Dr. E. H. KAMPELMACHER, Voorzitter.
W. H. EENINK, Penningmeester.
Dr. P. H. W. TACKEN, Prof. Dr. G. WAGENAAR,
H. L. L. VAN WERVEN en H. J. BREUKINK, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

ADRIGHEM, P. W. M. VAN, Wijzigingen in de activiteit van serumenzymen
en in het LDH iso-enzymenpatroon bij chronische koperintoxicatie bij

BARTELS, A. P. C., Een geval van vermoedelijke eikelvergiftiging bij pinken 245
BEIBOER, O. L., Een studie over hypomagnesemie en de preventie van

BOIS, C. H. W. DE, MUURLING, F. \'en\'WENSING,\' g \'j.\'g;,\'Histologisch
drachtigheidsonderzoek bij het varken door middel van biopsieën van het

Born, J. M. van den. Sluiting 8e Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst 1787
BOSGRA, O. en ROERINK, J. H. G., De preventie der ademhalingsziekten

CLAESSENS, J. P. C., Oriëntering omtrent de oorzaak van het niet of
moeilijk verkrijgen van graviditeit bij zeugen op bedrijven waar K.I. wordt

Med. Biol Verenigingen, 6e federatieve\'vergadering;\'junV\'l965\', Leïden\'49\' «J

Rationalisering Klinkch Laboratorium;nd7;;oek;\' september\'\' 1965 \' \'Leiden ! 146

Rilks Univprs tp t D ot Motoi;„__tt_:_____ ■. .. , ________\' \'-\'^\'"e" \' i^o

Symposium (VIII) Ziekten van \'Di"eren;üi\'nd\'iere\'n,\' \'april\' 1 \'966,\' Leipzi\'g\':.\'."" ! 296

F Diergeneesk. Congres, juli Ï967;\'Parijs 348
LS.F.A. Congres (XIX), oktober 1965, Boekarest ......................... . i2U

Dekker, N. D. m............................................!.........................................

„Diagnose ä distance" (WAGENAAR)..................................................

30, 31, 1133, 1201, 1202, 1203, 1206, 1285, 1287 1345 1348 1423
1424, 1490, 1493, 1499, 1502, 1559, 1616, 1620, 1627 \' \' ,681

Doorlopende agenda 51, 116, 199, 270, 351, 428, 506, 597 673 \'756 830\'
899 964 1021, 1086, 1151, 1217, 1297,\'1361\', 1433, 1507 \',565 \' 1632 1687
SCHOTSMAN) biometrisch onderzoek, BANERJEE-

Draaisma, W. J. J......................... ........................................

Geleidingssysteem en zijn zenuwcomponent in het varkenshart (WENSING) 765
Geslachtsverhouding van kalveren bij de geboorte (BRANDS, BANERJEE-

HENDRIKS, H. J. en KLAZINGA, W., De vlamabsorptiespectrofotometrie
(atomaire absorptiespectrofotometrie) in de veterinaire klinische chemie

HENDRIKS, H. J., KLAZINGA, W. en NOBELS, H. K., De vlamabsorptie-
spectrofotometrie (atomaire absorbtiespectrofotometrie) in de vterinaire

Hernia diaphragmatica traumatica bij het paard (SASSE en KALSBEEK) 1327
HERSCHEL, A., Een beschouwing over enkele veterinaire problemen bij

HERWEIJER, C. H., De „Springrise" bij lamschapën . . ! 391
HERWEIJER, C. H., Het gebruik van phenothiazine en thiabendazole ter

van het vaginale slijmvhes (DE BOIS, MUURLING en WENSING) 1317
Histologische en histochemische waarneiuingen aan het pancreas van twee

in rumen and blood of cattle especially at passing from hay to grass feeding 361
HORST, C. J. G. VAN DER, The content of keto-acids in blood plasma of
cattle at passing from hay tot grass feeding and the relationship with the

Inleiding tot de film „Tollwut, Gefahr für Mensch und Tier" (VERMEULEN) 1732
Isoxsuprine als uterus spasmolyticum bij herkauwers (DE VRIES en

KAMPELMACHER, E. H., GUINÉE, P. A. M., SCHOTHORST, M. VAN
en WILLEMS, H. M. C. C., Experimentele onderzoekingen ter bepaling
van de bij decontaminatie van voedermeien benodigde temperatuur en ver-
hittingstijd ..................................................................................................................................................................373

KAMPELMACHER, E. H., GUINÉE, P. A. M. en KEULEN, a! VAN,
Onderzoekingen naar het voorkomen van Salmonellae bij varkens, gemest

Hernia diaphragmatica traumatica bij het paard (SASSE en KALSBEEK) 1327
Lebmaag dilatatie en dilokatie naar craniaal (VAN DE WATERING,

Onverdiende blaam ............................................................ 41, 118

Directeuren van Vleeskeuringsdiensten ........................... 277, 605, 1518

Pluimveewetenschap ................................................... 520, 605, 606

Kunstmatige inseminatie en Zootechniek ........................... 520, 761, 1518

Aukema, C........................................................................................................................................................512

Bretschneider, Prof. Dr. L. H........................................................................................................832

Koopman, J. J.............................................................................

Koperstatus en fertiliteit bij het rund (CLAESSENS) .....................!!...7 17

Lebmaag dilatatie en dislokatie naar craniaal (VAN DE WATERING
NÉMETH en BREUKINK) ........................................................\' 1473

Lebmaag dislokatie naar links bij een jong stiertje (VERMEULEN en VAN
lERSEL) ............................................

j VEREN) .................................................................................

LITJENS, J. B., HENDRICKX, J. J. M. en GOMMANS, J. H.\' vërgif\'ti-
gmgsverschijnselen bij slachtkuikens ten gevolge van de combinatie 3.5

MISDORP, W. en ELDERS, R. A. R., Paragangliomen bij mens en hond ... 205
MISDORP, W. en SMITS, G. M., Maligne tumoren bij wilde dieren (een

Nooitgedagt, A. J............................................................................3g ^g^

Numans, S. R.......................................................... 589_ 662\', \'746; 747

Openingsrede Be Voorlichtingsdag Veeartsenij kundige Dienst (VAN DEN
........................................................................

Overbeek, J. F.............................................. ...........................

®L0M) ....................................................................................

PETTE, J. W. (zie KHALIL) .................................................................

Pijnappel, J. J..........................................................!!!!! 1016

Postma, C., 326, 328, 393, 479, 480, 584, 586, 658, 659, 661 738 739
743, 816, 820, 823, 884, 886, 889, 890, 1003, 1006, 1007, 1076 \'1077\'
1133, 1204, 1285, 1344, 1348, 1349, 1423, 1425, 1426, 1427, 149l\' 156o\'

„ ...........................................................................:.......! 1618

Algemeen, 252, 326, 393, 738, 816, 884, 1072, 1129, 1201, 1344, 1558, 1616, 1680
Bacteriële- en virusziekten 39, 98, 174, 252, 326, 393, 473, 580, 656, 738,

SCHOTHORST, M. VAN, GUINÉE, P, A. M., KAMPELMACHER, E. H.
en KEULEN, A, VAN, Onderzoek naar het voorkomen van Salmonella-

SWART, F. W. J. en SWART, H. W.F., Parathion intoxicatie en detoxicatie 324
Swart, F. W. J., 396, 397, 473, 477, 580, 583, 742, 944, 949, 1005, 1006,

Tacken, P. H. W.......................................................... 400, 481, 824 1083

Varia 32, 38, 76, 93, 95, 97, 154, 161, 181, 246, 269, 300, 305, 323, 325, 378,
386, 392, 399, 427, 448, 472, 481, 556, 575, 593, 636, 639, 652, 655, 664,
697, 724, 735, 745, 786, 869, 922, 930, 939, 943, 1000, 1002, 1009, 1052,
1080, 11010, 1135, 1137, 1150, 1176, 1191, 1200, 1316, 1531, 1590, 1612,

bepaling van calcium in het bloedplasma (HENDRIKS en KLAZINGA) 155
Vlamabsorptiespectrofotometrie in de veterinaire klinische chemie III. De
bepaling van magnesium in het bloedplasma (HENDRIKS, KLAZINGA

WILSON, S. G. and PERIÉ, N. M., Babesiasis in cattle in the Netherlands
III. Babesia and tick-borne infections in cattle in Zeeland and Groningen
WINTZER, H. J., Over de podotrochlitis chronica aseptica bij het paard ...
Wintzer, H. J................................................................ 657, 1075

Zantinga, J. W................................................. 178, 253, 396, 478

Zuijlen, A. L. van .................................................................. 743

Zwart, D....................................................................................

Zwart, F............................................................... 583, 944, 1347

Na vele jaren in een bescheiden grijze omslag te zijn ver-
schenen, komt ons Tijdschrift vandaag in een nieuw, mo-
dern kleed naar U toe. Met deze uitwendige verandering heeft
het Tijdschrift een „jasje" gekregen, aangepast aan de eisen
van de tijd.

Behalve met een nieuwe jaargang begint aldus deze eerste
aflevering van. 1965 ook met een nieuw omslag. Een reden
te meer om een ogenblik stil te staan, de afgelopen periode
te overzien en de komende uit te stippelen. Het nieuwe om-
slag is één van de vernieuwingen, die de Redactie enkele
jaren geleden vanaf deze plaats heeft aangekondigd. Het is
niet waarschijnlijk, dat deze omslag bij iedere lezer een positief
onthaal zal vinden. Er zijn vele ontwerpen bij de Redactie in
discussie geweest en kritisch bekeken. Het voor U liggende
resultaat is een compromis, dat wij uiteindelijk hebben be-
reikt. Moge dit nieuwe paarse tijdschrift ook in de komende
jaren opnieuw de gemeenschappelijke bron van wetenschap
en inlichtingen zijn voor ons in aantal snel toenemend corps.
In het achter ons liggende jaar werd overigens niet alleen
aandacht besteed aan de uiterlijke vorm van het Tijdschrift.
Weer is een nieuw record gevestigd door het doen verschij-
nen van bijna 1950 bladzijden aan routinenummers en 360
pagina\'s aan extra afleveringen, waarbij nog meer dan voor-
heen alle specialismen in ons beroep aan bod zijn geweest.
De in het begin van het afgelopen jaar gehouden enquête
heeft er in grote mate toe bijgedragen de beleidslijn van de
Redactie te bepalen. Eén en ander heeft ertoe geleid, dat aan
de op te nemen publikaties strengere eisen worden gesteld,
hetgeen soms tot meningsverschillen met de auteurs kan
voeren. De Redactie meent deze moeilijkheden op de koop
toe te moeten nemen, wil het Tijdschrift op verantwoorde
wijze een juist beeld van onze wetenschappelijke activiteiten
kunnen geven. Op de toekomstige auteurs zou de Redactie
gaarne een beroep willen doen om voor eventuele kritiek be-
grip te hebben. Aan de andere kant zal ook in de toekomst
begrip van de lezer moeten worden gevraagd wat betreft de
lengte der artikelen en de daarin verwerkte tabellen. Niet

altijd zijn de resultaten van langdurig wetenschappelijk werk
in een „nutshell" weer te geven.

Om hier iets tegenover te stellen zal in de toekomst getracht
worden, vooral ten behoeve van de practici, nog meer dan
tot nu toe het geval was klinische lessen en zogenaamde
„refresher" artikelen te doen verschijnen.
De actualiteitenrubriek, met groot enthousiasme door collega
Breukink ter hand genomen, voorziet naar wij menen, in een
behoefte. Wil deze bron van maatschappelijk nieuws nog
verder groeien, dan zullen alle leden zoveel mogelijk eraan
moeten medewerken onze actualiteiten-redacteur te helpen
„nieuws" uit binnen- en buitenland te vergaren. Steeds meer
collegae bezoeken vreemde landen, congressen en veterinaire
faculteiten en instituten in het buitenland. Het zal bijzonder
op prijs worden gesteld indien zij de moeite zouden willen
nemen een kort verslag van hun indrukken en ervaringen aan
het Tijdschrift te zenden. Ook hiermede wordt in gedachten
aan het gezegde „onbekend maakt onbemind" een steentje
bijgedragen tot een betere internationale verstandhouding.
Allen, die het afgelopen jaar in welke vorm dan ook een bij-
drage hebben geleverd aan ons Tijdschrift, zeggen wij hierbij
hartelijk dank. Zonder hun medewerking, waarop wij ook
in het komende jaar blijven rekenen, is het bestaan van ons
Tijdschrift niet mogelijk.

Gaarne wenst de Redactie lezers, scribenten en allen, die bij
het tot stand komen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
zijn betrokken, een zeer voorspoedig 1965.

The physiology of the ciliates in the rumen in relation
to their significance for ruminants.

Uit het Instituut voor Veterinaire Farmacologie der Rijks-
universiteit, Utrecht.

De belangstelling voor de pensprotozoën met betrekking tot hun betekenis
voor de gastheer, in casu de gedomesticeerde herkauwer, is de laatste de-
cennia aanzienlijk toegenomen. Zoals hierna nader zal worden oinschreven
is deze toename in belangstelling ten dele te danken aan een meer funda-
mentele aanpak van het probleem.

In de voorgaande periode, te weten vanaf het begin van deze eeuw tot de
dertiger jaren, waren verschillende onderzoekers weliswaar tot enkele uit-
spraken gekomen, waarin enig nut werd toegeschreven aan deze ciliaten;
de algemene conclusie was toch, dat men ze beschouwde als commensale
organismen (Becker, Schulz en Emmerson, 1930; Mo wry en
Becker, 1930).

De groep van Becker staafde deze conclusie met een aantal argumenten,
ontleend aan een gedegen onderzoek. Het algemene principe van hun proe-
ven was, dat men normale dieren vergeleek met dieren wier pensprotozoën
op kunstmatige wijze waren verwijderd. Dit laatste verdient enige toelich-
ting alvorens we in het kort de resultaten van een aantal experimenten
zullen bespreken.

De behoefte om te kunnen beschikken over herkauwers zonder pens-
ciliaten kwam niet in eerste aanleg voort uit de vraag naar hun betekenis,
maar uit de vraag naar de wijze waarop de infectie tot stand komt. Zoals
bekend was het o.a. Mangold (Mangold en Rade ff, 1930) ge-
lukt om aan te tonen, dat voor infectie contact van dier tot dier noodzake-
lijk is en dat althans cysten of vrij levende vormen, zo deze bestaan, een
zeer geringe rol spelen. Mangold gebruikt voor het defauneren (het
verwijderen van de pensfauna) een pens pH-verlagend dieet in de vorm
van een slobber, samengesteld uit mais-, gerst- en havermeel. Na toediening
hiervan gedurende een periode van 14 dagen kon men geen bewegende
ciliaten meer aantonen. Eveneens bleken verschillende chemicaliën, zoals
kopersulfaat en kaliurnchloraat, in staat te zijn de ciliaten te doden zonder
ernstige gevolgen voor de pensbacteriën. Becker gebruikte o.a. koper-
sulfaat. De beste methode om te kunnen beschikken over herkauwers zonder
ciliaten is wel het geïsoleerd grootbrengen van de jonge dieren, waardoor
infectie wordt voorkomen.

1 J. H. Koeman; wetenschappelijk ambtenaar aan dc Rijksuniversiteit te Utrecht;
Biltstraat 172.

Een voor de fysiologen belangrijk gegeven kwam uit de infectieproeven
voort, namelijk, dat de herkauwer ook zonder pens-ciliaten normaal in leven
blijft.

Hiermede keren we terug naar de experimenten van Becker en zijn
medewerkers. Uit balansproeven met geiten verkregen zij gegevens met be-
trekking tot de invloed van de pensfauna op de verteerbaarheid van een
aantal voedselcomponenten. Voor geiten met protozoën vond men de vol-
gende afgeronde waarden: eiwit 70, ruwe vezel 38, hemicellulose 48, pen-
tosanen 50, a-cellulose 51. Werden dezelfde dieren hierna gedefauneerd.
dan vond men: eiwit 68, ruwe vezel 38, hemicellulose 46, pentosanen 50,
a-cellulose 49. Een gering verschil in verteerbaarheid dus.
Een ander experiment betrof een gewichtstoename-vergelijking tussen twee
groepen lammeren, waarvan één groep op normale wijze was geïnfecteerd,
terwijl een tweede groep geen protozoën bevat. Na 19 weken kon geen
significant gewichtsverschil worden geconstateerd (Becker en Eve-
rett, 1930).

De in 1941 gepubliceerde experimenten van Van der Wath en Mv-
b u r g h toonden geen verschil in verteerbaarheid van cellulose en zetmeel
tussen dieren mèt en zonder pensfauna. De door o.a. Usuelli (1930)
waargenomen binnen de protozoën optredende afbraak van door deze or-
ganismen opgenomen zetmeelkorrels was volgens Van der Wath en
M y b u r g h het werk van mede opgenomen bacteriën.
De algemene conclusie was dus, dat de ciliaten die in aantallen van vele
honderdduizenden per milliliter de pens bevolken, moeten worden be-
schouwd als onnutte doch tevens onschadelijke organismen.

Een nieuwe periode brak aan, nadat H u n ga t e in 1942 en 1943 de re-
sultaten van zijn werk publiceerde. Hij slaagde erin om bepaalde ciliaten
in vitro te kweken op een medium, bestaande uit een mineraal-oplossing
aangevuld met gedroogd gras en cellulose. Het nieuwe element in zijn proe-
ven was, dat hij zijn belangstelling richtte op een aantal individuele .soor-
ten en niet, zoals voorheen geschiedde, de invloed van de pensfauna als
geheel onderzocht.

Dit vormde het begin van een ontwikkeling die na 1943 meer algemeenheid
heeft verkregen en waarvan de grondgedachte is, dat een inventarisatie
van de individuele soorteigenschappen van alle microörganismen in de pens
uiteindelijk de informatie kan verschaffen die nodig is om enig inzicht te
verkrijgen in het dynamisch reageren van het pensmilieu als geheel. Deze
ontwikkeling heeft ertoe geleid, dat we nu na twintig jaar weten, dat de
protozoën wel degelijk over belangrijke eigen biochemische activiteiten be-
schikken.

Hun ga te (1942, 1943) hield zich bezig met een belangrijke vraag, nl.
dragen de ciliaten bij tot de vertering van het cellulose. Hij vond dat de
soort Polyplastron multivesiculatum slecht groeide wanneer hij cellulose uit
het medium wegliet. Aangzien echter in zijn cultures een dichte bacterie-
populatie voorkwam, trachtte hij om bacteriën en protozoën op mecha-
nische wijze van elkaar te scheiden om daarna uit de protozoënfractie een
cellulolytische enzymactiviteit te isoleren. Dit gelukte hem. Andere auteurs
beweerden evenwel, dat het cellulase afkomstig was van endogene bacte-
riën, d.w.z. in de ciliaat levende bacteriën.

In 1953 bevestigde S u g d e n de levensduur verlengende invloed van cellu-
lose op cultures van P. multivesiculatum (door haar Metadinium medium
genoemd). Toevoeging van streptomycine verkort de leeftijd van haar cul-
tures van 12 tot 3 ä 4 dagen. Op grond van het al eerder bekend gewor-
den gegeven, dat streptomycine in de door haar gebruikte concentratie niet
toxisch is voor de ciliaten (Heald, Oxford en Sugden, 1952) ver-
onderstelt zij, dat het cellulase inderdaad afkomstig is van intracellulaire
bacteriën.

Nieuw onderzoek van Abou Akkada, Eadie en Howard (1963)
met celvrije extracten van P. multivesiculatum toont opnieuw de cellulo-
lytische activiteit hiervan. Bovendien kan met de toegepaste extractie-
techniek geen enkele cellulase activiteit worden verkregen uit een monster
pensbacteriën dat vele malen meer bacteriën bevat dan mogelijkerwijze in
de protozoënsuspensie kan voorkomen. Het is wel zeer waarschijnlijk, dat
de pens-ciliaat P. midtivcsicu\'atum over een eigen cellulase beschikt. De
resultaten van Sugden wijzen erop, dat mogelijk ten aanzien van andere
celfuncties een afhankelijkheid tot intracellulaire bacteriën bestaat.

Dc afsebcrldc soorten zijn karakteristiek voor de in de pens van de herkauwer aan
te treffen ciliaten. Dasytricha wordt evenals het grotere genus Isotricha (100—160 ju)
gerekend tot de orde der Holotricha, terwijl Epidinium een middelgrote tot grote ver-
tegenwoordiger is van de familie der Ophryoscolecidae (orde Heterotricha). Tot dc
Ophryoscolecidae behoren ook de genera Polyplastron (150—200 n) en Entodinium
(30—100 li) naast enkele andere.
Verklaring der letters:

a. mondopening, b endoplasma. c macronucleus, d. ciliën. e. skeletplaat. f. zetmeel-
korrel. g. vacuole. h. anus.

Met betrekking tot andere enzymen zouden we parallelle ontwikkelinger
kunnen vermelden. Het is echter niet de bedoeling van dit overzicht om
hier te uitvoerig op in te gaan. We zullen ons dan ook beperken tot he:
vermelden van een aantal resultaten.

Een onderscheid zullen we maken tussen de familie der Ophryoscolecider
met onder andere de genera Epidinium, Polyplastron en Entodinium (fig
2) en de orde der Holotricha met onder andere de genera Isotricha en
Dasytricha (fig. 1).

Behalve het reeds genoemde cellulose kunnen ook andere hoogmoleculaire
suikers worden afgebroken door pens-ciliaten. Zo bezitten vertegenwoor-
digers van de ophryoscolecide genera Epidinium, Entodinium en Poly-
plastron hemicellulasen, pectinasen en a-amylasen (A b o u k k a d a.
Eadie en Howard, 1963; Bailey, Clarke en Wright, 1962;
Bailey en Clarke, 1963).

Onder de holotrichen treffen we pectine afbrekende enzymen aan bij Iso-
tricha en een a-amylase bij zowel Isotricha als Dasytricha (Ab o u k
kada en Howard, 1961; Mould en Thomas, 1958).
Ook Oligosacchariden worden door de ciliaten gesplitst. Zo vond men
maltasen bij verschillende ophryoscoleciden en de holotrich Dasytricha
(Bailey en Howard, 1963 a), een sterke invertase activiteit bij alle
holotrichen (Howard, 1959) en vele .andere enzymen als galactosidasen,
cellobiasen en xylobiasen (Bailey en Howard, 1963 b, Abou A k-
kada, Eadie en Howard, 1963; Howard, 1963).
De ophryoscoleciden zijn niet of nauwelijks in staat om oplosbare suikers
uit het milieu op te nemen, dit in tegenstelling tot de holotrichen.

In enkele gevallen kunnen we cytologische waarnemingen correleren met
de gevonden enzymen. Als eerste voorbeeld noemen we de opname van zet-
meelkorrels door Entodinium en Isotricha, hetgeen aansluit op het aan-
tonen van een a-amylase in beide genera. Verder is bekend dat het genus
Epidinium enige voorkeur heeft voor de opname van chloroplasten (Ox-
ford, 1958), terwijl eveneens bekend is, dat de veel in weideplanten voor-
komende galactosyl-glyceriden vooral in deze chloroplasten zijn gelokali-
seerd. Dat we het overigens vrij zeldzaam voorkomende enzym «-galactosi-
dase, dat galactose afsplitst van deze glyceriden, bij Epidinium aantreffen,
complementeert dan ook de waarneming (Bailey en Howard, 1963b).
Boterzuur, azijnzuur en in mindere mate propionzuur zijn belangrijke eind-
produkten van de stofwisseling van de ciliaten (Heald en Oxford.
1963; Gutierrez, 1955; C h r i s t i a n s e n, Q u i n n en B u r r o u g h s,

De wegen waarlangs deze voor de herkauwer van directe betekenis zijnde
vetzuren door de ciliaten worden gevormd zijn nog onbekend (Howard,

Een ander eindprodukt is een reserve polysaccharide (amylopectine), dat
in de ciliaat wordt opgeslagen in de soms aanwezige skeletplaten (grotere
ophryoscoleciden) of als granula in het pla.sma (Entodina en de holo-
trichen). De vorming van dit reserve amylopectine kan zeer snel verkpen
(zie Oxford, 1955). Men heeft deze snelle omzetting wel toegepast in

scheidingsprocessen. De door polysaccharide-opslag zwaar en enigszins im-
mobiel geworden holotrichen laat men bezinken waarna de overige ciliaten
worden gedecanteerd. De fysiologische betekenis van dit ook bij de ophryo-
scoleciden voorkomende reserve-polysaccharide zal later ter sprake komen.
Tot slot zij vermeld, dat enkele oplosbare suikers als mannose en glucos-
amine toxisch zijn voor de holotrichen (Sugden en Oxford, 1952). Dit
laatste verschijnsel is eveneens toegepast in scheidingsprocessen.

Veel minder gegevens zijn bekend met betrekking tot de eiwitstofwisselinj.
Een proteinase en een peptidase zijn gevonden bij Entodinium caudatum
lAbou Akkada en Howard, 1962). De holotrichen bleken niet over
deze enzymen te beschikken. Ook Epidinium ecaudatum en Ophryoscolex-
en Diplodinium-soorten kunnen plantaardige eiwitten metaboliseren (G u-
tierrez en Davis, 1962). Tevens kunnen zowel Epidinium als Ophryo-
scolex aminozuren uit het milieu opnemen, zoals is gebleken uit proeven
met Ci4-gelabeld materiaal. De betekenis van het protozoaire eiwit voor
de herkauwer zal hierna ter sprake worden gebracht. Ammoniak is een
belangrijk eindprodukt van de eiwitstofwisseling van de ophryoscolecideii
(Barnet t en R e i d, 1961).

Met betrekking tot de vetstofwisseling is gevonden, dat de pens-ciliaten zeer
waarschijnlijk zelf (dus niet ten gevolge van de door hen opgenomen bac-
teriën) in staat zijn om onverzadigde vetzuren te hydrogeneren tot minder
onverzadigde en verzadigde vetzuren (Wright, 1959).
Suspensies van holotrichen en Epidinium hydrogeneerden linoleenzuur tot
linolzuur en zelfs tot stearinezuur. Isotricha prostoma hydrogeneerde olie-
zuur tot stearinezuur (Gutierrez en medew., 1962).
Verder kunnen Isotricha en Entodinium simp\'ex een groot aantal vetzuren,
waaronder oliezuur, palmitinezuur en ook lagere vetzuren, in de cel con-
centreren, zoals blijkt uit proeven met gelabeld materiaal. Dit wijst erop,
dat de ciliaten een rol spelen bij de stofwisseling van deze vetzuren (Gu-
tierrez en medew., 1962). Ook bleek uit ditzelfde onderzoek dat tri-
glyceriden kunnen worden gemetaboliseerd. Tributyrine had een stimule-
rende invloed in Warburg-proeven. Op de vorming van vluchtige vetzuren
zoals azijnzuur, boterzuur en propionzuur is al eerder gewezen.

Na deze opsomming van biochemische eigenschappen van de pens-ciliaten
zal het duidelijk zijn geworden, dat in tegenstelling tot wat vroegere
auteurs als Van der W a t h en M y b u r g h beweerden, de ciliaten wel
degelijk over een genuanceerde enzymactiviteit beschikken, en het niet uit-
sluitend de bacteriën zijn die kunnen deelnemen aan de fermentatie van
het gevarieerde substraat dat in de pens wordt aangetroffen.
We moeten nu echter de vraag stellen in hoeverre deze potentiële eigen-
•schappen van de protozoën bijdragen tot de totale metabole activiteit in
de pens. De wijze waarop deze organismen van waarde zouden kunnen zijn
voor de herkauwer kan arbitrair in drie aspecten worden verdeeld.

a. Eindprodukten van de stofwisseling van de ciliaten komen direct vanuit
de pens (resorptie) ter beschikking van de gastheer (vluchdge vet-
zuren). Dat resorpde van deze vetzuren vanuit de pens plaats vindt,
is een vaststaand feit (B a r n e 11 en R e i d, 1961).

b. Eindprodukten van de stofwisseling van de ciliaten komen ter beschik-
king van andere in de pens levende microörganismen (ciliaten of bac-
teriën), waardoor deze metabolieten bijdragen tot de homoiostasis van
pens-flora en -fauna en mogelijk tevens secundair produkten ontstaan

c. Eindprodukten van de stofwisseling van de ciliaten kunnen via de
voedselstroom in lebmaag en darm van de gastheer (gehydrogeneerde
vetzuren, reservepolysacchariden, protozoaire eiwitten) komen.

De mate waarin deze processen bijdragen tot de fysiologie van rund of
schaap is onder meer een functie van het aantal ciliaten dat in de pens
leeft, terwijl ook van belang is uit welke soorten ciliaten de totale popu-
latie is samengesteld (biochemische species-verschillen). De bepaling van
de aantallen en de determinatie van de soorten is dus de eerste taak die
men zich stelt bij een oecologische analyse van de pens.

1. Bepaling van aantallen en He Heterminatie van He soorten ciliaten Hie He pens
bevolken.

Het vaststellen van het aantal is een moeilijke opgave, gezien de hetero-
gene samenstelling van de pensinhoud. De moeilijkheid begint dus hij de
monstername via maagsonde of pensfistel. Daarnaast is de keuze van de
telmethode afhankelijk van de te tellen microörganismen. Zo zal b.v. dc
diepte van een gewone hemocytometer, die 0,1 mm bedraagt, ongeschikt
zijn voor het tellen van de grotere soorten (100 /n en groter), reden waar-
om ook wel telkamers met een diepte van 0,2 mm zijn toegepast (War-
ner, 1956). Vele opgaven van aantallen zijn inmiddels in de literatuur
verschenen. Een samenvatting hiervan geeft S c h u m a c h e r (1962), die
zelf voor het rund een gemiddelde van 206 500 ± 50% infusoriën per milli-
liter pensinhoud vermeld. Het door hem berekende volume van de totale
populatie bedraagt 1/70 van de pensinhoud. In het algemeen worden aan-
tallen vastgesteld die variëren tussen 105 en 106 ciliaten per ml pens-
inhoud.

We zullen op deze plaats niet uitvoering ingaan op de taxonomische en
morfologische problemen die samenhangen met de determinatie van dc
ciliaten. Een geschikte tabel voor determinatie van de Ophryoscolecidae
geeft Dogie 1 (1927). Over het algemeen gesproken domineren de Ento-
dinia in aantalssterkte, gevolgd door de holotrichen (Warner, 1962;
Oxford, 1955). Voor een juiste beoordeling kunnen we niet volstaan
met een feitelijke bepaling van de aantallen en soorten, maar is het ook in-
teressant te weten welke factoren van invloed zijn op de grootte en samen-
stelling van de populatie.

2. Factoren die de grootte en kwalitatieve samenstelling van de ciliaten beïnvloeden.

We zullen achtereenvolgens bespreken 2.1: Beïnvloeding via de voeding;
2.2: Beïnvloeding via bacteriën en 2.3: Invloed van de ciliaten onderling.

Verschillende auteurs hebben gevonden dat de aantallen een dagelijkse
schommeling vertonen (Moir en S o m e r s, 1956; Warner, 1962).
Moir en Somers vinden, dat wanneer de voederfrequentie wordt ver-
hoogd, de dagelijkse aantalsschommelingen minder sterk zijn, terwijl het
totale aantal toeneemt. Volgens sommigen (o.a. Purser en Moir, 1959)
zou dit samenhangen met een meer constante pens-pH. Hongering heeft
een sterke daling van de aantallen tot gevolg (Oxford, 1955; Warner,
1962), waarbij opvalt dat de holotriche soorten het eerst verdwijnen. Be-
langrijk is dus, dat de eetgewoonten van de herkauwer van invloed kunnen
zijn op de samenstelling en grootte van de protozoënpopulatie.
Ook de aard van het voedsel is van betekenis. Een zetmcelrijk dieet doet .
b.v. het aantal Entodinia in sterke mate toenemen (Oxford, 1955). Voe-
dering van klaver aan runderen resulteerde in een toename van Epidinium
ecaudatum (Oxford, 1958). Bij een dergelijke dieetwijziging worden zo-
wel het totale aantal als de soorten samenstelling ingrijpend gewijzigd. Het
afwijken van de samenstelling van de pensfauna bij in het wild levende
herkauwers, zoals het ontbreken van de holotriche vormen bij de hert-
achtigen, staat mogelijk eveneens in verband met de voedselkeuze (S 1 ä-
decek, 1946; W e r t h e i m, 1935).

Op de toxische invloed van langdurige voedering met een geconcentreerd
dieet is al gewezen bij de behandeling van de defauneringsexperimenten
(Mangold en Radeff, 1930).

Het is wellicht interessant om op deze plaats de aandacht te vestigen op
onderzoek dat gedaan is met stoffen als antibiotica en bestrijdingsmiddelen
die via het voedsel in de pens terecht kunnen komen. Schumacher
(1962) heeft de invloed onderzocht van Sulfonamiden en antibiotica op
cultures van Isotricha. Van de onderzochte Sulfonamiden sulfanilamide,
sulfatbiazol, sulfaguanidine en sulfadimidine was alleen de laatstgenoemd-^
in subtberapeutische concentraties toxisch voor de ciliaten. Van de onder-
zochte antibiotica, te weten chloramfenicol, penicilline, streptomycine, Chlor-
tetracycline en Oxytetracycline was Chlortetracycline toxisch, terwijl peni-
cilline en streptomycine in hogere doseringen zelfs een stimulerende invloed
hadden.

Een ander onderzoek (M e 1 n i k o v a, 1959) vermeldt een dergelijke stimu-
lerende invloed van chloramfenicol op een aantal onderzochte soorten ci-
liaten uit de pens.

Cook (1957) vindt, dat de pensvloeistof in staat was om parathion te re-
duceren tot aminoparatbion, waarbij vooral een protozoënrijke fractie actie:
was.

Williams en medewerkers (1963) zien een stimulerend effect op de
protozoën van de bestrijdingsmiddelen sevin, thiodan, dimethoaat en dia-
zinon. De ciliaten produceren onder die omstandigheden evenwel minder
vluchtige vetzuren dan wanneer glucose als substraat wordt aangeboden.

Al eerder is uit het onderzoek van S u g d e n een afhankelijkheid tot de
bacteriën aannemelijk gebleken. Door Gutierrez en medewerker is voor
een aantal soorten ciliaten een zekere preferentie tot opname van bepaalde
bacterietypen vastgesteld. Zo vonden Gutierrez en Hungate (1957),

dat Dasytricha kleine cocci selectief opneemt, terwijl Isotricha prostoma
dit doet met gramnegatieve staafvormige bacteriën (Gutierrez, 1958).
Voor het genus Entodinium werd tenslotte een voorkeur voor diplococci
gevonden (G u t i e r r e z en D a v i s, 1959). Hun ga te (1955) veronder-
stelde al, dat de bacteriën van belang zijn voor de eiwitbehoefte van dc
ciliaten, een mening die door Gutierrez en zijn medewerkers wordt ge-
deeld. De selectiviteit waarmede de verschillende soorten ciliaten bacteriën
opnemen is volgens Gutierrez en Davis een aanwijzing, dat de sa-
menstelling van de pensflora op deze manier van invloed kan zijn op dit;
van de pensfauna.

Zo zou de volgorde waarin de verschillende typen protozoën de pens van
de jonge herkauwer gaan bevolken (eerst Eniodinia en Diplodinia, daarna
de holotrichen en tenslotte de overige ophryoscoleciden) worden bepaald
door de aanwezigheid van het voor ieder genus noodzakelijke bacterietype.
Omgekeerd is beïnvloeding van de bacteriën door de ciliaten eveneens aan-
getoond. Uit onderzoek van E a d i e en H o b s o n (1962) is komen vast
te staan, dat de bacteriepopulatie in lammeren zonder ciliaten aanzienlijk
groter is dan die in dieren met een normale fauna. Experimenteel vonden
zij, dat inoculatie van een monster protozoën direct leidde tot de afname
van het aantal bacteriën. Walker en Hope (1964) die de vertering
van zetmeelkorrels door bacteriën bestuderen, constateren dat de bacterie-
fractie die normaal in staat is om de zetmeelkorrels te verteren, sterk in
activiteit inboet indien Entodinium-s^ecïes aanwezig zijn. Deze zouden de
functie van de bacteriën hebben overgenomen.

Het viel Eadie (1962a) op, dat bij schapen de ciliatenpopulatie was
samengestelde uit een mengsel van holotrichen, Entodinia en grotere ophryo-
scoleciden als Polyplastron, door haar type A genoemd, dan wel uit holo-
trichen, Entodinia en grotere ophryoscoleciden vormen als Epidinium en
enkele andere soorten, door haar aangeduid als type B. Het A-type ver-
toonde een zekere dominantie ten opzichte van het B-type.
Inoculeerde zij schapen die het B-type in hun pens herbergden met een A-
monster, dan verdrong dit laatstgenoemde type alle Epidinia en andere
karakteristieke soorten van het B-type uit het schaap. Een zelfde proef werd
uitgevoerd met kalveren, waar een dergelijk antagonisme eveneens, zij het
in mindere mate, kon worden vastgesteld.

Het is nog niet mogelijk om dit antagonisme te correleren aan verschijn-
selen als voedselconcurrentie, samenstelling van de pensflora of meer di-
recte invloeden.

Een groot aantal factoren is dus van invloed op de grootte en kwalitatieve
.samenstelling van de ciliatenpopulatie, terwijl omgekeerd de ciliaten in-
grijpen in de pensflora, onder andere door de selectieve opname van bac-
teriën. Normaal kunnen dus vrij grote fluctuaties worden verwacht.
We hebben al eerder gesteld, dat op een drietal manieren een nuttige re-
latie ciliaat-herkauwer kan bestaan (type a, b en c, blz. 8), waarbij ieder
type afhankelijk is van aantal en soorten. H u n g a t e berekende uit ge-
gevens van Gutierrez en eigen onderzoek (1955), dat bij een voldoend

grote populatie de produktie aan vluchtige vetzuren door de ciliaten tot
20% van het totaal kan bedragen. Dit is dus een voorbeeld van het type a-
relatie. Het vinden van een zo groot aantal enzymen bij de ciliaten, waar-
door een zeer gevarieerd aantal verbindingen door hen kan worden afge-
broken, leidt ongetwijfeld tot een nauwe relatie tot de pensflora in de zin
van de onder type b genoemde betekenis. Deze is echter moeilijk kwanti-
tatief tot uitdrukking te brengen. Wel heeft een aantal onderzoekers zich
in kwantitatieve zin bezig gehouden met de eindprodukten van de stof-
wisseling van de ciliaten, die via de voedselstroom in het achter de pens
gelegen deel van de digestietractus belanden (type c). Het protozoaire re-
serve polysaccharide, dat met de ciliaten in de lebmaag en darm terecht
komt, zou slechts 1% bedragen van de totale koolhydraatbehoefte van het
schaap (He aid, 1951). Dit reserve polysaccharide is mogelijk van groter
betekenis voor de ciliaten zelf gedurende de periodes van verminderd aan-
bod van substraat. De hoeveelheid eiwit die vanuit een protozoënpopulatie
de gastheer bereikt, is berekend door Gutierrez (citaat H u n g a t e,
1955). Een populatie van 3000 Diplodinia, 3000 Isotricha, 5000 Dasytricha
en 5000 Entodinia per milliter, wat als een zeer lage populatiedichtheid
mag worden beschouwd, stelt 66 gram eiwit ter beschikking van de her-
kauwer, in dit voorbeeld het rund. In dit verband is het interessant dat
McNaught en medewerkers (1954) voor het protozoaire eiwit een zeer
hogere werkelijke verteerbaarheid vonden in vergelijking tot het bacteriëlf.
eiwit (91 tegen 74) bij een ongeveer gelijke biologische waarde (resp. 81
en 80). Verder is gevonden dat het protozoaire eiwit een hoger percentage
isoleucine, leucine, phenylalanine en lysine bevat (Wel Ier, 1957).
Deze kwantitatieve beschouwingen tonen overduidelijk aan, dat de pens-
protozoën een belangrijke bijdrage leveren tot de stofwisseling van de gast-
heer.

Voor de laatste maal dienen we ons echter af te vragen hoe het dan toch
mogelijk is dat de herkauwer ook zonder deze eencellige dieren kan leven.
De constantie in de „overall" activiteit van de pens in vergelijking tot de
nogal ingrijpende variaties in de samenstelling van flora en fauna, heeft
langzamerhand, mede op grond van belangrijke experimentele aanwijzingen
geleid tot het denkbeeld, dat de verschillende metabole processen verzorgd
kunnen worden door meerdere microörganismen. B.v. bacterie en/of ciliaat
en dat een functieovername tussen deze organismen zonder merkbare be-
zwaren kan optreden (Warner, 1962). De laatstgenoemde auteur ver-
onderstelt, dat een groot aantal combinaties van microörganismen mogelijk
is en dat ieder type behoort bij een bepaald dieet, of wordt bepaald door
eet- en drinkgewoonten. Een geringe verandering van de omstandigheden
zou al leiden tot wijzigingen in de microbiële samenleving.
De protoplasmatische bijdrage van de ciliaten aan de herkauwer in de
vorm van een hoogwaardig eiwit mag ons misschien doen besluiten om dc
voorkeur te geven aan de aanwezigheid in het pensmilieu van deze dieren
boven een in metabool opzicht vergelijkbare, uitsluitend uit bacteriën be-
staande populatie van microörganismen.

Het idee als zouden ze oninteressante commensalen zijn is echter wel on-
juist gebleken.

In de jaren dertig was men op grond van een aantal experimenten tot de conclusie

gekomen, dat de fysiologische betekenis van de pensciliaten voor de herkauwer toch
wel zeer gering moest zijn. De vertering van de voedselbestanddelen zou in hoofd-
zaak voor rekening van de bacteriën komen, die zelfs in de ciliaten actief zouden zijn.
Van een eigen enzymacdviteit van de pensfauna zou nauwelijks sprake zijn.
Na 1940 richtte men de belangstelling meer en meer op de individuele genera en
species en niet langer werd de invloed van de totale fauna onderzocht. Het is dank
zij deze meer fundamentele belangstelling, dat we nu weten dat deze dieren over vele
enzymen beschikken die ongetwijfeld een belangrijke rol kunnen spelen bij de ver-
termg van het voedsel van de gastheer, terwijl een groot aantal stofwissehngsprodukten
wordt gevormd dat van directe betekenis is voor de gastheer (vluchtige vetzuren,
eiwitten e.a.). \'

De mate waarin deze eigenschappen van de protozoën tot uitdrukking komen hangt
sterk af van de aantallen en soorten (biochemische speciesverschillen) die voor-
komen. De bepaling van deze aantallen ten einde de bijdrage van de ciliaat in
kwantitatieve zin te benaderen, heeft evenwel een beperkte waarde. Een groot aantal
besproken factoren beïnvloedt namelijk de aantallen die voorkomen.
Dit heeft tot gevolg, dat ook onder relatief constante milieuomstandigheden de po-
pulatiegrootte sterk zal kunnen variëren.

Deze variabiliteit contrasteert met de constantie in de totale metabole activiteit in
de pens. Verschillende onderzoekers hebben gevonden, dat bacteriën en ciliaten en
ook de cilaten onderiing elkaar beïnvloeden, zodat het aannemelijk mag worden
geacht, dat een zelfde totale stofwisselingsacdviteit kan worden veraorgd door een
aantal verschillend samengestelde populaties van micro-organismen.
We mogen dan ook veronderstellen, dat de ciliaten wel degelijk van belang zijn voor
de herkauwer en zeker niet beschouwd mogen worden als commensale organismen.

In the 1930s, a number of experiments led to the conclusion that the Ciliata in the
rumen of ruminants are of little importance physiologically. The food constituents
were assumed to be mainly digested by bacteria which were even believed to be active
in the Ciliata. The fauna of the rumen was regarded as having hardly any enzymatic
activity of its own.

■After 1940, interest was increasingly directed to the individual genera and species and
the effect of the total fauna was no longer studied. As a result of this more basic
interest, these animals are now known to have the disposal of several enzymes which
undoubtedly may play an important role in the digestion of the food of the host,
while a large number of metabolites of direct importance to the host (volatile fatty
acids, proteins, etc.) are produced.

The extent to which these characteristics of the protozoa become apparent will largely
depend on the numbers and species (biochemical differences between the species)
present. The determination of these numbers in order to assess the role of the Ciliata
quantitatively is of limited value, however, as the numbers present are affected by
several factors which are discussed. As a result, the size of the populadon will even
vary markedly under relatively constant environmental conditions.
This variability is in contrast with the constancy of the total metabolic activity in the
rumen. Various investigators found bacteria and Ciliata as well as the Ciliata them-
selves to interact so that an identical total metabolic activity may presumably be
achieved by a number of populations consisting of different micro-organisms.
The Ciliata may accordingly be assumed to be of actual importance to ruminants
and they should certainly not be regarded as commensal organisms.

Vers 1930 on était arrivé, se basant sur un certain nombre d\'expériences, à la
conclusion que le rôle physiologique des ciliats du rumen des ruminants devait
être de bien peu d\'importance. La digestion des composants de la nourriture serait
principalement l\'oeuvre des bactéries qui seraient même actives dans les ciliats.

Il ne serait à peine question d\'une activité enzymatique propre à la faune du rumen.
Après 1940 l\'intérêt se fixa de plus en plus sur les genres et les espèces individuels et
l\'on n\'examina plus l\'influence de la fauna totale. C\'est grâce à cet intérêt plus
fondamental que nous savons à présent que ces animaux disposent de plusieurs
enzymes qui peuvent jouer sans doute un rôle important dans la digestion de la
nourriture de l\'hôte, tandis qu\'un grand nombre de produits métaboliques sont formés
lesquels sont d\'une importance immédiate pour l\'hôte (acides gras volatils, protéines
e.a.).

La mesure dans laquelle ces qualités de protozoaires se révèlent dépend fortement de
leurs nombres et de leurs espèces (differences biochimiques des espèces) qui se
présentent. La détermination de ces nombres afin de pouvoir estimer approximative-
ment dans un sens quantitatif la contribution du cillât, n\'a d\'ailleurs qu\'une valeur
restreinte; c\'est qu\'un grand nombre de facteurs discutés influencent les nombres
qui se présentent.

Ceci a pour conséquence qu\'aussi dans des conditions relativement constantes de
milieu la grandeur de la populadon pourra fortement varier.

Cette variabilité forme un contraste avec la constance dans l\'activité métabolique
totale du rumen. Différents analystes ont constaté que les bactéries et les ciliats,
et également les ciliats mutuellement, s\'influencent les uns les autres, de sorte qu\'on
pourra estimer probable qu\'une même activité métabolique totale pourra être causée
par un certain nombre de populadons de microorganismes de composition différente.
.Aussi pourrons-nous supposer que les ciliats ont une importance effective pour le
ruminant et qu\'il n\'est certainement pas permis de les considérer comme des orga-
nismes commensaux.

In den dreissiger Jahren war man auf Grund einer Reihe von Versuchen zu dem
Schluss gelangt, dass die physiologische Bedeutung der Pansenciliaten der Wieder-
käuer vermutlich eine geringe war. Die Verdauung der Nahnmgsbestandteile sei
im wesentlichen auf das Konto der Bakterien zu zetzen, die sogar in den Ciliaten
aktiv sein sollten. Von einer eigenen Enzymaktivität der Pansenfauna wäre kaum
die Rede.

Nach 1940 wurde das Interesse immer mehr auf die einzelnen Genera und Speeles
gelenkt und wurde der Einfluss der Gesamtfauna nicht mehr erforscht. Es ist diesem
wesentlicheren Interesse zu verdanken, dass wir jetzt wissen, dass diese Tiere über
viele Enzyme verfügen, die zweifellos bei der Verdauung der Nahrung des Wirtes
eine wichti.gc Rolle spielen können, während eine ganze Menge Stoffwechselprodukte,
die für den Wirt von unmittelbarer Bedeutung sind (flüchtige Fettsäuren, Eiweis-
stoffe usw.), erzeugt werden.

Der grad, in dem diese Eigenschaften der Protozoen zum Ausdruck gelangen, wird in
hohem Masse durch die vorkommenden Zahlen und Arten (biochemische Spcciesun-
terschiede) bedingt. Die Bestimmung dieser Zahlen um den Beitrag der Ciliaten in
quantitativem Sinne zu erfassen hat aber einen beschränkten Wert, denn die vorkom-
menden Zahlen werden durch eine ganze Reihe vor erörterten Momenten beeinflusst.
Demzufolge wird die Populationsgrösse auch unter relativ konstanten Umweltum-
ständen beträchtliche Schwankungen zeigen können. Diese Veränderlichkeit bildet
einen Gegensatz zur Konstanz der Gesamten metabolischen Aktivität im Pansen.
Mehrere Untersucher fanden, dass Bakterien und Ciliaten sowie die Ciliaten unterein-
ander sich gegenseitig beeinflussen, so dass es annehmbar ist, dass die gleiche Ge-
samtstoffwechselaktivität durch eine Reihe von verschiedenartig zusammengesetzten
Mikroorganismenpopulationen unterhalten werden kann.

Wir dürfen also annehmen, die Ciliaten seien für den Wiederkäuer von wesentlicher
Bedeutung und dürften keineswegs als kommensale Organismen betrachtet werden.

En los anos treinta se habïa concluido a base de un numero de experimentos que
la importación fisiológica de los ciliatos de la panza de les rumiantes tenia que ser
muy poca. La digestion de los elementos forrajeros correria principalmente por cuenta
de las bacterias, que serian activas en los ciliatos siquiera. No se trataria apenas
de una actividad enzimatica propia de la fauna de la panza.

Después de 1940 el intrés se dirigia mâs y mâs sobre los géneros y especies indi-
viduales y no se examinaba mâs la influencia de la fauna total. Gracias a este interés
mâs fundamental sabemos ahora que estos animales disponen de muchos enzimos
que sin duda pueden jugar un papel importante en la digestion del alimento del
huésped, mientras se forma un gran numero de productos de digestion que tienen una
importancia directa para el huésped (âcidos sebâcicos volâtiles, proteinas y otros).
El grado en que estos carâcteres de los protozoarios se manifiestan, depende mucho de
los mimeros y especies (diferencias de especie bioquimicas) que son présentes. La
determinaciôn de estos numéros para aproximar la contribuciôn del ciliato en sentido
cuantitativo, sin embargo, tiene un valor limitado; o sea un gran numero de los
factores discutidos influencia los numéros que son présentes. Esto tiene la con-
secuencia que tambièn bajo condiciones del ambiente relativamente constantes podria
variar mucho el tamafio de la populación.

Esta variabilidad forma un contraste con la constancia en la actividad metabôlica
total en la panza. Distintos investigadores han encontrado que las bacterias y los ciliatos
y también los ciliatos mutuamente se influencian, asi que se quede considerar acep-
table que una misnra actividad metabôlica puede llegarse por un numero de po-
pulaciones de microbios diferentemente compuestas.

Pues podemos suponer que sin duda alguna los ciliatos son importantes para los
rumiantes y que ciertamiente no se pueden considerar como organismos commensales.

Abou Akkada, A. R. and Howard, B. H.: The Biochemistry of rumen pro-
tozoa. 4. Decomposition of pectic substances. Biochem. J., 78, 512, (1961).
Abou Akkada, A. R. and Howard, B. H.: The biochemistry of rumen pro-
tozoa. 5. The nitrogen metabolism of Entodinium. Biochem. ]., 82, 313, (1962).
b o u A k k a d a, A. R., E a d i e, J. M. and Howard, B. H. : The biochemistry
of rumen protozoa. 7. The carbohydrases of Polyplastron multivesiculatum Biochem.
]., 89, 268, (1963).

Bailey, R. W., Clarke, R. T. J. and Wright, D. E.: Carbohydrases of the
rumen ciliate Epidinium ecaudatum (Crawley) Biochem. ]., 83, 517, (1962).
B a i 1 e y, R. W. and C I a r k e, R. T. J. : Carbohydrase activity of rumen Entodinium

species from sheep on a starch free diet. Nature, 198, 787, (1963).
Bailey, R. W. and Howard, B. H. : The biocliemistry of rumen protozoa. 6.
The maltases of Dasytricha ruminantium, Epidinium ecaudatum (Crawley) and
Entodinium caudatum. Biochem. ]., 86, 446, (1963a).
B a i 1 e y, R. W. and Howard, B. H. : Carbohydrases of the rumen ciliate Epidi-
nium ecaudatum (Crawley) 2. Galastosidase and isomaltase. Biochem. ]., 87,
146, (1963b).

B a r n e 11, A. J. and R e i d, R. L. : Reactions in the rumen. London 1961.
Becker, E. R. and Everett, R. C. : Comparative growths of normal and in

fusoria-free lambs. Am. J. Hyg., 11, (1930).
Becker, E. R., Schulz, J. A. and E m m e r s o n, M. A. : Experiments on the
physiological relationships between the stomach infusoria of ruminants and their
hosts. la, St. Coll. J. Sei., 4, 251, (1930).
Cook, J. W.: In vitro destruction of some organophosphate pesticides by bovine

rumen fluid, ƒ. Agr. Food Chem., 5, 859, (1957).
Christiansen, W. C., Q u i n n, L. Y. and Burroughs, W. : Multiple tube
laboratory technique for studying volatile fatty acid production by rumen protozoa.
ƒ. Animal. Sei., 21, 706, (1962).

D O g i e 1, V.: Monographic der Famihe Ophryoscolecidae. Arch. Protistenk., 59,
7, (1927).

E a d i e, J. M. and H o b s o n, P. N.: Effect of the presence or absence of rumen
cihate protozoa on the total rumen bacterial counts in lambs. Nature, 193, 503,
(1962).

E a d i e, J. M.: Inter-relationships between certain rumen ciliate protozoa. ]. gen.
Microbiol., 29, 579, (1962).

Gutierrez, J.: Experiments on the culture and physiology of holotrichs from the
bovine rumen. Biochem. J., 60, 516, (1955).

Gutierrez, J. and H u n g a t e, R. E.: Interrelationship between certain bacteria
and the rumen ciliate Dasytricha ruminantium. Science, 126, 511, (1957).

Gutierrez, J.: Observations on bacterial feeding by the rumen ciliate Isotricha
prostoma. J. ProtozooL, 5, 122, (1958).

Gutierrez, J. and D a v i e s, R. E.: Bacterial ingestion by the rumen ciliates
Entodinium and Diplodinium. J. ProtozooL, 6, 222, (1959).

Gutierrez, J. and D a v i s, R. E.: Culture and metabolism of the rumen ciliate
Epidinium ecaudatum (Crawley). Appl. Microbiol., 10, 305, (1960).

Gutierrez, J., Williams, P. P., Davis, R. E. and W a r n i c k, E. J.:
Lipid metabolism of rumen ciliates and bacteria. 1. Uptake of fatty acids by
Isotricha prostoma and Entodinium simplex. Appl. Microbiol., 10, 548, (1962).

H e a 1 d, P. J.: The assessment of glucose-containing substances in rumen micro-
organisms during a digestion cycle in sheep. Brit. J. Nutr., 5, 84, (1951).

H e a 1 d, P. J., Oxford, A. E. and S u g d e n, B.: A convenient method for
preparing massive suspensions of virtually bacteria-free ciliate protozoa of the genera
Isotricha and Dasytricha for manometric studies. Nature, 169, 1055, (1952).

H e a 1 d, P. J. and Oxford, A. E.: Fermentation of soluble sugars by anaerobic
holotrich ciliate protozoa of the genera Isotricha and Dasytricha. Biochem. ]., 53,
506, (1953).

H o w a r d, B. H.: The biochemistry of rumen protozoa. 1. Carbohydrate fermentation
of Dasytricha and Isotricha. Biochem. J., 71, 671, (1959).

H o w a r d, B. H.: Metabolism of carbohydrates by rumen protozoa. Biochem. J., 89,
89, (1963).

H u n g a t e, R. E.: The culture of Eudiplodinium neglectum with experiments on
the digestion of cellulose. Biol. Bull., 83, 303, (1942).

H u n g a t e, R. E.: Further experiments on cellulose digestion by the protozoa in
the rumen of cattle. Biol. Bull., 84, 157, (1943).

H u n g a t e, R. E.: The ciliates of the rumen in „Biochemistry and Physiology of
Protozoa". Vol. 2. Ed. Hutner, S. H. and Lwoff, A. Academic Press New York,
1955.

Mangold, E. und R a d e f f, T.: Die Quelle für die Infection des Wiederkäuer-
magens mit Infusoriën. Wiss. Arch. Landw., 4, 173, (1930).

McNaught, M. L., Owen, E, C., Henry, K. M. and Kou, S. K.: The
utilization of non-protein nitrogen in the bovine rumen. 8. The nutritive value of
the proteins of preparations of dried rumen bacteria, rumen protozoa and brewer\'s
yeast for rats. Biochem. J., 56, 151, (1954).

M e 1 n i k o v a, A. D.: Changes in rumen and cecum organisms of sheep caused by
anthelmintics, syntomycin (chloramphenicol) and ethazole (sulfaethidole.) Tr.
Burgatsk Zoovet. Inst., 14, 259, (1959); Abstract; Vet. Bull., 30, 3215, (1960).

M o i r, R. J. and S o m e r s, M.: A factor influencing the protozoal population in
sheep. Nature, 178, 1472, (1956).

Mould, D. L. and Thomas, G. J.: The enzymic degradation of starch by
holotrich protozoa from sheep rumen. Biochem. ]., 69, 327, (1958).

Mo wry, H. A. and Becker, E. R.: Eenperiments on the biology of infusoria in-
habiting the rumen of goats. la. St. Coll. J. Sci., 5, 35, (1930).

Oxford, A. E.: The rumen cihate protozoa: Their chemical composition, meta-
bolism, requirements for maintenance and culture and physiological significance for
the host. Exp. Parasit. 4, 569, (1955).

Oxford, A. E. : Bloat in catde. IX. Some observations on the culture of the cattle
rumen ciliate Epidinium ecaudatum (Crawley) occurring in quantity in cows
fed on red clover. N. Z. J. Agr. Res., 1, 809, (1958).

Purser, D. B. and M o i r, R. J.; Ruminai flora studies in the sheep. IX. The
effect of Ph on the ciliate population of the rumen in vivo. Aust. J. Agric. Res., 10,
555, (1959).

Schumacher, E.: Uber die Wirkung einiger Sufonamide und Antibiotica auf die
Infusorien und die Gärgasbildung im Pansen des Rindes. Habilitationsschrift,
Zürich 1962.

Slâdecek, Fr. : Ophryoscolecidae from the stomach of Cervus elaphus L., Dama
dama L. and Capreolus capreolus L. Vestn. csl. zool. Spolec, 10, 201, (1946).

Sugden, B. and Oxford, A. E. : Some cultural studies with holotrich ciliate
protozoa of the sheep\'s rumen. /. Gen. Microbiol., 7, 145, (1952).

S u g d e n, B. : The cultivation and metabolism of oligotrich protozoa from the sheep\'s
rumen, ƒ. Cen. Microbiol, 9, 44, (1953).

U s u e 1 1 i, F. : Stärkeaufnahme und Glykogenbildung der Panseninfusorien. Wiss.
Arch. Landw., 3, 4, (1930).

VanderWath, J. G. and M y b u r g h, S, J. : Studies on the alimentary tract of
merinosheep in South Africa. VI. The role of infusioria in ruminai digestion with
some remarks on ruminai bacteria. Onderstepoort J. Vet. Sei., 17, 61, (1941).

Walker, G. J. and H ope, P. M. : Degradation of starch granules by some amy-
lolytic bacteria from the rumen of sheep. Biochem. J., 90, 398, (1964).

Warner, A. C. J.: Criteria for establishing the validity of in vitro studies with
rumen microorganisms in so called artifical rumen sytcms. /. Gen. Microbiol., 14,
733, (1956).

Warner, A. C. J.: Some factors influencing the rumen microbial population. ].
Gen. Microbiol., 28, 128, (1962).

Weiler, R. A. : The amino acid composition of hydrolysates of microbial prepa-
rations from the rumen of sheep. Australian J. Biol. Sei., 10, 384, (1957).

W e r t h e i m. P.: Über die Infusorienfauna aus dem Magen von Cervus elaphus
L. Z. Parasitenk., 7, 395, (1935).

Williams, P. P., R o b b i n s, J. D., Gutierrez, J. and Davis, R. E. :
Rumen bacterial and protozoal responses to insecticide substrates. Appl. Microbiol.,
11, 517, (1963).

Wright, D. E.: Hydrogénation of Lipids by rumen protozoa. Nature, 184, 875,
(1959).

Een studie door onderzoek van bloedserum, haar en endo-
metriumweefsel bij melkgevende M.R.IJ-runderen in Midden-
Limburg.

A study by means of examination of the blood serum, hair
and endometrium tissue in Central Limburg.

Het is reeds gedurende vele jaren een door dierenartsen en landbouwkun-
digen vaak gegeven advies om in gevallen van klachten in verband staande
met verminderde fertiliteit bij rundvee op een bedrijf, naast het normale
rantsoen extra koper te verstrekken. Zonder meer kan aan deze maatregel
het eventueel verdwijnen der klachten niet worden toegeschreven. Zelfs in
gevallen waarbij een bloedonderzoek, ingesteld naar aanleiding van gestoor-
de voortplantingsmogelijkheid,, dat duidt op een lage kopertoestand, aan-
leiding is tot het verstrekken van extra koper, is het onverantwoord een
eventueel gunstige gang van zaken aan de verbetering van de kopertoestand
toe te schrijven. De oorzaken van ontstaan en verdwijnen van gehele of ge-
deeltelijke fertiliteitsvermindering bij het rund zijn nog zo onoverzichtelijk,
dat zonder verder onderzoek een invloed van de — volgens de geldende
normen — onvoldoende kopervoorziening op de fertiliteit van het vrouwe-
lijke rund niet duidelijk wordt.

Een voortduren van de bestaande situatie zou tot gevolg kunnen hebben,
dat verkeerde meningen vaste vormen aannemen of twijfels onopgelost blij-
ven. twee situaties waarmee de veehouderij niet is gebaat.

Het element koper behoort tot de groep der sporenelementen, die ook
rnicro-elementen worden genoemd om deze stoffen duidelijk te onderschei-
den van de macro-elementen. Deze laatste worden door plant en dier voor-
namelijk gebruikt als bouwstof van het organisme.

De sporenelementen zijn die elementen, die plant en dier wel nodig heb-
ben, maar als regel slechts in zeer geringe hoeveelheden en dan voorname-
lijk niet als bouwstof van weefsel.

.-üngezien het dier zijn voedsel vooral verkrijgt uit planten en deze op hun
beurt hun voedingsstoffen uit de bodem verkrijgen, is een bepaalde relatie
tussen bodem, plant en dier wel voor de hand liggend. Deze relaüe gaat
echter niet helemaal op, omdat het dier en de plant — en in zekere zin ook
de bodem — levende organismen zijn, waardoor een regulerend vermogen
van elk is te verwachten. Daardoor kan een deficiëntie onvoorwaardelijk
of voorwaardelijk zijn.

2 »*) Dr. J. P. C. Claessens, dierenarts bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren
in Limburg; „Sonnenhuys", Heythuysen.

De gedachte, dat een onvoldoende koperstofwisseling in relatie zou staan
met een verminderd vermogen tot voortplanting, is op grond van litera-
tuurgegevens theoretisch verantwoord te achten.

Seek les (1946, 1956) formuleert de werking van de micro-elementen
in biochemisch opzicht als een onmisbare invloed, die zij mogelijk uitoefe-
nen op de stofwisselingsprocessen, doordat zij bouwsteen zijn voor enzymen,
vitaininen en hormonen of doordat zij bij de werking daarvan behulpzaam
zijn in de vorm van ionen als activatoren.

koper-deficiënte toestand — zouden stoornissen in de voortplanting dan ook
verklaarbaar zijn.

Een verband tussen een endometritis als oorzaak van verminderde vrucht-
baarheid en een koperdeficiënte toestand mag aanwezig worden geacht door
aan te nemen, dat een bestaande endometritis en een hormonale stoornis
elkaar in ongunstige zin kunnen beïnvloeden, waardoor een baarmoeder-
ontsteking een hormonale stoornis kan opwekken of onderhouden öf deze
omgekeerd het ontstaan van een endometrids bevordert of de genezing
daarvan vertraagt. Zou hierdoor een indirect verband tussen een endome-
trids en een onvoldoende kopertoestand verklaard zijn, ook een directe re-
latie mag worden verondersteld.

Bijkerk (1945) toonde nl. bij meerdere andere ontstekingsprocessen bij
het rund een correlatie aan met een verlaagde koperconcentrade in de
lever van geslachte runderen. Bovendien spreken H e i 1 m e y e r et al.
(1941) over een functie van het koper bij de afweer van het lichaam bij
toestanden waarbij het R.E.S. wordt geprikkeld, hetgeen door V a n R a-
venstein (1945) werd bevestigd. Indien koper zou worden verbruikt
bij de afweer tegen een ontsteking (endometritis), waardoor de koper-
status wordt verlaagd, moet omgekeerd rekening worden gehouden met de
mogelijkheid, dat het ontstaan van een endometritis wordt bevorderd of de
genezing daarvan wordt vertraagd tengevolge van een koperdeficiënte
toestand bij het rund.

Het onderzoek werd in praktijkomstandigheden verricht in en rondom dc
gemeente Heythuysen, gelegen in Midden-Limburg, westelijk van de Maas.
Een gebied waar de bodem, behoudens een smalle strook klei langs genoem-
de rivier, voornamelijk uit zand bestaat en de waterhuishouding van laag
gelegen gronden vooral tijdens perioden van veel regenval onvoldoende is.
Voor onderzoek kwamen slechts „gezonde" melkgevende M.R.IJ.-runderen
in aanmerking:

1. die na tenminste twee inseminades niet gravide waren (abnormale
groep: „verminderd fertiel");

2. waarbij tenminste drie maanden na de partus geen oestrusverscbijnse-
len werden waargenomen door de eigenaar (abnormale groep: „ana-
frodisie");

4. die gravide leken na één of meer inseminaties, omdat bij hen geduren-
de tenminste twee maanden na deze behandeling geen tekenen van
oestrus werden waargenomen, maar na opname in het onderzoek niet
gravide bleken te zijn (abnormale groep: „vermeend drachtig");

ó. die werlcelijk gravide waren na niet meer dan twee inseminaties (nor-
male groep: „werkelijk drachtig").
Runderen, waarbij een eenvoudig klinisch onderzoek met inbegrip van
vaginale en rectale exploratie uitwees, dat tumoren of anatomische afwij-
kingen aanwezig waren aan het geslachtstapparaat, werden van het onder-
zoek uitgesloten, zodat voor de groepen 1 t.m. 5 slechts runderen in aan-
merking kwamen die leden aan een endometritis, een hormonale stoornis
of een andere oorzaak van fertiliteitsvermindering, die mogelijk in verband
stond met een koperdeficiëntie. Deze voorwaarden golden echter niet voor
de twee laatst genoemde groepen. De runderen uit de groep „verminderd
fertiel" werden als regel in het onderzoek betrokken op een moment dat
zij in oestrus verkeerden.

Van ± 575 betrokken runderen werd 100 cm^ bloed genomen uit de meik-
ader. In het door stolling van het bloed verkregen serum werd het koper-
gehalte bepaald. Van de symmetrisch ten opzichte van het lichaam ge-
legen, constante plek, liggende tussen de beide hoornbases op het voor-
hoofd werd een haarmonster genomen door deze „kuif\'-haren zo veel als
mogelijk af te knippen met een „kromme schaar". In dit haarmonster
werd eveneens de haarkoperconcentratie vastgesteld. Bij de dieren, die niet
als gravide werden beschouwd op het moment der monstername, werd
met behulp van het apparaat volgens B r u s - t e n T h ij e een stukje
endometriumweefsel genomen en gefixeerd in de vloeistof volgens B o u i n.
Dc chemische bepalingen — wat het kopergehalte van het bloedserum en
het haar betreft — werden verricht in het Laboratorium voor Medisch-
Veterinaire Chemie, terwijl de preparaten voor histologisch onderzoek van
het uterusweefsel werden klaargemaakt in het Pathologisch Instituut, beide

instellingen van de Faculteit der Diergeneeskunde der Rijksuniversiteit ti-
Utrecht").

Het gedachte onderlinge verband tussen koperdeficiëntie, hormonale stoor-
nis en endometritis, alsmede de groepen onderzochte runderen en de mate-
rialen waarvan werd uitgegaan bij het opgezette onderzoek is in bijgaand
schema weergegeven.

Het leek gewenst het kopergehalte behalve in bloedserum ook in haar vast
te stellen, omdat verondersteld werd dat haaronderzoek een inzicht zou
geven in de koperstatus als gemiddelde over een lange periode en betrek-
king zou hebben op een tijd, die voorafging of samenviel met die waarin
de klachten omtrent fertiliteitsvermindering hun oorsprong hadden of an-
dere dieren normaal fertiel waren, hetgeen van belang is in verband met
de door Kruyt (1956) vastgestelde seizoenschommeling van de koper-
status bij het rund. Bloedonderzoek levert slechts een waarde op, die be-
trekking heeft op het moment van monstername.

1. Bestaat er een relatie tussen hormonale stoornis bij het melkgevende
M.R.IJ.-rund en de koperstatus bepaald door onderzoek van:

a. bloed? (In dit geval is de afwijkende koperstatus een gevolg van de
hormonale stoornis als de relatie onder b. niet bestaat.)

b. haar? (In dit geval is de afwijkende koperstatus oorzaak van de
hormonale stoornis.)

2. In welke mate komen endometritiden voor bij melkgevende M.R.IJ.-
runderen, die vrij zijn van brucellose, tuberculose en dekinfecties:

b. die niet in oestrus kwamen binnen een periode van tenminste drie
maanden na de partus?

3. Bestaat er bij het rund een relatie tussen een aanwezige endometritis
en de koperstatus bepaald door onderzoek van:

a. bloed? (In dit geval is de afwijkende koperstatus een gevolg van de
endometritis als de relatie onder b. niet bestaat.)

b. haar? (In dit geval is de afwijkende koperstatus mede oorzaak van
de endometritis.)

4. Hoe is het gesteld met de koperstatus van het melkgevende, normale
M.R.IJ.-rund, in het gedeelte van Midden-Limburg waarop deze studie
betrekking heeft en bepaald werd door onderzoek van:

5. Is er bij het rund een relatie tussen de haarkoperconcentratie en het
gemiddelde bloedserumkopergehalte over de periode, waarin het onder-
zochte haar werd gevormd?

"■) Voor de ondervonden medewerking van resp. Prof. Dr. L. Seekles en Prof.
J. H. ten T h ij e, die mede mogelijk werd door de steun van de Nationale
Raad voor Landbouwkundig Onderzoek T.N.O., wordt hier dank gezegd.

6. Op welk moment voorafgaand aan de haarmonstername correleert de
bloedserumkoperwaarde met de haarkoperconcentratie?

Bij de 111 runderen uit de groep „verminderd fertiel" werd 22 maal
(20%) geen endometritis gediagnostiseerd, terwijl 46 maal (42%) de
diagnose lichte endometritis werd gesteld, 13 maal (12%) tot een matige
endometritis werd geconcludeerd en 30 maal (26%) een ernsdge endome-
tritis werd aangetroffen.

Brus vond in 1954 bij 110 soortgelijke runderen 45 maal (41%) een
matige of ernstige endometritis. Hij toonde tevens aan, dat deze endometri-
tiden oorzaak waren van verminderde kans op graviditeit, hetgeen niet het
geval was met lichte endometritiden. De in de onderhavige studie vastge-
stelde 38% voor deze beide ontstekingsvormen samen komt derhalve over-
een met de gegevens van Brus, waaruit blijkt dat niettegenstaande de
afwezigheid van dekinfecties, brucellose en tuberculose een ontsteking van
het uterusslijmvlies als oorzaak van fertiliteitsvermindering bij runderen
nog steeds van grote betekenis is.

Deze conclusie is echter totaal in strijd met de in 1961 gepubliceerde ge-
gevens van De B o i s. Hij stelde nl., dat endometritiden bij runderen, die
later dan 100 dagen na de partus worden geïnsemineerd, geen invloed heb-
ben op de kans op graviditeit, omdat deze ontsteking dan niet meer voor-
komt.

De in het hier beschreven onderzoek „verminderd fertiel" genoemde run-
deren hadden tenminste 115 dagen geleden gekalfd en bij de meest dieren
was deze periode zelfs veel langer. Het grote verschil met de bevindingen
\\ an D e B O i s is mogelijk verklaarbaar door het verschil in veeslag. Meer
waarschijnlijk is echter - althans voor een gedeelte — dit verschil te ver-
klaren doordat De B o i s uitging van een groep anders te definiëren run-
deren dan in de onderhavige studie het geval was en waarbij de geconsta-
teerde endometritiden mogelijk in verband zijn te brengen met de reeds
toegepaste eerste of tweede inseminatie, vooral in die gevallen dat deze
werd uitgevoerd op een moment dat het dier reeds in de progesteronfase
\\ erkeerde. De resistentie van de uterus tegen een infectie is dan veel kleiner
dan tijdens de oestronfase.

Door VandenHoek (1959) is hierop reeds gewezen en hij wijt dit aan
de aanwezigheid van leucocyten in het endometrium tijdens de eerstge-
noemde fase.

Van de groep „anafrodisie" werd uterusweefsel van 36 runderen histolo-
gisch beoordeeld. Hiervan bleken 13 (36%) geen endometrids te hebben,
19 (53%) leden aan een lichte, 1 (3%) had een matige en 3 (8%) waren
lijdende aan een ernstige endometritis.

Van de groep „nymfomaan" kwamen 28 runderen voor histologisch onder-
zoek in aanmerking. Hiervan bleken 10 (37%) geen endometritis te heb-
ben, 12 (41%) leden aan een lichte, 4 (15%) hadden een een matige, ter-
wijl 2 maal (7%) een enstige endometritis werd geconstateerd.

Een beschouwing, die ondersteund werd door statistische berekeningen¹),
waarbij het voorkomen van mitotische delingen in het klierepitheel van de
uterus en ook de mate van voorkomen van ectadsche klierbuizen in aan-
merking werd genomen, maakte duidelijk, dat mitotische delingen vooral
plaats hebben onder invloed van oestron en dat de frequentie van voor-
komen per rund groter is bij aanwezigheid van een matige of ernstige en-
dometritis.

Deze kennis werd verkregen door het ontbreken van, dan wel het voor-
komen van een gering of een groot aantal mitotische delingen in de groep
„verminderd fertiel" in relatie te brengen met het al of niet tevens aan-
wezig zijn van een endometritis in lichte, matige of ernstige vorm, alsook
in de groepen „verminderd fertiel", „anafrodisie" en „nymfomaan", waar-
bij per groep de invloed van oestron of progesteron van belang was. Ook
werd door middel van de hoeveelheid waargenomen oedeem bij de dieren
uit de groep „verminderd ferdel" vastgesteld of zij in de oestron- of in de
progesteronfase verkeerden, met behulp waarvan werd nagegaan welke van
beide fasen vooral aansprakelijk was voor de kerndelingen.
Het constateren van ectatische klierbuizen werd eveneens in relatie ge-
bracht met de mate waarin oestron van belang was in de groep „vermin-
derd fertiel", „anafrodisie" en „nymfomaan".

Geconcludeerd werd, dat het aantreffen van veel mitotische delingen of
het waarnemen van ectatische klierbuizen in het endometriumweefsel aan-
wijzing is voor het bestaan van een chronische endometritis in matige of
ernstige vorm en/of een hormonale stoornis, afwijkingen die verminderde
fertiliteit kunnen veroorzaken.

Ressang (1954) meent deze mitodsche delingen bij het paard te moe-
ten toeschrijven aan de werking van progesteron.

Het leek moeilijk met de verkregen 555 bloed- en 421 haarkoperconcen-
traties de veronderstelde correlatie te achterhalen tengevolge van de sei-
zoenschommelingen van de koperspiegel in het bloed, waardoor de waar-
den per rund niet betrekking hadden op eenzelfde moment.
De onderzoekperiode, die duurde van 1 november 1958 tot 1 mei 1961.
werd daarom ingedeeld in 10 tijdperken van elk drie maanden en werd
voor ieder tijdperk respectievelijk het gemiddelde berekend van de vast-
gestelde bloed- en haarkoperconcentraties. Bij „terugschuiven" van de be-
rekende gemiddelde haarkoperconcentraties per tijdperk ten opzichte van
de gemiddelde bloedserumkopergehalten van de gelijknamige tijdperken
over een periode van drie maanden, bleek een significante correlatie
(r = -f 0,809; P < 0,05) aanwezig te zijn. Een tennaastebij significante
correlatie bleek te bestaan bij „terugschuiven" over een preiode van twee

1 De ten behoeve van het onderzoek uitgevoerde statisUsche berekeningen werden
verricht door Drs. Schoenmakers van het Zoötechnisch Instituut van de
Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht, waarvoor op deze plaats dank wordt
gebracht.

maanden (r = 0,697; P > 0,05), (r = 0,707 zou nog juist signifi-
cant zijn geweest). Geen relatie bleek aanwezig te zijn bij „terugschuiven"
over een periode van 6 maanden (r = 0,334; P >0,05) en ook niet
wanneer bloed- en haarkopergehalten met elkaar in relatie werden gebracht
die tijdens gelijknamige tijdperken werden verkregen (r = — 0,233;
P > 0,05).

Hieruit kon worden geconcludeerd, dat bij het rund een correlatie bestaat
tussen de haarkoperconcentratie op een bepaald moment vastgesteld en
de bloedkoperconcentratie zoals deze op een moment drie maanden daar-
aan voorafgaand was. Bij de gehouden beschouwing werden o.a. de ge-
gevens gebruikt uit onderstaand staatje.

Het aantal per tijdperk onderzochte runderen en de gemiddelde bloed-
serum- en haarkoperconcentratie per tijdperk.

Number of cattle examined during three periods and the average copper
concentrations in blood serum and hair.

De getrokken conclusie was van groot belang voor het hoofddoel van het
onderhavige onderzoek, omdat het hierdoor mogelijk was een inzicht te
verkrijgen in de koperstatus der onderzochte runderen gedurende een pe-
riode tijdens welke de dieren uit de groepen „werkelijk drachtig", „ver-
minderd fertiel", „anafrodisie", „nyinfomaan" en „vermeend drachtig" res-
pecdevelijk gravide werden, daarbij uitgevoerde inseminaties geen resul-
taat hadden, niet in oestrus kwamen, nymfomaan werden of vermeend gra-
vide werden, dan wel de oorzaak van deze genoemde toestanden haar oor-
sprong had.

De door het tot dusverre beschreven onderzoek verkregen gegevens bleken
echter niet geschikt de correlatie-coëfficiënt per rund vast te stellen. Daar-
toe werd een hieronder te bespreken anders opgezet onderzoek ingesteld dan
waarvan overigens in deze studie sprake is.

Uitgegaan werd van de gedachte, dat de bloedkoperconcentratie van een
rund gedurende een zekere periode bepalend is voor de koperconcentratie
in het gedurende diezelfde periode bij dat rund gegroeid haar.
In dit onderzoek werden betrokken 38 melkgevende, gezonde, niet of sedert
kort gravide zijnde, tenminste 6 weken geleden voor het laatst gekalfd heb -
bende bij de aanvang van het onderzoek en bestaande uit groepen van 3
of 4 runderen, afkomstig van 8 verschillende bedrijven.
Achtereenvolgens werd van deze runderen een eerste, tweede en derde
bloedmonster genomen met telkens één maand tussentijd. De eerste bloed-
monstername had plaats ± 20 dagen nadat de „kuif"-haren waren afge-
knipt. Een maand na de laatste bloedmonstername werden de intussen ge-
groeide haren van de „kuif" weer afgeknipt, waarbij tevens een schatting
werd gemaakt van het percentage wit haar in ieder verkregen haarmonster.
Elk genomen haarmonster was zodoende gevormd tijdens een periode van
bijna 4 maanden, op welke periode eveneens de eerste, tweede en derde
bloedmonstername per rund betrekking had.

Onderstaande grafiek, waarin het verband tussen de aldus verkregen laat-
ste haarkoperwaarden en de gemiddelden van de drie bloedkoperconcen-
traties per rund zijn weergegeven, doet een correlatie veronderstellen voor
haarkoperwaarden lager dan 11,5 mg Cu/kg haar.

Statistisch is deze correlatie zeer significant bij bloedkoperwaarden lager
dan 67,9 y en bij haarkoperwaarden beneden 11,1 mg, (r = -t- 0,706;
P < 0,01), waarvoor toepasselijk is de regressievergelijking: Y = — 0,885
6,18 X en derhalve komt 1 mg Cu meer in haar overeen met 6,18 y Cu
meer in bloed.

Voor haarkoperwaarden van 11,1 mg en hoger en voor bloedkoperconcen-
traties van 67,9 y en hoger geldt de regressievergelijking: Y == 67,933.
Bij bloedkoperconcentraties van ongeveer 68 y of hoger wordt een relatief
grotere hoeveeheid koper in het haar vastgelegd en dit zorgt zodoende met
andere organen voor de uitscheiding van dit element, terwijl een ander ge-

deelte van het beschikbare koper — zoals bekend — als reserve wordt op-
geslagen in de lever.

De door Van der Grift (1955) aangegeven koperconcentratie van
60 y/100 ml serum, die minimaal gewenst wordt geacht om een maximale
koperstofwisseling bij het rund te mogen veronderstellen, komt overeen met
9,7 mg Cu/kg haar.

De invloed van de kleur van het haarmonster op de daarin bepaalde koper-
concentratie.

Een grafische voorstelling, waarin het verband werd weergegeven tussen
het percentage wit haar per monster en de in de totale hoeveelheid be-
paalde koperconcentratie per dier, deed geen invloed zien van het meer of
minder wit zijn van het overigens rode haarmonster op de haarkoper-
concentratie. Door statistische berekening werd een verre van significante
correlatie vastgesteld (r = —0,136; P >0,05).

Sj olie ma (1938 a, 1938 b) vond bij zwartbonte runderen een hogere
concentratie in het zwarte gedeelte dan in het witte gedeelte van het haar-
monster, terwijl Goss en Green (1955) in witte haren gelijke, zo niet
een hogere koperconcentratie, bepaalden in zwarte haren afkomstig van
hetzelfde dier. Genoemde onderzoekers deden echter maar een gering aantal
bepalingen.

Kikkawa et al. (1955) vonden in donker gepigmenteerd haar meer
koper dan in haar dat licht van kleur was en Van Koetsveld (1954)
heeft dezelfde mening waar het sporenelementen in het algemeen betreft.

Om te voorzien in de behoefte aan koper bij een optimale intermediaire
stofwisseling zal in het bloed van het rund een bepaalde minimale con-
centratie aanwezig dienen te zijn.

Koperverlies heeft voortdurend plaats door uitscheiding, vooral via de gal
en wellicht ook door de darmwand, waardoor de faeces betrekkelijk rijk
zijn aan koper. De urine, de melk en het haar bevatten slechts een zeer ge-
ringe hoeveeheid koper.

Aangezien de lever depotorgaan voor koper is, wordt de koperstatus op de
meest juiste wijze weergegeven door de koperconcentratie van leverweefsel
(Gunningham, 1946 a, 1946 b; G o m a r, 1945; Bijkerk, 1945;
Loos more en Allcroft, 1951 en Van der Grift, 1955). S j o 1-
lema (1938 a, 1938 b) vond bij het normale, volwassen rund 100 mg
Cu/kg droge stof gewenst, terwijl andere onderzoekers waarden vaststelden
die varieerden van 10-400 mg/kg.

Van der Grift (1955) bepaalde, dat het kopergehalte van de lever
minimaal 25 mg/kg dient te zijn om de bloedkoperconcentratie op een zo-
danig niveau te handhaven, dat de koperstofwisseling als optimaal mag
worden verondersteld.

Afhankelijk van de toevoer van koper is de regulering van de bloedkoper-
spiegel aan een zekere traagheid onderhevig, zoals door Seekles (1948)
is aangetoond.

Werden voor het nonnale bloedkopergehalte bij het rund aanvankelijk zeer
uiteenlopende waarden van 70-170 y 100/ml serum vastgesteld, door de
onderzoekingen van Van der Grift (1955) is het duidelijk geworden

dat 60 y Cu/100 ml serum minimaal aanwezig dient te zijn om een opti-
male koperstofwisseling te mogen veronderstellen. Hij stelde tevens vast,
dat alleen bloedkopergehalten lager dan 60 y de koperstatus juist weer-
geven, terwijl hogere waarden als regel wel als voldoende moeten worden
beschouwd, maar niet als maatstaf voor de kopervoorraad in de lever kun-
nen dienen.

De koperstatus der onderzochte runderen in deze studie werd beoordeeld
gedurende tijdperken van elk drie maanden. Door middel der bloedkoper-
waarden bleek, dat tijdens 5 van de 8 tijdperken het merendeel der onder-
zochte runderen een koperstatus had, die dermate laag was, dat een opti-
male koperstatus niet mocht worden verondersteld, hetgeen bij beoordeling
der haarkoperconcentraties tijdens 7 van de 8 tijdperken het geval was.
Deze bevinding mocht als een aanwijzing gelden, dat de in het onderzoek
opgenomen runderen zich leenden voor een studie betreffende de correlatie
tussen koperstatus en fertiliteit.

De ter beschikking staande bloed- en haarkoperconcentraties werden ver-
kregen gedurende de zeer droge weideperiode 1959 en de zeer regenrijke
zomer van 1960.

Een beschouwing der gegevens met behulp van de officiële cijfers betref-
fende de neerslag gedurende de gehele onderzoekperiode maakte duidelijk,
dat veel neerslag in het gebied van het onderzoek een zeer ongunstige in-
vloed had op de koperhuishouding van het melkgevende rundvee, terwijl
droge klimatologische omstandigheden de koperstatus gunstig beïnvloedden.
Bool (1961) constateerde bij melkgevende runderen slechts dan een ge-
ringe daling van het kopergehalte in het bloed, als de waterhuishouding
van de bodem niet in orde en tevens de koperconcentratie van de grond
matig of onvoldoende was.

Om deze relatie te achterhalen werden de gegevens gebruikt van alle run-
deren waarvan de bloed- of haarkoperconcentratie bekend was en waarvan
tevens uitsluitsel was verkregen door histologisch onderzoek van — door de
bioptische methode verkregen — endometriumweefsel omtrent het al of
niet aanwezig zijn van een lichte, matige of ernstige endometritis als he"
dier niet gravide was of bekend was dat het dier gravide was en om die
reden aangenomen mocht worden dat geen endometritis aanwezig was ten
tijde van het onderzoek.

De koperstatus, zowel door bloed- alsook door haaronderzoek vastgesteld,
werd afzonderlijk vergeleken tussen de groepen „gravide" geen endome-
tritis (respecdevelijk 131 en 129 waarden), „niet gravide" geen endome-
tritis (respectievelijk 44 en 44 waarden), „niet gravide" lichte endome-
tritis (respectievelijk 76 en 77 waarden), „niet gravide" matige endome-
tritis (respectievelijk 18 en 18 waarden) en „niet gravide" ernstige endo-
metritis (respectievelijk 35 en 36 waarden).

De runderen uit de groep „gravide" konden in dit verband als normaal
worden beschouwd, omdat zij niet lijdende waren aan een endometritis
gezien hun graviditeit en omdat zij een koperstatus hadden, die als nor-

maal was te beschouwen wegens het niet vergevorderd stadium van gravi ■
diteit waarin zij verkeerden bij de monstername.

Uit de grafieken bleken geen opmerkelijke verschillen aanwezig te zijn tus-
sen de verschillende groepen, noch wat betreft bloedkoperconcentraties,
noch wat betreft haarkoperwaarden. Stadstische berekening toonde géén
significant verschil aan tussen de bloedkoperconcentraties van „gravide"
runderen zonder endometrids en „niet gravide" runderen zonder endome-
trids, noch gedurende 6 afzonderlijke tijdperken van elk drie maanden,
noch bij combinatie der tijdperken (P >0,05).

„Niet gravide" runderen zonder endometritis en „niet gravide" runderen
met een lichte, matige of ernstige endometritis bleken bloedkoper concen-
traties te hebben, die tijdens één van de 6 tijdperken significant verschilden
(P < 0,05), terwijl géén significant verschil aanwezig was tijdens één van
de overige 5 tijdperken (P > 0,05). Bij combinatie der 6 tijdperken was
géén significant verschil aanwezig tussen de bloedkoperwaarden der laatst-
genoemde groepen onderling (P >0,05).

Er was een significante correlatie tussen de bloedkopergehalten van „niet
gravide" runderen, zonder of met een lichte, matige of ernstige endome-
tritis gedurende één van de 6 tijdperken van drie maanden (r = — 0,447;
P < 0,05) en de correlatie was niet significant gedurende elk van de ove-
rige tijdperken (r = — 0,028; P > 0,05), (r = — 0,051; P > 0,05),
(r = -f 0,054; P > 0,05), (r = 0,111; P > 0,05), (r = 0,148; P
> 0,05).

Gecombineerd over de 6 tijdperken was de correlatie tussen de bloed-
koperconcentraties van „niet gravide" runderen met of zonder lichte, ma-
tige of ernstige endometritis niet significant (r = — 0,074; P >0,05).

Bij statistische berekening van de haarkoperwaarden der „gravide" runde-
ren zonder endometritis en die der „niet gravide" runderen zonder endo-
metritis was tussen deze groepen géén significant verschil aanwezig, noch
tijdens elk van de 6 tijdperken afzonderlijk (P > 0,05), noch bij combi-
natie der 6 tijdperken (P >0,05).

Het verschil der haarkoperconcentraties was bij stadstische berekening zeer
significant tijdens één der tijdperken (P < 0,01) en significant tijdens één
ander (P < 0,05), terwijl géén significant verschil aanwezig was tijdens de
overige 4 tijdperken afzonderlijk (P > 0,05) tussen de groepen „niet gra-
vide" zonder endometritis en „niet gravide" met lichte, madge en ernsdge
endometritis.

Bij combinering der 6 tijdperken was er tussen de haarkoperwaarden der
laatstgenoemde groepen onderling géén significant verschil (P > 0,05).
De correlatie tussen haarkopergehalten van „niet gravide" runderen zonder
of met een lichte, matige of ernstige endometritis was significant tijdens
één van de tijdperken (r = -f 0,519; P < 0,05) en niet significant gedu-
rende de overige tijdperken afzonderlijk (r = -f 0,348; P > 0,05);
(r = — 0,189; P > 0,05), (r = — 0,186; P > 0,05), (r = 0,131; P >
0,05), (r — 0,137; P > 0,05).

Gecombineerd over de 6 tijdperken was de correlatie tussen de haarkoper-
concentraties van „niet gravide\' runderen zonder of met een lichte, madge
of ernstige endometritis niet significant (r = 0,053; P > 0,05).
Te concluderen was, dat bij het rund een endometrids, ongeacht de ernst
waarin deze aanwezig is, in géén relaUe staat met een afwijkende koper-

status, ongeacht of deze door bloed- of haaronderzoek werd vastgesteld.
De aanwezigheid van een endometritis mag derhalve niet worden geweten
aan een afwijkende koperstatus (volgt uit haaronderzoek), evenmin als een
endometritis een afwijkende koperstatus bewerkstelligt (volgt uit bloed-
onderzoek ).

De relatie tussen koperstatus en verminderde vruchtbaarheid tengevolge
van hormonale stoornis of onbekende oorzaak.

Om deze relatie te achterhalen werden de bloed-haarkoperconcentraties af-
zonderlijk in relatie gebracht, afkomstig van runderen „werkelijk drachtig"
zonder endometritis (respectievelijk 120 en 111 dieren), „verminderd fer-
tiel" zonder en met lichte endometritis (respecdevelijk 65 en 67 dieren),
„anafrodisie" zonder en met lichte endometrids (respectievelijk 28 en 33
dieren), „nymfomaan" zonder en met lichte endometritis (respectievelijK
20 en 22 dieren) en „vermeend" drachtig (respecdevelijk 12 en 12 dieren).
Ook deze beschouwing had plaats door middel van grafische voorstellingen,
die betrekking hadden op 6 tijdperken van elk drie maanden — zowel voor
de bloedkopergehalten, alsook voor de haarkoperwaarden — waarbij géén
opmerkelijke verschillen werden geconstateerd.

Statistische berekeningen toonden een zéér signifcant verschil aan tussen
de bloedkoperconcentraties der verschillende groepen tijdens één der tijd-
perken (P < 0,01), terwijl tijdens de overige 5 tijdperken afzonderlijk géén
significant verschil aanwezig was (P > 0,05)." Gecombineerd over de 6
tijdperken waren de verschillen tussen de bloedkoperconcentraties der ge-
noemde groepen niet significant (F > 0,05). Tijdens de 6 tijdperken af-
zonderlijk was géén significant verschil aanwezig tussen de haarkoperconcen-
traties der verschillende groepen (P j> 0,05).

Geconcludeerd werd, dat verminderde vruchtbaarheid, die te wijten is aan
een hormonale stoornis of een andere niet te onderkennen oorzaak, niet in
relatie staat met een afwijkende koperstatus, ongeacht of deze door bloed-
of haaronderzoek werd bepaald. Een hormonale stoornis mag derhalve niet
worden geweten aan de kopertoestand (volgt uit haaronderzoek), evenmin
als een hormonale stoornis een afwijkende koperstatus tot gevolg heeft
(volgt uit bloedonderzoek).

Aangezien de runderen uit de groep „veiTninderd fertiel" op het moment
der monstername als regel in oestrus verkeerden en de groepen runderen
ook overigens uit niet als normaal te beschouwen dieren waren samenge-
steld, kon uit het gezegde in de vorige zin de uitspraak worden gedaan, dat
toestanden bij het rund als het niet gravide zijn na tenminste twee toege-
paste inseminaties, het in oestrus verkeren, het lijdende zijn aan anafro-
disie gedurende een periode van tenminste drie maanden na de partus,
het nymfomaan zijn zonder dat een matige of ernstige endometritis aan-
wezig is en ook het vermeend gravide zijn gedurende tenminste twee maan-
den na de laatst toegepaste inseminatie, in géén relatie staan met een af-
wijkende koperstatus.

In het algemeen kon worden gesteld, dat verminderde vruchtbaarheid bij
het melkgevend rund, die te wijten is aan een endometritis, een hormonale
stoornis of een andere niet te achterhalen oorzaak in géén relatie staat met
een afwijkende koperstatus.

grafische beschouwingen bleek, dat de verkregen haarkoperwaarden door
het moment van de monstername als regel betrekking hadden op een ge-
deelte van een periode, die van invloed was op de fertiliteit al of niet in
verband staande met een endometritis, een hormonale stoornis of een niet
te achterhalen andere oorzaak van fertiliteitsvermindering.
De genoemde betrouwbaarheid bleek tevens uit de grafieken, waaruit dui-
delijk werd, dat de vastgestelde haarkoperwaarden niet merkbaar werden
beïnvloed door het moment van monstername ten opzichte van dat van de
partus.

1. Indien twee of meer toegepaste inseminades niet tot het gewenste re-
sultaat voeren, is endometritis van grote betekenis bij melkgevende
M.R.IJ.-runderen (38% van de gevallen). (Bij uitsluiting van dek-
infecties, brucellose en tuberculose.)

2. Met een matige of ernstige endometritis bij runderen, die lijden aan
anafrodisie, moet later dan drie maanden na de partus in 10% van
de gevallen rekening worden gehouden. (Bij uitsluiting van dekinfec-
ties, brucellose en tuberculose.)

3. Bij runderen, die lijden aan nymfomanie, dient in ruim 20% van de
gevallen rekening te worden gehouden met de aanwezigheid van een
matige of een ernstige endometritis. (Bij uitsluiting van dekinfecties,
brucellose en tuberculose.)

4. De aanwezigheid van mitotische delingen in het uterine klierepitheel
van het rund is voornamelijk te wijten aan de invloed van oestron.

5. De frequentie van voorkomen van mitotische delingen in het uterine
klierepitheel van een rund wordt bevorderd door het aanwezig zijn
van een matige of een ernstige endometritis.

6. Het aantreffen van veel mitotische delingen in het uterine klierepitheel
of het constateren van ectatische klierbuizen wijst op een toestand van
verminderde fertiliteit bij het rund tengevolge van een hormonale
stoornis en/of een matige of een ernstige endometritis.

7. Bij het rund bestaat een significante correlatie tussen de gemiddelde
bloedkoperspiegel tijdens een bepaalde periode cn de koperconcentratic
van het tijdens die periode gegroeide haar bij bloed.scrum- en haar-
koperwaarden respectievelijk lager dan 67,9 y/100 ml en 11,1 mg/kg.

8. De door haaronderzoek bepaalde koperconcentratie bij het rund is een
weergave van de gemiddelde kopertoestand gedurende de periode,
waarin het haarmonster is gegroeid en correleert in normale omstan-
digheden met de koperconcentratie van het bloedserum op een mo-
ment drie maanden voorafgaand aan de monstername van het haar.

