene Vergadering, die op 30 novem-
ber en 1 december 1945 in Utrecht is gehouden en die geleid werd
door Prof. Van der Plank. Hij hield bij deze gelegenheid een grootse
herdenkingsrede over de gang van zaken van 1942 tot 1945. Ook werd
hij op deze vergadering gekozen tot voorzitter.

De 92ste Algemene Vergadering, die op 13 en 14 december 1946 te
Utrecht werd gehouden, stond wederom onder leiding van Prof. Van
der Plank. Met ingang van 1 november werd tweede auteur inmidd\'.-ls
benoemd tot algemeen secretaris van de Maatschappij en hij werd door
Prof. Van der Plank welkom geheten. Zijn naam zal dus onverbrekelijk
verbonden blijven aan één van de belangrijkste besluiten, die ooit zijn
genomen en welk besluit de bekroning vormde van een o.a. door Prof.
Krediet jarenlang nagestreefd doel, dat reeds eerder in diens secre-
tariaatsrapport op uitnemende wijze was uiteengezet. Op 1 september
1947 werden alle secretariaatswerkzaamheden door D r. de Haan in
hun volle omvang aanvaard.

Op de 93ste Algemene Vergadering van 14 en 15 ncwember 1947 te
Utrecht trad Prof, Van der Plank af als voorzitter en werd hij op-
gevolgd door D r, Y, M, K r a m e r.

Van 1942 tot 1947 leidde Prof. Van der Plank dus de Maatschappij.
Een zeer bewogen tijd, die van de voorzitter alles vroc\\g en waarin —
vooral na de bevrijding — de problemen als het ware in de rij stonden
te wachten om een oplossing. Uiteraard heeft het toenmalige Hoofd-
bestuur hierin een werkzaam aandeel gehad, maar de ruime blik die
Prof. Van der Plank op alle facetten van het maatschappelijk leven had,
is voor de Maatschappij van zeer groot nut geweest. Steeds stond hij
er voor op de bres, dat een dierenarts werd opgenomen in landelijke
organisaties, waar — al was het slechts zijdelings - diergeneeskundige
belangen werden besproken.

Op zeer vele terreinen van de Maatschappij hebben de activiteiten van
Prof. Van der Plank zich in die jaren bewogen en steeds zette hij zich
met al zijn werkkracht daarvoor in.

Onderstaande — in die jaren besproken en in chronologische volgorde
behandelde onderwerpen — geven slechts een uiterst summier beeld van
het vele werk dat toen in die pionierstijd is verricht en waarbij Prof.
Van der Plank een stimulerend en actief aandeel had. En dat aandeel
nam pas goed een aanvang toen op 11 juli 1945 de eerste openlijke
vergadering van het Hoofdbestuur werd gehouden.

Reeds direct gaf Prof. Van der Plank zijn gedachten weer als het ging
om de vraag in welke richting de Maatschappij zich in de toekomst zou
moeten ontwikkelen. Prof. Van der Plank zal zich met Medisch Contact
in verbinding stellen, en het Hoofdbestuur acht het nog niet nodig reeds
op deze vergadering haar standpunt te bepalen omtrent een beroepschap,
tucht, rechtspraak enz.

Prof. Van der Plank zag dus toen reeds waarvan in de toekomst studie
moest worden gemaakt. Dat zijn ideaal zelfs thans nog niet is bereikt,
lag waarlijk niet aan hem. De verbetering in de verhouding tussen de
leiding van de Veeartsenijkundige Dienst en de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde, die in het verleden wel eens wat te
wensen had overgelaten, was een belangrijk doel van Prof. Van der Plank.
Hij noemde het een historisch ogenblik toen de waarnemend Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens waarnemend Veterinair Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, de heer E. J. A. A. Q u a e d v 1 i e g,
in de Hoofdbestuursvergadering verscheen. Toen werd de basis gelegd
voor goede verhoudingen, die heden nog voortduren.
Prof. Van der Plank en de heer Quaedvlieg zijn hiervan de geestelijke
vaders.

Onder leiding van Prof. Van der Plank organiseerde het Hoofdbestuur
de zo gevoelige kwestie van cle zuivering in onze gelederen, waarbij zeer
veel moeilijkheden moesten worden overwonnen, maar Prof. Van der
Plank — in hoge mate geholpen door de landelijke zuiveringsraad, be-
staande uit de heren A. v a n Keulen, D. v. d. V e e n, D r. J. S t a a 1,
voorzitter, secretaris en provinciale vertegenwoordigers — wist alle pro-
blemen op te lossen en hij was na afloop van deze pijnlijke operatie
over de gang van zaken zeer tevreden.

Reeds in 1945 stelde Prof. Van der Plank het Hoofdbestuur voor bij de
Minister van Landbouw aan te dringen op het oprichten van Gezond-
heidsdiensten voor Dieren. Hij bepleitte sterk het merken van alle rea-
gerende dieren, door de erkende gezondheidsdiensten.
Ook werd gewezen op de wenselijkheid van toezicht bij de invoer van
sera en entstoffen.

In enkele afdelingen, o.a. in Groningen en Noord-Brabant, sprak Prof.
Van der Plank, samen met Prof. Krediet, over hervormingen in de
Maatschappij.

Inzake leden van onze Maatschappij die in de oorlog „besmette" plaatsen
bezetten en waaromtrent Prof. Van der Plank reeds eerder een brief
concipieerde aan de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, stelde
hij opnieuw een brief op aan de voorzitter van de Raad van Ministers
en verzond deze persoonlijk. Grote voldoening gaf het Prof. Van der Plank

van het Ministerie van Landbouw een brief te ontvangen, met bericht
dat gestreefd werd naar instelhng van Gezondheidsdiensten waarbij dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde zal worden geraadpleegd.

Het was opmerkelijk hoeveel bemoeiingen van de voorzitter persoonlijk,
in de jaren na 1945 werden vereist. Hoewel uiteraard in het belang van
de Maatschappij heeft de voorzitter in die jaren veel persoonlijke con-
tacten gehad, o.a. met de afdelingen; met cle \\\'eeartsenijkundige Dienst;
met Medisch Contact; met het Rijksmagazijn van geneesmiddelen over
toewijzing van geneesmiddelen; met collegae die door dc oorlog bedrijfs-
schade hadden geleden; met de liquidateur van de Dierenartsenkamer;
met het Ministerie van Onderwijs dat er bezwaar tegen had, dat studen-
ten die getekend hadden als vervangers werden aangenomen, wat in de
praktijk tot grote moeilijkheden aanleiding gaf; met de instanties, belast
met uitgifte van horloges en toewijzing van auto\'s; met militaire autori-
teiten over de reserve-paardenartsen en vrijstelling van militaire dienst-
plicht voor diergeneeskundige studenten.

Verder had hij veel persoonlijk contact met de zuiveringsinstanties en
was hij een bij uitstek geschikt verbindingsman tussen de Maatschappij
en de toenmalige Veeartsenijkundige Faculteit, toen het probleem van
de hulpkrachten onder de ogen moest worden gezien. Niet dat Prof.
Van der Plank geen werk kon verdelen, maar er waren toen nu eenmaal
problemen waar een voorzitter met de capaciteiten voor bespreking en
onderhandeling, zoals Prof. Van der Plank die bezat, persoonlijk aan te
pas moest komen en moest beslissen. Hij stond direct op de bres als
ergens diergeneeskundige belangen werden verwaarloosd en op zijn insti-
gatie schreef het Hoofdbestuur een brief aan de Werkgemeenschap van
Wetenschappelijke Organisaties met de vraag waarom onze Maatschappij
geen uitnodiging ontving voor een vergadering van die gemeenschap.
Met de D.S.K. had Prof. Van der Plank ook veel en nauw contact en
zijn invloed was groot. Persoonlijk deelde hij b.v. aan de D.S.K. mede,
dat het Hoofdbestuur gaarne zou zien, dat dc studenten zoveel mogelijk
lid zouden worden van de grote studentenorganisaties. Prof. Van der
Plank was verder de eerste voorzitter die het initiatief nam om enkele
studenten op de Algemene Vergadering van de Maatschappij uit te nodi-
gen. Het Hoofdbestuur ging hiermede accoord, vooral ook omdat op deze
eerste Algemene Vergadering na de oorlog, de gevallen studenten door de
voorzitter zouden worden herdacht.

De Hoofdbestuursvergaderingen vóór en na de Algemene Vergadering
van 1945 waren grotendeels gewijd aan het permanente secretariaat en
de zuivering. Vooral de laatste kwestie vergde van Prof. Van der Plank
het uiterste en zelfs zij, die alles van nabij hebben meegemaakt en weten
wat er allemaal aan deze zeer ingrijpende affaire vastzat, zouden opnieuw
met hun neus op de notulen van de toenmalige vergaderingen van Hoofd-
bestuur en Algemeen Bestuur — dikwijls samen met de zuiveringsraad -
moeten worden gedrukt, om zich de vele moeilijkheden, waai-voor spe-
ciaal de voorzitter zich zag geplaatst, opnieuw te realiseren.

In die dagen moest ook een tarief voor het pullorumonderzoek worden
vastgesteld en het was Prof. Van der Plank die, na overleg met Pr-f.
De B 1 i e c k, een voorstel hiertoe uitwerkte. Overigens zat het met dat
pullorumonderzoek in die tijd toch niet zo goed. Verschillende dieren-

artsen wilden dit onderzoek niet doen en de pas opgerichte Gezondheids-
dienst voor Pluimvee, waarmede ook de Veeartsenijkundige Dienst zich
had bemoeid en die gevestigd was in Beekbergen, heeft toen studenten
gevraagd om dit onderzoek te verrichten.

Prof. Van der Plank besprak dit in de Faculteit, maar deze had er
bezwaar tegen. Dit was een kwestie van hulpkrachten, hetgeen nader
onder de ogen moest worden gezien. Het pullorumonderzoek is toen op
bescheiden schaal verricht. Het tekort aan antigeen kwam goed van pas.
Het vraagstuk van de hulpkrachten liet Prof. Van der Plank echter niet
met rust. Ook het hulpkrachtenprobleem bij de inseminatie moest worden
geregeld en de bevoegdheid van de studenten bij praktijkwaarneming en
bij de preventieve bestrijding van dierziekten.

De voorzitter kreeg er een nieuwe zorg bij, toen de Centrale Raad erop
begon aan te dringen dat alle dierenartsen onder zijn rechtsmacht zouden
vallen en toen voor het eerst het woord „tuchtwet" viel, waaromtrent
Prof. Van der Plank nadere inlichtingen zou inwinnen. Nu, bijna twintig
jaar later, is deze wens nog niet in vervulling gegaan. Gedurende het
voorzitterschap van Prof. Van der Plank werd in 1946 het 125-jarig
bestaan gevierd van het Diergeneeskundig Hoger Onderwijs, n.1. op
8 december 1946. Deze herdenking werd gecombineerd met de Algemene
Vergadering op 6 en 7 december en in de rede van de voorzitter nam dit
belangrijke feit een centrale plaats in.

Over de K.I. had Prof. Van der Plank een eigen positieve mening: wat
de hulpkrachten ook doen — b.v. het insemineren — één ding staat
vast, nl. de plaatselijke dierenarts heeft de leiding, moet regelmatig het
sperma controleren en de resultaten nagaan. Hij achtte een K.I. pas
goed, als er ook een sterilisatie-afdeling aan was verbonden, op kosten
van het Stierenstation. Flij stond niet aan de zijde van Friesland, dat
liever cen ambtelijke dierenarts voor de K.I. zou zien in verband met
de drukke werkzaamheden van de practicus. De afdehngen en de Com-
missie stonden aan de zijde van Prof. Van der Plank en de plaatselijke
dierenartsen hebben bewezen uitstekend voor hun taak te zijn berekend.
Alleen de sterilisatie-afdeling bleef een vrome wens.
De contributie naar draagkracht heeft het Hoofdbestuur al in 1946 onder
de ogen gezien.

Als afleiding in de dagelijkse gang van zaken, concipieerde Prof. Van der
Plank een brief aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
met argumenten waarom het onjuist is dat in een bepaalde stad een
oogarts honden met oogziekten behandelt. De belangen van onze stand
stonden n.1. bij hem in hoog aanzien, hetgeen ook bleek toen hij er bij
de Stichdng van de Landbouw op aandrong om een dierenarts in de
Gezondheidscommissie voor Dieren te benoemen.

Toen ook in het Nationale Congres voor Volksgezondheid de Maatschappij
voor Diergeneeskunde niet was opgenomen, werd daarop onmiddellijk de
aandacht gevestigd.

Aan vele onderwerpen moest aandacht worden geschonken, o.a. aan de
wenselijkheid van samenvoeging van de Stalcommissie en de Tuberculose-
commissie; aan de oprichting van de Groep Kleine Huisdieren; aan
samenwerking tussen artsen en dierenartsen, waartoe een speciale ver-
gadering in het Insdtuut van Praeventieve Geneeskunde werd belegd;

aan de uitzending van kinderen naar Denemarken; aan de inzameling van
instrumenten; studieboeken etc. voor de geplunderde dierenartsen in
N.O. Indië; aan de centralisatie van de huisslachtingen om de zo gewenste
keuring hiervoor te kunnen uitvoeren; aan het behandelen van schapen
met schurft door leken; aan de geneesmiddelenvoorziening enz. enz.
En dit waren algemene Maatschappij-aangelegenheden, maar daarnaast
waren er vele persoonlijke kwesties met de leden te bespreken, waarvan
dan in de Hoofdbestuursvergaderingen meestal mededeling werd gedaan.
Hoe sterk Prof. Van der Plank er ook op aandrong om onze Maat-
schappij haar plaats te geven die haar toekwam, wist hij toch wanneer
hij moest terugtreden. Zo maakte het Hoofdbestuur aan de Stichting van
de Landbouw bekend, dat onze Maatschappij niet zou aandringen op
een plaats in het Landbouw Economisch Instituut. Maar toen het erom
ging, aan de Stichting van de Landbouw voorlichting te geven op research
gebied, nam de Maatschappij weer het initiatief om met verschillende
instanties te komen tot een bespreking over dit onderwerp.
En één van de eerste brieven die de nieuwe secretaris, na 1 november
1946 te verzenden kreeg aan de Stichting van de Landbouw, was het uit-
spreken van de wenselijkheid dat een vertegenwoordiger van onze Maat-
schappij werd opgenomen in het overkoepelend orgaan van de gezond-
heidsdiensten en dat in iedere Provinciale Gezondheidsdienst een ver-
tegenwoordiger van de betrokken afdeling van de Maatschappij zitting
heeft. Vooral is gewezen op de noodzaak van sterke, krachtige centrale
leiding bij de tuberculosebestrijding bij het rund.

Het devies: „Zorg dat je erbij bent", werd door Prof. Van der Plank en
zijn Hoofdbestuur wel in praktijk gebracht. Dat het Hoofdbestuur zelf
naar buiten wilde optreden en dat niet aan de groepen kon toestaan,
bewijst de opdracht aan de Groep Pluimveewetenschap, om de aan het
Hoofdbestuur ter goedkeuring ingezonden statuten zodanig te wijzigen,
dat de Groep naar buiten niet zelfstandig kon optreden.
Het verzoek om een vertegenwoordiger van de Maatschappij in de Ge-
zondheidscommissie voor Dieren had succes en Prof. Van der Plank werd
als zodanig aangewezen.

Ook zijn er uiteraard de nodige wrijvingen geweest en bleef kritiek oj5
het beleid van voorzitter en Hoofdbestuur niet uit. Eén afdeling vooral
ging hierin voor en dat dreigde in november 1946 op een gezagscrisis
uit te lopen. Op de Algemene \\\'ergadering stond dc desbetreffende
afdeling vrijwel alleen en alles liep goed af.

Er werd besloten in het vervolg een kort verslag van de Hoofdbestuurs-
v^ergaderingen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde te publiceren en
een meer uitgebreid verslag aan de afdelingssecretarissen te zenden. Op
deze wijze hoopte het Hoofdbestmu\' de leden meer in kennis te brengen
met de activiteiten van het Hoofdbestuur, maar ook met haar moeilijk-
heden.

Deze kritiek heeft Prof. Van der Plank weieens bitter gestemd, maar hij
had genoeg werkelijkheidszin om te weten dat wie veel doet, veel kans
op kritiek heeft.

In 1947 maakte Prof. Van der Plank een reis naar Amerika en toen hij
terugkwam zat hij op 14 en 15 november de 93ste Algemene Vergadering

van de Maatschappij voor. Hij was aan de beurt van aftreden en werd
opgevolgd door D r. K r a m e r.

De heer Hendrikse dankte de scheidende voorzitter voor de bijzondere
betekenis die hij in een rumoerige tijd vooi- onze Maatschappij heeft
gehad. En daarmede was de tijd van Prof. \\\'an der Plank afgesloten.

Natuurlijk is alles wat in die paar jaar tot stand kwam, niet uitsluitend
aan hem alleen te danken. Hoofdbestuur, Algemeen Bestuur, Zuiverings-
raad en Commissies, zij allen hebben er een werkzaam aandeel in gehad.
De eerste algemeen secretaris kan zich wel gelukkig prijzen zijn „op-
leiding" bij deze voorzitter te hebben genoten, en daarna de voortzetting
en voltooiing bij Dr. Kramer.

Het eerste team voorzitter-algemeen secretaris „lag" elkaar onmiddellijk;
eigenlijk was de basis voor een bijzonder goede verhouding al gelegd in
de bezettingsperiode en direct na de bevrijding, toen beiden al veel heb-
ben gepraat over de opbouw van de nieuwe Maatschappij. Een nieuwe
Maatschappij, want door de bezetting was er na de bevrijding eigenlijk
niets meer, zelfs geen oude ledenadministratie, maar nog slechts een door
oorlogsgeweld gehavend archief en een oude — nagenoeg versleten —
portable. Wèl was er het enthousiasme en de vaste wil de zaak weer van
de grond af op te bouwen.

Het is voor de tweede auteur een rijke, leerzame tijd geweest, dit in een
hartelijke — ondanks leeftijds- en statusverschil — zelfs kameraadschap-
pelijke samenwerking met zijn voorzitter te hebben mogen doen, die met
het Hoofdbestuur de grote forse lijnen van de nieuwe projecten aangaf.
Is de „uitvoerder" in zijn beginperiode als algemeen secretaris — en deze
vraag geldt ook \\ oor de periode Kramer — misschien niet een beetje
verwend geworden, omdat hem niet alleen vrij grote verantwoordelijk-
heden werden gegeven, maar ook ruime bevoegdheden bij de uitvoering
van zijn taak?

Vooral de .geest, de bezieling, het initiatief en de vooruitziende blik, zijn
de waarden geweest die Prof. Van der Plank heeft ingebracht.

Thans, tien jaar na zijn dood, zullen de leden \\ an de Koninklijke Nedei-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde, hem in dankbaarheid geden-
ken en eren met de woorden waarmee het Franse volk afscheid nam
\\ an G e O r g e s C 1 e m e n c e a u:

In dit artikel wordt de grote betekenis van Prof. Van der Plank beschreven —
met wie eerstgenoemde auteur als lid van het Hoofdbestuur en de tweede als amb-
telijk secretaris nauw hebben samengewerkt — voor de opbouw van de Koninklijke
N\'ederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde na de twe-de wereldoorlog.
Nadat melding is .gemaakt van het voorspel tot het optreden van Prof. Van der
Plank vóór de ontbinding van de Maatschappij gedurende de bezettingstijd; worden
zijn activiteiten gedurende de eerste jaren na de bevrijding uitvoerig gereleveerd.
Uit de beschrijving van het vele werk, dat Prof. Van der Pl.ink in samenwerking met
anderen heeft verricht om weer een nieuwe Maatschappij te stichten, blijkt, dat vooral
de geest, de bezieling, het initiatief en de vooruitziende blik de waarden zijn geweest,
die Prof. Van der Plank hierbij heeft ingebracht.

The important part played by Prof. Van der Plank (with whom the former
author co-operated closely as a member of the Executive Committee and the latter
m his capacity of official secretary) in reconstructing the Royal Netherlands Ve-
terinary Association after the second world war is described in this paper.
The prelude to Prof. Van der Plank\'s role prior to the dissolution of the Association
during the occupation period is referred to and his activities in the first years after
the liberation are reviewed in detail.

As is apparent from the description of the great amount of work done by Prof.
Van der Plank in co-operation with others to establish a new association, his spirit,
animation, enterprise and foresight have been the most important values contributed
by Prof. Van der Plank in doing so.

Dans cet article les auteurs, qui ont étroitement collaboré avec le Professeur Van
d e r P 1 a n k, le premier mentionné dans sa fonction de membre du Comité Directeur
et le second comme secrétaire-fonctionnaire, mettent en relief le rôle très important
que le Professeur Van der Plank a joué dans la réorganisation de la Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (Société Royale Néerlandaise dc
Médecine Vétérinaire) après la deuxième guerre mondiale.

Après avoir mentionné le prélude des initiatives du Professeur Van der Plank avant
la dissolution de la Société pendant l\'occupation, les autuers décrivent en détail ses
activités pendant les premières années après la Libération.

La description de tout le travail fait par le Professeur Van der Plank en collaboration
avec d\'autres personnes pour fonder une nouvelle Société révèle que c\'est surtout
par son esprit, par son inspiration, par ses initiatives et par sn largeur d\'esprit que
le Professeur Van der Plank a excellé.

In dieser Arbeit wird die grosse Bedeutung Prof. Van der Planks — mit wem
ersterer Autor als Mitglied des Hauptvorstands und letzterer als amtlicher Sekretär
eng zusammengearbeitet haben — für den Aufbau der Königlichen Niederländischen
Veterinärmedizinischen Gesellschaft nach dem zweiten Weltkrieg dargelegt.
Nach Erwähnung des Vorspiels zum Auftreten Prof. Van der Planks vor der Auf-
lösung der Gesellschaft in der Besatzungszeit werden seine Tätigkeiten in den ersten
Jahren nach der Befreiung eingehend besprochen.

Aus der Beschreibung der grossen Arbeit, die Prof. Van der Plank zusammen mit
anderen geleistet hat um zur Gründung einer neuen Gesellschaft zu gelangen, geht
hervor, das vor allem der Geist, die Beseelung, die Initiative und der voraussehende
Blick die Werte gewesen sind, die Prof. Van der Plank hierbei eingebracht hat.

En este articulo se describe la gran importancia de Prof. Van der Plank —
con quien han colaborado intimamente el autor mencionado primeramente como
miembro de la Dirección central y el segundo como secretario oficial — para el
desarrollo de la Sociedad Real Holandese para Vetcrinaria después de la guerra
mundial segunda.

Después de haber mencionado el preludio para el procedimiento de Prof. Van der
Plank antes de la disolución de la Sociedad durante el periodo de ocupación se
rclevan detalladamente sus actividades durante los primeros anos después de la
liberación.

De la descripción del mucho trabajo que ha hecho Prof. Van der Plank en cola-
boración con otros para establecir otra vcz una nueva Sociedad, résulta que sobre todo
el espiritu, el estimulo, la iniciativa y la vista previsora han sido los valorcs que Prof.
Van der Plank ha introducido con esto.

Schrijver brengt in herinnering, dat 40 jaar geled-n door V a 1 1 é e voor het eerst
in Frankrijk een vaccin werd gemaakt tegen paratuberculose. Het bestond uit ver-
zwakte levende paratuberkelbacteriën die in de hoeveelheden van 5 mg in 1 Yi ml
olie werden gesuspendeerd en waaraan 2 x zoveel puimsteenpoeder werd toegevoegd
om te bevorderen dat er zich een entknobbcl ontv/ikkelde.

Vallée en Rinjard hebben volgens schrijver steeds verklaard, dat het niet
mogelijk was om de ontwikkelde immuniteit nauwkeurig tc controleren omdat, wan-
neer men ongeënte dieren met geënte samen hield, de laatste aan te grote infectie-
kansen werden blootgesteld op een leeftijd waarop de immuniteit minder werd.
Ook zou het niet mogelijk zijn om de immuniteit, verkregen door enting, te testen
door een kunstmatige besmetting omdat deze altijd te intenrief zou zijn en dus niet
zou overeenkomen met de infectiemogelijkheden ondere natuurlijke omstandigheden.
Ook Doyle heeft sedert 1946 entproeven genomen in de zin zoals Vallée en
Rinjard dit hebben aangegeven. Op 118 bedrijven in Schotland, Engeland en
Wales, die alle sterk besmet waren, is de enting toegepast. Evenals Reinders
in Friesland heeft Doyle bij zijn onderzoek het verlies aan klinisch zieke dieren
van vóór de enting vergeleken met dat nä de enting, waarbij de entperiode over
minstens 7 jaar werd uitgestrekt. Aan 80 van de 117 eigenaars der proefbedrijven
werden vragenlijsten gezonden, van 63 werd een antwoord ontvangen. Hiervan waren
60 erg tevreden over het resultaat der endng, 2 vonden het nog te vroeg om een
oordeel te geven en één antwoord was teleurstellend. In 50% van de geënte bedrijven
waren, nadat alle dieren als kalf waren geënt, geen verliezen meer geleden en in
44% was de ziekte zeldzaam geworden.

Schrijver meent dat éénmalige vaccinatie voldoende is met hel oude vaccin, doch er
wordt momenteel in Weybridge een vaccin gemaakt, dat geen entknobbel ver-
oorzaakt en dat 15 mg bevat van vochtige bacillen-massa gesuspendeerd in een
mengsel van 2 cm^, bestaande uit kamferolie en ricinusolie. Dit vaccin zou, omdat
het niet (overeenkomstig het fenomeen van Koch) uitgestoten wordt, geschikt
zijn voor toepassing bij revaccinatic.

Doyle meent te moeten stellen dat enting zonder verdere maatregelen slechts een
beperkt succes waarborgt. Hij eist alleen, dat klinisch zieke dieren prompt bij het
eerste optreden van verdachte verschijnselen van het bedrijf worden verwijderd, dat
de kalveren gesepareerd worden opgefokt en niet coegelaten worden bij voedster-
koeien. De kalveren dienen binnen 30 dagen na de geboorte geënt te worden en
zo mogelijk gescheiden van de volwassen dieren te v/orden gehouden tot de eerste
dracht. In zwaar besmette koppels zou het aanbeveling verdienen om de comple-
mentbindingsreactie toe te passen om eerder de klinisch verdachte dieren te kunnen
onderkennen en te verwijderen.

Bij 6 bedrijven met Jersey-vee bleek dc enting op deze wijze toegepast zeer succes-
vol. Hierbij werden door plaatselijke dierenartsen de verliezen vóór en nä de enting
zorgvuldig gecontroleerd.

.\\ls gevolg van de enting kregen de desbetreffende runderen een allergie voor zowel
aviaire als bovine tuberculine, in de regel was de reactie op dc vogeltuberculine het
sterkst. Om moeilijkheden bij de interpretade van de tuberculine-reacties te voor-
komen kon de enting alleen op tuberculose-vrije bedrijven worden toegepast.
Schrijver vermeldt niet of op een aantal bedrijven ook ter controle van het effect
van de genoemde hygiënische maatregelen deze alleen, d.v,.z. zonder enting van
de kalveren, werden toegepast.

M c C u 1 1 O c h, B.: An outbrcak of thcilcriosis in Tnnganyika. Bul/, epiz. Dis., 12,
63, (1964).

Dit artikel geeft cen goed voorbeeld van de moeilijkheden die kunnen vi\'orden onder-
vonden bij het dierziekteondcrzoek in de ontwikkelingsgebieden.
Het beschrijft hoe bij een uitbraak van cen onbekende ziekte onder het rundvee
in het westen van Tanganyika, waarbij ongeveer 2000-3000 runderen waren i^e-
trokken, het onderzoek hiervan uitermate werd bemoeilijkt door de onwil tot samen-
werking van de zijde van de betrokken veeëigenarcn, die de moribunde of gestorven
dieren zoveel mogelijk aan de aandacht van de betrokken dierenarts poogden te
onttrekken.

Het gelukte evenwel om van twee gestorven dieren enkele organen, die nog niet hun
weg naar de vele familieleden en vrienden hadden gevonden, tc bemachtigen voor
pathologisch anatomisch onderzoek.

De morbiditeit van de ziekte werd geschat op 50—90% ract een mortaliteit van
5—10%. Het klinische en pathologisch-anatomische beeld deden denken aan Oost-
kustkoorts. Maar het vreemde was dat de Kochse bollen en de erytrocytaire stadia
van de parasiet alleen te vinden waren in moribunde of gestorven dieren en niet in
dieren die in een minder vergevorderd stadium van dc ziekte verkeerden.
Op de runderen werden vele teken aangetroffen, waaronder Rhipicephalus appen-
diculatus en Rhipicephalus evertsi. Het bleek niet mogelijk dc juiste identiteit van
de betrokken Theileria species vast te stellen.

(/ohn Wright and Sons Ltd., Fifth Issue I963j64. Bristol. 45 Shilling).
Volgens de inleiding dient dit bock ter snelle oriëntering inzake verschillende proble-
men de diergeneeskunde betreffende. Het is dus vooral bedoeld voor hen, die ,gcen
tijd of geen gelegenheid hebben om de literatuur voldoende bij te houden en die toch
in kort bestek een overzicht willen hebben van het,geen de laatste jaren is waarge-
nomen.

Wanneer men het zo bekijkt is het een waardevol boek geworden.
Vele medewerkers hebben referaten verzorgd over zeer uiteenlopende onderwerpen.
Ik noem er maar enkele, b.v. ziekten veroorzaakt door bacteriën of schimmels, door
protozoën cn virussn, parasitologie, stofwissclingsstoornissen worden behandeld, maar
ook chirurgie.

In 400 blz. wordt inderdaad veel weten.swaardigs in een kort bestek weergegeven.
Uitvoerige literatuurdocumentatie zorgt er voor, dat men zelf gemakkelijk dieper op
een onderwerp in kan gaan.

Het spreekt vanzelf, dat er het ene jaar mogelijk voor een bepaalde dierenarts meer
aantrekkelijks in staat, dan het andere.

\\\'oor studenten is het geen aantrekkelijke uitgave. Instituten, gezondheidsdiensten cn
praktizerende dierenartsen zullen dit werk zeker kunnen gebruiken,

IXth MEETING OF THE EUROPEAN MEAT RESEARCH WORKERS, SEP-
TEMBER 1963, BUDAPEST HI.¹)

25. H o r n s e y, H. C.; Stephenson, R. A. (Engeland): Some observations
on the histological appearance of post mortem muscle.

De postmortale ontwikkeling van het histologische beeld van spiervezels werd
gevolgd door op verschillende tijden na slachting coupes van spieren te maken
en te bestuderen.

Normaliter verdwijnt het ruwe aspect, dat onmiddellijk na slachting zichtbaar
is, van de gecontracteerde spierfibrillen, langzamerhand na 24 uur. Het gladde
aspect van de spier na rigor, de myofibrillen en de dwarsstreping zijn dan ka-
rakteristiek.

Bleek en slap spierweefsel geeft een afwijkend beeld, waarbij het gladde aspect
niet bereikt wordt. De indruk bestond dat na de rigor gecoaguleerd eiwit op de
vezelen aanwezig was.

\\\'oorts werd opgemerkt dat bij maceratie de vezelen de neiging hadden dwars
door te breken terwijl ze normaal over de lengte in myofibrillen uiteenvallen.
De ophoping van melkzuur zou bij deze spieren zo snel geschieden dat diffusie
niet meer mogelijk is waardoor de eiwitten van het sarcoplasma coaguleren.

27. F r e d h O 1 m, H. (Zweden) : 5^ - Mono-, Di- and Triphosphates of adenosine in
beef, and pork kept under refrigeration.

Het bleek van belang te zijn te onderzoeken of het gehalte aan ATP — een
belangrijke kwaliteitsbepalende factor — afhankelijk is van de behandeling van
het vlees na de slachting. Hiertoe werden 25 runder- en 10 varkenskarkasscn
gebruikt en onderzocht op verschillende tijden na de slachting (o.a. met chroma-
tografie).

Het bleek dat, in tegenstelling met wat tot dusver was aangenomen, het ATP
tamelijk stabiel was onder normale koeling omstandigheden. Na 5 dagen bleek
bij het rund 23% en bij het varken 17% aanwezig tc zijn van de direct na
slachting vastgestelde hoeveelheid. Voor de di- en monofosfaten van adenosine
gold ongeveer hetzelfde. In het algemeen bleken de adenosine fosfaten eerder
te worden afgebroken in varkensvlees dan in rundvlees.

28. G i f f e e, J. W.; Madison, Helen, L.; L a n d m a n n, W. A. (U.S.A.) :
The effect of meat fluids and proteases upon the stability of beef collagen.

Vlees, dat niet al tc mals is, kan door koken, via de omzetting van collageen
in gelatine, verbeterd worden. De temperatuur is in dit proces belangrijk omdat
dit het verschrompelen van de collageenvezels veroorzaakt (dit schrompelen is
een smeltverschijnsel). Pas daarna kan de omzetting in gelatine plaats vinden.
Uit het onderzoek bleek dat vlcesvocht in staat was de schrompeltemperatuur
van collageen te verlagen van 65-67° C. tot 60° C.

30. Hamm, R. (Wcst-Duitsland): Ladungsgruppen im Muskeleiweisz und ihre
Veränderung bei der Hitzedenaturierung.

Door middel van kleurstofbindingsmethoden kunnen de basische en zure groepen
in spierweefsel (myofibrillen en actomyosine) worden bepaald. Het is op deze
wijze mogelijk de netto lading van het eiwit en het isoelektrische punt aan te
geven.

1 Het le en 2e gedeelte van dit verslag treft men resp. aan op pag 1188 (aflevering
16) en pag. 1556 (aflevering 21) van dit Tijdschrift,

Door verhitting tot 70° C nemen in bovengenoemde weefseldelen de zure
groepen af. Na verhitting tot 120° C. nemen naast de voorgaande vermindering
der zure groepen tevens de basische groepen enigszins af. De oplosbare kool-
hydraten van het sarcoplasma zijn in deze laatste fase niet betrokken. Bij het
verhitten van actomyosine lijkt tussen de 50- en 55° C. een karakteristiek ver-
loop van de kleurstofbinding der zure groepen te wijzen op een beslissende ver-
andering van de aard der ladingsgroepen.

De mogelijkheden tot het vormen van bruggen tussen de verschillende delen van
het eiwit molecuul wordt besproken.

32. L og t e 3 t ij n, J. G. van; G i 1 s, J. H. J. van (Nederland) : Ph-waarden in
slachtdieren.

Van Logtestijn en Van Gils geven in een zes-tal tabellen aan hoe de
pH-waarde in de adductoren van 40 vette kalveren, 48 koeien en 80 varkens
verliep gedurende 24 uur na het slachten. Voorts werd de pH bepaald 24 uur
na het slachten in 93 vette kalveren, 125 koeien, 200 varkens van 75—100 kg
slachtgcwicht en in 42 oudere zeugen.

De metingen werden verricht met behulp van draagbare pH-meters en insteek-
elektroden.

33. M c L o u gh 1 i n, J. V. (Ierland): The effect of rapid post-mortem pH fall
on the extraction of the sarcoplasmic and myofibrillar proteins of pig muscle.

Bij enkele monsters van dc m.longissimus dorsi van varkens werd de oplosbaar-
heid van sarcoplasmatische en myofibrillair eiwit nage.gaan in kaliumfosfaat op-
lossingen van verschillende pH\'s en sterktes.

Daarbij kwamen verschillen aan het licht tussen spieren met een snelle en een
geleidelijke pH daling na slachting. De oplosbaarheid zowel van de sarcoplas-
madsche als van de myofibrillaire eiwitten bleek aanzienlijk verminderd te zijn
bij spieren met een snelle glycolysis.

34. N i e w i a r O w i c z, A. (Polen): Occurrence and changes of some amines in
stored fresh meat as well as in meat preserved by irradiation.

Vergeleken werden de veranderingen in het aminegehalte dat optrad in vlees
onder koelingstemperaturen en met y-stralen behandeld vlees dat onder koeling
en bij kamertemperatuur (18—22° C.) bewaard werd. Het vlees bestond uit
de m.gracilis en de m.sartorius van het rund en de m.long dorsi van het varken.
Dc stralingsdoses waren 1,5 tot 3 miljoen röntgen eenheden. De onderzochte
aminen waren: histamine, putrescine, cadaverine, tyramine, tryptamine en
ethanolamine.

Het verloop van de concentratie der aminen bleek bij de drie experimenten
weinig uiteen te lopen wat betreft de behandeling. Wel bleken er soortverschillen
te bestaan t.a.v. cadaverine. In varkensvlees bleek deze stof al direct na het
slachten reeds voor te komen. Bovengenoemde resultaten wijzen erop dat be-
straald vlees niet toxisch hoeft te zijn voor de mens.

35. Ando, N.; K a k o, Y.; N a g a t a, Y; O h a s i, T.; H i r a k a t a, Y.;
Suematsu, N.; Katamoto, E. (Japan): Studies on the color of meat
and meat products. II. Effects of polyphosphates on the color of cooked
sausages.

Door de onderzoekers werden 4 soorten polyfosfaten toegevoegd aan kook-
worsten om de invloed op de kleur na tc gaan. Dinatriumpyrofosfaat toege-
voegd, veroorzaakt een daling der pH en een verhoogde reductiewerking, het-
welk resulteerde in een goede kleur van het produkt. Toevoeging van natrium-
hexametafosfaat gaf nauwelijks een pH-daling; wel verhoogde dit de reducticve
activiteit met eveneens een kleurverbetering tot gevolg. Enkele polyfosfaten
gaven slechte resultaten.

36. S a V i c, I. (Yocgo-Slavië) : Influence of some factors on fat changes in com-
minuted meat and sausages.

De onderzoekers hebben de oxydatieve en hydroliserende werking van ver-
schillende stoffen nagegaan, o.a. van keukenzouttoevoegingen in verschillende
concentrades, nitraten, nitrieten, bepaalde bacteriesoorten en rook.
De invloed op vetweefsel en mengsels van vet- en spierweefsel (worsten) is
verschillend, eveneens zijn er grote verschillen in de invloeden op rund- en
varkensvet. Bacteriële invloeden bleken de oxydatie nauwelijks te bevorderen;
de hydrolyse werd zelfs tegengegaan. Het roken op de ouderwetse, langzame
manier bleek zeer goede anti-oxydatieve werking te hebben. Uiteraard was de
temperatuur van invloed, zij het dat bij 37° C. de sterkste invloeden merkbaar
waren.

37. Sharp, J. G. (Engeland): Effect of cooking on certain nitrogen fractions of
beef and the changes occurring subsequently in these fractions during aseptic
storage at 37° C.

Door spiermonsters gedurende toenemende tijdsduur te koken bij steeds hogere
temperaturen kon een steeds grotere oplosbaarheid van collageen worden bereikt;
bij 3 uur verhitten onder druk (126° C.) zelfs 100%.

Als het vlees langere tijd — 30 tot 72 dagen — ascptisch was bewaard bij 37°
C., waren nog slechts sporen collageen aan te tonen. Door extractie met
0,1M KCl-oplossing werd het opgeloste collageen — indien nog aanwezig —
geëxtraheerd.

De onderzoeker neemt aan dat niet alleen enzymatische maar ook zuiver fysisch-
chemische activiteit de afbraak van collageen veroorzaakt.

38. Sokolov, A. A.; Bolshakov, A. S.; F o m i n, A. K.; E 1 d a s h 1 u t y,
Mohammed Samir (Rusland): Autolitic changes in beef during various
phases of drying by sublimation.

De histologische veranderingen, met name de contractietoestand, der spierve-
zelen tijdens de rijping werd o.a. met behulp van elektronenmicroscopie be-
studeerd. Niet alle spiervezelen zijn tijdens maximale rigor in contractie. In de
coupes veelvuldig waargenomen vezelverscheuringen zouden volgens de onder-
zoekers artefact zijn.

Ook de vezelsterkte en het verloop der pH-waarde werden in het onderzoek
betrokken.

41. Z a t O c i 1, O. (Tsjecho-Slowakije) : Zur Frage der Nitritwirkung in der Fleisch-
produkdon.

Met veel formules ter toelichting geeft deze onderzoeker een nadere verklaring
van de gevolgen van de oxyderende en reducerende werking van nitriet op de
spierhemipigmenten.

Bij de verkleuring van het gesneden produkt zouden 3 fasen te onderscheiden
zijn. De eerste ontstaat onder lichtinvloed door oxydatie van SH-verbindingen
met luchtzuurstof en gevormd waterstofperoxyde en verloopt zeer snel. Daarna
volgt een langzame fase waarbij geen oxydatie door luchtzuurstof meer optreedt.
De derde fase, de grocnvcrklcuring, ontstaat als chemisch proces door invloeden
van microörganismen, welke door gevormd peroxyde de omzetting in groene
pigmenten bewerken.

Nitriet werkt bij dit proces katalytisch. Ook door fotodynamische invloeden
•— licht — wordt de verkleuring bevorderd.

Hieronder verstaan we afwijkingen van de hoornsubstantie, van het direct binnen de
hoornschoen gelegen „leven", dit is de hoeflederhuid, en van de dieper gelegen

delen van de hoef, o.a. been en kraakbeen, terwijl we de afwijkende hoefvormen
tevens hieronder rangschikken.

Brokkelhoeven. Hierbij brokkelt de hoorn van de d\'aagrand, dit is dc onder-
rand van de hoef, gemakkelijk af. Dit kan zeer veel ellende geven bij het onderleggen
en het onder de hoef houden van het ijzer. Wanneer -en ijzer verloren wordt, brokkelt
de draagrand nog weer eens extra af. Het verzorgen van brokkelhoeven wordt boven-
dien bemoeilijkt omdat de hoorngroei in de regel slecht is. Brokkelhoeven kunnen bij
alle hoefvormen voorkomen. Erfelijkheid en ook de voeding zijn van invloed op het
voorkomen van deze hoornafwijking. Het ontstaan %vordt bevorderd door fouten in
het beslag en in de hoefverzorging, zoals uitdroging van de hoeven op stal of inwerking
van ammoniak uit de urine in de stal op de hoeven: ook door tc week worden van de
hoeven bij langdurig verblijf in natte weiden en tenslott» nog door cen overdreven
gebruik van allerlei hoefsmecrsels.

Losse en holle wand, waarbij een ruimte bestaat tussen hoornwand en hoorn-
zool, respectievelijk wandlederhuid of in de wand zelf. Bij een losse wand kan de holte
zich voortzetten tot aan het „leven", dat dan ontstoken raakt waardoor kreupelheid
kan optreden. Het ontstaan wordt bevorderd onder soortgelijke omstandigheden als
die zojuist zijn genoemd bij de brokkelhoef. Een losse wand is volstrekt niet zeldzaam
en komt veel voor bij platte hoeven en bij de vlakke helft van een scheve hoef, waarbij
de scheiding van de zool mechanisch wordt bewerkt door de schuine richting van
de wand,

floornscheuren lopen in verticale richting, soms vanaf de kroonrand, maar
meestal zijn het draagrandscheuren. De oorzaken liggen ook hier weer voornamelijk
in een slechte hoefverzorging. Hoornschcuren treden vooral op bij onbeslagen paarden,
waarvan de draagrand niet bekapt en bijgerond wordt. Ze kunnen doordringen tot
aan het „leven" en dan kreupelheid veroorzaken.

Hoorn kloven lopen horizontaal; zc zijn van minder betekenis, komen maar
weinig voor en zijn dan in de regel het gevolg van een kroonbetrapping of van cen
ontsteking.sproccs, waarbij de etter aan de kroonrand is doorgebroken.
Rotstraal kenmerkt zich door verschrompeling of verwoesting van de hoorn-
straal, waarbij in de straalgroeven, vooral in de middelste en ook v/el in de balgroevc
een vuil, zwartachtig stinkend vocht aanwezig is. Dc oorzaak kan onder meer li.ggen
in het verblijf in vuile stallen, waarbij de urine op de hoorn van de straal inwerkt.
Ook cen slecht beslag kan het ontstaan in de hand werken. Maar vooral is gebrek
aan beweging, waardoor het hoefmechanisme (dat is de bij de be- en ontlasting van
de hoef optredende uitzetting en inkrimping van de hoef) dus onvoldoende in werking
treedt, als oorzaak aan te wijzen, In het bijzonder geldt dit voor nauwe hoeven met
toch al minder ontwikkelde en ingetrokken stralen. Gaat de rotting door tot op het
„leven" dan kan wel eens kreupelheid optreden,

Straalkanker (Hoefkanker), De naam kanker is in feite onjuist. Het is een
aandoening van de onder de hoorn gelegen hoeflcderhuid. Meestal begint het lijden
onder de hoorn van de straal; de hocflcderhuid is gezwollen en vertoont woekeringen,
er treedt onvoldoende verhoorning op en met het afgescheiden \\\'0cht vormt zich dan
een brijachtige stinkende massa, waarbij de hoorn loslaat. Er triedt voorlopig no.g geen
kreupelheid op en hierdoor wordt het lijden meermnlen pas opgemerkt, wanneer
het zich ook al onder de zool en andere hoornige delen van de hoef heeft uitgebreid.
Slechte hoefverzorging cn onreinheid werken het optreden in de hand.
Wat betreft andere hoefaandoeningen, zoals die optr\'-den bij hoefbevangenhcid, ver-
bening van de hoefkraakbeenderen en aandoening van dc hoefkatrol zij verwezen
naar de speciale artikelen die reeds eerder in de gezondheidskalendcr zijn verschenen.
Tenslotte volgen hier nog enige van de meest voorkomende afwijkende hoefvormen.
S t e c n g a 11 e n zijn roodbruin verkleurde plekken in de hoefhoorn, die bij het
bekappen voor de dag komen en die een overblijfsel zijn van reeds eerder optredende
kneuzingen van de hocflcderhuid, waarbij dan bloed uittreedt dat aanwezig blijft in
de jonggevormdc hoorn en hiermede naar buiten groeit. De cteengallen zelf geven dus

uiteraard geen kreupelheid meer, maar kunnen een aanwijzing zijn dat er nog wel
weer eens een nieuwe kneuzing van het „leven" kan optreden.

De platte hoef. Zoals de naam al zegt is hierbij de vorm plat. De zool is te
weinig uitgehold en in de regel ook te dun, en daardoor dus vatbaarder voor kneu-
zingen. Het ergste is dit eehter het geval bij de veel te lage verzenen.
Lage verzenen die we bij een platte hoef zien. Zulke lage verzenen zijn nooit
sterk, ze kunnen geen schokken verdragen en de onderliggende hoeflederhuid wordt
gauw bezeerd, hetgeen natuurlijk kreupelheid ten gevolge heefl.

Meestal is bij platte hoeven de hoorn wat week en niet sterk. Opfok in lage vochtige
weiden kan het ontstaan van deze hoefvorm bevorderen, alsmede slechte hoefver-
zorging in het algemeen.

Ondergeschoven verzenen, waarbij dc \\erzenen een te schuin verloop
naar voren hebben geven soortgelijke bezwaren als lage verzenen.
Denauwehoef heeft een kleine omvang en is te smal; dc verzenen zijn hoog, de
zijwanden dun, de zool is sterk uit,gehold en de straal is klein.

De k 1 e m h O e f is de meest uitgesproken vorm van de nauwe hoef en is vooral ver-
nauwd in dc achterste hoefhelft. De hoefhoorn is dun en hard met neiging tot brok-
kelen. Slecht beslag en vcK)ral te weinig beweging geven aanleiding tot optreden van
de klemhoef. Bij een klemhoef komt het „leven" dikwijls in de knel; paarden met
klcmhoeven zijn daardoor gevoelig, hebben korte gangen en zijn veel kreupel.
De scheve hoef. Deze hoefvorm waarbij binnen- en buitenhelft niet on,geveer
even schuin staan kan op zichzelf voorkomen, maar komt het meest voor bij —
van voren gezien — afwijkende beenstanden. Wanneer de afwijking ernstig is, is
er sprake van onevenwichtige belasting van de hoef met kneuzingen van de hoef-
lederhuid, en daardoor kreupelheid als gevolg. De etvaring leert dat paarden met
een recht en een „scheef" voorbeen ingeval van kreupelheid vrijwel steeds kreupel
zijn aan het „scheve" been en waarbij dan de oorzaak van de kreupelheid in de regel
gelegen is in een kneuzing binnen de scheve hoef.

Hierboven werden verschillende aanleidende oorzaken van uitwendige aard be-
schreven, die hun invloed doen gelden op het ontstaan van afwijkende hoefvorm en
-hoorn. Echter speelt hierbij de erfelijke aanleg een zeer grote rol. Paarden met af-
wijkende hoeven zijn dus in feite ongeschikt als fokpaard. Niemand heeft behoefte
aan paarden die gauw kreupel zijn en het grote gros van de kreupelpaarden vindt
zijn oorzaak nu eenmaal in afwijkingen aan de hoeven.

Van alle soorten paarden is het belang van .goede hoeven nooit hoog genoeg aan te
slaan. Heel speciaal geldt dit voor rij- en springpaarden, waar de hoeven het meest
weerstandbiedend moeten zijn. Zowel in fokkerij als in .gebruik stelle men dus als eis;
hoeven die goed van vorm zijn en best van hoornkwaliteit en die wat grootte betreft
passen bij het paard.

Najaarsbijeenkomst op 17 november 1964 om 13.30 uur in het .)aarbeursrestaurant
te Utrecht.

Centraal thema: „De mogelijkheid tot selectie van ons rundvee op de produktie
van vlees".

13.30 uur: Opening en inleiding door de Voorzitter, de heer ir. E. J. .\'V 1 d e r k a m p.

a. Drs. G. J. W. v. d. Mey: „Enige gegevens over het mesten van
zwartbonte- en roodbonte kalveren".

b. Drs. P. L. Bergström: „Erfelijke verschillen bij de produktie
van rundvlees".

c. Ir. C. H. C a z e m i e r: „Onderzoek naar de betekenis van de hoogte-
maten en enkele andere maten voor dc vleesproduktie bij het rund-
vee".

e. Dr. ir. R. D. Politiek: „Selectiemogelijkheden van ons rundvee
op de produktie van vlees.

De secretaris van de Groep Pluimveewetenschappen van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde deelt mede dat het derde internationale congres van de World
Veterinary Poultry Association (W.V.P.A.) zal worden gehouden in Parijs op 6 en 7
september 1965 en zal op 8 september worden gevolgd door een symposium over de
virologische problemen van Infectieuze Bronchitis.
De volgende onderwerpen zullen worden besproken:

Na afloop van het congres worden er excursies gehouden naar:
ITnstitut National de la Recherche Agronomiquc, het kasteel van Versailles en
bij voldoende belangstelling naar Champagne en Bourgondië.
Er is een damescomité, dat de gezinsleden van de congressisten gaarne zal ont-
vangen.

Het inschrijfgeld voor het congres bedraagt 70.— Frs. Dit bedrag moet worden
overgemaakt vóór 30 april 1965 aan:
M. Le Tresorier de la Section Fran5ai.se of the W.V.P.A.
28, due des Petits Hotels, Parijs Xenie, Frankrijk.

Thans is het wetenschappelijk programma van het 4e Symposium van de W..\\.V.F.H.
bekend gemaakt. Omdat verwacht kan worden dat zij die aan dit symposium willen
deelnemen de Engelse taal voldoende beheersen, geef ik de tekst van de „.Announce-
ment" zoals deze tot ons kwam.

„As announced earlier the 4th Symposium of the World Association of Veterinary
Food-Hygienists will be held in Lincoln (Nebraska, USA), from July 25—30, 1965.
The scientific program is as follows:

Speakers have been invited by the Board for the main lectures. Those, desiring to
present short communications concerning the different themes and the free com-
munications should announce their plans for participation by January 1, 1965. These
communications should not exceed 10 minutes and the manuscript should not contain
more than 1500 words. 2 Copies of the summaries of the communications should be
sent to the Secretariat of the WAVFH, 1 Sterrenbos, Utrecht, the Netherlands, in 4
languages (English, German, French and Spanish) by April 1965. Excursions will
be provided for those who desire to visit institutions of veterinary interest (univer-
sities, laboratories, slaughterhouses, meat packing plants, milk factories etc.). Pleas,-
send to the delegate of your country by January 1, 1965 any special interest you
may desire to have included, either before or after the Symposium. A program is
being prepared for the ladies during the Symposium. The Symposium will be held in
a fully air-conditioned centre at the University of Nebraska. Lodging in this centre
is available for guests of foreign countries. Near-by hotels and motels are also available.
Further travel information will be announced after January 1, 1965. If you plan
to attent the Symposium, such information should be sent to the Organizing Com-
mittee, 600, South Michigan Ave, Chicago (Illinois 60605), USA. The registration
fee will be $ 25.—, which will include a copy of the Proceedings of the 4th Sym-
posium."

In een afzonderlijk schrijven werd extra aandacht gevraagd voor thema nr. 1, taken
en opleiding van voedingsmiddelenhygiënisten, omdat dit punt in vrijwel de gehele
wereld in het centrum van de belangstelling staat. Het thema zal worden ingeleid dooi
een door de Board aangezochte spreker.

2. op hetgeen over de „free communications" is meegedeeld (indienen vóór
april \'65, en

3. op de mogelijkheden van het aansluitende excursicprogramma (vóór 1
januari 1965); dit laatste is noodzakelijk in verband met de voorbereidin.gen
door bet organiserend comité.

Aanmeldingen en berichten betreffende het onder 1 cn 3 gestelde ontvang ik gaat
op mijn bureau-adres, Biltstraat 166 tc Utrecht.

Deze Unie zal van 3 t.m. 6 juni een congres houden in San Remo, waar als hoofd-
onderwerp zal worden besproken: Arts en Verkeersveiligheid.
Nadere gegevens over dit congres zullen alsnog worden bekend gemaakt.

FRANSE VETERINAIRE DESKUNDIGEN IN ONS LAND.
Van 13 tot 17 oktober heeft een delegatie Franse veterinaire deskundigen een bezoek
gebracht aan ons land. Het gezelschap bestond uit de heren A y c a r d i, directeur
van het laboratorium voor pluimveeziekten: B r o e h a r t, directeur van het labora-
torium voor minerale voeding: P a r a f, directeur van het laboratorium voor virulogie
en immunologie en Labouche, directeur van het laboratorium voor farmacologie
en toxicologie van het Institut National de la Recherche Agronomique.
Dit instituut is een onderdeel van het Franse Ministerie van Landbouw te Parijs.
De leiding van deze delegatie had de heer P. Mornet, algcineen inspecteur voor
agrarisch onderzoek en algemeen directeur van het diergeneeskundig onderzoek van
het Institut National de la Recherche Agronomique.

Nadat de bezoekers waren ontvangen door de adjunct-directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, de heer W. W a g e n v o o r t en de inspecteur in algemene dienst,
de heer D. J. V e r v o o r n, bezochten zij in de loop van de weck verschillende
instituten, zoals het Centraal Diergeneeskundig Instituut, de afdelingen .Amsterdam
en Rotterdam, het laboratorium voor Fysiologie der Dieren van de Landbouwhoge-
school tc Wageningen, het Instituut voor Veevoedingsonderzock te Hoorn, de Ge-
zondheidsdienst voor Pluimvee tc Soesterberg, het Instituut voor Veterinaire Far-
macologie van de Rijksuniversiteit te Utrecht, het Rijks-Instituut voor de Volks-
gezondheid te Bilthoven, het Radiobiologisch Instituut van de Gezondheidsorganisatie
T.N.O. te Rijswijk en het Instituut voor de Pluimveeteelt „Het Spelderholt" te
Beekbergen.

Over augustus en de eerste twee weken van september kwamen in Spanje de volgende

Van 1 tot 15 augustus werden 28 bedrijven aangetast, 39 vaikens stierven aan de
ziekte en 158 zieke en 560 verdachte dieren werden afgemaakt. Het totaal aan dode
dieren bedroeg derhalve 757.

Van 16 tot 31 augustus was dit aantal 775, waarvan werden afgemaakt 137 zieke en
583 verdachte dieren. In totaal werden 28 bedrijven aangetast.
Over de twee eerste weken van september werden 23 bedrijven aangetast. Het aantal
aan de ziekte gestor\\-en dieren bedroeg 41 en 107 zieke cn 413 verdachte dieren
werden afgemaakt. Het totale verlies was dus 561 varkens.

Over de weck van 5 tot 12 september bedroeg het aantal besmette bedrijven in
Portugal 7 met 1931 varkens. Hiervan stierven 549 dieren en 1337 werden afgemaakt.
Van 12 tot 19 september werden 2 bedrijven besmet met 36 varkens. Hiervan
stierven aan de ziekte 34 en 2 werden afgemaakt.

Leucose is een dierziekte, die aan de Nederlandse pluimvccstapel grote schade toe-
brengt. Deskundigen berekenen het verlies op ongeveer 20 miljoen gulden per jaar.
Gezien dit enorme economische verlies werd in 1955 besloten een onderzoek te be-
ginnen, dat ten doel zou hebben te komen tot het fokken van tegen deze ziekte
resistente pluimvecrassen.

De afdeling Diergeneeskunde van de organisatie voor Toegepast Natuurwetenschap-
pelijk Onderzoek stelde een commissie samen, die dit onderzoek zou leiden. Het werd
uitgevoerd op het Instituut van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg.
Tijdens studiereizen van Nederlandse veterinairen naar .Amerika is ook aandacht
besteed aan de nieuwste vorderingen aldaar op het terrein van het leucosc-onderzoek
bij pluimvee. Het bleek dat men te kampen had met soortgelijke problemen als in
Nederland.

De nieuwste vorderingen op het gebied van het leueose-onderzoek bleken echter van
zodanig belang, dat hierop de speciale aandacht werd gevestigd.
Gezien deze ervaringen achtte de T.N.O. werkgroep Leucosc het gewenst het onder-
zoek in een andere richting te leiden. Leucose is nog altijd één van de belangrijkste
pluimveeziekten en wil Nederland als pluimveehoudend land van betekenis niet
achterop raken, dan is het meer dan ooit noodzakelijk dat het onderzoek naar de
directe bestrijdingsmogelijkheden met nog meer kracht dan voorheen ter hand wordt
genomen.

Er werd cen tienjarenplan opgesteld dat een belangrijke verbreding en verdieping
van het onderzoek mogelijk maakt. Het onderzoek zal op twee instituten worden
uitgevoerd.

De Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg zal speciaal de resultaten toe-
passen, verkregen bij het leucosc-rcsistentie-onderzock en het onderzoek verrichten
naar het voorkomen van smetstofdragers, respectievelijk immune dieren, in ver-
schillende groepen.

Het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam, zal het onderzoek in
het bijzonder richten op het verkrijgen van leucose-vrije kippen. Deze zullen dienen
voor nader onderzoek van transmissieproblcmen, experimentele besmetting met ver-
schillende leucose-virusstammen en vaccinatiemogelijkheden.

In eerste instantie zal in nauwe samenwerking tussen beide instituten speciale
aandacht worden besteed aan de standaardisaue van de laboratoriumtechnieken en
methodieken. Hierna zal men zich toeleggen op een vereenvoudigde techniek voor
het aantonen van virus.

Door deze nieuwe opzet zullen dc kosten van het onderzoek aanmerkelijk hoger
worden. De financiering hiervan is echter onlangs tot stand gekomen.
De Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O. verklaarde zich bereid
50% van de kosten van het tienjarenplan voor zijn rekening te nemen. De andere
helft zal worden gedragen door het Landbouwschap, het Produktschap voor Pluim-
vee en Eieren en het Fonds voor Pluimveebelangen.

De totaalkosten van het tienjarenplan worden geschat op ruim een miljoen gulden.
DIERZIEKTEN IN HET BUITENL.\\ND.

In de afgelopen periode kwamen in dc ons omringende landen de volgende gevallen
van besmettelijke dierziekten voor:
België (15 juni - 15 augustus)

M.B. van 30 juli 1964, no. J. 2077/Dir.Jur. en Bedrijfsorg. Zaken, Stcrt. 146,
zoals deze sedertdien is gewijzigd bij:

M.B. van 28 oktober 1964, no. J. 2964/Dir.Jur. en Bedrijfsorg. Zaken, Stcrt. 211,
betreffende de invoer van vlees.

c. vlees van alle vee, geslacht in Portugal, Spanje, Turkije, de U.S.S.R., alsmede
in Afrika en Azië;

2. Voor de toepassing van het eerste lid wordt onder „vlees" mede begrepen het
gehele niet onthulde dier, gedood in de daargenoemde gebieden.

Overigens is de invoer van vlees slechts toegestaan, mits bij aankomst in Nederland
wordt overgelegd een gedagtekende en ondertekende verklaring van de officiële
veterinaire dienst in het land, waar de dieren, waarvan het vlees afkomstig is, zijn
geslacht, inhoudende:

a. dat dit vlees afkomstig is hetzij van in dat land geboren en opgefokte dieren, hetzij
van dieren, welke in dat land rechtstreeks uit een in de verklaring genoemd land,
van waaruit de invoer van dat vlees in Nederland niet ingevolge artikel 1 ver-
boden is, zijn ingevoerd en binnen 2 x 24 uren na de invoer aldaar zijn geslacht;

b. dat de dieren, waarvan dit vlees afkomsdg is, bij de veterinaire keuring vóór
en na het slachten niet lijdende of verdacht zijn bevonden aan een besmettelijke
dierziekte;

2. herkauwende dieren, welke elders dan in Spanje, Portugal en Afrika zijn ge-
slacht.

2. Onder afval van vlees wordt voor de toepassing van het eerste lid verstaan al dan
niet met andere stoffen vermengd vlees, als bedoeld in artikel 4 van de Veewet,
dat niet door verhitting in blik verduurzaamd is en dat kennelijk niet bestemd of
geschikt is voor menselijke consumptie.

2. Zij treedt in werking met ingang van 1 augustus 1964.
\'s-Gravenhage, 30 juli 1964.

In het kader van een fellowshipsreis van de Voedsel- en Landbouw Organisatie van
de Verenigde Naties brengen twee Indiase dierenartsen een bezoek aan ons land.
Het zijn Mr. Rajagopalan Srinivasan, dierenarts aan het Animal Hus-
bandry Department van het Key Village Centre te Erode en Mr. Kochaverao
Kishanrao Doshpando, leider van een veefokbedrijf in het Udgis Distriet
te Osmanabad.

Ter afsluiting van een reis naar Denemarken, Engeland en Duitsland maken zij een
tocht van een maand door Nederland.

Op 2 november werden zij ontvangen dcx)r de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, de heer J. M. vandenBornen door dc heer J. D r i e s s e n. Inspecteur
van deze Dienst.

Zij brachten vervolgens bezoeken aan een pluimveeslachterij, vlceswarenfabriek, het
Nederlands Rundveestamboek en de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te
Zwolle.

1. Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 99, geproduceerd door Laboratoria
Nobilis N.V. te Boxmeer, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot
1 december 1965.

2. Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 96, geproduceerd door Laboratoria
Dr. dc Zeeuw te De Bilt, voldoet aan de gestelde eiesen en is mitsdien door de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard
tot 1 november 1965.

17, Ned, Zoötechnische Vereniging, Najaarsbijeenkomst, 13,30 uur. Jaar-
beursrestaurant, Utrecht, (pag, 1690)
19, Afd, Groningen-Drenthe K,N,M,v.D. Vergadering, 20,00 uur, restaurant

„Overcingel", .Assen, (pag, 1571, 1699)
25, .Afd. Groningen-Drenthe K,N,M,v,D, Klinische les, Klin, Inwendig"
Ziekten, Utrecht, (pag, 1699)

Tilburg, (pag, 1700)
19, .Afd. Groningen-Drenthe K,N.M.v,D, Vergadering, 14,00 uur, restaurant

Riche, Groningen, (pag. 1571)
22, .Afd. Overijssel K.N.M,v,D, Vergadering, 20,00 uur, hotel „de Zon",
Ommen, (pag, 1699)

13, Landelijke Werkcommissie Laboratoriu.\'ndiercn. Symposium, „de Uit-
hof", Utrecht, (pag. 1559)

22—24, Ver. „Het Ned, Natuur- en Geneesk, Congre;, Congres, Eindhoven,
(pag, 1192)

3—7, Int, Unie van Ver, v, .Artsen-.Automobilisten. Congres, San Remo, (pa;.<,
1691)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U,S,A,) (pag, 474, 522, 643, 1690)

6—8, World Veterinary Poultry Association, 3e Intern. Congres, Parijs, (pag,
0000)

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Met ingang van heden wordt de bestaande regeling in zoverre gewijzigd, dat de
secretaris voorlopig elke woensdag in plaats van dc gehele dag alleen des voor-
middags op het bureau aanwezig zal zijn voor ontvangst zonder voorafgaande af-
spraken en voor telefonisch contact.

Voor te maken afspraken voor bezoek en telefonische gesprekken op andere dagen
wordt geadviseerd zo mogelijk vóór 9 uur op te bellen: nadat het bureau de be-
schikking heeft gekregen over een tweede lijn, zijn er nagenoeg geen klachten meer
binnengekomen over de voorheen veel voorkomende bezettoon in de eerste morgen-
uren.

Met het oog op de a.s. Kerstvakantie volgen hieronder weer de richtlijnen ten aanzien
van de uitvoering van de Koninklijke Besluiten betreffende assistentie bij de ge-
organiseerde dierziektenbestrijding.

Ter voorkoming van enig misverstand wordt erop geattendeerd, dat de Koninklijke
Besluiten inzake de toelating van anderen dan dierenartsen tot de uitoefening van
de diergeneeskunst in beperkte omvang onveranderd blijven.

Kort samengevat houdt dit dus in, dat uitsluitend studenten kunnen worden inge-
schakeld, die het eerste gedeelte van het doctotaal examen met goed gevolg hebben
afgelegd en in het bezit zijn van een vergunning van de Directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst. Deze assistentie mag alleen worden verleend aan dierenartsen
die een verklaring van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde bezitten, waaruit blijkt, dat zij behoefte hebben aan assistentie.
De Faculteit der Diergeneeskunde zal evenals verleden jaar de normale universitaire
vakanties weer handhaven, zodat ook nu geen verlenging van de vakanties meer zal
plaats hebben ten behoeve van de werkzaamheden, die in het kader van de georgani-
seerde dierziektenbestrijding worden verricht.

Verder zal het Waarnemingsbureau van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde zich ook nu zoveel mogelijk onthouden van dienstverleningen
bij de uitvoering van de assistentieregiding. Ook dit houdt verband met de gang van
zaken gedurende de laatste assistenticperiode.
Deze regeling verloopt als volgt:

Door de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren wordt ook dit jaar in overleg
met de Provinciale Commissies voor vestigingsregeling bepaald, welke dierenartsen
voor assistentie in aanmerking komen: bovendien wordt bij dit overleg het aantal
toegewezen assistentiedagen en de mate van urgentie vastgesteld.

Evenals vorig jaar vindt door het Waarnemingsbureau geen indeling plaats van de
bevoegde assistenten bij de daarvoor in aanmerking komende dierenartsen.
Studenten die wensen te assisteren, kunnen aan de hand van de provinciale dieren-
artsenlijsten, die op de DSK-kamer ter inzage liggen, zelf een afspraak met een
dierenarts maken.

Hierop volgt de aanvraag van de verklaring (vergunning) bij de Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst met bij een met name genoemde dierenarts gedurende een
omschreven periode te assisteren bij de tuberculose-, mond- en klauwzeer- of brucel-
losisbestrijding.

Indien deze verklaring wordt verstrekt, op grond van de provinciale dierenartsen-
lijsten, ontvangt de betreffende dierenarts tevens een verklaring van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, dat hij behoefte heeft aan een
assistent gedurende bovenbedoelde omschreven periode voor de hierboven genoemde
werkzaamheden.

De dierenarts, die op deze wijze zelf geen assistent kan krijgen, kan de bemiddeling
van het Waarnemingsbureau inroepen. Ditzelfde geldt voor de student, die wenst
te assisteren en hiervoor geen dierenarts kan vinden. In beide gevallen treedt het
Waarnemingsbureau bemiddelend op en zal zo mogelijk contact worden gelegd tussen
dierenarts en assistent. De benodigde verklaringen worden daarna op dezelfde manier
aangevraagd en afgegeven.

De assistenten worden dus niet „toegewezen", maar zij kunnen zich vrijwillig be-
schikbaar stellen aan de dierenartsen, die behoefte hebben aan assistentie en dus
voorkomen op de provinciale lijsten.

De afrekening van het honorarium vindt rechtstreeks plaats tussen de dierenarts en
de assistent, onmiddellijk na afloop van de assistentieperiode.

Dit laatste sluit tevens in, dat de dierenarts zelf verzekeringsplichtig is. (zie volgende
mededeling.)

Uit de aard der zaak zullen de verklaringen door de Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
voor de tuberculosebestrijding worden verstrekt van de aanvang van het jaarlijks
onderzoek af, d .w.z. van heden tot 15 februari 1965 en voor de mond- en klauwzeer-
bestrijding van 1 februari tot 15 april 1965.

De brucellosisbestrijding is niet aan een bepaalde periode gebonden, zodat de ver-
klaringen hiervoor gedurende het gehele jaar kunnen worden verstrekt.
De dierenartsen zullen er rekening mee moeten houden, dat zij de werkzaamheden
zo veel mogelijk zelf mCK;ten doen.

Tenslotte zal ook dit jaar worden getracht tijdelijk werkverlof te verkrijgen voor
assistentieverlening voor de jonge dierenartsen, die in militaire dienst zijn.

De huidige voorziening regelt de navolgende uitkeringen resp. schadeloosstellingen:
I. Ongevallen.

Deze uitkeringen geschieden uiterlijk tot en mci de laatste dag van de overeen-
gekomen assistentieperiode.

C. ingeval van schade, ontstaan door beschadiging van goederen
van derden, dan wel door dood, letsel of benadeling van de
gezondheid van aan derden toebehorende dieren ten hoogste „ 5.000,—

De premie voor deze gecombineerde vorm van verzekering bedraagt ƒ 2,— per
kalenderdag, met dien verstande dat bij een verzekeringstermijn van meer dan 30
dagen de premie voor de termijn na 30 dagen ƒ 1,50 per kalenderdag bedraagt.
De minimum te betalen premie bedraagt ƒ 5,— per verzekerde per aanmelding.
Onder de verzekering is dus medebegrepen een uitkering van ƒ 20,— per dag voor
ziekengeld, ingaande na verloop van drie dagen na de dag waarop een student volgens
vaststelling door een daartoe bevoegd geneesheer volledig arbeidsongeschikt is ge-
worden en eindigende op de laatste dag van de overeengekomen assistentieperiode.
Aangezien aanspraak op deze uitkering kan worden gemaakt indien de overeenkomst
tot assistentie bij een en dezelfde dierenarts voor minstens vier achtereenvolgende
kalenderdagen is aangegaan, verdient het dus aanbeveling dat een assistentieperiode
niet wordt onderbroken door de hierin voorkomende zon- en feestdagen eruit te
lichten.

Met betrekking tot de ongevallendckking kan het ook van belang zijn dat deze op
genoemde dagen doorgaat, daar het kan voorkomen dat een student dan moet reizen,
waarbij hem een ongeval kan overkomen.

Teneinde de belangen van de dierenarts en die van de studenten het beste te dienen
werd met hieronder genoemd assurantiebedrijf overeengekomen dat zon- en feest-
dagen worden medeverzekerd, zodat hierover ook premie in rekening wordt gebracht.

Ten einde de administratieve behandeling van deze verzekering zo eenvoudig mogelijk
te doen verlopen, zal zonder tegenbericht van iedere assistentie opgave worden ge-
daan aan N.V. Assurantiebedrijf der Crediet- en Effectenbank N.V., Kromme Nieuwe
Gracht 6 te Utrecht, telefoon (030) 1 58 51, die de dierenartsen de kosten recht-
streeks per nota in rekening zal brengen.

Voor schademeldingen en/of nadere inlichtingen kan men zich met voornoemd bedrijf
in verbinding stellen.

In vorige assistentieperioden moest reeds verschillende malen een beroep op deze
verzekering worden gedaan, waaronder cen ernstig geval, waarvoor een hoge uitkering
werd ontvangen.

Mede in verband hiermede, wordt elke dierenarts die assistentie van een student krijgt
dan ook met klem aangeraden van deze verzekeringsmogelijkheid gebruik te maken.

Ten vervolge op hetgeen reeds werd vermeld (pag. 1571) kan worden medegedeeld
dat op de vergadering, die op 19 november a.s. in restaurant Overcingel te Assen om
20.00 uur zal worden gehouden als spreker zal optreden collega Dr. .A. Herschel:
Verzorging en ziekten van mestkalveren.

Op 25 november zal Prof. Dr. G. Wagenaar voor de Afdeling Groningen-Drenthe
\'s avonds een klinische les houden aan de Kliniek voor Inwendige Ziekten te Utrecht.

De afdeling Overijssel van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal een
vergadering houden op dinsdag 22 december a.s. om 20.00 uur in hotel „de Zon" te
Ommen.

De Afdeling Noord-Brabant van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskun;!\'-
houdt haar eerstvolgende vergadering op woensdag 16 december a.s., om 20.00 xr,:/
in hotel Modern te Tilburg.

directeur van het Mclkcontrolebureau „Amsterdam",
benoemd tot secretaris van de Gezondheidscommis-
sie voor Dieren van het Landbouwschap.
Collega Mol werd op 24 juni 1909 geboren te Ba-
rendrecht. Hij volgde lagcr-onderwijs te Barendrecht,
middelbaar onderwijs te Rotterdam en begon in 1926
zijn studie in Utrecht, een studie die in 1931 met
goed .gevolg werd afgesloten.

Een paar jaar bleef hij in Utrecht als assistent van
Prof. Wester, maar daarna, op 1 januari 1934
vestigde hij zich in Vlaardingen. Al gauw kwam hij
in contact met de Melkcontrolc, eerst als adviseur
van het Mclkcontrolebureau „Zuid-Holland" tc Rotterdam. Enkele maanden later
trad hij in ambtelijke dienst als adjunct-directeur. Op 1 maart 1941 werd hij be-
noemd tot directeur van het Mclkcontrolebureau „Amsterdam".
In deze periode is collega Mol lid .geweest van tal van commissies op het gebied van
de Melkvoorziening. Tevens was hij redactielid van het Nederlands Melk- cn Zuivel-
tijdschrift.

In verband met zijn benoeming is hij onlangs afgetreden als voorzitter van de afd.
Noord-Holland van de Koninklijke Ned. Maatschappij voor Dier.geneeskunde.

Op 1 september 1964 werd benoemd tot dirccteur
van het Melkcontrolc bureau „Amsterdam", afgekort
„M.E.B.A.", collega K. Clay.
• Collega Clay werd op 28 mei 1926 geboren te Ham,
gemeente Venhuizen. Hij genoot middelbaar onder-
wijs te Hoorn cn studeerde tol 1952 in Utrecht. In
dat zelfde jaar vestigde hij zich als practicus in Uit-
geest, waar hij werkzaam bleef tot zijn benoeming
tot directeur van de M.E.B..^.

Hij was tevens adviseur van een drietal K.I.-ver-
enigin.gen en lid van het dagelijks bestuur van de
Stichting „Slachthuis IJmond" tc Beverwijk.
Sinds 1963 is hij lid van de Tarievencommissie van
de Kon. Ned. Mij voor Dier.geneeskunde.

Ook in dc polidek is collega Clay actief. Sinds 1958 heeft hij nl. zitting in de
gemeenteraad van Uitgeest voor de V.V.D.

Zijn grootste hobby is wel de draversport. Hij is fokker en eigenaar van dravers en
tevens lid van het dravcrijcomitee.

Het Hoofdbestuur heeft collega A. J. Breeuwsma, Schietbaan 9 te Epe aangenomen
als lid van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde.

Abma, J., van Vriezenveen naar Vroomshoop, Tonnendijk 27, tel (05498) 27 00,
gr 1188216 (privé), 1190254 (praktijk), P., geass. met S. Jaarsma te Vriezenveen.

Leefland, P., van Overveen naar Kano (North Nigeria), Ministry of .Animal and
Forest Resources (Vet. division Kano), Vet. Officer J.P. 15. (van 183 naar 221).
Maenhout, B. W., te Someren, tel. gewijzigd in (04937) 13 29, toevoegen gr. 1161745
(praktijk). (186)

Popta, C. van, te Zevenbergsche Hoek naar Hoofdstraat 72, aldaar, tel. en gr. onge-
wijzigd. (149)
Roem, B., van Nunspeet naar Schagcn, Torenplein 6, tel. (02240) 701 (privé), 504
bureau), gr. 922469, dir. vl.k. Barsingerhorn, dir. destructor Barsingerhorn, D.
b/d veemarkt Schagen.
Sandvik, O. K., te .Ardal i Ryfylke (Noorwegen) naar Randaberg, pr. Stavanger
(.Noorwegen). (222)
Schoenmaker, H. C. J. te Zaandam naar Poelenburg 275, aldaar. (199)

Haken, A. D. J. ten, Nunspeet, Laan 41, tel. (03412) 23 53, gr. 1189187, P. (over-
name praktijk B. Roem). (168)

In het artikel van B o o 1 en R e i n d e r s: Tick-borne fever bij het rund in Nederland
(Tijdschr. Diergeneesk. 89, 1519, 1964) is op pag. 1523 de letterindicatie bij Fig. II
onjuist afgedrukt.

Brieven onder no. 39/64 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Dier-
geneeskundige Studenten Kring.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring heeft de eer u hiermede
te berichten, dat het zich voor het jaar 1964-1965 als volgt heeft geconstitueerd:
V. H. Boysen, Praeses;
J. J. G. M. Oomen, Ab actis;
W. B. Dvïiars, Fiscus;
L. Elving, Vice-Praeses;
V. M, C. van Schievcen, Vice-Ab actis.
Utrecht, oktober 1964.

De enting van jongvee als hulpmiddel ter onder-
kenning van een jeugdinfectie met abortus Bang.

Vaccination of young cattle as an aid to detect infec-
tion with Bruc. abortus Bang during youth.

Sinds 4 januari 1962 kunnen door de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Limburg, in het kader van de abortusbestrijding op grond van het Slacht-
\\ergoedingenbesluit abortus Bang van het Landbouwschap, artikel 1, lid 6,
laatste alinea, alle runderen die aan een ernstige besmetting met abortus
Bang hebben blootgestaan, worden aangemerkt als een verdacht rund.
Indien dit het geval is komen deze verdacht verklaarde dieren evenals de
op grond van het bloedonderzoek besmet verklaarde dieren voor slacht-
vergoeding in aanmerking.

Voorheen was een verdachtverklaring alleen mogelijk ten aanzien van niet
positief reagerende drachtige dieren.

Deze uitbreiding tot alle dieren was noodzakelijk gebleken omdat de ter-
mijn die verloopt tussen het tijdstip van besmetting en de mogelijkheid
tot het aantonen van agglutininen en bacteriolysinen in het bloed door
middel van de agglutinatie-test en het C.B.R.-onderzoek vaak zeer lang is.
De duur van deze termijn is mede afhankelijk van de omstandigheden
waaronder het dier verkeert.

Indien jonge pinken besmet raken is het zeer wel mogelijk dat een bloed-
onderzoek een gunstige uitslag blijft tonen, terwijl het dier tóch, als het
b.v. 7 ä 8 maanden drachtig is, tengevolge van ecn besmetting met abortus
Bang in de jeugd, gaat verwerpen. Bacteriologisch onderzoek van de ver-
worpen vrucht en/of de secundinae alsmede het bloedonderzoek (agglutina-
tie en C.B.R.) b.v. 2 tot 3 weken na het verwerpen, zijn dan positief.
Een ernstige smetstofverspreiding heeft op het tijdstip van het onderken-
nen van deze besmetting dan echter reeds plaats gehad.
Een bedrijf dat b.v. één tot anderhalf jaar geleden gesaneerd is, doch
waarop ecn dergelijk jong dier bij de sanering niet werd opgeruimd, zal
derhalve op deze wijze weer geheel besmet kunnen worden en weer op-
nieuw moeten worden afgeslacht. Dit moet voorkomen worden.
Dit zou het meest eenvoudig kunnen gebeuren door, op bedrijven waar een
ernstige smetstofverspreiding heeft plaats gehad, alle dieren — dus ook de
pinken en kalveren — verdacht te verklaren en af te slachten.
Hiertoe geeft het Slachtvergoedingsbesluit de bevoegdheid.
.\\fhankelijk van het in een bepaald gebied minder of meer voorkomen van
een bepaalde besmettelijke ziekte, alsmede afhankelijk van de aard van
deze ziekte is de kans op het besmet raken met deze ziekte, van de in het
betreffende gebied gelegen bedrijven, groter of kleiner. Het is duidelijk
dat de, door de geografiscfie ligging van de provincie Limburg, in dit op-
zicht ongunstig gelegen bedrijven een groter risico zullen lopen om van
buitenaf besmet te worden met abortus Bang dan dat dit het geval is met
bedrijven, gelegen in een in dit opzicht gunstig gelegen gebied.

*\'! Dr. P. H. W\'. Tackfn; directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren
in Limburg; „Sonnenhuys", Heythuysen (L).

In het jaar 1959-1960 werden in twee bepaald ongunstig gelegen kleine
gebiedjes van onze provincie 13% van de abortusvrije bedrijven — zondei
schuld van de boer — besmet met abortus Bang. In de rest van de pro-
vincie was dit 54%- Sinds 1960 is de risico-factor ook in het bedoelde ge-
bied gelukkig zeer sterk afgenomen.

De genoemde ongunstige omstandigheden waien voor de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Limburg wel een zeer bijzondere aanleiding om te zoeken
naar doelmatige maatregelen die er toe zouden kunnen leiden, dat op een
ernstig besmet bedrijf niet alle dieren behoeven te worden afgeslacht. Ter
besparing van kosten in het algemeen, maar ook in het individueel belang
van de veehouder en in het uitermate groot belang van de veefokker, zou
het al van grote betekenis zijn, indien bereikt kon worden, dat althans
het jongvee zoveel mogelijk behouden kon blijven.
Deze mogelijkheid blijkt aanwezig te zijn.

Sinds 1 januari 1954 worden de voorbehoedende entingen tegen abortus
Bang door de Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg geregistreerd.
De entingen werden door de dierenartsen uitgevoerd op bedrijven waar
de kans op een besmetting met abortus Bang in aanmerkelijke mate aan-
wezig was.

Uit de gegevens, verkregen bij bloedonderzoek is gebleken, dat — indien
de bloedtiters bij dieren, die op een leeftijd van 5 ä 10 maanden met de
levende entstof strain 19 zijn geënt, binnen 5 tot 10 maanden niet of on-
voldoende terug lopen - de kans groot is dat de dieren besmet zijn met
abortus Bang.

Sinds 1 maart 1963 werd op 11 van de 70 bedrijven, waarop deze mede-
deling betrekking heeft, ook gebruik gemaakt van de enting met het dode
adjuvans-vaccin Duphavac n.a.

Dit werd verantwoord geacht op grond van mondeling verkregen inlich-
tingen van B O s g r a, o.m. gesteund door de volgende duidelijk sprekende
bevinding.

Op een bedrijf, dat vanwege een ernstige infectie met abortus Bang voor
totale afslachting in aanmerking kwam werden alle dieren opgeruimd, be-
halve 8 pinken ouder dan 9 en jonger dan 15 maanden en 4 dieren van
l/a tot 3 maanden.

Na de sanering werden 14 vaarzen en koeien aangekocht. In verband met
een ernstige bedreiging door een besmetting van buitenaf, verzocht de eige-
naar niet alleen het overgebleven jongvee, doch ook de aangekochte vaar-
zen en koeien onmiddellijk bij aankomst op het bedrijf te mogen doen enten.
Dit werd toegestaan.

Zowel de 8 pinken — de 4 kalveren waren op dat moment nog te jong - -
alsook de 14 abortusvrij aangekochte vaarzen en koeien werden geënt met
de dode adjuvans entstof Duphavac n.a. Het resultaat van het bloedonder-
zoek, ruim 3 maanden na de enting, was als volgt: bij de 8 pinken waren
er 2 met agglutinatie-titer 1:100, C.B.R. 444.0; 3 met titer 1:50, C.B.R.
444.0; 1 met titer 1:50, C.B.R. 430.0 en 2 met titer 1:12. C.B.R. 444.0.
Van de 14 aangekochte vaarzen en koeien, die na de sanering waren aan-
gevoerd, bleken 13 dieren ruim 3 maanden na de enting, absoluut geen
bloedtiter te hebben, terwijl de C.B.R. (000.0) eveneens volkomen negatief
was. Eén koe had echter een bloedtiter 1:50 met een C.B.R, 200.0. Dit
laatst genoemde dier was aangekocht uit een andere provincie en waar-

schijnlijk in de jeugd geënt met strain 19. Dit kon echter niet met zeker-
iieid worden aangetoond.

De conclusie lag voor de hand. De 8 pinken toonden zonder uitzondering
kennelijk op basis van een voorafgaande besmetting — een vrij sterk
tot sterk booster-effect dat, op grond van de enting met dit vaccin, te lang
aanhield.

De 4 naderhand geënte dieren, behorende tot de jongste groep, konden
behouden blijven. Daar de aangekochte koe met titer 1:50 C.B.R. 200.0
bij onderzoek 3 maanden later nog dezelfde titer 1:50 met C.B.R. 200.0
toonde en het dier intussen weer geruime tijd drachtig was, werd ook
dit dier met een premie van de Gezondheidsdienst geruimd.
Omdat onze en\'aring met de entstof nog te gering was, durfden wij op
dat moment — achteraf gezien wellicht ten onrechte - geen gunstige
beslissing te nemen.
Op grond van bovenstaande gegevens wordt door onze Dienst op voorheen
abortusvrije bedrijven, waarop een ernstige smetstofverspreiding heeft
plaats gehad, overgegaan tot het doen enten tegen abortus Bang van alle
nog niet geënte runderen, beneden de leeftijd van ongeveer 15 maanden.
Deze enting wordt dus niet uitgevoerd om bij deze dieren een verhoogde
afweer tegen abortus Bang-infectie op te wekken, doch om door middel
van bloedonderzoek de mogelijkheid te krijgen tijdig te kunnen aantonen
of deze dieren voor het bedrijf behouden kunnen blijven. Deze dieren wor-
den bij de sanering dus in eerste instantie niet afgeslacht. Wij gaan er van
uit, dat de door de enting opgewekte enttiter, tengevolge van het booster-
effect, niet of onvoldoende terugloopt als het dier besmet is.
Dit houdt in dat het noodzakelijk wordt geacht dat jongvee dat eventueel
reeds geënt was, op het moment dat de smet stof verspreiding op het be-
drijf plaats vond, opnieuw geënt wordt. Hierbij wordt, voor ons doel he-
laas, ook een booster-effect verkregen op basis van de voorafgaande enting.
Dit bemoeilijkt de beoordeling van de resultaten \\an het bloedonderzoek
wel enigermate, doch het boostereffect is in dit geval minder en vooral
korter van duur dan op basis van een voorafgaande infectie.
Bij voorheen reeds geënte dieren maken wij, vooral de laatste tijd, nogal
eens gebruik van een enkelvoudige enting met Duphavac n.a., omdat na
een herhaling van de enting met dit vaccin, het booster-effect sneller terug-
loopt dan na een herhaling \\ an de enting met strain 19. Ook bij oudere
dieren heeft een enkelvoudige enting met Duphavac n.a. voordelen.

Sinds 1 januari 1962 kwamen in onze provincie 85 voorheen abortusvrije
bedrijven in aanmerking voor een totale afslachting. Op deze bedrijven
had dus een ernstige smetstofversprciding plaats gehad; (verwerpen of af-
kalven in de koppel van cen dier dat achteraf besmet bleek te zijn). Deze
bedrijven zijn thans weer geruime tijd abortusvrij.

Op 70 van deze 85 bedrijven werd het jongvee in eerste instantie echter
niet afgeslacht, doch geënt na het tijdstip waarop een besmetting mogelijk
werd geacht. Van de 15 bedrijven waarop dit niet is gebeurd, was in 3
gevallen geen jongvee aanwezig; 6 veehouders wensten het jongvee wel
te behouden doch gust te laten en te bestemmen als mestvee, zodat deze
dieren automatisch als een eventuele besmettingsbron konden worden uit-
geschakeld; 1 veehouder hield op met het bedrijf en verder waren er op

6 kleine bedrijfjes slechts een of twee stuks jongvee aanwezig, waaivan
vrijwel met zekerheid mocht worden aangenomen dat ze ernstig besmet
waren.

Op 70 bedrijven, waarop 1 tot 32 stuks jongvee achterbleef, bleef uitslui-
tend jongvee over dat nog niet was gedekt. Het is gewenst, in het raam
van deze mededeling, deze dieren te splitsen in twee leeftijdsgroepen, n.1.
de groep dieren met een leeftijd van 6-15 maanden en een groep dieren
van 1 tot 6 maanden.

Ook ten aanzien van de oudste dieren wordt steeds de eis gesteld dat ze
niet gedekt mogen worden binnen =b 5 maanden na de enting.
Bij de jongere dieren had bloedonderzoek plaats nadat ze 15 maanden
tot anderhalf jaar oud waren; bij de oudere dieren kort voordat ze wer-
den gedekt, bij de alleroudste eventueel als ze 1 ä 2 maanden drachtig wa-
ren. Het laatste bloedonderzoek, waarop de eindbeslissing werd genomen,
wordt uiterlijk opgevraagd als de dieren 3 maanden drachtig zijn en was
in alle gevallen gebeurd voordat ze 4 maanden drachtig waren. Daar van
geënte dieren verwacht mag worden dat ze zeker niet zullen verwerpen
tengevolge van een besmetting met abortus Bang voordat ze 5 maanden
drachtig zijn — dus zolang ook zeker geen smetstof zullen verspreiden --
is in alle gevallen, ook bij dieren die op een leeftijd van 13 tot 15 maan-
den worden geënt nog voldoende gelegenheid voor bloedonderzoek en zo-
nodig zelfs voor één of meer malen herhaald bloedonderzoek vóórdat deze
dieren 5 maanden drachtig zijn.

Aan een herhaald bloedonderzoek bestaat in vele gevallen grote behoefte,
want bij een onderzoek van dergelijke geënte dieren zijn vele gradaties,
zowel wat betreft de aan te treffen agglutinatietiter als van de C.B.R.-titer,
mogelijk.

Is, mede rekening houdend met de termijn die verlopen is tussen het tijd-
stip van enting en het tijdstip van onderzoek, de agglutinatie-titer aan de
hoge kant, (b.v. 1:50 of zelfs 1:100) en/of is de C.B.R.-titer aan de hoge
kant (b.v. 442.0, 440.0 of 420.0), dan geeft een eenmaal of vaker her-
haald onderzoek, waaruit blijkt of de agglutinatie-titer en/of de C.B.R.-
titer, of beter gezegd vooral de C.B.R.-titer, toeneemt of afneemt, een
doorslaggevende aanwijzing t.a.v. de te nemen beslissing. Natuurlijk houdt
men twijfelreacties; b.v. een nog niet drachtig dier met bloedtiter 1:50:
C.B.R. 430.0 komt voor heronderzoek in aanmerking, maar een dier dat
intussen drachtig is met titer 1:50, C.B.R. 430.0 wordt geslacht. Ik zag
nooit een dier waarbij — op basis van een jeugdinfectie door enting op
een tijdstip na de infectie (!) — een titer was opgewekt, dat bij de con-
trole door middel van een eenmalig of een één of meerdere malen her-
haald bloedonderzoek een negatieve of duidelijke afnemende C.B.R. werd
aangetroffen.

Op de 70 bedrijven waarop thans het onderzoek is afgesloten, zijn bij de
sanering 361 runderen tussen de 6 en 15 maanden en 193 dieren jonger
dan 6 maanden, dus in totaal 554 dieren, niet opgeruimd. Hiervan ver-
bleven op 41 bedrijven dieren behorende tot beide leeftijdsgroepen; o()
17 bedrijven alleen pinken ouder dan 6 maanden en op 12 bedrijven al-
leen kalveren jonger dan 6 maanden.

Van de 361 dieren ouder dan 6 maanden, moesten op grond van het
naderhand volgende bloedonderzoek, dat bij dubieuze uitslag tijdig werd
herhaald, 32 dieren als besmet (lees: eventueel verdacht) worden aange-

merkt en alsnog met slachtvergoeding worden geruimd. Deze 32 dieren
kwamen voor op II bedrijven.

Van de 193 dieren jonger dan 6 maanden moesten naderhand 3 dieren
als besmet (verdacht) worden aangemerkt en alsnog met slachtvergoeding
worden geruimd. Deze 3 dieren kwamen voor op 2 bedrijven, waarvan 1
bedrijf behoort tot de groep van de 11 bedrijven waarop ook dieren ouder
dan 6 maanden naderhand werden geruimd.

Van de 70 bedrijven moest derhalve op 12 bedrijven naderhand jongvee
worden geruimd, waardoor dus tevens de abortusvrij verklaring naar een
aanmerkelijk latere datum moest worden verschoven, dan bij een totale af-
slachting van het bedrijf op het tijdstip van de sanering het geval zou zijn
geweest. In het laatste geval kan het bedrijf zelfs reeds direct na de sa-
nering abortusvrij worden verklaard.

Deze abortusvrij-verklaring op een later tijdstip is echter een nadeel dat
niet zwaar weegt, want op een bedrijf dat wordt afgeslacht en daarna
„herbevolkt", zijn tot geruime tijd daarna geen dieren die als produktie-
dier voor de verkoop worden bestemd.

Het grote voordeel is dat 329 runderen uit de groep van 6 tot 15 maanden
en 190 dieren uit de groep jonger dan 6 maanden, dus in totaal 519 jonge
dieren op de 70 bedrijven waarop deze mededelingen betrekking hebben,
behouden bleven. Op geen bedrijf moest naderhand alle jongvee worden
afgeslacht.

Op geen enkel bedrijf is tengevolge van het op het tijdstip van de sane-
ring niet afslachten van het jongvee, dat in alle gevallen geënt werd en
daarop aansluitend door middel van bloedonderzoek werd gecontroleerd
en beoordeeld, een herbesmetting opgetreden.

Tevens blijkt duidelijk — hetgeen trouwens in overeenstemming is met de
ervaring — dat de kans op een, op latere leeftijd blijkende funeste besmet-
ting bij jonge dieren, op een leeftijd jonger dan 6 maanden aanmerkelijk
minder is dan bij ouder jongvee (6-15 maanden).

Indien op een voorheen abortusvrij bedrijf een ernstige smetstofverspreiding met
abortus-Bang heeft plaats gehad, zodat het bedrijf in het kader van de abortus-
bestrijding voor een totale stamping-out in aanmerking komt, blijkt het in het
merendeel van de gevallen mogelijk te zijn het jongvee beneden de leeftijd van
15 maanden te behouden.

Of de dieren al dan niet als besmet of verdacht dienen te worden aangemerkt kan
worden nagegaan nadat deze dieren zijn geënt met het strain 19-vaccin of met het
dode adjuvans-vaccin Duphavac n.a.

Indien een jeugdinfectie heeft plaats gehad kan een sterker en vooral langer aan-
houdend booster-effect op basis van de infectie dcK)r een eventueel herhaald bloed-
onderzoek worden aangetoond.

Op 70 af te slachten bedrijven konden 519 van de 554 stuks jongvee behouden
blijven.

When a farm previously free from contagious abortion of cattle has become widely
contaminated with the causative a,gent of this disease so that total stamping-out has
to be considered within the framework of contagious abortion control, it is found to
be possible to save young animals under fifteen months of age in the majority of cases.

Whether or not the animals should be regarded as being infected or whether there is
any reason to suspect infection, can be decided when these animals have been
inoculated with strain 19 vaccine or with the killed adjuvant vaccine Duphavac n.a.
When infection has occurred during youth, a more marked and, particularly, a more
prolonged booster effect based on the infection may be identified in time by exami-
nation of the blood, which examination should be repeated if necessary.
CX 554 young cattle, 519 were saved on seventy farms on which animals had to be
slaughtered.

Si dans une ferme, auparavant libre d\'avortements, une grave infection d\'avortement-
Bang s\'est produite, de sorte que, dans le cadre dc la lutte contre les avortements,
on a été obligé d\'éUminer tout le bétail de la ferme, il paraît possible, dans la plupart
des cas, de conserver le jeune bétail âgé de moins dc 15 mois.

La question à savoir s\'il faut considérer ces animaux comme infectés ou suspects,
pourra être résolue après la vaccination de ces animaux avec du strain-19-vaccin
ou du vaccin auxiliaire mort Duphavac n.a.

Si une infection de jeunesse a eu lieu, on peut démontrer opportunément, à l\'aide
d\'un examen éventuellement répété du sang, l\'effet d\'une injection de rappel plus
fort et surtout plus prolongé provoqué par l\'infection.