9. Bij kleinere waarden dan 11,1 mg Cu/kg haar en 67,9 y Cu/100 ml
serum geldt de regresievergelijking: Y = 0,885 6,18 X en derhalve
komt 1 mg Cu meer in haar overeen met 6,18 y Cu meer in bloed.

10. Het rund tracht een bloedkoperconcentratie van ongeveer 68 y/ml
serum te handhaven volgens de vergelijking: Y = 67,933.

11. Bij bloedkoperconcentraties hoger dan 68 y/100 ml serum wordt het
haar door het rund als „uitscheidingsorgaan" voor koper gebruikt.

12. De haarkoperconcentratie wordt niet beïnvloed door het percentage
wit haar van het overigens rode haarmonster.

haaronderzoek leent zich een monster verkregen van de plaats op het
voorhoofd, gelegen tussen de beide hoornbases („kuif\'-haar).

14. De koperstatus van de melkgevende, normale M.R.IJ.-rundveepopu-
latie in het gebied van en rondom de gemeente Heythuysen in Midden-
Limburg is dermate laag, dat bij het merendeel der dieren, gedurende
het grootste gedeelte van het jaar geen optimale koperstofwisseling
mag worden verondersteld.

15. Veel neerslag, gepaard gaande met een slechte waterhuishouding en
een twijfelachtige kopertoestand van de bodem, heeft op de koperhuis-
houding van melkgevende M.R.IJ.-runderen een zeer ongunstige in-
vloed, terwijl droge klimatologische omstandigheden deze gunstig be-
ïnvloeden.

16. Een endometritis, ongeacht de mate waarin of de duur tijdens welke
deze aanwezig is bij het melkgevende M.R.IJ.-rund, staat in géén re-
latie met een afwijkende koperstatus.

17. Bij het melkgevende M.R.IJ.-rund bestaat géén relatie tussen de koper-
status en toestanden als — het in oestrus verkeren, het niet gravide
zijn na tenminste twee toegepaste inseminaties, het niet in oestrus
komen binnen een periode van tenminste drie maanden na de partus,
het nymfomaan zijn — zonder dat een matige of ernstige endometritis
aanwezig is en ook vermeende graviditeit onderhoudt géén relatie met
een afwijkende koperstatus.

18. Verminderde vruchtbaarheid bij het melkgevende M.R.IJ.-rund, die
kan worden geweten aan een hormonale stoornis, een endometritis of
een andere niet te achterbalen oorzaak, staat in géén relatie met de
koperstatus.

Er werd een onderzoek beschreven dat tot doel had een eventueel bestaande relatie
tussen koperstatus en verminderde fertiliteit bij het melkgevende rund aan te tonen of
uit te sluiten.

Daartoe werd van een groot aantal runderen, die verminderd ferüel waren, histolo-
gisch onderzoek verricht van door de bioptische methode verkregen endometrium-
weefsel en werd tevens het kopergehalte bepaald in bloedserum en in haar. Eveneens
werd de koperconccntratie bepaald in bloedserum en haar afkomstig van een groot
aantal normaal fertiele runderen.

De correlatie tussen bloed- en haarkoperconcentratie werd vastgesteld, hetgeen van
belang werd geacht, omdat door haaronderzoek een inzicht kon worden verkregen in
de koperstatus ten tijde van de aanwezigheid van verminderde of normale fertiliteit.
De conclusies van de bcschreven studie werden in 18 punten samengevat.

Report on a study designed to show or rule out the existence of a possible relationship
between the copper status and diminished fertility of dairy cattle.
Therefore, histological studies were done on endometrial tissue obtained by biopsy
from a large number of cattle showing diminished fertility, the copper contcnt of
the serum and hair being determined as well. In addition, the concentration of
copper in serum and hair obtained from a large number of normally fertile cattle
was determined.

The correlation between blood and hair coppcr levels was established; this was
believed to be useful as a study of the hair might afford an insight into the copper
status during periods in which fertility is reduced or normal.
The conclusions drawn from this study are summarized in eighteen points.

Un examen a été décrit cherchant à démontrer ou à exclure une relation éventuelle
entre le statut cuprique d\'une part et une fertilité diminuée chez le bétail en lactation
d\'autre part.

A ce but on a exécuté chez un grand nombre de bovins devenus moins fertiles, un
examen histologique du tissu endométrique obtenu par la méthode bioptique et on a
déterminé en même temps la teneur en cuivre du sérum sanguin et dans les poils. En
outre on détermina la concentration de cuivre dans le sérum sanguin et les poils
originaires d\'un grand nombre de bovins normalement fertiles.

La corrélation entre la concentration de cuivre dans la sang et dans les poils fut
établie, ce qu\'on jugeait d\'importance, parce que grâce à l\'examen des poils on put
obtenir une notion du statut cuprique pendant la fertilité diminuée ou normale.
Les conclusions de l\'étude décrite ont été résumées en 18 points.

Es wurde über Untersuchungen berichtet, deren Absicht cs war einen etwaigen Zu-
sammenhang zwischen dem Kupferstatus und einer herabgesetzten Fruchtbarkeit beim
milchgebenden Rind nachzuweisen oder auszuschliessen.

Dazu wurde bei einer grösseren Reihe von Rindern, die eine herabgesetzte Frucht-
barkeit aufwiesen, durch die bioptische Methode erhaltenes Endometriumgewebe
histologisch untersucht und wurde gleichzeitig der Kupfergehalt des Blutserums und
der Haare bestimmt. Auch wurde der Kupfergehalt von aus einer grossen Zahl
normal fruchtbaren Rindern stammendem Blutserum und Haaren ermittelt.
Die Korrelation zwischen der Kupferkonzentration im Blut und in den Haaren wurde
festgelegt, was für wichtig gehalten wurde weil man durch Haarprüfungen zur Ein-
sicht in den Kupferstatus zur Zeit des Vorliegens einer herabgesetzten oder normalen
Fertilität gelangen konnte.

Die Schlussfolgerungen der beschriebenen Untersuchungen wurden in 18 Punkten
zusammengefasst.

Se describia un examen que tenia como objeto indicar una relación eventualmcnte
existente entre el estado de cobre y una fertilidad bajada en la vaca lechera.
Por eso se hacla un examen histológico en un gran numero de vacas que eran menos
fértiles, de tejido del endometrio obtenido por el método bióptico y también se
determinaba el grado de cobre en el suera de sangre y en el pelo. También se
determinaba la concentración de cobre en el suero dc sangre y en cl pelo de un gran
numero de vacas normalmente fértiles.

Se consi.gnaba la correlaciôn entre la concentración de cobre en la sangre y el pelo,
lo que se consideraba importante porque por examen del pelo se podia obtener una
idea del estado de cobre en ticmpo de la prescncia de una fertilidad bajada o normal.
Se resumian las conclusiones del estudio descrito en 18 puntos.

B ij k e r k, R. : Oriënterend onderzoek omtrent de koperstofwisscling van gezonde
en zieke paarden en runderen in verband met het gehalte aan koper van de lever.
Proefschrift Utrecht (1945).
Bois, de, C. H. W. : Endometritis en vruchtbaarheid bij het rund. Proefschrift

Utrecht (1961).
Bool, C. H.: Landb. voorl., 18, 776, (1961).
Brus, D. H. J.: Biopsa Uteri, Proefschrift Utrecht (1954).
Comar, C. L., Davis, G. K. en Singer, L. : /. biol. Chem., 174, 905, (1948).

Grift, J. van der: Het kopergehalte van lever en bloedserum bij het Frics-
Hollandse Rund. Proefschrift Utrecht (1955).

Heilmeyer, L., K e i d e r 1 i n g, W. und S t u w e, G.: Kupfer und Eisen als
körpereigene Wirkstoffe und ihre Bedeutung beim Krankheitsgeschehen Jena
(1941).

Hoek, J. van den: Cyclic Changes in the Bovine Endometrium Proefschrift
Utrecht (1959). y

Kryt, K. J.: Het kopergehalte van de normale melkkoe in de Krimpenerwaard.
Proefschrift Utrecht (1956).

Ravenstein A. H. van: Over de koperstofwisseling bij den mensch en over het
kopergehalte van het bloed bij normale en zieke personen. Proefschrift Utrecht,
(1954).

Doorgaans neemt men aan dat loopstallen de gezondheidstoestand van rundvee
bevorderen. Cijfers die op dit gebied enig houvast bieden zijn echter niet voorhanden.
Er zijn nl. geen vergelijkende proeven genomen, waaruit iets is af tc leiden.
In Zweden en Denemarken besteedt men thans wel veel aandacht aan de bouw
van de stal, om met allerlei hulpmiddelen de gezondheidstoestand van de dieren tc
bevorderen. Een manier om dit te bewerkstelligen is o.a. een scherpe controle, om
zodoende iedere afwijking terstond te onderzoeken en zonodig tc behandelen. Daartoe
heeft rncn cen ruimte nodig, waarin men een verdacht dier kan afzonderen. Deze
ruimte kan het beste in de nabijheid van de melkstal zijn gelegen, omdat afwijkingen
zich daar meestal het eerst openbaren. Vanuit de melkstal moet op een eenvoudige
manier het betreffende dier naar de onderzoekruimte kunnen worden gedirigeerd,
door bv. een hekje in cen andere stand te zetten.

De beschikbare ruimte voor de kalveren verdient alle aandacht, omdat de kalveren
de meest kwetsbare dieren uit de stal zijn.

Een loopstal dient men zo te bouwen dat rust onder alle omstandigheden is ver-
zekerd.

Dieren met uierontsteking mag men niet in de melkstal machinaal melken. Dit moet
met de hand gebeuren in een afzonderlijke ruimte. Ook voor het afkalven kan men
die ruimte gebruiken. Het insemineren kan hier ook plaats vinden.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der
Diergeneeskunde, Utrecht.

Iedere dierenarts kent gevallen waarbij het mogelijk is een „diagnose a
distance" te stellen.

Tetanus bij het paard is een ziekte die in de meeste gevallen op een
afstand kan worden onderkend, terwijl bij het rund b.v. kopziekte in zijn
typische vorm ook meestal geen moeilijkheden zal geven. Zo zijn er nog
wel meer ziektebeelden die in korte tijd kunnen worden gediagnostiseerd.
Men loopt echter het gevaar grote blimders te maken, wanneer het ver-
kregen vermoeden niet door een degelijk onderzoek wordt geverifieerd.
Vooral de jonge dierenarts dient te beseffen dat hetgeen hij soms bij
een oudere dierenarts als „klinische bük\' \'ervaart, niets anders is dan
een goed en nauwkeurig waarnemen van verschillende symptomen en
bovendien het juist waarderen en interpreteren van hetgeen is waar-
genomen.

Nogmaals, iedere snelle diagnose zal door een nader onderzoek moeten
worden gecontroleerd. Dat men echter alleen al door het waarnemen van
een patiënt een vrij vergaande diagnose kan stellen leert ons het volgende
geval.

Op 25 mei 1964 werd ons een zwart-bonte 8 jaar oude koe ter onderzoek
aangeboden, welke sedert 3 weken het verschijnsel diarree vertoonde, welke
te mager werd en te weinig melk gaf.

Terwijl wij de koe op enige afstand stonden te bekijken viel ons een 4-tal
symptomen op, die de moeite waard waren om nader te worden overwogen.

1. Het viel direct op, dat het dier heftige diarree iiad. Niet alleen was de
achterhand bezoedeld met dunne faeces, maar geregeld produceerde de
koe plassen waterdunne mest. De faeces stonken niet, vertoonden geen
abnormale kleur, terwijl er geen vellen in voorkwamen.

2. Het dier was mager, maar het zag er goed verzorgd uit; ook het baar-
kleed glansde nog beiioorlijk.

4. De patiënt vertoonde oedemen. Niet alleen was er onder de kaak een
klein kwabje oedeem waar te nemen, maar ook het kossum was vol en
het zwabberde zo, dat aan de aanwezigheid van oedeem niet behoefde
te worden getwijfeld.

Voor het stellen van een diagnose is het nodig, dat men zich voor ieder
symptoom afvraagt op welke ziekte, resp. ziekten, een dergelijk symptoom
kan wijzen.

1 Prof. Dr. G. Wagenaar; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat
172, Utrecht.

Daarnaast is het noodzakelijk, dat men een ziektebeeld tracht te vinden,
dat alle aanwezige symptomen kan vertonen. Men moet zich hierbij echter
realiseren, dat een dier aan meer dan één ^iekte kan lijden. Dit laatste komi
pas in aanmerking als men voor het geheel der aanwezige symptomen geen
redelijke verklaring kan vinden.

Wil men snel diagnostiseren, dan is het nodig dat men uitgaat van dat
symptoom dat het kleinste aantal mogelijkheden in zich bergt.
Terugkerend naar onze koe moeten wij vaststellen, dat bet verschijnsel
diarree, hoewel belangrijk, ons niet snel verder brengt. Het aantal ziekten
waarbij diarree kan optreden is zo groot, dat wij daarmee niet vlug tot een
diagnose kunnen komen.

Uit het feit dat het dier weliswaar mager was, maar toch nog goed glansde,
mag met enige voorzichtigheid geconstateerd worden dat het dier niet lij-
dende was aan een echte chronische ziekte. Veel verder bracht ons dit niet.
Dit zelfde gold voor het feit dat het dier met een iets opgebogen rug stond.
Vele zieke koeien staan met een iets gebogen rug. Dit kan wijzen op on-
behagen, op pijn in de borst of buik en ook wel op pijnlijke processen in
de wervels.

Wij vonden bij de koe oedeem onder de kaak en in het kossum. Dit zijn
predilectieplaatsen voor het ontstaan van oedeem bij het rund.
Bij dergelijke oedemen kan men onderscheid maken in:

Een stuwingsoedeem ontstaat als het hart zijn functie onvoldoende uitoefent
of kan uitoefenen.

De oorzaken kunnen hierbij in het hart gelegen zijn, maar ook daarbuiten,
zoals b.v. bij borstholtetumoren. Hoe het ook zij, er behoort bij een stu-
wingsoedeem ook een verhoogde tensie te beslaan van de venae jugulares.
Wanneer wij onze patiënt wat nauwkeuriger bekijken dan zien wij geen
stuwing van de vena jugularis. Bovendien zien wij bij de borstingang een
hele rustige fysiologische venepols van 72 per minuut. Hierdoor kunnen
wij het hart als oorzaak van het oedeem wel uitsluiten.
Er blijft ons nu over een oedeem tengevolge van een hydremie.
De verklaring voor het verschijnsel oedeem is niet eenvoudig. In de weefsels
vindt een uitwisseling van componenten plaats tussen het plasma in de
capillairen en de interstitiële vloeistof. Deze media zijn gescheiden door de
wand van de capillairen welke water, anorganische ionen en kleine orga-
nische moleculen (glucose, aminozuren, ureum) doorlaat, terwijl de grot ;
organische moleculen (eiwitten) meestal de wand niet passeren.
De weefsel- of interstitiële vloeistof gaat aan de veneuze kant van het haar-
vatennet weer over in de venen. Het is bij de mens bekend, dat er, afhanke-
lijk van de functie van de organen, per dag tussen 1200 en 6000 liter vloei-
stof de vaten verlaat en er later weer in terugkomt.

Het evenwicht tussen de interstitiële vloeistof en de inhoud van de vaten
wordt gereguleerd door middel van de osmotische druk en de hydrostatische
druk in de weefsels, resp. in de vaten. De waterverplaatsing bij deze pro-

cessen staat vooral onder invloed van het Na-ion en van het albumine.
Toestanden, gepaard gaande met veneuze stuwing kunnen worden ver-
ergerd door Na- en waterretentie in de nier. De bloedhoeveelheid neemt
dan toe, waardoor opnieuw de veneuze druk verhoogd wordt. Bij onze pa-
tiënt was er geen stuwing zodat aan het Na-ion niet direct gedacht be-
hoefde te worden.

Hydremische toestanden worden bij het rund vaak veroorzaakt door een
laag totaal eiwitgehalte. Vooral het albumine kan een grote hoeveelheid
water vasthouden. Wanneer er dan ook een laag albuminegehalte in het
serum bestaat, is de kans groot dat er gemakkelijk water de vaten verlaat,
met als gevolg oedemen. Oedemen ontstaan het eerst daar waar de weefsel-
druk gering is. Wij zien oedemen dan ook het eerst ontstaan op de pre-
dilectieplaatsen en wel aan het kossum en onder de kaak.
Op grond van deze overwegingen kunnen wij het vermoeden uitspreken,
dat er bij onze patiënt een hydremische toestand zal bestaan, veroorzaakt
door een laag eiwitgehalte van het serum en vooral van het albumine.

b. Een tekort aan eiwit door onvoldoende opname van eiwitbouwstenen
uit het voedsel.

c. Een verlies aan eiwit langs een abnormale weg, b.v. via de nieren.
ad. a: Uitwendig bloedverlies was bij onze patiënt niet geconstateerd. Toch

zou er wel bloedverlies kunnen optreden door parasitaire ziekten,
b.v. distomatose en maagdarmwormen (Haemonchus contortus).
ad. b: Ernstige resorptiestoornissen kunnen er optreden bij een chronische
enteritis. Wat dit betreft moet men denken aan paratuberculose en
ook aan ernstige worminfecties.
ad. c: Bij iedere nefritis treedt een verlies aan eiwit op. Er moet echter een
sterk verlies aan eiwit optreden wanneer dit op den duur tot een
laag eiwitgehalte in het serum wil leiden.
Wanneer wij bovengenoemde mogelijkheden eens overzien, dan kunnen wij
de parasitaire ziekten haast wel uitsluiten. Maagdarmwormen spelen bij
het volwassen rund niet zo\'n grote rol, terwijl het optreden aan het einda
van de staltijd toch wel erg onwaarschijnlijk is. Met chronische distoma-
tose is dat wat anders, men ziet dan echter meestal dorre, vermagerde die-
ren die het de gehele staltijd al minder goed gedaan hebben.
Paratuberculose zou mogelijk zijn, maar ook hierbij is het proces meestal
meer chronisch, terwijl oedemen alleen maar in het laatste stadium van
de ziekte worden waargenomen.

Er rest ons dus slechts een nefritis. Bij een pyelonefritis treedt er eiwitverlies
op, maar meestal zijn er veel meer opvallende symptomen, o.a. bloed in
de urine.

De meeste kans bestaat er, bij onze koe, op een amyloïdncfrose of zwavel-
nier.

Zo redenerend en kijkend kwamen wij bij onze patiënt tot de diagnose:
nieraandoening, vermoedelijk een amyloïdncfrose.

Het spreekt vanzelf, dat een dergelijke diagnose door een nader onderzoek
moet worden geverifieerd.

De slijmvliezen waren wat bleek, de lymfklieren vertoonden geen afwij-
kingen. Geen afwijkingen aan het respiratieapparaat.

Behalve de oedemen werden er geen afwijkingen aan het circulatieapparaat
gevonden. Mogelijk was er een wat harde 2e hartetoon.
Er was geen foetor ex ore, de pensbewegingen waren wat vertraagd, de pijn-
proeven verliepen negatief, de boekmaaggeruisen waren aanwezig. Er waren
geen lebmaagafwijkingen te constateren. De leverpercussie was normaal.
Bij rectaal onderzoek was een wat grote, harde en wat afhangende linker
nier te voelen. De rechter nier reikte tot ver naar achteren. Er waren geen
verdikte ureteren té voelen.

Het urine-onderzoek leverde de volgende afwijkende waarnemingen op:
s.g.: 1.011 (te laag), eiwit: positief (40/„o!), in het sediment bevonden zich
veel niercellen.

Het bloedbeeld wees duidelijk op een ontstekingsproces: 22.000 witte bloed-
cellen; polymorfkernige leucocyten 64 (jeugdv. 8, staafk. 4, segm. 52);
lymfocyten 35 en eosinofiele leucocyten 1.

Het ureumgehalte van het serum was sterk veihoogd, nl. 145 mg%; de
Na- en K-waarden waren normaal.

Het onderzoek van het serum op eiwit en de eiwitfracties leverde een sterk
verlaagd percentage totaal eiwit op, nl. 2,8 mg% (normaal 7 a, 8 mg%).
De verdeling van de fracties was als volgt: albumine 15,5% (normaal
± 42%); a-globulinen 34,6% (normaal ± 13%); ^-globulinen 16,7%
(normaal ± 12%) en y-globuHnen 33,3% (normaal ± 33%).
Wij zien hier dus een opmerkelijk laag totaal eiwitgehalte, met in de ver-
deling van de verschillende componenten een verhoudingsgewijs hoog per-
centage a-globulinen.

Voor zover ons bekend, is een zeer sterke verhoging van het percentage
«-globulinen, gepaard gaande aan een verlaging \\ an het albuminegehalte,
een duidelijke aanwijzing in de richting van een amyloïdnefrose.
De diarree berustte natuurlijk op een uitscheidingsenteritis.
Teneinde de diagnose tc kunnen bevestigen werd uit de rechter nier een
biopsie genomen. Hieraan bevestigde de patholoog-anatoom onze diagnose:
amyloïdnefrose (zwavelnier).

De schrijver beschrijft aan de hand van een ziektegeval dc diagnose aniloïdnefrose bij
een rund.

Op 31 juli 1964 werd op verzoek van de praktizerende dierenarts een
kwartiermonsteronderzoek ingesteld op het bedrijf van J. v. H. te P. (hand-
melkbedrijf).

De klachten van de eigenaar hadden betrekking op de uitbetaling volgens
levering van derde klas melk (reductase). Onze hulp werd door de prac-
ticus ingeroepen, omdat er uitwendig geen veranderingen aan de melk
waarneembaar waren en de uiers bij een klinisch onderzoek normaal ble-
ken, uitgezonderd het rechter voorkwartier van koe Tiny, maar hiervan
werd geen melk geleverd.

Van de 27 onderzochte runderen werd een Strept. agalactiae-infectie aan-
getoond bij 7 runderen aan één kwartier, bij 6 aan 2 en bij 1 koe aan 3
kwartieren. Het celgehalte, uitgevoerd volgens de Brabantse Mastitis Reac-
tie (B.M.R.) vertoonde geen afwijkingen, behalve bij koe Tiny R.V.

Tijdens de droogstand voor het 7e kalf kreeg ze R.V. een tepelverwonding, ogen-
schijnlijk niet ernstig. Bij het kalven (± 4 maanden geleden) bleek echter, dat de
tepelopening dichtgegroeid was, hetgeen toen door de practicus werd verholpen.
De melk uit dit kwartier was normaal van kleur, maar bevatte veel „vlokjes." Het
gehele kwartier voelde knobbelig aan. De melk van alle kwartieren werd sindsdien
gebruikt voor de kalveren en varkens. Volgens de eigenaar was de koe nóch vóór,
nóch na het kalven ziek geweest.

Het culturele onderzoek van de melk R.V. wees sterk in de richting van
een in reincultuur gegroeide Pasteurella-\'mfectie (geur en groeiwijze op
de runderbloedagarplaat). Op het H.E.T.-medium werd geen groei ver-
kregen.

Bij het voortgezette biochemische onderzoek bleek er sprake te zijn van een
Pasteurella multocida-miectie (o.a. zuurvorming int glucose, mannose,
saccharose en galactose en niet uit lactose, raffinose, maltose en trehalose;
indolvorming; nitraatreductie).

Uit het sputum van de kalveren, met deze melk gevoerd, konden geen
Pasteurellae gekweekt worden. De kalveren en ook de varkens vertoonden
klinisch geen afwijkingen en hadden het volgens de eigenaar „goed ge-
daan".

Door de practicus werden alle kwartieren, die bacterieel geïnfecteerd wa-
ren, inclusief Tiny R.V., tweemaal, met een tussentijd van 48 uur, met een
penicilline-streptomycine preparaat behandeld.

1 J. M. F. Saes; dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Limburg; „Sonnenhuys", Heythuysen (L.).

Bij een controle-onderzoek op 7 september 1964 (inmiddels werd de ge-
leverde melk weer als eerste klas gewaardeerd) kon uit geen enkel kwar-
tier culturele groei verkregen worden. Slechts bij Tiny R.V. lukte het na
48 uur bebroeden bij 37° nog enkele kolonies Past. multocida te kweken.
Deze melk vertoonde macroscopisch geen afwijkingen meer, hoewel bet
celgehalte nog zeer hoog was (B.M.R.: ).

Thörne en Nillson beschreven in 1962 ook een geval van bovine
masdtis, veroorzaakt door Pasteurella multocida.

Beschreven werd een geval van mastitis bij het rund, veroorzaakt door Pasteurella
multocida. Bij de kalveren en varkens, met deze melk gevoerd, konden geen nadelige
gevolgen aangetoond worden.

Description of a case of bovine mastids caused by Pasteurella multocida. Calves and
pigs, fed vvrith this milk, showed no harmful effects.

T h Ö rn c, T. en N i 1 1 s o n, P. O.: Bovin mastit med fynd av Pasteurella multocida.
Nord. Vet. Med., 14, 231, (1962).

Gedurende 10 jaar zijn twee groepen koeien onderling vergeleken. Een groep is al
die tijd gehouden in een open loopstal, terwijl de andere groep constant aangebonden
op een grupstal stond. De groepen werden alleen door eigen aanfok aangevuld en
de kalveren eveneens in een open loopstal of een gesloten stal opgefokt. Deze
groepen zijn op verschillende punten onderling vergeleken.
Gezondheid en vruchtbaarheid.

Tegen de verwachting in bleken de dieren in de open loopstal niet gezonder en
vruchtbaarder te zijn dan de grupstalgroep. Het aantal storingen in de vruchtbaar-
heid was alleen in het eerste jaar bij de grupstaldieren iets groter. Er konden geen
duidelijke verschillen aangetoond worden in de bevruchüngsresultaten en de tussen-
kalftijd. Ook ten aanzien van de levensduur bleek de open loopstal niet gunstiger
te zijn. De open loopstal dieren zouden echter geen rechtstreekse nadelige invloeden
ondervinden van de lage buitentemperaturen in de winter.
Melk- en vetproduktie.

Als de melkproduktie over 9 jaar vergeleken wordt, dan produceren de open loop-
staldieren gemiddeld 4,8% minder melk dan de dieren van de andere groep. Dit
verschil kan waarschijnlijk niet aan de directe invloed van de lage temperatuur
toegeschreven worden; andere oorzaken zijn hier mogelijk voor verantwoordelijk,
b.v. bevroren voedermiddelen in de winter en het verdringen van de zwakkere
exemplaren van de voerplaats. Wordt de produkde uitgedrukt in F.C.M. dan blijkt
er een statistisch betrouwbaar verschil tussen beide groepen te bestaan.
Voederbenutting.

Tijdens de proefperiode hadden de koeien in de open loopstal gemiddeld 4,9% meer
voedermiddelen nodig per kg F.C.M. dan de koeien in de gesloten grupstal. Het
netto voederverbruik was 331 gzw per kg F.C.M. voor de open loopstalgroep en
307 gzw voor de andere groep. De totale voederopname was gemiddeld 685 gzw per
kg F.C.M. in de open stal en 665 gzw in de gesloten stal. Het v.r.e. verbruik was res-
pectievelijk 136 g en 129 g. Al deze verschillen waren statistisch betrouwbaar.
(L.V.V.).

Meyer, M. E.: Species identity and epidemiology of Brucella strains, isolated from
Alaskan eskimos. J. Inf. Dis., 114, 169, (1964).

Brucella stammen uit eskimo\'s in Alaska werden geïdentificeerd als Brucella suis, en
wel een nieuw serologisch type „4". Deze eskimo\'s hadden zich besmet aan kadavers
van wilde rendieren. In Siberië hebben Davydov (1961) en Gherchenko
en Bakaeva (1962), afwijkende Brucella\'s uit rendieren beschreven die zij als een
nieuwe species, respectievelijk als een variant van Brucella melitensis, beschouwden.
De schrijfster vermoedt, dat de infectie in 1891 en 1892 met tamme rendieren uit
Siberië is meegekomen. Deze rendieren zijn destijds geïmporteerd om hongersnood
onder de eskimo\'s tegen te gaan als de walrusvangst m.islukte. Van deze tamme ren-
dieren is b.v. in 1896 een kudde naar de Yukon gedreven, tot leniging van hongers-
nood onder de goudzoekers, terwijl in 1930—1936 400 rendieren van Alaska naar
de MacKenzee Delta in Canada gebracht zijn voor de voedselvoorziening van de daar
wonende eskimo\'s.

Hendrickx, H., Huijgebaert, A. en Moor, H. de: Het gebruik van
yoghurt en mengindicator om penicilline op te sporen in melk bij routine onderzoek.
Med. Landb. Hogeschool Gent XXIV, (2), 573, (1964).

Men heeft getracht een snelle methode te vinden om op een eenvoudige wijze peni-
cilline in melk aan te tonen.

Het niet verzuren van melk na enting met een yoghurtcultuur wordt bewijzend voor
de aanwezigheid van penicilline geacht.

Men maakte gebruik van een mengindicator, omdat deze een enger omslaggebied
heeft dan een enkelvoudige indicator. Deze was als volgt samengesteld: 50 mg
chlorophenolrood - 15 mg bromoeresolgroen in 100 ml aqua dest. Van neutraal
naar zuur treden de volgende verkleuringen op: lichtblauw, grijs, wit, lichtgroen.
Men incubeert het mengsel melk, indicator en yoghurt bij 45° C en beoordeelt na
60—90 minuten de kleur ten opzichte van een penicillinevrij monster. Het blanco
monster is geelgroen geworden en een monster dat remstoffen bevat is blauwgrijs
gebleven als de penicillineconcentratie groter is dan 0.03 I.E./ml.
De beoordeling van deze prcK-f vereist echter wel enige ervaring. De kleuromslag is
moeilijker te beoordelen dan die van de reductaseproef.

MOET GEWONE AGAR BIJ HET BACTERIOLOGISCH VLEESONDERZOEK
VERVANGEN WORDEN DOOR BLOEDAGAR?

Pähr, J.: Uber den Wert der Nähragarplatte für die bakteriologische Fleisch-
untersuchung. Arch Lebensm. hyg., 13, 154, (1962).

Pähr, van het slachthuis Regensburg, vergeleek de 6986 inzendingen voor bacte-
riologisch vleesonderzoek uit 1959, toen de bouillonagarplaat werd toegepast, met de
7879 uit 1961, waarbij de druivensuikerbloedagarplaat werd gebruikt.
Met de bouillonagarplaat konden specifieke microkokken en corynebacteriën, de
voornaamste oorzaken van infectieuze processen en septicemiën, in een percentage,
hetwelk ook maar enigszins representatief was, niet gekweekt worden.
Bij de met de druivensuikerbloedagarplaat onderzochte inzendingen waren 263 i.p.v.
56 positieve gevallen van microkokken, d.i. 207 meer positieve gevallen (469%).

Vooral bij kalveren waren meer positieve inzendingen. Het aantal gevallen van
corynebacteriën werd meer dan verdubbeld (vermeerderde van 7 tot 16). Het
aantal gevallen, waarin vlekziektebacillen gevonden werd, vermeerderde met 186,
dan wel met 395% (kwam van 76 op 262). Er werden ook enige gevallen van\'
Listeria monocytogenes gekweekt op druivensuikerbloedagarplaten.
Daarnaast was het kiemgetal op de druivensuikerbloedagarplaten gemiddeld 100%
hoger dan op de bouillonagarplaten.

Een gering nadeel was, dat sommige kiemen, die op de bouillonagarplaat wel groeien,
op de druivcnsuikerbloedagarplaat (in een percentage iets kleiner dan 1 per 1000
van de onderzochte gevallen), door remming, niet tot ontwikkeling kwamen.

Forbes, L. S.: The use of arecoline hydrobromide in the treatment of Tacniid
infections in dogs. Ann. trop. Med. Parasit., 58, 116, (1964).

In de literatuur zijn slechts weinig gegevens te vinden over het gebruik van arecoline
voor het afdrijven van lintwormen bij honden, uitgezonderd dan bij infecties met
Echinococcus granulosis.

Uit proeven gedaan met honden die kunstmatig waren geïnfecteerd met T. pisi-
formis, T. hydatigena, T. ovis en Multiceps multiceps en daarna behandeld werden
met 2 mg arecoline hydrobromide per kg lichaamsgewicht bleek, dat deze methode
van behandeling ook met groot succes bij infecties met deze parasieten kon worden
toegepast.

De arecoline hydrobromide oplossing werd toegediend in gelatine capsules teneinde
zeker te zijn dat het dier de gehele dosis ineens binnenkreeg en tevens om het risico
dat er toxische verschijnselen zouden optreden tengevolge van resorptie van het ge-
neesmiddel door het mond- en keelslijmvlies zo klein mogelijk te maken.
Praktisch alle wormen werden gedurende de eerste twee uren na de toediening van
de arecoline met de faeces verwijderd, alhoewel er ook enkele gevallen werden
waargenomen dat dc parasieten werden uitgebraakt.

De volgende dag werden de honden gedood en bij sectie werden in slechts 6 van
de 35 honden nog wormen in de darm aangetroffen, hoofdzakelijk E.granulosis. Het
aantal achtergebleven wormen bedroeg evenwel hoogstens 7% van het totale aantal.

Sailer, M. and B a r - A n n a n, R.: .A note on milk production in crosses between
Dutch and American strains of Friesian Dairy Gattlc. An. Prod. 6, 125, (1964).
Kruisingen werden d.m.v. K.I. tot stand gebracht tussen twee zwartbonte Nederlandse
stieren en zwartbonte Amerikaanse koeien; twee Amerikaanse stieren dekten even-
eens twee groepen Nederlandse koeien.

De mclkprodukde van de kruisingsprodukten weerd d.m.v. een „contemporary com-
parison"-test vergeleken met zuivere Amerikaanse en Hollandse koeien met de vol-
gende resultaten.

Bij de Nederlandse stieren bleken de dochters uit dc Amerikaanse koeien gemiddeld
2 kg melk per dag méér te geven dan dochters van dezelfde stieren en Nederlandse
moeders.

Bij de Amerikaanse stieren bleken de dochters uit de Nederlandse koeien gemiddeld
1 kg melk per dag méér te geven dan dochters van dezelfde sderen en Amerikaanse
moeders.

In het Tijdschrift van 1 december 1964 komt op pagina 1740 in dc rubriek „Uit
en voor de praktijk" cen publikatie voor van collega G u i n é e en medewerkers over
Onderzoekingen naar het voorkomen van Salmonella\'s in gehakt.
Voor degenen, werkzaam in dc praktijk van de vleeskeuring, zou het naar mijn mening
instructief geweest zijn, als de schrijvers ook de gevolgen voor de volksgezondheid
van de consumptie van het besmette gehakt in beschouwing hadden genomen.
Het aantal gevallen van salmonellose bij de mens in de stad van onderzoek in de
periode van 1 of 2 weken na de datum van monstername zou hiervan een indruk
kunnen geven.

Hoewel wordt aangenomen, dat het aantal aangemelde gevallen niet in overeen-
stemming is met het werkelijke aantal gevallen van salmonellose, mag het aantal
aangegeven gevallen wel als maat voor de omvang van de salmonellose als probleem
voor de medische praktijk worden beschouwd.

Collega De Vries heeft waarschijnlijk over dc tweede zin van onze „Praktijk me-
dedeling" heengelezen: „Epidemiologische onderzoekingen (door medische autori-
teiten) in enkele grote steden wezen erop, dat gehakt als één van de belangrijkste
bronnen van besmetting moet worden beschouwd". Wij menen, dat op grond hiervan
de betekenis van het in omloop brengen van besmet gehakt in principe vaststaat.
Het is ons inziens onjuist, om, zoals De Vries suggereert, een correlatie te ver-
onderstellen tussen het aantal gevallen van salmonellose bij de mens in deze stad in
cen bepaalde periode enerzijds en anderzijds het aantal gehaktmonsters, dat op een
gegeven moment besmet wordt bevonden. Immers het eerste getal is de resultante
van een aantal factoren, zoals het al of niet infectieus zijn van het aantal Salmonella-
kiemen per gram gehakt en de vraag of er al dan niet een arts werd geraadpleegd en
de diagnose bacteriologisch werd bevestigd, terwijl het tweede getal slechts een steek-
proef van potentieel infectieuze monsters omvat.

Een onderzoek, als door De \\\' r i e s instructief geacht, zou, enigszins gemodificeerd
in een beperkt gebied door medische en veterinaire bacteriologen en epidemiologen
uitgevoerd, bijzonder waardevolle gegevens kunnen opleveren.

Op verzoek van de wnd. Voorzitter van dc Kon. Ned. Maatschappij
\\\'oor Diergeneeskunde wordt het volgende medegedeeld:
In het dagblad de Telegraaf stond op 9 december jl. een artikel van grote
opmaak met een „pakkende foto" en de 2 volgende vette koppen:
„Steeds nul op rekest" en: „Dierenartsen kwamen niet uit bed voor hond
met zieke achterpoot". Het artikel begint met de volgende woorden:

Op donderdag 10 december beraadslaagde het bestuur \\\'an de Groep Ge-
neeskunde van het Kleine Huisdier over deze zaak en nam contact op met
de wnd. Voorzitter van de Maatschappij. Op 11 december was onder-
getekende reeds ingelicht over de ware toedracht der feiten, door de Hoofd-

inspecteur van Politie van het betreffende Bureau te Amsterdam: Er is die
nacht voor een aangevoerde gewonde hond geen enkele dierenarts gebeld
of benaderd.

Op zaterdag 12 december bekritiseerde de V.A.R.A.-radio de Amsterdamse
dierenartsen, en op eveneens zaterdag 12 december waren er een aantal
boze briefschrijvers in de Telegraaf, die gal spuwden op de dierenartsen.
Op zondag 13 december \'s middags kwam spot en hoon van de A.V.R.O.-
radio en op dezelfde dag \'s avonds van de K.R.O.- radio idem.
Diezelfde avond laat werd op herhaald aandringen de welwillende mede-
werking verkregen van het A.N.P. te Amsterdam, en ging er een Commu-
niqué van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Groeji
Geneeskunde van het Kleine Huisdier over de Telex uit.
Het bericht van de Telegraaf was inmiddels door een deel van de landelijk«-
pers overgenomen.

De verschillende omroep-verenigingen waren onmiddellijk door ons ge-
waarschuwd. De A.V.R.O. en de V.A.R.A. boden direct aan ons gelegen-
heid te geven om voor de respectievelijke zenders de onverdiende smaad, ge-
worpen op de Nederlandse dierenarts weg te nemen door een uiteenzetting
van de feiten.

Van de K.R.O. werd niets meer vernomen. Integendeel. Op zondagavond
20 december meende de K.R.O.-radio er goed aan te doen de dierenartsen
nog eens een trap na te geven.

Het spreekt vanzelf dat wij ons direct hebben gewend tot het dagblad dc
Telegraaf.

De inlichtingen, ons door de politie verstrekt, zijn inmiddels gestaafd door
inlichtingen van de Dierenbeschermingsfunctionaris, die het betreffende
dier Eerste Hulp heeft verleend.
Aldus zeer verkort de feiten.

Ondergetekenden hebben namens de Groep en gedelegeerd door hei
Hoofdbestuur de nodige stappen kunnen zetten en blijven daarmede bezig
tot alle onverdiende smaad van de Nederlandse dierenartsen zal zijn weg-
gevaagd.

Het Hoofdbestuur stelt er prijs op onze collega Dr. V e r w e r hartelijk tt
danken voor de lofwaardige wijze, waarop hij zich van zijn taak heeft ge-
kweten.

Geen moeite is hem te veel geweest om te trachten de blaam, die op de
Nederlandse dierenarts werd geworpen, weg te doen nemen.

Het ligt in de bedoeling om in het voorjaar een studiedag te organiseren, waarop
verschillende onderwerpen, de inwendige ziekten betreffende, zullen worden besproken
enjof gedemonstreerd.

10.15—12.30 uur: Theoretische besprekingen van verschillende onderwerpen.
12.30—14.00 „ Lunch in het kliniekgebouw.

Men zal bereid moeten zijn deze dag van het begin tot het einde mee te maken.
Later komen en./of vroeger weggaan is niet mogelijk.

De kosten van een dergelijke dag zullen, alles inbegrepen, ± f 25,— bedragen.
Deelname is alleen mogelijk voor practici, terwijl het maximum aantal deelnemers
op 30 is gesteld.

Diegenen die een dergelijke dag willen bijwonen, kunnen zich voorlopig opgeven
onder vermelding van die dagen waaraan zij de voorkeur geven tussen 1 februari
cn 1 juni a.s.

Schriftelijke aanmelding bij de Directeur van de Kliniek voor Inwendige Ziekten;
de eerste 30 aanmeldingen komen voorlopig slechts in aanmerking. Wanneer er
veel aanmeldingen zijn, zal overwogen worden een tweede dag tc organiseren.

ARTIKEL 2 VAN DE WET OP DE DIERENBESCHERMING.
Op verzoek van het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier
wordt hieronder de volledige tekst van het Honden- en Kattenbesluit gepubliceerd,
mede omdat het bestuur er zich ten volle van bewust is dat kennisname van deze
materie voor alle Nederlandse dierenartsen van zeer groot belang te achten is.
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden 1964.

384, Besluit van 9 oktober 1964, houdende vaststelling van het tijdstip van inwerking-
treding van artikel 2 van de Wet op de dierenbescherming.

Wij JULIANA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-
Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van de staatssecretaris van onderwijs, kunsten en wetenschappen
van 5 oktober 1964, nr. 109541, afdeling Oudheidkunde en Natuurbescherming;
Gelet op artikel 13 van de Wet op de dierenbescherming {Stb. 1961, 19);

Artikel 2 van de Wet op de dierenbescherming treedt in werking op de tweede
dag na de datum van uitgifte van het Staatsblad, waarin dit besluit wordt geplaatst.
Onze minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen is belast met de uitvoering
van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst.
Soestdijk, 9 oktober 1964.

385, Besluit van 9 oktober 1964, houdende nadere regelen als bedoeld in artikel 2
van de Wet op de dierenbescherming (Honden- en Kattenbcsluit).

Wij JULIANA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-
Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van de staatssecetarissen van onderwijs, kunsten en wetenschappen
van 30 juni 1964, nr. 106609, afdeling Oudheidkunde en Natuurbescherming, en
van economische zaken, directoraat-generaal voor de Middenstand en het Toerisme;
Gelet op artikel 2 van de Wet op de dierenbescherming (Stb. 1961, 19);
De Raad van State gehoord (advies van 12 augustus 1964, nr. 30) ;
Gezien het nader rapport van de voornoemde staatsseretarissen van 5 oktober 1964,
nr. 109542, afdeling Oudheidkunde en Natuurbescherming en directoraat-generaal
voor dc Middenstand en het Toerisme;

Artikel 1. In een vergunning als bedoeld in artikel 2 van de Wet op de dieren-
bescherming wordt vermeld voor welke van de in dat artikel bedrijfshandelingen
zij wordt verleend.

Artikel 2. Aan elke vergunning verbinden burgemeester en wethouders de volgende
voorschriften:

a. door de zorg van de vergunninghouder moet worden bijgehouden een door
of vanwege de burgemeester gewaarmerkt doorlopend register volgens een door
Onze minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen vastgesteld en in de Staats-
courant bekend gemaakt model, in welk register onverwijld na het in ontvangst
nemen, afleveren of doden van een hond of kat alle daarin gevraagde gegevens, voor
zover van toepassing, nauwkeurig met inkt worden aangetekend;

b. door of vanwege de vergunninghouder moet degene, die door burgemeester
en wethouders daartoe is gemachtigd en desgevraagd zijn machtiging toont, in dc
gelegenheid worden gesteld het register, bedoeld onder a, in te zien en de plaatsen,
waar het vergunningsplichtig bedrijf wordt viit,geoefend, en de aldaar aanwezige
honden en katten te inspecteren.

Artikel 3. I. Aan vergunningen voor of mede voor het kopen, het ten verkoop
voorradig hebben, het verkopen, het in bewaring nemen of het africhten van honden
of katten verbinden burgemeester en wethouders, onvenninderd hun bevoegdheid
andere voorschriften toe te voegen, voorts de volgende voorschriften:

a. kennelijk zieke dieren mogen niet in ontvangst worden genomen om ten ver-
koop voorradig te worden gehouden of te worden afgericht en mogen niet uit hoofde
van verkoop worden afgeleverd;

b. dieren mogen niet worden afgeleverd aan personen beneden dc leeftijd van 16
jaren;

c. dieren mogen niet in ontvangst genomen of afgeleverd worden, wanneer daarbij
niet wordt overgelegd cen ten minste 3 weken tevoren afgegeven certificaat van
inenting tegen hondeziekte (ziekte van Carré), onderscheidenlijk katteziekte (in-
fcctieuze gastro-cntcritis) volgens een door Onze minister van onderwijs, kunsten cn
wetenschappen vastgesteld en in dc Staatscourant bekend gemaakt model; gedurende
de tijd, dat de vergunninghouder het dier onder zich heeft, moet het certificaat bij
het register, bedoeld in artikel 2, onder a, worden bewaard en maakt het certificaat
deel uit van het register;

d. geen dier mag naar een bestemming binnen Nederland worden verzonden op
een zodanig tijdstip, dat redelijkerwijze moet worden aangenomen, dat het niet binnen
24 uur op het adres van bestemming zal zijn;

e. indien voor de verzending van een dier verpakking wordt gebruikt, moet deze
van passende aard en van voldoend stevig materiaal zijn en voorts zodanig, dat vol-
doende lucht kan toetreden; op de verpakking moet duidelijk leesbaar de aanduiding
„levend dier" zijn aangebracht en bovendien zijn aangegeven wat de bovenzijde is;

2. Burgemeester en wethouders kunnen bepalen, dat het voorschrift, vermeld in
het eerste lid, onder c, niet geldt voor het in ontvangst nemen van dieren die
zwervend zijn aangetroffen, mits de aanvrager van de vergunning ten genoegen van
dit college aannemelijk heeft gemaakt, dat hij zwerfdieren zal opnemen met het
oogmerk van dierenbescherming.

Artikel 4. .A,an vergunningen voor of mede voor het ten verkoop voorradig hebben
of het in bewaring nemen van honden of katten verbinden burgemeester en wet-
houders, onverminderd hun bevoegdheid andere voorschriften toe te voegen, voorts de
volgende voorschriften:

a. de bedrijfshandelingen mogen slechts worden verricht op het in dc vergunning
genoemde perceel:

b. de dieren moeten worden ondergebracht in vorstvrije verblijven van passende
afmetingen en goede constructie, voorzien van een houten vloer of vlonder en met
voor de dieren voldoende licht en lucht;

c. de verblijven van de dieren moeten zindelijk worden gehouden en geregeld
worden ontsmet:

d. een zindelijke drinkbak met vers drinkwater moet in elk verblijf, waarin een
dier is ondergebracht, aanwezig zijn; deze drinkbak moet zodanig zijn, dat hij door
het dier niet omver kan worden geworpen;

e. voldoende voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen met betrekking tot
het voorkomen, beperken en bestrijden van brand en het beperken van brandgevaar
in of nabij de ruimten, waarin de dieren ondergebracht zijn;

/, zieke of vechtlustige dieren moeten op afdoende wijze van de andere dieren
afgezonderd worden; zwerfdieren, die met toepassing van artikel 3, tweede lid, in
ontvangst worden genomen, moeten op afdoende wijze van de andere dieren afge-
zonderd worden gehouden tot ten minste 3 weken na hun inenting.

Artikel 5. Aan vergunningen voor of mede voor het doden van honden of katten
verbinden burgemeester en wethouders, onverminderd hun bevoegdheid andere voor-
schriften toe te voegen, voorts de volgende voorschriften:

c. de inrichting, waar het doden geschiedt, moet daartoe op behoorlijke wijze zijn
uitgerust;

Artikel 6. 1, Een vergunning moet schriftelijk worden aangevraagd. Indien de
aanvraag een vergunning voor of mede voor het ten verkoop voorradig hebben, het
in bewaring nemen of het doden van honden of katten betreft, moet daarin het perceel
worden genoemd, waar het bedrijf zal worden uitgeoefend,

2, Vergunningen voor of mede voor het ten verkoop voorradig hebben, het in be-
waring nemen of het doden van honden of katten moeten worden aangevraagd bij
burgemeester en wethouders van de gemeente, binnen welke het perceel is gelegen,
waar het bedrijf zal worden uitgeoefend,

3, Vergunningen voor het kopen, het verkopen of het africhten van honden of
katten moeten worden aangevraagd bij burgemeester en wethouders van dc gemeente,
in welker bevolkingsregister dc verzoeker is opgenomen, Is de verzoeker niet op-
genomen in het bevolkingsregister van een Nederlandse gemeente, dan moet de ver-
gunning worden aangevraagd bij burgemeester en wethouders van \'s-Gravenhagc,

Artikel 7. 1, Burgemeester en wethouders beslissen op het verzoek om een ver-
gunning binnen drie maanden na de datum van ontvangst.

2, Burgemeester en wethouders kunnen, mits zij de aanvrager daarvan kennis
geven voor het verstrijken van de in het vorige lid genoemde termijn, de beslissing
op het verzoek om een vergeunning aanhouden, indien tegen de aanvrager een straf-
vervolging aanhangig is gemaakt terzake van een der bij de artikelen 254 en 455
van het Wetboek van Strafrecht dan wel bij of krachtens de artikelen 1, 2 en 3

van de Wet op de dierenbescherming strafbaar gestelde feiten, tot uiterlijk een maand
nadat over deze feiten bij onherroepelijke rechterlijke uitspraak is beslist.

3. Het niet nemen van een beslissing op het verzoek binnen de krachtens het
eerste lid onderscheidenlijk de krachtens het tweede lid daarvoor geldende termijn
staat voor de toepassing van artikel 2, tweede lid, van de Wet op de dierenbescher-
ming gelijk met een weigering van de vergunning. In zodanig geval kunnen belang-
hebbenden binnen een maand na de datum waarop de termijn is verstreken van deze
weigering bij gedeputeerde staten in beroep komen.

Artikel 8. 1. Burgemeester en wethouders kunnen een vergunning weigeren, indien:

a. de aanvrager in de twee jaren, voorafgaande aan de indiening van het verzoek
om een vergunning, wegens een der bij de artikelen 254 en 455 van het Wetboek van
Strafrecht dan wel bij of krachtens de artikelen 1, 2 en 3 van de Wet op de dieren-
bescherming strafbaar gestelde feiten onherroepelijk is veroordeeld of vervolging
deswege overeenkomstig de bepalingen van artikel 7! van het Wetboek van Straf-
rechts heeft voorkomen;

b. een eerder verleende vergunning wegens niet-naleving van een daaraan ver-
bonden voorschrift op grond van artikel 10 is ingetrokken en op het tijdstip van de
indiening van de aanvraag nog niet twee jaren zijn verstreken sedert de beslissing
tot intrekking onherroepelijk is geworden;

c. anderszins het gevaar te duchten is van een niet behoorlijke verzorging en
behandeling van de dieren.

2. Het besluit tot weigering van de vergunning is met redenen omkleed en wordt
de aanvrager toegezonden bij aangetekende brief.

Artikel 9. Burgemeester en wethouders kunnen, wanneer de uitoefening van het
bedrijf gevaar blijkt op te leveren voor de verspreiding van besmettelijke dier-
ziekten, de vergunning ten aanzien van alle of van sommige bedrijfshandelingen
schorsen tot het tijdstip, waarop het besmettingsgevaar naar hun oordeel is geweken.
Artikel 10. 1. Burgemeester en wethouders kunnen de vergunning te allen tijde
intrekken, indien de daaraan verbonden voorschriften niet zijn nageleefd of op grond
van omstandigheden, die, waren zij ten tijde van het verienen van de vergunning
bekend geweest, tot weigering van de vergunning zouden hebben geleid.

2. Het besluit tot intrekking van de vergunning is met redenen omkleed en
wordt de vergunninghouders toegezonden bij aangetekende brief.

2. Na het overlijden van de vergunninghouder blijft de vergunning gedurende
drie maanden van kracht ten behoeve van de rechtverkrijgende, die het bedrijf
voortzet.

3. Indien tijdens de in het vorige lid genoemde termijn een nieuwe vergunning
wordt aangevraagd, loopt deze termijn door tot de dag na die waarop de beslissing
op de aanvrage onherroepelijk is geworden.

4. Artikel 10 blijft gedurende het van kracht blijven van de vergunning van
toepassing.

5. Een van kracht gebleven vergunning, die wegens niet-naleving van een daaraan
verbonden voorschrift op grond van artikel 10 is ingetrokken, is voor de toepassing
van artikel 8 een eerder verieende vergunning als bedoeld in het eerste lid, onder b,
van dat artikel.

Artikel 12. 1. Hij die op de dag van inwerkingtreding van dit besluit een bedrijf
als bedoeld in artikel 2 van de Wet op de dierenbescherming uitoefent, wordt geacht
dat bedrijf met vergunning van burgemeester en wethouders uit te oefenen tot drie
maanden na die dag.

2. Indien tijdens de in het eerste lid genoemde termijn een vergunning wordt
aangevraagd, loopt deze termijn door tot de dag na die waarop de beslissing op de
aanvrage onherroepelijk is geworden.

Artikel 13. Dit besluit, dat kan worden aangehaald als Honden- en Kattenbesluit,
46

treedt in werking op de tweede dag na de datum van uitgifte van het Staatsblad,
waarin het wordt geplaatst.

Onze ministers van onderwijs, kunsten en wetenschappen en van economische zaken
zijn belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk met de daarbij behorende nota
van toelichting in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal
worden gezonden aan de Raad van State.
Soestdijk, 9 oktober 1964.

Algemeen. Waar in deze toelichting wordt gesproken van de wet, wordt de Wet
op de dierenbescherming bedoeld.

Indien bij het verrichten van de in artikel 2 van de wet genoemde handelingen het
winstoogmerk ontbreekt, vloeit hieruit nog niet voort, dat die handelingen niet als
bedrijf worden uitgeoefend. Zo vallen — om slechts één voorbeeld te noemen — de
asiels van dierenbeschermingsverenigingen onder de onderhavige regeling, mits vol-
daan is aan andere criteria zoals een zekere regelmaat in het verrichten van de be-
trokken handelingen en een zekere omvang van de beoefende werkzaamheid.
Artikel 1. Een vergunning kan worden verleend hetzij voor één, hetzij voor alle,
hetzij voor iedere combinatie van de in de wet genoemde bedrijfshandelingen. Met
het oog hierop is bepaald dat de vergunning de bedrijfshandeling(en), waarvoor zij
wordt verleend, met name vermeldt.

Artikel 2. De ondergetekenden achten een deugdelijke registratie van dc in het
bedrijf aanwezige honden en katten, zoals die in de asiels van de dierenbeschermings-
verenigingen reeds op vrijwillige basis wordt bijgehouden, noodzakelijk. Hierdoor
alleen wordt een doeltreffende controle mogelijk o.a. op dc herkomst van de dieren,
de data van inontvangstneming en aflevering, de inenting tegen honde- of katteziekte.
De vaststelling van het model van het register is overgelaten aan een ministeriële
beschikking.

Het onder b bepaalde legt op dc vergunninghouder de plicht medewerking tc verle-
nen aan de controle.

Artikel 3. Het ernstige euvel, dat zich bij de handel en het in bewaring nemen
van honden en katten voordoet, is de verspreiding van besmettelijke ziekten. Het
enige, dat hiertegen afdoende baat, is een inentingsgebod, zoals in het eerste lid,
onder c, is voorzien. Alvorens mag worden aangenomen, dat het betrokken dier
immuun is tegen honde- of katteziekte, moeten sinds de inenting 3 weken zijn ver-
streken. Op grond daarvan is voorgeschreven, dat het over te leggen certificaat
van inenting ten minste 3 weken oud moet zijn. Ingevolge de tweede zinsnede onder
c strekt het in artikel 2, onder b, ten aanzien van het register bepaalde zich uit
tot de certificaten van inenting.

Het tweede lid opent de mogelijkheid, dat een uitzondering op het inentingsvoor-
schrift wordt gemaakt voor het opnemen van zwerfhonden en zwerfkatten, aangezien
anders de dierenasiels het wellicht meest wezenlijke deel van hun taak niet meer
zouden kunnen vervullen. De ondergetekenden verwachten van deze uitzondering
geen nadeel, nu alle overige in het asiel aanwezige dieren wel ingeënt moeten zijn
en bovendien de opgenomen zwerfdieren niet uit het asiel mogen worden afgeleverd
alvorens zij zijn ingeënt en nadien 3 weken zijn verlopen.

Artikel 4. In dit artikel zijn de voorschriften opgenomen, welke in het algemeeii
noodzakelijk worden geacht voor de huisvesting van dc dieren. Het voorschrift onder
e heeft niet alleen het oog op het voorhanden zijn van behoorlijk brandblusmateriaal,
maar ook op de bereikbaarheid van de bij het bedrijf betrokken personen bij brand.
Artikel 5. Onder b wordt bepaald, dat het doden slechts mag geschieden op de in
de vergunning genoemde wijze. Hierbij staat de ondergetekenden voor ogen, dat
burgemeester en wethouders een als pijnloos bekend staande wijze van doden zullen
voorschrijven, die aan de plaatselijke gewoonten en omstandigheden is aangepast.
Tot de als pijnloos bekend staande wijzen van doden worden gerekend het doden
door elektrocutie, door vergassing of met behulp van een schietmaskcr.
Artikel 6. Vergunningen voor bedrijfshandelingen, die gebonden zijn aan een be-
paald perceel, moeten ingevolge het tweede lid worden aangevraagd bij burgemeester
en wethouders van de gemeente, binnen welke dat perceel is gelegen.
Een andere regeling is in het derde lid voorzien voor het aanvragen van vergunningen
uitsluitend voor het kopen, het verkopen of het africhten van honden en katten.
Hier zijn burgemeester en wethouders van de woonplaats van de verzoeker de be-
voegde autoriteit, daar deze bedrijfshandelingen op zichzelf niet gebonden zijn aan
een bepaald perceel. De ondergetekenden gaan er hierbij van uit, dat het in verband
met genoemde bedrijfshandelingen slechts voor korte tijd, b.v. voor ten hoogste een
etmaal, onder zich hebben van de dieren niet een ten verkoop voorradig hebben
of cen in bewaring nemen in de zin van dit besluit is en dat derhalve niet tevens
hiervoor een vergunning is vereist. Anders zouden te zware verplichtingen op het
bedrijf worden gelegd, aangezien dit dan zou moeten voldoen aan alle voorschriften
van artikel 4, die zijn gebaseerd op een huisvesting van de dieren voor een langere
duur. Tegen misstanden kan niettemin worden opgetreden, wanneer overtreding van
de artikelen 254 of 455 van het Wetboek van Strafrecht wordt geconstateerd en
bovendien — als de dieren op transport worden gesteld — wanneer een voorschrift
als neergelegd in artikel 3, eerste lid, onder d of e, van de onderhagive algemene
maatregel van bestuur wordt overtreden. Deze voorschriften immers worden aan
elke vergunning tot het kopen, verkopen of africhten verbonden.

Per 1 januari 1965 is cr een enkele plaats in het leesgezelschap opengevallen. Mocht
hiervoor belangstelling bestaan dan kunt u zich melden bij L. J. Kas, Hilversum of
E. J. Voûte .\\mcrsfoort.

Op i5 januari 1965 organiseert de vereniging met de Belgische zustervereniging in
Eindhoven een symposium, waarvan het hoofdthema de problematiek der automati-
sering vormt.

1. Filosofie der automatisering; Dr. B. L e ij n s e mede namens Drs. F. J. L a n c e e.

2. Mogelijkheden en eisen van een computer; Ir. N i e 1 e r, Mathematisch Centrum.

3. Instrumentele analyse; Prof. Dr. Ir. A. I. M, K e u 1 e m a n s, T. H. Eindhoven.

5. Invloed van RIV enquêtes op de aard van de bepalingstechnieken; Dr. A. H.
Holtz.

6. Gelijktijdige automatische bepalingen uit één monster; Drs. R, J. H. S c h o 1 t i

7. Chemical Fingers; dit is een schets van een toekomstige analysetechniek door
Prof. Dr. A. J. P. Martin, die indertijd de Nobelprijs ontving voor zijn
fundamentele ontdekkingen op het gebied der verdelingschromatografie.

Vermeld zij dat de N.V.K.C. toetrad tot de Federatie van Samenwerkende Medische
Biologische Verenigingen.

Deze vergadering is georganiseerd door de besturen van de hieronder genoemde
verenigingen en zal worden gehouden op donderdag 10 en vrijdag 11 juni 1965 te
Leiden.

Het programma zal behalve dc gebruikelijke vrije korte voordrachten en demon-
straties een aantal inleidingen en samenvattende overzichten omvatten.
Opgaven hiervoor kunnen tot 15 maart 1965 worden ingezonden.
Medio december zijn aanmeldingsformulieren en nadere mededelingen rondgestuurd.

Namens de organiserende verenigingen:
Prof. Dr. A. A. H. Kassenaar,
.Algemeen Secretaris Afd. Stofwisselingsziekten,
Academisch Ziekenhuis, Leiden.

In één der volgende afleveringen zal — evenals verleden jaar — een bestelkaart
worden ingelegd, waarmede men de banden kan bestellen teneinde de jaargang 1964
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde in te doen binden.
In dit verband wordt op 2 punten de opmerkzaamheid gevestigd:

1. de omvang van de banden zal dusdanig zijn dat men er tevens de 2 Supple-
menten, die in 1964 zijn verschenen en waarvan de inhoud ook in dc jaarindex
1964 werd verwerkt, bij kan laten inbinden;

2. door de wijziging in de samenstelling van de Redactie zal het adres van de
penningmeester zijn gewijzigd, hetgeen op de kaart duidelijk zal worden aan-
gegeven.

In de laatste, in december 1964 omstreeks Kerstmis, verschenen aflevering van het
Tijdschrift, waarin de voordrachten zijn opgenomen die tijdens de 7e Voorlichtings-
dag van de Veeartsenij kundige Dienst werden gehouden, werd de jaarindex 1964
ingelegd.

Abonné\'s en lezers van het Tijdschrift, die deze index niet ontvingen, kunnen een
exemplaar aanvragen bij de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht; tel. (030) 11 41 3.

In verband met de gunstige ontwikkeling met betrekking tot de hondsdolheid heeft
de Regering besloten dat de entmaatregelen, vervat in het Hondsdolheidsbesluit, niet
langer behoeven te worden toegepast.

In- en uitvoerregelingen op dit gebied worden gehandhaafd, evenals de „wild
screening".

De heer J. M. van den Born, Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid, tevens Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, permanent gedelegeerde
voor Nederland bij het Office International des Epizootics, is voor de periode van
mei 1964 tot mei 1967 tot hd van het dagelijks bestuur van deze internationale organi-
satie voor dierziektenbestrijding gekozen.

19, Afd. N.-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.15 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 57)

13, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren. Symposium, „de Uit-
hof". Utrecht, (pag. 1559 (1964))
17—18, C.L.O.-dagen, Tivoli, Utrecht.

6—9, VHe Symposium ziekten van dicrentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag,
1508 (1964))

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congret. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192 (1964))

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
49)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lmcoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 522, 643, 1690 (1964))

6—8, Worid Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964))

17_22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964))

Herman Zwijnenberg werd 26 december 1889 te En-
schede geboren. Hij zou — na te zijn afgestudeerd —
naar de schone Twentse stad terugkeren en er zijn ge-
hele werkzame leven doorbrengen.
Tegelijk, in 1910, aan \'s Rijks-Veeartsenijschool aan-
gekomen en samen, in 1913, zitting hebbend in de Se-
naat van het Veterinaire Studenten Corps „Absyrtus",
ontwikkelde zich tussen ons een hechte vriendschap,
die ons gehele leven heeft standgehouden. Nog ver-
sterkt doordat wij ons beiden in Twente vestigden.
De vervulling van zijn militaire dien-^tplicht, met als
gevolg een langdurige afwezigheid tijdens de mobili-
satie in de eerste wereldoorlog, gaven hem eerst in het
voorjaar van 1917 de gelegenheid tot afstuderen. Na de
demobilisatie vestigde hij zich in zijn geboortestad En-
schede. Hij werd benoemd tot Gemeente-Veearts van
Lonneker, een functie uit de dagen van een halve
eeuw geleden, die als regel met enkele honderden gul-
dens — per jaar — werd beloond.
In 1912 trad hij in het huwelijk met mejuffrouw Ge-
sina Bos, van Twekkelo, dochter van het eerste Tweede-
Kamerlid van de in die dagen opgerichte „Plattelan-
ders-Partij". Hun werden twee kinderen geboren, een
meisje en een jongen. Het zoontje overleed door een
zeer tragisch ongeval tijdens een vakantie in Duitsland.
Dit is voor de ouders een moeilijk te boven te komen
slag geweest!

Herman Zwijnenberg was gezegend met een nimmer
aflatende werklust. Reeds als student placht hij zijn
op het college gemaakte aantekeningen thuis uit te
werken tot voortreffelijke dictaatcahiers, die mij, en
anderen, meermalen tot grote steun zijn geweest! Zon-
der ook maar in het minst een kamergeleerde te zijn,
bewoog zijn geest zich op velerlei terrein, van historie
tot en met de politiek. Zijn promotie, in 1925, aan de
toenmalige Veeartsenijkundige Hogeschool getuigt er
al van: Alexander Numan; in het bijzonder zijn in-

vloed op de Nederlandsche Schapenfokkerij, eene Kri-
tisch-Historische Studie! Deze aanleg, deze gezindheid-
tot-historie deed hem ook, zijn gehele leven, actief
deelnemen aan de arbeid van verenigingen die de be-
studering en instandhouding van cultuur-historisch be-
zit bevorderen. Speciaal wel in zijn zo geliefde Twente!
Daarnevens had, van de aanvang af, de politiek zijn
belangstelling. Hij diende haar in diverse vormen, van
gemeenteraadslid Enschede-Lonneker tot Tweede Ka-
merlid Noodparlement 1946.

In al deze functies en vertegenwoordigingen, in binnen-
en buitenland, heeft hij ongetwijfeld veel bijgedragen
tot de goede naam van de Nederlandse dierenarts. Wij
mogen zijn nagedachtenis daarvoor eren.
Bij het aftreden van Dr. Luxwolda in 1950, benoemt
de gemeente Enschede Dr. Zwijnenberg, reeds lang als
waarnemend directeur aan de Vleeskeuringsdienst ver-
bonden, tot directeur van het Enschedese abattoir. Het
is niet voor lange tijd, want in 1955 is zijn ambtelijke
diergeneeskundige loopbaan volbracht.
De erkenning van zijn verdiensten, in de veterinaire,
maar vooral in de publieke sector, vindt plaats door
zijn benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje-
Nassau.

Hij zal zich nog enige jaren kunnen nuttig maken
in zijn diverse bestuursfuncties, en aan zijn voorkeur
voor reizen naar het buitenland toegeven. Naar Enge-
land wel in de eerste plaats, sedert zijn dochter, door
haar huwelijk, aldaar woonachtig is.
In 1957, tijdens een van deze vakantiereizen, wordt zijn
vrouw ernstig ziek. Met spoed naar Enschede overge-
bracht, overlijdt zij, na enkele dagen, aldaar. Voor
Herman een zéér groot verlies. Eenzaam, alleen achter-
gebleven.

Hij blijft in zijn grote huis aan de Lasondersingel
wonen; in feite daartoe in staat gesteld dank zij de zo
trouwe hulp van zijn huishoudster Cerda Morsinkhof,
die hem met alle goede zorgen blijft omringen, vooral
nu hij langzamerhand hulpbehoevend is geworden. En
zo is op 14 november voor mijn vriend Herman Zwij-
nenberg het onvermijdelijke einde gekomen.
Zijn levenshouding wil ik samenvatten in een citaat,
dat hij mij eens toezond, toegeschreven aan Stephen
Grellet, „an American Quaker":

„I shall pass through this world but once. Any good
thing, therefore, that I can do or any kindness
that I can show to any human being, let me do it
now. Let me not defer nor neglect it, for I shall not
pass this way again."

girona.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Bijzondere voorzieningen op het bureau.

De secretaris, die de laatste tijd slechts halve dagen mocht werken, en zo weinig
mogelijk vergaderingen bijwoonde, moet op medisch advies nu opnieuw enige tijd alle
werkzaamheden neerleggen.

Voor zover mogelijk zal zijn taak op het bureau gedurende deze rustperiode worden
waargenomen door collega H a r m s e n.

In verband hiermede wordt verzocht allerlei zaken die gewoonlijk met de secretaris
worden afgedaan, voortaan zo veel mogelijk schriftelijk te behandelen.
Voor dringende beleidsproblemen kan men zich rechtstreeks telefonisch in verbinding
stellen met de waarnemend voorzitter, collega K a r s e m e ij e r, tel. (01720) 22 56.
Dringende gevallen van waarneming etc. kunnen ook tijdens de afwezigheid van
de secretaris in de weekends worden doorgegeven aan het woonhuis, dat evenals het
bureau is aangesloten onder tel. (030) 11 41 3.

In aansluiting hierop wordt er op geattendeerd, dat het bureau is geopend van 8.30—
12.30 en 13.30—17.30 uur.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 21 november in hotel
Noord-Brabant te Utrecht.

Alvorens de vergadering wordt geopend heet de onder-voorzitter, collega T. Sinne-
m a, collega Karsemeijer hartelijk welkom in zijn functie als waarnemend
voorzitter.

Dc wnd. voorzitter richt zich bij de opening met een bijzonder woord van welkom
tot collega Commandeur, die tot 1 april 1965 voor de vergaderingen van het
Hoofdbestuur zal worden uitgenodigd.

Daarna wordt collega Horbach, die als nieuw lid zijn intrede in het Hoofd-
bestuur doet, als zodanig geïnstalleerd.

Het verslag van de vergadering van 15 oktober 1964 wordt goedgekeurd nadat één
wijziging is aangebracht.

Naar aanleiding van het verslag wordt het volgende opgemerkt:
Het is gewenst dat leden, die als vertegenwoordiger van de K.N.M.v.D. vergaderingen
bijwonen van allerlei verenigingen, commissies, e,d„ het Hoofdbestuur regelmatig
op dc hoogte houden van de zaken die worden behandeld en die het beleid van de
Maatschappij betreffen.

Naar aanleiding van ingekomen stukken van de secretaris van de Gezondheidscom-
missie voor Dieren en van de afdelingen Limburg en Zuid-Holland, waarin uitvoerig
wordt gecorrespondeerd over de verhouding van dc Gezondheidsdiensten voor Dieren
en de praktizcrcnde dierenartsen, die belast zijn met het toezicht op de uitvoering
van de K.I.

Na een uitvoerige discussie hierover wordt besloten aan de secretaris van de Gezond-
heidscommissie voor Dieren en genoemde afdelingen mede te delen dat het Hoofd-
bestuur van mening is, dat het standpunt dat over het toezicht van dc aanvang af is
ingenomen dient te worden gehandhaafd, d.w.z. dat de dagelijkse leiding door de
praktizcrcnde dierenarts wordt uitgeoefend, terwijl het toezicht berust bij de des-
betreffende gezondheidsdienst voor Dieren.

De scecretaris van de Senaat van de Landbouwhogeschool te Wageningen deelt desge-
vraagd mede dat landbouwkundig ingenieurs geen officiële bevoegdheid hebben voor
V.H.M.O. onderwijs met betrekking tot biologie. Bij het Ministerie van O. K. en W
is een bevoegdheidsregeling voor de landbouwkundig ingenieurs in voorbereiding.

De secretaris van de Faculteit der Diergeneeskunde deelt mede dat het onderwijs
aan genoemde faculteit niet is afgestemd op eventuele bevoegdheid tot het doceren
van biologie.

Naar aanleiding van beide brieven wordt besloten het Ministerie van O. K. en W.
nadere inlichtingen te vragen over de mogelijkheid van cen soortgelijke bevoegdheids-
regeling voor de dierenartsen, als voor de landbouwkundig ingenieurs in voorbe-
reiding is.

Naar aanleiding van een brief van de Ereraad wordt besloten de Faculteit der Dierge-
neeskunde te verzoeken aandacht te willen besteden aan de diergeneeskundige ethiek
tijdens de studie van de a.s. dierenartsen.

Het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier deelt mede dat ge-
noemde Groep zich wil laten vertegenwoordigen op het 3e internationale congres
van de W.S.A.V.A., dat in maart 1965 te Washington wordt gehouden. Voor deze
vertegenwoordiger wordt een financiële bijdrage gevraagd.

Besloten wordt genoemde Groep een tegemoetkoming in de te maken kosten voor deze
vertegenwoordiger te verstrekken.

Collega Aukema geeft een kort verslag van de Ie vergadering van de Nederlandse
Vereniging tegen de Kwakzalverij, die hij als vertegenwoordiger van de Maatschap-
pij bijwoonde.

Het is de bedoeling dat in de toekomst een permanent bureau zal worden ingericht;
dit bureau zal over zo veel mogelijk gegevens moeten beschikken betreffende de
kwakzalverij om de rechterlijke macht te kunnen inlichten.

De heer W e i d e m a geeft nadere toelichting bij het ontwerp-naambord voor de
K.N.M.v.D. dat op het bureau zal worden aangebracht. Het ontwerp wordt aanvaard
en de uitvoering wordt aan de heer W e i d e m a opgedragen.

Naar aanleiding van het verzoek van een lid wordt besloten zo mogelijk t.z.t. richt-
lijnen over de overdrachtswaarde van een diergeneeskundig praktijk in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde bekend te maken.

Het dagblad Het Parool heeft de voorzitter van de Faculteit der Diergeneeskunde, de
voorzitter van de K.N.M.v.D. en de praeses van de D.S.K. verzocht een interview
te mogen afnemen over de toekomstmogelijkheden voor de dierenartsen. Het Hoofd-
bestuur is van mening, dat hieraan van de zijde van de Maatschappij nu nog niet
moet worden voldaan.

Naar aanleiding van de behandehng van „De toekomst van het diergeneeskundig be-
roep" op de laatste Algemene Vergadering zullen eerst verschillende instanties met
elkaar overleg moeten plegen alvorens conclusies uit de discussie worden getrokken.
Bovendien is het van belang dat er prognoses en cijfers worden verzameld met be-
trekking tot te verwachten nieuwe functies, de bezetting in de praktijk, etc.

Naar aanleiding van een bespreking van de wnd. voorzitter met de voorzitter van
de Landelijke Commissie voor Grote-Huisdieren Practici wordt besloten genoemde
commissie, de Pluimveecommissie en de Tarievencommissie te verzoeken een delegatie
van een 2-tal leden uit hun midden aan te wijzen ter bespreking van de winstmarge
voor af te leveren diergeneesmiddelen. Daarna kan met het farmaceutische bedrijfs-
leven contact worden opgenomen.

In verband met de steeds groter wordende pluimveebedrijven zal de uitvoering van
het pullorumonderzoek door de praktizerende dierenartsen in de toekomst op enigs-
zins andere wijze kunnen worden uitgevoerd dan tot nu toe het geval is. In de a.s.
vergadering van het Algemeen Bestuur zal de wnd. voorzitter hierover nadere mede-
delingen doen.

Het is gebleken dat er dit jaar wel belangstelling is bij een aantal nersenfokkers
voor de bestrijding van aleutian disease.

In overleg met een aantal instanties die bij dit onderzoek zijn betrokken is op zeer
korte termijn een regeling getroffen. Het onderzoek behoort tot de taak van de dieren-

arts. Nadere mededelingen zullen hierover worden gedaan in de a.s. vergadering van
het Algemeen Bestuur.

Naar aanleiding van het feit dat op de 2e oproep voor een adjunct-secretaris geen
enkele sollicitatie is binnengekomen, wordt besloten het Algemeen Bestuur voor
te stellen een jurist aan te trekken.

De ontwerp-overeenkomst voor de Algemeen Secretaris wordt vastgesteld en zal ter
beoordeling aan het Algemeen Bestuur worden voorgelegd.

Besloten wordt het honorarium voor studentenassistentie te handhaven op ƒ 30,—
per dag, het advies dat hierover destijds is uitgegaan wordt dus gehandhaafd.
Behoudens bijzondere gevallen wordt besloten de abonnementsprijs van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde voor Dierenartsen en niet-leden te stellen op ƒ 250,— per jaar.
Nadat bij de rondvraag nog enkele vragen zijn gesteld die nog nader in behandeling
zullen worden genomen, sluit de wnd. voorzitter de vergadering.

In dc eerste week van januari wordt alle leden een contributienota toegezonden. De
uitvoering van de regeling wordt in het kort toegelicht op de achterzijde van de nota.
Vooral de leden, die niet op de laatste Algemene Vergadering zijn geweest, wordt
geadviseerd kennis te nemen van de desbetreffende notulen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 15 december 1964, pag. 1831 en 1832, waarin uitvoerig wordt
uiteengezet hoe de regeling 1965 is.

De brief die namens Hoofdbestuur en Ereraad aan alle Nederlandse dierenartsen
werd gestuurd, is door een misverstand gedateerd op 2 december 1964; dit had
moeten zijn 12 november 1964.

Voor de goede gang van zaken wordt er aan herinnerd dat declaraties van leden
van besturen, commissies etc. betreffende vergaderingen, vertegenwoordigingen enz.
van het afgelopen jaar uiterlijk 31 maart 1965 moeten zijn ingediend op de formu-
lieren die bij het bureau beschikbaar zijn.

Het Hoofdbestuur deelt mede dat de gewijzigde Statuten (zie verslag Alg. Vergade-
ring van 23 oktober 1964) bij Koninklijk Besluit van 8 december 1964, no. 77, zijn
goedgekeurd.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde, hopen in 1965 hun dierenartsjubileum te vieren:

L. A. Bom, \'s-Gravenhage.
L. Eikelenboom, Uithoorn.
L. J. J. Geldof, Oostkapelle. (Afwezig).

J. Hoogland Jr., Zrddam.
J. A. J. M. Kirch, \'s-Hertogenbosch.
H. Rcxwinkel, Laag-Keppcl.
H. de Ronde, Doorn. (Afwezig).

C)p 19 januari a.s. zal om 20.15 uur in Hotel „Modern", Heuvelring 100 tr Tilburg
een bijeenkomst van de Groep practici van dc Afd. Noord-Brabant van dc Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde worden belegd, alwaar als spreker zal optreden
collega G. L. van L i m b o r g h, over het onderwerp: het opfokken en mesten
van kalveren. Ook niet-practici zijn welkom!

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde:

F. in \'t Hout, \'s-Gravenweg 20, Nieuwerkerk a/d IJssel,
F. Muurling, Braamstraat 2Ibis, Utrecht.

Bootsma, J., van Utrecht naar Wolvega, Ghopinstraat 26, tel. (05260) 20 35, ass.

Hooft, P. J. \'t, PJzn., te Wouw is overleden te Hoogerheide op 4 december 1964,

De 5e zin van boven, voorkomende op pag. 1780 (afl. 24, 1964) van het Tijdschrift,
dient als volgt te luiden:

„In mijn jaarrede van 1960 heb ik hierop vrij uitvoerig en nadrukkelijk gewezen".

Penicilline werd in 1928 door Fleming, bacterioloog van het St. Mary\'s
Hospital in London, ontdekt. De ondekking kan niet geheel aan het toeval
worden toegeschreven omdat F 1 e m i n g al jaren zocht naar een stof wel-
ke bij een ontstekingsproces de bacteriën zou doden zonder de activi-
teit van de leucocyten aan te tasten. Wèl toevallig is, dat Fleming bij
zijn dierproeven konijnen gebruikte in plaats van de veel goedkopere ca-
viae. Penicilline is toxisch voor caviae en bij proeven op deze dieren zou
de stof waarschijnlijk, als zijnde toxisch, verworpen zijn.
Penicilline is een produkt van de schimmel Penicïllium notatum. Eerst m
1938 gelukte het aan Florey en medewerkers het antibioticum uit dc
voedingsbodems waarop de schimmel groeide, te isoleren. Oorspronkelijk
werd bij de bereiding van penicilline oppervlaktecultuur toegepast. Later
lukte het de Amerikaanse farmaceutische industrie de schimmel in z.g. diep-
cultuur (submerged culture) te kweken. Hierdoor en door het gebruik van
hoogproduktieve stralingsmutanten, werd de opbrengst aan penicilline
sterk verhoogd, waardoor aan de sterk toenemende vraag naar penicilline
(tweede wereldoorlog) kon worden voldaan. Aan de cultuurvloeistof waar-
in de schimmel groeit kan men stoffen toevoegen, z.g. „precursors", welkv-
een chemische binding met het penicilline molecuul aangaan, zodat be-
paalde derivaten worden gevormd. Wanneer men b.v. fenylazijnzuur toe-
voegt, ontstaat benzylpenicilline. Door het toevoegen van fenoxyazijnzuur
kan men het zuurvaste fenoxymethylpenicilline doen ontstaan.

De kern van het molecuul, 6-aminopenicillaanzuur, bestaat uit de /?-lactam-
ring en de thiazolidinering. De /?-lactamring is essentieel voor de antibac-
teriële werking.

Vele microörganismen, o.a. de voor penicilline resistente stafylokokken, be-
vatten intra- en extracellulair een enzym, ;8-lactamase of penicillinase, dat
de |8-lactamring splijt, waardoor het niet antibacterieel werkzame penicil-
linezuur ontstaat. Deze splijting kan eveneens door alcohol of alkaliën wor-
den verooi-zaakt.

Er bestaat nog een tweede enzym, het penicinineamidase, dat penicilline
door afsplitsing van de zijketen van het penicilline molecuul praktisch on-
werkzaam maakt. Hierdoor ontstaat n.1. het weinig werkzame 6-amino-
penicillaanzuur.

Penicilline is van alle normaal gebruikte antibiotica het minst stabiel. On-
der invloed van vocht valt het door hydrolysis snel uiteen. Zuren en alka-
liën breken penicilline in oplossing snel af, evenals alle o.xyderende en re-
ducerende stoffen.

De anübacteriële werking van penicilline berust op het belemmeren van
de synthese van de uit mucopeptiden bestaande celwand van de bacterie.
Organismen zonder een dergelijke celwand zijn ongevoelig voor penicilline.
Penicilline is alleen werkzaam ten opzichte van bacteriën welke zich in het
proliferadestadium bevinden. De werking varieert van krachtig bacterio-
statisch bij in het algemeen een bloedspiegel van 0,03 E per ml tot bacte-
ricide bij in het algemeen een bloedspiegel van 0,5 of meer eenheden pei
ml.

Er zijn drie grootheden welke tezamen bepalen of een antibioticum in vivo
therapeutisch bruikbaar is:

a. de minimaalremmende concentrade in vitro, in het algemeen aange-
duid als M.I.C. (minimum inhibitory concentration);

b. de in vivo bereikbare concentratie; deze is vooral afhankelijk van df
toxische bijwerking van het andbioticum. Deze concentratie wordt
meestal als bloedspiegel in /^g of eenheden per ml opgegeven;

Het is duidelijk dat slechts in die gevallen waarin b. groter is dan a. en de
bacterie voor het betreffend antibioticum gevoelig is, dit antibioticum the-
rapeutisch bruikbaar is.

Het klassieke benzylpenicilline of penicilline-G is, in de zin van de eisen
welke E h r 1 i c h daaraan stelde, een ideaal chemotherapeuticum. Het is
sterk parasitotropisch (antibacterieel werkzaam) en zéér weinig orgatro-
pisch (toxisch). Hieruit volgt, dat praktisch steeds een voldoend hoge in
vivo concentratie is te bereiken.

Penicilline heeft een nauw antibacterieel spectrum. Praktisch alleen kok-
ken en Gramposideve bacteriën zijn gevoelig. De meeste Gramnegatieve
bacteriën zijn van nature ongevoelig. Een groot aantal stafylokokkenstam-
men is heden ten dage eveneens ongevoelig voor penicilline. Het is mede
hierdoor dat het gebruik van dit antibioticum een onderwerp van dis-
cussie is geworden.

Toch onderscheidt penicilline zich in gunstige zin van andbiotica als strep-
tomycine en de tetracyclines en van de sulfonamiden door het feit dat ten
opzichte van de stof niet gauw resistentie optreedt. Penicilline kan, zelfs in
minimale hoeveelheden, overgevoeligheidsreacties veroorzaken. De reacties,
welke hoofdzakelijk bij mensen en veel minder bij dieren worden waarge-
nomen, variëren van licht tot zeer ernstig. Bij de mens zijn een groot aantal
fataal verlopende gevallen beschreven.

Resumerend vvorden de belangrijkste voordelige en nadelige eigenschappen
van benzylpenicilline in het volgende schema weergegeven:

1. benzylpenicilline is op gewichtsbasis van alle antibiotica het meest werk-
zame;

1. benzylpenicilline kan i.v.m. zijn geringe zuurvastheid en penicillinase-
gevoeligheid niet per os worden toegediend. Bij de mens wordt maxi-
maal 25% in het bloed opgenomen na toediening per os;

4. de stof geeft, voornamelijk bij de mens, aanleiding tot het optreden van
ongewenste nevenverschijnselen.

Te beginnen met de ontdekking van het zuurvaste penicilline-V door
Brandl en Margreiter in 1954, zijn sindsdien een aantal penicil-
lines ontwikkeld welke alle tegemoet komen aan één of meerdere van de
genoemde bezwaren welke aan het gebruik van benzylpenicilline verbonden
zijn. Helaas hadden de in het penicillinemolecuul aangebrachte wijzigingen,
waardoor dit b.v. zuurvast of ongevoelig voor penicillinase was geworden,
vaak tot gevolg, dat de werkzaamheid van de nieuwe verbinding, verge-
leken met die van het benzylpenicilline, was afgenomen.

1. Het zojuist genoemde jenoxymethylpenicilline, meestal aangeduid met
de naam penicilline-V (Acipen V¹; Oratren*)) is in zuur milieu 50 x
stabieler dan peniciUine-G.

De stof wordt door het maagzuur slechts in geringe mate afgebroken
en kan derhalve per os worden toegediend. Naast de praktische voor-
delen heeft deze toedieningswijze nog als voordeel dat minder snel sensi-
bilisatie van de patiënt optreedt. Van deze verbinding komt na orale toe-
diening 30 ä 40% in het bloed (benzylpenicilline: 10-20%).
Om door middel van oraal toegediende penicilline-V bloedspiegels te
bereiken van dezelfde hoogte als die welke bereikt worden na paren-
terale toediening van benzylpenicilline, moet de dosering minstens het
vijfvoudige van die van benzylpenicilline bedragen. Voor de praktijk
komt het erop neer dat de toepassing daardoor tot infecties met voor
penicilline zeer gevoelige bacteriën beperkt blijft (b.v. pneumokokken
en hemolyserende Streptokokken). Het antibacterieel spectrum van peni-
cilline-V is gelijk aan dat van benzylpenicilline.

1 Het teken * in de tekst is genomen in de plaats van het teken ®, derhalve erop
duidende dat de genoemde namen der medicamenten patentnamen zijn.

(Bendralan*), Broxil*); Oralopen*); Pen 200*); Penemvé*); Syncil-
lin*)). Deze verbinding werd in 1959 door Perron c.s. gesyntheti-
seerd. De stabiliteit in zure omgeving komt overeen met die van peni-
cilline-V, de resorptie na opname per os is echter beter en resulteert in
bloedspiegels welke ongeveer twee maal zo hoog zijn als die van peni-
cilline-V. De antibacteriële activiteit t.o.v. de voor penicilline gevoe-
lige bacteriën is slechts half zo groot als die van benzylpenicilline, waar-
door het effect van de hogere bloedspiegels praktisch teniet gedaan
wordt. Het antibacterieel spectrum is gelijk aan dat van benzylpenicil-
line. De verbinding bezit een wat grotere stabiliteit voor penicillinasü
dan benzylpenicilline, echter nog te gering om praktisch voordelen op
te leveren.

Evenals pheneticilline en penicilline-V is deze verbinding zuurbestendig.
De stof wordt na orale toediening goed geresorbeerd. De bereikte bloed-
spiegels zijn gemiddeld vier maal zo hoog als die welke met penicilline-
V bereikt worden. Ondanks het feit dat propicilline t.o.v. voor penicil-
line gevoelige stafylokokken slechts ongeveer half zo werkzaam is ah
benzylpenicilline zijn de bereikbare bloedspiegels van dien aard, dat
deze verbinding als een therapeutisch goed bruikbare orale penicilline
beschouwd kan worden. Het antibacterieel spectrum van de stof is ge-
lijk aan dat van benzylpenicilline.

De verbinding bezit een nog wat grotere stabiliteit t.o.v. penicillinasc
dan pheneticilline, echter niet voldoende om propicilline als therapeu-
ticum bij infecties met benzylpeniciiline-resistente stafylokokken te kun-
nen gebruiken.

(Gelbenin*); Cinopel*); Staphcillin*); X-1497*)).
Deze stof werd in 1960 door Rolinson c.s. gesynthetiseerd. Het is
het eerste half synthetische penicilline dat een zodanige resistentie t.o.v.
penicillinase bezit dat het als therapeuticum voor de behandeling van
infecties met benzylpeniciiline-resistente stafylokokken kan worden ge-
bruikt. Ten opzichte van benzylpeniciiline-resistente stafylokokken is het
minsters 50 x werkzamer dan benzylpenicilline. Ten opzichte van de
overige, normaal voor benzylpenicilline gevoelige, microörganismen ver-
toont de stof een veel geringere activiteit dan benzylpenicilline, waar-
door het in dit opzicht benzylpenicilline niet geheel kan vervangen.
De stof moet dan ook in de eerste plaats gezien worden als een middel
om penicilline-resistente stafylokokken voor de penicillinetherapie toe-
gankelijk te maken.

Methicilline is niet zuurvast en wordt evenals benzylpenicilline door het
maagzuur afgebroken. Het wordt na parenterale toediening evenals
benzylpeniciUine snel uitgescheiden, waardoor voor de therapie herhaal-
de injecties met intervallen van vier tot zes uur nodig zijn.

(Penstapho*); Prostaphlin*); Stapenor*); Gryptocillin*)).
Deze verbinding, waarvan de eigenschappen een belangrijke uitbrei-
ding van de mogelijkheden van de penicilline-therapie betekenen, werd
in 1961 door Dayle en Naylor gesynthetiseerd.
De penicilliriase-resistentie van deze verbinding is nog groter dan die
van methicilline. Tevens is deze penicillinesoort zuurvast en kan derhalve
oraal worden toegediend. Hoewel de antibacteriële activiteit t.o.v. de
normaal voor benzylpenicilline gevoelige bacteriën als b.v. Pneumo-
kokken, Streptokokken en gevoelige stafylokokken, ongeveer 10 maal ge-
ringer is dan van benzylpenicilline, is met dit antibioticum praktisch
steeds een therapeutisch werkzame bloedspiegel te bereiken. Op grond
van bovengenoemde eigenschappen kan Oxacilline beschouwd worden
als een praktisch bruikbare penicilline bij de behandeling van infecties
met resistente stafylokokken en bij stafylokokken-infecties waarvan (nog)
niet vaststaat of resistente stammen in het spel zijn.
Daar de stof sterk aan plasma-eiwitten wordt gebonden en snel door
de nieren wordt uitgescheiden moet hoog gedoseerd worden met inter-
vallen van vier tot zes uur. Doordat orale toediening mogelijk is wordt
dit bij de mens niet als een bezwaar gevoeld.

6. 3-ortho-chlorophenyl-5-methyl-4-isoxazolylpenicilline; cloxacilline.
(Orbenin*)).

Deze verbinding is op te vatten als het chloor-oxacilline. De stof werd
in 1962 door Naylor c.s. ontdekt. Zijn eigenschappen komen prak-
tisch geheel overeen met die van het Oxacilline. Na orale toediening
worden echter met dit antibioticum aanzienlijk hogere bloedspiegels be-
reikt dan met het Oxacilline.

De meest opvallende eigenschap van deze verbinding is dat zijn anti-
bacteriële activiteit ten opzichte van verschillende Gram-negatieve bac-
teriën ongeveer denmaal groter is dan die van benzylpenicilline. Uit
experimenten is gebleken dat de stof antibacterieel werkzaam is tegen
o.a. een groot aantal stammen van Salmonella, E. coli, Proteus en en-
terokokken. Om deze werking te ontplooien moet ampicilline in vrij
hoge doseringen met intervallen van zes uur gegeven worden.
Ampicilline is verder werkzaam tegen alle normaal voor penicilline ge-
voelige microörganismen, zij het dat t.o.v. deze bacteriën zijn werk-
zaamheid twee ä vier maal geringer dan van benzylpenicilline.
Ampicilline is gevoelig voor penicillinase en derhalve niet te gebruiken
als therapeuticum bij infecties met penicilline-resistente stafylokokken.
De verbinding is zuurvast en kan dus oraal worden toegediend. Op
grond van bovenbeschreven eigenschappen kan dit antibioticum wor-

den opgevat als een breedspectrum antibiodcum met de typische voor-
delen van penicilline (niet toxisch, bactericide werkzaam, weinig of
geen resistende veroorzakend). Er bestaan primair resistente stammen
tegen ampicilline.

Bij het bestuderen van de eigenschappen van de nieuwe penicillines dringt
zich de vraag op, in hoeverre deze stoffen van belang kunnen zijn voor de
diergeneeskunde.

Door verschillende onderzoekers is aangetoond dat er een aanzienlijke toe-
name valt te constateren van het aantal door stafylokokken veroorzaakte
mastitisgevallen (W i 1 s o n, 1962; F r o s t, 1962; R e n d e 1, 1962). Tevens
werd gevonden dat van deze stafylokokken een aanzienlijk, en nog steeds
toenemend, percentage resistent is voor penicilline en in mindere mate
voor andere antibiotica (Wilson, 1962; Frost, 1962; Pearson, 1962;
H0gh, 1960). Wilson geeft voor Engeland onderstaande tabel, waarin
deze toename duidelijk tot uiting komt.

Door de ontdekking van de penicillinase-resistente penicillines methicilline
en cloxacilline heeft men de beschikking gekregen over penicillines welke
tegen normaal gevoelige èn tegen voor penicilline resistente stafylokokken
zéér werkzaam zijn. De belangrijkheid hiervan, speciaal voor de mastitis-
bestrijding, is gelegen in het feit dat bij het gebruik van penicilline minder
kans bestaat op het optreden van resistentie dan bij het gebruik van sulfon-
amiden, streptomycine of tetracyclines. En wanneer resistente stammen in
het spel zijn wordt door het gebruik van deze penicillines de kans op het
ontstaan van een chronische, en daardoor praktisch ongeneeslijke, stafylo-
kokken mastitis minimaal.

Ook bij andere infecties bij dieren kunnen resistente stafylokokken, hoewel
van veel minder belang zijnde dan bij de mens, een rol spelen en kan het
gebruik van deze stoffen geïndiceerd zijn.

Bij de bestrijding van infectieziekten, waarbij in de regel breedspectrum
antibiotica worden gebruikt, vormt het optreden van resistentie tegen de
regelmatig gebruikte middelen een zeer groot probleem. Dit probleem wordt
steeds nijpender omdat het aantal resistente stammen sterk toeneemt.
Deze toename is in ons land voor Salmonella bij het onderzoek van M a n-
t e n c.s. duidelijk aangetoond. Van 12.472 in 1962 geïsoleerde Salmonella-

stammen was 10,94% resistent voor tetracycline, chloramphenicol of beide
(percentages van de voorgaande jaren: 1959: 2.08%; 1960: 1.29%; 1961:
3,96%). Van de 1365 resistente stammen was 94,1% resistent voor tetra-
cycline, 3,4% voor chloramphenicol en 2,5% voor beide antibiotica. Opval-
lend is verder de toename van het aantal tetracycline resistente Salmonella
typhi munum-stammen (van 2,2% in 1959 tot 21,8% in 1962). Salmo-
nella typhi murium is heden ten dage een zéér frequent voorkomend Sal-
monella-type bij onze huisdieren en speelt vooral bij salmonellosis van kal-
veren een belangrijke rol. Het blijkt dat 41,8% van de uit kalveren ge-
isoleerde Salmonella typhi munum-stammen resistent is.
Als factoren welke mogelijk hebben bijgedragen tot de sterke verhoging
van het aantal resistente Salmonella typhi rnwrwm-stammen noemen de
onderzoekers in de eerste plaats het snel toenemend gebruik van tetra-
cyclines voor nutritieve, profylactische en therapeutische doeleinden en ver-
der de mogelijkheid van episomale resistentieoverdracht van betrekkelijk
onschuldige darmbacteriën zoals E. coli naar Salmonella typhi murium.