Dans 70 des fermes à abattre on a pu conserver 519 des 554 pièces dc jeune bétail.
ZUSAMMENFASSUNG.

Wenn auf einem bisher abortusfrcicn Betrieb eine ernsthafte Seuchenausbreitung mit
Abortus Bang stattgefunden hat, sodass der Betrieb im Rahmen der Abortusbe-
kämpfung für eine totale Aufräumung in Frage kommt, scheint es bei dem grössten
Teil der unter 15 Monate alten Jungtiere möglich zu sein, dieselben erhalten zu
können.

Ob diese Tiere jedoch als verseucht oder nicht verseucht, bezw. verdächtigt in .An-
merkung kommen, kann nachgegangen werden, nachdem die Tiere mit Strain 19-
Vakzin oder mit dem toten Adjuvans-Vakzin-Duphavac n.a. cingeimft worden sind.
Falls eine Infektion in der Jugend stattgefunden hat, kann ein starker und vor allem
länger andauernder Boostereffekt auf Basis der Infektion, durch eine evtl. wieder-
holte Blutuntersuchung zeitig nachgewiesen werden.

.■\\uf 70 aufzuräumen Betrieben, konnten 519 von den 554 Jungtieren erhalten bleiben.
RESUMEN.

Si ha pasado una diseminación grave dc B. abortus Bang en una granja que antes fui
libre de aborto, as! que entra en cuenta la granja para un „stamping-out" total en
el cuadro del combate contra el aborto, resulta en la mayoria de los casos que es
posible quedarse con el ganado joven bajo la edad de 15 meses.

Si hay que considerar los animales si o no como infectados o sospechos se puede
examinar, después de sc han inyectado estos animales con el vacuno cepa 1 9 o con
el vacuno adiuvante muerto duphavac n.a.

Si ha ocurrido una infección cn la juvcntud, se pucdc determinar a tiempo por un
examen de sangre, eventualmente rcpetido, un efecto „booster" mâs fuerte y sobre
todo mâs prolongado.

En 70 granjas que habian que matarse completamente sc podian guardar 519 de 554
cabczas de ganado joven.

De gehalten aan Na, K, Ca en Mg in dialysaten
van de inhoud uit verschillende gedeelten van de
darm van schapen en de verdeling van deze
mineralen over het opgeloste en het niet opge-
loste deel van de inhoud uit het colon en van de
mest van een schaap.*)

The concentration oj sodium, potassium, calcium and
magnesium in the dialysates oj gut contents oj con-
scious sheep and the distribution oj these minerals in
the contents oj the colon and in the jaeces oj a sheep.

Uit het Laboratorium voor Fysiologie der Dieren van de
Landbouwhogeschool, Wageningen.

Hoewel niet bekend is in welke vorm de minerale bestanddelen de darm-
wand passeren, wordt algemeen aangenomen, dat de gehalten der mine-
ralen in de chymus van invloed zijn op hun resorptie. Het lijkt daarom
van belang om, aan een bestudering van de resorptie van de mineralen bij
herkauwers, een onderzoek naar de gehalten aan die elementen, in opge-
loste vorm, in de inhoud uit verschillende gedeelten van de darm, vooraf
te laten gaan.

Naar de waarden van de gehalten aan een aantal opgeloste bestanddelen
in de darminhoud van slachtkoeien werd door Van Weerden (1959)
een onderzoek ingesteld. S t o r r y (1961) onderzocht de verdeling van het
Ca en het Mg over de inhoud uit verschillende gedeelten van het maag-
darmkanaal van schapen. Smith (1958) bepaalde de gehalten der kat-
ionen in de darminhoud van kalveren in verband met de bestudering
van de Mg-hui.shouding bij deze dieren.

In de genoemde studies werden de monsters van de darminhoud aan de
lucht bloot gesteld, voordat een scheiding tussen de opgeloste en de niet
opgeloste bestanddelen werd uitgevoerd. Smith (1958) stelde vast, dat
de pH van darmmonsters onmiddellijk na het monster nemen lager is dan
enige tijd later.

Daar wij weten, dat de pH van invloed is op de verdeling van het Ca en
het Mg over de inhoud van de darm (Storry, 1961) hebben wij een
methode gezocht en gevonden, die het ons mogelijk maakt om de gehalten
aan opgeloste bestanddelen in de darminhoud ter plaatse te bepalen.
X\'olgens deze methode zijn metingen verricht in de dunne darminhoud van
een schaap en in de dikke darminhoud en in dc mest van een tweede
schaap. De metingen werden gedaan terwijl de proefdieren een rantsoen
bestaande uit hooi en krachtvoer kregen, alsook na de overgang van dat
rant.soen op een grasrantsoen (diepgevroren voorjaarsgras).

1 **) Th. van \'t Klooster; dierenarts bij de Nationale Raad voor Landbouwkundig
Onderzoek T.N.O.; Haarweg 10, Wageningen.

Tevens is de verdeling van het Na, het K, het Ca en het Mg over de in-
houd van het proximale colon en de mest bepaald gedurende de verschil-
lende proefperioden.

Tijdens een stage aan het Institute of Animal Physiology te Babraham.
Cambridge, konden wij beschikken over een hamel N 2281), ^Clun Forest
± 40 kg) met een fistel in het proximale colon (± 60 cm achter de ileo-
caecale opening) en een hamel N 3812) (Clun Forest =t 55 kg) met vier
fistels in de dunne darm. De vier fistels waren als volgt over de dunne
darm verdeeld: een in het duodenum, een op ± 1 m vóór de blindedarm
en de beide andere daar tussenin. De afstand tussen de afzonderlijke fistel.s
wordt, wanneer de darm gestrekt zou zijn, geschat op 7 ä 8 m.

Om de concentraties van het Na. het K, het Ca en het Mg in het vocht
van mest en darminhoud van schapen te meten, hebben wij gebruik ge-
maakt van het principe van de dialyse. Zakjes, gemaakt van een semi-
permeabele membraan ("Visking"-cellofaan dialyseslang, 8/32 in. ) en ge-
vuld met hoeveelheden van 1 ml van een 0,01 M oplossing van polyethy-
leenglycol (4000) werden, via de fistels, in de darm gehangen, ter plaatse
gefixeerd en na 8 tot 14 uren verzameld. De inhoud der zakjes werd ge-
analyseerd op de gehalten aan de genoemde kationen.. De cellofaan-zakjes
waren ongeveer 15 cm lang en waren aan weerszijden dichtgeknoopt. Een
weinig polyethyleenglycol werd gebruikt, om de verschillen in de osmo-
tische waarden van de darminhoud en van de inhoud van de cellofaan-
zakjes te verminderen. Voor het verkrijgen van dialysaten van mestvocht
werden cellofaanzakjes via een fistel in het proximale colon in de darm ge-
bracht en na 10 tot 14 uur uit de mest verzameld (W rong et al.. 1961 ).
De mest werd opgevangen in plastieke zakken.

Werden dezelfde cellofaanzakjes in een gemengde oplossing van K.CU, NaCl.
CaCU en MgCL2 gehangen — de concentraties der kationen van deze op-
lossing waren van dezelfde orde van grootte als die in de ultracentrifugaten
van darminhoud — dan waren dc concentraties binnen en buiten cle zakjes
na vier uren gelijk. De gemiddelde gehalten aan K, Na, Ca en Mg in 20
dialysaten van inhoud uit het proximale colon stemden goed overeen met
de gemiddelde gehalten aan de genoemde kationen in 16 ultracentrifugaten
eveneens van inhoud uit het proximale colon en over dezelfde proefperio-
den (zie tabel 2). Werden twee cellofaanzakjes, inplaats van één zakje, in
de coloninhoud gehangen en na minimaal 8 uren daaruit weer verzameld,
dan waren de verschillen in de concentraties der kationen van de duplo-
zakjes gering.

Deze waarnemingen doen veronderstellen, dat de inhoud van de cellofaan-
zakjes na 8 tot 14 uren dialyseren tegen de darminhoud, in chemisch even-
wicht zal zijn met de uitwisselbare vloeistofbestanddelen van de darm-
inhoud.

1), Wether N 228 was placed at our disposal by Dr. A. D. Care and wether
N 381 bij mr, F, A, Harrison both of the .A,R,C,, Institute of .Animal
Physiology at Babraham-Cambridge, We want to express our heartfelt thanks
for their kind advice and help,

De ultracentrifugaten zijn gemaakt door centrifugeren (Spinco L 50 ultra-
centrifuge, 27.000 t.p.m.) van monsters van de darminhoud, die op ver-
schillende tijdstippen van de dag uit het colon werden verzameld. Van
deze monsters werd tevens een deel gedroogd en verast voor de bepaling
van de gehalten aan de kationen in honderd gram darminhoud.
Wanneer aan de cellofaanzakjes een draad met knopen werd bevestigd,
dan werden tijdens het passeren van de dikke darm rond deze knopen
mestballen gevormd. De mest rond deze knopen werd verzameld, gewogen,
gedroogd, weer gewogen en verast bij 460° C. De gehalten der kationen in
de asoplossing zijn een maat voor de gehalten aan de genoemde kationen
in de mest uit de omgeving van de cellofaanzakjes.

In de dialysaten, de ultracentrifugaten en de asoplossingen van mest en
darminhoud werden de gehalten aan Na en K vlamfotometriscfi bepaald
(E.E.L.-vlamfotometer). Het Mg werd bepaald met een atoom-absorptie-
vlamspectrofotometer (Uvispek-Hilger and Watts) en het Ga werd op een
universeel colorimeter fVitatron) getitreerd met E.D.T.A. en murexide als
indicator.

Het voeren van het hooi en krachtvoer geschiedde eens per dag. Het gras
werd in 4 a 5 porties van zh 1400 g verdeeld over de dag gegeven. Voor
de hoeveelheden der minerale bestanddelen, die met de rantsoenen werden
verstrekt, verwijzen wij naar tabel 4.

De gemiddelde waarden van de dialyseerbare gehalten (in meq. per liter)
van het Na, het K, het Ca en het Mg in de darminhoud ter plaatse van
de fistels en in de mest zijn voor de proefperioden afzonderlijk weergegeven
in de tabellen 1 en 2.

fn tabel 2 zijn tevens de gehalten van de onderzochte kationen in de ultra-
centrifugaten van de inhoud uit het proximale colon opgenomen.
In de grafieken 1 en 2 zijn de gehalten aan dialyseerbaar K en Na in de
verschillende gedeelten van het darmkanaal weergegeven.
Opvallend is het geheel verschillend vei loop van de gehalten aan K en Na.
Het K-gehalte van de darminhoud daalt zowel gedurende de grasrantsoen-
periode (cirkels in de grafieken 1 en 2) als tijdens de hooirantsoenperiode
I punten in de grafieken 1 en 2) van het duodenum tot aan het laatste ge-
deelte van de dunne darm. .\'\\an het eind van de dunne darm stijgt het
K-gehalte weer; een stijging, die zich tot in de mest voortzet.
In de duodcnuminhoucl bedragen de waarden voor het K-gehalte tijdens
de hooi-rantsoenperiode ongeveer 19,5 meq. per liter en gedurende de gras-
rantsoenperiode 24,3 meq. per liter. Deze verschillen zijn in de tweede helft
van de dunne darm verdwenen — respectievelijk 12,4 meq. en 13,1 meq.
per liter bij fistel 3. In de coloninhoud en de mest van hamel N 228 lopen
de K-gehalten op beide rantsoenen sterk uiteen. Met het grasrantsoen werd
meer K opgenomen dan met het hooirantsoen - 25,2 g en 15,2 g per dag
hetgeen misschien als de oorzaak van de hoge K-gehalten, vooral in de
mest, tijdens de grasrantsoenperiode kan worden beschouwd.
De gehalten aan Na in het verloop van het darmkanaal geven een beeld
te zien dat tegengesteld is aan dat van de K-gehalten. Gedurende beide
proefperioden is het gehalte aan Na in het duodenum ongeveer 89 meq.
per liter. Dit gehalte stijgt tot in het begin van de 2e helft van de dunne
darm (fistel 3), waarden worden bereikt van d= 120 meq. per liter. In het

Analyse van de dialysaten van de dunne darm-inhoud van hamel N 381
op respectievelijk een hooi- en een grasrantsoen.

Analyse of the dialysates of contents of small inte.Uine of wether N 381 on
a hay- and on a grass ration.

Analysen van de dialysaten en de ultracentrifugaten van de inhoud iiit het
proximale colon en van de dialysaten van de mest van hamel N 228.

Analysis of the dialysates and the ultracentrifugates of the contents from
the beginning of the large intestine and from the dialysates of the feccs

K-gehalte in de dialysaten van darminhoud, afkomstig uit verschillende gedeelten

K-contents of the dialysates of gut contents from various parts of the intestine.

2 = dunnedarm ± 7 m achter het duodenum — small intestine about 7 mtr. behind

the caecum.
• = hooirantsoen — hayration.
0 = grasrantsoen — grass-ration.

eind van de dunne darm begint het Na-gehalte te dalen tot ongeveer 110
meq. per liter bij fistel 4. Deze daling zet zich in de dikke darm voort tot
in de mest waarden worden bereikt van om en nabij de 42 meq. per liter.
De grafieken 3 en 4 geven een overzicht van de gehalten van Ca en Mg
in de dialysaten van de inhoud van verschillende gedeelten van het darm-
kanaal.

Na-gehalten in de dialysaten van darminhoud, afkomstig uit verschillende gedeelten

van het darmkanaal.
Voor de verklaring van de tekens hij de abscis zie grafiek I.

Na-contents of the dialysates of gut contents from various parts of the intestine.
For the meaning of the symbols at the absciss see graph. I.

Ca-gehalten in de dialysaten van darminhoud. afkomstig uit verschillende gedeelten

van het darmkanaal.
Voor de verklaring van de tekens bij de abscis zie grafiek l.

Ca-contents of the dialysates of gut contents from various parts of the intestine.
For the meaning of the symbols at the absciss see graph. 1.

Mg-gehalten in de dialysaten van darminhoud, afkomstig uit verschillende gedeelten

van het darmkanaal.
Voor de verklaring van de tekens bij de abscis zie grafiek 1.

Mg-contents of the dialysates of gut contents from various parts of the intestine.

Op het hooirantsoen is het Mg-gehalte in de dunne darminhoud van hamel
N 381 5 a 6 meq. per liter met een betrekkelijk gering verschil tussen de
opeenvolgende delen van de dunne darm. Het Ca-gehalte in de darm-
inhoud is op hetzelfde rantsoen hoog in de eerste helft van de dunne darm
— 21 a 22 meq. per liter bij de fistels 1 en 2 — en duidelijk lager in de
tweede helft van de dunne darm — ongeveer 11 meq. per liter . In de
dikke darm van hamel N 228 stijgen de gehalten van het Ca van 19,5 rneci.
tot 31,7 meq. per liter en de gehalten van het Mg van 8,7 tot 19,2 meq. per
liter. In het verloop van de dikke darm blijven het Ca-gehalte en het Mg-
gehalte in de grasrantsoenperiode op hetzelfde niveau gemiddeld onge-
veer 10 meq. per liter voor het Ca en 6 meq. per liter voor het Mg.
In de grasrantsoenperiode zijn de waarden voor de dialyseerbare gehalten
aan Ca lager dan in de hooirantsoenperiode. Het verschil is het grootst in
de tweede helft van de dunne darm, in de dikke darm en in de mest.
Bij fistel 3 was de gemiddelde Mg-concentratie in het dialysaat van de
darminhoud op het hooirantsoen (5,83 ± 0,57 meq. per liter) significant
hoger (P < 0,01) dan op het grasrantsoen (3,17 ± 0,46 meq. per liter).
Tabel 3 geeft de verdeling van het Na, het K, het Ca en het Mg over het
opgeloste en het niet opgeloste deel van de dikke darm-inhoud en mest
van hamel N 228 op een rantsoen bestaande uit gedroogd gras, geperst in
brokken, op een hooirantsoen en op een grasrantsoen.

De verdeling van het Na, het K, het Ca en het Mg over het opgeloste en
het niet opgeloste deel van de inhoud van het proximale colon en van de
mest van hamel N 228.

Partition of sodium, potassium, calcium and magnesium over the soluble
and non soluble parts of the contents of the beginning of the large intestine
and of the faeces of wether N 228.

Voor de samenstelling van tabel 3 zijn de gehalten \\ an het Na, het K, het
Ca en het Mg in de ultracentrifugaten van de darminhoud genomen als
een maat voor het opgeloste gedeelte dei mineralen in de inhoud \\an het
proximale colon. Voor de opgeloste gehalten der mineralen in de mest zijn
de gehalten der kationen in de mest dialysaten als maat genomen.
Op de drie proefrantsoenen zijn het Na en het K in de inhoud van het
colon voor het overgrote deel in \\ rije \\orm aanwezig. Een klein deel van
het Na en een iets groter deel van het K blijken gebonden te zijn. Het ge-
bonden K en ook het Na zit waarschijnlijk opgesloten in de bacterie-
lichamen en in de onverteerde voedselrest van de darminhoud. Op het
hooirantsoen was van het Ca in de inhoud \\an het colon 24% in ultra-
centrifugeerbare vorm aanwezig, van het Mg 43%. Deze percentages ko-
men overeen met de percentages van het ultrafiltreerbare Ca en Mg in de
mest van koeien, die een rantsoen kregen, dat voornamelijk uit hooi be-
stond.

Na de overgang van het hooirantsoen op het grasrantsoen nam de oplos-
baarheid van het Ca en het Mg in de inhoud van de dikke darm snel af.
Van elke 100 meq. Ca in het colon werden nog slechts 7,4 meq. in opge-
loste vorm gevonden; 24% van het Mg was nu in opgeloste vorm aan-
wezig.

Met het grasrantsoen werd van de elementen Na, K, Mg en P meer en
van het element Ca minder opgenomen dan met het hooirantsoen. De vcr-
Ca Mg

aardalkali-alkaliciteit (Ca 4- Mg — P in milliaequivalenten per kg droge
stof) van het hooirantsoen van hamel N 381 bedroeg 487 fP = 3 aeq); in
het gras werd een aardalkali-alkaliciteit berekend van 72 (P = 3 aeq).
De N-gehalten zijn niet bepaald.

De hoeveelheden der minerale bestanddelen in grammen per dag, die met
de proefrantsoenen werden opgenomen.

De betrekkelijk geringe verschillen in de gehalten aan K, Na, Ga en Mg
in de dialysaten en in de ultracentrifugaten van de inhoud uit het colon
(tabel 2) duiden erop, dat het aan de lucht bloot stellen van de darm-
inhoud, alvorens een scheiding tussen de opgeloste en de niet opgeloste be-
standdelen te bewerken, geen grote veranderingen in de verdeling van de
mineralen over de twee fracties tengevolge heeft.

Het beeld dat wij \\an de gehalten dei mineralen in de darminhoud van
schapen kregen, komt overeen met de bevindingen van Van Weer-
den (1959) bij slachtkoeien. Bijzonder treffend is de overeenkomst in de
gehalten van het Na.

Het Na-gehalte van de inhoud uit de overeenkomende delen van de darm
van onze proefschapen was op de uiteenlopende rantsoenen opvallend con-
stant, maar bleef steeds duidelijk lager dan het serum Na-gehalte (150
meq. per liter). De K-gehalten van het darmvocht waren steeds aanzien-
lijk hoger dan de K-gehalten van het serum van de schapen (± 5 meq.
per liter).

b. de gehalten, van deze kationen in de verteringssappen — met inbe-
grip van het speeksel — en de mate van secretie,

Het is daarom niet mogelijk om alleen op grond van de gehalten in de op-
eenvolgende gedeelten van de darm gevolgtrekkingen te maken met be-
trekking tot de resorptie van die metalen.

In de tweede helft van de dunne darm en in de dikke darm heeft water-
resorptie plaats. De daling van het Na-gehalte in die delen van de darm
kan alleen veroorzaakt worden door resorptie van het Na. Deze resorptie
geschiedt tegen een aanzienlijk concentratieverval in.

De veranderingen in de gehalten van het K in de verschillende gedeelten
van de darm kunnen het gevolg zijn van één of meer der volgende fac-
toren: resorptie, secretie met de darmsappen en waterresorptie. Daar wij
de concentrerende werking, die het gevolg is van de waterresorptie uit de
darm niet hebben bepaald, zijn gevolgtrekkingen betreffende resorptie en
secretie van het K niet mogelijk.

De gehalten van het opgeloste Ca en Mg in de darminhoud zijn, behalve
\\\'an de factoren, die de gehalten van het Na en het K in de darminhoud
bepalen, ook afhankelijk van de oplosbaarheid van Ca- en Mg-verbindin-
gen. De daling van de gehalten aan Ca en aan Mg in de darminhoud, die
in het verloop van de dunne darm optreedt, gaat gelijk op met een stijging
van de pH (S t o r r y, 1961). In de eerste helft van de dunne darm is de
pH van de inhoud zwak zuur in de tweede helft zwak basisch. In over-
eenstemming hiermede zijn op beide rantsoenen de gehalten aan Ca en in
mindere mate aan Mg lager in het ileum dan in het jejunum.
Met het hooi werd door de proefdieren ongeveer twee maal zoveel Ca op-
genomen als met het gras. Dat kan, zeker voor een belangrijk deel, de grote
verschillen in de gehalten aan dialyseerbaar Ca in de darminhoud en in
de mest op beide rantsoenen verklaren. Dat ook, wanneer de schapen gras
te eten kregen, het Mg-gehaltc van de inhoud uit verschillende delen van

de darm lager was dan wanneer de dieren hooi kregen, kan niet worden ver-
klaard uit de verschillen in de Mg-gehalten van de voedermiddelen. Het
gras verschafte namelijk meer Mg aan de proefdieren dan het hooi.
Op het grasrantsoen bleek een veel kleiner deel van het Ca en van het Mg
in opgeloste vorm in de inhoud van het proximale colon en in de mest
aanwezig dan op het hooirantsoen (tabel 3). Hieruit blijkt, dat de factoren
die de oplosbaarheid van het Ca en het Mg in de darminhoud bepalen op
het hooirantsoen gunstiger waren dan op het grasrantsoen, althans voor de
coloninhoud en de mest. Welke deze factoren zijn is ons niet bekend. In
dit verband is mogelijk het verschil in de waarden van de aardalkali-
alkaliciteit van de proef rantsoenen niet zonder betekenis (Brouwer en
V a n d e V 1 i e r t, 1951). Bij hoge P-gehalten en lage Ca Mg-gehalten
van het voedsel lijkt de kans op het ontstaan van fosfaten van aardalkali-
metalen in de darminhoud groter dan bij normale of lage P-gehalten.

Grateful acknowledgement is made to Dr. G a d d u m and Dr. Keynes for giving
the opportunity to work at the Institute of Animal Physiology, Babraham, Cambridge.

Bij schapen, die voorzien waren van verschillende darmfistels, zijn dialysezakjes,
waarin 1 ml 0.01 M P.E.G. (4000) was gedaan, via de fistels in de darminhoud ge-
hangen en na ten minste 8 uren daaruit weer verzameld. De inhoud van de dialyse-
zakjes werd geanalyseerd op de gehalten aan Na, K, Ca en Mg.

Met deze methode werden metingen verricht bij schapen gedurende een periode
waarin de dieren een rantsoen kregen, dat voornamelijk uit hooi bestond, alsook na
de overgang van dat rantsoen op jong gras (diepgevroren).

Tevens is een aantal monsters van de inhoud uit het crani.ale deel van het colon
en van de mest uit de omgeving van de dialysezakjes gedroogd en verast. In de
asoplossingen zijn de gehalten aan de bovengenoemde minerale bestanddelen bepaald
en vergeleken met de gehalten in resp. de ultracentrifugaten (van de inhoud uit het
proximale colon) en de dialysaten (van de mest).
De uitkomsten worden in de tabellen en de grafieken weergegeven.
De gehalten der minerale bestanddelen in de dialysaten van de inhoud uit de ver-
schillende gedeelten van de darm kwamen overeen met de door Van Weerden
(1959) bij slachtkoeien en door Storry (1961) bij schapen gevonden gehalten in
de ultrafiltraten van de darminhoud.

De daling van de gehalten aan Ca en aan Mg in de dialysaten van de inhoud uit
verschillende gedeelten van de darm na de overgang op het grasrantsoen, kon niet
geheel worden verklaard uit de verandering van de hoeveelheden dezer mineralen,
die met het rantsoen werden gevoerd. Ook andere — ons niet bekende — factoren
spelen hier een rol.

Van het K en het Na komen steeds meer dan de helft in een opgeloste vorm in dc
coloninhoud en in de mest voor. Op het hooirantsoen was 24% van het Ca en 43%
van het Mg in de coloninhoud in oplossing — na de overgang op het gras daalde dit
tot 7,4% voor het Ca en 24% voor het Mg.

Het opgeloste Ca en het Mg in de coloninhoud bleken nagenoeg geheel dialysccrbaar
te zijn.

In fistulated sheep the concentrations of Na, K, Ca and Mg of intestinal contents
were measured by a method based on the principle of dialysis (Wrong, O. et al,
1961). Cellophane bags (Visking 8/32") containing 1 ml 0,01 M polyethylene glycol

(4000) solutions were hung in the fistulas of the sheep, making sure that there was
contact between the bags and the contents of the intestine. After at least 8 hours
the bags were removed from the fistulas and their contents analysed for Na, K, Ca
and Mg.

One sheep had four fistulas covering the small intestine, the other one had a fistula
in the large bowel, just behind the caecum.

The above mentioned measurements were carried out during a four day period in
which the animals given a ration mainly consisting of hay and continued during four
days after the change of this ration to spring grass (deep frozen).
Also samples of the contents of the first part of the large bowel and of the faeces
from the environment of the bags were dried and ashed. The ash was analysed for
the same elements and the results were compared with the mineral contents in the
corresponding ultracentrifugates (from the contents of the colon) and in the
dialysates (from faeces).

.\\11 results are compiled in the tables and graphs. The mineral contents in the
dialysates of gutcontents from these conscious sheep were in line with those in the
ultrafiltrates of gutcontents from slaughtered cows (V a n W e e r d e n, E. J., 1959)
and of ultrafiltrates of gutcontents from anaesthezised sheep (Storry, 1961).
The decrease of the Ca- and Mg-concentrations in the dialysates of the contents of
various parts of the intestine after the change of the ration could not be entirely
explained by the change in the amounts of minerals consumed with these rations
(table 4).

Over 50% of the Na and of the K in the contents of large bowel and of the faeces
appeared to be soluble. On the hay ration 24% of the Ca and 43% of the Mg
in the contents of the large bowel was soluble. After changing to grass only 7,4% of
the Ca and 24% of the Mg was in a soluble form.

It was shown that the soluble Ca and Mg in the contents of the large intestine was
almost completely dialysable.

Chez des moutons qu\'on avait munis de différentes fistules intestinales, des pochettes
de dialyse remplies de 1 ml. 0,01 M P.E.G. (4000), ont été suspendues dans le
contenu intestinal à travers les fistules et après au moins huit heures en ont été
sorties et collectionnées. Le contenu des pochettes de dialyse a été analysé sur les
teneurs en Na, K, Ca et Mg.

A l\'aide de cette méthode on a fait des mesurages chez des moutons pendant une
période où l\'on nourrissait les animaux d\'une rançon consistant principalement de
foin, et également après la transition de cette rançon à l\'herbe jeune (frigorifiée).
En outre on a fait sécher et incinéré un certain nombre d\'échantillons du contenu
de la partie cranialc du côlon et des excréments des envrions des pochettes de dialyse.
On a déterminé les teneurs en constituants minéraux dans les solutions de cendre
et on les a comparées aux teneurs en respectivement les ultracentrifugats (du contenu
du côlon proximal) et les dialysats (des excréments).
Les résultats sont présentés dans des tables et des graphiques.

Les teneurs en constituants minéraux dans les dialysats du contenu des différentes
parties de l\'intestin s\'accordaient aux teneurs trouvées par Van Weerden (1959)
chez des vaches et aux teneurs trouvées chez des moutons dans les ultrafiltrats du
contenu intestinal par Storry (1961).

La baisse des teneurs en Ca et Mg dans les dialysats du contenu des différentes
parties de l\'intestin après la transition à la rançon d\'herbe ne pouvait pas entièrement
être expliquée par le changement des quantités de ces minéraux administrés dans
la rançon. D\'autres facteurs aussi, que nous ignorons, jouent un rôle dans ce
processus.

Plus de la moitié du K et du Na se présentent dans un état dissolu dans le contenu du
côlon et des excréments. Pendant la rançon en foin 24% du Ca et 43% du Mg
du côlon âtait en solution; après la transition à l\'herbe ces pourcentages baissaient

Le Ca et le Mg dis.solu, dans le contenu du côlon, se trouvaient être à peu près
entièrement dialysablcs.

Bei darmfistel-versehene Schafe wurden Dialysesäckchcn, worin 1 ml O.Ol M P.E.G.
(4000) getan war, durch die Fisteln im Darminhalt gehangen und nach wenigstens 8
Stunden wieder eingesammelt. Der Inhalt der Dialysesäckchcn wurde untersucht
auf dem Gehalt an Na, K, Ca und Mg.

Bei Schafen wurden mit dieser Methode Messungen ausgeführt während der Zeit,
wobei die Tiere hauptsächlich Heufutter bekamen, und auch nach dem Übergang
auf Junggrasfutter (tiefgefroren).

Ferner wurden einige Muster des Inhaltes des cranialen Teiles des Dickdarmes und
des Mistes aus der Umgbung der Dialysesäckchcn getrocknet und eingeäschert. Die
Aschclösungen wurden untersucht auf Gehalt an obigen Mineralteilchen und diese
Daten verglichen mit dem Gehalt der Ultrazentrifugaten (des Inhaltes des proximalen
Kolons) sowie der der Dialysaten (des Mistes).
Die Resultate wurden tabellarisch und graphisch verarbeitet.

Die Gehalt-daten der Mineralteilchen der Dialysaten des Inhaltes der verschiedenen
Darmteile entsprachen mit den Gehalt-daten bei Kühen ermittelt durch Van
Weerden (1959) sowie durch Storry (1961) bei Schafen in den Ultrafiltraten
des Darminhaltes.

Die Senkung des Gehaltes an Ca und Mg der Dialysaten des Inhaltes der ver-
schiedenen Darmteile nach dem Übergang auf Grasfutter konnte nicht völlig geklärt
werden aus der Veränderung der Mengen dieser Minerale mit dem Futter gefüttert.
Auch andere — uns unbekannte — Faktoren spielen dabei eine Rolle. Mehr als die
Hälfte von K und Na kommen in gelöster Form im Koloninhalt und im Mist vor. Bei
Heufütterung war 24% des Ca und 43% des Mg im. Koloninhalt in .Auflösung:
nach Übergang auf Gras trat eine Senkung ein bis 7,4% fürr Ca und 24% für Mg.
Das gelöste Ca und Mg des Koloninhaltes war beinahe ganz dialysierbar.

En ovejas que eran provistas de diferentes flstulas intestinales, se han colgado
saquillos de dialisis, en que se habîa puesto 1 ml 0,01 M P.E.G. (4000), via las
fistulas en el contenido del intestino y se han recogido estos de eso después de por
lo menos 8 horas. Se analizaba el contenido de los saquillos de diâlisis sobre los
porcentajes de Na, K, Ca, y Mg.

Con este método se hacian mediciones en ovajas durante un periodo en que los
animales obtenian una raciôn que principaimente existia de heno, asi también de
la mutaciôn de esta raciôn en hierbaje joven (helado profundamente).
También se ha secado y quernado un nûmero de muestras del contenido de la parte
cranial del colon y del esdércol de los alrededores de los saquillos de diâlisis. En las
soluciones de cenizas se han determinado los contenidos de los elementos minérales
supradichos y se han comparado estos con los contenidos en respectivamente los
ultra centrifugados (del contenido del colon proximal) y los dializados (del estiercol).
Se han reproducido los resultados en tablas y grâficos.

Los contenidos de los elementos en los dializados del contenido dc las partes diferented
del intestino corrcspondian con los porcentajes encontrados por Van Weerden
(1959) y con los porcentajes encontrados por Storry (1961) en ovejas en los
ultrafiltrados del contenido del intestino.

No se podia exphcar completamente la disminuciôn de los porcentajes de Ca y Mg
en los dializados del contenido de las partes diferentes del intestino después de la
mutaciôn en la raciôn de herbaje del cambio de las cantidades de estos minérales
que se pensaban con la raciôn. También otros factores — no sabidos por nosotros —
juegan un papel aqui.

Del K y del Na estân présentés siempre mâs que la mitad en una forma disuelta en

el contenido del colon y en el esticrcol. En la ración del heno era disuelto en el
contenido del colon 24% del Ca y 43% del Mg; después de la mutación en herbaje
esto bajaba hasta 7,4% para el Ca y 24% por el Mg,

El Ca y Mg disuelto en el contenido del colon resultaban casi completamente
dializables.

Brouwer, E. en Vlier t, A. J. van der: Over de zuur-base-evenwichten in
hooi, in normaal gras en in gras dat aanleiding geeft tot haemoglobinurie (bloed-
wateren) of tot grastetanie (kopziekte) bij runderen. Med. Landbouwhogeschool
Wageningen, 51, 73, (1951).
Fi el d, H. et al.: Am. J. Physiol. 179, 477, (1954).

S in i t h, R. H.: Net Exchange of certain inorganic ions and water in the alimentary

tract of the milk-fed calf. Bioch. ƒ., 83, 151, (1958).
S t o r r y, J. E.: Studies on calcium and magnesium in the alimentary tract of sheep.

Agric. Sci., 57, 97, (1961).
Weerden, E. J. van: Over de osmotische waarde en de gehalten aan enige opge-
loste bestanddelen van de darminhoud en de mest bij het rund, in verband gebracht
met de resorptie der mineralen. Proefschrift, Wageningen (1959).
Wrong, Aetal.: A method of obtaining faecal fluid by in-vivo dialysis. Lancet,
1208, (1961).

De invloed van het voedingsniveau tijdens de eerste levensweken van
biggen op de latere prestaties als mestvarkens.

(Dr. R. de Wilde, Laboratorium voor Diervoedingsleer, Rijksuniversiteit Gent).
De laatste jaren zijn er enkele experimenten in de literatuur te vinden, waarbij na-
gegaan werd welke de invloed was van het voedingsniveau in de eerste levensweken
op de latere prestaties als mestvarken. Uit deze experimenten bleek dat door het
verlagen van het voedingsniveau de gewichtstoename, de voederefficiëntie en soms
ook de slachtkwaliteit verbeterden.

Er wordt melding gemaakt van eigen onderzoek, waarbij de invloed van het voedings-
niveau werd nagegaan op de latere prestaties als mestvarken.

4 tomen, ieder bestaande uit 6 zeugjes (de beren werden in de proef niet opgenomen)
werden ieder in 2 vergelijkbare groepjes van ieder 3 biggen verdeeld. Bij het ene
groepje werd een hoog voedingsniveau en bij het andere een laag voedingsniveau
toegepast. De hoog-niveaubiggen bleven dag en nacht bij de zeug en konden vanaf
de 3e week steeds naar behoefte over biggenstartmeel becchikken. De laa,g-niveau
dieren werden gedurende dc nacht (van 18 u. tot 6 u.) van de zeug verwijderd en
konden tijdens deze periode over geen startmeel beschikken. Op 8 weken werden alle
biggen gespeend en groepsgewijze ad libitum verder gemest tot 95 kg. Tijdens deze
periode werd de automatische droogvoedcrmethode toegepast.

L\'it de resultaten blijkt dat de dagelijkse gewichtstoename van de laagniveau biggen
tijdens de periode van 20-95 kg 8.5% hoger was dan van de hoog-niveau biggen; de
voederefficiëntie bij de laag-niveau biggen was 6.3% gunstiger. Maar de slachtkwa-
liteit, beoordeeld aan de hand van de versnijdingsresultaten werd weinig beïnvloed.
Nochtans werd door chemische analyse een significant hoger eiwitgehalte van de
ham van de groep der lichte biggen vastgesteld, terwij! het vetgehalte, alhoewel niet
significant, gedaald was.

De verkregen resultaten zijn dus duidelijk in het voordeel van de laag-niveau biggen.
Het feit dat de slachtkwaliteit minder werd beïnvloed kan te wijten zijn aan de
voederwijze tijdens de mestperiode zelf. Deze waarnemingen bevestigen andere recente
onderzoekingen en wijzen erop dat een hoog voedings-niveau gedurende de zoog-
pericxle op zijn minst niet zo gunstig is als velen wel denken.

Pyrogeniteit van injectievloeisfoffen ter behan-
deling van paresis puerperalis.

Na de behandeling van koeien met melkziekte door middel van bepaalde
injectievloeistoffen hebben sommige dierenartsen in Friesland ernstige
ziekteverschijnselen zien optreden. Ze menen deze verschijnselen aan de ge-
infundeerde vloeistoffen te moeten toeschrijven. Een klein aantal van deze
dieren is gestorven of is in nood gedood. Zowel bij de behandeling van de
melkziektepatiënten als bij de op konijnen genomen proeven naar aanlei-
ding van de klachten zijn diverse melkziektepreparaten van verschillende
geneesmiddelenfirma\'s gebruikt. Ter onderscheiding zullen deze preparaten
door middel van een code worden aangeduid.

Collega Wichers te Buitenpost vroeg 29-1-1964 nader onderzoek van
een koe van de veehouder Z. te Kollum. Twee dagen geleden was dit dier
voor de eerste keer behandeld met een infusie van melkziektepreparaat A.
Door het recidiveren van de ziekte, gepaard gaande met sufheid en niet
eten, werd een tweede en later zelfs een derde infusie noodzakelijk geacht.
Op bovengenoemde datum was de toestand van de koe zeer slecht. Het
dier lag languit, kreunde hevig, de hartslag was bonzend, P. 120, in de
vuilbleke oogslijmvliezen bevonden zich enkele petechiën. Ook in het vagi-
nale slijmvlies waren kleine bloedingen waar te nemen, de urine was rood
van kleur en de faeces waren week en donker van kleur. Reeds een half uur
later stierf het dier aan deze hemorragische diatese.

Bij sectie werden bloedingen gevonden in vele organen. In de hartspier be-
vonden zich vele petechiën; onder het viscerale en parietale peritoneum
waren kleine en grote bloedingen, evenzo in de darmen, in de milt, in en
tussen de spieren; de urine in de blaas was wijnrood. De lever en de nieren
zijn naar het Centraal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam gezonden
voor toxicologisch onderzoek. Hier werd een positieve reactie op Sulfona-
miden in de nieren geconstateerd. De dierenarts en de eigenaar verklaarden
dat het dier niet met sulfahoudende geneesmiddelen was behandeld.
Volgens collega W i c h e r s is er begin januari onder dezelfde verschijn-
selen een koe gestorven na behandeling tegen melkziekte. Tevens zijn
2 dieren ernstig ziek geweest. Na een eerste behandeling waren ze suf en
aten niet, waarop na 12 tot 24 uur een tweede behandeling volgde. Het
duurde een week tot 10 dagen voor de dieren weer normaal waren.

1 Prof. H. van Gendercn; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Bilt-
straat 172, Utrecht.

2 Drs. A. S. J. P. A. M. van Miert, wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijks-
universiteit tc Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.

Op 28 februari heeft collega Jongbloed te Kollumerpomp 5 koeien
behandeld tegen melkziekte, 4 met preparaat A en 1 met preparaat B. Van
deze patiënten waren er op hetzelfde moment 2 op één bedrijf; één hier-
van is behandeld met preparaat A en de andere met preparaat B.
Het laatste dier is met één behandeling vlot genezen, terwijl de andere,
evenals de 3 overige patiënten van die dag, ziek geworden zijn.
Na de behandeling waren ze suf, aten niets, lagen de volgende dag weer
of waren niet overeind gekomen, zodat een herhaalde behandeling moest
worden ingesteld. Daarna kregen ze bloederige diarree en waren ernstig
ziek, zodat 2 dieren afgemaakt moesten worden.

De sectiebeelden waren volkomen gelijk aan het eerst beschreven geval.
In de nieren van deze koeien werd door het Centraal Diergeneeskundig
Instituut te Rotterdam ook een positieve sulfareactie gevonden, terwijl ook
hier geen behandeling met een sulfapreparaat had plaats gevonden. Collega
Jongbloed had voordien reeds 60 flesjes van het melkziektepreparaat
A gebruikt zonder nadelige gevolgen. Zowel Jongbloed als Wichers
hadden deze zending in het laatst van oktober 1963 ontvangen.

De collega\'s Van der Laan en Reinders te Dokkum hebben 14
maart 1964 een koe laten opruimen die 2 keer met preparaat A was behan-
deld. De symptomen en het sectiebeeld waren gelijk aan de voorgaande ge-
vallen. In een bloedmonster van deze koe, direct vóór het slachten geno-
men, waren 4.2 miljoen erytrocyten en 1700 leucocyten per mm\'"\'. Het
hemoglobinegehalte was 52%.

Van deze collega\'s zijn nadien van 7 behandelde koeien bloedmonsters ont-
vangen. Van elke koe werden 3 bloedmonsters genomen; één vóór de be-
handeling en twee erna (zie tabel 1). In het laboratorium van de Gezond-
heidsdienst voor Vee in Friesland zijn van deze monsters bepaald: het aan-
tal erytrocyten, het hemoglobinegehalte van het plasma, het hemoglobine-
gehalte van het bloed en het aantal leucocyten. Bij de eerste drie bepalin-
gen werden weinig afwijkingen gevonden. Het aantal leucocyten in de
beide monsters na de injectie was echter sterk gedaald, althans bij de koeien
1 t.m. 5, die met preparaat A waren behandeld. Bij no. 6 en no. 7, die met
preparaat B waren behandeld, was deze daling gering (zie tabel 1).

Collega V. d. Z e e te Workum en collega Oord te Oudega behandelden
de koeien met meikziekte intraveneus met een dubbele dosis (900 cm»)
van preparaat D. Ze hadden dit preparaat geruime tijd gebruikt zonder na-
delige gevolgen, maar in maart jl. zagen ze tijdens de behandeling kop-
ziekte-achtige verschijnselen (krampen en opisthotonus) optreden als on-
geveer 700-800 ml van de vloeistof geïnfundeerd was. Na 5 tot 10 mi-
nuten waren de verschijnselen geheel verdwenen.

Er zijn dus melkziektepreparaten in de handel waarvan bepaalde charges
onaangename gevolgen kunnen geven. Tevens is gebleken dat een van deze
ondeugdelijke vloeistoffen 1-4 uur na de infusie een sterke leucopenie ver-
oorzaakte.

Toen collega R e i n d e r s zich tot het Instituut voor Veterinaire Farma-
cologie richtte met de vraag of de bovenvermelde ervaringen farmacolo-
gisch of toxicologisch verklaard konden worden, leek het ons aanvankelijk
allereerst nodig om de samenstelling \\ an de betreffende preparaten te con-
troleren om mogelijke fouten in de bereiding te kunnen opsporen.
De uitvoering hiervan werd echter doorkruist, omdat onze aandacht werd
getrokken door de leucopenie, die bij de koeien die met preparaat A waren
ingespoten, zo duidelijk aan de dag trad, terwijl bij preparaat B deze reac-
tie achterwege bleef of veel minder sterk tot uiting kwam. Het is bekend
dat deze op zichzelf weinig specifieke reactie ook optreedt bij de intra-
veneuze inspuiting bij de mens van geneesmiddelen, die ondeugdelijk van
kwaliteit zijn door aanwezigheid van zogenaamde pyrogene verontreini-
gingen. De naast leucopenie meest opvallende reactie na de inspuiting is
het optreden van koorts. Vandaar dat men \\\'an pyrogeen spreekt.

Het leek ons van belang de betreffende preparaten allereerst op pyrogeni-
teit te onderzoeken. Ter toelichting kan nog het volgende dienen.
Vóór de oorlog was het verschijnsel algemeen bekend dat intraveneus bij
de mens toegediende geneesmiddelen op onvoorspelbare wijze koorts bij
de patiënten konden geven. Dit gold vooral die gevallen waar grote volu-
mina vloeistof werden gegeven, zoals bij intraveneuze infusen van glucose-
oplossingen of van fysiologische zoutsolutie. In de beginperiode van de anti-
biotica had men met dezelfde moeilijkheden te kampen. Later bleek dat
in de grote meerderheid der gevallen deze storende nevenwerking van ge-
neesmiddelen moet worden toegeschreven aan de aanwezigheid van bac-
terieprodukten, die thermostabiel zijn en dus bij sterilisatie niet verdwijnen.
De betrokken bacteriën behoeven niet pathogcen te zijn; o.a. veel gram-
negatieve „water"-bacteriën zijn uiterst actieve producenten van pyrogene
stoffen. Zo kan zelfs ongesteriliseerd gedestilleerd water na enige dagen
staan in ziekenhuis, laboratorium of fabriek pyrogeen worden. Het is dan
onbruikbaar voor de bereiding van geneesmiddelen, bestemd voor intra-
veneuze toediening. Nader onderzoek bracht aan het licht dat deze pyro-
gene stoffen verwant zijn aan de endotoxinen van de bacteriën en wel dat
zij identiek zijn met het thermostabiele lipopolysaccharide-aandeel daar-
van. Deze stoffen zijn bijzonder sterk werkzaam; met gezuiverde prepa-
raten kan men door inspuiting van honderdste delen van een microgram
reeds koorts bij konijnen doen ontstaan.

Sedert de oorlog is het mogelijk om geneesmiddelen zonder deze voor de
patiënt bijzonder schadelijke bijwerking te bereiden en thans wordt aller-
wege voor geneesmiddelen, bestemd voor parenterale toediening bij de
mens, geëist dat zij pyrogeenvrij moeten zijn .Deze eis en de betreffende
methode van onderzoek zijn dan ook in de meeste farmacopeeën, waar-
onder de Nederlandse, opgenomen. In het kort komt het hierop neer, dat
een nader te bepalen dosis van het geneesmiddel bij konijnen intraveneus
wordt ingespoten en dat de gemiddelde temperatuursstijging niet meer dan
0,6° C mag bedragen.

Volledigheidshalve dient opgemerkt te worden dat ook andere bronnen
van pyrogene stoffen zijn gevonden, onder meer kunnen sommige kunst-
stoffen de vloeistoffen waarmee zij in aanraking komen pyrogeen maken.
Dit is bijvoorbeeld bij enkele partijen plastic systemen voor bloedtransfusie
gebleken.

In het onderzoek werden naast de genoemde preparaten A en B nog een
tweetal andere calcium-magnesium preparaten tegen melkziekte — C en
D — betrokken. Hiervan had fabrikaat D ook aanleiding tot klachten ge-
geven.

Het onderzoek vond ten dele plaats aan het Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid waar, onder leiding van Dr. J. van N o o r d w ij k, pyrogeni-
teitsbepalingen op routinebasis geschieden*).

Om te beginnen werd een dosis van 10 ml/kg gekozen, zoals dit gebruike-
lijk is voor oplossingen die in deze hoeveelheid worden verdragen. Globaal
zou dit een 10-voudige overdosering zijn t.o.v. de koe, berekend op basis
van het lichaamsgewicht. De resultaten van de inspuiting bij telkens drie
konijnen zijn in tabel 2 samengevat.

Direkt na de injectie werden tremoren waargenomen, die ongeveer 10 minuten
aanhielden. Ook trad enige verslapping van nekspieren op, waardoor de kop niet
in de normale stand gehouden werd (tc vergelijken met de „head drop" na
curariseren).

Wij zijn de heren Y. de Jong en M. Jumelet dankbaar voor hun mede-
werking bij de pyrogeniteitsbepalingen.

Daarbij bleek dat deze gangbare en in hun indicatie en opgegeven dosering
vergelijkbare preparaten bij een tienvoudige overdosering op zeer verschil-
lende wijze door de konijnen werden verdragen; bij twee ervan trad acute
sterfte op en een van cle beide overige veroorzaakte een duidelijk pyrogene
reactie.

In verband met de hoge dosering werd de proef met 1 ml/kg herhaald (zie
tabel). Thans bleek dat de preparaten en D sterk pyrogeen waren, B
een grensreactie opleverde, die voor een volledige beoordeling volgens de
Farmacope herhaald zou moeten worden, en C pyrogeenvrij was. De hogere
koorts bij preparaat A na 1 ml/kg in vergelijking met 10 ml/kg is een aan-
wijzing dat de pyrogeniteit van dit preparaat zo sterk was dat de totstand-
koming van een maximale koorts na de hoge dosering zou kunnen zijn ver-
hinderd door slechte conditie van de konijnen. Bij toediening van grote
hoeveelheden pyrogene stoffen kan zelfs temperatuursdaling en shock op-
treden.

Enkele van de onderzochte preparaten bevatten sympathico-mimetica. In
hoge dosering kunnen deze stoffen de tcmperatuursregulatie beïnvloeden.
Daarom werd nagegaan of amphetamine in een dosering van 0,25 mg/kg
bij onze konijnen een tcmperatuursverhoging zou geven. Dit bleek niet het
geval te zijn en op grond hiervan menen wij dat deze factor in het verband
van de pyrogene werking van de melkziektepreparaten buiten beschouwing
kan blijven.

Ter verdere oriëntering werd nog een dosis van 6 ml/kg bij series van 3
dieren ingespoten. Bij de preparaten A en B werden direct na inspuiting
kort durende tremoren waargenomen. Bij preparaat C traden geen afwij-
kingen op en bij D bleek dat zelfs een lagere dosis van 3 ml/kg bij één
konijn het acuut optreden van tetanische verschijnselen en de dood ten-
gevolge had. Bij twee konijnen die 1,5 ml van preparaat D kregen toege-
diend, traden tetanische krampen van de strekspieren, opisthotonus, exo-
phtalmus en speekselen op. Pas na 3 uur leken de dieren geheel hersteld.
Dit preparaat gaf bij de behandeling van koeien met melkziekte in over-
eenkomstige dosering per kg lichaamgscwicht dezelfde verschijnselen.
De sterfte bij de hoge dosering van 10 ml van preparaat B en D wekte door
de aard van de erbij optredende verschijn.selen niet de indruk dat zij alleen
door pyrogene stoffen werd veroorzaakt. Dit wordt bevestigd door de ge-
ringe temperatuursstijging na de lage dosering van 1 ml van preparaat B.
Er zou dus nog een andere factor in de samenstelling of bereiding moeten
zijn die voor de acute sterfte bij overdosering verantwoordelijk is. De oor-
zaak van de toxische reactie die vooral bij D zo sterk op cle voorgrond
trad, is thans nog niet opgehelderd en zal het onderwerp van nadere studie
zijn.

In hoeverre de sterfte bij dc met preparaat behandelde melkzieke koeien
alleen aan de sterke pyrogeniteit van dit preparaat moet worden toege-
schreven, kan met de thans ter beschikking staande gegevens niet worden
beslist. Ook hieraan hopen wij nog nader aandacht te schenken.
Het gemis van een wettelijke regeling voor de kwaliteit van veterinaire
geneesmiddelen doet zich hier duidelijk voelen.

Het doel van deze publikatie is om onverwijld de aandacht te vestigen op
de naar onze mening ernstige kwaliteitsfout van pyrogeniteit bij enkele in
Nederland gangbare preparaten tegen melkziekte.

Op grond van de klinische ervaring en laboratoriumonderzoek is vastgesteld dat
enkele injectievloeistoffen uit de handel, bestemd voor gebruik bij melkziekte, pyro-
geen en dus ondeugdelijk van samenstelling zijn.

It is concluded from clinical experience and laboratory tests that some commercial
calcium-magnesium solutions for injection in the treatment of paresis puerperalis
are pyrogenic and, therefore, unsuitable for use.

L\'expérience clinical et l\'investigation dans le laboratoire ont démontré l\'action
pyrogène de quelques préparations de calcium-magnésium pour injection contre parèse
puerpérale.

•Auf Grund klinischer Erfahrungen und durch Laboratoriumuntersuchungen wurde
festgestellt, dass einige, zur Anwendung bei Milchfieber bestimmten, Injektions-
flüssigkeiten pyrogen sind und mithin eine untaugliche Zusammensetzung aufweisen.

A base de expcriencia clînica y examen de laboratorio se ha determinado que unos
liquidos de inyección del comercio, destinados para empleo en hipocalcemia, son
pirogenos y pues inservibles de composición.

Op de Procfbocrderij te Zegveld werd met zes groepen varkens een proef genomen
met verschillend strooisel. Twee groepen varkens kregen stro, twee groepen kregen wat
zand en de laatste twee groepen werden zonder strooisel cp een houten vlonder ge-
huisvest.

Bij deze proef werden de extra kosten van het stro dus ruimschoots gecompenseerd;

De gouverneur van het eiland Bouganville ten Westen van Nieuw Guinea zond een
S.O.S. naar het Australische gouvernement, om hem dringend en spoedig 2000 straat-
katten te willen zenden. Dit om de duizenden ratten, die het eiland overmeesterd
hadden en die alles wegvraten en verwoestten, uit de weg te ruimen.
Het Australische gouvernement wil het verzoek inwilligen, maar dc vereniging voor
dierenbescherming in Sydney wil nog eerst weten wat het lot van de katten zal zijn
als zij het eiland bevrijd hebben van de plaag.

De zwoegerziekte is een zeer chronische, progressieve pneumonie, met o.a.
proliferatie van het epitheel en interalveolaire cellige infiltratie. Klinisch
waarnembaar zijn vooral een versnelde en steeds moeilijker wordende
ademhaling, in gevorderde stadia gepaard gaande met vermagering.
Herstel is nooit waargenomen, tenslotte sterven de dieren hetzij door uit-
putting, hetzij door een secundaire oorzaak.

Hoewel de mortaliteit per bedrijf kan oplopen tot 15% per jaar (Koens,
1943) en volgens De Vries (1959) en eigen waarneming soms wel tot
20% per jaar kan bedragen, is de oorzaak van deze ziekte tot nu toe niet
vastgesteld.

Aangezien lange tijd gedacht is dat longworminfectie een factor van aetio-
logische betekenis zou zijn, heeft Koens (1943) hiernaar een onderzoek
ingesteld.

Hij kwam tot de conclusie dat longwormen, eventueel larven, niet de oor-
zaak van de ziekte konden zijn, maar liet de mogelijkheid open dat een
longworminfectie predisponerend zou kunnen werken. Hij wees er echter
ook op dat op alle zwoegerbedrijven voor een kortere of langere periode brak
drinkwater aanwezig was. Verder zou het volgens hem mogelijk zijn dat er
een erfelijk bepaalde variatie in gevoeligheid zou bestaan. l4ij maakte er
voorts melding van dat vele schapenhouders van mening waren dat een
droge zomer, gevolgd door een regenrijke herfst de ziekte zou verergeren.
DeVries (1959) slaagde er niet in de bevindingen van Koens (1943),
voor wat betreft de longwormcn, te bevestigen en hij concludeerde dat long-
wormen niet van betekenis waren in de aetiologie van de zwoegerziekte.
De Vries (1959) veronderstelde nu dat inhalatie van een stof (zout)
uit de zeelucht mogelijk aanleiding gaf tot chronische irritatie van het
longweefsel. Hij meende waar te nemen dat het ziekteproces vertraagd
werd door de zieke schapen van de kust meer landinwaarts te brengen.
Op basis van een eenvoudige infectieprocf concludeerde Koens (1943)
dat de zwoegerziekte infectieus zou zijn.

De Vries (1959) maakte terecht enkele bedenkingen tegen de opzet
van deze proef. Deze bedenkingen waren:

a. dat „de proeven werden uitgevoerd in het gebied waar de ziekte heerste
en dus ook in aanwezigheid van eventuele ons nog onbekende factoren,
die voor het ontstaan van de ziekte verantwoordelijk zijn";

b. dat men er niet zeker van kan zijn dat schapen afkomstig van een kli-
nisch vrij bedrijf ook werkelijk vrij zijn van de ziekte, hetgeen hem uit
eigen ervaring bekend was.

Voor de door DeVries (1959) opgezette infectieproef geldt echter even-
zeer het onder b. genoemde bezwaar. Bovendien trachtte hij de onder a.

1 Drs. F. J. Grommers; wetenschappelijk medewerker aan dc Rijksuniversiteit
tc Utrecht, Zoötechnisch Instituut, Biltstraat 172, Utrecht .

genoemde onbekende factor (en) uit te sluiten door het experiment niet aan
de kust, maar landinwaarts uit te voeren. Wat dit laatste punt betreft mag
het dan ook niet verwonderen dat de infectieproef van D e V r i e s (1959)
een negatieve uitslag had.

Zijn conclusie dat de ziekte niet infectieus is, is in feite even gewaagd als
die van Koens (1943) dat het wel het geval is.

Terzijde zij hier opgemerkt dat, ook in het licht van de in dit artikel naar
voren te brengen gedachten over oorzaak en wezen van de zwoegerziekte,
de kans klein geacht moet worden dat het experiment van De Vries
(1959) positief resultaat op zou kunnen leveren.

Men zou kunnen zeggen dat „bij gebrek aan beter" de verklaring van de
oorzaak van de ziekte werd gezocht in een prikkeling van het longweefsel
door inhalatie van zout (Bats, 1961). Dat deze opvatting zich niet heeft
kunnen verheugen in een grote aanhang verbaast niet, als men weet dat
het bijvoorbeeld aan de Groninger kwelders voorkomt dat klinisch vrije be-
drijven en bedrijven met een hoge mortaliteit letterlijk naast elkaar voor-
komen, zonder dat er milieuverschillen tussen de bedrijven zijn aan te
wijzen.

In 1951 heeft Bos echter microscopische preparaten naar IJsland gezon-
den ter vergelijking met een soortgelijke daar voorkomende ziekte, nl.
maedi. De IJslandse onderzoekers waren van mening dat de beide ziekten
identiek leken te zijn.

Dungal c.s. (1938) en Palsson (1947), de laatste geciteerd door
Phillips (1954), waren voorts van mening dat de Zuid-.A.frikaanse jaag-
siekte identiek was met een andere, door sommige onderzoekers van maedi
\\\'erschillend geachte, op IJsland voorkomende ziekte nl. de epizoötische
adenomatose.

Palsson oordeelde maedi identiek te zijn met de ,,progressive pneumo-
nia" in Montana. Reeds in 1927 echter waren C o w d r y en Marsh er
van overtuigd dat jaagsiekte en de „progressive pneumonia" van Montana
identiek moesten zijn.

Marsh (1958) geeft een opsomming van de landen waar het ziektebeeld,
met of zonder zekere variaties in klinisch en patholoog-anatomisch beeld,
voorkomt. De belangrijkste hiervan zijn, op basis \\an de mortaliteit: IJs-
land, Kenya, Frankrijk, Zuid-Afrika, Peru, Montana (U.S..A.). Min of
meer sporadische gevallen zijn gemeld uit: Engeland, Schotland, Israël,
Griekenland, Turkije, India, Bulgarije, Tsjeclio-Slowakije, Duitsland en
Italië.

Zeer belangrijk is dat de infectieuziteit van de ziekte onder andere in Mon-
tana, Zuid-Afrika, Kenya en IJsland als vaststaand wordt beschouwd. Als
agens zijn blijkens de verschillende onderzoekingen bacteriën uit te sluiten.
Marsh (1958) rangschikt deze progressieve pneumonie reeds onder de
virusziekten. Het bijzondere karakter van het agens blijkt reeds direct uit
het feit dat het zeer moeilijk blijkt te zijn om het te isoleren. Dit is voor
het eerst gelukt in Kenya (S h i r 1 a w, 1956, 1959) en is pas zeer onlangs
gemeld uit IJsland (S i g u r d a r ó t t i r en T h o r m a r, 1964).
Hoewel in geen van beide landen infectieproeven onomstotelijk hebben
aangetoond dat men werkelijk het specifieke agens geïsoleerd had, wordt
dit in beide gevallen wel aannemelijk op grond van respectievelijk vacci-

natie resultaten en virus neutralisatie op vveefselcultuur met sera van zieke
en andere schapen.

Infectieproeven worden bemoeilijkt door de zeer lange incubatietijd en
door het feit dat het in landen waar de ziekte inheems is vrijwel niet vast
te stellen is of een proefschaap werkelijk vrij is van de ziekte vóór de kunst-
matige infectie plaats vindt. Verschillende onderzoekers, o.a. De Koek
(1929), Lucam (1942) en S i g u r d s s o n (1958) zijn van mening dat
de jaagsiekte-achtige ziekten een speciale vorm van infectieuze tumoren
zijn.

Hoe dit ook zij, uit de hiervoor reeds genoemde vergelijkingen tussen de
ziekten in verschillende landen moge blijken dat de door Marsh (1958)
geuite veronderstelling gerechtvaardigd is, namelijk, dat het mogelijk is
dat de in de diverse landen voorkomende, veel op elkaar gelijkende, jaag-
siekte-achtige, ziekten in feite slechts variaties zijn van één en dezelfde
ziekte. In deze gedachtegang passen de gegevens van C a r t o n en V i t-
toz (1957), die aangeven dat het mogelijk is dat klimaatsfactoren invloed
hebben op incubatietijd, ontwikkeling en type van epizoötische ziekten.
Dit op basis van beïnvloeding van het dier en het microörganisme.
Een vergelijkende studie van de literatuurgegevens met betrekking tot de
aetiologie van de jaagsiekte-achtige ziekten bij schapcn (Grommers,
1963), geeft een verband te zien tussen het klimaat enerzijds en het kli-
nisch en patholoog-anatomisch beeld van deze ziekten anderzijds. Hiernaast
speelt waarschijnlijk een erfelijk bepaalde variatie in gevoeligheid voor de
ziekte een specifieke rol.

De invloed van het klimaat op de uitingsvomi van virusziekten is bekend,
onder andere voor viruspneumonie bij varkens (Eernstman, 1962,
1963). De invloed van het klimaat en de variatie in gevoeligheid bij de
jaagsiekte-achtige ziekten is echter van een geheel andere orde. De morta-
liteit ten gevolge van maedi en epizoötische adenomatöse op IJsland,be-
droeg meer dan 50%, waardoor in feite de schapenhouderij onmogelijk
werd. In Duitsland echter kent men de ziekte eigenlijk alleen als spora-
dische slachtbevinding, terwijl men in IJsland aanneemt de ziekte(n) met
schapen uit Duitsland te hebben geïmporteerd (D u n g a 1, 1939).
De uit de literatuurstudie naar voren gekomen analogie tussen de ernst van
het ziektebeeld en bepaalde klimaatsfactoren, waarvan de voornaamste
windsnelheid en regenval zijn, passen bij dc gegevens van G a r t o n en
Vittoz (1957) en zijn daardoor een ondersteuning van de reeds door
Marsh (1958) geuite veronderstelling.

De rol en het werkingsmechanisme van de erfelijk bepaalde variatie in ge-
voeligheid voor de ziekte is vooralsnog moeilijk of niet te definiëren.

Het Zoötechnisch Instituut is in 1963 cen oriënterend onderzoek begonnen
naar de klimaatsinvloed, terwijl het virologisch onderzoek inmiddels door
andere instituten ter hand is genomen.

Het is thans te vroeg om op de resultaten van deze onderzoeken in te gaan.
Wel kan worden gezegd, dat zij aanleiding geven op de ingeslagen weg
voort te gaan.

De aard van de ziekte brengt echter met zich mede dat het onderzoek
waarschijnlijk zeer tijdrovend zal zijn.

Voor de in Nederland voorkomende zwoegerziekte bij .schapen moet rekening gehouden
worden met het feit dat de ziekte waarschijnlijk infectieus is en dat in geïnfecteerde
koppels, zelfs binnen de Nederlandse grenzen, klim.aatsversrhillcn naast een genetische
invloed een variatie kunnen veroorzaken in het totale ziekteb."eld.

Where „Jaagsiekte" of sheep as occurring in the Netherlands is concerned, the
fact will have to be taken into account that the disease is transmissible and that, in
addition to genetic factors, differences of climate may even cause variations in the
overall clinical picture in infected flocks within the boundaries of the Netherlands.

Pour „jaagsiekte" chez les moutons se présentant aux Pays Bas il faudra à présent
tenir compte du fait que le mal est infectieux et que dans les cheptels infectés, même
à l\'intérieur des frontières néerlandaises, les différences climatiques à côté de l\'in-
fluence génétique peuvent causer une variation dans le syndrome total.

Bezüglich der in den Niederlanden vorkommenden „jaagsiekte" bei Schafen ist
dem Umstand Rechnung zu tragen, dass die Krankheit übertragbar ist und dass,
neben genetischen Einflüssen, Klimaunterschiede, auch innerhalb der niederländischen
Grenzen, bei infizierten Herden Änderungen im gesamten Krankheitsbild ergeben
können.

En la „zwoegerziekte" (una bronquopneumonia crônica indurativa) en ovejas presente
cn Holanda hay haber en cuenta ahora que la enfermedad es infecciosa y que en lotes
infectados, entre las fronteras holandeses siquiera, diferencias de clima junto con
influencia genética pueden causar una variación en el cuadro total de la enfennedad.

Bats, E. J.: Schapenfokkerij en houderij in Nederland. Tjeenk Willink, Zwolle,
2e druk, (1961).

Bos, S. E.: Over alveolairceltumoren. Dissertatie .Amsterdam, (1951).
Carton, P. et V i t t o z, R. : Rôle des facteurs climatiques dans l\'évolution des

epizootics. Bull. Off. Intern. Epiz., 48, 533, (1957).
Cowdry, E. V. and Marsh, H.: Comparative pathology of South African
Jaasiekte and Montana progressive pneumonia in sheep. J. Med., 45, 571, (1927).
De Kock, G.: .Are the lesions of jaagsiekte in sheep of the nature of a neoplasm?

15th Ann. Rep. Dir. Vet. Serv., Union S.-Afr., 611, (1929a).
De Kock, G.: Further observations on the etiology of jaagsiekte in sheep. 15th

Ann. Rep. Dir. Vet. Serv., Union of S.-Afr., 1169, (1929b).
Dungal, N., G i s 1 a s o n, G. and Taylor, E. L.: Epizootic adenomatosis in
the lungs of sheep — comparisons with Jaagsiekte, verminous pneumonia and
progressive pneumonia. J. Comp. Pathol. Therap., 60, 46, (1938).
D u n gr a 1, N. : Jaagsiekte und die sogenannte Strongylus-.Adenomatose der Lunge
des Schafes. Gibt es Jaagsiekte in Deutschland? Dtsch. Tierärztl. Wschr., 47, 178.
(1939).

E e r n s t m a n. T.: De invloed van het micro- en het macroklimaat en van
isoleringsmaatregelen op het optreden van enzootischc of \\iruspneumonie bij var-
kens. Een kritisch literatuur overzicht IL Tijdschr. Diergeneesk., 87, 1188, (1962).

E e r n s t m a n, T. : Dc invloed van het micro- en het macroklimaat en van isolerings-
maatregelen op het optreden van enzoötische of viruspneumonie bij varkens. Een
kritisch literatuur overzicht III. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1344-, (1963).

Grommers, F. ].: A study on jaagsiekte with special reference to the etiology.
In manuscript, (1963).

L u c a m, F. : La „bouhite" ou „lymphomatose pulmonaire" du mouton Ree Méd
Vét., 118, 273, (1942).

Marsh, H.: Newson\'s sheep diseases. The Williams and Wilkins Company, Bal-
timore, second edition, (1958).

Phillips, R. W.: L\'élevage en milieux défavorables. F.A.O. Rome 1954, (1954).

Shirlaw, J. F.: A preliminary note on successful vaccination of sheep in Kenya
against progressive enzootic pneumonia (Laikipia Lung Disease). Bull. Epiz Dis
Afr., 4, 57, (1956).

Shirlaw, J. F.: Studies on Jaagsiekte in Kenya. Bull. Epiz. Dis. Afr., 7 287
(1959).

S i g u r d s s o n, B. : Adenomastosis of sheep\'s lungs. Experimental transmission.
Arch. ges. Virusforsch., 8, 51, (1958).

Sigurdardóttir, B. and T h o r m a r, H. : Isolation of a viral agent from the
lungs of sheep affected with maedi. /. Inf. Dis., 114, 55, (1964).

Vr 1 e s, J. d e: Dampigheid, een longaandoennig bij schapen (Progressive pneumonia
in sheep). Tijdschr. Diergeneesk., 84, 442, (1959).

De Centaur, cen nieuw schip van 8000 ton voor vervoer van passagiers en vracht,
is ingericht op het meevoeren van cen stal van 50 melkkoeien die passagiers en be-
manning van verse melk zullen voorzien. Het schip is dezer dagen voor zijn eerste
reis uit Liverpool naar Australië vertrokken. Na deze eerste reis gaat het de dienst
tussen Singapore en Freemantle onderhouden. Het kan 4500 schapen of 700 stuks
rundvee vervoeren.

Sinds 10 jaar was de leeuw Gaston de trots van het park Esthosha in Z. W. Afrika
waar hij over al de dieren heerste. Tweemaal per week ging hij met de andere leeuwen
naar een bepaalde plaats, waar zijn bewakers hem te eten gaven. Zoals het een heer
betaamt, begon hij niet te eten voordat de andere leeuwen klaar waren.
Helaas! Onlangs vond zijn bewaker hem stervende te midden van een kring hyena\'s
en jakhalzen, die wachtten tot hij dood was. Om hem cen dergelijk einde te
besparen, schoot de bewaker hem dood.

De Pig Industry Development Administration (P.I.D.A.), het overkoepelend orgaan
voor de varkensfokkerij, zal 20 beren en 20 zeugen van het Piétrain-ras uit België
importeren.

Voor het zover is, is heel wat strijd geleverd om deze vergunning te verkrijgen. Doel
van deze import is groei en slachtkwaliteit na te gaan onder Engelse omstandigheden.
Vooral ook wil men dit nagaan bij kruisingsprodukten met Engelse rassen; men acht
zuivere Piétrains minder gewenst wegens de bleke vleeskleur.

Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie van de Fa-
culteit der Diergeneeskunde.

Het doel van het in dit proefschrift beschreven onderzoek was een nadere
studie over de biochemische achtergronden van voedingstetanie en hypo-
magnesemie bij het rund, mede in verband met de pathogenese van deze
afwijking.

Na een overzicht van de literatuur is het doel van het onderzoek uiteen-
gezet. Het proefschrift valt, wat het experimentele gedeelte betreft, in
twee delen uiteen. .Mlereerst is aandacht gewijd aan de resultaten van
balansproeven met melkgevende koeien, die in het eerste deel der proef
hooi kregen en daarna hooi met ammoniumlactaat, kaliumlactaat of ka-
liumchloride. In het tweede deel valt de nadruk op de klinisch-chemische
verschijnselen bij hypomagnesemie en kopziekte. Vooraf is in een afzon-
derlijk hoofdstuk een beschrijving gegeven van de gebruikte chemische en
andere bepalingsmethodes. Een verbeterde versie van een amrnoniakbepa-
ling in bloed volgens Nathan en R o d k e y is beschreven en later ge-
publiceerd in Clinica Chimica Acta, 9, 587, (1964). Deze methode is ge-
schikt voor de bepaling in monsters runderbloed, die op grote afstand van
het laboratorium zijn genomen. Voorts is aandacht gewijd aan de bepa-
ling van de verschillende componenten van de neutraliteitsregulering bij
normale dieren en bij dieren lijdende aan bovengenoemde pathologische af-
wijking, waarover laatstelijk een publikatie van de hand van de auteur ver-
scheen in Tijdschr. Diergeneesk., 89, 487, (1964).

Op grond van het feit, dat eenmaal is waargenomen, dat een pink na het
verstrekken van ammoniumlactaat een aanval van voedingstetanie (kop-
ziekte) kreeg met alle biochemische en klinische symptomen daarvan (het
dier lierstelde na een infims met magnesium- en calciumzouten), werd be-
sloten om met een koe, die deze stof in waterige oplossing per os kreeg,
een belastingsprocf uit te voeren. Hierbij bleek, dat wanneer het proefdier
een grote dosis van dit lactaat kreeg (540 g) er zich een lang durende
krampaanval ontwikkelde, die niet reageerde op de normale kopziekte-
therapie ("500-Neo", Brocades, Stheemann en Pharmacia N.V.). Het
bloedonderzoek leerde later, dat tijdens de aanval de concentraties aan

1 Autorcferaat van proefschrift Utrecht 1962. Summary of thesis published in
Dutch, Utrecht 1962 (by the author).

Voor de literatuurverwijzing wordt verwezen naar het proefschrift. For refe-
rences of literature vide the original thesis.

2 Dr. H. J. Hendriks; wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht, Biltstraat 172.

Dr. H. J. Hendriks; Senior Staff member of the University of Utrccht, 172
Biltstraat, Utrecht, The Netheriands.

calcium en magnesium in het bloedplasma vrijwel normaal waren en dat
er dus geen sprake was van voedingstetanie.

Voor de practicus houdt dit in, dat men voorzichtig moet zijn met de
diagnose kopziekte. Niet elke krampaanval, ook niet in het voorjaar, be-
hoeft voedingstetanie te betekenen. De uiteindelijke diagnose kan pas dan
met zekerheid gesteld worden, als in het bloedplasma of -serum de con-
centraties van deze elementen is bepaald.

In dit verband is het te betreuren, dat de kwantitatieve bepaling van cal-
cium en in het bijzonder van magnesium zo ingewikkeld is, dat er geen
methode bestaat om door de behandelende dierenarts bij de patiënt te wor-
den toegepast, zo er voor de bepaling al tijd beschikbaar zou zijn. Het
blijft echter gewenst, dat de genoemde bepalingen achteraf zo spoedig mo-
gehjk uitgevoerd worden, dit in verband met een eventuele verdere be-
handeling. Hieraan kan nog toegevoegd worden, dat in dit tijdschrift
binnenkort een aantal kleine artikelen zullen verschijnen over een zeer
snelle en betrouwbare bepalingsmethode van calcium en magnesium, die
gebaseerd is op de vlamabsorptiespectrofotometrie.

Tijdens de genoemde belastingsproef werden de concentraties aan ammo-
niak in bloed en pensvloeistof bepaald en ook die van ureum in het bloed.
Tussen deze drie parameters bestond een zodanige relatie, dat het waar-
schijnlijk is, dat bij een ammoniakbelasting veel ammoniak door de pens-
wand wordt opgenomen. Dit ammoniak wordt door het bloed via het
poortaderstelsel naar de lever gevoerd en in de ornithinecyclus omgezet in
ureum. Is de concentratie in de pensinhoud (althans bij deze koe) hogei\'
dan 40 tot 50 mg%, dan wordt het aanbod aan de lever te groot, een deel
ontsnapt aan de ornithinecyclus, komt in de perifere circulatie en er ont-
staat een ammoniakintoxicatie. Door verschillende onderzoekers is het na
het afsluiten van dit proefschrift waarschijnlijk gemaakt, dat de krampen
bij een ammoniakvergiftiging van cerebrale oorsprong zijn. Voorts kan nog
medegedeeld worden, dat het waarschijnlijk is dat de gegeven lactaat-
oplossing in de pens kwam en niet door cle slokdarmsleuf naar caudale
delen van het maagdarmkanaal werd gevoerd.

Met ammoniumlactaat en ook met kaliimilactaat werd nu een balans-
proef met een tweetal koeien uitgevoerd. Bepaald werden de balan.sen van
kalium, calcium, magnesium, fosfor en stikstof. In dit referaat zullen alleen
de belangrijkste resultaten van deze balansproeven worden vermeld.

Bij balansproeven dienen faeces cn urine gescheiden opgevangen te wor-
den. Wij hebben dit gedaan door het aanbrengen \\an een „urinaal", dat
stevig tegen de omgeving van de \\ulva dmkte. De geproduceerde urine
wordt in dit urinaal geloosd en door een slang geleid naar een groot plastic
vat. Het urinaal wordt op de plaats gehouden door een tuig, zoals be-
schreven is door Van Es en Vogt. Daar er echter bij gebruik van dit
tuig slecht genezende huidverwondingen ontstonden, is er bij latere balans-
proeven gebruik gemaakt van een tuig volgens eigen ontwerp. Een be-
schrijving is door de auteur gepubliceerd in Tijdschr. Diergeneesk., 89, 844,
(1964). Uit de gegevens over de opname van voeder en eventuele toe-
voegingen en de geproduceerde hoeveelheden faeces, urine en melk, en uit
de bepaalde concentraties van bovengenoemde elementen in deze substra-
ten, kunnen de numerieke waarden van de balansen en ook van de schijn-
bare beschikbaarheid van deze elementen worden berekend. Na verstrek-

king van ammoniumlactaat, en vooral na die van kaliumlactaat, werden
de faeces waterdun en stinkend. Bij een van de proefdieren werden in de
kaliumlactaatperiode \\\'olumineuze grijze massa\'s met de mest geprodu-
ceerd. Deze bleken te bestaan uit fibrine en ontstekingscellen, waaronder
\\-eel eosinofiele polymorfkernigen (Pathologisch Instituut).
De kaliumbalansen waren in de eerste dagen van de kaliumlactaatproef
sterk positief, maar daalden later weer tot zelfs negatieve waarden. Deze
daling werd veroorzaakt door een grote kaliumuitscheiding met de urine.
Hieruit volgt, dat er kennelijk een verdedigingsmechanisme bestaat tegen
een hoge opname van kalium. In dit \\-erband wordt gedacht aan een ver-
grote produktie van het mineralocorticoïde hormoon aldosteron.
De calciumbalansen waren in de hooiperiode hoger dan in de kaliumlac-
taatperiode. Dit geldt evenzeer voor de magnesiumbalansen. Ook de schijn-
bare beschikbaarheid van calcium en magnesium was in de kaliumlactaat-
periode lager dan in de hooiperiode. De schijnbare beschikbaarheid van
fosfor was het laagst in de ammoniumlactaatperiode. Tijdens deze balans-
proeven werden periodiek de concentraties van magnesium, calcium en
anorganisch fosfaat in het bloedplasma bepaald. Noch hypocalcemie, noch
hypomagnesemie kon worden vastgesteld. De concentratie aan anorganisch
fosfaat was in de kaliumlactaatperiode verhoogd. Een verandering in de
verschillende factoren van de neutraliteitsregulering werd niet waarge-
nomen.

In een tweede balansproef werd eerst hooi gegeven en later hooi met een
oplossing van kaliumchloride. We deden dit, omdat in Engeland was ge-
vonden (later ook in Nederland), dat kaliumchloride hypomagnesemie
zou veroorzaken. Hoewel we veel kaliumchloride gaven — tot 470 g ka-
lium per dag — hebben we dit effect niet kunnen bevestigen. Wel hebben
we gevonden, dat kaliumchloride de numerieke waarde van de verschil-
lende factoren van de neutraliteitsregulering beïnvloedde. Zie hiervoor
Tijdschr. Diergeneesk., 89, 499, (1964). Op de dag nadat kaliumchloride
voor het eerst werd verstrekt was de kaliumbalans sterk positief, om
daarna afwisselend negatief en positief te worden. De schijnbare be-
schikbaarheid van calcium werd door kaliumchloride bij één koe hoger en
bij het tweede proefdier lager. De beschikbaarheid van magnesium was
tijdens de kaliumperiode lager dan in de hooiperiode. De stikstofbalansen
waren in de kaliumperiode lager dan in de hooiperiode.
Samenvattend kunnen we dus stellen dat zowel kaliumlactaat en -chloride,
als ammoniumlactaat de schijnbare beschikbaarheid van magnesium in on-
gunstige zin beïnvloedde.

In het tweede deel van dit proefschrift is aandacht geschonken aan dc
klinisch-chemische aspecten van vocdingstetanie en hypomagnesemie. Eén
van de bestudeerde aspecten was de neutraliteitsregulering. Gebruik ma-
kend van moderne apparaten en inzichten van de school van de Deense
onderzoeker Astrup hebben we kunnen constateren dat bij voedings-
tetaniekrampen er zich een toestand van stofwisselingsacidose ontwikkelt,
eventueel gecompliceerd door een respiratoire acidose. De eerste acidose is
hoogst waarschijnlijk het gevolg van een grote produktie van melkzuur
door de krampen en de tweede van een blokkering van het respiratieappa-

raat (longoedeem en slootmodder). Geheel anders ligt dit bij hypomagne-
semie zonder krampen. Hierbij is er mogelijk een relatie tussen verande-
ringen in de factoren van de neutraliteitsregulering en de Pathogenese. In
dit verband verwijzen we naar een artikel van Seekles en Hendriks
in Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1870, (1963).

De bestudeerde klinische gevallen, alle voorgekomen in het gebied van het
Instituut Buitenpraktijk van deze Faculteit¹), werden op grond van de
klinische en klinisch-chemische toestand op het ogenblik van de bloed-
bemonstering, verdeeld in vijf groepen;

1. gevallen van lichte hypomagnesemie zonder of met lichte klinische ver-
schijnselen (magnesiumconcentratie in bloedplasma tussen 1,6 ä 1,7
en2,0mg%);^

2. gevallen van minder lichte en ernstige hypomagnesemie zonder of met
lichte klinische verschijnselen (geen krampen, magnesiumconcentratie
in bloedplasma kleiner dan 1,6 ä 1,7 mg%);

3. gevallen van hypomagnesemie met krampen (voedingstetanie, kop-
ziekte). De magnesiumconcentraties in het bloedplasma varieerden van
kleiner dan 0,1 tot 0,8 mg%;

4. gevallen van hypomagnesemie met parese. Dc magnesiumconcentraties
in het bloedplasma varieerden van 0,2 tot 2,2 mg%;

5. overgangsgevallen. Dit zijn die gevallen, waarbij de krampen sedert
korte tijd bestonden, resp. spontaan verdwenen waren. De neutraliteits-
regulering was slechts weinig verstoord, althans wat betreft de z.g.
standaardbicarbonaatconcentratie. De magnesiumconcentraties in het
bloedplasma varieerden van kleiner dan 0,1 tot 0,8 mg%.

De gevallen in de vierde groep zijn zeer interessant. Een onderzoek van
het witte bloedbeeld toonde namelijk aan, dat het zeer wel mogelijk is, dat
er bij deze dieren een hyperfunctie van de „hypofysevoorkwab" of van de
bijnierschors in het spel is. In 100% van deze gevallen vonden we namelijk
een eosinopenie of aneosie. Een reactie die men bij koeien ook verkrijgt als
het hypofysehormoon AGTH ingespoten wordt. Bij de andere hierboven
genoemde groepen was dit beeld niet zo duidelijk. Bij lichte of minder
lichte hypomagnesemie zonder of met klinische verschijnselen werd in 3,5%
van de gevallen aneosie of eosinopenie gevonden en bij gevallen van echte
kopziekte en bij de z.g. overgangsgevallen in 50%.

Overigens rnoet opgemerkt worden, dat een hoge waarde van het aantal
cosinofiele leucocyten niet behoeft te wijzen op een hypofunctie van dc
bijnierschors, daar het bekend is, dat bij parasitaire aandoeningen bijv.
het aantal eosinofielen hoog kan zijn. Het was niet mogelijk om bij de
onderzochte dieren na te gaan of er een dergelijke aandoening bestond.
Tevens is bekend, dat wanneer dc .\\.C.T.H.-produktie langdurig verhoogd
is het aantal cosinofiele leucocyten weer stijgt („escapc-rcaction"). Er kan
pas definitief een conclusie getrokken worden als het mogelijk is de secreta
van de bijnierschors of de afbraakprodukten hiervan kwantitatief in bloed
en/of urine van koeien lijdende aan kopziekte of hypomagnesemie te be-
palen²). Vermeld dient nog te worden, dat Sybesma in zijn proef-

1 De medewerkers van dit Instituut zijn wij zeer erkentelijk voor de in alle op-
zichten geboden medewerking en hulp.

2 Sedert kort bestaat er een dergelijke methode, die op dit laboratorium door Dr.
J. E 1 e m a voor runderbloed uitgewerkt wordt.

schrift mededeelt, dat histologische en histochemische bestudering van de
bijnierschors van gestorven of in nood afgemaakte kopziektekoeien leert,
dat het waarschijnlijk is, dat er bij deze afwijking in het merendeel der
gevallen een hyperfunctie van de bijnierschors voorkomt.
Tenslotte wordt er in het proefschrift op gewezen, dat er bij kopziekte en
hypomagnesemie geen duidelijk verband bestaat tussen de ernst der symp-
tomen en de mate van daling van de magnesiumconcentratie in bloed-
plasma.

In dit referaat is een samenvatting gegeven van de belangrijkste punten van het
proefschrift van de auteur, dat in 1962 verscheen. De nadruk wordt gelegd op het
feit, dat kaliumlactaat, kaliumcloride en ammoniumlactaat de beschikbaarheid van
het voedermagnesium verminderde. In het tweede deel van het proefschrift zijn de
klinisch-chemische aspecten van hypomagnesemie en voedingstetanie besproken.

In this paper, the main points of the author\'s thesis which appeared in 1962, are
summarized.

The fact is stressed, that the quantity of dietary magnesium available was reduced
by potassium lactate, potassium chloride and ammonium lactate.
The second part of the thesis was concerned with the clinical and chemical features
of hypomagnesaemia and grass tetany.

Dans ce compte-rendu on donne un résumé des points principaux de la thèse
d\'Université de l\'auteur qui a paru en 1962.

Om met en relief le fait que le lactate de potas-sium et d\'ammonium et la chlorure
de potassium diminuent la disponibilité du magnésium alimentaire.
Dans la seconde partie de la thèse l\'auteur discute les aspects cliniques chimiques
de l\'hypomagnésémie et de la tétanie d\'herbage.

In diesem Referat wird eine Zusammenfassung der wichtigsten Punkte, der im Jahre
1962 erschienen Dissertation des Verfassers wiedergegeben.

Nachdruck wird auf die Tatsache gelegt, dass Kaliumlaktat, Kaliumchlorid und
Ammoniumlaktat die Verfügbarkeit des Futtermagnesiums verringerte.
Im zweiten Teil der Dissertation werden klinisch-chemische Aspekte der Ilypo-
magnesie und Grastetanie besprochen.

En este informe se da un resumen de los puntos mâs importantes de la tesis dei
autor, que se publicaba en 1962.

Ee llama la atencion hacia el hecho que lactato de kalio, cloruro de kalio y lactato
de amonio reduccn la disponibilidad del magnesio del pienso.

En la segunda parte de la tesis se discuten aspectos clinico-quimicos de hipomag-
nesemia y tetania de alimentación.

In 1959 was het aantal gevallen van salmonellose bij de mens zodanig, dat
van een landelijke epidemie kon worden gesproken. Epidemiologische
onderzoekingen in enkele grote steden wezen erop, dat gehakt als één van
de belangrijkste bronnen van besmetting moet worden beschouwd. Een en
ander is aanleiding geworden een onderzoek in te stellen naar het voor-
komen van Salmonella in gehakt.

Daartoe werden met medewerking van ambtenaren van de Veterinaire In-
spectie en van de desbetreffende Vleeskeuringsdienst op een bepaalde dag
in de maand juli bij alle slagerijen in een bepaalde stad hoeveelheden van
100 gram gehakt over de toonbank verkocht. De monsters werden zo snel
mogelijk naar het Laboratorium voor Zoönosen gebracht. Aldaar werd het
hele monster volgens de op dit laboratorium gebruikelijke technieken op
Salmonella onderzocht.

Gezien de resultaten (zie tabel) werd besloten, dit onderzoek ieder jaar op
ongeveer dezelfde datum te doen plaatsvinden. Bovendien werd het onder-
zoek ook eenmaal gedurende de winter van 1963 verricht. De resultaten zijn
vermeld in bijgaande tabel.

Van 1959 tot cn met 1964 werd in een bepaalde stad van alle slagerijen onderzoek
verricht naar het voorkomen van Salmonella in gehakt.
De resultaten zijn in ccn tabel vastgelegd.

From 1959 up to and including 1964 from all butcher\'s shops in a certain town
studies were carricd out about the occurrence of Salmonella in minced meat.
The results arc compiled in a tabic.

1 Dr. P. A. M. Guinee; dierenarts-bacterioloog. Laboratorium voor Zoönosen
van het Rijks Instituut voor de Volk.s.gezondhcid: Sterrenbos 1, Utrecht.

2 Dr. E. H. Kampelmacher; hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen van
het Rijks Instituut voor dc Volks.gezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

3 Drs. M. van Schothorst, dierenarts-bacterioloog, Laboratorium voor Zoönosen
van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

Resultaten van het onderzoek van monsters gehakt genomen op of omstreeks
25 juli van de jaren 1959 tjm 1964 in alle slagerijen van een bepaa\'de stad.

DE UITROEIING VAN RUNDER\'LUBERCULOSE IN TASMANIË.
Meld rum, G. K.: Bovine brucellosis eradication in Tasmania. Auslr. Vet ]., 39
345, (1963).

Reeds vanaf 1935 is in Tasmanië, dat als eiland aan de zuidkant van Australië een
afgesloten gebied vormt, een bestrijding van abortus-Bang op vrijwillige basis ge-
weest. De regering heeft deze bestrijding zoveel mogelijk aangemoedigd. Mede
door de eisen van de inspectie van de openbare gezondheid.szorg t.a.v. leverantie
van abortus-vrije melk aan de grote bevolkingscentra .,\'elukte het in het grootste deel
van Tasmanië de ziekte uit te roeien door middel van het systematisch afslachten van
reactiedieren. Vanaf 1949 werd het bestrijdingssysteem gewijzigd en werd over-
geschakeld van de vrijwillige bestrijding op de verplichte, met de bedoeling de ziekte
uit te roeien. Slechts 2 districten werden hierbij niet in het algemeen programma
opgenomen. In deze 2 districten was van oorsprong de ziekte het veelvuldigst voor-
gekomen en werd vrij regelmatig geënt met Str. 19.

De leeftijd waarop oorspronkelijk geënt werd was die van 6—8 maanden. Deze
werd echter gewijzigd in die van 4—6 maanden, omdat men te veel nadelen van
entreacties onder\\\'ond bij de serologische onderkenning van besmette dieren op de
leeftijd van 2 jaar.

In 1961, dus in een periode van 12 jaar, was de uitroeiing der ziekte voltooid be-
halve in de 2 vermelde districten. Van 62000 runderen van 2 jaar en ouder, die
sinds juli 1961 aan een bloedonderzoek werden onderworpen, reageerden slechts
2 dieren positief en deze moesten op grond van hel bacteriologisch onderzoek bij
slachting en dc „herd history" nog als niet-.specifieke reacties worden beschouwd.
In maart 1963 waren er echter in het besmette Circular Head district nog 45 van de
700 bedrijven besmet; deze vormden natuurlijk een bedreiging voor de rest van het
land. In het 2e district was de toestand in 1963 nog iets ongunstiger, doch aan-
gezien dit district het King-eiland omvatte was dit voor het geheel van minder
betekenis.

De enting met Str. 19 was sedert 1949 in beide districten regelmatig en voor vrijwel
100% toegepast. Bij het bloedonderzoek van 244 vaarzen op vrije bedrijven aldaar
bleek ondanks de jonge entleeftijd nog altijd 15,6% lichte of verdachte reacties
te geven.

Het succes van de enting t.o.v. de bestrijding in de 2 besmette districten was veel
minder spectaculair dan door Stuart en medewerkers voor Californië in 1959
is vermeld geworden. Het percentage besmette dieren, dat in het begin (1949) 12,2
bedroeg, was in 11 jaar slechts teruggegaan tot 4,2%, doch het percentage besmette
bedrijven, die voor 2/3 uit melkrunderen en voor 1/3 uit vleesrunderen bestonden,
bedroeg nog 21,6%.

Daarna is men op een af.slachtsysteem overgegaan in het Circular Head district.
Zelfs werden gehele besmette bedrijven in hun geheel afgeslacht omdat dit dikwijls
voordeliger was zowel voor de staat als voor de eigenaar, dan regelmatig bloed-
onderzoek en afslachten van reactiedieren.

Schrijver meent dat men te veel vertrouwen heeft gehad in het uiteindelijk resultaat
van de enting en dat men ongetwijfeld verder zou .^ijn geweest wanneer men in de
2 sterk besmette districten ook het afslachtsysteem van het begin af aan had toegepast.
Schrijver is, evenals zijn collega R e g g in Nieuw Zeeland bij de bestrijding van de
echinococcosis daar, van mening dat bij dc bestrijding van brucellosis in Tasmanië
te weinig een beroep is gedaan op de activiteit van plaatselijke organisaties.

HET VOORKOMEN VAN PYOGENES-MASTITIS IN DUITSLAND.
H e i d r i c h, H. J., F r i e b i g e r, E. und U t p o t t, J.: Untersuchungen über
die Pyogenes-mastitis des Rindes mit besonderer Berücksichtigung der Ferment-
therapie. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 77, 234, (1964).

Onderzocht werden 183 runderen met 205 zieke kwartieren in verschillende lactatie-
perioden. Dc algemene opvatting, dat cen pyogenes-mastitis meestal bij droogstaande
koeien optreedt geldt volgens schrijvers alleen voor dieren in z.g. „mestweiden". In
dc uitgesproken koudste maanden oktober tot mei kwamen 72,6% en in juni, juli
en augustus slechts 7,6% der vastgestelde pyogenes-mastitiden voor. Bij hun onder-
zoek bleken de achterkwartieren dubbel zo vaak aangetast tc worden als de voor-
kwartieren, terwijl tepelverwondingen en tepelmisvormingen even grote predispo-
nerende factoren waren als voor andere uierontstekingen. Bacteriologisch werd bij
ruim 85% C.pyogenes in reincultuur gekweekt en bij 15% een mcnginfectie, hetgeen
de opvatting van Diernhofer tegenspreekt, die uit het secretum van 64 pyogenes-
mastitiden 60 maal tevens kokken isoleerde.

(In dit onderzoek werden alleen dieren betrokken, die reeds eenmaal gekalfd hadden!
Ref.).

u m a n s, S. R. und Wintzer, H. J.: Zur Knochen- und Gclenkchirurgie beim
Pferd, men tierärztl. Mschr., 51, 217, (1964).

In dit artikel worden de vorderingen besproken, die de been- en gewrichtschirurgie
gemaakt heeft.

Uit eigen ervaring worden dc resultaten weergegeven van chirurgische behandeling
van intra-articulaire fracturen in koot- en kroongcwricht, resp. hoefgewricht (pro-
cessus extensorius). Het gaat hier om zgn. „Abspreng" fracturen, waarbij kleine
stukjes been vrij binnen de gcwrichtskapsel komen te liggen. De .sequestrotomie, die
na opening van het gewricht uitvoerbaar is, geeft zeer gunstige resultaten als het het
kroon- of kootgewricht betreft, minder gunstige resulaten echter bij het hoefgewricht.
De fractuur van de apex van een sesambcen heeft een veel gunstiger prognose ge-
kregen door operatief ingrijpen, waarbij de apex van het sesambeentje verwijderd
wordt.

Griffelbeenfacturen in het distale deel zijn geen zeldzaamheid, vooral bij dravers komt
deze giiffelbeenfractuur nu en dan voor. Operatieve behandeling, waarbij het distale
deel van het griffelbeen tot enkele centimeters boven de fractuurplaats wordt weg-
genomen, heeft gunstig resultaat.

Tenslotte wordt dc chirurgische behandeling van (aangeboren) laterale patellaluxatie
bij enige ponyveulcns beschreven. Hierbij wordt de fixatie lateraal van de gedis-
loceerde knieschijf zoveel mogelijk vrijgemaakt, en de fixatie naar mediaal verkort
en bevestigd. Bij enkele dieren werd de operatie met goed resultaat uitgevoerd.

1. Donald L. Lehman: An autoclaved medium for the growth and possible
differentiation of african trypanosomes. Ann. trap. Med. Parasit., 58, 6, (1964).

2. Donald L. Lehman: Some physico-chemical means and a cultural method
of differentiating Trypanosoma rhodesiense, T. brucei and 7\'. congolense. Ann. trop.
Med. Parasit., 58, 9, (1964).

De enige afdoende methode om uit te maken of een trypancsoom, die de morfolo-
gische kenmerken van de brucei groep vertoont, de voor de mens gevaarlijke T. rho-
desiense of de uitsluitend van diergeneeskundig belang zijnde T. brucei is, is de
infectie van een proefpersoon.

Dat dit veelal op ernstige bezwaren stuit is niet moeilijk voor te stellen. Vandaar
dat er steeds gezoeht wordt naar een andere determinauemethode, b.v. op grond
van culturele eigenschappen. Nu zijn de thans bekende voedingsbodems voor de groei
van trypanosomen vaak niet zo eenvoudig te maken en niet te steriliseren, wat de
houdbaarheid niet bevordert. Trans wordt evenwel een bodem beschreven die wel
kan worden gesteriliseerd in een autoclaaf. Het interessante van deze bodem is nu
dat zowel T. brucei als T. rhodesiense er op willen groeien, maar met dit verschil
dat van T. brucei geen subcultures kunnen worden gemaakt. T. congolense groeit
niet op deze bodem.