Het zo frequent optreden van resistente pathogene bacteriën onder onze
landbouwhuisdieren is niet uitsluitend een probleem voor degenen aan wie
de behandeling van deze dieren is opgedragen. Deze omstandigheid is even-
zeer een probleem voor hen die als taak hebben te waken over de volks-
gezondheid. Het is duidelijk dat een steeds aangroeiend reservoir van re-
sistente bacteriën onder onze landbouwhuisdieren de betrokken autori-
teiten met zorg vervult.

Misschien kan het gebruik van een breedspectrum penicilline als ampi-
cilline, dat o.a. werkzaam is tegen Salmonella typhi murium, en de eigen-
schap bezit dat het praktisch géén resistentie verwekt, uitkomst bieden bij
de therapie en kan door het gebruik ervan een uitbreiding van het aantal
resistente stammen worden voorkomen.

De schrijver geeft een overzicht van de eigenschappen van het klassieke penicilline-G
en de belangrijkste half-synthetische penicillines. Hierbij wordt vooral aandacht ge-
schonken aan de voor de therapie belangrijke eigenschappen als zuurbestendigheid,
penicillinasebestendigheid en antibacteriële activiteit t.o.v. verschillende bacterie-
soorten.

Hierna wordt ingegaan op de mogelijke waarde van dit soort penicillines voor de
veterinaire praktijk.

Speciaal bij de behandeling van de stafylokokkenmastitis kan het gebruik van een
penicilline dat niet wordt afgebroken door penicillinase, gevormd door penicilline
resistente stammen, voordelen opleveren.

Bij de bestrijding van infecties, waarvoor in het algemeen breedspectrum antibiotica
gebruikt worden, kan het gebruik van een breedspectrum penicilline met zijn
specifieke eigenschappen gewenst zijn, o.a. in verband met het probleem van tegen
breedspectrum antibiotica resistent geworden verwekkers.

The properties of the classic penicillin G and the most important semi-synthetic
penicillins are reviewed. Particular attention is paid to therapeutically important cha-
racteristics such as acid-stability, penicillinase-stability and effectiveness against
various bacteria.

The possible use of these types of penicillin in veterinary practice is discussed.

Using a penicillin which is not broken down by penicillinase produced by pencillin-
resistant strains may offer particular advantages in the treatment of mastitis due to
Staphylococci.

The use of a broad-spectrum penicilhn with its specific properties may be advisable
in the treatment of infections usually treated with broad-spectrum antibiotics; among
other things, in view of the problem of causative organisms which have become
resistant to broad-spectrum antibiotics.

L^auteur donne un aperçu des qualités de la pénicilline-G classique et des principales
pénicillines semi-synthétiques.

Les qualités importantes pour la thérapie, comme l\'acido-résistance, la résistance
coritre la pénicillinase et l\'activité antibactérienne envers différentes espèces de bac-
téries y sont considérées.

Ensuite l\'auteur relève la valeur possible de cette espèse de pénicillines pour la
pratique vétérinaire.

Spécialement pour le traitement d\'une mastite causée par des Staphylocoques l\'emploi
d\'une pénicilline qui ne soit pas décomposée par une pénicillinase, formée par des
souches résistantes à la pénicilline, pourra offrir des avantages.
Pendant la lutte contre les infections, pour laquelle on se sert généralement d\'antibio-
tiques à spectre large, l\'emploi d\'une pénicilline à spectre large avec ses qualités
spécifiques peut être recommandable, notamment par rapport au problème des agents
devenus résistants contre les antibiotiques à spectre large.

Der Autor gibt eine Übersicht über die Eigenschaften des klassischen Penicillins G
und der wichtigsten halbsynthetischen Penicilline. Dabei werden die für die Therapie
wertvollen Eigenschaften wie Säurefestigkeit, Penicillinaseresistenz und antibakterielle
Wirksamkeit gegenüber verschiedenen Bakterienarten besondere Beachtung geschenkt.
Darauf wird auf den möglichen Wert dieser Penicilline für die veterinärmedizinische
Praxis eingegangen.

Besonders bei der Behandlung der Staphylokokkenmastitis kann die Anwendung eines
Penicilhns, der nicht dem Abbau durch von penicillinfesten Stämmen erzeugte
Penicillinase unterliegt, Vorteile bringen.

Zur Bekäinpfung von Infektionen, wozu im allgemeinen antibiotische Mittel mit
einem breiten Wirkungsspektrum verwendet werden, kann die Anwendung eines
Breitspektrumpenicillins mit seinen spezifischen Eigenschaften erforderiich sein, u.a.
im Hinblick auf das Problem von gegen Breitspektrumantibiotika resistent gewordenen
Erregern.

El autor da un compendio de los carécteres de la penicilina/G clâsica y la penicilina
semi-sintética mâs importante.

En esto se presta principalmente atenciôn a los caràcteres importantes para la
terapia como estabilidad contra âcidos, estabilidad contra penicilinase y actividad
antibacterial con respecto a distintas especies de bacterias.

Despûes de esto se entra en el valor posible de esta especie de penicilinas para la
prâctica veterinaria.

Especialmente en el tratamiento de masitis por estafilorocos puede reportar ventajas el
empleo de una penicilina que no se désintégra por penicilinase formada por cepas
resistentes contra penicilina.

En el combate de infecciones para que se usa generalmente antibiôticos con espectro
ancho, puede ser deseado el empleo de una penicilina con espectro ancho con sus
caractères especificos, entre otros en relaciön con el problema de causantes que se han
puesto resistentes contra antibiôticos con espectro ancho.

Acred, P. and Brown, D. M.: Further pharmacology and chemotherapy of
Cloxacillin. Brit. J. Pharm. 21, 339, (1963).

B r a n d e r, G. C.: The use of the new synthetic penicillins in the control of bovine
mastitis and pig and calf scours. Proc. XVIIth, World Veterinary Congress, 477,
(1963).

Chain, E. B.: Resistance of bacteria to the penicillins. Ciba Study Group 13, 3,
(1962).

D a y k i n, P. VV.: Veterinary applied pharmacology and therapeutics. London
(1960).

D o u t h w a i t e, A. H. and T r a f f o r d, J. A. P.: A new synthetic penicillin.
Brit. Med. ]. 2, 687, (1960).

Frost, A. J.: Incidence of udderinfections and mastitis in south-east Queensland.
Aust. Vet. J., 38, 110, (1962).

H o g h. P.: Coagulase-positive, a-ß toxigenic udder Staphylococci. A comparison
between their sensitivity to penicillin and their growth caracteristics on crystal-
violet agar. Nord. VetMed. 12, 588, (1960).

K a m p , P. E. en M o e y s, W. A.: Penicillines. Pharm. Weekblad 98, 1053, (1963).

K 1 e i n, J. O. and F i n 1 a n d, M. : The new Penicillins. New Engl. J. Med., 269,
1019, 1074, 1129, (1963).

Knox, R.: new penicillin (BRL 1241) active against penicillin resistant Staphy-
lococci. Brit. Med. ]., 2, 690, (1960).

Kraushaar, A. E. und Schmid, E. E.: Zur Frage der Resistenz von Staphy-
lococcen gegen Penicillin. Arzneimittelforschung 12, 1157, (1962).

L a m m e r s, W., N e 1 e m a n s, F. en S i d e r iu s, P.: Algemene farmacotherapie.
Leiden (1961).

M a n t e n, A., K a m p e 1 in a c h e r, E. H. and Guinée, P. A. M.: Frequency
of resistance to tetracycline and chloramphenicol among Salmonella strains isolated
in the Netherlands in 1962. Ant. v. Leeuwenhoek 30, 10, (1964).

N a y 1 o r, J. H. C., L o n g, A. A. W., Brown, D. M., Acred, P., R o 1 i n s o n,
G. N., B a t c h e 1 o r, F. R., Stevens, S. and Sutherland, R.: Chemistry,
toxicology, pharmacology and microbiology of a new acidstable penicillin resistant
to penicillinase (BRL 1621). Nature 195, 1264, (1962).

Pearson, J. K. L. and B e a t t i e, T. D.: In vitro studies on Staphylococci of
bovin origin using Penicillin and BRL 1241. ]. Comp. Path., 72, 266, (1962).

R a n d e 1, J. and S und berg. T.: Factors influencing the type and incidence
of mastitis in Swedish dairy cattle. Acta Vet. Scand. 3, 13, (1962).

Si de 11, S., Bulger, R. J., B r o d i e, J. L. and K i r b y, W. M. M.: Cloxa-
cillin, a new oral synthetic penicillin. Clin. Pharm, and Ther., 5, 26, (1964).

Stewart, G. T., Harrison, P. M. and Holt, R. J.: Microbiological studies
on sodium 6-(2,6 dimethoxybenzamido) penicillinate monohydrate (BRL 1241)
in vitro and in patients. Brit. Med. ]. 2, 699, (1960).

Wilson, C. D., Coats, W. A. and B r a n d e r, G. C. : Studies of a new Pe-
nicillin BRL 1621, for the treatment and control of Staphylococcal mastitis in
cows. Vet. Ree., 74, 1120, (1962).

"W i 1 s o n, C. D.: Antibiotics in milk. Veterinary aspects. J. Soc. Dairy Technol., 15,
21, (1962).

Uit het Instituut voor Tropische en Piotozoaire Ziekten van
de Faculteit der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit te
Utrecht.

Infecties met Toxoplasma gondii komen veel voor bij mensen en dieren.
Hoewel als regel hiervan geen schadelijke invloeden worden ondervonden
kunnen toch in bepaalde gevallen ernstige ziekteverschijnselen worden ver-
oorzaakt.

De laatste jaren is de infectie van het varken in de belangstelling komen
te staan omdat er aanwijzingen waren verkregen dat deze dieren misschien
optreden als smetstofbron voor de mens. Dat ook in ons land de infectie
bij vargens voorkomt blijkt uit het werk van De Roever-Bonnet
(1957), die aantoonde dat het overgrote deel van de door haar onder-
zochte slachtvarkens te Amsterdam met de parasiet waren geïnfecteerd,
terwijl door VanderGuldenenFolkers (1961) de eerste met kli-
nische symptomen gepaard gaande uitbraak van de ziekte in ons land onder
een koppel varkens werd beschreven.

In het onderstaande zal het voorkomen en het verloop van de infectie met
Toxoplasma gondii bij deze diersoort nader worden uiteengezet.

Toxoplasma gondii, een organisme behorende tot de Protozoa, heeft de
vorm van een sinaasappelpartje dat 4-7 fj. lang en 2-4 /x breed is. Het
vermeerdert zich door herhaalde tweedelingen binnen in het protoplasma
van een levende cel. Daarbij ontstaan in het cellichaam ophopingen van
de parasiet, de zgn. terminaalkolonies die ook wel met de enigszins verwar-
ring gevende naam pseudocysten worden aangeduid. Dc geïnfecteerde cel
gaat hierdoor te gronde en de vrijkomende parasieten dringen weer nieuwe
cellen binnen.

Al naar gelang de hevigheid van de infectie kan in de aangetaste organen
een meer of minder uitgebreide necrose ontstaan tengevolge waarvan kli-
nische symptomen kunnen optreden.

Is de parasiet minder virulent of is de weerstand van dc gastheer groot of
voldoende groot geworden, dan ontwikkelt zich een ander beeld. De para-
siet tracht zich in dat geval te beschermen tegen de afweerkrachten van
het lichaam door een wand om zich heen te vormen. Binnen deze wand
gaat de vermenigvuldiging van het organisme door. De zo gevormde cyste,
die ook intracellulair ligt, kan honderden parasieten bevatten. Bij het
groter worden van de cyste gaat de gastheercel te gronde zodat de cyste
los tussen de cellen in komt te liggen.

1 Dr. C. Folkers; Senior Veterinary Officer. Tsetse and Trypanosomiasis Division
van het Ministry of Animal and Forest Resources, P.M.B. 2005, Kaduna;
Northern-Nigeria.

Cysten kunnen in alle organen voorkomen en daar jarenlang blijven zonder
dat enige reactie van de gastbeer kan worden opgemerkt. De cysten zijn
resistent tegen verschillende uitwendige invloeden en kunnen ook buiten
het lichaam zich geruime tijd handhaven en daardoor misschien een rol
spelen bij de verspreiding van de infectie.

In de loop der jaren zijn stammen van T. gondii geïsoleerd uit vele ver-
schillende diersoorten. Deze stammen variëren sterk in pathogeniteit, af-
hankelijk van de gastheer. Zo kan een bepaalde stam een subklinisch ver-
lopende infectie veroorzaken bij de ene diersoort maar bij de andere dier-
soort de dood tengevolge hebben.

Klinische toxoplasmosis schijnt slechts zelden voor te komen bij varkens als
men afgaat op de beschikbare literatuur.

Het eerste geval werd pas in 1952 beschreven door F a r r e 11 et al. in de
Verenigde Staten. Sindsdien is het waargenomen in Duitsland (Becker,
1954), in Noorwegen (M o m b e r g - J 0 r g e n s e n, 1956 en M 0 11 e r,
1959), in Japan (Sato et al., 1958 en N o b u t o et al., 1960), in Enge-
land (Harding et al., 1961) en ook in Nederland door Van der
Gulden en Folkers in 1961.

De symptomen zijn koorts, verschijnselen van dyspnoe, gekenmerkt door
een frequente pompende ademhaling, diarree en lusteloosheid. De dieren
hebben geen eetlust en sterven als regel na een paar dagen. N o b u t o et
al. (1961) zagen experimenteel ook een meer chronisch verloop waarbij
de meeste dieren de infectie overleefden.

De varkens die bij de beschreven uitbraken betrokken waren, hadden in het
algemeen de leeftijd van 9 weken nog niet bereikt. Alleen F a r r e 11 et al.
namen ook symptomen bij oudere varkens waar, maar de sterfte trad op
onder de biggen die jonger dan 3 weken waren.

Experimenteel is gebleken dat de gevoeligheid van varkens voor een in-
fectie met T. gondii afneemt met de leeftijd. Worden biggen van 6 weken
oud of jonger intraperitoneaal besmet met een voor muizen zeer virulente
stam van de parasiet, dan treedt een heftig verlopende infectie op die als
regel in de dood van het dier eindigt.

Varkens die 12 weken oud zijn en op dezelfde wijze worden besmet ont-
wikkelen evenwel slechts zeer milde voorbijgaande verschijnselen, zoals een
lichte temperatuursverhoging en een iets verminderde eetlust, terwijl de
dieren iets minder levendig zijn dan noiTnaal.

Deze weerstand van de oudere varkens kan niet worden doorbroken door
bet wegnemen van de milt of door behandeling met een cortisonpreparaat
zoals Cortrophin-Z. Ook een uit een aan klinische toxoplasmosis lijdend
varken geïsoleerde stam van T. gondii had hierop geen invloed (Folkers,
1964 a).

Daarnaast is de infectieweg van invloed op het verloop van de infectie.
Biggen, die niet ouder waren dan 2 weken, en die intramusculair of intra-
tracheaal geïnfecteerd werden met dezelfde virulente stam werden ernstig
ziek en stierven na enkele dagen. Werden biggen van die leeftijd evenwel
besmet door een suspensie van de parasiet op de conjunctiva of op een ge-
scarificeerd deel van de huid te smeren of door deze suspensie oraal toe
te dienen, dan werd hoogstens een lichte temperatuurstijging waargenomen.

Dit verschil in verloop van de infectie berust op het aantal parasieten dat
het lichaam van de gastheer ineens binnendringt.

In verband met het feit, dat het onv^^aarschijnlijk is dat onder natuurlijke
omstandigheden de infectie plaatsvindt door de opname van vrije para-
sieten, zoals die te zien zijn na het openbarsten van een terminaalkolonie
— dit stadium van de parasiet is namelijk zeer gevoelig voor uitvi\'endige
invloeden — werd een onderzoek ingesteld naar de reactie die optreedt bij
het gebruik van cysten, afkomsdg van een voor muizen avirulente stam van
de parasiet die uit een aan klinische toxoplasmosis lijdend varken was ge-
ïsoleerd.

De gevolgen van een intraperitoneale besmetting waren volkomen verge-
lijkbaar met die opgewekt door een intraperitoneale infectie met de vrije
vorm van T. gondii. Bij een orale infectie was het effect afhankelijk van
de hoeveelheid opgenomen cysten. Ingestie van ± 200 cysten had slechts
milde gevolgen, maar een aantal van ± 1500 had een fataal verlopende in-
fectie als resultaat (F olkers, 1964 b).

Door bloed van de geïnfecteerde varkens in te spuiten bij muizen kon wor-
den aangetoond dat gedurende het koortsstadium als regel een parasitemie
aanwezig is. Het bleek hierbij tevens dat de stammen niet waren veranderd
in hun pathogeniteit voor muizen.

De veranderingen in het bloedbeeld bestonden uit een hyperleucocytose en
een meer of minder duidelijke linksverschuiving.

Verloopt dus de infectie bij de jonge biggen zeer acuut en bij de oudere
varkens subklinisch, dit wil niet zeggen dat deze infectie zonder uitwerking
bij deze oudere dieren blijft. Er zijn spaarzame aanwijzingen dat de infectie
in sommige gevallen aanleiding kan geven tot abortus of tot het optreden
van steriliteit (Farrell et al., 1952). Maar veel definitiefs is hierover
niet bekend.

De bevindingen bij gestorven dieren worden gekenmerkt door de aanwezig-
heid van hydrothorax, hydropericardium, hydrops ascites en pneumonie,
waarbij in sommige gevallen kleine necrotische haardjes worden aangetrof-
fen, een focale necrosis van de lever, een fibrineuze peritonitis en een ente-
ritis. Bij de oraal met cysten geïnfecteerde biggen was de enteritis geken-
merkt door een granulaire necrose van de dunne darm, gepaard gaande
met sterk gezwollen mesenteriale lymfklieren. Bij de andere biggen was de
enteritis van catarrale aard.

Moller (1961) vond dat bij natuurlijk geïnfecteerde biggen het primair
complex gevonden werd in de darm, hetgeen zou wijzen op een enterogene
infectie.

De infectie met T. gondii heeft de vorming van antihchamen tot gevolg.
Deze antilichamen kunnen worden aangetoond met behulp van de sero-
logische test die is ontwikkeld door Sabin en Feldman (1948).
De antilichamen worden snel en in grote hoeveelheden gevormd. De ma-
ximum titer wordt ongeveer 2-6 weken na de infectie bereikt, waarbij waar-
den van 1:8192 kunnen worden gevonden. Deze titers zijn evenwel laag
vergeleken met die gevonden door de Japanse onderzoeker N o b u t o en
medewerkers, die vier maal hogere waarden aantroffen. Hij verklaart dit

door aan te nemen dat de Nederlandse varkens minder gevoelig zouden
zijn dan de in Japan aanwezige dieren (Nobuto, 1963; persoonlijke
mededeling). Dit zou dan tevens het door hem waargenomen chronische
verloop van de infectie in oudere dieren verklaren.

De titer neemt daarna meer of minder snel af. Bij sommige varkens werd
5 maanden na de infectie nog een titer van 1:512 gevonden.
Varkens die een infectie hebben doorgemaakt zijn immuun, zowel tegen
de homologe als een heterologe stam van de parasiet. Bij een herinfectie
van immune dieren treedt geen parasitemie meer op.

De in het serum aanwezige antilichamen zijn echter van weinig betekenis
voor de immuniteit. Biggen kunnen tamelijk hoge titers, 1:64 en hoger,
verkrijgen door de colostrum, maar blijken bij experimentele infectie even
gevoelig te zijn als biggen die geen antilichamen in hun serum hebben.
Deze colostrum antilichamen blijken na ongeveer 80 dagen verdwenen te
zijn.

Het wordt dan ook wel aangenomen dat de immuniteit bij Toxoplasma-
infecties hoofdzakelijk van cellulaire aard is (Frenkel, 1953).

Uit serologische onderzoekingen met de Sabin-Feldman test, die uitgevoerd
zijn in verschillende delen van de wereld, blijkt dat de infectie bij het var-
ken veel voorkomt. Het laagste percentage (29.1%) werd gevonden in
Frankrijk door Guillo en Desmonts (1960) en het hoogste bij in
Amsterdam geslachte varkens, nl. 92.3% (D e R o e v e r-B o n n e t, 1957).
Dit uitzonderlijk hoge percentage is waarschijnlijk te wijten aan het feit
dat niet geïnactiveerde sera werden gebruikt. Het is namelijk bekend dat
in het serum van varkens een aspecifieke antitoxoplasma factor aanwezig is
die, indien niet door verhitting vernietigd, de resultaten van de reactie be-
ïnvloedt (Guillo en Desmonts).

Bij een soortgelijk onderzoek dat aan de Utrechtse Gemeenteslachtplaats
werd verricht en waarbij 128 varkens werden onderzocht, bleek dat het
infecdepercentage 62.5% bedroeg. Hiervan hadden 12.5% een dter die
hoger was dan 1:64. Tevens kon worden aangetoond dat de resultaten ver-
kregen met de Sabin-Feldman test specifiek zijn, als er tenminste voor wordt
zorggedragen dat de sera voldoende worden verhit (FolkersenPerié,

Het zal in de praktijk moeilijk zijn om uit te maken of een uitbraak van
pneumonie bij jonge biggen al of niet veroorzaakt wordt door T. gondii.
Het klinische beeld is daarvoor niet specifiek genoeg. Omdat een acuut
verloop met hoge mortaliteit kan worden verwacht zal er veelal geen tijd
zijn om de dieren serologisch te laten onderzoeken. Dit onderzoek zal trou-
wens in dergelijke gevallen toch van weinig waarde zijn, omdat de titers nog
laag zullen zijn en het zeer wel mogelijk is dat het gaat om colostrum anti-
lichamen.

Zou er een meer chronisch verloop optreden, dan kan een herhaald onder-
zoek met een tussenpoos van 3-4 weken nuttig zijn om de diagnose te ma-
ken. Dit zal ook de aangewezen methode zijn bij het onderzoek van abortus
en steriliteit bij varkens door onbekende oorzaak.

reactie, zoals gebruikelijk bij de mens en de hond, is bij varkens niet moge-
lijk. De door N o b u t o et al. (1960) ontwikkelde complementbindings-
inhibitie test kan hierbij misschien van nut zijn, maar deze is technisch niet
zo eenvoudig.

Zelfs bij het vinden van een hoge titer zal de uiterste voorzichtigheid be-
tracht moeten worden bij het leggen van een verband tussen de aanwezige
infectie met T. gondii en het waargenomen ziektebeeld.
Het onderzoek van gestorven dieren, waarbij uitstrijkjes van aangetroffen
necrotische haardjes worden gemaakt, zal eerder uitsluitsel geven. In der-
gelijke met methylalcohol gefixeerde en met Giemsa gekleurde preparaten
zullen de parasieten, die door hun typische vorm gemakkelijk zijn te onder-
kennen, in grote aantallen kunnen worden aangetroffen.

Een afdoende therapie tegen toxoplasmosis is niet bekend. Sulfaprepa-
raten worden verondersteld een gunstige werking te hebben. Een gelukkige
omstandigheid is dat dit middel veelal toch al tegen biggenpneumonie
wordt toegepast in de praktijk.

De vraag op welke wijze Toxoplasma zich verspreidt is nog steeds niet be-
antwoord. Uit het feit dat de parasiet zo veel voorkomt moet wel worden
geconcludeerd dat hiervoor een bijzonder effectief mechanisme bestaat.
Congenitale infecdes van biggen zijn beschreven door Becker (1954) en
door Sange r en G o 1 e (1955). De laatstgenoemde onderzoekers waren
ook in staat de parasiet in de melk van besmette zeugen aan te tonen.
Tijdens het stadium van de infectie waarbij een parasitemie aanwezig is,
zouden bloedzuigende insecten een rol kunnen spelen bij de overbrenging,
maar uit de onderzoekingen van o.a. Van Thiel (1949) en Laar-
man (1956) blijkt dat de kans daarop zeer gering moet worden geacht.
Infecties door contact met zieke dieren zijn nooit waargenomen, zelfs niet
wanneer hiervoor acuut zieke dieren werden gebruikt. Het zou evenwel de
moeite waard zijn na te gaan wat het effect van hygiënische maatregelen
zou zijn op de verspreiding van de infecde. Dit vooral in verband met de
waarneming van Melier (1961) dat de resultaten van het pathologisch-
anatomische onderzoek van gestorven biggen wijzen op een orale infectie.

Het varken als mogelijke besmettingsbron voor de mens.
De veronderstelling is wel geopperd dat het vlees van slachtdieren en ook
andere voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, zoals eieren, een bron van
besmetdng voor de mens zou zijn. Speciaal het gebruik van niet voldoend
verhit varkensvlees zou daarbij een rol kunnen spelen (Jacobs et al.,
1960). Deze onderzoekers waren namelijk in staat om Toxoplasma te iso-
leren uit het vlees van gezonde varkens. Van de 50 onderzochte dieren
bleken er 12 positief.

Gezien het kleine stukje vlees dat werd gebruikt voor het onderzoek van
elk dier zal het werkelijk percentage dieren met cysten in het spierweefsel
nog wel hoger zijn. Het is niet bekend of er predilectieplaatsen zijn wat be-
treft het spierweefsel. Het zou interessant zijn om na te gaan of er een ver-
band bestaat tussen de hoogte van de titer en de aantallen parasieten in
het spierweefsel. Ook is in feite niets bekend omtrent de resistentie van in

het spierweefsel aanwezige parasieten tegen verschillende uitwendige in-
\\\'loeden, zoals bij matige verhitting.

Veel tijdrovend onderzoek zal nodig zijn om op de vele vragen rondom de
infectie met T. gondii een bevredigend antwoord te geven.

In het artikel wordt een uiteenzetting gegeven van de klinische en epidemiologische
aspecten van dc infectie met T.gondii bij varkens.

The clinical and epidemiological features of infcction caused by T.gondii in pigs
are discussed.

Dans cet article les aspects cliniques et épidémiologiques de I\'infecdon avec T.gondii
chez les pores sont discutés.

In dieser Arbeit werden die klinischen und epidemiologischen Aspekte der durch
T.gondii beim Schwein erzeugten Infektion dargelegt.

En el articulo sc da una discusiion de los aspectos clinicos y epidemiológicos de la
infección con T.gondii en cerdos.

Becker, W.: Toxoplasmosis beim Hausschwein. Thesis Glessen 1954.
F a r r e 1 1, R. L., D o c t o n, F. L., Chamberlain, D. M. and Cole, C. R.:
Toxoplasmosis I. Toxoplasma isolated from swine. Am. J. Vet. Res., 13, 181,
(1952).

Folkers, C. and P e r i e, N. M,: The prevalence of antibodies against Toxoplasma
gondii in slaughter pigs in the Netherlands. Doc. Trop. Geogr. Med., 15, 268,
(1963).

F o 1 k e r s, C.: Toxoplasmosis in pigs. The influence of the age on the pathogenicity.

Vet. Ree. 76, 747, (1964).
Folkers, C.: Toxoplasmosis in pigs. The influence of the route of infection and

the strain on the pathologicity. In press.
Frenkel, J. K.: Host, strain and treatment variations as factors in the patho-
genesis of toxoplasmosis. Am. J. trop. Med. Hyg., 2, 390, (1953).
G u i 11 o, B. et D e s m o n t s, G.: Diagnostic serologique de la Toxoplasmose. Essai

d\'application aux animaux de boucherie. Ree. Med. Vèt., 136, 383, (1960).
Gulden, W. J. I. van der en Folkers, C.: Toxoplasma gondii bij biggen in

Nederland. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 542, (1961).
II a r d i n g, J. D. J., B e v e r 1 e y, J. K. A., S h a w, I. G. Edward s, B. L. and

Bennett, G. H.: Toxoplasma in English pigs. Vet. Ree., Ti, 3, (1961).
Jacobs, L., Remington, J. S. and Melton, M. L : A survey of meat
samples from swine, cattle and sheep for the presence of encysted Toxoplasmas.
ƒ. Parasit. 46, 23, (1960).
Laarman, J. J.: Transmission of experimental toxoplasmosis by Stomoxys

calcitrans. Doc. Med. Geogr. Trop., 8, 293, (1956).
M 0 11 e r, T.: Toxoplasmosis. Studies on the route of infection and pathogenesis in
domestic animals. Acta Pathol. Microbiol. Scand., 51, suppl. 144, 235, (1961).
Momberg-Jorgensen, H. C.: Toxoplasmosis hos svinet. Nord. VetMed., 8,
227, (1956).

N o b u t o, K., S u z u k i, K, O m u r a, M. and I s h i i, S.: Studies on toxoplasmosis
in domestic animals. Bull. Nat. Inst. Anim. Health, 40, 32, (1960).

Nobuto, K., Sato, U. and H a n a k i, T.: Studies on toxoplasmosis in domestic
animals. Preparation of the concentrated skintest antigen for porcine toxoplasmosis
Jap. J. vet. Sci, 24, 297, (1962).

De Roever-Bonnet, H.: Toxoplasmosis in slaughtercattle, particularly in
sheep. Doc. Med. Geogr. Trap., 9, 336, (1957).

S a b i n, A. B. and F e 1 d m a n, H. A.: Dyes as microchcmical indicators of a
new immunity phenomen affecting a protozoan narasite (Toxoplasma). Science,
108, 660, (1948).

S a n g e r, V. L. and Cole, C. R.: Toxoplasmosis VI Isolation of Toxoplasma from
milk, placentas and newbornpigs of asymptomatic carrier sows. Am. J. vet. Res.,
16, 536, (1955).

Sato, H., Saheki, Y., M u t o, T., O i s h i i, I., K o b a y a s h i, S., M i y a-
m i o t o, Y. and O c h i, Y.: Studies on toxoplasmosis in domestic animals. I.
Isolation of T.gondii from pigs and dogs. Jap. J. vet. Sci., 20, 213, (1958).

T h i e 1, P. H. van: The transmission of Toxoplasmosis and the role of Calliphora
erythrocephala meig. Doc. Neerl. Ind. Morb. Trap., I, 264 ,(1949).

Doordat de mastitis-bestrijding onder het melkvee toeneemt, wordt de kans groter
dat clandestien aan de zuivelfabrieken melk wordt geleverd, waarin resten van
bestrijdingsmiddelen (voornamelijk antibiotica) aanwezig zijn. Hierdoor kunnen
ernstige storingen worden teweeg gebracht bij de bereiding van produkten waarbij
zuurselcultures worden gebruikt, zoals yoghurt, kaas en boter.
Deze ontwikkehng heeft ertoe geleid dat in een groot aantal Engelse zuivelfabrieken
de aangevoerde melk thans wordt onderzocht op de aanwezigheid van antibiotica
met behulp van betrekkelijk snelle methoden (2 ä 2/2 uur). Men kan hiermee
althans voorkomen dat de volgende dag wederom melk met antibiotica wordt
geleverd; tevens worden boetes opgelegd.

Als onderzoekmethode wordt de gemodificeerde TTC-proef (Triphenyl-Tetrazolium-
Chloride) genoetnd, waarbij gebruik wordt gemaakt van de grote gevoeligheid
van Streptococcus thermophiles BC voor antibiotica en van de kleuromslag van
formazan. Een andere methode is die volgens Kosikowski, waarbij Bacillus
subtilis-sporen en papierschijfjes penicilline worden gebruikt. (Deze methode is
ook in Nederland bekend — Rcf.) Beide methoden worden uitvoerig beschreven.

In Veterinary Record bericht een inzendster over een hond van ongeveer 13 kg
zwaar, die bij een bezoek aan het strand zijn tijd besteedde aan het inslikken van
kiezelstenen.

De eigenaar bemerkte het kwaad pas, toen het al geschied was: toen de hond
ging lopen, kon hij de kiezels in de maak tegen elkaar horen schuren.
De hond bleek 89 stenen te hebben ingeslikt met een gezamenlijk gewicht van
bijna 900 gram. Dertig werden er uitgebraakt of kwamen af met de ontlasting,
negenenvijftig werden er verwijderd door middel van gastrotomie.
Inzendster vraagt zich af, of hier geen sprake is van een record.

Uit het Veterinair Pathologisch Instituut, afd. Pathologische
Anatomie, van de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht.

Mulberry beart disease (mulberry = moerbei) is een ziekte van het varken,
welke door de Engelsen zo genoemd is naar de daarbij in de hartspier op-
tredende bloedingen. De ziekte werd in 1950 voor het eerst door L a m o n t
e.a. in Noord Ierland beschreven en daarna o.a. ook in Engeland (T u 11
e.a., 1957), de U.S.A. (Bennett, 1958) en Canada (G e i b, 1959) vast-
gesteld.

In 1961 werd door Grant in Zweden een ziekte bij varkens beschreven
onder de naam „dietetic microangiopathy". Het begrip „dietedc micro-
angiopathy" duidt op door bepaalde voedingsfactoren veroorzaakte typische
vasculaire laesies in de capillairen en kleine musculeuze bloedvaten van de
hartspier en soms van andere weefsels. Grant vond in harten afkomstig
van varkens met mulberry heart disease uit Engeland en Canada dezelfde
histologische veranderingen als bij de dietetic microangiopathy. Hij conclu-
deerde hieruit, dat de mulberry heart disease uit deze landen en de dietetic
microangiopathy uit Zweden morfologisch identiek zijn.
O.a. in Duitsland is een ziekte van het varken bekend, genaamd „plötz-
licher Herztod". Bij de „plötzlicher Herztod" worden in de hartspier een
reeks veranderingen aangetroffen, beginnend met hyperemie en bloeding,
gevolgd door degeneratie van hartspiervezels en een cellulaire ontstekings-
reactie en tenslotte resulterend in myolysis en httekenvorming. Daarnaast
geeft het sectiebeeld de indruk van een acute circuladestoornis (Grant,
1961). Volgens Grant (1961) vertoont de „dietetic microangiopathy"
morfologisch veel gelijkenis met de „plötzlicher Herztod".
Terpstra maakte in 1958 voor het eerst melding van mulberry heart
disease bij varkens in Nederland.

Het doel van dit artikel is om de resultaten van de macroscopische en his-
tologische onderzoekingen van aan mulberry heart disease gestorven var-
kens te rapporteren, welke geleid hebben tot de opvatdng, dat de in Ne-
derland voorkomende mulberry heart disease morfologisch idendek is met
de door Grant beschreven dietetic microangiopathy in Zweden. Vooraf
zal een overzicht worden gegeven van de literatuur over de mulberry heart
disease en de dietetic microangiopathy, voor zover ze noodzakelijk zijn voor
een juist inzicht in beide aandoeningen.

1 Drs. J. M. V. M. Mouwen; wetenschappelijk ambtenaar Ie klas aan de Rijks-
universiteit te Utrecht; Biltstraat 166, Utrecht.

Mulberry heart disease kan vanaf 11 weken op alle leeftijden optreden
(Wood, 1958). Lamont e.a. (1950) en Terpstra (1958) namen
de ziekte vanaf het spenen waar. S war t (1964) trof de aandoening ook
aan bij niet gespeende biggen.

De ziekte treedt plotseling op een bedrijf op. Even snel echter verdwijnt
ze weer, één of meerdere sterfgevallen achterlatend. De verliezen blijven
niet altijd tot één toom beperkt. Koppels van gelijke of verschillende leef-
tijd kunnen gelijktijdig of na elkaar worden aangetast (Tutt e.a., 1957
en Terpstra, 1958).

Het verloop van het ziektebeeld is vaak peracuut. Hierbij vindt de eige-
naar het dier meestal dood, zonder dat hij tevoren ziekteverschijnselen
heeft opgemerkt (Lamont e.a., 1950, Terpstra, 1958 en Wood,
1958). De ziekte kan ook minder snel verlopen.

Eén of meerdere varkens worden plotseling ziek, waarbij ze klinisch wisse-
lende verschijnselen vertonen.

Oakley (1963) onderzocht in een periode van 3 jaar 200 varkens met
mulberry heart disease. Als een regelmaüg optredend verschijnsel noemt
hij een opvallende loomheid, welke zich o.a. uit in het niet overeind willen
komen van de dieren. Staan ze toch op en lopen ze enkele passen, dan ne-
men de dieren vaak na een paar stappen de hondenzit-positie aan. Indien
ze vanuit deze houding tegen de grond worden geduwd, blijven ze rustig
liggen zonder dat ze pogingen doen om weer op te staan.
De rectale temperatuur is steeds subnormaal.

Regelmatig is er een geringe cyanosis waarneembaar in de betrekkelijk
haarloze huid rondom de ogen en van de oren. Bovendien zijn de oorvenen
gezwollen en de hartetonen verzwakt.

De respiratie is steeds afwijkend. Hierbij is het ademtype dikwijls ver-
anderd, terwijl de ademfrequentie vaak niet toegenomen is. De verande-
ring in het ademtype bestaat in een opvallend snelle inademing en een
langzame uitademing. Regelmadg wordt anorexie waargenomen.
De minder constant voorkomende verschijnselen bestaan volgens Oakley
uit diarree, trillen, verschijnselen van de kant van het centrale zenuw-
stelsel en niet typische huidlaesies.

De symptomen van de zijde van het centrale zenuwstelsel worden gevormd
door blindheid, laterale deviaties van de kop en het uitvoeren van cirkel-
bewegingen in de richting van deze kopdeviaties.

Andere auteurs vermelden klinische verschijnselen, die niet altijd met die
van Oakley overeenkomen.

Volgens Wood (1958) wordt in de anamnese vaak vermeld, dat de dieren
niet meer eten en trillen. Jaagt men dergelijke varkens op, dan lopen ze
de eerste passen normaal. Ze stoppen daarna echter abrupt en plaatsen de
voorpoten gespreid onder het lichaam voor het instandhouden van hun
balans, waarbij de neus vaak als steunpunt aan de grond wordt gebracht.
Duwt men de dieren omver dan vallen ze onder luid geschreeuw verstijfd
op hun zijde, gevolgd door fietsbewegingen met de voorpoten.
Tijdens het lopen worden ook slingerende bewegingen opgemerkt (Tutt

e.a., 1957). Steeds worden snel gegroeide dieren in een goede conditie aan-
getast (Lamont e.a., 1950 en Wood, 1958). De dieren sterven binnen
enkele uren tot enkele dagen (Tutt e.a., 1957, Terpstra, 1958 en
Wood, 1958).

De kadavers van aan mulberry heart disease gestorven varkens blijken bij
sectie steeds in een goede voedingstoestand te verkeren.
De belangrijkste morfologische veranderingen zijn in het hart gelegen. In
het hartezakje bevindt zich steeds een overmatige hoeveelheid helder vocht
met grote of kleinere fibrinestolsels, dat vaak onder een aanzienlijke druk
staat. In wisselend sterk uitgebreide gebieden van de hartspier komen bloe-
dingen voor van verschillende vorm en grootte. Ze bevinden zich zowel
vlak onder het epi- en endocard als dieper in de hartspier. De bloedingen
hebben de vorm van stippen, strepen en vlekken (Lamont e.a., 1950;
Tutt e.a., 1957; T e r p s t r a, 1958; Wood, 1958 en O a k 1 e y, 1963).
Volgens Lamont e.a. (1950) was de rechter kamer het meest vaak aan-
getast. Soms waren beide kamers tegelijk veranderd, doch links zelden even
ernstig als rechts. Nu en dan troffen zij ook bloedingen aan in de beidt;
boezems. Wood (1958) zag de bloedingen vooral in de beide boezems.
Het tussen de bloedingen gelegen hartspierweefsel is opvallend bleek (Oak-
ley, 1963).

In de longen is meestal sterk oedeem aanwezig, waarbij de interlobulaire
septa door vochtophoping verbreed kunnen zijn (Lamont e.a., 1950;
Terpstra, 1958; Wood, 1958 en O a k 1 e y, 1963). In de meeste ge-
vallen bevindt zich in de borst- en buikholte een wisselend grote hoeveel-
heid helder vocht met fibrinestolsels (Lamont e.a., 1950; Tutt e.a.,
1957; Wood, 1958 en Oakley, 1963).

De subcutis kan over bet geheel of plaatselijk ocdemateus zijn (Tutt e.a.,
1957 en Terpstra, 1958). Tutt e.a. (1957) en Oakley (1963)
vonden geregeld een gestuwde milt.

Volgens T e r p s t r a (1958) en O a k 1 e y (1963) bestaat er ook een le-
verstuwing.

T e r p s t r a (1958) vond bovendien oedeem van de galblaaswand en een
catarrale gastro-enteritis. De venen van het splanchnicusgebied zijn over-
vuld (Wood, 1958).

De macroscopisch zichtbare veranderingen in het hart kwamen histolo-
gisch overeen met hyperemie, bloeding en degeneratie van de hartspier-
vezels (Geib, 1959 en Harding, 1960). In de veranderde gebieden
werden door Geib (1959) vaak en door Harding (1960) een enkele
keer vaatwandveranderingen gezien, bestaande uit zwelling van het endo-
theel, necrose van de vaatwand en trombosis. Soms was rondom de bloed-
vaten een geringe tot matig sterke infiltratie van lymfocyten en histiocyten
aanwezig.

Zowel Geib (1959) als H a r d i n g (1960) beschrijven in enkele gevallen
een haardvormige leuco-encefalo-malacie in de grote hersenen. Door beide
onderzoekers werden binnen en buiten deze necrosehaarden vaatwand-
veranderingen aangetroffen, welke met die in het hart overeenkwamen.

Cutaneous M.A.P. Typical spots in the skin, about two cm. in diameter, deepred
in colour and not elevated, with tendency towards rectangular outlines. Reduced

Varken met micro-angiopathy in situ. Geopende buikholte slechts gedeeltelijk zicht-
baar. Sterk uitgezet hartezakje (zie pijlen), subepicardiale bloedingen in het hart
(X) en t.g.v. oedeem slecht samengevallen longen ( ).

M.A.P. pig in situ. Opened abdomen only partly visible. Greatly extended pericardial
sac (arrows), subepicardial haemorrhages in the heart (X) and poorly collapsed
lungs as a result of oedema (-{■).

Micro-angiopathy, hart. Uitgebreide bloedingen onder het epicard. X = lichtreflex.

Microangiopathy, heart. Extensive pointed, spotty and striated subepicardial
haemorrhages. X = flaslight-reflection.

Overlangse doorsnede van linker hartgedeelte van een varken met M.A.P. Opvallend
bonte sneevlakte veroorzaakt door bloedingen in de hartspier (zie pijlen).

Longitudinal section through the left ventricle of the heart from a M.A.P. pig.
Remarkable spotted section caused by haemorrhages in the myocardium (arrows).

Micro-angiopathy, hart. Wisselende kleurbaarheid van het hartspierweefsel t.g.v.
hyperemie, bloedingen (zwarte pijlen), degeneratie van spiervezels (X) en een groepje

ontstekingscellen (witte pijl),
a = gezwollen en gedegenereerde Purkinje vezel. Haemaluin-eosine. Vergroting 145x.

Microangiopathy, heart. Irregular stained section as a result of hyperaemia, haemorr-
hages (black arrows), degeneration of myocardial fibres (X) and a slight infiltration
of inflammatory cells (white arrow),
a — swollen and degenerated Purkinje fibre. H. and E., 145x.

Cardiac M.A.P., hart. P.A.S.-pos. materiaal in lumen van overlangs getroffen en
zich vertakkende capillairen (zie pijlen). Periodic-acid-Schiff-kleuring.
Vergroting 362x.

Cardiac M.A.P., heart. P.A.S.-positive material in the lumen of longitudinal sectioned
and ramified capillaries (arrows). P.A.S., 362x.

Extra-cardiac M.A.P., long. P.A.S-pos. materiaal in lumen van interalveolaire capil-
lairen (zie pijlen), a — lumen van alveolus, b = wand van alveolus. Periodic-acid-
Schifj-kleuring. Vergroting 362x.

Extracardiac M.A.P., lung. P.A.S.-positive material in the lumen of interalveolar

capillaries (arrows),
a — lumen of an alveolus, b = wall of an alveolus. P.A.S., 362x.

Extra-cardiac M.A.P., ooglid. P.A.S.-pos. materiaal in wand van kleine musculeuze
bloedvaten (zie pijlen). Periodic-acid-Schiff-kleuring. Vergroting 580x.

Extracardiac M.A.P., eyelid. P.A.S.-positive material in the wall of small muscular
bloodvessels (arrows). P.A.S., 580x.

Volgens Harding (1960) zijn de veranderingen in de hersenen vermoe-
delijk een specifieke, maar niet constante verschijningsvorm van mulberry
heart disease.

Geib (1959) vond bij 2 van de 45 onderzochte varkens met mulberrv
heart disease een degeneratie van de skeletspieren.

In enkele levers was een centro-lobulaire necrose aanwezig. Tevens waren
in de nieren de glomeruli te celrijk.

In 1961 beschreef Grant in Zweden een aandoening van het varken
onder de naam dietetic microangiopathy, afgekort als dietetic M.A.P. De
naam M.A.P. duidt op typische degeneratieve veranderingen in de wand
en het lumen van capillairen en kleine musculeuze bloedvaten van het hart
(cardiac M.A.P.) en soms van de andere weefsels (extra cardiac M.A.P.).

De klinische verschijnselen van deze ziekte komen in grote lijnen overeen
met die van de mulberry heart disease in de andere landen (Noord Ier-
land, Engeland, U.S.A., Nederland en Canada). De meeste M.A.P.-varkens
verkeren in een goede voedingstoestand en vallen in de gewichtsklasse van
20-35 kg.

Grant trof echter bij de M.A.P. bovendien vaak karakteristieke huid-
veranderingen aan in de vorm van donkerrode, meestal niet prominerende
plekken. Deze huidplekken varieerden in grootte, waarbij dc grootste dooi--
snede zelden meer dan 2 cm bedroeg. De grotere vertoonden neiging tot
rechthoekige vormen, terwijl de kleinere minder duidelijk hoekig, maar toch
wel scherp waren afgegren.sd van de omgeving. Bij druk trad geen verande-
ring op in kleur en vorm. Er was ter plaatse weinig of geen oedeem aan-
wezig. Alleen, indien ze aan de oren voorkwamen, was de huid wat ver-
dikt. De donkerrode kleur beperkte zich tot de dermis, slechts zelden be-
stond er een diepere uitbreiding tot in de oppervlakkige subcutis.
De huidveranderingen traden niet altijd op in de zojuist beschreven vor-
men. Soms waren de huidplekken niet scherp begrensd, maar was er sleclits
een geleidelijke overgang van een gering verkleurd huidgcbied naar de
normale huid. Nu en dan waren de huidlaesies bedekt door cen dunne
donkerbruine korst, die eraf te pellen was.

Deze z.g. maculae kwamen bij voorkeur voor in dc huid van perineturi,
achter\\\'lakte der dijen en de oren. Minder vaak waren ze te vinden op de
ventrale buikwand. Soms kwamen ze verspreid voor over liet gehele
lichaam. Ze waren meer of minder symmetrisch gerangschikt.
De huidmaculae zijn volgens Grant een typische manifestatie van dc
extra cardiac M.A.P. en het enige klinisch pathognomonisch verschijnsel
van de M.A.P.

a. veranderingen aan het hart in de vorm van uitgebreide bloedingen
in de hartspier;

c. transsudaten in de grote lichaamsholten (hartezakje, borst- en buik-
holte) en

d. tekenen van een acute circulatiestoornis (bloedrijke longen, lever en
nieren, overvulling van de vaten van het splanchnicus gebied, long-
odeeem, huidcyanosis en oedemen in de subcutis en mesocolon).

Het histologische beeld van de M.A.P. wordt gekarakteriseerd door ty-
pische vasculaire laesies in de capillairen en kleine musculeuze vaten, waar-
bij een ophoping plaatsvindt van een homogeen, amorf en sterk P.A.S.-
posidef materiaal in de wand en/of lumen van capillairen en musculeuze
vaten (precapillaire arteriolae en arteriolae).

Histochemisch blijkt het P.A.S.-positieve materiaal overeen te komen met
glyco-proteïne.

Aan de hand van seriecoupes werd gevonden, dat de P.A.S.-positieve sub-
stantie van het lumen van de capillairen en de kleine musculeuze vaten
met die van de wand in verbiding stond en daarin geleidelijk overging.
Het P.A.S.-positieve materiaal wordt dus primair in de wand afgezet en
kan daarna door scheurtjes in de wand in het lumen van het bloedvat
terechtkomen.

De zojuist beschreven vaatveranderingen werden steeds in het hart aange-
troffen, waarbij vooral de capillairen waren aangetast (cardiac M.A.P.).
Daarnaast treft men in de hartspier nog andere veranderingen aan in de
vorm van hyperemie, bloedingen, oedeem, degeneratie van hartspiervezels
en soms ontstekingscellen.

Buiten het hart werden de vasculaire laesies het meest vaak gezien m de
huid en soms in de long, nieren, colon, skeletspieren, maag, lever, buik-
wand, bijnierkapsel en uterus (extra cardiac M.A.P.). De M.A.P. uitte
zich hier vooral in de musculeuze vaten en minder vaak in de capillairen.
Naast de typische vaatveranderingen werden in deze organen vaak hyper-
emie, oedeem, bloeding en/of een geringe cellige ontstekingsreactie ge-
vonden.

Aetiologie van mulberry heart disease en dietetic microangiopathy.
Over de aetiologie van mulberry heart disease is men het nog niet hele-
maal eens. u ^
In de drie belangrijkste opvattingen over de oorzaak van mulberry heart

T e r p s t r a (1958) vond bij aan mulberry heart disease gestorven varkens
hemolytische E. coli in reincultuur of als een belangrijk bestanddeel van
een mengcultuur in de dunne darm. Een vergelijking van het aantal posi-

tieve isolaties van hemolytische E. coH uit de darmtractus bij slingerziekte,
gastro-enterids en mulberry heart disease met dat van andere afwijkingen
gaf hem een sterk vermoeden van hun aetiologische betekenis bij de ge-
noemde ziektebeelden. Door intraveneuze toediening van extracten van
uit spontaan aan mulberry heart disease gestorv en varkens geïsoleerde hemo-
lytische E. coli kon hij bij proefvarkens echter geen mulberry heart disease
opwekken.

Evenzo suggereerde Wood (1958), dat de toxinen van bepaalde niet-
invasieve serotypen van hemolytische E. coli de oorzaak waren van mul-
berry heart disease.

Thomlinson e.a. (1962) vonden bij mulberry heart disease grote aan-
tallen hemolytische E. coli in het darmkanaal en zij concludeerden hieruit,
dat mulberry heart disease waarschijnlijk een atypische verschijningsvorm
van oedeemziekte is.

Thomlinson (1963) maakte uit experimenten over de pathogenese van
oedeemziekte (= slingerziekte) op, dat klinisch normale varkens in ver-
schillende graden overgevoelig waren voor bepaalde E. coli serotypen, die
normaal in kleine aantallen in hun darmen voorkwamen. Een ten gevolge
van veranderingen in voeding en huisvesdng optredende vermeerdering van
één van deze serotypen heeft een plotselinge stijging van de absorptie van
E. coli-toxinen vanuit de darm tot gevolg en veroorzaakt een anafylactische
reacde. De aard der symptomen en laesies, door deze reactie opgeroepen,
hangt af van de overgevoeligheidsgraad van het individuele dier en de hoe-
veelheid geabsorbeerde E. coli-toxintn. De mogelijke veranderingen, die
daarbij optreden zijn catarrale gastro-enteritis, hemorragische gastro-enteri-
tis, oedeemziekte of mulberry heart disease. Een necrotiserende enteritis
zou als een latere manifestatie van hetzelfde ziekteproces ontstaan.
Zoals reeds werd vermeld, komt volgens Grant (1961) de mulberry heart
disease uit de Engels sprekende landen morfologisch overeen met de door
hem in Zweden vastgestelde dietetic M.A.P. M.A.P. kon door Grant
worden opgewekt door voeding van diëten, welke onverzadigde en oxy-
datief niet stabiele vetten bevatten. Hij verkreeg deze diëten door gebruik
te maken van normaal geoogste granen (haver en gerst), plantaardige olie
(maisolie) of visolie (levertraan). Geen M.A.P. kon worden opgewekt,
wanneer dezelfde vetten in een oxydatief stabiele toestand werden toege-
diend. Met behulp van vit. E (tocopherol) en Na.-seleniet in het voer
kon de M.A.P. voorkomen, resp. genezen worden.

Grant onderzocht ook varkensvoer van Engelse bedrijven met verliezen
door mulberry heart disease en dit bleek ook oxydatief niet-stabiele vetten
te bevatten. Op grond van deze laatste onderzoekingen concludeerde hij,
dat de aetiologie van M.A.P. en mulberry heart disease waarschijnlijk ook
dezelfde is.

Bij een aantal varkens met spontane M.A.P. werd deze tegelijk aangetrof-
fen met muscular dystrophy ( = M.D.) en/of hepatosis diaetetica ( = H.D.),
die ook opgewekt kunnen worden met vit. E-deficiënte diëten (B 1 a x t e r,
1962 en Obel, 1953). Het tegelijk voorkomen van M.A.P. en H.D. was
waarschijnlijk significant (P < 0,1). Naast de experimenteel opgewekte
M.A.P. ontstond in enkele gevallen ook H.D. en in de meeste gevallen M.D.
Grant suggereert, dat gemeenschappelijke factoren een rol spelen in de
aetiologische achtergronden van M.A.P., H.D. en M.D.

Dow (1963) herhaalde als eerste de proeven van Grant, maar kon met
de door deze toegepaste diëten geen mulberry heart disease opwekken. Als
proefdieren gebruikte hij „Large White" varkens, terwijl Grant „Swedish
breeds" beproefde. Ondanks de negatieve proefuitslag wil Dow de even-
tueel aetiologisch belangrijke rol van oxydatief niet-stabiele vetten in het
dieet niet uitsluiten. Hij denkt echter aan de mogelijkheid, dat nog andere
factoren, i.e. erfelijke factoren, van betekenis zijn voor het ontstaan van
mulberry heart disease (= microangiopathy).

Vogt (1958) nam in Engeland mulberry heart disease vooral waar bij
de „Landrace" varkens. Ook hij neemt op grond van deze ervaring een er-
felijke factor aan, die deze varkens zou predisponeren voor het optreden
van mulberry heart disease.

Gedurende de laatste drie jaren werden aan het Pathologisch Instituut 12
kadavers of organen van aan mulberry heart disease gestorven varkens ter
onderzoek aangeboden. De leeftijd van de redelijk goed tot snel gegroeide
dieren varieerde van enkele weken tot omstreeks 4 maanden. De in de
anamnese vermelde klinische gegevens en de bij de sectie gevonden macro-
scopische veranderingen kwamen overeen met die van de mulberry heart
disease in de Engels sprekende landen en de dietetic microangiopathy in
Zweden.

Deze werd veroorzaakt door enerzijds te rode hartspiergedeelten en
anderzijds te bleke gebieden. De te rode hartspiergedeelten werden ge-
vormd door meer of minder sterk uitgebreide puntvormige, vlekkige en
streepvormige bloedingen in de hartspier. Het bonte aspect was steeds
zowel in de linker- als de rechter ventrikelwand aanwezig; soms was de
linker kamerwand meer aangetast dan de rechter. Niet altijd waren de
beide boezems aldus veranderd. De grootte en de vorm van het h^t
waren normaal, evenals de consistentie van het hartspierweefsel (afb.
3 en 4).

Het hartezakje bevatte in alle gevallen een sterk toegenomen hoeveel-
heid heldere, barnsteengele vloeistof met fibrinedraden en -stolsels. De
vloeistof stond vaak onder een zekere spanning, waardoor deze bij aan-
snijden van het hartezakje snel afvloeide (afb. 2).

In de borst- en buikholte bevond zich steeds een geringe tot grote hoe-
veelheid helder barnsteengeel vocht met fibrinesliertjes.

Aangetroffen werden bloedrijke longen, milt, lever en nieren; overvulde
vaten in het splanchnicus gebied; longoedeem; oedemen in thymus,
mediastinum, hartezakje, wand van de galblaas en ductus cysticus, dia-
fragma rondom de hiatus oesophagei, wand van de larynx en m de

subcutis van de oogleden, kop, hals en lies en tenslotte huidcyanosis.
De longen waren steeds matig sterk of sterk oedemateus, terwijl vooral
m de sterk oedemateuze longen de interlobulaire septa duidelijk door
oedeemophoping verbreed waren. In 2 gevallen bestond een lobulaire
catarrale bronchopneumonie in de top- en cardiale kwabben.
De milt was meestal normaal, soms bleek ze gering of duidelijk gezwol-
len door bloedophoping.

De lever was normaal tot zeer bloedrijk. Bijna steeds zag men een mee;-
of minder sterk uitgebreide chronische interstitiële parasitaire hepatitis.
In vele gevallen vertoonden de nieren geen veranderingen. Soms had-
den ze een sterk hyperemisch merg of ze waren in hun geheel te bloedrijk.
In de blaas bevond zich steeds normaal gekleurde urine.
De veranderingen in het maagdarmkanaal beperkten zich in bijna alle
gevallen tot een wisselende hyperemie van het slijmvlies en een over-
vulling van de subsereuze bloedvaten. Bij één dier werden in de dikke
darm over een uitgestrekt gebied ongeveer een halve centimeter grote
circumscripte oppervlakkige necrosehaarden gevonden.

Slechts in de huid van één varken werden verspreid over het gehele
lichaam talrijke donkerrode plekken aangetroffen. Ze varieerden weinig
in grootte en hadden de gemiddelde omvang van een cent. Ze promi-
neerden niet en vertoonden de neiging om rechthoekige vormen aan te
nemen, terwijl ze scherp waren afgegrensd van de omringende te bleke
huid (afb. 1).

Bij de andere dieren had de huid een normaal aspect of was te bleek
van kleur en/of vertoonde ze cyanose in de perifere gedeelten van het
lichaam.

De skeletspieren van sommige dieren waren te bleek. De bleekheid be-
perkte zich meestal tot enkele spiergroepen.

De met het blote oog waarneembare veranderingen in het hart kwamen
histologisch overeen met hyperemie, oedeem, bloedingen, degeneratie van
spiervezels en een zeer plaatselijke geringe cellige ontstekingsreactie (afb. 5)
Juist in deze gebieden bevonden zich de door Grant (1961) beschreven
vaatafwijkingen.

Met de gewoonlijk bij het histologische routine onderzoek toegepaste kleu-
ringen, de haemaluin-eosine en van Gieson-kleuring, worden de vaatveran-
deringen gemakkelijk over het hoofd gezien. Ze zijn echter zeer duidelijk
zichtbaar te maken door gebruik te maken van een speciale kleurtechniek,
de P.A.S.-kleuring ( = periodic-acid-Schiff-kleuring). Deze methode wordt
m de histochemie gebruikt om Polysacchariden aan te tonen. Deze kleuren
zich met het P.A.S.-reagens rood. Men spreekt dan van een P.A.S.-posideve
reactie.

De afwijkingen aan de bloedvaten van het hart beperkten zich tot de ca-
pillairen en de kleine musculeuze vaten. Van deze beide soorten vaten ble-
ken de capillairen het meest vaak aangetast. De wand van een wisselend
groot aantal capillairen was verdikt door ophoping van een homogene,
amorfe en sterk P.A.S.-positieve substande. De capillairwand was hierbij

regelmatig (annulair) of om\'egelamtig (verruceus) verdikt. Daarnaast
kwamen capillairen voor, waarvan het lumen met hetzelfde materiaal ge-
heel of gedeeltelijk was opgevuld (afb. 6). a o •
In coupes, gekleurd met haemaluin-eosine of van Gieson, is het P.A.S. posi-
tieve materiaal purperkleurig resp. geelbruin van kleur. Naast de reeds be-
schreven capillair-veranderingen kwamen kleine musculeuze vaten voor,
waarbij zich het homogene, amorfe en sterk P.A.S.-positieve materiaal be-
vond in de wand, of rondom het bloedvat en/of in het vaatlumen. De ge-
noemde veranderingen werden in alle onderzochte harten in meer of minder
sterke mate aangetroffen.

Behalve steeds in het hart werden dezelfde vaatveranderingen soms ook in
andere organen en weefsels waargenomen: long 2 x, nier 3 x, galblaaswand
1 X, thymus 1 x, ooglid 2 x, huid 3 x, colon 1 x, tonsil 1 x, ligamentum la-
tum 1 x, bijniermerg 1 x (afb. 7 en 8).

De vaatafwijkingen beperkten zich buiten het hart voornamelijk tot de
kleine musculeuze vaten.

Naast de vaatveranderingen werden in deze organen vaak hyperemie,
bloeding en/of een geringe cellige ontstekingsreacde gevonden.
Als de belangrijkste overige histologische veranderingen kunnen de vol-
gende bevindingen worden vermeld: in 4 gevallen werd een degeneratie van
de skeletspieren vastgesteld en bij 3 dieren was een centrolobulaire lever-
degeneratie aanwezig.

In 6 gevallen vond een bacteriologisch onderzoek plaats, welke bij 2 dieren
geheel negatief vediep.

Tweemaal werden uit de dann niet nader getypeerde E. coli gekweekt.
Bij 1 varken werden uit het hart en de milt Streptokokken geïsoleerd. In
het geval met de typische huidmaculae waren in de huid stafylokokken
aanwezig.

In Nededand komt een ziekte voor van het varken, welke klinisch en
patholoog-anatomisch overeenkomt met de mulberry heart disease in de
Engels sprekende landen en de dietedc microangiopathy in Zweden.
Bij het histologisch onderzoek werden in het hart en soms m andere or-
ganen (long, nier, galblaaswand, ooglid, huid, colon, tonsil, ligamentum la-
tum, thymus, bijniermerg) typische degeneratieve vaatveranderingen ge-
vonden in de capillairen en kleine musculeuze vaten, waarbij een homo-
gene, amorfe en sterk P.A.S.-positieve substantie was opgehoopt m de wand
en/of lumen van capillairen en musculeuze vaten (precapillaire arteriolae

Deze bevindingen rechtvaardigen de conclusie, dat de Nederiandse mul-
berry heart disease ook histologisch overeenkomt met de dietetic micro-
angiopathy in Zweden.

Er wordt eerst een overzicht gegeven van de literatuur over de mulberry heart
disease en de dietetic microangiopathy. , . . .

Daarna worden de resultaten van het patholoog-anatomisch en -histologisch onder-
zoek medegedeeld van 12 kadavers of organen van aan mulberry heart disease ge-

stolen varkens, die gedurende de laatste 3 jaren aan het Pathologisch Instituut ter

a. veranderingen aan het hart in de vorm van uitgebreide bloedingen in de
hartspier,

d. tekenen van een acute circulatiestoornis (bloedrijke longen, milt, lever en
nieren; overvulde vaten in het splanchnicus gebied; longoedeem; oedeem in
thymus, mediastinum, hartezakje, wand van de galblaas en ductus cysticus,
diafragma rondom de hiatus oesophagei; wand van de larynx en in dc
subcutis van de oogleden, kop, hals en hes en tenslotte huidcyanosis.).

Microscopisch werden in het hart naast hyperemie, oedeem, bloedingen, degeneratie
van spiervezels en een zeer plaatselijke geringe cellige ontstekingsreactie steeds
typische degeneratieve vaatveranderingen gevonden in de capillairen en kleine mus-
culeuze vaten, waarbij een homogene, amorfe en sterk P.A.S.-positieve substantie
was opgehoopt in de wand en/of het lumen.

Soms werden deze vaatveranderingen ook in andere organen aangetroffen (long 2 x
nier 3 x, galblaaswand 1 x, thymus 1 x, ooglid 2 x, huid 3 x, colon 1 x, tonsil 1 x\'
hgamentum latum 1 x, bijniermerg 1 x). Naast de vaatafwijkingen werden in deze
organen vaak hyperemie, oedeem, bloeding en/of een geringe cellige ontstekingsreactie
gevonden.

Als de belangrijkste overige histologische veranderingen werd in 4 gevallen een
degeneratie van de skeletspieren en bij 3 dieren een centrolobulaire leverdeeeneratie
vastgesteld.

De conclusie wordt getrokken, dat de in Nederland voorkomende mulberry heart
disease morfologische overeenkomst vertoont met de door Grant (1961) in Zweden
beschreven dietetic microangiopathy.

The literature on mulberry heart disease and dietetic micro-angiopathy is reviewed
This IS followed by a report on the results obtained in the pathological-anatomical and
histological study of twelve cadavers or organs of pigs which had died from mulberry
heart disease and were offered to the Institute of Pathology for investigation during
the past three years.

c. transudates in the large cavities of the body (pericardium, thoracic and abdo-
minal cavities) and

d. evidence of acute impairment of the circulation (plethoric lungs, spleen liver
and kidneys; engorgement of the vessels in the region supplied by the splanchnic
nerves; pulmonary oedema; oedema in the tiiymus, mediastinum, pericardium
wa 1 of the gall-bladder and cystic duct, diaphragma about the oesophageal hiatus,
wall of the larynx and subcutaneous tissues of the eyelids, head, neck and in-
guinal region and, finally, cyanosis of the skin).

In addition to hyperaemia, oedema, haemorrhages, degeneration of muscle fibres and
distinctly local, mild cellular inflammatory reactions, microscopical studies revealed
the presence of typical degenerative vascular changes in the capillaries and small
muscular vessels m every case, a homogeneous, amorphous and strongly PAS-positive
substance being found to have accumulated in the wall and/or lumen
These vascular changes were also observed in other organs in some cases (lung- two
cases, kidney: three cases, gall-bladder: one case, thymus: one case, eyelid: two cases
skm: Aree cases, colon: one case, tonsil: one case, broad ligament: one case adrenal\'
medulla: one case). \'

Besides vascular changes, hyperaemia, oedema, haemorrhage and/or mdd cellular
inflammatory reactions were frequently found to be present m these organs^
The most marked other histological changes consisted m degeneration of the liver

U LTonduÏd\'that the form of mulberry heart disease occurring - Netherlands
is morphologically identical with the dietetic micro-angiopathy described by O r a n t
(1961) as occurring in Sweden.

D\'abord on donne un aperçu de la littérature sur Mulberry heart disease (cardiopathie
de Mulberry) et la dietetic microangiopathy (microangiopathic dietetique).
Ensuite on fait connaître les résultats dese examens -^"^oXe^\'

microscopiques de 12 cadavres ou organes de porcs morts de la cardiopathie de
Mulberr^ qui avaient été offerts pendant les dernières trois annees a 1 Institut

a. des altérations du coeur constituées par de vastes hémorragies dans le muscle
cardiaque,

c. des transsudats dans les grandes cavités du corps (péricarde, cage thoracique et

d des signes d\'un trouble aigu de circulation (poumons, rate, foie et rems h^er-
■ émiques; des vaisseaux splanchniques engorgés; oedèma pulmonaire, des Oedemes
dans le thymus, le médiastin, l\'épicarde, la paroi de la vesicule biliaire et du
ductus cysticus, le diaphragme autour du hiatus oesophagique; la paroi du arynx
et dans le tissue subcutané des paupières de la tête, du cou et d el aine et finale-
ment la cyanose dermique).

.^u microscope on constata dans la coeur, en dehors d\'hypercmie, d\'oedèmes, d hé-
morragies, de dégénérations des fibres musculaires et d\'une reaction inflammatoire
exsudative peu abondante, toujours des altérations vasculaires typiquement degene-
ratives dans les capillaires et les petits vaisseaux musculeux, montrant une accumu-
Ltir d\'une substLce homogène, amorphe et très P.A.S. positive dans la paroi

plrfoifcël ihtotTons vasculaires ont été constatées également dans d\'autres organes
paupières 2 fois, peau 3 fois, côlon 1 fois, amygdales 1 fois, ligamentum latum 1 fois,
Lpières 2 fois peau 3 fois, côlon 1 fois, amygdales 1 fois, ligamentum latum,
1 fois, moelle surrénale 1 fois). En plus des altérations vasculaires on canstata dans ces
organes souvent l\'hyperémie, oedèmes, hémorragies et/ou une reaction inflammatoire

Comme autres altérations histologiques principales on trouva en 4 c^
nération des muscles de la squelette et chez 3 ammaux une degeneration hepatique

ornnîpïrtirer la conclusion que la cardiopathie de Mulberry se présentant aux
Pays Bas s\'accorde morphologiquement avec la microangiopathic dietetique decnte
par G ran t (1961) en Suède.

Zunächst wird eine Übersicht über das sich mit der „mulbero\' heart disease" und

Darauf wird über die Ergebnisse von pathologisch-anatomischen und histologischen

gestorbenen, in den letzten 3 Jahren dem Pathologischen Institut zur Untersuchung

c. Transsudate in den grossen Hohlräumen des Körpers (Herzbeutel, Brust- und
Bauchhöhle) und

d. Zeichen einer akuten Durchblutungsstörung (blutreiche Lungen, Milz Leber
und Nieren; überfüllte Gefässe in der Splanchnicusgegend; Lungenödem; Ödeme
im Thymus, im Mediastinum, im Herzbeutel, in der Wand der Gallenblase und
Duct^ cysticus, im Zwerchfell um den Hiatus oesophagicus herum, in der
Wand des Larynx sowie in der Subcutis der Augenlider, des Kopfes, des Halses
und der Leistengegend und schUesslich Hautzyanose).

Mikr^kopisch wurden im Hei^n, neben Hyperämie, Ödem, Blutungen, Degeneration
von Muskelfasern und einer ausgesprochen lokalen, geringgradigen zelligen Ent-
ruridiingsreaktion, immer typisch degenerative Gefässveränderungen in den Kapillaren
und kleineren Muskelgefässen vorgefunden, wobei sich eine homogene, amorphe
und äusserst P.A.S.-positive Substanz im Gefässwand und/oder -lumen angehäuft hatte
Manchmal fanden sich diese Gefässveränderungen auch in anderen Organen (Lunge
2mal, Niere 3mal, Gallenblasenwand Imal, Thymus Imal, Augenlid 2mal, Haut Smal,
Uolon Imal, Tonsille Imal, Ligamentum latum Imal, Nebennierenmark Imal)
Ausser den Gefässveränderungen wurden in diesen Organen oft Hyperämie, Ödem
Blutungen und/oder eine geringgradige zellige Entzündungsreaktion gefunden
Die wichtigsten übrigen histologischen Veränderungen bestanden aus einer Dege-
neration der Skelettmuskeln, die in 4 Fällen, und einer zentrolobulären Degeneration
der Leber, die bei 3 Tieren beobachtet wurde.

Es wird der Schluss gezogen, dass die in den Niederlanden auftretende „mulberry
heart disease der durch G r a n t (1961) in Schweden beschriebenen „dietetic micro-
angiopathy" entspricht.

Primeramente se da un compendio de la literatura sobre „mulberry heart disease"
y la „dietetic microangiopathy".

Despues se comünican los resultados del examen anätomopatolögico y histologico de
U autopias o organos de cerdos muertos de „mulberry heart disease" que se
presentaban para examinar al Instituto de Patologia durante los ültimos tres afios
£.1 cuadro de la autopsia se caracterizaba por:

a. alteraciones en el corazön en forma de hemorragias extensas en el miocardio
D. maculas en el piel.

e. transsudatos en las grandes cavidades del cuerpo (pericardio, cavidad toräcica y
abdominal) y \'

d. sefiales de un impedimento de circulaciön agudo (pulmones, bazo, higado y rinones

subcutis de los pärpados, cabeza, cucllo y region inguinal y finalmente eianosis
cutanea).

Microscopicamcnte se encontraban en el corazön junto a hiperemia, edema he-
morragias degeneracion de las fibras musculares y una reacciön inflamatoria celular
muy local y escasa, siempre alteraciones vasculares degenerativas tipicas en los
capilares y v^os musculosos pequefios, en que una sustancia homogenea, amorfa y
fuertamente P.A.S.-positiva en la pared y/o el lumen.

A ve«s se encontraban estas alteraciones vasculares tambien en otros örganos (pul-

colon Ix, tonsila Ix, ilgamento lato Ix, medula suprarrenal Ix)
Junto a las alteraciones vasculares se encontraban a menudo en estos örganos hiper-
emia edema, hemorragias y/o una reacciön inflamatoria celular escasa. Gomo las
demäs alteraciones histologicas mäs importantes se determinaba en 4 casos una

dcgencración de los musculos esqueléticos y en 3 animales una degeneración deJ
higado centrolobular. Se saca la conclusion que la „mulberry heart disease\' presente
en Holanda corresponde mortológicamente con la „dietedc microangiopathy", descrita
en Suecia por G r a n t (1961).

Bennett, P. C. and Dunne, H. W., e.d.: Diseases of swine, 498 Iowa College
Press, Ames, 1958.

Proc. Nutr. Soc., 21, 211, (1962).
D o w, C., L a w s o n, G. H. K., M c. F e r r a n, J. B. and T o d d, J. R.: Mulberry

Heart disease. Vet. Rec., 75, 76, (1963).
G e i b, L. W.: Mulberry heart disease. Thesis, University of Toronto, 1959.
Grant, C. A.: Morphological and aetiological studies of dietetic microangiopathy

i" pigs („Mulberry heart"). Acta Vet. Scand., 2, suppl. 3, (1961).
Harding, J. D. J.: Some observations on the histopathology of mulberry heart

disease in pigs. Res. vet. Sci., 1, 129, (1960).
Lamont, H. G., Luke, D. and Gordon, W. A. M.: Some pig diseases Vet

Rec., 62, 737, (1950).
Oakley, G. A.: Mulberry heart disease. Vet. Rec., 75, 148, (1963).
O bel, A. L.: Studies on the morphology and etiology of so-called toxic liver
dystrophy (hepatosis diaetetica) in swine. Acta path, microbiol Scand subtil 94
(1953). ■ \'

Swart, F. W. J. Stichting C.L.O.-controle te Hoogland, Nederland. Persoonlijke
mededelingen. (1964).

T e r p s t r a, J. I.: Haemolytische colibacteriën als oorzaak van ziekte bij het varken.

Tijdschr. Diergeneesk., 83, 1078, (1958).
T h O m 1 i n s o n, J. R. and B u x t o n, A.: A comparison of experimental anaphy-
lactic shock in guinea-pigs with naturally occuring oedema disease and haemorr-
hagic gastro- enteritis. Res. vet. Sci., 3, 186, (1962).
Thomlinson, J. R.: Symposium: Enteritis in pigs. II. Observations on the
pathogenesis of gastro-enteritis associated with Escherichia coli Vet Rec 75
1246, (1963). ■ \'

Tutt, J. B. and Gale, F. J.: „Mulberry heart" disease in pigs. Brit, vet 1 113
220,(1957). J\' \'

Vogt, F.: Acute circulatory failure in a herd of pigs. Vet. Rec., 70, 964, (1958).
Wood, D. R.: Mulberry heart. Vet. Rec., 70, 942, (1958).

J. Verwoert, Veeburg achter den Schouwburg D161/2, ezelinnenmelkverkoper,
zevenmaker en koopman.

In mijn praktijk zijn een aantal uitgesproken leverbot-bedrijven. De koeien
zijn niet in conditie, ze geven te weinig melk, hun voederverbruik is te
hoog en de ontlasting veelal te dun. De veehouder vat zijn klacht samen
in de term: „de dieren doen het niet". Dat we hier te maken hebben met
distomatosis blijkt ook uit de bevindingen bij de \\\'leeskeuring.
In het voorjaar van 1963 kreeg ik gelegenheid „Duphanthel Plus"²), met
tetrachloorkoolstof als werkzaam bestanddeel, toe te passen. In Oost-
Europese landen is met deze behandeling al zeer veel ervaring opgedaan
en de toepassing bij runderen is uitvoerig onderzocht door de Hongaar
K O V a c s.

Ik heb met dit preparaat ruim 300 dieren behandeld. Daar ik zeer tevreden
ben over de resultaten, en deze behandehng een aanwinst acht, wil ik mijn
bevindingen hier kort weergeven.

De meeste dieren werden behandeld in de eerste helft van juni. Alhoewel
bij veel koeien de melkgift de eerste en tweede dag na de behandeling
daalt, herstelt deze zich en zien we na een week een duidelijke verhoging.
Ik heb aan de hand van de monsterboekjes de melkgiften vergeleken met
die van het vorige jaar in dezelfde periode, uiteraard rekening houdende
met drachtigheid en kalfdata. De vaarzen en tweede kalfskoeien kwamen
hiervoor niet in aanmerking. Bij de oudere dieren bleek mij dat de gemid-
delde dagelijkse produktie van de behandelde dieren I/2 a 2 liter hoger
was. Deze dieren bleven ook langer in produktie.

Klinisch werd ongeveer 14 dagen na de injectie het resultaat zichtbaar. De
conditie verbeterde op hetzelfde voerverbruik en de mest kreeg vaak een
betere consistentie. Dat dit niet altijd het geval was houdt misschien verband
met gelijktijdig voorkomende infecties met maagdarmnematoden.
Op twee bedrijven geschiedde de eerste behandeling in novernber. Bij deze
koeien werd een relatieve stijging van de melkproduktie gezien, d.w.z. de
normaliter in die periode waargenomen daling bleef uit.
Op één zwaar besmet bedrijf werden in het voorjaar van 1963 zeven run-
deren opgeruimd; bij slachting was er nauwelijks een gezond stukje lever
te vinden. Bij de op dit bedrijf in juni behandelde dieren heeft het langer
geduurd vóór de klinische verbetering duidelijk zichtbaar werd en ook de
daling in de melkproduktie na de injectie hield langer aan. Het uiteitidelijk
resultaat was echter ook op dit bedrijf gunstig en de behandeling is ook
hier met succes voortgezet.

Zwaar besmette bedrijven worden door mij 3 x behandeld, nl. in juli, half
november en aan het einde van de stalperiode. Op grond van de ervaring
op het bovengenoemde bedrijf geef ik bij de eerste behandeling een wat
lagere dosering, b.v. 30 cm^ in plaats van 40 cm^. Deze dosering wordt wat

beter verdragen door de zwaar besmette dieren waar vermoedelijk al ve\';l
leverweefsel is aangetast. Bij de volgende behandelingen wordt de voorge-
schreven dosering weer aangehouden.

.-Mhoewel Duphanthel Plus een lokaal anestheticum bevat, blijkt de behan-
deling voor sommige dieren nogal pijnlijk. Soms ontstaat op de injectie-
plaats een verdikking die meestal niet pijnlijk is en altijd na enige dagen
spontaan verdwijnt. Bij twee dieren, die in de weide werden behandeld, zag
ik direct na de injectie verschijnselen als bij koliek; dit herstelde spontaan
na enige minuten.

K O V a c s heeft al deze verschijnselen ook beschreven en wijst op de nood-
zaak van een juiste injectietechniek. Runderen vertonen volgens zijn uit-
voerige proefnemingen nogal hevige reacties op subcutaan toegediend CCI4.
Daarom is intramusculaire toediening van belang en de beste plaats is vol-
gens Kovacs een handbreedte vóór de voorrand van het schouderblad
en halverwege de bovenrand van de nek en de plaats waar men de wervel-
kolom het duidelijkst voelt uitsteken. Op die plaats bevinden zich dikke
spieren.

Op grond van mijn praktijkervaringen in het afgelopen seizoen acht ik
Duphanthel Plus een aanwinst.

Op grond van ervaringen, die het afgelopen jaar werden opgedaan bij ruim 300
runderen, wordt Duphanthel Plus (N.V. Philips-Duphar) — een injectiepreparaat
met tctrachloorkoolstof als werkzaam bestanddeel — als een aanwinst voor de be-
strijding van distomatosis beschouwd.

Based on practical experimences with over 300 cattle during the last year, Duphanthel
Plus (N.V. Philips-Duphar) which is an injectable preparation containing carbon
tetrachloride as the active ingredient, is considered as a gain in the control of
fascioliasis.

Kovacs, F.: Zur Therapie der Leberegelkrankheit von Rindern mit intramuskulär
verabreichtem Tetrachlorkohlenstoff. Acta Vet. Hung., 9, 197, (1959).

To the island of knowledge in the sea of ignorance, all that we can do is add a small
bit to the periphery. But when we do, we simply increase the boundary between the
known and the unknown.

.4. C. Zettlemoyer: Molecular interactions with the surface of solids Am
Scient., 47, 233, (1059).

Keith Cannon has a story which, if it isn\'t true, should be. It seems that Barcroft
was doodling with a pencil one day a piece of log paper, happened to plot out some
points of a C02 dissociation curve, to find that they fell precisely on a straight line.
Entertained by this he dashed off a letter to Henderson and told him about it. In
due course a reply came. „Dear Barcroft", it read, „by intellectual processes of a low
order, you have arrived at a conclusion of some importance."

Daar er bij sommige grote-huisdieren practici nog een zekere schroom be-
staat de gebruikehjke laparotomie bij de hond in de linea alba te ver-
richten, is het misschien dienstig de aandacht te vestigen op de mogehjk-
heid deze operatie in de flank te doen.

Verschillende grote-huisdieren practici zullen de techniek van het castreren
van zeugjes beheersen en elke practicus moet de chirurgische behandeling
van een binnenbeer kunnen toepassen. Het ligt m.i. dan ook voor de hand,
dat de gewone practicus van deze operatie-routine gebruik maakt bij het
castreren van de teef.

De operatie is in principe zoals de castratie van een geit. De ingreep ge-
schiedt bij voorkeur onder algehele narcose. De huidsnede van 3 a 4 cm
maakt men midden in de flank en verloopt dorso-ventraal. Wanneer de
operatiewond teveel dorsaal is aangebracht, is de kans aanwezig dat men
de onderliggende eierstok niet in de wond kan krijgen. Maakt men de snede
iets meer naar ventraal, dan is de operatiewond minder gefixeerd, zodat
men de buikwand, indien nodig, in de richtng van de rechter eierstok kan
verplaatsen.

Het is beter het buikvlies niet met de vinger te perforeren, daar het peri-
toneum veel sterker is dan van een vijfweekse big. Men licht het buikvlies
met een pincet iets op en klieft het met een scalpel.

Bij het zeugje kan een minder geroutineerde operateur zich goed oriënteren
aan het enigszins korrelig aanvoelend ovarium. Bij de hond echter liggen
de eierstokken verborgen in het vet. Men voelt daarom naar de baar-
moeder, die veel stugger is en relatief groter van omvang dan van een big.
Heeft men een hoorn beet, dan trekt men deze met één vinger in de wond
en komt men vanzelf bij de bovenliggende eierstok.

Bij jonge honden kan men de eierstokken en de baarmoeder met de vinger
stomp verwijderen, zoals bij de geit. In alle andere gevallen echter is het
noodzakelijk het ovarium en eventueel ook grote bloedvaten in het liga-
mentum latum te onderbinden.

Wanneer men nu de hoorn naar achter volgt, komt men bij de bifurcatie.
Hierachter, in de richting van de cervix, wordt de uterus onderbonden.
Door de andere hoorn naar buiten te trekken komt men bij de onderlig-
gende eierstok. Volgens de literatuur zou deze eierstok moeilijk in de ope-
ratiewond te krijgen zijn. Toch heeft dit ook bij grote honden (Duitse
Herder, Bouvier) nog geen moeilijkheden opgeleverd. Bij zeer brede, ge-
spierde dieren zou het misschien wel het geval kunnen zijn.
Nadat een antibioticum in de buikholte is gebracht, worden achtereen-
volgens buikvlies, spieren en huid in drie lagen gehecht. Fysiologische NaCl

1 J. P. M. Meesters; praktizerend dierenarts te Roosendaal, Nispensestraat 117.
95 Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 2, 1965

of kunstmatige voeding worden niet ingespoten, daar de operatie een een-
voudige ingreep is en de patiënten altijd levenskrachtige dieren zijn.

De kleine-huisdieren specialist zal de gebruikelijke manier in de linea alba
wellicht beter vinden en die methode verdient misschien ook wel de voor-
keur. Doordat de gewone practicus echter zo vertrouwd is met het operatie-
veld in de linker flank (castratie geit, binnenbeer en sectio bij rund eii
zeug) meen ik er goed aan te doen eens de aandacht te vestigen op deze
operatietechniek.

Becchrijving van de operatietechniek voor hysterectomie en ovariotomie bij de hond
vanuit de linkerflank.

Description of the operation for hysterectomy and ovariotomy in the dog from the
left flank.

Water, of its very nature, as it occurs automadcally in the process of cosmic evolution,
is fit, with a fitness no less marvellous and varied than that fitness of the organism
which has been won by the process of adaptation in the course of organic evolution.
If doubts remain, let a search be made for any other substance which, however
slightly, can claim to rival water as the milieu interieur of all living things, or in any
other of the countless physiological functions which it performs either automatically
or as a result of adaptation.

1.. J. Henderson. The fitness of the environment. Boston Beacon Press 1958.
Bijenteelt.

Het Britse Archeologische Instituut in Ankara heeft een publikatie het licht doen
zien waaruit moet blijken dat de bijenteelt ouder is dan gewonlijk wordt aangenomen.
Men meende tot nu toe dat het begin van deze teelt gedateerd moest worden in het
derde millennium voor Christus en wel in Beneden-Egypte.

In een tempel in het Zuid-Anatolische plaatsje Chatal Hüjük vond men nu een
muurschildering uit de zevende millennium voor Chr. waarop bijen en honingraten
voorkomen. Hieruit leidden de onderzoekers af dat de wieg der bijenteelt niet in
Egypte maar in Klein-Azië gestaan moet hebben en daar reeds minstens 9000 jaar
geleden bekend moet zijn geweest.

Mocht deze bewering juist zijn dan zou dit betekenen dat de bij één van de eerste
huisdieren is.

B a i n, A. M.: Common bacterial infections of foetuses and foals, and association
of the infection with the dam. Austral. Vet. J., 39, 413, (1963).

Bain geeft ervaringen uit de paardenpraktijk in het Uppei Hunter District van
New South Wales gedurende de laatste tien jaren. Aangezien abortus door virus in
dit district niet blijkt voor te komen, zijn Streptokokken uit de Lancefield groep C.
(d.w.z. in de eerse plaats Streptococcus zoöepidemicus) de belangrijkste ziekte-oorzaak
in de paardenpraktijk en op de 2e plaats „Shigella equuli" (Actinobacillus equuli).
Streptokokkeninfecües komen o.a. voor bij de volgende omstandigheden: abortus,
sepsis van het jonge veulen, gewrichtsontsteking („joint ill"), abcesvorming en
sepsis van oudere veulens.

Abortus in verband met Streptokokken zou in het algemeen uitgaan van infecde aan
het chorion, waarbij invasie van de foetus secundair is en a] dan niet optreedt.
Zeer jonge veulens met sepsis zijn zeer zwak en uitgeput. In één geval, dat ter
sectie kwam, bleek de moeder een uterine infectie met Streptokokken te hebben.
De gewrichtsontsteking kan secundair overgaan in abcesvorming, maar abcessen
kunnen ook primair in de zachte weefsels ontstaan en aanleiding geven tot toxinemie.
Abcessen dienen chirurgisch te worden behandeld. Ieder kreupel veulen met zelfs
maar geringe temperatuursverhoging moet worden beschouwd als een geval van
„joint ill" (Lähme).

De therapie bestaat uit chloromycetine alleen of een combinatie van penicilline met
streptomycine, daar deze beide therapiën ook werkzaam zijn t.o.v. de „Shigella"
(Act. equuli). Lokaal kunnen de gewrichten worden behandeld door antibiotica met
prednisolone subarticulair te injiceren.

Bij navelabcessen dient een kruisvormige incisie te worden gegeven. Spoedige be-
handeling is gewenst met het oog op gevaar van uitbreiding naar de blaas, de lever
of in de bloedstroom.

Bij jaarlingen kwamen verschillende sterfgevallen tengevolge van acute sepsis voor,
waarvan in een enkel geval Streptokokken uit bloed en milt werden gekweekt.
Streptokokken zijn in ongeveer de helft der gevallen (134 van 283) dc oorzaak van
uterine infectie van merries. B a i n acht deze van veel belang en verschilt daarin van
mening met Mahaffey (1958) uit New market, die deze infectie voor onvrucht-
baarheid onbelangrijk vindt.

Shigella (Actinobacillus equuli) werd een enkele keer vastgesteld bij cen geabor-
teerde foetus (40 dagen prematuur); dit zou ook vlg. Dimock een zeldzaamheid
zijn. Uit de uterus van merries werd deze bacterie slechts 4 maal geïsoleerd (1,4%).
Verschillende dodelijke gevallen van sepsis bij jonge veulens werden beschreven. Er
werd slechts één geval van „joint ill" geconstateerd en één subcutaan abces. Bij
dieren van enkele maanden oud, die merendeels door andere oorzaken stierven,
werden de bekende abcesjes in de nicrschors aangetroffen.

Volgens de literatuur zou de bacterie bij verscheidene paarden en de tonsillen
voorkomen, die als reservoir fungeren.

In drie gevallen werd Klebsiella pneumoniae als doodsoorzaak bij 3 jonge veulens
gevonden. Bain wijst er op, dat Dimock (1947) al op de uterine infectie van
merries door dit microörganisme heeft attent gemaakt. Bij 20 door Bain onder-
zochte merries bleek Klebsiella pneumoniae de oorzaak van uterine infectie te zijn.
Coagulase positieve stafylokokken waren in drie gevallen aanleiding tot dodelijk ver-
lopende abcesvorming bij veulens. Uit een abces bij cen vrulcn werd Bacteriodes
gekweekt (Gramnegatief obligaat anaerobe staafje) en uit een ander geval van
abcesvorming Salmonella typhimurium.

1. intraüterien, waarbij genoemd dient te worden: virusabortus, foetale pneumonie
en belmintbiase;

2. infectie secundair vanuit de besmette uterus, Streptokokken, „Shigella" equuli;

3. infectie onmiddellijk vóór of tijdens de geboorte, Streptokokken, „Shigella" en
Klebsiella;

4. ingestie gedurende de eerste levensdagen doordat de uier besmet is door uterus-
uitvloeiing, Streptokokken, „Shigella", Klebsiella;

5. ingestie, door besmetting van de weide door andere paarden dan de moeder,
Streptokokken, „Shigella";

6. navelinfectie „The navel is not found to be a very common portal of entry";

7. bij het materiaal van Bain speelde inhalatie geen rol. („i\'. would be difficult
to incriminate inhalation in any of the conditions") ;

8. infecde via wormaneurysme, b.v. bij „Shigella" infecdes van jaarlingen en ook
infecties van veulens met Corynebacterium equi.

Streptokokken in de melk van merries speelden geen rol, in tegenstelling met onder-
zoekingen van T r O i t s k i i.

Merries moeten na het vculenen worden afgewassen om bezoedeling van het uier
te voorkomen. De navel kan worden ontsmet, maar moet niet worden afgebonden.
Verder raadt B a i n aan de paddocks waarin geveulend wordt om de 2 ä 3 jaar te
verwisselen (waarom? Ref.).

Aan wormbestrijding moet strak de hand worden gehouden. Bij zeer zieke zwakke
veulens verdient het aanbeveling om de antibioticumtherapie te ondersteunen met
het ingeven van 20% glucose in fysiologische keukenzoutoplossing via de maagsonde,
terwijl ook goede resultaten bereikt zijn met proteine hydrolysaat 100 cm^ intraveneus,
eventueel ook subcutaan of met de maagsonde.

I. S z y n k i e w i c z, Z. M.: Viability of Erysipelothrix insidiosa in different types
of nonsterihscd soil. Zbl. Bakt. I Orig., 192, 336, (1964).

II. S z y n k i e w i c z, Z. M.: Protozoa as fundamental factors for the destruction of
Erysipelothrix insidiosa in soil. Zbl. Bakt. I Orig., 192, 347, (1964).

I. In gewone niet gesteriliseerde aarde blijven vlekziektebacteriën bij 37° C slechts
6 dagen in het leven; bij 15—20° C tot 32 dagen, bij wintertemperatuur (—8°
C) tot 72 dagen. Terwijl ze in gesteriliseerde aarde zich verbreiden, blijven ze in
niet steriele aarde zuiver lokaal. Uitdroging, pH en samenstelling van de aarde
zijn van minder belang voor de overlevingsduur dan de temperatuur.
II. Levende microörganismen spelen hierbij een rol. Protozoën van de klasse der
Ciliata blijken de Erysipelothrix in de bodem te vernietigen. Daarentegen had
slechts één van 90 uit de aarde geïsoleerde bacteriën (een Pseudomonas) antibio-
tische werking t.o.v. de Erysipelothrix. Bacteriofagen konden niet worden aan-
getoond.

Petena, W. B.: The action of oxytctracychne upon african trypanosomcs in vitro.
Ann. trop. med. Parasit., 58, 13, (1964).

Op het West African Institute for Trypanosomiasis Research te Kaduna in Noord-
Nigeria werd een geit die verschijnselen van Pleuropneumonie vertoonde behandeld
met terramycine. Het dier genas, maar tevens bleken de op T. congolense lijkende
trypanosomen, waarmee het dier geïnfecteerd was, te zijn verdwenen. Dit was aan-
leiding om de werking van dit antibioticum op deze bloedparasieten eens nader te
bestuderen.

Daartoe werden trypanosomen in vitro blootgesteld aan verschillende concentraties
terramycine en zowel het effect op de beweeglijkheid als op het infecterend vermogen
van de trypanosomen nagegaan.

De resultaten wezen uit dat T. congolense gevoelig was voor het antibioticum in the-
rapeutisch haalbare concentraties. T. brucei, T. rhodesiense en T. gambiense waren
ongevoelig. Merkwaardig was de waarneming dat de T. rhodesiense, die blootgesteld
was geweest aan hoge concentraties van het antibioticum, een veel heftiger infectie-
verloop vertoonde in ratten van dezelfde stam die in contact was geweest met de
lagere concentraties.

Terramycine zou dus een ideaal antibioticum zijn voor de bestrijding van baeteriële
infecties in weefselculturen van de trypanosomen van de brucei groep. (De gebruikte
trypanosomen waren mechanisch overgebrachte stammen. Ref.).

Brown, G. W. and Donald, G. F.: Equine ringworm due to Trichophyton
mentagrophytes var. quinckeanum. Mycopathol. et Mycol. appl XXIII, (4), 269,
(1964).

In Australië werd een paard met ringworm onderzocht. Het dier had een aantal aan-
getaste plekken op de hals, schouders en flanken. Er werden bulten onder de huid
waargenomen, die later overgingen in harde, schilferige korsten.
Microscopisch onderzoek van de haren en onderzoek door middel van Wood\'s
licht was negatief. Daarna werd de schimmel gekweekt op Sabouraud\'s dextrose agar.
Na 14 dagen vormde het centrum van de kolonie diepe groeven en de onderkant
toonde een diepgele kleur. Deze kleur wordt geacht door drie fungi veroorzaakt te
kunnen worden: Trichophyton equinum, T. mentagrophytes var. granulosum en
T. mentagrophytes var. quinckeanum. De eerste twee konden op grond van andere
eigenschappen worden uitgesloten.

De auteurs constateren dat T. mentagrophytes var. quinckeanum te onderscheiden is
van de granulosum-vanëtch door het vermogen tot fluorescentie van de geïnfecteerde
hïircn bij de cavia en door het donzig uiterlijk van een quinckeanum-mXtxiur.
Tot nu toe werd ringworm bij het paard toegeschreven aan 5 schimmels: T. equinum,
T. verrucosum, T. mentagrophytes var. granulosum, Microsporon canis en M. gyp-
seum.

In de regel komt T. mentagrophytes var. quinckeanum voor bij muizen, ratten, caviae,
honden en vossen; weinig bij mensen en zeer zeldzaam bij paarden. De auteurs ver-
onderstellen dat de infectie was opgelopen door het voer dat besmet was door muizen,
hoewel Evolceanu et al. (1962) T. mentagrophytes var. quinckeanum ook uit
de grond hebben geïsoleerd.

Zwart, D. and Harding, H. P.: Dietetic Liver Cirrhosis of Pigs in Ghana.
Res. vet. Sci., 5, 257, (1964).

Door de schrijvers werd in Ghana niet alleen bij het inheemse zwarte varken, doch
ook bij Europese dieren een ziekte beschreven, welke zich manifesteerde door een
leverlijden, gepaard gaande met vertraagde groei. In het algemeen verliep de ziekte
chronisch en stierven de dieren na een langdurige ziekteperiode. Verdere klinische
symptomen waren, icterus, ascites en soms een acute dood van het dier door in-
wendige verbloedingen.

Bij de sectie traden de leververanderingen het meest op de voorgrond. Acute lever-
veranderingen deden zich voor als een hemorragisch-necrotiserend proces in geïso-

leerde levercilandjes. In het merendeel der gevallen leidden deze veranderingen
echter tot een cirrhose. Deze cirrhose gaf vaak ernstiger veranderingen in de linker
leverkwabben, dan in de rechter. In de gevorderde stadia trad de intra- en perilobu-
laire blindweefsel proliferatie het meest op de voorgrond. Vaak was cen perihepatitis
aanwezig, die de leverkwabben met elkaar verbond.

Bij het onderzoek naar de aetiologie van dit leverlijden hebben de schrijvers twee
wegen bewandeld, nl. enerzijds een onderzoek naar mogelijke hepatotoxinen, ander-
zijds naar diëetfactoren, die door hun deficiëntie of primair de oorzaak waren van
het leverlijden, of de lever secondair predisponeerden voor toxische invloeden.
.\\llereerst sloten infectieproeven een infectieus agens uil.

Vergelijking van het histologische beeld met dat zoals bekend is van de pyrrozylidone
alkaloïden, sloten ook deze als aetiologische oorzaak uit.

Aflotoxin werd op grond van histopathologic ook uitgesloten, maar kon als secundaire
factor toch niet helemaal terzijde worden geschoven. Het gelukte nl., zij het onregel-
matig, om in de maize bran (een soort mais zemelen) en het hoofdbestanddeel van
het rantsoen, aflotoxin aan te tonen.

Ook werd Aspergillus flavus Link uit de maiszemelen geïsoleerd. Deze stam was
in staat hepatotoxische stofwisselingsprodukten uit de maiszemelen te vormen. Dit
toxine veroorzaakte in de lever een centrolobulaire degeneratie met uitgebreide
bloedingen en vetinfiltratic, echter geen hemorragisch-necrotisercnde degeneratie zo-
als bij de spontane ziekte.

Met betrekking tot dicetfactorcn werden verschillende rantsoenen geanalyseerd, waar-
op bij de varkens levercirrhose ontstond. Het hoge vetgehalte, gecombineerd met
ranzigheid, een hoog gehalte aan onverzadigde vetzuren en een relatief laag vitamine
E-gehalte, komen als aetiologische factoren in aanmerking.

Deze zelfde factoren spelen een rol bij een door Obel in Zweden beschreven ziekte
onder de naam van „hepatosis diaetetica", (H.D.).

In de door haar beschreven ziektegevallen overheersten echter de acute hemorragische
leverbeschadigingen, welke in enkele dagen de dood van het dier kunnen veroor-
zaken. Overleefden de dieren de acute aanval, dan ontwikkelden zich leververande-
ringen die aan de in Ghana gevonden levercirrhose deden denken. Verschillende
toevoegingen aan de in Ghana gebruikte rantsoenen werden geprobeerd; sommigen
hiervan zijn ook bekend voor hun beschermende werking tegen H.D.
Een belangrijke vermindering van het aantal gevallen van cirrhose gaven selenium,
taptemelk-poeder (via het selenium gehalte?) en terramycine. Deze laatste zou of
cen sparend effect op biologisch actief selenium hebben en/of de vorming van lever-
beschadigende darmtoxinen tegengaan.

Een rantsoen, waarin maiszemelen gedeeltelijk vervangen werden door mais en andere
granen, bleek niet toxisch te zijn voor varkens. Hierbij zou de verminderde ranzigheid
een rol\'spelen. Op grond van bovengenoemde dicctcorrclaties en de histopathologischc
veranderingen komen dc schrijvers tot de conclusie, dat de in Ghana gevonden lever-
afwijking een chronische vorm van hepatosis diactetica is.

J e s c h, D.: Ein Beitrag zur Behandlung der .\\ufzuchtkrankheiten der Kälber. Wien,
tierärztl. Msch., 51, 44, (1964).

Het valt de schrijver op dat in zijn praktijk de kalvcropfokziekten in aantal toenemen.
Dit wijt hij aan een mindere weerstand van de kalveren door gcbrekziektcn, en aan
het feit, dat veel kalveren worden opgeruimd i.v.m. de t.b.c. — en abortusbestrijding,
waardoor bij de noodzakelijke aankoop kans bestaat besmette dieren op het bedrijf te
krijgen.

Het gehele complex van ziekteverschijnselen wordt „Frühlähme" of „Spädähme"
genoemd, alnaargelang de ziekte op de 2de—4de dag of na de 2de week optreedt,
maar ongeacht de verwekker. (1)

Bij de „Frühlähme" bleek Na - penicilline G, door zijn snelle werkzame bloed-
spiegel, gecombineerd met cloramphenicol - palmitaat in de melk (per keer 500 mg
om de 12 uur gedurende 2 dagen) het beste resultaat te geven. Bij sterke verdenking
van E. coli verdient het uiteraard aanbeveling streptomycine toe te dienen.
Bij de „Spätlähme" voldeed een depot-penicilline preparaat het beste. Traden slechts
verlammingsverschijnselen op zonder verdere afwijkingen, dan kreeg de auteur goede
resultaten met vit. B complex injecties.

Roy, J. H. B.: The Nutrition of Intensively-reared Galvcs. Vet. Ree., 76, 511,
(1964).

De economische omstandigheden in Engeland en vooral de door de Engelse regering
uitgekeerde subsidie voor kalveren die minstens 8 maanden aangehouden worden,
veroorzaken een grote toename van het aantal vroeggcmeste kalveren.
Versnelde opfok en zo vlug mogelijke roulatie bij de mester belooft financieel de
beste resultaten; de grote vraag naar kalveren heeft al geleid tot de vorming van
kalverbanken en het optreden van gespecialiseerde fokkers, die kalveren van 12 weken
oud afleveren aan de mesters.

Zelfs wordt reeds gedacht aan een exportmarkt voor het vlees van gemeste kalveren,
met name de Oosteuropese landen worden beschouwd als potentiële afnemers.
De auteur behandelt uitvoerig de problemen die zich bij deze versnelde opfok voor-
doen: in de spijsverteringsorganen gelokaliseerde infectieziekten, diverse vervangings-
middelen voor melk, stofwisselingsziekten als anemie, hypomagnesemie, spierdystrofie.
Hij bespreekt verder de eisen die aan het milieu der kalveren gesteld mogen worden,
het voor en tegen van vloeibare en droge voeding, van pens-ontwikkeling, van het
automatisch toedienen van vloeibaar voedsel en van het verstrekken van gras.
Tenslotte geeft hij zijn visie op de toekomst, speciaal in verband met het voorkomen
van spierhypertrofie (dikbilkalveren!) bij enkele runderrassen.

Belangstellenden worden verwezen naar het uitvoerige en ruim van literatuuropgaven
voorziene ardkel.

In 1964 verscheen onder hoofdredactie van H. W. D u n n c de tweede druk van het
bekende boek Diseases of Swine. Het bijna 900 blz. tellende boek is geschreven
door 56 auteurs, die ieder een gedeelte voor hun rekening namen. Men is er hierdoor
zeker van dat alle hoofdstukken door deskundigen op dat bepaalde gebied zijn
geschreven.

Het boek is prachtig geïllustreerd en voorzien van goede literatuurdocumentatie.
Natuurlijk is uitgegaan van de Amerikaanse toestanden, maar het is voor iedere
dierenarts met een varkenspraktijk een waardevol bezit.

Dit boekje is de Duitse vertaling van de tweede druk van een Hongaarse uitgave
van de bekende veterinair-parasitologen Nemeséri en Hollo. Het vat, voorzover
mij bekend voor de eerste keer, de veterinaire parasitologische diagnostiek samen.
Het werk is verdeeld in een algemeen deel met hoofdstukken over instrumentarium
en benodigdheden, onderzoekmethoden, enz. en een tweede deel waarin per dier-
soort (paard, herkauwers, varken, pluimvee, konijn en vleeseters) de parasitologische
diagnostiek per ziekte besproken wordt.

Hoewel de nadruk valt op de parasitologische diagnostiek bij het levende dier
(faecesonderzoek, bloedonderzoek enz.) worden, zeer in het kort, tevens beschrijvingen
van de behandelde parasieten gegeven. Voorts wordt van de meeste parasieten de
levenscyclus besproken.

De deskundigheid van Nemeséri en Hollo staat er borg voor, dat dit een
uiterst nuttig boek zal blijken voor al die dierenartsen, die veel met parasitaire ziekten
bij huisdieren in aanraking komen.

Toch vindt men hier en daar storende onjuistheden: Trichostrongylus axei is geen
dunnedarm parasiet, maar komt vooral in de lebmaag voor. Dat Ostertagia ostertagi
een gewone parasiet van het schaap zou zijn is één van die fouten die steeds weer
in allerlei boeken terugkeert en blijkbaar niet uit te roeien is. Ook dient men
rekening te houden met een enigszins verouderde nomenclatuur. Helaas is een be-
langrijk deel van de illustraties niet van die kwaliteit dat zij verhelderend werken.
Deels is dit vermoedelijk te wijten aan de papiersoort, maar deels ook aan te slechte
foto\'s of cliché\'s.

Deze kritische opmerkingen nemen echter niet weg, dat Nemeséri en Hollo
ons een zeer goede, aan te bevelen, samenvatting hebben gegeven van de veterinaire
parasitologische diagnostiek.

Helaas ontsiert een overbodig woord ter inleiding van Prof. E i c h 1 e r deze vertaling.

Aan het tabellarisch overzicht voorafgaande treffen wij dit keer een kort woord aan
over de „Freedom from hunger campaign". De FAO zoekt wegen tot hulpverlening
in de vórm van geld, uitrustingstukken, voorraden, speciale diensten b<-treffende
onderwijs, voorlichting en onderzoek. De landen worden zowel aangemoedigd om deze
te geven als te ontvangen. Terwijl zij enerzijds behoefte hebben aan hulp is het
mogelijk dat zij op hun beurt ook anderen kunnen helpen.

Zoals gebruikelijk volgen achter de gecodeerde tabellen enkele korte artikelen.
Wells, Gase en Nittoz geven een belangrijke beschouwing over de quarantaine-
maatregelen bij bescherming van de gezondheid der dieren, zowel als nationale als
internationale projecten, terwijl een anoniem artikel van de Animal Health Branch
iets mededeelt over de wettelijke regelingen ten behoeve van de gezondheid der
dieren.

In het artikel „Tick-Borne Fcver bij het rund in Nederland", verschenen in het
„Tijdschrift voor Diergeneeskunde" van 1 november jl., is door de redaktie een deel
van het oorspronkelijke manuscript weggelaten.
De aanvang van het oorspronkelijke artikel was dc volgende:

De wijze waarop deze ziekte in Nederland is geconstateerd, zal in chronologische
volgorde worden beschreven. Ieder van de auteurs zal daarbij een deel verzorgen.
„Deze methode is doelbewust gekozen om de praktizcrcnde dierenartsen te tonen dat
samenwerking tot interessante resultaten kan leiden. Het consulteren van specialisten
is in de medische wereld een bijna dagelijks voorkomende zaak geworden. Een
dergelijke, intensieve consultatie is in de diergeneeskunde niet verantwoord. Het
belangrijkste materiaal moet echter door de praktizcrcnde collega\'s worden aan,ge-
voerd en aangezien er nog steeds dierenartsen zijn die zelden of nooit een consult
vragen, meen ik, ter activering hiervan, met deze inleiding te moeten beginnen. Bij
de provinciale Gezondheidsdiensten is reeds een zekere specialisatie te vinden, zodat
de praktizcrcnde dierenartsen zich meestal wel kunnen wenden tot deze diensten.
Het ligt voor de hand dat de dierenarts van de Gezondheidsdienst de hulp inroept
van andere speciahsten als hij in het probleem blijft steken. Hij zal trachten een juiste
keuze te maken. Als zodanig komen de hoogleraren van de Veterinaire Faculteit
en de medewerkers van een aantal instituten in Nederland in aanmerking."

Het tussen aanhalingstekens geplaatste gedeelte is niet opgenomen.
We kunnen ons mcK\'ilijk voorstellen dat de redaktie zich niet kan verplaatsen in ons
enthousiasme over de samenwerking die bij dc praktizcrcnde dierenartsen is begonnen
en in dit geval aanleiding tot resultaten heeft gegeven. .Aangezien er ongetwijfeld nog
veel onbekend is op het gebied van dierziekten, werd hier de gelegenheid aangegrepen
om de collega\'s nog eens te wijzen op de mogelijkheden van de consultatie.
Dc redaktie achtte het onjuist ons enthousiasme over de samenwerking als een in-
leiding van het artikel te gebruiken. De auteurs daarente.gen zijn van mening, dat aan
de combinatie van deze bespiegeling cn het resultaat van de samenwerking, een aan-
trekkingskracht niet is te ontzeggen.

Nu het veto van de redaktie is gevallen, blijft de rubriek „Ingezonden stukken" over
om aandacht voor het bedoelde gedeelte te vragen.

Gaarne willen wij, alvorens op de toedracht van dc zaak nader in te gaan, uitdruk-
kelijk verklaren dat wij de doelstellingen van de auteurs met betrekking tot samen-
werking tussen dc verschillende specialismen in ons beroep ten zeerste wensen te onder-
steunen.

Hoezeer wij ons ook met deze „hartekreet" kunnen verenigen, de Redactie heeft
gemeend dat deze niet aan het begin van een wetenschappelijke publikatie dient te
staan. De auteurs werd verzocht dit gedeelte van hun publikatie als afzonderlijke
opmerking aan het einde van het ardkcl tc plaatsen. Indien zij hiermede accoord
waren gegaan, dan hadden zij naar onze mening nog duidelijker — immers na kennis-
neming van de zich afgespeeld hebbende samenwerking — de aandacht van de lezer
op dit belangrijke aspect gevestigd, dan wanneer dit aan het begin had gestaan.
Ook op de door ons voorgestelde plaats had het ijzer heet gesmeed kunnen worden.
Helaas gingen zij met dit voorstel niet accoord en verzochten zij dit gedeelte van hun
publikatie dan maar niet op te nemen. Het is niet juist dat dit gedeelte door de
Redaktie zonder meer is weggelaten.

Een verzoek van inzenders om plaatsing van een artikel kan in principe nimmer
cen reden zijn voor opname onder alle omstandigheden. In dit geval ware een
Redaktie overbodig en kon met een administrateur worden volstaan. De Redaktie
ziet haar taak in de eerste plaats als een begeleidende en activerende, daarnaast als
een corrigerende. Op grond hiervan meent zij het recht te hebben, zoals in dit geval,
suggesties te doen, die de vorm en leesbaarheid van ons tijdschrift ten goede komen.

Op woensdag 25 november 1964 vond in de Kliniek voor Inwendige Ziekten een kli-
nische avond plaats, gegeven door Prof. Wagenaar. Ditmaal op verzoek van
de afd. Groningen-Drenthe.

Een groot aantal collegae had de lange reis vanuit Groningen en Drenthe naar
Utrecht ondernomen.

Allereerst werd gedemonstreerd een paard met een hartlijden. De anamnese vermeldde
nl. dat na een cross door de practicus was opgemerkt dat het hart onregelmatig was.
Zoals gebruikelijk stelde een van de bezoekers, en als eerste was dit de voorzitter
van de afdeling, collega B a k e m a, onder leiding van Prof. Wagenaar een
onderzoek in en kwam tot de diagnose „boezeinfibrillatie".

Collega Kroneman zette daarna aan de hand van E.C.G. en phonocardiogram
het f)egrip boezemfibrillatie uiteen en gaf aan welke therapie werd toegepast. Deze
bestond uit digitalisering en daarna sulfas Chinidine toediening. De laatste toediening
sulfas Chinidine gebeurde tijdens de demonstratie en men had succes. De aanwezigen
konden nl. twee uur later constateren dat het hart weer regelmatig contraheerde.
Ook de tweede patiënt was een paard. Deze leed aan de ziekte van Marie. Bij deze
ziekte, ook wel genoemd aeropaghie of periostitis hyperplastiea, ziet men langs de
beenderen op vele plaatsen woekeringen ontstaan. Deze aandoening, door de afd.
Heelkunde vastgesteld, heeft meestal een interne oorzaak, b.v. een tumor of tuber-
culose.

Bij dit dier werden aanwijzingen voor tumoren in de lon.gen gevonden. Bij percussie
was een duidelijk dempingsveld te onderkennen en op de röntgenfoto\'s, toegelicht
door collega Vande Watering, was een duidelijke schaduw te zien.
Inmiddels is het dier geseceerd en in beide longen bleken grote tumoren aanwezig.
De derde patiënt was een koe met een lebmaagdislocatie naar links. Collega
Dekker leidde het klinisch onderzoek en kon alle aanwezigen het hoogtonig klotsen
en het steelbandeffect laten horen.

Collega B r e u k i n k gaf daarna aan de hand van enkele dia\'s een uiteenzetting over
de ligging van de normale en van de gedislocecrde lebmaag en besprak een overzicht
van 206 dieren met een lebmaagdislocatie, welke de laatste jaren aan de kliniek zijn
onderzocht.

De vierde patiënt was een draver, welke Maandagziekte had gehad. Nadat Prof.
Wagenaar de patiënt had besproken gaf de heer Schotsman, biochemicus
verbonden aan de kliniek, een uiteenzetting omtrent het gebruik en dc waarde van
de diverse enzymbepalingen bij spieraandoeningen, leveraandoeningen enz. Het be-
trof hier de bepalingen van de alkalische fosfatase, de SGOT of serum glutamine
oxaalazijnzuur transaminase, de SGPT of serum glutamine pyrodruivenzuur trans-
aminase, de LDH of lactodehydrogenase en zijn iso-enzymen, de CPK of creatinine
fosfokinase en de SDK of sorbiet dehydrogenase.

De laatste patiënt was een koe met een longaandoening. Het dier had een zeer
snelle ademhaling, terwijl het voortdurend steunde en kreunde, hetgeen het long-
onderzoek zeer sterk bemoeilijkte.

Het klinisch onderzoek werd onder leiding van Prof. Wagenaar door een van dc
aanwezigen verricht, waarna collega K a 1 s b e e k een kort overzicht gaf van de
patho-fysiologie van de longaandoeningen en aan de hand van het onderzoek en de
gemaakte röntgenfoto de diverse diagnosemoeilijkheden besprak.
Bij sectie bleek in de longen zeer veel emphyseem aanwezig met vele knikkergrotc
haardjes van nog onbekende oorsprong.

Aan het eind van de avond dankte de voorzitter van de afdeling Groningen-Drenthe
Prof. Wagenaar en zijn medewerkers voor de interessante en leerzame avond en
hoopte in de toekomst nog eens een beroep op Prof. Wagnaar te mogen doen.

JA.ARGONGRES VAN DE ZWITSERSE DIERENARTSENVERENINGING
(GESELLSCHAFT SCHWEIZERISCHER TIERÄRZTE) GEHOUDEN OP 9,
10 EN 11 OKTOBER 1964 TE LAUSANNE.

Na in 1963 de viering van het 150-jarig bestaan van de G.S.T. te hebben bijgewoond
ontving ik dit jaar wederom een uitnodiging om als „eregast" aan de dierenartsen-
dagen deel te nemen.

Het Hoofdbestuur was van mening, dat hieraan zo mogelijk gevolg moest worden
gegeven en zo werd op 8 oktober de reis naar Lausanne aanvaard.
Lausanne was als congresstad uitgekozen, omdat dit jaar aldaar van mei tot
november de grote nationale tentoonstelling „de EXPO" werd gehouden op een uit-
gestrekt terrein, gelegen langs de oevers van het meer van Geneve (kosten geraamd
op niet minder dan 100 miljoen francs). Voor vele Zwitserse collegae en hun dames
was dit een unieke gelegenheid een bezoek aan de dierenartsendagen te combineren
met een bezichtiging van de EXPO.

Op 10 en 11 oktober waren verschillende korte voordrachten (met diapositieven) „ge-
pland", die gehouden zouden worden in een zaal, gelegen op het tentoonstellings-
terrein, welke opzet meer attractief leek dan dat zij in werkelijkheid was, daar
vele dierenartsen met hun dames uitzwermden over de vele tentoonstellingsgebouwen,
waar inderdaad veel te zien was. Dit ging natuurlijk ten koste van de belangstelling
voor het gesproken woord. Daarbij kwam nog, dat het weer op zaterdag 10 oktober
zeer slecht was, (storm en continue plensbuien), welke omstandigheid zeer ver-
storend werkte op een normaal afwerken van het programma. De „headlines"
„Tempête ä Lausanne" in de dagbladen van maandag 12 oktober spraken ten dezen
boekdelen.

Het kwam mij wel interessant voor om op vrijdag 9 oktober de „Delegiertenversamm-
lung" (huishoudelijke vergadering) van de G.S.T. bij te wonen en vooraf had ik
hiervoor aan de voorzitter Dr. M e s s e r 1 i toestemming gevraagd. .Allereerst dient
te worden opgemerkt, dat zo\'n „Delegicrtenversammlung" in Zwitserland meer het
karakter heeft van wat wij zouden noemen; vergadering van het Algemeen Bestuur,
maar dan wat uitgebreider (50 a 60 collegae). Het zijn de vertegenwoordigers van
de nationale dierenartsenverenigingen (Sektionen) en van enige verenigingen, die
ongeveer de status hebben van onze „groepen".

De „Sckdoncn" hebben een grote zelfstandigheid, hetgeen uit de aard der zaak
verband houdt met de indeling van het land in kantons, welke kantons (25 in getal)
alle een eigen bestuur (regering) en een kantonraad hebben. Boven deze kantonale
regeringen en kantonraden staat de federale „Bundesrat", bestaande uit 7 leden,
a.h.w. dus een ministerraad als overkoepelend orgaan.
In federaal verband kent men als wetgevende lichamen:

Het is wel interessant te vermelden, dat er 2 dierenartsen lid zijn van de „Ständerat"
en eveneens 2 lid van de „Nationalrat". Bovendien zijn er vrij veel dierenartsen lid

van dc Kantonale Raden (14 of 16). De dierenartsen in Zwitserland spelen dus
in het politieke vlak een nogal belangrijke rol. Zo is o.a. Dr. Desplands (dieren-
arts) directeur van de EXPO.

Hij vertelde mij 7 jaren pracUcus te zijn geweest, doch daarna was hij reeds sinds
een lange reeks van jaren in de politieke gelederen werkzaam. Analoog aan deze
politieke situade is het dus niet zo vreemd, dat de „Sekdonen" in het kader van
de G.S.T. zo zelfstandig zijn. Men is dit a.h.w. in politieke zin ook gewend.
De individuele dierenarts komt dus slechts in de vergaderingen van de „Sektionen"
aan bod en zijn wensen en verlangens kan hij slechts uiten via de „Delegierte". Het
gevolg hiervan is, dat het lid van de G.S.T. verder af komt te staan van zijn eigen
centrale organisatie en daarom is de structuur van onze K.N.M.v.D., waar iedereen
op een algemene vergadering aan bod kan komen en het gevoel heeft dicht bij
de eigen beroep-svereniging te leven, m.i. beslist aantrekkelijker.
Het leek mij goed U deze korte uiteenzetting over de samenstelling en het karakter
van de G.S.T. niet te moeten onthouden.

De „Delegiertenversammlung" werd gehouden in het „Palais de Bcaulieu" te Lau-
sanne en ving te 10,15 uur aan.

De voorzitter, Dr, M e s s e r 1 i, (practicus te Schwarzenburg) begon met het uit-
spreken van een jaarrede, waarin de voornaamste activiteiten van het afgelopen jaar
werden gereleveerd. Na de viering van het 150-jarig jubileum in 1963 te hebben
gememoreerd en dank te hebben gebracht aan de organisatoren van de feestelijkheden,
deelde de voorzitter mede, dat sinds enige maanden een vol-ambtelijke secretaris was
aangesteld (Dr. D a p p 1 e s te Lausanne). De G.S.T. telt 825 leden. Dr. D a p p 1 e s
was eerst 10 jaren als practicus werkzaam geweest cn daarna gedurende 20 jaar als
„füll timer" aan het slachthuis te Lausanne verbonden.

De voorzitter noemde voorts de uitstekende samenwerking tussen de Veeartsenij
kundige Dienst (directeur Dr. Fritschi) en de G.S.T.

Vervolgens werd het probleem van de K.I. aangesneden. Voorschriften hiervoor
waren in het laatste verenigingsjaar vastgesteld na harde strijd met de landbouw-
organisaties te hebben gevoerd. De K.I. wordt merendeels door de practici verricht
(indien deze het tenminste doen willen) hoewel er ook wel enige „Besamungstech-
niker" werkzaam zijn. Er zijn 3 K.I.-stations met een füll time directeur-dierenarts.
De K.I. wint wel veld (verleden jaar 1%, thans 5—10%). Vooral gedurende dc
laatste maanden is het percentage sterk gestegen, hoewel vele fokkers er nog
afwijzend tegenover staan.

De G.S.T. kent ook nog een „Tierzuchtkommission" bestaande uit 5 collegae. De
studiereizen, die hiervoor worden ondernomen, betalen deze collegae privé!
Over de voorgestelde contribudeverhoging in verband met het aanstellen van een
vol-ambtelijk secretaris werd langdurig gediscussieerd. Kreten als: was macht die
G.S.T. für uns?, geuit door sommige dierenartsen-ambtenaren werden ook daar
vernomen. Er is dus blijkbaar niets nieuws onder de zon!

Toch werd de contributieverhoging met overgrote meerderheid van stemmen aan-
vaard (10 frs.). Gepensionneerde, rustende dierenartsen en jonge dierenartsen, die
nog niet gevestigd zijn, betalen een gereduceerde contributie.

Hoewel de contributie aan de G.S.T. niet hoog is (95 frs.) bedenke men echter wel,
dat de leden van de „Sektionen" daaraan een vrij aanzienlijke contributie moeten
betalen. De leden van de „Sektionen" zijn verplicht zich aan te sluiten bij de G.S.T,,
hoewel in uitzonderingsgevallen „Tierärzte-Gäste" kunnen worden toegelaten.
Een bestuursvoorstel inhoudende dat, indien een dierenarts als lid van de G,S,T, be-
dankt, hij automatisch als lid van de „Sektion" moest worden geschrapt, lokte een
buitengewoon felle discussie uit, waarbij de vóór- en tegenstanders scherp tegenover
elkander stonden. Het voorstel van het bestuur werd met minieme meerderheid ver-
worpen, echter met deze restrictie dat de beslissing overe ieder geval door de „Delc-
giertenversammlung" moest worden genomen.

De gehouden stemmingen hierover waren nogal verward, daar de meeste afge-
vaardigden bindende mandaten hadden, (Deze aangelegenheid veroorzaakt soms

op onze algemene vergaderingen ook wel eens moeilijkheden en daarom geloof ik, dat
het verstandig is als de afgevaardigden van onze afdelingen een zekere vrijheid van
handelen krijgen).

Na de gemeenschappelijke lunch vond de officiële opening van de drie dierenartsen-
dagen plaats, eveneens in het Palais de Beaulieu (14.30 uur).
Er werden 4 voodrachten gehouden, alle betrekking hebbende op het varken.
Dr. H. B u r g i s s e r: De diagnose van varkenspest.

Met name wees spreker op de belangrijkheid van een goede anamnese; deze is, naast
de sectie en het laboratoriumonderzoek, voor het stellen van de diagnose onmisbaar.
De voordracht werd verduidelijkt door prachtige dia\'s over de patholoog-ana-
tomische verschijnselen.

Dr. H. U. B e r t s c h i n g e r: Organisatie van een varkensgezondheidsdienst vol-
gens de Amerikaanse methode.
Dr. E. S c h O 1 1: De varkensgezondheidsdienst in het kanton Bern.
Duidelijke dia\'s over eenvoudige proefstallen en ook van onderkomens in het open
veld.

Het hoofdreferaat werd uitgesproken door Prof. Goret (Frankrijk):
Spreker begon met op te merken, dat de verschijnselen van verschillende ziekten
(ziekte van Carré, rabies, vlekziekte enz.) aan het veranderen zijn. (Changement
de visage des maladies). Onze dieren dreigen machines te worden; de zeer sterke
produktieverhoging, het streven naar een steeds beter rendement verandert ook
de dieren zelf.

Het Deense baconvarken is 10 cm langer geworden, omdat Engeland dit vraagt voor
zijn bacon en hierop is de fokkerij en selectie afgestemd. Daardoor zijn abnormale
verhoudingen ontstaan. „Le porc danois est devenu un monstre" riep spreker uit.
De Pietrains zijn feitelijk niet veel meer dan „2 hammen", aussi un monstre! Dit
geldt voor vele varkensrassen; het varken bloost ervan, als het ziet wat er van hem is
geworden. Daardoor is er „dismetabolisme" ontstaan en dat is de bron van vele narig-
heden, veel erger dan bijv, de salmonellosis, die in Frankrijk trouwens weinig voor-
komt volgens spreker.

Deze rede, die ± l\'/s uur in beslag nam en door de spreker met groot enthousiasme
en een enorme „flu de paroles" werd voorgedragen (de voorzitter sprak in zijn
dankwoord over „Feuerwerk des Geistes"), was er de oot^zaak van dat de discussies
moesten vervallen. Het was dan ook inmiddels 18,00 uur geworden,

\'s Avonds was er een banket, waarvoor grote belangstelling bestond (± 300 deel-
neemsters en deelnemers).

Het geheel werd opgeluisterd door prima muziek, terwijl een grote groep dames en
heren, uitgedost in klederdrachten van de streek rond Lausanne, prachtige liederen
(Frans) ten gehore bracht, afgewisseld door volksdansen.

Op 10 oktober (de dag van het noodweer) werd er in de bioscoopzaal van de sector
„bos en veld" te 10,00 uur een film vertoond, getiteld: „Gesundes Geflügel", Het
was een prachtige, populaire kleurenfilm, die ook voor niet-deskundigen het aanzien
ten volle waard was en dan ook de belangstelling van velen trok,
In één van de vele restaurants op het tentoonstellingsterrein was er te 12,30 uur een
gemeenschappelijk lunch, waaraan door mij werd deelgenomen ,

Zondag 11 oktober scheen de zon en hoewel het koud was is het de gehele dag droog
gebleven, behalve \'s avonds toen het wederom stortregende.

Te 10,30 uur was er een receptie, aangeboden door de directeur van de EXPO
(collega Dr, Desplands), Het bureau van de directeur was ondergebracht in
een klein kasteel, dat zich op het terrein van de EXPO bevond. Deze receptie was
prettig en gemoedelijk en werd door vele dierenartsen en hun dames bezocht.
Te 15.00 uur was er een show van fokvee in de arena (deze zou oorspronkelijk op
9 oktober zijn gehouden, doch was vanwege het noodweer afgelast en verzet naar de
volgende dag). De korte voordrachten van 10 oktober \'s middags kwamen daardoor
danig in het gedrang.

Zoals bekend bezit Zwitserland in hoofdzaak 2 rassen en wel het „Braunvieh" en
het Simmenthaler „Fleckvieh".

De demonstratie werd geopend met de bekroonde Braunviehstieren ouder dan
4 jaar Machtig gebouwde dieren van uitstekend exterieur. Daarna kwam de jongere
generatie aan bod, gevolgd door het melkvee in verschillende leeftijdsklassen.
Het Braunvieh is nogal sterk in de vleesrichting ontwikkeld, hetgeen uit de aard der
zaak veelal ten koste van de melkgifte gaat. De bekroonde vaarzen hadden op-
merkelijk weinig uier.

Vervolgens trad het Simmenthaler Fleckvieh in de arena; dit ras is duidelijk meer
in de melkrichting ontwikkeld, hoewel de bekroonde stieren toch goed waren ge-
bouwd. Bij de melkkoeien waren er heel wat met uitstekende uiers en blijkens het
programma met goede melklijsten en een hoog percentage vet. De meeste begeleiders
(en begeleidsters) hadden zich gestoken in de kleurige kleedij van de boerenbevolking,
die in de verschillende kantons, indien men er op zijn „paasbest" wil uitzien, blijk-
baar nog wel eens wordt gedragen. Dit bracht de nodige fleur aan het geheel.
Na afloop van de demonstratie (17.00 uur) heb ik van de gelegenheid gebruik ge-
maakt nog wat van de EXPO te zien, waarbij de sector „Bos en Veld" vooral mijn
aandacht opeiste. Er waren nogal wat paarden te zien (Anglo Normand en Franches
Montagnes). Het was toch wel een bijzonder genot de prachtige merries te kunnen
bewonderen. Daarna dwalend door de landbouwafdeling trok een enorm rotsblok mijn
aandacht. Het onderschrift luidde: „Het krediet voor de boerenbedrijven moet zich
aanpassen aan de behoeften, anders worden ze te zwaar belast" een zin, die mij als
nuchtere Hollander uit het hart is gegrepen.

De belangstelling voor deze tentoonstelling was op die zondag zo overweldigend (voor
sommige stands stonden de mensen 6 rijen dik). Van de EXPO heb ik wel een
„indruk" gekregen; „gezien" heb ik haar niet.

Toch was het prettig weer eens te verkeren in het midden van dc Zwitserse collegae,
die mij op bijzonder hartelijke wijze hebben ontvangen.

Zo vertelde Dr. M e s s e r 1 i mij, dat er momenteel grote moeilijkheden waren over
het probleem der medicinale mengvoeders in Zwitserland (evenals in vele landen
van West Europa) en het deed mij genoegen hem te kunnen vertellen, dat wij in
Nederland hiervoor een oplossing meenden te hebben gevonden. Onmiddellijk haakte
collega M e s s e r 1 i hierop in en vroeg mij hem de betreffende Hollandse verordening-
en uitvoeringsregeling van het Produktschap voor Veevoeder te willen toezenden,
daar deze bij de komende onderhandelingen misschien een goede leidraad voor de
G.S.T. zouden kunnen zijn.

Op 12 oktober \'s morgens heb ik de thuisreis weer aanvaard, omdat op 13 oktober de
Maatschappij mijn aandacht weer opeiste.

Moge ik besluiten met het vermelden van een Zwitsers versje, dat collega M e s s e r 1 i
voor mij citeerde en welk versje onder de boerenbevolking zeer populair was:

„Der kluge Mann der ehrt das Schwein,
Und denkt an seinen Zweck.
Von äussern ist es ja nicht fein.
Doch innen sitzt der Speck."

ANTIBIOTICA E.D. ALLÉÉN VIA DIERENARTS EN APOTHEKER.
Einde van de vrije handel.

Op grond van de Antibioticawet is vanaf 1 januari 1965 eigenaars en verzorgers van
dieren (en verder allen, die het landbouwbedrijf uitoefenen) verboden antibiotica en
hormoonpreparaten op hun bedrijven aanwezig te hebben, tenzij deze middelen door
de dierenarts zijn voorgeschreven. Iedere veehouder, die de middelen op voorschrift
van de dierenarts heeft gekregen, zal dit op eenvoudige wijze aan een opsporings-
ambtenaar kunnen aantonen.

De wet beoogt in het belang van de gezondheid van dc veestapel en het pluimvee,
in het belang van de zuivelindustrie, de afzet in het buitenland van onze dierlijke
produkten en in het belang van de volksgezondheid, het ongecontroleerde en onver-
antwoorde gebruik tegen te gaan van vier groepen in de wet genoemde middelen.
Met name in andbiotica en hormoonpreparaten was een omvangrijke, z.g. vrije
handel ontstaan.

Deze vrije handel behoort op 1 januari a.s. tot het verleden. U kunt U de middelen
niet meer verschaffen in de winkel, op de markt of aan de deur. Uitsluitend Uw
dierenarts is gerechUgd, de middelen voor te schrijven en U ter beschikking te
stellen. Erkende veeverloskundigen en castreurs, die onder bepaalde voorwaarden
op aankoopvergunning enkele voor hun werk nodige middelen kunnen verkrijgen,
mogen die niet uit handen geven. Pluimveeselecteurs en voederadviseurs mogen in
het geheel niet over de middelen beschikken.

Het is van het grootste belang, dat rundveehouders, kalvermestcrs, pluimvee- en
varkenshouders de nieuwe verplichtingen van de Antibioticawet vanaf 1 januari a.s.
stipt naleven. Overtredingen van de Antibioticawet kunnen worden gestraft met een
hechtenis van ten hoogste 6 maanden of geldboete van ten hoogste ƒ 5000,—.
Bij herhaling van de overtreding binnen twee jaar kunnen deze maximum straffen op
acht maanden hechtenis of ƒ 10.000,— boete worden gesteld.
Met de opsporing van overtredingen zijn o.m. belast de controleurs, adjunct-in-
specteurs en inspecteurs van de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en de
ambtenaren van de Algemene Inspectiedienst van het Ministerie van Landbouw en
Visserij.

In Nederlandse laboratoria en andere instellingen heeft het gebruik van dieren van
allerlei soorten — met name honden, katten en apen — geen onredelijk grote omvang
aangenomen. Voorts is niet gebleken, dat bij de uitvoering van dierproeven narcose
of verdoving in onvoldoende mate wordt toegepast.

Dit is de conclusie van een in 1961 door de Minister van Sociale Zaken en Volks-
gezondheid geformeerde werkgroep, die een onderzoek heeft ingesteld naar de om-
vang van de toepassing van dierproeven in ons land.

In 1962 en in 1963 werd een landelijke enquête gehouden onder alle instellingen en
laboratoria, waarvan kon worden aangenomen, dat er proeven op of met dieren
werden verricht.

Gebleken is, dat in Nederland door 175 laboratoria jaarlijks ongeveer 2,5 miljoen
dieren worden gebruikt. Meer dan de helft daarvan, naar schatting ongeveer 1,5
miljoen, betreft koudbloedige of meercellige niet-gewervelde dieren. Onder de groep
van koudbloedige dieren vallen o.m. reptielen, vissen en kikkers; meercelhgc niet-
gewervelde dieren zijn bijv. insecten.

Onder de bij dierproeven betrokken warmbloedige dieren komen zeer veel verschil-
lende soorten voor, in grootte variërend van muizen en kuikens tot paarden en koeien,
die voor uiteenlopende doeleinden worden gebruikt. De meeste laboratoria, nl. 85%
van het totaal, gebruiken de z.g. kleine laboratoriumdieren: muizen, ratten, caviae,
hamsters, fretten, konijnen, etc. Per jaar worden door ongeveer 150 laboratoria
± 870.000 van deze kleine laboratoriumdieren gebruikt. Dit soort dieren vertegen-
woordigt dus ook veruit de grootste groep onder de warmbloedigen. Van de groep
landbouW-huisdieren (paarden, koeien, schapen, etc.), die dus de grotere dieren
omvat, zijn per jaar ongeveer 12.000 bij proeven betrokken. Andere categorieën
worden gevormd door gevogelte (± 250.000 per jaar) en de groep honden, katten
en apen (± 8.000 per jaar, waaronder 1.800 apen). Deze laatste groep blijkt dus
verreweg de kleinste.

De genoemde 175 laboratoria zijn te verdelen in:
73 research laboratoria voor het onderwijs en van T.N.O.;

54 laboratoria in het belang van de volksgezondheid (ziekenhuis- en streeklabo-
ratoria);

36 laboratoria voor land- en tuinbouwkunde en veterinair onderzoek;
10 industrie-laboratoria;

2 laboratoria van de keuringsdiensten van waren.
Ook naar de doeleinden van de dierproeven is geïnformeerd. Gebleken is, dat de
meeste dieren van alle soorten worden gebruikt voor experimenteel onderzoek en
voor diagnostisch enJof therapeutisch onderzoek. Andersoortige onderzoekingen (ijking,
voederproeven, fabricage van biologische produkten) vinden plaats in veel minder
laboratoria en vergen ook minder dieren. Ten aanzien van de boven reeds genoemde
1.800 apen kan nog worden opgemerkt, dat daarvan jaarlijks ± 1.550 nodig zijn
voor de vervaardiging van het onmisbare anti-poliomyelitis vaccin; voor iedere 1.000
ä 1.200 doses vaccin moet een aap het leven laten.

Van belang is de wijze, waarop de dierproeven worden genomen en wat er naderhand
met de dieren gebeurt. Het blijkt, dat operaties op dieren nagenoeg uitsluitend onder
narcose worden verricht. Slechts ten aanzien van bijv. insecten gebeurt dit niet. In-
jecties worden in het algemeen zonder verdoving toegediend.

In de meeste gevallen worden de dieren na proeven die blijvend letsel zouden kunnen
veroorzaken, gedood. Wanneer geen sprake is van letsel, zoals bijv. bij voederproeven,
waarbij het grootste gedeelte van het gevogelte betrokken is, en bij injecties, laat
men de dieren in leven. Veelal ondervonden de dieren van dergelijke handelingen
zo weinig gevolg, dat zij na afloop normaal voor de consumptie kunnen worden ver-
kocht.

Ten aanzien van de herkomst van de proefdieren is gebleken, dat ongeveer 2/3 van
de dieren door de laboratoria van derden wordt betrokken. Onder de leveranciers
nemen het proefdierenbedrijf van de Gezondheidsorganisaties T.N.O en het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid een voorname plaats in. Van de dierenhandel
worden voornamelijk honden, katten, apen, landbouwhuisdieren en gevogelte be-
trokken.

De werkgroep, welke onder voorzitterschap stond van de secretaris-generaal van het
Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Mr. J. H. K 1 a 11 e, was samen-
gesteld uit vertegenwoordigers van de Ministeries van Justitie, Onderwijs, Kunsten
en Wetenschappen, Economische Zaken en Sociale Zaken en Volksgezondheid.

In aansluiting op hetgeen op pag 50 van aflevering 1 van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde werd vermeld, wordt thans medegedeeld dat in deze aflevering de
bestelkaart van de banden 1964 is ingelegd.

Mocht deze kaart onverhoopt niet aanwezig zijn, dan gelieve men dit aan het
bureau van de Redaktie, Rubenslaan 123, Utrecht (tel. (030) 1 14 13) te melden,
indien men de banden wenst te bestellen.

Op 14, 15 en 16 oktober 1964 heeft de afdeling Levensmiddelenhygiëne van de
Duitse Diergeneeskundige Vereniging te Malente-Gremsmühlen een drukbezochte
vergadering gehouden.

Nederland werd hier vertegenwoordigd door de heer W. J. C, R e i n i n gh. Inspec-
teur in algemene dienst van de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid, tevens
Inspecteur van de Veeartsnijkundige Dinst.

Na enkele welkomstwoorden door een regionale en een plaatselijke autoriteit, opende
Prof. Dr. Seelemann uit Kiel de vergadering. Hij gaf hierbij het hoofdthema van
de bijeenkomst aan, namelijk dat de Bondsrepubliek binnen de E.E.G. steeds scher-
pere concurrentie zal ontmoeten, terwijl nauwelijks op afzetverbeteringen mag wor-
den gerekend. Hierdoor zal het noodzakelijk zijn op rationele wijze met een kwa-
liteitsprodukt voor de dag te komen.

Op woensdag 14 oktober werden onder leiding van Wagemann (Duisburg) de
actuele problemen van het slachthuiswezen en van de vleeskeuringswet behandeld.
H. Wagemann (Duisburg) gaf een overzicht van de geschiedenis van de vlees-
keuringswet uit Pruisen vanaf 1868. Deze wet dekt ook nu nog grotendeels de be-
staande opvattingen. De doelstellingen van de openbare slachthuizen zijn in zoverre
veranderd, dat naast hun hygiënische betekenis de nadruk gelegd dient te worden
op een rationele, economisch verantwoorde werkwijze. Echter, de hygiënische kant
wordt steeds belangrijker, alleen betrachting van de uiterste nauwkeurigheid op dit
gebied kan waarborgen, dat de consument deugdelijk vlees ontvangt. In dit verband
is het jammer, dat de wetgeving van verschillende „Länder" op dit gebied nog veel
te wensen overlaat.

A. Gross (Mainz): Dc ontwikkeling van de laatste 5-10 jaren is niet ongemerkt
aan de slachthuizen voorbijgegaan. De spreker staat een bedrijfsvorm voor, waar,
onder waarborging van de strengste hygiëne, de werkzaamheden op moderne wijze
geschieden en het arbeiders-potentieel, rationeel en op economisch verantwoorde
wijze wordt ingezet. Op die manier zal het mogelijk zijn de capaciteit van de slecht-
huizen te verhogen, zonder dat daar een aanmerkelijke kostenverhoging aan verbon-
den zal zijn.

H. Summa (Neurenberg) zette de voordelen uiteen van hangend verbloeden bij
runderen, kalveren, schapen en varkens, die dan verder in moderne slachtstraten
kunnen worden afgeslacht. Spreker propageerde nog een automatisch renigings-
systeem voor de vloer onder de slachtstraat, ter verhoging van de hygiëne.
H. Bartels (Giessen) behandelde de betekenis van de scheiding tussen slacht-
ruimten en uitsnijruimten of het gebruik van één ruimte voor beide doeleinden. De
slachtruimte is na het gebruik in ernstige mate bacterieel besmet; zou men daar
vlees verder bewerken, dan valt een contaminatie van het vlees te vrezen. Voldoende

reiniging en ontsmetting van de slachtruimte is wel mogelijk, doch lang niet zo een-
voudig als men wel denkt.

Dit werd met cijfermateriaal aangetoond. In dit verband is het zeer nuttig als men
de bestaande reinigings- en ontsmettingssystemen in de slachthuizen aan een kritisch
onderzoek onderwerpt, teneinde na te gaan of het beoogde doel inderdaad wordt
bereikt.

R, Had lok (Glessen) stelde een onderzoek in naar het voorkomen van Salmonella
bij klinisch gezonde slachtvarkens met het oog op de verspreiding van deze bacteriën
in het slachthuis. Bij faeces-onderzoek werd 2,8% van de onderzochte varkens posi-
tief bevonden.

H. J. Breuer (Keulen) deelde mede dat bij een histologisch onderzoek van elk
50 runderen, kalveren, schapen en varkens op sarcosporidiën, werd geconstateerd dat
het schaap het meeste en het sterkste besmet was. Bij runderen kwam deze besmet-
ting veel minder voor, terwijl bij kalveren en varkens slechts sporadisch sarcospori-
diën konden worden aangetoond. Door middel van voederproeven bij muizen werd
aangetoond, dat overdracht per os van sarcosporidiën met vers, gerookt of ge-
pekeld vlees mogelijk is. Bij voldoende verhitting is deze overdracht evenwel niet
mogelijk.

W. Schoene (Aulendorf): Getracht werd een praktische en snel uitvoerbare
methode te ontwikkelen ten behoeve van de vleeskeuring om aan te tonen of runderen
met brucellose zijn behept.

G. Bergmann (Berlijn) gaf een overzicht hoe verschillende endocarditiden met
het oog op de vleeskeuringswet beoordeeld dienen tc worden.

H. Kraus (Hannover) doet het voorstel om tot een moderne beoordeling te
komen van de verschillende vormen van bloedvergiftiging in het kader van het
bacteriologisch onderzoek en de keuring na het slachten.

H, Grätz (Bcchum) gaf een overzicht omtrent de onderzoekingen welke kunnen
worden toegepast als besloten wordt na de eerste keuring van een slachtdier het
onderzoek verder voort te zetten (zuurgraadbepaling, houdbaarheidsbepaling, kook-
en braadproef, histologisch onderzoek, enz.).

W. Kreuzer (München): Voor de vleeskeuring is een mogelijke oppervlakkige
contaminatie met radioactieve deeltjes van ondergeschikte betekenis.
Groter is het gevaar van accumulatie in het slachtdier tengevolge van de fall-out.
Tot nu toe kon het voor de gezondheid nadelige 137 Caesium regelmatig in vlees
worden aangetoond,meer dan in andere levensmiddelen, daar Cs. in het spierweefsel
in zekere mate wordt opgehoopt. De controle dient zich dan ook in de eerste plaats
op 137 Cs, te richten; reeds nu zouden vleesmonsters van dieren uit gebieden met
grote neerslag steekproefsgewijze onderzocht moeten worden.

Op donderdag 15 oktober werd de melkhygiëne aan de orde gesteld.
K. H. Wegener (Bad Godesberg) : Door een nieuwe methode, waarbij de melk
extra hoog verhit wordt, worden de nadelen, die aan pasteurisatie en sterilisatie
verbonden zijn, ontgaan. Dc voordelen bestaan daaruit, dat de melk minstens
4 weken houdbaar is, terwijl de smaak en de biologische waarde ongeveer overeen-
komt met die van gepasteuriseerde melk.

G. Beek (Neurenberg): De waarde van de verse melk wordt vast.gesteld door de
reinheid, versheid en de geschiktheid voor b.v. de kaasmakerij na te gaan.
Echter geven de tot dusver gebruikte maatstaven voor de kwaliteitsbepaling een
verkeerd beeld, zoals uit de bepalingen van het kiemgetal van verse melk kan
blijken. Terwijl het aantal melkleveranciers, dat melk van de le kwaliteitsklasse
levert, in de laatste vijf jaren steeds is toegenomen, kan men in werkelijkheid door
de bepaling van het kiemgetal een achteruitgang van de kwaliteit vaststellen. Om
tot een essentiële verbetering van de kwaliteit van verse melk te komen, moet de
gehele melkwinning in hygiënisch opzicht kritisch worden beschouwd.

G. Becker (Hannover) merkte op, dat de relatie tussen de bacteriologische ge-
steldheid en de houdbaarheid van de melk onder normale omstandigheden dusdanig
is, dat bij een koeling van de melk, liefst bij 4° C, de houdbaarheidsduur 36 tot 48
uur bedraagt.

G. K a y s e r (Lemgo) : Bij een onderzoek in dc zomer en in dc winter van de
bacteriologische gesteldheid van de melk bij melksüjters van de zgn. bocrenmclk
bleek, dat deze veel te wensen overliet. Bij enkele melkveebedrijven kon worden vast-
gesteld, dat een en ander kan worden toegeschreven aan onvoldoende hygiënische
melkwinning en -koeling. Het is van belang de boeren van de noodzaak van het nemen
van elementaire hygiënische maatregelen te overtuigen.

W. K u n d r a t (München) deed mededehng van het voorkomen van aërobe sporen-
vormers in melk en melkprodukten.

K. F. Krüger (Kiel) : Voor de melkhygiëne is de machinale reiniging en desinfectie
van het gebruikte vaatwerk van groot belang.

K. D e d i é (Aulendorf) : Uit de maandenlange telling van leucocyten bleek, dat er
melkbedrijven zijn, die een groot deel van de afgeleverde melk niet in het verkeer
hadden mogen brengen wegens duidelijk waarneembare afwijkingen, i.e. aanwezige
ontstekingsprodukten van de uier Veelal had in deze gevallen een behandeling, in-
gesteld door de dierenarts, geen duurzaam gunstig resultaat opgeleverd. Juist in
deze gevallen kon de gezondheidsdienst (melk) door technische voorlichting en regel-
matige stalcontrolc uitkomst brengen.

G. K i e 1 w e i n (Aulendorf) : Bij de regelmatige bedrijfscontrole op den zgn. Vor-
zugsmilchbetriebe (bedrijven, die melk produceren, die rauw geconsumeerd kan
worden, b.v. door zuigelingen) werd op drie bedrijven een infecde met Strepto-
coccus agalactiae gevonden. In twee gevallen vond de insleep plaats door aankoop van
vee, in één geval was een nieuw aangestelde melker de oorzaak.
E. Langenscheidt (Stuttgart) : De morfologie van uier en speen gaat bij het
machinaal melken een grote rol spelen. Konden bij het handmelken nog vele af-
wijkingen worden opgevangen, bij de machine gaat dit niet, getuige het feit dat
bij afwijkende vormen bij het machinale melken 2 ä 3 maal zoveel uierontstekingen
of secrctiestoornissen voorkomen dan bij normale. De fokkerij zal hier rekening
mede dienen te houden.

G. Terplan (München) gaf een uiteenzetting over de differentiëring van voor
het uier pathogcne Micrococcaceae.

Aangevangen werd met de behandeling van het percentage bindweefsel in vlees- en
vleeswaren.

H. L i n k e (Kulmbach) gaf een overzicht van de hoeveelheden bindweefsel, aanwezig
in het lichaam van runderen en varkens van verschillende kwaliteitsklassen.

H. Klein (Detmold): Histomctrisch onderzoek heeft aangetoond, dat In de beste
kwaliteit leverworst verschillende hoeveelheden spierweefsel voorkomen. Te zijner
tijd zou het aanbelevenswaardig zijn om voor dc verschillende kwaliteiten een be-
paalde constante hoeveelheid spierweefsel te eisen.

W. Woltersdorf (Kulmbach) gaf een uiteenzetting over de volume-verande-
ringen van bindweefsel bij verhitting van broeiworsten.

G. Pfeiffer (München): De hlstometrische bepaling van bindweefseleiwit ge-
schiedt het eenvoudigste In coupes, gekleurd met anilinblauw-oranje.

H. Klein (Detmold): Om tot een uitspraak te kunnen komen omtrent het totale
percentage bindweefsel in ongekookte worst, werd nagegaan hoeveel gezichtsvelden
In een coupe doorgenomen moeten worden.

G. Beek (Neurenberg) wil tot een normalisatie van de onderzoekingsmethoden
(kleuring, beoordeling) van het percentage bindweesel In vleeswaren komen om een
uniforme beoordeling bij rechtszaken mogelijk tg maken.

K. Gerigk (Girssen) vraagt zich af of cr nieuwe maatstaven aangelegd dienen
te worden met het oog op de verwerking van laagwaardige grondstoffen in vleeswaren.

Bij de discussie over dit hoofdstuk was interessant datgene, wat gezegd werd over het
inschakelen van hulpkrachten bij gerechtelijke onderzoekingen. Is het mogelijk, dat
men voor de rechter een verklaring onder ede aflegt over een onderzoeking, die voor
cen groot deel door cen hulpkracht (analist, technisch assistent) is verricht? Men
was algemeen van oordeel, dat men hier zeer voorzichtig mee dient te zijn en dat,
wanneer cen hulpkracht aan een dergelijk onderzoek meewerkt, dit onder direct
toezicht dient te geschieden.

Hierna kwam de microbiologie van de levensmiddelen ter sprake.
H. Schels (München) sprak over de betekenis van Streptococcen in melkzuur-
bacteriën bij de rijping van ongekookte worst.

G. Reuter (Berlijn) behandelde het voorkomen van melkzuurbacteriën in levens-
middelen en hun gedrag in de menselijke digestietractus.

K. Goretti (Kulmbach) sprak over het voorkomen cn dc betekenis van lipolytische
micro-organismen in zgn. „Dauerwürste".

E. Schmittdiel (Schieissheim) sprak over het voorkomen van mycobacteriën
met .geringe of ontbrekende pathogeniteit voor het dier in eieren van kippen, die rein-
culturen van deze bacteriën per os kregen toegediend.

De bijeenkomst werd besloten met drie sprekers over vi.shygicne.
K. Priebe (Bremerhaven): In de musculatuur van zeevissen worden af en toe
afwijkingen aangetroffen, die vaak veroorzaakt worden door een invasie van parasieten
en aanleiding geven tot maatregelen (inbeslagname) bij dc viskeuring.
Verschillende afwijkingen, veroorzaakat door parasieten, werden aan de hand van
foto\'s gedemonstreerd.

D. Grossklaus (Berlijn): Met het oog op het feit, dat het in de toekomst ver-
boden zal zijn hexamine te gebruiken bij de vervaardiging van half-conser\\en, werden
vergelijkende houdbaarheidsproeven genomen bij Bismarckharing, rolmops, haring-
filets en zcezalm. Er werden proeven genomen met cn zonder hexamine en met en
zonder de gebruikelijke conserveringsmiddelen. Het bleek, dat met hexamine de
houdbaarheid bij kamertemperatuur 10-14 dagen was en zonder hexamine hoogstens
6 dagen.

U. Kictzmann (Bremerhaven): Het was mogelijk om met behulp van een door
Ing. Doevenspcck uitgevonden apparatuur microörganismen door middel van
elcktro-impulsen te beïnvloeden. Er konden 3 effecten worden verkregen nl. ste-
rilisatie, pastcurisatic en cen aanzetting van dc bacteriën tot verhoogde werkzaam-
heid.

19, Afd. N.-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.15 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 57)

6, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 10.30 uur.
Hotel Pays Bas, Utrecht, (pag. 121)

13, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdieren. Symposium, „de Uit-
hof", Utrecht, (pag. 1559 (1964))

26, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 121)

18, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 121)

6—9, VHe Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.
1508 (1964))

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congref. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192 (1964))

1, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „Dc Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))
3—7, Int. Unie van Ver. v. .Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

10—11, 6c Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
49)

19, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 522, 643, 1690 (1964))

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964))

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 11 december 1964 in het
Jaarbeurs-Restaurant te Utrecht.

De wnd. voorzitter opent de vergadering met een hartelijk woord van welkom.
De algemeen secretaris, Dr. D e H a a n, zal helaas in het ziekenhuis moeten worden
opgenomen (voorlopig voor één maand) en het laat zich aanzien dat de algemeen
secretaris de eerstvolgende maanden wel afwezig zal zijn. De voorzitter wenst hem
van harte algehele beterschap toe. Collega Harmsen zal na januari 1965 wat
meer tijd krijgen en heeft zich bereid verklaard, zolang als nodig en mogelijk zal zijn,
als wnd. secretaris op te treden, terwijl de wnd. voorzitter bereid is alle nodige hulp
te verlenen.

Zo spoedig mogelijk zal getracht worden een administrateur aan het bureau te ver-
binden, bij voorkeur een jurist. (Besluit Algemeen Bestuur). In Elseviers Weekblad
en het ,,Advocatenblad" zal te dien einde zo spoedig mogelijk een advertentie worden
geplaatst.

De „administrateur" (op arbeidscontract) krijgt niet de functie van adjunct-secre-
taris; althans voorlopig niet.

De praeses van de D.S.K, verzoekt aan het Hoofdbestuur opname in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van een artikel over de toekomst van het diergeneeskundig
beroep. Dit artikel is ontleend aan de „mededelingen van het Bureau Studiestatistiek
Rijks Universiteit Utrecht no. 3" en getiteld „Toekomstige aantallen studenten in de
Diergeneeskunde". Aantallen en staten worden uitvoerig gememoreerd.
Het Hoofdbestuur is van mening, dat dit artikel op dit moment nog niet moet worden
geplaatst. Wel wordt het besluit genomen om eerst in eigen kring over de stand van
zaken, de dierenartsen betreffende, te enqueteren; daarover zal aan alle afdelings-
besturen een brief worden verzonden. Als de antwoorden hierover zijn binnengekomen
en door het Hoofdbestuur zullen zijn bestudeerd, overweegt het Hoofdbestuur een
bespreking in breed verband te organiseren om de toekomstige dierenartsenbezetting
in Nederlatid en elders aan een nader onderzoek te onderwerpen.
Als hieromtrent klaarheid is gekomen, is misschien de tijd aangebroken om over
een mogelijk te grote aanwas van diergeneeskundige studenten een beter oordeel
te kunnen vellen.

De coöperatieve Veevoederfabriek „Sloten" deelt mede, dat zij intern de mogelijk-
heden van een regeling zoals deze door de „Meijerij" te Veghel is opgesteld, nader
zal bestuderen. T.z.t. zal zij hierop terugkomen.

De secretaris van de Ned. Vereniging van Mengvoederfabrikanten zou gaarne op
12 januari a.s. een bespreking hebben met het Hoofdbestuur over een aantal prak-
tische punten met betrekking tot de nieuwe Verordening Veevoeder. Hieraan zal
met genoegen worden voldaan.

Van enige zijden is er op gewezen, dat de brief van Ereraad en Hoofdbestuur naar
aanleiding van de „antibioticawet" verkeerd is gedateerd. Dit zal in het Tijdschrift
worden rechtgezet..

Een adjunct-inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst meent, dat de arükelen
11 t.m. 13 van de „Uitoefeningswet" voldoende duidelijk zijn en dat dientengevolge
alle medicamenten moeten worden geregistreerd. De juridische opvattingen hierover
lopen nogal uiteen.

Een jurist informeert hoe de toekomstmogelijl<heden voor dierenartsen hggen daar
zijn zoon (5e klas H.B.S.) van plan is diergeneeskunde te gaan studeren; deze had
vernomen dat over ± 10 jaar weinig plaatsingsmogelijkheden voor de afgestudeerden
zullen zijn.

Hierna volgt een bespreking met een collega-directeur van een Gezondheidsdienst
voor Dieren over de K.I. in zijn ambtsgebied.

Op hoofdpunten kwamen de zienswijzen van genoemde collega en het Hoofdbestuur
wel overeen, met name over het standpunt, dat gestreefd moet worden naar een
dagelijks spermaonderzoek vanwege de toezichthoudende dierenarts c.q. practicus-
dierenarts.

Het Hoofdbestuur is zeer voldaan over het rapport, uitgebracht door de Commissie
Pluimveespecialisatie.

Besloten wordt dit rapport, behalve de uitslag van de gehouden enquete, aan alle
dierenartsen-leden van de K.N.M.v.D. toe te zenden. Verzocht zal worden het rapport
op afdelingsvergaderingen en kringbijeenkomsten te bespreken en eventuele op-
merkingen naar het Hoofdbestuur te zenden.

Nu het Algemeen Bestuur besloten heeft een „fonds voor sociale voorzieningen" in
te stellen, wordt besloten het voordelig saldo 1963 in zijn geheel in dit fonds te storten
en deze gelden in solide fondsen te beleggen.

Nadat enige contributieaangelegenheden zijn besproken en afgehandeld, besluit het
Hoofdbestuur de volgende leden in het buitenland wegens wanbetaling als lid te
schrappen: H. de Jong, F. van de Sande, Mevr. C. van de Sande-Peperkamp, Mej. .A.
Wind en M. van der Wouden.

Op herhaalde aanmaningen en brieven over achterstallige contributies (sinds een
aantal jaren) werd nimmer gereageerd. Het Tijdschrift werd sinds enkele jaren
niet meer aan deze collega\'s gezonden.

Inzake de geruchtmakende zaak te Amsterdam (publikade in de Telegraaf en het
Algemeen Dagblad van 9-12-1964) meent het Hoofdbestuur dat de eer en de
waardigheid van de diergeneeskundige stand hier in het geding is.
Aan collega Dr, V e r w e r, voorzitter van de Groep Geneeskunde van het Kleine
Huisdier zal worden verzocht deze aangelegenheid met spoed te onderzoeken en het
Hoofdbestuur via de wnd, voorzitter volledig over de resultaten in te lichten; collega
Heeg deelt mede, dat blijkens voorlopig ingewonnen informaties, het bericht met
de werkelijke feiten in strijd is.

Uit de vorige bekendmaking in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde afl. 1 Deel 90
pa.g. 41-42 hebt U er in het kort kennis van kunnen nemen, hoe een kranten-
bericht, als het maar in voldoende grote opmaak verschijnt, gemakkelijk wordt over-
genomen door een groot deel van de landelijke pers en daarna eveneens door ver-
schillende Radio-omroep-verenigingen, zonder dat eerst controle plaats vindt van de
fólten. Als zo\'n eerste kranten-bericht een onverdiende smet werpt op een groep
mtellectuelen, dan kan daardoor een smaad-lawine ontstaan die ongedachte vormen
aanneemt. Dit kan iedereen treffen en elke groep.

Dit keer waren de Dierenartsen de dupe. De Dierenartsen bleken echter geen wil-
loze slachtoffers te zijn. Door gemeenschappelijke verontwaardiging enerzijds en door
,goed samenspel anderzijds is het gelukt de smaad weg te nemen.
De rechtzettingen van de V,A,R,A,- en de A,V,R,6,-mierofoon waren spoedig ge-
regeld en zijn gerealiseerd in de vorm van een interview op respectievelijk 1 9 en 27

december 1964. Door de medewerking van het A.N.P. hebben bijna alle bladen die
het eerste bericht hadden overgenomen, direct na zondag 13 december 1964 het
communiqué ter rechtzetting eveneens geplaatst.

De K.R.O. bleef achter, zoals u hebt kunnen lezen, en ging zelfs op 20 december nog
door. Eerst toen hebben wij de sluizen van onze toorn wijd opengedraaid en heeft
de vloedgolf van onze verontwaardiging zich over het hoofd van de betreffende Pro-
gramma-leiding een weg gebaand. In aller ijl kwamen nog versterkingstroepen
vanuit Limburg. Mede door collega P o 1 1 te Zeist, die op ons verzoek de kraan dicht-
draaide voor wat betreft de medewerking der Dierenartsen aan een K.R.O.-televisie
programma, is de K.R.O. overstag gegaan en heeft uiteindelijk ook voor haar radio
de fout hersteld. Dit is eveneens gerealiseerd op 27 december.

Tenslotte heeft het Dagblad de Telegraaf in haar krant van donderdag 31 december
het oorspronkelijke bericht teruggenomen op dezelfde pagina als het eerste bericht
had gestaan en met voldoende grote opmaak. Wij hebben tegenover de Telegraaf
steeds aangenomen dat de krant niet willens en wetens de Dierenartsen in discrediet
heeft willen brengen. Dit blijkt dan ook juist te zijn.

Zonder bijzondere pressie, zonder juridisch proces is alles geheel naar onze wens recht-
gezet. Op de laatste dag van het jaar is de zaak juist rond gekomen.
Het is mij een behoefte alsvolgt te reageren op de dank van het Hoofdbestuur: Het
is alleen mogelijk geworden deze zaak te klaren door eensgezind optreden. Ik wens
dan ook deze dank te endosseren aan allen die hierbij geholpen hebben. .\\an het
Hoofdbestuur voor het verlenen van „plein pouvoir", aan mijn medebestuurders van
de Groep voor goed samenspel, aan alle leden van de Groep en Maatschappij voor
brieven, berichten, kranten-knipsels, telefoontjes, adhesiebetuigingen en andere vor-
men van samenwerking. Bijzondere dank gaat naar collega Poll, die hier toevallig
een sleutelpositie innam.

Een eresaluut gaat naar het .4.N.P., dat nooit enig bericht had gelanceerd in dezen,
en dus volgens de regels van de journalistiek niets hoefde recht te zetten. Het deed
het toch. Hartelijk dank A.N.P!

De zaak is nu dus rond en afgedaan. Er is echter wel een les te trekken. Natuurlijk
heb ik brieven gekregen van luisteraars. Het blijkt toch niet altijd en overal even
gemakkelijk te zijn hulp te krijgen voor ongevallen of ernstige ziekten, \'s avonds
en in weekends. Wij zullen steeds moeten blijven waar maken dat ons geen verwijt
geldt.

In de grotere plaatsen kan dit alleen goed functioneren door een organisatie van
de diergeneeskundige hulp tijdens weekends en in de avond. Deze organisatie is in
de ene plaats al veel verder gevorderd dan in de andere.

De idee van ,,opvang-rentra", geopperd op de algemene ledenvergadering 1964 door
collega Van Doorn en ondergetekende, verdient nadere uitwerking. Voor grote
steden kunnen zulke opvang-centra eventueel gerealiseerd worden in samenwerking
met instanties van Dierenbescherming.

Maar hoe dan ook, in een tijd van verworvenheden als verkorte werkweek, long week-
end en algemeen aanvaard recht op vakanties, zullen de gezamenlijke dierenartsen
van Nederland regionaal samen moeten werken voor het verlenen van een all-time
service.

U hebt het nu gemerkt: Men let op ons. Laten wij ook op ons zelf letten. Dit was
een uitdaging. Caveant Consules.

Mede namens het Bestuur van de Groep Geneeskunde v. h. Kleine Huisdier
en namens het Hoofdbestuur v. d. K.N.M.v.D.
Utrecht, 1 januari 1965. Dr. M. A. ]. Verwer.

Uit het referendum, gehouden over de bindende besluiten no. 1, 2, en 3, welke in de
Algemene Vergadering van 23 oktober 1964 in bespreking zijn geweest, kan worden
vastgesteld dat:

le. de bindende besluiten 1, 2 en 3 van kracht zijn verklaard voor de periode van

1 januari 1964 tot 1 januari 1%5;
2e. de bindende besluiten 1, 2 en 3 zijn geldig verklaard voor de periode van
1 januari 1965 tot 1 januari 1970.

Nogmaals wordt er aan herinnerd dat declaraties van leden van besturen, com-
missie etc, betreffende vergaderingen, vertegenwoordigingen enz. van het afgelopen
jaar uiterlijk 31 maart a.s. moeten worden ingediend.

De contributienota 1965 is 4 januari jl. verzonden. Degenen, die bij de verschijning
van deze aflevering nog geen nota in hun bezit hebben, wordt deze op verzoek alsnog
nagezonden.

De kandidaatleden van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde wordt verzocht,
zulks in analogie met de voor gewone leden geldende regeling, hun contributie
1965 af ƒ 15,— te storten op girorekening 511606 t.n.v. de K.N.M.v.D. vóór 1 april
a.s.

Het Hoofdbestuur deelt mede dat de geadviseerde winstmarges voor medicamenten
zo spoedig mogelijk in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zullen worden bekend
gemaakt.

Naar van de Staatsuitgeverij werd vernomen zal aan de publikaties omtrent het
arbeids- en beroepsleven van het Rijksarbeidsbureau een nieuwe reeks van zg. be-
roepenmonografieën worden toegevoegd. In deze reeks wordt een aantal hogere be-
roepen beschreven. De eerste serie, die in januari 1965 wordt uitgebracht, bestaat uit
de beroepenmonogrofieën: Arts/Huisarts, Dierenarts, Onderwijzer, Opvoedkundige,
Psycholoog, Socioloog.

De berepenmonc^rafieën beogen een steun te zijn voor jongeren en hun ouders met
betrekking tot de keuze van een voortgezette studie, beroepsrichting of beroep, achter-
eenvolgens aan het einde van algemeen voortgezet onderwijs of voorbereidend we-
tenschappelijk onderwijs en tijdens de daarop volgende studie of opleiding. Zij zijn
tevens bedoeld als een bron van informatie voor degenen die hen daarbij voorlichten
en adviseren. In verband hiermede is voor de beschrijvingen een systematiek gekozen,
die het mogelijk maakt als het ware door de studies en opleidingen heen te zien naar
de daarachter liggende beroepen.

Ook voor degenen die voor de hogere beroepen een meer algemene belangstelling
hebben, bevatten deze publikaties belangrijke gegevens.

De afzonderlijke beroepenmonografieën zijn in brochurevorm verkrijgbaar bij de
Staatsuitgeverij te \'s-Gravcnhage. De omvang is ca 30—40 bladzijden. De gemid-
delde prijs bedraagt ƒ !,—.

De dierenarts J. H. H e c k. Koninginneweg 51 te Haarlem, hoopt op 24 januari a.s.
het feit te herdenken dat hij 40 jaar dierenarts is. Collega Heek is die dag afwezig.
De dierenarts O. A. van Dobbenbergh, Utrechtseweg 3 te Houten, hoopt op
2 februari a.s. het feit te herdenken dat hij 50 jaar dierenarts is. Collega Van
Dobbenburgh is die dag afwezig.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 22 december 1964 te Ommen.
De voorzitter heet 32 leden en hunne dames welkom. Dit grote aantal gasten ver-
heugt de voorzitter zeer, omdat wij met deze ontvangst van onze cchgenoten gaarne
willen goedmaken, wat we deze zomer hebben nagelaten om te organiseren.
Collega T. S i n n e m a als vertegenwoordiger van het Hoofdbureau en Collega
J. H. Zerp en echtgenote, die ons over hun gezamenlijke hobby zullen vertellen,
worden in het bijzonder welkom geheten.

Met enkele welgekozen woorden gedenkt de voorzitter deze laatste dagen voor Kerst-
mis.

Na een grote stapel ingekomen stukken, volgen de mededelingen van het bestuur.
De jaarlijkse bijeenkomst met het bestuur van de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren
heeft plaats gehad. De positie van de Dierenartsen verbonden aan een K.I.-station
is hier o.a. besproken.

In de kascommissie worden vervolgens verkozen de collegae J. L. v a n O s en S.
J a a r s m a. De collegae A. J. W. B o 1 s c h e r en A. G. J. R u y s uit respectievelijk
Tilligte en Ommen worden na ballotage als lid van dc afdeling aangenomen.
Hierna krijgt collega Zerp het woord, om ons over zijn zeer bijzondere hobby te
vertellen, n.1. diepzeeduiken. Eerst krijgen wij een enthousiast verhaal over de
technische gang van zaken en wat er zoal te beleven valt met deze sport. Na de pauze
worden we allen zeer geboeid door de prachtige kleurenfilms die het echtpaar Zerp
van dit onderwaterleven heeft gemaakt. Dc voorzitter vertolkt zekere dc mening van
ons allen, wanneer hij zegt, dat wat het echtpaar Zerp ons vanavond heeft laten
zien, amateurwerk vere overtreft, het was een fantastische avond.
Hierna zitten wij nog geruime tijd in gezellige groepjes bijeen, om inwendig gesterkt
huiswaarts te keren.

De afdeling Zuid-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
haar eerstvolgende vergadering houden op vrijdag 26 februari a.s., om 20.00 uur
in het Groothandelsgebouw tc Rotterdam.

De afdeling Noord-Brabant van de Kon. Ned. Maatschappij \\oot Diergeneeskunde
zal op donderdag 18 maart a.s. om 20.00 uur in Hotel Modern te Tilburg een ver-
gadering houden, waar als spreker aanwezig zal zijn collega Dr. A. Herschel:
Ziekten bij kalveren.

71e ledenvergadering, tevens jaarvergadering, te houden op 6 februari 1965 in Hotel
Pays Bas te Utrecht.

Huishoudelijk deel van de vergadering (van 10.30 tot 12.30 uur), w.o. jaarrede van
de voorzitter en bespreking van het nieuw ontworpen Huishoudelijk Reglement.
Lunchpauze (van 12.30 tot 14.30 uur).
Wetenschappelijk deel van de vergadering:
.-Aanvang : 14.30 uur.

Onderwerp: Vergelijkende pathologie van het mammacarcinoom bij mens, hond
en kat.

Sprekers : Prof. Dr. J. F, H a m p e, arts, hoogleraar aan de Gemeentelijke Uni-
versiteit te Amsterdam, tevens verbonden aan het Antonie van Leeuwen-
hoekhuis te Amsterdam en Dr. W. Misdorp, dierenarts verbonden
aan het Antonie van Leeuwenhoekhuis te Amsterdam,

Daar dit onderwerp voor zowel de humane- als de diergeneeskunde van groot
belang is, zullen bij dit deel van de vergadering vertegenwoordigers van beide takken
van de geneeskunde aanwezig zijn en verwacht het bestuur een levendige discussie na
afloop van de lezingen.

Tot besluit van deze jaarvergadering vindt in Hotel Pays Bas een diner plaats,
waaraan zal worden deelgenomen door de ter vergadering aanwezige leden en
introducé\'s.

Volgende ledenvergaderingen zullen worden gehouden op respectievelijk 1 mei en
19 juni 1965 in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht, aanvang 14.30 uur.
De op deze vergaderingen te behandelen onderwerpen en de namen van de sprekers
zullen binnenkort in dit Tijdschrift worden aangekondigd.

Donderdag 19 november 1964 promoveerde col-
lega C. J. O. W e n s i n g tot doctor in de dier-
geneeskunde op het proefschrift, getiteld: „The
conductive system and its nervous component in
the pig\'s heart".

Collega Wensing werd op 15 februari 1938 gebo-
ren te Montfoort. De lagere school doorliep hij in
Utrecht en hij volgde middelbaar onderwijs in
Gouda. Hij begon in september 1956 zijn studie,
haalde in 1961 cum laude zijn doctoraal en deed
in 1962 met goed gevolg dierenartsexamen.
Na twee maanden assistent geweest te zijn trad hij
in dienst bij het Instituut voor Anatomie en Em-
bryologie, waar hij onder leiding van Prof. M e y-
I i n g, zijn promotor, zijn proefschrift voorbereidde
en uitwerkte.
Het werd een onderzoek naar de Organogenese van
het gcleidingssysteem bij het embryo en de anatomie van dit systeem bij het vol-
wassen varken. Een belangrijke bevinding, die nogal stof zal doen opwaaien, was, dat
er meer redenen zijn aan te nemen dat de geleiding in het hart van neurogene
aard is en niet, zoals de laatste tijd algemeen werd aangenomen, van myogene aard.
Collega W e n s i n g heeft de aanwezigheid van zenuwrweefsel in het atrio-ventruculair
geleidingssysteem duidelijk aangetoond.

Gevraagd naar zijn toekomstplannen deelde collega W e n s i n g mede dat hij voor-
lopig nog aan het Instituut voor Anatomie en Embryologie verbonden bleef.

Nadat op 23 november jl. de basisovereenkomst werd getekend tussen de Rijksuniversi-
teti tc Utrecht en de Verenigde Bedrijven Bredero N.V. inzake de bouw van het
complex Klinieken en Instituten van de Faculteit der Diergeneeeskunde, is de bouw
van de Kliniek voor Verloskunde en Gynaecologie officieel begonnen op maandag 12
december. Een groot aantal genodigden en belangstellenden waren er nl. getuige van
dat Dr. A. J. B, P i e k a a r, de directeur-generaal wetenschappen van het Ministerie
van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen met een dragline de eerste kubieke meters
grond verzette,

Dc president-curator Mr, C, Th, E. Graaf van Lynden van Sande n-
burg, memoreerde bij zijn openingswoord het feit dat hij ± 12 jaar geleden
tijdens een Veterinaire week de wat voorbarige voorspelling had gedaan: „binnen
3 jaar kunt u de eerste nieuwe kliniek bezichtigen".

De heer P i e k a a r, was verheugd over het feit dat een aanvang was gemaakt met dc
nieuwbouw-plannen, die moeten leiden to de bouw van een geheel nieuw univei-siteits-
complex en hij hoopte dat de krappe bouwmarkt en de beperkte geldmiddelen de
bouw niet al te sterk zouden remmen.

Tijdens de receptie daarna, bood de praeses van D.S.K, de president-curator sym-
bolisch een hcrdenkingsplaquette aan, die in dank werd aanvaard.
Hiermede is een begin gemaakt met de bouw van allereerst de Kliniek voor Ver-
loskunde en Gynaecologie. Dit complex zal hoofdzakelijk in laagbouw tot stand komen.
De totale inhoud van de gebouwen bedraagt 80.000 m\'\', en de kosten zijn geraamd
op ƒ 9.345.000,—.

Het complex zal bestaan uit een laboratorium- en onderwijsgedeelte, kliniekruimte,
stallen voor grotere huisdieren, voor kleinere huisdieren en een afdeling K.I.
Men hoopt over 2 jaar met de bouw gereed te zijn.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:
A. W. Helder, Hoeverweg 13, Egmond a/d Hoef;
G. C. J. M. van der Meijs, van Brakelstraat 1, Utrecht;
L. P. Reudink, Buiksloterdijk 222, Amsterdam;
K. Schipper, M. H. Trompstraat 3, Utrecht;
A. S. Spruit, Straatweg 246, Rotterdam.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Koninkhjke Nederlandse Maatschappü voor Diergeneeskunde:
D. F. Hoogenboezem, Buys Ballotstraat 33bis, Utrecht:
W. M. M. Sturkenboom, Adm. van Gentstraat 49bis, Utrecht.

Benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau de heer Y. H e i d a te Leeu-
warden.

Bertels, I. Th. J. A., van Overioon naar St. Anthonis, Brcestraat 35; tel. (08858)
711, gr. 1192508, P., geass. met A. J. Derks te Overioon. (149)

Borm. F., van Utrecht naar Soest, Kastanjelaan 17; tel. (02955) 54 41 (privé), gr.
649232. (153)

Derks, A. J., van Malden naar Overloon, Theobaldusweg 59; tel. (04788) 300, P.,
geass. met I. Th. J. A. Bertels te St. Anthonis. (158)

Gastel-Jansen, Mevr. A. van, te Delft, tel. te wijzigen in (01730) 21 85 1. 064)
Golstcin Brouwers, F. M. H. van, van Soestdijk naar Alkmaar, Bergerweg 68; tel.

Heirman, A. L. J. M., van San José (Costarica) naar Hillegom, Brouwerslaan 114:
tel. (02520) 70 77; wetensch. medewerker N.V. Animed te Bussum.

Helder, A. W.; 1964; Egmond a/d Hoef, Hoeverweg 13; tel. (02206) 343; D. (in mil.

Kattenwinkel, J. W., te Ruinen, adres gewijzigd in Mr. H. Smeengestraat 40; tel.

Reudink, L. P.; 1964; Amsterdam, Buiksloterdijk 222; tel. (020) 61 99 8; gr 195124;

Schipper, K. ; 1964; Utrecht, M. H. Trompstraat 3; tel. (030) 71 30 68; wetensch.

Golstein Brouwers, F. M. van, te rekenen m.i.V. 1 januari 1965, tot Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst bij dc Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Alkmaar.

Werff, G. D. van der, te rekenen m.i.v. 1 januari 1965, tot Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, in het
district Friesland.

Heida, Y., te rekenen m.i.v. 1 januari 1965, op zijn verzoek als Inspeteur van de
Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid
in het district Friesland.

Gedachten over een rationale voor een beleid in dezen in
het kader van de preventie van Salmonellosen.¹)

Bei der praktischen Paratyphus-Bekämpfung steht reiche Ar-
beit freihch noch bevor, die nur bewältigt werden kann wenn
jeder daran teilnimmt den es angeht.

De epidemische verheffing van paratyfeuze gastro-enteritis veroorzaakt
door Salmonella-soorten, welke ons land in 1959 heeft gekend, heeft aan
bredere lagen van deskundigen op het terrein van de volksgezondheid
duidelijk gemaakt wat vele insiders reeds lang wisten en vreesden: de alar-
merende verspreiding van Salmonellae in Nederland en in de omringende
landen. Sedert deze grote, ondanks alle in dezen genomen voorzorgen he-
laas nog te veel in de publiciteit geraakte, epidemie heeft ons land de terug-
slag van deze stand van zaken ook op economisch terrein moeten onder-
vinden. De controle op onze exportprodukten van dierlijke oorsprong werd
in enkele gevallen intensiever en strenger, terwijl zich in ons land vestigende
levensmiddel-produktiebedrijven van buitenlandse oorsprong zich, even-
als vele nationale fabrieken, al of niet terecht gedwongen voelden tot dik-
wijls zeer omvangrijke preventieve en controlerende maatregelen, die uiter-
aard min of meer sterk prijsverhogend werken.

Een bezinning op de mogelijkheden om over een breed front te trachten
verbetering in deze situatie te brengen is dus alleszins gerechtvaardigd.
Helaas gaapt er echter dikwijls een diepe kloof tussen de maatregelen,
welke de deskundige-bacterioloog verwezenlijkt zou willen zien en datgene
waartoe de diverse geledingen van het bedrijfsleven in staat, c.q. bereid zijn.
Dikwijls vindt zulks zijn oorzaak in het nog ontbreken van, voor de leek
volkomen overtuigend, epidemiologisch materiaal, waardoor het bedrijfs-
leven zich gerechtigd gevoelde de uitvoering van bepaalde, uiteraard dik-
wijls gecompliceerde en/of vrij kostbare, maatregelen te temporiseren.
In het navolgende zal getracht worden het wetenschappelijk vaststaande
op het gebied van de epidemiologie en de preventie der Salmonellosen
overzichtelijk weer te geven en daaruit een voorstel tot een beleid in dezen
te destilleren. Daarbij is, ter staving van de medegedeelde cijfers en van
de geformuleerde meningen, gestreefd naar een uitvoerige documentatie.
Deze zal mede aan andere onderzoekers de gelegenheid bieden om de ge-
gevens, waarop onze overwegingen gebaseerd zijn, in het origineel na te
slaan en zelf te beoordelen.

1 Naar een voordracht, op uitnodiging van de Faculteit voor Diergeneeskunde,
gehouden tijdens de viering van de Dies Natalis van de Rijksuniversiteit te
Utrecht op 21 maart 1964.
*♦) Dr. D. A. A. Mossel; hoofd Bacteriologisch Laboratorimn, Centraal Instituut
voor Voedingsonderzoek T.N.O. Utrechtseweg 48, Zeist.

Het heeft uiteraard geen enkele zin op deze plaats een beschrijving te geven
van de morfologische, fysiologische en immunologische eigenschappen van
het geslacht Salmonella, aangezien zeer onlangs aan dit onderwerp door
een team van Nederlandse deskundigen een uitstekend overzichtsartikel
werd gewijd (215)¹). Wel zal nog even kort geresumeerd worden wat voor
preventie van Salmonellose van eminent belang is.

In de eerste plaats is dan een kort woord over de pathogeniteit van her
geslacht Salmonella wel noodzakelijk. Uitgebreide epidemiologische ge-
, gevens hebben aangetoond dat elk serotype in beginsel als voor de mens bij
■^orale opneming pathogeen moet worden aangemerkt. Over de aantallen
kweekbare cellen, die vereist zijn om tot Salmonellose aanleiding te geven,
de reciproke van de „virulentie" derhalve, bestaat minder zekerheid" Uitei-
aard varieert de virulentie voor de mens met hel» serotype van een Salmo-
nella (166), maar zelfs de orde van grootte van de minimaal infectueuze
dosis (M.I.D.) is niet exact bekend. Oudere onderzoekingen, waarbij aan
gezonde vrijwilligers suspensies van diverse Salmonellae werden toegediend,
hebben als resultaat M.I.D.-waarden van ver boven 10^ cellen opgeleverd
(162). Latere epidemiologische gegevens geven aanleiding om in de prak-
tijk met aanzienlijk lagere waarden rekening te houden (10, 196, 63 j.
Onderzoek van M e y n e 11 (168) en L e m b k e (151) heeft ook doen in-
zien waarom in bepaalde gevallen lagere M.LD.-waarden kunnen bestaan.
Voorts volgt uit dit onderzoek dat zuigelingen, jonge kinderen, bejaarden,
zwaar belaste volwassenen en zieken, in het bijzonder personen die reeds
lijdende zijn aan enige ziekte van de tractus digestiyus, door aanmerkelijk
geringere doses Salmonellae ernstig ziek kunnen worden — zoals uit epide-
miologische gegevens ook reeds lang bekend was (235, 221, 12, 152, 70,
217, 233, 104). Deze gegevens laten zich resumeren in de vaststelling dat
de M.I.D. van Salmonellae sterk kan variëren met het serotype en de status
van de consument. In ieder geval is het echter in hoge mate onwaarschijn-
lijk dat de zeer geringe hoeveelheden Salmonellae die in het algemeen hi
vele materialen worden aangetroffen tel quel tot ziekte aanleiding kunnen
geven. Veeleer zal daarvoor als regel een voorafgaande toeneming in aantal
van deze initiale besmetting noodzakelijk zijn. Het voorkómen van een
dergelijke ontwikkeling is derhalve een zeer machtig wapen bij de preventie
van de Salmonellose. Afdoende is een uitgebreide actie tot het gebruik van
dit wapen alleen echter niet; gelijktijdig zal naar een sterke beperking van
de bronnen van Salmonellae gestreefd moeten worden om ook in die ge-
vallen waar, om enigerlei reden, geen belemmering van bacteriegroei heeft
plaats gevonden, epidemiologisch veilige grondstoffen en levensmiddelen te
kunnen garanderen.

Het is in dit verband nuttig te onderstrepen dat het souvereine middel ter
bestrijding van de groei van Salmonellae te vinden is in bewaring bij ver-
laagde temperatuur. Beneden temperaturen van 5° C is nimmer ontwik-
keling van enig serotype vastgesteld (8), hoezeer hiernaar ook systematisch
is gezocht (183).

1 Bij uitzondering wordt om praktische redenen afgeweken van de gebruikelijke
wijze van literatuuraanduiding, zowel in de tekst als aan het slot van het artikel.

Uiteraard ontwikkelen Salmonellae zich ook niet in droge, gedroogde of ge-
zouten Produkten, dat wil zeggen waren met een wateractiviteit (sym-
bool: a w ) beneden 0.85. In zeer waterarme voedingsmiddelen, d.w.z. bij a w
beneden ca. 0.50, treedt zelfs spontane afsterving van Salmonellae op (201,
183, 184, 186), hoewel deze zeer langzaam kan verlopen (269).
Tenslotte vindt men in zekere antibiotica, in het bijzonder chlooramfenicol
en de tetracyclines, een middel om de groei van Salmonellae te beletten.
Hier dreigt echter het reële gevaar van z.g. resistentie-ontwikkeling; dit is
het gaan domineren van stammen met een genetisch geconditioneerde re-
sistentie tegen normaliter remmende concentraties antibiotica, t.w. de orde
5-10 /xg/g (165).

Conserveermiddelen bieden in het algemeen weinig kansen voor het be-
letten van de groei van Salmonellae. De, op grond van niet aantoonbare
chronische toxiciteit vrijwel algemeen wettelijk toegelaten, conserveermid-
delen benzoëzuur en sorbinezuur ontplooien hun antimicrobe werking niet
in neutrale milieus, d.w.z. in waren met een pH-waarde = 6.5. In zure pro-
dukten, waarin deze conserveermiddelen wel werkzaam zijn, ontwikkelen
Salmonellae zich echter van nature reeds niet. Zij sterven daarin zelfs vrij
snel af (179, 180) omdat een pH ë 4.5 door dit type bacteriën niet word:
verdragen.

Het is bij de preventie van salmonellose uiteraard van eminent belang de
grondstoffen te kennen, welke min of meer regelmatig met Salmonel\'.ae
zijn besmet. Deze worden gevonden onder de door de mens gegeten pro-
dukten en in hoge mate ook onder voederniiddelen bestemd voor slacht-
dieren. Vrijwel alle voedingsmiddelen van dierlijke herkomst zijn min of
meer frequent besmet met Salmonellae en worden dienovereenkomstig steeds
boven aan de lijsten van, bij salmonellose-epidemieën oorzakelijk betrok-
ken, voedingsmiddelen aangetroffen.

Varkensvlees (282, 142, 195, 289, 84, 127, 128, 18, 250), paardevlees (80,
256, 72, 82, 203, 274), in mindere mate ook rundvlees (36, 218, 24, 113,
157, 289, 102, 274) en voorts gevogelte (247, 75, 14, 48, 28, 155, 66, 15,
173, 211, 289, 50, 230, 286 276, 51, 18, 208, 212, 214, 248) en wild (243,
22, 148) zijn als regel het sterkst besmet met Salmonellae.
In mindere, in het bijzonder met de tijd dalende, frequentie maar toch nog
te veelvuldig worden vleeswaren (40, 110, 198, 288, 11, 67, 74, 97, 253,
141, 32, 118, 65, 69, 116, 56), eende-, zowel als kippeëiprodukten (143,
135, 41, 246, 264, 265, 37, 17, 194, 263, 45, 122, 139, 193, 244, 53, 21, 30,
53, 58, 147, 33, 59, 277, 61, 76, 258), zuivelprodukten (106, 279, 42, 109,
25, 251, 149, 205, 144, 295, 119), viswaren en schaaldieren (23, 132, 107,
206, 229, 108, 68, 158, 93, 199) gecontamineerd bevonden.
Merkwaardig, hoewel in feite niet onbegrijpelijk, was tenslotte het herhaal-
delijk aantreffen van Salmonellae in enkele, al of niet gedroogde, plant-
aardige voedingsmiddelen, zoals kokos (290, 145, 71, 4, 294, 252, 49, 115,
157), aardnoten (117) en enkele groenten (78, 291).

Evenmin behoeft het verwondering te verwekken dat grondstoffen voor
veevoeders zeer veelvuldig met Salmonellae zijn besmet. Van oudsher heeft
de menselijke samenleving de mindere of afgekeurde kwaliteiten levens-
middelen als voedsel voor het dier bestemd c.q., waar dit primair voor dier-

lijk gebruik werd gefabriceerd, met de hygiëne sterk de hand gelicht. Dier-
beender- en bloedmeel (191, 216, 19, 44, 192, 275, 249, 231, 85, 172, 101
vismeel en gedroogde garnalen (20, 210, 225, 177, 86, 231, 213), walvismeel
(237) en evenzeer de plantaardige grondstoffen katoenzaadperskoekeri,
grondnootmeel, sojameel en lucernemeel (103, 228, 87) worden herhaal-
delijk besmet bevonden. En, alsof het slachtdier op deze wijze nog niet vol-
doende door Salmonellae omringd is, blijkt in zeer veel gevallen het al of
niet gezuiverde oppervlaktewater, waarmede het in contact komt, ernstig
met deze bacteriën te zijn besmet (268, 133, 242, 62, 209, 29, 159 160
63, 240, 137, 270, 236). > , , , ,

Het is van veel belang hier nadrukkelijk vast te stellen, dat het Salmo-
weWa-vrij houden van alle in deze paragraaf genoemde voedings- en voeder-
middelen geenszins een onmogelijke opgave is. Zonder uitzondering is na-
melijk gebleken, dat al deze produkten secundair worden besmet door ge-
brek aan hygiëne, of soms zelfs elementaire zindelijkheid, bij hun fabriek-
matige bereiding. Voor de diverse typen vers vlees is dit, bij de bestaande
vleeskeuring, uiteraard evident. Maar ook bacteriologisch lijnonderzoek
uitgevoerd bij de bewerking of fabricage van o.m. gevogelte (190), walvis-
meel (237), vismeel (129), soja- en verwante plantaardige meelsoorten
(228) en kokos (283) heeft uitgewezen, dat onveranderlijk op enig punt
van de verwerking infectie met primaire of secundaire dépots van, meestal
uit dierfeces stammende, Salmonellae optreedt.

Aldus krijgen de voorspellingen van enkele vooruitziende onderzoekers, die
reeds omstreeks de dertiger jaren waarschuwden, dat bacillendragers met
name onder varkens (282) en kippen (54) op den duur onvermijdelijk de
menselijke samenleving zouden gaan bedreigen, een wel zeer onaangename
verwezenlijking!

In beginsel bestaan er drie groepen maatregelen om aan het aldus opdringen
van Salmonellae het hoofd te bieden. In de eerste plaats kan men, zo veel
als mogelijk is, besmette materialen ontsmetten. Daarnaast kan men pas-
send trachten te vermijden dat oorspronkelijk niet-besmette materialen se-
cundair worden gecontamineerd. Tenslotte kan men als het ware „spel-
regels" opstellen voor de omgang met materialen die niet, of nog niet.
gedecontamineerd, c.q. door hygiëne tegen besmetdng gevrijwaard, kun-
nen worden.

Correctieve maatregelen ter eliminering van Salmonellae beogen in beginsel
uiteraard slechts die rest-infectie te doden, welke onvermijdelijk blijft op-
treden ook bij de beste bedrijfsvoering. Verbetering van de hygiëne op de
boerderij en in de levensmiddelenindustrie blijven principieel de primaire
aangrijpingspunten bij een bestrijding van de salmonellose.
Helaas valt het niet altijd gemakkelijk volgens dit beginsel te handelen.
Hoewel bijvoorbeeld sedert 1955 herhaaldelijk is aangedrongen op een ter-
minale decontaminatie van veevoedergrondstoffen in het land van herkomst,
blijken deze ook in 1964 bij import nog wel incidenteel besmet, zodat cor-
rectief ingrijpen vereist blijft. Een ander kenmerkend voorbeeld van dt
beperkte toepasbaarheid van dit beginsel vindt men in de pluimveeslach-

terij. In principe zou het, zoals wij zullen zien, zeer wel mogelijk zijn vrij-
wel Salmonella-vrij panklaar pluimvee af te leveren, maar de ingrijpende
veranderingen, die zulks o.a. zou verlangen op de mestbedrijven vertraagt
in belangrijke mate de uitvoering van zulk een plan. Om deze redenen
blijven correctieve maatregelen tegen Salmonellae voorlopig nog veelvuldig
vereist.

De decontaminatie van besmette verse voedingsmiddelen door warmte
levert in beginsel geen bijzondere moeilijkheden op, aangezien de thermo-
resistentie van Salmonellae in bet algemeen betrekkelijk gering is. Een ver-
hitting gedurende een tijd-temperatuur-combinatie, die algemeen gebrui-
kelijk is bij de pasteurisatie van drinkmelk (ca. 30 min./65° G of 15 sec.
/72° C) elimineert Salmonellae met een grote veiligheidsfactor (9). Hoe-
wel in de literatuur incidenteel stammen van S. senftenberg beschreven zijn,
die een uitzonderlijk hoge thermoresistentie zouden bezitten, t.w. tot de
orde > 1 h/60° C(7), hebben andere auteurs deze waarden niet kunnen
dupliceren, terwijl dergelijke stammen van 5. senftenberg overigens ook be-
trekkelijk zeldzaam schijnen te zijn (183).

Een aanmerkelijk reëler probleem bij het thermisch decontamineren van
Salmonella-houdende produkten, is de belangrijk hogere thermoresistentie
die bij alle serotypes wordt waargenomen met dalende wateractiviteit van
het produkt waarin zij zich bevinden (2, 245, 293). Droge produkten die-
nen dus aanmerkelijk langer bij een gegeven temperatuur te worden ver-
hit om eenzelfde bactericide effect te bereiken dan wanneer een vers levens-
middel bij die zelfde temperatuur wordt gepasteuriseerd. Aangezien, zoals
wij eerder zagen, juist vele droge waren herhaaldelijk met Salmonella be-
smet worden, zijn de mogelijkheden voor thermische decontaminatie van
dit soort produkten de laatste jaren intensief bestudeerd. -Dezerzijds is met
succes beproefd dergelijke droge waren te verhitten na een zo homogeen
mogelijk mengen inet ca. 15% vers soortgelijk produkt. Aldus wordt het
water uit het laatstgenoemde benut om de aw van het te decontamineren
systeem te verhogen tot de vereiste waarde van de orde 0.75 en daardoor
de thermoresistentie van de aanwezige Salmonellae te verlagen. Vanzelf-
sprekend kan dit ook bereikt worden door te verhitten na voorafgaand
stomen van het produkt, hoewel dit uiteraard economisch iets minder
aantrekkelijk is.