Een andere mogelijkheid tot differentiatie is misschien mogelijk door gebruik te
maken van de reeds in 1924 waargenomen verschillen in resistentie van de trypanoso-
mensoorten tegen de zoutconcentraties in het milieu.

Dit is thans opnieuw onderzocht waarbij bleek dat bij het gebruik van natrium
chloride en natrium citraat oplossingen van verschillende sterkte T. brucei veel beter
in staat was om de hogere concentraties te overleven dan T. rhodesiense. T. con-
golense kon zelfs de laagst gebruikte concentratie niet overleven
Op grond van bovengenoemde vindingen werd nu een difasische voedingsbodem ont-
wikkeld, waarbij in de vloeibare fase een empirisch gevonden concentratie van beide
genoemde zouten aanwezig was. In deze voedingsbodem stierf T. congolense onmid-
dellijk af, terwijl T. rhodesiense het slechts 3 dagen uithield. T. brucei groeide uit-
stekend en subcultures konden worden verkregen op andere voedingsbodems.
Deze resultaten zijn veelbelovend, maar uitgebreide onderzoekingen waarbij proefper-
sonean zullen moeten worden gebruikt zijn nodig om tot definitieve conclusies te
komen.

Kotter, L., Schels, H. und T e r p s t r a, G.: Zum Vorkommen von Sal-
monellen in Fleisch und Fleischerzeugnissen sowie anderen Lebensmitteln tierischer
Herkunft. Archiv. Lebensm. hyg., 15, 172, (1964).

In de op 12 juni jl. gehouden ledenvergadering „des Bundes für Lebensmittelkunde"
is door een der auteurs een voordracht gehouden over het in de titel genoemde onder-
werp. Er wordt een overzicht gegeven van de Salmonella-risico\'s door consumptie der
van dierlijke oorsprong stammende levensmiddelen.

Vermeldenswaard uit dit overzicht is dat ook deze auteurs op grond van de literatuur
uitgedragen hebben dat uit om ziekteredenen in B.O. genomen varkens hoogstens in
1% en uit willekeurige niet verdachte andere varkens bij meer hierop gericht onder-
zoek tot 30% der gevallen positieve resultaten werden bereikt. Zij stellen hiervoor de
„amtlich" voorgeschreven wijze van B.O. in gebreke. Van betekenis is ook dat de
methode van afkoelen van kippen in koele of ij.swatercontainers als een grote con-
taminatiewijze wordt bevonden; zij geven als alternatief aan om de dieren aan de
slachtlijn te laten en een meer of minder langdurige — ijswater — sproeifase in te
lassen.

De voor ons — als exporterend land, ref, — meest belangrijke conclusie is wel dat het
standpunt werd verkondigd dat dc frequentie der positieve bevindingen voornamelijk
van de wijze van onderzoek afhangt en voorts dat het niet rrogclijk is „Lebensmittel
tierischer Herkunft durchweg Salmonellen-frei in den Verkehr zu bringen".
Bij de beoordeling op grond van de West-duitse Levensmiddelenwet moet volgens
auteurs met genoemde gevolgtrekkingen rekening gehouden worden. Flet kiemgetal
en de mogelijkheden tot kiemvermeerdering, zulks in verband met de aard van de
grondstof en het uiteindelijk hiervan te maken consumptiegoed, zijn verschillend te
beoordelen.

(Crosby Lockwoon & Son Ltd., London, 1964; 6 tabellen, 7 grafieken en foto\'s,
127 pp. tekst, 22 pp. literatuurcitaten (813 nummers); 14 x 22 cm, geb. 40 shil-
lings) .

Dit bock is het zevende deeltje in de reeks van monografieën over voeding.
Deze bijdragen hebben ten doel verschillende aspecten van het verband tussen
de voeding en de gezondheidstoestand van mens en dier te belichten. De redactie van
deze reeks wordt gevoerd door de Fransman André Voisin.

De opzet van dit deeltje is de invloed na te gaan van enzymologische stoornissen,
veroorzaakt door een tekort, een overmaat of een gebrekkig evenwicht van speci-
fieke nutriënten. Omdat de wetenschap op dit gebied nog niet ver gevorderd is,
heeft de schrijver zich, terecht, beperkt tot die onder-A-erpen, v.aarop het moderne
onderzoek reeds enig licht heeft geworpen. Hij onthoudt zich m.a.w. zoveel mogelijk
van speculaties.

Dr. Gallagher, werkzaam op het Mc Master Animal Health Laboratory,
C.S.I.R.O., Australia is, zoals Sir Roy Cameron, Director of the Graham Re-
search Laboratories at University College Hospital Medical School, London mede-
deelt „a practical veterinarian as well as a specialized biochemist and pathologist."
De uiteenzettingen van de schrijver over ziekelijke stoornissen bij dieren berusten op
waarnemingen en ervaringen „in the field" en zijn daardoor van des te meer betekenis.
Dat hierbij terdege rekening wordt gehouden met de wetenschappelijke hoofdstukken
tonen de inleidende hoofdstukken, samengevat in Part I „Cellular metabolism and
susceptibility to nutritional factors", nl.:

3. Methods of studying disturbances of intracellular metabolism due to nutritional
or other factors.

Daarna volgt Part II „Enzymological disturbances due to nutritional deficiencies",
met als hoofdstukken:

Vervolgens komt Part III „Enzymological disturbances due to poisons or nutritional
factors in excess", onderverdeeld in:

9. Excess of minerals and inorganic poisons. (Copper, molybdenum, selenium,
nitrate or nitrite poisoning.)

10. Excess of organic nutritional factors and poisons (Cyanide, fluoroacetate, pyrroli-
zidine alkaloid, sporidesmin, carbon tetrachloride poisoning).

Tenslotte volgt Part IV „Nutritional and enzymological .aspects of infectious and
parasitic diseases", met als hoofdstukken:

11. Role of nutrition and enzymes in infectious diseases (Relationship of antibodies
and enzymes, starvation, protein deficiency, vitamin deficiencies).

12. Role of nutrition and enzymes in parasitic diseases (Helminths, protozoa).
Het spreekt wel vanzelf dat een deskundige, die dit boek leest, geneigd zal zijn hier en
daar een vraagteken te plaatsen. Een afkeuring mag men hierin echter niet zien: de
interpretatie van de verschijnselen is nu eenmaal aan verschil van inzicht onderhevig,
stellig op een terrein waar de achtergronden niet zelden nog in duisternis zijn gehuld.

Rrf. zou dit boek, alhoewel het nog lang niet een afgerond geheel vormt — het-
geen voorlopig wel een vrome wens zal blijven — gaarne in veler handen zien.
In de eerste plaats van studenten in de diergeneeskunde, die door de lezing ervan
in staat zullen zijn de betekenis van het hun op dit terrein der diergeneeskundige
wetenschap gegeven onderwijs met meer vrucht kritisch te bezien dan thans het geval
is, en omgekeerd de waarde van dit boek te toetsen aan de feiten en beschouwingen
die hun bij het onderwijs worden voorgelegd. Grondige bestudering van dit werk kan
dc kritische instelling van de studerende jeugd ten aanzien van dc vraagstukken
waarmede deze geconfronteerd wordt, slechts ten goede komen.

Maar dit boek zou tevens in handen moeten komen van hrn die reeds een eigen
verantwoordelijkheid dragen in de diergeneeskundige praktijk met haar talrijke nuan-
ceringen.

Op donderdag W december a.s. zal om 20.00 uur in de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren een klinische avond worden gehouden.
Alle belangstellenden zijn welkom.

Prof. Dr. G. H. B. Tennissen verzocht het volgende bekend te maken:
..Wie een exemplaar van de in mei 1959 uitgegeven List of Veterinary films and
films of Veterinary Interest, compiled by the Secretariat of the Permanent Committee
for the International Veterinary Congresses" in zijn bezit heeft, heeft recht op een
gratis exemplaar van de in mei 1964 uitgekomen appendix. Deze bevat gegevens
van ± 115 in en buiten ons land vervaardigde films, die ook buiten het land van
herkomst uitgeleend of verhuurd, dan wel verkocht worden. Ook vermeldt de
appendix nadere bijzonderheden over films, die in de catalogus van mei 1959 en
de appendix van mei 1961 zijn opgenomen.

Collega\'s die indertijd een catalogus (mei 1959) via de boekhandel besteld hebben,
dienen zich ter verkrij.ging van de appendix-1964 in verbinding te stellen met het
secretariaat van de Permanente Conunissie van de World Veterinary .Association,
.Adriaen van Ostadelaan 137. Utrecht, onder opgave van naam en adres van de be-
treffende boekhandelaar en datum van bestelling (ongeveer) van de catalogus."

Het valt te verwachten dat, als gevolg van het feit dat de consumptie van piep-
kuikens steeds meer in populariteit toeneemt, een bescheiden vraag zal ontstaan naar
andere pluimveesoorten.

1 Tekst van een voordracht, gehouden door Drs. C. L. v an L i m b o r g h voor de
afdeling Nederland van de World Poultry Science Association op 7 april 1964
(uitgegeven als medeling no. 7 van de Stichdng voor Wetenschappelijk Onder-
zoek op Diervoedergebied).

In de Verenigde Staten is dit proces al volop waar te nemen. De kalkoen In-, is
daar reeds een belangrijk produkt geworden en het is dan ook volgens ons slechts
een kwestie van tijd dat de kalkoen ook in Europa cen belangrijker plaats dan tot nu
toe zal innemen. Bovendien zijn in Europa de eerste veischijnselen op te merken van
enige vraag naar een andere pluimveesoort, namelijk de parelhoenders. Hierover
willen wij allereerst het een en ander mededelen.

Deze oorspronkelijk uit .Afrika afkomstige vogelsoort leent zich vrij behoorlijk voor
het houden in een industrieel opgezet bedrijf, in tegenstelling met bijvoorbeeld
fazanten, die hiervoor ongeschikt zijn.

Voor het economisch welslagen van een zakelijk opgezette onderneming is deze
eigenschap een eerste vereiste. Overigens moet worden vastgesteld dat het fokken
en mesten van parelhoendcrs, vooral in Nederland, nog in de kinderschoenen staat.
Het vorige jaar zijn enkele publikaties verschenen over dc resultaten met het mesten
van parelhoenders. Een samenvatting hiervan zullen wij u besparen omdat de ge-
publiceerde gegevens verre van volledig zijn. Wij zullen ons daarom beperken tot het
in het kort bespreken van enkele door ons zelf in Nederland opgedane ervaringen.
Vooraf kan echter worden vastgesteld dat er, óók in Nederland, reeds thans cen be-
scheiden, maar constante vraag naar parelhoenders is. De afzet vormt dus vooralsnog
geen probleem, te meer daar de prijs hoog is.

Om aan de vraag te kunnen voldoen is een zekere produktie nodig. Het uitgangs-
punt hiervoor vormt de fokkerij. Vastgesteld moet worden dat van een goede, weten-
schappelijk verantwoorde fokkerij in Nederland rnomonteel nog geen sprake is. Er
wordt nog van verschillende typen parelhoenders gebruik gemaakt en selectie wordt
niet toegepast.

Met betrekking tot het fokken van parelhoenders achten wij de volgende gegevens
van belang.

Het onderscheid tussen hennen en hanen is pas te zien als de dieren volwassen zijn,
dit is na ongeveer een jaar. Seksen geeft nog geen voor de praktijk bruikbare mogelijk-
heden. Het percentage miswijzingen ligt namelijk in de buurt van 30%.
De eierproduktic bedraagt 100—120 eieren per jaar. De produktie begint pas in het
vierde jaar terug te lopen, zodat — tot nu toe •— de fokhennen drie jaar aange-
houden kunnen worden, fict leggen van eieren is grotendeels aan een bepaald
seizoen gebonden en wel van april tot eind september, maar de leg wordt in de winter
niet geheel gestaakt. Het lijkt daarom gewenst na te gaan of bepaalde lichtbehande-
lingen of andere maatregelen het produceren van eieren gedurende het gehele jaar
mogelijk kunnen maken.

Voor foktomen is een haan op vier tot vijf hennen v-oldoende. De hennen zijn niet
of nauwelijks bereid hun eieren in voor dat doel aangebrachte nesten te leggen.
De schaal van de eieren is bijzonder sterk.

Zowel het bevruchtings- als het broeduitkomstpercentage schijnt te li.ggen tussen
75 en 90%.

Op grond van enkele door ons verrichte proeven kan het een en ander over het
mesten van parelhoenders worden medegedeeld.

De opzet van deze proeven was om, naast het opdoen van ervaring, enig inzicht te
verkrijgen in de meest gewenste verhouding tussen produktieve energie en eiwit
(G/P-ratio) op verschillende leeftijden.

Over de verkregen ervarin.gen kan het volgende worden medegedeeld. Parelhoendcrs
zijn op te kweken zoals piepkuikens wat betreft temperatuur, voedingsmethode, be-
lichting, enz. Het uitvalpercentage was zeer gering en bedroeg gemiddeld ca 1%.
Het aanbrengen van zitstokken in de hokken bleek aparte voordelen te bezitten. Het
rondrennen van de dieren werd erdoor verminderd. Ook het houden van dc dieren
onder rood of zwak licht bleek voordelen te bieden, vooral na een leeftijd van vier
weken. De voederconversie wordt er 10—15% door verlaagd. Kannibalisme, zoals
deze bv. bij fazanten kan optreden, komt niet voor.

Het gewiehtsverloop was als volgt. Het gemiddelde gewicht op 4 weken bedroeg
220—270 gram, op 8 weken 600—670 gram en op 12 weken 940—1020 gram. Na 12
weken bleek een duidelijke groeivertraging op te treden. Op 14 weken bedroeg het
gemiddelde gewicht ca 1110 gram en op 16 weken ca 1200 gram. Het gewicht van
volwassen parelhoenders zou ongeveer 1600—1800 gram zijn.

De voederconversie bedroeg, met de verbeterde huisvestingsmethode, gemiddeld op
4 weken ± 2.2, op 8 weken ± 3.0 en op 12 weken ± 3.8 op onze proefrantsoenen.
Op 16 weken was de conversie opgelopen tot ca 5.2.

Op grond van onze proefresultaten kan het volgende voedcrschema worden gead-
viseerd :

O— 2 weken: C/P ratio ca 70 (2025 Cal. produktieve energie; 29% ruw eiwit)
2— 6 weken: C/P ratio ca 90 (2200 Cal. „ „ ; 25% „ „ )

Het is dus gewenst om na 8 weken een hoog geconcentreerd rantsoen te blijven ver-
strekkken. Een daling van het ruw eiwit (r.e.) percentage naar ea 16% heeft een nog
vedere teruggang van de groei ten gevolge. Een startervoer met een hoog r.e.-per-
centage is gedurende twee weken voldoende. Verder onderzoek is in voorbereiding.
Het slachtverlies van ontdarmde parelhoenders bedraagt ca 13.7%, het totale slacht-
verlies ca 21.5%.

Vooral in Italië neemt de teelt van parelhoenders op het ogenblik toe. Industrieel
worden hier reeds ongeveer 5 miljoen dieren gehouden, deels op batterijen. In
Padua schijnen onderzoekingen te worden gedaan. Het zou aanbeveling verdienen
als bv, via de W.P.S.A. contacten met het daar gevestigde \'nstituut werden gelegd,
opdat van de resultaten die daar reeds zijn verkregen bij toekomstig onderzm-k in
Nederland gebruik kan worden gemaakt,

Met kalkoenen is veel onderzoek gedaan. Er zijn talrijke publikaties op dit .gebied,
vooral van Amerikaanse en Engelse onderzoekingen. Wij willen in het hierna volgende
slechts de vraag behandelen wat er in Nederland nodig is om een kalkoenenmesterij
op industriële basis op te zetten. Wij zullen dit vraagstuk in een viertal punten be-
spreken.

Het eerste punt waaraan aandacht moet worden besteed is de afzet. Zoals wij reeds
in onze inleiding opmerkten is ook in Europa een toenemende vraag te verwachten.
Er is trouwens al een zekere vraag naar kalkoenen. Voor een geregelde afzet komen
de zware kerstkalkoenen, vanwe.ge hun ,,Einmaligkeit", niet in aanmerking. De
vraag zal wel blijven, maar deze is ongeschikt voor een economische opzet. De teelt
zal gericht moeten zijn op kalkoenen voor de moderne gezinsgrootte, dus betrek-
kelijk kleine dieren en naar kalkoendclen waar het gehele jaar door vraag naar is.
Dit betekent een panklaar gewicht van gemiddeld 2 tot 2.5 kg. Een eerste probleem
is dus het vinden van een afzetorganisatie voor deze lichte kalkoenen. Is deze ge-
vonden dan komt het volgende probleem, de slachterij.

Dit is een gecompliceerd probleem vanwe.ge de technische eisen die gesteld moeten
worden en ook vanwege de eisen, die de consument stelt, o.m. wat het uiterlijk
betreft. Een slachtkuikenlijn is niet te .gebruiken. Er moet dus een speciale slachtlijn
worden aangcle.gd, hoewel ook van een slachtlijn voor <\'enden of kippen, als deze aan-
wezig is, gebruik kan worden .gemaakt.

Het doden vindt plaats na elektrisch verdoven en wel door achterin de keel de hals-
slagader door te snijden. Vervolgens moeten de dieren gedurende 3 tot 5 minuten
uitbloeden. Daarna worden ze gedurende 8 ä 10 minuten gebroeid bij een tempe-
ratuur van 50 tot 55° C.

Het plukken kan automatisch worden gedaan. Voor het ontdarmen mag de buik-
holte worden ontsloten tot ca 3 cm vóór de cloaca, omdat hier later de poten
tussen gestoken moeten worden.

Een voorkocling van het geslachte produkt op ca 0° C is gewenst. De verpakking
moet in vacuum-gezogen cryovac gebeuren. Hierbij worden de poten vastgezet
in de cloacaopcning. Het dier moet zoveel mogelijk worden „opgedrukt" om de
borst zo goed mogelijk te laten uitkomen. De vleugels worden weggedrukt in de
ruimte tussen de poten en de romp. Een vakkundige bedrukking van de cryovaczak
kan de laatste visuele moeilijkheden verdoezelen.

Daarna moet het produkt nog blank worden gemaakt. Dit is een consumentencis. Bij
onze proefnemingen is het, met behulp van een „blast-freezer" die —45° C invroor,
niet gelukt een blank produkt te krijgen. Opmerkelijke resultaten werden evenwel
verkregen met een zgn. „liquid freezer". Een temperatuur van •—15° C is al vol-
doende. Lagere temperaturen geven zelfs te witte kalkoenebouten. Na ca 20 minuten
zijn de dieren dan al ongeveer twee cm ingevroren. Daarna is het plaatsen in een
bewaarruimte met een temperatuur van —20° C voldoende. Een slachterij, die deze
methode kan toepassen is in Nederland nog niet aanwezig.

Om een regelmatige afzet tc kunnen garanderen is het nog niet absoluut nood-
zakelijk om een regelmatige mestcrij te hebben, maar deze laatste is wel nodig voor
een goede continu werkende slachterij. Hiermede komen wij aan de volgende schakel.

Het doel van een mestcrij moet zijn regelmatig het gehele jaar door kalkoenen te
mesten. Het gewenste eindgcwicht bedraagt gemiddeld ca 3 kg. De hennen komen
dan gemiddeld op een geslacht gewicht van plm. 2.4 kg, de hanen op gemiddeld
plm. 2.7 kg. De hanen kunnen, als dit gewicht nog tc zwaar is, ook gedeeld worden.
Een gemiddeld gewicht van 3 kg is met uitgebalanceerde rantsoenen en goede huis-
vesting te bereiken in 11 tot 12 weken met het huidige Nederlandse materiaal aan
Witte Breedborstkalkoenen. In het algemeen zullen de witte rassen voorkeur ver-
dienen boven de gekleurde rassen in verband met de huidkleur. De Witte Beltsville
schijnt een lagere grocisnelheid te hebben dan de Witte Breedborst. Een mestcrij met
een omloopsnelheid van 12 weken is echter, in vergelijking met piepkuikens, onren-
dabel onder de huidige prijsomstandigheden.

Om een rendabele mesterij op te zetten is het noodzakelijk om een doorschuif-
systeem in te voeren, waarbij dc gehele periode in drie delen van 4 weken wordt
verdeeld. De eerste 4 weken kunnen de dieren gehouden worden met ca 15 stuks
per m^. De temperatuur moet de eerste paar dagen ca 38" C zijn en kan dan ge-
leidelijk gaan dalen tot ca 25° C na 4 weken. Het eerste hok dient wat betreft kli-
maatsbeheersing (met behulp van verwarming, ventilatie, isolatie enz.) te voldoen
aan de hoogste eisen. Na 4 weken gaan de dieren naar een tweede afdeling met
een dubbele oppervlakte, dus 7—8 dieren/m\'\'. De temperatuur begint bij ca 25° C
en moet in 4 weken tijd dalen tot de te verwachten gemiddelde buitentemperatuur.
Ook in dit hok moet men het klimaat in de hand hebben. Op 8 weken leeftijd kunnen
de dieren dan naar een derde afdeling met een weer verdubbelde oppervlakte, dus
ca 4 dieren/m\'^. Deze afdeling kan in de open lucht zijn met ongeveer de helft over-
dekt tegen regen en felle zon. Onder dit afdak worden zitstokken aangebracht. Dc
eerste 4 weken kunnen de dieren op de grond blijven, daarna moeten ze op half
gaas/half lattenroosten (half om half in verband met borstblaren) en na 8 weken
geheel op een gazen bodem (verbreking oro-faecaal contact).

Tot 4 weken wordt meel gevoerd. Gedurende de eerste dagen wordt hierover wat
kort gesneden gras gestrooid. Er dient voor te worden gezorgd dat de kuikens geen
zaagsel of ander strooisel kunnen oppikken. Na 4 weken wordt overgegaan op pellets.
Het gewicht op 4 weken bedroeg in onze proeven gemiddeld 600-700 gram bij een
voederconversie van ca 1,6. Op 8 weken was dit gemiddeld 1800-1900 gram met een
conversie van ca 2,1 en op 11 tot 12 weken gemiddeld ca 3000 gram met een con-
versie van ca 2,6. Dit is dus veel gunstiger dan bij piepkuikens

De CiP ratio\'s waren resp. tot 4 weken, van 4-8 weken en van 8-11 ä 12 weken;
70 (2050/,30), H5 (2150/26) en 105 (2200/21). Door deze vrij snelle verwijding
treedt vooral bij de hennen voldoende vetafzet op, zodat de slachtkwaliteit op 12
weken uitstekend is. Op 8 weken, bij het naar buiten gaan, moeten de snavels worden
gebrand, ter voorkoming van kannibalisme.

Bij dit systeem kan uit één unit elke 5 weken worden afgeleverd, want na 4 weken
komt het eerste hok weer leeg. Er blijft dan een week over voor schoonmaken en
dergelijke voordat de nieuwe ééndagskuikens erin komen. Om de slachterij elke
week te laten draaien zouden dus minstens 5 units nodig zijn. Met dit doorschuif-
systeem wordt de grondoppcrvlakte constant maximaal benut. Ook warmte-technisch
en wat betreft isolatie en ventilatie biedt dit systeem alleen maar voordelen. Het
eerste hok vormt nl. slechts 1/7 van de ruimte die nodig is op 12 weken. Om het
hele jaar door te kunnen mesten is echter nodig, dat het hele jaar door ééndagskuikens
beschikbaar zijn en zo komen we aan de laatste schakel, namelijk de fokkerij.

In Nederland is van fokkerij van kalkoenen eigenlijk nog geen sprake. Er worden
slechts wat leggende hennen met hanen gehouden. Selecrie vindt niet of weinig
plaats en men laat alles aan de natuur over, dat wil zeggen dat er slechts kuikens te
krijgen zijn vanaf half april tot half september. In principe is deze kwestie gemak-
kelijk op te lossen. Hiervoor kan worden verwezen naar de Verenigde Staten en
Engeland. In Nederland is rnen hieraan nog niet begonnen, omdat er nog geen
industriële kalkoenmesterij is opgezet.

Op een leeftijd van ca 30 weken komen de hennen aan de leg. De broedeiproduktie
per hen bedraagt 40-60 eieren (totale ciproduktie per legseizoen 50-70 eieren). Het
uitkomstpercentage hiervan is gemiddeld ca 60%. De broedeieren kunnen maximaal
7 dagen worden bewaard bij 12° C en een reladcve vochtigheid van 80%. Per hen
is dus sprake van een geringe produktie-efficiëntie.
.Aantal hanen: 1 op ca 7 tot 12 hennen.

Voor een goed fokschema kan in principe worden verwezen naar de kuikenfokkerij.
Kalkoenen moeten verder een refractaire periode hebben, voordat ze aan de leg
komen. De beste verlichting.smethode zou de volgende zijn:

Bij 10 uur licht op een leeftijd van 20-23 weken begint de leg pas op 32 weken.
.Als eerder dan op 20 weken met de korte dagmethode wordt begonnen, moet die
periode langer duren dan drie weken! Te sterke lichtverkorting kan de dieren in
de rui doen vallen.

Voor hanen geldt hetzelfde schema. De korte dagperiode valt hier achter in de
periode van 23—26 weken.

Een en ander betekent dat speciale voorzieningen moeten worden getroffen om
ook in de winter eieren te krijgen. Dit kan worden bereiki met behulp van een
„donkere tunnel". Dit is een kwestie van technische voorzieningen. Een goede fok-
kerij vereist natuurlijk meer, maar kan naar analogie met de kippenfokkerij worden
opgezet. Wel dient dan rekening tc worden gehouden met de specifieke eigen-
schappen van de kalkoenen, waarbij het geringe aantal nakomelingen in de langere
tijd, die nodig is de voortgang zullen belemmeren.

Daar alle schakels in Nederland nog tot ontwikkeling moeten komen, en géén dezer
schakels alléén zal willen beginnen, zal dus integratie de aangewezen weg zijn.
Eigen onderzoek betreffende alle schakels, in het bijzonder wat betreft de mesterij
en de slachterij en in mindere mate de afzet en de fokkerij, heeft voldoende gegevens
opgeleverd om een geïntegreerde kalkoenmesterij in principe op te kunnen zetten.

IXth MEETING OF THE EUROPEAN MEAT RESEARCH WORKERS. SEP-
TEMBER 1963. BUDAPEST. IV¹)

12. K r y 1 o V a, N. N.; V o 1 o V i n s k a y a, V. P.; B a s a r o V a, K. I. (Rusland);
The role of volatile compounds in the taste and aroma, developed by smoking.
Onderzoek van dc verschillende rookfracties toonde aan dat de weinig vluchtige
componenten geur en smaak van het gerookte produkt ongunstig beïnvloeden.
\\\'an de meer vluchtige zijn het vooral de carbonylverbindingcn welke aange-
name invloeden uitoefenen.

Men scheidde de verschillende componenten door de rook achtereenvolgens
door 4 opnamemilicu\'s te leiden, waarin de temperatuur op ongeveer 75, 35,
O en —10°C werd gehouden. Het condensaat dat op 35° C werd vastgelegd
bevatte, behalve de carbonylverbindingcn, ook de fenolen. Door dit condensaat
met waterdamp over te destilleren kon men de fracties verder scheiden; zuren
en harsachtige stoffen bleven achter. Naast cen 5-tal aminen werden ook 5 orga-
nische zuren gevonden, te weten mieren-, azijn-, propion-, isoboter- en isovale-
riaanzuur en enkele basen. Uit gerookte vleeswaren konden dezelfde fracties ver-
kregen worden; rookworsten waren rijker aan aminen dan ongerooktc.
De scheiding cn identificcring der rookfracties werden uitgevoerd met behulp
van papierchromatografie, waarbij de zuren tot hydroxamine- en de basen
als hydrochlorideverbindingen werden omgezet.

.Algemeen wordt aangegeven dat voor de vleeswaren gebruikte verbranding van
zaagmelcn temperaturen tussen 300 en 450° G tot de beste rookcompositie aan-
leiding geven.

De onderzoeker betwijfelde of bij de langzaam verbrandende zaagselmassa inder-
daad zulke zijns inziens abnormale lage temperaturen heersten. Met elektronische
apparatuur werkende en 3 soorten van beukenzaagmeel van resp, 1,6, 0,25 en
9,15 mm fijnheid en 12% vocht bevattende kon hij aanzienlijke temperaturen
vaststellen en wel tussen 859 en 935° C, De fijnheid van het zaagmeel had
geen invloed op de temperatuur. Hij wijt de voorheen gemeten lage temperaturen
aan ondoelmatige meetmethoden en apparaten en veronderstelt voorts dat niet
de smeulende vuurhaard maar de temperatuur van de zich hieruit ontwikkelde
rook werd gemeten,

45. Zander, D.; Metz, K, (Oost-Duitsland) : Fortführung des elektrostatischen
Räucherns (Rohwurst und Schinken).

Voortbouwend op het onderzoek van Hader en Küchling, die de continu-
produktic van broeiworst door elektrostatisch roken, gecombineerd met de in-
fraroodverhitting, uitwerkten, hebben onderzoekers dezelfde procedure uitge-
werkt voor rauwe vleeswaren, uiteraard met weglating van de infraroodbe-
handeling.

Bij gebruik van „sproeielektroden" met een bepaalde capaciteit en op bepaalde
afstand lieten zich zowel hammen, vet en mager spek en rauwe worstsoorten zeer
,goed roken.

De scK)rt darm die gebruikt werd bij de onderscheiden worstsoorten was van
geen invloed op dc rookopname.

De duur van het gehele proces was 7,5 minuten; dc gunstigste spanning werd
bereikt met 80 kV.

46. Cola, J.; Singer, V,; L u k e s o v ä, M. (Tsjecho-Slowakije) : Anwendung
von flüssigen Gewürzkonzentraten, insbesondere von Knoblauch- und Zwiebel-
konzentraten, in mechanisierten und kontinuierlichen Herstellungslinien von
Räucherwaren in der Fleischindustrie.

1 Het le, 2e en 3e gedeelte van dit verslag treft men resp. aan op pag. 1188
(aflevering 16), pa.g, 1556 (aflevering 21) en pag. 1685 (aflevering 22) van
dit Tijdschrift.

Teneinde eonstante en steeds beschikbare toevoegingen van plantaardig karakter
bij de produktie van vleeswaren ter beschikking te hebben, werden o.m, concen-
traten van knofloof en uien bereid, welke aan een duurzaamheidstcst werden
onderworpen, door ze gedurende 8 maanden bij 10° C, te bewaren. De be-
reiding der concentraten door vacuumindikking van perssap .geeft wel een
nagenoeg steriel produkt, dat zich gemakkelijk laat verwerken en doseren. Bij
bewaring gedurende 8 maanden gaat echter ongeveer 50% der essentiële be-
standdelen — allicine van knoflook en thiosulfinaat van uien — verloren door
afbraak van de genoemde tamelijk labiele verbindin.gen.

48. Rahelic, S.; Rede, R.; N i k o 1 c, J. (Yoegoslavië) : Utilization of Hop-
pler\'s consistometer for examination of rheological properties of some meat
products.

Teneinde een objectief inzicht te krijgen in de kwaliteit van enkele vleespro-
dukten werd gebruik .gemaakt van de Hoppler\'s consistometer. De hardheid en
plasticiteit van vet en ingeblikt vlees werden ermee geirieten. De variatie van
dc metingen was in spek het grootst en in boterhamworst het kleinst. Er werd
geen overeenstemming gevonden tussen de resultaten voor hardheid en plasti-
citeit, wat deels toe te schrijven was aan fouten bij de plasticiteitmetin.g.
Voor een groot aantal monsters tegelijkertijd deugde de consistometer niet van-
wege de tijdrovende berekeningen.

51. Castagnoli, B.; Salerni, A. (Italië): Le controle bacteriologique de
la viande en enveloppe plastique sous vide.

Bij de nieuwe wijze van distributie van vers vlees, geproportioneerd en vacuum-
vóórverpakt in foliën, ging men ervan uit dat het produkt op maximaal 4° C
gehouden 4 dagen in .goede staat zou blijven.

Om dit te verifiëren werden vele monsters onderzocht op kiemgetal, op het
aantal coliformc kiemen en op het voorkomen van Salmonella-, Shigella- en
Clostridium-kicmen. Pathogene kiemen werden per 0,1 gram vlees nooit ge-
vonden. Het aantal coliforme e.a. kiemen was niet onbelangrijk toegenomen. Dc
bewaartemperatuur moet volgens de auteurs tot 1 ° C worden teruggebracht.

58. K a e s s, G.; W e i d e m a n, J. F. (.Australië): The influence of time from
slaughter to freezing on the development of freezer burn of beef muscle tissue.

Het verschijnsel, waarbij dcxjr bevriezen schroeiplekken aan de oppervlakte van
het vlees ontstaan, dc z.g. freezer burn, werd onderzocht aan monsters van de
M.semitendinosus van het rund.

Dit verschijnsel doet zich voor bij het bevriezen van vlees tot -10° C en
is kenbaar aan een wit doffe kleur aan de oppervlakte. Vooral het stadium
van rijping waarin het vlees zich tijdens het bevriezen bevindt en de snelheid
van bevriezen bleken belangrijk te zijn.

Optimale voorwaarden om „bevriesbrand" te vermijden zijn: de slachtdieren
moeten pas nadat rigor mortis is ingetreden langzaam worden ingevroren. His-
tologisch onderzoek toonde aan dat de snelheid van vriezen intracellulaire
kristallen in de spierfibrillen vormde waardoor een soort microband ontstond.

59. K a s s a i, D.; K a r p a t i, G y. (Hongarije): Ham curing with rapid cooling.

De onderzoekers koelden slachtwarmc hammen — nadat het vet verwijderd
en 7—8% pekel adergespoten was — gedurende twee uur in pekel van 22°
Bé met een temperatuur van —10° C.

Vervolgens werden de hammen gedurende 1/s—2 uur bij -1- 1° C bewaard en
daarna „gedraind" gedurende 3 dagen bij een temperatuur van 5° C. Voor
schouderham zou 1/a—2 dagen al voldoende zijn. Bij vergelijkend organolep-
tisch onderzoek bleken deze aldus bereide hammen in kleur, smaak en con-
sistentie niet onder te doen voor de op traditionele wijze bereide,

Het voordeel van deze nieuwe methode zou zijn dat men geen voorkoelruimte
meer nodig heeft, terwijl de koeling in pekel snel verloopt en goedkoper is.

60. N i 1 s s o n, T. (Zweden): Effect of controlled climate thawing upon the
bacterial flora in frozen meat.

Deze onderzoeker gaf een beschouwing over enkele experimenten die gedurende
de laatste twee jaren in Zweden werden uitgevoerd en waarbij men tracht te
komen tot een zo gunstig mogelijke ontdooimethode van diepgevroren runderen
en varkens.

Men maakt gebruik — niet alleen van invriestunnels, temperatuur —40°C —
maar ook van ontdooi tunnels, waardoor volgens bepaalde schema\'s lucht van
wisselende temperatuur en relatieve vochtigheid kan worden geblazen met een
snelheid van 4—5 mjsec. Ultra-violette bestraling moet zorgen voor zo klein
mogelijke oppervlaktekiemgetallen.

61. Shaw, Maxwell K. (Australië): The desinfection of the air of cool rooms
with lactid acid.

De onderzoeker berichtte over experimenten, waarbij hij de bekende formal-
dehyde-spray desinfectie vergeleek met een door hem ontwikkelde 50 vol.%
melkzuur-spray-desinfectie.

De resultaten waren volgens hem zeer bevredigend; men moet echter een op-
timale temperatuur en luchtvochtigheid in stand houden tijdens de desinfectie.
Bacteriën en gisten bleken zeer gevoelig, schimmels minder. Het grote voordeel
van melkzuur is, dat het niet schadelijk is voor de gezondheid.

62. Sin el 1, H. J.; El Shammaa (West-Duitsland): Neuzeitliche Kühlungs-
und Transportproblemc bei Schweinefleisch.

Koeling- en transportproblemen hangen nauw met elkaar samen indien men dc
kwaliteit van het vervoerde vlees wil handhaven. Gepleit wordt voor een snelle
koeling na de slachting door middel va de koude shock methode. Hierbij worden
de slachthclften in een ruimte van —25° tot —30° G gebracht. In verloop van
l\'/a uur vermindert de temperatuur in het binnenste van het vlees van -f 35° C
tot 7° G. Na 2/2 uur is dit ± 0° C geworden. Daarna wordt het vlees in
een koelruimte van ± 0° C gebracht tot dat het vervoerd wordt.
Bij deze methodiek bevroren (soms) alleen de oren. Tijdens het transport kan
dan, indien geen koelaggregaten ingebouwd zijn, van droog ijs en ventilatoren
gebruik worden gemaakt. Voor 60—80 varkens zou 50 kg droogijs voldoende
zijn voor een afstand van 600 km. Het gebruik van gewoon ijs op de grond ge-
strooid of in bakken voor ventilatoren bewaard, moet ten sterkste worden ont-
raden in verband met dc daarbij optredende hoge vochti.gheidsgraad. De con-
densatie op het vlees veroorzaakt nl. een aanzienlijke vermenigvuldiging van
de op het oppervlakte aanwezige micro-organismen.

63. B a r r a u d, Cl.; V o 1 f f, R. (Frankrijk): Determinadons quantitatives et
qualitatives des substances collagenes. Methodes chimiques et histologiques.

De onderzoekers bepaalden het collageengehalte in een aantal door henzelf ge-
maakte proefworsten langs chemische weg en met behulp van een door henzelf
ontwikkelde histometrischc methode. Zij komen tot de conclusie dat men om een
betrouwbare indruk te krijgen van het colla,geengchalte, beide methoden naast
elkaar moet gebruiken.

64. I n c z e, K. (Hongarije): Studies into the determination of the keeping
quality of semistcriled canned meat products.

I n c z e maakte uit een aantal modcl-hampasteurisatieproeven op dat aan cen
verwarming gedurende 80 minuten bij 65° C de voorkeur zou moeten worden
gegeven. Uit de resultaten, verkregen bij de beoordeling van 2500 monsters,

concludeerde hij dat de ammoniaktest weinig, de pH-bepaling in het geheel niet
bruikbaar is bij de bepaling van de houdbaarheid en het bederf. Goede resultaten
bereikte hij wel met de T.T.G.-test (filtreerpapier strookjes van 10 cm^ worden
geïmpregneerd met 0,1% T.T.C.-oplossing, daarna gedroogd; men drukt ze
op het te onderzoeken oppervlak, incubeert gedurende 90 minuten bij 30° C en
telt dan het aantal koloniën).

1)7, Sybesma, W.; Heer, Jeanette C. M. de (Nederland): The effect
on meat of differences in temperature and humidity.

De invloed van verschillende temperatuurniveau\'s voor de slachdng op de vlees-
kwaliteit werd onderzocht in experimenten met in totaal 109 Yorkshirevarkens.
Het bleek nu dat bepaalde temperatuurverschillen pas dan invloed hadden op
de vleeskwaliteit indien de relatieve vochtigheidsgraad een zekere hoogte be-
reikte. Uit het duidelijke verschil dat er bestond in histologische schildklier-
functie tussen de groepen werd geconcludeerd dat de slechtere vleeskwaliteit
in de groep met een hoktempcratuur van 20° C onder meer toe te schrijven
was aan een lagere stofwisseling.

Reeds thans wordt bekend gemaakt dat de landelijke vccvoedingsstudiedag van de
.A.C.V. Controle in 1965 zal worden .gehouden op woensdag 2 juni in het congres-
centrum „De Blije Werelt" te Lunteren.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 330-1, geproduceerd door het Centraal
Diergeneeskundig Instituut, afdeling Rotterdam, voldoet aan de gestelde eisen en is
mitsdien door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt
verklaard tot 1 november 1965.

12, .Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur. Restaurant Riche,
Arnhem, (pag. 1763)

16, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Irenczaal,
Groothandelsgcbouw, Rotterdam, (pag. 1765)

16, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel Modern,
Tilburg, (pag. 1700)

17, .Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Café-Restau-
rant Koekenbier, .Alkmaar, (pag. 1765)

17, Groep Dir. van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D. Vergadering, 10.15
uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 1765)

19, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, restaurant
Riche, Groningen, (pag. 1571)

22, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel „de Zon",
Ommen. (pag. 1699)

13, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren. Symposium, „de Uit-
hof", Utrecht, (pag. 1559)

6—9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.
1508)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congre;. Congres, Eindhoven,
(pa.g. 1192)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Luntercn. (pag. 1754)
3—7, Int. Unie van Ver. v. .Artsen-.Automobilisten. Congres, San Rerno. (pag.
1691)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 522, 643, 1690)

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690)

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Op 18 juli 1964 overleed plotseling op 60-jarige leef-
tijd A. J. Feberwee, sedert maart 1956 dierenarts bij
de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren te Utrecht
en vóórdien praktizerend dierenarts te Strijen.
In 1928 begon hij, na opgeleid te zijn geweest voor
en werkzaam te zijn geweest in de landbouw, zijn
studie als dierenarts.

Hoewel van iets oudere leeftijd dan zijn jaargenoten,
wist hij zich wonderwel aan te passen aan het milieu.
Hij was een geestig en opgewekt mede-student en hij
nam deel aan het verenigingsleven tot aan het einde
van zijn studie, in 1934.

Hij vestigde zich in Strijen en verwierf zich aldaar vele
vrienden, niet alleen onder buurt-collegae, maar ook
onder zijn cliënten.

Hij was een hartstochtelijk liefhebber van paarden en
hij wist speciaal over de rijsport veel te vertellen. Ook
in zijn werkperiode bij de Gezondheidsdienst heeft hij
zich met de ziektebestrijding bij de nog aanwezige
paarden bemoeid, hij hield zelf een rijpaard en kwam
mede daardoor in contact met manege\'s in en om de
stad Utrecht.

De Utrechtse boer, die hem goed kende, wist in hem
een gewaardeerd adviseur voor dierziektenbestrijding.
De Gezondheidsdienst heeft zijn werk, ofschoon zijn
taak als controlerend dierenarts niet steeds even ge-
makkelijk was, in hoge mate op prijs gesteld.
Zij verliest in hem een trouwe, oudere kracht, die ook
als collega bij de Utrechtse dierenartsen hoog in aan-
zien stond.

Moge het verlies voor zijn vrouw niet te smartelijk
zijn. Voor de kinderen, speciaal voor zijn jongste
dochter, is zijn heengaan een groot verlies, de fa-
milieband was sterk.
Hij ruste in vrede.

Johannes Pieter van der Slooten werd 20 december
1879 in den Haag geboren. In zijn eerste H.B.S.
schooljaar werd hij, als 14 jarige jongen, door een
ernstige ziekte getroffen, zodat hij deze middelbare
schoolopleiding moest opgeven.

Na zijn herstel voelde hij er niets meer voor, zijn
H.B.S. studie te vervolgen, besloot een ambacht te
leren en zich te gaan bekwamen in het vak van huis-
schilder. Hij kwam in de leer bij een bekende Haagse
schildersfirma en volgde bovendien een avondcursus
aan de Technische Hogeschool te Delft in het deco-
ratieschilderen. Toch kon deze opleiding hem niet
geheel bevredigen en, gezien zijn capaciteiten, valt het
niet te verwonderen, dat hij besloot, na het vervullen
van zijn dienstplicht, door het nemen van privaat-
lessen in de avonduren, zich te bekwamen voor het
toelatingsexamen van de toenmalige \'s Rijksveeartse-
nijschool te Utrecht.

Wellicht heeft de omstandigheid, dat zijn oudere broer
en verschillende familieleden een universitaire studie
hadden gekozen, op zijn keuze dierenarts te willen
worden, enig invloed gehad. Hij deed een zeer goed
toelatingsexamen (voor die dagen een zeldzaamheid)
en behaalde daarna, na een 4-jarige studie, op 12
augustus 1905 het diploma van dierenarts.
Van der Slooten was een begaafd mens. Hij was een
hoffelijk persoon en bezat bovendien een grote mate
van welsprekendheid. Het is niet te verwonderen, dat
zijn hart uitging naar het toneelspel en zo zien wij,
dal hij reeds als jongeling in den Haag lid werd van
een toneelclub, ivaarvan hij een zeer gewaardeerde
kracht bleek te zijn. Hij was een voordrachtskunstenaar
bij uitnemendheid, speelde dan ook uitstekend comedie
en werd overal gevraagd voor grappige voordrachten.
Stukken van Multatuli waren hem o.m. uit het hart
gegrepen.

Het was dan ook in deze toneelclub, dat hij als 19
jarige jongeling kennis maakte met mej. E. J. M. Le-
bert, die als onderwijzeres in den Haag ook lid was

van deze club. Eerst na een lange verloving, als gevolg
van een ernstige ziekte, kon de huwelijksvoltrekking in
september 1908 plaats vinden. Als echtgenote heeft zij
hem gedurende zijn gehele verdere leven trouw ter-
zijde gestaan. Uit dit huwelijk werden twee dochters
geboren.

Moeilijker is het voor mij de betekenis van Van dei
Slooten voor de Vereniging van Directeuren van Ge-
meentelijke Slachthuizen in Nederland en de invloed,
die hij gehad heeft op het tot stand komen van de
Vleeskeuringswet in ons land, te schetsen. Ik wil
trachten u hiervan toch een overzicht te geven.
Gezien zijn lichamelijke constitutie was het te begrij-
pen, dat zijn voorkeur uitging naar een ambtelijke
functie in de diergeneeskunde.

Direct na het behalen van zijn dierenartsdiploma volg-
de reeds zijn benoeming tot Onderdirecteur bij de ge-
meente-slachtplaats te Utrecht op 1 september 1905.
Deze functie bleef hij vervullen tot 15 oktober 1916.
Reeds spoedig na zijn indiensttreding op het slacht-
huis te Utrecht werd hij andermaal getroffen door een
ernstige longaandoening, welke hem noodzaakte, een
ligkuur van //q jaar in het Nederl. Sanatorium voor
tuberculose-patiënten te Davos te ondergaan. Hij heeft
het steeds als een zeer bijzonder voorrecht beschouwd,
dat hij geheel hersteld weer naar ons land mocht
terugkeren, temeer waar de Gemeente Utrecht bereid
was gebleken zijn functie gedurende zijn afwezigheid
niet alleen onvervuld te laten, maar hem ook nog
over deze periode volledig salaris uit te keren. Begrij-
pelijk dat het Sanatorium te Davos zijn gehele leven
lang zijn sympathie en steun heeft ondervonden.
Vanaf 1 mei 1913 was de onderdirecteur van de slacht-
plaats te Utrecht tevens dierenarts bij de Gemeentelijke
Keuringsdienst van eet- en drinkwaren, zoals toenter-
tijd de Keuringsdienst voor Waren heette, en welke
dienst op de eerste verdieping van het administratie-
gebouw van de slachtplaats een laboratorium had. Spe-
ciaal was hij belast met de melkcontrole en toezicht
op de stalhygiëne in de omgeving van Utrecht, welke
nevenfunctie hij meestal in de middag- en avonduren
uitoefende.

Dat een man met een scherp verstand als Van dei
Slooten had, met zijn kennis en doorzicht, zijn gevat-
heid en inzicht in juridische kwesties, zijn oprechtheid
en rechtvaardigheidsgevoel, zijn plichtsopvatting en
sterke persoonlijkheid, een grotere rol dan die van on-
derdirecteur op het Utrechtse slachthuis zou spelen,
was iedereen duidelijk. Door deze talrijke voortreffe-
lijke menselijke eigenschappen was hij als het ware
voorbeschikt voor de functie van slachthuisdirecteur en
zo zien wij dan ook dat hij met ingang van 15 oktober
1916 benoemd werd tot directeur van het Arnhemse
slachthuis.

Vanzelfsprekend werd hij lid van de Vereniging von
Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Neder-

land en spoedig kreeg hij zitting in het bestuur van
deze vereniging, eerst als penningmeester van 1919—
1922, daarna als secretaris van 1922—1926 en ten-
slotte als voorzitter van 1926—1936. In deze functies
heeft hij niet alleen veel gedaan in het belang van
bovengenoemde vereniging, maar ook in dat van de
openbare slachthuizen in Nederland en in dat van de
volksgezondheid in het algemeen.

Zijn zeer vele weloverwogen adviezen aan collega\'s en
in het bijzonder aan de veterinaire inspectie van de
volksgezondheid deden de toenmalige Hoofdinspecteur
Berger eens de opmerking maken, dat de Vleeskeu-
ringswet in de directeurskamer van het Arnhemse
slachthuis zijn oorsprong had gevonden. Herinnerd zij
hier o.a. aan de samenstelling van een Ontwerp Keu-
ringsregulatief door een commissie, waarin Van der
Slooten het voorzitterschap vervulde, en Prof. van
Oyen het secretariaat, en welke commissie, na een zes-
tiental vergaderingen, alle ten kantore van de voor-
zitter in .irnhem gehouden, tot een ontwerp van een
Ministeriële Beschikking over deze materie kwam.
Op de jaarvergadering van bovengenoemde vereni-
ging op 9 juli 1932 werd door Van der Slooten, als
voorzitter, een herdenkingsrede uitgesproken ter ge-
legenheid van het 25 jarig bestaan. In deze rede kwam
zijn liefde voor zijn werk als slachthuisdirecteur wel
heel sterk naar voren, toen hij, in alle oprechtheid,
verklaarde:

„dat geen vergadering hem zo dierbaar was, hem zo
sterkte en verkwikte, als die van de vereniging, en wel
daarom, omdat hij de wetenschap, die slachthuisdi-
recteuren beoefenen en de dagelijkse arbeid, die zij
vervullen, lief had; omdat de vereniging van haar op-
richting af in 1907 zich beijverd had te streven naar
de goede oplossing van de talrijke wetenschappelijke,
technische en maatschappelijke vraagstukken, die zich.
in verband met inrichting en beheer der gemeentelijke
slachthuizen konden voordoen".

In het werk voor de vereniging zag hij dan ook al
datgene geculmineerd, wat hij persoonlijk als zijn le-
venstaak beschouwde.

In 1928 kreeg hij van de regering de eervolle opdracht
om de slachthuisplannen te Sofia mede te helpen ont-
werpen en te beoordelen.

Toen hij in 1945 werd gepensioneerd cn derhalve,
overeenkomstig de statuten, als gewoon lid voor de ver-
eniging moest bedanken, en nadien als buitengewoon
lid het contact met de vereniging wenste te behouden,
werd hij in de vergadering van 16 februari 1946 spon-
taan bij acclamatie tot erelid van de vereniging be-
noemd, rnet het predicaat van ere-voorzitter. Nog vele
jaren nadien bleef hij een trouw bezoeker van de ver-
gaderingen en toonde een grote en warme belangstel-
ling voor alle vraagstukken, die zich voordeden. Vaak
mengde hij zich nog in de discussies en menigmaal
werd zijn advies op hoge prijs gesteld.

op I oktober 1929 kwam Van der Slooten weer in
Utrecht terug. Toen volgde nl. zijn benoeming tot
Directeur van de Gemeente-Slachtplaats aldaar. Tot
15 oktober 1945 heeft hij deze functie vervuld, was
daarbij tevens Lector in de Praktische Vleeskeuring
aan de Rijks-Universiteit te Utrecht. Vooral in deze
laatste functie heeft hij een groot aantal jongeren in-
gewijd in de geheimen van de vleeskeuring. Zijn de-
monstraties werden altijd met grote belangstelling ge-
volgd en zijn opmerkingen ter harte genomen.

Reeds spoedig na zijn indiensttreding te Utrecht
schreef Van der Slooten aan het gemeentebestuur:
„Ofschoon de toestand van de verschillende gebouwen
van de slachtplaats zeer bevredigend kan worden ge-
acht, voldoet de inrichting van de slachtplaats in haar
geheel niet meer aan de eisen, welke in deze gemeente
daaraan uit een bedrijfs- en uit een hygiënisch oogpunt
moeten worden gesteld. Ruimte, daglichtvoorziening,
wandbekleding, enz. laten veel te wensen over, de lig-
ging der verschillende lokalen ten opzichte van elkaar
vormt in menig opzicht een bedrijfsbelemmering en
tal van lokalen, waaraan grote behoefte bestaat, ont-
breken ten enen male. Deze toestand kan niet besten-
digd worden en ernstig zal moeten worden overwogen,
of door wijziging en uitbreiding een inrichting kan
worden verkregen, die nog geruime tijd op bevredi-
gende wijze in de behoeften voorziet, dan wel of zal
moeten worden worden overgegaan tot de bouw van
een geheel nieuwe slachtplaats."

In 1931 werden door hem dan ook reeds 2 voor-
stellen (één betreffende de bouw van een nieuwe
slachtplaats en één betreffende een ingrijpende ver-
bouwing en uitbreiding der bestaande inrichting) aan
Burgemeester en Wethouders van Utrecht uitgebracht.
Deze voorstellen hebben nooit de Raad bereikt. Be-
houdens enige ondergeschikte veranderingen in de loop
der dertiger jaren, als het aanbrengen van nieuwe
lichtkappen in de daken van de slachthallen, betege-
ling van runderhal, e.d. is er vnn al deze plannen he-
laas niets terecht gekomen. De crisisjaren na 1930 en
de oorlog van 1940—1945 waren hiervan de oorzaak.
Zoals hij mij later heeft medegedeeld, ivas het voor
hem een grote teleurstelling, dat hij in 1945 bij zijn
vertrek het slachthuis te Utrecht in een min of meer
verwaarloosde toestand aan zijn opvolger moest over-
laten.

Evenals ieder mens zijn ook hem tijdens zijn leven
decepties niet gespaard. Te vermelden valt nog dat de
regering zijn grote verdiensten erkende door hem in
1948 koninklijk te onderscheiden en te benoemen tot
Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
De laatste jaren vnn zijn leven heeft hij in rust en
nfzondering met zijn trouwe gnde in „Huize Henriette
Swellengrebel" te Utrecht doorgebrncht. Bezoek spon-
de hem geestelijk te veel in, toch was hij steeds dank-

baar nog enig medeleven van zijn vroegere medewer-
kers te mogen ontvangen. Op 28 april 1964 is hij ont-
slapen.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Wed. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Mogelijkheden voor dierenartsen in Nieuw-Zeeland.

Reeds vaker is er op gewezen, dat er mogelijkheden zijn voor Nederlandse dieren-
artsen om in Nieuw-Zeeland te praktizeren.

In verband hiermede kan worden medegedeeld, dat collega J. Leeuwenburg,
die als praktizerend dierenarts in Nieuw-Zeeland over ruime ervaring beschikt, 11
december a.s. in Nederland komt en 1 februari 1965 weer terug zal keren.
Collega Leeuwenburg is bereid alle inlichtingen te geven aan dierenartsen en a.s.
dierenartsen die voor Nieuw-Zeeland belangstelling hebben en voor geïnteresseerden
kan hij ook de nodige contacten leggen.

Tijdens zijn verblijf in Nederland is collega Leeuwenburg bereikbaar op het adres
van de fam. M. Huyser, Noldijk 5, Rijsoord (Z.H.), tel. (01806) 24 91.

Kort verslag van de ledenvergadering gehouden op 8 oktober 1964.
Op deze, door een 70-tal leden bezochte vergadering, kon de voorzitter speciaal
verwelkomen collega R. G o 1, namens het Hoofdbestuur, en de collegae Y. Heida.
Dr. Th. S. Zwanenburg en N. Werkman.

Bij de mededelingen maakte de voorzitter bekend, dat de brief van het Hoofdbe-
stuur betreffende de door de tarievencommissie voorgestelde minimum-tarieven voor
de 25 meest voorkomende handelingen niet in de afdelingsvergadering, maar in de
4 kringen besproken zal worden.

Besloten werd. dat er niet gestreefd zal worden een collega in het bestuur van de
provinciale Gezondheidsdienst opgenomen te krijgen; maar dat het afdelingsbestuur
4 keer per jaar zal vergadering met het bestuur van de Gezondheidsdienst.
De behandeling van de agenda van dc al,gemene vergadering leverde weinig discussie
op.

Na de pauze gaven de coile.gae Y. He i d a en Dr. Th. S. Z w a ne n b u r g een
uiteenzetting van de z.g. antibiotica-wet. Deze bespreking wekte vele vragen o|),
welke door de beide sprekers en colle,ga N, Werkman werden beantwoord.
Men was wel overtuigd van het belang van de totstandkoming van deze wet; uit
de discussie is echter zeer duidelijk gebleken dat deze wet ruimte biedt voor ver-
schillende interpretatie.

Bij de rondvraa.g bleek dat men graag een jurist benoemd wilde zien als adjunct-
secretaris.

Verslag van de Buitengewone Ledenvergadering op dinsdag 27-!0-\'64 in hotel ..de
Zon " te Ommen.

Om 20.15 uur opent de voorzitter de vergadering en heet 49 leden en 3 gasten
welkom, in het bijzonder de spreker, collega Dr. A. Herschel.
De lezing van coll. Herschel over „Verrorging en ziekten van mestkalveren", zal
de leden gestencild worden toegezonden en is te uitvoerig om er hier een verslag
van te geven. De vele vragen en de uitvoerige discussie hebben wel aangetoond,
dat met grote aandacht is geluisterd naar deze uitstekende voordracht. Collega
Herschel heeft zich volledig ingewerkt in de problemen der kalvermesterij, waardoor
hij ook vele onderwerpen voor nadere studie wil aanbevelen. De voorzitter brengt
de dank van alle aanwezi.gen over aan collega Dr. A. Herschel voor deze leerzanie
avond.

Hirrna komt het voorstel van dc Tarieven Commissie betreffende een 22-ta! van
minimum tarieven voor de consultatieve praktijk aan de orde. Dit voorstel is de leden
niet toegezonden, omdat het aan de afdeling is gezonden, slechts om advies in tc
winnen. Met behulp van de binnengekomen adviezen zal de Tarieven Commissie dan
een definitieve lijst opstellen, waaraan wij ons dan ook hebben te houden. Indien
deze lijst was gezonden aan de leden, bestond het gevaar dat zij als definitieve lijst
zou worden gebruikt. Uit de algemene opmerkingen blijkt, dat men van mening is
dat ons werk, onze adviezen en onze verrichtingen behoorlijk gehonoreerd moeten
worden. Wij dienen met een bescheiden winstmarge op de verstrekte medicamenten
.genoegen te nemen. Het zal zeker dienstig zijn deze winstmarge tegelijk met dc
definitieve tarievenlijst vast te leggen.

Een meerderheid in de vergadering wil gaarne een hoger minimum tarief voor het
nachtwerk, dus ook voor de verlossin.gen \'s nachts. Meerdere minimum tarieven wil
men gaarne verhogen om de consultatieve praktijk zijn plaats te geven die het ver-
dient, Enkelen willen graag uitzonderingen maken voor sommige gevallen, om beneden
deze tarieven te mogen gaan. Een ieder is natuurlijk vrij bijzondere omstandigheden
te laten gelden bij het opmaken van de rekening. Wij zullen ons echter aan de
definitieve lijst moeten houden. De Tarieven Commissie zal op de hoogte gesteld
worden van de voorgestelde wijzigingen. Er wordt naar voren gebracht dat consult
beter klinkt dan visite-tarief, omdat het niet de reis is, waar het om gaat, maar het
verlenen van deskundige hulp.

Tegen één uur wordt deze zeer geanimeerde vergadering gesloten, waarna door
velen nog een hartig hapje wordt genoten.

De afdeling Gelderland van de Kon, Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
haar eerstvolgende vergadering houden op zaterdag 12 december a.s., om 14.30 uur
in Restaurant Riche, Arnhem.

Deze te Utrecht in Hotel des Pays Bas gehouden vergadering werd goed bezocht,
ongetwijfeld in verband met de behandeling van de nieuwe antibioticawet door de
collegae Kraai, Werkman cn Dr, Zwanenburg,

Te 20,05 uur opent de voorzitter de vergadering en spreekt behalve tot de genoemde
collegae ook een bijzonder woord van welkom tot de vertegenwoordigers van het
hoofdbestuur, de collegae K a r s e m e y e r en Dr, de Haan, van de afdeling Gel-
derland, collega L a n s i n k, en van de afdeling Zuid-Holland, de collegae Bruck-
wilder en Van der Velden, alsmede tol een tweetal introducé\'s, de colle.gae
Lycklama ä Nijeholt en Wouda.

.Als nieuwe leden werden bij acclamatie toegelaten de collegae Bor m, E 1 s i n g-
horst, Frens en Hem m i n g a.

Besloten werd als afdeling mee te werken aan de re.geling van de Meijerij t.a.v. de
ziektebestrijding bij kalveren.

Met de 22 voorgestelde tarieven voor de consultatieve praktijk werdt na enige
discussie akkoord gegaan.

In het tijdschrift verschenen van andere afdelingen al enkele verslagen betreffende
de behandeling van de antibioticawet. Daarom zal hier worden volstaan met enkele
korte opmerkingen betreffende de discussie.

De collegae van de Veeartsenijkundige Dienst hebben zich in onze afdeling voor-
treffelijk van hun voorlichtende taak gekweten. Collega Kraai hield de inleiding.
Dc hierop volgende zeer uitvoerige discussie gin.g in hoofdzaak over het gebruik van
hormonen en antibiotica door veeverloskundigen en castreurs, het „over de toon-
bank" verkopen van injectoren ter bestrijding van mastitis, het aanwijzen van K.I.-

stations als instituten, die antibiotica mogen gebruiken (in het sperma), het ont-
breken van een overgangstermijn in deze wet (dus alle illegale voorraden bij
onbevoegden kunnen straks zonder meer in beslag worden genomen), de verwerking
van therapeutische doses geneesmiddelen in mengvoeder (dankzij cen recente wij-
ziging van de verordening veevoeder 1961 legaal mogelijk geworden voor geneesmid-
delen afkomstig van plaatselijk praktizerende dierenartsen, voorzover deze een attest
hiervoor afgeven), de controle op de toepassing van antibioticawet en verordening
veevoeder (een beroep werd gedaan op de collegae misstanden onmiddelliijk via de
K.N.M.v.D. te signaleren), het opstellen van richtlijnen door de K.N.M.v.D. voor
haar leden betreffende het mengen van geneesmiddelen in mengvoeder, de voor-
lichting van het publiek van overheidswege over de nieuwe wettelijke regeling en
het feit, dat de nieuwe wetgeving aanzienlijk meer werk betekent voor de practici.
De collegae K a r s e m e y c r en Werkman deden een hartstochtelijk berCK-p op
de Nederlandse dierenartsen op de juiste wijze mee te werken aan de nieuwe
regelingen.

De avond was inmiddels reeds zover verstreken, dat het niet mogelijk was het
programma voor de .Algemene Vergadering van de K.N.M.v.D. volledig te behan-
delen.

Tot afgevaardigde in het Algemeen Bestuur werd bij acclamatie Dr. Koopmans
herkozen. Tot afgevaardigde en plaatsvcri-angend afgevaardigde in de .Algemeni
Vergadering werden respectievelijk collega Kraai en collega Blanken benoemd
Voor de functie van Voorzitter van de K.N.M.v.D. werden op collega Gomman-
d e u r 36 stemmen en op Prof. Dr. W a g e n a a r 1 stem uitgebracht. .Als lid voor
de Redactie werden voorgedragen Prof. Dr. W a g e n a a r, voor de vacature Prof. Dr.
van G i 1 s een driemanschap, nl. de collegae Van den Akker. Dr. de Bruin
en Vogel y en als uitbreiding van de Redactie collega Breukink. Op collega
Horbach werden 38 stemmen uitgebracht voor de functie van hoofdbestuurslid,
op collega Eenhoorn 37 stemmen voor de functie van secretaris van de Ereraad.
Voor de functie van lid van de Ereraad (vacature Ooms) werden 38 stemmen uit-
gebracht op collega Ooms, voor idem (vacature Eenhoorn) op collega Dr.
Talsma 19, op collega S c h u i 1 i n g 5, collega Boneschanscher 3 en
collega Schneider 1, voor idem (vacature Horbach) op collega Bone-
schanscher 22, collega S c h u i 1 i n g 4, collega T h. W. ,J. Hendrickx 3
en collega Dr. T al s m a 1.

Het beleid van Hoofdbestuur en .Algemeen Bestuur inzake het benoemen van een
adj. secretaris werd gelaakt.

Namens de afdeling zal op de Algemene Vergadering worden voorgesteld de notulen-
comrnissie jaarlijks door een andere afdeling tc laten aanwijzen, ereleden te benoemen
met een meerderheid van 80% (i.p.v. 2/3) van de stemmen en het hoofdbestuur in
overweging te geven het idee van een triumviraat voor het voorzitterschap nogmaals te
overwegen.

Des nachts omstreeks kwart voor cén werd de bijeenkomst door de voorzitter besloten
op korte termijn een nieuwe vergadering uit te sehi\'ijven ter behandeling \\an tle
resterende punten van dit agendapunt.

Deze eveneens in Hotel des Pays Bas gehouden vergadering werd redelijk goed be-
zocht. De voorzitter opende te 20.10 uur de vergadering en heette allen welkom,
in het bijzonder de secretaris van de K..N.M.V.D., collega Dr. de Haan en de
inleider van hedenavond, collega Poll.

.Als nieuwe leden traden tot de afdelin.g toe de collegae Barettaen Lyeklama
k N ij e h O 1 t.

Uit cen schrijven van de voorzitter van de K.N.M.v.D. bleek o.a., dat er dit jaar 190
nieuwe eerste jaars studenten in de diergeneeskunde in Utrecht zijn aangekomen.
Dc resterende programmapunten voor de .Algemene Vergadering passeerden in vrij
vlot tempo de revue.

Ernstige bezwaren werden ingebracht tegen het voorgestelde controle-systeem van
de contributicregeling (19 van de 29 aanwezige leden wenst controle van allen, die
niet de maximum contributie betalen). Het werd niet juist geacht, dat het accoun-
tantsrapport uitsluitend spreekt van controle, maar niet van het in orde bevinden
van de administratie. Men was van mening, dat de taak, verplichtingen en bevoegd-
heden van het .Algemeen Bestuur onvoldoende zijn omschreven, in het bijzonder op
financieel gebied (begrotingsoverschrijding). Betreurd werd, dat de K.N.M.v.D.
commissie voor postuniversitair onderwijs reeds enkele jaren niet heeft vergaderd.
De collegiale verhoudingen in de provincie Utrecht voimden het onderwerp van een
korte inleiding, gehouden door collega Poll uit Zeist. In hoofdzaak aan de hand
van de erecode van de K.N.M.v.D. besprak deze kritisch de verhouding tussen
de klinische instituten van de faculteit enerzijds en de practici in de provincie
Utrecht anderzijds. Uit de hierop volgende discussie bleek er bij de meeste aan-
wezigen begrip te bestaan voor de historisch in de provincie Utrecht gegroeide
situatie. Ten behoeve van het onderwijs aan de a.s. dierenartsen wordt door enkele
instituten polikliniek (te vergelijken met een spreekuur) gehouden en praktijk ge-
daan. Bij vestiging in onze provincie zal men hiermee bij de opbouw van een praktijk
terdege rekening moeten houden. De klinieken stellen het zeer op prijs, indien de
komst van patiënten tevoren (schriftelijk of telefonisch) zoveel mogelijk door de
practici wordt aangekondigd. .Anderzijds dient men zich te realiseren, dat met de
huidige stroom van patiënten het onmogelijk is van alle patiënten na te gaan in
hoeverre ze tevoren elders in behandeling zijn geweest en uitsluitend onbehandeld en
doorgezonden patiënten aan te nemen.

Tijdens de rondvraag werd de nieuwe antibioticawet — met name de controle op de
naleving hiervan -- weer ter tafel gebracht. Aan een rechterlijke uitspraak op korte
termijn betreffende begrippen als „een plaatselijk practiserend dierenarts", als zo-
danig „fungeren", „door of door bemiddeling van een dierenarts" en een „bedrijf"
wordt dringend behoefte gevoeld voor een goede naleving van deze nieuwe wettelijke
regeling.

Vlak voor het middernachtelijk uur sluit de voorzitter de vergadering onder dank-
zegging aan collega Poll voor zijn inleiding.

De afdeling Noord-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal de eerstvolgende vergadering houden op donderdag 17 december a.s., om 20.00
uur in Café-Restaurant Koekenbier. Alkmaar.

Vertoond zal worden de film „The Triumph of Research" van Merck, .Sharp en
Dohme .\\ederland N.V.

De afdeling Zuid-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
houdt haar eerstvolgende vergadering op woensdag 16 december a.s. om 20.00 uur
in de Irenezaal van het Croothandelsgebouw te Rotterdam.

De Groep organiseert haar volgende bijeenkomst op donderdag 17 december a.s., om
10.15 uur in Hotel Smits te Utrecht.

Op deze vergadering zullen de bestuursleden van de Groep een exposé geven over
de gehouden enquête.

Op donderdag 22 oktober jl. promoveerde onder
grote belangstelling eollega H. J. Wi n t z e r tot
doctor in de Diergeneeskunde op het proefschrift ge-
titeld: „Zur podotrochlitis chronica aseptica des
Pferdes". Promotor was Prof. Dr. S. R. X u m a n s.

Collega Wintzer is op 5 oktober 1926 geboren te
Halle (aan de Saaie) ten Noord-westen van Leipzig,
waar hij lager- en middelbaar onderwijs heeft ge-
volgd. In 1946 begon hij zijn studie in Leipzig, waar
hij in februari 1952 als dierenarts afstudeerde. Di-
rect daarop trad hij in dienst van de Universiteit
van Leipzig als assistent bij de chirurgie, onder lei-
ding van Prof. S c h e b i t z, waar hij tot 1955 ver-
bleef.

In dat jaar week hij met zijn vrouw via Berlijn uit naar het westen. Slechts enkele
bezittingen, in een onopvallende aktetas, vormde de bagage die kon worden meege-
nomen. Zijn directeur. Prof. Schebitz, was enige tijd eerder ook naar het westen
uit.geweken.

In West-Duitsland werkte eollega Wintzer eerst een half jaar als assistent in de
praktijk van wijlen collega K a 1 c h s c h m i d t in Eschenau. Deze collega Kalch-
schmidt is degene die de Headse Zone proeven ontwikkelde en propageerde.
Daarna ging collega Wintzer naar Zürich waar hij werkte bij Prof. S p ö r r i. In
samenwerking met Prof. D e t t w e i 1 e r, de bekende hartfysioloog uit Philadelphia
hield hij zich bezig met experimentele chirurgie, o.a. als doel directe afleiding van
het E.C.G. op te nemen. Daarna ging hij naar Utrecht waar hij in 1956 verbonden
werd aan de Kliniek voor Heelkunde, waaraan hij tot nu to<\' werkzaam is geweest.
Echter niet altijd in de kliniek, want van november 1961 tot april 1963 was hij hoofd
van de Afd. Röntgenologie als opvolger van de heer F r e d e r i k.
Het proefschrift berust op gegevens van 580 paarden die aan de Kliniek voor
Fleelkunde werden behandeld. Histologisch en röntgenologisch worden de verande-
ringen in het straalbeen nagegaan, terwijl verschillende paarden klinisch werden
vervolgd en enige therapieën zijn geprobeerd.

Op de promotie was als gast-opponent aanwezig Prof. Schebitz, thans hoogleraar
aan de paardenkliniek te Hannover. Deze stelde bij zijn oppositie veel belang in de
successen van een klein aantal behandelingen met antibiotica.

Tevens deed hij de mededeling dat in de toekomst de klinieken in Utreeht en Han-
nover zullen gaan samenwerken. Elk van de klinieken zal op bepaalde punten onder-
zoekingen verrichten, waarbij een perimlieke uitwisseling van gegevens zal plaats-
vinden. Hierbij voorkomt men onnodig dubbel werk.

Na afloop kwamen naast vele vrienden en bekenden uit Utreeht, ook vele belang-
stellenden uit de paarden-wereld doctor Wintzer gelukwensen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

J. .-X. Droppers, .Mex. Numankade 16, Utrecht.
P. .1. M. M. Gulick, Vrijthof 7, Oirschot.
Het Hoofdbestuur draagt de volgende coile.gae voor hel lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde voor:

Brand, A. te C\'ss, functie gewijzigd in D. bij Zwanenberg\'s Fabrieken N.V., tel.

Hout, F. in \'t; 1964; Nieuwerkerk a/d IJssel, \'s-Gravenweg 20; tel. (01803) 362;

Pol-van Dengeren, Mevr. W., van Hilversum naar Utrecht, M. A. de Ruyterstraat
7 bis; wetensch. ambt R.U. (F.d.D., afd. v. Bedrijfspluimveeziekten).

Daalen, E. A. van, te Bussum, te rekenen m.i.v. 1 november 1964, op zijn verzoek,
als Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (157)

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Rijvereniging „De .Solleysel" heeft de eer
u mede te delen, dat het voor het bestuursjaar 1964-1965 als volgt is samengesteld:

VV. R. M. Stolwijk,
A. A. Stokhof,
J. de Zwart,
Mej. J. V. Toorenburg,
A. J. Snoek,

Afdeling van
ACCOUNTANTSKANTOOR J. FORTUIN
UITSLUITEND BELASTINGCONSULENTEN
Utrechi • \'s-Gravenhage ■ Nijmegen

Het is niet een gevoel van oprechte vreugde, dat ik U allen op de 111e
.\\lgeinene Vergadering \\\'an onze Maatschappij mag venvelkomen.
De gedachten, die U hebben bezield de reis naar onze oude Academiestad
te ondernemen, zullen voor een groot gedeelte te danken zijn aan het feit,
dat het ontworpen programma ü aanlokkelijk voorkomt, doch ook ander-
zijds zal de vertrouwde sfeer, die als regel onze bijeenkomst ademt, op Uw
besluit van invloed zijn geweest.

Door het bezoeken van ons jaarlijks congres is U immers in de gelegen-
heid oude vrienden te ontmoeten, ervaringen uit te wisselen en nieuwe
vriendschapsbanden aan te knopen.

Mr. J. H. des Tombe, .aeretaris van het College van Curatoren, van de Rijks-
universiteit te Utrecht,

Drs. J. M. van den Born, directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
Drs. J. Mol, secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het Land-
bouwschap.

Dr. L. Hoedemaker, algemeen directeur van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut,

Mr. Steele-Bodger, vicc-presiderit of the British Veterinary .Association,
Dr. A. Deberdt, voorzitter van de Belgische Dierenartsen Vereniging,
Dr. V. d. Velde, secretaris van de Belgische Dierenartsen Vereniging,
de heer G. A. C. Bosch, secretaris van de Kon. Ned. Maatschappij tot bevordering
der Geneeskunst,

de heer Th. van der Linden, lid van het Hoofdbestuur der Ned. Maatschappij
tot bevordering der Tandheelkunde,

de heren V. H. Boysen en J. J. G. M. Oomen, resp. praeses en ab-actis van de
Diergeneeskundige Studenten Kring.

Wij stellen Uw tegenwoordigheid op hoge prijs, omdat U door Uw komst
alhier getuigenis aflegt van Uw belangstelling voor de diergeneeskundige
wetenschap en niet alleen dit, doch ook dat U kennis wilt nemen van de
problemen waarmede het diergeneeskundig beroep heden ten dage wordt
geconfronteerd.

1 M. Karsemeijer; voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde;
.Ambonstraat 12, Alphen a. d. Rijn.

In de woelige wereld van heden, waarin zich schier dagelijks grote ver-
anderingen voltrekken, is ook de Nederlandse dierenarts in het midden
van de branding geraakt en wij zullen ons derhalve op het heden en de
nabije toekomst dienen te bezinnen.

De sprekers van deze dag, die ons ten deze van voorlichdng zullen dienen,
wil ik dan ook gaarne eveneens een bijzonder welkom toeroepen.

Dat ik aan een drietal van de gasten en genodigden, die ik meende collec-
tief te moeten begroeten, nog een extra woord zal wijden, zult U mij wel
niet euvel duiden.

It is a great pleasure for me to welcome the Representative of the British
Veterinary Association, Mr. Steele-Bodger, vice-president of this Association.
The relations between your organization and ours are very close and since many
years the B.V.A. has received the Dutch colleagues with an overwhelming
hospitality.

Some Dutch veterinarians and also Prof. Seekles are members of honour of your
Association and I can assure you that we appreciate this fact highly.
I suppose it is a great difficulty for you that we will have to discuss several
important matters today in our own language, but nevertheless we hope that you
may take a good impression of our .Annual Congress with you when you go back to
your good old country.

In de tweede plaats zij hier een bijzonder woord van welkom toegeroepen aan de
vertegenwoordigers van de Belgische Dierenartsen Vereniging, welke zusterver-
eniging vandaag precies een week geleden met grote luister haar Eeuwfeest
heeft gevierd, bij welke gelegenheid onze Maatschappij door collega Gol en onder-
getekende, vergezeld van onze echtgenoten, werd vertegenwoordigd.
In een plechtige Academische zitting, gehouden in het Paleis voor Congressen
te Brussel is dit feit, in hoge tegenwoordigheid van Z.M. de Koning der Belgen, op
waarlijk indrukwekkende wijze herdacht.

Het zij mij gegund u beiden, namens de Nederlandse dierenartsen, nogmaals van
harte geluk te wensen met deze uitzonderlijke gebeurtenis.

Ook in 1963 hadden wij het verlies te betreuren van een aantal collega\'s,
die door de dood werden weggerukt.
Het waren de dierenartsen:

niet-leden van ée Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Dr. A. P. le Coulire te Bennekom,
J. W. Jongeneel le Alkmaar,
Dr. G. Lubberink te Hilversum,

buitengewoon leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Prof. Dr. h.c. L. H. Bretschneider te Utrecht.

Onder hen, die \\\'au ons heengingen, waren er over wier leven de avond-
schemering reeds was gedaald, doch onder hen waren er ook, voor wie
het leven nog allerlei beloften in een veelbelovende toekomst scheen in tc
houden, doch wij, mensen, kunnen bij hun verscheiden slechts het hoofd
buigen en wij moeten het onherroepelijke aanvaarden.

Onze deernis en medeleven gaan natuiarlijk in de eerste plaats uit naar de
gezinnen, waaraan zij werden ontrukt en die daardoor smartelijk werden
getroffen, doch ook in de rijen van onze Maatschappij lieten de overlede-
nen een ledige plaats achter, een gedachte die ons met weemoed vervult.
Ik moge U verzoeken op te staan en aan hun nagedachtenis enige ogen-
blikken van stilte te wijden.

Buiten het dal der schaduwen tredend, kunnen wij gelukkig nu het licht
begroeten van zonniger feiten.

Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw:
Prof. Dr. F. G. van der Kaay tc De Bilt,

Ridder in de Orde van Oranje Nassau:
C. van den Berg te Oude Wetering,
W. G. Monster tc Veendam,
G. R. Nicuhoff te Hardenberg.

Mevr. I. Bancrjec-Schotsman te Utrecht,
O. L. Beiboer te Ureterp,
J. P. C. Claessens te Heythuysen,
W. Misdorp te Amsterdam,

Dc directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, collega Drs. J. M. van den Born,
werd benoemd tot erelid van La Socicdad Peruana de Salud Publica,
en ondergetekende tot erelid van dc Belgische Dierenartsen Vereniging.

Reeds enige malen heb ik in de afgelopen jaren Uw aandacht gevraagd
omtrent gebeurtenissen en ontwikkelingen, die er gaande zijn in het kadei
van de Europese Economische Gemeenschap, met name voor zover het aan-
gelegenheden betreft, die voor de Nederlandse dierenartsen van belang
zullen zijn.

In de naam ligt reeds besloten, dat dit verdrag zich voornamelijk in het
economische vlak afspeelt en wij weten ook, dat met name de landbouw
en wat daarmede samenhangt, wel in de eerste plaats hierbij zijn betrokken.
En waar de dierenarts nauwe bindingen heeft met de agrarische sector
in ons economisch leven (vee, pluimvee en produkten daarvan) kan ver-
wacht worden, dat ook hij zich hiervoor bijzonder zal interesseren.

Daarom leek het mij goed deze gelegenheid nog eens te benutten U enige
nadere mededelingen te doen omtrent het werk van het „Comité de Liaison
des Vétérinaires de la Communauté Economique Européenne en wel voor
zover het de opleiding van dierenartsen in de zes lidstaten betreft.
Zoals U in de jaarrede van 1961 hebt kunnen beluisteren, is dit Comité in
1960 opgericht en bestaat het uit vertegenwoordigers van de veterinaire
beroepsverenigingen in de zes landen.

Op de voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst in 1962 werd
door mij een korte voordracht gehouden, getiteld „E.E.G. en dierenarts",
waarin de mededelingen van 1961 werden aangevuld en, waar nodig, ver-
der werden uitgewerkt.

Ik moge nogmaals in Uw herinnering terugroepen het feit, dat art. 57 van
het Verdrag van Rome in het kader der dienstverleningen handelt over dc
vrije vestiging, de wederzijdse erkenning van diploma\'s en de vrije ver-
richting van diensten. Met name is hier in het geding „het vrije beroep";
ergo voor ons het beroep van praktizerend dierenarts, daar art. 57 lid 2
o.m. spreekt over: de toegang tot werkzaamheden, anders dan in loondienst
en de uitoefening daarvan.

Volledigheidshalve kan hier nog gewezen worden op art. 57 sub .3, luiden-
de: „Wat de geneeskundige, paramedische en farmaceutische beroepen be-
treft, zal de geleidelijke opheffing van de beperkingen afhankelijk zijn van
de coördinatie van de voorwaarden, waaronder zij in dc verschillende lid-
staten wordt uitgeoefend."

Met nadruk worde hier nogmaals gestipuleerd, dat de richdijnen en ver-
dere bepalingen, voortvloeiend uit art. 57, uiteindelijk worden vastgesteld
door de Raad van Ministers der 6 landen op voorstel van de Commissie
(de zgn. Europese Commi.ssie). In dit verband spreekt het \\ anzelf, dat dc
betrokken Minister van een bepaald land zich in de eerste plaats zal laten
voorlichten door zijn eigen experts.

Wij kunnen het hogelijk waarderen, dat de Commissie ook de mening van
de beroepsorganisaties i.c. van de dierenartsen in dit verband wil peilen,
daar voor hen toch grote belangen op het spel staan.

Alle rapporten, verslagen en eventuele re.soluties worden door het secre-
tariaat van het Comité de Liaison dan ook aan de Europese Commissie ge-
zonden, zodat deze Commissie zich op de hoogte kan stellen van de me-
ningen van het Comité de Liaison, terwijl over bepaalde saillante punten
nog nadere gedachtenwisselingen kunnen plaatsvinden, zowel schriftelijk als
mondeling. De rapporteur voor de „vrije beroepen" bij de diensten van de

Commissie van de E.E.G. woont ook veelal de vergaderingen van het Co-
mité de Liaison bij.

U zult wel begrijpen, dat met het oog op art. 57 de „opleiding tot dieren-
arts" in de zes lid-staten van het hoogste belang moet worden geacht, daar
de gelijkwaardigheid van het dierenartsendiploma wel ongeveer vast moet
staan, al zal de opleiding op de diverse Faculteiten der Diergeneeskunde
en de „Ecoles Vétérinaires" bepaalde nuances blijven vertonen, doch de be-
slissing hierover behoort tot de taak en de verantwoordelijkheid van hen,
die met de wetenschappelijke opleiding der dierenartsen in ieder land zijn
belast.

Het zou zó kunnen worden gesteld: indien de opleiding in het land van
herkomst reëel gelijkwaardig is met de opleiding in het land van vestiging,
dan zou het strijdig zijn met de geest van het verdrag, indien de „vétéri-
naire migrant" (oneerbiedig gezegd: de import-dierenarts) nog vele be-
lemmeringen in de weg zouden worden gelegd.

Indien echter de opleiding in het land van herkomst belangrijk zou af-
wijken (in ongunstige zin) van die in het land van vestiging en de „vété-
rinaire migrant" zou zonder enige voorwaarden worden toegelaten, dan
zou dit een discriminatie betekenen voor de dierenartsen in het land van
\\ estiging, daar deze „eigen" dierenartsen een volwaardiger, langere en dus
duurdere opleiding hebben genoten dan de „vétérinaire migrant". Dit zou
in hoge mate onbillijk zijn.

Die, zo dicht mogelijk te benaderen, gelijkwaardigheid der diploma\'s is
dus een conditio sine qua non, willen de dierenartsen hun buitenlandse
collega\'s als gelijkwaardige partners tegemoet kunnen treden en in hun
midden opnemen.

U zult begrijpen, dat hierover slechts een globaal overzicht kan worden
gegeven, daar een uitgebreide behandeling van deze stof te veel tijd zou
vergen.

Het Comité de Liaison is unaniem van mening, dat de opleiding op de
middelbare scholen in de lid-staten praktisch wel als gelijkwaardig moet
worden beschouwd, hoewel er natuurlijk wel verschillen zijn.
Voor het „rijpmaken" van een jonge vrouw of man, zodat deze in staat
moeten worden geacht met vrucht het hoger onderwijs te kunnen volgen,
zouden hoogstens enige algemene richtlijnen kunnen worden aangegeven,
doch hoofdzaak zal altijd blijven een brede, algemene vorming en ieder
land zal moeten uitmaken, welke eisen men hieraan wil stellen.
Opmerkelijk is, dat in alle betrokken landen de toelatingsleeftijd tot het
hoger onderwijs globaal 18 of 19 jaar is; bij bijzonder begaafden mogelijk
17 jaar.

Het lijkt mij het eenvoudigst dit zeer in het kort te bespreken en mij dan
te bedienen van de algemene term „Ecole Vétérinaire" waaronder dan is
te verstaan een Diergeneeskundige Hogeschool met een eventuele binding
aan een Universiteit of een Faculteit der Diergeneeskunde ener Universi-
teit,

Hier zijn drie opleidingscentra en wel de Ecoles Vétérinaires te Alfort,
Lyon en Toulouse.

Na het behalen van het einddiploma van een middelbare school (bacca-
lauréat) moet de aanstaande veterinaire student een cursus volgen van
1 a 2 jaar aan een Universiteit voor het onderwijs in de Franse taal.
fysica, chemie, botanie en zoölogie; te vergelijken dus met ons propaedeu-
dsch jaar, of zo U wilt het eerste gedeelte van het kandidaatsexamen.
Daarna moet de kandidaat een toelatingsexamen doen om tot een Ecole
Vétérinaire te worden toegelaten. (Concours d\'Entrée). Dit is een zwaar
vergelijkend examen, zodat er in feite een numerus clausis is. Van Fran-
se zijde wordt dit bestreden. De duur van de studie aan de Ecole Vété-
rinaire is 4 jaar.

Na het laatste examen wordt een eenvoudig proefschrift fthèse) over
een veterinair onderwerp uitgewerkt (vordert 1 ä 2 maanden). De
openbare verdediging hier\\\'an vindt plaats ten overstaan van de Me-
dische Faculteit te Parijs, Lyon of Toulouse.

Na het einde van de middelbare school legt men een examen af (.Abi-
tur), waarna men zonder verder examen tot een Universiteit wordt
toegelaten.

Er zijn 4 opleidingscentra, en wel de Faculteiten der Diergeneeskunde
te Berlijn, München en Giessen en de zelfstandige Tierärztliche Hoch-
schule te Hannover.

Een academisch jaar is verdeeld in 2 semesters, ieder van 6 maanden.
De totale studieduur is momenteel nog 9 semesters; er wordt echter met
ijver gestreefd naar een verlenging tot 10 semesters. Na het laatste exa-
men aan de Faculteit (Hogeschool) is men Veterinär-Mediziner, doch
men is dan nog niet bevoegd praktijk uit te oefenen. Om de titel .,Tier-
arzt" te krijgen moet de Veterinär-Mediziner nog een „stage" doorlopen
van y2 jaar, (misschien binnenkort 1 jaar) bij ecn speciaal daarvoor
aangewezen practicus (Lehrtierarzt). Deze „Lehrtierärzte" worden door
de Regeringen der „Länder" benoemd op advies van de „Landestierärzte-
kammern".

De bedoeling van de stage is om de a.s. dierenarts ervaring te laten op-
doen in de omgang met de dierenbezitters, de behandeling van dc pa-
tiënten in de praktijk, de ethiek van het beroep enz.
Na afloop van de stage ontvangt de kandidaat cen schriftelijke verkla-
ring met beoordeling van zijn „Lehrtierarzt" en verleent de „f^andes-
regierung" op advies van de „Kammer" het diploma van „Tierarzt".
Italië.

Er zijn 9 opleidingscentra, alle Faculteiten van de respectievelijke Uni-
versiteiten en wel te Milaan, Bologna, Messina, Napels, Parma, Perugia,
Pisa, Sassari en Torino. Geen toelatingsexamen. De totale studieduur
is 4 jaar.

De leerstof voor de student is verdeeld in verplichte vakken en faculta-
tieve vakken; respectievelijk: insegnamenti fondamentali en insegnamenti
complementari.

Tot de laatste groep behoren o.m. parasitologie, microbiologie en immu-
nologie, topografische anatomie en operatieleer, farmacie, bijencultuur,
viscidtuur, avicultuur, landelijke economie, conservering van produkten
van dierlijke oorsprong, radiobiologie enz., in totaal 19 vakken. Hieruit
moet de student zes vakken kiezen, al naar de latere loopbaan, die hij
ambieert.

Of de student in deze 6 vakken een examen moet afleggen is niet be-
kend, doch in de praktijk zouden de gekozen vakken tot de insegnamenti
fondamentali gerekend kunnen worden.
Aldus de Italiaanse rapporten.

Na het 4e studiejaar wordt een thesis gepresenteerd over een bepaald
diergeneeskundig onderwerp en na verdediging hiervan verkrijgt men de
titel: „Dottore in medicina veterinaria" (op 2 Ecoles Vétérinaires) of
de titel: ,,Laurea in medicina veterinaria" (op 7 Ecoles Vétérinaires).
.Mvorens tot de praktijk te worden toegelaten moet de student daarna
nog een „stage" van 6 maanden doorlopen in verschillende klinieken en
instituten van de Ecole Vétérinaire of elders, waarna hij het staats-
examen voor dierenarts aflegt.

Na de middelbare school is er een pre-veterinaire opleiding van 2 jaar
aan de Universiteit (mathematica en de vier „natuur-wetenschappe-
lijke" vakken: chemie, fysica, botanie en zoölogie).
Daarna nog een 4-jarige studie aan de Veeartsenijschool.
Na het eindexamen is men doctor in de diergeneeskunde (geen thesis
dus), en is men volledig bevoegd alle veterinaire werkzaamheden te ver-
richten en kan men zich als practicus vestigen.

De situatie alhier is U uit de aard der zaak bekend, doch wel dient Uw
aandacht te worden gevestigd op het feit, dat met ingang van 1 sep-
tember 1963 de totale studieduur tot 6 jaar is teruggebracht en dat
het karakter van de natuurwetenschappelijke vakken in het eerste studie-
jaar enigszins is gewijzigd en meer afgestemd is op de verdere dierge-
neeskundige studie, terwijl tevens wekelijks reeds enige lesuren worden
gewijd aan embryologie, cytologie en fysiologie.
Het kandidaatsexamen wordt na 2J/2 jaar afgelegd.
Nadat over de veterinaire opleidingen in de lid-staten door de nationale
comité\'s rapporten waren ingediend zijn deze rapporten op de volgende
bijeenkomsten van het „Comité de Liaison" aan uitvoerige discussies onder-
worpen geweest: op 28 september 1961 te Amsterdam, op 10 mei 1962 te
Wiesbaden, op 25 oktober 1962 te Luxemburg en op 12 september 1963 te
Milaan. .Als uitvloeisel van één en ander zijn er de nodige verhandelingen
en commentaren opgesteld, die weer aanleiding gaven tot, soms zeer be-
wogen en moeizame, besprekingen.

Tot duidelijke resoluties als afronding van het geheel kon naen echter steeds
nog maar niet komen.

Ik mag U niet verhelen, dat er in de loop der jaren een controverse bleef
bestaan tussen de opvattingen van Italië en die der overige 5 landen.

Op 5 maart 1964 heeft het Comité de Liaison opnieuw te Luxemburg ver-
gaderd, nadat te voren van Nederlandse zijde, hierin gesteund door dc
Belgische delegatie, een „aide mémoire" was ingezonden, teneinde tot een
gemeenschappelijke standpuntsbepaling omtrent de diergeneeskundige op-
leidingen in de zes lid-staten te komen. Op deze laatste bijeenkomst was
helaas de Italiaanse delegatie om onbekende redenen niet aanwezig.

De volgende resoluties werden met algemene stemmen door de aanwezige
delegaties aanvaard:

1. Daar de opleiding op de middelbare scholen (enseignement secondaire)
in de zes landen wel als gelijkwaardig is te beschouwen, is een examen
om tot een Ecole Vétérinaire te worden toegelaten niet vereist. Zoals
reeds is opgemerkt kent alléén Frankrijk een „concours d\'entrée".

2. De vraag omtrent de wederzijdse erkenning van de globale diergenees-
kundige opleiding in de zes lid-staten hebben de delegaties met „ja"
beantwoord, echter op uitdrukkelijke voorwaarde, dat deze opleiding als
reëel gelijkwaardig is te beschouwen (dit is momenteel in Italië, doch
ook in Duitsland nog niet het geval).

3. Op de vraag of van de „vétérinaire migrant" het afleggen van aanvul-
lende examens moet worden geëist o\\ er vakken, welke verplicht zijn in
het land van binnenkomst, en facultatief in het land van origine, werd
eveneens een bevestigend antwoord gegeven.

4. De totale duur van de diergeneeskundige studies op de Ecoles Vétéri-
naires dient ten minste 5 jaar te zijn, waarvan minimaal één jaar moet
worden besteed aan het onderricht in de natuurwetenschappelijke vak-
ken.

Duidelijkheidshalve breng ik nog eens onder Uw aandacht, dat in
Frankrijk en België deze vakken gedurende respectievelijk 1 à 2 jaar
en 2 jaar (België) op de Universiteit worden onderwezen, waarbij zich
dan nog een 4-jarige studie op de Ecole Vétérinaire aansluit. In beide
genoemde landen is dus de totale duur der diergenec-skundige univer-
sitaire studie resp. 5 à 6 jaar; in Duitsland momenteel nog 4/2 jaar; in
Italië 4 jaar en in Nederland 6 jaar.

De gemiddelde leeftijd van de jonge afgestudeerde dierenarts in Italië
is 23 jaar; in de overige landen 25 jaar (Duitsland heeft een langere
middelbare schoolopleiding (Abitur)).

5. Omtrent de z.g. verplichte stages nà het universitair diergeneeskundig
examen alvorens de dierenarts tot de praktijk wordt toegelaten (Duits-
land - Italië) is de algemene conclusie: dit moeten de landen zelf re-
gelen; ook het eventueel examen na afloop van de stage (Italië). Indien
de stages noodzakelijk worden geacht, dan moeten dergelijke stages
worden doorlopen nà de afsluiting van de universitaire studie.

6. De titel van doctor in de diergeneeskunde is niet vereist; men spreke
van „vétérinaire diplômé" (dierenarts).

7. Een eventuele promotie (verdediging van een thesis) dient te ge-
schieden ten overstaan van de Hoogleraren van de Ecole Vétérinaire.

Tn Frankrijk promoveert de kandidaat voor de Medische Faculteit, het-
geen de Franse veterinaire hoogleraren ongev^\'enst vinden.

Ik mag U niet verhelen, dat de Italiaanse delegatie in juli 1964 tegen deze
resoluties protest heeft aangetekend.

Op de vergadering van 4 maart jl. is ook nog langdurig gediscussieerd over
de wenselijkheid c.q. noodzakelijkheid van een z.g. aanpassingsstage, (stage
d\'adaptation) van de „vétérinaire migrant", door te brengen in het land
van vestiging. Algemeen werd aangenomen, dat zo\'n aanpassingsstage wel
noodzakeHjk moet worden geacht (kennis van de taal van het betrokken
land, van de nationale wetgeving op diergeneeskundig gebied; van de be-
palingen op het gebied van de bestiijding van bepaalde besmettelijke dier-
ziekten door de Overheid en andere organen en op het gebied van de pre-
ventieve dierziektenbestrijding enz.).

Naar ons gevoel dient deze aanpassingsstage niet te lang te zijn. Over de
duur en de vorm van deze stage zullen nog nadere besprekingen in de na-
bije toekomst volgen, evenals over art. 55 van het verdrag van Rome, daar
de rapporteur van de Connni.ssie van Vestiging voor de „vrije beroepen" de
nadrukkelijke wens heeft geuit ons hierover nader te beraden.