In beginsel zeer veel belovend is ook het gebruik van ioniserende straling,
in het bijzonder gamma-stralen geëmitteerd door de kunstmatige radio-
isotopen Goß" en Cs^ST^ voor het decontamineren van diverse produkten.
Dergelijke straling heeft een zeer sterk doordringingsvermogen: na het
doorstralen van een laag vlees van 10 cm dikte is in de uittredende straling
nog ca. 85% van de oorspronkelijke stralingsenergie aanwezig (121). Door
dit hoge penetratievermogen kunnen grote, voorverpakte eenheden zonder
enige moeite effectief worden behandeld, Bovendien doet absorpde van de,
voor decontaminatie vereiste, hoeveelheid gamma-energie, d.i. de orde 0.5
-> Mrad, de temperatuur van de bestraalde waren nauwelijks stijgen, waar-
door thermische beschadiging hiervan uitblijft. De hiervoor in de plaats
tredende radiochemische omzettingen van bepaalde cornpohenten van voe-
dings- en voedermiddelen zijn als regeH.organoleptisch, niet waarneembaar
(239) en geven, voor zover tot nu toe onderzocht, evenmin aanleiding tot
het ontstaan van toxische stoffen (239, 186).

Tenslotte is een groot voordeel van deze methode van decontaminatie, dai
zovi^el droge als bevroren substraten met dezelfde dosis gedecontamineerd
kunnen worden als verse produkten. Gezien de boven besproken problemen,
inherent aan het thermische decontamineren van gedroogde produkten,
biedt decontaminatie van deze waren met gamma-straling dus zeer aantrek-
kelijke mogelijkheden, die spoedige nadere bestudering op industriële schaal
stellig verantwoord maken.

Naar onze voorlopige waarnemingen uitwijzen, zou ook de behandeling
van bevroren panklaar gevogelte met 0.5 Mrad gamma-stralen veelbeloven-
de perspectieven kunnen bieden, zolang een grondige sanering van de mest-
kuiken-bedrijven en slachterijen nog niet is gerealiseerd.

Oecologisch onderzoek heeft de laatste jaren steeds duidelijker de weg ge-
wezen, die gevolgd dient te worden bij de preventie van het verspreiden
van Salmonellae.

Het is in dit kader allereerst komen vast te staan, dat de mestbedrijven
een ingrijpende sanering behoeven. Om niet voortdurend nieuwe Salmo-
nellae in het bedrijf in te voeren zal het noodzakelijk zijn uitsluitend Sal-
monella-vn] voeder te verstrekken. Wij hebben de in het buitenland eerder
gedane waarnemingen (232) kunnen bevestigen dat men in het pelleteren
of brokjes-persen in beginsel een uitstekend middel heeft om zulks te be-
reiken, mits uiteraard het thermische effect hiervan juist wordt ingesteld
en, door een verantwoorde wijze van afkoeling en verpakking, herbesmetting
van het eenmaal gedecontamineerde eindprodukt (123, 60) wordt voor-
kómen (190).

Bij het voeren van de zeer kwetsbare kalveren zou men voorts, analoog aan
wat bij de voeding van zuigelingen tegenwoordig algemeen aanvaard is
(105, 167, 64, 175), kunnen denken aan een biologische voorverzuring van
het voeder; zoals wij eerder zagen sterven Salmonellae immers in zuur mi-
lieu vrij snel af. Een indrukwekkend effect van dit soort maatregelen ten
aanzien van het voeder zal men echter bepaald niet mogen verwachten,
wanneer niet gelijktijdig een aantal andere hygiënische maatregelen wordt
genomen. De belangrijkste hiervan zijn: voorziening met en gebruik van
water van goede bacteriologische kwaliteit; aanvoer van uitsluitend kli-
nisch gezonde jonge dieren die evenmin bacillendragers zijn; systematische
wering van knaagdieren (287, 156, 31, 92), insecten (202, 241, 267), vogels
(207, 27, 129) en besmette huisdieren (47, 260); en tenslotte vermijding
van contact met de besmette afvallen van de menselijke samenleving (163,
100, 81, 240, 266, 257, 270, 6) die helaas zo dikwijls de weg naar de boer-
derij vinden, in plaats van door biologische reiniging of anderszins gedecon-
tamineerd te worden.

Bepaald indrukwekkend is ook het, met name ook in Nederland verzamelde,
experimentele materiaal ten aanzien van de preventieve maatregelen die
vereist zijn ter beperking van directe en indirecte besmetting van vlees in
abattoirs en grote slachterijen (126, 197, 127, 284, 131). Een strenge schei-
ding tussen sterk besmet materiaal zoals darmen en darminhoud en als regel
niet besmet materiaal, stipte zindelijkheid bij de omgang met organen van
slachtdieren, systematische desinfectie van werktuigen en werkruimten, als-
mede het handhaven van een gesloten koellijn zullen de onmisbare maat-

regelen moeten zijn bij elk initiatief in het vervolg minder frequent besmet
vers vlees af te leveren.

De detaillisten zullen zich voorts eveneens meer dan voorheen rekenschap
moeten geven van de grote frequentie van Salmonellae in enkele door deze
kringen gedistribueerde waren. Hier zullen systematisch besmettingen van
bijvoorbeeld bacteriologisch uitstekende vleeswaren door contact met ge-
contamineerde handen, instrumenten, oppervlakken, e.d., moeten worden
voorkómen, wat uiteraard zindelijke behandelingsgewoonten van de pro-
dukten en veelvuldige reiniging en desinfectie van het bedrijf vereist. In
deze kringen en ook in de huishoudingen zal, tenslotte, het bij tempera-
turen beneden 5° C bewaren van verse eiwitrijke voedingsmiddelen als
automatisme dienen te worden aangewend. Ten overvloede zij in dit ver-
band nog eens onderstreept dat ook de strijd tegen de menselijke Salmo-
nella-drager (3, 95, 89, 38, 55) nimmer verslappen mag.

Zoals eerder uiteengezet, zal het vaak geruime tijd in beslag nemen alvorens
een, op grond van wetenschappelijke overwegingen noodzakelijke, maat-
regel van preventieve of correctieve aard zal zijn of kunnen worden uitge-
voerd. En zelfs wanneer een aanvankelijk effectief geachte maatregel is
uitgevoerd, kan het effect daarvan teleurstellend zijn.

Een reeds thans klassiek voorbeeld van een dergelijke onverwachte tegen-
slag vormt de systematische vervanging in Nederland van het uitermate
sterk besmette Angoleese vismeel (200, 177) door het aanmerkelijk minder
besmet geachte Peruaanse produkt. Toen het effect van deze zeer loffelijke
maatregel aanmerkelijk minder groot bleek dan men op epidemiologische
gronden meende te mogen verwachten werd een nader, uitgebreid onder-
zoek ingesteld naar de oorzaak hiervan. Bij toepassing van een statistisch
verantwoorde wijze van bemonstering bleek toen dat het Peruaanse vismeel
veel frequenter met Salmonellae besmet was, dan een — uiteraard aan-
merkelijk minder representatieve — beoordeling op grond van steekproef-
monsters had doen vermoeden (120). In aansluiting hierop uitgevoerde
bezichtiging van bedrijven in Peru leerde bovendien dat in het aldaar ge-
fabriceerde vismeel zelfs geen afwezigheid van Salmonellae mocht worden
verwacht, omdat op talloze wijzen herbesmetting van een oorspronkelijk in
bacteriologische zin uitstekend halffabrikaat bleek op te kunnen treden
(129).

Uit dit voorbeeld moge duidelijk worden, dat er lange tijd een rest-conta-
minatie van diverse produkten zal blijven bestaan, die dan wederom nieuwe
maatregelen vereist. De bepaling van dit rest-risico door, in statistische zin
geheel verantwoorde, peilingen dient derhalve als een zeer essentieel onder-
deel van de preventie van salmonellose te worden gezien.

Het is duidelijk dat de zojuist genoemde epidemiologische peilingen
niet uitvoerbaar zijn, wanneer men niet beschikt over betrouwbare, maar
niettemin betrekkelijk ongecompliceerde methoden voor het onderzoek van
diverse levensmiddelen, veevoeder, water, e.d. Maar ook de bedrijfscontrole
die vele fabrikanten uitvoeren, c.q. laten uitvoeren, om ingelicht te zijn
omtrent de bacteriologische kwaliteit van hun produktie, vereist dat goed

reproduceerbare roudnemethoden van onderzoek beschikbaar zijn. Voorts
zal het beproeven van het effect van voorgestelde maatregelen voor het de-
contamineren van besmette waren moeten berusten op vergelijkend onder-
zoek van voldoende aantallen monsters, genomen uit partijen die onder-
scheidenlijk werden gefabriceerd op de voorheen gebruikelijke en op de
verbeterde wijze. Tenslotte zal bij de export- en importcontrole van diverse
waren, zomede bij expertise, gebruik moeten worden gemaakt van be-
proefde methoden van onderzoek.

Het is derhalve alleszins verantwoord in dit verband ook aan dit aspect
van de 5aZmone//a-problematiek enige aandacht te besteden.

In het voorgaande werd reeds herhaaldelijk gewezen op de kardinale be-
tekenis van het beoordelen van een partij op grond van een representatief
monster. Opnieuw moge er de nadruk op worden gelegd, dat een, op grond
van onderzoek van n monsters uit een partij, gevonden infectiepercentage i
de werkelijke mate van infectie van de partij I beter benadert naarmate n
en de randomisatie (r) van n groter zijn. Bij te kleine n of r zijn de gevon-
den i-waarden onherroepelijk volkomen misleidend (174, 188). Een tweetal
praktijk-voorbeelden moge dit adstrueren.

Voor uit Zuid-Amerika bevroren aangevoerd rundvlees stelde R ö s s g e r
(226) onlangs een 5a/mongZ/a-infectie-percentage i = ca. 0.5% vast.
Hobbs et al. (113) vonden echter voor vrijwel hetzelfde materiaal ca.
25%. Van Peruaans vismeel bevonden Karlson c.s. (134) ca. 0.1% be-
smet met Salmonella, Jacobs en medewerkers (120) daarentegen ca.
30%. Aangezien al deze publikaties stammen uit internationaal erkende
overheidslaboratoria, moet aangenomen worden dat volstrekt inadequate
bemonstering, door de ene helft van deze onderzoekers toegepast, de oor-
zaak is van deze enorme discrepanties.

Deze aanname vindt sterke steun in twee overwegingen. In de eerste plaats
werd herhaaldelijk vastgesteld (1, 124, 223, 294, 5, 77, 252, 120, 214) dat
Salmonellae steeds uitermate heterogeen over besmette materialen ver-
deeld zijn. Een lage waarde van het bemonsteringsgetal n of het rando-
misatiecijfer r zal dus onherroepehjk tot valselijk negatieve resultaten lei-
den. Bovendien hebben bezichtigingen van de gang van zaken en bacterio-
logische lijncontrole in vele Zuid-Amerikaanse fabrieken, waartoe schrijver
dezes in staat werd gesteld tijdens zijn verblijf als docent aldaar gedurende
de maanden augustus, september en oktober 1963, uitgewezen dat infectie-
percentages van het gerede produkt van de orde I = ca. 20-30% alleszins
realistisch zijn. Ter voorkoming van misverstanden zij overigens nog eens
gesteld, dat deze situatie niet specifiek is voor dierlijke produkten, doch
zich ook bij vele voedercomponenten van plantaardige oorsprong kan voor-
doen (228).

Bij de monsterneming zal er voorts uiteraard zorgvuldig op moeten wor-
den toegezien, dat geen besmetting van oorspronkelijk Salmonella-viV]
materiaal plaats vindt door contact met besmette messen, lepels, glaswerk,
e.d., of door instuiven van Salmonella-houdend poedervormig materiaal.
Daarnaast zal partiële afdoding van Salmonellae door oververhitting of
chemische sterilisatie van gedeelten van monsters bij desinfectie van hun

oppervlak moeten worden voorkómen. Ook bij het vervoer der monsteis
kunnen fouten worden gemaakt, die de uitkomsten van het onderzoek
kuilnen benadelen. Monsters van aan bederf onderhevige artikelen mogen
bijvoorbeeld uitsluitend bij 1-3° C en met name niet bevroren worden ver-
voerd, tenzij zij in bevroren toestand werden bemonsterd, omdat het be-
vriezen van Salmonellae onherroepelijk partiële afsterving daarvan ver-
oorzaakt (188).

5.2 HET ONDERZOEK IN HET LABORATORIUM.
Onderzoek van voedings- en voedermiddelen op Salmonella.

Vanzelfsprekend is de bepaling van de aan- of afwezigheid van Salmonellae
in een representatief submonster van de orde van 20 g steeds de primaire
en beslissende methode van onderzoek. Na de zeer talrijke publikaties die
hierover gedurende de laatste jaren zijn verschenen, behoeft in dit kader
weinig te worden medegedeeld omtrent de voor dit doel te volgen metho-
dieken. Een enkele recentere ontwikkeling op dit terrein, die door schrijver
uiterst bruikbaar werd bevonden moge echter nog kort worden aangestipt.

Het behoeft nauwelijks opnieuw onderstreept te worden dat de ophoping
van Salmonellae in ten minste twee media, t.w. één op basis van tetra-
thionaat en één welke seleniet als remstof bevat, moet plaats vinden (259,
112, 13, 96, 34, 296, 90). Bij het onderzoek van materialen, waarin Salmo-
nellae aan ongunstige uitwendige omstandigheden, zoals lage a w, lage pH,
bevriezing, of sublethale verhitting of bestraling, werden blootgesteld, ver-
dient het steeds aanbeveling daarnaast nog een ophoping toe te passen in
een medium dat noch tetrathionaat, noch seleniet bevat. Dergelijke z.g. slui-
merende cellen kunnen n.1. door blootstelling aan een milieu, dat genoemd«;
remstoffen bevat, gedood worden (94, 99).

Aangezien de laatste tijd ook serotypes zijn aangetroffen, die gevoelig zijn
voor minder sterk werkzame remstoffen, zoals trifenylmethaan-kleurstoffen
en galzouten (262, 182), zou een rijke bouillon (224) in beginsel het ideale
ophopingsmediurn voor zulke geledeerde cellen zijn. Ons bleek echter, dat
onder dergelijke omstandigheden dikwijls sterke groei van, in vele pro-
dukten rijkelijk aanwezige, andere bactriën, in het bijzonder Bacillaceae,
kan optreden, waardoor de ontwikkeling van de beschadigde Salmonellae
belet kan worden. Bij voortgezet onderzoek werd een gebufferde briljant-
groen-gal-glucose bouillon voor dit doel optimaal bevonden (184).

De oorspronkelijk door Silliker en Taylor voorgestelde (254) en
sedertdien door vele onderzoekers overgenomen (170, 150) wijze van onder-
zoek van bebroede ophopingsvloeistoffen op de aanwezigheid van Salmo-
nellae werd ook door ons bijzonder nuttig bevonden. Bij deze techniek wordt
van een verdunning lO"^ van de opbopingsvloeistof 0.1 ml uitgespateld op
platen van 15 cm diameter van de gebruikelijke bevestigingsmedia. Op
deze wijze kunnen relatief geringe aantallen Salmonellae, begeleid door een
overmaat lactose positieve, andere Enterobacteriaceae, gemakkelijker wor-
den onderkend dan bij het gebruikelijke afstrijken van ophopingsvloeistoffen
met de rechte naald.

Schier eindeloos is de reeks van verkorte bonte rijen en combinatie-media,
die de laatste jaren zijn voorgesteld voor het snel sorteren van kolonies dit
suspect zijn voor Salmonella. Sedert circa vijf jaren passen wij voor dit dod
een vierledige bonte rij toe, bestaande uit buizen met onderscheidenlijk;
Kligler-agar, ureum-agar volgens Christensen, lysine-gistextract-brooni-
kresolpurperwater volgens Taylor (272) en een vochtige schuine bouillon-
agar. Van meer dan 250 prototypische kolonies (L O, G H2S ±; U O;
LDG ; polyval-O-aggl. ) die tot nu toe ter identificatie naar het Labc-
ratorium voor Zoönosen van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid V.
Utrecht werden gezonden, bleken er slechts 2 geen Salmonella te zijr.
Hiermede is o.i. aangetoond dat voortgezet gebruik van deze verkorte bonte
rij gerechtvaardigd is.

Een laatste aspect van het onderzoek van monsters op Salmonellae is dc
mate van onderzoek van suspecte kolonies. Het is algemeen bekend, dat
meerdere serotypes in hetzelfde materiaal kunnen voorkomen (292, 283,
27, 273). Wij hebben zelf door systematisch onderzoek van alle salmonella-
forme kolonies, verkregen uit een referentie-monster eipoeder, niet minder
dan vijf Salmonella-serotypes en een in Europa niet eerder beschreven
Arizona-type, t.w. 25:27:28, kunnen isoleren (181).

Niettemin achten wij een dergelijk uitgebreid onderzoek slechts in een
zeer beperkt aantal concrete gevallen geïndiceerd. Wel is het echter nood-
zakelijk dat administratieve overheidskringen alsmede het bedrijfsleven
het isoleren van twee of meer verschillende Salmonella-itrotypes uit een-
zelfde materiaal door verschillende laboratoria niet als een tegenspraak
zien, doch zulks veeleer opvatten als een in statistische zin geldige beves-
tiging.

Het onderzoek van monsters op Salmonella is, zoals gezegd, steeds nood-
zakelijk. Het is echter, helaas, niet steeds een voldoende criterium bij epi-
demiologische peilingen of voor controle-doeleinden. Immers, zoals wij eer-
der zagen, zijn Salmonellae dikwijls uitermate inegaal over materialen ver-
deeld. Ook kunnen in een monster aanwezige Salmonellae soms niet tot
ontwikkeling komen bij de algemeen toegepaste methoden van onderzoek.
Een negatieve uitslag van een Salmonella-onderzoek heeft derhalve slechts
een zeer beperkte betekenis.

In het verleden heeft men als aanvullend onderzoek dikwijls een z.g. „coli"-
proef voorgesteld. Hierbij werd een inweging van 0.1 a 1.0 g materiaal op
enigerlei wijze onderzocht op de aanwezigheid van E. coli of van E. coli en
enkele verwante, citraat-positieve bacteriën, zoals Citr. freundii. Ent. aero-
genes en diverse Klebsiella-soorten. Dikwijls correleerden de uitkomsten van
het onderzoek van dezelfde monsters op Salmonellae en op genoemde coli-
achtige organismen in het geheel niet (271, 176, 178, 58, 255, 238, 277,
154); deze proef geraakte hierdoor terecht in discrediet.
Dezerzijds uitgevoerd speurwerk heeft uitgewezen, dat met name het onder-
zoek van een te kleine inweging en het uitsluitend aandacht besteden aan

lactose-positieve Enterobacteriaceae, zoals dit bij colimetrisch onderzoek ge-
bruikelijk is, de oorzaak zijn van deze discrepantie tussen Salmonella-
detectie en coli-proeven. Door een inweging van 10 g te onderzoeken, deze
op te hopen in een gebufferde glucose-brilliantgroen-gal-bouillon en, zoals
bij het onderzoek op Salmonella, af te strijken op een passende serie be-
vestigingsmedia, kon een techniek worden verkregen, waarbij alle Entero-
bacteriaceae worden aangetoond, inclusief de lactose-negatieve, onder deze
laatste begrepen vrijwel alle Salmonella-serotypen (184). Het is derhalve
ipso facto uitgesloten dat bij dit complementaire onderzoek Salmonellae
worden gemist, zoals eertijds bij de colimetrie, waarbij men bewust uit-
sluitend aan lactose-positieve Enterobacteriaceae aandacht wenst te be-
steden. In dit verband wordt de voor dit doel gebruikte glucose-brilliant-
groen-gal-bouillon met de naam EOV (Enterobacteriaceae ophopingsvloei-
stof) aangeduid.

Het is duidelijk dat zeer wel in monsters Enterobacteriaceae kunnen worden
aangetoond zonder dat daaronder Salmonellae en zelfs lactose-negatieve
soorten begrepen zijn. Een intrinsiek voordeel van de nieuwe, complemen-
taire EOV-techniek is echter dat dergelijke gegevens in de loop van het
onderzoek automatisch worden verkregen. Uiteraard dient de competente
onderzoeker van geval tot geval de significantie van een bepaald resultaat
te evalueren.

Bij de controle van produkten, die een decontaminerende behandeling heb-
ben ondergaan, zal vanzelfsprekend de aanwezigheid van elk type Entero-
bacteriaceae in een ophopingscultuur van 10 g materiaal een reden tot af-
keuring zijn. Deze techniek heeft ons bijvoorbeeld uitstekende diensten be-
wezen bij het onderzoek van vleeswaren, gesteriliseerd in grotere bussen.
Zoals bekend, zijn dergelijke waren de laatste jaren incidenteel oorzakelijk
betrokken geweest bij Salmonellosen (234, 111, 46, 280, 281). Besmetting
met Salmonellae trad op ten gevolge van een herinfectie van de buitenzijde
van de inhoud dezer bussen tijdens het na de sterilisatie afkoelen in, in
hygiënische zin, onbetrouwbaar water. Het is duidelijk dat de buitenste
lagen van een dergelijke conserve, evenals het centrum, vrij dienen te zijn
van elke Enterobacteriaceae. Voor het in routine-onderzoek verifiëren van
deze eis is ophoping van de, aseptisch vrij-geprep\'areerde, buitenlaag van
ca. 3 mm dikte in EOV uiterst bruikbaar gebleken.

Bij een lijnonderzoek van bijvoorbeeld pluimveeslachterijen zal daarentegen
een andere wijze van interpretatie van met EOV verkregen resultaten die-
nen te worden gevolgd. In ons Instituut wordt gevogelte beoordeeld door
middel van het z.g. total-body-swab-onderzoek (TBS), waarbij huid en
abdominale caviteit met in totaal drie ä zes calciumalginaat-propjes (189;
worden afgenomen. Worden hierbij in het .\'dgemeen te grote aantallen, d.i.
^ 102/TBS, E. co\'i of Proteus aangetroffen, dan is zulks een reden om te
adviseren tot een herziening van de wijze van eviscereren en tot verbetering
van de slachtlijn-hygiëne. Bevat daarentegen blijkens total-body-swab-
onderzoek een beduidende fractie van, uit een partij panklaar gevogelte ge-
nomen, monsters, t.w. de orde boven 5%, Salmonellae, dan zullen ingrij-
pender maatregelen moeten worden overwogen.

Zoals in het voorgaande herhaaldelijk aan de orde is gekomen, is het bij
het epidemiologische en preventieve onderzoek op het gebied van de sal-

mondlose dikwijls nodig diverse types water bacteriologisch te onderzoeken.
Uiteraard kan men voor dit doel in eerste instantie de uitstekend genor-
maliseerde, Nederlandse standaardvoorschriften volgen (.52). In vele ge-
vallen zal echter ook aanvullend onderzoek noodzakelijk zijn, omdat grotere
hoeveelheden water moeten worden onderzocht of omdat men specifiek
op de aanwezigheid van Salmonellae dient te onderzoeken.
Hoeveelheden water tot 400 ml laten zich blijkens onze ervaring gemakke-
lijk onderzoeken met behulp van de eerder besproken EOV (gebufferde
glucose-briljantgroen-galvloeistof) voor het ophopen van alle Enterobacte-
riaceae. Hiertoe wordt een dergelijke hoeveelheid water vermengd met een-
zelfde volumen ophopingsmedium van dubbele sterkte, dat zich bevindt in
conische kolven van 1 liter. Na bebroeding wordt op de gebruikelijke wijze
0.1 ml van een 10"4 verdunning uitgespateld over 15 cm 0 McConkey-agar
platen en de daarbij verkregen kolonies verder getypeerd. Voor het aan-
tonen van E. coli worden lactose-positieve kolonies getoetst op het ver-
mogen tot lactose-vergisting en indolvorming bij 44 ± 0.1° C (91); lac-
tose-negatieve isolaten worden verder onderzocht in de boven beschreven
verkorte bonte rij tot het herkennen van Salmonellae, Proteus, e.d.
Aanmerkelijk grotere hoeveelheden water kunnen niet meer gemakkelijk op
deze wijze worden onderzocht. Waar onderzoek van volumina van de orde
= 1 liter noodzakelijk is dient men of wel isolatie door membraanfiltratie
toe te passen, of wel de gezochte organismen te concentreren in grote prop-
pen watten (171, 219, 133). Het verdere onderzoek van de verkregen mem-
branen en proppen verloopt dan conventioneel.

Veelvuldig zal men ook de oppervlakken van dode voorwerpen zoals voeder
bakken in mesterijen, transportmiddelen, slachtlijnen en hakblokken moeten
onderzoeken. Wanneer de te onderzoeken oppervlakken vlak zijn, is de
meest praktische methode een afstempeltechniek. Daarvoor kunnen zeer wei
de in rilsan-kunstdarm gesteriliseerde voedingsbodems, voorgesteld door
ten Gate (39), worden benut, mits men daarbij voorzorgsmaatregelen
neemt om besmetting van de buitenzijde van de agar-„worsten" te belet-
ten. Is men geïnteresseerd in alle Enterobacteriaceae, dan dienen de voor
dit onderzoek te gebruiken „worsten" McConkey-glucose-agar (182) te
bevatten. Zoekt men specifiek naar Salmonellae, dan zullen de rilsan-
darmen met briljantgroen-fenolrood-agar moeten worden gevuld.
Wanneer sterk gewelfde of anderszins onregelmatige oppervlakken, bij-
voorbeeld cutters, moeten worden gecontroleerd, kan de techniek van t e n
Gate uiteraard niet worden toegepast. In deze gevallen dient men te
werken met de eerder genoemde bevochtigde alginaatpropjes. Na gebruik
worden deze opgelost in 10 ml buffer, die tevens „Calgon" (natriumhexa-
metafosfaat) bevat, waarna deze oplossing op één der eerder beschreven
wijzen wordt onderzocht.

Onze ervaring heeft geleerd, dat houten voorwerpen, waaronder de be-
ruchte hakblokken, niet afdoende op één dezer wijzen kunnen worden
onderzocht. De reden van deze waarneming is duidelijk: de besmetting
dringt hier ook door tot in diepere lagen, die voor agar-oppervlakten of
propjes onbereikbaar zijn. Onderzoek van hout dient derhalve te geschieden
door afschaven of afzagen van ten minste 5 mm dikke fragmenten, bijvoor-

beeld van 10 x 10 cm. Bij afzagen verdient bet aanbeveling de houtmonsters
verder te verkleinen tot brokjes van ca. 1 x 1 cm. Het onderzoek van het
verkregen materiaal geschiedt in ons laboratorium door directe ophoping
in een. aan de gezochte organismen aangepaste, vloeistof (187).

Vrij dikwijls zal tenslotte aan de bacterioloog gevraagd worden na te gaan
of de gevolgde modus operandi van desinfecteren, in het bijzonder van
houten voorwerpen, voldoende is of niet. De volgende werkwijze werd daar-
toe zeer bruikbaar bevonden.

In de eerste plaats wordt de desinfecterende waarde in vitro bepaald. Daar-
toe worden suspensies van de orde lO^/ml kweekbare 5\'. typhimurium en
S. senftenberg gedurende de in de praktijk toegepaste tijd aan het te toetsen
desinfectans blootgesteld. Na afloop hiervan wordt het beënte desinfectans
1 :100 verdund met een universeel neutraliserend agens bestaande uit 10%
bloed, 3% Tween-80 en 0.1% natriumthiosulfaat. Na ca. 15 minuten wordt
het aantal per 1 ml aanwezige, overlevende cellen der getoetste Salmonellae
bepaald en daaruit het bactericide effect van de desinfectie berekend. Dit
dient ten minste 5 decimale reducties te bedragen (185).
Is de uitkomst van deze vóórproef bevredigend, dan volgt het definitieve
praktijk-onderzoek. Hiertoe worden op gereinigde, gebruikte houten plank-
jes oppervlakken van 5 x 5 cm uitgezet, die vervolgens worden beënt met
0.05 ml van de eerder genoemde cultures van Salmonellae. Na indrogen
worden deze vlakjes gedesinfecteerd volgens voorschrift van de fabrikant.
Het gedesinfecteerde oppervlak wordt vervolgens met de lintzaag uitge-
sneden, daarna verdeeld in blokjes van 1x1 cm en tenslotte door ophoping
onderzocht op overlevende Salmonellae. Deze beproeving is ongetwijfeld
een zeer zware; een gunstige uitslag daarvan garandeert echter dat een be-
paalde wijze van desinfectie ook een voldoende penetrerend effect heeft en
dus volledig toereikend is.

Geen onderzoek is volledig zonder een conclusie die is geformuleerd op
een voor alle betrokkenen begrijpelijke wijze. De interpretatie van de ver-
kregen resultaten biedt als regel weinig moeilijkheden bij het onderzoek van
desinfectantia, apparaturen, bedrijfswater, e.d. Dc evaluatie van de infectie-
graad van bepaalde handelswaren en met name ook de aard van de, op
grond van een gegeven uitkomst, aan te bevelen maatregelen tot verbete-
ring stelt de bacterioloog evenwel dikwijls voor moeilijker opgaven.
De beoordeling van mengvoeder biedt relatief nog de minste problemen.
Voorlopig stelle men, dat in niet meer dan 5% van, in statistische zin ver-
antwoord genomen, monsters ad 1 gram Enterobacteriaceae mogen worden
aangetroffen. Geleidelijk dient dan de mengvoederindustrie de grondstof-
keuze, bewerking en behandeling dusdanig te verbeteren, dat geen Entero-
bacteriaceae meer worden aangetroffen in 95% van onderzochte inwegin
gen ad 10 g.

De beoordeling van gepasteuriseerde voedingsmiddelen biedt wel inciden-
tele, doch geen grote principiële problematiek. De zuivelindustrie, welke
kan bogen op meer dan een halve eeuw bacteriologische ervaring, geeft
hier duidelijk de weg aan. Gepasteuriseerde waren, zoals eiprodukten, zullen

allereerst blijkens het negatief uitvallen van een betrouwbare enzym-reactie
(katalase, peroxydase, fosfatase, amylase, enz.) aan een voldoende warmte-
behandeling moeten zijn blootgesteld geweest. Voorts mogen gepasteuri-
seerde produkten niet zijn gehercontamineerd, ten teken waarvan geen
Enterobacteriaceae mogen worden aangetroffen in een nader te speciferen,
representatieve inweging. Blijkens onze ervaring valt het de eiprodukten-
branche, in tegenstelling tot de zuivelindustrie, nog steeds moeilijk aan een
strenge eis in dezen te voldoen. Men zal dus voorlopig genoegen nemen
met afwezigheid van dergelijke bacteriën in 100 mg materiaal, doch voort-
durend moeten blijven aandringen op bedrijfsverbeteringen, zodat uit-
eindelijk Enterobacteriaceae-\\ri]doTa in 10 g, berekend als droge stof, kan
worden bereikt.

Zeer zorgvuldige principiële overweging verdient daarentegen steeds he:
formuleren van conclusies en aanbevelingen ten aanzien van voedings-
middelen, die in verse toestand worden verhandeld. Uiteraard mag men
hier de eisen in beginsel niet baseren op Enterobacteriaceae als brede groep
van indicator-bacteriën, doch dient de SaZmoneZ/a-infectiegraad I, in de
eerder gegeven statistische definitie, als criterium te worden gehanteerd.
Daarnaast kunnen, zoals bij de beoordeling van gevogelte uiteengezet, or-
ganismen van duidelijke fecale herkomst, zoals E. coli en Proteus ssp., com-
plementaire diensten bewijzen.

In beginsel zal steeds elke waarde van I > O als ongewenst dienen te wor-
den beschouwd. Immers, weliswaar worden de meeste voedingsmiddelen
van dierlijke herkomst niet rauw geconsumeerd, c.q. doet de Voorlichting
alle niueite om zulks te voorkómen, maar zij kunnen wel als secundaire
besmettingsbronnen optreden, zoals bij epidemiologisch na-onderzoek van
gevallen van salmonellose herhaaldelijk is gebleken (98, 169, 26, 164, 136,
204, 222, 73, 146, 220).

Daarentegen leert de praktijk, dat men voorlopig noodgedwongen met een
I-waarde tot de orde 15-20% genoegen zal moeten nemen, en zulks met
name totdat een campagne op breed front de dragersituatie van Salmo-
nellae in ons land aanmerkelijk zal hebben gereduceerd en de bedrijfs-
voering in vele branches essentieel verbeterd zal zijn. Het is echter bepaald
noodzakelijk dit laatste nimmer uit het oog te verliezen en voortdurend de
hand in eigen boezem te blijven steken.

Het gaat met name niet aan bijvoorbeeld bij export van dergelijke waren
te stellen, dat het nationale produkt in het land van bestemming door een-
zelfde, of zelfs wellicht hogere, I-waarde wordt gekenmerkt. Deze filosofie
is niet alleen bij herhaling niet effectief gebleken, doch zij moet zelfs als
principieel niet elegant worden afgewezen. Men kan in dergelijke gevallen
slechts betogen, dat de bestaande hoge I-waarde aan deskundigen bekend
is en zeer betreurd wordt en dat op nationaal niveau getracht wordt hierin
zo snel mogelijk wezenlijke verbetering te brengen.

Uit het voorgaande zal duidelijk geworden zijn, dat de zo noodzakelijke
essentiële reductie van de frequentie van het vóórkomen van Salmonellae
in voedingsmiddelen en veevoeder een omvangrijke taak is.
Er zal met name allereerst nog zeer veel dier-ecologisch onderzoek vereist
zijn. Een causale preventie van salmonellose vereist n.l. een grondig inzicht

in de thans nog slechts schematisch bekende infectiewegen: voeder dier
(140, 227, 261, 88), mens voeder (227) en milieu ^ dier (240). En als
dit alles eenmaal doorzien is, zal het weUicht nog een uiterst moeilijke
zoötechnische opgave zijn, hierin wezenlijke verbetering te brengen. Even-
eens staat de slachthuis- en gevogelteslagerij-technologie voor een zware
taak. Weliswaar zal het reduceren van het besmettingspercentage van het
aangevoerde slachtdiermateriaal een wezenlijke verbetering kunnen bren-
gen, maar onverminderd zullen ook dan nog op het niveau van de mani-
pulatie der geslachte dieren essentiële veranderingen noodzakelijk zijn.
Voorts zal veel nader levensmiddel-ecologisch onderzoek vereist zijn. De
infectieweg voedingsmiddel mens (16, 83, 35, 100, 197) en in het bij-
zonder de eerder genoemde wijzen waarop de gevreesde nabesmetting van
levensmiddelen tot stand komt, die initieel een uitstekende bacteriologische
gesteldheid bezaten (98, 169, 26, 164, 136, 204, 222, 73, 146, 220), zullen
beter begrepen moeten worden. Is deze kennis eenmaal verwor\\\'en dan zal
de levensmiddelhygiëne bij het in de praktijk brengen van de in dit kader
vereiste maatregelen waarschijnlijk voor een opgave gesteld worden die
even zwaar, zo niet nog zwaarder, is dan de taak die eerder werd aan-
gegeven voor zootechniek en slachthuistechnologie.

Aangezien deze en soortgelijke maatregelen het karakter dragen van veel-
jaren-plannen, zal er voorlopig nog vrij veel geïmproviseerd moeten worden
met behulp van, overigens in wetenschappelijke zin bijzonder wel te over-
wegen, provisoire maatregelen. Dat voor dit alles een goede coördinatie tus-
sen het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, de controlerende Instituten,
de kringen van het speurwerk en de industrie zelf vereist is, behoeft waarlijk
geen betoog. Het uit 1926 daterende motto van dit artikel heeft bijna 40
jaar na zijn formulering derhalve helaas nog niets van zijn actualiteit ver-
loren.

Er wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste voedings- en voedermiddelen, die
met Salmonellae besmet kunnen zijn en van de hygiënische en economische conse-
quenties hiervan.

Diverse types correctieve maatregelen worden reeds genomen (zoals thermische be-
handehngen) of op experimentele schaal bestudeerd (bijvoorbeeld decontaminatie
met gamma-stralen) ; ook in preventieve zin is men waakzaam, bijvoorbeeld bij de
mesterijen, op de abattoirs en slachterijen en in de detailhandel. Niettemin is de
teruggang in de klinische salmonellose-frequentic, c.q. het teruglopen van de be-
smettingsgraad van bepaalde waren, nog niet overtuigend. Dit vindt ten dele zijn
oorzaak in het onvoldoende intrinsieke effect van bepaalde maatregelen, ten dele
in de grote technische of economische moeilijkheden verbonden aan de uitvoering van
wel effectieve maatregelen en ten dele ook in onvoldoende inzicht in de ecologie der
Salmonellae, met name in de relatieve betekenis van dc kringlopen voeder dier
-> mens; mens ^ voeder en milieu dier.

Ecologisch onderzcK\'k, met name door infectiegraadpeihngen en lijn-analyses, blijft
dus een eerste vereiste. In dit verband beschrijft de auteur zijn ervaring met metho-
dieken voor o.a.: het onderzoek van voedings- en voedermiddelen en van water op
Salmonellae en op Enterobacteriaceae in het algemeen; het onderzoek op Enterobac-
teriaceae van voederbakken, transportmiddelen, slachtlijnen, hakblokken en machines
die in de levensmiddelenindustrie gebruikt worden met behulp van calciumalginaat-
propjes; de waardebepaling van desinfectantia ten opzichte van Enterobacteriaceae.
Onder toepassing van deze technieken in combinatie met een statistisch verantwoorde
monsteropname laat zich met een zekere nauwkeurigheid voor ieder produkt bepalen:

1. de meest waarschijnlijke initiale contaminatiegraad; 2. de genese hiervan; 3. de
reductie van de besmetting onder invloed van bepaalde correctieve of preventieve
maatregelen. Gegrond op dergelijke parameters kan dan vervolgens een beleid van
overheid en bedrijfsleven worden uitgestippeld.

The main foods and feeds which may be contaminated with Salmonella as well as
the consequences of this contamination from the points of view of Public Health
and economy are reviewed.

Various corrective measures such as thermal treatment have been adopted while
other processes such as decontamination by y-rays arc being studied experimentally;
preventive measures have also been taken, e.g. on fat-stock farms, in public and
private slaughter-houses and in the retail trade. Neither the decrease in the clinical
incidence of Salmonella infections nor the reduction in the degree of contamination
of certain goods, however, have been convincing so far. This is due in part to the
inadequate intrinsic effect of a number of measures, partly to the great technical
or economic problems associated with putting truly effective measures into operation
and also to our inadequate knowledge of the ecology of Salmonella, particulary of
the relative significance of the cycles feed ^ animal —> man, man^ feed and enviro-
ment ^ animal.

Ecological studies, specifically the determination of the degree of contamination of
various raw materials and line- analysis in processing plants therefore continue to
be the first requisite. Experience gained with various methods for the examination of
goods and plants is described; these methods include the testing of foods, feedstuffs
and water for Salmonella and for Enterobacteriaceae in general; examination of
feeding troughs, means of transport, slaughter lines, butcher\'s blocks and machinery
used in the food industry for Enterobacteriaceae with the aid of calcium alginate
swabs; evaluation of the effectiveness of disinfectants against Enterobacteriaceae.
When these techniques are used in conjunction with statistically justified sampling, it
will be possible to determine the following characters of each product with a
satisfactory accuracy: (1) the most probable initial degree of contamination; (2) its
origin; (3) reductions in the degree of contamination resulting from given correc-
tive or preventive measures.

The policy to be followed by Public Health authorities and by industry may then be
outlined on the basis of these parameters.

Un aperçu est donné des aliments et des fourages principaux qui peuvent être con-
taminés par Salmonella et des conséquences hygiéniques et économiques de cette con-
tamination.

Divers types de mesures correctives sont déjà prises, comme des traitements thermi-
ques, ou sont étudiées sur une échelle expérimentale, notamment une décontamina-
tion aux rayons-y; dans le sens préventif également on est vigilant, p.ex. dans les
fermes d\'engraissement, les abattoirs et les charcuteries et dans le commerce de détail.
Néanmoins la régression dans la fréquence de la salmonellose clinique, respectivement
la reduction de la contamination de certaines denrées n\'est pas encore suffisant. Ceci
est partiellement dû à l\'effect insuffisamment intrinsèque de certaines mesures,
partiellement aux grandes difficultés techniques ou économiques associées à l\'exécuticvn
de mesures bien effectives et partiellement aussi à nos connaissances insuffisantes de
l\'écologie des Salmonella, notamment de l\'importance relative des cercles: fourrage —>
animal ^ homme, homme fourrage et milieu ^ animal.

L\'examen écologique notamment par sondages du degré de contamination des matiè-
res premières et par des analyses des étapes, continue donc à être une première
exigence. A ce propos l\'auteur décrit son expérience avec les méthodes suivantes:
l\'examen quantitatifs d\'aliments, de fourrages et des eaux pour les Salmonellae et

les Enterobacteriaceae en général; l\'examen de mangeoires, de moyens de transport,
de lignes d\'abbattage, de billots et de machines utilisées dans l\'industrie alimentaire
à l\'aide d\'écouvillons d\'alginate de calcium; l\'évaluation des désinfectants pour les
Enterobacteriaceae.

Quand on applique ces techniques en prélevant des échantillons statistiquement
représentatifs, il est possible de déterminer avec une exactitude suffisante pour chaque
produit: 1. le degré intitial de contamination le plus probable; 2. la genèse de celle-
ci; 3. réduction de la contamination sous l\'influence de certaines mesures correcti-
ves ou préventives.

A la base de pareils paramètres on pourra ensuite tracer les grandes lignes des me-
sures à prendre par les gouvernements et les industries.

Es wird eine Ubersicht über die wichtigsten Nahrungs- und Futtermittel, die mit
Salmonella kontaminiert sein können, sowie über die sich daraus ergebenden hygie-
nischen und wirtschafüichen Probleme gegeben.

Korrektive Massnahmen verschiedener Art, wie thermische Behandlungen, werden
schon getroffen bzw. experimentell untersucht, z.B. die Entseuchung mit Ganuna-
Strahlen; auch in präventivem Sinne ist man wachsam, z.B. auf Mastbetrieben, in
Schlachthäusern und Schlächtereien sowie im Kleinhandel. Dcnnoch ist der Rück-
gang der klinischen Salmonellose-Häufigkeit, bzw. die Reduktion des Infektionsgrades
bestinmiter Waren, bisher nicht überzeugend. Dies ist teils auf die unzureichende
Wirkung gewisser Massnahmen, andernteils auf die, mit der Durchführung wirk-
samer Massnahmen verbundenen, grossen technischen oder wirtschaftlichen Schwierig-
keiten und zum Teil auch auf unzureichende Kenntnisse der Ökologie der Salmonella,
namentlich der relativen Bedeutung der Zyklen Futter Tier Mensch; Mensch

Futter und Umwelt —> Tier, zurückzuführen,
ökologische Untersuchungen, vor allem durch Bestimmung des Infektionsgrads von
Rohstoffen und Stufenkontrolle in Betrieben, bleiben also ein Haupterfordemis. In
diesem Zusammenhang beschreibt der Autor seine Erfahrung mit einigen Metho-
diken, und zwar: die Prüfung van Nahrungs- und Futtermitteln sowie von Wasser
auf Salmonella und auf Enterobacteriaceae im allgemeinen; die Prüfung von Futter-
trögen, Transportmitteln, Schlachtlinien, Hackblöcken und in der Nahrungsmittelin-
dustrie verwendeten Maschinen auf Enterobacteriaceae mit Hilfe von Kalziumalgi-
nattupfern; die Bewertung der Wirksamkeit von Desinfektionsmitteln gegen Entero-
bacteriaceae.

Unter Anwendung dieser Techniken im Verein imt einer statistisch fundierten
Probeentnahme lässt sich für jedes Produkt folgendes mit einer gewissen Genauigkeit
bestimmen: 1. der am meisten wahrscheinliche anfängliche Kontaminationsgrad; 2.
die Genese desselben; 3. die Abnahme der Kontamination unter dem Einfluss be-
stimmter korrektiver oder präventiver Massnahmen.

Auf grund von solchen Parametern lässt sich sodann eine Richtlinie zur Verbes-
serung der Infektionslage für die Behörden und für das Wirtschaftsleben feststellen.

Se da un compendio de los alimentos y piensos mâs importantes que pueden ser
contaminados con Salmonella y de las consccuencias higiénicas y econômicas de esto.
Distintos tipos de medidas corrigientes como tratamientos térmicos ya se toman o se
estudian por escala experimental, por ejemplo decontaminaciôn por rayos-gamma;
también en sentido preventivo se vigila, por ejemplo en engordaderos, en mataderos
de ganado y de avicultura y en el comercio al detalle. A pesar de esto la baja en la
frecuencia de la salmonelosis clinica y la disminuiciôn del grado de contaminaciôn de
ciertos productos no es aûn convincente. Esto encuentra parcialmente su causa en el
efecto intrinseco insuficiente de ciertas medidas, parcialmente en las grandes dificul-
tades, técnicas y econômicas, acarreadas con la ejecuciôn de medidas en si efectivas,
y parcialmente también en una nocion insuficiente de la ecologia de la Salmonella,

particularmcnte en el significado relative de las circulaeiones : piensc ^ animal

hombre; hombre pienso y ambiente animal.
Examen ecológico, especialmente por sondeos de grado de infeceión y anâlises de
linea queda entonees una eondieión indispensable. En esta relación el autor describe
su experiencia con métodos, entre otros: el examen de alimentos, piensos y agua
sobre Salmonellae y sobre Entorobacteriaceae en general; cl examen en Enterobac-
teriaceae de comederos, medios de transporte, lineas de matanza, tajos y mâquinas
que se emplean en la industria de alimentos, con ayuda de tapones de alginato de
calcio; la determinaciôn de valor de desinfectantes con respecto a Enterobacteriaceae.
Bajo aplicación de estas técnicas en combinación con muestras tomadas justificada-
mente por vias estadlsticas se puede determinar para cada producto con cierta exac-
titud: 1. el grado de contaminación inicial mâs probable; 2 la génesis de esto; 3. la
reducción de la contaminación bajo influencia de ciertas medidas corrigientes o
prevent! vas.

Basado sobre paramètres semejantes se puede luego indicar someramente un tino
para el gobierao y la industria.

7. A n e 11 i s. A., L u b a s, J. and R a y m a n, M. M.: Food Research 19, 377,
(1954).

8. Angel otti, R., F o t e r, M. J. and Lewis, K. H.: Amer. ]. Public
Health 51, 76, (1961).

9. A n g e 1 o 11 i, R., F o t e r, M. J. and Lewis, K. H. : Applied Microbiol.,

10. Angelotti, R., Bailey, G. C., F o t e r, M. J. and Lewis, K. H. :
Public Health Repts Wash., 76 771, (1961).

16. Behrmann, E. and A d a rn, W.: Zbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I, Orig.
169, 566, (1957).

18. B i g 1 a n d, G. H., W i 1 t o n, G. S., V a n c e, H. N. and G a r 1 s oin, H. G. :
/. Amer. Vet. Med. Assoc., 140, 251, (1962).

27. Boy er, G. L, N a r o t s k y, S., B r u n e r, D. W. and Brown, J. A.:
Avian Dis., 6, 43, (1962).

28. B r o b s t, D., Greenberg, J. and G e z o n, H. M.: J. Amer. vet. med.
Assoc., 133, 435, (1958).

30. B r O O m h e a cl, C. L. and M a n n, P. G.: Monthly Bull. Min. Health London,
18, 124, (1959).

33. Butler, R. W. and J o s e p h s o n, J. E.: Canad. J. Public Health., 53,
478, (1962).

34. B u 11 i a u X, R. and M o r i a m e z, J.: Ann. Inst. Pasteur Lille 9, 90, (1957).

38. Caraway, C. T. and Bruce, J. M.: Public Health Repts Wash., 76, 427,
(1961).

40. C h e r r y, W. B., S c h e r a g o, M. and Weaver, R. H.: Amer. J. Hygiene
37, 211, (1943).

42. Clarenburg A. en ten Brokkel Huinink, A.: Netherl. Milk Dairy
J. 2, 5, (1948).

43. Clarenburg, A., Vink, H. H. en Huisman, W.: Antonie van Leeu-
wenhoek, 15, 14, (1949).

46. C o u p e r, W. R. M., N e w e 1 1, K. W. and Payne, D. J. H.: Lancet, 270,
1057, (1956).

49. Dan i ë 1 s- -B o s m a n, M. S. M. en H u i s m a n, J.: Trop. Geograph. Med.,
13, 281, (1961).

50. Dixon, J. M. S. and P o o 1 e y, F. E.; Monthly Bull. Min. Health London,
20, 30, (1961).

51. Dixon, J. M. S. and P o o 1 e y, F. E.: Monthly Bull. Min. Health London.
21,138, (1962).

52. Drinkwater, Bacteriologisch onderzoek van. Normblad, Hoofdcommissie voor
Normalisatie in Nederland N 3043 (1956).

53. D u m j ah n, G. und S e i d e 1, G.: Deut. Gesundh. Wesen, 14, 2239, (1959).

54. E d w a r d s, P. R., B r u n e r, D. W. and M o r a n, A. B,: ]. infect. Dis., 83,
220, (1948).

55. Edwards, W. M., Grone, R. 1. and Harris, J. F.: New England ].
Med., 267, 742, (1962).

61. Esse x-C a t e r, A. J., J O n e s, D. M, and S w i n d e 1 1, F.: /. Hygiene 61,
323, (1963).

63. F ey, H., N i col e t, J. und Boni, R.: Schweiz, medizin Wschr., 93, 1556,
(1963).

65. Fischer, M. und D o b b e r k a u, Fl. J.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk.
Abt. I, Orig., 188, 264, (1963).

66. Florin, S. O. and Nils son, T.: Proc. 8th Nord. Vet. Congr. Helsinki,
773, (1959).

68. Floyd, T. M. and Jones, G. B.: .4m«r. J. Trop. Med. Hygiene, 3, 475,
(1954).

71. Galbraith, N. S., Hobbs, B. C. Smith, M. E. and T o m 1 i n s o n.
A. J. H..: Monthly Bull. Min. Health. London, 19, 99, (1960).

72. Galbraith, N. S., Taylor, C. E. D., G a v a n a g h. P., H a g a n, J. G
and Pat ton, J. L.: Lancet, I, 372, (1962).

73. G a 1 b r a i t h, N. S., M a w s O n, K. N., M a t O n, G. E. and S t O n e, D. M.:
Monthly Bull. Min. Health London, 21, 209, (1962).

74. Galton, M. M., L o w e r y, W. D. and Hardy, A. V.: ]. inject. Diseases,
95, 232, (1954).

75. Galton, M. M., Mac kei, D. G., Lewis, A. L., H a i r e, W. G. and
Hardy, A. V.: Amer. J. Veterinary Research, 16, 132, (1955).

78. Gay Ier, G. E., M a c G r e a d y, R. A., R e a r d o n, J. P. and M c-
Kernan, B. F.: Public Health Repts Wash., 70, 311, (1955).

80. Glass er, K. und Reuter, H.: Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 61, 85,
(1948).

81. Glathe, H., K n o 11, K. H. und N a k a w i, A. A. A.: Z. Pflanzenernähr.,
100, 224, (1963).

83. Graham, J. M., Pay ne, D. J. H. and Taylor, E.: Monthly Bull. Min.
Health London, 17, 176, (1958).

85. Gray, D. F., H a r 1 e y, O. G. and N o b b e, J. L.: Austral. Vet. J., 246,
(1960).

87. Grumbles, L. G. and Flowers, A. I.: J. Amer. Vet. Med. Assoc., 138,
261, (1961).

89. G rü n, L., S ch u 1 ze, H. und Q u i t te, G.: Oejfentl. Gesundheidsdienst, 22,
124, (I960).

90. Guinee, P. A. M. en K a m p e 1 m a c h e r, E. H.: Antonie van Leeuwen-
hoek, 28, 417, (1962).

91. Guinee, P. A. M. en Mossel, D. A. A.: Antonie van Leeuwenhoek, 29,
163, (1963).

92. G u i n é e, P. A. M., Kampelmacher, E. H., van Keulen, A. en
Ophof, A. J.: Tijdschr. Diergeneesk., 88, 212, (1963).

93. Gulasekharam, J. T., V e 1 a u d a p i 1 1 a i and N i 1 e s, G. R.: J.
Hygiene, 54, 581, (1956).

98. Hardy, A. V, and Galton, M, M.: Amer. J. Trop. Med. Hygiene, 4,
725, (1955).

101. Harvey, R, W. S. and Price, T. H.: Monthly Bull. Min. Health, 21, 54,
(1962).

102. Harvey, R, W, S., Price, T. H, Bate, W. and Allen, D. R,: ].
Hygiene, 61, 419, (1963).

104. Heineman, H. S,, Jensen, W. N., Cooper, W. M. and Brandl,
A. L: J. Amer. Med. Assoc., 188, 632, (1964).

109. Hemmes, G. D., W e s e m a e 1, P. J. V. van: Nederl. Tijdschr. Geneesk.,
93, 1892, (1949).

113. Hobbs, B. G. and Wilson, J. G.: Monthly Bull. Min. Health London,
18, 198, (1959).

117. H u i s m a n, J. en D a n i ë 1 s-Bo s m a n, M. S. M.: Nederl. Tijdschr. Ge-
neesk., 106, 368, (1962).

120. J a c o b s, J., G u i n é e, P. A. M., K a m p e Im a c h e r, E. H. en K e u 1 e n,
A. van: Zentralbl. Vet. Med., 10, 542, (1963).

1 24. Kallings, L. O., L a u r e 11, A. B. and Z e 11 e n b e r g, E. : Acta Pathol.
Microbiol. Scand., 45, 347, (1959).

125. K ä m p e, A. und Lennartsson, T. : Medlemsbl. Sver. Vet. Med., 11, 253,
(1959).

127. Kampei m ach er, E. H., Guinée, P. A. M., H o f s t r a, K. en
Keulen, A. van; Zentralbl. Vet. Med. 8, 1025, (1961).

128. K a m p e 1 m a c h e r, E. H., Guinée, P. A. M. en Clarenburg, A.:
Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I, Orig., 185, 490, (1962).

129. Kampei mâcher, E. H. en Mossel, D. .A A.: Rapport Zoön. 154/63
Rijksinst. Volksgezondheid Utrecht (1963).

131. K a m p c 1 m a c h e r, E. H. en Guinée, P. A. M.: Tijdschr. Diergeneesk.,
89, 1034, (1964).

134. Karlsson, K. A., Rutquist, L. and Thal, E. : Nord. Vet. Med., 15,
833, (1963).

135. Käthe, J. und Lerche, M.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I,
Orig., 136, 320, (1936).

137. Keil, R. und J u n g n i t z, H. A. : Gesundheitswes. u. Desinfektion, 55, 70,
(1963).

144. Knox, W. A., Galbraith, N. S., Lewis, M. J., H i c k i e, G. C. and
Johns ton, H. H.: /. Hygiene, 61, 175, (1963).

147. Kress mann, H. und Albert, O. H.: Berl. Münch, tierärztl. Wschr.,
74, 359, (1961).

150. Leistner, L., Deibel, R. H., J o h a n t g e s, J. und N i v e n, C. F.:
Fleischwirtschaft, 14, 1160, (1962).

157. L u n d b e c k, H., Plazikowski, U. and S i 1 v e r s t o 1 p e, L.: J. ap-
plied Bacterial., 18, 535, (1955).

161. MacCready, R. A., Reardon, J. P. and Saphra, J.rNett; England J.
Med., 256, 1121, (1957).

162. McCullough, N. B. and Eisele, C. W.: J. infect. Dis., 88, 278; 89,
209, 259. ]. Immunol., 66, 595, (1951).

164. Mackel, D. C., Payne, F. J. and P i r k 1 e, C. I.: Public Health Repts
Wash., 74, 746, (1959).

165. M a n t e n, A., K a m p e 1 m a c h e r, E. H. en Guinée, P. A. M.: An
tonie van Leeuwenhoek, 30, 10, (1964).

166. M a r c u s e, K., H e n z e, B. und Pohle, H. D.: Zentralbl. Bakteriol. Para
sitenk. Abt. I, Orig., 189, 147, (1963).

169. Miller, A. A. and R a m s d e n. F.: J. applied Bacterial., IS, 565, (1955)

172. M or e h ou se, L. G. and W e d m an, E. E.: ƒ. Amer. Vet. Med. Assoc., 139
989, (1961).

174. M o s s e 1, D. A. A. and D r i o n, E. F.: Netherl. Milk Dairy ]., 8, 106, (1954)

175. M o s s e 1, D. A. A., V e e n e k 1 a a s, G. M. H., W e y e r s, H. A. en M e e r
kampvanEmbden, A. M.: Proc. 2nd Internat. Congr. Diet. Rome, 133
(1956).

177. Mossel, D. A. A., E ij g e 1 a a r, G. und H e n s e 1, H.: Arch. Lebensm
Hyg., 9, 3, (1958).

178. Mossel, D. A. A.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I, Ref., 166, 421
(1958).

179. Mossel, D. A. A. and B r u i n, A. S. de: Ann. Inst. Pasteur Lille, 11, 65
(1960).

180. M o s s e 1, D. A. A. und M e u 1 e n, H. S. v a n d e r: Arch. Lebensm. Hyg. 11
245, (1960).

181. M o s s e 1, D. A. A. et T o i s o n, M. L.; Rapport Institut Pasteur Lille
119, (1961).

182. Mossel, D. A. A., M e n g e r i n k, W. H. J. and Schölts, H. H.:
Bacterial. 84, 381, (1962).

184, Mossel, D. A. A., Visser, M. and C o r n e 1 i s s e n, A. M. R.: /.
applied Bacterial., 26, 444, (1963).

186, Mossel, D. A. A. and G r o o t, A. P. de: Report Central Institute for
Nutrition Research T.N.O. nr. R 1728, (1964).

187, M o s s e 1, D. A. A. und B e r g e n t h u n, I,: Rapport Centraal Instituut voor
Voedingsonderzoek T.N.O. nr. R 1784, (1964).

195, Newell, K. W,, M c C 1 a r i n, R,, Murdock, G. R,, M a c D o n a 1 s,
W, N, and Hutchinson, H, L,: J. Hygiene, 57, 92, (1959).

196, Nikodemus z, I,, Krajesovics, P, und Szuchavszky, S,: Z,
Hygiene Infektionskrankh., 149, 57, (1962).

197, Noord am. A, L, en P o s t m a, C.: Nederl. Tijdschr. Geneesk., 105, 1421,
(1961).

198, Nooy, J. A. de, Vink, H. H, en P a m e ij e r, J, K,: Nederl. Tijdschr.
Geneesk., 94, 2894, (1950).

199, Ol i tzky, J., Pe r ri, A. M,, S h i f f m an, M, A, and W e r r i n, M,: Publ.
Health Repts Wash., 71, 773, (1956).

202, O s t r o 1 e n k, M. and W e 1 c h, H.: Amer. J. Public Health, 32, 487, (1942).

206, Peeters, H., R u y s, A. G h. en Ephraim, C. H.: Nederl. Tijdschr Ge-
neesk., 91, 685, (1947).

209, Popp, L.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I, Orig. 184, 459, (1962).

213, Rackow, H. G. und Wiese, H.: Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 74, 340,
(1961).

218, R i t c h i e, J, M, and Clayton, N, M,: Monthly Bull. Min. Health London,
10, 272, (1951).

221, Rob de, R.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I, Orig., 166, 67, (1956).

230. S a d 1 e r, W. W., Y a m a m O t o, R., A d 1 e r, H. E. and S t e w a r t, G. F.:
Applied Microbiol, 9, 72, (1961).

231. Salmonella organisms in animal feeding stuffs and fertilizers. Monthly Bull.
Min. Health London, 18, 26, (1959).

232. Salmonella organisms in animal feeding stuffs. Monthly Bull Min. Health Lon-
don, 20, 73, (1961).

233. Sanders, E., Sweeney, F. J., Friedman, E. A., Boring, E. R.,
Randall, E. L. and Polk, L. D.: J. Am. med. Assoc., 186, 984, (1963).

238. S c h a a f, A. V a n d e r, Z ij 1, H. J. M. v a n en H a g e n s, F. M.: Tijdschr.
Diergeneesk., 87, 211, (1962).

239. Schaaf, A. van der and Mossel, D. A. A.: Internat. J. appl. Rad.
Isotopes, 14, 557, (1963).

240. Schaaf, A. van der en Hägens, F. M.: Tijdschr. Diergeneesk., 88,
1624, (1963).

247. S c h n e i d e r, M. D. and G u n d e r s o n, M. F.: U.S. Egg and Poultry Mag..
55, nr. 7, 10, (1949).

249. S e i d e 1, G. und H e r r 1 e r, H.: Monatsh. Vet. Med., 13, 369, (1958).

252. Semple, A. B., Graham, A. J. and Dutton, E. M.: Med. Officer, 105,
59, (1961).

255. S i 1 v e r s t o 1 p e, L., P 1 a z i k o w s k i, U., K j c 1 1 a n d e r, J, and V a h 1-
ne, G.: ƒ. applied Bacterial, 24, 134, (1961).

258. Skoll, S. L. and Dillen burg, H. O.: Cand. ]. Public Health, 54, 325,
(1963).

263. Smith, M. E.: and Hobbs, B. G.: Monthly Bull Min. Health London,
14, 154, (1955).

264. S o 1 o w e y, M., S p a u 1 d i n g, E. H. and G o r e s 1 i n e, H. E.: Food
Research, 11,380, (1946).

265. Solowey, M., McFarlane, V. H., S p a u 1 d i n g, E. H. and G h e-
merda, C.: Amer. ]. Public Health, 37, 971, (1947).

270. Strauch, D.: Veterinärhygienische Untersuchungen bei der Verwertung
fester und flüssiger Siedlungsabfälle. Stuttgart, 114 p. (1964).

271. Sutton, R. R. and M c F a r 1 a n e, V. H.: Food Research., 12, 474, (1947).

273. Taylor, W. I., B u t t i a u x, R. and C a t s a r a s„ M.: Ann. Inst. Pasteur,
104, 638, (1963).

274. T a y 1 o r, W. I., H o b b s, B. C. and S m i t h, M. E.: Applied Microbiol., 12,
53, (1964).

275. T h a 1, E., R u t q u i s t, L. and H o 1 m q V i s t, H.: Nord. Vet. Med., 9, 822,
(1957).

277. Thatcher, F. S. and M o n t f o r d, J.: Canad. J. Public Health, 53, 61,
(1962).

279. Tucker, C. B., Cambron, G. M., Henderson, M. P. and Beyer,
M. R.: ƒ. Amer. Med. Assoc., 131, 1119, (1946).

282. U h 1 e n h u t h, P.: Centralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I, Orig., 97, Beiheft,
219, (1926.)

283. Velaudapillai, T., Nitiananda, K. und N e e d e n i y a, K.: Z.
Hygiene Infektionskrankh., 149, 122, (1963).

285. W a t k i n .s, J. R., F 1 o w e r s, A. 1. and G r u m b 1 e s, L. C.: Avian. Dis., 3,
290, (1959).

286. Weidlich, N. und N i e d e r c h e, H.: Arch. Lebensm. Hyg., 12 121,
(1961).

287. Welch, H., O s t r o 1 e n k, M. and B a r t r a m, M. T.: Amer. J. Public
Health, 31, 332, (1941).

288. Wildman, J. H., Nie Ol, C. G. and Teen, G. H.: Monthly Bull. Min.
Health, London, 10, 190, (1951).

289. Wilson, E., P a f f e n b a r g e r, R. S., F o t e r, M. J. and Lewis,
K. H.: /. infect. Diseases, 109, 166, (1961).

290. Wilson, M. M. and M a c K e n z i e, E. F.: /. applied Bacteriol., 18, 510,
(1955).

292. W i n k 1 e, S. und R o h d e, R.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk. Abt. I Orig.,
173, 153, (1958).

294. W i n k 1 e, S., R o h d e, R. und A d a m, W.: Zentralbl. Bakteriol. Parasitenk.
Abt. I, Orig., 179, 583, (1960).

296. Y a m a m o t o, R., Sadler, W. W., Adler, H. E. and Stewart, G. F.:
Applied Microbiol., 9, 76, (1961).

Als verwekker van abortus bij het rund zijn in de loop der jaren meerdert\'
soorten kiemen geïsoleerd. De belangrijkste hiervan zijn wel Br. abortus en
C. pyogenes. Daarnaast worden meer of minder frequent o.a. S. dublin,
L. monocytogenes, Streptokokken, stafylokokken, Vibrio en schimmels ge-
vonden. Bacteriën, behorend tot het geslacht Nocardia, worden slechts
zeer sporadisch als abortus-verwekker aangetoond. Voorzover nagegaan
kon worden werd deze kiem bij de tienduizenden door de Nederlandse
Gezondheidsdiensten onderzochte geaborteerde foeten en secundinae niet
geïsoleerd. Ook van andere Insdtuten werd geen mededeling hierover ge-
vonden. In buitenlandse publikaties wordt eveneens bij hoge uitzondering
melding gemaakt van een Nocardia-abortm bij het rund.
Fey, Holm en Teuscher (1954) beschrijven twee gevallen bij run-
deren waarbij Nocardia asteroides uit de cotyledonen werd geïsoleerd. Ook
Móller (1949) deelt mede, in het kader van een onderzoek naar zuur-
vaste bacteriën in secundinae, in één geval een Nocardia te hebben gevon-
den. Kusly en Birn (1953) tenslotte vonden in hernorragisch-necroti-
serende cotyledonen van een rund, dat op 7 maanden had geaborteerd,
zuurvaste staafjes, welke echter niet getypeerd werden.
Nocardia asteroides wordt vaker beschreven als oorzaak van mastitis.
Pier, Mejiaen Willers (1961) vonden de kiem als verwekker van
uierontsteking bij meerdere dieren in een koppel. In totaal werd deze
infectie door hen in 10 beslagen waargenomen; ze slaagden er in de ziekte
experimenteel op te wekken. Ook Kielwein (1959) en Zu reek
(1963) beschrijven elk een geval. Daarnaast kunnen ook andere organen
aangetast worden, zoals blijkt uit een publikatie van Lindt, König
en F e y (1961), die bij twee runderen nocardiose van hart en lever, res-
pectievelijk longen, vonden en uit een mededeling van v. d. Wall (1964)
die een geval van longnocardiose bij een kalf waarnam. Ook het „farcin du
boeuf", een chronische lymfangitis en lymfadenitis in de huid, wordt door
een Nocardia en wel de N. farcinica, veroorzaakt.

Ook bij andere diersoorten zijn Nocardia-iniecties bekend. Zo wordt in ons
land door Van der Schaaf, Van Dorssen, Donker-Voet
en Jaartsveld (1957) melding gemaakt van een acute A^otar^ffa-pleuri-
tis laij een hond, terwijl door dezelfde auteurs (Van der Schaaf,
Van Dorssen, Donker-Voet en Jaartsveld, 1956) een jaar
eerder in een actinomycose-achtig proces in de nier van een varken naast
Corynebacteriën en Streptokokken een Nocardia werd gevonden.

1 G. H. A. Overgoor; dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor dieren in Gelder-
land; „Klein Rosendael", RozendaaJ (G.).

2 J. A. V. Haaf ten; hoofdanalist bij de Gezondheidsdienst voor dieren in Gelder-
land; „Klein Rosendael", Rozendaal (G.).

Fey, Holm en Teuscher( 1954) vermelden een geval bij de hond,
waarbij uit o.a. pleuritis, peritonitis en abcessen in lymfklieren, N. asteroides
werd gekweekt. Nocardiosis bij een dromedaris uit een circus werd door
Van der Schaaf, Numans en de Smidt (1964) gezien. Bij
de mens beschreef den Door en de Jong (1963) een geval van
longnocardiose, veroorzaakt door N. paraffinae.

Het genus Nocardia behoort samen met de Actinomyces tot de familie der
Actinomycetaceae. In tegenstelling tot de Actinomyces zijn de Nocardia\'s
aëroob en soms gedeeltelijk zuurvast; beide zijn Gram-positief. In het eerste
stadium van de groei wordt een mycelium gevomid, waarvan de hyfen
zich sterk vertakken. Het verschil met de Actinomyces, die dezelfde struc-
tuur vertonen, is, dat het mycelium van Nocardia uiteenvalt in korte cellen
welke tot slot kokkoïde vormen aannemen. Bij overenting ontstaat hieruit
weer een mycelium.

De meeste soorten komen als saprofiet in de bodem voor (Hag an en
B r u n e r, 1961). Nocardia asteroides werd door Pier, VV i 11 e r s en
M e j i a (1961) geïsoleerd uit grondmonsters van de plaats waar runderen,
welke bleken te lijden aan een Nocardia-masliü?,, gelopen hadden.

Op 15-5-\'63 verwierp een 3-jarig rund nadat het 6/2 maand drachtig
was geweest. Het dier, dat met 26 andere runderen samen was geweid
en reeds vóór de abortus was afgezonderd, vertoonde geen ziekteverschijn-
selen. Vrucht en secundinae werden ter onderzoek ontvangen, waarbij
bleek dat praktisch alle cotyledonen ontstekingsverschijnselen vertoonden,
variërend van enkele kleine gele plekjes tot totaal geel-necrotisch veran-
derde cotyledonen. Het chorion was hier en daar sterk oedemateus verdikt.
Op de huid \\an het foetus bevonden zich veel kleine pusvlokjes, in de
buikholte was vocht met wat fibrine aanwezig, lever en nieren vertoonden
een bont aspect.

Bij histopathologisch onderzoek van de secundinae werden in het oedema-
teuze chorion een matig aantal verspreid liggende ontstekingscellen, vooral
I)lasmacellen, gevonden. De cotyledonen waren grotendeels necrotisch
veranderd, met op meerdere plaatsen ophoping van celdetritus. In het
volgens Hansen gekleurde preparaat van secundinae en lebmaaginhoud
werden veel dunne wat vertakte draden gevonden, welke in het Gram-
preparaat Gram-positief en bij de Ziehl-Neelsen-kleuring zuurvast bleken
te zijn.

Uit lebmaag- en coecuminhoud en van de oppervlakte van de cotyledonen
werd op schapebloedagarplaten gekweekt, welke aëroob, anaëroob en onder
CO2 met verminderde Oa-spanning, werden bebroed. Na 24 uur waren
op de anaerobe en de onder CO2 bebroede bodems enkele en op de aerobe
platen veel kleine doffe grijze kolonies gegroeid, welke microscopisch uit
Gram-positieve slanke vertakte draden bleken te bestaan.
In de Ziehl-Neelsen kleuring waren ze niet zuurvast. Na 2 dagen beston-
den de kolonies uit vertakte en niet vertakte draden met daarnaast staaf-
jes, terwijl op de 3e dag slechts enkele draden en veel korte staafjes en
kokken werden gezien. Ook op andere bodems werd dit uiteenvallen in
uiteindelijk kokken, en kokkobacillen met enkele draden, waargenomen,
gepaard gaande met een labiel worden van de Gramkleuring. Op o.a.

agar en de bodem volgens Löffler, bleken de draadvormen deels zuurvast
te zijn.

Bij het uitgebreide bacteriologisch onderzoek werden de volgende eigen-
schappen gevonden:

schapebloedagar: na 24 uur kleine grijze doffe wat adherente kolonies, na 2
dagen doffe kolonies met verheven wit centrum en een grijze
onregelmatige hof (totale doorsnede ± 1 mm). Eén keer
werden na overenting naast deze grijze ook enkele witte
poederachtige kolonies waargenomen,
agar: doffe roomkleurige groei; na 6 dagen was wat oranje pigment
gevormd.

bouillon: na 24 uur geringe groei aan de oppervlakte, na 3 dagen ont-
stond vliesvorming en vlokkig sediment, na 6 dagen alleen
nog een zwaar sediment,
tryptose-agar: na 3 dagen was de groei flets oranje, na 7 dagen oranje,
glucose-agar: groei, met na 3 dagen vorming van geel-oranje en na 6 dagen
duidelijk oranje pigment,
glucose-bouillon: na 24 uur vlokkige groei met vlokkig sediment, na 5 dagen
alleen sediment, na 9 dagen tevens geringe oppervlakte groei
aan de rand.

Löffler: na 1 a 2 dagen dikke gelige sterk adherente groei; geen ver-
vloeiing.

lakmoesmelk: na 3 dagen ringvormige groei aan de oppervlakte, na 6 dagen
is de ring oranje gekleurd en is een geel-oranje sediment
ontstaan, na 10 dagen ontstaat vliesvorming,
suikers: na 3 dagen ontstaat een vliesje, dat later uit oranje korreltjes
blijkt te bestaan; geen vergisting,
peptonwater: geen indolvorming.
nitraatreductie: positief,
ureumsplitsing: positief.

gelatine: bij 37° C oppervlaktegroei; bij 22° C groei maar geen ver-
vloeiing.

gevoeligheidsbepaling : gevoelig t.o.v. streptomycine, chlooramphenicol en sulfameza-
thine, resistent tegen penicilline, tetracycline en furoxone.
dierexperiment: een intraperitoneaal ingespoten cavia stierf na 15 dagen;

sectie: grote necrosehaard in de omgeving van de pancreas,
kleine haardjes verspreid over het peritoneum, organen nor-
maal. Uit de haardjes werd de kiem teruggeïsoleerd. Een
subcutaan geïnfecteerde cavia werd na 6 weken gedood; de
sectie verliep negatief.

Op grond van deze gegevens werd de bacterie gedetermineerd als Nocardia
asteroïdes (Bergey, 1957; B a u m a n n, 1958; F e y, Holm en
Teuscher, 1954; Pier, Mejia en W i 1 1 e r s, 1961; Z u r e c k.
1963). Hierbij dient aangetekend te worden dat door geen der genoemde
auteurs groei onder anaerobe omstandigheden wordt vermeld.
In verband met de pathogeniteit van Nocardia voor het uier werden van
het betreffende rund en enkele andere dieren, waarover de veehouder wel
eens klachten met betrekking tot mastitis had gehad, kwartiermonsters ge-
nomen voor bacteriologisch onderzoek. Hierbij werden t.a.v. Nocardia geen
bijzonderheden gevonden.

Uit een monster vaginaal secretum dat 13 dagen na de abortus genomen
werd, konden nog enkele Nocardia-ko\\on\\es worden geïsoleerd. Een maand
na het verwerpen werd het dier normaal tochtig en enkele maanden later

drachtig. De graviditeit verliep ongestoord, waarna een gezond kalf werd
geboren.

Er wordt een geval beschreven van een rund dat in de 7de maand aborteerde en
waarbij uit de maag- en darminhoud van de foetus en uit de secundinae een Nocardia
astéroïdes werd geïsoleerd. De eigenschappen van dc kiem worden vermeld.

Report on the case of a cow in which abortion occurcd in the seventh month of
pregnancy and in which Nocardia asteroides was isolated from the contents of the
stomach and intestine of the foetus as well as from the secundines.
The characteristics of the organism are reviewed.

Un cas est décrit d\'un bovin avortant dant le septième mois; du contenu de l\'es-
tomac et de lintestin du foetus et des arrière-faix on isola Nocardia asteroides.
Les caractéristiques du germe sont mentionnés.

Es wird der Krankheitsfall eines Rindes beschrieben, das im 7ten Monat abortierte,
wobei aus dem Magen- und Darminhalt des Fötus und der Secundinae, Nocardia
asteroides isoliert wurde.

Se describe un caso de una vaca que tenia un aborto en el séptimo mes y en que se
aislaba Nocardia asteroides del contenido del estómago y del intestine del feto y dc
las secundinas.

B a u m a n n, R.: Die Nocardiose (Streptotrichosc), Wien tierärztl. Mschr., 45, 378,
(1958).

B e r g e y, D. : Manual of determinative bacteriology, Williams & Wilkins Go. Bal-
timore, (1957).

Dooren de Jong, E. den: Nocardia in de long. Ned. T. Geneesk., 107, 856,
(1963).

heilk., 96, 642, (1954).
H a g a n, W. A. and B r u n e r, D. W. : The infectious diseases of domestic animals.

Gomstock Publishing Ass. Ithaca, New York, 1961.
Kielwein, G.: Ein Fall von akuter Eutemocardiose beim Rind. Dtsch. tierärztl.

Wschr. 66, 644, (1959).
K u s 1 y s, A. und B i r n, K. : Zur Frage der säurefesten Saprophyten in den Pla-
zenten von abortierenden Rindern. Schweiz. Arch. Tierheilk., 95, 123, (1953).
L i n d t, S., K o n i g, H. und F e y, H. : Nocardiosen beim Rind. Schweiz. Arch. Tier-
heilk., 103, 468, (1961).
M Ó 11 e r, G. : Säurefeste Saprophyten .als Ursache des Verkalbens. Die Spezifität

der Tuberkulinprobe. Nord. Vet. Med., 1, 528, (1949).
Pier, A. C., M e j i a, M. J. and W i 11 e r s, E. H. : Nocardia asteroides as a
mammary pathogen of cattle. I. The disease in cattle and the comparative virulence^
of 5 isolates. Am. ]. vet. Res., 22, 502, (1961).

Pier, A. C., W i 1 1 e r s, E. II. and M e j i a, M. J.: Nocardia asteroides as a
mammary pathogen of cattle. II. The sources of Nocardial infection and experimen-
tal reproduction of the disease. Am. J. Vet. Res., 22, 698, (1961).
Schaaf, A. van der, Dorssen, C. A. van, Donke r-V o e t, J. en
Jaartsveld, F. H. J.: Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk
ingezonden ziektemateriaal over het jaar 1955. Tijdschr. Diergeneesk., 81, 699,

Schaaf, A. van der, Dorssen, C. A. van, Donke r-V o e t, J., en
Jaartsveld, F, H. J.: Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk
ingezonden ziektcmateriaal over het jaar 1956. Tijdschr.Diergeneesk., 82, 708,

a dromedary. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 180, (1964, supplement 1).
W a 11, G. va n d e r: Lungen-Nocardiose heim Kalb. Dtsch. tierärztl. Wschr., 71, 11,
(1964).

Z u r e c k. F.: Nocardia asteriodes als Ursache einer Euterentzündung beim Rind.
Zentr. Bakteriol. Parasitenk. Abt. 1, Orig., 188, 377, (1963).

De afbakening van het leefgebied van honden vindt plaats, door op de daarvoor
bdstemde plaatsen hun achterbeen op te dllen. Bij de varkens kent men een
overeenkomstige markering, maar hier met mest en urine. Om de ligplaats van
varkens vrij van mest en urine te houden, dienen de afbakeningen tussen de lig-
plaatsen dicht te zijn. Bij de mestplaats echter dient juist een afscheiding van
tralies aanwezig te zijn; de dieren kunnen elkaar dan goed zien en zullen op deze
plaatsen gaan mesten.

Het beter schoonhouden van de ligplaatsen is eveneens mogelijk, door wat meel
op de ligplaats te strooien wanneer de varkens pas in het hok komen. Ligplaats
en vreetplaats worden meestal bij elkaar getrokken, als droog of vochtig-kruimelig
voer wordt verstrekt. Zowel de voerbak als het zelfdrinkbakje kunnen bij het
verstrekken van veel vochtig voer het beste aan of op de mestplaats aangebracht
worden; lig- en vreetplaats blijven dan droog.

Een goede dichte bezetting van de ligplaats, die tochtvrij moet zijn en met ronde
hoeken moet zijn afgeschennd, bevordert de zindelijkheid.

Soms wordt aan een vrij donkere ligplaats en een lichte mestplaats de voorkeur
gegeven. Men heeft bij biggen wel geconstateerd, dat een veilig wegsteken van
kop en romp in een kleine strohut, het mesten voor de hut bevorderde. Het mesten
van de varkens in intieme hoeken zou hiermede worden verklaard.

De vlamabsorptiespecfrofotomefrie
(Atomaire absorptiespectrofotometriel
in de veterinaire iciinisehe chemie

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie van
de Faculteit der Diergeneeskunde, Utrecht.

In een vorige publikatie is in dit Tijdschrift van de hand van de eerste
auteur (Hendriks, 1964), een beschrijving gegeven van de principes
van de vlamabsorptiespectrofotometrie, in de literatuur kortheidshalve ook
wel genoemd de atomaire absorptiemethode (AA). In deze publikatie, als
tweede van een serie, zal de bepaling van calcium in bloedplasma volgens
de .AA-methode worden behandeld.

Reeds in 1960 verscheen er van de hand van de Australische onderzoeker
Willis een publikatie over deze materie. Deze gebruikte een apparaat
naar eigen ontwerp, dat goed voldeed, maar sommige problemen moesten
nog onopgelost blijven. Toen wij nu de beschikking kregen overt de „Atomic
.\\bsoprtion Spectrophotometer, model 303" van Perkin-Elmer, werd be-
sloten na te gaan of de door Willis gegeven methode geschikt was voor
toepassing met ons apparaat. Deze onderzoekingen zullen in het hiervolgen-
de kort worden weergegeven.

Wanneer in de vlam oplossingen met verschillende concentraties van cal-
ciumzouten worden verneveld, dan zullen de waarden voor de hoeveelheid
door de vlam geabsorbeerd licht en de daaruit afgeleide waarde voor de
„absorbance"²) uiteraard verschillen. Zetten we nu de concentratie van
calcium af tegen deze „absorbance", dan wordt een lijn verkregen die tot
ongeveer 8 mg% Ca recht is en daarna een weinig afbuigt. Hierbij moet
opgemerkt worden, dat de oplo.ssingen van calciumzouten vóór de verneve-
ling 0.5 : 10 verdund worden, evenals de bloedplasma\'s (zie hieronder),
waarin het calciumgehalte bepaald wordt.

Elke fotometrische bepaling, en dus ook de beschreven bepaling, is in-
direct. In het algemeen wordt eerst de ijklijn gemaakt, waarna de „absor-
bance" van de monsters wordt bepaald. Met deze gegevens kan men met
behulp van deze ijklijn de concentraties van het gezochte element of de ge-
zochte verbinding vaststellen. Het is duidelijk, dat deze werkwijze alleen
gevolgd kan worden, als de helling van de ijklijn steeds gelijk blijft. We

1 Mej. W. Klazinga; analiste .A aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Biltstraat
172, Utrecht.

hebben, zoals hierboven is aangegeven, gevonden, dat dit bij de calcium-
bepaling met de AA-methode niet het geval is.

Dit probleem werd, zoals gebruikelijk is, opgelost door vóór en na de be-
paling in een monster de „absorbance" van enige standaardoplossingen tc
bepalen. Onder standaardoplossing wordt dan verstaan een oplossing van
een calciumverbinding van bepaalde concentratie, in dit geval een oplossing
van gedroogd analytisch zuiver calciumcarbonaat. Deze verbinding wordt
opgelost met juist voldoende zoutzuur 37% om alle koolzuur te verwijderen,
gevolgd door aanvullen met gedestilleerd of gedeïoniseerd water tot het
gewenste volume.

Daar de ijklijn bij hogere concentraties afwijkt van de rechte lijn voert men
de bepaling zo uit, dat men eerst globaal de „absorbance" van het monster
bepaalt. Met behulp van een vooraf gemaakte ijklijn zoekt men dan een
calciumconcentratie op, die overeenkomt met een enigszins hogere „absor-
bance" en een concentratie, die overeenkomt met een enigszins lagere „ab-
sorbance". Van standaardoplossingen met deze concentraties wordt ver-
volgens de „absorbance" bepaald. Als nu de concentrades van beide stan-
daardoplossingen maar dicht genoeg bij elkaar liggen, dan kan men in een
grafiek (ijklijn), die het verband tussen concentratie en „absorbance" aan-
geeft, de punten van beide standaardoplossingen met elkaar verbinden.
Deze rechte lijn moet gezien worden als een klein deel van een kromme lijn.
Met behulp van deze lijn kan men nu de concentratie van calcium in het
plasmamonster berekenen.

Op grond van de beschikbare literatuur kon verwacht worden, dat de ele-
menten kalium, natrium en fosfor de bepaling zouden storen.
Dit werd dezerzijds uitgebreid onderzocht aan waterige oplossingen van
calciumzouten. Hierbij bleek dat kalium niet stoorde, zelfs niet wanneer
22.5 mg% kalium in de vorm van het chloride werd toegevoegd.
Toevoeging van natrium (als chloride) bleek de bepaling wèl te storen,
de „absorbance" steeg nl. en wel in dier voege, dat wanneer de natrium-
concentratie in de verdunde oplossing hoger was dan 200 mg% de „ab-

sorbance" niet hoger werd en dus een plateau bereikte. In de vernevelde
oplossing komt deze concentratie overeen met 10 mg%.
Werd aan standaardoplossingen een fosfaat toegevoegd, bv. KH2PO4, dan
werd de bepaling eveneens gestoord. Hoe meer fosfaat werd toegevoegd
hoe kleiner de „absorbance" werd. Is de P-concentratie hoger dan ±
5 mg%, dan daalt de „absorbance" niet meer. Ook in dit geval bereikte
de storing een bepaald niveau.

Het bleek echter, dat deze storing opgeheven kon worden door de stan-
daardoplossingen (evenals bloedplasma) te verdunnen met een 1%-ige op-
lossing van het dinatriumzout van ethyleendiaminetetraäzijnzuur (EDTA-
Na, Complexon III). Dit effect van EDTA-Na is nog niet geheel duidelijk
maar mogelijk is hier sprake van een competitief mechanisme, in dien zin
dat het calcium zich preferent verbindt met het EDTA. Het gebruik van
dit natriumzout heeft nog een ander voordeel, nl. dat de natriumconcen-
tratie van de verdunde calciumoplossingen en het bloedplasma zo groot
wordt, dat het hierboven, onder natrium, genoemde plateau bereikt wordt.
De storing wordt dus niet opgeheven, maar bereikt een constante waarde.
Voorts is aangetoond dat het noodzakelijk is, dat bij de bepaling niet al-
leen de verdunde plasma\'s maar ook de standaardoplossingen en het water,
waarmee de „absorbance" op O wordt ingesteld 1% EDTA-Na bevatten.
Om het effect van natrium op de bepaling constant te maken voegde
Willis (1960) natriumchloride toe.

Opgemerkt moet nog worden, dat bij de verdunning van het plasma met
EDTA-Na soms een kleine hoeveelheid neerslag van eiwit ontstaat. Di:
wordt vóór de bepaling afgecentrifugeerd.

Van de andere elementen, die de bepaling zouden kunnen storen werd nog
magnesium onderzocht. Hierbij bleek, dat dit element in de concentraties,
waarin het in bloedplasma voorkomt niet stoort. Het effect van aluminium,
dat theoretisch mogelijk zou zijn, is niet onderzocht daar dit element in
bloedplasma slechts in zeer lage concentraties voorkomt. Het sulfaat-ion
bleek de bepaling wèl te storen. Verdunning met een 1%-ige oplossing van
EDTA-Na nam de storing echter weg. Ook hier is mogelijk sprake van een
competitief mechanisme, als hiervoor beschreven werd.

Orn een indruk te krijgen van de reproduceerbaarheid („precision") van
de methode werden toevoegingsproeven gedaan („recovery experiments").
Hiertoe werd aan 11 verschillende bloedplasmamonsters 1, 2, 3, 4 of 5
mg% Ca toegevoegd. In het totaal werden 33 bepalingen gedaan. Bereke-
ning leerde, dat de gemiddelde „recovery" 99.8% was met een standaard-
deviatie van ±: 2.3%, m.a.w. de reproduceerbaarheid is ruim voldoende
te noemen.

Een nadere indruk van de reproduceerbaarheid werd verkregen door van
de resultaten van 53 bepalingen, die in duplo werden uitgevoerd, de coëffi-
ciënt van variatie te berekenen. Deze bleek ca. 1% te zijn.

Hieruit volgt, dat de reproduceerbaarheid van apparaat en methode (hier-
onder beschreven) voor onze doeleinden voldoende is. De bepalingen wor-
den uitgevoerd door één analist.

Bij het uitwerken van een nieuwe bepalingsmethode is het noodzakelijk om
de resultaten van deze methode te vergelijken met die van een methode,
waarbij gebruik gemaakt wordt van geheel andere principes. Een derge-
lijke vergelijking geeft dan enige indruk van de betrouwbaarheid.
Wij vergeleken uitgebreid de AA-methode met een colorimetriscbe-com-
plexometrische werkwijze. Deze laatste methode is beschreven in het hand-
boek van Gorter en de Graaf (1956).

Als colorimeter werd gebruikt de „Vitatron Universeel Colorimeter"
(Meyvis en Go., Bergen op Zoom). Deze proeven werden zodanig uitge-
voerd, dat de medewerkers, die beide soorten bepalingen uitvoerden, niet
van eikaars resultaten op de hoogte waren. Vergeleken werden 48 plasma-
monsters, waarvan één een standaardpreparaat was¹). Hierin was de ge-
geven calciumconcentratie 10.2 ± 0.4 mg%, volgens de fabrikant bepaald
met een gemodificeerde methode naar Clark en Collip. Met de AA-
methode werd een concentratie van 10.2 mg% gevonden en met de colori-
metrisch-complexometrische methode een concentratie van 9.9 mg%.
Door berekening van de resultaten werd gevonden, dat gemiddeld de be-
schreven methode 0.01 mg% hogere waarden gaf dan de „Vitatron"-
methode²). De standaarddeviatie van de verschillen was ± 0.16 mg%.
Om vast te stellen of de verschillen toevallig waren, m.a.w. of er een syste-
matisch verschil bestond, werd de t-toets toegepast. Hierbij bleek dat het
verschil niet significant van O afwijkt (P > 0.50)³).

Bij een bezoek aan de Universiteit te Giessen (West-Duitsland) deelde Prof.
R. Herrmann (1963) mede, dat bij de bepaling van calcium, op welke
wijze dan ook, het noodzakelijk is om dadelijk na bet scheiden van het
plasma van de bloedcellen, het plasma te verdunnen tot de gewenste con-
centratie, uiteraard vooral als kleine hoeveelheden plasma gebruikt worden.
Bij het bewaren van plasma ontmengt dit en wel zodanig, dat de bovenste
lagen minder calcium bevatten dan de onderste lagen. Dit effect kan mo-
gelijk ontstaan, doordat de lipoproteïnen, waaraan weinig calcium gebonden
is, zich verzamelen in de toplaag. Slechts door zeer intensief te schudden
kan het plasmamonster weer gehomogeniseerd worden. Bij ons onderzoek
hebben we kunnen bevestigen, dat de genoemde stratificatie in het plasma-
monster voorkomt.

1 Standaardpreparaat „Labtrol"; Dade Reagents Inc. Miami, Florida; vertegen-
woordiger in Nederland N.V. Salm en Kipp, Amsterdam.

2 De dames E. M. M. v a n d e r H e i d e en A. C. L. G e e 1 s zijn wij erkentelijk
voor het uitvoeren van de colorimetrische-complexomctrische bepalingen.

3 De heer H. K. Nobels, analist A, zijn wij veel dank verschuldigd voor het
uitvoeren van een gedeelte van de statistische berekeningen.

Zo snel mogelijk na het afcentrifugeren van het bloed wordt het plasma
verdund (0.5 ml op 10 ml) met een 1%-ige oplossing van EDTA-Na. Het
neerslag wordt daarna verwijderd door centrifugeren. De heldere oplossing
kan direct gebruikt worden en is ten minste voldoende voor een bepaling
in drievoud. Voor de wijze van bepaling verwijzen we naar hetgeen is
medegedeeld onder a. en naar de gebruiksaanwijzing, die bij het apparaat
verstrekt wordt. In deze gebruiksaanwijzing zijn alle gewenste gegevens te
vinden over de druk en de stroomsnelheid van acetyleen en lucht, de ge-
gevens over de calciumlampen, de spleetbreedte, de meest geschikte golf-
lengte e.d.

De bestaande methodes voor de bepaling van calcium in bloedserum zijn
alle tot op zekere hoogte onbevredigend.

De veel gebruikte werkwijze naar Clark en Gollip (1925) is zeer ar-
beidsintensief en het duurt geruime tijd voor de resultaten bekend zijn.
Zoals nu onderkend wordt, kleven er aan deze methode bepaalde andere
bezwaren, nl. de co-precipitatie van magnesiumoxalaat en voorts het feit
dat eiwitten bij de titratie ook kaliumpermanganaat gebruiken. Dit laatste ii
dan ook de reden, dat de plasma-eiwitten voor de eigenlijke bepaling met
trichloorazijnzuur verwijderd worden. Hierdoor worden de uiteindelijke
waarden te hoog. Aan de andere kant is het mogelijk, dat er bij het wassen
van het neerslag van calciurnoxalaat, om het vrije oxalaat te verwijderen,
een kleine hoeveelheid hiervan oplost.

Door de eerste auteur is in zijn proefschrift (Hendriks, 1962) mede-
gedeeld, dat de „Vitatron-methode" lagere waarden geeft dan de methode
van Clark en Gollip, hetgeen een bevestiging is van het werk van
Munter (1958) en H a r p er (1959). Daar de hier beschreven methode
dezelfde uitkomsten geeft als de „Vitatron-methode" volgt er uit, dat de
Clark en Colli p-methode in onze handen enigszins hogere resultaten
geeft dan die met de hier beschreven methode worden verkregen.
Vlamfotometrisch kan het calciumgehalte van plasma eveneens bepaald
worden. Meestal is het echter nodig om het eiwit te verwijderen door neer
te slaan of door te verassen. Vooral de verassing is te tijdrovend voor prak-
tisch gebruik. Voorts is de vlamfotometrische methode gevoeliger voor sto-
rende invloeden dan de hier beschreven AA-methode.

Een beschrijving is gegeven van de calciumbepaling in bloedplasma met een vlam-
absorptiefotometrische methode.

Bij deze methode wordt het plasma, zo snel mogelijk na het scheiden van de bloed-
cellen, verdund met een 1%-ige oplossing van het natriumzout van ethyleendiamine-
tetraäzijnzuur ter voorkoming van de sulfaat- en fosfaatstoring. Door dit natriumzout
te gebruiken wordt de storing door natrium constant gemaakt. Dc resultaten van deze
methode, vergeleken met een colorimetrischc-complexometrische, zijn statistisch gelijk.
De nauwkeurigheid van de methode is meer dan voldoende. De resultaten van een
aantal toevocgingsproeven zijn goed te noemen.

A description is given of tfie flame absorption spectrophotometric method for the
determination of calcium in blood plasma.

Immediately after centrifuging of the blood the plasma is diluted with a 1 percent
solution of EDTA-Na to suppress the interference by phosphate and sulphate. By
using this sodium salt the interference of sodium is constant.

The results of the described method, compared with a colorimetric complexometric
method proved to be statistically identical. The precision of the method was very
good. The results of recovery-experiments showed that the method was very suitable.

Une description est donnée de la détermination dc la teneur en calcium dans le
plasma sanquin à l\'aide de l\'adaptomètre à abcorption en flamme.
Avec cette méthode on dilue le plasma sanguin, immédiatement après l\'élimination
des éléments cellulaires avec une solution de 1 % de sel de soude d\'éthylène-diamine-
tétra-acide acétique afin de prévenir l\'interférence des sulphates et des phosphates.
Par l\'emploi de ce sel sodique, l\'influence du sodium est rendue constante.
Les résultats de cette méthode, comparés à ceux obtenus à l\'aide de la méthode colo-
rimétrique-complexométrique, sont égaux selon les statistiques. L\'exactitude de cette
méthode est largement suffisante. Les résultats d\'un certain nombre d\'expériences
supplémentaires sont satisfaisants.

Es wird die Calciumbestimmung im Blutplasma mit einer flammenabsorptions-foto-
metrischen Methode beschrieben.

Bei dieser Methode wird das Plasma nach der Trennung von Blutzellen, so schnell
wie möglich, mit einer l%tigen Auflösung des Natriumsalzes von Aethylendiaminte-
tra-Essigsäure zur Verhütung der Sulphat- und Phosphatstorung, verdünnt.
Durch Benutzung dieses Natriumsalzes wird die Störung durch Natrium konstant.
Die Resultate dieser Methode verglichen mit der colorimetrischen-complexometrischen
sind statistisch gleich. De Genauigkeit der Methode ist mehr als genügend.
Die Resultate einer Anzahl zusätzlicher Proben sind zufriedenstellend,

Se da una descripciôn de la determinaciôn de calcio en el plasma de la sangrc con
un método fotométrico con absorpciôn de llama.

En este método se dilue el plasma, cuanto antes después dc la separaciôn de las
células de la sangre, con una solucion de 1% de la sal de sodio de âcido etileno
diaminotetra-acético para evitar la perturbaciôn de sulfato y fosfato. Usando este sal
de sodio se hace constante la perturbaciôn por sodio.

Los resultados de este método, comparados con estos de un método colorimétrico-
complexométrico, son estadisticamente iguales. La exactitud del método es mâs que
suficiente.

C 1 a r k, E, P, and C o 11 i p, J, B, : A study of the Tisdall method for the determina-
tion of blood serum calcium with a suggested modification, J. Biol. Chem., 63, 461,
(1925).

G o r t e r, E, en G r a a f, W, C, d e: Klinische Diagnostiek, 7e druk, Stenfert Kroese,
Leiden (1956).

H a r p e r, T. A.: A rapid micro-quantitative method for estimating serum calcium.
Nature, 183, 232, (1959).

Hendriks, H. J.: Enige biochemische aspecten van voedingstetanie. Proefschrift,
Utrecht (1962).

Hendriks, H. J.: Dc vlamabsorptiespectrofotometrie in dc veterinaire klinische
Chemie. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1528, (1964).

Hunter, G.: Calcium and magnesium content of normal human blood scrum.
Nature, 182, 263, (1958).

Willis, J. G.: Determination of calcium in blood serum by atomic absorption
spectroscopy. Nature, 186, 249, (1960).

W i 1 1 i s, J. G.: The determination of metals in blood serum by atomic absorption
spectroscopy. Speclrochimica Acta, 16, 259, (1960).

Uit dit artikel wordt het volgende uit de inleiding en dc samenvatting overgenomen.

„Het is alom bekend dat in Nederland, evenals trouwens in vele andere landen, de
kalfdata niet willekeurig over het gehele jaar zijn verspreid. Een aantal koeien kalft
reeds in het najaar, maar de meeste in het voorjaar. In de zomermaanden kalven
nagenoeg geen koeien.

De lactadetoestand oefent invloed uit op de samenstelling van de melk; een alge-
meen bekend feit, dat in alle leerboeken over zuivelbereiding is te vinden. Omdat
de kalfdata niet regelmatig over het jaar zijn verdeeld, blijft de invloed van de
lactatietoestand ook bestaan voor de gemengde melk, zoals ze door de zuivelfabrieken
wordt verwerkt. Voor de zuivelbereiding heeft dit vrij grote gevolgen. Verschillen
in de melk komen, tenzij er speciale maatregelen worden genomen, ook in de kwaliteit
van de produkten tot uiung; soms is dit zelfs moeilijk te vermijden.
Bepaalde verschillen in eigenschappen van de melk zijn reeds bekend, evenals de
maatregelen die kunnen worden genomen om hun nadelige invloed op de kwaliteit
van de produkten te niet te doen. Wij denken hierbij aan de kaasbereiding (strem-
men van de melk, standaardisatieproblemen), de condensbereiding (stabilisatiepro-
blemen) en de yoghurtbereiding (consistentieverschillen).

In dit artikel is een bepaalde invloed van de lactatietoestand van de koe beschreven
die pas kort geleden werd geconstateerd, nl. die op de groei van de aromabacteriën
in zuurscls en de hiermede samenhangende invloed op het aroma van boter.
Het is nl. gebleken dat de groei van de aromabactcrie, Betacoccus cremoris, in zuursels
sterk gedurende verschillende jaargetijden verschilt. Dit geldt niet voor de gewone
mclkzuurstreptococcen, Streptococcus lactis en Streptococcus cremoris, en voor de
andere aromabacterie Streptococcus diacetilactis. Een en ander heeft gevolgen voor
het aroma van de boter.

Het is zeer waarschijnlijk dat bovengenoemd verschil in groei van B. cremoris wordt
veroorzaakt door dc lactatietoestand; in „nieuwe" melk groeit B. cremoris veel
slechter dan in „oude" melk.

Met behulp van een zeer geringe mangaantoevoeging kunnen de verschillen in groei-
snelheid van B. cremoris worden opgeheven. Mangaan stimuleert zeer sterk de groei
van B. cremoris in voorjaarsmelk.

Het is zeer goed mogelijk dat verschillen in opneembaar mangaan de oorzaak zijn
van de verschillen in groeisnelheid van B. cremoris in zuursels".

Dr. Ir. Th. E. Galesloot en F. H ass ing: Invloed van de lactatietoestand
van de veestapel op de geaardheid van dc melk. Beïnvloeding van de groei van aroma-
bacteriën in zuursels en van het diacetylgehalte van boter.

A case of dyspnoe and emaciation in a he-goat
door H. C. KALSBEEK en H. H. L. SASSE¹)

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten van de
Rijksuniversiteit te Utrecht.

Op 2 juni 1964 werd aan onze kliniek aangeboden een ruim 9 jaar oude
gecastreerde bok met een door de practicus verstrekte anamnese van de
volgende inhoud:

„14 dagen geleden werd ik bij deze bok geroepen omdat het- dier het sinds enige
tijd nogal benauwd had. Verder vermagerde de padënt en at niet veel. Geen
temperatuursverhoging. Rechts waren de longen wèl, links niet te horen. Links
meende ik darmgeruisen te kunnen waarnemen.

Het dier werd door mij behandeld tegen dampigheid, hetgeen na een weck echter
nog zonder resultaat was. De bok had veel last van oprispingen en rook uit de
mond. De pens werkte slecht. De therapie bestond toen uit Sal. carol, fact, en een
drankje, „emphysan".

Op 1 juni was de patiënt volgens de eigenaar wel iets beter, maar de pendelende
ademhaling bleef. Mijn vermoeden is een hernia diaphragmatica".

De practicus verzocht ons deze bok op de kliniek te willen onderzoeken en
eventueel met behulp van een röntgenfoto de diagnose met meer zeker-
heid te willen stellen.

Bij onderzoek bleek de bok in een slechte voedingstfjestand te verkeren.
Overigens maakte hij echter geen zieke indruk.

De ademhalingsfrequentie was 58 (te hoog), pols 140 (tc fre-
quent) en de temperatuur 39.0 (normaal).
De s 1 ij m V 1 i e z e n waren te bleek.

De prescapulaire lymfklieren waren duidelijk vergroot, zowel
links als rechts, tei-wijl ook de overige subcutane lymfklieren vergroot
waren.

Het respiratie apparaat vertoonde de volgende afwijkingen: Dc
bok hoestte af en toe spontaan. Deze hoest was krachteloos. De ademhaling
was té abdominaal en te frequent. Neus- en nevenholten vertoonden geen
afwijkingen.
Auscultatie.

Bij auscultatie was links alleen in het dorso-caudale deel van het longveld
enig vesiculair ademen waar te nemen.

Rechts was in de dorsale helft van het longveld normaal vesiculair ade-
men hoorbaar, ter\\\\\'ijl in het ventrale deel een zacht tubair ademen viel
waar te nemen.

1 Drs. H. C. Kalsbeek en Drs. H. H. L. Sasse; wetenschappelijke ambtenaren aan
de Rijksuniversiteit te Utrecht: Biltstraat 172, Utrecht.

links: vrijwel bet gehele longveld gedempt, uitgezonderd dorso-caudaal.
rechts: hier was een horizontale dempingslijn vast te stellen.
De achtergrens van het longveld lag op de normale plaats. De percussie
bleek niet pijnlijk te zijn.
Circulatie apparaat.

Op de beide venae jugulares en venae abdominales was een duidelijk ver-
hoogde tensie waarneembaar. Er waren echter geen oedemen en er bestond
geen positieve venepols.

Auscultatie: op de normale plaats links waren geen hartetonen tc horen.
Ook op de normale plaats rechts waren géén bartgeluiden waarneembaar.
Dit was echter wel het geval een handbreedte achter het schouderblad, on-
geveer ter hoogte van de boeg. Hier was het hart zeer duidelijk hoorbaar,
terwijl ook de ictus cordis ter plaatse voelbaar was. Bijgeruisen werden niet
waargenomen.
Digestie apparaat.

Behalve wat te trage pensbewegingen werden geen afwijkingen waarge-
nomen. In de faeces werden geen trichostrongylus- of distomumeieren aan-
getroffen.

Onderzoek van de urine leverde geen bijzonderheden op, terwijl
het ureumgehalte van het bloed 55 mg% was.

Het morfologisch bloedonderzoek leverde het volgende beeld:
Hb 8,8 gr%; aantal leucocyten 11.000; waarvan: 24% polymorfkernige
leucocyten (jeugdv. 5, segm. 19); 75% lymfocyten; 1% eosinofielen.

Welke directe conclusies kan men nu uit dit onderzoek trekken?
Uit het feit dat de longpercussie links en rechts een demping gaf mogen wt;
concluderen dat er „iets" zit tussen de ribwand en de long, op de plaats
van de long óf in de long.

Op grond van het feit dat bij een pneumothorax er zeker geen sprake zai
zijn van een gedempte percussietoon meenden we deze mogelijkheid uit tc
kunnen sluiten.

Hiervóór pleiten de horizontale demping rechts en de venestuwing. Hierbij
past echter niet het niet pijnlijk zijn van de longpercussie en de kennelijke
verplaatsing van het hart naar rechts en naar achteren.

ad b. Pneumonie met volledige afsluiting van de bronchiën.
In de eerste plaats is het dier hier niet ziek genoeg voor. Verder kan men
ook hiermede noch de horizontale demping, noch de verplaatsing van het
hart, noch de venestuwing verklaren.

ad c. Op grond van de onder ad a en ad b genoemde bezwaren vervalt
ook deze mogelijkheid.

Het lage hemoglobinegehalte van de patiënt en de horizontale demping
zouden in deze richting kunnen wijzen. ,\\angezien de klachten echter al
± 1 maand bestonden, meenden we deze mogelijkheid uit te kunnen
sluiten.

Zo deze aanwezig zou zijn, dan is het wel een bijzonder uitgebreide eii
hevige, als men de uitgebreidheid van de demping in aanmerking neemt.
Immers de percussiegrens van de linker long levert geen horizontale dem-
pingslijn op, wat bij een eventueel ontstane hydrothorax te verwachten was.
De demping zou dan geheel voor rekening van de afwijkende inhoud van
het pericard komen. Bij een dergelijk uitgebreide aantasting van het peri-
card mag men zeker, ook al gezien de tijdsduur, naast venestuwing oedeem
verwachten. Dit is niet aanwezig. Verder wijst het witte bloedbeeld niet in
de richting van een ontsteking. Ook was dan een sneller verloop te ver-
wachten geweest.

Bij een theoretisch mogelijke tuberculeuze pericarditis zou de bok veel
zieker zijn geweest.

ad f. Bovendien konden we tuberculose uitsluiten op grond van cen nega-
tieve tuberculinatie.

Hiertegen pleitten verschillende waarnemingen. In de eerste plaats konden
ook bij herhaalde auscultatie van de longen geen darmgeruisen worden ge-
hoord. Verder was de percussietoon steeds gedempt en niet tympanisch,
zoals bij aanwezigheid van maag en/of darmen in de borstholte te ver-
wachten was.

De gedempte percussietoon zou te verklaren geweest zijn bij aanwezigheid
van de lever in de borstholte, maar hiertegen pleitte dat het hart juist links
niet meer te horen was, terwijl de lever toch rechts in de borstholte ver-
wacht mocht worden. Bovendien is het onaannemelijk dat het hart naar
caudaal gedrukt zou zijn door een vaste substantie die zich juist in craniale
richting verplaatst heeft.

ad i. Op grond van het gevonden bloedbeeld daalt de waarschijnlijkheid
van het aanwezig zijn van een abces, terwijl nooit een temperatuursverho-
ging werd gevonden, hetgeen dan toch wel te verwachten was geweest.

ad h. Over blijft dus de mogelijkheid leucose of een andere tumor.
Hiermede kunnen we alle gevonden afwijkingen in de borstholte verklaren,
vooral ook de verplaatsing van het hart naar rechts en caudaal.
Het tevens gezwollen zijn van vele subcutane lymfklieren deed ons in eerste
instantie denken aan leucose. Het bloedbeeld echter liet ons in dezen in de
steek.

Onze waarschijnlijkheidsdiagnose was derhalve een tumor links vóór in de
borstholte, mogelijk aleucemische leucose.

Om onze vermoedens nader te bevestigen werd besloten tot bet maken van
een röntgenfoto.

De patiënt werd aangeboden voor thorax-onderzoek met de anamnese: af-
wijkende longauscultatie zowel links als rechts.

Opname van het staande dier, dextro-sinistraad (afb. 2).
Bronchiaalboom (1) dorsaad verplaatst.

Ventrale deel thorax (2) geheel gevuld met gelijkmatige schaduwgevende
massa; dorsaal van vena cava (3) geleidelijke afname van schaduwgeven-
de massa; in dorsale deel van thorax mooi luchthoudend longweefsel.
Diafragma (6). Geen duidelijke hartschaduw.

Geen tekening van intestinae in schaduwgevende massa waarneembaar.
Een scherp horizontaal vochtniveau ontbreekt.

Onder de scapula (4) en hier caudaal van een grote ronde schaduw, die
juist de wervelkolom bij (5) raakt.

In deze massa is de trachea (7) duidelijk waar te nemen, waardoor een
dorsale verplaatsing van hart als verklaring voor deze schaduw is uit te
sluiten. In deze massa is de hartomtrek echter niet waarneembaar.

Drs. C. C. van de Watering; hoofd van dc afdeling Röntgenologie van de
Khniek Veterinaire Heelkunde aan de Faculteit der Diergeneeskunde; Biltstraat
172, Utrecht.

In het ventrale thoraxdeel craniaad opklimmend langs het pericard mul-
tipele tumoren, die nauw aaneensluiten en/of elkaar overlappen, waarbij
de mediastinale lymfklieren en die van de trachea bifurcade waarschijnlijk
betrokken zijn.

De röntgenoloog bevestigde dus hiermee onze waarschijnlijkheidsdiagnose.
De meest voor de hand liggende ingreep om iets naders over de aard van
de tumor te weten te komen, was natuurlijk een lymfklierbiopsie. Aange-
zien de prognose voor de bok echter hoe dan ook infaust was, leek het ons
onnodig het dier nog aan verdere ingrepen te onderwerpen en dus werd
in overleg met de eigenaar besloten de bok pijnloos te doden en bij sectie
de uiteindelijke diagnose te laten stellen.

In de borstholte bevindt zich een vrij grote hoeveelheid helder gele, wat
stroperige vloeistof. De borstholte wordt voor een groot deel ingenomen
door een onregelmatige, knobbelige, witgele tumorachtige massa (maximale

1 Dr. W. Misdorp; medewerker .Antoni van Leeuwenhoekhuis te Amsterdam, belast
met de studie van de diertumoren.

afmetingen 40 x 20 x 15 cm). Het grootste deel van deze massa bevindt
zich in het ventrale mediastinum. Op doorsnede is het tumorweefsel deels
spekkig, deels week-necrotisch. Vooral in het voorste mediastinum is de
tumor vergroeid met de pariëtale pleura.

Aan de randen van de longen zitten paddestoelvormige, maximaal 4 cm
grote, spekkig witgele tumoren. De longen zijn oedemateus en plaatselijk
atelectatisch.

De linker en rechter prescapulaire lymfklier zijn beide sterk vergroot
(8 x 4 X 4 cm). Op doorsnede bleken beide lymfklieren spekkig grijs weef-
sel met plaatselijke bloedingen te bevatten. De rechter popliteuze lymfklier
is iets vergroot en spekkig.

De massa in het voorste mediastinum en de tumortjes aan de longrand ver-
tonen hetzelfde beeld: infiltrerende, zeer celrijke tumor, doorsneden door
stromaschotten van verschillende dikte. De tumorcellen zijn klein, uniform,
hebben een naar verhouding grote, chromatinerijke ronde kern en weinig
cytoplasma; zij gelijken op lymfocieten.

De prescapulaire lymfklieren bestaan overwegend uit zeer celrijke ge-
bieden als in de mediastinale tumor. Plaatselijk zijn uitgebreide bloedingen
aanwezig. Op enkele plaatsen is de lymfklierstructuur nog te herkennen.
Een der mesenteriale lymfklieren vertoont kleinere tumorveldjes.
In de milt en de nier worden geen afwijkingen waargenomen.
De longen zijn oedemateus en hyperemisch.

Grote mediastinale tumor van het type lymfosarcoom, eventueel van thy-
mus of mediastinale lymfklieren: in dc beide prescapulaire lymfklieren en
één der mediastinale lymfklieren eveneens lymfosarcoomhaarden.
De mogelijkheid is niet uitgesloten, dat dit metastasen zijn vanuit de me-
diastinale tumor, maar zeker is dit niet.

.Auteurs beschrijven een geval van een tumor (waarschijnlijk lymfosarcoom, mo-
gelijk uitgaande van thymus of mediastinale lymfklieren) bij een bok.
Het dier vertoonde dyspnoe en vermagering, terwijl bij auscultatie lokaal te weinig
longgeruisen waarneembaar waren. Het hart was links en rechts op de normale
plaats niet te horen, maar wel rechts, een handbreedte achter het schouderblad ter
hoogte van de boeg.

Röntgenologisch onderzoek bevestigde de waarschijnlijkheidsdiagnose: tumor in de
borstholte.

Report on a case of tumour (probably lymphosarcoma, possibly originating from the
thymus or mediastinal lymph nodes) in a billy-goat.

The animal showed dyspnoea and emaciation and too few pulmonary sounds were
perceptible on local auscultation. The heart could not be heard at the normal site
on the right and left sides, whereas it was audible on the right side a hand\'s breadth
behind the scapula on the level of the shoulder joint.
The differential diagnosis is discussed.

The tentative diagnosis of tumour in the thoracic cavity was verified by X-ray.
Euthanasia was followed by an investigation into the nature of the tumour

Les auteurs décrivent un cas d\'un tumeur (probablement un lymphosarcome, ori-
ginaire peut-être du thymus ou des ganglions lymphatiques médiastinaux) chez un
bouc.

L\'animal manifestait une dyspnée et un amaigrissement, tandis que l\'auscultation
révéla un affaiblissement des murmures respiratoires locaux. A droite et à gauche,
à l\'endroit normal, le coeur ne pouvait être entendu, mais on l\'entendit à droite,
la largeur d\'une main derrière l\'omoplate, près du poitrail.
Le diagnostic différentiel est discuté.

L\'examen aux Rayons X affirma le diagnostic présumé: une tumeur dans la cage
thoracique,

•Autoren beschreiben einen Tumorfall bei einem Bock (wahrscheinlich Lymphosar-
kom) vielleicht vom Tymus oder von mediastinalen Lymphdrüsen ausgehend.
Patient litt an Dyspnoe und Abmagerung, während bei Auskultation lokal zu wenig
Lunggengeräusche wahrnehmbar waren.

Herzgeräusche an normaler Stelle, sowohl rechts wie links waren nicht hörbar, wohl
rechts eine Handbreite hinter dem Schulterblatt in Höhe des Schultergelenkcs.
Die Röntgenuntersuchung bestätigte die Wahrscheinlichkeitsdiagnose: Tumor in der
Brusthöhle.

Nach Euthanasie wurde eine Untersuchung nach der Art des Tumors angestellt.
RESUMEN.

Los autores describen un caso de un tumor (probabilmentc un limfosarcoma, posi-
blernente procedente del timo o de las limfoglândulas mcdiastinales) en un cabrôn.
El animal dcmostraba dispnoea y enmagrecimiento, mientras en auscultaciön se
notaban localmente demasiado pocos zurridos pulmonarcs. No sc oia el corazon en
el sitio normal ni a la izquierda ni a la derecha, pero si a la dcrceha una palma
detras del omoplato a la altura de la articulacion del hiimero.
Se entra cn la diagnosis diferencial.

Examen con rayos X afirmaba la diagonis de probabilidad : tumor en la cavidad
torâcica.

Op 4 september 1964 werd de 5 maanden oude golden Retriever pup
„Dusty" geënt tegen rabies met bet L.E.P.-vaccin van bet Centraal Dier-
geneeskundig Instituut afd. Rotterdam.

Daags tevoren bad de eigenaar de bond voor het eerst meegenomen naar
een jachtterrein, gelegen op een vliegveld in het Zuiden van ons land. Ter
aansporing van de pup werd een volwassen, goed jagende rasgenoot mee-
genomen. Tevens werd de bond gedwongen te zwemmen, daar de hond
niet spontaan te water ging.

Voordien speelde de hond regelmatig met een „dummy" om het appor-
teren te leren, waarbij zijn felle wijze van aanpak een punt van tevreden-
heid voor de eigenaar vormde.

De hond werd op de leeftijd van 3 maanden geënt met Candur S.H.L.-
vaccin van de Bebringwerke.

18 september merkte de eigenaresse op, dat de hond zeer lichtgevoelig was.
Bovendien vond zij, dat de ogen zo vreemd „bloedhondachtig" stonden.
Bij onderzoek bleek dat de bovenoogleden iets afhingen en dat de onder-
oogleden iets verslapt waren, zodat de rode conjunctivae duidelijker zicht-
baar werden, dan normaal het geval was.

Het onderzoek bevestigde tevens de lichtschuwheid voor invallend zonlicht.
Verder vertoonden de ogen geen afwijkingen. Een behandeling met ultra-
cortenol oogdruppels werd als onderdeel van de afwachtende therapie in-
gesteld.

Op 19 september des morgens meldde de eigenare.sse, dat de hond zieker
werd. \'s Nachts had de hond overgegeven en was duidelijk suffer ge-
worden. Bij onderzoek bleek de temperatuur 38.8° C te zijn en ook pols-
en ademhalingsfreCjuenties waren normaal.

De voornaamste afwijkingen waren rondom de snint van de hond waar-
neembaar. De voorsnuit was gezwollen en het dier trachtte hiermee steeds
over de grond te wrijven. De ogen vertoonden hetzelfde beeld als de vorige
dag werd waargenomen, met dien verstande echter, dat de sensibiliteit van
de cornea verminderd leek. Bij het onderzoek van de mondholte viel het
op, dat de weerstand van de kaken bij het openen niet groot was.
De mogelijkheid van urticaria werd overwogen, hoewel hier tegen pleitte
dat het beeld zich zo langzaam ontwikkeld bad.

19 september werd \'s middags nogmaals een onderzoek van de hond inge-
steld. Het beeld was inmiddels veel duidelijker geworden.

De onderkaak was verlamd en de tong hing ver en slap uit de mond, was
droog en vertoonde een blauwachtige verkleuring.

Het speeksel liep continu in kleine hoeveelheden uit de mond, de hond was
niet meer in staat te eten of te drinken. De bond was nerveus en maakte

1 Mevrouw A. C. W. Vervoom-Malinosky Blom; praktizerend dierenarts tc \'s-Gra-
venhage; Roelofstraat 54.

voortdurend happende bewegingen, terwijl de normaal krachtige zware blaf,
nu veranderd was in een hoogpiepend geluid.

De diagnose stond na dit bezoek vast: beiderzijdse paralysis van alle drie
de takken van de N. trigeminus, n.1. N. ophthalmicus, N. maxillaris en de
N. mandibularis.

De oorzaak werd gezocht in de jachtoefeningen waaraan de hond de laat-
ste tijd werd onderworpen.

De kneuzing van de N. trigeminus werd waarschijnlijk veroorzaakt door
het te ver openen van de kaken door deze zeer felle pup.
Een moeilijkheid vormde uiteraard de rabies-enting die 14 dagen voor het
optreden van de eerste symptomen had plaatsgevonden. Tégen rabies pleit-
te, mijns inziens echter, het normale gedragspatroon van de hond, wanneer
hij even werd afgeleid van de mechanische moeilijkheden.
De eigenaresse stelde de rabies-enting voor dit ziektebeeld verantwoordelijk,
daarbij wijzende op de „vele" soortgelijke gevallen na de massale rabies-
enting in het najaar van 1962, welke echter aan mij niet bekend waren.

De behandeling geschiedde met aneurine pro-injectionem en per os. Voed-
sel werd achter op de tong gelegd, waarna de hond dit zelf kon doorslikken.
De tweede dag al stak de hond zelf de kop omhoog tijdens het voeren, om
makkelijker te kunnen slikken. Drinken werd op dezelfde wijze, maar niet
overvloedig, toegediend, teneinde de hond min of meer tot bewegings-
therapie te dwingen.

De gunstige prognose werd bewaarheid, want op 23 september kon de hond
weer blaffen en op 24 september was er weer geringe beweging van de tong
mogelijk: de hond likte zijn lippen weer af en probeerde zich te bijten.
De mond kon nog niet gesloten worden.

Op 28 september was zelfstandig eten en drinken weer mogelijk. Het voed-
sel werd uiteraard nog in gemakkelijk opneembare vorm toegediend.
Het duurde nog enige dagen voor de onderkaak normale weerstand bood
bij het openen van de mond.

Bijgaande foto\'s tonen duidelijk de driehoekige oogspleet, door het afhangen
van het boven ooglid.

De lengteplooien in de tong tonen de volkomen passiviteit van dit orgaan.
Tevens ziet U, dat de habitus van de hond overigens monter is, gezien de
„gespitste" oren.

De symptomen, die mij in hun ontwikkelingsfase aan urticaria deden den-
ken zijn waarschijnlijk evenals de aanvankelijke lichtgevoeligheid, te wijten
aan overprikkeling van de sympathische vezelen als inleiding van de later
optredende verlamming.

Het klinische beeld, de diagnose en de succesvolle behandeling van trigeminus-
paralyse bij cen Golden Retriever worden beschreven.

The clinical picture, the diagnosis and the succcssful treatment of trigeminal paralysis
in a Golden Retriever are described.

Dat de natuur ook wel eens vergissingen maakt hebben we gemerkt in het
hertenkamp te Moerdijk.

Een vijf-jarige hinde (Damhert) wierp in augustus 1963 een dood lam.
In het zelfde najaar werden door de verzorger bij haar geen bronstverschijn-
selen waargenomen. Ze werd echter in de maand maart 1964 pas gedekt
en zou volgens de regels dus in de herfst van hetzelfde jaar moeten werpen.
Op 16 oktober 1964 vertoonde deze hinde echter zeer sterke bronstverschijn-
selen en liet zich herhaaldelijk dekken, terwijl de bok, zoals gebruikelijk,
zijn gehele aandacht aan dit vrouwtje wijdde en anderen wegjoeg.
Op 18 oktober 1964, dus twee dagen later, wierp deze hinde echter een
voldragen, maar dood hertje.

De bok bleef ook toen nog steeds in haar buurt als in een normale bronst-
periode. Een herte-bok blijft gedurende enkele dagen al zijn liefde aan één
hinde geven en trekt zich dan van andere, eventueel bronstige, herten in de
roedel niets aan. De normale bronstperiode is theoretisch van oktober tor,
januari, maar de meeste dekkingen in een hertenpark vinden plaats van be-
gin oktober tot half november.

Een hoogdrachtige hinde kwam twee dagen vóór de partus (18 oktober) in bronst en
liet zich dekken.

highly pregnant doe, falling in heat two days before parturition, was served.
A very uncommon occurrence in mammals.

L u k a s e V, I. I., R o t o v, V. I., en R o z n j a t o w k a j a, O. I.:
Der Nachweis von Mycobacterium johnei (Paratuberkulose) im Bullensperma.
Veterinarija. Moskva. 39, 28 (1962). Landwirtschaftl. Zbl. Abt. IV. Veterinär-
medizin. 8, 1426, (1963).

Uit het bovenstaande blijkt, dat dit referaat niet is gemaakt van de oorspronkelijke
Russische publikatie doch via een Duitse samenvatting.

Het onderkennen van paratuberculose bij een stier van een K.I.-station vormde
aanleiding voor de schrijvers, werkzaam aan een Zootechnisch en Diergeneeskundig
Instituut in Charkow, om ook de andere stieren aan een onderzoek te onderwerpen.
Bijzondere aandacht werd besteed aan eventuele uitscheiding van paratuberkel-
bacteriën met het sperma. Van de totaal op het station aanwezige 96 stieren
reageerden 8 positief en 12 dubieus op aviaire tuberculiné.

Zowel van deze reagerende dieren, als van de andere werden spermamonsters op
de aanwezigheid van verwekkers van paratuberculose onderzocht. Aan de monsters
sperma werd zwavelzuur toegevoegd en deze werden daarna óf gecentifugecrd óf
geschud tot er schuimvorming optrad.

Van de gecentrifugeerde monsters werd het sediment onderzocht, van de andere
werden uitstrijkjes van het schuim gemaakt.

Ten einde de paratuberkelbacteriën te onderscheiden van zuurvaste saprofyten werd
dc kleuring volgens Ziehl-Neelsen met aansluitend de tegenkleuring met 1% kalium-
pennanganaat oplossing en aanzuren met zoutzuur volgens Grogorow en mede-
werkers gebezigd. De paratuberkelbacteriën kleuren zich dan rood en de saprofyten
geel.

Bij twee van de positief op aviaire tubcrculine reagerende stieren waren para-
tuberkelbacteriën in het sperma aan te tonen. Bij dezelfde stieren waren deze ook
in darm-afstrijkprcparaten aanwezig. Van 10 dubieus op aviaire tubcrculine rea-
gerende stieren, verliep bij 7 in het sperma en bij 4 in de darm het onderzoek
positief.

Na het slachten werden de testikels onderzocht. Ook dit onderzoek gebeurde slechts
bacterioscopisch en niet cultureel. Verscheidene malen gelukte het om de para-
tuberkelbacteriën ook in de testikels aan te tonen. Bij gezonde stieren en bij dieren
van andere K.I.-stations verdiep het onderzoek negatief.

(In voorkomende gevallen kan dit onderzoek ook voor de stieren op K.I.-stations
in Nederland van belang worden geacht. Wc beschikken hier over de mogelijkheid
om het allergisch onderzoek met johnine te verrichten, voorts kan de complements-
bindingsreactie worden gebezigd voor het onderzoek van het serum, terwijl van het
sperma culturen kunnen worden aangelegd op de voedingsbodem volgens S m i t h,
zoals die gewijzigd is door Stuart. Ref.).

Zuffa, A.: Immunisierung gegen Aujeszkysche Krankheit, Zbl. Bakt. I Orig., 192,
280, (1964).

De ziekte van Aujeszky veroorzaakt bij varkens de grootste verliezen bij de biggen,
terwijl oudere dieren op de infectie met matige of inapparente ziekte reageren.
De verliezen werden veroorzaakt door aborteren, door het werpen van dode en levens-
zwakke jongen, door het sterven van biggen door gebrek aan melk van de zeug, of
door het drinken van besmette moedermelk.

Zuffa entte zeugen in verschillende stadia van de graviditeit met een virusvaccin
dat verkregen was door passage op kippe-embryocellen. Door bloedonderzoek van
de biggen, onmiddellijk bij de geboorte, bleek dat via placenta, zomin virus als anti-

lichamen werden overgedragen. Door opname van colostrum, dat gewoonlijk meer
antilichamen bevatte dan het bloed van dc zeugen, steeg de lichaamstiter van het
bloed van de biggen binnen 24 uur tot dezelfde hoogte als die van de zeugen. Deze
titer daalde in de loop van 13 ä 14 weken tot onmeetbaar.

Door het enten van de zeugen wordt bij de biggen de mogelijkheid van orale
infectie door opname van besmette melk en het sterven tengevolge van honger
door agalactie tegengegaan.

H u c k, R. A. and Aston, F. W.: The „Carrier" Sow in Swine Fever, Vet. Rec.
76, 115! (1964).

Twaalf met kristalvioletvaccin tegen varkenspest geïmmuniseerde zeugen werden
gedekt en 13 tot 25 dagen daarna besmet met varkenspest door injectie van virulent
virus. In geen enkel geval deed zich klinische varkenspest voor.
Van de 12 zeugen werden 6 niet drachtig na één dekking; deze worden verder
niet in de beschouwingen betrokken. Van de zes zeugen die wel drachtig werden,
waren er drie, die ± 30 dagen na de immunisatie werden besmet. Deze drie wierpen
uitsluitend normale biggen.

De andere drie, die alle geïnfecteerd werden 104 dagen na immunisatie, dus bij
reeds verminderde of verminderende immuniteit, gaven na een gemiddeld enkele
dagen langere draagtijd naast normale biggen ook afwijkende (doodgeboren en
gemummificeerde).

Vier gezonde proefbiggen werden geïnoculeerd met materiaal, afkomstig van de
gemummificeerde en doodgeboren biggen van deze drie zeugen. Twee van deze
vier biggen vertoonden geen ziekteverschijnselen na de proef-infectic; controle-
besmetting met varkenspestvirus na 4-5 weken veroorzaakte de dood van beide biggen
na 10 dagen. De twee andere proefbiggen gingen na de proef-infectie verschijnselen
van varkenspest vertonen en de sectie bevestigde dit beeld.

Virus kon alleen terugverkregen worden uit drie proefbiggen, die langs intraveneuze
weg waren geïnfecteerd.

Van de zeugen werd 56 dagen na de infectie een enkel bloedmonster genomen.
Hierin kon geen virus worden aangetoond.

Na een epizoötie van varkenspest op een fokbedrijf, waar vrij geregeld met kristal-
violetvaccin werd geënt, bleken drie zeugen, die tijdens de uitbraak in het begin
van de drachtigheid verkeerden, na een normale drachtigheidsduur afwijkende
biggen te werpen (biggen met subcutaan oedeem, bibberbiggen) die alle na enkele
dagen stierven. Na de geboorte van deze biggen trad op het inmiddels al 70 dagen
ziektevrije bedrijf een hernieuwde infectiegolf van varkenspest op. Varkenspestvirus
kon worden aangetoond in biggen van één dezer drie zeugen.

Intra-uteriene infectie van biggen schijnt alleen mogelijk te zijn wanneer de immuni-
teit van het moederdier aan het afnemen is.

De auteurs zoeken verband tussen de aangeboren afwijkingen bij biggen na infectie
met varkenspestvirus van de moedcrdieren en aangeboren afwijkin,gen bij kinderen
waarvan de moeders in een vroeg zwangerschaps-stadium een infectie met rubella
(rode hond) hebben doorstaan.

Berencsi, G. und S z a b o, J.: Ueber ein spezielles Problem der Epidemiologie
der Tuberculose. Zbl. Bakt. I Orig., 192, 477, (1964).

In Hongarije schijnen op de boerenbedrijven vrij veel oude personen te zijn, die
\'geregeld hoesten en expectoreren. Zij deponeren het sputum in een bakje met as,
zand of zaagsel, en daar de kippen vrij rond lopen „brauchte der Spuckkasten nicht

regelmässig ausgeleert zu werden, da er von den Geflügeln (sie.!!) systematisch
ausgefressen wurde."

Schrijvers vroegen zich af of kippen op deze wijze passief humane tuberculose
zouden kunnen verspreiden.

Op grond van hun experimenten constateren zij, dat de humane tuberkelbacterie in
het maagdarmkanaal van kippen bijna alle vernietigd worden, terwijl de overige
betrekkelijk snel passeren. Zij vermoeden dat de hogere lichaamstemperatuur, en
de werking van het maagsap, hier een rol spelen. Zij zien een tegenstelling met
M. avium, die wel in grote hoeveelheden wordt uitgescheiden (maar vermelden
niet dat deze grote hoeveelheden afkomstig zijn uit darmulcera, uit de lever via de
gal enz. en dus pas distaal van de kliermaag aan de darminhoud worden toege-
voegd (Ref.))

INVLOED V.AN HET VADERDIER OP TOOMGROOTTE BIJ MUIZEN.
F i n n, C. A.: Influence of the male on litter size in mice.
ƒ. Reprod. Fertil. 1 107, (1964).

De toomgrootte van de zoogdieren, die per worp vele dieren ter wereld brengen,
is aan vrij grote variaties onderhevig. Dit kan bij bepaalde dieren die van grote
economische betekenis zijn, zoals het varken, van veel belang zijn. Alle tc kleine
tomen immers zijn voor de betreffende fokkers een verliespost.

Over de rol die het vaderdier hierbij op de toomgrootte heeft, is tot nu toe nog
maar weinig onderzoek verricht.

Uiteraard is het eindresultaat afhankelijk van een aantal factoren, zoals het aantal
eicellen dat geovuleerd wordt, het aantal eicellen dat bevrucht wordt, of dat bij de
inplantatie of op een later tijdstip door embryonale sterfte verliezen optreden. Het
is duidelijk, dat van al deze factoren, alleen de eerste, n.l. het aantal bij de ovulatie
vrijgekomen eicellen een uitsluitend moederlijke factor is (misschien al of niet
beïnvloed door de vader ervan) terwijl bij alle andere factoren mede een invloed
van het bevruchtende mannetje aanwezig kan zijn.

De auteur heeft nu gedurende het hele leven van een aantal mannelijke muizen
de door hen verwekte tomen gevolgd en tevens nagegaan of bij verwijdering van
één testis dit enig effect had op de voortplantingspotentie van de dieren, speciaal
bij het ouder worden. Daarvoor werd ieder mannetje om de 5 maanden met een
nieuw jong wijfje gepaard, (dit om een leeftijdseffect bij het wijfje uit te schakelen)
tot aan de dood van het mannetje toe.

In totaal werden 3 groepen van mannetjes onderzocht, nl.: a. een groep van 9
normale mannetjes, b. een groep van 8 unilateraal gecastreerde mannetjes, beide
groepen van gelijke leeftijd en c. een groep van 7 normale mannetjes, die 9 maanden
jonger waren dan a. en b. De variatie in toomgrootte bij de wijfjes werd over alle
groepen gespreid door „at random" vast te stellen bij welke groep mannetjes zij
zouden behoren.

De resultaten van deze proeven waren zodanig dat er geen verschil gevonden werd
tussen de groep normale dieren en de groep eenzijdig gecastreerde mannetjes wat
de toomgrootte betreft bij de door hen bevruchte wijfjes, noch wat de periode betreft
dat zij fertiel bleven.

Wel bleken er significante verschillen te bestaan tussen de opeenvolgende groepen
wijfjesmuizen, die voor de proef gebruikt werden. De auteur veronderstelt echter
dat hierbij sprake kan zijn van een seizoensinvloed, speciaal wat het licht betreft.
Tevens bleek dat er significante verschillen bestonden in toomgrootte, verwekt door
de individuele mannetjes, m.a.w. dat er een duidelijke invloed bestond van het
vaderdier op de toomgrootte van het door hem bevruchte wijfje.
Geen effect werd gevonden tussen de toomgrootte en de leeftijd van het mannetje.

Er vond noch cen regressie plaats in toomgrootte gedurende het ouder worden, noch
werden er verschillen gevonden met de 9 maanden jongere groep mannetjes.
Gedurende de laatste levensweken (gem. 11 weken van de in totaal 98 weken dat
zij leefden) kwamen de mannetjes niet meer tot voortplanting. Volgens de auteur
werd dit veroorzaakt door fysieke ongeschiktheid, aangezien de Spermiogenese nog
normaal bleek te zijn bij histologisch onderzoek na de natuurlijke dood van het
mannetje.

Chapman, H. W.: Oesophageal fistulation and cannulation in sheep and catde.
Austr. vet. J. 40, 150 (1964).

Een gewijzigde techniek van Hamilton wordt gedetailleerd beschreven zoals
deze werd toegepast in 60 operaties, verricht bij schapen en runderen. Ongeveer
1|3 van de dieren succombeerde door postoperatieve complicaties. (De met succes
geopereerde dieren worden gebruikt in beweidingsexperimenten waarbij voedsel-
opname en selectief grazen wordt bestudeerd, Ref.)

K i r k w O O d, A.: Longevity of the mites Dermanyssus gallinae and Liponyssus
sylviarum. Exp. Parasitol., 14, 358, (1963).

Vooral om te weten wanneer een leegstaand kippenhok mijten-vrij is, is het van
belang de levensduur, eigenlijk het uithoudingsvermogen zonder voedselopname,
van Dermanyssus en Liponyssus, resp. de rode en de noordse vogclmijt, te kennen.
Om Dermanyssus gemakkelijk te vinden werd op ingenieuze wijze in de zitstokken
een val gemaakt. Hierin werden zij terug gevonden en geteld. Het tellen van
Liponyssus gaat veel moeilijker, daar deze mijten in tegenstelling tot Dermanyssus
na het bloedzuigen de gastheren niet regelmatig verlaten.

Laboratoriumproeven en proeven met genoemde zitstokken wezen uit, dat Derma-
nyssus 34 weken zonder voedselopname in leven kan blijven en Liponyssus 3 ä 4
weken.

Riek R. F.: Treatment of bovine Babesiosis with a diamidine compound.
Austr. vet. J. 40, 261. (1964).

Babesiosis bij runderen wordt in Australië veroorzaakt door B. argentina of B.
bigemina. Bij de meeste uitbraken is B. argentina in hct spel. Quinoronium sulfaat
en quinolylureum derivaten geven uitstekende resultaten bij B. bigemina, maar zijn
minder effectief tegen B. argentina. Bovendien geven ze bij een aantal dieren on-
gewenste nevenreacties. De flavine derivaten zijn met succes gebruikt tegen B.
argentina, maar ze moeten intraveneus worden aangewend, anders treedt ernstige
weefselnecrose op.

Het diamidine derivaat: 3,3\' diamidino-Carbanilide di- isethionaat werd subcutaan
aangewend als een 50% waterige oplossing in een dosering van 0,5 ml en 1,0 ml
per 100 Ib lichaamsgewicht, overeenkomend met 5 mg en 10 mg actieve stof per
kg. lichaamsgewicht.

207 jonge runderen, waarvan ongeveer de helft was gespleneetomiseerd, werden
langs natuurlijke of kunstmatige weg geïnfecteerd.

Bij één groep werd de behandeling begonnen nadat één dier aan babesiosis was
gestorven, andere groepen werden behandeld nadat temperatuursverhoging optrad
of nadat parasieten in het bloed werden gevonden. Na één of 2 injecties diamidine
daalde de temperatuur en verdwenen de parasieten uit het bloed. 13 dieren stierven
als gevolg van cerebrale infectie. Hiervan behoorden 12 tot de gesplenectomiseerde
groepen, geïnfecteerd met B. argentina.

Een dosis van 0,5 ml/100 Ib lichaamsgewicht was zeer effectief tegen B. bigemina.
Infecties met B. argentina werden behandeld met 1 ml/100 Ib lichaamsgewicht.
Ongunstige nevenverschijnselen werden niet waargenomen.

De Witt, W. B. and Weinstein, P. P.: Elimination of intestinal helminths
of mice bij feeding purified diets. ƒ. Parasitol., 50, 424, (1964).
Muizen op een semisynthetisch dieet zonder ruwvezel of gevoed met zoete ondermelk
poeder verloren hun infecde met de nematoden Aspiculuris en Syphacia en de lint-
worm Hymenole pis nana. Dc ver voor in de dunne darm voorkomende nematoden
(Nematospiroides dubius) werden niet alle verwijderd. De motiliteit van de darm was
sterk verminderd en werd weer normaal na toevoeging van 20% poedercellulose
aan het dieet. Het anthelmintisch effect werd evenwel door deze toevoeging voor
een deel teniet gedaan.

Bomer, H.: Die Behandlung der Acetonaemie mit Propylenglykol.
Prakt. Tierarzt 45, 47 (1964).

Vanuit de praktijk worden patiënten lijdende aan acetonemic en de therapie ervan,
speciaal die met propyleenglycol beschreven. De verhoging van de blocdsuikerspiegel
schijnt het centrale therapeutische probleem tc zijn volgens de auteur. Zodra deze
genormaliseerd is, is de eedust teruggekeerd en kan de eigenlijke acetonemie
eenvoudig met dieetmaatregelen worden genezen.

Als succesvolle therapie beveelt de schrijver, met een ervaring van ruim 200 patiënten,
het volgende aan:

1. een A.D.E.-vitamine injectie. Deze vergroot de kans op herstel, waarschijnlijk
door de eetlust opwekkende eigenschappen;

2. oraal 250 ml en aansluitend 3 - 8 dagen lang 3 x daags 80 ml van een mengsel
propyleenglycol (1,2 dihydroxypropan) 90 vol% en acid. hydrochloric. 10 vol.%.
De propyleenglycol als glucoplastische factor en zoutzuur als voonnagen stimu-
lans.

Dc propyleenglycol doet de symptomen verdwijnen, het eiwitrijke dieet bestrijdt de

schrijver bij een eiwitrijk dieet niet. Zelfs zou een eiwitrijk rantsoen profylactisch

M a 1 c o 1 m E. M i 1 1 e r, D. V. M., M. S., Ph. D. George C. C h r i s t e n s e n,
D. V. M., M. S., Ph. D., Howard Evans, Ph. D.

fiv. B. Saunders Company, Philadelphia, London, 1964, 941 pag.. Prijs S, 7-O-Od)
De in 1960 overleden Miller heeft, na vijftien jaren aan het manuscript van
zijn boek gewerkt te hebben, het verschijnen niet meer mee mogen maken; zijn
medewerkers Christensen en Evans completeerden het manuscript en sloten
het af.

In 90 rijk geïllustreerde pagina\'s bespreekt hoofdstuk 1 het skelet. De figuren zijn
pentekeningen; bij de afbeeldingen van afzonderlijke schedelbeenderen geeft dat,
mede door de vrij kleine schaal, aanleiding tot onduidelijkheden. De kraniometrische
principes zijn wel even aangeduid met aanhaling van Stockard\'s werk, wij
missen evenwel de verwerking van D u e r s t\' s klassieke publikatie.
Hoofstuk 2 bespreekt in 171 pagina\'s het spierstelsel. De auteurs hebben dit deel
vrij bewerkt naar Zietschmann\'s bekende boek. De illustraties zijn deels
pentekeningen, deels halftoon-figuren en zijn zeer fraai. De nomenclatuur van vinger-
en teenspieren is, evenals die van de gewrichtsbanden, niet geheel modern. Alhoewel
de functie bij elke spier afzonderlijk wordt opgegeven missen wij toch een goed
functioneelanatomisch overzicht over de spiergroepwerkin.gen in het bewegings-
apparaat.

De hoofdstukken 4, 5 en 6 behandelen hart, bloedvaten en lymfesysteem in 196
pagina\'s. De nieuwigheden schuilen voornamelijk in de voortreffelijke illustraties die
deels in kleuren zijn uitgevoerd. De figuren in het deel over het lymfesysteem zijn
echter allemaal ondeend aan Baum\'s klassieke werk uit 1918. Weinig aandacht
is besteed aan de embryologie van het circulatieapparaat, alhoewel hiervan een vrij
uitvoerige literatuur wordt opgegeven.

Hoofdstuk 7 geeft een inleiding tot het zenuwstelsel. In 14 pagina\'s is een goed
overzicht gegeven van de belangrijkste fysiologische en histologische wetenswaardig-
heden van neuronen.

In hoofdstuk 8 wordt in 52 pagina\'s een overzicht van de hersenanatomie gegeven;
het gebrek aan embryologische informatie doet zich hier wel bijzonder zwaar voelen.
De reproduktie van enkele van Singer\'s (1962) dwarsdoorsneden door de
hersenen geven te veel details zodat een snelle orëntatie moeilijk is.
De literatuuropgave is echter zeer uitgebreid.

De hoofdstukken 9, 10, 11 en 12 behandelen in 112 pagina\'s ru,ggemerg, hersen-
zenuwen, spinale zenuwen en autonoom zenuwstelsel, alles met zeer goede, half-
schematische figuren in kleuren. Bij dc plexus brachialis is de tekening naar proxi-
rnaal „doorgetrokken" zodat ook de oorsprong uit dc wortels van C6, C7, C8 en
Tbl duidelijk uitkomt. Wij missen echter zo\'n mooie figuur voor de plexus lumbo-
sacralis.

Hoofdstuk 13 bespreekt in 68 pagina\'s het spijsvcrteringssystecm. Ook hier is het
gemis aan ontogenetische details weer voelbaar. Fig. 13-13B bevat een onjuistheid;
het grote net is vanaf zijn oorsprong aan het mesocolon dubbelbladig, hetgeen in
deze figuur niet juist is weergegeven.

Hoofdstuk 14 geeft in 27 pagina\'s een overzicht van de respiratieorganen, dat weinig
nieuws biedt.

Hoofdstuk 15 behandelt in 55 pagina\'s urogenitaalsysteem en mammae, een wellicht
functioneel, doch anatomisch moeilijk te verdedigen combinatie. De illustraties zijn
zeer goed en instructief, vooral die waarin de verhoudingen van ophangbanden en
bursa ovarica zijn weergegeven.

Het endocriene systeem komt in hoofdstuk 16 in 29 pagina\'s aan bod. Veel is over
pathologie en fysiologie gesproken, de anatomische details zijn wel zeer summier
weergegeven.

Ten slotte geeft hoofdstuk 17 in 51 pagina\'s een voortreffelijk overzicht over zin-
tuigen en huid. De tekeningen zijn weer magnifiek, vooral die van het opengewerkte
midden- en binnenoor.

Samenvattend kunnen wij dit standaardwerk cen goede pers geven, al bevat het
beslist te weinig ontogenetische details. Moeilijker is het bepalen van de kring
van specifieke gebruikers. Voor studenten is het ongeschikt, voor de practicus veel
te uitvoerig, zodat alleen de anatoom dit boek met voordeel zal kunnen raadplegen.

DERMATOPHYTES, THEIR RECOGNITION AND IDENTIFICATION.
R e b e 11, G., T a p 1 i n, D. & Blank, H.

(Uitgave van de Dermatology Foundation of Miami, 1020 N.W. 16th Street, Miami,
Florida 33136, U.S.A. 58 pagina\'s; prijs $ 2.00).

Deze handleiding in spiraalband is tengevolge van een subsidie van de Dermatology
Foundation te Miami voor minder dan de kostprijs voor iedere belangstellende ver-
krijgbaar bij bovenvermeld adres.

Het bock begint met korte hoofdstukjes over algemene zaken, zoals nomenclatuur,
epidemiologie, klinische verschijnselen, haaraantasting, haarfluorescentie, assimilatie,
etc.

Drie platen met 53 bijzonder fraaie kleurenreprodukties van cultures op agar-
b^ems en verscheidene tabellen en schetsen helpen de onderzoekers reeds vóórdat
hij de beschrijvingen der soorten heeft geraadpleegd de soortnaam te vinden.
Achterin is een lijst met verklaringen van termen opgenomen.

Over het geheel genomen vallen er in dit boek slechts enkele onjuistheden te con-
stateren. Deze zijn van weinig belang. De opmerking, dat bij Trichophyton verru-
cosum de z.g. „spijkerkop"-hyphen zouden ontbreken (hetgeen zeker niet het geval
is), kan gemakkelijk tot verwarring aanleiding geven.

Ongetwijfeld zal dit determinatiewerk ook in Nederland van medische, zowel als
van veterinaire zijde belangstelling ondervinden.

In januari 1964 verscheen het eerste nummer van „Alimentaria", een Spaans
tijdschrift over de technologie en de hygiëne van levensmiddelen. .\\an het hoofd
van de redactie sUat Dr. C Barros, Inspecteur der Veeartsenijkundige Dienst
te Madrid. Het blad, dat een kwartaaluitgave is, beoogt „technici" (dierenartsen,
chemici etc.) en industrieën zowel vanuit technisch, als hygiënisch oogpunt op het
zich snel ontwikkelende gebied der voedingsmiddelen te oriënteren. Dit doel tracht
men te bereiken door het publiceren van Spaanse en buitenlandse artikelen en van
wettelijke voorschriften over eisen, die aan levensmiddelenindustrieën worden ge-
steld.

In de drie reeds verschenen nummers wordt een groot gebied der levensmiddelen-
branche bestreken, opgenomen zijn artikelen over o.a. de bacteriologische en techno-
logische aspecten van de produktie en bereiding van vlees, vleeswaren, gevogelte,
vis, melk, kaas, boter, margarine en wijn.

De redactionele toezegging in het eerste nummer over het publiceren van nationale
(Spaanse) en buitenlandse artikelen doet een bepaalde verwachting koesteren, waar-
aan in de verschenen nummers slechts gedeeltelijk wordt beantwoord. Het meren-
deel der publikaties blijkt namelijk te bestaan uit in het Spaans vertaalde buiten-
landse artikelen, waarvan het oudste uit 1957 dateert. Deze pubhkatie vertoont dan
ook zeer duidelijk de „tand des tijds". De levensmiddelenbacteriologie is aan zo
grote, voortdurende veranderingen onderhevig, dat het zonder meer buitengewoon
misleidend is een (niets vermoedende?) Spaanse lezer dergelijke „opgewarmde" kost

voor tr zetten. Bovendien kan men zich afvragen, of het correct is artikelen over
te nemen, zonder dat de betrokken auteur hiervan in kennis is gesteld, laat staan
hierom is verzocht.

Zuiver technische artikelen, o.a. over bewaartemperaturen van levensmiddelen in
koelruimten, dienen ter instructie van de in de praktijk der levensmiddelenindustrie
staande lezers. Ruime aandacht wordt geschonken aan de in voorbereiding zijnde
„Codigo Alimentario Espanol", waarin bereiding (o.a. toevoegingen), vervoer en
hygiëne van levensmiddelen wettelijk worden geregeld. Hierin zal een hoofdstuk
worden gewijd aan produkten, die direct en indirect met de levensmiddelen in
verband staan: diervoeders, kunstmeststoffen, pesticiden en huishoudelijke artikelen.
De uitvoering van het blad, dat een handig formaat heeft, is over het algemeen
goed verzorgd, alleen de kwaliteit van de foto\'s laat te wensen over.
Resumerend kan worden gezegd, dat het tijdschrift mogelijk aan een Spaanse,
eventueel Hispano-Amerikaanse behoefte voldoet, maar dat het voor de Nederlandse
Icvensmiddelenhygiënist geen obligate literatuur vormt.

Een belangrijk deel van het in Engeland geproduceerde vlees is afkomstig van zuivere
British-Friesians of van kruisingsdicren van vleesrasstieren met B.F.-koeien. De Milk
Marketing Board achtte het gewenst, gegevens te verkrijgen over de groei van jonge
B.F.-stieren over de leeftijdsperiode van de 12e tot de 52e week. Voor dit doel zijn
162 stuks opgefokt en gemest. De groei varieerde van 9 Ib.—21 Ib. per week (4 tot
9,5 kg) ; de top van cen grocicurve ligt bij ± 17 Ib. (= 7,5 kg) en 92 dieren hadden
cen groei tussen 16 en 19 Ib. (7,2—8,5 kg).

Naast de gegevens omtrent de groei, is ook dc afstamming van de dieren nagegaan.
Dc sder Terling Protector, die met 16 zoons de hoogste groeicijfers geeft, nl. 746 Ib
(335,7 kg) met een daggroei van 2,66 Ib. (1,20 kg), bleek ook in de melkproduktie-
vererving een goede invloed te hebben. De laagst geplaatste van de 10 stieren gaf als
cijfers (7 zoons) 595 Ib. (268 kg), 2,12 Ib (0,95 kg) per dag (Stackpole Engelsham

Omdat alle stieren met succes voor de K.I. zijn gebruikt, is tevens een overzicht ge-
geven van de melkproduktievererving (contemporary comparison). Daarbij staat de
genoemde Terling Protector met 697 dochter op de vierde plaats (± 64 gallons),
terwijl Stackpole Engelsham met 78 dochters op de eerste plaats staat (± 189
gallons). De gegevens van de overige stieren liggen tussen bovengenoemde in.
Schrijver acht de groeisnelheid een van vader op zoon sterk overgaande erfelijke
eigenschap.

Bij Belgisch Koninklijk Besluit is goedgekeurd de beslissing van de Koninklijke
Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België d.d. 27 juni 1964, houdende de
benoeming van Prof. Dr. L. Seekles, hoogleraar in de Medisch- Veterinaire Chemie
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, tot buitenlands erelid van genoemde academie.
Sedert 1950 was Prof, Seekles corresponderend lid,

Op uitnodiging van de Rijksuniversiteit te Utrecht houdt Prof. Oyacrt uit Gent
op 1 april a.s. een voordracht over het onderwerp „Indigestie en Rumenitis", aan-
vang 11.15 uur in de collegezaal van het Anatomisch Instituut.

Voordracht door Prof. Oyaert op 2 april over het onderwerp „Afbraak van amino-
zuren door pensbacteriën". Deze voordracht vangt aan om half twee, eveneens in
het Anatomisch Instituut.

Belangstellenden zijn bij deze beide voordrachten van harte welkom.
PROMOTIE DRS, A, J. H, SCHOTMAN

Drs, A. J. H. Schotman te Utrecht, hoopt op maandag 8 februari a.s. aan de Rijks-
universiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld „Hyperlipaemie
bij pony\'s".

Gaarne vestigen wij nog eens de aandacht op deze, reeds in het 1 januari-nummer
aangekondigde, studiedag.

De algemene vraag is om deze dag in de 2e helft van mei te houden. Er kunnen
zich nog enkele collegae aanmelden.

Voor het voorlopige programma verwijzen wij naar het Tijdschrift van 1 januari j.1.

Samenvatting van een radio-vraaggesprek met de heer J. M. v a n den
Born, Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, over de op
1 januari j.1. in werking getreden Andbioticawet.
Het is tot begin van dit jaar altijd zo geweest, dat in de veehouderij in Nederiand
allerlei antibiotica naar eigen willekeur konden worden gebruikt, zonder dat er
enig deskundig toezicht mogelijk was. Aan deze toestand is, met het van kracht
worden van de zogenaamde Antibioticawet op 1 januari jongsdeden, een einde
gemaakt.

Zo op het oog lijkt het een zaak te zijn, die uitsluitend het veehoudersbedrijf aan-
gaat. Toch zitten er verschillende volksgezondheidsaspecten aan deze maatregel. Dc
heer J. M. van der Born, Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
zei er desgevraagd dit van:

„De medische wetenschap heeft de laatste tientallen jaren enorme vorderin-
gen gemaakt. Er zijn vele nieuwe geneesmiddelen op de markt gekomen, die
voor mens èn dier een zegen zijn gebleken. Het ongebreidelde gebruik van
de geneesmiddelen bracht echter met zich, dat gevaren voor de veestapel,
maar vooral ook voor de volksgezondheid, de kop begonnen op te steken.

Het gaat hier om zogenaamde antibiotica, geneesmiddelen die sinds de
Tweede Wereldoorlog zo\'n grote opgang maakten: penicilline, hormoonprepa-
raten, sulfapreparaten - de z.g. therapcutica - en wat wordt aangeduid met
thyreostatica.

Nu is wèl in het humane vlak, dat wil zeggen in het gebruik van genees-
middelen door en voor mensen, de distributie door de Overheid aan banden
gelegd. Hiervoor kwam in 1958 de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening
tot stand, waarbij de toepassing bij de mens dus onder controle werd gesteld
van de arts. Het zijn uitsluitend de arts en de apotheker, die bedoelde
geneesmiddelen sindsdien kunnen afleveren. Daarmee was dus het directe
gevaar voor de volksgezondheid bezworen.

Het indirecte gevaar bleef evenwel bestaan en nam zelfs toe. Dat kwam,
omdat men bij dieren de geneesmiddelen ongecontroleerd bleef toepassen.
Hoewel men de gezondheidstoestand en zelfs dc groei van de dieren ermee
meende te bevorderen, hield het ongecontroleerde gebruik een indirect ge-
vaar in. Niet alleen voor de veestapel, maar ook voor de volksgezondheid.
Dc mens immers, consumeert bijzonder veel dierlijke produkten — vlees, melk,
eieren — en het is in het geheel niet denkbeeldig dat op de duur, wanneer
in die produkten sporen van genoemde geneesmiddelen zouden achterblijven,
de gezondheid van de mens gevaar zou lopen. Eigenlijk zijn het twee soorten
gevaar: die van resistentie, en van allergie of overgevoeligheid. Met resisten-
tie wordt bedoeld, aldus zet de veterinair hoofdinspecteur op een vraag nog
uiteen, dat mensen op gegeven ogenblik niet meer reageren op antibiotica".

De willekeurige toepassing van de diergeneesmiddelen wordt thans dus door de in-
werkingtreding van de Antibioticawet voorkomen. Op de vraag of dit nu ook zo
is in de ons omringende landen antwoordt de heer "Van den Born:

„Men streeft duidelijk naar coördinatie. Het is duidelijk, dat binnen het kader
van de Europese Economische Gemeenschap, in de zes landen die bij deze
organisatie zijn aangesloten, in dit opzicht geen zes verschillende regelingen
kunnen blijven bestaan. Het is dan ook zeer verheugend dat men in Brussel
ook reeds uitvoerig heeft gesproken over gemeenschappelijke regelingen, die,
in navolging van de Nederlandse, tot stand zouden moeten komen.
Geleidelijk aan moeten we in dat gesprek, dat in Brussel plaats vindt, tot
elkaar zien te komen. Een bijzonder nuttige rol speelt hierbij de Wereld-
gezondheidsorganisatie, die zich uit een oogpunt van volksgezondheid met
het probleem bezighoudt. Zij doet dit via zeer deskundige mensen, die zijn
samengebracht in een zogenaamde „expert panel". Het panel bestudeert
regelmatig zeer actuele vragen op dit terrein en brengt daarover rapport uit.
Deze rapporten hebben in de wetenschappelijke kringen, die de regeringen
van dc Zes moeten adviseren, cen groot gezag."
De geneesmiddelen, die hierboven reeds zijn genoemd, zijn al of niet ingevoerd, in
de handel, d.w.z. via de groothandel, verkrijgbaar. De groothandel is echter ge-
houden, ook voor deze diergeneesmiddelen dus, via bepaalde distributiekanalen de
geneesmiddelen af te zetten.

Het kanaal voor de diergeneesmiddelen is de dierenarts. Deze is, met de inwerking-
treding van de Antibioticawet, nog meer de centrale figuur geworden, die ook op
deskundige wijze kan beoordelen of inderdaad een bepaalde behandeling met een
1 bepaald geneesmiddel noodzakelijk is. En die voorts kan bekijken of eventuele maat-
jregelen nodig zijn ter bescherming van dc volksgezondheid. Van groot belang voor
de zuivelproduktie is bijvoorbeeld, dat bij de kaas- en yoghurtbereiding geen melk
■wordt verwerkt die afkomstig is van met penicilline behandelde dieren.
Vcxjral voor de export is dit van zeer groot belang. Wanneer de hygiënische stan-
(daard van een bepaald land voorschrijft, dat dierlijke produkten als vlees, melk

in dat het exporterende land — of dat nu Nederland is, of Frankrijk of Italië _ er

maar voor heeft te zorgen dat die menselijke consumptiegoederen vrij zijn van be-
doelde stoffen en dat ze ook niet voorkomen bij het levende dier. Hiermee wordt
dus primair de eigen volksgezondheid bevorderd, terwijl men secundair de gezondheid
helpt beschermen van de bevolking in die landen, waarheen de export plaats heeft.

Op 11 september 1864 kwamen in het Brouwershuis, gelegen op de fascinerende
„Grote Markt" te Brussel, 10 Belgische dierenartsen bijeen, op uitnodiging van
JeanBaptisteLegrain, om hun verschillende beroepsproblemen te bespreken.
Op het einde der vergadering werd het eenparig besluit genomen een vereniging te
stichten, die weldra de naam zou voeren van „Association Médicale Vétérinaire de
Belgique".

Ternauwernood zullen deze pioniers op dat moment hebben beseft, dat zij hiermede
de basis hadden gelegd van een organisatie, die in de loop der jaren zou uitgroeien
tot de huidige Belgische Dierenartsen Vereniging met haar ± 900 leden. Op de top
der voorgevel van „De Gulden Boon" (Brouwershuis) prijkt het gouden ruiterstand-
beeld van Karei van Lorrainen, de wijze prins, die in 1770 de eerste Belgische leer-
lingen naar de veeartsenijscholen in Frankrijk stuurde.

Zo was het dus dit jaar een eeuw geleden, dat de Belgische Dierenartsen Vereniging
werd opgericht en onze zuiderburen hebben niet verzuimd dit feit op grootse wijze
te herdenken.

Als datum van deze „nationale diergeneeskundige ontmoetingsdag" was gekozen 17
oktober 1964, en derhalve begaven collega R. Gol en ondergetekende, vergezeld
van onze echtgenoten, ons op 16 oktober \'s namiddags, naar Brussel, daar wij voor
het bijwonen van de feestelijkheden door onze zustervereniging waren uitgenodigd. In
hotel „Metropole" waren voor ons kamers gereserveerd.

Dc plechtige academische zitting, gehouden in het Paleis voor Congressen in zaal
Albert I te Brussel ving op 17 oktober te 10.15 uur aan.

De grote zaal was op prachtige wijze versierd en de Belgische collega\'s lieten het
bestuur en de feestcommissie niet in de steek: zij waren in drommen, vergezeld van
hun dames komen opzetten, zodat de zaal bij het binnentreden cen ongekend
feestelijke aanblik bood. De stemmige kledij der heren, de fleurige toiletten der
dames, de blijde kleur en geur der bloemen, de vrolijke, verwachtingsvolle gezichten;
dit alles droeg ertoe bij ons het gevoel te geven, dat wij naar een climax to<-leefdcn.
Dit grote ogenblik kwam dan ook toen Z,M, dc Koning der Belgen met zijn gevolg en
andere hoge autoriteiten, begeleid door de officials van de Belgische Dierenartsen
Vereniging, de zaal binnentraden en naar hun stoelen werden geleid.
Allen verhieven zich van hun zitplaatsen en de muziekkapel van de Zeemacht, die
het geheel opluisterde, speelde het volkslied, de Brabançonne: een treffend begin
van een plechtigheid, die zich op luisterrijke wijze zou voltrekken.
De openingstoespraak werd gehouden door Dr, R, Willem s, voorzitter van het
Eeuwfeestcomité (ook in ons land, vooral bij hen, die aan onderzoekingsinstituten zijn
verbonden, een bekend en alom geëerd collega),

In deze to<-spraak (ten dele in het Frans en ten dele in het Vlaams gehouden)
werden de talrijke hoogwaardigheidsbekleders, de vele genodigden en gasten en alle
aanwezigen op hartelijke wijze begroet, waarna het woord werd gegeven aan Dr.
A. D e b e r d t, de voorzitter van de Belgische Dierenartsen Vereniging, voor het
uitspreken van de herdenkingsrede. Ook deze bediende zich van de beide talen; deze
worden door collega D e b e r d t, zoals bekend, volkomen beheerst,
In het kleurige ballet van volzinnen, waarin de bloemrijke woorden als tere nymfen
doorheen dartelen, gaf Dr. D e b e r t een levendige schildering van de verschillende
schakeringen van het beroep van de dierenarts, om zich vervolgens te verdiepen in de

mogelijkheden en de ontwikkelingen in de nabije toekomst zowel van het beroep, de
diergeneeskundige wetenschap als van het diergeneeskundig onderzoek, zonder zich
te verliezen in het beschrijven van de historische ontplooiing van de 100-jarige ver-
eniging. Een publikatie van deze boeiende rede in ons eigen Tijdschrift leek ons
zeker de moeite waard.

Hierna volgden de toespraken van de heer Heger, Minister van Landbouw en
van de heer C u s t e r s. Minister van Volksgezondheid en het Gezin.
Laatstgenoemde haalde het bekende boek „Dr. Vlimmen" aan, een boek dat blijkbaar
ook in België veelvuldig wordt gelezen: „de dierenarts heeft een schijnbaar ruw
en vaak ondankbaar beroep. In Dr. Vhmmen wordt deze als een sympathieke figuur
getekend. Al te weinig geeft men zich voldoende rekenschap van de belangrijke taak
van de dierenarts."

Vervolgens stond speker stil bij de functie van de veterinair op sanitair gebied. De
vleeskeuring is belangrijk gewijzigd door de evolutie cn de veranderingen op distributie
gebied. Dit is een ingewikkeld en kies vraagstuk en de Minister kon niet nalaten te
wijzen op de leemten en gevaren op het huidige vleeskeuringsgebied: „Uw voorzitter
heeft erop gewezen: aan d? vleeskeuring dient een positie te worden gegeven onaf-
hankelijk van gro.ssiers en de gehele vleeshandel. In het belang van de volksgezond-
heid moet de vleeskeuringsambtenaar zijn taak vervullen, los van particuliere be-
langen en van die der slachthuizen. Een onberispelijke hygiëne sta op de voorgrond".
Met nadruk beklemtoonde de Minister de beroepsverantwoordelijkheid. Spreker
eindigde met een hartelijke gelukwens aan de Ereleden, de professoren en de dieren-
artsen.

Hierna volgde de ceremonie van het uitreiken van vele eretekenen aan vooraanstaande
collegae in België.

Prof. L i é g e O i s werd benoemd tot Ere-deken van de Arbeid voor het diergenees-
kundig beroep; deze kreeg het halssnoer als teken van zijn waardigheid persoonlijk
overhandigd door Z.M. de Koning; 8 professoren kregen de zilveren medaille (ook
Dr. D e b e r d t werd hiermede onderscheiden) en 75 dierenartsen de bronzen me-
daille van Laureaat van de Arbeid. Het was dus een ware lintjesregen. Nadat nog
enige muziekstukken ten gehore waren gebracht werd de plechtigheid door Dr.
Willems met een dankwoord gesloten.

Het geheel was een stijlvol gebeuren, dat nog lang in onze herinnering zal voortleven.
Te 16.00 uur stond een plechtige ontvangst op het stadhuis van Brussel op het pro-
gramma, gearrangeerd en geleid door het College van Burgemeester en Schepenen,
gevolgd door een bezichtiging van dit eeuwenoude, prachtige Raadhuis, gelegen op
de Grote Markt: een plein, dat, omlijst door indrukwekkende historische gebouwen,
ongeveer door iedere Nederlander wel eens zal zijn bewonderd.
De feestviering werd besloten met een gala-banket in het hotel Metropole. Hiervoor
bestond zulk een enorme belangstelling (ruim 800 deelneemsters en deelnemers) dat
het banket in twee verschillende zalen moest worden gehouden (een bovenzaal en
een benedenzaal). Ook dit diner was groots van opzet en liet in culinair opzicht niets
te wensen over.

Zoals te doen .gebruikelijk is werd bij het dessert een aantal speeches gehouden;
(ook mij werd de gelegenheid geboden het geschenk van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde, vergezeld van een oorkonde, aan te bieden).
Tijdens het banket werden de nieuw benoemde ereleden als zodanig geïnstalleerd
en wel:

a. De vier, nog in leven zijnde, oud-voorzitters van de Belgische Dierenartsen Ver-
eniging: Prof. Liégeois, Prof. Bouckaert, Prof. Térache en Prof.
Verstraete.

b. De voorzitters van buitenlandse diergeneeskundige Maatschappijen (in alfabetische
volgorde):

M. K a r s e m e ij e r, Voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde;

Dr. M. Quentin, Président du Syndicat National des Vétérinaires de France;
Dr. Schiltges, President van de dierenartsenvereniging Luxemburg;
Dr Schulz, Präsident der Deutschen Tierärzteschaft,
c. 2 vooraanstaande practici, die grote verdiensten vanwege het beroep hebben:

Dr P. Beckens, (Vlaming) en Dr. L. P ah eau (Wallon).
Alle onder b. genoemde collegae waren met hun dames bij de Eeuwfeestviering aan-
wezig; bovendien nog Dr. Floehr met echtgenote (voorzitter van de Tierärzte-
kammer Nordrhein-Westfalen, lid van het Comité de Liaison des Vétérinaires de la
C.E.E.), Prof. Dr. Jac. Jansen, secretaris van de World Veterinary Association
en collega R. Col, lid van het Hoofdbestuur, vergezeld door mevrouw Col.
Zij, die misschien mochten menen, dat hiermede het feest was beëindigd, geven
blijk onze zuiderburen slecht te kennen, want het sluitingsbal, dat op het banket
volgde, schijnt nog „enige tijd" te hebben geduurd.

Dat mocht ook wel, daar onze Belgische vrienden terug kunnen zien op een waardige
herdenkingsdag, waarbij de dierenarts en het diergeneeskundig beroep in het volle
licht van de schijnwerpers der publieke belangstelling werden geplaatst en waarvan
onze Belgische collegae nog lange tijd met trots zullen kunnen gewagen.

Rede van Dr A. D e b e r d t, gehouden ter gelegenheid van de viering van het
100-jarig bestaan van de Belgische Dierenartsen Vereniging, te Brussel.

De aanwezigheid van Uw verheven persoon op dit Eeuwfeest betekent voor ons een
gebaar van onschatbare waarde dat ons recht naar \'t hart ,gaat, en een zeer grote eer,
die ons overstelpt en verheugt.

Wat we U te bieden hebben, Sire, is niet de macht van het aantal, noch de luister
van een zuivere artistieke of wetenschappelijke vereniging, noch de vèrdragende ge-
volgen van een schitterende ontdekking of van een opzienbarende sociale verwezen-
lijking.

Wat we U voorstellen, is een eensgezind beroep, dat zich sinds honderd jaren verenigd
heeft: een beroep dat, bij wijze van hulde aan al diegenen die in zijn schoot en
voor zijn leden hebben gewerkt, vandaag de inventaris opmaakt van zijn verwezen-
lijkingen en het programma van zijn verwachtingen.

Dat U zich hierbij heeft willen aansluiten, is van Uwentwege een blijk van interesse
waarop we trots zijn en waarover we ons verheugen, en is voor ons de mooiste aan-
moediging die we konden verhopen.
Sta ons toe, Sire, U hiervoor te danken.

Deze beroepsvereniging die we vandaag vieren, dankt haar ontstaan aan een gegronde
reaktie tegen het overdreven particularisme en individualisme van de voorbije eeuw.
Vanaf het bestaan van ons beroep ontworpen, werd de vereniging verdedigd, betwist,
verworpen, om pas definitief gesticht te worden in 1864.

In een brochure die in 1858 door een van zijn promotors gepubliceerd werd, kunnen
wc het volgende motto lezen: „De wetenschap, dochter van de vooruitgang, is de
vijand van de voorrechten en van de standen, ze kent geen kasten!"
Dit was ongetwijfeld nog slechts een droom voor de maatschappij die ze wilden zien
ontstaan en helpen oprichten, doch het was niettemin een mooie levensregel.
Van den beginne af, heeft onze vereniging de sociale doelstellingen van ons beroep
nagestreefd. Ze wou de smeltkroes worden van alle belangen en van alle strekkingen.
Haar bekommernis was, een evenwicht te vinden tussen de onderscheiden vormen
van onze werkzaaheden, zich bewust te worden van de veelvuldige opdrachten die
we uit te voeren hebben, en de eenheid te bewaren in de eerbiediging van ieders
overtuiging.

Vandaag nog blijven we hiervan overtuigd en richten ons streven ernaar, om, boven
de handicap van onze talendualiteit, te vrijwaren wat voor ons essentieel blijft, de
mogelijkheden en de macht, gevormd door de eendrachtige samenwerking tussen
twee kuituren, twee wijzen van opvatten en van werken en twee volksgroepen met
ieder zijn geaardheid.

Ons beroep, geschapen om te helen, is in de eerste plaats trots op zijn rol van ge-
neesheer en op zijn doctorsdtel. Het wil dat de geneeskunde de basis blijve van zijn
vorming, omdat het door de geneeskunde het diepst kan doordringen in de kennis
van het leven, op de degelijkste wijze de oplossingen kan vinden voor de ziekten van
onze dieren, hun genetica, hun voeding en, voor sommigen onder hen, de economie
van hun voortbrenging, en aldus op de zekerste wijze toegang heeft tot de zuivere
kennis.

Onze dank en gelukwensen gaan naar al diegenen, die zich hiervoor hebben inge-
spannen, voornamelijk onze leermeesters die het diergeneeskundig onderwijs tot
stand hebben gebracht, diegenen ook die geholpen hebben om het universitair peil
ervan volwaardig te doen erkennen.

Ons beroep is er zich van bewust dat zijn rol er in bestaat, aan het dier te geven
wat de mens gerechtigd is voor zichzelf op te eisen en het is er van overtuigd dat
geen enkele stoffelijke beperking in onze samenleving een hinderpaal mag zijn om
te beletten dat het land over alles zou beschikken wat er inzake diagnose-, be-
handehngs-, en specialisatiemogelijkheden kan geboden worden.

Zonder aan dit aspekt van onze activiteit een voorrang te willen verlenen, zijn we
van oordeel dat, gelijk de tuinen en de bloemen — en wellicht beter nog — het dier
de mens kan helpen al het dorre en kille van onze nijverheidssfeer op te vrolijken en
indachtig te doen zijn dat er naast de rede, de macht en de trots, een veel grotere
schat in hem verborgen ligt: goedheid, schoonheid, rechtvaardigheid en liefde.
De talloze paarden, honden, katten en vogels rondom ons, hebben geen andere be-
tekenis. Het is in die geest en omwille van het kapitaal aan gevoelens dat ze ver-
tegenwoordigen voor ons, voor de alléénstaanden, voor de kinderen, de blinden en
de onterfden, dat wij ze willen verzorgen, zelfs indien ze soms een uiting zijn van
ziekelijke onredelijkheid.

Dit is wellicht de best bekende tak van onze aktiviteit omdat hij de breedste lagen
van de gemeenschap ten dienste staat.

Onze aktiviteit is er evenwel nog meer op gericht de belangen te dienen van de
landbouwers, die de huisdieren uitbaten. Voor hen is de dierenarts vanzelfsprekend
op de eerste plaats de dokter die verzorgt en geneest. Daarenboven is hij nauw ver-
bonden met het lot van de landbouwer, deelt in zijn problemen en moeilijkheden,
beleeft in een geest van samenhorigheid zijn wel en wee en is er dan ook best op
ingesteld om dc landbouwproblemen te begrijpen en aan te voelen. Daarom is de
dierenarts niet alleen de bestgeschikte raadgever om de methoden van produktie,
voeding cn uitbating te verbeteren maar vooral de vertrouwensman, aan wie de
landbouwer raad vraagt, naar wie hij luistert, en die in zijn naam spreekt en hem
verdedigt.

Dit is de taak van al onze praktizerende dierenartsen. Zij zijn de universitairen, die
vol overgave, bescheiden maar doelbewust, zonder ncvenbelangen te dienen, door
de veehouder in volle vrijheid en dus in volle vertrouwen worden geraadpleegd.
Meer dan wie ook hebben zij bijgedragen tot de materiele, sociale en culturele op-
voeding van onze landbouwbevolking.

Maar ons beroep is er eveneens van bewust dat de voedselvoorziening van de snel
evoluerende samenleving gestadig moet verbeterd worden en in dit opzicht is het
percentage van de verbruikte dierlijke eiwitten de beste test van haar levensstandaard.
Telkens als we geholpen hebben om er meer en betere te produceren, hebben we
onze samenleving een stap vooruit helpen zetten en dat is onze tweede bijdrage voor
het welzijn van de mensheid.

Om dit te bereiken, was het eerst en vooral nodig, onze voortbrengst van dieren, die
een jaarlijks bedrag van 38 milliard vertegenwoordigt, door een betere organisatie

te beschermen tegen de gruwelijke epidemieën die in de geschiedenis vermeld staan
als pest, kwade droes, miltvuur, en ten aanzien van ziekten als mond- en klauwzeer,
tuberculose, brucellose en andere nog.

Het is des te meer geboden vandaag deze taak tot een goed einde te brengen, daar
een bedreigde gezondheidstoestand van onze koeien en varkens ontstaat om het
evenwicht in het handelsverkeer te verbreken en sanitaire versperringen te doen op-
trekken ter vervanging van de tolmuren, die tien jaar onderhandelingen en verdragen
gepoerd hebben neer te halen in het Europa der Zes. Onze veestapel wordt be-
dreigd van het ogenblik dat er in Spanje zogenaamde „Afrikaanse" varkenspest
woedt, die slechts woedt om deze, waartegen we reeds te kampen hebben, af te los-
sen, of dat er in het Nabije-Oosten een nieuw soort mond- en klauwzeer ofKluikt, die
in gans Europa op een niet geïmmuniseerde veestapel zou kunnen toeslaan en ver-
woestingen aanrichten, waarvan men had gehoopt te eeuwigen dage gevrijwaard te
blijven.

Het werk is dus nog verre van gedaan en alles gaat misschien nog niet naar wens.
Ons vee blijft kwetsbaar voor nieuwe besmettelijke ziekten, die zich door het toe-
nemend internationaal handelsverkeer des te gemakkelijker verspreiden.
Maar zoals goede vWjn geen krans behoeft, wordt het wellicht vergeten dat in de
ontwikkelingslanden de verliezen ingevolge besmettelijke en parasitaire ziekten thans
25% belopen van hun globaal dierlijk inkomen, terwijl wij mogen roemen op een
gezondheidstoestand, die slechts door vier a vijf landen ter wereld geëvenaard wordt.

Dit zijn, Sire, Excellenties, Mevrouwen, Mijne Heren, samen met de diergeneeskun-
dige praktijk onze mooiste adelbrieven en we zijn er terecht trots op, want we heb-
ben dit kunnen bereiken, met de steun van de Regering en zonder overdreven rigo-
risme, noch onbedachte quarantaines en zonder een omvangrijke uitrusting: een
laboratorium dat wonderen verricht, enkele uitmuntende wetenschapsmensen, een
handvol diergeneeskundige ambtenaren om dit alles te ontwerpen en te organiseren
en hierbij zoveel mogelijk de vrijheid van allen verzoenen tot zelfs deze van onze
practici die voor de verwezenlijking instaan.

Het aangepakte werk moet voortgezet worden met de uiterste waakzaamheid. Maar
we staan ook nu reeds ter beschikking voor nieuwe taken, die we zo spoedig mogelijk
willen aanvatten. We weten dat we, wat de dierlijke voortbrengselen betreft, er
ook moeten voor instaan dat hun kwaliteit geschikt is voor consumptie en dat ze
door het publiek mc^en verbruikt worden zonder gevaar voor besmetting of ver-
giftiging.

Door een nauwgezette, algemene en bestendige controle van de slachtdieren kan
onze bevolking beveiligd worden tegen de voornaamste ziekten die door de vlees-
fonsumptie op de mens kunnen overgedragen worden.

Wij beseffen echter dat het .geheel van maatregelen in dit verband nog enkele
leemten vertoont; het is onze betrachting en onze plicht deze zo spoedig mogelijk
te overbruggen. Wij leggen er de nadruk op dat wij op dit gebied de taak volledig
willen vervullen zoals de bevolking gerechtigd is van ons te mogen verwachten. Dit
sluit in dat waj moeten instaan voor de hygiëne van de voedingswaren van dierlijke
oorsprong van af de produktie tot het verbruik. Dit is heel wat meer dan de goed-
keuring van het vlees waarmede we thans in de slachthuizen belast zijn.

Dit zijn de traditionele activiteiten van ons beroep. Sindsdien zijn er tal van andere
bijgekomen.

De meest dynamische en ondememingsgezinden onder ons hebben zich in onze oud-
kolonie kunnen meten met ontelbare moeilijkheden en oneindige afstanden.
Hun doel was het bestrijden van ongekende ziekten en het bevorderen van de vee-
teelt in tropisch klimaat. Deze baanbrekers zijn er in geslaagd de nodige voorbe-
hoedsmaatregelen te treffen om het inlands vee te beschermen en uitheems keurvee
aan te passen en de kudden van grote kweekmaatschappijen uit te breiden. In die
resultaten zagen we hun bekommernis, de vleesbevoorrading te verzekeren en de
landelijke bevolking te ontvoogden, altijd rekening houdend met zijn eigen tradities

en gewoonterecht. Hun streven en slagen verdient de bewondering van iedereen en
van ons in \'t bijzonder.

Hoewel de kunstmatige inseminatie ons nog altijd afstoot door haar tegennatuurlijk
aspekt, hebben we, om reden van schaarse arbeidskrachten, van de profylaxe van de
venerische ziekten en van de selectiebespoediging, de diverse modaliteiten van de
techniek moeten uitwerken en verspreiden. We beseften wel dat ons hirdoor de moge-
lijkheid werd geboden, de diverse geslachtelijke afwijkingen op te sporen en de ver-
schillende oorzaken van onvruchtbaarheid vast te leggen. Daarom hebben we ge-
eist en bekomen dat deze techniek alleen door de dierenartsen mocht worden toe-
gepast. De tijd heeft ons geleerd dat deze soms betwiste maatregel volledig ver-
antwoord was, zoals blijkt uit de toestand in de buurlanden, die geleidelijk ons
voorbeeld aan \'t volgen zijn. We wensen diegenen geluk, die deze verwezenlijking
hebben mc^elijk gemaakt en aangezien de beroepsbelangen hier samenvallen met het
algemeen belang, danken we hen hiervoor.

Overigens is, wegens de voedseltekorten van de laatste twee wereldoorlogen, de be-
hoefte ontstaan, de dierlijke produktie zo hoog mogelijk op te drijven. In onze
moderne wereld loopt deze strijd voor steeds hogere produktie evenwijdig met de
bekommernis steeds hogere opbrengsten en lagere kostprijzen te bereiken. Het dier-
lijk organisme moest aangepast worden om aan deze eisen te kunnen voldoen.
Een georganiseerde — dus noodzakelijkerwijze trage en geleidelijke — selectie vol-
stond niet meer. De voorzichtigheid en de onfeilbaarheid van de, op lange ervaring
berustende, methodes worden overboord geworpen. Wat men wou, was het voort-
brengen, zoniet het scheppen van het dier dat een maximum vlees aan een minimum
skelet en vet paarde, ons oog gericht op zijn even sterk voortplantingsvermogen en
zonder nadeel voor zijn vruchtbaarheid en levensduur.

Wat onmogelijk leek werd verwezenlijkt en daarvoor getuigen onze pietrainvarkens,
onze runderen van Midden-België, West-Vlaanderen of de Kempen.
Om dit te bereiken heeft men alle hulpmiddelen van genetica moeten aanwenden,
en we zijn ze gaan bestuderen; heeft men alle risico\'s er van moeten meten en
we hebben ons verdiept over de mislukkingen en de afwijkingen.
Daarnaast kwam het er op aan het geschikt milieu en vooral de voeding te vinden
die nodig waren om de potentiële mogelijkheden van het dier optimaal uit te
buiten. Het voeder diende geconcentreerd te worden en aangepast aan elke soort
en elke leeftijd; alle bestanddelen moesten in evenwicht zijn en de nodige mineralen
en vitaminen worden toegevoegd, terwijl ook moest ingestaan worden voor een
goede bewaring en duurzame samenstelling.

Zo ontstond een gans nieuwe techonologie: deze van de dierlijke voeding. Zij was
de basis voor de snelle ontwikkeling van de voederindustrie.

De veeteelt zelf onderging hiervan de weerslag en werd op haar beurt gedwongen
tot een soort industrialisatie, waarbij nauwkeurig berekende voeder\'oalansen een
noodzaak worden. Dit was het vertrekpunt van een geheel nieuwe wetenschap,
met volledig eigen problematiek: de dierlijke economie.

Deze onlangs ontgonnen gebieden zijn een belangrijk onderwerp geworden in ons
onderwijs en een ganse groep confraters is reeds ingeschakeld in deze nieuwe werk-
kring.

Ziedaar wat ons beroep verenigt en leven doet. Ziehier eveneens wat zijn ziel is:
het gevoel dat zijn wording en zijn bestaansreden in de lijn liggen van de belangen
en het welzijn van de menselijke gemeenschap, de voldoening — doorheen de
steeds waakzame zorg voor onafhankelijkheid in handelen en denken — zijn steentje
te hebben bijgedragen, de overtuiging ook dat het in honderd jaar tijds zich niet
alleen heeft aangepast aan de noden, maar steeds en overal getracht heeft vooruit
te lopen op de behoeften.

Het is deze zelfde overtuiging die ons noopt U onze nieuwe verwachtingen op te
sommen. Zolang dit van ons alleen afhangt, kunnen we het zelf beredderen.

Het opdrijven van de dierlijke produkte, de industrialisatie van voedings- en fok-
methodes, evenals het voortdurend stijgen van het aantal dieren per bedrijf wijzigen
meer en meer de opdrachten van de diergeneeskunde. Geen moeite wordt gespaard
om ons hierop voor te bereiden en ons aan te passen.

We overleggen samen welke middelen het best geschikt zijn om onze sanitaire
profylaxe te verbeteren, om onze vleeskeuringen te vervolmaken, om onze tussen-
komst inzake kunstmatige inseminatie te verhogen en daartoe schrikken we niet
voor zelfkritiek terug. Diegenen, die vroeger door onze afrikaanse bezitting aan-
getrokken worden, sporen we aan, hun roeping trouw te blijven en, zoals hun voor-
gangers, de anderen te gaan inwijden in onze honderdjarige ervaring en met hen
het werk tot stand te brengen dat elke andere menselijke vooruitgang voorafgaat.

Er zijn immers andere gebieden waarover we geen zeggenschap hebben, waarin
f/e moeten voorlichten en verwittigen. Eén van die terreinen is de vleeskeuring.
Laten we hopen dat de dierenartsen niet eeuwig tussen twee vuren zullen staan
in een zo levensbelangrijk domein als de volksgezondheid. Het is inderdaad on-
denkbaar dat de helft onder hen de belangen van de uitbaters moet schaden om
deze van de verbruiker te vrijwaren en dat ze dag na dag voor dergelijk gewetens-
probleem geplaatst staan.

We hopen eveneens dat diezelfde vleeskeurder in de toekomst de hygiënist inzake
dierlijke produkten zal worden; hij zal nazien of het dier gezond is als het geslacht
wordt, maar ook borg staan voor de verwerkingsmethoden en er zich van ver-
zekeren dat deze tere en aan bederf onderhevige waren vrij blijven van besmetting.
Dat is het enig afdoend middel om te voorkomen dat er ieder jaar nog vlees-
vergiftigingen te betreuren zijn.

We verwachten dat men de pluimvee-industrie niet zonder technische hulp aan haar
lot zal overlaten. Haar bruto produktie bedraagt immers meer dan 6 milliard per
jaar. Wil ze concurrentieel blijven, dan moet ze beveiligd worden tegen besmetting
en intoxicatie.

Daartoe is het nodig dat er bij ons, gelijk elders, en zo spoedig mogelijk, een
technische pluimveedienst opgericht wordt met wetenschappelijk onderlegd perso-
neel dat kan instaan voor de sanitaire profylaxe en voldoende bevoegd en gespecia-
liseerd is om op te treden als raadgevers, die oordeelkundig en in volle onafhanke-
lijkheid advies kunnen verstrekken.

Maar daarvoor moet er meer gedaan worden dan louter overschakelen naar wat
er op andere gebieden bestaat: men moet hernieuwen en bedenken dat het een
lastig domein is waar er uiteenlopende belangen bestaan, men moet de voorrang
geven aan de keuze van de personen en van \'t begin af bevoegde mensen aan-
stellen wier dynamisme opgewassen is tegen de moeilijkheden van de te verwezen-
lijken taak. Deze voorwaarden schijnen ons zo onontbeerlijk, dat we het ons als een
plicht beschouwen ze op te sommen.

Nu onze varkensrassen benijd worden door onze Europese partners om de plaats,
die ze innemen aan de spits van de economie, hopen we dat er wel dit minimum
aan middelen zal gevonden worden om bij ons eveneens, en zo spoedig mogelijk,
fokkerijen op te richten onder scherpe sanitaire controle, die zelfs „specific pathogen
free" zijn, t.t.z. productiecentra waar al de overdraagbare ziekten uitgeroeid zijn
en waar de Belgische en buitenlandse kopers met alle waarborg zich kunnen
bevoorraden.

Tenslotte blijft er een probleem dat ons zeer nau-A^ aan \'t hart ligt: het probleem
van het onderzoek. De toekomst van ons beroep staat hier op \'t spel, en hiermee
bedoel ik niet alleen het diergeneeskundig beroep, maar eveneens alle activiteiten,
die er van afhangen of ermee in nauw verband staan: de openbare gezondheid en
de veeteelt.

Er is geen vooruitgang mogelijk, er zijn geen andere middelen om te beantwoorden
aan de stijgende behoeften van de gemeenschap in de toekomst, indien men niet
beschikt over de beste specialisten, die bereid zijn pionierswerk te verrichten. Er
is wellicht geen enkele bedrijfstak in België, die, relatief gezien, zo weinig werd
gesteund als het opzoekingswerk op het gebied van de dierlijke produktie. Wie zich
hiervan wil overtuigen dient slechts onze mogelijkheden te verglijken met deze
van Nederland, de Scandinavische landen, Engeland, laat staan de U.S.A.
Hiermee bedoelen we geenszins dat we slechts het fundamenteel onderzoek op
\'t oog hebben. Onderzoekingswerk is klaarheid scheppen, ontdekken of tenminste
toch verbeteren of overzichtelijk maken. Maar laten we het begrip „onderzoek"
niet verwarren met vulgarisatie. Laat ons beseffen dat onze landbouwers geldige
gesprekspartners geworden zijn voor diegenen, die ze vertegenwoordigen of gelast
zijn hen te helpen; dat ze mensen vragen, die bekwaam zijn hun problemen op te
lossen, en geen vulgarisatoren, die hen slechts kunnen aanleren wat ze reeds weten
of waarin ze geen belang stellen.

Hier brengen we graag hulde aan het werk van de Ministeries van Nationale
Opvoeding en van Landbouw, van het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek
in de Nijverheid en de Landbouw. Hun voornaamste bekommernis was £ian te
sporen tot het ware onderzoek en nieuwe onderzoekers op te leiden. Ze hebben
de oprichting mogelijk gemaakt van de eerste ploegen, die bekwaam waren de
problemen te benaderen inzake voeding, genetica, pathologie van de voeding of
van de voortplanting, alle gebieden van een onmetelijke economische draagwijdte.
Nu men dergelijke risico\'s neemt in de produktie van onze rassen, nu men meent
dat er geen grenzen meer zijn aan hun mogelijkheden, moet men enkel aan be-
voegden de studie en de ontleding van de uitslagen en de mislukkingen toe ver-
trouwen, om morgen niet verrast te zijn door de rampen, die ons kunnen bedreigen.
Er blijft een laatste feit te vernoemen. Het onderzoek op grote huisdieren is ge-
kenmerkt door een eigenschap, die van zeer groot belang is in verhouding tot
andere sectoren van onderzoek. Het volstaat hier niet, over uitmuntende onder-
zoekers te beschikken of over proefstallen. Opdat het proefondervindelijk onderzoek
een zin zou hebben, moeten de dieren in hun milieu gehouden worden, moet
men de ideale voorwaarden van de hoeve kunnen evenaren, over echte weiden en
de vereiste voeders kunnen beschikken.

Dit alles kan echter niet verwezenlijkt worden door het Nationaal Fonds voor
Wetenschappelijk onderzoek, noch door het Instituut voor Wetenschappelijk Onder-
zoek in de Nijverheid en de Landbouw, want het is hun allebei ontzegd, dat kleine
onontbeerlijke stukje grond te helpen verwerven en we staan aldus onmachtig voor
deze ongerijmdheid, die we uit \'t verleden geërfd hebben en die onze mogelijk-
heden sterk beperkt.

We wenden ons tot U, Mijnheer de Minister van Nationale Opvoeding en Kuituur,
of tot U, Mijnheer de Minister van Landbouw, die de omvang en het belang van dit
probleem kent.

Ze zijn bescheiden, zoals ons beroep, duidelijk en helder, zoals ons levensideaal.
Het zijn geen grieven, want we zijn in feite maar de woordvoerders van een land-
bouwstand, die ons als dusdanig erkent en van de belangen die we te verdedigen
hebben. Ze liggen op de rechte weg die leidt naar de voorspoed van Uw volk.
Omwille van onze verkleefdheid aan Uw verheven persoon en gesterkt door uwe
levendige belangstelling voor de ontwikkeling van de landbouw en de verschillende
problemen van het wetenschappelijk onderzoek, menen wij, Sire, zo vrij te mogen
zijn U deze voor te stellen.

De aanwezigheid van \'s lands hoogste gezagdrager en de omstandigheden van
deze herdenking machtigden ons, deze problemen in \'t openbaar te stellen. U
zult ons, menen we, deze vrijheid niet ten kwade duiden.

De meeste van deze gegevens waren U bekend en we weten daarenboven dat U
bereid zijt ze een oplossing te geven. Wij zijn overtuigd dat U zich niet zult laten
afschrikken door de moeilijkheden, die te beurt vallen aan al diegenen, die willen
handelen, opbouwen en vooruitgaan; dat U de geest van doelbewuste dienstbaar-
heid zult ervaren, die we meer dan de hervorming zelf op prijs stellen, omdat
geheel ons streven onafscheidbaar verbonden is aan de ongekunstelde natuur, die
geen veinzerij toelaat.

Gezien de veelzijdigheid van onze aktiviteiten is het ook voor onze vereniging een
van de moeilijkste problemen de nodige harmonie te vinden tussen het dynamisme
en de vrijheid van het individu, en de belangen van de gemeenschap.
Reeds zeer vroeg stonden wij voor het dilemma: vrij beroep of dienst in staats-
verband !