De opvattingen van de leden van het Comité de Liaison, vastgesteld op de
vergadering te Wiesbaden in 1962, en ter kennis van de Commissie van
Vestiging voor de vrije beroepen gebracht omtrent art. 55 zouden te eng
en te formeel zijn gesteld (zie E.E.G. en dierenarts blz. 1627 van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde 1962) en dienden aan een nauwkeuriger ana-
lyse te worden onderworpen. \'Frouwens, door mij werd in genoemde ver-
handeling ook reeds hierop gewezen (zie blz. 1630 bovenaan).
Het is te verwachten, dat over dit befaamde art. 55 nog vele woorden zul-
len worden gesproken, daar de meningen hierover in de 6 landen nogal
uiteenlopen, en het vinden van een juiste interpretatie van het onderhavige
artikel niet eenvoudig zal zijn, hoewel, indien de opleidingen tot dierenarts
in de lid-staten voldoende zijn geharmoniseerd en gecoördineerd en dus
reëel als gelijkwaardig kunnen worden beschouwd, een aanvaardbare op-
lossing van de moeilijkheden moet kunnen worden gevonden.
Het kon wel eens zijn, dat de woorden „werkzaamheden voor de uitoefe-
ning van het overheidsgezag, zelfs al zijn die werkzaamheden incidenteel"
een heerlijke „kluif" voor de heren juristen zullen vormen, waarop zij hun
tanden kunnen proberen.

Ik heb gemeend nog eens Uw aandacht te moeten vragen voor deze inter-
nationale aangelegenheden daar de gedachte bij mij leeft, dat niet iedere
dierenarts in het vrije beroep zich voldoende bewust is welke belangen er
ook voor hem op het spel staan, terwijl toch wel kan worden aangenomen
dat een en ander uiterlijk op 31 december 1967 zal worden gerealiseerd.
Men bedenke daarbij dat de jaren snel voorbijgaan.

Het Hoofdbestuur, daarin gesteund door het Algemeen Bestuur, heeft als
algemeen thema van deze wetenschappelijke vergadering gekozen: De toe-
komst van het diergeneeskundig beroep.
Misschien juister gezegd: De toekomstverwachtingen.

Bij de keuze van de onderwerpen hebben wij gemeend ons te moeten be-
perken tot enige belangrijke facetten van dit vraagstuk, daar de activi-
teiten der dierenartsen zich over vele gebieden uitstrekken.

Wij kunnen ons niet aan de indruk onttrekken, dat er l)ij veie prakdze-
rende dierenartsen, met name in de praktijk der grote huisdieren, enige
bezorgdheid heerst, waardoor men de toekomst met een zekere ongerustheid
tegemoet ziet. Met name is dit het geval bij de jongere generatie, die toch
met zoveel enthousiasme deze werkkring heeft gekozen.
Bijna nimmer gedurende de laatste 50 jaren is de kwakzah-erij tot zulk een
hoogtepunt, als wij vandaag beleven, gestegen, terwijl de onbeperkte han-
del in diergeneesmiddelen vormen heeft aangenomen, die in hoge mate be-
denkelijk zijn, zowel voor de volksgezondheid als voor de gezondheids-
toestand van de veestapel en de pluimveebcdrijven.

Ook kan rusUg worden geconstateerd, dat het beroep van dierenarts, in
weerwil van een langdurige en kostbare opleiding om die titel te verwer-
ven, in Nederland maar een matige bescherming geniet, althans niet zó dat
we hierover kunnen roemen.

Daarbij komt nog, dat het in de veehouderij en aanverwante bedrijven de
laatste jaren minder rooskleurig is geweest en daar het dierenartsenbestaan
ten nauwste is verweven met de agrarische welvaart is het begrijpelijk, dat
de practicus hiervan de terugslag ondervindt. Hierdoor komen vooral de
jongere dierenartsen, die door de omstandigheden daartoe gedwongen
soms nogal grote financiële lasten op zich hebben moeten nemen, in het
gedrang.

Misschien wordt het de jonge dierenarts, daartoe aangemoedigd door niet
altijd nuchter-zakelijke adviezen van allerlei bemiddelingsinstanties, wel
eens te gemakkelijk gemaakt. Men kan ook van een jonge man niet ver-
wachten, dat hij alle consequenties hiervan zo direct kan overzien. De wel-
vaartsstaat, waarin wij momenteel leven, heeft ook haar bedenkelijke kan-
ten en het gevaar is zeker niet denkbeeldig dat men zich laat meesleuren
om op een te hoog niveau te gaan leven (liet statussymbool doet opgeld!)
Wij allen moeten echter bedenken, dat de economie steeds aan schomme-
lingen onderhevig is; de conjunctuur in de loop der tijden vertoont meer
het beeld van een golvende dan van een strenge rechte lijn. De vermanen-
de woorden van Madame Laetitia, gericht tot haar grote zoon Napoleon,
toen diens roem als Keizer der Fransen tot duizelingwekkende hoogte was
gestegen: „Pourvu que (ja dure", zouden ook voor ons gesproken kunnen
zijn.

Daarnaast is er nog iets, waarop de aandacht dient to worden gevestigd.
In de jaren, die achter ons liggen, is er steeds geadviseerd — cn het zij
hier met de meeste aandrang herhaald - dat bij overname van prak-
tijken, associaties en zelfs bij assistentschapjjen de afspraken en voorwaar-
den in deugdelijke, schriftelijke overeenkomsten dienen te worden vastge-
legd. De Ereraad is ten allen tijde bereid de collega\'s hierin met raad en
daad ter zijde te staan.

Dit wordt wel eens verzuimd en fierhaaldelijk worden wij nu geconfron-
teerd met conflictsituades, die voor de betrokkenen uiterst pijnlijk zijn.
Zelfs is het voorgekomen, dat in een bepaald contract tussen twee collega\'s
de Ereraad als arbitrage-commissie was genoemd, geheel te goeder trouw
overigens, zonder dat de Ereraad hierover was geraadpleegd.
Het oude spreekwoord: „Een goed akkoord maakt een zachte scheiding"
heeft nog niets van zijn waarde ingeboet.

er ontwikkelingen gaande, waardoor ook van de dierenartsen zal worden
gevraagd zich hierbij aan te passen. Men denke slechts aan de vergroting
van de bedrijven, het opvoeren van de produktiviteit en de industrialisatie
van varkens-, kalveren- en pluimveebedrijven. Niet verheeld mag worden,
dat dit voor de betrokkenen een zware opgave is.

Het Hoofdbestuur heeft dan ook gemeend een commissie te moeten instel-
len met de opdracht een aantal vraagstukken, die zich in de grote-huis-
dieren praktijk voordoen, aan een onderzoek te onderwerpen en zo moge-
lijk wegen aan te geven, die tot verbetering van ongewenste toestanden
kunnen leiden.

Wel is het Hoofdbestuur de mening toegedaan, dat men deze problemen
met de nodige nuchterheid dient te benaderen. Het zich verliezen in diep-
gaande, economische en sociologische beschouwingen, waaraan zelfs een
zekere filosofie niet vreemd is, dient te worden vermeden.
Immers het staat onherroepelijk vast, dat, wil men zich als practicus hand-
haven, men zich niet vast dient te klemmen aan dergelijke beschouwingen,
doch dat men zal moeten tonen, wat men waard is. Een gedegen kennis van
het vak, die nimmer mag verouderen doch zich steeds moet vernieuwen; een
open oog hebben voor nieuwe verhoudingen en nieuwe ontwikkelingen;
het zich de tijd gunnen om door een grondig en minitueus onderzoek een
juiste diagnose trachten te stellen; het niet schuwen om in moeilijke ge-
vallen de hulp in te roepen van meer specialistische onderzoekingsinstituten
en laboratoria; persoonlijke eigenschappen om op de juiste wijze en met
tact met de cliënten om te gaan; de bereidheid om onder alle omstandig-
heden te willen „dienen"; de voortdurende raadsman willen zijn van de
veehouder op allerlei gebied: het zijn allemaal factoren die voor de waarde
van de ,,all round" practicus van grote betekenis zijn.
En hoe moeilijk heden ten dage de taak van de practicus ook moge zijn, hoe
onvoldoende beschermd hij zich weet door de vloedgolf van kwakzalverij
en geneesmiddelenmiscre, die zijn bestaan dreigt te overspoelen, hij late
zich niet door moedeloosheid terneer drukken en hij late zich ook niet mee-
sleuren op wegen, die ethisch niet verantwoord zijn!

Moge de slagzin: „night is darkest before the dawn" aan de Nederlandse
jjracticus worden bewaarheid en moge voor hem spoedig een nieuwe da-
geraad gaan gloren!

Het stemt in dit verband tot voldoening, dat onlangs een eerste stap is ge-
zet op de weg, die tot meer geordende toestanden zal kunnen leiden, al-
thans voor enige belangrijke groepen van geneesmiddelen, nl. het tot stand
komen van de „antibioticawet".

De dierenartsen, en vooral de practici onder hen, worden hierdoor met een
grote verantwoordelijkheid geconfronteerd en wij allen dienen er van door-
drongen te zijn, dat slechts een nauwgezette en gewetensvolle naleving
van de wettelijke bepalingen ertoe zal kunnen leiden, dat deze wet aan
haar doelstellingen beantwoordt.

Maar niet alléén de dierenartsen zullen bij een effectieve uitvoering een
belangrijke taak hebben; dit geldt evenzeer voor de farmaceutische onder-
nemingen, de veevoederhandel en zeker ook voor de veehouders en de
pluimveehouders. Slechts door een evenwichtig en goed samenspel van alle
betrokkenen zal iets goeds tot stand kunnen worden gebracht. Een zeer
strenge controle op de handhaving van de wettelijke voorschriften zal niet

kunnen worden gemist, want liet onverantwoorde gebruik van antibiotica
etc. heeft op velerlei gebied diep wortel geschoten en dit is zowel voor de
volksgezondheid als voor de gezondheidstoestand van dc veestapel een niet
te onderschatten gevaar geworden.

In mijn jaarrede van 1961 heb ik hierop vrij uitvoerig en nadrukkelijk ge-
wezen.

Zowel de Veeartsenijkundige Dienst als de ambtenaren van de A.I.D. is
ten deze een belangrijke taak toebedeeld en wij zijn ervan overtuigd dat
hiermede de controle, alhoewel het een zware opgave zal zijn, in goede
handen is. We hopen ook, dat Vrouwe Justitia in haar straffende gerech-
tigheid bij overtredingen niet al te milde vonnissen zal vellen, daar er
zeker lieden zullen zijn, en onder hen zijn er notoire knoeiers, die deze
prille wet op allerlei wijze zullen trachten te ontduiken.
Wij zijn er zeer dankbaar voor, dat van de Veeartsenijkundige Dienst, die
bij het ontwerpen van deze wet een belangrijk aandeel heeft gehad, het
initiatief is uitgegaan om met het Hoofdbestuur van de Maatschappij een
bespreking te houden om te overleggen hoe de voorlichting voor de dieren-
artsen, die bij de uitvoering van de wet zo nauw zijn betrokken, op de
meest effectieve wijze zou kunnen geschieden. Gaarne heeft het Hoofd-
bestuur zijn volle medewerking toegezegd.
Moge de nieuwe wet een gelukkige vaart zijn beschoren!
Met aandrang zij hier echter gesteld en ook gedurende de beraadslagingen,
in de Staten-Generaal hebben beide Ministers er nadrukkelijk op gewezen,
dat de onderhavige wet slechts moet worden beschouwd als een voorloper
van twee andere wetten, die beslist noodzakelijk zullen zijn: een algemene
diergeneesmiddelenwet en een veevoederwet.

Wij verheugen ons zeer, dat de Regering dit onomwonden in het openbaar
heeft verklaard.

Immers, zowel de Minister van Landbouw en Visserij als zijn ambtgenoot
van Sociale Zaken en Volk.sgezondheid hebben duidelijk aangegeven, dat
beide wetten er „moeten komen". Men zie hierxoor de verslagen van de
beraadslagingen in de Eerste en Tweede Kamer.

Gaarne refereren wij ons aan de slotwoorden, die tijdens de behandeling in
de Eerste Kamer der Staten-Generaal door dc Minister van Landbouw en
Visserij werden gesproken:

„ook zijn wij erkentelijk voor de grote \\oort\\arendheid, waarmee dit
wetsontwerp door de Tweede Kamer en nu ook hier is behandeld, nog
wel vóór het reces. Ik stel dit bijzonder op prijs. Ik zou beide afgevaar-
digden (Mej. Vuylsteke en Prof. Polak) nogmaals de \\ erzekering willen
geven, dat wij met dezelfde voortvarendheid zullen werken aan de ver-
dere wettelijke uitbouw van deze zo belangrijke materie".

Blijkens mededelingen van één der leden \\ an de Eerste Kamer, die bij de
openbare beraadslagingen het woord heeft gevoerd, zou dit lid meerdere
brieven hebben gekregen van „bij uitstek deskundigen (experts)", corres-
pondenten en dierenartsen-practici.

Hoewel vele van de gesignaleerde feiten wel als juist zijn aan te merken,
(niet alle echter), moet toch worden betreurd dat de briefschrijvers ge-
meend hebben zich te moeten verschuilen achter een „strikte anonimiteit".

Zoiets doet m.i. schade aan de openheid van het debat in \'s lands ver-
gaderzaal. Dientengevolge en zeer terecht moest de Minister van Landbouw
en Visserij zich hiervan distanciëren.
Ik moge deze bewindsman citeren:

.,Ik hoop dat de geachte afgevaardigde er begrip voor heeft, dat ik b.v.
niet zal ingaan op al die mededelingen, die zijn gedaan door anonieme
correspondenten, althans correspondenten waarvan de geachte afge-
vaardigde niet de vrijheid heeft namen te noemen".
En verder:

„Wanneer wij een discussie voeren moet het een discussie zijn met —
het is niet onvriendelijk bedoeld — open vizier, zodat wij weten wat el-
kanders bronnen zijn".

Het \\\'rije woord, de vrije uiting van gedachten, het vrije recht van ver-
gaderen zijn kostbare goederen van de Nederlandse staatsburger, doch men
\\iuchte dan niet in de anonimiteit, daar men anders schade toebrengt aan
de eigen overtuiging of het eigen standpunt, waarmede de goede zaak niet
wordt gediend.

Dit wordt zeker des te pijnlijker, indien men onder de mantel der anoni-
miteit een blaam meent te moeten werpen op zekere instanties of diensten
of een minder juiste voorstelling geeft van een bepaalde gang van zaken.
Het wordt dan voor de aangevallene wel bijzonder moeilijk zich te ver-
dedigen en daarom geloof ik, dat men in de toekomst zich hiervoor zal
moeten hoeden.
Noblesse oblige!

Daar het vandaag de laatste maal is, dat ik als Uw voorzitter in functie
ben, is het mij een behoefte met een persoonlijk woord tot U allen te be-
sluiten.

Door ieder afscheid loopt, misschien diep verborgen, een donkere draad
\\ an weemoed. Ik ben echter van mening, dat dit gevoel niet de ondertoon
van ons afscheid mag vormen.

Grote dankbaarheid leeft er in mijn hart, dat een goede gezondheid zowel
mijn vrouw als mij gedurende de zes jaren van mijn voorzitterschap be-
schoren is geweest. Dit is, vooral op onze leeftijd, een zeldzaam en uitzon-
derlijk voorrecht.

Toen U mij in 1958 tot voorzitter hebt gekozen was ik mij zeer wel be-
wust, dat mij hiermede een z^\\\'are taak op de schouders werd gelegd.
.Ms men aan zo\'n taak begint, dan stelt men voor zichzelf een programma
op en zweven er in de geest gedachten om te trachten een aantal dingen
te bereiken en oplossingen voor moeilijke kwesties te vinden.
Men komt dan merkwaardigerwijze tot de ontdekking, dat aan een be-
paald probleem soms vele andere problemen, verschillend in orde van be-
langrijkheid, vastzitten en er van jaar tot jaar zelfs nieuwe bijkomen.
Wel ben ik tot de overtuiging gekomen, dat men als voorzitter van een
steeds groeiende organisatie in een tijd, die gekenmerkt wordt door belang-
rijke structurele veranderingen op velerlei gebied, gepaard gaande met wij-
zigingen van inzichten en vooral ook van mentaliteit, een „draver moet
zijn op de lange baan" met veel uithoudingsvermogen, geduld en tact en
dat men steeds het devies: „Nooit versagen" moet nastreven.

De beroemde negerzangeres M a h a 11 a Jackson, bekend om haar
godsdiensüge Hederen, sprak eens de woorden: „Hoe groot de tegenslagen
rnogen zijn en hoeveel kwaad er ook mogen worden gesticht, we mogen
nimmer de hoop laten varen, dat het morgen beter zal gaan".
Moge deze bemoedigende gedachte ons steeds tot richtsnoer strekken!

Gaarne wil ik de vroegere en de tegenwoordige leden van het Hoofdbcstum
en U allen, leden van de Maatschappij, uir de diepste grond van mijn
hart danken voor Uw steun, Uw vriendschap en waar het nodig was
ook Uw kritiek.

Dit laatste is ongetwijfeld ook belangrijk, daar dit een voorzitter kan be-
hoeden voor gevoelens van zelfvoldaanheid en hovaardij.
Dat deze kritiek steeds in milde vorm werd gegeven (het waren veelal
„wenken") zodat alle scherpte hieraan vreemd was, is door mij steeds zeer
gewaardeerd,

U zult misschien hebben bedacht: La critique est aisée, Tart est difficile".
Voor U, leden van de Maatschappij, breekt nu een nieuwe fase in ons ver-
enigingsleven aan en in verband hiermede komen de bekende slotwoorden
uit de vermaarde Gijsbreght van Aemstel mij in gedachten:

„Vaer wel, mijn Aemsterland: verwacht een and\'ren heer".
Echter met dit verschil:

Terwijl Gijsbreght van Aemstel zijn geliefd Amsterdam in rook en vlam-
men zag opgaan, valt mij het voorrecht te beurt, dat ik mijn opvolger een
bloeiende en gezonde Maatschappij kan overdragen.

Babesiosis in cattle in the Netherlands.
I. Identification of Babesia major and
B. divergens.

From the Institute of Tropical and Protozoan Diseases of
the Veterinary Faculty.

During the first part of this year in May and June 1964 blood samples
in heparin were collected from cattle in two widely separated parts of the
.Netherlands and inoculated into susceptible calves at this Institute. In each
case Babesia major infections were produced.

The first isolation of the parasites was from blood collected from healthy
cattle used by Dr. B o u w at the Blood Group Research Centre at Wa-
geningen.

The second occasion was from young cattle in an infected herd in Nijlands
Reit in the eastern part of the island of Ameland. In this latter herd
Ixodes ricinus ticks both adult and nymphae were present in large num-
bers.

The outbreak in .\\meland was of further interest in that Babesia divergens
was later diagnosed by the local veterinarian in a separate herd grazing
on permanent pastiu-e in the central part of the island near Nes (Kom-
m e r ij, 1964).

Since then it has been possible to e.xamine blood samples from cattle from
other Provinces in the Netherlands and so obtain some preliminary appre-
ciation of the incidence of the infection and the species of Babesia present.
This brief note is concerned with the identification of the two Babesia spe-
cies B. major and B. divergens.

The identification of the Babesia species infecting cattle in Europe has
been the subject of considerable confusion. The three species concerned
are B. bovis (Star c o v i c i. 1893), H. divergens ( M c F a d y e a n and
Stockman. 1911) and B. major (Set g e n t et al., 1926). These species
occur mainly outside the tropical zone and are associated with various tick
vectors though Ixodes ricinus is the chief wctor in Western Europe.
Earlier workers in the Netherlands including de Jong (1902), de
Blieck (1906) and V r ij b u r g (1918) all considered the possibility of
two Babesia species occurring in cattle. The nomenclature of the species
was confusing and in most cases the Babesia was identified as B. bovis.
Forty years later the subject of Babesiasis in Great Britain was reviewed
by D a V i e s, J o y n e r and Kendall ( 1958) who concluded that B. di-
vergens was the "correct designation for the bovine species of Babesia found
in Great Britain and the rest of Northern Europe".

1 S. G. Wilson: professor at the State University of Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 89, afl. 24, 1964 1783

Bool, Goedbloed and K e i d e 1 ( 1961 ) carried out a rexiew of the
Babesia species of cattle in the Netherlands. Their conclusion was that
B. diver gens was the common species and was transmitted by Ixodes ricinus.
From smears submitted from a cow which died of Babesiasis near Kollum.
in the provincie of Friesland, in 1952, B. major was diagnosed and a brief
description of this species was presented. While the presence of B. major in
the Netherlands was thereby established, it was assumed that its occur-
rence was rare and that it was possibly transmitted by Haemaphysalis
puncta.

Enigk, F r i e d h o f f and W i r a h a d i r e d j a (1963 ), in their survey
of piroplasmosis of ruminants in Germany, considered that B. divergem
(syn. B. bovis) was the prevailing parasite in cattle; but that B. major may
also occur.

Tsur (1959) lists B. major as occurring in Israël but gives no further de-
tails.

B. major can be easily recognised by its relatively large size within the red
blood cells, by its usual situation centrally within the erythrocyte, and by
the appearance of the pear-shaped forms which occur either singly or in
pairs. In these respects it closely resembles B. bigemina, and indeed was
referred to by V r ij b u r g (1916) as the small B. bigemina.
In an infected blood-smear stained with Giemsa, the forms most easilv
distinguished are the double pear-shaped parasites which are normally as-
sociated with Babesia of any species i Fig. 1 and 2). These are late dividing
forms and the relative numbers present will no doubt depend on the stage
of infection but at the height of parasitaemia they form at least 30 per
cent of all parasites present.

These forms are typically centrally placed within the infected red blood
cell (Fig. 1) but occasionally one or both of the parasites may lie along
the edge of the corpuscle (Fig. 2 a). .Mso, while the pair usually lie close
together at an angle of less than 90°, they may be so close as to be con-
tiguous (Fig. 1) or they may be widely divergent across the centre of the
corpuscle (Fig. 2 d and n). In only one occastion out of the many lum-
dreds of species examined have two pairs of parasites been seen in one ery-
throcyte.

Bool ct al. ( 1961 ) give the size of these parasites as averaging 2.7 p. long
and l.-S /.(, broad, and measiu\'ements made to-date on the present infection
tend to confirm these findings.

.\\bout 70 per cent of the parasites in a heavily infected smear appear singly
in the red-blood corpuscle either as pear-shaped, roimd or oval bodies.
There is some variation in size, .some of the larger pcar-sha[)ed forms being
4.5 /I, long and occupying the entire diameter of the corpuscle but the ma-
jority of the roimd forms arc smaller with a diameter of 3 jn apj)roximately
"(Fig. 2 b, h).

.A. small percentage of the single parasites are irregular or amoeboid in
shape, occasionally occurring as band-like forms stretching across the cor-
puscle (Fig. 2 c and j).

The parasite in all its forms has certain features in common. The limiting
membrane of the parasite is very distinct. The darkly staining chromatin,
is clearly indicated within the parasite and is rarely if ever central but
always lateral, associated with the parasite cell membrane. It may appear
as a definite round nucleus but more frequently is represented by a more
difhise chromatin area which may stretch as a dark bandlike mass along

the cell membrane. Very frequently two nuclei can be clearly defined. In
the pear-shaped forms, this chromatin area can occupy either the narrow
apix or the whole of the broader terminal portion of the parasite, and
when two nuclei arc pre.sent one may be apical and one terminal (Fig, 1).
The cytoplasm can be clearly distinguished and stains bluish and cloudy
with Giemsa but in some parasites it is clear and what appears to be a
definite vacuole is present. Budding or early dividing forms occur and
when division is alinost complete the parasite appears to be tri-foliate
with two divergent pear-shaped forms with chromatin and a "ghost" form
einpty of chromatin (Fig, 2 p).

B. divergens has been isolated from blood collected from cattle both from
Renesse in Schouwen Duiveland and from Groningen. It has also been
identified in .-Vmeland (Komrnerij, 1964).

In contrast with B. major, B. divergens is one of the smallest Babesia and
may be recognised botli by its size and by its position on the margin of the
infected red blood corpuscle,

.Again identification may be inost easily established by recognition of the
pearshaped forms which lie widely divergent on the margin of the cor-
puscle (Fig. 3 and Fig. 4 e, f, h, i). Some of these double forms may even
appear to be superficial and about to leave the cell. The average length
of these forms is 1.7 /x. .\\lthough the double forms are typically on the
margin of the red blood cell, they can also occur more centrally (Fig. 4 m").

Also on the margin of the corpuscle small rod-shaped bodies 1 to 1.5 ju
long may be seen, as yet undifferentiated into divergent pairs (Fig. 4 c, i).
Round forms are also common and again these are more typically seen at
the margin of the infected cell, or, as in fig. 4 j, may be about to enter,
or leave, the blood corpuscle. Their size varies from 1.5 to 2 in diameter.
More rarely, rounded "anaplasma" like forms occur more centrally in the
red cell (Fig. 4 1).

In heavy infections at the height of parasitaemia, two parasites are com-
monly seen in one red blood cell — either a double divergent pear-shaped
form with a round form or a divergent form with rod-shaped parasite (fig.
2 and 3). Budding or early dividing foirns were also seen.
In most round and divergent pear-shaped forms the cytoplasm and nucleus
can be differentiated. In the pear-shaped forms the nucleus is usually at the
broader terminal end of the parasite while in the roimd forms it is mar-
ginal and often double or even multiple.

It is interesting to record the apparent widespread occurrence of B. major
in cattle in the Netherlands. That it has remained so long undiagnosed is
largely due to the fact that Babesia infections in cattle in Western Europe
are usually benign and preimmunity is easily established. Parasites are then
difficult to find. Also parasitaemia is not always related to the temperature
reaction and parasites may be already scanty when a temperature is de-
tected and may be missed in bloodsmears taken for diagnosis.
Thick blood smears have been used for the detection of other protozoan
diseases such as malaria and trypanosomes where parasites are rare in the
red-blood cells or plasma. Such a preparation lysed in water to destroy the

red corpuscles and then stained in Giemsa allows the examinadon of a
much greater quantity of blood within a small area on the slide and so the
parasites are more concentrated. Such a preparation is shown in Fig. 5
with two B. major parasites in one field at a time when parasites were
difficult to find in ordinary thin blood smears. This method is also applic-
able to B. divergens but requires more experience for the recognition of the
smaller parasites.

B.rnajor, two pear-shaped forms as seen in a thick hlood-smear, lysed and stained

The relative pathogenicity of B. divergens and B. major for cattle and their
prevalence for cattle in the Netherlands requires further study. At the
moment B. major has been isolated from cattle from Ameland, from Gro-
ningen and from Zeeland and while B. divergens would also appear to be
widespread it is more difficult to isolate even in splenectomised calves.
More details of these infections will be published later. No mixed infec-
tions have yet been recognised in blood smears but no cross-immunity ap-
pears to exist, as calves recovering from B. divergens are still fully suscep-
tible to B. major.

From ticks collected at Ameland, there is definite evidence that Ixodes
ricinus can transmit B. major.

Sincere thanlis is due to colleague K o m m e r ij for the great assistance given in the
collection of material from the infected cattle in Ameland. Thanks are "also due to
Dr. Bouw of Wageningen, colleague Kalkman of Renesse and colleague
Scheuerman of Zierikzee and colleague v. d. Kamp of Groningen for their
interest and co-operation in submitting material to the laboratory.

In mei 1964 bezocht de auteur een uitbraak van babesiosis op het eiland Ameland,
waarbij meer dan 40 dieren betrokken waren, doch waarvan er slechts 3 stierven. Dit
artikel handelt over de identificatie van de Babesia-soorten, die deze ziekte veroor-
zaken.

Zowel in Engeland (Da vies c.s. 1958) als in Nederland (Bool c.s. 1961) komt
B.divergens als de voornaamste veroorzaker van deze ziekte in aanmerking. In Neder-
land komt daarnaast B.major sporadisch voor.

De uitbraak in Ameland betrof de beide soorten B.major en B.divergens. Er werden
echter geen meng infecties waargenomen.

Babesia major werd het eerst waargenomen. Deze parasiet is vrij groot, ligt meestal
in het centrum van de erytrocyt en de peervormen zowel in paren als enkelvoudig,
komen het meest voor. Hierdoor lijkt B.major veel op B.bigemina (fig. 1 en 2).
De dubbele peervorm is het meest karakteristiek. Dit is een late delingsvorm, welke
op het hoogtepunt van de parasitemie minstens 30% van de parasieten vormt. Deze
vormen liggen centraal en vormen meestal een hoek van minder dan 90° met elkaar.
Bij uitzonderingen liggen de parasieten marginaal of vormen ze een hoek van bijna
180° (fig. 2a en n).

Ongeveer 70% van de parasieten zijn enkelvoudig; hetzij peervormig, rond of ovaal.
De grootte varieert van 4.5 ^ tot 3 Een klein percentage is onregelmatig van vorm
(fig. 2c en j).

In alle vormen is duidelijk een kern te onderkennen.
Identificatie van Babesia divergens.

Babesia divergens is een van de kleinste Babesia en ligt aan de rand van de bloedcel.
Karakteristiek is de divergerende peervorm gelegen aan de rand van de erytrocyt.
De lengte van de peei-voi-m is 1,7 p,. Ook ronde vormen komen voor (1,5—2 fj,),
evenzo meestal marginaal gelegen. Zeldzamer zijn de ronde Anaplasma-achüge vor-
men die meestal centraal liggen. Bij zware infecties zijn vaak twee parasieten in één
bloedcel te zien.

In de meeste ronde en divergerende vormen zijn cytoplasma en kern te onderkennen.
Er is weinig bekend omtrent de economische betekenis van Babesia infecties van het
rund in West-Europa,. Dit is te wijten aan het chronische karakter van de infecties
en de moeilijke diagnose. Een dikke druppel methode maakt het mogelijk een grotere
hoeveelheid bloed te onderzoeken maar eist, vooral bij B.divergens, veel ervaring in
het onderkennen van de parasieten.

Babesia major has been isolated from cattle in widely separated areas in the Nether-
lands including Ameland, Groningen and Zeeland. A description of the parasite is
given. This is a large Babesia, each parasite being greater than half the diameter
of the red blood cell and is situated centrally in the erythrocyte.
Babesia divergens was also isolated from the same areas. This is a much smaller
Babesia, the double pearshaped forms being widely divergent. All forms are situated
typically on the periphery of erythrocyte. Double infections of a single erythrocyte
are common. No mixed infections have yet been diagnosed.
The possibilty of using thick blood smears for routine diagnosis is suggested.
There is no cross- immunity to these two Babesia infections and evidence is accumu-
lating to show that both species are tran.smitted by Ixodes ricinus ticks.

Babesia major fut isolée de bétail de régions des Pays Bas, très distantes l\'une de
l\'autre, parmi lesquelles Ameland, Groningue et la Zélande. Une description du
parasite est donnée.

Babesia divergens fut isolée également des mêmes régions, mais on ne trouva pas
encore d\'infecUons combinées. On suggère la possibilité de l\'emploi de préparations
épaisses de sang pour le diagnostic.

Il n\'existe pas d\'immunité croisée pour ces deux infections de Babesia et la preuve
que les deux espèces sont transmises par Ixodes ricinus se fait de plus en plus évidente.

Babesia major wurde aus Vieh aus weit auseinander hegenden niederUindisehen
Gebieten, wie Ameland, Groningen und Zeeland, isoliert. Eine Beschreibung der para-
sitären Daten wird gegeben.

Babesia divergens wurde aus denselben Gebietsteilen isoliert, aber Mischinfektionen
wurden noch nicht ermittelt.

Die Möglichkeit der Anwendung von Dickblutpräparate zur Diagnosebestimmung
wird genannt. Es besteht keine Kreuz-immunität für beide ßnfceria-Infektionen und
man hat ein zunehmender Beweis d;.für dass beide Arten durch Ixodes ricinus
übertragen werden.

Se aislaba Babesia major dc ganado de regiones en Holanda, niuy lejos las unas de las
otras, a que pertenecian Ameland, Groningen y Zeeland. Se da una descripción del
parâsito.

Se aislaba también Babesia divergens de las misims regiones, pero no sc encontraban
aûn infecciones mezcladas. Sc menciona la posibilidad del empleo de preparatos dc
sangegruesos para haccr la diagnosis.

No hay una inmunidad cruzada para estas dos infecciones de Babesia y hay una
prueba creciente que las dos especies son transmitidas por Ixodes ricinus.

Blieck, L. de.: Piroplasmosen onderzoek in Nederland cn zijn koloniën. Tijdschr

Diergeneesk., 43, 149, (1916).
Bool, P. IL, G o e d b 1 o e d, Else en Ke i d e 1, H. J. VV. : De Babesia-soorten
van het rund in Nederland: Babesia divergens en Babesia major. Tijdschr Dier-
geneesk., 86, 28, (1961).
D a V i e s, S. F. M., J o y n e r, L. P. and Kendal 1, S. B. : Studies on Babe.sia

divergens. Ann. Trop. Med. and Par., 52, 206, (1958).
Enigk, K., Friedhoff, K. und W i r a h a d i r e d j a, S.: Die Piroplasmosen

der Wiederkäuer in Deutschland. Dtsch. tierärztl. Wschr., 70, 422, (1963)
Jong, D. A. de: Piroplasmosis (Texaskoorts) bij rundvee in Nederland Tijdschr

Diergeneesk., 29, 529, (1902).
Komme rij, R. : Piroplasmose bij het rund op Amtland. Tijdschr. Diergeneesk,
89, 1791, (1964).

Tsur-Tschernomoretz, L: Bloodparasites in livestock in Israël. Refuah
Vet 16, 20, (1959).

Vr ij b u r g, A. : Babesioses en Babesia-parasicten in Nederland. Tijdschr Dierge-
neesk., 45, 535, (1918).

In Fife (Engeland) zal dc Gadco 20 stallen bouwen voor elk 1.000 varkens, terwijl
2.000 dieren per weck geslacht zullen worden.

De heren T h o r n b e r s, de grootste fokkers van leghennen, hebben nu ook een
researchafdeling voor varkens onder leiding van Dr. J. H. W a t s o n opgezet. Hierin
zullen gegevens van 150.000 varkens, eigendom van leden van twee boerencoöperaties
verwerkt worden. Deze coöperaties verkopen 3.000 baconvarkens per weck.

90 uit België ingevoerde Piétrain varkens zullen op 3 olaatsen en op 3 verschillende
wijzen geteeld worden. In dc eerste plaats op geschiktheid als slagcrsvarken, in dc
2e plaats en 3c plaats voor het maken van kruisingen gericht op resp. bacon- en pork-
produktie.

Bij het rundvee op Ameland komt regelmatig piroplasmose voor. Voor zo-
ver bekend is de diagnose voor het eerst gesteld in het najaar 1943 door
collega B. d e V 1 a s. In 1947 werd de ziekte wederom geconstateerd door
de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland. Hierbij succumbeerden 4 die-
ren en werden kleine Babesia, zeer waarschijnlijk B. divergens, gevonden.
Mijn voorganger, wijlen collega Edel, heeft ook regelmatig piroplasmose
waargenomen. De zieke dieren waren steeds afkomstig van dezelfde stukken
land, „de Middelpólle", gelegen ten westen van Nes tegen een bosrand.
In 1958 kreeg ik het eerste geval van piroplasmose te zien. Het betrof een
infectie, veroorzaakt door Babesia divergens. Hierna is deze parasiet nog
verschillende malen gevonden t.w. in november 1959 (2x), in juli 1961
(3x), in augustus 1961 (lx), in september 1962 (lx), in oktober 1962 (3x)
en in juni 1963 (lx).

In mei-juni 1964 deden zich op het eiland Ameland twee piroplasmose epi-
demiën voor, op plaatsen die hemelsbreed 6 km van elkaar verwijderd zijn,
waarvan de één veroorzaakt werd door Babesia major en de andere door
Babesia divergens. Deze epidemiën boden onder meer een goede gelegen-
heid de ziektebeelden van de door deze parasieten veroorzaakte infecties
met elkaar te vergelijken.

Op 16 mei 1964 werd ik in consult geroepen door de veehouder K.G. te N.
voor een reeds gestorven koe. Dit dier was gevonden op „het Oerd", een
braakliggend stuk grond van ± 400 ha, gelegen op de Oostelijke punt
van het eiland, dat als gemeenschappelijke weide dient. Dit gebied is
heuvelachtig en wordt bij stormvloeden overspoeld door de Waddenzee.
Het Westelijk deel is over een grote oppervlakte begroeid met duindoorn.
Het gestorven dier, dat afkomstig was uit een koppel van 167 stuks jong-
vee, zag er zeer anemisch uit. Onderzoek op miltvuur leverde geen resul-
taat op.

De sectie gaf het volgende beeld: anemisch dier met hier cn daar pimt-
bloedingen, op de huid waren enkele teken aanwezig, de milt was vergroot.
Het bloeduitstrijkpreparaat gaf slechts schimmen van erytrocyten te zien.
Op grond van de sectiebevinding rees het vermoeden dat het een geval van
piroplasmose betrof.

Op 23 mei stierf op dezelfde plaats weer een dier. De sectie gaf hetzelfde
beeld te zien als bij het dier van 16 mei. Daarbij was de urine in lichte
mate rood gekleurd. Hoewel in het bloeduitstrijkpreparaat geen piroplas-
mata konden worden aangetoond heb ik toch gemeend de waarschijnlijk-
heidsdiagnose piroplasmose te moeten stellen.

Op 25 mei kon deze diagnose bevesügd worden door in een aantal dieren
uit de kudde Babesia major aan te tonen (Wilson, 1964). Tevens werd
op 25 mei bij de nog aanwezige dieren de temperatuur opgenomen. Er
bleken 26 dieren ziek te zijn.

Het ziektebeeld bij deze B. major infectie was: temperatuur boven 40° C
(hoogste 41.7° C), bleke slijmvliezen, gestoorde voedselopname en speeksel-
vloed. Hemoglobinurie werd slechts bij één dier gezien. Het betrof een dier
dat 5 dagen na het constateren van de ziekte ondanks een ingestelde the-
rapie is gestorven.

•Alle klinisch zieke dieren werden behandeld met acaprin, 2 cm^ per 100
kg lichaamsgewicht. In totaal kregen 40 dieren dit middel subcutaan toe-
gediend.

Voor de bestrijding van de teken werd een dip gemaakt. Als dipvloeistof
werd Lindaan 1:500¹) gebruikt. Met tussenpozen van een week werden alle
dieren op deze wijze vier maal behandeld. Het resultaat was zeer goed. Op
9 juni werd het laatste geval waargenomen.

Intussen was op 1 juni 1964 in een koppel van 20 melkkoeien bij 2 dieren
Piroplasmose gediagnostiseerd.

De melkkoeien graasden in een weide, gelegen tegen het bos ten oosten van
Nes: „de Binneduinen". Hemelsbreed is de afstand tot „het Oerd" ±: 6 km.
Voor zover bekend is in de „Binneduinen" nimmer piroplasmose waarge-
nomen. Het bloedonderzoek wees uit dat de ziekte werd veroorzaakt door
B. divergens, hetgeen door Prof. Wilson bevestigd kon worden.
Op 4 juni werd een derde geval en op 29 juni, nadat de dieren op 20 juni
uit „de Binneduinen" waren verwijderd, een vierde geval gediagnosdseerd.
Bij het klinisch beeld trad hemoglobinurie op de voorgrond. De slijmvliezen
waren icterisch terwijl de speekselvloed opvallend was. Het herstel na de
behandeling van acaprin was sneller dan bij de gevallen op „het Oerd".

Bij deze twee epidemiën deed zich de unieke kans voor om de ziektebeelden,
veroorzaakt door B. major en B. divergens te vergelijken. Hierbij werden
de volgende verschillen waargenomen:

1. B. major veroorzaakte slechts in 1 van de 40 gevallen hemoglobinurie,
terwijl bij B. divergens in alle 5 gevallen een duidelijke hemoglobinurie
te zien was.

2. De slijmvliezen bij de B. major infecde waren anemisch, terwijl ze bij
de B. divergens infectie tevens icterisch waren.

3. .\\caprin gaf bij de B. divergens infectie een sneller herstel dan bij infec-
ties, veroorzaakt door B. major.

Twee epidemiën van piroplasmose op het eiland Ameland in mei en juni 1964,
waarvan één veroorzaakt door B. major en de andere door B. divergens, boden ge-
legenheid de door deze parasieten veroorzaakte ziektebeelden met elkaar te verge-
lijken.

1 Beschikbaar gesteld door Philips Duphar N.V., waarvoor van harte dank wordt
betuigd.

1. B. divergens veroorzaakte in aile 5 gevallen hemoglobinurie, B. major slechts bij
1 van de 40 dieren.

2. Slechts de gevallen veroorzaakt door B. divergens gaven icterische slijmvliezen
tc zien.

3. Acaprin gaf bij infectie met B. divergens sneller herstel dan bij die met B. major.
SUMMARY.

Two outbreaks of piroplasmosis on the island of Ameland in May and June 1964,
one caused by B. major and the other by B. divergens, offered the oppertunity to
compare the symptoms caused by these two parasites.
The following differences were observed:

1. B. divergens caused in all 5 cases a definite haemoglobinuria but B. major only
in 1 of 40 animals.

Deux épidémies de piroplasmose à l\'île d\'Ameland en mei et juin 1964, dont une
causée par B. major et l\'autre par B. divergens offraient l\'occasion de comparer les
symptômes causés par ces parasites.
Les differences suivantes étaient observées:

1. B. divergens causait hemoglubinurie dans tous les 5 cas, B. major seulement dans
1 des 40 animaux.

3. La récupération à l\'application d\'Acaprin était plus rapide en cas d\'infection par
B. divergens comparé avec celle par B. major.

Zwei Epidemien von Piroplasmose auf der Insel Ameland im Mai und Juni 1964,
von denen einer verursacht wurde durch B. major und die andere durch B. divergens,
gaben Gelegenheit die durch diese Parasiten verursachten Krankheitsbilder mit ein-
ander zu vergleichen.

1. B. divergens verursachte in allen 5 Fallen Haemoglobinurie, B. major nur in 1
von 40 Tieren.

3. Acaprin rief bei Infektion mit B. divergens ichneller Besserung hervor als bei
Infektion mit B. major.

Dos epidemias de piroplasmosis en la isola de Amela.nd en mayo y junio 1964, de
que una era causada por B. major y la otra por B. divergens, ofrecian la posibilidad
de comprobar los slndromes causados por estos parâsitas el uno con el otro.
Se observeban las diferencias siguientes:

1. B. divergens causaba hemoglobinuria en todos los 5 casos, B. major sôlo en uno
de los 40 animais.

3. .Acaprin daba una reposición mâs rapida en la infecciôn con B. divergens que en
aquella con B. major.

Wilson, S. G.: Babesiasis in cattle in the Netherlands, I. Identification of Babesia
major and B. divergens. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1783, (1964).

gehouden tijdens de Ille Algemene Vergadering van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde te
Utrecht.

Zoals in het programma van de Ille Algemene Vergadering van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde was aangekondigd, werd op
zaterdag 24 oktober 1964 in de namiddag de vergadering voortgezet ter
behandeling van het in hoofde dezes genoemde onderwerp in de vorm van
een symposium.

Hiertoe vormde zich een forum, bestaande uit de collegae: D. Talsma
(Leeuwarden), J. Wechgelaer (Vorden), A. J. van Doorn (De-
venter), R. Post (Zwolle), W. H. Smits (Soest), N. F. Werkman
(\'s-Gravenhage), J. J. Ooms (Tilburg), P, Hoekstra (Utrecht) en
G. L. van Limborgh (Baarn), die hun zienswijze o\\er dit onderwerp
reeds in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde hadden uiteengezet
(Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1423-1502, 1964) en die zich thans onder lei-
ding van de discussieleider, collega J. M o 1, beschikbaar stelden ter be-
antwoording van de door het zeer talrijke auditorium te stellen vragen.

Gollega M o 1 opende de vergadering en leidde de discussie in met de vol-
gende woorden:

De voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft
mij verzocht onmiddellijk deze discussiemiddag over dit zeer belangrijke
onderwerp bij U in te leiden en wanneer de di.scu.ssie is afgelopen zal ik
hem de leiding weer overdragen.

Het is niet verwonderlijk dat in een niaatschappij die zich zeer snel ont-
wikkelt, intellectueel gevormde bcroepsgenoten zicii beraden over hun pro-
fessie en met de welhaast revolutionaire ontwikkeling in de agrarische sec-
tor sinds de tweede werelooiiog geldt dit uiteraard ook speciaal voor dieren-
artsen. In de afgelopen jaren werd in de verschillende westerse landen dan
ook speciale aandacht geschonken aan de toekomst van het diergenees-
kundig beroep.

Het is alleszins begrijpelijk dat het Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde dit onderwerp tot pièce de resistance van
deze jaarvergadering maakte. Het is trouwens niet dc eerste keer dat dit
ondcrwei-jj op een jaarvergadering behandeld wordt; bij vroegere gelegen-
heden was doorgaans een te groot geachte toevloed \\-an studenten naar de
veterinaire faculteit de .speciale aanleiding hiertoe. Ik laat in het midden
in hoeverre ook dat aspect vandaag op de achtergrond stond.
Het lijkt me wel nuttig om nog even te illustreren hoe speculatief het in
het algemeen is om voorspellingen voor de toekomst te doen. En in dat ver-
band is het misschien interessant om hier nog eens te herhalen wat wijlen
Dr. Krame r, de toenmalige voorzitter van de Maatschappij voor Dier-

geneeskunde, hieromtrent kennehjk met vrijwel algemene instemming op
de jaarvergadering van 23 oktober 1948 opmerkte. Hij sprak toen als volgt:

„Tenslotte is er nog een vraagstuk waarop ik hier cn naar buiten uit de aandacht
moet vestigen, nl. de aanhoudende stroom van studenten voor de veterinaire fa-
culteit. Toen kort na de bevrijding een groot aantal studenten werd ingeschreven
verwonderde ons dat niet, omdat de laatste jaren van de oorlog geen studenten
waren ingeschreven. Er was dus een achterstand die ingehaald werd, hetgeen
te begrijpen was.

Sinds de bevrijding bleef echter het aantal studenten dat zich liet inschrijven
voor de veterinaire faculteit zeer hcK)g. Dit is geen inhalen van achterstand meer,
maar het lijkt er op dat voorlopig blijvend een belangrijk groter aantal jonge
mensen voor dierenarts gaat studeren. Ik acht het daarom nodig om van deze
plaats toch iets te zeggen omtrent de mogelijkheden die er voor dit grotere
aantal dierenartsen in de toekomst zullen zijn.

Het totaal aantal dierenartsen in Nederland en Indonesië bedraagt ruim 900.
Als ieder van deze dierenartsen de pensioengerechtigde leeftijd zou halen, d.w.z.
ongeveer 40 jaar zijn werk zou doen, dan zouden dus per jaar ruim 20 nieuwe
dierenartsen nodig zijn om alle bestaande praktijken en funcdes in stand te
houden. Verschillenden worden zo oud niet, zodat prakdsch ongeveer 25 per jaar
nodig waren. Er zijn echter feiten, waardoor ieder jaar een groter aantal nieuwe
dierenartsen nodig is.

De georganiseerde bestrijding van verschillende veeziekten brengt met zich mee,
dat verschillende praktizerende dierenartsen meer werk krijgen; vooral degenen
met de grotere praktijken kunnen dat nu reeds niet meer alleen af, zodat in de
toekomst zeker meer dierenartsen in de praktijk werkzaam zullen zijn dan tot nu
toe het geval was.

Door de oprichdng van de Gezondheidsdiensten zijn reeds een aantal dierenartsen
aan de praktijk onttrokken, in de toekomst wordt dat aantal misschien nog iets
groter. Een schatdng van de te verwachten toename in de praktijk en van de te
verwachten nieuwe ambtelijke functies is mcxjilijk te maken.
Het aantal dierenartsen, dat thans in de praktijk werkzaam is bedraagt ruim
500. Als wij aannemen, dat in de toekomst voor de praktijk en voor nieuwe
ambtelijke functies dit aantal zal verdubbelen, dan zal ieder die hier aanwezig
is het wel met mij eens zijn, dat deze toename heel erg ruim is genomen. Wij
komen dan aan 900 4- 500 = 1400 dierenartsen in Nederland, hetgeen neer zou
komen op een jaarlijkse behoefte van ongeveer 40 nieuwe dierenartsen.
Als wij er van uitgaan, dat dit zeer ruim is genomen en wij zien dan dat het
vorig jaar ongeveer 90 studenten ingeschreven werden aan de Faculteit der Vee-
artsenijkunde, en dit jaar meer dan 100, dan zal ieder, die zich deze feiten
realiseert, het met mij eens zijn dat een waarschuwend woord hier noodzakelijk is.
Ik hoop dat dit waarschuwend woord zal doordringen tot hen, die omtrent studie-
richting adviezen geven".

Men heeft dat zelfs zo opgevat, dat men hieraan zeer ruime publiciteit
heeft gegeven in de pers en voor de radio; en als wij nu nagaan hoe de
ontwikkeling sinds 1948 is geweest, dan blijkt dat die visie, die toen alge-
mene instemming vond, niet juist is geweest.

In de tweede plaats wil ik wijzen op een in 1958 verschenen rapport van
de Sub-Commisise voor Statistiek van het Inter-Universitair Contact Or-
gaan, waarin gegevens zijn opgenomen met betrekking tot de toekomstige
behoefte aan dierenartsen.

Het materiaal voor de ramingen was ontleend aan het door het Centraal
Plan Bureau — na overleg met de Faculteit der Diergeneeskunde, de direc-
tie van de Veeartsenijkundige Dienst en de Maatschappij voor Diergenees-
kunde — reeds eerder opgesteld rapport. Het is een rapport dat in het

algemeen de ontwikkeling van het aantal academici tot 1980 behandelt;
er worden dus schattingen gemaakt, gebaseerd op de beste wetenschappe-
lijke gegevens die beschikbaar waren. Hierbij wordt uitgegaan van het jaar
1955, zodat wij nu al de mogelijkheid hebben om de schattingen over de
eerste tijd in die periode te controleren op hun juistheid. Men vergelijkt
hierbij de geraamde behoefte aan dierenartsen met het verwachte aanbod
van afstuderende dierenartsen per periode en ik zal niet alle cijfers noemen,
maar enkele zijn toch voor ons onderwerp wel interessant.
Men stelt dan de behoefte van 1955 tot 1960, een periode die wij allen dus
hebben meegemaakt, op 210; dus gemiddeld per jaar op ruim 40 nieuwe
dierenartsen. Het aanbod over die periode werd toen geta.xeerd op 295 en
als die ramingen dus juist geweest zouden zijn, moesten er in 1960 reeds
85 dierenartsen teveel zijn geweest. Een ieder van U, die de afgelopen jaren
heeft meegemaakt en heeft gezien hoeveel moeite het vaak kostte om voor
bepaalde functies, die toch typisch voor de dierenarts bestemd moesten
worden geacht, gegadigden te vinden, zal dus moeten erkennen dat ook
deze, wetenschappelijk goed gefundeerde, ramingen niet juist zijn gebleken.
Het is merkwaardig te constateren, dat de schatting voor een jaarlijks aan-
tal benodigde nieuwe dierenartsen ongeveer gelijk is aan hetgeen Dr.
K r am e r in 1948 noemde, n.l. ruim 40.

Uit deze voorbeelden blijkt nog eens weer hoe riskant prognoses op dit ge-
bied zijn. Dit mag en kan ons echter niet beletten onze gedachten te laten
gaan over de toekomstige ontwikkehng, hoezeer wij ons daarbij bewust
dienen te zijn dat wij in hoofdzaak slechts in staat zijn de uit het verleden
ons bekende tendenzen vanuit het heden naar de toekomst te projecteren.
Prof. T h ij s s e wees er in zijn, op het Ned. Congres voor Openbare Ge-
zondheidsregeling gehouden inleiding, getiteld: „Een ruimtelijk toekomst-
beeld van Nederland", nog eens op dat wij wel enigszins kunnen nagaan
hoe de reeds bekende tendenzen elkaar in de toekomst kunnen beïnvloeden
en wij bovendien kunnen trachten ons een beeld te vormen omtrent de in-
vloed van nog niet werkende maar verwachte factoren. Maar met geen
mogelijkheid kunnen wij zeggen wat de invloed van de nog onbekende fac-
toren op de tegenwoordige tendenzen zullen zijn.

Al deze omstandigheden overwegende, wil ik gaarne mijn diep respect be-
tuigen aan de 11 collegae, die op verzoek van het Hoofdbestuur hun visie
wilden geven inzake de toekomstige ontwikkeling van het diergeneeskundig
beroep in de sector waarin zij dat beroep uitoefenen.

Aanvankelijk was het de bedoeling dit uiteraard zeer belangrijke onder-
werp slechts door een beperkt aantal inleiders te doen behandelen, maar ik
geef voor deze speculatieve zaak verre de voorkeur aan een uitgebreid
corps van deelnemers. Dit niet alleen met het oog op de specialistische
oriëntatie van de inleiders, maar vooral ook omdat de wijze van behande-
len van deze materie geheel wordt bepaald door de persoonlijke instelling
en het temperament van de inleider. De een geeft zich immers veel gemak-
kelijker aan speculatieve beschouwingen over dan de ander; de meeste
Nederlanders wagen zich niet zo gauw op glad ijs. Een wat uitgebreid aan-
tal inleiders was dus wel nodig ter verzekering van een zo gevarieerd moge-
lijke behandeling van deze stof en ik meen dat de opzet in dit opzicht
stellig zeer geslaagd mag worden geacht.

dit zeer belangrijke thema een onderlinge discussie zal uitlokken, die voor
de toekomstige beleidsbepaling van groot belang zal kunnen zijn. Boven-
dien wordt er daarbij op gewezen dat van mij een overzicht wordt ver-
wacht van het hele thema, dat elke lezer van te voren rustig heeft kunnen
bestuderen. Ik hoop inderdaad dat U daarvoor meer rustige tijd heeft kun-
nen vinden dan met mij helaas het geval moest zijn, want de wijze waarop
de 11 collegae dit onderwerp hebben behandeld, is alle aandacht meer
dan waard.

Wat betreft de toekomst van de diergeneeskundige praktijk voor grote
huisdieren, voor pluimvee- en varkensbedrijven, alsmede de ontwikkeling
van de preventieve diergeneeskunde op deze gebieden, wordt wel speciaal
gewezen op de groeiende industrialisering van de veehouderij en het ver-
dwijnen van de kleine bedrijven.

Wanneer wij trouwens in aanmerking nemen dat Nederland nog slechts
aan het begin van zijn industrialisatie staat en de te verwachten sterke
groei van onze bevolking met de in verband daarmee vereiste voorzienin-
gen in overweging nemen, is het vrijwel zeker dat de agrarische bedrijfstak
waarmee het diergeneeskundig beroep zo nauw is verbonden, met name in
het westen van ons land, in aanzienlijke mate moet inkrimpen.
Prof. Krul maakte in zijn afscheidscollege te Delft hieromtrent de vol-
gende opmerking: Nederland is de aangewezen plaats voor zware basis-
industrieën, die zich vroeger op de vindplaatsen van erts en kolen vestig-
den. Hier is de plaats voor olieraffinaderijen en de daarop gebaseerde che-
mische industrie; hier zullen tot in wijde omtrek de toeleverings- en ver-
werkende bedrijven zich vestigen.

Prof. T h ij s s e merkte in zijn boven aangehaalde inleiding op dat de be-
volkingsgroei, die gedurende het nabije verleden verdubbeling in 50 jaar
vertoonde, dit verloop zal voortzetten, zodat in het jaar 2000 de bevolking
van Nederland tweemaal zo groot zal zijn als in 1950, dus rond 20.000.000.
Ons inkomen per hoofd zal in de komende 25 jaar worden verdubbeld,
welke tendens daarna nog zal worden voortgezet. Ook dat zijn natuurlijk
prognoses met de nodige speculatieve kanten eraan. Het behoeft echter
geen betoog dat deze in aantal sterk toegenomen bevolking, mede dank zij
de toenemende welvaart, steeds minder terrein zal overlaten voor het agra-
rische bedrijf.

Woning- en industriebouw, het verkeer — het aantal auto\'s, nu ongeveer
1 miljoen, wordt voor het jaar 2000 geraamd op tussen 6 en 7 miljoen —
en bovendien de onmisbare recreatieruimte zullen grote oppervlakten eisen.

Tegenover die verminderde agrarische bedrijfsoppervlakte staat echter de
bovengenoemde ontwikkeling in de richting van een industriële wijze van
bedrijfsvoering in de veehouderij, waarbij een groot aantal dieren op een
kleine oppervlakte zal kunnen worden gehouden. Bovendien moet in de
voeding worden voorzien van de in aantal sterk toegenomen bevolking;
geschat wordt dat de wereldbevolking, die thans de 3 miljard benadert,
over 20 jaar met ruim 1 miljard zal zijn toegenomen. Voor een dergelijke
toename is een extra produktie van dierlijke produkten en dierlijke voe-
dingsmiddelen van 140 miljoen ton vereist. Dat zijn dus weer tendenzen
die — voor wat betreft de behoefte aan dierenartsen — ingaan tegen het
feit dat de agrarische bedrijfsoppervlakte steeds kleiner wordt.

Het spreekt wel vanzelf dat deze door rnij aangeduide aspecten ook in de
verschillende inleidingen naar voren komen, evenals het feit dat de Neder-
landse dierenartsen, o.m. ook in verband met de voortschrijdende ontwik-
keling van de Euromarkt, wellicht in toenemende mate hun beroep buiten
onze landsgrenzen zullen kunnen uitoefenen.

Het ligt niet in mijn bedoeling alle inleidingen in het kort te herhalen. U
hebt ze ongetwijfeld met veel aandacht gelezen en hopelijk met meei\'
tijd dan mij ter beschikking stond. Ik acht het zeer gelukkig dat alles in
één aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeksun\'de werd opgenomen,
waardoor men dit steeds weer ter hand kan nemen en dan de volledige
materie bij elkaar vindt. Naar aanleiding van opmerkingen die ik van en-
kele collegae vernam, wil ik erop wijzen, dat men de inleidingen niet alleen
op zichzelf moet bekijken, en zeker niet al te kritisch moet beoordelen,
maar dat men ze in het gehele verband moet bezien. Dit zou ook uitdruk-
kelijk vermeld kunnen worden bij eventuele aanvragen van overdrukken
uit het buitenland, in welk geval alsdan het zenden\'van de complete af-
levering te overwegen zou zijn. Het spreekt wel vanzelf dat de inleiders,
die voor een speciaal onderdeel zijn aangezocht, met meer of minder vrij-
moedigheid de tendenzen in die sectoren naar voren hebben gebracht en
indien men deze op zichzelf zou beoordelen hoede men zich ervoor cr een
te zwaar accent op te leggen.

Indien ik de strekking der inleidingen zou willen samenvatten zou ik wil-
len concluderen, dat in de eerste plaats vei-wacht wordt dat in die sectoren
van de beroep.suitoefening, waar het economisch aspect volledig overheerst,
er minder plaats voor de dierenarts in het vrije beroep zal zijn\'. Daartegen-
over zullen meer dierenartsen nodig zijn voor speurwerk, voorlichting en
overheidsdienst. Tevens springt naar voren dat alle inleiders ervan overtuigd
zijn dat men vooral ook in georganiseerd verband zal moeten optreden en
dit niet alleen onderling, maar ook in samenwerking met andere organi-
saties; men ziet dat trouwens in onze dichtbevolkte samenleving op alle
gebieden.

Het frappeert ook dat gesproken wordt over wat men in de melkhandel
„sanering" noemt en dat praktijken moeten gaan samenvloeien, dat de
onderlinge verhoudingen daarvoor goed moeten zijn en dat men elkaar dus
niet als gevreesde concurrenten maar als collegae moet beschouwen, die
in samenwerking deze toekomstige ontwikkeling mee moeten opvangen.
Wat betreft de kleine-huisdieren praktijk, waar de economie niet over-
heerst, wordt gesteld dat een betrekkelijk sterke uitbreiding wordt ver-
wacht, eveneens ook in toenemende onderlinge samenwerking en dat in
verband met de toenemende behoefte aan specialisten en het verlenen van
„full time" dienstbetoon.

Wat de overheidssector betreft leest men dat de overheidstaak zich in onze
gecompliceerde samenleving nog wel sterk zal uitbreiden en dat met name
ook in het toenemende internationale verkeer van personen, dieren en goe-
deren steeds meer regelingen zijn vereist, waarbij de dierenarts een taak zal
hebben te vervullen.

Er zijn ook inleidingen waarin men zich niet waagt aan filosofische be-
schouwingen, maar waarin men op grond van concrete gegevens duidelijk
en kort zijn conclusies formuleert. Hieruit blijkt dat het aantal dieren-
artsen per grootvee-eenheid in Nederland lager is dan in verschillende an-

dere westerse landen, b.v. Duitsland. Frappant is het feit dat ook Israël
en Japan een veel dichtere dierenartsenbezetting hebben dan Nederland
voor de blijkbaar zeer kostbare veestapel aldaar. Het zou nuttig zijn na te
gaan waarom dat zo is; Israël immers heeft mtellect van de hele wereld tot
zich getrokken en Japan heeft op organisatorisch gebied zijn sporen ver-
diend. Voorts worden de ontwikkelingslanden genoemd als mogelijk ,,afzet-
gebied".

Ik moge hierbij de opsomming van de meest opvallende punten uit de inlei-
dingen besluiten en U de gelegenheid geven Uw gedachten over het onder-
werp naar voren te brengen, waarbij ik wilde beginnen met U de leden
\\ an het forum voor te stellen in de volgorde waarin hun artikelen in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde werden gepubliceerd, hierbij vermeldende
dat collega Verwer afwezig is wegens verblijf buitenslands en collega
V a n d e n B O r n in de zaal aanwezig is, zodat zeker verwacht mag wor-
den dat hij aan de discusie deel zal nemen.

De discussieleider wijdt nader uit over de samenstelling van het forum en
de z.i. boeiende en interessante gevarieerde wijze van behandeling van de
stof, waarbij verschillende collegae de problemen breder dan gewoonlijk
hebben gesteld en ook de sociaal-economische en filosofische zijden hebben
aangeroerd.

De discussieleider zou gaarne de discussie zo vrij en onbelemmerd mogelijk willen
houden en hij wil derhalve voorlopig geen systematische behandeling van de stof
entameren.

Daar het onderwerp zelve aanleiding gaf om op vele daarmede samenhangende
objecten vaak diep in te gaan, zullen in het hieronder volgende verslag de sprekers
niet in chronologische volgorde worden genoemd, doch zijn de opmerkingen van de
verschillende discussievoerders per onderwerp samengenonu-n, min of meer in de
volgorde waarin deze ter sprake werden gebracht.

Een vraag van collega Grooten (Borne) waarom de artikelen over de tcM-komst
van het diergeneeskundig beroep pas in de aflevering van 15 oktober van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde verschenen, terwijl reeds lang geleden dit symposium
werd voorbereid en nu vele lezers nauwelijks de tijd hebben gehad om dc artikelen
nauwkeurig te bestuderen, werd dcxir de discussieleider beantwoord met de mede-
deling dat ook hem tijd tc kort geschoten was, waar tegenover staat dat een vroegere
publikatie der artikelen — welke aanvankelijk wel in dc bedoeling heeft .gelegen —
aan de actualiteit ervan afbreuk zou hebben gedaan, waaraan werd toegevoegd dat de
meeste collegae dc aflevering ecn week tevoren ontvingen.

De student H. .A. M. E 1 s i n g h o r s t stelt de vraag waarom er geen student in het
forum zitting heeft, daar de problemen onder dc studenten betreffende werkmogelijk-
heden en bevrediging der gekoesterde studievcrwachtingen meer leven dan onder de
dierenartsen.

De discussieleider antwoordt hierop dat het Hoofdbestuur zich begrijpelijkerwijze
in eerste instantie laat voorlichten door de leden van de Maatschappij, daar men
in het algemeen kan stellen dat voorlichting over deze materie door ervaren collegae
meer houvast voor studenten en aanstaande studenten kan bieden dan indien zulks
door studenten zou geschieden.

Er bestaat z.i. geen aanleiding om het forum, dat zo breed mogelijk werd opgezet,
met een 12e persoon uit te breiden.

Betreffende het huidige aantal veterinaire studenten, waarover collega M a k k i n g a
(Westwoud) inlichtingen vroeg, ontwikkelt zich een gesprek waaraan wordt deelge-
nomen door Prof. Hoekstra, collega Commandeur, Prof. Ten T h ij e
en Prof. B e ij e r s.

Hierbij blijkt dat in totaal ongeveer 700 studenten aan de Faculteit der Diergenees-
kunde staan ingeschreven, waaronder omstreeks 250 eerstejaars van wie 176 zich voor
de eerste maal inschreven. Bovendien bleek dat de op grond van statistische gege-
vens voorspelde verwachtingen van aantallen aankomende studenten gedurende de
laatste drie jaar steeds werden overtroffen en dat uit een voorheen door Prof. K r e-
di e t samengesteld overzicht bleek, dat gedurende een lange reeks van jaren ge-
middeld 30% der nieuw aangekomen eerstejaars na het eerste studiejaar afviel.
De eigenlijke discussie ontwikkelde zich bij de behandeling van het onderwerp:

Mede omdat een commissie uit de leden van het Stafconvent van de Faculteit der
Diergeneeskunde, dat zich bezint op een eventuele structurele verandering van het
onderwijs, stelt collega Kersjes (Utrecht) — zulks naar aanleiding van de zekere
specialisatie waarheen de artikelenreeks tendeert — aan de forumleden Talsma,
VanDoorn en Verwer de vTaag hoe zij zich de uitvoering van een specialisatie
tijdens of na de studie voorstellen; terwijl hij gaarne van collega Post vernam hoe
de intensivering van het onderwijs in de door hem genoemde vakken ware te enta-
meren.

De discussieleider plaatste hierop de vraagsteUing op een algemeen niveau en stelt
het volgende ter discussie: is specialisatie tijdens de studie wenselijk en/of noodzakelijk,
gezien de te verwachten ontwikkeling in het diergeneeskundig beroep?

Collega Kramer (De Bilt), zich bekend wetend als een voorstander van speciali-
satie voordat men afstudeert, wil 3 aspecten noemen:

1. Dc standpunten van de verschillende inleiders samenvattend komt hij tot de
conclusie dat — wil men aan alle eisen die aan de specialisatie worden gesteld,
voldoen — de minimale studieduur voor dierenartsen wel eens 9 jaar zou kunnen
worden, waarna door het vervullen van militaire dienst het 11 jaar zou duren
alvorens de dierenarts op 29-jarige leeftijd ter beschikking van de maatschappij
zou komen.

2. Op grond van het aantal dierenartsen dat nu een „all round" opleiding nodig
heeft ter uitoefening van hun vak (zie artikel Ooms) en gezien de grote aan-
tallen te verwachten studenten en de nu reeds gespannen verhoudingen in de
praktijk, hoopt hij dat steeds meer afgestudeerden er zich van zullen onthouden
direct in de praktijk te gaan, doch direct na hun studie een doelbewuste keuze
op grond van ervaring met gespecialiseerde takken van dc diergeneeskunde zullen
doen, teneinde de tot ontgoocheling leidende praktijkperiode tc ontlopen.

3. Hij memoreert een analogie met de medische wetenschap, waar studieduur en
specialisatie tezamen reeds 14 jaar ktmnen duren en hij bepleit het omgooien van
het roer bij de diergeneeskundige opleiding.

Collega Talsma (Leeuwarden), hiertoe met de andere forumleden door de dis-
cussieleider in de gelegenheid gesteld, deelt mede dat hij voorstander is van een
basisopleiding, waarna divergentie mogelijk moet zijn teneinde een keuze tc kunnen
maken tussen de nu reeds bestaande specialisaties.

Als regel probeert de pas afgestudeerde dierenarts de praktijk in te gaan, met de mo-
gelijkheid achter de hand cr altijd weer uit te kunnen. Spreker is er tegen dat dit
altijd zo zonder meer mogelijk zou kunnen zijn; het is b.v. niet wenselijk dat een
practicus na enige jaren zonder meer hoofd van een keuringsdienst kan worden.

Deze uitsluiting zal dc bezinning omtrent het al of niet in de praktijk gaan ver-
scherpen; men mcxn weten waaraan men begint als men practicus wordt.
Zijn spijt erover uitend dat er geen student in het forum werd opgenomen, vraagt hij
zich af of de huidige student dezelfde verwachtingen van de praktijk koestert die hij
vroeger had en hij drin.gt bij de studenten aan op een doelbewuste keuze, gebaseerd
op persoonlijke aanleg, zelfkennis en zelfkritiek.

Collega Wechelaer (Vorden) acht dc huidige opleiding aan de faculteit glo-
baal genomen breed genoeg; specialisatie kan na beëindiging der studie plaats-
hebben aan een instituut, bij de gezondheidsdienst of aan de faculteit.
Hij vindt het zeer belangrijk dat men de student aan de faculteit zou leren denken
over andere dan uitsluitend veterinaire zaken om de achtergronden van in de praktijk
waar te nemen verschijnselen te kunnen doorgronden; spreker noemt in dit verband
het verschijnsel van de mens in de landbouw en hij pleit voor het invoeren van
colleges in sociologie.

De dicussieleider merkt naar aanleiding van de laatste sprekers op dat uit hun
artikelen een merkwaardige tegenstrijdigheid naar voren komt, daar één hunner
meent dat bij artsen de autoriteit verloren ging ten behoeve van de specialisatie,
terwijl de ander stelt dat juist het verlies aan prestige de vlucht naar de specialisatie
heeft bevorderd.

Collega Van Doorn (Deventer) acht het kiezen van een specialisatie tijdens de
studie niet juist, aangezien grote moeilijkheden kunnen ontstaan indien bij nader
inzien de gekozen richdng niet de juiste bleek te zijn. De risico\'s worden aanzienlijk
minder bij een brede opzet der studie.

Collega Post (Zwolle) neemt de in de loop der jaren steeds langduriger wordende
diergeneeskundige studie in beschouwing en hij vraagt zich af of het angelsaksischc
systeem van een kortere, b.v. 4-jarige basisopleiding met een daaropvolgende moge-
lijkheid tot specialisatie wel zo verwerpelijk zou zijn. Hij wil daarbij degenen, die
na enkele jaren praktijk zich toch nog wensen te specialiseren, niet uitsluiten.
Overigens heeft spreker in zijn artikel slechts geduid op enkele aspecten van de
preventieve dierziektenbestrijding, die van belang zijn voor degenen die ermede tc
maken hebben.

De gezondheidsdiensten kunnen voor de bijscholing goede diensten bewijzen, evenals
het post-universitair onderwijs.

Collega Smits (Soest) constateert, dat met de voortschrijdende industrialisatie
van de pluimveehouderij speciaal bij de middelgrote en grote bedrijven een stijgende
behoefte bestaat aan deskundige diergeneeskundige hulp.

Aan deze behoefte kan z.i. het beste worden voldaan door „all round" practici in
nauwe samenwerking met de dierenarts-pluimveespecialist van de gezondheidsdiensten.
Laatstgenoemden behoren ook zoötechnisch geschoold te zijn en hun kennis aan
de practici uit te dragen.

Vermeden moet worden dat de specialist een bedreiging vonnt voor de practicus
en een „specialisme" als vrij beroep ontstaat, gebaseerd op zakelijke in plaats van op
wetenschappelijke kwaliteiten.

De opleiding tot dierenarts behoort zodanig te zijn, dat de practicus in staat is zijn
taak op alle hiertoe behorende gebieden (dus ook op dat van de pluiiuveeziekten)
naar behoren uit te voeren. Door postuniversitair onderwijs, georganiseerd door de af-
delingen van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde in samenwerking met
de gezondheidsdiensten en de Groep Pluimveewetenschap, kan de kennis van de
practicus verder worden uitgebreid.

Een korte interruptie komt van de zijde van collega Kramer die een aanvulling
geeft van zijn visie in dien zin, dat hij meent dat degene, die b.v. na 4 jaar studie een
gespecialiseerde opleiding voor de praktijk nodig heeft, evenals degene die — nu —
na 6 jaar studie zich wenst te specialiseren.

Collega Werkman (\'s-Gravenhage) deelt mede, dat in het artikel is gesteld dat
t.a.v. de vervulling van de verschillende overheidstaken speciaal deskundigheid is
vereist. Bij de ven-ulling dezer taken in engeren zin, dus bij de Veeartsenijkundige
Dienst, heeft men behoefte aan dierenartsen met een „all round" basisopleiding*
daarna kan specialisatie volgen.

Aangaande de aan personen te stellen eisen in geval van uitzending naar het
buitenland is spreker\'s persoonlijke mening dat ook hier\\-oor „all round" dierenartsen
nodig zijn, voor het onderwijs mogelijk specialisten. Hierover hore men het advies
van Prof. Hoekstra.

Prof. Hoekstra (Utrecht) vindt dat alleen specialisatie ter discussie kan komen
v.z.v. deze ten nauwste samenhangt met de visie op de toekomst, waar echter nog
niet over is gesproken. Hij onderstreept de opvatting van de vorige spreker en acht het
niet de taak dezer vergadering om uit te maken hoe deze specialisatie tot stand moet
komen.

Collega Ooms (Tilburg) acht specialisatie na de basisopleiding gewenst, aangezien
minstens 75% van de dierenartsen deze basisopleiding nodig heeft bij de uitoefening
van hun beroep en niet 61%, zoals collega Kampei tmacher stelt.

Collega Van Limborgh vraagt zich af wat men onder een „all round" basis-
opleiding verstaat, waarop de discussieleider antwoordt dat hieronder de huidige
afgeronde opleiding tot dierenarts in Nederland moet worden verstaan, die wij
allen uit ervaring kennen. Gollega Van Limborgh acht een opleiding „all
round" als zij is aangepast aan de huidige en toekomstige behoefte; specialisatie
dient na de studie plaats tc vinden en dient zodanig tc zijn dat men de behoeften
van de landbouw niet passief maar actief benadert.

Collega Kampelmacher (Utreeht) meent, dat het weinig zin heeft in de heden
te voeren discussie dc vraag tc betrekken of 61% dan wel 75% van de dierenartsen
het basisdiploma nodig heeft.

Bovendien moet men niet voortdurend onder de toekomst van ons beroep verstaan
het zo<-kcn naar mogelijkheden om voor nog meer dierenartsen werk te vinden. Men
dient zich in de eerste plaats af te vragen: is het gezicht van ons beroep niet princi-
pieel aan het veranderen ? Over deze vraag hebben collega Guinée en spreker
enkele maanden geleden in ons Tijdschrift geschreven.

■Alvorens opleiding en/of specialisatie in discussie te brengen, vrage men zich af wat
in de toekomst van dc dierenarts wordt geëist. Indien het voor het overgrote deel
men.sen voor de uitoefening der diergeneeskundige praktijk moeten zijn: men geve
dit eerlijk toe. Andere specialismen, ofschoon belangrijk voor de diergeneeskunde,
zouden dan op andere faculteiten bestudeerd moeten worden,

.Als het zo is dat ons beroep, behalve practici, ook nog een groot aantal specialisten op
verschillende gebieden omvat, dan moet men zich ernstig afvragen of onze opleiding
aan deze laatstgenoemde eis voldoet. Er bestaat vandaag nog cen groot niemandsland
tussen het medisch en diergeneeskundig beroep. Vraagstukken zoals gezondheidsbe-
scherming, hygiëne, toezicht op voedingsmiddelen, rcscarchwcrkzaamheden op het ge-
bied van de microbiologie, histologie en toxicologie, om slechts enkele facetten\'tc
noemen, kunnen in de toekomst door cen groot aantal dierenartsen, die ook voor deze
problemen zijn opgeleid, bewerkt worden

Het artikel van collega Wcchelaer memorerende herinnert hij eraan dat wij nu
in een andere tijd leven, waarin per dag 160.000 mensen worden geboren, waar
voedsel voor moet zijn.

Gollega Kramer is van mening dat men zieh de opleiding moeilijk kan losdenken
van het beroep, zoals dat in dc toekomst zal worden beoefend. Toen de verloskunde

in Utrecht een goed onderwezen vak werd, is daarvan een grote uitbreiding van
dc praktijk het gevolg geweest.

De discussieleider antwoordt collega Kampelmacher en is van mening dat het
artikel van collega \\V e c h c 1 a e r cen romantisch getinte situatieschets van het oude
boerenleven voorstelt die de schrijver zich allerminst zou willen gecontinueerd zien,
waarop de schrijver de discussieleider bijspringt en nadere beschouwing van zijn
artikel in overweging geeft.

Prof. Dr. Hoekstra meent, dat als de opleiding vooraf moet gaan aan de toe-
komstige uitoefening van het beroep, hien.\'00r een passende opleiding nodig is, die
men echter niet kan geven als men niet weet waar\\\'Oor men moet opleiden.
Het onderwijs in de verloskunde werd verbeterd opdat er geen verloskundigen meer
zouden zijn, het onderwijs in bacteriologie cn infectieziekten werd beter omdat er
behoefte aan bestond.

Primair stelle men thans dc toekomst van het beroep om daarna de opleiding in het
geding te brengen.

Collega Van Werven vestigt dc aandacht van dc vergadering op hetgeen in
het programma van het aanstaande F.O.I.B.-congres te lezen staat „dat in de laatste
jaren een zekere disharmonie bestaat tussen de kennis welke onze universiteiten en
hogere scholen aan hun studenten bijbrengen en de eisen welke door de maatschappij
aan de kennis van de afgestudeerden wordt gesteld". Dit probleem is typisch voor
onze cultuur; typisch voor de plaats van de universiteit in onze maatschappij.
In de artikelen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde mist men echter deze
achtergrond; men spreekt niet concreet over dit probleem, waarbij de faculteit zeer
nauw betrokken is.

De diergeneeskundige faculteit heeft twee aspecten, een diergeneeskundig en een
economisch en toen de Hogeschool in de Universiteit werd opgenomen kwam het
geneeskundig aspect naar voren en het economisch aspect raakte op de achtergrond.
Dit heeft zich in de praktijk gewroken en dit manco is er de aanleiding toe geweest
dat de dierenarts, individualist als steeds, zich te weinig bewust is van zijn maatschap-
pelijke en nationale verantwoordelijkheid, omdat de opleiding hem in die richting
heeft gestuwd.

Het is uiterst belangrijk dat men probeert tc komen tot cen concrete visie op de
betekenis van de moderne industriële ontwikkeling voor de beoefening der dierge-
neeskunde op wetenschappelijk en praktisch niveau.

De discussieleider dankt de spreker voor zijn duidelijk betoog en noemt enkele voor-
beelden van het vermelden van het economisch aspect in de artikelenreeks, waarna hij
zich afvraagt of — gezien de huidige tendenzen — het toch niet mogelijk zou zijn
dat het kleinbedrijf met „part time farmers" nog mogelijkheden zou bieden, waarover
hij de mening van de vergadering vraagt.

Na hetgeen collega Van Limborgh reeds stelde over de noodzakelijke spe-
cialisatie, legt hij er dc nadruk op dat men moet trachten door een vooruitziende
blik op dc ontwikkeling vóór te blijven en de behoeften van de landbouw niet passief
maar actief te benaderen, waardoor men van het begin af aan een stem in het kapitel
heeft.

.Ms voorbeelden noemt de spreker in het bijzonder dc produktie van baby-beef en in
het algemeen de mengvoederactiviteiten t.a.v. de ontwikkelingsprojecten van de dier-
houderij in vele richtingen.

Als toekomstbeeld ziet collega Post dat de tendens voert naar grotere bedrijven en
het tot stand komen van betere arbeidsvoorwaarden en wellicht tot een meer coöpe-
ratief samengaan der bedrijven, waarbij kleine gemengde bedrijven zich meer en meer
gaan specialiseren (varkens en pluimvee).

Voorts kan een practicus, indien hij goed beslagen ten ijb komt, en veel contact met
de boeren heeft, bij de K.I. meer betrokken raken bij de bepaling van de fokrichting.

Deze voorlichtende taak ziet spreker ook op het gebied van de veevoeding waar de
dierenarts - mits hij ter zake kundig is — mogelijk in samenwerking met\' industrie
en landbouwvoorhchtmgsdienst belangrijk werk kan verrichten.
Spreker ziet bij grote en goed geleide bedrijven vormen van vooriichting ontstaan
waarbij de dierenarts een grote rol zal kunnen spelen.

Collega V a n D O r s s e n (Utrecht), inhakend op hetgeen collega VanLimborgh
stelde, meent dat het met name voor de practicus moeilijk zal zijn om projecten als
de produktie van baby-beef voor te bereiden en hij wijt het feit dat men wel eens
bij de ontwikkeling ten achter komt aan de omstandigheid, dat noch de overheid noch
particuliere instanties voldoende mensen in staat stellen om dergelijke projecten
te bestuderen en voor te bereiden.

De discussieleider is van mening dat deze voorbereiding in onderiingc samenwerking
zal dienen te geschieden en hij ziet hierin een taak voor de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Collega Van Loo (Meppel) constateert dat voor de baby-beef thans meer be-
langstelling bestaat dan enige tijd geleden. In vogelvlucht de praktijkuitoefening vóói
1940 en na 1940 met elkaar vergelijkend, meent hij dat na 1940 het massawerk
begon en de dierenarts weinig tijd had om „bij" te blijven, doch nu deze werkzaam-
heden sterk afnemen is er alle tijd om de achterstand in te halen en hij ziet voor
de huidige dierenarts goede mogelijkheden als adviseur van de boer met grote een-
heden, mits hij er zich goed op voorbereidt en zich de tijd daarvoor gunt
Spreker venvacht een afname van de belangrijkheid van de behandeling van het
individuele dier, terwijl de adviserende taak van de dierenarts zal toenemen
Over baby-beef verschenen overigens in Nederiand reeds vele publikaties.

Prof. Dr. B e ij e r s meent dat men niet te ver in de totkomst moet trachten tc zien,
men bepale zich tot de nabije toekomst.

Spreker licht dit toe met voorbeelden uit het onderwijs, waarna hij als zijn mening
uitspreekt dat zeer veel afhangt van de persoonlijke ambitie in het vak en dat men
met ambitieuze mensen best de leemten in een niet 100-proccntige opleiding kan
riskeren.

Het is welhaars niet verwonderiijk, dat collega Ta 1 s m a nader ingaat op hetgeen
collega Van Loo heeft gesteld en van mening is dat voor de grote-huisdieren
practicus de behandeling van de individuele patiënt ook nu nog net zo belangrijk
is als vroeger. Hij moet zich daarvoor ten volle kunnen inzetten en daar Nederiand
een land is waar de veefokkerij bloeit en nog zal blijven bloeien, zullen de eerste tien-
tallen jaren de dierenartsen o.a. bij verlossingen betrokken blijven.

Collega P O s t is het met collega Talsma volledig eens dat de kern van de praktijk
rust op de individuele behandeling van de patiënt, maar hij ziet dit in breder verband.
Door gecoördineerde voorlichting door b.v. de gezondheidsdienst of een andere
specialist, kan de pracdcus in staat zijn om b.v. in gevallen van kopziekte of meik-
ziekte de gehele koppel in zijn observatie tc betrekken. Samenwerking kan hier dus
heel wat uitrichten.

Aansluitend hierop meent de discussieleider dat collega Pos t dit ook in zijn artikel
duidelijk heeft gesteld, waarbij z.i. persoonlijke ambitie cn goede intercollegiale ver-
houdingen zeer belangrijk zijn. Coördinatie in de voorlichung acht hij een\'taak van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Collega Van Keulen, de werkgebieden voor de dierenarts aftastend, meent dat
de taak van de dierenarts bij de keuring van voedingsmiddelen van dieriijke oorsprong
en bij de bedreiging van de menselijke gezondheid t.o.v. het dier dat drager is van
pathogene kiemen, omvangrijker zal worden.

De dierenarts in overheidsdienst zal met grote nauwkeurigheid dc voorschriften en
zaken die hem worden opgedragen dienen uit te voeren en hij heeft daarbij de
plicht zijn adviezen zo deskundig mogelijk te stellen,

Spreker ziet in toenemende mate een plaats voor de dierenarts in de huidige tur-
bulente ontwikkeling van de kennis en keuring van dierprodukten.
Collega Van Limborgh gaat na beantwoording van de vraag van eollega Van
Dorssen betreffende het ter hand nemen van de concrete mogelijkheid van speciali-
satie na de studie, in op een persoonlijke ervaring dienaangaande.
Wanneer men voor het buitenland op niet specifiek veterinair industrieel terrein een
Nederlandse dierenarts vraagt, dan is de huidige basisopleiding niet „all round" ge-
noeg om de jonge dierenarts het zelfvertrouwen te geven dat hij dit werk aan kan en
na enige tijd veel beter dan de „leek".

De vraag naar Nederlandse dierenartsen bestaat in werkelijkheid, o.m. van de zijde
van industrieën die, ten gevolge van de vernauwing van de dierproduktie in Neder-
land, expansie in andere E.E.G.-landen (Italië, Frankrijk) zoeken.
Hier ligt een taak voor de jonge ongehuwde Nederlandse dierenarts om de Neder-
landse fokkerij, de Nederlandse dierhouderij en de Nederlandse mengvoederindustrie
mee te helpen uitdragen.

Hij meent dat het van groot belang is dat wij de industriële ontwikkeling in de dier-
houderij bijhouden en dat wij bewijzen dat de Nederlandse dierenarts in staat is tot
datgene, waarin men in Italië en Frankrijk niet gelooft, nl. het op economisch ver-
antwoorde wijze bewaken van de gezondheidstoestand van de Nederlandse produktie-
dieren.

Het falen van de bedoelingen van de antibiotica-wet zou, ook in E.E.G.-verband,
rampzalig zijn voor zijn toekomstmogelijkheden.

De discussieleider merkt naar aanleiding hiervan op dat, indien geen Nederlandse
dierenarts voor een bepaalde betrekking te krijgen was, wellicht het aanbod niet
attractief genoeg was of dat men liever de particuliere praktijk ambieerde; spreker is
dankbaar voor het noemen van een nieuw „afzet.gebied" voor dc dierenarts.

Collega Van Dorssen meent, dat indien men de toekomst van de Nederlandse
dierenarts somber inziet men nu de studenten hiervoor moet waarschuwen.

Collega Smits ziet, wat betreft de pluimveehouderij, in de naaste toekomst een
duidelijke verschuiving van de curatieve naar de preventieve ziektenbestrijding. De-
genen, die niet Ixreid zijn zich hierop in te stellen en door goede voorlichting het
vertrouwen van de pluimveehouders (terug) te winnen, zullen zichzelf van de pluim-
veeziektenbestrijding uitsluiten en — in vele streken van ons land — een belangrijke
inkomstenbron missen.

Collega Nieuwenhuijsen (Ingen) meent dat men in de toekomst naar een
dierenartsenoverschot toe.gaat.

Collega Werkman (\'s-Gravenha.ge) voorziet een toename van het aantal over-
heidstaken naarmate de internationale uitwisseling van dieren en dierprodukten zal
toenemen. In verband met hetgeen door collega Kampelmacher te berde werd
gebracht acht hij het noodzakelijk nu een balans op te maken over de taak van de
dierenarts in de toekomst, wat van hem verwacht wordt en hoe dit te realiseren zou
zijn.

Collega Kampelmacher vraagt collega Werkman hoe hij zich dit voorstelt.
Spreker is het geheel eens met hetgeen collega Werkman zegt, maar zou toch als
cén van de blijvende positieve bijdragen van deze di.scussiemiddag een praktische
daad willen zien, zoals bijvoorbeeld het oprichten van een studiecommissie.

Hierop vult collega Werkman zijn suggestie aan met de opmerking, dat hierbij
coördinade nodig is van alle instanties, die zich hebben te bezinnen op de toekomstige
taak van de dierenarts en de wijze waarop hij daarvoor zou dienen te worden op-
geleid.

Een bijzonder aspect van een te verwachten ontwikkeling in de nabije toekomst wordt
belicht door collega Krediet (Utrecht) in verband met de opleiding; het naar

aanleiding daarvan gevoerde gesprek, waaraan door collega K a r s c in c ij e r. Prof.
Dr. Hoekstra cn collega Van Werven en dooi- de heren Boysen en
Bern trop werd deelgenomen, zal nader worden vermeld.

Het is collega Van den B or n die de vergadering in een klemmend betoog —
waarop nader zal worden teruggekomen — zijn visie geeft ten aanzien van de toe-
komstige werkmogelijkheden van dc dierenarts en hij ziet het als cen taak voor de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde om op korte termijn iets meer con-
creets over dc problemen van de toekomst van ons vak bekend tc stellen dan heden
is geschied.

Prof. Dr. Hoekstra meent dat er nog heel veel werk tc verzetten is en dat men er
niet beducht voor behoeft te zijn dat er een teveel aan dierenartsen zal ontstaan.
Bij een tewerkstelling in het buitenland, met name in de ontwikkelingsgebieden,
stelle men het idieële boven het materiële.

Hij wijst op de grote dierenartsendichtheid in Japan en Israël, in het laatstgenoemde
land o.m. het gevolg van cen aldaar bestaande goede vrije-tijdsregeling en het bestaan
van dierenziekenfondsen.

In vergelijking met overige E.E.G.-landen bezit Nederland een minder grote dieren-
artsendichtheid, hoewel de cijfers moeilijk vergelijkbaar zijn en bij de beoordeling
ervan niet zozeer de kwantiteit als wel de kwaliteit in het geding komt. Voorkomen
dient te worden dat, indien vrije vestiging in de E.E.G.-landen straks mogelijk zal
worden, het land niet wordt overstroomd door buitenlandse krachten.

Voorzover hierover in verband met de wenselijkheid, mo.gelijkheid en uitvoering van
specialisatie en in verband met de toekomst van het diergeneeskundig beroep reeds
door de leden van het forum en de collegae Kersjes, Kramer, Kampei-
ma c h e r en V a n W e r v e n het een en ander te berde werd gebracht, moge naar
de desbetreffende passages in het verslag worden verwezen.

Prof. Dr. B e ij e r s vestigt de aandacht op het feit, dat zich soms in de praktijk
onvoorziene — zowel gunstig als ongunstig werkende — factoren kunnen voordoen,
waarmede men ook bij het beste onderwijs geen rekening heeft kunnen houden.
Spreker noemt daar\\\'an twee voorbeelden.

X\'oorhcen werden in bepaalde delen van Nederland weinig verlossingen door dieren-
artsen verricht; o.m. we.gens tijdgebrek vanwe.ge de massale entingen tegen vlekziekte
werd dit onmogelijk geacht. Het „onmetelijke" werd eehter mogelijk toen daarna in
de crisisjaren vooral de jongere collegae — hiertoe volledig in staat gesteld door dc
uitstekende opleiding — steeds meer verlossin.gen verrichten.*)

Intensief en degelijk onderwijs in de klinische diagnostiek kon niet verhinderen, dat
door dc sterke to<-name van massawerkzaamheden, o.m. bij de tuberculosebestrijding
en de mond- en klauwzecrbestrijding, de individuele behandeling der dieren, dc zeer
aantrekkelijke en vaak meer voldoening schenkende consultatieve praktijk, in het
gedrang kwam, en daarbij tevens dc klinische diagnostiek.

Spreker meent tenslotte dat persoonlijke ambitie in het vak de leemten in cen niet
„all round" opleiding aanzienlijk kan aanvullen.

Een bijzonder punt in de opleiding wordt voorgebracht door collega Krediet,
die er de aandacht op vestigt dat het huidige grote aantal studenten over 4 tot 5
jaar afstudeert en dat er dus maar weinig tijd overgelaten wordt om zich te bezinnen
over toekomstmogelijkheden. De huidige studenten zouden graag weten wat zij straks
moeten gaan doen en de faculteit zou graag weten waartoe zij hen moet opleiden.

*) Als aanvulling hierop merkt Prof. Beijers nog op, dat thans de factor „tijd"
weer in het geding komt in verband met dc antibioticawet, die voorafgaand kli-
nisch onderzoek van de patiënt voorschrijft.

Op zeer korte termijn moot dit bekeken worden, op gevaar af dat er over 4 tot 5 jaar
een stormloop plaats heeft, die de intercollegiale verhoudingen sterk kan verstoren;
men rekene erop dat in de zeer naaste toekomst 120—150 dierenartsen per jaar
afstuderen.

De discussieleider meent dat het te ver gaat om te willen eisen dat men nu al zou
kunnen zeggen waarheen de ontwikkeling zich zou gaan begeven; men heeft de taak
zo goed mogelijk voor te lichten en wanneer de toekomstige ontwikkeling zodanig is
dat er een dalende behoefte aan dierenartsen zou ontstaan, heeft dit onmiddellijk
zijn weerslag op diegenen die zich voor de studie aanmelden.

Daarentegenover wijst collega Krediet erop, dat de studenten voor het dieren-
artsenberoep kiezen zoals zij dat op het ogenblik zien; bij het afstuderen kan het wel
geheel veranderd zijn.

In tegenstelling hiermede is de discussieleider van mening dat bij de studiekeuze
gevoelsargumenten vaak de doorslag geven en nuchtere overwegingen op dc achter-
grond staan.

De heer B o y s e n, voorzitter van de Diergeneeskundige Studenten Kring, schrijft de
schrikbarende toename van het aantal studenten o.m. toe aan de optimistische voor-
lichting van de zijde van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Terecht geeft collega Karsemeijer hierop een nadere toelichting, waarbij hij
memoreert dat men vanaf 1947 steeds heeft gewaarschuwd voor een overschot aan
dierenartsen. In 1958 en 1959 konden voor verschillende functies en waarnemingen
geen dierenartsen worden gevonden, zodat in de jaarrede van 1961, onder voorbehoud
dat men nu eenmaal niet in de toekomst kan kijken, een optimistischer geluid kon
doorklinken in dien zin dat op dat ogenblik niet van een overschot aan dierenartsen
kon worden gesproken.

Bij de inwerkingtreding van de antibioticawet zal de taak van de dierenarts ver-
moedelijk zeer worden verzwaard en reeds nu gaat de verzuchting op dat men daar-
voor tijd te kort zal komen.

Sinds 1913 heeft spreker continu de uitspraak vernomen, dat er teveel dierenartsen
zouden komen en steeds is dit meegevallen.

Hij besluit met de studenten de raad te geven de toekomst met meer vertrouwen
tegemoet te zien en de taken aan te vatten, die uiteindelijk voor dc dierenarts bestemd
zijn.

Collega Krediet merkt op dat hij niet heeft geduid op een teveel aan studenten en
een teveel aan dierenartsen, maar op de plotselinge te verwachten toevloed van dieren-
artsen. Hij acht het verstandig indien nu reeds werd overwogen deze toevloed te kana-
liseren ter voorkoming \\ an een intercollegiale oorlog.

Collega \\\' a n W e r v e n acht het een gemeenschappelijke taak van jongeren en
ouderen om ersoor te zorgen dat wij staan voor het werk dat van de dierenarts
wordt geëist en dat wij daarin het Nederlandse volk niet mogen beschamen. Primair
is het de taak van de ouderen dc jongeren het vertrouwen bij te brengen, dat wij
daar eensgezind aan bouwen op een zakelijke en modern verantwoorde wijze.

De kwestie van voorlichting aan en voorlichting door dierenartsen kwam meennalcn
zijdelings ter sprake.

Volgens collega Smits beseft men in mengvoederindustriën en voorlichtingskringcn
terdege, dat de ingewikkeldheid van de problemen betreffende dc gezondheidszorg
van dc pluimveestapel en de enorme bedragen, die in de moderne pluirnveebedrijvcn
zijn geïnvesteerd, een voortdurend groter wordende verantwoording leggen op de
schouders van de selecteurs/voorlichters. Een verantwoording, die velen van hen
niet meer kunnen en dur-ven dragen.

Er bestaat dan ook een grote behoefte aan deskundige, veterinaire voorlichting, in
het bijzonder op de grotere gespecialiseerde bedrijven.

Collega Van Dorssen meent dat de boer dc dierenarts niet om preventieve voor-
lichting zal vragen, maar het is zeker mogelijk om bij een bezoek, b.v. in het kader
van massa-werkzaamheden, in een algemeen gesprek met de boer dit te leiden in
de richting van voorlichüng, daarbij tevens directe contacten tussen dierenarts en
cliënt leggend.

Zoals reeds vermeld zag collega Post gecoördineerde voorlichting aan de dierenarts
in de praktijk als een belangrijke stap ter aanvulling van de individuele behandeling
van de patiënt, terwijl hij tevens aanstipt dat bij grote bedrijven de dierenarts
een grote rol kan spelen bij ontstaande vormen van gecoördineerde voorlichting.
De discussieleider sluit hierop aan met de opmerking dat persoonlijke ambitie en
intercollegiale verhoudingen hierbij een rol spelen, terwijl hij coördinatie van de
voorlichting ter overweging aan de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde overlaat.