Bij deze keuze lieten wij ons enkel leiden door ons pragmatisme; buiten alle ideo-
logische of materiële beschouwingen, van welke aard ook, deden wij beroep op de
Staat telkens wanneer wij overtuigd waren dat alleen een goede oplossing voor
onze problemen te vinden was. Het is in diezelfde objectieve geest dat wij ook van-
daag daarop beroep meenden te mogen doen. De bezorgdheid om een gezond
evenwicht en de overtuiging dat hieraan een sociale betekenis verbonden is be-
hoorden steeds tot de essentie van onze vereniging.

Het was mijn bedoeling uw gevoelens te vertolken en te omschrijven wat groten-
deels uw opdracht is. Ons verleden moge een geldig bewijs zijn voor onze burger-
zin en ons plichtsbesef in de uitoefening van ons beroep.

Wij staan er borg voor, bezield met hetzelfde ideaal, verder te ijveren voor ons
welzijn en een betere toekomst.

Op vrijdag 9 oktober kwamen een zeven en twintig-tal collegae, afkomstig uit het
.gehele land, in Blaricum bijeen om voor de eerste maal een Veterinaire Ruiterdag te
houden.

Nadat de aanwezigen, vergezeld van hun echtgenoten, hun rijdieren hadden bestegen,
werden zij toegesproken door de heer R u p p e r t, directeur van N.V. Animed,
die voor deze dag als gastheer optrad. Hierna verzamelde zich een veld van ± 35
paarden onder leiding van de directeur van de Blaricumse Manege, de heer Ernst,
voor een rustig wandelritje door de prachtige terreinen van het Goois Natuur-
reservaat.

Na een aanvankelijk afwachtende houding van de heer Ernst veranderde deze
rustige wandel-rit in een echte jacht-rit, zij het dan zonder honden en jachthoom-
geschal.

Zonder ongelukken en in een prachtige stijl bereikten alle deelnemers het IJsselmeer
waar en passant „pootje gebaad" werd. Daarna ging het „veld" in een gematigd
tempo naar de stal van de manege. Hier werden de stallen, paarden en materialen
door de collegae kritisch bekeken en men was er unaniem over eens dat dit fan-
tastisch was.

Bij Hotel Hamdorff te Laren ontmoetten we onze resp. echtgenote\'s, die een boottocht
over de Loosdrechtse plassen hadden gemaakt.

Tijdens de lunch heerste er al een enthousiaste stemming en in deze stemming ver-
trokken de deelnemers naar het terrein van de Gooische Jachtvereniging voor het
houden van de wedstrijden.

Hier werd een felle strijd geleverd door de diverse deelnemers in behendigheid,
dressuur en springen. Vooral in de dressuur en in het springconcours bereikte de
spanning zijn hoogtepunt.

I\'alrijke barrages in het springconcours moesten de beslissing brengen. De laatste
barrage was volgens de speaker (collega Jansen uit Eindhoven) van Olympische
allure.

Het slot van deze prachdge dag was in Hotel Hamdorff, waar zeer gezellig werd
na-gehinnikt en gedineerd.

Tijdens het diner, terwijl het stijlvolle Hamdorff schudde op zijn grondvesten onder
het gezang van de veterinaire studentenliederen, werden de prijzen door collega
H e u f f uit Barneveld uitgereikt, onderbroken door talrijke enthousiaste speeches.
Laat in de nacht keerden de deelnemers moe en voldaan, na elkaar een tot ziens
voor het volgende jaar gewenst te hebben, naar hun diverse woonplaatsen terug.

Dc Animed wisselbekcr kwam in het bezit van W. H u i s k e s, terwijl de cre-prijs,
geschonken door de Kon. Federatie van Rijverenigingen, gewonnen werd door collega
D. Mulder.

Als jury fungeerde H. Balze r (dressuur) en collega Jansen (springen). Ring-
meester was de heer Van Staveren (instructeur Veterinaire Studenten Rij-
vereniging „De Solleysel").

Het programma dezer studiedagen, te houden in „Tivoli" te Utrecht, luidt als volgt:

9.30 uur Opening van de studiedagen door de heer C. G. A. Mertens, voor-
zitter van de drie Centrale Landbouworganisaties.
9.40 uur Inleidend woord door Prof. A. M. F r e n s, hoogleraar in de „Fysiologie

der dieren" aan de Landbouwhogeschool te Wageningen.
9.55 uur Gelegenheid om zich naar andere zalen te begeven.
10.00 uur Controle van het voedergebruik bij leghennen. Ir. R. Scheper.
10.30 uur Praktijkervaringen met de vertikale integratie voor mestkuikens. J. A
de Boer.

11.00 uur Resultaten van gemengde bedrijven met grote eenheden leghennen.
G. G. Verkerk.

11.30 uur Prijs- en produktiepatroon van consumptie-eieren. J. Hoornweg.
12.00 uur De funktie van de Regionale Proefbedrijven voor de Pluimveeteelt.
Ir A. R. Kuit.

14.00 uur Veranderingen in de eikwaliteit tijdens bewaring op de boerderij. Prof.

Dr Ir P. Schoorl.
14.30 uur Rogge in het voeder voor slachtkuikens. Ir. W. M. M. A. Janssen.
15.00 uur Invloed van het licht op de legrijpheid. Ir. H. P. Stappers.
15.45 uur Georganiseerde ziektebestrijding bij slachtkuikens. A. C. Voeten,
dierenarts.

16.15 uur Hygiënische maatregelen op slachtkuikenbedrijven. Dr. E. J. Voûte.
Woensdag 17 februari. Grote foyer.

bemesting? Ir. L. C. N. d e la Lande C r e m e r.
10.30 uur Kan kopergebrek bij het rundvee worden voorkomen door bemesting?
Ir. J. Hartmans.

11.00 uur Het schatten van verschillen in gehalten aan netto-energie van verwante

voedermiddelen. Ir. A. J. H. van Es.
11.30 uur Het mineralengehalte van Nederlands hooi. Dr. J. Rameau.
12.00 uur Proefresultaten betreffende enkele opfokmethoden bij kalveren. Ir. Ch.

B O u c q u c (België).
14.00 uur Voerkosten op weidebedrijven. A. R e i t s m a.
14.30 uur Eén keer per dag voeren! Ir. A. W. J. d e B r u y n.
15.00 uur Het stalklimaat voor mestkalveren. Ir. P. 1. H aart s en.
15.45 uur Het mesten van ossen en stieren. E. C. van Kraaikamp.
16.15 uur Economische aspekten van de kalvermesterij. Drs. L. B. van de
G i e s s e n.

10.00 uur De geit een uitermate produktief landbouwhuisdier. F. W. J. Swart,
dierenarts.

H e r w e ij e r, dierenarts.
11.30 uur Kan men worminfecties bij kalveren voorkomen ? Ir. D. Oostendorp.
12.00 uur Invloed van de leeftijd, kalvingsmaand en laktatiemaand op de melk-
produktie en melksamenstelling bij runderen uit dc provincie Oost-
Vlaanderen. Dr. P. Lam po (België).
14.00 uur Enkele aspekten van het kuikenbroeden. Dr. A. H. J. V i s s c h e d ij k.
14.30 uur Bestrijding van C.R.D. op de fok- en vermeerderingsbedrijven. F.
B O r m, dierenarts.

15.00 uur Voorkomen en bestrijden van vogelcholera. Prof. A. De vos (België).
15.45 uur Het testen van proef- en gebruikskruisingen. Ir. D. A. E h 1 h a r d t.
16.15 uur Vergelijking van de schaalsterkte van eieren van W.L.- en R.I.R.-hennen.
A. Oosterwoud.

Donderdag 18 februari, Concertzaal.
9.30 uur Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O.-controle.

Toegang tot deze vergadering hebben alleen zij, die hiervoor een uit-
nodiging hebben ontvangen.
11.30 uur Nieuwe bedrijfssystemen in de varkenshouderij. Prof. Dr. A. E. R.

Willems (België).
12.00 uur Montagebouw in de landbouw. Drs. G. J. H. R ij k e n b a r g.
14.00 uur Groei en voederkwaliteit. Dr. T h. J. de Man.
14.30 uur Mesterij-resultaten van onze varkensrassen. Ir. D. K r o e s k e.
15.15 uur Nieuwe staltypen voor melkvee. Tj. Westendorp.
15.45 uur Verbouwring van rundveestallen, Ir. P. A n e m a.

16.15 uur Sluiting van de studiedagen door de voorzitter van de Stichting C.L.O.-
controle, de heer J. L. N y s i n g h.

E. E. v a n Koetsveld.
14.00 uur Aminozuursamenstelling en eiwitkwaliteit van mengvoeders. Drs. P.
Slump.

van Stratum.
15.15 uur Verteerbaarheid van aminozuren. Ir. J. Dammers.
15.45 uur Over de behoefte van onze mestvarkens aan de eiwitbouwsteen lysine.
Ir. IJ. Tj. Bakker.

11.30 uur Kunstmatige Inseminatie bij varkens. A. R u t g e r s.
12.00 uur Heeft ontwormen van mestvarkens als routine-maatregel zin? H. van
Soest, dierenarts.

14.00 uur Het gebruik van een „biggenkist" bij de opfok. Ir. E. G. J. B r u g g i n k.
14.30 uur Verwarming van fokvarkensstallen. L. Prinsen.
15.15 uur Voederopname van niet gespeende biggen. H. Bekaert (België).
15.45 uur Enige nieuwe gezichtspunten omtrent de betekenis van de darmflora.
Drs, A. H. M, Grimbergen,

De achtste Voorlichtingsdag voor Dierenartsen van de Veeartsenijkundige Dienst
zal op donderdag 4 november 1965 worden gehouden in het Jaarbeursrestaurant te
Utrecht.

Het programma voor deze dag zal nog nader worden bekend gemaakt.
UITVOERING VAN DE ANTIBIOTICAWET.

Per 1 januari 1965 is de zogenaamde Antibioticawet in werking getreden. De handel
in deze middelen is voortaan beperkt tot de groothandel, die over een legitimatiebewijs
vanwege de Minister van Landbouw en Visserij dient te beschikken.
Per 15 januari waren 58 aanvragen voor een dergelijk legitimatie-bewijs bij de Vee-
artsenijkundige Dienst binnen gekomen. Hiervan werden er 30 verstrekt voor een
periode van vijf jaar en 28 voor twee jaar.

Het laatste met het oog op nadere verificatie van het feit of de aanvrager als groot-
handelaar kan worden aangemerkt, hetgeen uit de praktijk zal moeten blijken.
Legitimatiebewijshouders mogen de middelen ook uit het buitenland betrekken. Met
het oog op de controle hierop zal aan de Douane een lijst worden verstrekt met naam
en adres van legidmatiebewijshouders, alsmede nummer en datum van de uitge-
reikte legitimatiebewijzen.

Veeverloskundigen cn castrcurs dienen over een aankoopvergunning van de Minister
van Landbouw en Visserij te beschikken. Deze aankoopvergunning heeft betrekking
op andbiotica en hormoonpreparaten in kleinverpakking, die door de Minister zijn
aangewezen.

Veeverloskundigen en castrcurs dienen deze middelen voor de uitoefening van hun
beroep beslist nodig te hebben en mogen ze uitsluitend zelf toepassen.
Tot 15 januari heeft de Veeartsenijkundi,ge Dienst 101 aankoopvergunningen ver-
strekt en wel 14 aan vecverloskundigen, 18 aan castrcurs en 69 aan personen die beide
beroepen uitoefenen. Bij deze aankoopvergunningen wordt een register verstrekt,
waarin aankopen en gebruik van de in de Wet bedoelde middelen moeten worden
verantwoord.

7 december 1964 / Nr. J. 3328 Directie Juridische en Bedrijfsorganisatorische Zaken
De Minister van Landbouw en Visserij,

Gelet op artikel 2, eerste, vijfde en achtste lid, en artikel 7 van de wet van 1 augustus
1964, Stb. 363, houdende regelen met betrekking tot de handel in antibiotica, hor-
moonpreparaten, thyreostatica en chemotherapeutica, bestemd of mede bestemd voor
aanwending bij dieren;

Voor zover nodig in overeenstemming met de Staatssecretaris van Sociale Zaken en
Volks.gezondheid en de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen,
Besluit:

In deze beschikking wordt verstaan onder „wet": de wet van 1 augustus 1964, Stb.
363, houdende regelen met betrekking tot de handel in antibiotica, hormoonpre-
paraten, thyreostatica en chemotherapeutica, bestemd of mede bestemd voor aan-
wending bij dieren.

Voor de toepassing van ardkel 2, eerste lid, onder b, van de wet worden de volgende
diergeneeskundige instellingen, geneeskundige instellingen en instellingen van weten-
schap aangewezen:

1. de door of vanwege het Landbouwschap erkende provinciale gezondheidsdiensten
voor dieren;

3. de instituten, behorende tot de faculteit der diergeneeskunde van de rijksuniversi-
teit te Utrecht;

6. de Stichting Instituut voor Veevoedingsonderzoek „Hoorn", gevestigd te Hoorn;

7. de Stichting Instituut voor Moderne Veevoeding „de Schothorst", gevestigd te
Hoogland;

8. de Stichting voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord", gevestigd te Zeist;

9. de Stichting Instituut voor de Pluimveeteelt „Het Spelderholt", gevestigd te
Beekbergen;

10. inrichtingen, bestemd voor of gebezigd tot het verlenen van genees-, heel- of ver-
loskundige hulp;

11. instituten en laboratoria, bestemd voor of gebezigd tot genees-, heel- of verlos-
kundig onderzoek;

12. instituten voor wetenschappelijk, medisch en farmacologisch onderzoek en ander
onderzoek ten behoeve van de volksgezondheid.

1. baarmoedcrstiften en schuimtabletten, welke als werkzaam bestanddeel uitsluitend
hetzij oxytctracycline, hetzij chloortetracycline bevatten;

2. wondpoeders, welke gedeeltelijk bestaan uit en als werkzaam bestanddeel uit-
sluitend bevatten cen stof of complex van stoffen, als omschreven in artikel 1,
eerste lid, onder „antibiotica", van de wet, niet zijnde chlooramphenicol;

b. als hormoonpreparaten: vloeistoffen, welke als werkzaam bestanddeel uitsluitend
oxytocine bevatten.

1. Vceverloskundigen en castreurs, aan wie een aankoopvergunning, bedoeld in
artikel 2, vijfde lid, van de wet, zijn verplicht de door hen aangekochte hoeveel-
heden van de in artikel 3 van deze beschikking genoemde artikelen te verantwoor-
den door het bijhouden van een daartoe van rijkswege kosteloos beschikbaar
gesteld register.

2. De in het vorige lid bedoelde verplichting houdt in, dat alle in het register
gevraagde gegevens daarin binnen 24 uur nadat de handeling, waarop zij be-
trekking hebben, heeft plaatsgehad nauwkeurig en duidelijk leesbaar met inkt
worden aangetekend.

3. De in het eerste lid bedoelde personen zijn verplicht de in het vorige lid bedoelde
aantekeningen gedurende 2 jaren te bewaren en deze desgevraagd aan de ambte-
naren, genoemd in artikel 5, onder a en b, ter inzage te verstrekken.

4. Veevcrloskundigcn en castreurs mogen de bij artikel 3, onder a, 2, aangewezen
antibiotica uitsluitend gebruiken bij dc behandeling van wonden, welke een
direct gevolg zijn van dc verlossing of castratie.

a. de bij artikel 3 onder a, 1, aangewezen antibiotica slechts ter voorkoming van
baarmoederinfecties gebruiken en deze uitsluitend inbrengen in de baarmoeder
onmiddellijk na het beëindigen van de verlossing;

b. de bij artikel 3, onder b, aangewezen hormoonpreparaten uitsluitend gebruiken
in gevallen van weeënzwakte bij het varken.

Als personen, belast met het opsporen van de in artikel 6, eerste lid, van de wet

b. de veterinaire inspecteurs en adjunct-inspecteurs van de volksgezondheid, alsmede
de controleurs, werkzaam bij de veterinaire inspecties van de volksgezondheid;

Deze beschikking treedt in werking met ingang van 1 januari 1965.
\'s-Gravenhage, 7 december 1964. De Minister van Landbouw en Visserij,

Met ingang van 1 januari 1965 heeft de heer Y. Heida, in verband met het be-
reiken van de pensioengerechtigde leeftijd, zijn functie als inspecteur-districtshoofd
van de Veeartsenijkundige Dienst in Friesland, beëindigd.

Op 30 december 1964 is in „De Harmonie" te Leeuwarden afscheid genomen van de
heer Heida. Daarbij heeft de Directeur-Generaal van de Landbouw de scheidende
inspecteur de Koninklijke onderscheiding als Officier in de Orde van Oranje Nassau
uitgereikt.

Tot opvolger van de heer Heida is benoemd de heer G. D. van der Werff,
adjunct-inspecteur bij de inspectie Friesland.

De regeling, waarbij vervoer van niet tegen mond- en klauwzeer geënt rundvee ver-
boden is, welke regeling jaariijks per 1 februari moet worden herzien met betrekking
tot de leeftijdsgrenzen, wordt ook dit jaar slechts op deze punten gewijzigd.
De regeling blijft dus wat de materiële inhoud betreft ongewijzigd.

Op 30 juni 1965 treedt de E.E.G. richtlijn inzake gezondheidsvraagstukken op het
gebied van het intracommunautaire verkeer in vers vlees officieel in werking. Dit
betekent dat van die datum af alle slachthuizen die vlees exporteren naar mede-
lidstaten, dienen tc voldoen aan de inrichtingseisen die in deze richtlijn aan export-
slachterijen worden gesteld.

Teneinde dit doel te bereiken is een z.g. schema van beoordeling samengesteld,
waarin de eisen zijn vermeld. Met dit schema zijn alle slachthuizen voorlopig bezien
die een exportvergunning hebben, dus waar een Rijksuitvoerkeuring is gevestigd.
De resultaten van de voorlopige rapporten hebben geleid tot een indeling van de
slachthuizen in drie rubrieken.

In rubriek A zijn ondergebracht de slachthuizen die praktisch geheel aan dc gestelde
eisen voldoen.

Rubriek B omvat de slachthuizen die vrijwel aan de .gestelde eisen voldoen, doch
waar het slachtsysteem niet geheel is aangepast.

Slachthuizen die ook op vele andere punten niet aan de gestelde eisen voldoen en
die als de richtlijn reeds van kracht was op dit moment niet langer voor de export
zouden mogen slachten, vormen rubriek C.

Dc vooriopigc rapporten zijn vervolgens gezonden aan de Inspeteurs van de Vee-
artsenijkundige Dienst in de districten waarin de slachthuizen zijn gelegen, met het
doel het eindoordeel over de gemaakte op- of aanmerkingen op de voorlopige rap-
porten te geven.

Aan de hand van het eindrapport plus het advies van de betrokken Inspecteur-
districtshoofd, is aan de Rijkskeurmeesters in hun hoedanigheid van directeur van
een openbaar slachthuis of als Rijkskeurmeester van een particuliere inrichting, ver-
zocht vóór 30 juni de nodige stappen te ondernemen om het slachthuis aan de eisen
aan te passen.

Voor wat betreft de openbare slachthuizen bij B. en W. van de gemeente waarin het
slachthuis is gelegen en voor wat een particuliere onderneming bij de directie van
dat slachthuis.

Hiertoe werden de vastgestelde tekortkomingen van de betrokken slachthuizen ver-
meld. Tot dusver zijn uit vele delen van het land zeer positieve berichten binnen-
gekomen, die voor de toekomst het beste doen verwachten. Van belang is hierbij
vooral dat het Ministerie van Volkshuisvesting en Bouwnijverheid alle medewerking
heeft toegezegd bij het verstrekken van bouwvergunnin.gen.

6, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 10.30 uur.
Hotel Pays Bas, Utrecht, (pag. 121)

13, Landelijke Werkcommissie Laboratoriumdiercn. Symposium, „de Uit-
hof", Utrecht, (pag. 1559 (1964))

16, Aid. Noord-Brabant K.N.M.v.D., Groep Practici. Vergadering, 20.15
uur, Hotel Modem, Tilburg, (pag. 202)

23, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel „De Zon",
Ommen. (pag. 201)

26, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 121)

18, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 121)

6—9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.
1508 (1964))

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congrer. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192 (1964))

1, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))

3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigin.gen, Leiden, (pag.
49)

19, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122)

15_16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur deelt mede dat de 112e Algemene Vergadering van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht zal worden gehouden op
vrijdag en zaterdag 15 en 16 oktober a.s. in het Jaarbeurs Restaurant.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 19 december in Restaurant „Riehe"

Hij heet de aanwezige leden (37) welkom en richt zich daarna tot de spreker van
hedenmiddag coll. F. B o r m, die vergezeld is van coll. W. R o e p k e, de af-
gevaardigde van het hoofdbestuur, coll. R. G o 1 en de afgevaardigde van de af-
deling Friesland coll. L. Z e g e r s.

De ingekomen stukken worden gelezen; vervolgens brengt coll. S. Begeman
als afdelingsafgevaardigde verslag uit van de Algemene Vergadering van dc Kon.
Ned. Mij. voor Diergeneeskunde.

Hierna vindt de ballotage plaats van coll. W. van Arkelte Emmen, die met
algemene stemmen als lid van de afdeling wordt aangenomen.

In de plaats van F. J. H e p k e m a, die reglementair aftreedt en niet herkiesbaar
is, wordt tot bestuurslid gekozen H. Heinrich, op wie worden uitgebracht 16
stemmen. (H. R. Tulner: 11, Th. Lambers: 1.)

Vervolgens geeft de voorzitter het woord aan collega F. Borm voor het houden
van een lezing over „C.R.D. en de bestrijding ervan".

Uitvoerig gaat spreker in op de erdoor veroorzaakte schade, (zeer groot, i
ƒ12 miljoen) de kenmerken zowel klinisch (rinitis, sinusitis, conjunctivitis, proes-
ten) als bij sectie (tracheitis, pneumonie, luchtzak-ontsteking, pericarditis, perihepa-
titis), de diagnose (d.m.v. kweek en serologisch. PL.A.R. en volbloed agglutinatie)
en de therapie (tylan, erythromycine).

Ook de factoren noodzakelijk voor het tot stand komen ervan worden besproken.
{Mycoplasma gallinarum, E. co/i-stress, milieu invloeden).

Tenslotte gaat spreker uitvoerig in op de mc^elijkheden van een georganiseerde
bestrijding van deze ziekte.

Van de gelegenheid tot het stellen van vragen wordt vervolgens door velen gebruik
gemaakt. Hierna volgt een demonstratie van de techniek van de bloeddruppel agglu-
tinatie.

Tot besluit wordt een serie zéér fraaie kleuren-dia\'s geprojecteerd, waarbij coll.
W. R O e p k e een toelichting geeft.

Voorzitter bedankt beiden hartelijk en stelt vervolgens de rondvraag aan de orde.
Na een vraag van coll. S n ij d e r s over de beide van het alg. secretariaat ontvangen
stembiljetten inzake bindende besluiten, welke béantwoord wordt door coll. R. G o 1
heeft een uitvoerige gedachtenwisseling plaats over de Antibiotica Wet, mede n.a.v.
het vertrouwelijke schrijven van het hoofdbestuur.

Het plan van de Gezondheidsdienst in Friesland komt ook ter sprake. Het is ten-
slotte reeds half acht, (nc^ weinig leden zijn overgebleven) wanneer de voorzitter
besluit dat deze aangelegenheid zo spoedig mogelijk door de practici in Groningen
en Drenthe besproken moet worden. Hetgeen op die vergaderingen geconcludeerd
wordt, kan dan door het Afdelingsbestuur ter kennis van het Hoofdbestuur gebracht
worden.

Vervolgens sluit hij de vergadering te 19.45 uur.
Het gebruikelijke diner na afloop smaakte extra goed.

De afdeling Overijssel van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde organi-
seert een vergadering op dinsdag 23 februari a.s. om 20.00 uur in Hotel „De Zon"
te Ommen, alwaar collega G. L. van L i m b o r g h zal spreken over: Kalvermesterij.

Kort verslag van de op 19 december 1964 gehouden vergadering, in „Riche-
Nationaal" te Arnhem gehouden.

Bij de opening kan de voorzitter nog maar een klein aantal leden welkom heten.
Hierna wordt dc onverwacht overleden collega J. d e J o n g uit Culemborg her-
dacht. Hij was cen van de meest trouwe leden van de afdeling, waardoor bijna
iedereen hem kende. Met aandacht werd altijd geluisterd naar de legendarische en
amusante verhalen welke hij op praktisch elke vergadering placht te vertellen. Hij
stond in onze maatschappij hoog aangeschreven, zodat wij hem node zullen missen.
Typerend voor hem was zijn reactie op het voorstel voortaan bij voorkeur \'s avonds
te vergaderen; volgens zijn echtgenote had hij verklaard dat hij dan helaas wel niet
meer zoveel aanwezig zou kunnen zijn.

Naar aanleiding van de notulen met betrekking tot de vergadering over de anti-
bioticawet deelt Dr. v. d. B u r g mede nogal verontrust te zijn over het vertrouwelijk
schrijven van het Hoofdbestuur over deze wet. Hij stelt voor hierover een be-
spreking te houden tussen enkele practici uit de afdeling en het bestuur van de
Gezondheidsdienst. De vergadering gaat hiermee accoord.

Op grond van de mededeling van collega S i n n e m a over de ziekte van Dr. d e
Haan, wordt besloten Mevr. de Haan in de vorm van een telegram, ons mede-
leven te betuigen.

Bij de bestuursmededelingen brengt de voorzitter nog eens dank aan de commissie
uit de afdeling, die in samenwerking met de Gezondheidsdienst, het post-universi-
taire onderwijs heeft gerealiseerd, in het kader waarvan in de herfst 7 cursusavonden
gegeven werden.

Dc volgende collegae werden geballoteerd en als lid tot de afdeling toegelaten:
P. d e J O n g te Velp; J. Koopman te Beesd; G. J. t e n P a s te Aalten;
P. R O d e r s te Zelhem; A. S n ij d e r s tc Ruurlo; J. Terpstra te Eibergen;
P. C. U y t e r 1 i n d e te Aalten.

In verband met het aftreden van collega H. F e 1 i x als voorzitter van de afdeling
werd door het bestuur collega Dr. J. Bouw als zijn opvolger candidaat gesteld.
Daar er geen tegencandidaten en geen bezwaren tegen de candidatuur waren binnen-
gekomen, werd onmiddellijk tot stemming overgegaan, waarbij bleek dat op één na
alle stemmen op collega Bouw werden uitgebracht. De voorzitter feliciteert hem met
deze verkiezing en spreekt daarbij de hoop uit, dat zijn ambtsperiode hem veel ge-
noegen mag schenken.

Door de vice-voorzitter collega Rozemond wordt namens de afdeling een woord
van dank tot de scheidende voorzitter gericht.

Tijdens de rondvraag komt de marge voor de verkoop van antibiotica aan de orde.
Eveneens werd gediscussieerd over het al of niet betrekken van antibiotica van
tot nu toe malafide geneesmiddelenfirma\'s; de meningen hierover zijn verdeeld.

De middag werd bestetec met een interessante causerie door Dr. W. M a j o e w s k ii
te Arnhem over zijn reis door Suriname. Een en ander werd op een amusante en
bijzonder vlotte wijze gebracht, toegelicht met een groot aantal dia\'s. Een vrij groot
aantal dames had van de gelegenheid, bij deze voordracht aanwezig te zijn, gebruik
gemaakt.

Na afloop van de vergadering vond een gezellig diner plaats, waarbij de voorzitter,
collega H. Felix werd „uitgegeten".

De afdeling Gelderland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diei^eneeskunde houdt
op woensdag 3 februari a.s. om 20.00 uur een vergadering in Restaurant Royal te
Arnhem, alwaar de Antibioticawet zal worden behandeld.

Op 16 februari a.s. zal om 20.15 uur in Hotel „Modern", Heuvelring 100 te Tilburg
een bijeenkomst van de Groep practici van de Afdeling Brabant van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde worden belegd, alwaar als spreker weer zal
optreden collega C. L. van Limborgh met voor de laatste maal het onderwerp:
Het opfokken en mesten van kalveren.
Ook niet pracüci zijn welkom!

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

J. C. Baars, Willem van Noortstraat 73, Utrecht;
Mevr M. E. Roelofs-van Emden, F. C. Dondersstraat 20, Utrecht;
H. F. G. M. Meijer, Vondelstraat 12, Vught.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon. Ncd. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. P. W, M. van der Putten, Stationsplein 19bis, Utrecht;
H. Thate, F. C. Dondersstraat 4, Utrecht.

Kroes, R., te Utrecht naar Mauritsstraat 102, aldaar, tel. (030) 20 75 3; gr 691092.

Zuijdam, Dr. D. M., van Zürich naar \'s-Gravenhage, Koningin Marielaan 50, tel.
(070) 85 50 23 (privé), (010) 14 30 11 (bur.), D. bij Dow Chemical Int. Inc.

Spijker, B. H., te rekenen m.i.v. 1 december 1964, tot plaatsvervangend Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuid-Holland, ter standplaats
Rotterdam. (203)

Vogely, G. M., te rekenen m.i.v. 1 december 1964, tot plaatsvervangend Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Rotterdam. (211)

In de klinische les „Diagnose ä distance" is een storende fout geslopen. De op pag.
36 opgegeven percentages totaal eiwit in het serum moeten uitgedrukt worden in
g% en niet in mg%, zoals abusievelijk is gedaan.

bij paresis puerperalis. LACTEDINE voldoet voor wat betreft kwaliteit der grond-
stoffen en bereidingswijze geheel aan de daarvoor gestelde normen in the BRITISH
VETERINARY CODEX. Lactedine bevat geen gecontraïndiceerde stoffen en bezit,
toegepast in de voorgeschreven dosering, geen ongewenste nevenwerkingen. Deze
steriele injectie-vloeistof kan zowel subcutaan als intra musculair danwel intraveneus
worden toegediend. LACTEDINE, in combinatie met TETADINE, geeft eveneens op-
merkelijke resultaten bij de behandeling van Grastetanie.

Paragangliomen zijn gezwellen die ontstaan uit paraganglionair weefsel.
Dit weefsel is opgebouwd uit cellen die hun afkomst hebben in de neurale
lijsten. Meestal zijn deze cellen in groepjes gerangschikt en deze celgroepjcs
hebben een nauwe samenhang met het autonome zenuwstelsel.
Evenals men een orthosympatisch en een parasympatisch zenuwstelsel
onderscheidt, kan men ook spreken van ortho- en parasympatische para-
ganglia. Van de orthosympatische paraganglia is op latere leeftijd meestal
slechts het bijniermerg over, hoewel van de oorspronkelijke celhoopjes bij
de grensstrengganglia en van het orgaan van Zuckerkand! ook wel resten
kunnen blijven bestaan. Zij alle worden efferent motorisch geïnnerveerd
door orthosympatische zenuwen en spelen een rol hij de produktie van
catecholaminen (adrenaline, nor-adrenaline).

De parasympatische paraganglia hebben een afferente sensorische inner-
vatie, en een embryologische relatie met hersenzenuwen en kiewboogarte-
riën. De functie van deze paraganglia is voornamelijk gelegen in het re-
gistreren van veranderingen in de oxygenatie van het bloed. Deze functie is
zeer belangrijk, want slechts door middel hiervan wordt bij hypoxic dc
ademhaling reflectoir gestimuleerd. Dit werd echter alleen voor de para-
gangliën langs de grote vaten aangetoond (p. caroticum, p. aorticum);
voor de andere celgroepen is dit moeilijk na te gaan door de geringe grootte
ervan (p. tympano-jugulare, p. nodosum, p. ciliare).

De gezwellen die van de orthosympatische paraganglia uitgaan noemen we
phaeochromocytomen. In deze tumoren worden catecholaminen geprodu-
ceerd, evenals in het moederweefsel van deze gezwellen.

De gezwellen uitgaande van de parasympatische paraganglia noemen we
paragangliomen (in engere zin).

De benaming chemodectomen lijkt ons niet juist, omdat daarmee de indruk
wordt gewekt dat deze gezwelien een functionele invloed hebben, waar-
voor geen argumenten zijn; zelfs over de functie van de normale cellen zijn
de acten nog niet gesloten. Met de naam paraganglioma is de naam van
Kohn (1900) verbonden, de eerste die deze benaming gebruikte.
Beide bovenbeschreven gezwelsoorten tonen overeenkomsten in het histo-
logische beeld. Bovendien komen ze zowel bij de mens als bij de hond een
enkele keer samen voor. Verder zijn er aanwijzingen dat ook in paragang-
liomen een enkele maal nor-adrenaline wordt geproduceerd (Glenner
C.S., 1962; Elders c.s., 1962).

Bij microscopisch onderzoek tonen paragangliomen van mens en dier een
aantal gemeenschappelijke kenmerken. Zij zijn omgeven door een kapsel,

1 Dr. W. Misdorp; dierenarts, verbonden aan de afdeling Pathologisehe-anatomie
(Hoofd Prof. Dr. J. F. Hampe) van het Antoni van Leeuwenhoek-Huis (Ver.
van het Nederlands Kankerinstituut) te Amsterdam.

die nopl eens door tumorcellen geïnfiltreerd wordt en van waaruit septa
van wisselende dikte het gezwel in alveolaire gebieden verdelen. In deze
septa komen naast talrijke bloedvaten soms tekenen van verval voor in de
vorm van hyalinisatie, kalk- of pigmentophoping, cholesterolkristallen. Het
karakteristieke beeld ("usual type", Le C o m t e, 1951) van fraaie cel-
groepjes gelegen in een schaars stroma, is vaak niet te vinden. Men kan
dan een „adenoma like" beeld zien, of een „angioma like", bij welke laat-
ste afzonderlijke cellen tussen de bloedvaten zijn gelegen (De K e y s e r
en Thiendupont, 1959).

De tumorcellen komen vaak overeen met de „type I-cells" („chief cells";
van de paraganglia en zijn dan rond tot ovaal met fijn korrelig, licht eosi-
nofiel protoplasma en vrij grote, wat excentrische kernen, die zich zwak
kleuren. Ook kunnen er kleinere cellen („type Il-cells") met kleine donkete
kernen voorkomen. De cellen zijn in de tumoren vaak polymorfer dan in
de paraganglia, soms komen zelfs zeer polymorfe grote cellen voor met
bizarre kernen. Waarschijnlijk heeft de mate van autolyse en de fixatie- et.
kleuringstechniek invloed op het uiterlijk der cellen.

Opmerkelijk is het feit dat tot dusver paragangliomen vrijwel uitsluitend
bij de mens en de hond zijn waargenomen. De enige uitzondering hierop
vormt de beschrijving van een paraganglioma aorticum bij een vaars, welke
stierf onder verschijnselen van hartdecompensatie (Smith en Tones
1961). ^ J - =

Bij de mens komen de tumoren van het p. caroticum het meest frequent
voor en zijn tumoren van het p. aorticum zeldzamer. Bij de hond is de si-
tuatie omgekeerd: tumoren van het p. aorticum komen, vooral bij dt
brachycephale rassen (Boxers en Boston-terriers), nogal eens voor. Er zijn
tot nu toe ongeveer 35 gevallen beschreven. Tumoren van het p. caroticum,
welke bij de hond nog maar kortgeleden voor het eerst gezien zijn, blijken\'
veel zeldzamer te zijn: tot nu toe werden er acht in de literatuur genoemd.

In 1743 verscheen het proefschrift van T a u b e, waarin voor het eerst een
paraganglion werd beschreven, het p. caroticum. Veel later bleek dat het
paraganglionaire weefsel ook op andere plaatsen voorkomt, waar het veelal
het eerst bij dieren werd gevonden.

In tabel A zijn deze ontdekkingen verzameld, met enkele gegevens over dc
eerste gezwelvondsten. Om de indeling niet te gecompliceerd te maken
spreken wij van:

paraganglioma tympano-jugulare bij lokalisatie in de
omgeving van de trommelholte of de fossa jugularis;
paraganglioma aorticum voor ale tumoren van dit soort in
de thorax;

paraganglioma nodosum als de oorsprong van het gezwel in
of vlak bij de n.X (ggl. nodosum) ligt;

paraganglioma abdominale wanneer de tumor in de buik-
holte of retroperitoneaal is gelegen;

De trait-d\'union tussen al deze gezwellen is hun afkomst van parasympa-
tisch paraganglionair weefsel, dus hun relatie met de parasympatische
hersenzenuwen. Men kan zich daarbij afvragen of ook bij het sacrale ge-
deelte van de parasympaticus dergelijke cellen ontstaan. Deze zouden dan
bv. in de extremiteiten kunnen worden aangetroffen, een bevinding die
Johnson reeds meent gedaan te hebben (zie o.a. Smetana en Scott.
1951).

De retroperitoneale paragangliomen moeten altijd van phaeochromocytomen
gecifferentieerd worden, maar aan een goede documentatie ontbreekt hel
meestal doordat te laat aan de mogelijkheid van een paraganglioma wordt
gedacht. Bovendien kan bv. een maligne phaeocbromocytoma of een phaeo-
chromoblastoma de gangbare kenmerken van een (nor-)adrenaline produ-
cerende tumor missen, waardoor de differentiatie vrijwel onmogelijk wordt.
Het enige houvast dat men overhoudt is het histologische beeld, wannee.\'
dit tenminste een karakteristiek „Zellballen"-patroon toont. Marshall
en H O r n (1961) menen op grond van een uitvoerig klinisch, morfologisch
en histochemisch onderzoek, dat de tumoren uitgaande van de verschil-
lende paragangliën onderling duidelijke oveerenkomsten vertonen.
Bij de mens zijn de gezwellen het frequentst in de hals en het oor gelokali-
see.\'d, daarna volgen in frequentie de paragangliomata nodosum en aorti-
cun, terwijl in de oogkas slechts viermaal een dergelijk gezwel werd ge-
vonden. Andere plaatsen waar een enkele maal een tumor werd gevonden
zijn fossa pterygopalatina, wangslijmvlies, glandula parotis, n.XH (Ross
en J a c k s O n, 1962), larynx, trachea (H o r r é e, 1962), oesophagus, duo-
denum (Taylor en Hei wig, 1962). Alleen op enkele van de frequenter
voorkomende paragangliomen willen wij in het kort hierop ingaan.

Het paraganglioma caroticum doet zich voor als een zeer langzaam groeien-
de tumor achter-onder de kaakhoek, meestal zonder verdere klachten (fig.
1 en 2). Het gevaar voor de patiënt is meer gelegen in de behandeling dan
in de ziekte zelf (Pettet c.s., 1953). Bij afsluiten van de a. carotis (in-
terna) is er in 30% van de gevallen kans op neurologische complicades,
in het ergste geval exitus tijdens of kort na de operatie.
Dat ook bij de hond resectie van de a. carotis niet ongestraft kan gebeuren
toont het zesde geval dat hieronder wordt besproken. Bij de mens is het ver-
standig het gezwel te verwijderen vóórdat de vaten omgroeid zijn, en is het
bij een groot gezwel alleen bij ernstige klachten en na het nemen van uit-
voerige voorzorgsmaatregelen gerechtvaardigd tot operatie over te gaan.
Fig. 3 geeft een operatiefoto van een paraganglioma caroticum; dit gezwel
werd i.v.m. de leeftijd van de patiënte, de grootte van het gezwel, de on-
voldoende voorbereiding en de afwezigheid van klachten ongemoeid ge-
laten.

Een paraganglioma aorticum werd tot 1962 bij zes en twintig patiënten
gevonden bij sectie, routine-doorlichting of klinisch onderzoek naar aan-
leiding van klachten. Pachter (1963) beschreef later nog zes gevallen.
Deze klachten zijn aspecifiek: pijn, hoest, dyspnoe, moeheid, een enkele
maal vermagering. Zeven patiënten uit Nederland werden reeds beschre-
ven, waarbij zich ook de jongste patiënt ter wereld met een paraganglioma
aorticum bevond. Dit betrof een congenitaal gezwel, verwijderd bij een
jongetje van 9 dagen oud.

Anamnese: schaduw in dc rechter thoraxkoepel, sinds 1954 bekend en de laatste tijd
toegenomen in grootte. Patiënte heeft dyspnoe d\'effort, hartkloppingen en \'s avonds
oedeem aan dc enkels; zij is nerveus en slaapt slecht. Bij inspanning transpireert
de rechter gelaatshelft en wordt daarbij rood, de linker helft blijft wit.
Onderzoek: (Interne Kliniek tc Groningen, Hoofd Prof. Dr E. M a n d e m a) : bij
palpatie sterke arteriële pulsaties rechts aan dc hals en luid systolisch geruis bij
auscultatie van dit gebied. Er is een syndroom van Horner rechts, de veneuze druk
is niet verhoogd. Tensie rechter arm 160/70, linker arm 110/60. BSE 18 mm, B,M,
-1-5%, harsuptake 18,1%,
Urine: amandelzuurcoëfficiënt 1,40 bij herhaling, 5HIAA negatief.
Regitinetest en coldpressuretest: geen aanwijzingen voor aanwezigheid van catcchol-

amine-producerend tumorweefsel.
X-foto thorax en tomografie: mandarijngrote circumscripte beschaduwing in de
rechter thoraxhelft (fig. 4 en 5). De trachea is naar links verdrongen, Kynio-
gram: de schaduw pulseert niet, Bronchografie: geen afwijkingen.
Aortografie: a. subclavia dextra door de tumor platgedrukt, a. subclavia sinistra

geheel afgesloten, a. carotis communis dextra geslingerd, veel collateralen.
Bronchoscopie: tracheawand naar links verplaatst, bronchustakken normaal. Trachea-
punctie (microscopisch onderzoek: verdacht voor maligniteit).

Cytologie bronchussecreet en Danielsbiopsie: geen aanwijzingen voor maligniteit, Me-
tastase van een carcinoom? paraganglioma?

Paraganglioma caroticum mens. Operatiefoto. De carotisvork is naar lateraal
gedrongen door het gezwel. De tutnor werd niet verwijderd om
vasculaire complicaties te voorkomen.

Operatie (9-8-\'63) : postcrolatcralc incisie rcchts, subpcriostale resectie van de vierde
rib. Long en pleura zijn vergroeid en worden stomp losgemaakt. In het bovenste
achterste mediastinum, achter de v. cava superior en onder dc a. subclavia, be-
vindt zich cen vuistgrote, vrij weke, vaatrijkc tumor. De bovenkant daarvan wordt
losgemaakt, waarbij flinke bloedingen ontstaan. Aan de basis van dc tumor wordt
dc pleura geopend, waarna het gelukt het gezwel extrapleuraal stomp van dc
thoraxwand los te maken. Nu wordt met moeite het gezwel van de v. cava inferior
gescheiden, evenals van dc a. subclavia en de a. vertcbralis. De tumor is goed af-
gekapscld en wordt in toto verwijderd. Drainage.

Postoperatief werd de thorax eenmaal gcpuncteerd, patiënte werd op 25-8-\'63
ontslagen.

Pathologische anatomie, nr. T. 186072 (Pathologisch Anatomisch laboratorium te
Groningen, hoofd Prof. Dr .4. A rends): goed afgekapscldc tumor van 7 x 5,5
x 4 cm, en 90 gram gewicht.

Dc consistentie is vast-clastisch: dc kapsel is grijs-blauw en 1 mm dik. Het
sneevlak is bont door afwisselende grijs-glazige en doorbloede partijen, ook zijn
er enkele kleine, gele gebieden.

Paraganglioma aorticum mens. Planigrafische coupe van het gezwel uit fig. 4.
De tumor is scherp begrensd.

Bij microscopisch onderzoek ziet men soHde veldjes van vrij uniforme cellen met
helder cytoplasma, gescheiden door min of meer vaatrijke bindwcefsclsehotten
(fig. 6). De kernen zijn plaatselijk vrij polymorf.

Diagnose: paraganglioma aorticum. Karakteristiek in dit ziekteverloop is de lange
duur, en de lokalisatie van het bloedrijke gezwel bij de grote vaten. Endocrine
functie had dc tumor niet.

Belangwekkend is de ontdekking van Korn c.s. (1960) van kleine para-
ganglionaire celgroepjes in de long, welke volgens deze auteurs vrij vaak
te vinden zijn. Anderen bevestigen deze mening, en zo spreken Zak en
C b a b e s (1963) reeds van „pulmonary chemodectomatosis".

Een consequentie van deze ontdekkingen is, dat met nog meer voorzichtig-
heid over metastasering moet worden gesproken. Bij het vinden van para-
gangliomen in de long zal liet prcdicaat metastase voorlopig van een vraag-
teken moeten worden voorzien (bv. B e s z n y a k en M a r k o s, 1961).
Ook zonder deze reserve echter is het reeds moeilijk een oordeel over de
kwaadaardigheid van paragangliomen te geven. Een bruikbaar criterium
ontbreekt: infiltratieve groei?, snelle groei?, histologisch aspect? De histo-
logische kentnerken die men kan aanhouden (polymorfie, mitosen etc.) zijn
alle ook in goedaardige gezwellen aan te wijzen, cn in kwaadaardige para-
gangliomen ontbreken zij soms geheel.

Het paraganglioma tympano-jugulare is waarschijnlijk ongeveer even fre-
quent als het paraganglioma carodcum, en is een uitzonderlijk paragang-
lioom door de veelheid van klachten die het veroorzaakt. Duizeligheid en

oorsuizen zijn daarvan het frequenst, maar ook uitval van de ■ \'.ni. XII \'
hersenzenuw wordt vaak gezien.

Bij ontstaan er\\ an in de fossa jugularis blijft het gezwel jn eerste instantie
verborgen, maar het kan zich naar oor, hals of scliedelholte iiitbreiden.
Ook vanuit de trommelholte is uitbreiding naar allerlei richtingen mogelijk.
Oorbloedingen kunnen optreden ten gevolge van -n als cen polic]) in d-.\'
gehoorgang groeiende gezwelsuitloper.

Een enkele maal groeide de tumor door dc luba Eustacbii naar dc keel.
Deze groeiwijze willen wij hier met nadruk n^t-men in verband met de be-
vinding die genoemd wordt bij de zesde hier besproken hond: dc daarbij
gevonden tumor aan het palatum molle zou een paraganglioma tympano-
jugulare hebben kunnen zijn. Helaas is bij deze hond geen sectie verricht.
Het verdient aanbeveling ook bij honden na tc gaan of niet op dezelfde
plaatsen als bij de mens paragangliomen voorkomen (n.X. oor. bulbus ju-
gularis, oogkas).

Vermeldenswaard is tenslotte, dat een Nederlandse patholoog-anatoom
(H a m in e r) de eerste was die de overeenkomst zag van een tumor in hec
oor, met een paraganglioma caroticum.

De dierenarts Bloom (1943) bestudeerde twee tumoren aan de hartbasis
bij honden. Hij maakte als eerste vergelijkingen met dc normaal aan de
hartbasis aanwezige paragangliën bij de hond cn met een paraganglioma
caroticum van de mens, cn zijn conclusie was. dat beide tumoren para-
gangliomen waren, uitgaande van het p. aorticum. Ook door latere onder-
zoekers (M u 11 i g a n, 19.\')1; S t ü n z i, 1932; T. N i I I s s o n, 195,5; J u b b
cn Kenned y, 1957; H u b b e n c.s., 1960) werden tumoren aan de hart-
basis bij de bond als [jaragangliomen gediagnostiscerd. Jacks o n beschreef
reeds in 1936 bij drie honden tumoren welke gelegen waren aan de hart-
basis. Hij noemde deze tumoren: „infectious canine venereal sarcoma".
Naar moderne inzichten moeten dat paragangliomen geweest zijn.
Het woord harthasistiunor wordt vrij veel gebruikt en kan elke tumor bij
dieren aanduiden, die aan de hartbasis is gelegen. Het is dus een verzamel-
naam voor \\Trschillende tumoren, die slechts hun lokalisatie gemeen heb-
ben. Bekend zijn bij het rund xooral schwannomcn en nciu-ofibromen, en
verder fibromen. myxomen en lymfosarcoincn iMagnusson, 1916;
Misdorp, 1962). Van de bartbasistiunorcn bij dc hond nemen de para-
gangliomen uitgaande van het p. aorticimi een zeer belangrijke plaats in
naast ectopische schildklicrtumorcn, filjromen. myxomen cn verschillende
soorten sarcomen. Misschien is het daardoor tc verklaren dat sommigen de
betiteling hartbasistumor gereserveerd hebben voor het paraganglioma
aorticum. Dit lijkt ons verwarrend en daarom onjuist.
Van Duit.se zijde werd, o.a. door C o h r s (1930) en door B r a u n (1932),
maar vooral en het meest absoluut door Kast (1958), geponeerd dat alle
hartbasistumoren bij de hond afkomstig zijn van ectopisch sc hilcl klier-
weefsel.

Voor deze stelling werden de volgende argumenten aangevoerd:
1. bij meer dan 50% van de honden komt ectopisch schildklier\\veefsel
aan de hartbasis voor;

2. schildklierweefsel is bij de bond vaak zetel van neoplastische processen
(adenomen, carcinomen, sarcomen);

3. de zetel van de meeste tumoren aan de hartbasis komt overeen met de
ligging van het ectopische schildklierweefsel.

Tegen de stelling dat vele tumoren aan de hartbasis paragangliomen zou-
den zijn, noemde Kast verder de volgende argumenten:

6. in tegenstelling tot in de paragangliën zelf, werden in het gezwelweefsel
geen zenuwvezels gevonden.

De bovengenoemde zes argumenten kunnen ons niet overtuigen van de
geldigheid van het absolute standpunt van Kast en wel om de volgende
redenen:

1. wanneer de waarneming van Gohrs dat meer dan 50% van de hon-
den intrapericardiaal ectopisch schildklierweefsel bezit, gebruikt wordt
als argument voor afkomst uit de schildklier dan kan in nog sterkere
mate de vrijwel constante aanwezigheid van paraganglionair weefsel
(Bloom, 1943) als argument voor een paraganglionaire afkomst gel-
den;

2. bet percentage van schildkliertumoren bij honden is van streek tot streek
zeer verschillend;

3. bij grotere tumoren aan de hartbasis is de plaats van oorsprong niet
duidelijk meer aan te geven. Bovendien erkent Kast zelf „die unregel-
niässige Lokalisation dieser versprengten, oft multipelen Scbilddrüsen-
keime";

4. na de publikatie van Kast zijn kort na elkaar mededelingen versche-
nen over het voorkomen van paragangliomen uitgaande van het p. caro-
ticum (Smith en Jones, 1957; Jubb en Kennedy, 1957;
Scotti, 1958; Hubben c.s., 1960; Tisseuren Parodi, 1963).
Ook in onze publikatie zullen twee paragangliomata carotica bij bon-
den voorkomend, bcschreven worden;

5. paraganglionair weefsel blijkt bij mens en dier geen vaststaande lokali-
satie te hebben (Elders, 1962);

6. ook in paragangliomen bij de mens worden weinig en soms zelfs geen
zenuwvezcis gevonden.

Verder is nog interessant de relatief hoge frequenties van hartbasistumoren
bij Boxers en Bostonterriërs, waarbij opgemerkt dient te worden dat er geen
statistische gegevens zijn welke duiden op een predispositie van Boxers en
Bostonterriërs voor schildkliertumoren. De indruk bestaat wel dat oij
Boxers relatief frequent gliomen voorkomen (H j ä r r e. 1938; M o u 1 t o n,
1961).

Tenslotte is bet van belang dat ook bij bonden de hartbasistumoren soms
gecombineerd met tumoren van het p. caroticum en ander paraganglionair
weefsel kunnen optreden (Jubb en Kennedy).

Wanneer wij alle argumenten en gegevens over de mogelijke afkomst van
hartbasistumoren overzien, komen wij met T. N i 11 s s o n (1955) en S t ü n-
zi en Teuscher (1954) tot een synthetische opvatting.
Deze houdt in dat zowel ectopisch schildklierweefsel, ectopisch bijschild-
klierweefsel als paraganglionair weefsel het uitgangspunt kan zijn voor een

hartbasistumor. Vergelijkend onderzoek met menselijke paragangliomen
kan een steun zijn bij het vaststellen van de diagnose. In sommige gevallen
zal het moeilijk zijn een definitieve diagnose te stellen, bv. wanneer een
hartbasistumor buisjesstructuren toont. Dan komt zowel de diagnose „ade-
noma like" paraganglioma, ectopische schildkliertumor als ectopische bij-
schildkliertuinor in aanmerking.

T. Nillsson meent dat speciaal de sterk infiltrerende en metastaserende
tumoren afkomstig zouden zijn van ectopisch scliildklierwecfsel. Tenslotte
is niet uitgesloten dat schiidkliertunioren en paragangliomen gelijktijdig op-
treden (hond 4); ook bij de mens is dit herhaalde malen gezien (Elders,
1962).

Het is mogelijk dat moderne onderzoekingsmethoden, zoals histochemie en
weefselkweek, ons meer inzicht gaan verschaffen omtrent de ware aard \\-an
het tumorweefsel. Goede aandacht moet echter altijd geschonken worden
aan het macroscopische en microscopische onderzoek van de schildklier,
want het is niet onmogelijk dat in geval van strinna zowel het ectopische
intrapcricardiale schildklierweefsel als het normaal gesitueerde tiiyreoid
tiunorachtige verandering \\ertonen (Kast, 1958).

Tumoren van de hartbasis worden soms als toex\'alsbevinding bij secties
van honden gevonden (S t ü n z i, 1952), doch meestal zijn er klachten \\vcl-
ke verband houden met een insufficientie \\ an het hart: bcTiauwdheid, hy-
drops ascites, subcutaan oedeem.

Bij de sectie blijkt de tumor in sommige gevallen de atria en/of de grote
vaten samengedrukt tc hebben. Soms echter (T. Nillsson. 1955; J u b b
en Kennedy, 1957) moet compressie op bovengenoemde organen uitge-
sloten worden geacht, en wordt desondanks een hydropericardium gevon-
den dat verantwoordelijk gesteld moet worden \\oor de .secundaire stuwings-
vcrschijnselen. Het hydropcricard zou kunnen ontstaan door ingroei van
de tumor in bloed- cn lyrnfvaatjes (J u b b en Kenn e d y) of door recht-
streekse druk \\-an de tumor op kleine afx\'oercnde \\\'aatjes (T. Nillsson)
In soinniigc gevallen treden aritmiecn op als tekenen van infiltratie van
tumorwecfscl in de hartspier i H ti b b e n c.s., 1960). Een elektrocardio-
gram kan in dat ge\\al dioiistcii bewijzen, evenals röntgendiagnostiek van
dc thorax waardoor soms een tumor in het xoorste mediastimun zichtbaar
gemaakt kan worden.

Helaas zijn de tumoren aan dc hartbasis. vooral wegens hun vaste verbin-
ding met de grote vaten, moeilijk radicaal te opereren. Scotti was de
eerste en tot dusver dc enige auteur die oen paraganglioom bij een hond
met succes verwijderde. Het was een tumor \\ an het p. caroticum, welke slik-
klachten veroorzaakte. Na de operatie waren de slikklachten verdwenen
maar de cardiorespiratoire klachten bleven bestaan. Helaas werd later geen
sectie verricht zodat de aanwezigheid van een paraganglioma aorticum nie:
vastgesteld kon worden.

3. longmetastasen. Deze kunnen zowel uitgaan van een p. caroticun.
ljubb en Kennedy, 1957), als van tumoren welke aan de han-
basis gelegen zijn (Stünzi en Teuscher, 1954; T. Nillsson,
1955; A. Nillsson, 1956; Kast, 1958).

Soms kan metastasering naar de mediastinale lymfklieren optreden, bv. ui;
een paraganglioma aorticum (R i s e r en B a i 1 e y, 1949; J u b b en K e n-
nedy, 1957). De nieren waren in twee gevallen de zetel van mestatascn
vanuit een schildkliercarcinoom van de hartbasis (Kast) en eenmaal van-
uit een paraganglioma caroticum (Jubb en Kennedy, 1957). Som-
mige paragangliomen vertonen een duidelijke ingroei in vaten zonder dat
metastasen aantoonbaar zijn. Er bestaat geen correlatie tussen het histo-
logische beeld van de paragangliomen en hun gedrag, i.e. de metastasering
(Jubb en Kennedy, 1957).

Een Bo.xer met een gemetastaseerd paraganglioma aorticum was onderwerp
van een zeer interessante klinisch-pathologische bespreking te Philadelphia
iBrodey en Prien 1962).

Van de acht hieronder te bespreken honden werden \\ijf behandeld in dc
Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht (Directeur Prof. Dr. G. H. B.
Teu nissen), twee honden waren afkomstig uit de praktijk van Mevr.
J. H. C. B r O O y m a n s - S c h a 1 1 e n b e r g, dierarts te Den Haag, één
der dieren werd door Dr. J. G a j e n t a a n en J. E. G a j e n t a a n, dieren-
artsen te Amsterdam, behandeld.

De secties en het microscopisch onderzoek werden door een onzer (Mis-
dorp) verricht.

Hond 1: Bastaard Groenendaler, 12,5 jaar. No. 31101 (Mevr. J. H. C. Brooyiiians-
Schallenberg).

Macroscopisch onderzoek: hydrops ascites, hydrothorax, hydropcricard, stuwingslcv<-r.
.\\an dc hartbasis een 4 x 3 x 3 cm grote gelobde tumor welke de aorta gedeeltelijk
omsluit cn op de rechter hartboczcm drukt. Het tuinoiweefscl is spekkig, wit, jilaat-
selijk sterk doorbloed.

Microscopisch onderzoek: het vrij autolytischc tumorwecfsel is omgeven door een
dikke, fibreuze kapsel met veel wijde vaten. De kapsel en ook de septa worden op
verscheiden plaatsen door de tumor geïnfiltreerd. Er zijn veel dunwandige bloed-
vaten in het tumorweefsel, de tuinorccllen zijn matig polymorf en hebben compacte
wat excentrische kernen. Plaatselijk necrose.

Diagnose: paraganglioma aorticum, aan de periferie van het angiomateuze tyjie,
elders van het gewone type (,.usual type\').

Hond 2: Boxer, reu, 9,5 jaar. No. 31543 (Kliniek voor Kleine Huisdieren).
Anamnese: drie maanden geleden bestond er een uitgebreide gynaecomastic en
alopecia. Er werden twee ectopische testikels met grote tumoren verwijderd. De
intra-abdominale testikel bevatte een carcinoom. Sedert een week bestaat hydrops
ascites en oedeem aan de onderbuik en rond de tarsi. Een rönt.gcnfoto van de
thorax laat verdichtingen zien rond het hart.
De hond wordt op verzoek afgemaakt.
Macroscopisch onderzoek: subcutaan oedeem rond de tarsi, aan de voorpoten cn aan
de onderbuik. Er bestaat een hydrops ascites, een hydrothorax en een hydropcricard,

dc lever is sterk gestuwd. Tussen de aorta en a. pulnionalis bevindt zich een stevige,
vleeskleurige tumor van 6 cm diameter welke vooral op het rechter atrium drukt
(fig. 7\'i. De rechter en de linker ventrikel van het hart zijn beide hypertropfisch.

Micro.uopisch onderzoek: dc tumor aan de hartbasis is overwegend alveolair gebouwd
en toont infiltratie door de kapsel tot in de aortawand. De septa zijn wisselend van
(likte cn bevatten vaten waaromheen de tumorcellen soms eeu peritheliomateuze
rangschikking tonen (fig. 8).

Paraganglioma aorticum hond, 31543. Peritheliomateuze rangschikking van de
tumorcellen om cn bloedvat. HA; 160 x.

Plaatselijk is er fibrose en oedeem in het tumorweefsel. De tumorcellen zijn \\Tij
polymorf; de meeste cellen zijn min of meer polygonaal, hebben compacte, wat
excentrische kernen en een eosinoficl protoplasma. Er zijn veel cellen met grote,
bizarre kernen, weinig mitosen. In de bijnieren verscheidene schorshyperplasiën.

Hond 3: Bastaard Herder, teef, 10 jaar. No. 30555 (Kliniek voor Kleine Huisdieren).
Dit geval werd eerder beschreven door Elders (1962).

Anamnese: hydrops ascites, tachycardie, hartsouffle. Elektrocardiogram: boezcm-
fibrilleren. .Afgemaakt.

Macroscopisch onderzoek: goede voedingstoestand. In de buikholte is cen matige
hoeveelheid helder vocht; de lever is iets vergroot, tc stug en fijn hobbelig. \\>el
bloedingen in dc maag. In dc thorax is geen vrij vocht aanwezig; boven het
rechter atrium bevindt zich een hobbelige, harde, rood-witte tumor van 5 cm dia-
meter, welke de grote vaten aan de hartbasis omgrocit. De tumor groeit door de
wanden van linker- en rechter atrium en puilt in het lumen uit. De longen zijn
doorzaaid met ronde, licht prominerende knobbeltjes van verschillende grootte.

Microscopisch onderzoek: alveolair gebouwd infiltrerend tumorwccfsel met stro-
maschotten van zeer uiteenlopende afmetingen.

In dc schotten, maar ook in het tumorweefscl zelf, veel oedeem cn bloedingen, waar-
door soms pseudotubuli ontstaan. Dc cellen zijn vrij uniform cn tamelijk klein, dc
kernen liggen enigszins excentrisch. De longen tonen onregelmatige haardjes, welke
zijn ontstaan door opvulling van dc alveolcn met compact groeiend tumorweefsel
waarin twee celtypen: vrij grote cellen met ovale, vrij heldere kernen en tamelijk
helder protoplasma, en kleine ovale cellen met compacte, ovale chromatinerijke
kernen.

Diagnose: de tumor aan de hartbasis heeft verscheidene kenmerken van een para-
ganglioma (aorticum). De longhaardcn zijn van hetzelfde type.

Anamnese: gedurende een half jaar enkele malen per week braken. De lever is ver-
groot. Bij röntgenonderzoek van de thorax blijkt er een schaduw in het voorste
mediastinum te zijn: het longwecfsel lijkt verdicht. .Afgemaakt.

Macroscopisch onderzoek: in het voorste mediastinum een onregelmatige knobbelige
tuinormassa welke op dc ventrale ocsophaguswand drukt. Het tumonvecfsel om-
grocit de aorta en doorgroeit de wand van linker- cn rechter boezem (fig. 9).
De longen zijn sterk doorzaaid met in grootte wisselende haarden, welke meestal
rood van kleur zijn en duidelijk promineren. Beide nieren zijn sterk vergroot en
doorzaaid met tot 5 cm grote weke, bloederige haarden. Dc prostaat is hyper-
trofisch: in een der lobben bevindt zich een 2 cm grote weke bloederige haard. Ook
de milt vertoont enkele weke knobbels. Dc linker schildklierkwab is vergroot en
stevig van consistentie.

Microscopisch onderzoek: dc tumor aan de hartbasis toont sterke infiltratievc groei,
o.a. in de aortawand. Veel bloedvaten bevatten tumorwccfsels. Ilct tumorweefscl
staat op vele plaatsen in direct contact met spleetvormige bloedvaten (fig. 10)
en heeft een alveolair groeipatroon, veel bloedingen.

De tumorcellen zijn weinig polymorf, dc kernen zijn chromatinearm, het cyto-
plasma is korrelig. Er zijn plaatselijk grote polymorfc cellen met grote bizarre
kernen. Het cytoplasma van deze cellen kleurt zich met dc P.AS-kleuring positief.
Opmerkelijk is het voorkomen van groepjes van kleine cellen van wisselend for-
maat; deze cellen bestaan praktisch geheel uit een ronde, chromatinerijke kern en
worden in de primaire tumor, maar meer nog in de long- cn prostaatmetastasen, ge-
zien (fig. II).

Paraganglioma aorticum hond, 31184. Tumorweefsel in direct contact met de lumina
van bloedvaten. HA, 150 x.

Paraganglioma aorticum hond, 31184. Groepjes kleine cellen (pijlen),
mogelijk haemopoëse. HA. 150 x.

De schildklicrtumor toont bij oppervlakkige beschouwing een zekere overeenkomst
met de tumor aan de hartbasis. Bij nadere bestudering echter blijkt er wel degelijk
verschil in cel- en kerntype: de cellen van de schildkliertumor hebben een donkere
kleinere kern en meer cytoplasma dan de cellen van de hartbasistumor.

Diagnose: de tumor aan de hartbasis toont overwegend het beeld van een „usual type"
paraganglioma, plaatselijk is er een meer angiomateus patroon.
In de metastasen in longen, nieren en prostaat zien we dezelfde beelden. Op-
merkelijk zijn de kleine cellen met de „naakte" ehromatinerijke, polymoife kernen.
Mogelijk zijn dit „type ll-cells", doch het is niet uitgesloten dat deze cellen voor-
stadia zijn van bloedcellen: hemopoëse?
De tumor van de schildklier is een adenooni.

.Anamnese: het dier werd vijf weken geleden aangereden, d.narna trad stijfheid in dc
achterhand op: de laatste twee weken had de hond toev,-!llen. Op verzoek van de
eigenaar werd de hond afgemaakt.

Macroscopisch onderzoek: in het voorste mediastinum bevindt zich een 7 cm lange
strook knobbelig, geel, stevig tumoweefsel dat de aorta omgrocit. Er zijn vele
bleekgele, deels prominerende tumorhaarden in de hartspier. De beide nieren zijn
zeer sterk vergroot en voor een groot deel ingenomen door deels bloederig, deels
grijswit en week tumorwecfscl dat vanuit de pyelum de nier ingroeit. De beide
ovaria bevatten enkele blaasjes met bloederige inhoud.

In de dura meter cncephali bevindt zich een platte, 2 em grote, onregelmatige, gele
tumor. In de grote hersenen bevindt zich dorso-mcdiaal een 1,5 cm grote onregel-
matige haard.

In de halsstreek, op de plaats waar de rechter a. carotis communis zich splitst, wordt
een onregelmatige, knobbelige tumor van 3 cm diameter gevonden, waar een
arterietak in verdwijnt (fig. 12). De tumor is aan de periferie witgeel, vrij stevig,
en wit in het centrum.

Microscopisch onderzoek: de tumor aan de hals is afgekapseld, doch op sommige
plaatsen wordt de kapsel doorgroeid. Centraal in de tumor zijn uitgebreide ge-
bieden met necrose en fibrose; op de grens van deze gebieden zijn alleen om de
dikwandige bloedvaten (arteriën) nog zoompjes tumorweefsel aanwezig.

Het gezwel toont een alveolair groeipatroon en is opgebouwd uit dicht op elkaar
gelegen kleine, weinig polymorfe cellen met cen ronde, chroniatinerijke kern, die
door weinig cytoplasma is omgeven. Plaatselijk, vooral aan de periferie, zijn grote,
weinig polymorfe cellen te zien, met ovale excentrische kernen cn cosinofiel pro-
toplasma.

Dc tumor aan de hartbasis toont hetzelfde beeld als de tumor aan de hals; slechts
zijn de septa wat omvangrijker en dc bloetlvaten talrijker. Het tumorwecfscl in het
hart en de dura mater heeft dezelfde solide, alveolaire bouw als de tumoren aan
de hals en dc hartbasis.

Ook de tumor in de hersenen toont deze structuur, maar vooral aan de periferie
is er veel bloeti om en in het tumorwecfscl (fig. 13). De haarden in de nieren en
ovaria zijn zeer bloedrijk, angiomateiis.

Diagnose: de tumor aan de hals komt wat betreft topografie, macroscopisch beeld en
ook microscopisch beeld overeen met een kleinccllig paraganglioma caroticum.
De tumor aan de hartbasis is een overeenkomstig paraganglioma aorticum.
In het hart bevinden zich zeer veel tumorhaarden, mogelijk ontstaan door in-
groei van het paraganglioma aorticum in een der coronaire vaten.
De tumoren in hersenvliezen, hersenen, eierstokken en nieren zijn ook te beschou-
wen als metastasen van een der paragangliomen. De metastasen in het cerebrum
of de dura mater zijn mogelijk aansprakelijk voor de neurologische afwijkingen.

Hond 6: Airdale, reu, 8 jaar. No. 31135 (Mevr. J. H. C. Brooymans-Schallenberg).

Anamnese: een tumor in de halsstrcek, die al zes jaar zou bestaan. De laatste tijd
bestaan benauwdheid en slikklachtcn. Bij operatie blijkt dat een tak van de
a. carotis door de tumor loopt; deze tak wordt afgebonden. Mors in tabulae. Op het
palatum molle zou een ancurysma-achtige zwelling aanwezig zijn geweest. Sectie
was helaas niet mogelijk.

Macroscopisch onderzoek: 4x3x3 cm grote stevige tumor, waarin een dikwandig
bloedvat (arterie?). Het tumorweefsel is op dorsnee veelkleurig: grijs, bruin, geel,
rood.

Microscopisch onderzoek: de tumor groeit alveolair, en is opgebouwd uit twee
soorten cellen, Eén soort heeft ronde tot ovale, heldere kernen van verschillende
grootte, en licht eosinoficl cytoplasma, Dc tweede soort cellen is klein, ovaal,
met ovale, chromatinerijkc kernen. Er zijn veel dunwandige vaten en zeer zware
fibreuze septa. Plaatselijk bloedingen, ophopingen van bloedpigment en cholcste-
rinckristallen.

Diagnose: de tumor toont het beeld van een paraganglioma caroticum. De twee
bovengenoemde celtypen komen overeen met resp. de „type I" („chief cells") en
„type II cells" die in paragangliën voorkomen.

Anamnese: toenemende buikomvang, tinuoren palpabel in de leverstreek, .Acuut
ernstig ziek, .Afgemaakt,

Macroscopisch onderzoek: de lever is sterk vergroot cn doorzaaid met tuinorhaardcn
van maximaal 3 cm. welke haarden weck zijn en rood-wit van kleur, In de milt een
7 cm grote, weke, bloederige tumor en meerdere kleine, rode haardjes; ook in
een der nieren een rond bloederig haardje, In de ileo-coccale hoek een 5 cm grote,
knobbeli.ge witgrijze stevige tumor; geen tumoren in de darmen.

Microscopisch onderzoek: de tumoren in milt, lever en nier hebben gelijke structuur;
aan de periferie knollig groeiend weefsel, met matig polymorfe, spoelvorniige ccllen,
welke vaatjes lijken te vormen. In sommige vaatjes liggen crytrocytcn. Veel necrosc,
veel bloedingen.

De tumor uit de ileococcalc streek toont deels trabeculaire, deels alveolaire bouw,
de stromaschotten zijn zeer wisselend van dikte en soms hyalien. De tumor is zeer
vaatrijk; om de vaten is soms peritheliomateuze rangschikking tc zien. Dc tumor-
cellen zijn weinig polymorf en hebben een wat korrelig cytoplasma, de kernen zijn
rond tot ovaal. De tumor puilt uit in een sterk uitgezette arterie, waarschijnlijk
een der mescntcrialc vaten (fig. 14).

Diagnose: de tumoren in milt, lever en nier tonen duidelijk het beeld van angiosar-
comen. Dc tumor uit de ileo-coecale streek heeft de kenmerken van een paragang-
lioom, ook is er doorgroei in een arterie. .Als differentiële diagnose zou aan
een metastase vanuit een primair darm-carcinoid gedacht kunnen worden, maar
ook na nauwkeurige inspectie werd dit niet gevonden.

Abdominanl paraganglioom hond, 32024. Tumor (T) in lumen van een grote
arterie (A). Lague.^se-Zilverkleuring, 240 x.

Anamnese: vier dagen ziek, wil niet liggen, lusteloos. Röntgenonderzoek: veel vloei-
stof in de thorax. .Afgemaakt.

Macroscopisch onderzoek: in de thorax zeer veel heldere vloeistof. Op het hart sterk
uitgezette bloedvaten. .Aan dc hartbasis cen 8 x 5 x 5 cm grote spekkige wit-gele
tumor, welke doorgroeit in dc linker ventrikel en dc a. pulmonalis.

Microscopisch onderzoek: solide alveolair groeiende tumor, welke sterk infiltreert,
o.a. in dc wand van de a. pulmonalis cn dc aorta en in de linker ventrikelwand.
Er zijn forse scpta waarom veel bloedvaten. De tumorcellen zijn weinig polymorf,
matig groot en tonen enigszins excentrisch gelegen kernen. Weinig mitosen. Enkele
grotere, pol>Tnorfe ccllcn. De lever en de longen zijn gestuwd.

Diagnose: paraganglioma aorticum met ingroci in het lumen van a. pulmonalis en
linker ventrikel. Geen metastasen.
Stuwing van lever en longen.

In alle acht gevallen werd de diagnose paraganglioma gesteld (zie tabel B).
Er waren twee tumoren van het p. caroticum: één was een tumor afkomstig
van een bond welke tijdens de operatie stierf (hersenbeschadiging?), de
andere tumor kwam gecombineerd met een paraganglioma aorticum voor
(hond 5). De uitgebreide metastasen (hart!) waren mogelijk afkomstig uit
het paraganglioma aorticum.

Er waren zes paragangliomen uitgaande van het p. aorticum. In twee ge-
vallen groeiden deze tumoren door de wand \\an linker en rechter boezem,
met uitgebreide hematogene metastasering als gevolg.

De tumor in de ileo-coecale streek, welke in een der mesenteriale arteriën
groeide, leek ons een abdominaal paraganglioma. Speciaal in deze streek
moet echter ook gedacht worden aan de differentiële diagnose carcinoid.
In de darmen werd echter bij nauwkeurige inspectie geen tumor gevonden.
De beide gezwellen van het p. caroticum waren o.a. door hun verhouding
tot de a. carotis niet moeilijk als zodanig te diagnostiseren. De hartbasis-
tumoren bleken bij microscopisch onderzoek een aantal kenmerken te be-
zitten die de diagnose paraganglioma rechtvaardigen.

Deze kenmerken zijn een solide, alveolaire groeipatroon, een perithelioma-
teuze rangschikking om vaten, een zeer sterke vaatrijkdom en verder bloe-
dingen en oedemen in het tumorweefsel, fibrose, en ophoping van cho-
lesterinekristallen en van bloedpigment in de septa. In sommige gevallen
(1 en 2) zijn de tumorcellen van het grootcellige type („type I cells"), in
een ander geval (5) is er woekering van kleine, op neuroblasten of lymfo-
cyten, gelijkende cellen met chromatinerijke kernen („type II cells"). Soms
ook komen beide celtypen gemengd voor (3 en 4).

In één geval zijn de tumorcellen van het type I, maar tevens werden daar
kleine groepjes cellen gevonden, die wegens hun onderling duidelijk ver-
schillende grootte niet direct als „type II cells" aangeduid mogen worden.
De cellen gelijken sterk op voorstadia van bloedcellen, zoals die bv. in de
bloedvormende levertumoren bij het schaap worden gezien.
Éénmaal deed de mogelijkheid zich voor het microscopische beeld van het
paraganglioma te vergelijken met een tegelijk aanwezig schildklieradenoom
(4). Hoewel er een oppervlakkige gelijkenis tussen beide tumoren bestaat,
zijn de cel- en kernstructuren duidelijk verschillend.

Bijna alle tumoren hadden klinische verschijnselen veroorzaakt. Er waren
slikklachtcn bij een tumor van het p. caroticum (hond 6), stuwingsver-
schijnselen bij tumoren van het p. aorticum (honden 1, 2, 3, 4 en 8), eeti
enkele maal gepaard gaande met braken (hond 4). Bij hond 5 waren de
hersenverschijnselen hoogst waarschijnlijk te wijten aan de metastasen van
het paraganglioma aorticum in hersenweefsel en hersenvliezen.
Er waren slechts drie Boxers onder de patiënten met paragangliomen.

De schrijvers kwamen resp. op klinisch en histologisch gebied met de para-
gangliomen in aanraking, en ontmoetten elkaar op het terrein van de ver-
gelijkende pathologie. Op deze vergelijking is ook in dit artikel de nadruk
gelegd, helaas in de wetenschap dat de feitenkennis op vele punten nog
onvoldoende is.

De gezwellen, voor welke om meerdere redenen de naam paragangliomen
wordt aangehouden, werden voor zover bekend slechts bij mens en hond
beschreven, mogelijk éénmaal bij een rund.

Uit tabel A blijkt dat de aanwezigheid van paraganglionair weefsel op
meerdere plaatsen in het lichaam is aangetoond, zowel bij mens als bij
dieren. De ontdekking van het weefsel bij de mens werd meestal door een
bevinding bij dieren voorafgegaan, alleen het p. tyrnpano-jugulare werd
het eerst bij de mens gevonden. Paraganglionair weefsel werd bij dieren
in het tympano-jugulaire gebied zelfs in het geheel nog niet beschreven,
mogelijk doordat geen seriecoupes werden onderzocht. Ook gezwellen in
deze streek zijn tot dusver bij dieren niet beschreven.

De paragangliomen bij carotisvork en middenoor zijn bij de mens het meest
frequent, het paraganglioma aorticum is zeldzaam. Bij de hond, met name
bij Boxers en Bostonterriers, is juist het paraganglioma aorticum sterk in de
meerderheid. Het paraganglioma carodcum is echter ook enkele malen
beschreven (bv. honden 5 en 6), soms gecombineerd met een paragang-
lioma aorticum (hond 5). Dit paraganglioma aorticum bij de hond, is een
onderdeel van de groep van zg. hartbasistumoren.

Volgens enkele Dutise onderzoekers zou deze gehele groep afkomstig zijn
van ectopisch schlidklierweefsel, maar wij zijn van mening dat een groot

gedeelte van deze hartbasistumoren geen thyreogene, doch paraganglionairc
gezwellen zijn.

Vijf van de acht door ons beschreven honden hadden een paraganglioma
aorticum, één daarvan gecombineerd met een paraganglioma caroticum.
De tweede hond met een paraganglioma caroticum uit onze serie is in de
literatuur de tweede die een operatie hiervoor onderging. De dood trad in
na afsluiten van de a. carotis, een verloop dat uit de menselijke casuïstiek
helaas welbekend is. De patiënte, lijdende aan een paraganglioma caroti-
cum die in het artikel wordt genoemd, werd om deze reden niet aan het
gezwel geopereerd.

Wat de klinische verschijnselen van het paraganglioma caroticum betreft,
deze zijn bij de mens gering, en dan meestal nog aspecifiek: pijn, verschijn-
selen door druk op de omgeving, soms is er het carotissinussyndroom. Het
lokale onderzoek, en meer nog de arteriografie, kan de diagnose vrijwel
met zekerheid doen stellen.

Een uitvoerige beschrijving wordt gegeven van een patiënte met een tumor
in de rechter thoraxhelft op de X-foto, en als verschijnselen benauwdheid
bij inspannning, hartkloppingen en enkeloedeem. Reeds vóór de operatic
bestond een stoornis in de orthosympathische innervatie. Het geëxstirpeer-
de gezwel bleek een paraganglioma aorticum te zijn.

Bij de hond geven deze gezwellen meestal verschijnselen van benauwdheid
en centrale stuwing, soms echter wordt de tumor eerst bij de sectie ont-
dekt.

Bij één hond werd een ileo-coecaal gezwel gevonden met kenmerken van
een paraganglioma. De klinische verschijnselen van deze hond werden
waarschijnlijk veroorzaakt door een groot sarcoom van de milt met lever-
metastasen.

Histologisch tonen de paragangliomen bij mens en hond duidelijke over-
eenkomsten, zoals de alveolaire bouw, de vaatrijkdom, het celtype.
Metastasering is bij de mens een weinig voorkomende complicatie van deze
gezwellen, bij dieren lijkt dit vaker voor te komen: bij drie van de acht
beschreven honden werden metastasen gevonden. Hierbij houden wij echter
gaarne voor ogen dat, vooral bij „metastasen" in de longen, het niet uit te
sluiten is dat we te maken hebben met primair multiple paragangliomen
in de longen.

Noch bij de mens, noch bij de hond, is er een correlatie tussen histologie en
gedragspatroon te vinden.

Wij danken genoemde dierenartsen ten zeerste voor het beschikbaar stellen van de
dieren en de klinische gegevens daarvan.

Voor de gelegenheid gebruik te maken van de gegevens en de foto\'s van de pa-
tiënten zijn wij Prof. Dr L. D. Eerland te Groningen zeer erkentelijk.
De patholoog-anatoom Prof. Dr J. F. Hampe te Amsterdam en Dr W. G. R. M.
d e B O e r te Clayton, Victoria, Australië (eertijds te Groningen) waren bereid onze
diagnoses te verifiëren, waarvoor wij hen hartelijk danken.

In dit artikel wordt mededeling gedaan van enige ervaringen met paragangliomen,
terwijl de literatuur summier wordt besproken.

Tot dusver zijn de paragangliomen slechts beschreven bij de mens en de hond en
mogelijk eenmaal bij het rund.

De paragangliomen bij carotisvork en midclenoor zijn bij de mens het meest fre-
quent. Bij de hond is het paraganglioma aorticum numeriek in de meerderheid.
Een uitvoerige beschrijving wordt gegeven van een menselijke patiënt met een para-
ganglioma aorticum, een zeer zeldzame tumor bij de mens. Acht honden met para-
gangliomen worden beschreven; vijf honden hadden een paraganglioma aorticum,
twee een paraganglioma caroticum en één hond, tot dusver in de literatuur niet be-
schreven, abdominaal paraganglioom.

De ene hond met het paraganglioma caroticum stierf tijdens de operatie, de andere
hond bleek behalve een paraganglioma caroticum ook een paraganglioma aorticum
te bezitten.

In tegenstelling tot enkele Duitse onderzoekers menen wij dat de tumoren aan de
hartbasis van de hond meestal uitgaan van paraganglia en een enkele maal van
ectopische schildklierweefsel.

Histologisch tonen de paragangliomen bij mens en hond duidelijke overeenkomsten,
zoals de alveolaire bouw, de vaatrijkdom en het celtype. Metastasering is bij de mens
uiterst zeldzaam. Bij drie van onze honden werden metastasen gevonden.
Correlatie tussen histologisch beeld en prognose is noch bij de mens, noch bij de hond
aantoonbaar.

Some cases of paraganglioma are reported and the literature is briefly reviewed.
Cases of paraganglioma so far have only been reported as occurring in man and dogs
and possibly once in cattle.

Paragangliomas localized near the bifurcation of the common carotid artery and the
middle ear arc the commonest forms in man, aortic paragangliomas being the form
most frequently observed in dogs.

The case of a human patient with an aortic paraganglioma, a very rare tumour in
man, is reported in detail.

Eight cases of paraganglioma in dogs are reported : of these dogs, five showed aortic
paragangliomas, two showed carotid paragangliomas and one showed an abdominal
paraganglioma not previously recorded in the literature.

One dog with a carotid paraganglioma died during operation, an aortic paraganglioma
being found to be present in addition to the carotid paraganglioma in the other.
Unlike some German investigators, the present authors believe that tumours at the
base of the heart in dogs usually originate from paraganglia and occasionally from
ectopic thyroid tissue. Histologically, paragangliomas in man and dogs show marked
points of similarity such as the alveolar structure, the degree of vascularization and
the type of cell.

Metastasis is very rare in man but was observed in three of the dogs studied.
A correlation between the histological findings and the prognosis cannot be established
cither in man or dogs.

Dans cet article on raconte quelques expériences avec des paragangliomcs, tandis que
la littérature en est sommairement discutée.

Jusqu\'à présent les paragangliomcs n\'ont été décrits que pour l\'homme et le chien
et peut- être une fois pour le bovin.

Les paragangliomcs de la bifurcation carotidienne et de l\'oreille moyenne sont le
plus fréquents chez l\'homme, pour le chien le paragangliome aortique se présente
le plus fréquemment.

Une description détaillée est donnée d\'un patient humain souffrant d\'un paragan.g-
liome aortique, une tumeur très rare chez l\'homme.

Huit chiens souffrant de paragangliomcs sont décrits, cinq d\'entre eux avaient un
paragangliome aortique, deux un paragangliome carotidien, et un seul chien souf-
frait d\'un paragangliome abdominal qui jusqu\'à présent n\'a pas encore été décrit dans
la littérature.

L\'un des chiens souffrant du paragangliome carotidien mourut pendant l\'opération,

l\'autre parut avoir outre un paragangliome carotidien, aussi un paragangliome
aortique.

En divergence avec quelques chercheurs allemands nous croyons que les tumeurs à
la base du coeur du chien le plus souvent originaires de Paraganglions et quelquefois
d\'une tissu thyroïdienne ectopique.

Au point de vue histologique les paragangliomes chez l\'homme et chez le chien
montrent des similitudes évidentes, comme la structure alvéolaire, la vascularisation
abondante et le type cellulaire.

La formation de métastases chez l\'homme est extrêmement rare; chez trois de nos
chiens des métastases ont été trouvées.

Une corrélation entre l\'examen histologique et le pronostic n\'est démontrable ni chez
l\'homme, ni chez le chien.

In diesem Artikel berichten die Autoren über einige mit Paragangliomen gemachten
Erfahrungen und besprechen kurz die diesbezügliche Literatur.
Bisher wurden Paragangliomen nur beim Menschen und Hund und höchstens einmal
beim Rind erwähnt.

Am häufigsten treten die Paragangliomen beim Menschen an der Carodsgabelung
und am Mittelohr auf; beim Hund wird zahlenmässi.g am häufigsten das Paragang-
lioma aorticum festgestellt.

Aurführlich wird Paraganglioma aorticum bei einem Menschen beschrieben; ein in
der Medizin selten vorkommender Tumor.

Beschrieben werden 8 Fälle von Paragangliomen bei Hunden, von denen 5 an p.
aorticum und 2 an p. caroticum litten, während ein Hund ein bisher in der Literatur
nicht beschriebenes abdominales Paragangliom hatte.

Der Hund mit dem Paragan.glioma caroticum verendete während der Operation, bei
dem anderen ergab sich, dass er ausser einem Paraganglioma caroticum, auch ein
Paraganglioma aorticum hatte.

Im Gegensatz zu einigen deutschen Forschern nehmen wir an, dass Tumore an der
Herzbasis des Hundes meist von Paragangliën und nur hin und wieder vom ekto-
pischen Gewebe der Schilddrüse ausgehen.

Histologisch zeigen die Paragangliomen beim Menschen und Hund deutliche Uber-
einstimmungen, wie alveolarer Bau, Gefässreichtum und Zeiltypus.
Metastase ist beim Menschen äusserst selten; bei 3 der untersuchten Hunde wurden
Metastasen gefunden.

Korrelation zwischen histologischen Bild und Prognose ist weder beim Menschen
noch beim Hund anzuweisen.

En este articulo se communica de unas cxperiencias con paragangliomas, mientras que
se discute sumariamente la literatura. Hasta ahora se han discutido los paragangliomas
soló en el hombre y el perro y posiblemcnte una vez en el buey.

Los paragangliomas en tenedor de la carotis y orcja media son los mâs frecuentes
en el hombre ; en el perro cl paraganglioma aorticum prédomina numerîcamente.
Se da una descripción detallada de un enfermo humano con un paraganglioma
aorticum, un tumor muy raro en el hombre.

Se describen ocho perros con paragangliomas, cinco de ellos tenian un p.aorticum,
dos un p.caroticum y un solo perro un paraganglioma abdominal, no descrita en la
literatura hasta ahora.

El uno perro con el paraganglioma caroticum moria durante la operaciôn, rcsultaba
que el otro tenia ademâs de un paraganglioma caroticum también un paraganglioma
aorticum.

Contraramente a unos investigadores alemanes creemos que los tumores a la base
del corazón del perro en general salen de paraganglias y una sola vez de tejido de
cuerpo tiroides ectôpico.

Histológicamente los paragangliomas en el hombre y en el perro muestran semejanzas
evidentes, como la estruetura alveolar, la riqueza de vasos y el tipo célular.
La metastasis es muy rara en el hombre; cn tres de nuestros perros se encontraban
metastases.

Una correlación entre cuadro histológico y prognosis no sc puede demostrar ni en el
hombre ni en el perro.

path. Anat., 102, 298, (1961).
Bloom, F.: Structure and histogenesis of tumors of the aortic bodies in dogs. With
a consideration of the morphology of the aortic and carotid bodies. Arch. Path.
(Chicago) 36, 1, (1963).
B o t ä r, J. et P r i b e k, L.: Corpuscule paraganglionnaire dans I\'orbite (note

préliminaire). Ann. Anat. path. méd. chir., 12, 227, (1935).
Braun, P.: Ein Beitrag zur Kenntnis der Herzbasisgeschwülste beim Hund. Diss.
Leipzig, 1933.

Brodey, R. S. and P r i e r, J. E.: Clinico-pathologic conference. ]. Am. vet. med.

Ass., 141, 739, (1962).
Gohrs, O.: Festschr. Vet. med. Fak. Univ. Leipzig 1780—1930, 683, 1930.
C o m p t e, P. M. 1 e: Tumors of the carotid body and related structures (chemorecep-
tor system). Atlas of tumor pathology, Section IV, fascicle 16, Armed Forces
Institute of Pathology, (1951).
E 1 d e r s, R. A. R.: Paraganglioma. Een overzicht en een bespreking van 92 Neder-
landse patiënten. Diss. Groningen, 1962.
E 1 d e r s, R. A. R., D o o r e n b o s, H. en Boer, W. G. R. M. d e: Actief secer-

nerend paraganglioma aorticum magnum. Ned. T. Geneesk., 107, 676, (1963).
Glenner, G. G., Grout, J. R, and R o b b e r t s, W. G.: A functional carotid-

body-like tumor. Arch. Path. (Chicago) 73, 230, (1962).
G o o r m a g h t i g h, N.: Sur I\'existance de Paraganglions vagaux. C. R. Soc. Biol.

(Paris) 120, 1348, (1935).
Guilds, S, R.: A hitherto unrecognized structure, the Glomus Jugularis, in man.

Anat. Ree., 79, Suppl., 2, 28, (1941).
Hjärre, A.; Forekomsten av gliom hos djuren. Nord. med. T., 15, 352, (1938).
Hor ree, W. A.: Een ongewone tracheatumor. Ned. T. Geneesk., 106, 2413, (1962).
Hubben, K., Patterson, D. F. and D e t w e i 1 c r, D. K.: Garotic body

tumor in the dog. ƒ. Amer. vet. med. Ass., 137, 411, (1960).
Jackson, G.: The incidence and pathology of tumours of domesticated animals in
South Africa. A study of the Onderstepoort collection of neoplasms with special
reference to their histopathology. Chapter XI. The contagious (transmissible ve-
nereal) neoplasms of the dog and the heartbase tumours of the dog. Onderstepoort.
J. vet. Sei., 6, 1, (1936).
J u b b, K. V. and K e n n e d y, P. C.: Tumors of the nonchromaffin paraganglia in

dogs. Cancer (N.Y.) 10, 89, (1957).
Kast, A.: Herzbasistumoren beim Hund. Zbl. Vet. Med., 5, 459, (1958).
Keyser, J. deenThiendupont, P.: Een geval van glomus aorticum tumor bij

de hond. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr., 313, (1959).
Koh n, A.: Uber den Bau und Entwicklung der sog. Carotisdrüse. Arch. mikr. Anat.,
56, 81, (1900).

Korn, D., B e n s c h, K., L i e b o w, A. A. and Castleman, B.: Multiple
minute pulmonary tumors resembling chemodectomas. Amer. ]. Path., 37, 641,

Magnussen, H.: Ueber Herzgeschwülste bei Haustieren. Zschr. Krebsforschung,
212, (1916).

M a r s h a 1 1, R. and H or n, R. C.: Non chromaffin Paraganglioma. Cancer, 14, 199,

M O u 1 t O n, J. E. : Tumors in Domestic Animals. University of California Press
1961.

Muratori, G.: Contributo all\'innervatione del tessuto paragangliare annesso al
sistema del vago (glomo earotico, paragangli estravagali ed intravagali) e all\'-
innervazione del seno carotideo, Anat. Anz., 75, 115, (1932).

N i 11 s o n, A. : A case of metastasizing tumour of the glomus aorticum. Nord. Vet.
Med., 8,875, (1956).

Ni lis on. T.: Hearth-base tumours in the dog. Acta path, microbial, scand., 37,
385, (1955).

Pachter, J. R.: Mediastinal nonchromaffin paraganglioma. A clinico-pathologic
study based on eight cases, ƒ. Thorac. Cardiov. Surg., 45, 152, (1963).

Pettet, J. R., W o o 1 n e r, L. B. and J u d d, Jr. E. S. : Carotic body tumors
(chemodectomas). Ann. Surg., 137, 465, (1953).

Riser, W. H. S. and Bailey, L. K. : Heart-base tumor in a dog. N. Am. Vet.,
30, 388, (1949).

Ross, D. E. and Johnson, S. C. : Chemodectoma. Report of hypoglossal nerve
involvement. Amer. J. Surg., 103, 628, (1962).

Scotti, Th. M.: The carotic body tumor in dc)gs. J. Amer. vet. med. Ass., 132,
413, (1958).

S m e t a n a, H. F. and Scott, Jr., W. F. : Malignant tumors of nonchromaffin
paraganglia. Milit. Surg., 109, 330, (1951).

S m i t h, H. C. and J o n e s, T. C. : Aordc body tumor. Veterinary pathology, hoofd-
stuk VH; Lea and Febigcr, Philadelphia, 1957.

Stünzi, H.: Hcrzbasisgeschwülstc beim Hund. Schweiz. Z. Bakt., 15, 631, (1952).

Stünzi, H. und Teuscher, E.: Zur Histogenèse der Herzbasisgeschwülste des
Hundes. Zbl. Vet. Med., 1, 87, (1954).

Taylor, H. B. and H e 1 w i g, E, B. ; Benign nonchromaffin paragangliomas of
the duodenum. Virchows Arch. path. Anat., 335, 356, (1962).

Tisseur, H. et P a r o d i, A. : Tumeurs multiples du système chemorecepteur
chez un chien. Ree. Méd. Vet., 139, 99, (1963).

Zak, F. G. and C h a b e s, A.: Pulmonary chemodectomatosis. /. Amer. med. ^ü.,
183, 887, (1963).

De mortaliteit van kalveren bij de partus is een belangrijk probleem,
\\ooral omdat het vrij grote economische gevolgen heeft voor de rundvee-
houder.

Johansson (1961) geeft aan dat de mortaliteit van kalveren bij de
partus in het algemeen ongeveer 5% is.

In Nederland zijn de laatste jaren publikaties verschenen van D a b a s h
(1962), Politiek (1963) en Stegenga (1964) betreffende het Fries-
Hollandse veeslag (F.H.) en van V a n Die ten (1963) betreffende het
Maas-Rijn-IJssel veeslag (M.R.IJ.). De door hen aangegeven frequenties
van mortaliteit van kalveren bij de partus zijn respectievelijk: 5,73%
(F.H.), ± 4,9% (F.H.), ± 2,457c (F.H.) en 6,1% (M.R.IJ.).

Factoren die invloed hebben op dit sterftepercentage zijn volgens boven-
genoemde Nederlandse onderzoekingen:

a) geslacht van het kalf (D abash, 1962; Van D i e t e n, 1963 en
Politiek, 1963);

b) vader van het kalf (D a b a s h, 1962; Van D i e t e n, 1963 en Poli-
tiek, 1963);

c) rangnummer van de graviditeit, c.q. leeftijd van de koe (Van Die-
ten, 1963; Politiek, 1963 en Stegenga, 1964);

Door verschillende auteurs wordt aangenomen dat er een verband zou
bestaan tussen staltype (loopstal/grupstal) en het verloop van de partus.
Daar de sterfte van kalveren bij de jjaitus sterk gecorreleerd is met het
verloop van de partus (Van Die ten, 1963) zou men kunnen verwach-
ten dat de sterftefrequentie per staltype verschillend is.

Donald (1963) enChevaldonne (1963) hebben de volgende sterf-
tefrequenties bij de door hen onderzochte rassen gevonden:

1 Drs. F. J. Grommers, drs. A. F. .A. Brands en drs. A. Schoenmakers; wetenschap-
pelijke medewerkers van het Zoötechnisch InsUtuut, Faculteit der Diergenees-
kunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Hierbij dient opgemerkt te worden, dat Donald (1963) onder dood-
geboren verstaat: alle kalveren gestorven na de 260ste dag van de gravidi-
teit tot binnen „een paar uur" na de partus én die kalveren die onder
controle geboren en daarna gestorven zijn.

Chevaldonne (1963) beschouwt als doodgeboren die kalveren, die
gestor\\en zijn na de achtste maand van de graviditeit tot binnen 24 uur
na de partus.

Voor wat betreft eventuele verschillen tussen F.H. en M.R.IJ. zijn de
ons bekende gegevens uit tie literatuur niet vergelijkbaar, hetgeen uit het
volgende moge blijken.