Als punt van directe discussie werd hierop de voorlichting ter sprake gebracht dcxjr
collega Van Nie (Leiden), die in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde in
eerste instantie het meest geschikte medium ter voorlichting van de dierenartsen ziet
en hij bepleit de uitgave van 3 of 4 afleveringen per jaar, waarin per aflevering een
bepaald onderwerp zou worden behandeld, zij het op minder wetenschappelijke wijze.

Hierop reageert collega Kampelmacher in zijn kwaliteit van voorzitter van de
Redactie, dat deze bezig is het idee van collega V a n N i e te verwezenlijken, waarbij
echter terdege rekening moet worden gehouden met de wetenschappelijke artikelen.
Het tijdschrift kan in genendele worden gezien als een substituut van een specialis-
tische opleiding, noch van post-universitair onderwijs. De grote moeilijkheid schuilt
in het vinden van auteurs voor het samenstellen van klinische lessen en voorlichtings-
artikelen, waarvoor thans een honorerin.gssysteem is ontwikkeld. Spreker doet een
dringend beroep op de in de vergadering aanwezige collegae de taak van het tijd-
schrift in dezen verstaan.

Als apart punt komt nog de voorlichting aan studenten ter sprake, zulks naar
aanleiding van een concrete vraag van de heer B e r n t r o p, student in de dier-
geneeskunde, die meer gedifferentieerde voorlichting van de student en de a.s.
studenten vraagt en daarbij vermeldt dat men pas tijdens de studie verneemt dat
voor de dierenarts meer mogelijkheden bestaan dan de grote-huisdieren praktijk.

De discussieleider merkt hierop aan dat men tegenwoordig aan de middelbare scholen
en aan de universiteiten volledig ingelicht kan worden, doch hij laat gaarne hierover
Prof. Hoekstra het woord.

Prof. Dr. Hoekstra verwerpt het denkbeeld dat er niets aan gedifferentieerde
voorlichting van de a.s. studenten en studenten gedaan zou worden.
In de eerste plaats geeft de faculteit een voorlichtingsboekje uit, waarin o.m.
vermeld staat dat ongeveer 50% der dierenartsen hun bestaan in de praktijk vindt
en waarin bovendien de andere mogelijkheden van bestaan duidelijk zijn .genoemd.
In de tweede plaats worden van universitcitswege voorlichtingsdagen georganiseerd,
waarbij men door bij uitstek deskundigen kan worden voorgelicht.
De tekst van het voorlichtingsboekje heeft de laatste 4 of 5 jaar wat optimistisch ge-
klonken, maar een goede lezer heeft kunnen opmerken dat het laatste jaar de toon
ininder optimistisch was; de aanwezige tendenzen worden in overleg met diverse in-
stanties nauwkeurig gepeild en zo goed mogelijk weergegeven.

Dc discussieleider vindt hierin een ondersteuning van zijn mening dat men vaak geen
bepaalde studierichting kiest op grond van louter rationele motieven.

Het debat hierover wordt door de discussieleider met een korte inleiding geopend,
waarin hij enige aspecten van het verrichten van massewerkzaamheden door leken-
hulpkrachten belicht, zoals de mogelijkheid van prestigeverlies enerzijds tegenover de
tijdsbesparing anderzijds en de moeilijkheid van afbakening der werkzaamheden.

.Aan collega \\\'an Dorssen, part time practicus, is het nimmer opgevallen dat het
zelf verrichten van massa-werkzaamheden tot prestigeverlies zou leiden. Integendeel,
als men eigenhandig deze werkzaamheden verricht, dan verleent men er inhoud aan
doordat men die als academicus verricht en kan men voor de resultaten instaan,
zeker als het diagnostische handelingen betreft. Het lichtvaardig overlaten dezer
handelingen aan hulpkrachten maakt de verleiding tot onjuiste handelingen groter.
Bovendien gelooft spreker dat de autoriteit die de dierenarts daarmede ten toon
spreidt namens de overheid, hem eerder ten goede dan ten kwade komt.
Voorts meent hij dat over deze aloude kwestie vroeger reeds uitvoerig werd beraad-
slaagd en dat, indien inschakeling dezer krachten wederom nodig zal blijken te zijn,
de Kon. Ned, Maatschappij voor Diergeneeskunde er een buitengewone Algemene
Vergadering aan zal moeten v«jden.

Colle.ga Wechelaer schildert met verve hoe hij in de Achterhoek, waar een
keurig slag boeren woont waar hij heel goed mee kan opschieten, o.a. tijdens een
pullorumonderzoek van een boerenzoon-hulpkracht een zeer specialistische vraag tc
beantwoorden kreeg, hetgeen hem tot de conclusie voert dat boerenzoons geen leken
meer behoeven te zijn.

Hij roert terzijde even de maatschappelijke positie van de dierenarts aan als hij
vertelt dat „de boer" het niet meer passend vindt, dat hij als academicus, nog
\'s avonds laat op pad moet .gaan in verband met de massabestrijding.

Collega VanKeulen (\'s-Gravenhage) geeft een korte schildering omtrent de werk-
mogelijkheden van de dierenarts en is de mening toegedaan dat de dierenarts, naast
plichten t.a.v. de gemeenschap ook veterinair-ethischc plichten heeft die in de code
zijn vastgelegd en die hij naar zijn mening nimmer mag vergeten, ook als massa-
werkzaamheden moeten worden verricht.

Hij is ervan overtuigd dat in de huidige ontwikkeling van de dierenarts wordt ver-
wacht, dat hij een plaats inneemt waar hij naar behoren kan voldoen aan deze
plichten en dat vanuit deze gezichtshoek alleen onze tcxkomst kan en mag worden
bediscussieerd.

Hij voorziet grote moeilijkheden indien deze standaard wordt verlaten en b.v, akkoord
zou worden gegaan met het zelf injiciëren van geneesmiddelen door „gevorderde"
eigenaren, zoals één der inleiders boudweg stelt. Dit is veterinair-cthisch onjuist en
bovendien zeer gevaarlijk.

Collega Smits meent, dat de leek tendele de .gelc.genheid verkreeg massawerkzaam-
heden te verrichten, doordat de dierenarts zich hiervan distancieerde. Een belangrijke
drijfveer tot het verrichten van deze werkzaamheden en tot het op andere wijze
(onbevoegd) uitoi-fenen van de diergeneeskunde vormt de behoefte zich tc om-
ringen met een zekere magie en het mede hierdoor verkrijgen van grotere invloed op
de bedrijven.

In het bijzonder in dc mcngvoederbranche werd en wordt hiervan uit strikt zakelijke
overwegingen veelvuldig gebruik gemaakt.

Collega Nieuwenhuijsen is gekant tegen het inschakelen van leken-hulp-
krachten bij de massawerkzaamheden, hetgeen niet wegneemt dat traditioneel vroeger
al door allerlei krachten werkjes werden opgeknapt zonder dat het begrip „leken-
kracht" hierbij tc pas kwam.

Tenslotte plaatst collega Wechelaer de opmerking dat de „leken" in zijn praktijk
afkomsdg zijn van de pluimvcevakscJiool of van de Middelbare Landbouwschool, dus
niet meer als leek zijn te beschouwen.

Na hetgeen eollega Van Keulen hierover reeds in verband niet de toekomst-
mogelijkheden te berde heeft gebraeht, wil hij de aanwezigen nog op het verband
wijzen op hetgeen met het levende dier therapeutisch en profylactisch gebeurt en op
de mogelijke residuen van tcx-gepaste medicamenten in de voedingsmiddelen.
Ook in dit verband wijst hij nog eens op dc onverantwoorde opvatting van hen die
de eigenaar van een bedrijf de medicamenten ter toediening aan de dieren ter hand
wil stellen zonder voorschrift en controle op deze toediening.

Collega Van Werven spreekt naar aanleiding van het artikel van de collegae
Van den Born en Werkman zijn oprechte verbazing uit over de verregaande
uitgebreidheid van de overheidsbetrekkingen, als hij ziet welke handelsbcmiddelingcn
de Veeartsenijkundige Dienst verleent en hij vraagt zich af in hoeverre al de ge-
noemde taken overheidstaken zijn of mogelijk taken van maatschappelijke organen
en in hoeverre de dierenartsen hierbij een maatschappelijke taak hebben te verrichten.
Hij b<\'pleit een eensgezinde bewustwording van de faculteit en de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en hare leden van de maatschappelijke verantwoor-
delijkheid die zij in dienst van het Nederlandse volk hebben tc verrichten. Men
vrage zich af of het verrichten van massawerkzaamheden door de dierenarts —
tegen deze achtergrond bekeken — zó belangrijk is dat andere, door dc academicus
uit te voeren taken, hierbij tc kort moeten schieten.

Hierop stelt collega Werkman, dat de in het artikel genoemde taken inderdaad
overheidstaken zijn, daar de Overheid in internationaal verband van elkaar garanties
eist ten aanzien van de gezondheid van dieren en dierprodukten. Voor de afgifte van
deze certificaten is de CKerheid verantwoordelijk.

Het spreekt vanzelf, en dat is ook in het artikel genoemd, dat de Overheid bij dc
uitvCK-ring harer taken de diergeneeskundige onderzoekcentra, de provinciale ge-
zondheidsdiensten en de praktizerende dierenartsen, daar waar het mogelijk is, in
zal schakelen.

Collega Van den Born wijst nadrukkelijk op het grote belang van kwantitatieve
en kwalitatieve aanpassing, zowel op nationaal als internationaal niveau.
Helaas zijn door onvoldoende kwantitatieve aanpassing zowel binnenlandse- als buiten-
landse projecten niet tot uitvoering kunnen komen, waarbij spreker o.m. het niet
kunnen voldoen aan de zeer talrijke aanvragen voor Nederlandse dierenartsen voor
het buitenland noemt. Men werkt er graag met Nederlandse dierenartsen.
Hij is ervan overtuigd dat vele aanwezige kan.sen in binnen- en buitenland thans
niet worden benut.

Wat de kwalitatieve aanpassing betreft, memoreert spreker het feit dat men bezig is
in E.E.G.-verband de dierenarts die plaats te doen innemen die hij door zijn opleiding
verdient. Men zal er attent op moeten zijn om deskundige krachten voor te vervullen
taken beschikbaar te hebben.

Ongetwijfeld zal elke activiteit van de zijde van dc dierenartsen zeer worden ge-
waardeerd en zeer hopenlijk zal binnenkort via de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde aan studenten en afgestudeerden ccn meer concreet antwoord kun-
nen worden gegeven op verschillende vragen, die heden aan de orde kwamen.

In zijn slotwoord wijst de discussieleider op het feit dat helaas de toekoinst
van de dierenarts bij de controle op voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong bij de behandeling van de verschillende onderwerpen in het gedrang
is gekomen, waarbij hij collega Ooms speciaal dankt voor het samen-
stellen van zijn uitvoerig artikel daarover.

Men dient — zoals hij reeds zei — de artikelen niet ieder op zichzelf te
beschouwen maar ze in gezamenlijk verband te beoordelen, hetgeen door

het verschijnen ervan in één aflevering van het tijdschrift wordt bevorderd.
Hij dankt de forumleden voor de voortreffelijke wijze, waarop zij zich van
hun taak hebben gekweten en hij hoopt dat naar aanleiding van hetgeen
heden naar voren is gebracht, het Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde een toekomstig beleid zal kunnen uitstip-
pelen en uitvoeren.

In algemene conclusies zijn indruk over het besprokene samenvattend
meent de spreker, dat de individuele behandeling van de patiënt in de
grote-huisdieren praktijk zich wellicht in dalende lijn bevindt en dat door
de industriële ontwikkeling het aantal dierenartsen op het gebied van het
speurwerk en de voorlichting zal kunnen toenemen.

In de kleine-huisdieren praktijk zal een groot aantal dierenartsen een werk-
kring kunnen vinden, waarbij samenwerking zal moeten worden gevonden.
In de industrie zullen mogelijk meer dierenartsen een plaats kunnen krijgen,
zulks sterk afhankelijk van persoonlijke instelling.

In het buitenland, waar een grote vraag naar Nederlandse dierenartsen
bestaat, zijn nu reeds ruime werkmogelijkheden aanwezig.
Daargelaten dat de huidige opleiding zeer goed is te noemen, zal zij met
de ontwikkeling mee moeten evolueren, terwijl in de vervulling van over-
heidstaken in de toekomst een groot aantal dierenartsen een voldoening
schenkende werkkring kan vinden.

Alles bijeengenomen meent spreker dat men over de toekomst van het be-
roep niet pessimistisch behoeft te zijn, waarbij het voeren van een hoge
standaard van intrinsieke waarde zal blijken te zijn.

Spreker dankt het Hoofdbestuur voor het beleggen van deze vergadering
en de aanwezigen voor de prettige discussie, hoewel zeker niet op alle pun-
ten een duidelijke uitspraak bereikt is kunnen worden.
De leiding van de vergadering aan de voorzitter van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde overdragende, besluit de discussieleider met
de zinspreuk:

De voorzitter, collega K a r s e m e ij e r, dankt de discussieleider voor zijn
uitstekende leiding en de leden van het forum voor hun voorlichting, waar-
bij hij vermeldt dat deze middag niet in de eerste plaats werd georganiseerd
om nu reeds lot bepaalde conclusies of resoluties te komen, doch om me-
ningen tc horen cn de stemmingen te peilen over de toekomst van ons be-
roep.

Hij dankt alle aanwezigen voor hun medewerking aan deze middag, voor
het welslagen waaraan zij hun bijdrage hebben geleverd en sluit hierbij
deze „twee diergeneeskundige dagen".

Op zondag 15 november jl. vierde Prof. Dr. L. Seekles zijn 25-jarig jubileum als
Floogleraar.

Op zijn uitdrukkelijk verzoek is aan dit feit weinig ruchtbaarheid gegeven. Slechts
de Staf, het personeel en enkele vrienden boden hun gelukwensen aan.
Prof. Seekles werd op 15 november 1949 benoemd tot gewoon Hoogleraar in de
Medische Veterinaire Chemie, als opvolger van Prof. Dr. B. S j o 11 e m a.

Hieronder volgen enkele cijfers uit het jaarversla,g van het Produktschap voor Pluim-
vee en Eieren, ontleend aan „De Pluimveeteelt",
Legsector.
Eieren.

De Nederlandse produktie van kippeëieren bedroeg
in 1962: 6.061 miljoen eieren
in 1963: 5.340 miljoen eieren.
In 1962 bedroeg de export 2,9 miljard eieren en daalde in 1963 tot ca 2,3 miljard,
eieren.

De gemiddelde producentenprijs bedroeg in 1963 ca ƒ 2,— per kg.
Het verbruik daalde van 213 tot 206 stuks per hoofd van de bevolking.
Binnen de Gemeenschap heeft de zelfverzorgingsgraad een % van 95 bereikt.
Fokbedrijven.

In januari 1963 bedroeg het aantal fokbedrijven 106.
Het aantal fokbedrijven bedroeg

per 1 jan. \'63: 106 met totaal 275.000 hennen van legrassen,
per 1 jan. \'64: 70 fokbedrijven met ± 200.000 hennen van legrassen.
Vermeerderingsbedrijven.

Het aantal vermeerderingsbedrijven daalde in 1963 met 577 tot 3.375. Hiervan
hielden 1.842 bedrijven legrassen. (Van 1 juli \'63 tot 1 mei \'64 werden door de
vermeerderingsbedrijven 1.050.000 kuikens gehouden tegen 1.465.000 vorig seizoen).
Broederijen.

Dit aantal daalde van 798 in eind dec. \'62 tot 784 per 31 dec. \'63.
De broedcapaciteit was

per 1 jan. \'63 35,4 miljoen eieren per 3 weken en steeg
per 1 jan. \'64 tot 36,5 miljoen eieren.
Minder pluimveehouders.

In december 1962 waren er 165.000 pluimveehouders en in december 1963 nog
152.000, een daling dus van 8%.

Bij de mei \'63 inventarisatie hadden 2.623 bedrijven méér dan 1.000 kuikens resp.

Het aantal fokbedrijven van slachtrassen bedroeg per 31 dec. \'63: 33 stuks. Ook hier
is concentratie, want 72% van alle geleverde henkuikens van de vermeerderingsbe-
drijven komt van 5 fokbedrijven en 90% van alle kuikens van 10 fokbedrijven.
Vermeerderingsbedrijven.

Dit aantal bedroeg per 31 augustus 1963: 1.808 stuks waarbij inbegrepen 361 be-
drijven, die ook legrassen aanhielden.

(Door de fokbedrijven van slachtrassen werden in de periode van 1 juli \'63 tot 1 mei
\'64: 1.616.500 kuikens afgeleverd tegenover vorig jaar dezelfde periode: 1.297.000,
dit is dus een stijging van ± 25%).
Broederijen.

In 1963 hebben 315 kuikenbroederijen broedeieren van slachtrassen ingelegd. In 1962
waren er dat nog 356.

De inleg voor het houden van slachtkuikens „binnenland" steeg van 778,4 miljoen in
1962 tot 97,9 miljoen in 1963.

DE ANTIBIOTICAWET GAAT IN WERKING TREDEN.
Onverantwoord gebruik van bepaalde diergeneesmiddelen verboden.

De zogenaamde Antibioticawet, officieel geheten, de „Wet van 1 augustus 1964,
houdende regelen met betrekking tot de handel in anUbiotica, hormoonpreparaten,
thyreostatica en chemotherapeutica, bestemd of mede bestemd voor aanwending bij
dieren", zal op 1 januari aanstaande in werking treden. Het doel van de wet is,
het onverantwoorde gebruik van deze moderne diergeneesmiddelen tegen te gaan,
door de handel, ook de import ervan, in controleerbare kanalen te leiden.
De centrale figuur bij de toepassing van deze Wet wordt de dierenarts.
Hij vormt het enige kanaal, waarlangs eigenaars van dieren de middelen kunnen
verkrijgen. In beginsel mogen de middelen aan alle dierenartsen worden verkocht.
Echter alleen de dierenarts, die de diergeneeskunde als vrij beroep uitoefent, door
de betrokken eigenaar of verzorger van dieren is geraadpleegd en plaatselijke praktijk
pleegt uit te oefenen, mag aan deze eigenaar of verzorger de middelen leveren.
Dierenartsen die „landelijk praktijk" zouden wensen uit te o<-fenen mogen de
middelen dus niet aan dc veehouder verstrekken. De betekenis hiervan is duidelijk:
afgifte van middelen zonder diagnose is in .strijd met het doel van de wet, nl. het
ongecontroleerde gebruik van de middelen tegen te gaan.

De Antibioticawet regelt aan wie de middelen mogen vrtjrden verkocht en waar zij
niet aanwezig mogen zijn; in verband met een en ander bevat de wet ook een
voorschrift voor de invoer.

De wet staat alleen toe, dat de middelen worden verkocht (waaronder begrepen:
afgeleverd, of te koop of in ruil aangeboden) aan o.a.:

— eigenaren of verzorgers van dieren (ook kleine huisdieren), voorzover de verkoop
geschiedt door de plaatselijk praktizerende dierenarts of op diens recept door
een apotheker;

—• veeverloskundigen en castrcurs, alleen voor wat betreft bepaalde antibiotica en
hormoonpreparaten, voor welke zij een aankoopvergunning hebben verkregen;

— geregistreerde mengvoederindustrieën, voor wat betreft middelen waarvan ver-
werking in veevoeder is toegestaan op grond van de betreffende verordening van
het Produktsehap voor Veevoeder.

Het is verboden de middelen aanwezig te hebben op agrarische ondernemingen,
tenzij het gebruik voor daar aanwezige dieren door de dierenarts is voorgeschreven.
Dit betekent dus, dat vanaf 1 januari 1965 van elke op genoemde bedrijven aanwezige
hoeveelheid antibiotica, enz. moet kunnen worden aangetoond, dat de plaatselijk
praktizerende dierenarts deze heeft voorgeschreven.

Het is voorts verboden de middelen aanwezig te hebben in winkels en andere pu-
blieke verkoopplaatsen (uitgezonderd apotheken). Dit houdt in, dat o.a. winkeliers
en marktkooplieden vanaf 1 januari 1965 dc middelen niet meer in hun bedrijf
mogen hebben.

Eveneens is het verboden de middelen aanwezig te hebben op terreinen, in ruimten
of vervoermiddelen van hen, die bepaalde onderdelen van de diergeneeskunde mogen
uitoefenen en van hen die als pluimveeselectcur of vocdcradviseur werkzaam zijn.
Op dit verbod geldt een beperkte uitzondering voor de vecverloskundigen en castreurs.

De laatste jaren moest een snel toenemende willekeurige toepassing van de middelen
door veehouders en pluimveehouders worden geconstateerd. Deze onoordeelkundige
toepassing zou — indien niet geremd — zodanige propordes kunnen gaan aannemen,
dat gevaren voor de gezondheid van mens en dier en economische nadelen moeten
worden gevreesd.

Bij ongecontroleerde toepassing dreigt nl. het gevaar, dat ziekteverwekkende bacteriën
ongevoelig worden voor geneesmiddelen, met als gevolg moeilijkheden bij de be-
strijding van dierziekten en ziekten van de mens.

Verder zouden bij steeds omvangrijker toepassing onze dierlijke produkten, als bv.
vlees en melk, steeds meer kans lopen achterblijvende sporen van bedoelde middelen
te bevatten. Op den duur zouden dergelijke achterblijvende sporen gevaar voor de
gezondheid van de mens kunnen betekenen.

De economische gevaren, die uit de snel groeiende toepassing door leken zouden
kunnen voortkomen, zijn vooral gelegen in de daardoor toenemende kans op de aan-
wezigheid van antibiotica in de melk. Daardoor zouden voor dc kaas- en yoghurt-
berciding noodzakelijk aanwezige bacteriën belet worden, hun werk tc doen, met als
gevolg, dat in toenemende mate het bereidingsproces zou mislukken. Een ander eco-
nomisch gevaar zou de afzet in het buitenland van onze dierlijke produkten kunnen
bedreigen. Het li.gt voor dc hand, dat het buitenland uit het oogpunt van volks-
.gezondheid, uiteraard weinig is gesteld op de aanwezi.ghcid van b.v. antibioticasporen
in produkten, die uit ons land worden betrokken.

Dc nieuwe „Antibioticawet" beteugelt deze als voorbeeld .genoemde .gevaren van de
ongecontroleerde, onverantwoorde tocpa.ssing van de middelen. Door het in werking-
treden van de wet worden de belangen van de veehouders (nl. dc gezondheid van
hun veestapels) gediend, maar evenzeer van de volksgezondheid, van de zuivel-
industrie en van onze omvangrijke agrarische export. Daarnaast schept deze wet een
situatie, die zich beter laat aanpassen aan de over eni.ge tijd tc verwachten E.E.G.-
regeling op dit gebied.

!6, Afd, Zuid-Holland K.N.M.v.D, Vergadering, 20,00 uur, Irenezaal,
Groothandclsgebouw, Rotterdam, (pag. 1765)

16, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel Modern,
Tilburg, (pag. 1700)

17, .Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Café-Restau-
rant Koekenbier, Alkmaar, (pag. 1765)

17, Groep Dir. van Vleeskeuringsdiensten K.N.M.v.D. Vergadering, 10.15
uur. Hotel Smits, Utrecht, (pag. 1765)

19, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, restaurant
Riche, Groningen, (pag. 1571)

19, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur. Restaurant Riche,
Arnhem, (pag, 1763, 1841)

22, Afd, Overijssel K,N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel „de Zon",
Ommen. (pag. 1699)

13, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren. Symposium, „de Uit-
hof", Utrecht, (pag. 1559)

6—9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.
1508)

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congrer. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Vecvoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Luntercn. (pag. 1754)
3—7, Int. Unie van Ver. v. .\\rtscn-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 522, 643, 1690)

6—8, World Veterinary Poultry Association, 3e Intern, Congres, Parijs, (pag.
1690)

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108)

Collega Jansingh werd 25 juni 1891 geboren te Oude
Pekela, waar hij de lagere school doorliep.
In verband met de wens van zijn ouders — een jongen
van twaalf jaar heeft gewoonlijk nog geen beroeps-
keuze gedaan — dat hij predikant zou worden, ging
hij naar het gymnasium in het dichtbij gelegen Win-
schoten, waar hij zijn einddiploma haalde.
Inmiddels had Jansingh zijn eigen richting gekozen;
hij ging naar de toenmalige Veeartsenijkundige Hooge-
school, de V.H. te Utrecht. Tijdens zijn studie brak
de eerste wereldoorlog uit en moest hij twee jaar in
militaire dienst.

In 1919 studeerde hij af en werd benoemd tot ge-
meente-veearts van Grootegast, op een jaarwedde van
f 600,—. Het aantal dierenartsen ten plattelande was
in die dagen nog schaars en in het belang van de vee-
houders besloten meerdere gemeentebesturen, waar-
onder dat van Grootegast, een dierenarts aan te stellen
als gemeente-veearts. Het salaris was in feite een ves-
tigingstoelage. De daaraan verbonden werkzaamheden
bestonden in het algemeen, ook in Grootegast, in het
toezicht op de veemarkten.

In hetzelfde jaar nog trouwde Jansingh met mejuf-
frouw A. te Velde. Uit dit huwelijk zijn drie kinderen
geboren, twee dochters en één zoon.

De nieuwe praktijk werd consciëntieus aangepakt en
leverde spoedig een behoorlijk bestaan op. Met de in-
voering van de Vleeskeuringswet werd Jansingh Keu-
ringsveearts, hoofd van dienst van de gemeente Groote-
gast, welke functie hij nauwgezet vervulde. De praktijk
breidde zich gestadig uit en besloeg weldra een groot
deel van de gemeenten Grootegast en Oldekerk.
Jansingh was een sterk sociaal voelend mens, in de
twintiger crisisjaren diep begaan met het lot der
kleine boeren, in het Westerkwartier zo talrijk.

In de gemeenschap nam hij een vooraanstaande plaats
in. 7,0 had hij enkele jaren zitting in het bestuur van
de bijzondere school, was lang voorzitter van de Raad
van toezicht van de Coöp. Boerenleenbank, voorzitter
van de t.b.c.-commissie ter plaatse, adviseur van de
K.I.-vereniging Oldekerk.

In 1947 overleed zijn vrouw. Enkele jaren later her-
trouwde hij met mejuffrouw K. F. J. Maathuis uit
Veendam.

Hoewel nog fit, associeerde hij zich in 1953 met col-
lega D. J. Willems; door de t.b.c.-bestrijding onder
het rundvee en de mond- en klauwzeerentingen werd
de praktijk voor één persoon te zwaar. In 1955 deed hij
aan hem, die inmiddels was getrouwd met zijn jongste
dochter, de praktijk over.

Maar het op dood spoor staan beviel hem niet, wes-
halve hij een gedeelte van de praktijk weer overnam,
tot 1963, toen hij verhuisde naar Veendam.
Op 12 september 1964 werd hij getroffen door een
hartaanval, die zich spoedig herhaalde; 12 oktober
overleed hij in een ziekenhuis te Groningen.
De begrafenis vond op 16 oktober plaats te Grootegast,
waar hij zijn levenswerk had verricht. Vooraf was een
rouwdienst gehouden in de overvolle Gereformeerde
Kerk. Een lange stoet, waarin tientallen auto\'s, volgde
hem naar het kerkhof. Aan de groeve werd niet gespro-
ken, behalve door de predikant, met een kort ritueel.

Collega Jansingh was een rustig, bezadigd man. Met
kalme, afgemeten pas placht hij de vergadering van de
afd. Groningen-Drenthe binnen te stappen. Hij trad
niet op de voorgrond, sprak niet vaak en nooit lang,
maar hij hoorde er bij!

Persoonlijk bewaar ik aan collega Jansingh de beste
herinneringen, voortvloeiend uit wederzijdse waarde-
ring.

NOTULEN van de Ille Algemene Vergadering, gehouden op vrijdag 23
oktober 1964, in de grote dinerzaal van het Jaarbeurs Restaurant te Utrecht.

De voorzitter opent ruim 11.00 uur de vergadering met de volgende woorden:
Dames en Heren,

Op deze II Ie huishoudelijke vergadering van onze Maatschappij is het
mij een genoegen U allen hartelijk welkom te mogen heten.
In het bijzonder geldt dit voor de afgevaardigden van de afdelingen
en groepen, die onze vereniging rijk is, doch ook voor de individuele
leden, welke zich de moeite hebben getroost hier aanwezig te zijn en
daardoor blijk geven dat ze belangstelling hebben voor het wel en wee
van de Maatschappij en dat zij een constructieve bijdrage willen
leveren aan de opbouw en uitbouw van de eigen organisatie.
De reden waarom de Algemene Vergadering, die oorspronkelijk was
vastgesteld op 16 en 17 oktober een week moest worden verschoven, is
U allen waarschijnlijk wel bekend.

Onze Belgische zustervereniging heeft nl. op 17 oktober op luisterrijke
wijze in de tegenwoordigheid van Z.M. de Koning haar 100-jarig be-
staan herdacht en gezien de hechte en bijzonder vriendschappelijke re-
laties, die wij met deze zmtervereniging onderhouden, zou het wel zeer
onhoffelijk zijn geweest, als wij, Noord-Nederlanders, bij deze zeldzame
gebeurtenis verstek hadden moeten laten gaan, temeer daar de Belgische
Dierenartsenvereniging in 1962 het grootse gebaar heeft gemaakt om ter
wille van ons Eeuwfeest hun jaarlijks congres een week uit te stellen.
Gelukkig heeft de Belgische Dierenartsenvereniging ons voldoende tijdig
van de datum van haar Eeuwfeest op de hoogte gesteld, zodat wij in
staat waren de nodige maatregelen te nemen.

In het afgelopen jaar hebben er een viertal gebeurtenissen plaatsge-
vonden, die de aandacht van het Hoofdbestuur op bijzondere wijze
hebben beziggehouden.

In de eerste plaats Wijziging II Verordening Veevoeder 1961 van het
Produktschap voor Veevoeder, inzake medicinale mengvoeders, die dit
Produktschap op 17 juni 1964 heeft vastgesteld in overleg met onze
Maatschappij en waaraan de Minister van Landbouw en Visserij op
15 september 1964 zijn goedkeuring heeft gehecht.

De datum van inwerkingtreding zal omstreeks 27 oktober a.s. worden
bepaald. Ilet Produktschap voor Veevoeder is met deze nieuwe regeling
zeer ver tegemoet gekomen aan de wensen van de Maatschappij, het-
geen wij zeer waarderen en ik stel er prijs op dit nog eens uitdrukkelijk
vast te stellen. Men realisere zich hierbij wel, dat hiermede een grote
verantwoordelijkheid op de schouders der praktizerende dierenartsen
is gelegd en het is onze dure plicht te tonen, dat wij deze verant-
woordelijkheid niet schuwen en een ieder beijvere zich op loyale en
nauwgezette wijze zijn wetenschappelijke en sociale plicht te doen.
In de tweede plaats moge ik U herinneren aan de tot stand koming van
de antibioticawet, waarop ik morgenochtend in mijn Jaarrede wat uit-
voeriger zal ingaan.

Zowel de Veeartsenijkundige Dienst als de Maatschappij hebben het
noodzakelijk geacht U allen een zo goed mogelijke voorlichting te
geven, omdat ook van deze wet hetzelfde kan worden gezegd als van
de uitvoeringsregeling medicinale mengvoeders.

De Nederlandse dierenarts zal in de nabije toekomst de nodige discipline
moeten tonen om de doelstelling van beide aangelegenheden zo goed
mogelijk te verwezenlijken.

Het derde vraagstuk betrof de aanstelling van een adjunct-secretaris,
die door allerlei verwikkelingen nog niet kon worden gerealiseerd doch
de voortdurende aandacht, zowel van het Hoofdbestuur als van het
.Algemeen Bestuur, heeft, daar beide besturen op het standpunt blijven
staan dat in verband met de uitbreidende taken, zowel van het Hoofd-
bestuur als van het bureau, mede in verband met de groei van het
aantal leden, hierin moet worden voorzien. Op welke wijze staat op
dit ogenblik nog niet vast.

In de vierde plaats moge ik U mededelen, dat op iedere vergadering
van het Hoofdbestuur de inning der contributies een punt van bespre-
king heeft uitgemaakt. Mede dank zij de lofwaardige activiteit van onze
penningmeester is hieraan veel aandacht besteed.

Het Hoofdbestuur is er steeds van doordrongen geweeest, dat de con-
tributieverhoging nogal fors is aangepakt, doch het was nu eenmaal
een noodzakelijkheid dat hiertoe werd overgegaan en het zij hier
eerlijk bekend, dat het Hoofdbestuur nog steeds gelukkig is deze voor-
stellen bij U aanhangig te hebben gemaakt en dat U hieraan Uw goed-
keuring hebt willen hechten.

\\i\'ii hebben daardoor meer armslag gekregen, hoewel een zuinig en
efficiënt beheer steeds op de voorgrond moest worden geplaatst.
Van Uw gelden dienen wij als Hoofdbestuur goede „rentmeesters" te
zijn! Wel moet ons de opmerking van het hart, dnt het de plicht van
ieder bestuur is, en ook art. 21 van de Statuten stelt dit uitdrukkelijk
vast, dat besluiten, die op een Algemene Vergadering op rechtmatige
wijze tot stand zijn gekomen, door het Hoofdbestuur moeten worden
uitgevoerd. Argumenten als bijv.: „ik was op die vergadering niet
tegenwoordig, want dan was ik er beslist tegen geweest" doen toch wel
een beetje naïef aan. Per slot van rekening moet een vereniging worden
bestuurd, want ware dit niet het geval, dan zou de toekomst van onze
Maatschappij er maar somber uitzien.

Het zij hier nogmaals herhaald: de jaarlijkse contributie bedraagt
f 250,—. Zij, die meenden voor reductie in aanmerking te komen,
dienden dit voor wat betreft het contributiejaar 1963 aan te vragen
en deze aanvrage met eenvoudige bewijsstukken te staven.
Voor het jaar 1964 is een andere regeling getroffen, waarbij als een
zekere controle een „loting" is ingevoegd. Wijst de loting U aan, dat
wordt van U gevraagd Uw „zelfindeling" met bewijzen te motiveren.

Hebt U daartegen principiële bezwaren, dan kunt U dit voorkomen door
het volle bedrag ad f 250,— te storten.

Gelukkig kunnen wij constateren, dat de overgrote meerderheid van
de leden deze regeling goed heeft begrepen en er ook naar handelt.
Van de groep, die overblijft, wordt geval voor geval door het Hoofdbe-
stuur bekeken en beoordeeld. In een aantal gevallen is een juiste be-
slissing zeer moeilijk. Wij kunnen U echter de verzekering geven, dat
wij hierbij zeer bedachtzaam te werk gaan en ook wel eens gebruik
maken van de bevoegdheid ons verleend bij art. 9 van het Huishoudelijk
Reglement.

Wat de vergadering van heden betreft: er wacht U een uitgebreide
agenda en het zal grotendeels ook van U afhangen of wij deze ver-
gadering tijdig kunnen beëindigen.

Voordat de Notulencommissie wordt ingesteld vraagt dc heer Kraai het woord.
\\\'orig jaar heeft spreker in de Notulencommissie zitting gehad en genoemde com-
missie heeft, nadat eerst een ontwerp was toegezonden, hierover samen met de
secretaris een bespreking gehad op het bureau om dc eindredactie van de
notulen van de 110e Algemene Vergadering vast tc stellen. Dit is z.i. de juiste
manier om een juiste weergave te krijgen van het besprokene. .Alleen schriftelijk
contact is niet voldoende. Dc hele commissie is verantwoordelijk voor de notulen
en niet alleen de secretaris.

Dc afdeling Utreeht stelt nu voor de Notulencommissie jaarlijks per afdeling te
benoemen, zodat de behandeling zo vlot mogelijk zal verlopen. Het zou gewenst zijn
dat voor deze Notulencommissie dan ook dc gebruikelijke vergoedingen worden ge-
geven.

De heer Nieuwenhuijsen merkt op dat de afdeling Gelderland dit vcK>rstcl
heeft be.sprokcn, maar dc afdeling is van mening dat het praktisch niet uitvoerbaar
is, omdat het moeilijker wordt voor de perifere afdelingen dan voor de afdeling
Utrecht, omdat van deze afdeling altijd wel voldoende leden de Algemene Ver-
gadering zullen bijwonen.

De heer M a k k i n g a is van mening dat dit voorstel eerst besproken moet worden
door het Hoofdbestuur cn dc afdelingen cn dat dit voorstel daarna eventueel in
het programma van de volgende Algemene Vergadering kan worden opgenomen.
De heer M. Moons meent dat het werk van de vorige commissie goed is ge-
weest en hij voelt niets voor verandering van het tot nu toe gevolgde systeem.
Bij navraag blijkt dat de afdelingen Friesland, Gelderland, Noord-Holland, Noord-
Brabant, Zeeland en Limburg tegen het voorstel van de afdeling Utrecht zijn.
Besloten wordt dat het Hoofdbestuur dit punt volgend jaar opnieuw aan de orde
zal stellen mede in verband met het feit dat het voorstel nu toch nog niet direct zou
kunnen worden uitgevoerd.

Tot leden van de Notulencommissie 1964 worden hierna benoemd dc heren A. A.
.A b r a h a m s e, A. G. de Moor en J. Kraai, die de benoeming aanvaarden.

De secretaris leest het besloten gedeelte van de 110e Algemene Vergadering
voor.

Naar aanleiding van dit besloten gedeelte merkt de heer R. V. Bruckwilder
op dat hij vorig jaar, als afdelingsafgevaardigde, geen motie van de afdeling Zuid-
Ilolland in overweging heeft gegeven maar een verklaring. Dit heeft spreker toen
zeer duidelijk gesteld.

Met betrekking tot het gepubliceerde gedeelte merkt de heer Bruckwilder
op dat punt 10a niet duidelijk is weergegeven.

a. de afdeling Zuid-Holland heeft met de algemeen directeur C.D.I. gecorrespon-
deerd over de bindende besluiten no. 1 èn no. 2.

b. bij de zin „Er moet een mogelijkheid blijven etc......" dient te worden aange-
tekend dat erop gewezen is dat bij aanneming van besluit 2 in de oorspronkelijke
vorm, de collegae, die bij het C.D.I. werkzaam zijn en daarnaast alle practici
in overtreding zouden geraken, hetgeen een onmogelijke toestand zou worden.

niet onder...... etc." dient veranderd te worden in „.........; omdat er stichtingen

.genoemd worden is het C.D.I. er ook bij en het zou onmo.gelijk zijn geen sera
etc. af te leveren wanneer een niet-lid weigert een bestemmingsplaats op te geven.
Het C.D.I. moet leveren aan iedereen die het diploma van dierenarts heeft".

Hierna worden de notulen goedgekeurd en vastgesteld en de voorzitter dankt de
Notulencommissie voor de verrichte werkzaamheden.

De heer D. Hendrikse merkt op dat hij de concept-notulen als Notulencommis-
sielid niet heeft ontvangen en dat hij in dit werk geen aandeel heeft gehad.
De secretaris zegt dat de heer Hendrikse het concept toch wel is toege-
zonden, maar dat hij niet aanwezig kon zijn bij de bespreking.

De secretaris deelt mede dat in de 110e Algemene Vergadering is opgemerkt
dat bij dit punt gewoonlijk alleen worden voorgelezen de brieven, die betrekking
hebben op de uitnodigingen van de gasten voor de wetenschappelijke vergadering.
Over het al.gemeen zijn er geen andere ingekomen stukken omdat deze al door
Hoofdbestuur enjof Algemeen Bestuur zijn behandeld. Dit jaar echter is er een brief
binnengekomen van een drietal leden, dat een functie heeft bij het bedrijfsleven en
deze leden voelen nu behoefte een eigen groep op te richten. Aan het einde van
de brief wordt gevraagd genoemde brief eventueel in de Algemene Vergadering te
behandelen.

Deze brief is reeds in het Hoofdbestuur besproken en er is een antwcxjrd uitge.gaan,
waarin wordt medegedeeld dat het Hoofdbestuur er sympatiek te.genover staat,
maar dat deze groep pas kan worden erkend wanneer het reglement is goedgekeurd
door het Hoofdbestuur. Na deze erkenning wordt deze Groep op.genomen in het
organisatorische verband van de Maatschappij. Discussie is hierover verder niet nodig,
maar de leden weten nu dat er plannen bestaan voor de oprichting van een nieuwe
groep.

De heer Ooms merkt op dat de Groepen er voldoende van doordrongen moeten
zijn, dat zij niet naar buiten op kunnen treden, alleen dan na verkregen toestemming
van het Hoofdbestuur.

De voorzitter antwoordt dat het Hoofdbestuur hierop wel zal wijzen, wanneer de
Groep het niet zou weten.

Art. 9: De heer Thalheimer stemt individueel tegen dit voorstel en motiveert
dit als volgt: zolang de Groepen geen stemrecht hebben in het Algemeen Bestuur,
ziet hij zich genoodzaakt tegen te stemmen, hoewel de redactie van dit artikel vol-
komen juist is.

De voorzitter antwoordt dat er in de vergadering van liet Algemeen Bestuur
geen tekort gedaan wordt aan de adviserende leden. Dat kan ook opgemerkt worden
uit de verslagen. In de praktijk is er weinig verschil tussen de leden en de ad-
viserende leden; bovendien wordt er weinig gestemd.

Ieder lid van een Groep kan zijn mening in een afdelingsvergadenng naar voren
brengen en deze stem wordt genoteerd; zou dit ook bij de Groepen het geval zijn,
dan komt er een dubbele vertegenwoordiging.

De heer Thalhcimer merkt op dat er waarschijnlijk een nieuwe groep zal komen.
In verband hiennede haalt hij art. 13 der Statuten aan, waarin staat dat gewone
leden der Maatschappij zich kunnen verenigen tot cen afdeling; de erkenning ge-
schiedt door de Algemene Vergadering. De leden van de a.s. groep zouden dit ook
kunnen doen en dan hebben ze wèl stemrecht.

De voorzitter antwoordt dat dit niet kan, omdat er maar tien afdelingen zijn.
Hierna wordt de wijziging van art. 9 van de Statuten aangenomen.
Art. 10: Hierbij maakt de heer Thalheimer hetzelfde bezwaar en stemt tegen.
De heer Thalheimer stelt voor dat Mr. Steel e-B o d g e r de vertegenwoor-
diger van de British Veterinary Association over het benoemen van corresponderende
leden iets vertelt. De heer Bo o m steunt deze suggestie omdat er in de Groep dikwijls
over buitenlandse zaken wordt gesproken. De vergadering is hier tegen.
De heer Ooms wijst er nogmaals op dat toen hij lid van het .Mgemcen Bestuur was,
naast hem de afdelingsafgcvaardigde zitting had en daardoor zouden uit zijn afdeling
twee stemmen zijn gekomen.

Hierna wordt de wijziging van art. 10 aangenomen.
6. Wijziging van het Huishoudelijk Reglement.

Art. 5: De heer Kraai deelt mede dat de afdeling Utrecht van mening is dat een
aantal van 2/3 van de geldige stemmen te weinig is en zij stelt nu voor 4/5 van de
geldige stemmen.

De afdeling Noord-Holland stelt voor algemene stemmen of 9/10 van de uitgebrachte
stemmen.

De afdeling Friesland doet dc suggestie minstens 3/4 van de uitgebrachte stemmen
in te voeren.

De afdeling Zuid-flolland is voor het voorstel van het Hoofdbestuur van 2/3, evenals
de meerderheid van de afdeling Limburg.

Prof. Wagenaar merkt op dat het misschien het verstandigst is voor één jaar het
voorstel van het Hoofdbestuur aan te nemen en een nieuwe wijziging voor een groter
aantal stemmen op te nemen in de agenda van de 112e .Mgemene Vergadering.
De heer Van Harten steunt het voorstel van het Hoofdbestuur. Spreker stelt
echter voor om een nieuw percentage vast te stellen, wanneer de afdelingsafgevaar-
digden vrij mandaat hebben gekregen: de percentages die in de verschillende afde-
lingen naar voren zijn gekomen, zijn nu gehoord.

De voorzitter stelt echter voor het voorstel van het Hoofdbestuur te handhaven
(2/3 van het aantal geldige stemmen) voor één jaar om dan in de volgende .■\\lgenienc
Vergadering met een nieuw voorstel tc komen. De vergadering kan hiermede volledig
akkoord gaan.

Art. 9: Dc voorzitter attendeert erop dat in dc laatste alinea gesproken rnoet
worden over „leden, die bij het begin van het boekjaar 65 jaar of ouder zijn".
Er worden .geen opmerkingen gemaakt, waarna het voorstel wordt aangenomen.
Art. 37: De afdeling Utrecht wil in dit artikel .gewijzigd zien „vier gewone leden"
in „tenminste vier gewone leden".

De mogelijkheid bestaat dan om meer leden tc kiezen. De afdeling wil deze uit-
breiding inderdaad, in verband met vertegenwoordigingen in binnen- en buitenland.
Het Hoofdbestuur zoekt nu reeds steun bij de besturen van de afdelingen en groepen
om een vertegenwoordiger aan te wijzen. De secretaris gaat vaak naar vergaderingen
e.d., maar hij is geen lid van het Hoofdbestuur en dat is niet helemaal juist. Boven-
dien is cr nog steeds geen adjunct-secretaris benoemd.

De heer C y s o u w deelt mede dat de afdeling Zeeland de oude redactie wil hand-
haven.

De voorzitter licht toe dat het advies van het Hoofdbestuur is om de oude
redactie te handhaven. Het Hoofdbestuur kan de taken nog aan; bovendien is het
Hoofdbestuur alleen maar dagelijks bestuur.

De heer M, A. Moons is het hier niet mee eens: het .Algemeen Bestuur is slechts
een adviescollege.

De voorzitter licht toe dat alle belangrijke vraagstukken worden besproken in
het .Algemeen Bestuur. Het .Algemeen Bestuur kan altijd een voorstel van het
Hoofdbestuur afwijzen. In dit verband haalt de voorzitter art. 44 van het Huis-
houdelijk Reglement aan.

De heer Kraai merkt op dat het Hoofdbestuur een bepaald probleem in het .Al-
gemeen Bestuur kan brengen, maar dit niet behoeft te doen.

Het Hoofdbestuur is verantwoordelijk en behoeft geen rekening te houden met het
.Algemeen Bestuur.

De voorzitter deelt mede dat art. .36 van het Huishoudelijk Reglement duidelijk
genoeg is.

De heer Aukema haalt art. 37 aan, waarin toch wel degelijk een besluit van het
.Algemeen Bestuur wordt verwacht.

De heer Bruckwilder brengt naar voren dat het voorstel van het Hoofdbestuur
niet volledig is.

Spreker haalt de brief aan van de afgevaardigde in het .Algemeen Bestuur van dc
afdeling Zuid-Holland, waarin wordt vermeld dat het .Algemeen Bestuur nog niet
bekend was met het bedanken van de benoemde adjunct-secretaris.
De voorzitter antwoordt dat deze kwestie van het adjunct-secretariaat in het
.Algemeen Bestuur is geweest. De benoeming werd niet aanvaard, waarna het Hoofd-
bestuur een nieuwe oproep heeft geplaatst. Het .Algemeen Bestuur neemt een besluit
en het Hoofdbestuur voert het uit.

De heer V e g t e r deelt mede dat het Hoofdbestuur is ontstaan in de tijd van wijlen
de heer Kramer. Spreker was toen lid van het Hoofdbestuur en kan zich de gang
van zaken nog goed berinneren. Het was na de oorlog en toen moesten er snel
beslissingen genomen kunnen worden. Het .Al.gemeen Bestuur kon dit niet doen en
toen kwam er een „nieuw soort Hoofdbestuur". De gedachte was toen dat het
Hoofdbestuur beslissingen neemt en dc Maatschappij moet leiden. Het .Algemeen
Bestuur werd daarna alleen maar op de hoogte gehouden van de belangrijkste
problemen. Het Hoofdbestuur nam dc beslissingen en „beroep" was mogelijk in dc
.Algemene Vergadering.

De heer M. .A. Moons merkt op dat volgens het Huishoudelijk Reglement het .Al-
.gemeen Bestuur minstens eenmaal per jaar bij elkaar moet komen, daardoor is het
wel degelijk een adviescollege. Spreker mist in het artikel hoe een 5e lid moet worden
benoemd.

De voorzitter antwoordt hierop dat dit een voorstel is van de afdeling Utrecht,
het voorstel van het Hoofdbestuur betreft de adjunct-secretaris,

Dc heer M, A, Moons merkt op dat dit dan niet klopt met het programma; het
voorstel wordt gedaan door het Hoofdbestuur,

De heer Kraai merkt op dc de afdeling Utrecht al verheugd was dat het Hoofd-
bestuur het voorstel van de afdeling Utrecht had overgenomen.
Hierna schorst de voorzitter de vergadering een moment.

Na heropening deelt de voorzi tter mede dat het Hoofdbestuur van mening is
dat „ten minste" .gehandhaafd kan blijven, maar het Hoofdbestuur is niet voor uit-
breiding van bet Hoofdbestuur,

De heer Nieuwenhuijsen merkt op dat het Hoofdbestuur haar mening wijzigt.
De heer Thien licht toe dat het Hoofdbestuur bezwaar heeft tegen een uitbreiding
maar het woord „tenminste" kan blijven staan, zodat de mo.gclijkheid voor uitbreiding
wordt geopend.

De heer Kraai voegt er aan toe dat in de afdehng Utrecht dezelfde gedachte leeft.
In de toekomst is er misschien behoefte om het Hoofdbestuur uit te breiden en dan
moet dit mogelijk zijn.

De heer Van Os deelt mede dat de afdeling Overijssel tegen het voorstel van de
afdeling Utrecht heeft gestemd. De afdeling zou dc oude redactie gehandhaafd
willen zien.

De voorzitter stelt voor het nieuwe voorstel in stemming te brengen.
De heer Moons stelt dat de meeste afgevaardigden vrij mandaat zullen hebben
waardoor het voorstel vermoedelijk wordt aangenomen en hij adviseert het Hoofd-
bestuur het voorstel terug te nemen. Een adjunct-secretaris kan toch worden benoemd,
want het Hoofdbestuur kan hem benoemen ter uitbreiding van het secretariaat!
Het voorstel kan dan eventueel in de volgende .Algemene Vergadering beter geredi-
geerd ter sprake worden gebracht.

Na stemming over het nieuwe voorstel is de uitslag als volgt: 309 stemmen voor, 124
tegen, 1 blanco. Het voorstel van het Hoofdbestuur is hiermee in zijn geheel
aangenomen.

Art. 38: De heer Nieuwenhuijsen brengt naar voren dat de afdeling Gel-
derland uitgebreid over dit voorstel heeft gediscussieerd. Over het algemeen gaan de
leden ermee akkoord wanneer „door haar tc bepalen" gewijzigd zou worden in
„periode van maximum 9 maanden".

De heer Moons deelt mede dat de afdehng Noord-Brabant dit voorstel steunt, om-
dat het onjuist zou zijn wanneer een waarnemend-voorzitter zou blijven tot de
volgende Algemene Vergadering.

De V O O r z i 11 e r antwoordt dat deze hele kwestie uitgebreid in het Hoofdbestuur is
besproken en het Hoofdbestuur meent dat er geen limiet gesteld dient te worden,
omdat zich altijd het geval van ziekte van een nieuwe voorzitter kan voordoen.
De heer Nieuwenhuijsen wijst erop dat cr toch cen vice-voorzitter is. Dc
afdeling wil een limiet vastleggen; wanneer het langer wordt kan altijd de vice-
voorzitter de voorzittersfunctie uitoefenen.

Dc heer Van Os deelt mede de de afdeling Overijssel het voorstel van het Hoofd-
bestuur steunt. Spreker krijgt echter de indruk dat de afdelingen behoefte hebben
aan een vastgestelde tijd.

Dc heer M. F. Kramer merkt op dat de Algemene Vergadering in voorkomende
gevallen bepaalt hoe lang een aftredende voorzitter zijn functie kan blijven waar-
nemen.

De heer Van Harten merkt op dat wanneer een periode wordt vastgesteld, dc
bevoegdheid van de Algemene Vergadering zou worden beperkt.

Na nog een discussie hierover stelt de voorzitter voor het voorstel van het
Hoofdbestuur eerst in stemming te brengen en daarna zonodig het amendement van
de afdeling Gelderland.

De heer Bruckwilder maakt de opmerking dat er alleen gestemd kan worden
over het voorstel van het Hoofdbestuur omdat een voorstel van de afdeling twee
maanden voor de Algemene Vergadering ter kennis van de leden dient te worden
gebracht.

De voorzitter antwoordt dat hier wel een mogelijkheid voor is. Het voorstel
van het Hoofdbestuur wordt daarna aangenomen, waarbij moet worden opgemerkt
dat in de afdeling Gelderland en Noord-Brabant meer tegenstemmers waren dan voor-
stemmers.

Art. 86: De wijziging van dit voorstel wordt zonder hoofdelijke stemming aange-
nomen, waarbij de heer Thalheimer geacht moet worden te hebben tegenge-
stemd, omdat ook in dit artikel de groepen niet worden genoemd.

a. De secretaris deelt mede dat de afdeling Zuid-Holland de heer Bruckwilder
heeft gekozen tot afgevaardigde in het .Algemeen Bestuur.

De afdelingen Groningen-Drenthe, Utrecht en Limburg hebben hun afgevaar-
digden herkozen, evenals de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier,
b. De heer Nieuwenhuijsen merkt op dat na de in Gelderland gehouden
afdelingsvergadering in het Tijdschrift een kort verslag van een Hoofdbestuurs-
vergadering verscheen, waarin de naam van dc heer Eenink is genoemd als
kandidaat voor de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Spreker
vindt dit geen juiste gang van zaken.

De voorzitter antwoordt dat de afgevaardigden van het Hoofdbestuur in de
afdelingsvergaderingen eventuele kandidaten kunnen noemen. Uit de namen die
later door de afdelingen worden ingezonden kiest het Hoofdbestuur de leden.
De heer Nieuwenhuijsen meent te mc^en verwachten dat er in een kort
verslag en tijdens de afdelingsvergaderingen dezelfde namen worden gesugge-
reerd.

De afdelingen Friesland en Utrecht steunen deze opmerking.
De heer J. J. Feddema merkt op dat een nieuw redactielid door het Hoofd-
bestuur wordt benoemd, de Redactie moet dan niet met namen komen, maar
de afdelingen.

De heer Talsma voegt hieraan toe dat het niet juist is van het Hoofdbestuur
om één naam te lanceren in de afdelingsvergaderingen.

De voorzitter antwoordt naar aanleiding van deze discussie dat het erg
moeilijk is om een kort verslag samen te stellen. Het Hoofdbestuur heeft nu
besloten een concept kort verslag gezamenlijk te bespreken en daarna pas dit
verslag te publiceren. Flet gehele Hoofdbestuur is dus hiervoor verantwoordelijk.
Hierna richt de voorzitter zich met de volgende woorden tot Prof. Dr. J. H. J. van
Gils:

U heeft gemeend Uw functie als lid van de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde te moeten neerleggen, zulks in verband met Uw
veelomvattende taak als hoogleraar en andere werkzaamheden, die er de
oorzaak van zijn dat U op Uw arbeidskracht moet gaan bezuinigen.
Uit de aard der zaak hebben wij daar volledig begrip voor, hoewel wij
Uw heengaan uit de Redactie oprecht betreuren.

Het is ons bekend, dat, wil men een waardevol lid van de Redactie
zijn, dit een niet geringe opgave is, vooral als men daarnaast ook nog
bedenkt, dat U tevens nog belast was met het penningmeesterschap.
Bezien wij de rekening van ontvangsten en uitgaven van ons Tijdschrift
dan komen wij wel tot de overtuiging, dat deze functie heel wat tijd
en werkkracht opeist.

En nu weet ik wel van nabij, dat U hierbij de laatste jaren door onze
bekwame dierenarts-redacteur en door het bureau werd bijgestaan, maar
dat neemt toch niet weg, dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor
het financiële beheer op Uw schouders kwam te rusten.
U hebt in de loop der jaren getoond, dat U daarvoor de nodige
bekwaamheid bezat doch dat niet alléén; U wilde een groot deel
van Uw tijd, en veelal van Uw vrije tijd, in dienst stellen van de Maat-
schappij.

Een gelukkige omstandigheid is het, dat U als voorzitter van de Re-
dactie van het Diergeneeskundig Jaarboek, deze onmisbare en waarde-
volle gids voor alle dierenartsen en zelfs voor een aantal niet-dieren-
artsen, voor ons verenigingsleven behouden blijft.
Voor alles, wat U reeds gedurende een reeks van jaren voor de Maat-
schappij hebt gedaan en nog zult doen, willen wij U, namens alle leden
nogmaals zeer hartelijk danken en wij kunnen U de verzekering geven
dat Uw werk als redactielid van het Tijdschrift alom in hoge mate
is gewaardeerd.

c. Dc secretaris deelt mede dat de afdelingen Gclderiand en \\oord-Brabant hun
kandidaten hebben opgegeven voor de Tarievencommissie, zodat het Hoofdbestuur
de verkiezing kan verrichten.

gens het reglementair aftreden van de heer M. Karsemeijer, die niet herkiesbaar
is.

Vóór de verkiezingen wordt overgegaan tot het vormen van een stembureau: de heren
K. Clay, J. J. M e 1 e s s e n en C. de Gier verklaren zich bereid daarin zitting te
nemen.

■Mvorens tot dc stemming over tc gaan verzoekt de heer Kraai het Hoofdbestuur
zich tc beraden over een triumviraat. De afdeling Utrecht zou deze aangelegenheid
daarna gaarne in de afdelingen behandeld willen zien.

De voorzitter antwoordt dat dit reeds vaker besproken is, maar er zal nog-
maals aandacht aan worden besteed.

Voor de verkiezing van een voorzitter van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde
worden 429 geldige stemmen uitgebracht:

De heer Commandeur is hiermede tot voorzitter van de Kon. Ned. Mij voor Dier-
.genee.skunde gekozen.

De voorzi tter vraagt dc heer Commandeur of hij deze functie wil aanvaarden.
De heer Commandeur antwoordt het volgende:

Ik ben zeer erkentelijk voor het grote aantal stemmen dat is uitge-
bracht om mij te kiezen tot voorzitter. Ik moet echter zeggen tot toe-
komstig voorzitter. Art. 38 van het Huishoudelijk Reglement is in deze
vergadering gewijzigd omdat ik als nieuwe voorzitter in verband met
mijn werkkring niet direct in functie kan treden, maar eerst op 1 april
1965. De huidige voorzitter zal als de vergadering hem dit verzoekt als
wnd. voorzitter zolang zijn functie blijven voortzetten.
Ik heb gezien dat het een zware taak is; ik zal geconfronteerd worden
met vele moeilijkheden, maar deze zijn er om te worden opgelost.
Ik zal mijn best hiervoor doen. Ik zal proberen het iedereen zo veel
mogelijk naar de zin te maken, ik zal weiken onder het devies: „Ho-
minum animaliurnque saluti".

De heer Kraai brengt daarna naar voren dat er nu gebruik gemaakt dient te worden
van art. 38 van het Huishoudelijk Reglement om dc algemeen voorzitter te verzoeken,
gedurende de tijd dat de nieuwe voorzitter zijn functie niet kan aanvaarden, de functie
waar tc nemen. Spreker vraagt de Algemene Wrgadering of zij dit voorstel steunt.
De vergadering steunt dit voorstel, waarna dc heer K a r s e m e ij e r toezegt tot 1
april 1965 als waarnemend voorzitter te blijven optreden.
De vergadering staat op en reageert hierop met cen ovatie.

De heer Sinnema richt zich nu met de volgende woorden tot de heer Kars e-
m e ij e r:

Het is gelukkig dat er zoveel mooie dingen zijn om aan terug te denken
want dat maakt het afsluiten van een bepaalde periode iets minder
triest. Kennelijk heeft ook de Volksvertegenwoordiging het einde van
Uw voorzitterschap nog willen verzachten, door het aannemen van de
z.g.n. antibioticawet. Natuurlijk, er waren ook moeilijkheden; er waren
zelfs zeer zwarte dagen, dagen waarin ge eenvoudig spijt had, ooit

bereid geweest te zijn dit voorzitterschap op U te nemen. Maar de
evenwichtige figuur Karsemeijer kon meestal wel snel uit deze de-
pressie komen, om daarna met nog groter elan de zweep te hanteren
om zijn karavaan voort te drijven.

Het is niet de gewoonte in het Hoofdbestuur om elkaar over de kuif te
strijken (zoals één van Uw uitspraken is), maar vandaag mag ik toch
wel zeggen dat alle leden die in Uw periode zitting hebben gehad
in het Hoofdbestuur erkennen, dat gij altijd een echte voorzitter bent
geweest, de man die leiding aan het geheel gaf.

Dat ge dit kon doen door Uw geestelijke en lichamelijke goede conditie
is geen verdienste maar een gave, maar dat ge Uw talenten in dienst
hebt gesteld van onze Maatschappij, is een feit waarvoor alle leden U
zeer dankbaar moeten zijn. Ongetwijfeld zal straks, wanneer de last
van de Maatschappij door Uw opvolget zal zijn overgenomen, een
leegte even overblijven, maar we weten ook dat Uw vrouw met ver-
langen naar dat moment uitkijkt want dan zal ze eindelijk weer een
rustig huiselijk leven hebben, waar U beide, dat weet ik, zeer op ge-
steld bent.

Het is dan ook logisch dat we ons tot mevrouw Karsemeijer hebben
gewend toen we het idee hadden om onze dankbaarheid op deze dag
in iets stoffelijks tot uitdrukking te brengen, en hel zal een ieder, die
het echtpaar Karsemeijer kent, niet verwonderen, dat dit nu het cadeau
is wat dit zo typisch Hollandse gezin ambieerde. Immers, het kan de
huiselijkheid verhogen, het kan de mens op de hoogte houden van alle
gebeurtenissen in de wereld, en daardoor een belangrijk strijdmiddel
tegen de opdringende ouderdom zijn, het kan leerzaam zijn, en het kan
het oog en oor kunstzinnig strelen.

Collega Karsemeijer, wij hebben dit keer iets moeten organiseren
zonder voorzitter en het moet nog blijken of ons dat goed afgaat. Maar
wanneer alles klopt, zoals wij het wensten, kunt U vanavond bij Uw
thuiskomst naar een televisietoestel kijken en we hopen dat U daarvan
zowel de aan- als de uitknop goed te bedienen weet, maar ook dat ge
vaak bij de aanraking van die knoppen een dankbaar gevoel krijgt
van herinnering aan een zware doch mooie episode uit Uw leven.
Maar meer nog hopen we, dat U de tijd rnag beleven, dal U met
minachting naar dat ouderwetse ding zit te kijken, en dat ge dat toestel
nog ver mag overleven.
üe voorzitter danl<t hierna ool< namens zijn < ( hte;enote voor het t( le\\ isietoestel,
(lat hem is aangeboden.

de heer B. L. Thien. die niet herkiesbaar is.
\\\'<K)r de verkiezing \\an een lid van het Hoofdbestuur worden 420 geldige stemmen
uitgebracht:

Op grond van deze uitslag blijkt de heer H. M. 11. L. Horbach tot lid van het
Hoofdbestuur tc zijn gekozen, welke functie door hem wordt aanvaard.
De voorzitter wendt zieh tot de heer Thien rnet de volgende woorden:

Gaarne maak ik mij tot tolk van de aanwezigen om U hartelijk te
danken voor de wijze waarop en de ambitie waarmede U Uw taak als
lid van het Hoofdbestuur heeft vervuld.

U sluit hiermede een 2e vierjarige periode als Hoofdbestuurder af. ter-
wijl U tussentijds ook nog enige jaren deel hebt uitgemaakt van de
Ereraad. Op zichzelf is dit reeds een voortreffelijke staat van dienst,
doch ik meen te mogen betwijfelen of Uw dienstbetoon ten bate van
de Maatschappij hiermede reeds een einde heeft gevonden. Integendeel.
Ongetwijfeld zal er in de toekomst in één of andere vorm nog wel
eens, en m.i. terecht, een beroep op U worden gedaan.
Ook in de afdeling Noord-Brabant weet men U te vinden, daar U
reeds enige jaren het voorzitterschap van deze afdeling op zeer ver-
dienstelijke wijze bekleedt.

Dit alles is een bewijs, dat de Maatschappij een ruime plaats in Uw hart
inneemt. Het is een opmerkelijk feit, dat we thans beleven, dat velen,
die in het verenigingsleven voor een bepaalde functie worden aange-
zocht. zich menen te moeten beroepen op de gevleugelde woorden
.,geen tijd", waarbij dan steeds ter illustratie wordt aangevoerd, welke
belangrijke bezigheden zij al zo om handen hebben. In een groot aantai
gevallen is dat inderdaad zo en wij kunnen hiervoor begrip opbrengen.
Het is echter ook waar dat het dienen van een vereniging, op welk ge-
bied dan ook, voor velen niet meer zo aantrekkelijk schijnt te zijn.
Mijn ervaring is, dat in een niet onaanzienlijk aantal gevallen, het
begrip „geen tijd" synoniem schijnt te zijn met „geen zin".
Kijkt men echter eens rustig om zich heen, dan treft het ons steeds weer
dat bepaalde personen, in weerwil van een drukke werkkring, toch blijk-
baar wel tijd kunnen vinden om zich op verenigingsgebied nuttig te
maken.

Tol deze laatste categorie kunt ook gij. collega Thien, worden ge-
rekend. Immers, behalve Uw functie als directeur van een groot slacht-
huis en van een zeer drukke veemarkt, waarbij U, naast de dage-
lijkse gang van zaken met haar vele verantwoordelijkheden, ook nog
Uw aandacht moet besteden aan de nodige uitbreidingen en ver-
nieuwingen, kunt U toch ook nog de lust en de werkkracht opbrengen
om onze Maatschappij op belangrijke posten te dienen.
Ik ben geen psycholoog, doch ik meen wel, dat dit aan Uw karakter-
eigenschappen is te danken.

U hebt de geestelijke instelling om in alles kort en zakelijk le zijn: dat
i.T a.h.w. Uw blazoen, waarmede U door het leven gaat.
Voor mij zou dit een aansporing moeten zijn U maar met een paar
woorden te bedanken, doch ik meen een eventueel lichte ontstemming
Uwerzijds nu eenmaal te moeten riskeren.

U kunt zich echter verust fier op de borst slaan en Uw handen in
onschuld wassen: als de vergaderingen van het Hoofdbestuur wel eens
lang hebben geduurd, dan was dit zeker niet aan U te wijten.
Toch hebben wij. Uw medebestuursleden, gaarne naar U geluisterd en
de verzekering zij U gegeven, dat de juiste en bondige opmerkingen
Uwerzijds menigmaal ertoe hebben bijgedragen, dal de soms lange
agenda\'s nog konden worden afgewerkt.

Het Hoofdbestuur voelt dan ook Uw heengaan als een groot verlies. Uw
taak als lid van het Hoofdbestuur is thans ten einde, doch wat blijft
voortbestaan zijn de gevoelens van warme vriendschap, die U Uw me-
debestuursleden hebt betoond en die wij voortaan als een kostbaar bezit
in ons hart zullen meedragen: U was, wat de Fransen zo kernachtig
plegen uit te drukken: ..un bon camarade".

Dc heer Thien dantit de voorzitter voor zijn waarderende woorden, waarbij hij
zijn gevoelens kort en spontaan tot uiting brengt, <>p de manier die hem eigen is.

10. Verkiezing van een secretaris van de Ereraad, wegens het tussentijds aftreden
van de heer Van Keulen.

Voor de verkiezing van een secretaris van dc Ereraad worden 422 geldige stemmen
uitgebracht:

Op grond van deze uitslag is de heer C. Eenhoorn tot secretaris van de Ereraad
gekozen.

De voorzitter richt zich nu niet de volgende woorden tot de heer \\\'a n
Keulen:

Nu V de Ereraad gaat verlaten voel ik mij gedwongen U, namens de
leden van onze Maatschappij, van harte te bedanken voor de vele
werkzaamheden en diensten, die gij ten bate van onze Maatschappij
hebt verricht, doch bovenal voor de wijze waarop gij Uw taak gedurende
een reeks van jaren hebt vervuld.

U hebt gemeend Uw functie te moeten neerleggen en wij respecteren
de redenen, die aan dit besluit ten grondslag liggen, hoe node wij U
ook zien gaan.

Het pleit voor U. dat U o.a. van mening bent, dat het minder gewenst
is in verband met de positie die U thans bekleedt, dat U nog langer
deel uitmaakt van de Ereraad.

Dit is voor ons het bewijs welk een hoge opvatting U heeft van de taak.
die op de schouders van een dierenarts als lid van dit college rust.
De Ereraad is de bewaakster van de eer van ons beroep en is in de
eerste plaats bedoeld om de onderlinge collegiale verhoudingen op
de juiste wijze te bevorderen en daarom moet ieder lid van deze
Raad niet alleen zelf een zuivere opvatting hebben van de waardigheid
van het diergeneeskundig beroep, doch zal daarnaast zich steeds bewust
moeten zijn, dal zijn oordeel ook een zaak van het hart dient te zijn.
Dat van dit college vooral de laatste jaren wel eens een bijzonder rechts-
oordeel wordt gevraagd draagt er wel in bijzondere mate toe bij. dat
zijn taak uit rechtskundig oogpunt op meer dan gewone wijze wordt
verzwaard. Dal is dan ook de reden, waarom de aandrang om een
tuchtwet te creëren steeds groter wordt en het is toch wel een opmer-
kelijk feit, dat juist ook de Ereraad met zulk een klem hierop steeds
weer opnieuw meent te moeten wijzen.

Mocht deze wet in de naaste toekomst tot stand komen, dan blijft er
voor de Ereraad nog genoeg te doen over, met name in verband met het
groeiend aantal leden van de Maatschappij en het steeds gecompliceer-
der worden van de vraagstukken, waarmede wij heden ten dage worden
geconfronteerd en voor de oplossing waarvan een gezonde interne disci-
pline van de leden een eerste voorwaarde is.

Ik hoop niet, collega Van Keulen, dat U het mij euvel zal duiden dat
ik gemeend heb, over Uw hoofd heen, deze korte uitweiding te moeten
geven. De vrijheid hiertoe heb ik ontleend aan de wetenschap, dat deze
gedachten bij U zo sterk leven en dat U daarnaar steeds hebt gehan-
deld. Rechtvaardigheid en rechtschapenheid zijn de grondbeginselen, die
gij steeds voor ogen hebt en die de richtsnoer van Uw leven vormen.
Dat U naast Uw veelornvatende werkkring toch nog de tijd hebt kunnen

vinden en willen vinden (ann Uw „vrije tijdsbesteding" zal hierdoor wel
eens geknaagd zijn) om het secretariaat vnn de Erernnd op U te nemen,
stemt ons tot bijzondere erkentelijkheid.

ICy weten, dnt de Mnntschnppij U zeer na aan het hart ligt; dnt hebt
U reeds in nllerlei juncties meterdand bewezen en ongetwijfeld zullen
wij nog wel eens bij U nnnkloppen om raad en steun, dnnr wij uit
ervnring weten, dnt wij bij U steeds de bereidheid zullen vinden ons vnn
dienst te zijn.

Naast ons hartelijk gemeend dankwoord meen ik met deze hoopvolle
verwachting te moeten besluiten.

De heer \\\'a n Keulen bedankt hierna de vergadering voor het vertrouwen dat
destijds in hem is gesteld om de functie van de secretaris van de Ereraad te ver-
xoillen. Het is geen gemakkelijke taak geweest.

11. Verkiezing van een lid van de Ereraad, wegens het aftreden van de heer J. ].
Ooms. die herkiesbaar is.

\\\'oor de verkiezing van een lid van de Ereraad in de vacature J. J. O o ni s, worden
428 geldige stenunen uitgebracht:

Op grond van deze verkiezing blijkt de heer J. J. Ooms tc zijn herkozen. Desge-
vraagd aanvaardt de heer Ooms deze herbenoeming.

\\a deze verkiezingen blijken er verschillende vacatures te zijn ontstaan t.w.:
a. een lid van de Ereraad, wegens het aftreden van de heer H. M. H. L. II o r b a e h,
die gekozen is tot lid van het Hoofdbestuur:

een lid van de Ereraad, wegens het aftreden van de heer C:. Eenhoorn, die
gekozen is tot secretaris \\an de Ereraad.

\\\'oor de verkiezing van een lid van de Ereraad, vacature II. M. H. L. II o rb a e h,
vvoi den 110 geldige stemmen uitgebnielit:
J. H. de Bcx-r

11. M H. Hendrickx
Th. \\V. J. Hendrickx
,1. J. Meiessen
.1. M. Schreurs
K. Schuiling
Dr. D. Talsma
blanco

Op grond van deze uitslag blijkt de heer II. M. 11. H e n d r i e k x te zijn gekozen,
welke benoeming door hem wordt aanvaard.

b. \\\'oor de verkiezing van een lid van dc Ereraad, vacature C. E c n h o o r n, worden
403 geldige stemmen uitgebracht:

Op grond van deze uitslag, waarbij geen der kandidaten dc vereiste meerderheid
heeft, volgt een tweede vrije stemming.
De volgende 419 geldige stemmen worden uitgebracht:

Hierna volgt een herstemming tussen dc heren G. Boneschanscher cn K.
S c h u i 1 i n g.

Op grond van deze uitslag blijkt de heer Boneschanscher tc zijn gekozen,
die de benoeming aanvaardt.

De heer Kraai brengt naar voren dat de afdeling Utrecht voor dit jaar akkoord
gaat met de schaal voor de contributie en de controleregeling. Een volgend jaar zal
de afdeling een voorstel in deze vorm afwijzen.

De afdeling is van mening, dat alle leden die reductie wensen, de benodigde docu-
menten moeten inzenden. Wanneer de leden geen belastingbiljetten wensen in te sturen
moeten zij ƒ 250,— betalen.

De heer Nieuwenhuijsen merkt op, dat de afdeling Gelderland eraan toege-
voegd wilde hebben dat die leden die vrijwillig papieren insturen buiten de loting
vallen.

De voorzitter antwoordt, dat dit in het lopende jaar reeds is geschied.
De heer Bruckwilder vraagt waarom de contributie voor de kandidaatleden niet
wordt genoemd.

De secretaris antwoordt dat voor dc kandidaatlcden een aparte regeling bestaat.
Destijds is deze contributie vastgesteld op f 15,—.

De heer Bruckwilder deelt mede dat hij bij dc „lotingen" viel, maar na inzen-
ding van gegevens heeft hij nog niets \\an het bureau gehoord. Spreker zou toch
wel op korte termijn antwoord willen hebben.

De secretaris zegt hierop, dat de heer Bruckwilder nog geen antwoord kan
worden gegeven, omdat door hem nog op nadere vaststelling wordt gewacht op
grond van cen verzoekschrift.

De heer Meesters deelt mede dat hij het niet eens is met dc „strafmaatregel". Er
kunnen leden zijn die op deze manier misschien f 200,— te weini.g betalen.
De voorzitter antwoordt, dat bij de loting 1964 bleek dat alle ingelote leden
dc juiste contributie hadden betaald.

De heer Boom deelt mede dat een aantal leden van de Groep Geneeskunde van
het Kleine Huisdier de contributie wat lager zou willen, om de contributie van de
Groep te kunnen verhogen.

De voorzitter antwoordt dat het Hoofdbestuur hier afwijzend tegenover staat.
Dit is een kwestie die de Groep zelf dient te regelen. Er kunnen in dit opzicht geen
uitzonderingen worden gemaakt. De leden van dc Groep krijgen ook het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde en dat kost geld.

De heer Boom antwoordt hierop dat een niet-hd toeh het Tijdschrift kan krijgen
voor ƒ 40,—.

De voorzitter antwoordt dat alle werkzaamheden e.d. geld kosten en een ieder
dient bij te dragen naar zijn financiële draagkracht.

Prof. W a g e n a a r merkt op, dat er op de vergadering van de afdeling Utrecht is
medegedeeld dat een paar „lotelingen" nog geen papieren hadden ingestuurd.
De secretaris licht toe, dat er een vijftal lotelin.gen is dat nog niet heeft
gereageerd.

Verschillende leden uit dc vergadering zijn van mening dat dit een blamage is.
De heer Thalheimer merkte op dat het Hoofdbestuur en het bureau veel werk
verzetten. Daarom stelt hij voor gelden aan de afdelingen en de groepen beschikbaar
te stellen, die daarmee werkzaamheden kunnen overnemen.
De voorzitter wijst dit voorstel absoluut af.
Hierna wordt de contributieregeling 1965 aangenomen.

De heer Van Soest merkt op, dat de afdeling Overijssel met 41 stemmen tegen
het voorstel is om de werkelijk gemaakte kosten te declareren. Er zullen nl. leden
zijn die niet de werkelijk gemaakte kosten durven te declareren en anderen zullen
er misbruik van kunnen maken. Daarom wil de afdeling een vast bedrag voor ver-
goeding.

De voorzitter antwoordt, dat er klachten kwamen van leden die ver weg woonden
van een vergaderplaats en die niet rondkwamen met de huidige vergoeding. Daar-
tegenover stond dat de leden die dichtbij woonden eraan over hielden. Het Hoofd-
bestuur wil nu de werkelijke kosten laten declareren. Het Hoofdbestuur gaat er van uit,
dat er geen misbruik van deze regeling gemaakt zal worden. Wanneer blijkt dat dit
te kostbaar gaat worden, kan de penningmeester voor 1966 een andere regeling
voorstellen.

De heer C. J. Vermeulen deelt mede, dat hij eveneens tegen het voorstel is.
Daar geen stemming wordt verlangd en verder geen opmerkingen worden gemaakt
is dit voorstel ten aanzien van de declaraties 1965 aangenomen.

14. Voorstel van het Hoofdbestuur voor bekrachtigingen van de bindende besluiten
over de periode 1-1-1964 tot 1-1-1965 en voorstel om de geldigheid van de
bindende besluiten te verlengen tot 1-1-1970.

Uit de discussie blijkt, dat er zowel voor a als voor b een referendum moet worden
gehouden.

15. Voorstel van de afdeling Friesland tot het instellen van een Jubileumfonds.
De heer Ovcrhaus deelt mede, dat de afdeling Noord-Holland heeft gestemd over
dit voorstel; er waren 7 stemmen voor en 36 tegen.

De heer Van Soest deelt mede, dat de afdeling Overijssel met algemene stemmen
het voorstel van de afdeling Friesland heeft verworpen. Zij doet de suggestie om b.v.
over 5 jaar met dit voorstel terug te komen.

De heer B e g e m a n zegt, dat de afdeling Groningen-Drenthe zich achter het
voorstel kan scharen, maar de afdeling is van mening, dat er toch wel een gedeelte
van de industriële bijdrage moet worden geaccepteerd.

De heer Hooijberg is van mening dat er beetje tc licht over dit voorstel wordt
gedacht. Het is toch een vreemde zaak, dat wanneer er een herdenking moet worden
gevierd, hulp van de industrie moet worden ingeroepen.

Uit de verdere discussie en de stemmingen in de afdelingen blijkt to<\'h wel dat het
voorstel van de afdeling Friesland niet wordt gesteund.

Dc heer O v e r h a u s brengt naar voren, dat dc afdeling Noord-Holland van mening
is dat de huur van het pand Rubcnslaan 125 aan de lage kant is.
De voorzitter antwoordt dat dit inderdaad ook zo is, maar in de eerste plaats
is het een dienstwoning en in de tweede plaats is er een bijzondere dienstverlening
omdat het huis van dc secretaris altijd beschikbaar is. Dc huur is hierdoor laag ge-
bleven, maar op de begroting 1965 is de huur wel verhoogd.

17. Commentaar van het Hoofdbestuur ten aanzien van het rapport van de com-
missie 1964.

18. Algemeen accountantsrapport betreffende het boekjaar 1963 van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde.

De heer Kraai merkt op, dat de administratie door de accountant wel gecontro-
leerd is, maar er blijkt niet uit het rapport dat alles in orde bevonden is.
De voorzitter antwoordt hierop dat dit inderdaad niet in het rapport staat, maar
onder balans en baten- en lastenrekening e.d. staat „nagezien en akkoord bevonden".
Het Hoofdbestuur zal in ieder geval nota nemen van deze opmerking.

De heer Overhaus merkt namens de afdeling Noord-Holland op, dat het juister
zou zijn wanneer de exportcertificaten door de V.D. verstrekt zouden woiden en zij
acht het juister de cerdficaten „importcertificaten" te noemen.

De secretaris antwoordt hierop dat indertijd in overleg met dc \\".D. is besloten
dat dc certificaten door de Maatschappij zouden worden verstrekt; dit was .geen
zaak voor de V.D.

De balans van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde per 31-12-1963 sluit met een
kapitaal van ƒ 140.518,30.

20. Baten- en lastenrekening van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde over
1963 en de begrotingen over 1963, 1964 en 1965.

Dc heer Kraai brengt namens dc afdeling l\'trecht een tweetal opmerkingen naar
voren:

a. de eindbedragen van de begrotingen 1963 en 1964 zijn hoger dan dc bedragen die
waren opgenomen in het programma 1962;

b. bij de lasten onder 45.0 (afschrijving pand) is een bedrag van f 18.000,— boven
het jaarlijks bedrag afgeschreven. Behoort dit tot dc competentie van het Hoofd-
bestuur en .\\l.gemeen Bestuur? De afdeling zou daarom een nauwkeurige omschrij-
ving willen zien van de taak van het Hoofdbestuur en Algemeen Bestuur in het
Huishoudelijk Reglement.

Ten aanzien van vraag a. antwoordt de p e n n i n g ni c e s t e r dat in 1963 een nieuw
boekhoudsysteem, het z.g, doorschrijfsystcem, in gebruik is genomen. De begrotingen
1963 en 1964 zijn naar aanleiding hiervan in het systeem opgenomen, waardoor nu
de baten en lasten werden opgevoerd en niet zoals vroeger alleen de last of de baat.
Het gevolg hiervan is geweest dat de eindcijfers hoger waren.

b. Tot extra-afschrijving op het pand is in de vergadering van het Algemeen
Bestuur besloten, omdat het resultaat van de contributieverhoging van 1963 vrij
gunstig was. Dit besluit is ook genomen ten aanzien van het tekort van het Eeuw-
feestfonds. Verder mo<-t rekening worden .gehouden met een vrij aanzienlijk bedrag
dat betaald zal moeten worden wanneer de pensioenregeling voor de algemeen secre-
taris is geregeld.

De heer Kraai vraagt of dc .Mgemene Vergadering haar goedkeuring hieraan moet
geven.

Dc voorzitter antwoordt, dat het Algemeen Besuur dit tweemaal heeft behan-
deld en dit moet voldoende vertrouwen geven aan de leden. De Algemene Wrgadering
heeft uiteindelijk de bevoegdheid de baten- en lastenrekening af te keuren.
De heer M. .A. Moons zegt dat de afdeling Xoord-Brsbant van mening is dat de
begroting 1965 zodanig moet zijn opgesteld dat er een voordelig saldo was opgevoerd.
Het is bedenkelijk dat er voor 1965 geen batig saldo is begroot.

De voorzitter antwoordt hierop dat het erg moeilijk is een begroting scherp
te omschrijven.

De heer Overhaus vraagt naar aanleiding van 40.2 of de secretaris aan de premie
mee betaalt.

De voorzitter antwoordt hierop dat de zaak nog niet helemaal geregeld is, maar
de secretaris zal hieraan mee betalen, analoog aan dc regeling die voor overheids-
ambtenaren geldt.

De heren A. J. v a n D o o r n en K. J. K r u ij t vragen nadere inlichtingen over de
opvallend lage begrotingspost voor de pensioenpremie voor de adjunct-secretaris.
De voorzitter zegt, dat het de bedoeling is een jongere kracht aan te trekken,
die uit de aard der zaak met een lager aanvangssalaris begint. In verband hiermede
is voorlopig een vrij lage premiepost geraamd, maar deze zal pas definitief kunnen
worden bepaald, als er een benoeming heeft plaats gehad.

21. Balans van het Ondersteuningsfonds van de Kon. Ned. Mij voor Diergenees-
kunde per 31 december 1963.

De balans van het Ondersteuningsfonds per 31-12-1963 geeft een kapitaal aan van
ƒ 252.930,50.

22. Baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds van de Kon. Ned. Mij
voor Diergeneeskunde over 1963.

De baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds voor 1963 sluit met een
voordelige saldo van ƒ 8.907,42. De vergadering keurt deze rekening zonder discussie
goed.

23. Balans van het D. F. van Esveld-fonds van de Kon. Ned. Mij voor Diergenees-
kunde per 31 december 1963.

De balans van het Van Esveld-fonds geeft per 31-12-1963 een kapitaal aan van
ƒ 30.287,23.

24. Baten- en lastenrekening van het D. F. van Esveld-fonds van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde over 1963.

De baten- en lastenrekening van het Van Esveld-fonds over het jaar 1 963 sluit met
een voordelig saldo van ƒ 469,69. De vergadering keurt deze rekening zonder dis-
cussie goed.

25. Rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over
1963 en begrotingen over 1963, 1964 en 1965.

De stukken van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden zonder discussie
goedgekeurd.

De heer Kraai deelt mede, dat Prof. W a g e n a a r in de afdelingsvergadering heeft
gesuggereerd, dat het Hoofdbestuur meer aandacht dient tc besteden aan het
post-universitair onderwijs; de desbetreffende commissie is al geruime tijd niet meer
actief geweest.

De heer Van Soest deelt mede, dat er in de afdeling Overijssel moeilijkheden
zijn geweest t.a.v, de namen van de kandidaten in de vaeatures. De afdeling ver-
zoekt daarom de vacatures vóór de mei-vergaderingen bekend te maken.
De V O O r z i t t er antwoordt dat deze kwestie reeds in het Hoofdbestuur is besproken
en het verdient inderdaad aanbeveling in april de vacatures bekend tc maken.
De secretaris merkt echter op dat dit verzoek al eens eerder het Hoofdbestuur
heeft bereikt en dat reeds twee jaar achter elkaar in het Tijdschi-ift van 1 april
de vacatures bekend zijn gemaakt.

Dc heer Zegers vraagt namens de afdeling Friesland de mening over een adjunct-
secretaris-jurist. De afdeling geeft in overweging een jurist aan te trekken, o.a. met
het oog op bepaalde onderhandelingen (mantelcontract), maar met de restrictie dat
hij de secretaris t.z.t. niet zal opvolgen. Wanneer een jurist benoemd zou worden,
vervalt ook de post „juridische adviezen" op de baten- en lastenrekening.
De voorzitter spreekt dc hoop uit dat de leden genoeg vertrouwen hebben in het
Hoofdbestuur en het .Algemeen Bestuur, die zich hierover nader zullen beraden. Het
adjunct-secretariaat zal worden besproken in de vergadering van het .Algemeen Be-
stuur van 27 november a.s.

De heer Ooms adviseert het Hoofdbestuur een andere naam te geven aan een
adjunct-secretaris-jurist. De benaming adjunct-secretaris zou kunnen inhouden dat
deze functionaris dc algemeen secretaris kan opvolgen.

De voorzitter antwoordt hierop, dat het Hoofdbestuur deze namen bewust heeft
gehandhaafd, omdat het de bedoeling is dat de adjunct o.a. ook afdelingsverga-
deringen gaat bezoeken.

Uit de hierop volgende discussie blijkt dat de naam tvvJeede secretaris juister wordt
geacht.

De heer Van Soest komt nogmaals terug op het tijdig bekend maken van va-
catures. Hij wijst er-op dat de namen van kandidaten vaak te laat aan het afdelings-
bestuur worden doorgegeven en soms zelfs helemaal niet. In dit verband wijst spreker
op art. 29 van het Huishoudelijk Reglement.

De heer R. V. Bruckwilder doet de suggestie dat het algemeen secretariaat in
deze bemiddelt.

Dc voorzitter antwoordt dat bij elke afdelingsvergadering een vertegenwoordiger
van het Hoofdbestuur aanwezig is en deze kan de namen van kandidaten doorgeven.
De meeste functies worden regionaal „verdeeld". Spreker zegt toe dat zonodig het
secretariaat de centrale post kan zijn.

|)e heer a n E r p deelt mede, dat de afdeling Limburg tijdig is geattendeerd op de
vacature en vóór de vakantie heeft de afdeling haar kandidaten aan de andere
;ifdelingen rondgezonden. Het ligt ook aan de afdelingssecrctarissen!
pc heer Van Harten brengt naar voren, dat hij in cen kort verslag van dc
Hoofdbestuursvergadering van 19-6-1964 heeft gelezen dat het Hoofdbestuur van
mening is, dat dc tarieven voor de georganiseerde dierziektenbestrijding na publikatie
van kracht dienen tc worden. Spreker vraagt zich af waarom het Hoofdbestuur een
mening heeft die nadelig is voor de practici. In Zuid-Holland .ging het allemaal goed.
De heer Kraai merkt op dat in Utrccht de zaak anders is geregeld. Hier worden
de veehouders nog de oude tarieven berekend tot de publikatie en er vindt dan ook
geen nabetaling plaats,

Dc heer Van Harten vraagt waarom het Hoofdbestuur dit heeft gesteld; de
afdelingen die nu uitbetaald krij,gen per 1 mei krijgen misschien moeilijkheden.
De voorzitter wijst erop dat het dit jaar vrij veel moeite en tijd heeft gekost
om over de tarieven tot overeenstemming tc komen. De Paritaire Tarievencommissic
moet ernaar streven dat per 1 mei de nieuwe tarieven bekend zijn.
De heer Blanken merkt op dat hij, .gehoord de discussie, moet protesteren tegen
de gang van zaken in Utrecht.

De voorzitter adviseert dat de afdeling dit bespreekt met de provinciale Ge-
zondheidsdienst voor Dieren in Utrecht.

De heer Kraai merkt nog op, dat gepubheeerd wordt dat de tarieven gelden van
1 mei tot 30 april van het volgende jaar. De publikatie geschiedt na goedkeuring van
de Kon. \\ed. Mij voor Diergeneeskunde en het Landbouwschap: dc Gezondheids-
diensten dienen zich hieraan dus ook te houden.

De heer A. Hoogendoorn merkt nog op, dat de Paritaire Tarievencommissie
niet alleen de tarieven voordraagt, maar ook de periode van geldigheid.
De heer Hcndrickx merkt op, dat het Hoofdbestuur in deze niet helemaal juist
is geweest. Laat dit een waarschuwing zijn, want dit bemoeilijkt de onderhandelingen
over de tarieven.

van zijn verantwoordelijkheid met betrekking tot de praktische uitvoering van de

Dit is van groter waarde, dan het invoeren van bindende besluiten, die moeilijk of

De heer Van Doorn wenst nog even terug te komen op de aanstelling van een
adjunet-secretaris-jurist c.q. dierenarts, naar aanleiding van enkele opmerkingen die
hierover door afdelingsafgevaardigden zijn gemaakt, waarbij hij de indruk heeft ge-
kregen dat deze zaak ook in sommige afdelingen misschien wel wat te vlot is
beoordeeld.

Uit gesprekken met collegae is hem de laatste tijd gebleken, dat het enthousiasme
voor een adjunct-secretaris-jurist meestal snel bekoelde als er even over doorgesproken
werd.

In de eerste plaats stelt hij de vraag of de beslissing over deze aangelegenheid zal
worden genomen in de a.s. vergadering van het Algemeen Bestuur. In dit geval waar-
schuwt hij met klem tegen het behandelen van een zaak die niet grondig is voor-
bereid. Het gaat nl. om de fundamentele kwestie of er een adjunet-secretaris-dieren-
arts of een adjunct-secretaris-jurist moet worden aangetrokken.

Een adjunct-secretaris moet toch in de eerste plaats een volledige plaatsvervanger
van de secretaris kunnen zijn. Van een adjunct-secretaris-jurist is dit onmogelijk te
verwachten.

Het gaat er de heer V a n D o o r n niet om het benoemingsrecht van het .Algemeen Bi -
stuur te kort te doen, maar bij dergelijke belangrijke beslissingen moeten de leden van
de Maatschappij goed weten waar het om gaat, zodat de afgevaardigden ruim-
schoots de gelegenheid moeten hebben hierover hun standpunt te bepalen en daar-
voor is naar zijn inzicht beslist noodzakelijk dat de hele afdeling wordt gehoord.
Daar is nu voor de aanstaande herfstver.gadering van het Al.gemeen Bestuur onvol-
doende gelegenheid voor en daarom wil hij waarschuwen voor te nemen besli.ssmgen,
waarbij achteraf zou blijken dat de Maatschappij er niet voldoende achter staat.
De heer Van Doorn is ervan overtuigd dat er bij veel leden behoefte bestaat aan
een adjunct-secretaris-dierenarts die de praktijksituaties, dc sociale aspecten en de
typische diergeneeskundige milieufactoren met vaak ingewikkelde groeiprocessen kent.
Hij moet in staat zijn als dierenarts de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde naar
buiten en naar binnen te dienen en te verte.genwoordi.gen.

Een jurist, al is hij nog zo bekwaam, zal hiertoe niet in staat zijn. Als er behoefte
is aan juridische bijstand kan deze te allen tijde incidenteel worden verkregen.
Hij meent dat dit over het al.gemeen niet vaak nodig zal zijn. Temeer omdat het
destijds door de Ereraad niet gewenst werd geacht dat een medewerker van het
secretariaat de gesloten zittingen van de Ereraad bijwoont. De juridische adviezen kan
de Ereraad dan ook beter bij een onafhankelijk jurist inwinnen.
De heer Van Do o r n dringt er tenslotte met nadruk op aan, dat over deze aange-
legenheid geen overhaaste besluiten worden genomen, maar dat er een goede adjunct-
secretaris zal worden genomen, al zal dat misschien nog wel even tijd kosten. Zonodig

kan er dan aan het bureau in de toekomst een bureaulist worden toegevoegd, die
eventueel jurist zou kunnen zijn.

De voorzitter zegt de heer Van Doorn toe, dat deze belangrijke aangelegen-
heid in de eerstvolgende vergadering van het Hoofdbestuur en het Algenu-en Bestuur
opnieuw zal worden behandeld.

De afdelingsbesturen krijgen vóór de a.s. vergadering van het Algemeen Bestuur
de gelegenheid hun mening uit te brengen bij de desbetreffende afgevaardigden in
het .Mgemeen Bestuur.

Hierna wordt de leden dank gebracht voor de wijze waarop de discussies zijn gevoerd
en sluit de voorzitter omstreeks 18.00 uur de 111e .Mgemene Vergadering.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 15 oktober 1964 in hotel
„Des Pays-Bas" te Utrecht.

De brief van de praktijk-financieringsmaatschappij zal naar de Landelijke Commissie

voor Grotc-Huisdieren Practici worden gezonden om advies ten aanzien van de over-

De pennin.gmeester deelt mede dat dc pensioenverzekering voor de algemeen secretaris
nu kan worden afgewerkt.

In aansluiting hierop zou op zijn verzoek op de agenda van de a.s. vergadering van het
.Mgemeen Bestuur worden opgevoerd: de instelling van een fonds voor sociale voor-
zieningen voor het bureaupersoneel.

Naar aanleiding van een advertentie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde waarin
een biologieleraar wordt gevraagd, wordt besloten met de Faculteit der Diergenees-
kunde en de Senaat van de Landbouw-Hogeschool schriftelijk kontakt op te nemen,
waarin o.a. de vraag zal worden gesteld in hoeverre het onderwijs is ingesteld op een
volledige of beperkte bevcx-gdhcid om biologie te doceren op een gymnasium, H.B.S.,
etc.

Met betrekking tot het toezicht op de uitvoering van dc K.I. door de praktizerende
dierenartsen wordt besloten, in aansluiting op de brief die hierover reeds is uit.gegaan,
het College van Directeuren van Provinciale Gezondheidsdiensten volledigheidshalve
op de hoogte te stellen met het standpunt dat de Groep K.I. en Zootechniek over
dit directe toezicht inneemt.

In het concept kort verslag van de vorige vergadering worden een paar wijzigingen
aangebracht waarna het in dc aflevering van 1 november van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde zal worden op.genomen.

Bij de ingekomen stukken is een brief van de redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, waarin het Hoofdbestuur wordt geadviseerd alsnog een bedrag van
ƒ 150,— over te maken aan de heer Kraanen, die de fotoreportage van de Veterinaire
Week 1960 heeft verzorgd, ter aanvulling van de betaling die hiervoor reeds eerder
is geschied.

Een 3-tal dierenartsen is op grond van een persoonlijke opiniepeiling tot de con-
clusie gekomen het Hoofdbestuur te verzoeken een voorstel in overweging te nemen
betreffende het oprichten van een groep van dierenartsen, werkzaam in de particuliere
sector van het bedrijfsleven. Het Hoofdbestuur besluit bedoelde collegae mede te
delen, op grond van de naar voren gebrachte argumenten, tegen de oprichting van
bedoelde groep geen bezwaar tc hebben.

Erkenning van een groep berust op goedkeuring van een reglement, dat voor de
groep dient te worden opgesteld, In de a.s. .Mgemene Vergadering zal over e.e.a.
nadere mededelingen worden gedaan.

Een Hoofd van een vleeskeuringsdienst heeft in een kort verslag van een Hoofd-
bestuursvergadering gelezen, dat voor waarneming van een vleeskeuringsdienst ge-
durende een maand, 1/12 van het jaarsalaris en een vergoeding voor verplaatsings-
kosten billijk moet worden .geacht.

Bedoeld Hoofd van dienst is het hier niet mee eens, omdat een waarnemend
Hoofd van dienst soms slechts een gedeelte van de dag aan de waarneming besteedt.
Hem zal worden medegedeeld dat het advies is gebaseerd op een uitspraak die hier-
over destijds is gedaan in dc ledenvergadering van de Groep Directeuren van Vlees-
keuringsdiensten. Hieraan zal worden toegevoegd dat een van de argumenten voor
het advies dat voor een maand waarneming 1/12 van het jaarsalaris billijk moet
worden geacht, geldt dat een waarnemend Hoofd van dienst gedurende de volledige
tijd van waarneming de volle verantwoordelijkheid voor de uitoefening van zijn
functie draagt.

De Directeur van de Sdchting Gezondheidsdienst voor Pluimvee deelt mede in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde te hebben gelezen dat een delegatie van het Hoofd-
bestuur met vertegenwoordigers van het farmaceutisch bedrijfsleven o.a. heeft ge-
sproken over de dierenartsenprijzen van een aantal geneesmiddelen.
Genoemde Directeur wijst erop dat het o.a. van belang is dat oplosbare pluimvcege-
neesmiddelen in prijs zouden kunnen worden verlaagd, omdat de soms hoge prijzen
die door de pluimveehouders moeten worden betaald voor geneesmiddelen die zij van
de dierenartsen betrekken bezwaren opleveren voor een goede kanalisatie van de
.geneesmiddelen, omdat hierdoor de positie van de dierenarts ten opzichte van anderen
die goedkoper onoplosbare preparaten leveren wordt bemoeilijkt. Uit algemeen beleid
moeten de dierenartsen worden gewaarschuwd alleen geneesmiddelen door het
voeder te laten mengen, als er geen gelijkwaardi,ge oplosbare preparaten zijn die
op ongeveer hetzelfde niveau liggen.

Deze brief zal worden beantwoord met dc mededeling dat de eerste bespreking
sleehts algemeen oriënterend is geweest, waarbij nc^ geen afspraken zijn gemaakt.

Het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier deelt mede dat
collega J. E. Gajentaan benoemd is tot verte,genwoordiger van de Groep in de
Tarievencommissie; bovendien wordt medegedeeld dat collega Verwer zich op-
nieuw beschikbaar heeft gesteld als afgevaardigde van .genoemde groep in het .Mge-
meen Bestuur.

Door een onlan.gs opgerichte vereniging van ecn aantal ondernemingen op het gebied
van het farmaceutische bedrijfsleven wordt erop gewezen dat in een provincie cen
5-tal kringen is gefonneerd waarin coöperaties van dierenartsen zijn gevormd voor
inkoop van diergeneesmiddelen. Ter uitvoering hiervan wordt samenwerking gezocht
met een bepaalde firma hetgeen voor de coöperantcn zou resulteren in een beperking
van de .gcneesmiddelenkeuze. De toegestane winstmarges blijken voor diverse pro-
dukten nogal aantrekkelijk te zijn. In de brief wordt erop gewezen dat de vorming
van coöperaties met de bedoeling druk uit tc oefenen uitsluitend op de inkoopprijs
van .geneesmiddelen de positie van de dierenarts dreigt te ondergraven.
Het motief van een lage prijs bij de aankoop van geneesmiddelen mag niet prevaleren
boven het kwaliteitsmotief. Indien het „prijskopcn" gepaard gaat met de aflevering
van geneesmiddelen met al.gemeen aanvaarde procentuele winstmarges zal de dieren-
arts daarvan bovendien zelf dc nadelige gevolgen onder\\\'inden.

Xa enige discussie wordt besloten bovenstaande om nader advies voor te le.ggen
aan de Landelijke Commissie voor Grote-Huisdicren Practici.

Ten aanzien van een mededeling over nieuwe pogingen om tot een oude-dagsvoor-
ziening voor praktizerende dierenartsen te komen, blijkt het Hoofdbestuur niet erg
optimistisch tc zijn, maar zij heeft wel belangstelling voor deze aangelegenheid.

Naar aanleiding van cen brief over de huldiging van Prof. Muntendam wordt
besloten hieraan financieel mee te werken. Het Hcxjfdbestuur zal op de receptie niet
verte,genwcxjrdigd kunnen zijn, omdat deze samenvalt met de volgende Hoofdbe-
stuursvergadering.

Zo mogelijk zal collega G o 1 het Hoofdbestuur vertegenwoordigen bij de herdenking
van het 25-jarig ambtsjubileum van collega Sjollema, mocht collega Gol ver-
hinderd zijn dan zal dc voorzitter zijn plaats innemen.

De voorzitter wijst erop dat dc algemeen secretaris als bestuurslid van de Stichting
Centraal Diergenecskundi.g Onderzoek aftredend is en door genoemd bestuur op-
nieuw aan dc Minister van Landbouw en Visserij is voorgedragen. Besloten wordt het
bestuur van genoemde stichting te verzoeken voortaan eerst het advies van het Hoofd-
bestuur tc vragen, omdat het Hoofdbestuur ervan uitgaat dat de algemeen secretaris
namens de Maatschappij zitting heeft in het bestuur van genoemde stichting.
In cen bespreking van dc delegatie van de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
.geneeskunde met het Hoofdbestuur wordt een 3-tal punten ter sprake gebracht die
als volgt kunnen worden samengevat:

a. De Redactie is er wel van overtuigd dat het Hoofdbestuur tevreden is over het
beleid van de Redactie, maar de voorgenomen vernieuwingen zullen vrij veel
geld kosten. De Redactie maakte zich nogal zorgen over het feit dat het Hoofd-
bestuur met deze kosten onvoldoende rekening heeft gehouden bij de samen-
stelling van de begroting 1965. Het Hoofdbestuur is van mening dat de Redactie
op de ingeslagen weg kan voortgaan, maar de vernieuwingen die veel geld zullen
kosten moeten langzamerhand worden in.gevoerd. Het Hoofdbestuur zegt ven-ol-
gens toe zich in dc toekomst te zullen beraden over verhoging van de jaarlijkse
subsidie.

b. De Redactie stelt voor de abonnementsprijs van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde voor het binnenland tc verhogen tot f 50,— en voor het buitenland
tot ƒ 55,—. Het Hoofdbestuur kan hiermede volledig akkoord gaan. Over dc
abonnemcnts-prijs van niet-leden-dierenartsen zal het Hoofdbestuur zich nog
nader beraden.

c. De penningmeester van de Redactie heeft dc inrichting van de boekhouding be-
sproken met de penningmeester van het Hoofdbesuur en de boekhouder. Naar
aanleiding hier\\\'an wordt besloten de boekhouding vor het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde in 1965 afzonderlijk op te nemen in de boekhouding van dc Maat-
schappij. De Redactie zal volkomen vrijheid behouden ten aanzien van haar finan-
cieel beleid.

Naar aanleiding van de verordening medicinale mengvoeders die 27 oktober 1964 in
w\'crking zal treden, wordt besloten genoemde verordening en de brief van het Pro-
duktschap voor N\'ecvoedcr over dc mengvoederfabrikant in het Tijdschrift voor
Iliergeneeskunde tc publiceren. Er zal cen korte toelichting van het Hoofdbestuur
aan worden toegevoegd, waarin o.a. zal worden medegedeeld dat recept-formulieren
kosteloos op het bureau zullen worden verstrekt.

Het recept zal in 3-voud worden opgesteld, nl.: 1 voor de pluimveehouder, 1 v(H)r
de mengvoederbcreider en 1 voor de dierenarts die het recept afgeeft.
Naar aanleiding van cen mededeling dat op de tweede oproep voor een adjunct-
sccretaris geen sollicitaties zijn binnen,gekomcn, wordt besloten deze aangelegenheid
aan de a.s. .Afgemene Bestuursvergadering \\\'00r te leggen.

Bij dc behandeling van het agendapunt: „Achterstallige contributies" wordt o.a.
besloten een collega, die in verband met bijzonder moeilijke financiële omstandig-
heden mede tc delen dat dit geen reden behoeft te zijn om voor het lidmaatschap te
bedanken. Het Hoofdbestuur is gemachtigd in bijzondere gevallen dc contributie
vast te stellen en hiervan zal in dit bijzondere geval gebruik worden gemaakt.
Verder worden enkele besluiten genomen ten aanzien van posten die aan het incasso-
bureau zullen worden doorgegeven en die voor gerechtelijke invordering zullen worden
voorgedragen.

Bij de rondvraag geeft dc voorzitter een korte uiteenzetting van de bespreking die
hij met de secretaris en met de voorzitter en de secretaris van de Ereraad heeft
gehad over de ontwerp-brief die aan de dierenartsen zal worden toegezonden naar
aanleiding van de antibioticawet.

De penningmeester wijst erop dat in verband met een te benoemen adjunct-secretaris
voor de algemeen secretaris een nieuwe instructie dient te worden opgesteld; deze
zullen op elkaar moeten worden afgesteld.

De voorzitter dankt tenslotte collega T h i c n die dc laatste Hoofdbestuursvergadering
bijwoont, vo:r het vele werk dat hij voor dc Maatschappij heeft gedaan en voor
de bijzonder prettige samenwerking die er steeds is geweest. Het is de bedoeling van
de voorzitter hierop in de a.s. Algemene Vergadering nader terug te komen.
De voorzitter sluit hierna de vergadering.

In verband met de afsluiting van de boekhouding op 31 december a.s. wordt een
ieder die nog openstaande en achterstallige nota\'s heeft, resp. over 1964 en 1963,
dringend verzocht deze zo spoedig mogelijk te voldoen op girorekening 511606
t,n.v. de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde of op de bankrekening bij de Algemene
Bank Nederland N.V. te Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft op voordracht van de afdelingen Prof. Dr. G. \\V a g e n a a r
te Utrecht opnieuw benoemd tot lid van de Redactie.

Tot nieuwe leden van de Redactie zijn benoemd de collegae: H. J. Breukink
te Utrecht en W. H. E e n i n k te .Assen.

Het Hoofdbestuur heeft op voordracht van de afdeling Gelderland tot lid van de
Tarievencommissie benoemd collega H. H. J. Schol ten te Groesbeek.
Op voordracht van de afdeling Noord-Brabant is benoemd collega H. van Swaay
te Budel.

Een jonge Duitse dierenarts, met een grote-huisdieren praktijk in de omgeving van
Breinen, vraagt voor de komende maanden een Nederlandse collega als medewerker.
Zij die ook eens een buitenlandse plattelandspraktijk willen leren kennen, kunnen
zich voor nadere inlichtingen betreffende deze aanbieding, wenden tot J. W. Zan-
tinga, Ens (N.O.P.), tel. (05275) 15 38.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 19 november 1964, \'s avonds om
8.00 uur in restaurant ,,Overcingel" te .Assen.

\'Fe ± 8.15 uur opent de voorzitter de vergadering, die evenals voorgaande avond-
vergaderingen druk bezocht blijkt.

Na de spreker van hedenavond, Dr. .A. Herschel, hartelijk welkom te hebben
geheten verzoekt hij de 54 aanwezige leden op te staan, teneinde het overlijden van
L. W. L a n s i n g h te Grootegast te gedenken.

De notulen van de vorige vergadering worden goedgekeurd, behoudens een op-
merking van P. Eenhoorn, die gaarne een toelichting op hetgeen hij toen gezegd

heeft, ziet opgenomen, opdat over het desbetreffende punt géén verschil van mening
kan rijzen.

De ingekomen stukken worden gelezen. Secretaris wijst nog op de plaatsgehad
hebbende promotie van ons lid Dr. H. A, L i n n c w i c 1 te Midwolda, aan wie
namens de afdelin.g een boekwerk over Groningen werd aangeboden.
De voorzitter deelt vervolgens mede, dat voor de klinische les van Prof. Dr. G.
W a g e n a a r op 25 november a.s. zich een 25-tal deelnemers heeft opgegeven, zodat
deze doorgang zal vinden.

Vervol.gens geeft hij na een korte inleiding het woord aan Dr. Herschel die een
lezing houdt over: Verzorging en ziekten van mestkalveren.

Gedurende meer dan een uur weet hij de aandacht van de toehoorders te boeien. Het
is dan ook een onderwerp, dat de belan.gstelling van velen heeft en dat hier op
uiterst deskundige wijze aan de hand van een 1 O-lal vragen wordt behandeld.
\\\'eel sterfgevallen zijn terug tc voeren tot fouten in levensomstandigheden of voeding.
Hieraan dient in de toekomst meer aandacht dan tot nu toe het geval is geweest,
te worden geschonken.

Spreker geeft tenslotte enkele richtlijnen, waaraan men zich, wil men succes boeken,
dient te houden. Hierop volgt een uitvoerige en interessante discussie, tijdens welke
enkele zaken nog eens nader door spreker worden uiteengezet.

De voorzitter weet dan ook namens alle aanwezigen te spreken wanneer hij aan het
eind hiervan Dr. Herschel hartelijk dankt voor zijn belangwekkende lezing.
Na de rondvraag, waarbij geen bijzondere zaken ter sprake kwamen, sluit hij deze
vergadering te ± 11.30 uur, de verzekering gfvend, dal het bestuur op de in.geslagen
weg (avondvergaderingen!) zal voortgaan, zonder nochtans de midda.gvcrgadering
geheel te laten schieten.

De op pag. 1763 aangekondigde vergadering zal niet plaats vinden op zaterdag 12
december, doch op zaterdag 19 december a.s.

Op donderdag 15 oktober 1964 promoveerde col-
lega \\V, Misdorp tot doctor in dc Diergenees-
kunde op het proefschrift, getiteld ,.Malignant mam-
mary tumours in the dog and the cat compared
with the sanu\' in the woman".
Collega Misdorp werd op 6 juni 1929 geboren te
.Amsterdam, waar hij lager- en middelbaar onder-
wijs volgde. In 1948 begon hij zijn studie in Utrecht
waar hij in 1954 afstudeerde. De eerste 3 jaar
bracht hij door als assistent in een tweetal grote-
huisdier praktijken. In 1957 trad hij in dienst van
de gemeente Amsterdam, als keuringsdierenarts op
het .Abattoir aldaar.

Vanaf 1960 is hij staflid geweest aan het .Antoni
van Leeuwenhoek-huis, Wetenschappelijk Directeur
Prof. M ü h 1 b O c k, het Nederlands Kanker Insti-
tuut tc .Amsterdam, terwijl hij nog één dag in de week aan het Abattoir werkzaam
was. Vanuit dit Ned. Kanker Instituut heeft collega Misdorp een vergelijkende studie
gemaakt van de pathologie, in het bijzonder de tumor-pathologie van mens en dier.
Het voorlopige doel was de inventarisatie van spontane tumoren bij de huisdieren.

Hierbij verdeelde hij zijn tijd tussen het Ned. Kanker Instituut, de Kliniek voor
Kleine Huisdieren en het Instituut voor Vet. Pathologie. Vele collegae, kleine-huis-
dier practici bezorgden hem hierbij patiënten en verschaften hem belangrijke ge-
gevens betreffende de follow-up.

De rnamma-tumoren bij de hond en de kat werden nl. onderwerp van een vergelijkend
onderzoek ten opzichte van de mamma-tumoren bij de vrouw. De voorlopige resul-
taten zijn neergelegd in zijn proefschrift, en het is daarbij niet gebleven bij een in-
ventaris, zoals zijn promotor terecht opmerkte.

Deze promotor was Prof. H a m p e, buitengewoon hoogleraar in de pathologische
anatomie aan de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam en patholoog-anatoom van
het .Ant. V. Leeuwenhoek-huis. Prof. ten T h ij e trad op als co-promotor.
Prof. H a m p e noemde in zijn tcx-spraak het grote belang van een grondige kennis
van de tumoreigenschappen. Hij hekelde de wijze waarop sommige chirurgen tumoren
cxtirperen zonder vooraf m.b.v. een biopsie de aard en de samenstelling daarvan te
hebben nagegaan.

Collega Misdorp blijft zich met de studie van de mamma-tumoren bezig houden,
maar nu als Wetenschappelijk Hoofdambtenaar aan het Vet. Pathologisch Instituut,
.\\fd. .Algemene Ziektekunde.

•Samen met Prof. C o t c h i n uit Londen, Dr. J a b o u r e uit Melbourne en Dr.
von Sanderslebcn, rechterhand van Prof. P a 1 a s k e tc Giessen, is een
werkgroep samengesteld welke met hulp van de World Health Organization de studie
van de dierlijke mamma-tumoren voortzet. Het ligt in de bedoeling dat ook medische
specialisten van de World Health Organization hieraan hun medewerking zullen
verlenen.

Het is cen verheugend feit dat de laatste tijd vele
collega\'s hun wetenschappelijke studie bekroond
zien met een doctorstitel.

Ditmaal promoveerde op donderdag 12 november
1964 collega J. H. G. W\'ilson tot doctor in de
Diergeneeskunde op het proefschrift, getiteld: „Over
het nudkzickte syndroom bij het rund". De pro-
motor was Prof. Seekles.

Clollcga Wilson is op 1 juli 1926 te Rotterdam
geboren. Hij haalde in 1945 het einddiploma
H.B.S.-B te Utrecht en begon in januari 1946 zijn
studie. In 1953 studeerde hij af en ging de praktijk
in. Ongeveer een jaar lang werkte hij samen met
zijn latere zwager, collega J. P. Coppoolse, in
diens praktijk te Middelburg. In mei 1954 kwam
hij in zijn nieuwe werkkring, nl. N. V. Philips-
Roxana, thans Philips-Duphar, waar hij eerst 3/2 jaar lan.g werkzaam was in de
technische commerciële sector in Amsterdam. Sinds 1958 werkt hij in de Research
van Ontwikkeling.ssector te Weesp, als hoofd van de Diergeneeskundige Afdeling.

De preventie van de melkziekte is een belangrijk aspect van het proefschrift. De
produktie van Vit. Ds uit bepaalde gistcellen, zoals die dcx)r Philips werd uit-
gevoerd, maakte het mogelijk dit tc beproeven en tc gebruiken, daar andere pre-
paraten daarvoor hadden gefaald.

De resultaten van de proeven en de toxiologische aspecten, verbonden aan hoge
dosering Vitamine D, zijn door collega Wilson uitvoerig in zijn proefschrift be-
handeld.

H(et Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student M. R. van Donk, Oudewijker-
la;an 37 te Utrecht aangenoinen als kandidaatlid van de Kon. Ned Mij voor Dier-
geneeskunde.

Boier, G. F., te L\'ithoorn, naar Herman Gorterhof 28, aldaar, tel. en gr. ongewijzigd.

Brand, L. P. M. van den, te Valkenburg, naar Dr Erensstraat 14 aldaar tel
(04406) 34 55. (\'l54)

Matthijsen, H. F., te Hemo, naar Lemelerveldseweg 4, aldaar, tel. ongewijzigd. (186)
Nahum, A., van Mantgum naar Tel Aviv (Israël), Mas.sadast. 9. (van 189 naar 221)
Roepke, W. J., te .Amersfoort, tel. gewijzigd in (03463) 16 17. (197)

Rutten, A. M. J., te .Albergen naar Hoofdstraat 34, aldaar, tel. (05494) 444 gr.

Warrink, J., te Holten, naar Noordenbergstraat 19, aldaar, tel. (05483) 803 (privé).

„Dat hierbij terdege rekening wordt gehouden met de wetenschappelijke
achtergrond der verschijnselen........."

„Hij stelde bij zijn oppositie veel belang in de successen van een klein aantal
behandeling met antibiotica"
ten rechte te luiden:

„Hij stelde bij zijn oppositie veel belang in de successen van een klein aantal
behandelingen met anabolica"

Naast de tot op heden met zoveel succes gebruik-
te VERAPHARM-mastitispreparaten introduceren
wij thans onze Mastikort-serie, die een nieuwe
basis bevat welke;

• de antibiotica in de uier snel èn volledig ver-
spreidt waardoor optimale werking optreedt

• door zijn snelle werking en uitscheiding er
voor zorgt, dat de melk van behandelde
kwartieren slechts 48 uur ongeschikt is voor
menselijke consumptie en zuivelbereiding

0,1 gram dihydrostreplomycine
Mastikort 300/100 per injector 300.000 £. proc. penicilline

D. J. Vervoorn, Algemene bestrijdingsaspecten van varkenspest
in zijn huidige vorm — General aspects of the combat against

op 5 november 1964 is te Utrecht de zevende Voorlichtingsdag van de
Veeartsenijkundige Dienst gehouden. Ook nu weer waren vele dieren-
artsen en andere genodigden naar Utrecht gekomen om deze jaarlijkse
dag mee te maken.

In de morgenuren werden inleidingen gehouden over varkenspest in
zijn huidige verschijningsvorm. Hierin werden zowel de klassieke als
de Afrikaanse varkenspest behandeld.

Na de algemene aspecten te hebben bekeken, kwam de diagnostiek
van zowel de klassieke als de Afrikaanse varkenspest ter sprake.
Hierna werd de Engels gesproken Deense film „Leucosis in Cattle" ver-
toond.

Het eerste deel van de middagbijeenkomst was gewijd aan het onder-
werp vleeswarenonderzoek. Vervolgens werden de aspecten van een
nieuwe Nederlandse wet tot regeling van de handel in antibiotica, hor-
moonpreparaten en chemotherapeutica belicht.

Behalve de technische aspecten kwamen de gevaren van antibiotica in
de voeding van mens en dier aan de orde. Over deze onderwerpen werd
na de inleidingen uitvoerig gediscussieerd.

Deze extra uitgave van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is geheel
aan deze Voorlichtingsdag gewijd.

Behalve de inleidingen en de daarop gevolgde discussies, zijn de toe-
spraken van de heer J. M. van den Born, Directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, tevens Veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid en van de voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, de heer M. Karsemeijer, opgenomen.
Vele foto\'s geven een indruk van de stemming op deze dag.

The seventh Educational Day of the Veterinary Service was held in
Utrecht on November 5, 1964. A large number of veterinarians as well
as other invited guests had come to Utrecht again to attend this annual
day.

In the morning, papers were read on swine fever as it appears to-day.
These papers were concerned with both the classic and the African
form of swine fever. A review of the general features of the disease
was followed by a discussion of the diagnosis of classic as well as
African swine fever.

Subsequently, the English-speaking Danish film „Leucosis in Cattle"
was shown.

The first part of the afternoon session was devoted to the subject
„inspection of meat products".

This was followed by a discussion of the various aspects of a recent
Dutch act regulating the trade in antibiotics, hormone preparations
and chemotherapeutic agents. Besides the technical aspects, the hazards
of antibiotic-containing foods and feeds were considered. When the
papers had been read, these subjects were discussed in detail.
The present special issue of the Tijdschrift voor Diergeneeskunde is
devoted entirely to this Educational Day.

In addition to the papers read and the subsequent discussions, addresses
by Mr. J. M. van den Born, Director of the Veterinary Service and

Chief Sanitary-Inspector, and by the President of the Royal Nether-
lands Veterinary Association, Mr. M. Karsemeijer, are included.
Several photographs convey an impression of the atmosphere on this
day.

Le 5 novembre 1964 à Utrecht la septième Journée d\'Information du
Service Vétérinaire a eu lieu. De nouveau de nombreux médicins vété-
rinaires et d\'autres invités s\'étaient rendus à Utrecht afin de prendre
part à cette Journée annuelle.

Dans le matinée des conférences furent faites sur la peste porcine dans
son apparition actuelle; la peste porcine classique aussi bien que la
peste porcine africaine furent traitées. Après une considération des
aspects généraux, le diagnostic de la peste porcine classique et celui de
la peste porcine africaine furent discutés.

Ensuite le film danois „Leucosis in cattle" fut présenté en langue
anglaise.

La première partie de la réunion de l\'après-midi était consacrée à l\'exa-
men de la charcuterie.

Ensuite on releva les aspects d\'une nouvelle loi néerlandaise visant à
régler le commerce des antibiotiques, des préparations hormonales et des
chimiothérapeutiques. En plus des aspects techniques on signale les
dangers des antibiotiques dans la nourriture de l\'homme et de l\'animal.
Une discussion animée et détaillée sur ces thèmes succéda aux confé-
rences.

Cette édition spéciale de la Tijdschrift voor Diergeneeskunde a été
consacré entièrement à la Journée d\'Information.

Outre les conférences et les discussions qui y succédèrent, les allocutions
de M. J. M. van den Born, Directeur du Service Vétérinaire et en
même temps Inspecteur Vétérinaire en Chef de l\'Hygiène Publique et
de M. M. Karsemeijer, Président de l\'Association Royale Néerlandaise
de Médicine Vétérinaire, ont été reproduites.

Am 5. November 1964 wurde in Utrecht die siebente Diskussionstagung
des Veterinärdienstes abgehalten. Auch dieses Mal waren wieder viele
\'Tierärzte und weitere Gäste nach Utrecht gekommen um dieses jähr-
liche Treffen mitzumachen.

In den Morgenstunden wurden Vorträge über die Schweinepest in ihren
heutigen Erscheinungsformen gehalten; sie handelten von der klas-
sischen Schweinepest sowie von der afrikanischen Schweinepest. Nach
einer Betrachtung der allgemeinen Aspekte wurde die Diagnostik der
klassischen Schweinepest sowie die der afrikanischen Schweinepest erör-
tert.

Darauf wurde der englischsprachige dänische Film „Leucosis in Cattle"
vorgeführt.

Der erste Teil der Nachmittagssitzung war dem Thema Fleischwaren-
untersuchung gewidmet.

Danach wurden die Aspekte eines neuen niederländischen Gesetzes zur
Regelung des Handels mit Antibiotika, Hormonpräparaten und chemo-
therapeutischen Mitteln beleuchtet. Ausser den technischen Aspekten

kamen die Gefahren von der Nahrung von Mensch und Tier beigege-
benen antibiotischen Stoffen zur Sprache. Uber dieses Thema wurde
nach den Vorträgen eingehend diskutiert.

Die vorliegende Sonderausgabe der „Tijdschrift voor Diergeneeskunde"
ist gänzlich dieser Diskussionstagung gewidmet.

Ausser den Vorträgen und den darauffolgenden Diskussionen sind
auch die Ansprache des Herrn J. M. van den Born, Direktor des Vete-
rinärdienstes und veterinärer Oberinspektor für die Volksgesundheit,
sowie die des Vorsitzenden der Königlichen Niederländischen Veteri-
närmedizinischen Gesellschaft, Herr M. Karsemeijer, aufgenommen.
Mehrere Photographien vermitteln einen Eindruck der an diesem Tage
herrschenden Stimmung.

En el dia 5 de noviembre de 1964 se celebraba en Utrecht el septimo
Dia de Informaeión del Servicio Veterinario. También esta vez habian
venido de nuevo muchos veterinarios y otros invitados a Utrecht para
tener participación en este dta annal.

En las horas de la mahana se celebraban conferencias sobre la peste
porcina en su forma de aparición actual; en estas se trataban tanto de
la peste porcina clâsica como de la africana. Después de haber con-
siderado los aspectos generales se planteaba el diagnôstico lo mismo
de la peste porcina clâsica que de la africana.

Despûes de esto se mostraba la pelicula danesa, hablada en inglés,
„Leucosis in Cattle".

La primera parte de la conferenda de la tarde habia sido dedicado
al asunto: examen de productos de carne.

Luego se exponian los aspectos de una nueva ley holandesa para arreglar
el comercio en antibióticos, preparatos de hormones y quimoterapeûticos.
Ademâs de los aspectos técnicos venian a la orden los peligros de anti-
bióticos en la alimentación del hombre y del animal. Se discutia exten-
samente sobre estos asuntos despûes de las conferencias.
Este numéro especial de la „Tijdschrift voor Diergeneeskunde" ha sido
dedicado completamente a este Dia de Informaeión.
Ademâs de las conferencias y las discusiones siguientes luego se han
insertado los discursos del ilustre senor ]. M. van den Born, director
del Servicio Veterinario, también inspector general veterinario de la
Salud Püblica y del presidente de la Sociedad Real Holandesa para
Veterinaria, el ilustre sefior M. Karsemeijer.

Openingsrede ter gelegenheid van de zevende
Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige
Dienst

Het is ruim een jaar geleden dat wij hier bijeen waren op een Voorlich-
tingsdag van mijn Dienst en het verheugt mij bijzonder dat velen, die toen
aanwezig waren, ook nu weer de moeite hebben willen nemen hierheen te
komen.

Vanmiddag zullen hier aanwezig zijn de Directeur-Generaal van de Land-
bouw Ir. Wellen, en de Geneeskundig Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid, Dr. Dijkhuis. Ik heet welkom de vertegenwoordigers van de Genees-
kundige Hoofdinspectie, Dr. Bijkerk en Dr. Van Strien.
Er zijn wat berichten van verhindering binnengekomen. Er was op gere-
kend dat vandaag ook vertegenwoordigd zou zijn de farmaceutische hoofd-
inspecteur, Dr. Siderius, die in het buitenland is. Zijn plaatsvervanger Dr.
Samson is echter door ziekte plotseling verhinderd.

Ook is door ziekte verhinderd Dr. Hoedemaker, die hier regelmatig is,
evenals de heer Van Waveren, die in een wetenschappelijke commissie van
de E.E.G. vandaag aan het vergaderen is.

Ik heet welkom de directeur van het Centraal Diergeneeskundig Instituut,
afdeling Amsterdam, Dr. van Bekkum.

Het spijt ons dat Dr. Spaander, Algemeen directeur van het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid, vandaag hier niet aanwezig kan zijn, maar het
verheugt ons dat Dr. Kampelmacher hem vertegenwoordigt. We bevinden
ons midden in de ontwikkeling van een wettelijke regeling voor de handel
in diergeneesmiddelen, antibiotica, hormoonpreparaten en thyreostatica, die
ook met het oog op de volksgezondheid van het grootste belang is.
Het verheugt mij daarom bijzonder dat zovele autoriteiten op het gebied
van de volksgezondheid aanwezig zullen zijn.

Voor een goede aanpak van veterinaire problemen is de medewerking van
alle Nederlandse dierenartsen onontbeerlijk. Wij stellen het dan ook erg op
prijs ook nu weer als trouwe bezoeker van onze voorlichtingsdagen welkom
te mogen heten de heer Karsemeijer, voorzitter van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Een praktische oplossing van veterinaire problemen is niet mogelijk zonder
wetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijke oriëntering. Steeds meer
deskundige, goed opgeleide krachten, zullen nodig zijn om het zich uitbrei-
dende veterinaire werk, zowel op nationaal als internationaal terrein, te
kunnen verrichten. In de persoon van Prof. Dr. G. Romijn als voorzitter,
heet ik hier de Faculteit der Diergeneeskunde daarom gaarne welkom.
Voor de eerste maal hebben wij in de functie van secretaris van de Gezond-
heidscommissie voor Dieren van het Landbouwschap in ons midden collega
Mol. Een gezamenlijke aanpak van de problemen op het terrein van de

1 J. M. van den Born; directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinair
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid; le v. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

dierziektenbestrijding is van groot belang voor de gehele Nederlandse land-
bouw. Ik twijfel er niet aan, dat we met de heer Mol op de prettigste wijze
zullen kunnen samenwerken.

Een belangrijke rol in de dierziektenbestrijding spelen de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten voor Dieren. Hun activiteit is voor ons land van grote
betekenis en ik heet op deze voorlichtingsdag dan ook gaarne de collegae
Directeuren van deze IDiensten hartelijk welkom.

Hartelijk welkom heet ik ook de heren Inspecteurs en adjunct-Inspecteurs
van de Veeartsenijkundige Dienst.

Met genoemde genodigden en met vele dierenartsen, werkzaam in de prak-
tijk, in de hygiëne, in het onderzoek en anderszins, willen wij ons vandaag
bezinnen op enkele problemen die op dit ogenblik in de belangstelling staan.

Waren het verleden jaar vooral het mond- en klauwzeer en de rabies die
onze aandacht vroegen, ditmaal staan varkenspest en de antibioticawet in
het middelpunt van de belangstelhng.

Dit betekent zeker niet dat beide eerstgenoemde ziekten met langer de aan-
dacht hebben. Integgendeel, de voortdurende dreiging langs onze oostgrens
maakt het noodzakelijk uiterst waakzaam te blijven.

Enkele recente gevallen van mond- en klauwzeer in Gelderland konden ge-
lukkig onmiddellijk worden geïsoleerd en uitgeroeid. De snelle, stevige aan-
pak van de rabiesuitbraak in 1962, waarvan de inendngsmaatregclen nog
voortgang vinden, terwijl ook het wild langs de oostgrens nog steeds wordt
gecontroleerd, hield ons land sindsdien vrij van deze gevreesde ziekte.
Er vindt op dit ogenblik overleg plaats tussen de Ministers van Landbouw
en Sociale Zaken en Volksgezondheid ten aanzien van de vraag of wij de
preventieve enting van jonge honden in het volgende jaar voort moeten
zetten, ja of neen.

Varkenspest is een ziekte die in steeds toenemende mate onze belangstelling
eist. Veel tijd is en wordt besteed aan het bestuderen van deze ziekte en aan
overleg over de vraag op welke wijze de bestrijding het best kan worden
gevoerd. Het is een schrale troost dat nagenoeg alle landen in Europa en
ook daarbuiten met soortgelijke problemen te kampen hebben. Immers, wij
moeten ondanks deze ziekte onze produkten kwijt. Inmiddels is het wel
duidelijk geworden dat nauw samenspel tussen veterinaire organisaties,
praktizerende dierenartsen en varkenshouders noodzakelijk is om de ziekte
in de hand te houden.

Een zeer ernstig feit deed zich voor in april van dit jaar, toen gevalleit van
.Afrikaanse varken.spest werden geconstateerd in enkele Franse provincies
aan de voet van de Pyreneeën. Dit gebergte, tot nu toe een natuurlijke
barrière tegen deze in Spanje en Portugal wijd verbreide ziekte, was hier-
door overschreden.

Dit kon betekenen dat Europa, met name België en Nederland, voor deze
ziekte open lag. Met alle eventuele desastreuze gevolgen van dien voor onze
gevoelige varkensstapels.

Gelukkig werden, zowel in Frankrijk als ook in andere Europese landen,
waaronder ons land, onmiddellijk strenge maatregelen genomen om het
dreigende gevaar te keren.

Behalve importbeperkende maatregelen, maakte in Nederland een wijziging
van de Veewet een sneller optreden in geval van nood mogelijk. Ook wer-

den bepaalde vrijheden, zoals het houden van varkens op vuilnisbelten b.v.,
met het oog op het besmettingsgevaar aan banden gelegd.
Grote medewerking werd voorts ondervonden van toeristische organisaties,
luchtvaartmaatschappijen, passagebuream e.d., om met het oog op de va-
kantieperiode het gevaar voor insleep van smetstof via toeristen te be-
perken.

Dit alles schijnt tot nog toe met succes te zijn bekroond.
Na nog één geval in Bretagne, zijn in Frankrijk geen gevallen van Afri-
kaanse varkenspest meer voorgekomen en ook andere Europese landen zijn
vrij gebleven.

Een krantebericht dat de ziekte in Groot Brittannië was geconstateerd,
bleek na aanvankelijk nogal wat opschudding te hebben veroorzaakt, ge-
lukkig op een misverstand te berusten.

De opklaring, die zich na de donkere wolken die zich boven Europa sche-
nen samen te pakken heeft \\\'oorgedaan, mag echter niet leiden tot een te
groot optimisme. Zo ergens dan geldt hier dat een gewaarschuwd mens
voor twee telt.

Uiterste waakzaamheid blijft derhalve ook hier geboden en alle maatregelen
om deze waakzaamheid zo hoog mogelijk op te voeren, moeten worden ge-
nomen. Ffiertoe behoort in de eerste plaats een zo groot mogelijke oplettend-
heid van de praktizerende dierenarts ten aanzien van varkenspest in het
algemeen. Het is dan ook van groot belang dat we voor deze dag drie des-
kundigen op het gebied van de varkenspestbcstrijding bereid hebben ge-
vonden enkele aspecten van deze ziekte te belichten.

De heer Vervoorn zal voor U de algemene aspecten behandelen, terwijl de
heren Terpstra cn Bool de diagnostiek \\an achtereenvolgens de klassieke
varkenspest en de Afrikaanse varkenspest dc revue zullen laten passeren.
Ik ben bijzonder ingenomen met hun medewerking.

Wij mogen ons gelukkig prijzen, dat Icucose onder onze rundveestapel nog
niet vooikomt. Het is een ziekte die de ons omringende landen, zoals Duits-
land en Denemarken, voor grote problemen stelt. Er bestaat kans dat ook
wij in Nederland er vroeg of laat mee worden geconfronteerd. Het is dan
ook van belang, dat Nederlandse dierenartsen méér over deze ziekte weten.
Daarom zullen wij als afsluiting van het ochtendprogramma U een in het
Engels gesproken Deense film, getiteld „Leucosis in cattle", laten zien.

Het middagprogramma is van een enigszins andere strekking, het houdt
nauwer verband met de volksgezondheid.skant van ons werk.
Wij hebben Prof. Van Gils, hoogleraar aan de Faculteit der Diergenees-
kunde en beheerder van het Instituut Voedingsmiddelen van Dierlijke Oor-
sprong van deze Faculteit, bereid gevonden een inleiding te houden over
het vleeswarenonderzoek.

Dat dit onderwerp op het programma is gekomen vindt zijn oorzaak in
het feit dat met het oog op de uitbreiding van internationale betrekkingen,
vooral door de vordering in E.E.G.-verband, het probleem van een ver-
antwoorde vleeswarenkeuring zich opnieuw heeft aangediend. Op dit ter-
rein wordt nog te veel vertrouwd op klassieke methoden van verduurzamen,
hetgeen betekent dat moderne methoden, die veel minder waarborgen voor
de volksgezondheid bieden, niet aan nauwkeurig omschreven controleregels
zijn onderworpen.

Dit probleem speelt reeds geruime tijd in kringen van keuringsdierenartsen,
die ook tot een oplossing willen komen. Wil die oplossing spoedig in zicht
komen, dan zal er op korte termijn hard moeten worden gewerkt aan het
opleiden van vleeshygiënisten in deze richting. Er zullen in de toekomst
velen nodig zijn om dit gedeelte van de volksgezondheidssector de uitbrei-
ding te kunnen geven die dringend nodig is. Prof. Van Gils zal hiertoe een
belangrijke bijdrage kunnen leveren, omdat het vak dat hij doceert naar
onze mening hèt vak van de toekomst is.

Wij prijzen ons dan ook gelukkig, dat hij als deskundige bij uitstek op dit
terrein, dit probleem voor ons zal willen belichten.

Niet minder actueel en veel besproken is de Antibioticawet.
Velen van U zullen de Wet van 1 augustus 1964, houdende regelen met
betrekking tot de handel in antibiotica, hormoonpreparaten, thyreostatica
en chemotherapeutica, bestemd of mede bestemd voor de aanwending bij
dieren, kortweg „Antibioticawet" genoemd, reeds onder ogen hebben ge-
had.

De wet is toegelicht in de vergaderingen van de Afdelingen van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, die overal in het land zijn ge-
houden en die de meesten van U zullen hebben bezocht. Veel behoef ik er
U thans daarom niet over te zeggen, dat zal vanmiddag nog eens gebeuren.
Ik zal persoonlijk een korte inleiding houden, waarna Dr. Zwanenburg, die
met veel zorg deze wet heeft voorbereid, een toelichting op de wet zal geven.
Het betreft hier een wet, die een ingrijpende wijziging brengt in een be-
staande en veelomstreden toestand. Een wijziging die, naar wij vertrouwen,
een belangrijke verbetering zal zijn.

Ik ben Dr. Kampelmacher, hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen
van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid te Utrecht, zeer erkentelijk
voor zijn bereidwilligheid een inleiding te houden over het probleem van
de antibiotica in de voeding van mens en dier.

Ongetwijfeld zullen er bij U, daar het een onderwerp betreft waarbij U
allen ten nauwste bent betrokken, na de inleiding nog vragen rijzen. Ik
hoop daarom dat U aan het slagen van deze dag zult willen medewerken
door aan de discussie, die als gewoonlijk onder leiding van collega Werk-
man zal staan, deel te nemen.

Ik meen te mogen zeggen, dat de onderwerpen die op deze dag aan de orde
komen, stuk voor stuk actueel zijn èn dat het van grote betekenis is dat zij
door deskundigen worden ingeleid. Ik hoop dat het ook van Uw kant een
levendige bijeenkomst zal mogen worden, die tot meer inzicht zal leiden en
de overtuiging zal versterken dat de problemen die hier aan de orde komen,
alleen kunnen worden aangepakt door onze gezamenlijke inspanning.
Ik wens U daarom een leerzame en vruchtbare dag toe.
Ik dank U zeer!

Dr directeur van de Veeartsenijkundige Dienst opende dc zevende Voorlichdngsdag
van zijn Dienst met een hartelijk wroord van welkom tot autoriteiten en andere ver-
tegenwoordigers en tot de talrijke dierenartsen.

Hij sprak de mening uit dat de onderwerpen die op deze dag aan de orde zouden
komen, stuk voor stuk actueel zijn én dat het van grote betekenis is dat zij door
deskundigen zouden worden ingeleid.

Hij gaf in het Icort cen overzicht van de op deze dag te behandelen onderwerpen
en hoopte dat deze tot meer inzicht zullen leiden en de overtuiging zullen versterken
dat de problemen alleen door gezamenlijke inspanning kunnen worden aangepakt.

The seventh Educational Day of the Veterinary Service was opened by the Director
of the Service, who addressed a cordial word of welcome to the authorities and other
representatives as well as to the large number of veterinarians present.
He expressed his belief that each of the subjects coming up for discussion during
this day was of current interest and that it was of particular importance that they
would be discussed by experts.

He briefly reviewed the subjects to be considered and expressed the hope that the
papers read would result in a better understanding of the subjects and would
strengthen the belief that these problems can only be dealt with by a common effort.

Le Directeur du Service Vétérinaire a ouvert la septième Journée d\'Information de
son Service en adressant des paroles chaleureuses de bienvenue aux autorités et aux
autres représentants et aux nombreux médecins vétérinaires.

Il émit l\'opinion que les sujets à traiter pendant la Journée étaient tous actuels
ct qu\'il est de grande importance qu\'ils soient commentés par des experts.
Il finit par donner un bref aperçu des sujets à traiter pendant la Journée et espéra
que ceux-ci mèneront à une plus grande intelligence et renforceront la conviction
que les problèmes ne pourront être attaqués que dans un effort commun.

Der Direktor des Veterinärdienstes eröffnete die siebente Diskussionstagung seines
Dienstes mit einem herzlichen Willkommen an den Behördenvertrctcm sowie an
allen übrigen Vertretern und an den zahlreichen Tierärzten.

Er gab als seine Meinung zu erkennen, die an diesem Tage zur Sprache kommenden
Fragen seien alle aktuell und es sei von wesentlicher Bedeutung, dass sie durch Sach-
verständige beleuciitet werden sollten.

Er gab eine kurze Übersicht über die an diesem Tage zur Diskussion kommenden
Themen und äusserte die Hoffnung, dass diese Vorträge zu einem tieferen Verständnis
führen würden und dass sie die Uberzeugung, die Probleme seien nur durch gemein-
schaftliche Anstrengung anzufassen, verstärken würden.

El director del Scrvicio Veterinario inauguraba el séptimo Dia dc Información de su
Servicio con una palabra cordial de bienvenida a autoridades y otros représentantes y
a los numerosos veterinarios.

Pronunciaba la opinion que los asuntos que vendrian a la orden en este dîa, son
actuales uno a uno y que es de importancia grande que se expondrian por peritos.
Brevemente daba un resumen de los asuntos de que se tratarian en este dîa y
esperaba que estos conducirân a una idea mâs clara y afirmarân la convicción que
sólo se pueden emprender los problemas con esfuerzo comûn.

Algemene besfrijdingsaspecfen van varkenspest
in zijn huidige verschijningsvorm.

In 1959 werd op de tweede Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige
Dienst het probleem varkenspest door Dr. L. H o e d e m a k e r als Inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst besproken. Uitgebreid werd inge-
gaan op het verloop van deze ziekte in Nederland vóór, gedurende en na
de tweede wereldoorlog en op de invloed van de in de jaren 1950-1960
toegepaste vervoersverboden. Hierover zal ik, sprekend over de bestrijdings-
aspecten van klassieke en Afrikaanse varkenspest, thans derhalve niet \\-erder
uitwijden.

Ik vvil er echter wel op wijzen dat de varkenspest in zijn \\-erschillende ver-
schijningsvormen geen nationaal, doch veel meer een wereldomvattend
probleem genoemd moet worden.

Zo zien wij dat varkenspest met uitzondering van de Scandinavische landen
in praktisch alle landen van Europa voorkomt. In het bijzonder is de ziekte
in de Zuideuropese landen sterk verbreid.

In Amerika is de ziekte endemisch voorkomend en van de Afrikaanse lan-
den kunnen wij er elf noteren waar de ziekte veelvuldig voorkomt. .Aan de
spits staan Algerije, de Congo en Angola. In de beide \'laatstgenoemde lan-
den treedt, evenals in Kenia, ook regelmatig de .Afrikaanse vorm van deze
ziekte op. Van de veertig besmette .Aziatische landen staan Vietnam en de
Filippijnen bovenaan.

Japan en Rusland hebben streeksgewijs met deze ziekte te maken, hetgeen
ook geldt voor landen als China, Korea, C>prus en Australië. India meldt
sinds korte tijd infecties.

Gunstig is de situatie in die landen waar de Islam verbiedt varkensvlees te
nuttigen, zoals in de Vooraziatische landen.

In dit overzicht zal ik mij echter beperken tot de situatie in Westeuropa.
Vanaf 1937 tot 1961 geschiedde de bestrijding van deze aangifteplichtige
ziekte door middel van wettelijke voorschriften.

De bestrijding was in deze jaren uitsluitend gebaseerd op isolatie van de
besmette bedrijven en op de algemeen preventieve maatregelen welke in-
sleep en verspreiding van deze ziekte tegengaan. Ik denk hierbij aan niarkt-
keuringen, afleveringsverboden, reinigings- en ontsmettingsvoorschriften en
destructiegeboden.

Na 1950 zien we in Nederland een geleidelijke stijging van het aantal ge-
vallen van varkenspest.

In september 1958 werd door de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst een commissie ingesteld welke als opdracht kreeg na te gaan of er
mogelijk maatregelen konden \\vorden geadviseerd die een meer effectieve
bestrijding van de varkenspest beoogden dan tot dusver het geval was ge-
weest.

1 D. J. Vervoorn; Inspecteur in algemene dienst van de Veeartsenijkundige Dienst:
le V. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

1. een totaal afslachtsysteem werd niet in eerste aanleg als de bestrijdings-
rnethode van deze ziekte aangewezen;

2. invoering van een algemeen vaccinatiesysteem werd niet aanbevolen, ge-
z;ien de jaarlijkse kosten hiervan vergeleken met de schade van de var-
kenspest en mede gezien de aard van de ter beschikking staande ent-
s;toffen;

3. vaccinaties, zowel op vrijwillige als op verplichte basis, werden uitslui-
tend aanbevolen voor bepaalde categorieën varkens;

4. introductie van een gedeeltelijk afslachtsysteem werd wenselijk geacht
teneinde de isolatiepcriode van besmette bedrijven te verkorten en de
aangiftesnelheid te verhogen.

Inmiddels werd de situatie t.a.v. de varkenspest in ons land er niet beter op.
Op afbeelding 1 ziet U die gebieden gemarkeerd waaruit de export van
varkens- en varkensvleesprodukten praktisch onmogelijk werd door de van
buitenlandse zijde gevraagde garanties.

Met het bedrijfsleven werd in grote lijnen overeenstemming bereikt over
een bestrijdingsplan, dat beoogde de varkenspest in Nederland op korte ter-
mijn terug te dringen. Het ontworpen plan steunde uiteraard in vele op-
zichten op de conclusies van het reeds genoemde varkenspestrapport, doch
ondanks de daaraan verbonden bezwaren achtte men het noodzakelijk voor
ecn kortere of langere tijd een totaal afslachtsysteem in te voeren. Met dit
systeem wilde men bereiken dat op korte termijn het aantal aanwezige
\\ arkenspest-bronnen verminderde, waardoor mogelijk onze exportpositie wat
beter zou worden.
Het bestrijdingsplan beoogde:

1. Bedrijfsinfecties te voorkomen door te bevorderen dat het aantal onder
controle van de Provinciale Gezondheidsdiensten staande varkensbedrij-
ven toenam, waardoor verantwoorde aankoopplaatsen konden worden
geformeerd.

2. Dc varkenshouders door middel van een intensievere voorlichting te in-
formeren over de ziekte en daardoor trachten te bevorderen dat men
sneller tot het inroepen van veterinaire hulp zou overgaan.

3. De diagnostische kennis van de dierenartsen te verhogen door het re-
gionaalsgewijze organiseren van speciale voorlichtingsbijeenkomsten,
waar door enkele inleiders alle facetten van de varken.spest-diagnostiek
zouden worden toegelicht.

4. Bevordering van kristalvioletentingen van die dieren die op andere be-
drijven werden grootgebracht dan waar zij geboren waren en van die
dieren die regelmatig de bedrijven verlieten om tijdelijk met andere
varkens in contact te komen.

.\'5. De insluit periode van aangetaste bedrijven te verkorten door toepas-
sing van afslachtmaatregelen en entingen met levende entstoffen in com-
binatie met het toedienen van hoog immuun serum.
Op 1 mei 1961 begon men met de uitvoering van de intensievere campagne
tegen de varkenspest op basis van de opgestelde plannen.
Op die plaatsen waar de aan varkenspest lijdende en hiervan verdachte
varkens zouden worden geslacht, werd zoveel mogelijk bevorderd dat daar
de mogelijkheden aanwezig waren voor uitgebreider diagnostisch onder-
zoek, zoals hersenonderzoek en de precipitatie-gel-agarreactie.

Het Noorden van het land werd, wat de varkenshandel betreft, geïsoleerd
doordat een vervoersverbod voor varkens ging gelden over de IJssel-Rijn
grens, tenzij het varkens betrof die rechtstreeks naar de slachthuizen werden
gebracht.

Ten noorden van de IJssel-Rijn grens werd voorlopig een totaal afslacht-
systeem toegepast in tegenstelling met de bestrijdingsmaatregelen op ge-
infecteerde bedrijven ten zuiden van deze grens, alwaar, wanneer de ziekte
niet te ver om zich heen gegrepen had, volstaan werd met het wegnemen
van de zieke varkens en het vaccineren met gemitigeerd levende entstoffen
van de resterende dieren. Op deze wijze werd ervaring met beide systemen,
het totale en het gedeeltelijke afslachtsysteem, opgedaan en werd een blij-
vende besmetting van de varkensgebieden in het noorden van het land voor-
komen.

In de loop van 1961 werd het gedeeltelijk afslachtsysteem zodanig aange-
past dat men bij ernstige uitbraken van varkenspest van overheidswege alle
varkens op een bedrijf overnam en slachtte en op alle andere bedrijven,
waar blijvend resultaat van de maatregelen verwacht werd, in ieder geval
drachtige zeugen, koppelgenoten van zieke varkens en jonge biggen liet
slachten, terwijl men de resterende dieren entte met verzwakt levende ent-
stoffen.

Verdere toepassing van het totale afslachtsysteem werd voorshands niet
nodig geacht en op 1 april 1962 werd dit zgn. uitgebreide gedeeltelijke af-
slachtsysteem bij de varkenspestbestrijding in geheel Nederland ingevoerd.
Over de administratieve bestrijdingsaspecten zal ik hier niet verder uit-
wijden en ook niet over de verwerking van de van Rijkswege overgenomen
varkens.

Ik volsta met te vermelden dat van elk geval van varkenspest een volle-
dige documentatie wordt bijgehouden van de aanwezige varkenspopulatie,
de uitgevoerde bestrijdingsmaatregelen, de financiële aspecten en de
bereikte resultaten. De van Rijkswege geslachte varkens worden namens de
overheid door het Produktschap voor Vee cn Vlees verkocht en zoveel
mogelijk in de grote steden afgezet.

Afbeelding 2 geeft het verloop weer van de varkenspest sinds 1961. In de
eerste maanden van 1961 zien wc een stijging (.A), gevolgd door een lang-
zame daling welke in begin 1962 vrij snel doorzet (B). De stijging .A. van
het aantal aangegeven gevallen is waarschijnlijk mede veroorzaakt door de
verhoogde belangstelling van verschillende zijden voor de ziekte bij de aan-
vang van de intensievere bestrijdingscampagne, terwijl de daling bij B, naar
mijn mening voor een deel althans, toegeschreven mag worden aan de ver-
voersbeperkende bepalingen welke vanaf december 1961 tot september 1962
voor de mond- cn klauwzeerbestrijding werden gebruikt.
Blijft het aantal gevallen in 1962 laag, in het voorjaar van 1963 zien we
echter weer een stijging. Deze stijging, die m alle opzichten waarneembaar
is. loopt in de 2e helft van 1963 in het oostelijk deel van Nederland terug,
terwijl zij zich voortzet in de westelijke provincies.

Ongetwijfeld waren de mond- en klauwzeer-bestrijdingsmaatregelen in
Oost-Nederland, welke maatregelen voornamelijk het eerste halfjaar ge-
troffen werden, ook nu weer van invloed op dit verloop.

In de thans volgende overzichten heb ik getracht U de invloed van de ver-
voersverboden duidelijk te maken:

üp afbeelding 3 zien we dat, in tegenstelling met de situatie in voorgaande
jaren, de besmetting nu de neiging vertoont zich naar noordelijker gebie-
den uit te breiden.

In december 1961 (afbeelding 4) treedt na 7 maanden intensievere var-
kenspestbestrijding het vervoersverbod in, hetwelk bedoeld is voor de mond-
en klauwzeerbestrijding, doch mede van invloed zal zijn op de varkenspest.
Het aantal gevallen in de randgebieden van ons land is teruggelopen. Re-
gelmatig daalt het besmettingscijfer en zien we de infectie-dichtheid sterk
verminderen en geconcentreerd gaan worden in Midden- en West-Neder-
land. In de maand maart 1962 noteren wij bijv. 62 gevallen.

In juni 1962 (afbeelding 5) bestaat het vervoersverbod van varkens 6
maanden en wordt het in verband met de gunstige mond- en klauwzeer-
situatie weer bijna opgeheven. Het aantal gevallen van varkenspest is ge-
daald tot 21, n.l. in de provincies Utrecht en Zuid-Holland. Na definitieve
opheffing van het vervoersverbod in september 1962 zien we overal in de
varkensrijke provincies de varkenspest weer de kop opsteken.
Bij het nagaan van de oorzaken van deze stijgingen bleek dat het aantal
latent geïnfecteerde fokbedrijven groter was dan men aanvankelijk vermoed
had en dat deze bronnen een voorname oorzaak van smetstofverspreiding
vormden. Het aantal gevallen is in maart 1963 weer opgelopen tot 93.

In december 1963 (afbeelding 6) zien we, in tegenstelling met de situatie
in Oost-Nederland, een sterke toeneming in het westen van ons land.
Het viel hierbij op dat, evenals in de jaren vóór de 2e wereldoorlog, het
virus kwaadaardiger was voor oudere varkens dan in de jaren van en na dc
2e wereldoorlog.

Zowel in kringen van de Veeartsenijkundige Dienst als van het Landbouw-
schap was men in de afgelopen jaren tot de conclusie gekomen, dat een
combinatie van de nu besproken overheids-bestrijdingsmaatregelen met die,
welke van de zijde van deze Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie werden
vo()rgestaan, n.l. uitbreiding van het aantal kristalvioletentingen, niet door-
voerbaar was. De varkenshouders gingen namelijk, hoewel ten onrechte, de
ovf^rnamemaatregelen tevens als overname van het risico van de ziekte be-
.schouwen.

Dc bovengenoemde situatie in het najaar 1963 leidde er toe dat de Direc-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst, in gezamenlijk overleg met de Se-
cretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het Landbouwschap,
een kleine studiecommissie in het leven riep.

Aan deze kleine commissie werd gevraagd rapport over de algemene si-
tuatie te willen uitbrengen en eventuele wijzigingen in de huidige werkwijze
te willen voorstellen.

Bij de besprekingen werd uitgegaan van een op grond van de gegevens van
de Districtsinspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst samengesteld be-
smettingsoverzicht (afbeelding 7).

Hieruit blijkt dat aangekochte varkens in de eerste plaats de besmetting op
het bedrijf brengen, doch dat daarnaast buur-besmettingen en bezoeken
van castreurs, merkers en dierenartsen evenals voedselafvallen, belangrijke
introductiemogelijkheden van het virus vormen.

Alnoewel het uitgebrachte rapport nog landelijk in bespreking is, kan wel
gesteld worden dat de commissie geen directe veranderingen in de huidige

werkwijze noodzakelijk achtte, doch wel een perfectionering van verschil-
lende onderdelen.

Voor het sneller onderkennen van de ziekte werd een uitbreiding van de
voorlichting aan dierenartsen, varkenshouders, castreurs en handelaren ge-
wenst geacht, evenals een uitbreiding van het aantal onder toezicht van de
Gezondheidsdiensten staande fokbedrijven. Daarnaast werd door de com-
missie het gebruik van nieuwere diagnostische methodieken aanbevolen.
Uitschakeling van de besmettingsfactor „voedsel" werd voorts aanbevolen,
evenals het gebruik van vervoersverboden in de sterkst besmette gebieden,
waarbij voor deugdelijk geïmmuniseerde dieren echter een uitzondering zou
moeten gelden.

Rest mij, sprekende over de klassieke varkenspest, nog op te merken dat
sinds december 1963 (afbeelding 8) het aantal gevallen wederom dalende
is en dat de kernen van de infectie het centrale deel van ons land betreffen.
Gaariie kom ik in mijn verder betoog nog terug op de klassieke varkenspest,
doch ik zou nu eerst wat over de algemene bestrijdingsaspecten van de Afri-
kaanse varkenspest willen zeggen.

De Afrikaanse varkenspest werd voor het eerst op uitgebreide schaal op het
Europese vasteland waargenomen in 1957 nabij Lissabon.
Van Portugese zijde wordt verondersteld dat resten van Angolees voedsel,
welke Portugal per schip dan wel per vliegtuig hebben bereikt, verantwoor-
delijk gesteld moeten worden voor de eerste uitbraak van deze ziekte.
Onmiddellijk waarschuwden de autoriteiten de bevolking voor de gevaren
van het voederen van niet gekookte voedselafvallen, gezien de resistentie van
het virus in vlees en vleesprodukten. Daarnaast werd een totaal afslacht-
systeem toegepast, waarbij de dieren ter plaatse begraven werden. Het ge-
lukte Portugal vrij te maken van deze ziekte.

Twee jaren later (18 april 1960) werd de ziekte wederom in de nabijheid
van Lissabon vastgesteld. Deze keer breidde zij zich uit naar het Zuid-
Oosten van Portugal, in het gebied van de Spaanse grens. In dit gebied
liggen ook de vleeswarenfabrieken die de nationale vleeswarenprodukten
maken, waarbij ik opmerk dat de eetgewoonten in de landen van het Ibe-
risch schiereiland zodanig zijn, dat vleeswaren veelal in bewerkte, doch ove-

rigens rauwe toestand, gegeten worden. De ge\\aren voor een blijvende be-
smetting van potentiële vleesafvallen waren dus de 2e maal veel groter ge-
worden in Portugal,

Ondanks drastische maatregelen bleef de ziekte zich in het Zuiden van
Portugal handhaven en wel speciaal op die bedrijven waar de varkens-
houderij extensief wordt beoefend.

Op afbeelding 9 ziet U een voorbeeld van deze extensieve varkenshouderij.
Deze komt n,l. hierop neer dat de dieren in grote kudden (500-1000 stuks 1
worden gehouden, die onder toezicht van een varkenshoeder dag en nacht
buiten zijn om onder de eike- en olijvebonien het voedsel van hun o-adine
te zoeken. """

Op afbeelding 10 ziet U de varkens iets dichterbij gefotografeerd. De
kudden hebben onderling steeds contact en een ziekte in een dergelijk ge-
bied IS pas dan te bedwingen, wanneer het afslachtsvsteeni op grote schaal
en in een ruime omtrek geschiedt.

Toen men de verspreiding van de ziekte niet meer met het afslachtsysteem
kon voorblijven, is men in Portugal voortijdig met een vaccinatieschema
begonnen, waarbij gebruik werd gGrntia.kt van virusstRmnicn die on^^evecr
tachtig passages op beenmerg-culturen hadden ondergaan.
Uit dit vaccineren zijn vele moeilijkheden voortgekomen. Zo traden bij een
deel van de gevaccineerde dieren, na enkele maanden, gewricht.s-, huid- en
longaandoeningen op en kwamen voortplantingsstoornissen voor \'bij de ge-
vaccineerde zeugen.

Daarnaast vertoonden geënte dieren positieve laboratoriumuitslagen waar-
door de diagnostiek weer moeilijker werd gemaakt.

Het streven van de autoriteiten is er thans op gericht het vervoer te ver-
hinderen van dieren uit de gevaccineerde zóne naar de nog vrije gebieden.
Daarnaast slacht men nog steeds de klinisch duidelijke gevallen af in die
gebieden, waar de varkens gevaccineerd werden,

In Spanje maakte men in 1960 kennis met deze ziekte nabij de Spaans-
Portugese gren.splaats Badajoz.

Een massale slachting van alle varkens in dit gebied bedwong de infectie.
Aanvankelijk werden de varkens bcgra\\\'en. maar om het opgraven door de
zigeuners te verhinderen, past men thans het svsteem \\ an verbranden toe
(afbeelding 11).

Hiertoe maakt men van groene balken een vrij van de grond liggend roos-
ter, waarop de varkens kruisgewijs en naast elkaar worden neergelegd. Met
het altijd aanwezige sprokkelhout van de kurkeiken en olijfbomen worden
alle ruimten opgevuld en met benzine wordt het geheel tot ontbranding
gebracht.

Na het verbranden worden alle resten met natronloog overgoten en be-
graven en verbrandt men tevens de kledingstukken van hen die intensief
met de varkens tijdens het bloedeloos doden in contact kwamen (afbeelding
12). ^
Ondanks de krachtige maatregelen bleek dat ook in Spanje besmet var-
kensvlees in de handel terecht was gekomen en secundaire infecties via
vleesafvallen traden rondom de grote steden op. Van alle eerste gevallen
bleek 84% voor te komen op die plaatsen, waar varkens werden gevoederd
met afvalprodukten of op mestvaalten werden gehouden.

Afb. 9 en 10. Extensieve varkenshouderij.
Afb. 11 en 12. Het verbranden van varkenskadavers.

Evenals in Portugal bleek ook hier dat de voortschrijdende infecties door
middel van besmette dieren plaats vonden dan wel door middellijke con-
tacten van personen en vervoersmiddelen.

De \\ erdere bestrijdingsmaatregelen bestaan in Spanje uit vervoersverboden,
ontsmettingsvoorschriften en registratiegeboden. Door middel van re-
gistratiegeboden wordt in geïnfecteerde gebieden een „burgerlijke stand"
van alle varkens in het leven geroepen, waardoor verplaatsingen van dieren
goed te volgen zijn.

Alle maatregelen worden streng doorgevoerd, evenals de regelmatige be-
drijfsinspecties in de besmette gebieden. Herbevolking van die bedrijven,
waar de ziekte aanwezig was, kan in verband met de overlevingsmogelijk-
heid van het virus in bepaalde teken eerst na 6 maanden plaatsvinden, wan-
neer althans een kleine proefdierenbezetting, bestaande uit enkele varkens,
gedurende een drietal weken gezond bleef.

De huidige situatie in Spanje samenvattend, kan gesteld worden dat de
Afrikaanse varkenspest, ondanks de kostbare en doeltreffend uitgevoerde
bestrijdingsmaatregelen nog steeds een groot probleem is.
Het einde zal, naar mijn mening, pas dan in zicht zijn, wanneer de be-
strijdingswijze van klassieke varkenspest en Afrikaanse varkenspest aan el-
kaar zijn aangepast. Bij de klassieke varkenspest past men n.l. cen systeem
van isolatie en entingen met verzwakt-levende entstoffen toe.
Klinisch lopen echter thans de vormen van beide ziekten zo weinig uit el-
kaar, dat met dit verschil in bestrijdingswijzen ongetwijfeld wordt bereikt
dat niet alle gevallen van Afrikaanse varkenspest worden afgeslacht, waar-
door de ziekte weer nieuwe uitbreidingskansen heeft gekregen.

Op afbeelding 13 ziet U het verloop van de .\\frikaanse varkenspest in
Europa. Hierbij ziet U dat Frankrijk ook tot de besmette landen behoorde.
Gedurende enkele maanden werden ook hier gevallen van Afrikaanse var-
kenspest vastgesteld, welke naar van Franse zijde werd gemeld, veroorzaakt
werden door frauduleus ingevoerde varkens.

De bestrijdingsmaatregelen zijn tegen de beide vormen van varkenspest ge-
lijk getrokken en worden zeer drastisch uitgevoerd.

Zij komen neer op het navolgende: iedere haard van varkenspest wordt in
zijn totaliteit vernietigd en rondom de infectieplaats gelden uitgebreide
vervoersbeperkende bepalingen. De differentieel diagnose tussen de beide
vormen wordt achteraf door middel van voornamelijk dierproeven gesteld
in het Gentraal Laboratorium voor Diergeneeskundig Onderzoek in Alfort.
In de be.smette gebieden worden de entingen met verzwakt-levende ent-
stoffen gestimuleerd doordat gunstiger overname-regelingen gelden voor ge-
vaccineerde dieren en doordat ontheffingen van vervoersverboden speciaal
aan gevaccineerde dieren worden gegeven.

Daarnaast bestaan in Frankrijk de speciale maatregelen in het Frans-Spaanse
grensgebied.

In het directe grensgebied, 20 km van de Spaanse grens, mogen zich uit-
sluitend geënte varkens bevinden, terwijl in het resterende grondgebied van
deze grensdepartementen geldt dat alle op transport gestelde dieren voor-
zien moeten zijn van een gezondheidscertificaat of entbewijs. De laatste
maanden werden geen gevallen van Afrikaanse varkenspest meer vastge-
steld, terwijl ook het aantal gevallen van klassieke varkenspest geleidelijk
afnam.

Inmiddels pasten de overige Europese landen pre\\\'entieve maatregelen toe
welke neerkwamen op invoerverboden van mogelijk Afrikaanse varkenspest-
virus-dragende of herbergende produkten. Daarnaast werden die maatrege-
len voorbereid door de verschillende regeringen die moeten gelden wanneer
de ziekte onverhoopt het betreffende land zou binnendringen.

In Nederland werd de veewet gewijzigd, waarbij het in de eerste plaats ver-
boden werd varkens op of in de onmiddellijke nabijheid van vuilnisbelten
te houden.

Daarnaast verkreeg de Minister bevoegdheden maatregelen te nemen te-
gen de keukenafvallcn, teneinde te bevorderen dat slechts gesteriliseerde
voedselafvallen worden vervoederd. De bevoegdheid van de Districts-
inspecteurs vervoersverboden over een beperkte afstand af te kondigen,
rondom besmette gebouwen of terreinen, werd nu ook direct in de veewer
vastgelegd.

België stimuleert de kristalviolet endngen op de mestbedrijven, teneinde
verdachte doorbraken van een op varkenspest gelijkende ziekte bij ge-
immuniseerde varkens zo spoedig mogelijk op te kunnen sporen.
Kristalviolet vaccins worden gratis ter beschikking gesteld, doch dienen
door veterinairen te worden toegediend, die alvorens tot enting over te gaan,
een grondig onderzoek betreffende de gezondheidstoestand van de aanwe-
zige varkens moeten instellen.

In de Bondsrepubliek Duitsland nam de regering eind juni van dit jaar
een speciale verordening aan, die de bestrijding van de Afrikaanse varkens-
pest beoogt.

Op die plaatsen waar Afrikaanse varkenspest uitbreekt, zal een absolute
isolatie van mensen en dieren worden ingesteld. Alle varkens op de betref-
fende boerderij denkt men bloedeloos te doden en te destrueren. Geduren-
de 6 maanden mogen varkenshokken en uitlopen niet meer gebruikt wor-
den.

Rondom de geïnfecteerde boerderij zal een „Sperrgebiet" met een straal
van minstens 5 km worden getrokken. In dit gebied wordt een vervoers-
verbod van kracht voor alle dieren. Rondom het „Sperrgebiet" ligt over
een afstand van 15 km het waarnemingsgebied, waar geldt dat markten
e.d. verboden zijn en varkens slechts met instemming van de veterinaire
autoriteiten vervoerd mogen worden.

In vogelvlucht behandelde ik voor U enkele algemene bestrijdingsaspecten
van de klassieke en de Afrikaanse varkenspest, waarbij de resultaten van
de klassieke varkenspest iets nader bezien werden. Deze vorm van varkens-
pest, n.1. de klassieke, wordt in de andere Europese landen op verschil-
lende wijze aangepakt.

In de Scandinavische landen, Engeland en Duitsland handhaaft men een
totaal afslachtsysteem, waarbij het in de twee laatstgenoemde landen tevens
verboden is entingen tegen deze ziekte toe te passen.

In Italië vaccineert men met verzwakt-levende of \\\'ol-virulente entstoffen,
die gecombineerd met hoogimmuun serum worden toegediend.
In Zwitserland past men gemitigeerd levende entstoffen toe op ingesloten
bedrijven.

Gezien deze heterogene werkwijze en denkwijze wordt door het Office
International des Epizootics in Parijs getracht een uniformering van de
bestrijdingswijzen van deze ziekte te bevorderen. Men stuit hierbij met
name op de moeilijkheden van het verschillend gebruik van vaccins in de
strijd tegen deze ziekte. Waarschijnlijk zal de gelijke bestrijdingswijze van
de klassieke varkenspest eerder bereikt worden door de omstandigheid,
dat de Afrikaanse vorm van deze ziekte in Europa zijn entree heeft gedaan.
Immers tegen deze ziekte zal in eerste aanleg op uniforme wijze geageerd
moeten worden, waarbij dan tevens de wijze van bestrijding van de klas-
sieke vorm van belang zal zijn.

Ook aan de bestrijding van de Afrikaanse varkenspest wordt door het
Office International des Epizootics gewerkt. Men pleegt hierbij zoveel mo-
gelijk overleg met de binnen de E.E.G. werkende commissies en advies-
organen.

.\\1 voortbouwende in internationaal verband blijven wij echter in Neder-
land voor de opgave staan onze eigen problemen in eerste aanleg op te
lossen. Het staat voor mij vast dat deze oplossing een aangelegenheid van
en voor alle veterinairen is — een conclusie die in wezen ook de grond-
gedachte vormde van een van de resoluties van het O.I.E., welke enkele
jaren geleden werd aangenomen door alle Europese landen:

„Teneinde de varkenspest zo goed mogelijk te kunnen bestrijden, dienr.
er in de respectievelijke landen een zo nauw mogelijke samenwerking
te zijn van alle veterinairen die in hun werk met varkenspest en der-
zelver bestrijdingsmaatregelen te maken hebben."

Hiermede eindig ik gaarne mijn overzicht en dank ik U voor Uw aandacht.
S.AMENV.A.TTING.

In bovenstaand artikel wordt in de eerste plaats een overzicht gegeven van de
wijze waarop de intensievere bestrijding tegen de varkenspest in Nederland gevoerd
werd.

Deze nieuwe bestrijdingsmaatregelen betekenden voor het eerst sinds 1937 het gebruik
van door dc overheid beschikbaar gestelde gemitigeerd levende entstoffen die in
cimbinatie met hoog-immuun-serum werden toegediend bij de gezonde varkens op
politioneel ingesloten bedrijven nadat de zieke, verdachte en niet te enten dieren
waren geslacht.

Gewezen wordt op de noodzaak de maatre,gelen verder te intensiveren en in het
bijzonder aandacht te gaan schenken aan de voorlichting van veehouders, dieren-
artsen, handelaren en andere in de landbouw- en veetceltsector werkzame personen.
Daarnaast wordt aangedrongen op sterilisatie van alle voedselafvallen van dierlijke
oorsprong welke voor varkensvoeding gebruikt worden, evenals op het hanteren door
de overheid van vervoersverboden voor varkens in sterk besmette gebieden.
Tenslotte wordt de aandacht gevestigd op de noodzaak zoveel mogelijk te bevorderen
dat nieuwe diagnostische methodieken ingang vinden bij de varkenspest-bestrijding.
In het tweede gedeelte van dit artikel wordt een overzicht gegeven van het vedoop
van de Afrikaanse varkenspest sinds de entree op het Europese continent in 1957.
Niet alleen de bestrijdingsmaatregelen welke in de besmette landen van kracht werden,
worden toegelicht, doch eveneens de preventieve maatregelen die in enkele andere
Europese landen werden genomen.

Tenslotte wordt naar voren gebracht dat internationale organisaties, zoals o.a. het
Office International des Epizootics, de taak op zich hebben genomen te bevorderen
dat de bestrijdingsmaatregelen in Europa tegen beide ziektebeelden zo uniform mo-
gelijk worden gemaakt.

Schrijver bcsluit zijn artikel door erop te wijzen dat vakenspest-bestrijding alleen dan
succesvol zal kunnen verlopcn, wanneer alien die met deze problematiek te maken
hebben, gelijk gericht en gemeensehappelijk samenwerken.

To begin with, the methods adopted to ensure more vigorous swine fever control in
the Netherlands are reviewed.

For the first time since 1937, these new control measures have involved the use of
attenuated living vaccines made available by the authorities, which vaccines were
administered in conjunction with hyperimmune serum to normal pigs on isolated
farms after the diseased, suspected and non-inoculable animals had been slaughtered.
The need of further intensification of these measures is stressed and it is pointed out
that particular attention should be paid to the guidance of stock farmers, veterina-
rians, cattle dealers and other engaged in agriculture and cattle breeding.
In addition, the need for sterilizadon of all refuse food of animal origin used as pig
food is urged as well as that of enforcement by the authorides of standstill orders
for pigs in severely infected areas.

Finally, attention is drawn to the need of taking every possible step to ensure that
modern methods of diagnosis are adopted in swine fever control.
In the second secuon of this paper, the course of African swine fever since it appeared
on the Continent in 1957 is reviewed.

Not only the control measures which came into operation in the infected countries
but also those preventive measures which were adopted in some other European
countries, are discussed.

In conclusion, it is pointed out what international organizations suchs as the Office
Internadonal des Epizootics have undertaken to ensure that the measures adopted
in controlling the two forms of this disease in Europe will be as uniform as possible.
To conclude with, attention is drawn to the fact that swine fever control will only
be successful when all those concerned with these problems arc co-operating
together towards the same end.

Dans l\'article précédent on donne en premier lieu un aperçu de la façon dont on
intensifia la lutte contre la peste porcine aux Pays Bas.

Pour la première fois depuis 1937 ces nouvelles mesures prophylactiques consistaient
en l\'emploi de vaccins vivants mitigés, mis à disposition par le gouvernement, qui
furent administrés en combinaison avec un sérum grand immunisant à des porcs
sains dans des fermes isolées policière après l\'abattage des animaux malades, suspects
et in-vaccinables.

La nécessité est signalée d\'intensifier encore les mesures et en particulier dc se
concentrer sur l\'information des éleveurs de bétail, des médicins vétérinaires, des
commerçants et d\'autres personnes travaillant dans le secteur de l\'agriculture et de
l\'élevage.

En outre on insiste sur la stérilisation de tous les déchets nutritifs d\'origine animale
destinés au fourrage de porcs, ainsi que sur l\'application par le gouvernement de
défenses de transport de porcs dans les régions fortement contaminées.
Finalement on fixe l\'attention sur la nécessité de favoriser le mieux possible l\'accep-
tation des nouvelles méthodes diagnostiques dans la lutte contre la peste porcine.
Dans la deuxième partie de cet article un aperçu est présenté de l\'évolution de la
peste porcine africaine depuis son entrée dans le continent européen en 1957. Non
seulement les mesures prophylactiques entrées en vigueur dans les pays contaminés
sont commentées, mais aussi les mesures préventives prises dans quelques autres
pays européens.

Finalement on relève le fait que les organisations internationales telles que notamment
l\'Office Interenational des Epizootics, se sont chargées de la tâche de faire avancer

du possible l\'uniformisation des mesures prophylactiques en Europe contre les deux
syndromes.

L\'auteur conclut son article en signalant le fait que la lutte contre la peste porcine ne
pourra avoir un plein succès que lorsque tous ceux qui ont affaire à ces problèmes
travaillent dans une collaboration étroite et intégrée.

In der obigen Arbeit wird zunächst eine Ubersicht über die Weise, in der in den
Niederlanden die intensivere Bekämpfung der Schweinepest durchgeführt wurde, ge-
geben.

Bei diesen neuen Bekämpfungsmassnahmen wurde zum ersten Mal seit 1937 durch
die Behörden zur Verfügung gestellte, abgeschwächte, lebendige Impfstoffe verwendet.
Diese Impfstoffe wurden bei den gesunden Schweinen auf polizeilich eingesperrten
Betrieben zu sammen mit Hochimmunserum verabreicht nachdem die kranken, ver-
dächtigen und nicht zu impfenden Tiere geschlachtet worden waren.
Er wird darauf hingewiesen, dass die Massnahmen weiter intensiviert werden sollen
und dass der Aufklärung von Viehhältern, Tierärzten, Händlern und sonstigen in
der Landwirtschaft und in der Viehzucht tätigen Personen besondere Beachtung
geschenkt werden soll.

Zudem wird auf die Notwendigkeit der Sterilisierung aller Nahrungsabfälle tierischer
Herkunft, die als Schweinefutter verwendet werden, gedrängt, sowie auf die Erlas-
sung von Schweinetransportspcrren in stark verseuchten Gebieten.
Schliesslich wird die Aufmerksamkeit darauf gelenkt, dass nach Möglichkeit gefördert
werden soll, dass neuere diagnostische Methoden bei der Schwcinepestbekämpfung
Eingang finden.

Im zweiten Teil dieser Arbeit wird eine Übersicht über den Verlauf der afrikanischen
Schweinepest seit ihrer Erscheinung auf das europäische Kontinent im Jahre 1957 ge-
geben. Es werden nicht nur die in den verseuchten Ländern in Kraft .getretenen
Bekämpfungsmassnahmen, sondern auch die in einigen anderen Ländern getroffenen
Präventivmassnahmen erörtert.

Zum Schluss wird hervorgehoben, dass die internationalen Organisationen, wie u.a.
das Office International des Epizooties, es sich zur Aufgabe gemacht haben zu
fördern, dass die Massnahmen zur Bekämpfung beider Krankheitsbilder in Europa
möglichst einheitlich gestaltet werden.

Der .Autor schliesst seine Arbeit mit der Bemerkung, dass die Schwcinepestbekämp-
fung nur dann erfolgreich sein wird wenn alle, die an dieser Problematik beteiligt
sind, im gleichen Sinne und gemeinschaftlich zusammenarbeiten.

En el articulo precitado se da en primer lugar un compendio del modo en que se
hacia el combate mâs intensivo contra la peste porcina en Holanda.
Estas nucvas medidas de combate significaban por primera vez desde 1937 el
empleo de vacunas vivas mitigidas, puestas disponibles por el gobierno, que se
aplicaban en combinación con suero de alta inmunidad en cerdos sanos en granjas
policionalmente encerradas después que se habian matado los animales enfermos,
sospechosos y esos que no se podian vacunar.

Se indica la necesidad de intensivar mâs las medidas y de prestar particularmente
atención a la información de granjeros, veterinarios, comerciantes y otras personas
activas en cl sector de la agricultura y de la ganaderia.

Junto a esto se insiste a esterilización de toda la camiza de alimentación de origen
animal que sc usan para pienso de cerdo, asi como el manejar por el gobierno de
prohibiciones de transporte para cerdos en regiones muy infectadas.
Finalmente se llama la atención a la necesidad de activar lo mâs posible que tienen
aceptación las nucvas metodologias diagnósticas en el combate de peste porcina.

En la segunda parte de este artîculo se da un compendio del desarrollo de la peste
porcina africana desde le entrada en el continente europeo en 1957,
No sôlo se explican las medidas de combate que devenian vigentes en los paises in-
fcctados, sino también las medidas preventivas que se tomaban en unos otros paises
europeos.

Finalmente se pone de relieve que las organizaciones internacionales como entre
otras la Oficina Internacional de Epizootias, se han encargado de la tarea de fa-
vorecer que se hacen las medidas de combate en Europa contra los dos cuadros de
enfermedad lo mâs uniformemente posible,

El autor conclue su articulo indicando que el combate contra la peste porcina sôlo
podrâ desarrollarse con éxito, si todos que tienen que ver con estos problemas, cola-
boran de la misma manera y de commun acuerdo.

Varkenspest is een in hoge mate eontagieuze ziekte, die vedoopt onder het
beeld van een septicemie en die na de dood gekarakteriseerd is door bloe-
dingen op slijmvliezen en sereuze vliezen, welke bij een enigszins langdurig
verloop plaats maken voor neerotizerende veranderingen.
Dit is in het kort de conclusie van het complex van waarnemingen bij de
bestudering van een infectie met een volvirulent varkenspestvirus, dat een
bedrijf met gevoelige dieren heeft getroffen.

Het verloop van de verschijnselen, die zich hierbij afspelen, laat zich het
best beschrijven op een mestbedrijf, waar enkele dagen te voren een koppel
biggen werd aangevoerd, waarvan enkele in de incubatieperiode van de
ziekte verkeerden,

In het begin lijkt alles goed te gaan, maar al gauw na enkele dagen
worden enkele van de aangekochte varkens wat lusteloos en traag in hun
bewegingen. De eetlust is verminderd en er kan sprake zijn van enige con-
stipatie. De temperatuur van deze dieren is dan reeds verhoogd en kan in
het verdere verloop stijgen tot ± 41,5° C. Tegelijk met deze verhoging van
de temperatuur blijkt zich een uitgesproken leucopenie tc ontwikkelen.
Na enkele dagen worden de genoemde vage verschijnselen ook bij andere
koppelgenoten opgemerkt en worden de ziekteverschijnselen bij de eerste
zieke dieren duidelijker. De dieren liggen veel en vaak bij elkaar. Een con-
junctivitis is duidelijk waarneembaar. De oogleden zijn rood en zijn soms
met korstjes bedekt. Meestal ook lijden de dieren nu aan diarree. Bij op-
jagen staan zij met gebogen kop cn neerhangende oren en staart. Verschil-
lende huiddelen, zoals die van de buik, neus en oren kunnen vooral in ecn
later stadium rood tot cyanotisch verkleurd zijn. De gang is wat onzeker
en slingerend, vooral in het achterstel en dan... sterft een dier b.v. op dc
8e - 10e dag.

Ook in een tweede en derde hok is de toestand nu niet meer zoals deze
een week te voren was. Er sterft na een korter of langer ziek zijn, met
tussenpozen van enkele dagen, een varken, waarna de infectie gewoonlijk

1 Dr. J. I. Terpstra; waarnemend directeur van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afdeling Rotterdam; postbus 6007, Rotterdam-7.

in de derde tot vierde week het bedrijf in volle hevigheid heeft aangetast.
In de meeste hokken liggen nu dode varkens. De huid van deze dieren is
gedeeltelijk rood tot cyanotisch xerkleurd en vertoont vaak min of meer
uitgebreide korstige veranderingen.

Dc levende dieren zijn min of meer ernstig ziek. Ze liggen vaak onregel-
matig verspreid in het hok. Ze bewegen zich na opjagen tiaag en lusteloos,
hebben vrijwel geen eetlust, maar vaak wel een verhoogd en abnormaal
dorstgevoei (gier drinken). Diarree is evident en soms is er een beetje bloed
bij de ondasting gemengd. Een enkel dier braakt en mogelijk hoesten er
verscheidene.

Naast het algemeen ziek zijn en de aanzienlijke sterfte is ook de reeds eer-
der ingetreden verminderde voedingstoestand — de vermagering — een
duidelijk verschijnsel geworden.

Bij sectie van enkele gestorven dieren vallen bloedingen — meest petechiën
duidelijk op. De frequentie van voorkomen en plaats is wisselend, maar
het meest worden ze toch waargenomen in de nieren, lymfklieren en op
de slijmvliezen van blaas, larynx, dikke dannen en maag en in de huid.
Lymfklieren vertonen vaak een gemarmerd aspect. Petechiën in de nieren
worden meer aangetroffen in de oppervlakkige schorslaag dan in het merg
en zijn vaak, evenals die in het slijmvlies van de maag, van wisselende
grootte en ouderdom. Eén of meer infarcten in de milt kunnen soms wor-
den aangetroffen. Dunne heeft er de aandacht op gevestigd, dat bij het
groeiende varken op de overgang van het costochondraal-gewricht als ge-
volg van een stoornis in de normale beengroei, de epifysairlijn verbreed
en/of onregelmatig is. Bronchopneumonieën worden bij varkenspestsecties
veel aangetroffen. In de minderheid der gevallen zijn grote longdelen fibri-
neus ontstoken en bedekt met exsudaat.

Bij secties van dieren, die peracuut of na een meer chronisch ziekteverloop
zijn gestorven, vindt men weinig of geen bloedingen.

Bij de laatste treden necrotizerende veranderingen, in het bijzonder in het
slijmvlies van dikke darmen en maag, in de tonsillen en longen en op de
huid, op de voorgrond. Van bijzondere betekenis in de varkenspestdiagnos-
tiek is de in de dikke darm voorkomende bouton, een vrijwel ronde, knop-
vormige en uit verschillende lagen bestaande laesie, die opgbouwd is uit ne-
crotisch weefsel en faeces.

Riblaesies bij dieren, die gestorven zijn na een langdurig ziek zijn ten ge-
\\olge van een varkenspestinfectie, doen zich voor als een duidelijke dwarse
witte lijn, ."i-lO mrn proximaal van het costo-chondraalgewricht.
Hoewel bij sectie van een aan varkenspest gestorven dier aan de hersenen
gewoonlijk geen afwijkingen zijn tc bespeuren, is encefalitis een veel voor-
komend verschijnsel. Histologisch doen de laesies zich voor als vasculaire
en perivasculaire ophopingen van mononucleaire cellen, vaatwandverande-
ringen, celophopingen in de meningen en een geringe microgliose.
In de minderheid der gevallen gelukt het met varkenspcstinmnumserum
en pancreasweefsel van een aan varkenspest gestorven varken in de agar-
geldiffusietest een precipitatiereactie zichtbaar te maken.
Met behulp van infecties met weefsels van aan varkenspest gestoi-ven var-
kens, zoals milt, lymfklier etc. gelukt het bij gevoelige dieren een ziekte-
beeld op te wekken, zoals hiervoor werd beschreven.

In het boven besproken geval was echter de nogal kostbare dierproef niet
noodzakelijk voor het vaststellen van de diagnose, omdat de gegevens van

het ziekteverloop, de klinische verschijnselen, de secties en de resultaten van
het laboratoriumonderzoek, in hun onderlinge samenhang beschouwd, hier-
toe voldoende garantie boden.

Niet altijd is men echter in staat een dergelijke opeenhoping van karakte-
ristieke feiten in het verloop van een varkenspestinfectie te verzamelen.
Dit is in het bijzonder niet het geval als de infectie minder gevoelige dieren
treft of wanneer het virus slechts weinig virulent is. Meer of minder ge-
voelige dieren treft men aan op bedrijven, waarvan een deel is gevaccineerd.
Vaak ook op fokbedrijven waar de zeugen een infectie met succes hebben
doorstaari, of waar deze vroeger werden gevaccineerd. In deze gevallen wordt
aan de biggen een immuniteit medegegeven, die in het verloop van de eer-
ste levensweken langzaam in betekenis afneemt.

Virulente virussen veroorzaken bij gedeeltelijk gevoelige dieren meestal
chronische ziektebeelden. Dit is eveneens het geval met zwak virulente virus-
sen, die gevoelige dieren treffen.

In deze omstandigheden is de weerstand van de dieren verzwakt en winnen
facultatief pathogene kiemen, zoals Pasteurellae, Salmone\'lae en coli-bac-
teriën, in ziektemakend vermogen en worden b.v. ook de gevolgen van een
infectie met het agens der enzoötische pneumonie ernstiger. Terwijl dus
aan de ene kant door het meer chronische verloop van de varkenspest, de
karakteristieke veranderingen van deze ziekte op de achtergrond treden,
wordt de diagnose anderzijds bemoeilijkt door de invloed van andere ziekte-
oorzaken.

Toch zijn er ook in deze omstandigheden vaak verschijnselen waar te ne-
men, die in hun onderlinge samenhang beschouwd, een ernstige verdenking
op de aanwezigheid van varkenspest wettigen.

Voor jonge biggen is dit o.a. een aanhoudende of intermitterende diarree,
meestal beginnend op de leeftijd van 2-3 weken, die aanleiding geeft tot
sterke vermagering en anemie en waarbij ondanks behandeling het sterfte-
percentage hoog blijft.

Bij sectie worden meestal weinig of geen petechiën gezien; mogelijk zijn
verschillende lymfklieren wat rood en gezwollen en worden necrotizerende
processen aangetroffen op het slijmvlies van de dikke darm, in de tonsillen
of op de huid.

De ziektegeschiedenis bij oudere dieren is ook die van een chronisch lijden,
dat zich — hoewel minder ernstig — moeilijk voor een behandeling leent.
De minder goede voedingstoestand, diarree en hoesten, necrotizerende huid-
veranderingen en af en toe een sterfgeval met necrotizerende veranderingen
op de verschillende predilectieplaatsen, wettigen ook hier het vermoeden
op varkenspest.

Al deze gevallen eisen een diepgaand onderzoek naar mogelijkheden van
een insleep van een virusinfectie, kennis van de bedrijfsomstandigheden,
nauwkeurige observatie van het ziekteverloop van de klinische verschijn-
selen en die bij sectie en een gebruik maken van de steun, die laboratorium-
onderzoek bij het stellen van de diagnose kan bieden.

Behalve zwak virulente virusstammen en een verminderde gevoeligheid van
het varken, kunnen ook de grootte en de aard van het bedrijf het stellen
van een diagnose in een kort tijdsbestek in belangrijke mate bemoeilijken.
Confrontatie met een infectie, die pas 1-2 weken geleden heeft plaatsge-
vonden op een bedrijf, waar de contactmogelijkheden van de dieren beperkt

zijn of op een bedrijf dat klein van opzet is, biedt minder mogelijkheden
de verschillende facetten, die de ziekte biedt, aan te treffen en in hun onder-
linge samenhang te beoordelen.

Dit is des te meer te betreuren, omdat de afwijkingen, waartoe een infectie
met het varkenspcstvirus aanleiding geeft, op zichzelf beschouwd in grote
meerderheid weinig specifiek zijn.

Zo wijst het ziekteverloop ook in de meest gunstige omstandigheden, al-
thans aanvankelijk, slechts op een contagieuze aandoening, die even goed
door een ander agens veroorzaakt zou kunnen zijn.

Ook de genoemde klinische verschijnselen zijn strikt genomen niet speci-
fiek, maar kunnen stuk voor stuk in het verloop van ziekten van andere
oorsprong worden aangetroffen.

Hetzelfde geldt voor de meest voorkomende afwijkingen bij sectie en even-
eens is het zeker, dat het laboratorium nog niet over methoden van onder-
zoek beschikt, op grond waarvan alleen de diagnose varkenspest in de prak-
tijk snel en betrouwbaar kan worden gesteld.

Toch zijn er bij de verschillende afwijkingen, die in het verloop van var-
kenspest kunnen voorkomen, wel enkele verschijnselen die ook op zich zelf
beschouwd meer dan suggestief, vrijwel specifiek zijn voor deze ziekte.
Deze zijn:

— voor het gestorven dier: het miltinfarct, de boutons in de dikke dar-
men en volgens Dunne ook de genoemde afwijkingen in de epify-
sairlijn van het costo-chondraalgewricht van het groeiende varken.
Jammer genoeg kunnen deze veranderingen in de verschillende praktijk-
omstandigheden slechts in de minderheid der gevallen worden waargeno-
men.

Deze situatie en de alom gevoelde noodzaak deze ziekte uit te roeien, voor-
dat belangrijke vorderingen bereikt kunnen worden op het gebied der
varkensziektebestrijding in het algemeen, heeft verscheidene werkers aan-
gespoord tot het onderzoek naar nieuwe objectieve methoden, die kunnen
leiden tot een snelle diagnose van de varkenspest.

Het is mogelijk dat deze pogingen binnen niet al te lange tijd de praktijk
bruikbare hulpmiddelen zullen verschaffen.

Voorlopig moeten wij echter constateren dat ook in de naaste toekomst
het stellen van de diagnose „varkenspest" in de praktijk meer zal eisen dan
kennis van deze ziekte alleen, omdat vele ziekten van totaal andere origine
in meer dan één opzicht op varkenspest kunnen lijken.
Een enigszins doelmatige behandeling van al deze ziekten in het kader van
deze dag zou te ver voeren.

Betrekkelijk nieuwe elementen in de differentieel diagnostiek van de var-
kenspest voor Nederland vormen de Afrikaanse varkenspest en de z.g. vibrio-
dysenterie (Doyle).

Met deze laatste ziekte maakten wij voor het eerst in de loop van 1963
kennis. Sindsdien hebben wij de indruk gekregen, dat deze ziekte voor de
varkenshouderij in verschillende gebieden in Nederland een belangrijke
schadepost betekent.

Deze ziekte is contagieus en verspreidt zich van hok tot hok en kan zich
zo lang op het bedrijf vestigen tot het laatste varken verdwenen is. Dc in-
cubatietijd bedraagt 1-2 weken. Meestal wordt de ziekte op het bedrijf ge-
bracht door klinisch genezen dieren, die de smetstof nog verspreiden.
De voornaamste verschijnselen zijn diarree en vermagering. De vermage-
ring treedt sneller op dan bij varkenspest. Reeds een enkele dag na het
eerste optreden van de diarree vallen de holle ingezonken flanken op. In
tegenstelling met varkenspest blijft de huid ook bij langdurig ziek zijn on-
geschonden.

De ontlasting bevat vaak veel slijmvlokken en in het begin ook bloed. De
eetlust is soms weinig gestoord; andere dieren zijn ernstig ziek en sterven
na een kort of langer ziek zijn. De duur der ziekte bedraagt enkele dagen
tot 2-4 weken. Schijnbaar herstelde dieren kunnen opnieuw aan de ziekte
lijden.

De veranderingen in het darmkanaal blijken bij sectie typisch beperkt te
blijven tot de dikke darm. In acute gevallen vindt men het slijmvlies sterk
geïnjiceerd en doorbloed. Het darmslijmvlies voelt te dik aan en het mesen-
terium is te vochtig. De darminhoud bevat bloed en veel mucus. In latere
stadia is het slijmvlies bedekt met difterische membranen.
In tegenstelling met varkenspest blijft de necrose oppervlakkig. In hoeverre
een difterische ontsteking van het maagslijmvlies, die wij in enkele typische
dysenteriegevallen zagen, op rekening van deze ziekte moet worden gesteld
is nog niet duidelijk.

Volgens sommige onderzoekers wordt de aandoening veroorzaakt door een
vibrio, maar als de meeste andere onderzoekers is het ons tot heden niet
gelukt het lijden met deze organismen alleen over te brengen. De verwekkei-
is gevoelig voor antibiotica. 200 ml infectieuze darminhoud gedurende 2
uur in contact met 1 gram streptomycine was niet meer in staat de ziekte
over te brengen.

Ter vermindering van het economisch nadeel eist deze ziekte behandeling.
Reiniging en ontsmetdng der stallingen is noodzakelijk om infecties bij
nieuw aan te kopen varkens te voorkomen.

In het voorgaande werden de verschillende verschijningsvormen van varkenspest in
de praktijk in principe nader toegelicht en wordt gewezen op het belang van bepaalde
diagnostische kenmerken.

Hierbij bleek, dat de diagnose het snelst en op de meest betrouwbare wijze is ge-
waarborgd door cen goede samenwerking van praktijk en laboratorium.
Ten slotte wordt nog gewezen op de zogenaamde vibrio-dysenterie (Doyle) als
nieuw element in de diffcrcntieel-diagnostiek voor varkenspest in Nederland.

The various forms in which swine fever occurs arc commented upon and the im-
portance of certain diagnostic features is stressed. The most rapid and reliable
diagnosis was found to be ensured by effective co-operation between pracdtioners
and laboratory workers.

In conclusion, attention is drawn to so-called vibrio dysentery (Doyle) as a new
condition to be taken into account in the diffcrcndal diagnosis of swine fever.

Dans ce qui précède les différentes manifestations de la peste porcine dans la
pratique sont élucidées en principe et on signale l\'intérêt de certaines caracté-
ristiques diagnostiques.

Il parut que le diagnostic est garanti le plus rapidement et le plus sûrement par
une bonne collaboration entre la pratique et le laboratoire.

Finalement on signale encore la „vibrio-dysenterie" (Doyle) comme élément
nouveau dans le diagnostic différentiel de la peste porcine.

In der vorstehenden Arbeit werden die verschiedenen Erscheinungsformen der
Schweinepest in der Praxis näher erörtert und wird auf die Bedeutung gewisser
diagnostischer Merkmale hingewiesen.

Dabei hat zieh ergeben, dass eine schnelle und zuverlässige Diagnosestellung durch
eine gute Zusammenarbeit zwischen Praxis und Laboratorium am besten gesichert
wird.

Zum Schluss wird noch auf die sog. Vibrio-Dysenterie (Doyle) als ein neues
Element in der Differentialdiagnostik der Schweinepest hingewiesen.

En las paginas anteriores se explicaban detalladamentc en principio las diferentes
formas de aparición de peste porcina en la practica y se indica el interés de ciertos
caractcristicos diagnósticos.

Con esto resultaba que se garantiza la diagnosis lo mâs rapidemente y del modo mâs
fiable por una buena colaboración de prâetiea y laboratorio.

Finalmente se indica aûn la llamada disenteria de vibrio (Doyle), como elemento
nuevo en el diagnostico diferencial de peste porcina.

De diagnostiek van de Afrikaanse varkenspest (AVP) is sinds 1963 belast
met een aantal problemen, welke voor een belangrijk deel berusten bij de
differentiële diagnose ten opzichte van de klassieke varkenspest. Deze
moeilijkheden worden veroorzaakt door recente wijzigingen in het beeld
van de AVP. Door een vermindering in virulentie van het virus zijn kliniek
en sectiebeeld van de Afrikaanse- en van de klassieke pest veel meer ge-
lijkenis gaan vertonen. Er heeft zich een proces voltrokken, dat uit erva-
ringen met o.a. myxomatosis en met pseudovogelpest reeds bekend was, na-
melijk het afzwakken van een epizoötie na een explosief begin.
Terwijl in Spanje en Portugal de diagnose AVP vóór 1962 aan de hand
van klinische- en sectiegegevens nog in vele gevallen kon worden gesteld,
is thans de ervaring dat veelal alleen de diagnose „pest" mogelijk is. Voor
een verdere differentiatie staan wel enkele laboratoriumtechnieken ter be-
schikking, echter bezitten deze één gemeenschappelijk nadeel, namelijk het
vragen van tijd.

Deze inleidende opmerkingen vormen de basis voor de bespreking van de
diagnose van de AVP. Enerzijds dus de wijzigingen in het verloop van de
tijd, anderzijds de hieruit voortkomende noodzaak om over laboratorium-
technieken te kunnen beschikken, welke beide smetstoffen kunnen diffe-
rentiëren.

De eerste beschrijvingen van de AVP uit Portugal en Spanje komen geheel
overeen met die uit Centraal- en Zuid-Afrika. Daaruit blijkt dat de AVP
een contagieuze virusziekte is met een mortaliteit van vrijwel 100% voor
het Europese varken. De lichaamstemperatuur stijgt snel, 2-6 dagen na de
besmetting tot 41-42° C, en blijft gedurende enkele dagen op dit niveau.
Met uitzondering van een zich ontwikkelende leucopenie ontbreken nog
de typische klinische verschijnselen, zelfs de eetlust kan normaal zijn. Virus-
uitscheiding echter vindt in deze fase van de ziekte reeds plaats.
Dan daalt de koorts en openbaren zich afwijkingen, die ook bij de klassieke
pest kunnen worden aangetroffen, zoals neusbloedingen, verkleuringen en
bloedingen in de huid, bloed in de ontlasting en locomotiestoornissen als
uiting van een zich ontwikkelende mcningo-encefalitis. 2-6 Dagen na
het verschijnen van de eerste ziektesymptomen treedt de dood in.
Het sectiebeeld wordt gekarakteriseerd door uitgebreide bloedingen, met
name in de inwendige lymfklieren, onder de nierkapsel en in de nieren, in
de milt, de larynx, de hartspier, de longen en in de blaaswand. De milt is
sterk gezwollen, donker — als bij miltvuur — en bevat een aantal infarc-
ten. De wand van de galblaas is door oedeem duidelijk verdikt, de gal is
van dikke consistentie. Een gastritis, veelal in het fundus-deel gelokali-
seerd, wordt regelmatig aangetroffen. Dunne en dikke darm kunnen ver-
schillende vormen van ontsteking vertonen. Een overmaat vocht is in de
borst- en buikholte aanwezig.

1 P. H. Bool; wetenschappelijk hoofdambtenaar bij het Centraal Diergeneeskundig
Instituut, afdeling .Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam.

Deze opsomming van typische beelden van de AVP doet aldus denken aan
de afwijkingen bij klassieke pest, alleen zijn de verschijnselen ernstiger,
niettegenstaande het dikwijls snellere ziekteverloop.

Door de reeds genoemde vermindering van virulentie van het Afrikaanse
virus, is het ziekteverloop, zoals het zich in een deel van de gevallen op het
Iberisch schiereiland voordoet, meer geprotraheerd met een lager sterfte-
percentage en een minder uitgesproken post-mortaal beeld. De incubatie-
periode is nu 1-2 weken; 15-20 dagen later treedt pas de sterfte op. Bij de
sectie kunnen thans ook andere afwijkingen worden aangetroffen, zoals
pneumonieën en fibrineuze ontstekingen in maag en darmen met eventueel
de vorming van boutons. De bloedingen zijn over het algemeen minder uit-
gebreid en kunnen beperkt zijn tot petechiën in milt en nieren.
Dank zij de gegevens van B o t ij a zijn de wijzigingen die het ziektebeeld
in Spanje heeft ondergaan in cijfers uit te drukken. In 1960 werden bij
75% van de secties op varkens met AVP de belangrijkste patholoog-ana-
tomische kenmerken aangetroffen. In 1962 daarentegen slechts bij 45%.
Het percentage secties met karakteristieke miltafwijkingen daalde van
95% in 1960 tot 45% in 1962.

In tegenstelling tot een oorspronkelijk sterftepercentage van 100, kon in
extreme gevallen in 1963 50% van een aangetaste koppel overleven, waar-
bij een deel van deze dieren als drager van het virus beschouwd dient te
worden. Het overlevingspercentage na experimentele besmetting is voor-
alsnog minimaal.

Ook in Frankrijk werd het verzwakte beeld geconstateerd, hetgeen blijkt
uit het feit dat het virus werd geïsoleerd uit ziektegevallen, oorspronkelijk
gcdiagnostiseerd als klassieke pest.

Onder deze omstandigheden doet zich de behoefte gevoelen aan diagnos-
tische methoden, welke niet alleen het virus van de AVP kunnen aantonen,
maar dit bovendien kunnen differentiëren van de smetstof van de klassieke
pest. Op het ogenblik staan ons twee mogelijkheden ten dienste, hoewel
andere technieken in ontwikkeling zijn.

Ten eerste de dierproef, waarbij gebruik wordt gemaakt van het immuno-
logisch verschil tussen het virus van de AVP en dat van de klassieke pest.
Met een miltsuspensie van verdachte dieren worden twee groepen \\ arkens
besmet, één bestaande uit normaal gevoelige dieren, de tweede uit tegen
klassieke pest gehyperimmuniseerde varkens. Is de smetstof van de AVP
aanwezig, dan zullen de dieren uit beide groepen sterven. Is het klassieke
virus de ziekteoorzaak, dan zullen de immune dieren geen verschijnselen
vertonen.

Aan het C.D.I. te Amsterdam wordt steeds een aantal tegen klassieke pest
gehyperimmuniseerde varkens met bekende antistof-titers in voorraad ge-
houden, zodat met verdacht materiaal deze vergelijkende test in geïsoleerde
stallen kan worden uitgevoerd.

Naast deze dierproef staat een laboratoriumtechniek ter beschikking, be-
schreven door MalmquistenHay (1960). Hierbij worden beenmerg-
cellen of leucocyten van varkens gekweekt en daarna geïnfecteerd. Dc re-
produktie van het Afrikaanse virus laat zich dan microscopisch indirect
vervolgen door het optreden van hemadsorptie van varkenserytrocyten en
cytolysis. De uitdrukking hemadsorptie omschrijft de adhesie van erytro-
cyten aan de geïnfecteerde cellen. Besmetting van leucocyten of beenmerg-

cellen met het klassieke virus heeft wel een reproduktie van het virus ten-
gevolge, echter ontbreken de verschijnselen van hemadsorptie en cytolysis.
Een zekere beperking van deze methode is gelegen in het feit, dat de haeni-
adsorptie ook optreedt bij infecties met bepaalde andere virussen. De
agglutinatie onder invloed van het .Afrikaanse virus is echter steeds een aan
de oppervlakte van de geïnfecteerde cel gebonden verschijnsel, in tegenstel-
ling tot de reactie bij andere hemagglutinercnde virussen (zoals influenza,
pseudovogelpest, vaccinia e.a.). Deze smetstoffen spelen echter, uit diffe-
rentieel diagnostisch oogpunt, ten opzichte van de AVP geen rol.
Na adaptatie van het Afrikaanse virus aan andere celtypen, b.v. varkens-
niercellen, kunnen ook daarbij hemadsorptie en een cytopathologisch effect
worden waargenomen. Enkele projecties tonen de verschillende fasen van
het proces; zie fig. 1 en 2.

Met behulp van deze techniek is aldus een differentiatie tussen de beide
pest-virussen mogelijk. Echter hebben de reeds genoemde veranderingen
van het AVP virus ook consequenties gehad voor deze in vitro test. Het
aantal gevallen namelijk, waarbij de smetstof eerst enkele passages door
leucocytencultures moest ondergaan alvorens de hemadsorptie en/of de
cytolysis zich manifesteerde, is in de laatste jaren toegenomen.
Het voordeel van een snelle diagnose is dus niet meer in alle gevallen aan-
wezig. Nog in 1962 was in het laboratorium te Madrid bij 70% van de po-
sitieve gevallen een uitspraak binnen 24 uur mogelijk, bij 20% binnen 3
dagen en bij de resterende 10% tusen de 3 en 10 dagen na infectie van het
proefsysteem. De ervaringen van latere datum met virus uit Noord-Spanje
en uit Frankrijk zijn van geheel andere aard. In Frankrijk trad hemadsorp-
tie zonder viruspassage slechts op bij 1 van de 5 geïsoleerde stammen, de
andere isolaten lieten pas een uitspraak toe na 1 tot 3 passages met 5 dagen
interval.

De bruikbaarheid van andere laboratoriumtechnieken voor de diagnose
van .AVP zijn in onderzoek. Zo verschenen in 1962 en 1963 publikaties,
welke de complementbinding, de precipitatie in agargel en de vorming van\'
hemadsorptie remmende antilichamen, tot onderwerp hadden. Voor het
aantonen van een besmetting als gevolg van een eerste introductie in een
vrij land, zijn voorlopig de dierproef en de test volgens M a 1 m q u i s t en
H a y de aangewezen methoden.

Tot slot de uiterst belangrijke vraag: onder welke omstandigheden moet
er in ons land aan een mogelijk geval van AVP worden gedacht?
Helaas is een scherp omlijnd antwoord alleen te geven voor een bepaalde
situatie, namelijk wanneer varkens, op technisch juiste wijze met een goede
entstof tegen klassieke pest geënt, sterven met verschijnselen van pest.
Wordt in de anamnese geen enting vermeld, dan zouden de patholoog-
anatomische beelden een reden kunnen zijn voor de verdenking van AVP.
Maar, het zij nogmaals gezegd, een sectiebeeld dat wijst op een infectie
met het klassieke virus, sluit de .AVP niet uit. In uiterste con.sequentie
zouden dan alle gevallen van varkenspest als potentieel .AVP moeten wor-
den beschouwd.

Om praktische redenen zal men zich wel enige beperking moeten opleggen
in het aantal te onderzoeken monsters. Dit betekent, dat in principe een
dierproef dient te worden ingezet met materiaal van alle gevallen van var-
kenspest, waarbij de kliniek, of het verloop, of de sectie aanwijzingen levert

\\\'oor de aanwezigheid van een virulent pestvirus als ziekteoorzaak. Bij deze
diagnostische proef kan men zich beperken tot het inspuiten van alleen
hyperimmune varkens. Zolang bij deze dieren nog geen doorbraken van de
immuniteit zijn opgetreden, kunnen steeds dezelfde varkens als proefdier
worden benut. De ontwikkeling van de epizoötie in Spanje en Portugal en
\\\'an de toestand in Frankrijk, zal van invloed zijn op de duur van deze
maatregel.

De goede samenwerking tussen practici, Gezondheidsdiensten, Veeartsenij-
kundige Dienst en het laboratorium is een basis voor de waakzaamheid,
nodig voor een snelle diagnose van het eventueel eerste geval.

Door cen vermindering van virulentie van het virus van de .Afrikaanse varkenspest zijn
kliniek en sectiebeeld van de Afrikaanse- en klassieke pest veel gelijkenis gaan ver-
tonen. Met behulp van een dierproef en van de in vitro test van M a 1 m q u i s t en
H a y, is een differentiatie van beide smetstoffen mogelijk.

De omstandigheden worden besproken, waarbij in Nederland aan een mogelijk geval
van Afrikaanse varkenspest moet worden gedacht.

As a result of the decrease in virulence of the virus of African swine fever, the
clinical features and autopsy findings in .African and classic swine fever come to bear
a marked resemblance to one another. Animal tests and the Malmquist-Hay
in vitro test will make it possible to differentiate between the two viruses.
Conditions suggesting a possible case of .African swine fever in the Netherlands are
discussed.

Par suite d\'une diminution de la virulence du virus de la peste porcine africaine,
les images clinique et autoptique de la peste porcine africaine et de la peste porcine
classique ont assumé une grande ressemblance.

.A l\'aide d\'une expérience animale et du test in vitro de M a 1 m q u i s t et de Hay
une différentiation des deux virus est possible.

Les phénomènes qui aux Pays Bas font croire à un cas possible de peste porcine
africaine, sont discutés.

Durch Herabsetzung der Virulenz des Erregers der afrikanischen Schweinepest haben
die Klinik und der Sektionsbefund bei der afrikanischen Schweinepest und bei der
klassischen Schweinepest eine grosse Ähnlichkeit bekommen.

Ein Tierversuch und die in vitro Probe nach M a 1 m q u i s t und Hay ermöglichen
eme Differenzienmg beider Viren.

Es werden die Umstände, worunter in den Niederianden an einem möglichen Fall
von afrikanischen Schweinepest gedacht werden soll, erörtert.

Por una disminuciôn de virulcncia del virus de la peste porcine africana la clinica y
cl cuadro de la autopsia de la peste porcine africana y clâsica se han puesto muy
parecidos.

Con ayuda de un examen de animal y de la prueba in vitro de M a 1 m q u i s t y
Hay es posible la diferencia de los dos viruses. Se discuten las circunstancias en
que se debe pensar en Holanda en un caso posible de la peste porcina africana.

J o V e r, F. P o 1 o, B o t ij a, C. S.: La peste porcine en Espagne. Bulletin O.I E 55
148, (1961).

M a 1 m q u i s t, W. A. and Hay, D.: Haemadsorption and cytopathic effect
produced by African Swine Fever virus in swine bone marrow and buffy coat
cultures. Am. J. vet. Res., 21, 104, (1960).

Maurer, F. D., G r i e s e m e r, R. A. and Jones, T. C.: The pathology of
.African Swine Fever. Am. J. vet. Res., 19, 517, (1958).

naar aanleiding van de voordrachten van de heren V e r v o o r n.
Terpstra en Bool.

De drie sprekers hebben vooral gewezen op de moeilijkheid een diagno.se
van de zogenaamde klassieke en de Afrikaanse varkenspest te stellen.
Inspecteur Vervoorn heeft gelukkig nog wat gezegd over de be-
strijding.

De klassieke varkenspest, zoals U dat noemt, is cr nog wel en helaas
erg veel, maar er is geen klassiek beeld meer van die varkenspest. Ook
de sprekers hebben hierop gewezen. Toonde vroeger de sectie darmaf-
wijkingen, nu moeten steeds de hersencoupes erbij komen en verder is
het beeld door de verschillen van incubatietijd van een paar dagen tot
6 maanden ook heel moeilijk klinisch te zien. Tot\'h weten we dat als
er varkenspest is, dat veel geld kost aan het Rijk,
We hebben echter op het ogenblik ook reeds een goede prcvcndevc
bestrijding. Die bestrijding bestaat behalve uit de politiemaatregelen
van de Veeartsenijkundige Dienst, uit de preventieve kristalviolet var-
kenspestenting en na toestemming van genoemde dienst de Swivax-
enting gecombineerd met hoog-immuun serum. Verder komt er de af-
slachting bij, die gepaard gaat met een vergoeding aan de varkens-
houder,

We weten ook dat besmetdng door het vervoer hoofdoorzaak is, vooral
het vervoer via markten naar de boerderij. Bij de mond- en klauvraecr-
bestrijding van verleden jaar bij varkens is ook reeds wat over de
varkenspest gezegd.

Er is nog steeds .geen verplichte enting voor marktvarkens, dckberen en
fokzcu,gcn, waar ik verleden jaar op mocht wijzen. Dat zou dan komen
door de moeilijkheid van identificatie. Wel is cr inmiddels door de
.gezondheidsdiensten een vrijwillige gezondheidszorg voor varkensziekten
in het leven geroepen, In mijn praktijk in Zuid-Holland bedraagt het
aantal leden één derde procent. Dat zijn er twee en dat zijn gebroeders.
Nu is er van het Landbouwschap ƒ 1,— per varken toegezegd voor de
endngen van 1 mei 1964 af. Dat is heel veel geld, dat zijn miljoenen.
Volgens de directeur van de Gezondheidsdienst Zuid-Holland zijn er
nu plannen om bij die vrijwillige varkenszicktebestrijding over te gaan
tot, wat er tot nu toe nog niet was, een verplichting, maar in ieder
geval een dringend advies om preventief te enten.

Die plannen zijn nog in bewerking, In Utrecht zijn reeds kaarten naar
de dierenartsen gestuurd, in Zuid-Holland hebben we die nog niet,

I. Niet geïnfecteerde cultuur van leucocyten, 3 dagen oud.
2. Leucocytencultuur, geïnfecteerd met virus van de afrikaanse varkenspest.

Dc plannen van Zuid-Holland zijn, om voor de leden van de vrijwillige
bestrijding de dieren tc identificeren en dekberen en fokzeugen ver-
plicht te enten. Men is van plan de verkoop op markten alleen toe te
staan van dieren die geënt zijn en een certificaat hebben.
Gezien de mond- en klauwzeerentingen bij runderen, ben ik er nog
steeds van overtuigd dat de bestrijding hoofdzakelijk moet bestaan uit
een preventieve enting.

Teleurstellingen, zoals die o.a. in Portugal voorkomen met de Afrikaanse
varkenspest, hebben we ook hier gehad, maar ik geloof dat die teleur-
stellingen niet opwegen tegen de kosten die worden gemaakt bij over-
name en gedeeltelijk afkeuren.

Ik wil nog eens herhalen, hoewel het misschien ver\\elend wordt, dat
naar mijn mening dc preventieve enting het enige middel is tot het
verbannen van de varkenspest. Verplicht voor marktvarkens, fok- en
mestdieren, want het vervoer speelt de hoofdrol bij de besmetting met
varkenspest. Dat is toch duidelijk.

Registratie en identificatie zijn heel goed mogelijk, hetzij met oor-
merken, hetzij met tatouering.

Collega van Dijk, hartelijk dank voor Uw vraag. U breekt dus een lans
voor het enten en U stelt, dat de registratie heel goed mogelijk is. Ik
geloof dat collega Venootn hier misschien het beste op kan antwoorden.

Aanvulling: de heer Van Dij k: Mijnheer de discussieleider, ik heb nog één ding
vergeten. Is er, als hier .Afrikaanse varkenspest komt, reeds een vaccin
aanwezig, hetzij mèt of zonder teleurstellingen? We hebben met de
mond- en klauwzeer gezien, dat toen in Duitsland die C-stam kwam
wij een maand of drie, vier te laat waren. Dus dat is ook nog cen vraag.

Collega Van D ij k begint met op te merken, dat er geen duidelijk
beeld van dc varkenspest meer is. Dat wisselt inderdaad. In bepaalde
delen van ons land vertoont die varkenspest de neiging vrij onop-
gemerkt op de bedrijven te komen en enige tijd te blijven en is de
diagnostiek bijzonder moeilijk. Gevallen die wij in het najaar van
1963 en begin 1964 in het westen van Nederland zagen, geleken, volgens
de oudere practici, weer op de gevallen zoals zij die kenden in de
jaren 1937 tot 1945. Een fel ziekteverloop, kwaadaardig voor de oudere
varkens en grote aantallen doden eisend.

Het heeft veel geld gekost, zegt collega V a n D ij k. Ik geloof wel dat
wij dit kunnen beamen. Elke bestrijding, vooral wanneer deze gepaard
gaat met het overnemen van dieren, is uiteraard cen kostbare zaak.
Maar we moeten niet alleen kijken naar de directe uitgaven, maar daar-
tegenover stellen de potentiële winst die we behalen, doordat wij be-
paalde delen van ons land weer vrij van deze ziekte kunnen maken.
Daarna komt collega Van D ij k met het advies dat wij toch over
moeten gaan tot de verplichte enting. Nu geloof ik dat niemand dat
collega Van D ij k zal tegenspreken, als wij in dezelfde omstandig-
heden verkeerden als bij het mond- en klauwzeer. Ik geloof echter dat
wij bij de varkenspestbestrijding ons niet mogen spiegelen aan de re-
sultaten van de mond- en klauwzeerbestrijding, maar dat we onder ogen
moeten zien dat de varkenspopulatie in zijn algemeenheid veel jonger
blijft dan de rundvecpopulatie en dat we bij dc varkens niet over
een vaccin beschikken dat te vergelijken is met het mond- en klauwzeer-
vaccin, zoals we dat van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, af-
deling .Amsterdam krijgen.

Wanneer we bij de zeugen en de mestvarkens, die relatief een kort leven
hebben, een overmatig gebruik gaan maken van kristalvioletentstoffen,
dan dringen zich absoluut de problemen op van de parenterale immu-
niteit. Wanneer we de zeugen op grote schaal enten, wordt het prak-
tisch onmogelijk de biggen te enten, want het is bij proeven aan het
Centraal Diergeneeskundig Instituut wel gebleken, dat wanneer zeugen
herhaaldelijk worden geënt, de biggen tot 10, 11 weken na de geboorte
immuunstoffen in het bloed handhaven, waardoor ze niet te vaccineren
zijn.

Dit ingewikkelde complex doet hen, die daarover moeten adviseren,
aarzelen om tot cen met de mond- en klauwzeer vergelijkbare enting
te adviseren. Het is niet, zoals collega Van D ij k zegt, de identificatie-
regeling. Die identificatieregeling zou zijn op te lossen, zoals dat ook
bij de andere diersoorten kan worden opgelost.

Daarnaast zijn het de consequenties van het overbrengen van de in-
fecties wanneer er op grote schaal gevaccineerd gaat worden en tevens
wordt er bij het gevolgde beleid in dezen rekening gehouden met de
kwaliteit van de ter beschikking staande entstoffen.
De kristalvioletentstoffen hebben namelijk nadelen. Ze ontwikkelen
dc immuniteit pas na drie weken. Men moet de endng rcgelmadg her-
halen wil zij succesvol zijn en het is bekend dat deze vaccins niet con-
stant zijn in hun immuniserend vermogen.

Ik geloof, mijnheer de discussieleider, dat wij volkomen begrip zouden
kunnen hebben voor de door de heer Van D ij k ontwikkelde ge-
dachtengang, wanneer wij over een entstof beschikten die snel immuni-
seerde, een goede immuniteit gaf, goedkoop was en die geen bijver-
schijnselen gaf.

De tweede vraag van de heer van Dijk was: is er een goed vaccin tegen
Afrikaanse varkenspest aanwezig?

Ik geloof dat wij uit dc lezing van de heer Bool hebben mogen op-
maken dat er geen entstoffen zijn, nergens ter wereld. De resultaten
van de tot dusver ontworpen vaccins waren teleurstellend en men is
nog steeds zoekende naar betere. Dit zal één van de eerste opgaven
zijn waarvoor de E.E.G. en de F.A.O. zich geplaatst zien, wanneer
over een uniformering van de bestrijdingstechnieken overleg zal worden
gepleegd.

Met veel belangstelling heb ik de lezingen gevolgd en de verschillende
uiteenzettingen over de verspreiding van de ziekte gehoord. Het is mij
echter opgevallen dat er één factor is, die mogelijk een grote rol speelt
bij de verspreiding van de Afrikaanse varkenspest in tropische en sub-
tropische gebieden, die niet is behandeld en dat is de verspreiding door
insekten. Ik bedoel eigenlijk speciaal de bloedzuigende insekten, die
misschien bij de Afrikaanse varkenspest, waarbij een veel grotere virae-
mie aanwezig is dan bij onze klassieke varkenspest, juist zo\'n grote rol
zouden kunnen spelen.

Toen ik dat mooie plaatje zag afgebeeld van de varkens die in een plas
of een rivier afkoeling zochten, toen dacht ik dat dit tevens ideale om-
standigheden zijn als broedplaats voor Anopheles en Culex, die juist
vroeger bij onze vlekziekte zo\'n grote rol speelden. Wij zien tegenwoor-

dig deze acute vlekziekte weinig meer, omdat deze insekten niet meer
in bclangrijge hoeveelheden voorkomen dank zij D.D.T. en andere
insekticiden.

Ik zou graag aan de heer Vervoorn, tenminste ik denk dat hij degene
is die mij het best zou kunnen inlichten, verzoeken te willen vertellen
of en in hoeverre overbrengingsprocven zijn gedaan met insekten en of
er ook entomologisch onderzoek heeft plaatsgevonden op die plaat-
sen waar deze Afrikaanse varkenspest zich in Portugal en Spanje heeft
uitgebreid.

Mag ik collega Bool verzoeken deze vraag te beantwoorden?
de heer Bool, Amsterdam:

Er is omtrent deze mogelijkheid van overbrenging onderzoek gedaan o.a.
in Madrid. Men heeft daarbij alle insekten die werden gevonden in
stallen waar AVP voorkwam, verzameld en via een dierproef en met de
hemadsorptietest onderzocht. Het bleek dat regelmatig infecties worden
overgebracht door gedode insekten aan varkens te voeren.
Een ander, voor de praktijk zeer belangrijk, aspect heeft zich geopen-
baard na herpopulade van bedrijven waar AVP was voorgekomen. De
nieuwe varkensstapel, hoewel pas maanden na de stamping out op het
bedrijf gebracht, kreeg in sommige gevallen toch de ziekte, hoewel
er in de directe omgeving geen pest voorkwam.

Men heeft toen gezocht naar Arthropoden met een relatief lang leven,
die lokaal blijven en die eventueel het virus zouden kunnen herbergen.
Bij dit onderzoek is gebleken, dat de teek Ornithodorus erraticus een
reservoir kan vormen. Deze teek kruipt, na het zuigen van bloed in de
grond of in spleten van muren en blijft daar tot de volgende voeding.
Een tijdslimiet voor de infectieositeit van de teken is nog niet bekend.
Ornithodorus-soorten komen niet in Nederland voor, maar natuurlijk
wel de bloedzuigende insekten, die als vliegende injectiespuit de mo-
gelijkheid hebben om de infectie op andere dieren over te brengen.

Met wat schroom vraag ik hier het woord, omdat ik niet degene ben
die erg veel ervaring heeft met varkensziekten. Maar het is toch wel
zo, dat dit een aanknopingspunt vormt met andere infectieziekten en
daarom wil ik toch een korte opmerking maken en een vraag stellen.
Die opmerking betreft nog even die preventieve enting waar collega Van
Dijk het over had. Ik heb wel begrepen dat daar moeilijkheden aan
verbonden zijn. Ik heb toch het gevoel, dat een enkel argument niet
zo zwaar weegt als hier wel naar voren is gebracht. Bij voorbeeld het
feit dat die immuniteit misschien nog wel twee maanden bestaat en dat
men in die üjd niet kan enten. Dat is inderdaad zo, maar dat geldt
voor alle gevallen.

Als ik denk aan de bestrijding van de hondeziekte bij vcK)rbceld. Daar-
bij mag men onder de 10 weken bij voorkeur ook beslist niet enten wil
men cr goede resultaten mee bereiken. Maar dat hoeft ook niet, want
in die tijd zijn de dieren immuun en die immuniteit zakt dan wel wat
af. Ik weet wel, er zitten wel 1 of 2 weken tussen dat het een beetje
een riskante tijd is, maar men zou dus precies na 2 maanden of 10
weken of hoe men dit hier dan precies heeft vastgesteld, moeten enten.
Dan houdt men alleen de drie weken over waarin het dier dus nog
wel vatbaar is, omdat de immuniteit zich nog moet ontwikkelen, maar
de rest van het leven, al is dat wel niet zó lang, is dan het dier
toch behoorlijk beschut.

Er is ook gezegd, dat het niet zo lang duurt. Nee, maar er is als ander
argument genoemd, dat het varken niet zo lang leeft. Dat komt dan
preeies met elkaar in overeenstemming. Mochten zij lang leven, b.v.
fokzeugen, dan moet men ze nog eens een keer enten. Ik zou het
één willen doen en het ander niet willen laten.
Dat is punt één.

En al zou het dan misschien niet in de eerste plaats verplicht moeten
worden, omdat daar teveel maatregelen aan zitten, ik heb toch het
gevoel dat met de tegenwoordige overnameregeling, waar men nog wel
erg gemakkelijk mee is en die veel geld kost, daar misschien toch nog
wel iets aan te doen zou zijn. Die zou beter uitkomen bij mensen die
wel meewerken en die wel enten dan bij degenen die dat niet doen.
En als vraag zou ik dan nog willen stellen:

Als ik het goed heb gehoord is in Duitsland, en dat zou me niet ver-
wonderen, de enting verboden. Dat is iets dat ik helemaal niet begrijp.
Dat heb ik ook al niet goed begrepen bij de rabies-bestrijding. Ik ken
de theoretische overwegingen wel van de rabies-bestrijding, die uitschei-
ding van dat virus. Wij hebben hier, veel minder dan bij rabies geloof
ik, het gevaar van die uitscheiding en ik kan me dus niet helemaal
voorstellen wat de reden is geweest dat men enting heeft verboden.
Dat zou ik graag willen weten.

Ik zou beslist niet willen stellen dat men van de zijde van de Veeartsenij-
kundige Dienst of welke instantie dan ook, die de laatste tijd over de
varkenspcstbestrijding van gedachten hebben gewisseld, absoluut afwij-
zend staat tegenover het gebruik van kristalviolet entstoffen. Het is
echter een vrij ingewikkeld probleem met vele kanten.
In de eerste plaats noem ik de leeftijd waarop het dier moet worden
geent. .Ms het dier op een leeftijd van 8 ä 9 weken wordt gekocht, dan
moet de entdatum eigenlijk daarvóór liggen en dan krijgt men weer de
problematiek dat het dier te jong is om te enten.

Daarnaast weet men dat deze dieren niet kunnen worden geënt op een
tc jonge leeftijd, wanneer de moeders regelmatig met kristalviolet-
entstof in aanraking zijn geweest. En wanneer men ze dan heeft ge-
ent op b.v. een leeftijd van een week of zes, zodat ze dan op een leeftijd
van 8 ä 9 weken zouden kunnen worden verkocht, dan zit men weer
met de moeilijkheid dat een immuniteit, aangebracht op die leeftijd,
vrij snel verdwijnt.

De geringe, zich dan ontwikkelde immuniteit kan alleen maar onder-
houden worden door gebruik te maken van het booster-effect en de
dieren na aankomst op de plaats van bestemming weer opnieuw te
vaccineren. Deze problemen zijn eigenlijk de reden geweest waarom men
in Nederland niet zo\'n voorstander is van het massale gebruik van
kristalvioletentingen. Daarnaast zijn er de moeilijkheden van het ver-
bergen van de aanwezigheid van eventuele infecties.
Ik kom hier meteen op het tweede punt van de vraag van de heer
Koopmans. Want dat is ook eigenlijk de reden waarom men de
vaccinatie tegen varken.spest in Duitsland heeft verboden. De aanleiding
daarvoor was in wezen wel iets anders, want in de jaren 1930 tot 1940
paste men in Duitsland entingen met vol-virulente entstoffen toe, die in
combinatie met itnmuun-serum werden toegediend. Het bleek toen dat
men verspreiding van de varkenspest in de hand werkte. In 1939 is een
definitief verbod gekomen om entstoffen, in welke vorm dan ook, in
Duitsland te gebruiken. Dit verbod is tot dusver nooit opgeheven.
Men tracht van de zijde van de industriën wel een andere gedachten-

gang in Duitsland tc bevorderen en op aarzelende wijze past men op
de grote mestbedrijven wel eens kristalvioletentingen toe, doch daar
moet speciaal vergunning voor worden verkregen.
In Engeland zijn entingen helemaal verboden. U weet dat Engeland
aanvankelijk het systeem heeft gehad van het ontv«kkelen van bedrijven
met veelvuldig geënte dieren. De Engelse regering stelde daarvoor goed-
koop de kristalvioletentstoffen ter beschikking. Nadat er het totaal
afslachtsysteem was geïntroduceerd heeft men zich echter steeds meer
gedistancieerd van die entingen op grote schaal. Nu is het zelfs zover, U
heeft het een maand of drie geleden kunnen lezen, dat de Engelsen
het gebruik van deze entstoffen hebben verboden.

De Engelse regering stelt grote sommen geld ter beschikking voor de
bestrijdingsmaatregelen, die tot dusver in Engeland zeer succesvol ver-
lopen. Zij ziet de aanwezigheid van gevaccineerde dieren, vooral van
gevaccineerde zeugen op fokbedrijven, als een gevaar omdat vooral op
die plaatsen werkelijk aanwezige infecties niet worden onderkend en
men een soort wisselwerking krijgt tussen de immune dieren en even-
tueel geïntroduceerde smetstoffen. Terwille van de succesvolle stamping-
out methode heeft men de enting verboden.

Hetzelfde geldt in de Scandinavische landen. Daar komt geen varkens-
pest voor en daar wil men geen enkel maskeren hebben van deze ziekte,
waardoor de afslachtingsmaatregelen zo snel mogelijk kunnen worden
toegepast.

Discussie-
leider: Collega Vervoorn hartelijk dank. Is het collega Koopmans nog niet
helemaal duidelijk, dan geloof ik dat er in de privé sfeer verder over
gediscussieerd moet worden. Wij moeten de discussie over de Afri-
kaanse en klassieke varkenspest nu sluiten.

U weet allen dat er films op het Ministerie aanwezig zijn over Afri-
kaanse varkenspest en klassieke varkenspest, die nog altijd beschikbaar
zijn voor dierenartsen die ze aanvragen.

Dames en heren, we gaan nu over tot vertoning van een film over
leucose bij runderen. Deze vorm van leucose komt voor in Denemarken.
Duitsland en Zweden.

In Denemarken vormt de ziekte cen probleem dat steeds groter wordt.
Onderzoekingen hebben uitgewezen dat runderleucose zeker al dertig
jaar in Denemarken aanwezig is. Gebleken is dat de ziekte als een ty-
pische enzoötie optreedt en als cen chronisch verlopende infectieziekte
moet worden beschouwd.

Dc film toont hoe tumorachtige veranderingen optreden in vrijwel
alle organen door woekeringen van alle lymfklieren. Hartaandoeningen,
nicraandoeningcn en ruggemergaandoeningen kunnen optreden.
Onder klinische ziektebeelden worden specifieke oogaandoeningen ge-
zien, waardoor meestal reeds na korte tijd het oog door de woekering
verloren gaat. Naast deze enzoötische vorm ziet men een jeugdvorm en
een huidvorm.

Zc worden als afzonderlijke ziektebeelden beschouwd. Bij de jeugd-
leucose zijn voornamelijk de oppervlakkige lymfklieren aangetast en
men vindt niet zoals bij de enzoötische vorm woekeringen in hart, nieren
en andere organen.

De film toont hoe bij de huidleucose gezwelachtige veranderingen van
de huid optreden. De oppervlakkige lichaamslymfklieren vertonen bij
doorsnede een soortgelijk beeld als bij de andere aandoeningen.

In de eerste plaats de Directeur-Generaal van de Landbouw, Ir. Wellen.
Wij zijn er bijzonder erkentelijk voor, dat U vanmiddag tijd hebt kunnen
vinden om hier te zijn. De contacten die waj als veterinaire dienst met U
mogen hebben zijn bijzonder frequent en bijzonder vruchtbaar. U hebt als
ik het zo mag zeggen, verstand van deze zaak.

Veterinaire zaken interesseren U, waarschijnlijk vanuit Uw vorige functie
en dat betekent dat je bijzonder goed gewapend met verschillende proble-
men en achtergronden daan/an bij U moet komen, want U bent kritisch.
Maar als er op een gegeven ogenblik een bepaald besluit gevallen is, dan
geeft U aan veterinaire activiteiten werkelijk de vrije loop. Dat wordt
onderkend, men zegt kijk eens, jullie krijgen toch wel veel kansen als dienst,
maar ook in de diergeneeskunde in het algemeen. Wij zijn U daar bijzonder
erkentelijk voor.
Hartelijk welkom hier.

Tot onze bijzonder grote spijt hebben af moeten zeggen de Directeur-
Generaal van de Volksgezondheid, Dr. Stal en de plv. Directeur-Generaal
van de Volksgezondheid, Dr. Kruisinga. Dit in verband met een plotseling
gesprek dat zij moesten hebben met de Staatssecretaris van de Volksgezond-
heid en dat op het ogenblik plaats vindt. Ik weet, dat het hen ook spijt dat
zij niet hier kunnen zijn, want zij waren beslist met grote belangstelling
hierheen gekomen om te horen wat er vanmiddag verteld zou worden over
de Antibioticawet en ook om de sfeer van deze vergadering aan te voelen.
Ik vind het daarom zo jammer, omdat we vooral ook door Dr. Stal, die
pas Directeur-Generaal van de Volksgezondheid is geworden, zo bijzonder
constructief zijn benaderd. Met heel veel begrip, wat we ook altijd hebben
ondervonden van zijn voorganger Prof. Muntendam, voor veterinaire pro-
blemen.

Begrip ook voor de bijdrage die we als veterinairen in de algeinene volks-
gezondheidsproblemen kunnen geven. Daarom spijt het me dat ik dat niet
in zijn aanwezigheid kan doen, maar ik wilde het toch even zeggen.
Hetzelfde geldt voor de heer Kruisinga, die als plv. Directeur-Generaal be-
last is met de .Afdeling Gezondheidsbescherming van de Directie van de
Volksgezondheid en waar we een vruchtbaar en goed contact mee hebben.
Hopelijk volgend jaar beter.

Wij zijn bijzonder verheugd dat de Geneeskundig Hoofdinspecteur, Dr.
Dijkhuis, hier is. Wij zijn er geloof ik wel beiden van overtuigd, dat wij,
naarmate onze kennis zich vermeerdert en verdiept in veterinaire zorg en
geneeskundige zorg, voorzover het zoönosen betreft hand in hand moeten
gaan. Ik stel het bijzonder op prijs dat U hier bent, vooral omdat onze
diensten op zo voortreffelijke wijze, zakelijk maar ook in het persoonlijke
vlak, met elkaar samenwerken en ik ook weet hoe druk U bent.

1 J. M. van den Born; directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinair
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid; le v. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

Dat U toch persoonhjk hier bent, stellen wij bijzonder op prijs.
De ons allen bekende Dr. Wester, de zoon van Prof. Wester, voorzitter
van de Gezondheidsraad, zou hier vandaag ook zijn. Hij heeft eergisteren
afgebeld, want hij had plotseling een spoedvergadering elders. Hij zei dat
het hem bijzonder speet dat hij niet tussen de veterinairen kon komen. Het
spijt ons ook, want wij hebben bijzonder prettige contacten met de Ge-
zondheidsraad.

Maar het doet ons bijzonder genoegen Dr. Sickenga, dat U hier bent als
vertegenwoordiger van de Gezondheidsraad. Speciaal met U hebben wij
verschillende veterinaire problemen in het verband met de Gezondheids-
raad en ook algemene hygiënische problemen waar veterinaire aspecten
aan zitten, mogen bespreken en de wijze waarop dan ook inderdaad dat
veterinaire aspect in de door U opgestelde rapporten naar voren komt, dat
vervult ons met dankbaarheid en ik kan U wel zeggen, ook met bewonde-
ring. Welkom!

In de loop der geschiedenis is er door de consument en zijn overheid steeds
een groot verschil in belangstelling betoond tussen het voedingsmiddel vlees
en de hiervan afgeleide vleeswaren.

Voorschriften ten aanzien van slachtdieren en vlees hebben reeds in de
oudst bekende beschavingsperioden bestaan, al waren deze niet altijd van
zuiver hygiënische aard. Redenen waarom aan vleeswaren geen of nauwe-
lijks aandacht werd geschonken waren o.m. gelegen in gebrek aan inzicht
omtrent hun eventuele schadelijkheid, alsook in het feit dat de bereiding
daarvan veelal ten huize van consumenten plaats vond.
Gelet op de aard van de vroeger toegepaste bereidingsmethoden, welke er
vooral op waren gericht een duurzame reservevoorraad voor schaarste-
tijden aan te leggen, moet gesteld worden dat voorheen de risico\'s van de
consumptie van vleeswaren ook inderdaad gering te achten waren. De be-
reidingsmethoden waren voornamelijk zouten, drogen en roken van vlees,
veelal van grotere delen van het slachtdier, alsmede combinaties van deze
basismethoden. Op de klassieke manier uitgevoerd zijn dit voor de consu-
ment ook veilige methoden gebleken. De vleeswaren van voorheen waren
met recht verduurzaamde te noemen.

Nog altijd worden deze klassieke methoden toegepast, zij het dat de uit-
voeringswijzen veranderd werden. Het droogproces werd verkort, het rook-
proces versneld en het zoutproces om allerlei redenen tot een minimum
beperkt, alles om tijds- en gewichtsverlies te voorkomen. De veiligheids-
basis, op grond waarvan voorheen door het lage vochtgehalte, de grote
hoeveelheid beschermende rookstoffen en het hoge zoutgehalte groei van
microörganismen werd uitgesloten, is verlaten.

Uit de klassieke methoden zijn vele variaties voortgekomen. Er zijn nieuwe
bereidingsmethoden ontstaan of overgenomen uit andere landen. Er is een
zeer groot assortiment van vleeswaren ontstaan, waarop voor vele produk-
ten het predicaat verduurzaamde niet meer als vanouds van toepassing is.
Er zijn zelfs produkten bij, welke aanzienlijk minder houdbaar zijn dan het
verse vlees waaruit het bereid werd. Het risico voor de gezondheid van de
consument is vooral ook door de massafabricage van vleesprodukten aan-
zienlijk groter geworden.

Toen onze overheid in de twintiger jaren het toezicht op vlees en vlees-
waren regelde in de Vleeskeuringswet, heerste kennelijk nog de gedachten-
gang dat vleeswaren, zijnde verduurzaamd vlees, bepaald minder toezicht
nodig hadden dan vlees. Hoeveel belangrijker het toezicht op vlees werd
geacht moge blijken uit artikel 25 der wet, waarin bepaald werd dat de
dierenarts belast werd met de keuring van slachtdieren en met de keuring,

1 Prof. Dr. J. H. J. van Gils; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Bilt-
straat 166, Utrecht.

herkeuring en nadere keuring van vlees. In vele wetsartikelen en uitvoe-
ringsbepalingen is nauwkeurig vastgelegd, op welke wijze deze taak moet
worden uitgevoerd.

Een verplichting tot repressief toezicht op vlees werd voorts in artikel 8 der
wet vastgelegd, waarin bepaald werd dat een nadere keuring moest wor-
den verricht indien gemeente-, dan wel kringgrenzen, werden gepasseerd.
Voor vleeswaren vond men dit niet nodig.

Ten aanzien van het vervoer van vlees werden voorschriften uitgevaardigd;
voor vleeswaren is dit tot op de dag van vandaag niet nodig geoordeeld.
Ten aanzien van vleeswaren werden wel voorschriften omtrent de samen-
stelling gegeven. Van de wijze waarop toezicht op deze voorschriften moet
worden uitgeoefend is niets vermeld.

In de op de Wet op de Economische Delicten steunende ministeriële be-
schikking van 14 februari 1958 zijn keuringsdierenartsen en keurmeesters
aangewezen als ambtenaren belast met de opsporing van overtredingen
van voorschriften, gesteld bij of krachtens de Vlecskeuringswet en de Des-
tructiewet.

En hiermee is dan in zijn algemeenheid de toezichthoudende taak van dc
keuringsdierenarts, ook die ten aanzien van vleeswaren, bepaald.
Over de wijze waarop het toezicht moet worden ingericht en het onderzoek
uitge\\\'oerd worden geen nadere voorschriften gegeven.
Op deze algemeenheid is echter een uitzondering. In een algemene maat-
regel van bestuur — het Vlees- en Vleeswarenbesluit (Warenwet) — werd
vastgelegd welke hulpstoffen in vleeswaren verboden en welke toegelaten
zijn, alsook in welke hoeveelheden deze hulpstoffen in het laatste geval
aanwezig mogen zijn. Voor het onderzoek naar deze toevoegingen is voorts
aangegeven welke kwalitatieve en kwantitatieve bepahngsmethoden moe-
ten worden toegepast en welke reagentia daarbij dienen te worden ge-
bruikt. Voor de uniformiteit en de zekerheid in de beoordeling werd het
nodig gevonden dat zeer betrouwbare methoden en reagentia van en voor
onderzoek werden aangewezen. Deze precisievoorschriften betreffen toeval-
lig het gebied dat door de vleeskeuringsambtenaren op basis van een ge-
groeide traditie niet of nauwelijks wordt betreden, n.1. het gebied der z.g.
chemische controle op vleeswaren.

Misschien is het goed erop te wijzen dat het Vlees- en Vleeswarenbesluit
(Warenwet) niet alleen steunt op de artikelen 14 en 15 van de Warenwet,
maar ook, en evenzeer, op ardkel 2 van de Vleeskeuringswet. Vele vlees-
keuringsambtenaren hebben uit gebrek aan belangstelling en kennis ter
zake weinig of niets gedaan aan dit z.g. chemisch onderzoek van vlees-
waren. Het is goed hier te stellen dat dit nergens tot verboden terrein voor
hen verklaard is.

Het is dus aan de verantwoordelijke keuringsdierenartscn overgelaten hoe
zij het toezicht op vleeswaren wensen in te richten, op welke wijze zij het
onderzoek op schadelijkheid en/of deugdelijkheid willen doen en welke be-
oordelingsnormen zij daarbij menen te moeten aanleggen.
Dat deze leemte in de voorschriften gevoeld is in de kringen der keurings-
dierenartsen blijkt wel uit het feit dat deze materie vaak gesprekstof en
onderwerp van voordrachten geweest is in de verenigingen van keurings-
dierenartsen. Enige jaren geleden werden in een serie voordrachten de be-
langrijkste facetten van het onderzoek en de beoordeling van vleeswaren

door meerdere inleiders in eursusvorm behandeld. Voor de deelnemers en
overige geïnteresseerde leden werd deze „cursus" uitgegeven, zulks ter in-
structie en tot handleiding bij dit onderzoek.

Dat het onderhavige onderwerp thans door de Veterinair Hoofdinspecteur
op het programma van deze Voorlichtingsdag is geplaatst, kan erop duiden
dat het terrein van het toezicht op vleeswaren ook voor hem probleem-
gebied is.

Na wat hierover in het voorgaande gesteld is, kan het antwoord op de ge-
stelde vraag niet anders dan positief luiden. Dc verscheidenheid in de wijze
waarop toezicht op vleeswaren wordt uitgeoefend hangt thans vooraf af
van de persoonlijke interesse en instelling van de verantwoordelijke keu-
rmgsdierenarts en van zijn keurmeesters. Dc frequentie van de controle-
bezoeken hangen ten dele hiermede samen, maar kan voor een deel ook
afhankelijk zijn van de houding van gemeentebesturen ten aanzien van
personeelsbeleid, zulks mede in verband met de exploitatieresultaten van
de Vleeskeuringsdiensten.

Omdat over de wijze van onderzoek en beoordeling der vleeswaren geen
richtlijnen bestaan, kon totnutoe geen uniformiteit in het toezicht hierop
zijn.

Passende voorschriften, in een gemakkelijk te wijzigen vorm - bedoeld
wordt dc Ministeriële Beschikkingsvorm -- zullen moeten bevorderen dat:

1. met grote — nader vast te stellen - regelmaat controlebezoeken wor-
den verricht in alle inrichtingen waar vleeswaren worden bereid, be-
waard en verkocht. Voor bedrijven waar deze bereiding in het groot
plaats vindt, dient zelfs dagelijks en zo mogelijk continu veterinair toe-
zicht plaats te vinden;

2. alle bij inrichtingen te inspecteren onderdelen aandacht krijgen. Door
het leggen cn verleggen van zwaartepunten bij de controlebezoeken en
het extra aandacht vragen voor bepaalde zaken, b.v. de algemene hy-
giëne in de zomer en de bouwtechnische toestand in de winter, kan een
betere efficiëntie verkregen worden dan bij een gevolgde globale wijze
van controle. Met andere woorden gezegd: dc inspectcrencie ambtenaar
moet met een concrete, telkens wisselende, opdracht cp jjad gezonden
worden;

3. door het geven van aanwijzingen omtrent de wijze van organoleptische
beoordeling van alle in de inrichtingen aanwezige of in bewerking zijn-
de voorraden vleeswaren een jtiist inzicht wordt verkregen in de deug-
delijkheid ervan. Ook hierbij kan door het leggen van zwaartepunten,
het van tijd tot tijd aandacht vragen voor bepaalde produkten dc ef-
ficiëntie der controle verhoogd worden;

4. met grote regelmaat monsters worden genomen voor nader laborato-
riumonderzoek. .Aanwijzingen omtrent de wijze van monstername, in-
clusief verpakking, en de aantallen monsters, welke ook van organo-
leptisch niet-afwijkende produkten moeten worden genomen, zullen niet
mogen ontbreken;

.5. het laboratoriumonderzoek op een juiste en uniforme wijze zal worden
uitgevoerd.

Een nadere regeling als bovenbedoeld heeft uiteraard nadelen van mate-
riële aard. Zo zullen de kosten van de laboratoriuminrichting en personeels-
uitbreiding, die in vele diensten ongetwijfeld nodig zullen zijn, de exploi-
tatierekening der vleeskeuringsdiensten nadelig beïnvloeden. In een aantal
diensten - de goede niet te na gesproken — is het gebruikelijk dat de con-
trolerende taak het sluitstuk der werkzaamheden der keuringsambtenaren
is. Natuurlijk kunnen een aantal vleeskeuringsdiensten voor het doen uit-
voeren der laboratoriumwerkzaamheden, en evenzeer voor het verrichten
der bedrijfsinspecties, samenwerken. Uit organisatorisch en financieel oog-
punt bezien biedt dit voordelen. Een dergelijke samenwerking kan tevens
een van de stappen tot kringvergroting betekenen, iets waar we op den
duur toch heen zullen moeten. De gemeente waarin de centrale „labora-
toriumdienst" zal worden gevestigd, zal naar alle waarschijnlijkheid ook de
centrale gemeente van de vergrote kring worden. In het genoemde nadeel
zit dus mogelijk ongewild nog een voordeel opgesloten.
De directe voordelen van een nadere regeling van het toezicht op vlees-
waren zijn vooral van hygiënische aard en zijn als volgt de formuleren:

1. door een intensieve en op efficiënte wijze uitgevoerde controle zal meer
dan thans voorkomen worden dat ondeugdelijke en voor de gezondheid
schadelijke vleeswaren de consument bereiken;

2. van een frequent en goed uitgevoerde controle zal een grote preventieve
werking uitgaan;

3. door regelmatig uitgevoerd laboratoriumonderzoek zal het inzicht der
keuringsambtenaren in de hygiënische toestand der bedrijven, alsook in
de daarin aanwezige produkten, verbeterd worden;

4. de resultaten van het laboratoriumonderzoek zullen vanzelf voeren tot
een beter toezicht op de naleving van de reinigings- en desinfectievoor-
schriften en op de uitvoering daarvan;

5. de opgelegde uniformiteit in de wijze van uitvoering van de voorschrif-
ten, waarbij dit toezicht geregeld zal moeten worden, zal rechtsbevredi-
ging voor de gecontroleerde betrokkenen verwekken;

6. liet repressief toezicht op vlees, hetgeen in deze inleiding overigens niet
aan de orde is, zal aanmerkelijk beter tot zijn recht komen.

Het overzicht \\an de voorstellen tot en dc voordelen van een nadere rege-
ling van het toezicht op vleeswaren is uiteraard niet volledig uitgewerkt.
Evenmin kan verwacht worden dat dit toezicht met een peimestreek van de
hiertoe aangewezen persoon of personen het ideaal op dit gebied verwezen-
lijkt zal worden. Het zal een kwestie van op- en uitbouw worden, waarbij
men er zich bewust van kan zijn, dat in vele vleeskeuringsdiensten reeds
zeer veel gedaan wordt op dit gebied en andere opgetrokken dienen te
worden.

Verplichte registratie van de controle-activiteiten en het verstrekken van
gegevens hierover zal een conditio sine qua non dienen te zijn om de volks-
gezondheidsinspectie informatie over de wijze van uitvoering te kunnen
verschaffen.

Een gunstige omstandigheid, die voor de effectuering van een nadere regle-
mentering van het toezicht op vleeswaren van groot belang geacht kan
worden, is het feit dat sedert vorig jaar begonnen werd met de opleiding
van keurmeester-laboranten. De toename der laboratoriumwerkzaamheden,

reeds een teken van deze tijd zijnde, zal in de geschetste en gewenste si-
tuatie, nog beduidend groter worden.

Het tijdsteken schijnt evenzeer gunstig te zijn waar het betreft de voor-
ziening der vleeskeuringsdiensten met keuringsdierenartsen. In de naaste
toekomst zal het effect van de na-oorlogse geboortegolf duidelijk merk-
baar worden in een beduidende toename van het aantal afstuderende
dierenartsen, waardoor aan het nog altijd bestaande tekort een einde zal
komen. Door toename van de werkzaamheden in de vleeskeuringsdiensten
zal hierin een emplooimogelijkheid voor hen gelegen zijn.

Als laatste punt van bespreking wil ik in het kort ingaan op de wijze van
onderzoek van vleeswaren, waarvoor een nadere reglementering door mij
wenselijk geacht wordt.

1. de wijze van onderzoek naar de hygiënische toestand der inrichtin-
gen waar vleeswaren worden bereid, bewaard en verkocht;

2. de methode die bij het inleidende organoleptische onderzoek van
vleeswaren gevolgd dient te worden en

3. de methoden die bij het laboratoriumonderzoek van de, bij het be-
zoek aan de inrichtingen getrokken, monsters gebruikt dienen te
worden.

sub 1. Omtrent het eerste kan worden opgemerkt dat we thans in de
„methode Ten Gate" ecn uitstekend middel bezitten om ons op
ecn eenvoudige en objectieve wijze op de hoogte te stellen van
de hygiënische toestand der inrichtingen. Door met in kunst-
darmen (Rilsan) gebrachte en hiertoe geëigende algemene en
selectieve vaste voedingsbodems afdrukken te nemen van tafels,
gereedschappen en andere oppervlakken, krijgt men ecn goede
indruk omtrent de aanwezigheid van pathogene kiemen en van
de intensiteit in het voorkomen van de bederfflora.

sub 2. Het inleidend organoleptisch onderzoek der vleeswaren zal altijd
een subjectief karakter dragen. Het zintuigelijk waarnemings-
vermogen van de controlerende ambtenaren heeft een vrij grote
spreiding. Ook kan het persoonlijke waarneming.svermogen per
korte tijdseenheid aanzienlijke verschillen vertonen. Door or-
ganoleptisch onderzoek zijn bovendien geen aanwijzingen om-
trent de aanwezigheid van pathogene kiemen te verkrijgen,
reden waarom met cen zekere regelmaat onderzoek naar het
voorkomen van deze kiemen moet plaats vinden.

sub 3. Het laboratorimnonderzoek van vleeswaren dient zowel op on-
schadelijkheid als deugdelijkheid gericht te worden.
Het is duidelijk dat ook dit onderzoek systematisch moet plaats vinden in
die zin dat volledige gegevens over de hygiënische toestand der inrichtingen
en over de onderzochte produkten worden verkregen en vastgelegd in ecn
onderzoekrapport.

Een modelrapport, zoals dit aan het Instituut Voedingsmiddelen van Dier-
lijke Oorsprong ontworpen en in gebruik is voor ter onderzoek aangeboden
vleeswaren, kan met enkele kleine wijzigingen ook voor vleeskeuringsdien-
sten bruikbaar gemaakt worden. Deze modelrapporten worden ook gebridkt

bij het volgen van praktisch onderwijs in de laboratoriumonderzoekmetho-
den, welke aan het Instituut gegeven wordt aan de co-assistenten.
Om de deugdelijkheid van vleeswaren te kunnen beoordelen is het nodig
dat de verantwoordelijke keuringsambtenaar veel meer dan vroeger kennis
draagt van de samenstelling en de bereidingswijze der produkten en van de
technologische bewerkingen die deze hebben ondergaan. Door vèrdoorge-
voerde verkleining der vleesdelen, toevoeging van vet- en waterbindende en
smaakcorrigerende stoffen, rook-, stoom- en hittebehandeling en combinatie
daarvan en kort- en langdurende rijpingsprocedures in geclimatiseerde
ruimten, worden vleeswaren verkregen waai-van men de voorgeschiedenis
niet of ten dele kent, hetgeen de beoordeling zeer bemoeilijkt. De grote om-
vang van het assortiment vleeswaren maakt het de beoordelaar ook niet ge-
makkelijker. Alleen door voldoende kennis ter zake kan hij eisen stellen aan
het door hem onderzochte produkt. Ook de gegevens die het laboratorium-
onderzoek oplevert kan hij dan op de juiste wijze interpreteren. Aldus kan
hij voorkomen dat hij verkeerde conclusies trekt, waardoor hij mogelijk ten
onrechte de producent of de detaillist in gebreke zal stellen. Dit gegeven
klemt temeer, aangezien de producent veelal de samenstelling en de be-
reidingsprocedure geheim wenst te houden, waarlijk niet alleen voor de
concurrente bedrijven.

Door de aanwezige basiskennis, aangevuld met de gegevens van een een-
voudig analytisch onderzoek naar de voornaamste samenstellende delen van
de vleeswaren, kan de keuringsdierenarts, ondanks het gemis aan e.xact in-
zicht in de voorgeschiedenis van een produkt, tot een goede beoordeling
komen. Een redelijke basiskennis der produkten kan evenmin ontbeerd wor-
den bij de beoordeling van de microbiologische gesteldheid der produkten,
welke bij het bacterioscopisch en bacteriologisch onderzoek aan het licht
komen.

Zo deze kennis er niet is, of niet voldoende geacht moet worden, dient deze
door studie verkregen, respectievelijk uitgebreid, te worden. Van de keu-
ringsdierenarts mag worden verwacht dat hij ook de hem ten aanzien van
het toezicht op vleeswaren toebedeelde taak op terzake kundige en verant-
woorde wijze zal uitvoeren en leiden.

breukvlakken:
sneevlakken:
snijdbaarheid:
kleur van rand en kern:
fijnheidsgraad en verdeling:
gasvorming:
afzettingen:
bijzonderheden:

Gewezen wordt op het feit dat het toezicht op de voorschriften met betrekking tot
slachtdieren en vlees nauwkeurig is geregeld, maar dat aan het toezicht ten aanzien
van de vleeswaren nauwelijks aandacht is geschonken. Dit ondanks het feit dat door
moderne bereidingsmethoden en uitbreiding van het vlceswarcnassortimcnt het risico
voor de gezondheid van de consument aanzienlijk is toegenomen.
Dit ontbreken van voorschriften hoe het toezicht op de schadelijkheid en/of deugde-
lijkheid van vleeswaren in te richten, is in de kring der verantwoordelijke keurings-
dierenartsen reeds lang als cen leemte gevoeld. Er bestaat geen uniformiteit in het
toezicht. Gesteld wordt dat een meer gereglementeerd toezicht op vleeswaren nood-
zakelijk is en het hoe en waarom hiervan worden nader toegelicht.
De organisatorische en financiële consequenties van een dergelijke controle en de
voordelen die ook hieraan zijn verbonden, worden vergeleken. Dc direkte voordelen
van een goede regeling zijn vooral van hygiënische aard.

Gewezen wordt op enkele omstandigheden, die de verwezenlijking van een nadere
regeling van het toezicht op vleeswaren gunstig beïnvloeden. Zoals een opleiding
voor keurmeester-laborant die verleden jaar is gestart en een voor de naaste toekomst
tc verwachten belangrijke stijging van het aantal afstuderende dierenartsen, die de
nodige vacatures zullen kunnen ver\\ullen.

Tenslotte gaat spreker in het kort in op de wijze van onderzoek van vleeswaren, waar-
voor hij een nadere reglementering wenselijk acht. Een dergelijk onderzoek dient
systematisch te gebeuren, in dien zin dat volledige gegevens over de hygiënische
toestand der inrichtingen en over de onderzochte produkten worden verkregen en
worden vastgelegd in een onderzoekrapport.

It is pointed out that though the supervision of the rules regarding slaughter-animals
and meat is strictly regulated, hardly any attention is paid to the inspection of meat
products. This is so despite the fact that modern methods of processing as well as
the enlargement of the range of meat products have considerably increased the
hazards to the health of the consumer.

This absence of regulations concerning the testing of meat products for injuriousness
andlor soundness has long been regarded as a deficiency in circles of responsible
veterinary inspectors. Supervision is not uniform and it is stated that a more
strictly regulated inspection of meat products is essential, the how and why of the
matter being discussed in some details.

The organizational and financial consequences of this type of supervision are com-
pared with the advantages which it entails. The immediate advantages of an efficient
regulation are mainly of a hygienic nature.

Attention is drawn to a number of factors which will favourably affect the establish-
ment of specific regulations concerning the supen,-ision of meat products such as a
training course for inspectors-laboratory assistants, which was started last year, and
a marked increase in the number of qualified veterinaiy surgeons who will be able
to fill the necessary vacancies, an increase which can be anticipated in the near

In conclusion, the methods used in the inspection of meat products arc brielly dis-
cussed, specific regulations being regarded as advisable. This inspection should be
carried out systematically in the sense that complete data on sanitary conditions in the
establishments and on the products inspected should be obtained and included in a
report on the investigation.

Le fait est signalé que l\'inspection des instructions concernant les animaux d\'abattage
et les viandes a été réglée en détail mais qu\'on ne s\'est intéressé qu\'à peine à

l\'inspection concernant la charcuterie. Ceci malgré le fait que par suite de méthodes
modernes de préparation et de l\'agrandissement de l\'assortiment de la charcuterie
les risques pour la santé du consommateur ont considérablement augmenté.
Cette absence d\'instructions comment il faut organiser l\'inspection sur la nocivité
et/ou qualité de la charcuterie a été, dans le cercle des médecins vétérinaires
d\'inspection responsables, sentie, depuis longtemps déjà, comme une lacune. Il
n\'existe pas d\'uniformité dans l\'inspection et le conférencier décide, tout en élucidant
les causes et les façons d\'agir, qu\'une inspection plus réglementée de la charcuterie
est nécessaire.

Les conséquences organisatoires et économiques d\'un pareil contrôle et les avantages
qui en résultent sont comparés. Les avantages immédiats d\'une bonne réglementation
sont surtout de nature hygiénique.

Quelques circonstances sont si.gnalées qui influencent favorablement la réalisation
d\'une réglementation plus détaillée de l\'inspection de la charcuterie, comme par
exemple une formation, initiée l\'année dernière, pour des inspecteurs-laborantins et
une augmentation importante, attendue pour l\'avenir immédiat, du nombre de mé-
decins vétérinaires diplômés qui pourront occuper les postes vacants nécessaires.
Le conférencier finit par relever brièvement le mode d\'examen de la charcuterie pour
lequel il estime utile une réglementation plus détaillée. Un pareil examen doit être
fait systématiquement, de sorte que les données complètes sur la situation hygiénique
des institutions ct sur les produits examinés soient obtenues ct couchées par écrit
dans un compte-rendu de l\'examen.

Es wird darauf hingewiesen, dass obwohl die Überwachung der Verordnungen in
Bezug auf Schlachttiere und Fleisch genau .geregelt worden ist, der Kontrolle von
Fleischwaren kaum Beachtung geschenkt würden ist. Dies trotz der Tatsache,
dass sich die Gefährdung der Gesundheit des Konsumenten durch die neuarti.gen
Bereitungsverfahren und die Zunahme des Fleischwarenassortimcnts erheblich ge-
steigert hat.

Das Fehlen von Vorschriften für die Weise in der die Schädlichkeit und/oder die
\'Fauglichkeit von Fleischwarcn kontrolliert werden sollen wurde im Kreise der vcr-
antwordichen Fleischbeschautierärztc längst als eine Lücke empfunden. Es gibt keine
Einheitlichkeit der .Aufsicht und es wird die Notwendigkeit einer besser reglemcn-
derten Fleischwarenkontrolle betont, während auf das Wie und Warum derselben
näher cingegan.gen wird.

Die organisatorischen und finanziellen Konsequenzen einer solchen Kontrolle werden
mit den auch hiermit verbundenen Vorteilen verglichen. Die direkten Vorteile einer
guten Regelung sind vor allem hygienischer Art.

Es wird auf cini.ge Umstände, welche die Verwirklichung einer näheren Regelung
der Fleischwarenkontrolle .günstig beeinflussen, hingewiesen. Wie z.B. die Ausbildung
zum Beschauer-Laboranten, die voriges Jahr angefangen hat sowie eine, in nächster
Zukunft zu erwartende, erhebliche Zunahme der Zahl der diplomierten Tierärzte, die
die nödgcn Stellen bekleiden können.

Zum Schluss geht der Vortragende kurz auf die Weise der Fleischwarenuntersuchung
ein, wofür er eine nähere Reglementierung als erwünscht betrachtet. Eine solche
Untersuchung .soll systematisch durchgeführt werden und zwar in dem Sinne, dass
vollständige Angaben über die hygienischen Verhältnisse in den Anstalten sowie
über die untersuchten Produkte erhalten und in einem Untersuchungsbericht fest-
gelegt werden sollen.

Se indica el hecho que la vigilancia sobre las disposiciones en relación con animales
de matanza y carne sc ha arrcglado minuciosamente, pero que apenas se ha prestado
atención a la inspección en cuanto a productos de carne. Esto a pesar del hecho

que por métodos de preparación modernos y extension del surtido de productos de
came se ha aumentado considerablemente el riesgo para la salud del consumidor.
Esta falta de disposiciones como se debe arreglar la vigilancia sobre la nocividad y/o
la buena calidad de productos de carne, ya se comprendia mucho tiempo como una
laguna en el scno de los veterinarios de inspección responsables. No hay una unifor-
midad en la vigilancia y se plantea que es necesario una vigilancia sobre productos
de came mâs reglamentada, con que se explica detalladamentc el cómo y el pórque
de esto.

Se comproban las consecuencias organizatorias y financieras de un control semejante
y las ventajes que esto acarrea también. Las vantajas directas de un arreglo bueno
son sobre todo de carâcter higienico.

Se indica unas circunstancias que favorecen la realización de un arreglo detallado
de la vigilancia sobre productos de carne; como una instrucción para inspector de
cames- ayudante de laboratorio que ha comanzado hace poco y un aumento im-
portante (como se expecta en un futuro no muy lejano) del numero de veterinarios
que han acabado la carrera, que podrân proveer las vacantes necesarias.
Finalmente el autor entra brevemente en el modo de examen de productos de carne,
para que considéra necesario un arreglo mâs detallado.

Hay que hacer sistemâticamente un examen semejante, en ese sentido que se obtienen
datos completos sobre la situación hîgienica de instalaciones y sobre los productos
examinados que se ponen por escrito en un protocolo de examen.

Mijnheer de discussieleider, U hebt gezegd dat Prof. Van Gils zeer uit-
voerig is geweest. Uitvoerig zeer zeker in het schetsen van een schema,
maar ik kan het niet onderschrijven wat het onderzCK-k betreft.
De Hoofdinspecteur van de Volk.sgczondheid heeft vanmorgen gezegd, dat
in E.E.G.-verband onze voorschriften op het gebied van vleeswarenondcr-
zoek cen herziening behoeven en op één facet wil ik hier de nadruk
leggen.

Het histologisch onderzoek moet ons wetenschappelijk allemaal bekend
zijn. Het bacteriologisch onderzoek moet ons ook bekend zijn. Dat is het
moeilijkste onderzoek van de twee naar dc vraag of bedorven vlees reeds
van de bewerking af aanwezig is.

Maar wat ik niet gehoord heb in E.E.G.-verband is, dat er met name in
Duitsland toch wel heel wat stringentere voorschriften zijn dan in ons
land. Ik wil slechts één facet noemen, het collageenonderzoek.
Zoals U weet heb ik verschillende vleeswarcnmonsters onderzocht, waarin
huidafkrabsels en huidvlees verwerkt is. Hoornvlees is destructic-materiaal,
maar wanneer huidvlees zich in goede staat bevindt, kunnen wij er niets
aan doen. Maar het collageengehalte is zodanig hoog, dat men toch wel
uitziet naar voorschriften ook op dit gebied.

Zoals U weet zijn er in Duitsland verschillende onderscheidingen.
Ten eerste de vleeswaren die bereid worden uit vrij vlees, ontzeend en
van fascieplaten ontdaan en het „Fleisch wie gewaehsen" zoals de Duitsers
zeggen, waarbij dus wel de grove pezen zijn verwijderd maar de fascies
zijn verwerkt. Daarnaast zijn er ook heel wat voorschriften waarbij ook
collageen in de betekenis van zwoerd en dergelijke niet aan kwaliteitspro-
dukten mogen worden toegevoegd.

Dit onderwerp is door de Hoofdinspectie hier in het midden gebracht.
Ik meen te kort te schieten wanneer ik de Hoofdinspectie niet nog eens
met nadruk verzCK-k, en dat heb ik al herhaalde malen gedaan, om
op dit terrein ook de aandacht te vestigen en ons in dezen meer voor-
schriften te geven. Er wordt in Nederland op dit terrein, en dat heb ik
verleden week nog in een onderzoek kunnen constateren, ontzettend ge-
knoeid.

Ja, ik ben het wel met collega Bos eens. Ik kan cr op wijzen dat de keuring
van vlees voor uitvoer eerder was geregeld dan de keuring in het eigen
land. Dat herinnert collega Bos zich waarschijnlijk wel.
Zo zal het met de vleeswaren ook wel eens kunnen zijn, collega Bos,
dat cr eerder voorschriften zullen komen ten aanzien van de uitvoer, dan
voor het eigen land. Nadere voorschriften, zoals ik dan nu heb besproken.
Ik vond het beter, voor deze dag althans een keer A tc zeggen. B en C
moeten dan nog maar eens een keer komen.

Er heerst t.a.v. de rechten en plichten van de dierenartsen nog al eens mis-
verstand. Zo heeft U mogelijk van niet-dierenartsenzijde wel eens de stel-
hng horen verkondigen dat de Nederlandse dierenarts niet bevoegd is dc
artsemjbereidkunst uit te oefenen.

Waar de diergeneesmiddelen hoe langer hoe meer in het centrum van de
belangstelling, óók van niet-dierenartsen, komen te staan, heb ik gemeend
dat het nuttig zou zijn op een dag als deze en zulks in afwijking van de
titel op de agenda, een beschouwing te wijden aan het onderwerp dieren-
arts en geneesmiddelen.

De eerste vraag die wij ons kunnen stellen is deze: „Waar wordt in de
Nederlandse wetgeving, met betrekking tot geneesmiddelen in het alge-
meen, van dierenartsen gesproken?"
Het antwoord op deze vraag kan kortweg luiden:

3. in de Wet houdende regelen met betrekking tot de handel in anti-
biotica, hormoonpreparaten, thyreostatica en chemotherapeutica,
bestemd of mede bestemd voor aanwending bij dieren, in de wande-
ling genoemd de „.Antibioticawet".

De Wet op de Geneesmiddelenvoorziening van 28 juli 1958 geeft regelen
betreffende de geneesmiddelenvoorziening en de uitoefening van de artsenii-
bereidkunst.

Wanneer men een ogenblik zou denken, dat onder deze wet ook de dier-
geneesmiddelen zouden vallen, dan is het duidelijk dat dit niet het geval is.
Geneesmiddelen in de zin van de Geneesmiddelenwet zijn namelijk uit-
sluitend die zelfstandigheden, welke bestemd zijn om te worden gebruikt bij
de mens. In het algemeen vallen dus middelen, welke ten doel hebben om
een genezende werking op het dier uit te oefenen, niet onder de bepalingen
van deze wet.

Zij zijn immers niet bestemd voor de mens maar voor het dier.
Wat nu de uitoefening der artsenijbereidkunst betreft, geeft deze wet even-
eens duidelijk aan, dat dierenartsen niet bevoegd zijn tot de artsenijbereid-
kunst. Zij zijn n.l. niet genoemd in de opsomming, die artikel 2 lid 1 van
deze wet geeft van de personen, die daartoe wèl bevoegd zijn als b.v. apo-
thekers, apotheekhoudende artsen enz.

Nu is dit niet zo bevreemdend als het ons oppervlakkig zou kunnen toe-
schijnen. Want kijken wij eens naar hetgeen onder de tiitoefening der
artsenijbereidkunst wordt verstaan, dan zien wij dat deze uitsluitend be-

1 J. M. van den Born; directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinair
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid; le v. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

trekking heeft op het bereiden en het afleveren van geneesmiddelen, d.w.z.
op middelen, welke bestemd zijn om te worden toegepast bij mensen.
Onder de uitoefening van de „artsenijbereidkunst" vallen dus niet liet be-
reiden en afleveren van diergeneesmiddelen. Waar geen andere wettelijke
bepalingen bestaan, die hem dat zouden kunnen beletten, is de dierenarts
daar niet alleen vrij in, maar tevens is hij daartoe bevoegd. Immers, niet
voor niets wordt aan de Faculteit der Diergeneeskunde onderwijs gegeven
in de bereiding van diergeneesmiddelen en omvat het diergeneeskundig
examen o.a. dit vak, dat wij om alle misverstand uit de weg te ruimen mo-
gelijk beter diergeneesmiddelenbereidkunde of om een germanisme te ge-
bruiken : dierartsenijbereidkunde zouden kunnen noemen.
Samenvattend kunnen wij dus zeggen, dat de dierenarts inderdaad niet
bevoegd is tot de „artsenijbereidkunst", echter volledig bevoegd is tot dc
diergeneesmiddelenbereidkunst of zo men wil: dierartsenijbereidkunst.

Nu wordt de dierenarts ook enige malen in de Wet op de Geneesmiddelen-
voorziening genoemd, zij het dan ook in een ander verband.
Artikel 4 van deze Wet geeft n.1. aan dat bij A.M.v.B. voorzover het be-
lang van de volksgezondheid zulks vordert, wordt bepaald welke zelfstan-
digheden, waartoe verschillende humane geneesmiddelen kunnen behoren,
slechts door bepaalde personen mogen worden afgeleverd. Tot deze groep
van personen behoort ook de praktizerende dierenarts. Hij mag deze mid-
delen echter uitsluitend afleveren ten behoeve van dieren.
Intussen zijn de middelen waarover het hier gaat nog niet aangewezen.
Verwacht mag worden, dat dit in 1965 zijn beslag zal krijgen.
Verder heeft de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening een wijziging van
de Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst tengevolge gehad.
Intussen brengt deze wijziging geen verandering in de reeds bestaande ver-
plichting van de dierenarts om de afleveringen van giftige zelfstandigheden
in een register aan te tekenen. Bij inwerkingtreden van het reeds genoem-
de artikel 4 van de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening zullen hier on-
getwijfeld enige groepen van geneesmiddelen aan worden toegevoegd.
Intussen is het m.i. niet teveel gevraagd wanneer nu reeds van alle dieren-
art.sen wordt verwacht, dat zij elke aflevering van de in dc „Antibiotica-
wet" genoemde middelen nauwkeuirg registreren. Dit zal de controle op de
naleving van deze Wet zeer vergemakkelijken.

Ter inleiding van de derde Wet, de zgn. Antibioticawet, op het gebied van
de diergeneesmiddelenvoorziening zou ik het volgende willen opmerken.
In 1963 is een rapport verschenen van de W.H.O. over de Volksgezond-
heidsaspecten van het gebruik van antibiotica in voedingsmiddelen en vee-
voeders. Dit rapport werd opgemaakt door een commi.ssie van deskundigen
uit Engeland, Amerika, Frankrijk, Rusland cn Nederland. Voor Nederland
namen hieraan deel Dr. A. Manten en Dr. E. H. Kampelmacher van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid.

In dit rapport wordt aandacht geschonken aan de rol, die de dierenarts
kan spelen bij het beperken van de nadelen, die uit het gebruik van anti-
biotica in veevoeding in hogere doseringen dan de z.g. nutritieve dosering
kunnen voortvloeien.

Zo wordt b.v. gesteld, dat onder zekere omstandigheden het gebruik van
antibiotica in hogere dan de z.g. nutritieve dosering, welke op 20 p.p.in.

werd gefixeerd, gerechtvaardigd kan zijn. Tegehjkertijd wordt echter er-
kend dat deze hogere doseringen eerder ten doel hebben om infecties te
voorkomen of te behandelen dan de groei te bevorderen en dat voeder met
dergelijke hoge doseringen alléén maar dient te worden verstrekt op voor-
schrift van de dierenartsen.

Het stemt tot verheugenis dat de nieuwe verordening van het Produkt-
schap voor Veevoeder in deze geest is samengesteld.

Omtrent de kwestie van het voorkomen van antibiotica in melk tengevolge
van mastitisbehandeling merkt het rapport op, dat het doel moet zijn te
bereiken dat geen melk, welke een antibioticum bevat, in de handel komt.
Hierbij is de dierenarts met nadruk een taak bij de goede voorlichting
van de boer omtrent de uitscheidingsduur van de preparaten die hij ver-
strekt, toegedacht.

Ook aan noodslachtingen werd door deze commissie aandacht geschonken.
Zij merkt op, dat het soms gebeurt dat een dier geslacht moet worden op
een ogenblik, dat het nog onder behandeling met antibiotica verkeert. In
dat geval wordt aanbevolen, dat de dierenarts die het dier in behandeling
heeft, de keuringsdierenarts inlicht door middel van een certificaat met
alle bijzonderheden omtrent deze behandeling.

Intussen zijn in ander verband, en met name in E.E.G.-verband, in enige
commissies besprekingen over het antibiotica-probleem gevoerd. Dit heeft
b.v. geleid tot de opneming van een daarop betrekking hebbende bepaling
in de richtlijn „Vers Vlees" van de Raad van de E.E.G., die op 1 juni
1965 in werking zal treden.

Volgens deze richtlijn is het de lidstaten tot aan de inwerkingtreding van
eventueel door de Europese Commissie vast te stellen \\oorschriften ge-
oorloofd bepalingen te hanteren, welke betrekking hebben op de behande-
ling van slaclitdieren met stoffen, die de consumptie van vers vlees even-
tueel gevaarlijk of schadelijk voor de gezondheid van de mens kunnen ma-
ken. Zoals daar met name zijn genoemd: antibiotica, oestrogene en thyreo-
statische stoffen of „tenderizers", ook wel vermalsers genoemd.
Een ontwerp-richtlijn van de Raad inzake gezondheidsvraagstukken op
het gebied van het handelsverkeer in vers vlees van pluimvee bevat een-
zelfde bepaling, die bovendien betrekking heeft op arseen- en antimoon-
houdende stoffen.

Dergelijke bepalingen kumien de noodzaak van certificering bij uitvoer
naar lid-staten, welke een invoerverbod van het vlees van dergelijke dieren
afkondigen, tengevolge hebben. Hetzelfde kan zich voordoen bij de uitvoer
van zuivelprodukten. Een dergelijke certificering zal gebaseerd moeten zijn
op de medewwking van de dierenartsen — ook van de praktizerende dieren-
artsen — en zal slechts mogelijk zijn als er een sluitend systeem is in de dis-
tributie van deze diergeneesmiddelen in handen van deskundigen.
Intussen heeft ook de wetenschappelijke veterinaire commissie van de
E.E.G. in haar bijeenkomst te Tübingen in juni 1964 een voorlopig stand-
punt t.a.v. het antibiotica-probleem geformuleerd.

„Die landen, welke dat nog niet hebben gedaan, zullen zodanige wette-
lijke voorschriften dienen vast te stellen, dat antibiotica slechts op voor-
schrift van de dierenarts kunnen worden gecontroleerd".

Nederland was tot voor kort een land, dat dergelijke wettelijke voorschrif-
ten niet kende.

Op 28 juli 1964 passeerde echter de Antibioticawet de Eerste Kamer,
daarbij warm verwelkomd door alle partijen, en de wet verscheen op 24
september 1964 in het Staatsblad. Daarmede werd de bestaande lacune
opgeheven.

De indiening van een algemene diergeneesmiddelenwet werd tijdens de
behandeling van dit wetsontwei-p allerwege en op korte termijn verzocht
en door de Regering toegezegd.

Het is duidelijk uit discussies in nationaal èn internationaal verband, dat
ter bescherming van de volksgezondheid en uit economische overwegingen,
strikt gereglementeerde distributie en toediening van diergeneesmiddelen
noodzakelijk wordt geacht. Aan alle dierenartsen zal in dit opzicht een bij-
zonder verantwoordelijke taak worden toebedeeld. Zij zullen zeer consciën-
tieus en strak naar letter en geest van bestaande regelingen moeten han-
delen en daarop gebaseerd naar geweten verklaringen moeten verstrekken.
Zo zal er van meet af aan gerekend moeten kunnen worden dat de rege-
lingen ingevolge de Antibioticawet door dc dierenartsen volledig worden
nageleefd, desnoods ten koste van grote offers en inspanning, wanneer de
pluimveehouderij en de varkenshouderij zulks vraagt.

Natuurlijk beseft een ieder, cn ook wij, dat de Antibioticawet bijzonder in-
grijpend is t.a.v. bepaalde bestaande, scheef gegroeide praktijken. Echter
een ieder beseft ook — dat is duidelijk gebleken — dat deze ingrijpende
regeling er desondanks nu komen moet. Bijzonder groot is de medewerking
van alle belanghebbende bonafide instanties. Er is een bespreking geweest
van de Veeartsenijkundige Dienst met de landbouworganisaties, het Land-
bouwschap, de Gezondheidsdiensten, de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde en de Zuivelorganisaties. De conclusie van deze bespre-
king is geweest dat deze wetgeving, die overigens zeer werd toegejuicht, be-
slist niet ver genoeg ging en dat deze ons nog niet bracht naar het zgn.
„Deense systeem", waarbij het gewoonte is aan de dierenartsen antibiotica
in handen te geven, die die antibiotica zelf moeten toedienen.
Zodat hij zeker weet dat wanneer hij meldt, die melding juist is en dat
wanneer hij niet meldt, die melding ook niet nodig was. Zodat men weet
dat dit dus de instanties zijn die garanties moeten geven. Het zijn de in-
stanties die vertrouwen hebben in de dierenarts, die daarvan afhankelijk
zijn i.v.m. produktie van kaas, van yoghurt en van andere produkten en
dat zij inderdaad dat vertrouwen met recht aan die dierenarts kunnen
geven.

Ook in Nederland moet dit zo snel mogelijk worden opgelost. Dat moet
niet morgen zijn maar vandaag!

De dierenarts neemt hierbij een sleutelpositie in en die is hem welbewust
en in goed vertrouwen toebedeeld.

Hier is beslist geen plaats voor soepelheid, al of niet op grond van gegroeide
omstandigheden en al of niet op grond van juridische spitsvondigheden.
Wanneet ooit, dan fieeft nü de Nederlandse dierenarts een nationaal be-
lang te dienen.

Het antwoord op de vraag: „Waar wordt in de Nederlandse wetgeving met betrek-
king tot geneesmiddelen in het algemeen, van dierenartsen gesproken?" wordt nader
bekeken aan de hand van de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening, de Wet op de
Uitoefening van de Diergeneeskunst en de Antibioticawet.

Op de laatste wordt nader ingegaan met betrekking tot rechten en plichten van de
dierenarts in het kader van deze wet. Dc inleider acht het niet te veel gevraagd,
wanneer nu reeds van alle dierenartsen wordt verwacht dat zij alle aflevering van
de in de Antibioticawet genoemde middelen nauwkeurig registreren.
Spreker haalt een W.H.O.-rapport over de volksgezondheidsa^pecten van het gebruik
van antibiotica in voedingsmiddelen en veevoeders aan en wijst op de besprekingen
over het antibiotica-probleem in E.E.G.-verband.

Uit besprekingen met betrokken Nederlandse instanties is gebleken, dat men de Wet,
hoewel deze zeer wordt toegejuicht, nog niet ver genoeg vindt gaan.
Gewezen wordt op het Deense systeem, waar de dierenarts de antibiotica zelf moet
toedienen, hetgeen moet worden gemeld.

Tenslotte wordt gewezen op de bijzonder verantwoordelijke taak van de dierenarts.

Wanneer ooit, dan heeft nu de Nederlandse dierenarts een nationaal belang te dienen.

The answer to the question: „At which point does Dutch legislation relating to
drugs in general refer to veterinary surgeons?" is examined more closely in the light
of the Act on the Supply of Medecines, the Act on the Practice of Veterinary
Medecine and the Act on Antibiotics etc.

The last-named act is discussed in greater detail with reference to the rights and
obligations of the veterinary surgeon within the scope of this act. It is not b<-lieved
to be asking too much when it is expected that all veterinarians will accurately record
any delivery of the agents specified in the Antibiotics Act.

A W.H.O. report on the public health aspects of the use of antibiotics in food and
animal feeding-stuffs is cited and attention is drawn to the consultations on the
problem of antibiotics in the Common Market.

Discussions with the appropriate authorities in the Netherlands have shown that this
act, thou.gh much welcomed, is not considered to go far enough. Attention is drawn
tot the Danish system under which antibiotics have to be administered by the
veterinarian himself, which administration is notifiable.

In conclusion, the particular responsibility of the veterinary surgeon is stressed ; any
elasticity, whatever its motivation, is definitely out of place in this case.
If ever, it is now that the Dutch veterinarian has a national interest to serve.
RÉSUMÉ.

La réponse à la question: „Où, dans la législation néeriandaise concernant la distri-
bution des médicaments en général, est-il question dc médicins vétérinaires?" est
examinée de plus près à l\'aide de la Loi sur la Provisionnement des Médicaments, de
la Loi sur l\'Exercice de la Médecine Vétérinaire et de la Loi sur les Antibiotiques etc.
Cette dernière Loi est examinée en vue des droits ct des devoirs du médecin vété-
rinaire dans le cadre de cette Loi. Le conférencier est d\'avis qu\'il faut attendre, dès
à présent, de tous les médecins vétérinaires qu\'ils enregistrent consciencieusement
chaque distribution des remèdes mentionnés dans la Loi sur les Antibiotiques.
Le conférencier cite un Bulletin de la Worid Health Organisation (Organisation
Mondiale de la Santé) sur les aspects d\'hygiène publique de l\'emploi d\'antibiotiques
dans les aliments et dans les fourrages et mentionne les discussions sur le problème des
antibiotiques dans le cadre de la C.E.E.

D\'entretiens avec les instances néeriandaises intéressées il a paru qu\'on est d\'avis que
la Loi, bienque très applaudie, na pousse pas encore assez loin. Le système danois
est mentionné, où le médecin vétérinaire lui-même doit administrer les antibiotiques,
ce qu\'il lui faut notifier,

Finalement on signale la responsabilité particulière du médecin vétérinaire, aucune
souplesse n\'est admissible, quel qu\'en soit le motif.

Si jamais, le médecin vétérinaire néerlandais devra servir un intérêt national.
ZUSAMMENFASSUNG.

Die Antwort auf die Frage; „Wo wird in der niederländischen Gesetzgebung in
Bezug auf Arzneimittel im allgemeinen von Tierärzten gesprochen?" wird an Hand
des Arzneimittelversorgungsgesetzes, des Gesetzes über die Ausübung der Tierheil-
kunde und des Antibioukagesetzes einer näheren Betrachtung unterzogen.
.\\uf das Antibiotikagesetz wird im Hindblick auf die Rechte und Pflichten des Tier-
arztes im Rahmen dieses Gesetzes näher eingegangen. Der Referent meint, es sei nicht
zuviel verlangt wenn schon heute von allen Tierärzten erwartet wird, dass sie jede
Ablieferung der im Antibiotikagesetz erwähnten Mittel genau eintragen sollen.
Der Vortragende führt einen Bericht der Weltgesundheitsorganisation über Volks-
gesundheitsaspekte der Anwendung von .Antibiotika in Nahrungsmitteln und Vieh-
futter an und weist auf die Beratungen über die Atibiotikafrage im E.W.G.-Verband
hin.

Aus Besprechungen mit den betreffenden niederiändischen Instanzen hat sich ergeben,
dass man das Gesetz, obwohl man es freudig begrüsst, dennoch als nicht genügend
weitgehend betrachtet. Es wird auf das dänische System hingewiesen, wonach der
Tierarzt die antibiotischen Mittel selber zu verabreichen hat, was auch gemeldet wer-
wen soll.

Zum Schluss wird auf die besonders verantwortliche Aufgabe des Tierarztes hinge-
wiesen; jede weitherzige Auslegung des Gesetzes, gleichviel aus welchem Grund, ist
hier nicht am Platze.

Wenn je, so hat der niederländische Tierarzt jetzt einem Nationalinteresse zu dienen.
RESUMEN.

La respuesta sobre la pregunta; „Dónde se habia de veterinarios en la legislación
holandesa en cuanto a mcdicamentos en general" se considéra detalladamentc a base
de la Ley sobre la Prévision de mcdicamentos, la Ley sobre el Ejercio de la Vete-
rinaria y la Ley sobre los Antibioticos.

En la ultima sc entra detalladamentc en cuanto a los derechos y deberes del vete-
rinario en el cuadro de esta ley. El conferenciante no lo cree pedido demasiado, si
ya se expecta ahora de todos los veterinarios que registran exactamente todas las
entregas de los medios llamados en la Ley sobre los .Antibioticos.

El conferenciante cita una relaciôn de la W.H.O. sobre los aspectos de la salud
publica del empleo de antibióticos en productos alimenticios y picnsos y indica las
discusiones sobre cl problema de los antibioticos en concxiôn con la G.E.E.
Resultaba de discusiones con las instancias holandesas intcresadas que se encuentra
que la Ley no va bastante lejos aûn, aunque se la aplaude mucho. Se indica el
sistema danés, donde el veterinario mismo hay que aplicar los antibioticos lo que
se debe mencionar.

Finalmente se indica la tarea particularmente responsable del veterinario; decidi-
damente no hay sitio para flexibilidad, en ninguna virtud cualquiera.
Si jamâs, entonces es ahora que el veterinario holandés tiene que servir un interés
nacional.

In de zuivelpers werd bij de aankondiging dat de z.g. .-Xntibioticawet door
de Eerste Kamer was aangenomen, de kanttekening geplaatst dat deze wet
rijkelijk laat tot stand is gekomen. Deze opmerking is begrijpelijk, als men
bedenkt dat de zuivelindustrie bij voortduring grote last ondervindt van
het voorkomen van antibiotica in de melk, die haar wordt geleverd.

Dat er aan het \\\'óórkomen van residuen van antibiotica, hormonen, thyreo-
statica en chemotherapeutica in voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong
bezwaren kunnen kleven uit het oogpunt van de volksgezondheid, blijkt hoe
langer hoe meer.

Het merkwaardige verschijnsel dat bacteriën, die resistent zijn tegen een
bepaald antibioticum, deze resistentie kunnen o\\erdragen op andere bac-
teriën, maakt het resistentie-probleem nog ingewikkelder dan het al is. Dat
uiterst kleine hoeveelheden oestrogene stoffen in voedingsmiddelen de hor-
monale balans bij kinderen in ongewenste mate kunnen beïnvloeden, kan
niet worden genegeerd. Dat verder aan enige van deze stoffen carcinogene
eigenschappen bij opname door proefdieren niet kunnen worden ontzegd,
heeft de consument en in het bijzonder ook de buitenlandse afnemer van
onze dierlijke produkten sterk aangesproken.

Onze export heeft er dan ook groot belang bij, dat onze produkten vrij
zijn van residuën van antibiotica, hormonen, thyreostatica en chemothera-
peutica.

Maar ook bij dc dierziektenbestrijding spelen deze stoffen een rol.
In gunstige zin, wanneer zij bij gebleken noodzaak therapeutisch worden
gebruikt, d.w.z. incidenteel, in ongunstige zin bij willekeurige, teugelloze
toepassing en wel vooral gedurende langere tijd. Resistentie van ziekte-
verwekkers en het maskeren van dierziekten bemoeilijken de bestrijding
himaii.

Dc .\\ntibioticawet, die inderdaad rijkelijk laat — maar daarom nog niet
te laat — tot stand is gekomen, heeft nu ten doel om in het belang van
de gezondheidstoestand van mens en dier het ongecontroleerde gebruik van
antibiotica, hormonen, thyreostatica en bepaalde groepen van chemothera-
peutica. als daar zijn de Sulfonamiden en nitrofuraanderivaten, tegen te
gaan.

De Wet bevat daartoe bepalingen, die dc handel in deze middelen beper-
ken tot degenen, die ze uit hoofde van hun beroep of bedrijf nodig heb-
ben. Dat zijn de groothandelaren, dierenartsen, veeverloskundigen en cas-
treus, mengvoeder-bereiders, door de Minister aangewezen diergeneeskun-
dige instellingen, geneeskundige instellingen en instellingen van wetenschap,
apothekers en in theorie ook de artsen.

.\\angezien ieder van U een exemplaar van deze Wet is toegezonden, acht
ik mij op dit ogenblik ontslagen van de taak de Wet in haar geheel uiteen

1 Dr. T. S. Zwanenburg; inspecteur in algemene dienst van de N\'eeartsenijkundige
dienst; le v. d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

te zetten. Liever zou ik op deze dag willen volstaan met in het bijzonder
de positie van de dierenarts te belichten.

In beginsel mogen de middelen waarop de Wet betrekking heeft aan alle
dierenartseri, of ze nu praktijk uitoefenen of niet, worden verkocht. Maar
alléén de dierenarts, die de diergeneeskunde als vrij beroep uitoefent, door
de betrokken eigenaar of verzorger van dieren is geraadpleegd en plaat-
selijk praktijk pleegt uit te oefenen, mag aan deze eigenaar of verzorger deze
middelen verkopen, d.w.z.: afleveren.

Een niet-praktizerend dierenarts kan de middelen dus wel kopen, maar hij
kan ze niet afleveren aan eigenaren of verzorgers van dieren. Ook is het de
dierenarts toegestaan om deze middelen uit het buitenland in te voeren.
Deze Wet laat dus aan de praktizerende dierenarts de grootst mogelijke
vrijheid, hetgeen voor hem bij raadpleging van zijn veterinair-deskundig
„geweten" echter soms wel eens de grootst mogelijke gebondenheid kan
betekenen.

Verbodsbepalingen, zoals de Deense wetgeving die kent ten opzichte van
het in handen geven van bepaalde antibiotica-bevattende preparaten aan
de veehouder, kent de Antibioticawet niet.

Toch legt deze Wet de dierenarts wel verplichtingen op.
Hij zal er zich namelijk van dienen te vergewissen dat het middel dat hij
aan de veehouder aflevert (de z.g. kleinverpakking) voorzien is van een
aanduiding dat het middel bestemd is voor aanwending bij dieren. De dieren-
arts voor kleine hui.sdieren, die zo nu en dan gebruik maakt van humane
geneesmiddelen, zal bij aflevering van deze middelen aan eigenaren of ver-
zorgers van kleine huisdieren hetzelfde moeten doen. Daarnaast zal de
dierenarts, die zijn cliënt-veehouder tegen onaangenaamheden wil bescher-
men, de middelen die onder de Wet vallen duidelijk van zijn naam en een
gebruiksaanwijzing moeten voorzien.

.Artikel 5, lid 1 van de Wet verbiedt namelijk het aanwezig hebben van de
middelen op terreinen of in ruimten, welke deel uitmaken van onder-
nemingen waarin de landbouw, de \\\'eeteelt of de pluimveeteelt wordt uit-
geoefend.

Het aanwezig hebben van deze middelen op deze terreinen of in deze ruim-
ten is echter toegestaan, voorzover en voorzolang het gebruik daarvan
voor in die onderneming aanwezige dieren is voorgeschreven door de op
dat bedrijf praktizerende dierenarts. Dat dit inderdaad het geval is zal er-
gens uit moeten blijken.

Wat de dierenarts nu wel en wat hij niet met deze middelen behoort te
doen, d.w.z. hoe hij met behulp \\\'an deze middelen de diergeneeskundige
praktijk behoort uit te oefenen, wil het doel dat de Wet zich stelt, namelijk
het ongecontroleerde gebruik in het belang van de gezondheidstoestand
van mens en dier zoveel als mogelijk is tegen te gaan, worden gediend,
daarover laat de Wet zelf zich niet uit.

Wanneer men wil weten wat Regering en leden van de Staten-Generaal
hierover hebben gezegd, dan zal men de Memorie van Toelichting, het
voorlopig verslag, de Memorie van .Antwoord en de handelingen van de
Kamers dienen te raadplegen.

Het is de bedoeling dat deze stukken te zijner tijd tezamen met de Wet
in boekvorm ter beschikking van elke dierenarts zullen worden gesteld, zo-
dat een ieder dit dan eens rustig kan nalezen.

Bij de beantwoording van de vele vragen die in de afdelingen van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde over dc
Antibioticawet zijn gesteld, zal ik dan ook volstaan niet — zo nodig — het
doen van aanhalingen uit deze stukken.

Bij vele van de gestelde vragen staan de praktische moeilijkheden bij de
uitvoering van de bestrijding van dierziekten overeenkomstig het principe
„geen therapie zonder diagnose" op de achtergrond.

Uit het feit dat de dierenarts het enige kanaal is waarlangs de eigenaren
en verzorgers van dieren de middelen geleverd kunnen krijgen, blijkt mijns
inziens duidelijk, dat er van is uitgegaan dat de dierenarts volgens dit prin-
cipe bij de uitoefening van de diergeneeskunde te werk gaat. Zou dit niet
het geval zijn geweest, dan zouden ongetwijfeld méér kanalen naast de
dierenarts zijn aangewezen.

Eén ding staat vast: afgifte van middelen zonder diagnose is in strijd met
het doel dat deze Wet nastreeft, i.e. het ongecontroleerde gebruik van anti-
biotica zoveel mogelijk te beperken.

Nu zou men de vraag kunnen opwerpen: hoe staat het met de profylaxie
van dierziekten en speciaal van nierziekten?

Ik denk hierbij aan het geval dat bij het droogzetten van koeien en ge-
durende de droogstand een antibioticum in de uier wordt gebracht, in de
hoop dat de gevreesde pyogenesmastitis daarmede zal worden voorkómen
of dat men dit doet in de hoop dat koeien, die in de afgelopen lactatie-
periode herhaalde malen verschijnselen van uierontsteking hebben vertoond,
na het afkalven een goede start zullen maken.

Bij het bepalen van een standpunt dient wel te worden bedacht, dat de
gebruikte antibiotica in de regel preparaten zijn met een lange uitschei-
dingsduur. Preparaten dus, die uit het oogpunt van melkhygiëne juist de
grootste moeilijkheden kunnen veroorzaken, wanneer ze bij de behandeling
van mastitiden worden toegepast.

Van de kant van de zuivelindustrie is dan ook wel gesteld, dat dergelijke
preparaten eigenlijk helemaal niet in de handel zouden moeten worden
gebracht. Tegen een algeheel verbod van het op de markt brengen verzetten
zich echter de belangen van een goede diergeneeskundige behandeling. Er
doen zich namelijk mastitis-gevallen voor, waarbij dergelijke langwerkende
preparaten niet kunnen worden gemist.

Intussen houdt dit wel in, dat als er één antibioticum-preparaat is dat
vooral met het oog op de belangen van de zuivelindustrie onder stringente
controle dient te worden toegepast, het dit langwerkende is. Indien het dan
ook in de toekomst tot een meldingsplicht van het gebruik van antibiotica
mocht komen - een kwestie die volgens de Memorie van .Antwoord zal
worden bekeken — dan is dit een preparaat dat mijns inziens in elk geval
voor melding in aanmerking zou komen.

Op de boerderij ontmoet de dierenarts een aantal personen die zich bezig-
houden hetzij met de voorlichting van de vee- of pluimveehouder, zoals
de pluimvee-selecteurs en veevoeder-adviseurs, hetzij met de veeverloskunde
en/of castratie: de veeverloskundigen en castreurs. Het is buiten kijf dat
deze groepen van personen op de bedrijven — binnen het raarn van hun
bevoegdheid — een nuttige functie vervullen.

De Antibioticawet geeft echter duidelijk aan waar hun bevoegdheid —
wat diergeneesmiddelen betreft — ophoudt.

Pluiniveeselecteurs en veevoeder-adviseurs zullen de in de Wet genoemde
middelen niet in hun bezit mogen hebben. Hoe goed de samenwerking tus-
sen de dierenarts en pluimvee-selecteur ook moge zijn, de dierenarts zal
deze middelen dus niet aan de pluimvee-selecteur mee mogen geven.
Voor de gediplomeerde veeverioskundigen en castreurs ligt de zaak iets
anders. Deze kunnen op een aankoopvergunning door de Minister aange-
wezen antibiotica en hormoonpreparaten in klein-verpakking verkrijgen.
Onder klein-verpakking te verstaan: de verpakking zoals deze aan de ver-
bruiker wordt afgeleverd. In dit geval is de veeverloskundige of castreur
de verbruiker, want hij mag deze aangewezen middelen uitsluitend ge-
bruiken bij de uitoefening van zijn beroep. Hij dient ze dus zelf toe te pas-
sen en is niet gerechtigd tot aflevering aan veehouders.

Opgemerkt is verder, dat K.I.-stations met volambtelijke dierenartsen óók
over antibiotica moeten kunnen beschikken en daarom door de Minister
zouden moeten worden aangewezen.

.Aangezien K.I.-stations echter niet vallen onder diergeneeskundige instel-
hngen, kan hiervan uiteraard geen sprake zijn. Intussen lijkt het niet zo
moeilijk hiervoor een praktische oplossing te vinden, aangezien ook aan
volambtelijke dierenartsen deze middelen wel geleverd mogen worden en
zij ze ook zelf mogen gebruiken. Zij mogen ze alleen niet afleveren aan de
eigenaren of verzorgers van dieren, omdat zij de diergeneeskunde niet als
vrij beroep uitoefenen.

Hetzelfde kan worden gesteld ten opzichte \\an industriële laboratoria
waaraan een \\olambtelijke dierenarts is verbonden.

Ter inleiding van de discussies meen ik hiermede wel de \\ oornaamste voor
de dierenarts van belang zijnde punten van de .Antibioticawet te hebben
toegelicht.

Het voorkomen van residuen van antibiotica, hormoonpreparaten, thyreostatica en
chemotherapeutica in voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, blijkt bezwaren op
te leveren uit een oogpunt van volksgezondheid. Behalve de Nederlandse consument,
heeft ook de export er alle belang bij dat onze produkten vrij zijn van deze residuen.
Ook bij de dierziektenbestrijding spelen deze stoffen een rol, zowel in gunstige als in
ongunstige zin. De antibioticawet, laat maar niet te laat tot stand gekomen, heeft
ten doel een einde te maken aan het ongecontroleerde gebruik van deze middelen.
In het vervolg van de inleiding wordt in het bijzonder de positie van de dierenarts
in het kader van deze wet besproken. Zowel rechten als plichten van de dierenarts
worden nader bekeken.

Op bepaalde, in kringen van dierenartsen gerezen vragen met betrekking tot de
praktische uitvcK-ring van de wet, wordt nader ingegaan, speciaal in verband met de
uierziekten.

Tenslotte wordt in het kort de positie van veeverioskundigen en castreurs, pluimvee-
selecteurs en veevoederadviseurs met betrekking tot de antibioticawet besproken.

The presence of residues of antibiotics, hormones, thyrostatic drugs and chemothera-
peutic agents in feeds of animal origin is found to be objectionable from the
point of view of public health. Besides the Dutch consumer, the export trade also
has every interest in seeing to it that its products are devoid of these residues.
These substances also are factors (favourable as well as adverse factors) in animal
disease control. The so-called „Antibiotics .Act", the enactment of which has been

belated but not too late, is designed to put an end to the indiscriminate use of these
agents.

Writer\'s paper deals particularly with the position of the veterinary surgeon within
the scope of the Act. The rights as well as the obligations of the veterinarian are
examined more closely.

Some particular problems, which have arisen in veterinary circles, councerning the
practical administration of this Act, are discussed in greater detail with special
reference to diseases of the udder.

In conclusion, the position of licensed obstetricians and gelder, advisers on poultry-
farming and animal feeding in regard to the Act is discussed,

La présence de résidus d\'antibiotiques, de préparations hormonales, de thyréostati-
ques et de chimiothérapeutiques dans les aliments d\'origine animale paraît causer des
inconvénients d\'un point de vue de santé publique. Non seulement le consommateur
néeriandais, mais aussi l\'exportation ont intérêt à ce que nos produits soient exempts
de ces résidus. Dans la lutte contre les maladies animales ces substances jouent
un rôle tant favorable qu\'infavorable. La Loi sur les .Antibiotiques etc., adoptée
tard, mais non pas trop tard, a pour but de mettre fin à l\'emploi incontrôlé de ces
remèdes.

Dans la suite de la conférence la position du médecin vétérinaire dans le cadre de
cette Loi est discutée en particulier. Les privilèges et les devoirs du médecin vété-
rinaire sont relevés.

Certaines questions surgies dans le milieu des médecins vétérinaires concernant
l\'exécution pratique dc cette Loi sont considérées, spécialement celles concernant les
maladies mammaires.

Finalement la position des accoucheurs de bétail et des castreurs, des sélectionneurs de
basse-cour et des conseillers de fourrage par rapport à la Loi sur les .Antibiotiques est
brièvement discutée.

Es hat sich herausgestellt, dass das Vorkommen von Rückständen von antibiotischen
Mitteln, Hormonpräparaten, thyreostatischen Mitteln und chemotherapeutischen
Stoffen in Nahrungsmitteln tierischer Herkunft aus dem Gesichtspunkt der Volksge-
sundheit Nachteile mit sich bringen kann. .Ausser dem niderländisehen Verbraucher
hat auch der Export ein grosses Interesse daran unsere Produkte von solchen Rück-
ständen freizuhalten,

.Auch bei der Tierseuchcnbekämpfung spielen diese Stoffe, irn günstigen wie im un-
günstigen Sinne, eine Rolle. Das sogenannte .\\ntibiotikagesctz, spät aber nicht zu
spät zustandegekommen, hat den Zweck der unkontrollierten Vcrvvendung dieser
Mittel ein Ende zu machen.

In der Fortsetzung des Vortrags wird insbesondere die Stellung des Tierarztes im
Rahmen dieses Gesetzes erörtert. Sowohl die Rechte wie auch die Pflichten des Tier-
arztes werden einer näheren Betrachtung unterzogen.

Es wird auf bestimmte, sich in tierärztlichen Kreisen erhebende Fragen in Bezug
auf die praktische Durchführung dieses Gesetzes, besonders im Zusammenhang mit
Euterkrankheiten, näher eingegangen.

Zum Schluss wird die Stellung der Viehgcburtshelfer und Kastrierer, der Gcflügcl-
und Viehfutterberater in Beziehung auf das Antibiotikagesetz besprochen.

La prescncia de residuos de antibióticos, preparatos de hormones, tiroistâtica y qui-
moterapéuticos en productos alimenticios de origen animal resulta procurar incori-
venientes dc un punto de vista de salud publica. Ademâs del consumidor holandés
también la exportación tiene todo el interés que nuestros productos no tienen estos
residuos.

También en cl combate de enfermedades animales estos remedios juegan un papel,
asi en sentido favorable como en sentido desfavorable. Le ley sobre los antibiôticos,
que se ha realizado tarde, sino de demasiado tarde, tiene por objeto acabar con
el empleo no controlado de estos medios.

En la continuación de la introducción se discute particularmentc la posición del
veterinario en el cuadro de esta ley. Se consideran mâs detalladamente los derechos
asi como los debcres del veterinario.

Se entra mâs detalladamente en ciertas preguntas, surgidas en circulos de veterinarios,
en cuanto a la ejecución practica de esta ley, specialmente en relación con mastitides.
Finalmente se discute brevemente la posición de parteros de ganado y castradores,
selectores de aves de corral y consejeros de piensos de ganado en cuanto a la ley sobre
los intibióticos.

Bij het totstandkomen van de Antibioticawet wordt op de Nederlandse
dierenarts een dringend beroep gedaan hieraan zijn volledige medewer-
king te verlenen. Hierbij wordt voornamelijk aan beroeps-ethische over-
wegingen geappeleerd, maar daarachter staat de gedachte aan een poten-
tiële schade voor de volksgezondheid, die een niet nakomen van de wette-
lijke bepalingen zou kunnen veroorzaken. Het is vooral in verband met dit
laatstgenoemde aspect misschien goed om nog eens kort zowel de toepas-
sing van antibiotica in de niet-medische sector, alsmede de daaraan ver-
bonden potentiële gevaren voor de volksgezondheid, nader te belichten.
Het niet-medisch gebruik van antibiotica kan in volgorde van belangrijk-
heid in drie groepen worden ingedeeld en wel:

a. toevoeging van kleine hoeveelheden aan veevoeder ter bevordering van
groei bij dieren,

Het laatstgenoemde punt valt buiten de bemoeiingen van de dierenarts,
maar de daaraan verbonden potentiële gevaren bewegen zich op hetzelfde
vlak als die van de aanstonds te noemen andere toepassingen. Bij punt a.
werden uitdrukkelijk kleine hoeveelheden antibiotica vermeld, omdat een
toevoeging van hogere doseringen geheel in het gebied der profylaxe en
therapie valt. Toch zijn het juist de twee laatstgenoemde toepassingen, die
in verband met bovengenoemde potentiële gevaren het meest onze aandacht
vragen. Deze toepassingen zijn strikt genomen medisch-veterinair, maar
omdat antibiotica in vele gevallen ook in hogere doseringen door het voe-
der worden gemengd, is het gewenst bij de bespreking van het niet-
medisch gebruik van antibiotica ook deze toevoegingen te betrekken.

Sinds de ontdekking van het groeiverhogend effect van kleine hoeveelheden
antbiotica, toegevoegd aan het voer van jonge dieren, heeft deze toepassing
een zo grote verbreiding gekregen, dat vandaag haast in alle landen, waar
veeteelt op grote schaal wordt bedreven, deze voedermethode wordt toe-
gepast.

Ofschoon men reeds enkele jaren na intensieve toepassing heeft opgemerkt,
dat het nuttig effect van antibioticatoevoeging afneemt naarmate de stal-
hygiëne verbetert, heeft toch in latere jaren de sterke daling der antibiotica-
prijzen deze toevoeging aan veevoeders doen toenemen. Meestal geschiedt
dit bij voeders voor kippen, varkens en kalveren en in sommige landen, zij
het in veel geringere mate dan bij de zojuist genoemde dieren, ook bij run-
deren, schapen, geiten cn pelsdieren.

De meest gebruikte antibiotica zijn penicilline, chloortetracycline en oxy-
tetracycline en sinds enige jaren ook bacitracine. Antibiotica zoals strepto-

1 Dr. E. H. Kanipelmachcr; hoofd van het Laboratorium voor Zoonosen van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

mycine, erythroinycine, oleandoniycinc, spiramycine en tylosin worden
eveneens aan \\oedermiddelen toegevoegd, maar op een veel geringere
schaal dan de eerstgenoemde antibiotica en vaak nog slechts in een expe-
rimenteel stadium.

De toegevoegde hoeveelheden worden uitgedrukt in „parts pro million",
afgekort ppm, hetgeen bijvoorbeeld betekent 1 mg/kg of 1 g/ton. Dn do-
seringen, gebruikt voor de groeibevordering, bewegen zich meestal tussen
10 en 20 ppm, maar voornamelijk bij kippen heeft men opgemerkt, dat
zelfs doseringen van 1-2 ppm in een groeibevordering resulteren. Door een
Expert Cominittee van cle WHO werd als hoogst toelaatbare dosis voor
groeibevordering enkele jaren geleden 20 ppm vastgesteld. Voedermiddelen
met hogere doseringen dienen daarom, ook al worden zij voornamelijk met
het doel „groeibevordering" gegeven, tevens beschouwd te worden als pro-
fylactische voedermiddelen, waarbij naast de groeibevordering ook naar
preventie van bepaalde ziekten wordt gestreefd.

Zeer duidelijk komt dit tot uitdrukking bij de op ruime schaal toegepaste
kunstmatige melkdiëten voor moederloze biggen en voor kalveren. Het ge-
bied der zogenaamde profylactische voedermiddelen bestrijkt de doseringen
tussen 20 en 100 ppm. Bij voedermiddelen met doseringen boven 100 ppm
dient men van therapeutische voedenniddelen te spreken. Vooral in de Ver-
enigde Staten worden in dergelijke voedermiddelen soms enkele duizenden
ppm gebruikt. Wij zullen aanstonds bij de bespreking der resistentie van
bacteriën goed in het oog dienen te houden, wat deze verschillende dose-
ringen betekenen.

Had men vooral in het beginstadium van de toevoeging van antibiotica
aan voedermiddelen voornamelijk behoefte aan het verschijnsel der groei-
bcNordering. in recente jaren ontstond daarnaast (een en ander in verband
met de zeer grote koppels dieren, die men houdt en met de grote kapitalen,
die daarin worden geïnvesteerd) behoefte om als het ware een verzekering
tegen ziekten te sluiten. De toevoeging van antibiotica in profylactische do-
seringen is hiertoe vooralsnog één van de goedkoopste methoden, maar ook
de therapeutische dosering heeft (in verband met de moeilijkheden van
individuele behandeling van grote aantallen dieren \\ oornamelijk kippen
—en de gestegen honoraria van de dierenarts, in sommige landen verklaar-
baar door de grote afstanden") ook bij andere dieren (en hier dient vooral
aan kalveren te worden gedacht), een grote omvang aangenomen.
Vandaag reeds kan, ofschoon men niet over exacte cijfers beschikt, gezegd
worden, dat de niet-mcdische toepassing van antibiotica, waarbij dus ook
inbegrepen de veterinair-profylactische en therapeutische toevoeging aan
\\oedermiddelen. de hoeveelheden antibiotica die voor medische doeleinden
worden aangewend, vele malen overtreft.¹)

Ondanks moderne methoden van voedselconservering wordt volgens voor-
zichtige schattingen aangenomen, dat ook vandaag nog ongeveer 1/.5 deel
van de wereldvoedselproduktie door bederf verloren gaat. Het is daarom.

1 Gegevens over de toevoeging van antibiotica aan vot demiiddelen en het gebruik
van antibiotica bij de levensmiddelenconservering in verschillende landen kunnen
worden verkregen uit het rapport nr. 260, 1963 van een Expert Committee van de
W.H.O. „Public Health Aspects of the use of antibiotics in food and foodstuffs".

dat men iedere methode voor voedselconservering gretig aanpakt en dit des
te sneller doet al naar gelang er minder kosten met een methode gepaard
gaan.

Kort na het bekend worden van het bactericide en bacteriostatische effect
van antibiotica werd daarom en wel in de eerste plaats in de Verenigde
Staten, met een groot aantal experimenten begonnen om het conserveren-
de effect van antibiotica op voedingsmiddelen nader te leren kennen. Van-
daag vindt deze conservering voornamelijk plaats bij vis en gevogelte en in
mindere mate ook bij vlees.

De oudste en tegenwoordig zeker de meest profijt gevende toepassing is dc
toevoeging van 5-10 ppm van één der tetracyclinen \\oor het langer vers
houden van vis, hetzij door het toevoegen van antibiotica aan het ijs, waar-
in de vis op de vangboten wordt bewaard, hetzij door het onderdompelen
van visfilets in antibioticahoudende oplossingen. Voornamelijk in Canada,
de Verenigde Staten, de Sowjet Unie en Japan heeft men met deze wijze
van conservering veel ervaring opgedaan. De \\ erre afstanden naar de vis-
gronden en de behoefte om niet alleen in de kuststreken, maar ook verder
in het binnenland over verse vis te beschikken, hebben deze toepassing
noodzakelijk gemaakt. Ook in Engeland werd enkele jaren geleden, zij het
na zeer langdurig discussies, deze vorm van visconservering toegestaan.
Op minder grote schaal en met minder noodzaak dan bij vis, werd anti-
bioticaconservering bij gevogelte en voornamelijk bij broilers toegepast.
Hierbij worden de kippen in een tank, waarin zich water en smeltend ijs
bevinden, met toevoeging van 7-10 ppm van één der tetracyclinen. onder-
gedompeld. Deze vorm van conservering werd tot nu toe voornamelijk in
de Verenigde Staten en Canada toegepast. In bedrijven waar niet onder
uitermate hygiënische omstandigheden werd gewerkt, ontwikkelde zich be-
trekkelijk snel resistentie van cle bederfverwekkende flora, waardoor het
effect \\\'an de antibioticabehandeling zo goed als geheel teniet werd gedaan.
Dit en nog een aanstonds nader te bespreken resistentiepatroon hebben er-
toe geleid, dat op het ogenblik antibioticaconservering van gevogelte eer-
der verdwijnt dan verder toeneemt. Het instellen van een hygiënische con-
trole door de antibioticaproducerende fabrieken in broilerslachterijen in de
Verenigde Staten wijst er duidelijk op, hoe zeer men aan de ene kant deze
bedrijven als afzetgebieden voor antibiotica zou willen handhaven, maar
hoe men tevens aan de andere kant ervan doordrongen is hoe zeer het
effect van de methode door een onjuiste toepassing kan worden teniet ge-
daan.

De conservering van vlees door middel van antibiotica werd tot nu toe
voornamelijk in experimenten toegepast. In de praktijk heeft deze methode
nergens, voor zover bekend, op grote schaal toepassing gevonden. Men kent
twee methoden voor toevoeging van het antibioticum en wel door middel
van injectie bij het levende slachtdier en door middel van een spray-behan-
deling van het geslachte dier. Het is duidelijk, dat met dc laatste methode
alleen een verlenging van de houdbaarheid van de oppervlakte wordt be-
reikt, maar dat de zogenaamde „deep spoilage" hierdoor niet wordt voor-
komen. Ook hier werd bij de experimenten één der tetracyclinen toegepast.
In landen met een gemaUgd klimaat, wa.nr men bovendien meestal over
technische faciliteiten beschikt wat koeling en vervoer betreft, bestaat wei-
nig behoefte aan deze vorm van \\leesconservering. In de tropische en sub-
tropische ontwikkelingslanden daarentegen bestaat nog steeds veel belang-

stelling voor deze eenvoudige methode van verlenging van de houdbaarheid
van één der snelst en meest aan bederf onderhevige voedingsmiddelen. Door
het ontbreken van breed opgezette experimenten in dergelijke landen en
het gebrek aan ervaring, voornamelijk in verband met het probleem der ver-
schillende bederf-verwekkende microörganismen in diverse streken en de
pathogene kiemen, die aldaar bij slachtdieren voorkomen, is men tot nu toe
nog niet zo ver antibiotica voor dit doel te gebruiken. Aan het totstand-
komen van dergelijke experimenten wordt inmiddels gewerkt.
In Nederland is de toevoeging van antibiotica aan voedingsmiddelen in
welke vorm dan ook, tot nu toe niet toegestaan.

Na in het bovenstaande de betekenis van het niet-medisch gebruik van
antibiotica te hebben geschetst, rijst de vraag welk potentieel gevaar voor
de volksgezondheid deze toevoegingen, hetzij aan voedermiddelen, hetzij
aan voedingsmiddelen voor de mens, met zich meebrengen. Er zijn drie as-
pecten die de volksgezondheid bedreigen en wel in omgekeerde volgorde
van belangrijkheid:

Het is een zeer gelukkige omstandigheid, dat de belangrijkste antibiotica,
die voor niet-medische doeleinden worden gebruikt, een zeer lage toxiciteit
voor mens en dier bezitten. Bovendien zijn de hoeveelheden, afgezien van
de veterinair therapeutische toediening in voedermiddelen en bij de levens-
middelen conservering zó klein, dat men deze met een factor 1.000 tot
10.000 zou moeten vermenigvuldigen om in het gebied van enig toxisch
x\'erschijnsel te komen.

Maar zelfs dan zijn van bijvoorbeeld penicilline, één der minst giftige be-
standdelen die wij kennen, geen toxische invloeden te verwachten. Een
uitzondering zou gemaakt moeten worden voor de antibiotica streptomycine
en chlooramfenicol, maar beide worden \\oor de zojuist geschetste toepas-
singen niet of in zeer geringe mate gebruikt. Wel moet in verband hier-
mede gewezen worden op therapeutische behandeling van dieren, waarbij
deze laatstgenoemde antibiotica als residuën in voedingsmiddelen van dier-
lijke oorsprong kunnen overblijven.

Hierbij is zowel aan het voorkomen in vlees van slachtdicren als in
eieren, maar nog meer na mastitisbehandeling in melk te denken. Het is
bekend, dat het antibioticum chlooramfenicol de oorzaak kan zijn van het
ontstaan van aplastische anemieën, waarbij niet kan worden uitgesloten,
dat zeer kleine hoeveelheden reeds een sensitiverende werking zouden kun-
nen uitoefenen.

De toxische verschijnselen met betrekking tot streptomycine zijn in verband
met toedieningen van grotere hoeveelheden genoegzaam bekend. In ieder
geval zal ernaar moeten worden gestreefd de twee laatstgenoemde anti-
biotica in elke hoeveelheid, hoe gering ook, uit onze voedermiddelen te
weren. Voor de antibotica penicilline, tetracycline en bacitracine gelden
deze bezwaren niet en kunnen de potentiële gevaren in verband met toxi-
citeit voor zover wij op het ogenblik weten, als minimaal worden aange-
merkt.

Reeds kort na het toepassen van antibiotica bleek, dat sommige mensen
allergische symptomen na contact met deze stoffen vertonen. Deze symp-
tomen variëren van jeuk en voorbijgaande zwellingen op de injectieplaats
tot zeer ernstige en hardnekkige eczemen en shocks, soms zelfs gevolgd
door plotselinge dood.

Tot de antibiotica, die in dit opzicht het meest gevreesd zijn behoren peni-
cilline, streptomycine en novobiocine. De tetracyclinen hebben wat het ont-
staan van allergische symptomen betreft tot nu toe zeer weinig moeilijk-
heden gegeven. In de literatuur is slechts sporadisch een mededeling over
allergische symptomen in verband met de toediening van één der tetra-
cyclinen te vinden. Op het gebied der penicillinetoediening daarentegen
bestaan reeds vele honderden publikaties, waarbij in vele gevallen een fatale
afloop wordt beschreven.

Nog veel meer dan bij de zojuist besproken toxiciteit speelt bij de allergie
behalve de aard van het antibioticum de kwantiteit een grote rol, aangezien
zeer kleine hoeveelheden in staat zijn om bij gesensibiliseerde personen ana-
fylactische verschijnselen te veroorzaken. Potentieel zou daarom ieder
voedingsmiddel met zelfs een geringe hoeveelheid der bovengenoemde al-
lergie veroorzakende antibiotica gevaarlijk kunnen zijn.
Voor zover mij bekend, bestaat er tot nu toe slechts een enkele publikatie.
die een allergische reactie met een voedingsmiddel in \\erband brengt en
dan nog gaat het om melk na mastitisbehandelingen. Ofschoon het bewijs
voor een dergelijk verband overigens moeilijk is te leveren, moet met deze
complicatie toch rekening worden gehouden. Bij personen die in antibiotica
producerende bedrijven werken, of die frequent met antibiotica in aanra-
king komen, neemt men verschillende maatregelen om deze mensen te be-
schermen. Deze vallen onder de preventie van beroepsziekten, waarbij de
werknemer met de gevaren, die hem bedreigen, vertrouwd is en waarbij de
werkgever verplicht is de grootst mogelijke bescherming te bieden.
Geheel anders ligt dit bij antibiotica die in voedingsmiddelen voorkomen.
De gesensibiliseerde persoon is op het voorkomen dezer stoffen, waarop hij
allergisch kan reageren, in zijn voedingsrniddelenpakket niet bedacht. Hier
dient de overheid de plaats van de werkgever, zoals bovenbedoeld, in te
nemen en ervoor te zorgen dat allergie verwekkende antibiotica in welke
hoeveelheid dan ook. niet in voedingsmiddelen voorkomen. De voedsel-
hygiënist en zeer zeker de dierenarts, die het meest over de voorgeschiedenis
van het dier, dat uiteindelijk de produkten voor de consument levert, af-
weet, heeft hier een belangrijke taak bij de bescherming van de volksgezond-
heid. Zo zal bijvoorbeeld bij toevoeging van penicilline ervoor gewaakt
moeten worden, dat dit antibioticum niet in de eindprodukten vlees, melk,
eieren etc. terecht komt. Wat dit laatste betreft zal het werkelijk potentiële
gevaar hier overigens niet zo zeer bij het niet-medisch gebruik, maar veel-
eer bij de therapeutische doseringen liggen, waarbij waarschijnlijk melk de
voornaamste rol speelt.

Spoedig na de toepassing van antibiotica voor klinische doeleinden is ge-
bleken, dat bacteriën, vooral na langer contact met een bepaald antibioti-
cum, resistentie tegen dit antibioticum kunnen ontwikkelen, waarbij de

bacu-riënpopulatie in N itro, en meestal ook in \\ivo, haar gevoeligheid ten
opzichte van een bepaald antibioticum verliest.

Bij de toediening van hoge doseringen \\an antibiotica zi|n o\\cr de strijd
tegen bacteriën twee mogelijkheden bekend: óf de bacteriën worden ge-
dood, waarbij men van bactericide antibiotica spreekt, zoals bijvoorbeeld
penicilline en streptomycine, óf de bacteriën worden in hun ontwikkeling
geremd, waarbij men \\an bacteriostatischc antibiotica spreekt, zoals bij-
\\ oorbeeld de tetracyclinen en chlooramfenicol.

Een antibioticum oefent op een bacteriënpopulatie geen activiteit uit,
indien de dosering beneden een bepaalde concentratie ligt. die men als
„minimum inhibitor)- concentration" aanduidt. Naarmate hoeveelheden
worden gebruikt die deze concentratie bereiken, des te meer zullen alleen
de gevoelige bacteriën in hun groei worden geremd, terwijl de resistente
variëteiten overleven en zich vermeerderen. Uit het voorgaande moge reeds
duidelijk blijken, dat de kans op het ontstaan van resistentie niet bij de zeer
hoge en niet bij de zeer lage doseringen ligt, maar juist in het midden-
traject. Bij een dosering waarbij nog juist groei van de populatie mogelijk
IS. zal de kans op het ontstaan en tenslotte overheersen van resistente bac-
teriën het grootst zijn.

Overigens moet duidelijk worden onderstreept dat de aard van het anti-
bioticum, de duur van de toediening en de betrokken bacteriënpopulatie
op het zojuist geschetste mechanisme van zeer grote invloed zijn. Het is
bekend, dat sommige antibiotica - zoals bijvoorbeeld streptomycine
veel sneller resistentie veroorzaken dan andere.

Wat de duur \\ an de toediening betreft, hierbij moet een enkel woord over
de theorieën, die het ontstaan van resistentie proberen te verklaren, worden
gezegd.

Dc algemeen aanvaardbare theorie is de mutatietheorie, waarbij gesteld
wordt dat spontane mutaties bij oorspronkelijk sensitieve bacteriën ontstaan
en dat deze dus reeds \\oor contact met een antibioticum aanwezig kunnen
zijn. Op basis van deze theorie ligt het x-oor de hand. dat naarmate de do-
sering dichter bij de „minimum inhibitory concentration" ligt. de kans op
persisteren van resisente mutanten toeneemt. Brengt men nu een populatie,
waaronder zich zulke mutanten bevinden, samen met een antibioticum, dan
zullen de gevoelige bacteriën in hun groei worden geremd, terwijl tegelijker-
tijd de resistente varianten de overhand krijgen.

Een theorie, die steeds minder aanhangers telt, is de adaptatiethcorie, die
zegt dat bacteriën zich aan een antibioticum aanpassen, dat wil zeggen na
een zekere periode van contact met een antibioticum hun gevoeligheid ver-
liezen.

Wat de aard der bacteriën betreft, hierbij moet onderscheid worden ge-
maakt tussen zulke, die van nature voor een antibioticum ongevoelig zijn,
zoals bijvoorbeeld het geslacht Pseudomonas, die, welke zeer gevoelig zijn
en snel resistent worden, zoals bijvoorbeeld stafylokokken ten opzichte van
penicilline en die, welke minder gevoelig zijn, maar toch vrij snel resistentie
kunnen vertonen. Bij de laatste groep moet \\-oornamelijk aan de darmflora
worden gedacht, die bij orale toediening van antibiotica in nauw contact
komt met deze stoffen.

Uit het voorgaande laat zich duidelijk verklaren, dat de doseringen die op
het gebied van de profylaxe en de therapie worden gebruikt bij het ont-

staan van lesisteniie, de grootste rol zullen spelen. Bij de lage doseringen
zoals deze bij de groeibevordering worden gebruikt, zal dit minder het geval
zijn. Toch zijn cr de laatste jaren ontwikkelingen, die ook op dit gebied
onze aandacht vragen.

Uit een onderzoek van Guinée is gebleken, dat ook zeer kleine hoeveel-
heden antibiotica in staat zijn de darmflora en in de eerste plaats E. coli
zó te veranderen, dat er een verschuiving van de sensitieve naar de resis-
tente populatie optreedt. Na toediening van hoeveelheden beneden 20 ppm
blijkt bij \\\'arkens na vrij korte tijd 100% van de E. co/i-flora resistent te
worden.

Dit zou op zichzelf niet erg zijn. ware het niet, dat in de laatste jaren een
nieuw probleem naar voren is gekomen, dat op het ogenblik steeds belang-
rijker schijnt te worden, te weten de episomale resistentie-overdracht. Naar
aanleiding van een Shigella-epidcmie in Japan heeft men vooral in dit
land na intensieve experimenten kunnen vaststellen, dat bepaalde bacte-
riën, bijvoorbeeld E. coli, hun resistentie door middel van een in de bac-
teriecel gelegen episoom aan een gevoelige bacterie, zoals bijvoorbeeld
Salmonella, kunnen overdragen. Het episoom gaat, nadat de bacteriën te-
gen elkaar gaan liggen, van de ene cel in de andere over. Een onaangename
complicatie hierbij is, dat vaak met dit episoom niet alleen resistentie ten op-
zichte van één antibioticum, maar resistentie ten opzichte van meer anti-
biotica wordt overgebracht, waarbij men van multiresistentie spreekt. Deze
multiresistentie werd in Japan aanvankelijk slechts bij Shigella aangetoond,
maar verleden jaar heeft I. e b e k in een Duits ziekenhuis bewezen, dat bij
een Salmonella-hiiecüe bij een kind een dergelijk proces tussen een E. coli-
donorstarn en een Salmonella-acceptoraVdiu in de darm moet hebben plaats-
gevonden.

Intussen is het Guinée in ons laboratoii um gelukt om het overbrengen
van multiresistentie van een bepaalde E. roti stam naar S. typhi murium
bij nutizen aan te tonen. In vitro is het zelfs mogelijk door middel van goed
gekozen stammen zelfs cholera- en pestbacteriën resistent te maken. Met
nadruk moet worden vermeld, dat deze overdracht in het algemeen niet
zonder meer geschiedt, maar dat hierbij hoge antibioticadoseringen nodig
zijn, om de overige darmflora van te voren uit te schakelen en de conju-
gatie tussen donor en acceptor te vergemakkelijken. Het is zeker nog te
vroeg om het verschijnsel met betrekking tot een werkelijke betekenis te
ktuuien evalueren, maar het is tevens niet mogelijk nog langer van een
gehele afwezigheid van resisientievorming bij lage doseringen te spreken,
zoals dit tijdens een Expert Conunittee Meeting van de WHO in 1962
nog werd gesteld.

Wat het ontstaan van resistentie bij de antibioticaconservering betreft, deze
is voornamelijk van economische betekenis. Bij het herhaaldelijk in con-
tact brengen van de bederfverwekkende flora met antibiotica, bijvoorbeeld
in ruimen van boten, waar vis met antibiotica in ijs wordt bewaard, of in
dipping tanks voor kippen, zullen juist de bacteriën die men wil vernieti-
gen, zeer snel resistent kumien worden. Hiermede zou het effect dat men
nastreeft verloren gaan. Een zeer grote mate van hygiëne is dus juist bij de
toepassing \\\'an antibiotica voor conserveringsdoeleinden van grote betekenis.

Overigens is ook de laatste jaren bij de antibioticaconservering cen volks-
gezondheidsprobleem ontstaan, dat vermeld dient te worden. Bij kippen die

tijdens het leven profylactische of therapeutische doseringen hebben ontvan-
gen komt het in vele gevallen, indien deze dieren Salmon el\'a-dragers zijn
tot resistente vormen bij deze Salmonella-k\\emen. Indien deze kippen nu
m een antibioticumhoudend bad worden behandeld, wordt wel de ge-
voelige bederfflora, maar niet de tijdens het leven ontstane resistente Sal-
monella-{\\oTa gedood. Dit brengt met zich mede, dat de consument geen
bederfverschijnselen kan waarnemen, indien dergelijke kippen langere\' tijd
worden bewaard, tenvijl onder gunstige omstandigheden de resistente Sal-
monella-i\\ora. kans heeft zich te vermeerderen.

Ten einde U tenslotte te bewijzen dat al hetgene, dat zojuist over resis-
tentie is gezegd, niet alleen maar theorie is, zou ik gaarne een overzicht
tonen van de resistentiepercentages bij Salmonella-k\\&men in de laatste
jaren.

Toename van resistentie voor tetracycline, uitgedrukt in percentages, bij
S. typhi murium, gedurende de periode 1958/59 tot en met 1963.\'

Hieruit blijkt wel overduidelijk, welke verschuivingen de toepassing van
antibiotica in de verhouding gevoelige en resistente bacteriën brengt.
Ik heb gemeend in deze korte samenvatting, waarin ik bepaalde aspecten
niet anders dan slechts zeer kort heb kunnen behandelen, een overzicht te
hebben gegeven van de toepassing van antibiotica en van de potentiële
gevaren, die met deze toepassing gepaard gaan. Het overgrote deel van
deze toepassing geschiedt in opdracht of op advies van de dierenarts. Zijn
verantwoordelijkheid in deze ten opzichte van de volksgezondheid is bij-
zonder groot.

Het instellen van de .Antibioticawet geeft de richtlijnen aan, waarmede ook
de enkeling deze verantwoordelijkheid ten opzichte van de gemeenschap
kan nakomen.

Na cen korte inleiding worden achtereenvolgens behandeld de toevoeging van kleine
hoeveelheden antibiotica aan veevoeder ter bevordering van de groei bij dieren
en de toevoeging aan voedingsmiddelen ter conservering.

De niet-medische toepassing van antibiotica overtreft reeds vele malen de hoeveel-
heden antibiotica die voor medische doeleinden worden aangewend. Een overzicht
wordt gegeven van de verschillende toepassingen in enkele landen. In Nederland
is de toevoe.ging van antibiotica aan voedingsmiddelen in welke vorm dan ook, tot
nu toe niet toegestaan.

Hierna worden drie aspecten van antibiotica-toediening nader bekeken die de volks-
gezondheid bedreigen. Het zijn toxiciteit, allergie en het ontstaan van resistentie
bacteriën.

Dc toxiciteit van de verschillende antibiotica loopt sterk uiteen en voor de soorten
penicilline, tetracycline en bacitracine kan deze als gering worden aangemerkt.

Penicilline, streptomycine en novobiocine behoren wat de allergische verschijnselen
betreft tot de potentieel gevaarlijke antibiotica. De voed.selhygiënist en dc dierenarts
hebben hier een belangrijke taak bij de bescherming van de volksgezondheid.
De belangrijkste bedreiging van mens en dier vormt echter het ontstaan van
resistente bacteriën. Verschillende aspecten van deze resistentie worden besproken
en aan de hand van een overzicht wordt de toename van de resistentie voor tetra-
cyclinen bij S.typhi murium over de laatste vijf jaar aangetoond.
Tenslotte wordt nogmaals gewezen op de bijzonder grote verantwoordelijkheid van
de dierenarts ten opzichte van de volksgezondheid met het oog op de toepassing
van antibiotica.

brief introductory part is followed by a discussion of the use of small quantities
of antibiotic feed additives to stimulate the growth of animals and the addition of
antibiotics to foods as preservatives.

The non-medical use of antibiotics considerably exceeds the use of these agents for
medical purposes. The use of antibiotics in a number of countries is reviewed. The
use of antibiotic food additives in any form has not been permitted in the .Netherlands
so far.

Three aspects of the administration of antibiotics, which constitute a menace to
public health, are studied in detail. These are toxicity, allergy and the development
of resistant bacteria.

The toxicity of the various antibiotics varies markedly and is low in the case of
penicillin, tetracycline and bacitracin. Penicillin, streptomycin and novobiocin are
among the potentially dangerous antibiotics as regards allergic manifestations. Food
hygienists and veterinarians have an important duty in protecting public health from
these hazards.

The development of resistant bacteria, however, constitutes the chief menace to man
and animals. Various aspects of this resistance are discussed and the resistance of
strains of S. typhi murium to the tetracyclines is shown to have increased during the
past five years on the basis of a survey.

In conclusion, the particular responsibility of the veterinarian in regard to public
health where the use of antibiotics is concerned, is stressed once again.

.Après une brève introduction on traite successivement l\'adjonction dc petites quan-
tités d\'antibiotiques au fourrage pour augmenter la croissance des animaux et
l\'adjonction aux denrées alimentaires pour des fins de conservation. L\'application
non-médicale d\'andbiotiques dépasse déjà plusieurs fois les quantités d\'antibiotiques
appliqués pour des fins médicales. Un aperçu est donné des applications dans quel-
ques pays. Aux Pays Bas, l\'adjonction d\'antibiotiques aux denrées alimentaires, dans
quelle forme que ce soit, n\'est pas autorisée jusqu\'ici.

Ensuite trois aspects de l\'administration d\'antibiotiques menaçant la santé publique,
sont considérés de plus près. Ce cont la toxicité, l\'allergie et la genèse de bactéries
résistantes.

La toxicité de différents antibiotiques diffère passablement et pour les espèces de
pénicillines, de tétracyclines et de bacitracines on peut la considérer comme restreinte.
La pénicilline, la streptomycine et la novobiocine appartiennent, en ce qui concerne
les phénomènes allergiques, aux antibiotiques dangereux en puissance. L\'hygiéniste
alimentaire et le médecin vétérinaire ont, dans cc dom.aine, une tâche importante
dans la protection de la santé publique.

La menace la plus importante cependant pour l\'homme et pour l\'animal est constituée
par la genèse de bactéries résistantes. Différents aspects de cette résistance sont
discutés et sur la base d\'un aperçu l\'augmentation de la résistance contre les tétra-
cyclines chez S. typhi murium sur les cinq dernières années est démontrée.

Finalement on signale encore une fois la responsibilité particulièrement grande du
nicdecin vétérinaire devant la santé publique en ce (|ui concerne l\'application
d\'antibiotiques.

Nach einer kurzen Einleitung werden nacheinander die Beigabe geringer Antibiotika-
mengen zum Viehfutter zur Förderung des Wachstums der Tiere und die Beigabe
zu Nahrungsmitteln zur Konservierung besprochen.

Die nichtärztliche .Anwendung von antibiotischen Mitteln überwiegt schon viele Male
die zu ärztlichen Zwecken angewandten -Antibiotikaincngcn. Es wird eine Ubersicht
über die Anwendung in einigen anderen Ländern gegeben. In den Niederlanden ist
die Beigabe von .Antibiotika zu .Nahrungsmitteln in irgendwelcher Form nicht ge-
stattet.

Darauf werden drei .Aspekte der .Antibiotikaverabreichung, wodurch die Volksge-
sundheit gefährdet wird, einer näheren Betrachtung unterzogen. Es sind die Toxizität,
die .Allergie und die Entwicklung resistenter Bakterien.

Die Toxizität der verschiedenen antibiotischen Mittel geht stark auseinander und
lässt sich für Penicillin, Tetracyclin und Bacitracin als gering bezeichnen.
Penicillin, Strcptomysin und Nocobiocin gehören, was die allergischen Erscheinungen
anbetrifft, zu den potentiell gefährlichen antibiotischen Mitteln. Der .Nahrungshy-
gieniker sowie der Tierarzt haben hier eine wichtige .Aufgabe beim Schutz der
V\'olksgesundheit zu erfüllen.

Die wichtigste Drohung für Mensch und Tier bildet aber die Entwicklung resistenter
Bakterien. Verschiedene .Aspekte dieser Resistenz werden erörtert und die Zunahme
der Resistenz gegen die Tetracycline bei S. typhi murium in den letzten fünf Jahren
wird an Hand einer Übersicht nachgewiesen.

Zum Schluss wird nochmals die schwere Verantwortlichkeit des Tierarztes in Bezug
auf die Volksgesundheit hinsichtlich der .Anwendung von antibiotischen Mitteln
betont.

Después de una introducciôn breve se tratan sucesivaniente de la suministraciôn de
pequenas cuantidades de antibiôticos a pienso de ganado para favorecer el creci-
miento en animales y la suministraciôn a proeluctos alimenticios para conservar.
La aplicaciôn no niédica de antibiôticos supera ya muchas veces las cuantidades de
antibiôticos que se emplean por objetos médicos. Se da un compendio dc la aplicaciôn
en unos paises. En Holanda la suministraciôn de antibiôticos a productos alimenticios
en cualquiera forma no es permisa aûn hasta ahora.

Después de esto se consideran mâs detalladamente très aspectos de la suministraciôn
de antibiôticos que amcnazan la salud pûblica. Son la toxicidad, la alergia y el
nacimiento de bacterias resistentes. La toxicidad de los distintos antibiôticos difierc
mucho y para las especies penicilina, tctraciclina y bacitracina se puede considerar
esta como muy poca.

Penicilina, estreptomicina y novobiocina perteneccn en cuanto a los sintomas alér-
.gicos a los antibiôticos potencialmente peligrosos. El higienista dc viveres y el vete-
rinario tienen aqui una tarea importante en la protecciôn de la salud pûblica.
La amcnaza mâs importante para el hombre y el animal, sin embargo, forma cl
nacimiento de bacterias resistentes. Se discuten distintos aspectos de esta resistencia
y a base de un compendio se muestra cl aumento de la resistencia para tetraciclinas
de S. typhi murium en los ûltimos cinco anos.

Finalmente se indica otra vez la responsibilidad muy grande del veterinario con
respecto a la salud pûblica en vista de la aplicaciôn de antibiôticos.

naar aanleiding van de voordrachten van dc heren Van den Born,
Zwanenburg en Kampelmacher.

Mijnheer de discussieleider, ik zou graag een vraag willen stellen aan
collega Zwanenburg.

Wanneer ik hem goed heb begrepen, heeft hij gezegd dat een dierenarts,
cen volambtelijke dierenarts, verbonden aan cen K.I.-station, uit hoofde
van zijn diploma\'s antibiotica mag betrekken.

Dat begrijp ik niet, want hij is geen praktizerend dierenarts. Hij is
ambtelijk aan die instelling verbonden, maar hij oefent geen praktijk
meer uit.

Mijnheer de voorzitter, ik heb het idee dat Dr. Scholten niet helemaal
goed gehoord heeft wat er is gezegd. Dat is dit:

In deze wet staat uitdrukkelijk, dat er geen enkel verder onderscheid
wordt gemaakt. Er wordt gesproken van dierenarts, dus we willen even
vaststellen dat antibiotica en al die andere produkten aan iedere dieren-
arts geleverd mogen worden. Dat staat vast.

Verder wordt er in de Antibioticawet gesproken over aflevering van
produkten en dan is alleen de praktizerende dierenarts gerechtigd deze
produkten aan de veehouder in handen te geven. Dat mag een andere
dierenarts dus niet doen. Maar er staat nergens een bepaling in, dat de
dierenarts die deze produkten heeft gekregen, ook al is hij vol-ambte-
lijk, deze niet met eigen handen — laten we het zo zeggen — mag
toepassen. Dus ik zou me ook voor kunnen stellen dat op een laborato-
rium van een K.I.-station — daar hebben ze juist die antibiotica nodig
— een vol-ambtelijke dierenarts de produkten bestelt en dat hij ze op
dat laboratorium zelf toepast. Ik zie geen enkel punt in de Antibiotica-
wet, dat hieraan moeilijkheden in dc weg zou leggen.

Ik zou me graag willen aansluiten bij de voordracht van collega Kam-
pelmacher. Hij heeft gesproken over de verantwoordelijkheid van de
dierenarts voor de samenleving. In onze keuringskring worden er per
jaar zo\'n 400 vette kalveren gekeurd als noodslachting en daarvan is
zeker 80% ingespoten met antibiotica. Niet door een dierenarts, dat
kan men wel aannemen.

Dit wordt vastgesteld door alle halsvlakten van deze dieren open te
snijden. Niet alleen bij deze dieren, maar ook bij de A-kalveren die bij
de slagers worden geslacht, waar dus bij de levende keuring geen af-
wijkingen zijn gevonden, maar bij het slachten wel. Ook deze hals-
spieren worden open gesneden en er wordt ook vastgesteld, dat hier
meestal antibiotica zijn gebruikt.

In Denemarken is het zo, dat dieren met antibiotica worden afgekeurd.
Nu zou ik graag van Dr. Kampelmacher willen weten wat hij eigenlijk
in Nederland in de eerste plaats wettelijk wenselijk acht, voor de toe-
komst dus. Of we rustig kunnen doorgaan zoals we nu doen, dat we
ons niet storen aan onze wetenschap en onze kennis dat deze antibiotica

bij het slachtdier worden gevonden, zodat dus b.v. de cliëntele van de
noodslachtplaats regelmatig van deze produkten wordt voorzien.

Mijnheer de discussieleider, dat is een moeilijke vraag.
Deze is maar niet zo één, twee, drie te beantwoorden, omdat de vraag-
steller het wel zeer in het algemeen heeft gesteld.

Ten eerste een kleine opmerking, ik geloof dat het aantonen van anti-
biotica door de halssnede een vrij oppervlakkige methode is. Ik geloof
niet dat men daarmee werkelijk kan zeggen dat er antibiotica ingespoten
zijn, temeer daar ik graag zou willen weten welke antibiotica zijn in-
gespoten. Ik kan, met de kennis die we vandaag hebben, niet beweren
dat het inspuiten met tetracycline, waarbij in het vlees van een kalf een
concentratie van ongeveer 7 p.p.m. is te verwachten, beslist schadelijk
is voor de volksgezondheid. Zover reikt onze kennis nog niet.
Op het ogenblik is het niet zo. Maar ik kan me heel goed voorstellen
dat dit vlees, als het in handen komt van iemand die overgevoelig is
voor penicilline, wel degelijk bepaalde bezwaren kan geven, bezwaren
van de meest eenvoudige aard.

Ik zou dus willen pleiten voor een beter onderzoek dan alleen het in-
snijden van de halsmusculatuur. We hebben op het ogenblik methoden,
en de zojuist door Prof. Van Gils genoemde opgeleide vleeskeurings-
laboranten kunnen deze test ook uitvoeren, waarbij men ten eerste iets
weet over de kwantiteit en ten tweede over de kwaliteit van het anti-
bioticum en welk antibioticum is gebruikt. Na enige tijd ervaring te
hebben opgedaan op dit gebied kan men pas tot wettelijke maat-
regelen komen.

Ik acht het op dit ogenblik nog te vroeg, hier in het algemeen te stellen
dat dieren met antibiotica dienen te worden afgekeurd. Dat zou een
zeer ernstige inbreuk betekenen op onze vleesvoorziening.

Die Antibioticawet heeft alleen maar zin in dienst van de Volksgezond-
heid, mijnheer de discussieleider, wanneer de dierenarts inderdaad de
kans krijgt om een zekere controle uit tc oefenen op de verspreiding
van dc antibiotica.

Regelmatig wordt de vinger opgeheven èn door de Veeartsenijkundige
Dienst èn door de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde tot
de praktizerende dierenarts. Maar nu was ik toch heel even nieuws-
gierig naar de maatregelen die .genomen kunnen worden tegen de
veeverloskundigen en castreurs, de dochterondernemingen van de firma\'s
die de preparaten leveren aan de men.gvoederfabrikanten.

Mi.sschien mag ik even beginnen met de veeverloskundigen en castreurs.
Het is U bekend, dat de veeverioskundigen en castreurs, dat staat ook
in de Wet te lezen, verantwoording af moeten leggen van die prcxlukten
die ze hebben aan.gekocht. Die verantwoording zal op een bepaalde wijze
gebeuren, zij zullen een register moeten aanhouden, zij moeten aan-
tekening houden waar ze het gebruikt hebben en als dan blijkt dat deze
veeverloskundigen en castreurs als het ware misbruik hebben gemaakt
van hun positie, dan kan hun aankoopvergunning door de Minister
worden ingetrokken. Dat is dus de stok achter de deur wat betreft de
veeverloskundigen en castreurs.

Dan is er gevraagd wat men tegen mengvoeder-bereiders zou kunnen
doen wanneer deze mensen de voorschriften overtreden. Dan is er maar

één mogelijkheid, lü. dat er proces-verbaal wordt opgemaakt en dat de
aard van dc overtreding wordt voorgelegd aan de beoordeling van de
rechter.

Ik meen dat dit ook het geval is met de dochter-ondernemingen.
Met die dochter-ondernemingen roert U iets aan, waarvan ik geloof
dat U daar op \'t ogenblik meer ervaring mee hebt dan wij. Ik zou
graag een nadere toelichting op deze vraag willen hebben, want die
is natuurlijk met een bepaalde bedoeling gesteld.

Ja mijnheer de discussieleider, het zit nl. zo: het is nog niet zo heel
lang .geleden dat ik iemand van zo\'n dochteronderneming, die dier-
preparaten levert, op bezoek heb gehad. Hij vroeg me of ik toestemming
wilde verlenen om bij een mcn.gvoederfabrikant antibiotica neer te zet-
ten en wanneer het nodig was hem een attest te geven waardoor die
fabrikant de mogelijkheid had om die therapeutische dosering van het
antibioticum door het voer te doen.

Ik heb natuurlijk .geweigerd. In de eerste plaats kan het niet vanwe.ge
de Antibioticawet. Maar de mogelijkheid bestaat dat er toch in deze
richting regelmatig wordt .gezocht naar een gat om dit antibioticum
m een therapeutische dosering in het meel te brengen bij die fimia\'s
die een contract hebben lopen met bedrijven voor mestkalveren, mest-
varkens en kippen, om dus die therapeutische dosering op deze manier
in het voermengscl te doen.

Mijnheer de voorzitter, dit heeft ei.genlijk betrekking op de veevoeder-
verordening en minder misschien op dit o.genblik op de Antibioticawet.
Nu zit het zo, dat het inderdaad mogelijk is dat dit veevoeder of pluim-
veevoeder .gemengd wordt met antibiotica in therapeutische dosering,
maar thans alleen wanneer dat gebeurt op attest van een dierenarts!
De hoeveelheden die deze mcn.gvoederfabrikant, laten wc ze.g.gcn op een
bepaalde dag in voorraad heeft, moeten gedekt zijn door een attest
van een praktizerend dierenarts. Wanneer dat het .geval is, zullen de
controlerende ambtenaren daar niets aan kunnen doen. Maar blijkt
dat het niet het .geval is, dan zal hier ook ccn overtreding worden ge-
constateerd cn zal daarover proces-verbaal moeten worden opgemaakt.

Mijnheer de discussieleider, ik zou Dr. Zwanenburg graag het volgende
willen vragen.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft .gezegd dat de
praktizerende dierenartsen niet morgen maar vandaag moeten beginnen
met de zgn. re.gistratie. U begrijpt dat dit voor dc praktizerende dieren-
artsen weer veel werk met zich meebrengt.

Mijn vraag is nu echtcr deze: .geschiedt deze registratie uniform of moet
ieder op zijn eigen manier deze registratie bijhouden? Of is het vol-
doende wanneer in het kaart.systeem van de praktijk worden vermeld
de ziekte, plus afgegeven behandeling?

Mijnheer de voorzitter, wij hebben al over deze kwestie .gedacht. Nu
IS het zo, dat vol.gens de uitoefcningswct de dierenarts gehouden is voor
giftige bestanddelen een register aan te leggen.

Wanneer wij deze giftige zelfstandigheden en de antibiotica ongeveer
op één lijn stellen en daarbij in aanmerking nemen wat het doel van dit
artikel is, nl. dat deze zaak behoorlijk kan worden gecontroleerd en
dat bij eventuele ongevallen of moeilijkheden daardoor aan de dag
kan komen hoe de zaak zich werkelijk heeft toegedragen, dan geloof ik
dat we een goed en duidelijk kaartsysteem wel gelijk kunnen stellen met
een register. Maar dit is mijn persoonlijke inzicht, meer niet.

In verband met de ondei-werpcn die hier zijn behandeld, speciaal door
Prof. Van Gils en Dr. Kampelmacher, wilde ik vragen of er ook cen
wijziging van de vleeskeuringswet ten aanzien van degene die deze
moet uitvoeren in het verschiet ligt. Als ik goed luisterde naar dc ver-
antwoording die gaat liggen zowel op de practici als op dc vlees-
keuringsmensen, dan vraag ik mij af hoe deze dit allemaal kunnen
uitvoeren.

Dit is meer cen indirecte vraag. We hebben de Antibioticawet, die dus
tot uitvoering zal worden gebracht, maar bij de vleeskeuringswet is er
ook nog een mogelijke wijziging te verwachten t.a.v. de uitvoering als
zodanig.

Ik had Dr. Kampelmacher al ingefluisterd dat een wetswijziging in het
verschiet inderdaad wel zou bestaan, al weten wij nog niet in welk ver
verschiet.

In mijn onderdeel van deze dag heb ik er ook op gedoeld dat een
wijziging van wet en ook van de op dc wet steunende bepalingen wel
nodig is.

Ik ben eigenlijk, achteraf gezien, misschien een beetje nalatig geweest
om antibiotica niet aan te roeren als één van de zaken waar onderzoek
naar moet worden gedaan bij het vleeswarentoezicht. Maar dat was ook
niet zo nodig, want collega Kampelmacher heeft er zoeven de nadruk
opgelegd. Mag ik hem het woord geven om het tweede deel van de
vraag te beantwoorden.

Ik vind deze vraag toch wel aanleiding geven er een paar woorden over
te zeggen.

Ik bedoel er niet iets onaangenaams mee ten opzichte van collega
Knape, maar het is toch verwonderlijk dat men zo vaak om wetten
vraagt op cen gebied waar men qua opleiding en verantwoordelijkheid
direct zou moeten handelen. Indien men op antibiotica onderzoekt als
directeur van een slachthuis en op grond van zijn kennis weet wat een
antibioticum voor moeilijkheden bij de volksgezondheid kan betekenen,
dan geloof ik dat dit uit cen oogpunt van bescherming van de volks-
gezondheid toch zonder wettelijke bepaling zou kunnen. Ik kan me
voorstellen dat deze wel eens gewenst kan zijn i.v.m. een herkeuring
of met een verzetpleging tegen deze beslissing.

Ik ben zelf op het gebied van de vleeskeuring praktisch niet thuis,
zodat ik niet weet of ik dit zou kunnen verantwoorden. Maar ik stel

mij voor dat indien men met een kalfje komt met een hoeveelheid
ehloramphemeol, dit toch zeer belangrijk is en dat er dan toch geen
wettelijke bepaling nodig is om dit kalf af te keuren.

De discussieleider geeft dc Veterinair Moofdinspecteur van de Volks-
gezondheid het woord om hier nog iets over te zeggen.

Collega Kampelmacher gaf principieel een zeer goed antwoord, maar
hij zou toch collega Kampelmacher niet zijn als hij niet meteen de
zwakke punten aanvoelde, toen hij zei: Ja het is misschien met het
verschil wel eens moeilijk.

Ik geloof inderdaad dat we hier de wettelijke bepalingen, bij het
Keuringsregulatief met name, regelmatig zullen moeten aanpLsen ter-
wille van een uniforme keuring en ik geloof ook dat het nodig is om
hier uniforme voorschriften te hebben. Niet zo zeer met betrekking tot
aansprakelijkheid of eventuele geschillen, maar ook om inderdaad be-
langhebbenden te laten weten waar ze aan toe zijn
Collega Knape zegt, moeten de keuringsdierenartsen en de keurings-
diensten dit allemaal doen? Ja, en dat is de reden waarom vandaag
verschillende keren aan de orde is geweest, dat wij meenden dat meer
gespecialiseerde mensen, op het ogenblik niet in quantitcit maar wel
beter gespecialiseerd, nodig zullen zijn. Ik geloof wel degelijk dat wan-
neer de gemeenten prijs stellen op de handhaving van de uitvoering
van de vleeskeuringswet in gemeentelijk verband, dat zij daarvoor, ook
uit andere hoofde offers zal moeten brengen.

Daar de discussieleider heeft gevraagd slechts enkele woorden te spreken,
wil ik een enkele opmerking maken. In de bewogen wereld waarin de mens-
heid nauwelijks tijd kan vinden om zich in alle rust te concentreren, is het
houden van lange voordrachten, waarvoor te intensieve aandacht wordt
gevraagd om te blijven luisteren, niet meer opportuun. En dit hebt U, mijn-
heer de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, toen U in 1958 startte
met Uw Voorlichtingsdagen, zeer goed begrepen en U hebt er naar be-
handeld.

Misschien had U niet kunnen vermoeden dat deze dagen zouden uitgroeien
tot hoogtijdagen in het leven van de Nederlandse dierenartsen. Voorlich-
ting is immers steeds meer noodzakelijk, omdat het leven en de wetenschap
zo bijzonder ingewikkeld zijn geworden. Vcoral duidelijk is geworden dat
de praktizerende dierenarts, die als field-worker een belangrijke taak is toe-
bedeeld, dit slechts met succes kan doen, indien hij achter zich heeft de
laboratoria, de Gezondheidsdiensten, de Faculteit der Diergeneeskunde
enz., en dat hij daarmede in nauw samenspel zijn taak verricht. Dat zal
niet alleen de diergeneeskunde, maar ook de Nederlandse boer die in het
bezit is van een kostbare veestapel, tot heil strekken.

En daarom wil ik U, mijnheer de Directeur van dc Veeartsenijkundige
Dienst, van harte gelukwensen met het succes van deze dag. Dc opkomst
zal voor U een stimulans zijn om met deze dagen door te gaan, want ze
zijn belangrijk geworden en we zouden ze niet graag willen missen.
Wat mij wel zeer heeft getroffen is, dat U een appèl heeft gedaan op het
geweten van de Nederlandse dierenartsen in verband met de Antibiotica-
wet. Ik wil dit heel speciaal onderschrijven, want ik geloof wel dat in de
laatste tientallen jaren geen wet is verschenen op ons gebied, die zo in-
grijpend zal zijn als deze Antibioticawet voor de Nederlandse dieren irtscn.
Ik wil dan ook, alvorens te besluiten, van deze gelegenheid gebruik naken
om Dr. Zwanenburg van harte te bedanken, omdat deze zo\'n belangrijk
aandeel heeft gehad in de voorbereiding van deze wet.
Wij dierenartsen zijn van mening, dat hij daarmede een zeer belangrijk\'
werk heeft verricht.

De heer M. Karsemeijer, voorzitter van de Koninkhjke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde, wenst de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst geluk
met het succes van deze dag.

Hij onderschrijft het appèl dat op het geweten van dc Nederlandse dierenartsen
is gedaan met betrekking tot de .Antibioticawet.

1 M. Karsemeijer; Voorzitter van de Kon. .Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Ambonstraat 12, Alphen a.d. Rijn.

congratulates the Director of the Veterinary Service on the fact that this day has
passed off successfully.

He endorses the appeal to the conscience of veterinarians in regard to the Act on
Antibiotics.

M. M. Karsemeijer, Président de la Société Royale Néerlandaise de Médecine Vété-
rinaire, félicite le Directeur du Service Vétérinaire du succès de cette Journée.
Il souscrit à l\'appel fait à la conscience des médecins vétérinaires néerlandais en ce
qui concerne la Loi sur les Antibiotiques.

Herr M. Karsemeijer, Vorzitzender der Königlichen Niederländischen Veterinärmedi-
zinischen Gesellschaft, beglückwünscht dem Direktor des Vetcrinärdienstes zum
Erfolg dieser Tagung.

Er unterschreibt den .Appell an das Gewissen der niederländischen Tierärzte in
Bezug auf das Antibiotikagesetz.

El senor M. Karsemeijer, Presidente de la Sociedad Real Holandesa para Veterinaria,
da al director del Scrvicio Veterinario el parabién por el éxito de este dia.
Gonviene con la apelación que sc ha hecho sobrc la conciencia de los veterinarios
holandescs en cuanto a la Ley sobre los Antibióticos.

Toen we zeven jaar geleden heel bescheiden begonnen met onze voor-
lichtingsdagen, durfden we werkelijk niet te hopen dat deze nog eens tot
een vaste traditie in de kring van Nederlandse dierenartsen zouden uit-
groeien. Het was die eerste keren niet meer dan een experiment. Met alle
kenmerken daarvan, zoals de kans op mislukking door gebrek aan belang-
stelling.

Zou dit het geval zijn geweest, dan zou dat beslist niet te wijten zijn aan
de Nederlandse dierenartsen. Immers het is begrijpelijk dat men zich on-
mogelijk kan veroorloven een hele dag op te offeren voor iets dat als ver-
loren tijd moet worden beschouwd.

U weet allen dat het terrein waarop wij ons bewegen zeer uitgebreid is en
dat het aantal onderwerpen talrijk is. De moeilijkheid voor ons schuilt
echter in de keuze van onderwerpen die op dat moment de aanwezigen het
meest zullen aanspreken.

Als ik constateer dat wij wederom vandaag hierin geslaagd zijn, dan zult
U het naar ik hoop met mij eens zijn. De heer Vervoorn heeft U van-
morgen een duidelijk beeld gegeven van de strijd die, gelukkig niet zonder
succes, onafgebroken wordt gevoerd tegen de varkenspest in ons land. Er is
tekening gekomen in de infectiekansen en dat geeft weer nieuwe aankno-
pingspunten voor de bestrijdingsmaatregelen die moeten worden genomen.
Ook heeft hij aangetoond dat een intensivering van de strijd tegen de klas-
sieke varkenspest ertoe kan bijdragen, dat de dreiging van de Afrikaanse
varkenspest wordt afgewend. Hier ligt een taak voor alle veterinairen in
de Europese landen, door samenwerking het verder oprukken van deze ge-
vreesde ziekte in ons werelddeel te voorkomen.

In aansluting hierop heeft Dr. Terpstra U uiteengezet dat het stellen van
de diagnose „varkenspest" nog steeds geen eenvoudige zaak is. Weliswaar
houden vele deskundigen zich intensief bezig met het zoeken naar nieuwe
methoden, maar zolang die niet zijn gevonden, zullen we moeten roeien met
de riemen die we hebben.

In dit verband is het wellicht interessant mede te delen dat er een inter-
nationaal onderzoek wordt geëntameerd, gefinancierd mede door de Euro-
pese Commissie in Brussel.

Iedereen zal op zijn hoede moeten zijn, dat ons onaangename verrassingen
bespaard blijven. Dat geldt zowel voor de praktizerende dierenarts als voor
hen die tot taak hebben de ziekte te bestuderen èn de bestrijding te orga-
niseren.

Dit is nog eens duidelijk onderstreept in de interessante lezing van de heer
Bool over de diagnose van de Afrikaanse varkenspest.
Hieruit is gebleken dat, hoewel het ziektebeeld in Spanje en Portugal reeds
aan een sterke wijziging onderhevig is, de gevallen in Frankrijk een waar-
schuwing inhouden.

1 J. M. van den Born; directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Veterinair
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid; le v, d. Boschstraat 4, \'s-Gravenhage.

Dat daar virus van Afrikaanse varkenspest werd geïsoleerd uit als klassieke
pest gediagnostiseerde gevallen is een teken aan de wand voor geheel
Europa. Ook voor ons land, dat alles in het werk zal moeten stellen een
oplossing voor dit probleem te vinden.

De Deense film over leucose bij runderen heeft naar ik hoop, U ook ge-
boeid. Hier werd duidelijk een ziekteprobleem aan de orde gesteld dat zich
tot nu toe gelukkig buiten onze grenzen afspeelt.

We moeten ons echter steeds bewust blijven dat we niet op een eiland leven
en dat we vroeg of laat ook met dit probleem kunnen worden geconfron-
teerd.

Deze film is door ons aangekocht cn is op aanvrage beschikbaar.
Prof. Van Gils heeft ons in zijn interessante inleiding over vleeswaren-
onderzoek duidelijk onder meer de grote leemte voor ogen gehouden die
onze wetgeving op dit punt vertoont en suggesties gedaan ter verbetering.
Wij zullen in ons land de opgelopen achterstand zeer snel moeten inlopen,
om met voor grote gevaren met betrekking tot de volksgezondheid te wor-
den geplaatst. Ik zou hieraan nog willen verbinden dat ook dezer dagen
nog eens meermalen klachten uit het buitenland konden binnenkomen. In
afwijking van de gebruikelijke circulaire zou ik die collegae die toezicht
hebben op de vleeswarcnfabrieken dan ook op het hart willen drukken -
het is een heel urgente en een zeer ernstige zaak — om hun toezicht vooral
ook nog weer eens uit te breiden tot de produktielijn tot het eindprodukt.
De Antibioticawet is vandaag uitvoerig behandeld. De duidelijke toelich-
ting van Dr. Zwanenburg zal velen van U weer wat dichter hebben ge-
bracht tot betekenis en merites van deze wet.

Dat deze niet alleen tot gevaren voor de gezondheid van het dier beperkt
blijft, maar ook voor de volksgezondheid van grote betekenis is, hebben wij
uit de inleiding van Dr. Kampelmacher kunnen leren.
Hij heeft ons overzichtelijk de vele aspecten die aan het gebruik van anti-
biotica zijn verbonden voor ogen gesteld. Niet alleen in verband met de
rechtstreekse nadelen voor de gezondheid van mens en dier, maar ook voor
het gevaar van het kweken van resistente pathogene bactericn.
Een reden temeer om de ons met deze .Antibioticawet gegeven bevoegd-
heid goed te gebruiken.

Ik dank de sprekers welgemeend en van harte dat zij in die toch korte tijd
een zo heldere uiteenzetting van hun onderwerp hebben willen geven.
Een levendige discussie na een inleiding geeft al een aanwijzing voor de
belangstelling voor het onderwerp. En gezien dc belangwekkende discussies
die vandaag weer zijn gehouden, meen ik hierop gerust te mogen zijn.
Ik dank U allen voor Uw aandeel in dit opzicht aan het slagen van deze
dag.

Voor het overige kunnen wij slechts afwachten hoe Uw oordeel zal zijn,
hetgeen het beste kan worden afgemeten aan de belangstelling voor de vol-
gende voorlichtingsdag. De grote opkomst van vandaag bewijst wel dat we
verleden jaar in de roos hebben geschoten en dat het programma voor deze
dag Uw interesse had.

Ik hoop dat U in Uw verwachtingen niet bent teleurgesteld. Het feit dat
kort na deze voorlichtingsdagen een extra aflevering van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde verschijnt, waarin wat hier behandeld is" in ex-
tenso is opgenomen, maakt deze dag hopelijk nog waardevoller.

Ik ben de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde cn de Redactie
van het Tijdschrift erkentehjk voor de mogehjkiicid die hier wordt geboden
het besprokene nog eens rustig na te lezen.

En ik verzeker U, collega Karsemeijer, dat het ons werkelijk goed doet en
een hart onder de riem steekt voor het volgend jaar als U, vanuit Uw ge-
zichtshoek als voorzitter van de Maatschappij, ons met deze dag complimen-
teert. Hartelijk dank daarvoor.

Ik dank de genodigden voor hun bereidheid deze dag met ons mee te ma-
ken. Uw aanwezigheid wordt op bijzonder hoge prijs gesteld, en ik hoop dat
ook U een interessante, maar bovendien een effectieve middag hebt gehad.
Een woord van dank ook tot de discussieleider, collega Werkman, U hebt
het, zoals te doen gebruikelijk, wederom uitstekend gedaan.
Dank tenslotte aan allen die aan de organisatie van deze dag hebben mee-
gewerkt, in het bijzonder de afdeling Voorlichting van het Ministerie van
Landbouw en Visserij, die als steeds op zo voortreffelijke wijze voor de pro-
jectie van film cn dia\'s heeft willen zorgdragen.
Mag ik tot slot U allen een goede reis en een wel thuis toewensen.

Dc heer Van den Born dankt de sprekers voor het feit dat zij in korte tijd een zo
heldere uiteenzetting over hun onderwerp hebben willen geven. Hij zegt verheugd te
zijn over de belangwekkende discussies die erop zijn gevolgd.

Vervolgens dankt hij de heer Karsemeijer voor zijn waarderende woorden over deze
dag en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, alsmede de
redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voor de mogelijkheid een extra
aflevering van deze dag te laten verschijnen.

Tenslotte dankt hij de discussieleider, de heer Werkman, de genodigden en dieren-
artsen voor hun aanwezigheid en allen die aan de organisatie van deze dag hebben
meegewerkt.

Mr. Van den Born thanks those who have read papers for their willingness to give
such lucid accounts of their subjects in so short a time. He is rejoiced at the
interesting discussions following the reading of the papers.

He then thanks Mr. Karsemeijer for his appreciative comments on this day and he
thanks the Royal Netherlands Veterinary .Association as well os the editors of the
Tijdschrift voor Diergeneeskunde for having made possible the publication of a
special issue devoted to this day.

In conclusion, he thanks the conductor of the discussions, Mr. Werkman, the invited
guests and the veterinarians for their attendance as well as all those who co-operated
in organizing this day.

M. van den Born remercie les conférenciers du fait qu\'en si peu de temps ils aient
voulu donner un exposé si lucide de leur sujet. Il dit se réjouir des discussions in-
téressantes qui en ont résulté.

Ensuite il adresse des remercîments à M. Karsemeijer de ses paroles appréciadves
sur la Journée et à la Société Royale Néerlandaise de Médecine Vétérinaire et à la
Rédaction de la Tijdschrift voor Diergeneeskunde pour la possibilité de faire paraître
une édition spéciale consacrée à la Journée.

Il finit par remercier le directeur des discussions, M. Werkman, les invités ct les
médecins vétérinaires de leur présence, et tous qui ont collaboré à l\'organisation de
cette Journée.

Herr Van den Born dankt den Referenten dafür, dass sie in kurzer Zeit solche klare
Darlegungen ihrer Themen haben geben wollen. Er freut sich über die anregenden
Diskussionen, die darauf gefolgt sind.

Darauf dankt er Herrn Karsemeijer für seine anerkennenden Worte in Bezug auf
diese Tagung sowie der Königlichen Niederländischen Veterinärmedizinischen Ge-
sellschaft und der Schriftleitung der „Tijdschrift voor Diergeneeskunde" dafür, dass
sie das Erscheinen einer dieser Tagung gewidmeten Sonderausgabe ermöglicht haben
Zum Schluss dankt er dem Diskussionsleiter, Herr Werkman, den Eingeladenen und
den Tierärzten für ihre Anwesenheit sowie allen, die an der Veranstaltung dieser
Tagung mitgearbeitet haben.

El sefior Van den Born agradece a los confercnciantes el hecho que han querido dar
una exposición asi clara sobre su asunto en breve tiempo. Dice que se alegra de las
discusiones interesantes que han seguido después.

Luego de las gracias al seßor Karsemeijer por sus palabras apreciadoras sobre este
dia y a la Sociedad Real Holandesa para Veterinaria, asî como a la Redacdón de la
„Tijdschrift voor Diergeneeskunde" por Ia posibilidad de hacer salir un numero
especial de este dîa.

Finalmente agradece al seiïor Werkman que ha dirigido las discusiones, a los invitados
y los veterinarios por su presencia y a todos que han colaborado a la organizaciôn de
este dîa.

•Aantal onderzochte varkens	BO— K--	BO K-f-	B04- K- ■	BO— K-f
vanaf i;i-\'61 — 31/12-\'63
227	179	23	13	12
100%	78,85%	10,14%	5,73%	5,28%

Aantal monsters	Uitstrijk I	Uitstrijk 11	Totaal positief
	16-18 uur	40-42 uur
	br. gr. agar	br. gr. agar
	positief	positief
16	10	3	13 (81%)

	Cattalo	Hereford	Cattalo	Hereford
.\\antal gespeend	28	16	28	12
.\\antal dat de mestperiode
van 224 dagen beëindigde	26	16	28	11
Eindgewicht in Ibs. gemid.	396	402	396	372
Variatie	282-464	296-464	260-498	276-430
Gem. dag. gcwichtstoena-
me in Ibs.	2,22	2,45	1,79	1,84
Variatie	0,99-3,01	1,96-2,73	1,23-2,26	1,33-2,06

Streek	Totaal aant.	% bedrijven	-Aant. geval.	% bedrijven
	rundvee-	waarop	p. 100 kopz.-	waarop
	bedrijven	kopziekte	bcdrijven	melkziekte
Het Bildt	424	11.8	138	21.2
Weide- en bouw	2715	8.9	142	27.9
Kleiweide	2593	5.6	135	30.4
Veenweide	2711	8.2	154	25.4
Wouden	8220	13.2	158	19.7
Eilanden	320	5.6	128	16.9
Friesland	16983	10.4	152	23.5
Nederland	177607	11.5	147	16.4

Rode Deen Horsens Vang 17	13029 4.58	595 670	3.58 467
Zwartbonte Iljorring	19	11945 4.63	553 622	3.79 454
Deen Diamant
Jersey Milo	20	9319 6.54	611 692	4.26 397
Zoals hieruit blijkt was de	groep van het Jersey-ras, genaamd Milo, het hoogste in
melkvetproduktie.
Wat betreft het onderzoek	naar de melkbaarheid werden dc volgende cijfers ver-
kregen:
Ras	Melk per	% melk in	Gem. melk-	Gem.
	minuut	de Ic 3 min.	tijd in min.	restmelk
			per koe per	per keer Ib.
			keer
Rode Deen	4.21	75.6	4.0	1.3
Zwartbonte Deen	4.61	81.0	3.5	1.3
Jersey	3.75	84.2	3.1	1.1

Soort monster	.Aantal	Uitstrijk T	Uitstrijk 11	Totaal
	monsters	na lb-18 uur	na 40-42 uur	positief
		positief	positief
Celd. rookworstspecicn	38 *)	7		7
Overige worstspeeiën	86 *)	2		2
Overige worstspeciën	69	4	17	21
("<eld. rookworst	32 *)	0		0
	225	13	17	30 (13.3%)

S. typhi murium	8x	S. heidel berg	2x
S. panama	7x	S. give	2x
S. livingstone	3x	S. .Stanley	2x
S. infantis	2x	S. muenchen	lx
S. bredeney	lx	S. bovis morbificans	lx
S. worthington	lx

Aantal	.Aantal	Aantal	Uitstrijk	Uitstrijk	Totaal	Totaal
monsters	kiemen	monsters	I	11	monsters	worsten
	per gram	M.K.	16-18 uur	40-42 uur	positief	positief
	specie		br. gr.	br. gr.
			agar	agar
			positief	positief
2	2	4	2	1	3	2
2	2 X lO-\'i	4	2	1	3	2
2	2 x 105	4	4	—	4	2

593	S. typhi	2	8 3	0	3	2
	murium
635	S. heidel-	2	8 6	1	7	2
	berg
636	S. heidel-	2	8 8	_	8	2
	berg

Soort monster	.Aantal	Broeiduur	Uitstrijk I	Uitstrijk II	Totaal
	monsters	in sec.	16-18 uur	40-42 uur	positief
			br. gr. agar	br. gr. agar
			positief	positief
harten	16	30	0	0	0
diafragma	16	30	2	0	2
harten	10	60	1	0	1
diafragma	10	60	0	0	0
	52		3	0	3 (6%)

	\'59/\'60	1962	1962
rund	380	281	240
varken	32	74	76
pluimvee	50	112	51
andere dieren	27	43	69

Ras						£
	"3	c a	rt c ^ a				£ u	#	.a
	<	M		s	>	s	O P3	? w	H
Rode Deen		47	842	10529	4.54	478	538	3.80	399
Zwartbonte Deen		23	420	10254	4.32	443	498	3.66	375
Jersey		13	246	7745	6.51	505	573	4.38	340
Totaal der groepen	83	1508	10118	4.72	472	531	3.83	384

Ras	.Aantal	Linker	Rechter	Linker	Rechter	De voor-
	groepen	voor-	voor-	achter-	achter-	kwar-
		kwartier	kwartier	kwartier	kwartier	tieren
Rode Deen	47	22.0	22.4	27.8	27.8	44.4
Zwartbonte Deen	23	22.1	22.2	28.0	27.7	44.3
Jersey	13	23.5	23.6	26.2	26.7	47.1

Ras	Aantal	Dag.	Voeder-	Aanh. %	„Pistol	%
	groepen	gewichts-	eenheden		cut"	mager
		toename	per Ib.		in %	vlees
			gewrichts-
			toename
Rode Deen	6	2.08	1.46	53.5	48.6	70,6
Zwartbonte Deen	2	2.09	1.44	54.9	49.2	71,9
Deense roodbonten	1	2.00	1.47	54.8	48,9	71,8

	Aantal	Aantal		Gem. temp.	Aantal	Aantal		Gem. temp. 4-
	monsters	(%) infer.	Transm.	rel. vocht.	monsters	(%) infer.	Transm.	rel. vocht.
Serie II	(3 p. dier)	monsters	waarde	Mean temp.	per dier	monsters	waarde	Mean temp.
Series II	Number of	Number of	Transmission	(° C) and	Number of	Number of	Transmission	(° C) and
samples	(%) inferior	value	relative	samples	(%) inferior	value	relative
	(3 per animal)	samples		humidity	per animal	samples		humidity
1	45	19 (42)	32±3.2	8°—90%	45	20 (44)	35±3.7	20°—95%
2	60	17 (28)	23±2.1	3°—81%	57	12 (21)	19±1.7	20°—65%
3	60	24 (40)	20±1.8»)	4°—76%	60	31 (52)	28±2.4«)	20°—75%

	Controlegroep	(koud)		1 Proefgroep	(warm)
	(Control -	cold)		(Experiment	- warm)
Serie	I Aantal	d/n-	Standaard-	Aantal	d\|n-	Standaard
	dieren	waarde	fout	dieren	waarde	fout
Series	i I Number	d/n-	Standard	Number	djn-	Standard
	of animals ratio	error	of animals	ratio	error
2	10	1.94	± 0.05	10	1.94	± 0.05
3	10	1.89*)	0.04	10	2.11*)	± 0.03

	Zonder spek (3 x 15)		Met spek (3 x	15)
	(Without lard)		(With lard)
	Transmissiewaarde		Transmissiewaarde
	(transmissionvalue)		(tran,smissionvalue)
Serie II	LDi LD2 LDS	Zijde	LD, LD2	LD:,	Zijde
	Mean transmission value	Side	Mean transmission	value	Side
1	16 21 26	L	20 30	30	R
2	17 20 24	R	15 17	23	L
3	14 22 22	R	22 30	35	L

X\'arianticoorzaak	■Aantal vrij-	Variantie	F (toeval)	P.
	heidsgraden	(variance)	F (chance)	(prob.)
	(Degrees of
	freedom)
Behandeling	1	1423.70	12.37-f-h-F	0.0005<P<0.001
Behandeling x proef	2	788.01	6.S5	0.001 <P<0.005
Volgorde binnen
monster	2	1882.21	16.36-f-f-f	P<0.0005
Proef	2	684.24	5.63-n-	0.001 <P<0.005
Varkens binnen
proef	42	2529.16	21.98 4--1--(-	P<0.0005
Behandeling x
volgorde binnen
monster	2	27.51	0.24	0.50 <P
Proef X volgorde
binnen proef	4	64.00	0.-56	0.50 <P
Behandeling x
monster x proef	4	67.24	0.58	0.50 <P
Toeval	230	115.07	—	— —

Serie II	Rubriek	Rubriek	Transm.	Rubriek	Rubriek	Transm.
	1 en 2	3 en 4	waarde	1 en 2	3 en 4	waarde
Series II	Inferior	Normal	Trans-	Inferior	Normal	Trans-
	qual. vis.	qual. vis.	mission	qual. vis.	qual. vis.	mission
	exam.	exam.	value	exam.	exam.	value
1	5	10	36	6	9	37
2	8	7	30	8	7	39
3	7	8	16	12	3	21
Totaal	20	25	27*)	26	19	32*)
(Total)

Total number	27
Erysipelothrix insidiosa	6
Corynebacteria, miscellaneous germs	19
No bacteria	2
Table II.
Endocarditis single.
Total number	97
Erysipelothrix insidiosa	47
Corynebacteria, miscellaneous germs	41
No bacteria	9

Koe nummer Criteria	1	2	3	4	5 6
Gemiddelde dagpro-					Controle\'s
duktie in liters					niet op.genomen
Berekend over dc
gehele periode	27.4	29.1	11.6	13.1
Gedurende de
periode dat de melk
toxine bevatte	27.2	28.5	11.4	13.3
Gedurende de
periode dat de melk
geen toxine bevatte	27.5	29.5	11.7	13.0
Hoeveelheden melk-
toxine
Totaal	490	1587	433	258	nihil nihil
Per dag berekend
over de pericxje van
melktoxineproduktie	23.3	79.4	20,6	12.3	nihil nihil
Per liter toxische
melk	0.83	2.7	1.8	0.9ï\'>	nihil nihil
Per liter toxische
melk bestemd voor
het toxiciteits-
ondcrzock	0.8	3.5	3.0	1.0	nihil nihil

Eendjes nr.	Melkextracten afkomstig van 1 2 3	koe nr. 4	5	6
1	4- 4-	4-4-4-4-		4-	—	—
2	4- 4-	4-4-4-4-			—	—
3	4- 4-	4- 4-			—	—
4	4- 4-	4 4-	4-4-4-		—	—
5	4- 4-				—	—

Voorbeelden:	Plaat	Aggl.	Coombs	CBR
Dagboek-nr.
3266/57	200	—	400	4-
952/58	100	—•	800	-f
2362/58	500	—	1600	4-
458/58	100	—	3200	4-
Tabel 2.
Voorbeelden:	Plaat	Aggl.	Coombs	CBR
Dagboek-nr.
911/58	100	25	800	4-
3659/58	200	25	1600	4-
218/59	100	25	3200	4-
1648/59	50	12	400	4-

Voorbeelden :	Plaat	Aggl.	Coombs	CBR
Dagboek-nr.
2342/57	200	—.	—.	—.
3282/57	500	25	50	—.
2380/57	200	—	25	—■
3535/57	200	25	25	—
Volgens onze	ervaring zal slechts in een	gering aantal gevallen de plaat-
methode bij positieve sera	te kort schieten (zie tabel 4).
		Tabel 4.
Voorbeelden :	Plaat	Aggl.	Coombs	CBR
Dagboek-nr.
912/58	neg	50	1600
1115/58	neg	neg	800	4-
3388/58	25	100	1600
2003/59	neg	50	400

Maand	7	8	9	10	11	12	1	2	3	4	5	6	7	8 9	10	11	12	1	2	3	4	5	6
Reactie:
Serum agglutinatie				?														?			?	4-	4-
CBR																					4-	4-	4-
Coombstest																					4-	4-	4-
Melkcultuur		—				—											—				1	4-

Reciproque titer		25	50	100	200	400	800	1600	3200	6400
Bloedserum	.Aggl. 37° C	_	—	•	4-	4-	4-	—	—	—
Nr, 807	na
	uitwassing	-1-		4-	4-	4-		—	—	—
	Coombstest	4-	4-	4-	4-	4-	■	4-	4-	4-
Recipioquc titer	10	20	40	80	160	320	640	1280	2560
Mclkserum	Aggl. 37° C	—	—	—		4-	T	—	—	—
Nr, 7	Coombstest	4-	4-	4-	4-	4-	4-	4-	4-	—
Reciproque titer	10	20	40	80	160	320	640	1280	2560
Vaginaalslijm	Aggl. 37° C	—	—	—	—	4-	4-	4-	—	—
Nr, 814	Coombstest	_L	4-	4-	4-	4-	4-	4-	4-	—
Reciproque titer	12	25	50	100	200	400	800
B!oed.serum	Aggl. 37° C	—	—	—	—■	—	—	—
Nr. 1814	Coombstest	4-	4-	4-	4-	4-	—	—
Reciproque titer	10	20	40	80	160	320	640
Vaginaalslijm	Aggl. 37° C	—	—	—		—		—
Nr. 811	Coombstest	4-	4-	4-	4-	4-	•	—■

Rec, titer	12	25	50	100	200	400	800	1600	3200	6400	12800
Teperatuur:
ir. 25	4	4	4	4	3	2	1	0	0	0	0
37	4	4	4	4	3	3	3	2	1	0	0
46	3	4	4	4	4	4	4	3	2	1	0
56	2	3	3	2	4	4	4	4	3	1	0
70	0	0	2	3	4	4	4	4	2	1	0
90	0	0	2	3	4	4	4	3	1	0	U
Coombstest: bij 37° C	4	4	4	4	4	4	4	4	4	3	2

	Af	jglutinatie	titer
		Aantal	Bij 56° C	Bij 56° C	Bij 56° C
			hoger dan	gl lijk aan	lager dan
			37° C	37° C	37° C
Pos.	CBR	280	47,5%	41,07%	11,4%
Neg.	CBR	379	1,6%	20,3 %	78,1%

1 verdunning lager	recente entin.g of infectie
blijft gelijk	infectie
neemt toe	infectie
1133

Coombstest	2 verdunningen	3 en meer verdunningen
	hoger dan de	Widal-titer	hoger dan de Widal-titer
resultaat CBR	positief	negatief	positief	negatief
resultaat van
Widal-reactie
10 AE	2( 2,77%)	70	5(71,43%)	2
24 AE	2( 3,00%)	65	14(82,35%)	3
50 AE	14(39,88%)	22	14(100%)	0
100 AE	5(71,43%)	2	6(100%)	0
>100 AE	28(100%)	0	19(100%)	0
Totaal	51	159	58	5 = 273

	totaal	resultaten der agglutinatie	resultaten der complementbinding
		negatief	dubieus	positief	negauef	dubieus	positief
.Abortusvrij bedrijf, geen enting	695	40,5%	52,3%	7,1%	93,1%	2,6%	4,3%
Abortusvrij bedrijf: enting	1215	4,4%	76,2%	19,3%	94,8%	2,6%	2,2%
Xiet abortus- vrij bedrijf, geen enting	715	41,7%	26,0%	32,2%	49,3%	4,5%	46,2%

	Melkreacties
Aantal dieren met Aantal pos. pos. bloedonderzoek melk- monsters	Melkreacties Abortus-Bang Ringtest	Melkseium-snel agglutinatie	Melkserum- langzame agglu- tinatie bij 56° C	Complement- bindingsreactie	Coombstest
	pos. neg.	niet ander- zocht	pos. neg. niet Dnder- zocht	pos.	neg. niet onder- zocht	pos.	neg. niet onder- zocht	pos.	neg.	niet onder- zocht
156 210	198 12	0	95 113 2	150	54 6	129	72 9	193	10	7
Percentage van 210 met aftrek van de niet onderzochte monsters	94,2 5,7		45,7 54,3	73,5	26,5	64,2	35,8	95,0	4,9

		Onderzoek
	a		b	c
.Aantal onderzochte kalveren	26:\')	1504		416
.Aantal positieve kalveren	11 (4,2%)	216	(14,3%)	63 (15,1%)
Positieve monsters:
Mesenteriale klieren*)	11 (4,2%)	82	( 5,5%)	38 ( 9,1%)
Portale klieren		56	{ 3,7%)	4 ( 1%)
Galblaas	—	111	( 7,4%)	11 ( 2,6%)
Faeces**)	—	72	( 4,8%)	23 ( 5,6%)
\\\'lees	—			1 ( 0,2%)
Middenrif	—	-		3 ( 0,7%)
Milt	—	-		5 ( 1,2%)
Lever	—	—		3 ( 0,7%)

V					1
Mr Mi	L	P	G		1
Mr	L M	P	G	F	1
Mr			G	F	1
Mi					2
Mi	M	P		F	1
Mi	M			F	1
	L	P			1
	M				29
	M		G	F	1
	M			F	5
			G		6
			G	F	1
				F	12

Salmonella-type	Aantal kalveren, waarbij	Percentage t.o.v. het
	dit type werd geïsoleerd	aantal positieve kalveren
S. typhi murium	178	61,4%
S. panama	25	8,6%
S. dublin	17	5,8%
S. muenchen	10
S. give	9
S. taksony	9
S. derby	8
S. livingstone	8
S. new brunswick	8
S. bareilly	6
S. javiana	6
S. oranienburg	5
S. anatum	4
S. Stanley	4
S. bredeney	3
S. worthington	3
S. bovis morbificans	2
S. infantis	2
S. muenster	2
S. newington	2
S. aberdeen	1
S. berta	1
S. braenderup	1
S. brandenburg	1
S. California	1
S. durban	1
S. fresno	1
S. heidelberg	1
S. meleagridis	1
S. newport	1
.V, rubislaw	1
S. san diego	1

v\'arkens				Kalveren
Lokalisatie		.Aantal	Lokalisatie		.Aantal
a*)		2	a*)			9
a -h b*)		3	a	4- b*)		3
a -(- b 4-	c*)	10	a	-h b	-f c*)	2
b		2	a	-1-	c	1
b -1-	c	21		b		8
	c	44		b	4- c	4
					c	11
15 36	75	82	15	17	18	38
18,3% 43,9%	91,5%		39,5%	44,7%	47,4%

.y.	typhi murium	163 (32,8 )	S.	typhi murium	178 (61,4%)
S.	hredeney	58 (11,7%)	S.	panama	25 ( 8,6%)
S.	panama	53 (10,6%)	S.	dublin	17 ( 5,8%)
S.	livingstone	28 ( 5,6%)	s.	muenchen	10 ( 3,4%)
s.	Stanley	13 ( 2,6%)	s.	give	9 ( 3,1%)

3.000	— 4.000	dieren	80% van het totale aantal
4.001	— 5.000	„	70% „ „ „
,5.001	- 6.000	jj	60% „ „ „
6.001	— 8.000	)>	•^0% „ „ „
8.001	— 1 1.000	5)	40% „ „ „
1 1.001	— 15.000	))	^O\'/c „ „
1.5.001	en meer		25%

	M. apri	M. confusus	M. salmi	M. puden- dotectus	all species
% infected animals	33.3%	81.8%	81.8%	54.5%	87.9%
maximum number per animal	31	1530	2020	1592	3559
mean number per animal	2	66	105	83	256
female/male ratio	1.5	3.9	2.5	1.7
% of the total of worms	0.9%	25.8%	41.0%	32.3%	100%