Dabash (1962) verstaat onder doodgeborenen, bij het F.H. veeslag
behalve de werkelijk doodgeborenen (inclusief abortus) ook die kalveren
die gestorven zijn binnen twee tot drie dagen post partum. Dabash vindt
een groot verschil tussen de maanden, dit kan echter mede door het boven-
staande worden beïnvloed en bovendien is er geen onderscheid gemaakt
tussen kalveren van primiparae en multiparae. Tenslotte kan Dabash
geen verschil in mortaliteit aantonen tussen mannelijke en vrouwelijke
kalveren, hetgeen mogelijk veroorzaakt is door de ongelijke aantallen ge-
registreerde kalveren van de beide geslachten, terwijl van 116 doodgeboren
kalveren, op een totaal van 745, het geslacht onbekend is.
Van Die ten (1963) beschouwt die kalveren als doodgeboren die kort
vóór, tijdens of binnen 24 uur na een partus ä teiTne gestorven zijn.
Het totaal aantal doodgeborenen in het materiaal van Van D i e t e n
(1963) is verlaagd door het feit dat bepaalde stieren worden ontraden
voor het insemineren van pinken, waardoor de mortaliteit van kalveren van
primiparae ongeveer tot de helft is teruggebracht. Door dit beleid is het
door hem gevonden percentage waarschijnlijk lager dan bij M.R.IJ. run-
deren in het algemeen.

De gegevens van Politiek (1963) berusten slechts op zes F.H. stieren
en enkele maanden van het jaar, terwijl deze periode niet voor alle zes
stieren even lang is geweest.

Naar aanleiding van de door S tegenga (1964) verstrekte F.R.S.
gegevens over F.H. runderen moet opgemerkt worden dat het enkel en

alleen verstrekken van percentages het beoordelen van de waarde van het
onderzoek onmogelijk maakt.

Bovendien merkt Stegenga zelf op: „De door ons berekende percentages
moeten met enige reserve worden genomen, omdat het totaal aantal run-
deren niet precies bekend was. Het cijfer is ook niet geheel vergelijkbaar
met dat van Van Dieten, omdat hij de kalveren die binnen 24 uur
sderven mee heeft geteld bij de doodgeboren dieren. Bij het F.R.S. is in
dit opzicht geen vaste lijn getrokken. Ook aan de volledigheid kan iets
gemankeerd hebben."

Eén en ander is voor ons aanleiding geweest het probleem van de mortali-
teit van kalveren bij de partus te onderzoeken aan de hand van door ons
verzamelde gegevens, waarbij het tevens mogelijk was veeslagen en stal-
typen te vergelijken.

1 november 1959 en 1 november 1962 verzameld op 50 bedrijven, welke
verspreid liggen over heel Nederland (Groningen 2, Drente 2, Overijssel 8,
Gelderland 8, Utrecht 2, Zuid-Holland 2, Noord-Brabant 16 en Limburg
10). De bedrijven zijn twee of drie jaar bij het onderzoek betrokken
geweest. In het kader van een ander onderzoek zijn de bedrijven paars-
gewijs gegroepeerd. Ieder paar bestaat uit één bedrijf met een loopstal en
één met een grupstal.

Van de 25 paren zijn 19 paren per paar bij éénzelfde K.I. vereniging
aangesloten, 2 paren zijn per paar bij een verschillende K.I. vereniging
aangesloten, 2 paren maakten naast K.I. gebruik van een stier, terwijl

2 paren gebruik maakten van éénzelfde stier voor natuurlijke dekking.
Op grond hiervan is aangenomen dat de stieren at random over het
materiaal zijn verdeeld.

Aan de hand van een eenvoudig in te vullen formulier zijn de verschillende
van belang zijnde gegevens door de veehouders zelf genoteerd. Hierop is
regelmatig controle uitgeoefend. In dit onderzoek zijn als „doodgeboren"
beschouwd de kalveren die gestorven zijn vlak vóór, tijdens of binnen
24 uur na een partus, volgende op een graviditeitsduur langer dan 259 of
korter dan 301 dagen.
Uitgesloten zijn echter:

b) geboorten door middel van sectio caesarea (8, waarvan 1 bij F.H. vee-
slag en 7 bij M.R.IJ. veeslag, respectievelijk 4 op grupstalbedrijven en
4 op loopstalbedrijven);

d) geboorten van kalveren welke bij de partus reeds ontbindingsverschijn-
selen vertoonden (10);

f) geboorten waarbij voor het uitoefenen van trekkracht gebruik is ge-
maakt van mechanische hulpmiddelen (40);

De doodgeboren kalveren van de onder c t/m g genoemde categorieën zij
als volgt verdeeld: F.H. veeslag 10, M.R.IJ. veeslag 7, respectievelijk: grup
stalbedrijven 13, loopstalbedrijven 4. Bovengenoemde geboorten zijn uit
gesloten, omdat zij het beeld van het doodgeboren worden van kalveren
vertroebelen.

Het totale materiaal, gesplitst naar veeslag, staltype, pariteit van de moeder
en geslacht van het kalf is weergegeven in tabel 1.

Een meer gedetailleerd overzicht geeft tabel 2, aan de hand waarvan dc
nu volgende berekeningen zijn uitgevoerd.

Met behulp van de chi-kwadraat methode is nagegaan of er aantoonbare
verschillen bestaan tussen primiparae (vaarzen) en multiparae (koeien)
in de frequentie van doodgeboren kalveren.

Voor wat betreft de pariteit zijn steeds met elkaar vergeleken de primi-
parae en multiparae van hetzelfde veeslag, binnen eenzelfde staltype en
per geslacht van het kalf. Uit de gecombineerde overschrijdingskans blijkt
dat er een zeer significant verschil bestaat tussen deze pariteiten
(x^ = 130,8; P < 0,001), en wel in dien zin dat de frequentie van dood-
geborenen bij primiparae groter is dan bij multiparae.

Met betrekking tot het geslacht van het kalf zijn vergelijkingen gemaakt
binnen het veeslag, de pariteit van de moeder en het staltype.
De gecombineerde overschrijdingskans = 17,0; P < 0,05) geeft een

Tabel 2. Doodgeboren kalveren ingedeeld naar pariteit, veeslag, staltype
en geslacht van het kalf.

significant verschil te zien ten gunste van de vrouwelijke kalveren. Het
aangetoonde verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door het verschil
bij de primiparae (x^ = 16,2; P < 0,01). De multiparae (x^ = 0,8;
P > 0,80) vertonen echter in drie van de vier vergelijkingen dezelfde
tendens.

Voor het onderzoek van eventuele verschillen tussen de veeslagen zijn
vergelijkingen gemaakt binnen de pariteiten, het staltype en het geslacht
van het kalf. Van de acht zo ontstane deelvergelijkingen is geen enkel
verschil significant, de gecombineerde overschrijdingskans is evenmin signi-
ficant (x2 = 5,2; P> 0,70).

De mogelijke invloed van het staltype is onderzocht door middel van ver-
gelijkingen binnen veeslag, pariteit van de moeder en geslacht van het
kalf. Noch de deelvergelijkingen, noch de combinatie hiervan (x^ = 2,5;
P > 0,95) geeft een significant verschil tussen loopstal en grupstal bedrijven
te zien.

Voor de bestudering van de invloed van het verloop van de partus op de
frequentie van doodgeboren kalveren is gebruik gemaakt van de gegevens
zoals vermeld in tabel 3.

a) „zonder oppas", d.w.z. de partus is niet waargenomen. Het kalf is na
de geboorte gevonden. Bij de verwerking van de gegevens is aange-
nomen dat er in al deze gevallen sprake was van een kopligging.

b) „met oppas", d.w.z. de partus is onder controle verlopen, waarbij de
toegepaste trekkracht geleverd is door nul tot maximaal twee volwassen
personen.

— geboorten gepaard gaande met: torsio uteri (3), dystocia foetalis
(48) en foetotomie (27),

— geboorten getermineerd met een trekkracht, uitgeoefend door drie
of meer volwassen personen.

De geboorten gencK.>md onder a en b kunnen beschouwd worden als „nor-
maal". Duidelijk blijkt dat er een zeer groot verschil bestaat ten aanzien
van de frequentie van doodgeborenen tussen „normaal" en „abnormaal",
ten gunste van „normaal" verlopende geboorten. Het percentage „abnor-
male" geboorten van het totaal is bij het F.H. veeslag zelfs minder dan de
helft van dat bij het M.R.IJ. veeslag.

Merkwaardig is evenwel dat bij „abnormaal" verlopende geboorten de
sterfte frequentie van de kalveren, in alle vergelijkbare groepen, bij hel
F.H. veeslag bijna tweemaal zo hoog is als bij het M.R.IJ. veeslag.
Desondanks blijkt dit verschil tengevolge van de kleine aantallen niet
significant te zijn (x^ = 13,0; P> 0,10). Aangezien in alle groepen echtei
dezelfde tendens aanwezig is, is een nadere beschouwing wenselijk (zie
tabel 4).

a) „zware" geboorten, waaronder begrepen zijn de geboorten waarbij een
trekkracht is uitgeoefend door drie of meer personen én de gevallen
van foetotomie.

b) „dystocia", dat wil zeggen, de geboorten gepaard gaande met afwijken-
de liggingen van de vrucht (inclusief stuitliggingen) of delen daarvan
én torsio uteri.

Zowel ten opzichte van het totale materiaal (tabel 1) als ten opzichte van
het aantal „abnonnale" geboorten blijkt het percentage „zware" geboorten
groter bij het M.R.IJ. veeslag dan bij het F.H. veeslag.
Opvallend is echter dat het percentage doodgeborenen zowel bij „zware"
geboorten als bij „dystocia" juist bij het F.H. veeslag het hoogst is. Ver-
gelijkt men dit nu met het percentage doodgeborenen bij „normale" ge-
boorten, dan blijkt ook hier dat er meer sterfte optreedt bij het F.H. veeslag
dan bij het M.R.IJ. veeslag, respectievelijk 2,9% en 2,1%.
Beschouwt men dit laatste gegeven echter binnen de pariteit van de
moeder, het staltype en het geslacht van het kalf, dan blijkt uit de ge-
combineerde overschrijdingskans (x^ = 6,2; P > 0,50) dat het verschil
weer niet significant is.

De algemeen heersende mening dat het percentage doodgeboren kalveren
lager zou zijn bij het F.H. veeslag dan bij het M.R.IJ. veeslag is waar-
schijnlijk gebaseerd op het feit dat er bij het F.H. veeslag minder abnor-
male geboorten voorkomen.

Indien men echter voor de beide veeslagen eenzelfde criterium voor „nor-
male" geboorte aanneemt, blijkt dus dat men bij een dergelijke beschouwing
rekening moet houden met mogelijke ongelijke sterfte percentages, zowel
binnen de „abnormale" als de „normale" geboorten. Mede gezien de
percentages doodgeborenen bij „dystocia", krijgt men de indruk dat de
M.R.IJ. kalveren levenskrachtiger zijn.

Het verschil tussen primiparae en multiparae ten aanzien van de dood-
geborenen bij „normale" geboorten is binnen het veeslag, het staltype en
het geslacht van het kalf geanalyseerd (tabel 3).

Uit de gevonden gecombineerde overschrijdingskans (x\'-^ = 53,1; P < 0,001 )
blijkt dat er een zeer groot verechil bestaat ten gunste van de multiparae.
Bij de „normale" geboorten, binnen het veeslag, het staltype en pariteit
van de moeder laat de gecombineerde overschrijdingskans (x^ = 13,2;
P > 0,10) zien, dat het verschil in sterfte tussen mannelijke en vrouwelijke
kalveren, niet significant is.

Het verschil in sterfte percentage binnen de „normale" geboorten en bin-
nen het veeslag, de pariteit van de moeder en het geslacht van het kalf
geeft een gecombineerde overschrijdingskans (x^ = 4,2; P > 0,80) die
aantoont dat er géén significant verschil bestaat tussen bedrijven met een
loopstal of een grupstal. In het voorgaande is reeds aangegeven dat er in
het totale materiaal geen verschil in sterfte percentage bestaat tussen be-
drijven met een verschillend staltype.

Op bedrijven met een loopstal verlopen echter meer geboorten „zonder
oppas" dan op grupstal bedrijven, resp. 36,9% en 19,2% van het totale
materiaal. In dit verband is nagegaan of er binnen de „normale" geboorten
verschillen bestaan in frequentie van mortaliteit tussen geboorten verlopen

„zonder oppas" en die „met oppas". De analysen zijn uitgevoerd binnen
het veeslag, de pariteit van de moeder, binnen het staltype en het geslacht
van het kalf. De hieruit voortvloeiende zestien vergelijkingen vertonen in
geen enkel geval een significant verschil.

Het materiaal laat een opsplitsing per maand niet toe. Daarom is een
indeling per kwartaal gemaakt, welige zo gekozen is dat twee kwartalen
in de stalperiode en twee kwartalen in de weideperiode vallen.
In het voorgaande is aangegeven dat er geen aantoonbare verschillen be-
staan, tussen veeslag en staltype.

In verband hiermede zijn in tabel 5 de gegevens van de primiparae resp.
multiparae samen genomen, onafhankelijk van veeslag en staltype. De
analyse laat zien dat er binnen de groepen geen aantoonbaar verschil in
sterfte frequentie bestaat tussen de seizoenen.

Combineert men de overschrijdingskansen van de verschillende groepen
dan blijkt het seizoenverschil wel significant te zijn (x^ = 12,0; P < 0,01).
Aangezien verder blijkt dat de verdeling van de geboorten over de sei-
zoenen voor wat betreft het veeslag, de pariteit van de moeder en het
staltype in alle gevallen zeer significant verschillend is, heeft dit gevonden
verschil tussen de seizoenen een zekere invloed op de gegevens gebruikt
Ln de vergelijkingen van de veeslagen, de pariteiten van de moeder en de
staltypen. In het voorgaande bleken de verschillen in sterfte frequentie
niet significant tussen de veeslagen en de staltypen. De ongelijke verdeling
over de seizoenen blijkt echter geen invloed te hebben op de verschillen
tussen de veeslagen.

Voor wat betreft het verschil tussen de staltypen geldt hetzelfde. De on-
gelijke verdeling van primiparae en multiparae heeft het verschil in mor-
taliteit tussen de pariteiten enigszins versterkt, omdat er vooral in de
maanden februari, maart en april relatief veel meer multiparae dan primi-
parae afkalven.

In overeenstemming met de literatuurgegevens is aangetoond dat de
mortaliteit van kalveren bij de partus beïnvloed wordt door: pariteit
van de moeder, geslacht van het kalf, verloop van de partus en seizoen
van afkalven.

Geen wezenlijk verschil in kalversterfte bij de partus a terme blijkt te
bestaan tussen het F.H. en het M.R.IJ. veeslag en tussen bedrijven met
een loopstal of een grupstal.

In de periode van 1 november 1959 tot 1 november 1962 zijn op 50, over heel
Nederland verspreide, bedrijven gegevens verzameld van 2152 in dit onderzoek op-
genomen geboorten. De bedrijven zijn paarsgewrijs gegroepeerd. Binnen de paren
bedrijven wordt hetzelfde veeslag gehouden, één bedrijf heeft echter een grupstal
en het ander een lopstal. Er mag worden aangenomen dat dc stieren at random
over het materiaal zijn verdeeld. De pariteit van de moeder, het geslacht van het
kalf, het verloop van de partus en het seizoen van afkalven blijken de mortaliteit
van kalveren bij de partus te beïnvloeden. Verder is aangetoond dat er in dit opzicht

in het algemeen geen wezenlijk verschil bestaat tussen F.H. en M.R.IJ. runderen en
tussen bedrijven met een loopstal of grupstal.

Er zijn verder echter aanwijzingen, dat de totale mortaliteit op een enigszins ver-
schillende wijze tot stand komt bij het F.H. veeslag en bij het M.R.IJ. veeslag. Bij
het F.H. veeslag komen minder „abnormale" geboorten voor dan bij het M.R.IJ. vee-
slag, het percentage dood.gcboren kalveren is bij deze abnormale geboorten bij het
F.H. veeslag echter hoger.

Data on 2,152 births included in this investigation are collected on fifty farms,
distributed throughout the Netherlands, in the period from November 1, 1959 to
November 1, 1962.

For the purpose of another study the farms are arranged in pairs, one having a
loose housing barn and the other a tying stall.

Within each pair of farms the same cattle breed i.e. Dutch-Friesian or Meuse-Rhine-
Yssel is kept. The bulls may be assumed to have been distributed at random.
Parity of dam, sex of calf, nature of parturition and season of calving were found
to be connected with stillbirth. In addition, it is shown that, on the whole, there
are no significant differences between breeds and between housing systems.
There is some evidence, however, that overall mortality is due to different causes
in the Dutch-Friesian breed than it is in the Meuse-Rhine-Yssel breed. Abnormal
parturitions are less common among the Dutch-Friesian breed than they are among
the Meuse-Rhine-Yssel breed, whereas in those parturitions stillbirth rate is higher
in the Dutch-Friesian breed.

Pendant la période du 1er novembre 1959 jusqu\'au 1er novembre 1962 on a collec-
tionné dans 50 fermes dispersées sur tuote la Hollande des données de 2152 nais-
sances contenues dans cet examen.

Les fermes ont été groupées en paires. A l\'intérieur des paires de fermes on élève le
même cheptel, l\'une ferme à une étable entravée, l\'autre une étable à stabulation
libre. On peut admettre que les taureaux ont été distribués au hasard sur le matériel.
La parité de la mère, le sexe du veau, le processus de la parturidon et la saison
de vêlage paraissent influencer la mortalité. Ensuite on a démontré qu\'à cet égard il
n\'y a généralement pas de différence essentielle entre les bovins pie-noirs et les
bovins Meuse-Rhin-Yssel, et entre les fermes ayant une étable entravée ou à une
étable à stabulation libre.

Il y a cependant encore des indication que la mortinatalité totale sc constitue d\'une
façon un peu différente pour le cheptel Frison-Hollandais (pie-noir) et pour le
cheptel Meuse-Rhin-Yssel. Chez le cheptel F.H. (pie-noir) il y a moins de naissances
anormales que chez le cheptel M-R-Y, mais le pourcentage de mortinatalités est
plus élevé chez le cheptel F.FI. en cettes naissances.

In der Zeit von 1. November 1959 bis 1. November 1962 wurden auf 50, über das
ganze Land verteilte Betriebe, Daten von 2152 dort stattfindenden Geburten ver-
sammelt. Die Betriebe sind paarweise eingeteilt. Innerhalb dieser „Paarbetriebe"
wird die gleiche Tierrasse gehalten, jedoch mit dem Unterschied, dass der eine
Betrieb einen Anbinde- und der andere einen Offenstall hält.

•Angenommen wird dass die Stiere „at Random" verteilt sind. Die Parität der Mutter,
das Geschlecht des Kalbes, der Veriauf der Geburten, und die Saison des Abkalbens
scheinen die Sterblichkeit zu beeinflussen. Ferner ist erwiesen, dass in dieser Hin-
sicht im algemeinen keine wesentlichen Unterschiede zwischen niederländische
Schwarzbunten (F.H.) und niederiändische Rotbunten (M.R.Y.) und Betriebe mit
Offen- oder Anbindestall bestehen.

Es gibt jedoch weitere Anweisungen dass die totale Sterblichkeit auf eine eniger-
massen abweichende Weise beim F.H. und M.R.Y. Rind zustande kommt. Bei der
F.H. Rasse kommen weniger abnorme Geburten vor als bei der M.R.Y. Rasse. Der
Prozentsatz Totgeburten bei der F.H. Rasse ist in diesen Geburten jedoch höher.

En el periodo de 1 noviembre 1959 hasta 1 noviembre 1962 sc han recogido datos
de 2152 partos tomados en este examen en 50 granjas, diseminadas sobre toda la
Holanda.

Se han agrupado las granjas en pares. Entre los pares de granjas sc tiene la misma
subraza de ganado, sin embargo, la una granja tiene un establo para reses en
sujeción y la otra un establo para reses cn libertad. Se pueden acceptar que los
toros son distribuidos „at random" sobre cl material.

Résulta que la paridad de la madré, el scxo del ternero, el curso del parto y la tem-
porada del partir tienen una influencia sobre la mortalidad. Ademâs se ha demostrado
que en este scntiod generalmente no existe una diferencia esencial entre el ganado
de la subraza F.H. (frisona-holandesa) y de la subraza M.R.IJ. (Mona-Rin-IJssel)
y entre granjas con un establo para i-eses en sujeción o un establo para reses en
libertad.

Sin embargo, hay indicaciones que la mortalidad total se efectua en un modo un
poco diferente y la subraza F.H. y en la subraza M.R.IJ. En la subraza F.H.
hay menos partos abnormales que en la subraza M.R.IJ., sin embargo, el porcentaje
de animales nacidos muertos es mâs alto en la subraza F.H. en partos abnormales.

Chevaldonne, M. : Mortinatalité des veaux dans la zone d\'action de la coopéra-
tive d\'élevage du Centre-Nord. C.T.C.D. novembre 1963.
Dabash, A. K.: Multiple births relative to milk production and reproduction in

the Dutch Friesian breed. Proefschrift Utrecht, 1962.
D i e t e n, S. W. J. V a n: Mortaliteit van kalveren bij de partus à terme van M.R.IJ.

runderen. Proefschrift Utrecht, 1963.
D O n a 1 d, H. P.: Perinatal deaths among calves in a crossbred dairy herd. Animal

Production, 5, 87, (1963).
Johansson, I.: Genetic aspects of dairy catde breeding. University of Illinois
Press, Urbana, 1961.

Politiek, R. D.: De volledige geboorte registratie van kalveren bij een K.I.-ver-
eniging. Veeteelt- en Zuivelberichten, 6, 511, (1963).
S tegenga. Th.: Doodgeboren kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 93, (1964).

De temperatuur van het ziekste dier is 37.4° C, van de andere dieren is d;:
temperatuur normaal. Aan het respiratie-apparaat worden geen afwijkin-
gen gevonden. De polsfrequenties zijn eerder te laag dan te hoog. De pens-
bewegingen zijn slechts heel zwak aanwezig. Er is geen diarree geconsta-
teerd.

Het is merkwaardig dat 2 andere koppels kalveren, aanwezig in dezelfde
schuurruimte, doch die niet buiten komen, volkomen gezond zijn.
Om deze redenen denk ik aan een vergiftiging. De eigenaar kan echter
geen aanwijzingen geven die in een nadere richting wijzen.
Iedere pink wordt gelaxeerd en de 2 ziekste dieren krijgen elk een injectie
van Prednisolon met een antibioticum. Verder moeten de dieren warm ge-
houden worden, ze moeten vasten en lauw water drinken.

Op 16 oktober lijken de ziekste dieren iets beter, de andere 2 zijn echter
duidelijk erger. Bij nadere inspectie van de kalveruitloop blijkt dat aan
één kant daarvan enkele eikenbomen staan. Aan de bomen hangen en
onder de bomen liggen zeer veel eikels. Ook in de faeces\' zitten veel eikel-
stukjes. Alle dieren liggen en staan moeilijk op.
Dezelfde behandeling wordt bij alle 4 dieren toegepast.

Op 17 oktober Hgt er achter één dier een grote hoeveelheid (ongeveer 2
liter) bloederig slijm. Alle dieren eten niet, ze vertonen echter geen ver-
schijnselen van diarree. Enkele dieren liggen met de kop in de flank.
Er wordt geadviseerd de dieren lijnzaadslijm te geven.

\'s Avonds sterft één van de dieren, waarna geadviseerd wordt de andere
ook op te ruimen.

Bij sectie wordt een enteritis gevonden, petechiën op de nier, in de pens
zitten veel eikelresten. Er zijn geen slijmvliesdefecten op tong, gehemelte of
farynx, zoals wordt aangegeven door Prof. B e ij e r s in zijn dictaat „Or-
gaanziekten", deel 2.

1 A. P. C. Bartels; praktizerend dierenarts tc Roosendaal; Laan van Luxemburg 14.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, aft. 4, 1965 245

In Garner\'s „Veterinary Toxicology" worden de volgende verschijnselen van
eikelvergiftiging beschreven: sufheid, geen eetlust, geen pensbewegingen cn
obstipade. Later komt er diarree en soms bloed. De slijmvliezen zijn bleek,
er is een waterige afscheiding uit oog en neus, de neusspiegel is droog. Ver-
der worden lage lichaamstemperaturen beschreven. Bij de sectie worden
gastro-enteritis en glomerulo-nefritis vermeld.

Volgens de gegevens kunnen de beschreven pinken zeker wel aan een eikel-
vergiftiging hebben geleden.

Wat de therapie betreft worden aangegeven paraffinum liquidum, slijm-
middelen enz. Sulfas natricus zou gecontraincideerd zijn. Er staat niet aan-
gegeven waarom, mogelijk wordt de indroging er door verergerd.

Op grond van het ziekteverloop, de waargenomen symptomen en het sectiebeeld
komt de schrijver tot de conclusie met een vermoedelijk geval van eikelvergiftiging
bij pinken te doen gehad te hebben.

Based on the course of the disease, the clinical symptoms and the result of the
autopsy the author comes to the conclusion to have dealt with cases of probable
intoxication in heifers caused by acorns.

Aangezien in Nederland het machinaal melken met behulp van een melk leiding in
stijgende mate wordt toegepast, leek het wenselijk, voor de reiniging van dergelijke
installaties een advies op te stellen. Het enige jaren geleden door de Centrale
Melkmachine Cormnissie van het Landbouwschap opgestelde advies voor het schoon-
maken van melkmachineonderdelen, is namelijk niet bnukbaar voor het melk-
leidingtype.

Daarom heeft de Commissie Melkwinning in Gelderland een werkgroep ingesteld
voor de nadere bestudering van dit vraagstuk. Het thans verschenen, 27 pagina\'s
tellende rapport dezer Commissie geeft een elf-tal punten, waarin kort de ver-
schillende handelingen achtereenvolgens worden genoemd. Aan het slot van het
rapport worden de belangrijkste onderwerpen samengevat; de behandelde stof
wordt verduidelijkt door een aantal foto\'s, tabellen en schema\'s.
Het rapport is verkrijgbaar door overschrijving van ƒ 1,— op girorekening No.
814181 van de Gewestelijke Raad voor Gelderland van het Landbouwschap te
Arnhem.

Tijdens het enten tegen myxomatose werd mij door een (betrouwbare)
eigenaar een voedster (van gemengd inlands ras) getoond die jaar oud
zou zijn. Men zag haar deze hoge konijnen-leeftijd zeker niet aan. Alleen
begon haar vacht enkele kale plekken te vertonen. Het gebit was als dat
van een tweejarige soortgenoot, de nagels daarentegen vertoonden een ab-
normale lengte.

Het diertje bezat een prima gezondheid en zou buitengewoon vruchtbaar
zijn. Elk jaar fokte de eigenaar drie nestjes jongen van haar met een con-
stante worpgrootte van zes stuks. Ook dit jaar had ze nog 3x6 afstamme-
lingen grootgebracht.

Totaal heeft ze dus tot nu toe 150 jongen geworpen, in negen jaren tijd,
die allemaal minstens zes weken oud zijn geworden.

De eigenaar vertelde mij ook een verhaal van een konijn dat op 13-jarige
leeftijd op natuurlijke wijze stierf en dat tot haar twaalfde jaar vruchtbaar
was geweest.

Een konijn van 9/2 jaar zou 150 jongen voortgebracht hebben door drie maal per
jaar zes jongen te werpen.

nine and a half year old rabbit should have produced 150 young by bringing forth

1 C. Schalk; praküzerend dierenarts te Klundert; Zevenbergseweg 8.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 4, 1965 247

Regelmatige lezers van het tijdschrift The American Journal of the Vete-
rinary Medical Associadon — dat circuleert in de map van het leesgezel-
schap voor dierenartsen — kennen daaruit een rubriekje, waarbij op de ene
zijde van de pagina een röntgenfoto staat van een ziektegeval, terwijl aan
de andere zijde de juiste diagnose gegeven en verklaard wordt.

Deze gedachten speelden mij door het hoofd, toen ik met medewerking van
een plaatselijk fotograaf een aantal foto\'s maakte van een ziek rund met
de volgende voorgeschiedenis.

Een zevenjarig rund van het M.R.IJ.-veeslag, toebehorende aan J. A. te H., ver-
toonde volgens de eigenaar 1 a 2 dagen voordat hij mij riep pijnlijkheid aan de
de tepels, die gezwollen waren. Bovendien waren op de tepels en de gehele uier
paarse onregelmatige vlekken en vlekjes zichtbaar.

Wij troffen bij onze komst een ongeveer 10 dagen geleden gekalfd heb-
bende koe aan, die slechts een matig zieke indruk maakte. De pols bleek
verrassend hoog te zijn (120), de temperatuur was 40,5° C.
Bij het naar buiten halen — het dier stond in een met zwakke lampen ver-
lichte ruimte — bleek eerst goed hoe vol het dier bezet was met „vlekken"
(zie foto\'s), behalve op de uier waren ook op de melkspiegel, op de beide
vulvalippen en in de vagina deze „vlekken" zichtbaar.
Ook de gehele huid zat vol met „vlekken" ter grootte van een kwartje tot
een rijksdaalder.

De binnenzijde van de bovenlip vertoonde een blauwpaarse streep van on-
geveer 1/2 cm breed en ongeveer 10 cm lang. Ook aan de binnenzijde van
de onderlip waren enkele kleinere bloedingen aanwezig.
Op de rechter oogbol (zie foto) bevond zich een vuurrode vlek; de oog-
slijmvliezen daarentegen leken normaal.

De benen — vooral de voorbenen — waren dik; er bestond overigens geen
kreupelheid.

Er werd door ons aan „petechiaaltyfus" gedacht en hiervoor meenden wij
twee mogelijke oorzaken te hebben gevonden:

1. het dier leed aan een niet ernstige mastitis van het linker achter-
kwartier,

2. het dier had een ernsdge endometrids. De eigenaar meende aanvan-
kelijk dat de secundinae in hun geheel waren afgekomen, maar na
enkele dagen kwam er nog een gedeelte.

Met de hand konden vrij grote hoeveelheden pus uit de vagina gehaald
worden. Uit dit uterus secretum werden door de Prov. Gezondheidsdienst
voor Dieren te Zwolle Corynebacterium pyogenes en streptokokken (de
boosdoeners?) gekweekt.

Aangezien de mastitis reeds met penicilline was behandeld, lukte een kweek
uit de melk niet; ook latere pogingen hadden steeds een negatief resultaat.
Klinisch was toen de mastitis trouwens geheel genezen, terwijl het betrok-
ken kwartier praktisch evenveel melk gaf als de andere kwartieren.

ling door injectie van 300.000 I.E. penicilline;
2e dag: 3.000.000 I.E. penicilline intramusculair, 150 mg prednisolou
en 5 mg stilboestrol injectie met het oog op de endometritis.
Het dier knapte snel op, maar de vlekken zijn zeer lang zichtbaar gebleven.
Weken later stierven nog stukken huid af op de achterbenen en de melk-
spiegel.

Al met al een merkwaardig beeld, dat ik niet eerder zag, maar wie geeft
mij de juiste diagnose?

Beschrijving van een ziektegeval bij een zevenjarig rund van het M.R.IJ.-veeslag,
waarbij blauw-paarse vlekken over dc gehele romp, op de uier, de melkspiegel en de
vagina aanwezig waren, terwijl op de rechter oogbol een bloeding zichtbaar was.

Description of a case in a seven and a half year old cow of the Meuse-Rhine-IJsscl
breed in which bluish-purple spots were visible on the body, on the skin of the udder
and on the vagina while on the right eyeball a bleeding could be observed.

De foto\'s op pagina 250 en 251 geven een beeld van de waargenomen verschijnselen.

Labots, H. en G a 1 e s 1 o o t, Th. E.: Over het gedrag van enkele middelen bij
suspensieproeven. A\'ed. Melk- en Zuiveltijdschr., 18, 1, (1964).
In 1903 werden door R i d e al en Walker de eerste suspensieproeven uitgevoerd
om de werkzaamheid van desinfectantia op bacteriën na te gaan.
Nadien werden deze proeven verder uitgewerkt.

Schrijvers, werkzaam op het N.I.Z.O. te Ede, hadden belangstelling voor de desin-
fectantia natriumhypochloriet, chloramine T, de quaternaire ammoniumverbinding
methylphcnyldodecyltrimethylammonium-methylsulfaat en jodophor (Jo-127).
Citroenzuurbuffer werd gebruikt voor de lage pH-waarden en Sörensenfosfaat en
andere M/15-fosfaatbuffer voor dc hoge pH-waarden. Bufferoplossingen alleen hadden
geen invloed op het aantal levende microorganismen.

Als microörganismen werden Strdactis in met kalk behandelde lakmoesmelk en E.coli
op schuingestolde agar gebruikt. Na voortkweken uit de voorraad werden de culturen
gesuspendeerd in Ringerse vloeistof tot een bepaalde optische dichtheid; het aantal
levende microörganismen werd door plaatcultuur gemeten. Zo werd tenslotte een ge-
standaardiseerde suspensie verkregen van ongeveer 10 x 10\'\' bacteriën per ml.
Op deze wijze konden de eigenschappen van de desinfectiemiddelen worden bepaald,
zoals bijv. de invloed van de pH en van organisch materiaal. Voor de proeven
moesten bij voorkeur gewassen bactcricsuspensies worden .gebruikt, waaraan dan de
bepaalde hoeveelheid van het gewenste organisch materiaal (ondermelk) kon worden
toegevoegd. Het bleek, dat na het verdwijnen van vrij actief chloor bij toevoeging
van melk aan hypochlorietoplossing bactericide verbindingen werden gevormd. De
activiteit van jodophor-oplossing werd beëindigd als het jodium geïnactiveerd werd.
Bij deze reacties bleek de pH van grote invloed. De bactericide activiteit van chlor-
amine T was bij een pH 7.— veel geringer dan die van hypochloriet bij pH 8.."5. Was
organisch materiaal (melk) toegevoegd, dan was die activiteit veel krachtiger.
Zo bleken dus hypochloriet en jodophor snel-werkzame desinfectiemiddelen te zijn. De
onderzochte quaternaire ammoniumverbinding was tamelijk gevoelig voor eiwit. Over
het algemeen kwamen dc uitkomsten bij de suspensieproeven goed overeen met die van
capaciteitsproeven. In slechts één geval, nl. chloramine T. en Str.laclis, bleek dc wijze
van kweken oorzaak tc zijn van de verschillen in uitkomst,

Ringdal, G.: Johne\'s disease in pigs, Nord. VetMed., 15, 277, (1963).
Op een bedrijf in Denemarken, waar paratuberculose onder het rundvee voorkwam,
werden in pathologisch veranderde mesenteriale lymfklieren, van normaal geslachte
gezonde varkens, zuurv-aste staafjes aangetoond, die blijkens culturele eigenschappen
en pathogeniteit met M. johnei overcenkwaiuen. Met name gelukte het bij één van
twee, als jong kalf met een varkensstam besmette runderen, na 27 maanden ob.ser-
vatie duidelijk pathologische veranderingen van paratuberculose aan te tonen. Het
dier produceerde al op de leeftijd van 4 maanden cultureel positieve faeces, hoewel
eerst na 24 maanden de bacterie rechtstreeks in faeces preparaten microscopisch kon
worden aangetoond.

Het andere proefdier heeft alleen enkele keren een cultureel positief faeces onderzoek
opgeleverd, maar vertoonde bij slachting niet het sectiebeeld van paratuberculose.

N u n e n, M. C. J. V a n en V e e n, J. V. d.: Onderzoek op Mycoplasma pneumoniae
(„Eaton agent"). Ned. Tijdschr. Geneesk., 107, 141, (1963).

In 1944 hebben Eaton en medewerkers een microörganisme geïsoleerd bij mensen,
die lijdende waren aan „primaire atypische pneumonie", die volgens C h a n o c k,
Hayflick en Barile (1962) moet worden gerekend tot de P.P.L.O.\'s en
genoemd is Mycoplasma pneumoniae. Op grond van epidemiologische onderzoekingen
staat vast, dat dit micro-organisme bij de mens pneumonie en ook cen op influenza
gelijkend ziektebeeld veroorzaakt.

Onderzoek van militairen in de legerplaats Ossendrecht toonde aan dat M. pneu-
moniae, voor een klein deel van de gevallen van acute respiratoire ziekten verant-
woordelijk was. Bij ongeveer 9% van de patiënten, waarbij het onderzoek op in-
fluenza- en adenovirus negatief was, werd een infectie met M. pneumoniae aange-
toond.

M e y e r, H.: Mineralstoffe in der Milch von Rind und Schwein. Der praktische Tier-
arzt, 45, 4, 50, (1964).

Eén kilogram melk bcvat bij het zwart-bonte vee gemiddeld 1.15 gram calcium, 0.95
gram fosfor, 0.11 gram magnesium en 1.75 gram kalium. Er bestaan individuele
verschillen en het lijkt waarschijnlijk dat de gehalten aan mineralen voor een be-
langrijke mate door genetische factoren bepaald worden, hetgeen o.a. bleek uit
onderzoekingen bij eeneiige tweelingen.

Deze verschillen kunnen per kilogram melk vrij groot zijn, terwijl het Ca-, P- en Mg-
gehalte per kilogram niet beïnvloed blijkt te worden door de grootte van de melk
produktie. Een goede geefster zal dus aanzienlijk meer van deze mineralen „ver-
liezen" dan een slechte, terwijl bovendien het Ca- en P-gehalte per kilogram melk
met 10—12% stijgt bij een stijging van het vetgehalte met 1%. Wanneer dus in de
fokkerij naar een hoger vetgehalte gefokt wordt, zal de minerale behoefte zeer sterk
gaan toenemen!

De auteur bespreekt ook de invloed van de minerale samenstelling van het voeder-
rantsoen op de resp. gehalten in de melk. Het bleek dat er een natuurlijk streven be-
staat deze zo lang mogelijk constant te houden ten behoeve van de nakomelingen die
met deze melk groot gebracht moeten worden. Zo stegen, bij een overmatige hoe-
veelheid Ca en P in het rantsoen de .gehalten in de melk hiervan niet merkbaar,
terwijl bij cen tekort eraan in het voer de melk zo lang mogelijk op een constant,
normaal, niveau gehouden wordt ten koste van de voorraad in het lichaam. Dit
laatste is van groot belang bij de benadering van diverse gebrekziekten. Voor Ca
en P is er een aanzienlijke reserve in het skelet, het Na wordt uit het weefsel ge-
mobiliseerd hetgeen met weefselafbraak en dus gcwnchtsverlies gepaard gaat, terwijl
de totale Mg-reserve in het lichaam slechts 5 gr bedraagt, zodat deze voorraad bij
goede produktiekoeien snel uitgeput kan zijn, hetgeen tot gebreksziekte zal gaan
lijden (weidetetanie).

Tenslotte gaat de auteur nog iets dieper in op het calcium, vooral in samenhang
met de puerperale hypocalcemie. Gedurende de eerste 6 uren na de partus bevat
de melk bijna 2 gr Ca per kilogram, daalt dan gedurende de eerste 24 uur snel,
daarna langzamer om na ± 14 dagen het normale gehalte te bereiken. De eerste 24
uur wordt in totaal gemiddeld 20 gram Ca in de colostrum afgegeven, met een
spreiding van 10 tot meer dan 35 gram per koe. Dit is een hoeveelheid die niet
enkel uit het voer ter beschikking kan worden gesteld, zodat gedeeltelijk dc reserves
gemobiliseerd zullen moeten worden. Is dit mobilisatie mechanisme niet intact, dan
is het mogelijk, dat bij een hoge Ca-afgifte via de melk een hypocalcemie optreedt.

Wanneer bovendien nog uit het onderzoek Wijkt dat ook het Ga-gehalte van de
colostrum typisch voor een bepaalde koe is, in zekere mate dus genetisch bepaald,
dan is de dispositie van bepaalde koeien voor melkziekte meer begrijpelijk.
Zeugemelk bevat nog meer Ga en P per kilogram melk dan het rund, nl. 2 gr en
1.5 gr P. Deze maximum waarden worden echter pas ongeveer op de 20ste dag
na de partus bereikt. Na de 5de—6de week dalen de gehalten weer geleidelijk. Op
de top van de lactatie geeft een zeug met 10 biggen gemiddeld 15—20 gram Ga,
10—15 gram P, 25 gram Na en 1 gram Mg met de melk af. Ook bij de zeug is het
percentage minerale stoffen in de melk niet via het voeder te beïnvloeden, evenmin als
dit met ijzer het geval is.

IS IMMUNITEIT DOOR MIDDEL VAN BESTRAALDE LEVERBOT-META-
GERGARIEN TE VERWACHTEN?

D awes, B.: A preliminary study of the prospect of inducing immunity in fascioliasis
by means of infections with X-irradiated metacercarial cysts and subsequent challenge
with normal cysts of Fasciola hepalica L. Parasitology, 54, 369, (1964).
Wanneer metacercarien van Fasciola hepatica bestraald worden met röntgen-stralen
hebben de daaruit komende jonge botten een geringere levensvatbaarheid dan normale
jonge exemplaren.

Na infectie van muizen met deze bestraalde metacercarien kunnen in de levers jonge
leverbotten terug gevonden worden, doch deze botten hebben een enigszins abnormaal
uiteriijk: nogal slank en met een weinig vertakte digestietractus. Tevens is hun
gedrag in de lever afwijkend; zij graven smallere gangen dan normale botjes en
zij kruipen langzamer voort. Dit heeft tot gevolg dat zij hierdoor als het ware ge-
vangen worden in de lokale weefselreactie en in enorme aantallen leucocyten, die
vele botjes doden. Dit beeld wordt nooit gezien bij normale infecties. De dood van de
abnormale botten wordt veroorzaakt doordat neutrofiele leucocyten de cuticula bin-
nendringen.

Proeven bij muizen om een eventuele immuniteit, verkregen na toediening van be-
straalde metacercarien, aan te tonen door middel van infectie met normale metacer-
carien, verliepen negatief, hoewel soms de gevonden botten kleiner dan normaal
waren. Volgens D a w e s zou dit laatste, evenals het door andere auteurs beschreven
kleinere aantal botten dat volwassen wordt, toegeschreven kunnen worden aan de
door de „vaccinatie" abnormale voedingsbodem, die de door de bestraalde meta-
cercarien pathologisch veranderde lever geworden is en niet aan een werkelijke
immuniteit.

Pathogene schimmels worden zeer verspreid in het systeem der schimmels aange-
troffen. Onder de Ascomyceten, Phycomyceten en vooral de Fungi imperfecti vindt
men de meeste. Pathogene Basidiomycctcn zijn echter voor zover bekend een zeer grote
zeldzaamheid. Een van de meest uniforme groepen, waarvan het merendeel pathogeen
is, is wel de groep der dermatofieten of huidschimmels met o.a. de geslachten Tricho-
phyton, Microsporum en Epidermophyton.

Aangezien de meeste der pathogene schimmels Fungi imperfecti zijn en de classificatie
hiervan altijd zeer kunstmatig is, is een van de belangrijkste onderdelen van het
taxonomisch onderzoek gericht op het vinden van perfecte stadia. Reeds lange tijd
bestonden er aanwijzingen, dat de perfecta stadia van verscheidene dermatofieten
onder de familie der Gymnoascaceae, orde Plectascales, gezocht moesten worden.

Trichophyton-soorten uit de z.g. gy/iieum-groep werden en worden b.v. vaak gerekend
tot het Aseomycetengeslacht Ctenomyces. N a n n i z z i zou al in 1927 een ascusvorm
gevonden hebben van Microsporum gypseum. Geheel bewezen waren deze waar-
nemingen nog niet.

Onderzoekingen uit recente tijd hebben echter nu de bewijzen geleverd, dat men het
inderdaad bij het rechte eind had. Zo vonden Gentles en Dawson (1961) door
kweken van bepaalde combinades van mycelia op van haren voorziene niet-sterjele
aarde rijpe perithecia van Gymnoascaceae, waarvan de monascospore cultures weer de
oorspronkelijke cultures teruggaven.

Trichophyton terrestre bleek b.v. het imperfecte stadium te zijn van Arthroderma
quadrifidum, Keratinomyces ajelloi van Arthroderma uncinatum en Microsporum
nanum van Nannizzia obtusa. De ascusvorm van Microsporum gypseum werd zowel
door Griffin (1960) als door Stockdale (1961) herontdekt. Griffin
noemde dit perfecte stadium voorlopig Gymnoascus gypseum. S t o c k d a 1 e gaf er de
geheel nieuwe naam Nannizzia incurvata aan. De door Szathmaryen Herpay
(1960) zonder latijnse diagnose beschreven Ctenomyces trichophyticus, die de ascus-
vorm zou zijn van Trichophyton gypseum var. asteroides, vertoont verdacht veel
overeenkomst met Arthroderma quadrifidum.

Verscheidene pathogene schimmels, waarvan dc ascusvorm nog niet bekend is, bieden
de systematicus vaak grote moeilijkheden bij het classificeren. Berucht zijn in dit
opzicht de dermatofieten. Van een aantal schimmels, die men nog niet heeft kunnen
kweken, is de systematische plaats al bijzonder twijfelachtig.

Vermeld moet echter nog worden, dat er een hypothese bestaat, die aanneemt,
dat de meeste zo niet alle pathogene fungi op de een of andere manier in de grond
voorkomen en daar hun natuurlijk reservoir hebben. Deze hypothese is reeds in vele
gevallen bevestigd.

L avers, D. W.: The problem of internal parasites in working horses. Austr. vet.
]., 40, 150, (1964).

De meeste paarden in Noord Queensland herbergen grote aantallen van diverse
strongyliden, meestal vergezeld door Oxyuris equi, Draschia megastoma, Hebronema
musea en Gastrophilus intestinalis. In een aantal praktijkproeven werden diverse
wormmiddelen en combinaties van wormmiddelen in verschillende doseringen be-
proefd. Aan de hand van ci-tellingen in de faeces en secties werd het effect van
de behandeling nagegaan. Thiabendazole in een dosis van 55 mg/kg verwijderde bijna
alle Strongyliden, Sommige paarden behielden gedurende 81 dagen een c.p.g. van
nul. Phenothiazine in een dosis van 5,5 g/lOO Ib verwijderde alle kleine Strongyliden
maar was minder effectief t,o,v, de grotere soorten, Phenothiazine gecombincertl
met anthroquinone werkte niet beter dan phenothiazine alleen,

Neguvon in een dosering van 88 mg|kg was zeer effectief tegen zowel kleine als grote
strongyliden, In deze dosering was het middel echter voor een aantal dieren toxisch
terwijl een lagere dosering van 66 mg/kg minder effect had tegen strongyliden maar
wel effectief was tegen Gastrophiluslarven, Als zodanig wordt het dan ook gecom-
bineerd met één der andere wormmiddelen, opdat naast de strongyliden ook de
Gastrophiluslarven worden afgedreven.

Terwijl in andere landen de werkzaamheid van phenothiazine blijkt af te nemen blijft
het in Noord Queensland goede resultaten geven en wordt nog steeds beschouwd als
het meest economische middel tegen strongylosis bij paarden, hoewel twee onver-
klaarde sterfgevallen tijdens de proeven doen vermoeden dat toxiciteit meer voor-
komt dan men over het algemeen gelooft.

Thiabendazole is veilig en zeer effectief, hoewel het weinig invloed heeft op de
onvolwassen larven in de weefsels. Voor massale bestrijding is de prijs een bezwaar.
Het is echter het ideale middel bij verzwakte, drachtige of waardevolle dieren.

Routine-behandeling, tweemaal per jaar, wordt aanbevolen cn op grote schaal toe-
gepast. Meestal gebruikt men de slokdarmsonde en soms de pillenschieter. Beschikt
men niet over deze instrumenten dan kan men het middel in poedervorm, stevig in
toiletpapier gewikkeld met de hand in de mond brengen terwijl de tong wordt
vastgehouden. Dit is een eenvoudige snelle methode.

RESULTATEN VAN DE SECTIES, VERRICHT OP KALVEREN IN DE PE-
RIODE NOVEMBER 1959—OKTOBER 1961.

Veterinary Investigation Service: An Analysis of the Results of
Post-Mortem Examination of Calves, November 1959 to October 1961. Vet. Ree., 76,
1139, (1964).

Dit artikel geeft een overzicht van de belangrijkste doodsoorzaken van de kalveren, die
in de betreffende periode zijn onderzocht in de Engelse Veterinaire Onderzoekings
Centra.

In overeenstemming met andere auteurs vindt de schrijver dat meer kalveren in de
eerste zes maanden van het jaar (voorjaar) sterven dan in de laatste zes maanden, en
dat de meeste sterfte optreedt in de eerste dagen en weken na dc geboorte.
Bij verworpen of te vroeg geboren kalveren was de voornaamste doodsoorzaak bru-
cellosis (12,5%), gevolgd door mycosis, meestal veroorzaak door Aspergillus, fumi-
gatus (8,3%).

Bij de gestorven kalveren van O tot 6 maanden, waarvan bijna 60% gestorven was
beneden de leeftijd van een maand, waren septiccmie en gastro-enteritis de meest
voorkomende doodsoorzaken (24,5 en 29,4%), gevolgd door pneumonie (9,5%),
indigestie (7%) en vergiftigingen, hoofdzakelijk door lood (6,2%).
Typisch is, dat kalversepticemieën bij zelfaangefokte kalveren meestal werden ver-
oorzaakt door Escherichia Coli, pas in de tweede plaats door salmonellae {S. typhi
murium en S. dublin), terwijl bij aangekochte kalveren salmonellae op de eerste plaats
komen, gevolgd door coli.

Het in toenemende mate vorkomen van Salmonella typhi murium bij kalveren vormt
ook in Engeland een probleem voor de volksgezondheid. Mede in verband met ge-
intensiveerde en vaak totaal gewijzigde bedrijfsvoering wordt opgewekt to grote
waakzaamheid op dit gebied.

A h r c n s, G. und A e d t n e r, K.: Ein Beitrag zum Rinderfinnenproblcm. Mh. Vet.
Med., 19, 525, (1964).

In het slachthuis van Halberstadt is het aantal runderen waarin levende C.bovis
werden aangetroffen de laatste jaren sterk gestegen cn wel van 0,41% in 1954 tot
2,98% in 1963. Nagegaan werd in welke maanden van het jaar de frequentie het
hoogst was, hetgeen in de zomer het geval bleek te zijn. Ondcrzoekintcnsivering voerde
wel het aantal positieve bevindingen op, maar dit resulteerde niet in een uiteindelijke
daling.

De auteurs bepleiten de bestrijding der taeniasis bij de veehoudende bevolking (2x
per jaar onderzoek op lintwormaanwezigheid), verbetering der zuiveringsmethoden
voor afvalwater (langere bczinkingstijden en gistingsprocedure van het bezinksel) en
specifieke maatregelen voor vlees van slachtdieren, welke van erkend besmette
bedrijven komen (alle runderen na slachting invriezen).

(Uitgave van de Stichting Landbouwgids, te Utrecht; prijs f 9,75).
Het centrale thema van de nieuwe gids is de kwaliteit van de landbouwprodukten.
Voor zover het de veehouderij in het algemeen betreft betekent dit, dat er vooral veel
aandacht is geschonken aan de kwaliteit van de produkdemethoden d.w.z. fokkerij,
voeding, huisvesting en verzorging.

Het ware te wensen dat met name de inzichten over de fokkerij een nog grotere
verspreiding mochten verkrijgen dan de 22.000 exemplaren die de gids telt. Betreurd
moet worden dat het Nederlands Rundvee Stamboek (nc^) niet in staat was een
bijdrage te leveren „over de aanpassing van het stamboek in de moderne tijd".
Bij de „voedemormen" ontbreken de normen voor paarden en schapen. Men zou
zeggen dat hun respectievelijke aantallen in Nederland een opname van deze normen
toch wel noodzakelijk maakt.

Op blz. 377 valt de volgende opmerking op: „De taak van de voorlichting moet zich
beperken tot de normale preventieve ziektebestrijding. Zodra er sprake is van ge-
neeskundige behandeling moet de dierenarts worden ingeschakeld."
Deze opmerking wordt gemaakt met betrekking tot het pluimvee, waarbij, zoals wij
allen weten, dikwrijls curatieve maatregelen genomen werden door anderen dan dieren-
artsen. Voorts wordt er terecht op gewezen dat de specialisten van de Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren bij de voorlichting en samenwerking een belang-
rijke rol kunnen spelen. Ons inziens volkomen juist is hier ingezien dat een be-
langrijk deel van de taak van deze Gezondheidsdiensten ligt in de voorlichting
op het gebied van de preventieve diergeneeskunde.

Merkwaardig doet het echter aan dat artikelen over „weiclchygiëne" (i.v.m. endo-
parasieten) en „kopziekte" bij het hoofdstuk Grasland zijn ondergebracht in plaats
van bij de rubriek „dierziekten".

Het voorgaande èn het feit dat bij de leden van het bestuur en de technische ad-
viseurs van de Landbouwgids (totaal 25 personen) geen enkele vertegenwoordiger
van bv. de Gezondheidsdiensten voor Dieren gevonden wordt, wekt de indruk dat er
bij de leiding van de Landbouwgids nog een betere samenwerking mogelijk is tussen
landbouwkundigen en dierenartsen.

Overigens schijnt er, voor wat betreft de artikelen over dierziekten, een lang gekoes-
terde wens van referent in vervulling te zijn gegaan. De artikelen zijn namelijk
meer gegroepeerd, terwijl de artikelen op zichzelf algemeen zijn.
De redactie heeft getracht de toegankelijkheid via de verschillende registers te ver-
beteren. Het is verheugend dat de redactie wat dit betreft naar verbetering streeft en
hopelijk blijft streven, aangezien de inhoud van de Landbouwgids dit ten volle ver-
dient.

In feite is het dan ook overbodig deze vijftiende jaargang van harte aan te bevelen.

(Uitgeverij Dr. W. Junk, \'s-Gravenhage, 1964. 596 pag., 27 fig. ƒ 75,—).
Na een inleiding over de historie van salmonellosis worden ruim 200 pagina\'s gewijd
aan „The Salmonella", waarin in ca 350 pagina\'s de „Epidemiology of the Salmo-
nellosis" wordt beschreven. Het bock is niet, zoals de titel doet vermoeden, in het
Engels geschreven, doch bevat bijdragen in de Engelse, Duitse, Franse en Spaanse
taal.

Deel I „The Salmonella" bevat bijdragen over serologic, faagtypering, genetica en
irrununochemie van het genus, alsmede een hoofdstuk over de Salmonellosen der
huisdieren, de salmonellose bij de mens en de door Salmonella bij de mens veroor-

zaakte osteomyelitis. Het door F. Kauffmann verzorgde hoofdstuk over de
antigeenstructuur van Salmonella, is in feite een uittreksel van zijn eerder geschreven
boek „Die Bakteriologie der Salmonellaspecies", aangevuld met enige recenter ge-
publiceerde onderzoekingen en meningen. De hoofdstukken over faagtypering van
Nicolle en Anderson geven een uitstekende inleiding, niet alleen in de
techniek en de problemen van faagtypering, doch ook in dc epidemiologische bete-
kenis en mogelijkheden ervan. De namen lino, Lederberg, Staub en Ray-
naud staan borg voor een bijzonder helder geschreven overzicht over de genetica,
respectievelijk antigeen-chemie van Salmonella.

De hoofdstukken over Salmonellose bij dieren en bij de mens, geschreven door F e y,
respectievelijk S i c k e n g a, zijn bijzonder rijk en internationaal gedocumenteerd en
geven een objectief beeld van de epidemiologie van salmonellosis in het algemeen en
de samenhang tussen besmettingen bij mens en dier in het bijzonder.
Deze hoofdstukken over de epidemiologie bij mens en dier passen minder in dit met
„The Salmonella" aangeduide deel van het boek en hadden beter tot een zelfstandig
deel kunnen vk^orden samengevoegd. Waar in dit deel van het boek zo uitgebreid
op de serologic en faagtypering wordt ingegaan, is het verbazingwekkend, dat geen
aandacht werd gewijd aan de isolatie- en detenninatie technieken van Salmonella,
temeer daar faagtypering slechts in enkele centra, isolatie en determinatie daaren-
tegen in een groot aantal laboratoria wordt bedreven.

De in het tweede deel van het boek vervatte hoofdstukken geven cen beeld van
de epidemiologie van Salmonellose van de gehele wereld. In een lijvig en breed ge-
documenteerd hoofdstuk geeft S e e 1 i g e r cen beschrijving van de situatie in West-
en Zuid Europa. De volgende hoofdstukken zijn geografisch en qua documentatie
beperkter en behandelen achtereenvolgens de epidemiologie in Oost-Europa, Israël,
verschillende gebieden in Afrika, Canada, U.S.A., Mexico, Zuid-Amerika, Japan, In-
dochina, China en Australië.

In zijn slotwoord zegt de samensteller, dat hij bewust de auteurs alle vrijheid heeft
gelaten, zowel wat betreft de opzet als de uitwerking van details inclusief nomen-
clatuur. Enerzijds heeft dit geleid tot ondermeer een wat uiteenlopende nomencla-
tuur, anderzijds heeft dit een persoonlijke benadering van de problematiek mogelijk
gemaakt.

Het treft daarom tc meer, dat de meeste epidemiologische verhandelingen tot gelijk-
luidende conclusies voeren, die als volgt worden samengevat: naarmate de welstand
en daarmee de algemene hygiëne stijgt, neemt het probleem van tyfus en paratyfus in
eigenlijke zin in betekenis af, en de betekenis van de „andere Salmonellosen" i.e. de
voedselvergiftigingen tm:, dit laatste als gevolg van contaminatie van gecentraliseerd
vervaardigde voedingsmiddelen door symptoomloze dragers bij de mens en bij het dier,
dat door gecontamineerde vocdermiddclcn wordt besmet.

Salmonellose is niet alleen cen wereldprobleem zoals de titel suggereert, omdat de
ziekte over de gehele wereld is verspreid, doch vooral omdat de internationaal ver-
schillende aspecten onderling samenhangen.

Dit boek is als leerboek om eerder vermelde redenen ongeschikt. Als „momentopname"
van de internationale toestand, wat betreft salmonella en Salmonellose rond 1961,
is het boek geslaagd en verdient het gelezen te worden door allen, die bij de be-
strijding van Salmonellose bij mens of dier in enigerlei opzicht zijn betrokken.

Verslag van de FAO/WHO vergadering op Malta van 8-13 juni 1964; „On the
control of Brucellosis in the Mediterranean region." Meeting Raport AN 1964 6.
Brucellosis in de landen rond de Middellandse Zee is als Malta-koorts reeds meer
dan een eeuw als een bepaald ziektebeeld bij de mens bekend. De Britse arts J. A.
Marston van de Koninklijke Artillerie op Malta heeft er in 1860 al een nauw-
keurige beschrijving van gegeven. De bekende David Bruce heeft in 1886 ook
als hospitaalarts van het Britse leger te Valletta voor het eerst een bacterie aange-
toond in de gezwollen milt van een aan Malta-koorts gestorven soldaat. Flet jaar
daarop heeft hij hetzelfde microörganisme gekweekt in vloeibaar milieu, maar daarna
in samenwerking met dc later beroemd geworden Maltezer arts SirThemistocles
Z a m m i t ook laten groeien op agar-platen. Bij gebrek aan Petrischalen in de la-
boratoriumuitrusting van het militair hospitaal had men daarvoor oude fott^rafische
negatieven gebruikt.

Z a m m i t heeft zijn titel te danken aan het feit dat hij de „missing link" ontdekte
bij de epidemiologie van de ziekte die door de „Micrococcus melitensis" bij zoveel
tientallen soldaten en burgers van het eiland Malta werd veroorzaakt. De geit bleek
de feitelijke infecuebron en zo is dan 1905 te beschouwen als begm van het ziekte-
kundig tijdperk der zoönosen. Weliswaar was wel voordien bekend dat ziekten van
dieren op de mens konden overgaan — zoals b.v. koepokken, miltvuur, malleus en
tuberculose — maar bij de bestrijding van deze ziekten was het niet primair de
bedoeling de mens te vrijwaren voor besmetting. Bij dc bestrijding van febris
undulans van de mens is de beperking van de brucellosis bij geiten en schapen het
belangrijkste middel en doel geweest om de gewenste vermindering van infectiekansen
voor de bevolking te bereiken. Dc directe schade voor de bezitters van de kleine her-
kauwers is vaak zo beperkt geweest dat er niet eens aandacht aan werd besteed. Bij
de abortus Bang en de varkensbrucellosis was dit juist andersom en zo is ook te
verklaren dat de Brucella abortus en de Brucella suis werden ontdekt door dieren-
artsen en de Brucella melitensis door artsen.

Een buitengewoon goed overzicht over de Brucella melitensis werd gegeven door
R e n O u X, de vroegere directeur van het Instituut Pasteur in Tunis. Hij deelde
mede, dat bij schapen en geiten in het Middellandse Zee-gebied een merkwaardige
eenheid bestaat wat betreft dc eigenschappen van de verwekker van brucellosis bij
deze kleine herkauwers. Men vindt óf dc Br. melitensis óf de Br. intermedia, die
biochemisch overeenkomt met Br. melitensis do<h serologisch op Br. abortus lijkt.
Br. abortus is erg zeldzaam bij geiten en Br. .mis is nog nooit aangetoond.
De natuurlijke infectie zou bij schapen en geiten alleen bij zware besmetting plaats-
vinden, dus feitelijk alleen wanneer dieren aborteren in een kraal of hok. Dc infectie
zou vooral plaatsvinden via de slijmvliezen van het voorste deel van de digestie-
tractus en respiratie-apparaat, dus vooral via dc neuskeelholte. De uitscheiding via
de vagina, de uier, met urine of sperma, ook in geval van orchitis (die vrij zeldzaam
is) is te gering om infecties bij dc dieren te veroorzaken. Dc mens is in verhouding
veel gevoeliger. Mechanische huidlaesics of beten van arthropodcn zouden slechts
zelden een porte d\'entrée vormen.

Het belangrijkste smetstofreservoir wordt gevormd door de lammeren die besmet
worden geboren of gedurende de eerste levensweken worden geïnfecteerd. Deze
diertjes zijn klinisch gezond en kunnen de kiemen bij zich dragen zonder dat deze
antilichamen opwekken. Gedurende de eerste drachtigheid vindt in de vruchtvliezen
plotseling sterke vermeerdering plaats waardoor deze dieren kunnen verwerpen en
dus ook pas serologisch aantoonbare antistoffen krijgen. Het is dus heel moeilijk om
de ziekte door periodiek serologisch onderzoek te bestrijden. De besmette geiten

aborteren lang niet altijd en zo kan een koppel-infectie bijna symptoomloos verlopen.
Ook bij schapen valt hetzelfde verschijnsel waar te nemen.

In tegenstelling met het gebrek aan ziekteverschijnselen is de betrekkelijke rijkdom
aan bacteriën in de organen van de geïnfecteerde dieren. Toch moet men wel zeer
zorgvuldig uit alle organen, vooral lymfklieren, uier en baarmoeder, kweken om bij
serologisch positieve dieren het oorzakelijk microörganisme aan te tonen.
Evenals bij runderbrucellosis blijven niet alle geïnfecteerde dieren drager. Bij een
100-procentige infectie, die zeer zelden voorkomt, blijft slechts 60% langer dan
2 jaar drager Bij geiten is de uitscheiding met de melk heel onregelmatig en
dikwijls langdurig. De cultuur gelukt het gemakkelijkst uit de room; de dierproef via
cavia\'s is vaak minder succesvol. Via de vagina vindt cxjk dikwijls gedurende lange
tijd, nl. tot 33 weken na de partus en zelfs 63 weken vóór de le partus, uitscheiding
plaats.

Ziektesymptomen in een besmette koppel zijn vaak zo gering, speciaal wat betreft
het aantal abortus-gevallen, dat de eigenaar geen klachten heeft. Verminderde vrucht-
baarheid is misschien nog de meest voorkomende.

Door medische en veterinaire deskundigen van Malta werd erop gewezen dat welis-
waar de verplichte pasteurisatie van consumptiemelk een belangrijk middel was om de
frequentie der ziekte bij de mens, vooral in de steden, te verminderen, doch dat
het slechts een partieel gunstig effect had. Prof. D e b o n o van Malta vermeldde
dat consumptie van gecondenseerde melk in blik het vóórkomen van Malta-koorts
bij soldaten tot praktisch O had teruggebracht en dat ook bij de burgerbevolking
door het gebruik van gepasteuriseerde melk de frequentie sterk was afgenomen.
Dr. Argius toonde de teruggang aan met cijfers. In 1946, toen pasteurisatie van
de melk nog niet mogelijk was, werden 2410 ziektegevallen op Malta waargenomen
en in 1963 slechts 69, d.w.z. een teruggang in infectiedichthcid van 8 per 1000
inwoners in 1946 tot 0,14/1000 in 1963. De ziektegevallen werden nu nog voor-
namelijk toegeschreven aan de consumptie van de kleine kaasjes, die tot 2 maanden
na bereiding virulente Brucella melitensis kunnen bevatten. Verder zouden menselijke
infecties vooral nog veroorzaakt worden door direct contact met het levende of ge-
slachte dier en door stof-infecties van besmette geitenkralen en -stallen. Controle
hierop op Malta is heel moeilijk. Er zijn weliswaar slechts 30 000 geiten, maar deze
zijn over meer dan 5300 houders verdeeld en 65% hiervan heeft niet meer dan
1 of 2 geiten.

De infectiedichtheid onder de Maltezer geiten zou in de laatste 8 jaar verminderd
zijn van 20% in 1956 tot 10% in 1963. Het serologisch onderzoek door middel van
agglutinatie- en complementbindingsreactie zou bij 25% der geïnfecteerde geiten
altijd negatief blijven. De consequentie hiervan is, dat een geit als besmet wordt
beschouwd wanneer het dier behoort tot een koppel waar\\\'an bij een exemplaar de
ziektekiem met zekerheid is aangetoond. Bij schapen faalt ook de bestrijding door
serologisch onderzoek en slachting van reactiediercn, hoewel bij deze dieren de
complementbindingsreactie wel vaker positief uitvalt dan de agglutinatie.
Volgens R e n O u x zou de enige bestrijdingsmethode, die resultaat belooft, zijn het
vaccineren met een entstof die een goede immuniteit geeft en onschadelijk is voor
mens en dier

c. Brucella S 19 levend gemengd met gedode virulente Brucella melitensis in
een adjuvans;

De 2 eerstgencK-mde vaccins geven onvoldoende immuniteit. De 2 adjuvans-vaccins
veroorzaken blijvende serologisch positieve reacties en te grote langdurige etterige
ontstekingsprocessen op de plaats van inspuiting.

Men heeft momenteel alle hoop gevesti.gd op het Rcv 1-vaccin. Deze Brucella-stam
260

is door Herzberg en Elberg in Californië ontwikkeld uit een virulente Br.
melitensis. Er zijn feitelijk 3 mutaties opgetreden in het fenotype. In de eerste plaats
nl. was de stam streptomyeine-resistent en „dependent" geworden. Hieruit was een
mutant geïsoleerd die wel resistent doch „independent" was.

Tegelijkertijd met de resistentie tegen streptomycinc had zich een grotere gevoeligheid
voor penicilline en voor fuchsine ontwikkeld. Deze mutant groeit moeilijker dan de
normale Br.melitensis. Daardoor is de produktie van voldoende entstof vrij be-
zwaarlijk. Op Albimi-agar en trypticase soya-agar is alleen groei te krijgen indien
er 10% steriel konijneserum aan wordt toegevoegd. Bij proeven bleek de resistentie
van geïmmuniseerde schapen en geiten met 50—10.000-voud ten opzichte van de
I.D. 50 dosis smetstof te zijn toegenomen.

In Zuid-Afrika is de endng reeds 4 jaar met succes bij runderen toegepast. De
entstof is niet gevaarlijker voor de mens dan S 19. In Zuid-Afrika zouden zich
slechts bij 1 van de talrijke dierenartsen, die de enting met Rev, 1 hebben toegepast,
klinische verschijnselen hebben ontwikkeld. Dit geschiedde nadat hij zich met de
injectienaald zelf had geprikt. Infectie-proeven bij apen met oraal toegediende,
sterk met Rev. 1 besmette melk, verliepen volkomen symptoomloos. Eerder heeft
Van Drimmelen er reeds op gewezen dat Rev. 1 bij runderen een betere
immuniteit geeft dan S 19 en de opgewekte antistoffen zeker niet langer dan die
t.o.v. S 19 zich handhaven.

Volgens Alton, de F.A.O.-expert op Malta, wezen de praktijkproeven daar ook op
een gunstig effect van de enting van geiten met Rev. 1. Het grote voordeel van deze
entstof t.o.v. gedode smoothadj uvans-vaccins is dat de met Rev. 1 geënte geiten ook
geen blijvende positieve titer krijgen bij de C.B.R.

De dosis van het Rev. 1-vaccin is vrij laag nl. 1 a 2 x 10® levende kiemen. Het
gedode ad ju vans-vaccin van R e n o u x, dat wat immuniteit betreft ook behoorlijke
resultaten geeft, wordt toegediend in de hoeveelheid van 2 ml, waarin 2 x 10^^
kiemen. Het bezwaar van dit vaccin is dat de bereiding grote risico\'s meebrengt voor
het laboratoriumpersoneel. Dit is niet het geval met Rev. 1.

Het is niet gelukt om Rev. 1 weer virulent te maken; wel wordt blijkens de onder-
zoekingen van Alton Rev. 1, toegediend gedurende de lactatie, bij sommige
dieren maanden lang met de melk uitgescheiden. Wanneer de dieren nog niet in lac-
tatie waren kon uitscheiding niet worden aangetoond na de eerstvolgende drachtigheid.

In dc meeste landen rond de Middellandse Zee komt brucellosis bij schapen en
geiten voor, doch exacte cijfers zijn niet gegeven. Ook runderbrucellose komt voor,
doch deze wordt meestal veroorzaakt door Br.abortus. Slechts Italië geeft als
reactiepercentage in 1963 5,5% van alle onderzochte runderen (635.528 dieren).
In Griekenland komt ook het door Van der Schaaf en Jaartsveld en dooi
Van Ulsen in Nederland veelvuldig geïsoleerde thionineresistente type van
Br.abortus veel voor. De aandacht is er vooral op gevestigd na de import van koeien
uit Nederland, die daar voor een aanzienlijk percentage verwierpen. Vermoedelijk
kwam het genoemde Brucella-abortus-type echter voordien reeds speciaal in het
Attisch gedeelte van Griekenland voor.

Brucellosis, veroorzaakt door Br.melitensis, komt ook bij runderen voor. De infectiosi-
teit schijnt blijkens een Italiaanse mededeling van A d e m o 11 a e.a. groot te zijn,
doch de abortusfrequentie gering. In tegenstelling met de Brucella-melitensis-stam,
die bij runderen in Engeland en Noord-Duitsland is gevonden, schijnt dit type van
Brucella melitensis wel een hoge pathogeniteit voor de mens te bezitten, evenals dat
met de schapen- en gekcn-Brucella melitensis in Duitsland en Frankrijk het geval is.

Het betreffende „report" van deze F.A.O./W.H.O.-vergadering is een document van
78 bladzijden en doordat alle gesproken woorden erin verslagen zijn is het vrij
moeilijk leesbaar geworden. Het toont echter duidelijk aan dat voorlopig het
brucellosis-probleem in het Middellandse Zee-gebied van Spanje en Algiers tot
Turkije en Iran zal blijven bestaan en dat deze zoönose ook nog de nodige risico\'s
oplevert voor touristen, die behalve de steden ook nog het platteland bezoeken.

De Stichting Koningin Wilhelmina Fonds heeft de Wetenschappehjke Raad voor de
Kankerbestrijding in de gelegenheid gesteld, een aantal stage-beurzen beschikbaar
te stellen. Deze stage-beurzen zijn bestemd voor jonge wetenschappelijke werkers, voor
wie het in verband met hun verdere wetenschappelijke vorming van grote betekenis
geacht moet worden, dat zij enige maanden in buitenlandse klinieken of laboratoria
verblijven, teneinde kennis te nemen van nieuwe theoriën of methoden in die tak
van het kankeronderzoek, waarin zij zich bekwamen. Bij de toekenning kan, behalve
met het belang voor de betrokkenen zelf, ook rekening gehouden worden met de
wenselijkheid, dat in de khnieken of laboratoria, waarin zij werken, via hen, kennis
genomen wordt van de nieuwe werkwijzen enz., die elders zijn ingevoerd.
Deze stage-beurzen kunnen uitsluitend aangevraagd worden door hoofden van
klinieken en laboratoria, ten behoeve van veelbelovende medewerkers, die tenminste
een doctoraal examen hebben afgelegd in de geneeskunde, de biologie, de biochemie
of de diergeneeskunde, en die de leeftijd van 40 jaar nog niet hebben bereikt.
De beurzen worden gegeven voor een studiebezoek aan één of meer klinieken of
laboratoria in het buitenland. De totale verblijfsduur voor Europese landen bedraagt
maximaal 6 maanden, buiten Europa maximaal 4 maanden. De toe te kennen be-
dragen dienen ter dekking van reis- en verblijfkosten van de bursaal, waarbij wordt
aangenomen, dat het salaris van de bursaal tijdens zijn afwezigheid geheel of ten
dele door zijn werkgever wordt doorbetaald.

De aanvragen voor deze stage-beurzen moeten worden ingediend bij de secretaris
van de Wetenschappelijke Raad voor de Konkerbestrijding, Dr. L. Meinsema, de
Lairessestraat 33, Ainsterdani-Z, tel. 020 - 735575, bij wie tevens nadere uitvoerige
inlichtingen zijn te verkrijgen.

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds" zijn „Fellowships" ingesteld, welke door
de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding worden toegekend.
Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde artsen, biologen, chemici,
fysici, farmaceuten, veterinairen en tandartsen, bij wie het voornemen bestaat om in
de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de geneeskunde, diergeneeskunde of tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

Voor de gekozen „fellow" wordt een bij zijn (haar) verlangen cn aanleg passende
werkgelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij (zij)
zich in diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder
supervisie van ervaren onderzoekers. De opleiding zal gericht zijn op vorming tot
zelfstandig werker op het gebied van de kanker. Elk „fellowship" wordt telkens
voor een jaar (tot een maximum van drie jaar) toegekend.

Verder worden senior-fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn van
drie jaar als opleidings-fellow hebben volbracht, of op andere wijze cen geëigende
vooropleiding hebben doorgemaakt en voor wie niet onmiddellijk een passende vaste
positie aan een der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is, of
gecreëerd kan worden. In elk zodanig geval wordt door de Wetenschappelijke Raad
overwogen, of de hoedanigheden van de opgeleide van dien aard zijn, dat het als cen
nadeel voor het kankeronderzoek in Nederland moet worden beschouwd als hij daar-
voor wegens het ontbreken van een voor hem geschikte plaats toch nog verloren zou
gaan.

Een senior-fellowship wordt toegekend voor een periode van ten hoogste vijf jaren.
Men kan zich voor een fellowship te allen tijde schriftelijk aanmelden bij de
Secretaris van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding, de Lairesse-
straat 33, Amsterdam-Z, bij wie tevens uitgebreide inlichtingen zijn te verkrijgen.

Van enkele nieuwe aanwinsten zijn korte beschrijvingen gepubliceerd in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde.

— Remediën tegen de contagieuse siekte onder de Paarden en Hoornbeesten. 1732.
(Dierenarts Bom).

— Gravure: Gods slaande hand over Nederland, door de pestziekte onder het rund-
vee. 1745.

— A. Numan: Handboek der Genees- en Verloskunde van het Vee. 1866. (Dieren-
arts Elgersma).

— W. van Doeveren: Raadgevingen om de inentingen der ziekte van \'t rundvee op
eene gemakkelijke, onkostbare en voordeelige manier te doen, uit eigen onder-
vindinge opgemaakt. 1769. (Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten).

— Aanwijzing om paarden, runderen enz. van alle ziekten en gebreken te genezen en
op onkostbare wijze daarvoor te behoeden. 1860. Kostelijk artikel! Ongeveer alles
wordt genezen met „fris water". (Instituut voor Tropische en Protozoaire
Ziekten).

—■ Brief aan den Hooggeleerden Heeren Petrus Camper, behelzende eenige proeven
omtrent de inentinge der besmettelijke veeziekten, genomen in de Vrijheid van
Utrecht. 1770. (Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten).

The importance of the Conclusions of the Congress go far beyond the simple subject

1. Our knowledge of antigenecity of gametes and its importance in fertihzation
failure and embryo mortality must be extended. Fetal-maternal incompatibility
and their immune mechanisms are to be explored.

2. Research is needed on the mechanism whereby changes in environmental
temperature, light, feed supply and social environment affect gonadal develop-
ment and function.

3. Studies on the interaction of heredity and the many aspects of environment in
determining reproductive performance are encouraged. l"hey offer material
highly suitable for analysis of the mechanism of reproduction and their modes of
action. They also offer approaches for the development of animal husbandry
as a true biological science: the control of environment in relation to the control
of heredity, in this instance, to bring about the desired level of reproductive
performance.

4. To continue studies of the physical, chemical, genetical and immunological me-
chanisms acting on spermatozoa in the female genital tract.

5. To continue studies for prolonging the reproductive capacity and increasing the
economic potential of domestic animals.

6. To further study the hormonal and genetic factors which control animal produc-
tion and reproduction.

8. To continue studies on the detection and synchronization of oestrus to reduce
operational costs and permit the use of Artificial Insemination in areas not
adapted for year-round operation.

9. It is important that research be continued on the factors affecting sex determina-
tion in offsprings because of its economic importance.

10. Standardisation of the methods of calculating and expressing fertility results in
artificial insemination is absolutely necessary to permit comparisons. It is
recommended that all publications express these results in terms of 60 to 90
„non-returns", for cattle and comparable standardisation of others species.

11. Intensified sanitary control of sires to prevent the spreading of diseases is re-
commended and exported frozen semen should come from tested disease-free
sires.

12. To develop acceptable health standards and uniform legislation for preventing
the spread of pathological organisms from the wide distribution of frozen semen.

13. To commond and approve the attempts of world organizations such as F.A.O.
of the United Nations for legislation in the field of animal reproduction.

14. To continue studies on the cause and control of embryonic mortality and early
fetal death.

15. To promote and encourage the exchange of information relevant to the field
of reproduction among all Countries.

Whereai the responsibility of scientists involved in research on animal reproduction
in helping to meet the problem of producing food for the rapidly grov«ng population
of the world have been emphasized repeatedly in this Congress, and
Whereas there is a great possibility that research on animal reproduction could lead
to the development of more effective means of human population control, and
Whereas each member of this Congress could call these facts to the attention of
the responsible agencies and governmental authorities of his Country upon his return.
Therefore be resolved that this, the 5th International Congres on Animal Repro-
duction and Artificial Insemination go on record as urging every country of the
world to give increased emphasis and financial support to research on animal repro-
duction in the hope not only of increasing food production, but also of increasing the
chances of new discoveries leading to a better understanding of reproductive processes
and thereby increasing the possibilities of developing more effective and more accep-
table methods of human population control.

Van 21^—26 september 1964 werd te Rome het eerste Internationale Congres voor
Parasitologie gehouden.

Het programma vermeldde voor ongeveer 1200 deelnemers, uit naar schatting 80
landen, ongeveer 1000 voordrachten, verdeeld over 13 paralelle vergaderingen.
Voorts werden aparte bijeenkomsten georganiseerd van de World Federation of
Parasitologists, van de internationale commissies voor resp. filariasis, echinococcosis
en immunodiagnosis en van de commissie voor helminthen-collecties.
Gezien dit zeer grote, overladen, programma, tezamen met het feit, dat dit het
eerste internationale congres voor parasitologie was, zou het niet verwonderlijk ge-
weest zijn als de organisatie wat haperde. Helaas moet gezegd worden, dat deze
organisatie dermate oppervlakkig was, dat zeer velen een groot deel van de voor-
drachten moesten missen door het niet verschijnen van sprekers, het in het geheel
niet op tijdschema afwerken van het programma, overvolle, gehorige zaaltjes enz.
Daar stond echter, los van de organisaties, tegenover, dat dit de gelegenheid bij
uitnemendheid was voor contact en overleg tussen veterinair- en medisch-parasito-
logen en tussen deze en de biologen-parasitologen.

De World Federation of Parasitologists kreeg twee nieuwe leden: de Vereniging voor
Parasitologie van Israël en de Vereniging voor Parasitologie van Zuid-Afrika. Zij
verenigt thans de parasitologen uit Nederland, België, Groot Brittannië, Frankrijk,
Spanje, Italië, West-Duitsland, Oost-Duitsland, Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije,
Georgia S.R., Japan, Israël, Zuid-Afrika, Zuid-Amerika, Mexico en Noord-Amerika.
Voorts is lid de Society of Protozoologists en bestaan er officiële betrekkingen met
de International Union of Biological Sciences, W.H.O. en F.A.O.

Van 2—4 april 1965 zal het congres worden gehouden in Bad Nauheim.
Het programma vermeldt, naast bijzonderheden, o.m. over de huishoudelijke ver-
gadering, officiële bijeenkomsten en het programma voor dames, de volgende weten-
schappelijke voordrachten:

Betrachtung der Schweinefütterung.
Zucker, München: Die leistungsabhängige Nährstoffimbalance als neuer

pathogenetischer Faktor.
Wels, Gieszen: Die Verwendung von Nomogrammen zur Beurteilung des roten

Blutbildes von Tieren, erläutert am Beispiel der Ferkelanaemie.
Bollwahn, Hannover: Über die Wirksamkeit der Anaemieprophylaxe bei
Saugferkeln.

Walser, München: Erfahrungen bei der Gewinnung und Aufzucht kolostrum-
frei ernährter Ferkel.
Heid rieh, Berlin: Mutterlose Aufzucht und Muttermilchersatz bei Kälbcn
und Ferkeln.

R ü s s e, München: Über die mutterlose Aufzucht von Ffundewelpen.
G r o t h, Bonn: Die Wirkung des Calcium-, Phosphat- oder Vitamin-D-Mangels

auf Knochen, Blut imd innersekretorische Drüsen des Hühnerkükens.
D ä m m r i c h, Berlin: Morphologie angeborener und erworbener Wachstums-
störungen.

B a i e r, München; Über den ersten Umwcltkontakt des Neugeborenen.
Behrens, Flannovcr: Hygiene der Ferkelaufzucht.

B o c h, Berlin: Die Bedeutung von Parasiten für die Aufzucht von Jungtieren.
M a y r, München: Das Infektionsgeschehen während der Neugcborencn-Pha.se
der Kälber.

F e y, Bern: Entstehung und Verhütung der Coliinfcktionen der Kälber.
14.30—18.00 uur:

Mitscherlich, Göttingen: Die Bekämpfung des Virusabortus der Schafe.
Witzigmann, München: Die Bedeutung von Rhinoviren bei Kälberkrank-
heiten.

Monreal, Koblenz: Bedeutung des Eitestes zur Diagnostik der Ferkelgrippe.
P e 11 e, München: ECSO-Viren und Ferkelerkrankungen.

bei der enzootischen Pneumonie der Schweine.
Mehnert, München: Die Beteiligung von Pilzen bei den Aufzuchtkrankheiten
des Schweines.

Wagner, Gieszen: Ein bei Hühnern vorkommendes Parainfluenza-Virus.
R a e t h e r und Kraft, Gieszen: Bewegungsstudien an Leukozyten.

Nadere uitvoerige inlichtingen zijn te verkrijgen bij: Deutsche Veterinärmedizinische
Gesellschaft; Gieszen, Frankfurterstrasze 87.

Na gesignaleerde falsificaUes van certificaten voor de rabicsenting is in overleg met
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde besloten met ingang van 1 maart
1965 certificaten in iets gevi\'ijzigde vorm en in duplo te doen uitgaan van de
districtsinspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst.

Vanaf genoemde datum zullen de certificaten, welke door de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde verstrekt werden, niet meer gebruikt mogen worden, maar
vernietigd moeten worden.

Bij beschikking van de Minister van Landbouw en Visserij is met ingang van 1 fe-
bruari 1965 wijziging gebracht in de Beschikking in- en doorvoer runderen (Stcrt.
1964, 146). Deze beschikking geeft een verruiming van de mogelijkheid, ingevoerd
rundvee in een particulier slachthuis te slachten, mits dit slachthuis als voldoend aan
een aantal daartoe specifiek gestelde eisen is aangewezen.

In artikel 3 is, na vernummering van het tweede en derde lid tot onderscheidenlijk
vierde en vijfde lid, het eerste lid vervangen door drie nieuwe leden. Deze luiden;

1. Het is verboden de in artikel 2, aanhef, bedoelde runderen na aankomst in
Nederland te vervoeren anders dan naar:

a. een door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst aangewezen slacht-
huis of vleeswarenfabriek, gelegen in de plaats, welke in overleg met de
eigenaar vóór de aanvang van het vervoer door de inspecteur aan de vervoer-
der is opgegeven, of

b. indien de dieren voor het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdeling Am-
sterdam, bestemd zijn, naar dit instituut.

2. Als slachthuizen of vleeswarenfabrieken in de zin van het eerste Ud, onder a,
worden slechts aangewezen die slachthuizen of vleeswarenfabrieken, welke:

a. voorzien zijn van een afsluitbare stalruimte met cen zodanige capaciteit, dat
elke voor het slachthuis of de vleeswarenfabriek bestemde zending ingevoerde
runderen in haar geheel gestald en verzorgd kan worden, alsook van gelegen-
heid en voldoende voorzieningen voor de in artikel 6 bedoelde ontsmetting;

b. zodanig zijn ingericht en geoutilleerd, dat gewaarborgd is, dat de in a bedoelde
dieren het terrein van het slachthuis of dc vleeswarenfabriek niet meer kunnen
verlaten en allen binnen 2 x 24 uur na aankomst aldaar met inachtneming van
hygiënische voorwaarden kunnen worden geslacht; »

c. onder zodanig toezicht van de desbetreffende vleeskeuringsdienst staan, dat
gewaarborgd is, dat aankomst, stalling en slachting van de in a. bedoelde
dieren slechts onder dit toezicht plaatsvinden.

3. De in het vorige lid bedoelde aanwijzing kan worden ingetrokken, indien het
desbetreffende slachthuis of de desbetreffende vleeswarenfabriek niet of niet
meer aan één of meer van de voorwaarden, waarvan de aanwijzing afhankelijk is,
voldoet.

Deze beschikking is onder no. J 158 bekend gemaakt in de Nederlandse Staats-
courant van 21 januari 1965, no. 14.

In aansluiting op deze beschikking heeft de directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst een nieuwe lijst doen verschijnen van slachthuizen en vleeswarenfabrieken, die
in de zin van arükel 3, eerste lid onder a, als zodanig zijn aangewezen.
Deze aanwijzing van slachthuizen ingevolge de beschikking in- en doorvoer runderen,
is gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant van 27 januari 1965, no. 18.

In januari 1965 ontvingen de Nederiandse dierenartsen een circulaire, waarin werd
gewezen op het toenemend gevaar voor verontreiniging van het biologische milieu
met gevaarlijke stoffen. Deze verontreiniging wordt veelal het eerst kenbaar in de
veterinaire sector door het voorkomen van ziektegevallen onder (landbouwhuis-)
dieren. Zij vormen een indicator voor dreigend of reeds opgetreden gevaar voor de
volksgezondheid. Bij de signalering hiei-van speelt de dierenarts (hetzij als practicus,
instituutsdierenarts of vleeshygiënist) een eerste rol. Hoewel niet wettelijk vastgelegd,
behoort het tot zijn plicht in deze gevallen zijn districtsinspecteur te waarschuwen.
Inperking van de reeds geleden schade en voorkoming van verder onheil, kan zo
worden bewerkstelligd.

In genoemde circulaire werd gesproken over de telodrin-intoxicaties, welke in
augustus en september 1964 zijn opgetreden onder landbouwhuisdieren en in het wild
levende dieren in Pernis en omgeving. Ook hier was gevaar voor de volksgezondheid
aanwezig. In de pers verschenen hieromtrent enige mededelingen. In de Tweede
Kamer der Staten-Generaal werden hierover vragen gesteld.
De toedracht van het gebeurde is als volgt.

Op 23 september 1964 deed zich een acuut intoxicatiegeval voor bij twee paarden
van een loonwerker, welke aan het werk waren op de bermen langs een weg in Pemis.
Deze weg liep door het industrieterrein van de N.V. Schell Nederland Chemie. De
paarden hadden van het hier groeiende gras gegeten en vertoonden korte tijd daarna
heftige excitatie-verschijnselen. Ze gedroegen zich enigermate agressief.
Daar de in consult geroepen plaatselijke dierenarts de prognose infaust stelde, werden
ze ter plaatse afgemaakt. De door het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afdehng
Rotterdam, verrichte sectie op het Openbaar Slachthuis in Rotterdam, gaf geen
duidelijke afwijkingen te zien. Uit een door het Rijksinstituut voor de Volksge-
zondheid ingesteld toxicologisch onderzoek van uit de beide kadavers genomen ma-
teriaal, kwam vast te staan dat het hier ging om een intoxicatie met tclodrin. Dit
insecticide werd aangetoond in maaginhoud, lichaamsvet, scheilvet, longen, lever,
hersenen en bloed.

Dit incident bracht een onderzoek op gang, waarbij behalve dc Veterinaire Districts-
inspectie tc Rotterdam en de Veterinaire Hoofdinspectie, betrokken waren de In-
spectie voor de Hygiëne van het Milieu in Zuid-Holland, de Gemeentelijke Ge-
neeskundige- en Gezondheidsdienst te Rotterdam en de Keuringsdienst voor Waren
te Rotterdam. In de veterinaire sector waren er ook bij betrokken de plaatselijk
praktiserende dierenarts en het C.D.I. afd. Rotterdam. Het toxicologisch onderzoek
op tclodrin van materiaal uit de veterinaire sector werd verricht door het R.I.V. te
Utrecht. De Keuringsdienst voor Waren in Rotterdam deed hetzelfde voor te velde
staande consumptie-gewassen. Bij dit onderzoek kwam het volgende aan het licht.

Reeds een maand tevoren, op 24 augustus 1964, bleek op het industrieterrein van
de N.V. Shell Nederland Chemie te Pernis een bedrijfsongeluk te hebben plaats-
gevonden. Hierbij was het krachtig werkende en voor warmbloedige dieren zeer
giftilge insecticide tclodrin uit een reactievat ontsnapt. Van de in het vat aanwezige
500 kg is tenminste 250 kg in de buitenwereld terecht gekomen. Bij de tijdens het
ongeluk heersende krachtige W.Z.W.-wind verspreidde het telodrin zich in O.N.O.-
richting. De directie van de Shell beperkte zich na het ongeluk tot het laten
schoonmaken van enige, in de buurt geparkeerd staande ondergestoven auto\'s. Volks-
gezondheidsautoriteiten werden toen niet gewaarschuwd.

Na het aan het licht komen van dit bedrijfsongeval, hetgeen dus een maand moest
duren, heeft de Shell wel medewerking verleend. Deze bestond uit het in kaart
brengen van het neerslaggebied van het telodrin, het uitvoeren van bepalingen om-
trent de nog in dit gebied aanwezige residuen in bodem en gewas en het uitkeren
van schadevergoeding aan eigenaars van uit de circulatie te trekken voedingsmiddelen
en voedermiddelen en op te ruimen of reeds gestorven landbouwhuisdieren.

Het door de Shell aangegeven neerslaggebied besloeg een driehoekige sector ten
O.N.O. van het reactievat met een lengte van ± 2 km. Het grootste gedeelte van dit
gebied vk^erd ingenomen door industrieterrein en slechts een klein gedeelte door
grasland en tuinbouwgronden, In het einde van het neerslaggebied bevond zich
een gedeelte van de woonkern van Pernis.

Sinds 24 augustus 1964 — de dag van het bedrijfsongeluk — hadden zich op drie
boerenbedrijven, gelegen in het neerslaggebied en ook bij particulieren, ziektever-
schijnselen en sterfgevallen voorgedaan onder runderen, varkens, kippen, kalkoenen
en konijnen. Ook bij in het wild levende dieren — zoals vogels, hazen en konijnen —
werden ziekte- en sterfgevallen waargenomen. Van de hierbij door de behandelende
dierenartsen gesignaleerde klinische verschijnselen, kunnen worden genoemd: exci-
tatie-verschijnselen (zoals bij kopziekte), ongecoördineerde bewegingen, atactische
gang, scheve kophouding, af en toe omvallen, krampen, likzucht, daarna sufheid en
soms (tijdelijke) blindheid. Een door het C.D.I. afd, Rotterdam hiernaar nader
ingesteld onderzoek, leidde niet tot het vaststellen van de oorzaak. Het vermoeden
ging echter wel uit naar een massale vergiftiging.

Nadat op 23 september 1964 — de dag van de intoxicatie-gevallen bij de twee
paarden — het bedrijfsongeluk bij de Shell met telodrin was bekend geworden, werd
de oorzaak van bovengenoemde ziektegevallen duidelijk. Het R.I.V. te Utrecht
toonde in door het C.D.I. afd. Rotterdam bewaard sectie-materiaal van twee kal-
veren (lever, pensinhoud, dikke darminhoud en vet) telodrin aan. In bloedmonsters
van drie nog in leven zijnde runderen, aanwezig op bedrijven waar dc intoxicatie-
gevallen waren opgetreden, werd dit insecticide ook aangetoond. Reeds is vermeld
dat ook in sectie-materiaal van de twee paarden telodrin werd aangetoond, In het
op de bermen staande gras, waarvan de paarden hadden gegeten, werd het eveneens
aangetoond.

Door de Keuringsdienst voor Waren te Rotterdam werd een onderzoek ingesteld
naar dc residu-waarden van telodrin, aanwezig op de tc velde staande consumptie-
gewascsen in het neerslaggebied. Dc uitslag van dit onderzcx-k maakte het gewenst
deze gewassen aan de consumptie te onttrekken. De door de eigenaars hierdoor gele-
den schade werd door de Shell vergoed.

Telodrin kan zeer lange tijd in het dierlijk organisme achterblijven en wordt vooral
gestapeld in het lichaamsvet. Ook in dc melk kunnen gedurende enige tijd na de
opname residu-waarden worden vast.gesteld. Consumptie van door be.smette dieren ge-
produceerde produkten kan daarom de .gezondheid van de mens nadelig beïnvloeden.
Door de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid zijn derhalve onderhande-
lingen met de directie van de Shell gevoerd, als gevolg waarvan alle na dc 23c
september 1964 in het necrsla.ggebied aanwezige landbouwhuisdieren zijn overge-
nomen. Deze dieren zijn, na slachting, alle in de gemeentelijke vuilverbrandings-
inrichting van Rotterdam verbrand.

Een andere getroffen maatregel ter voorkoming van verder onheil was de vernietiging
van het gras in het neerslaggebied. Deze maatregel werd uitgevoerd door de Shell.
Tegen de op grote schaal plaats gehad hebbende grondbesmetting kon niets worden
uitgericht. Mogelijk zal verdere decontaminatie door natuurlijke beïnvloeding ge-
schieden.

Door de Gemeentelijke Geneeskundige- en Gezondheidsdienst te Rotterdam werd een
(anamnestisch) onderzoek ingesteld naar de gezondheidstoestand van de in het
neerslaggebied wonende mensen.

Een nadelige beïnvloeding is niet met zekerheid vastgesteld. Enkele gehoorde vage
klachten wijzen echter wel enigszins in deze richting. In dit verband is het overigens
van belang op te merken, dat in het Amerikaanse rapport „Use of Pcsticides" staat
vermeld, dat één der moeilijkheden bij het schatten van het aantal vergiftigingsge-
vallen bij de mens door contact met bestrijdingsmiddelen is, dat de symptomen
hierdoor ontstaan, nauwelijks verschillen van die van een groot aantal veel voor-
komende ziekten.

Het is een insektendodend middel en evenals D.D.T., aldrin, endrin en dieldrin, be-
horende tot de groep van de gechloreerde koolwaterstoffen. Het is echter vijf maal zo
toxisch als dieldrin. Het is evenals de zojuist genoemde stoffen een aanrakingsgif en;
een maaggif. Het risico van inhalatie is veel kleiner. De stof veroorzaakt bij mens en
dier een toestand van opwinding en convulsies, welke na hoge doses overgaat in
sufheid en tenslotte in de dood.

Ingevolge de Bestrijdingsmiddelenwet is deze stof niet in Nederland toegelaten voor
gebruik. Het wordt dan ook door de N.V. Shell Nederland Chemie geëxporteerd
naar tropische gebieden, waar het o.m. wordt gebruikt op de katoenplantages. De
stof is onoplosbaar is water, maar wel in benzine, petroleum-aether, benzeen, toluol
en xyleen. Als bodeminsecticide blijft het minstens vijf maanden werkzaam, het wordt
blijkbaar in de natuur zeer moeilijk afgebroken. Op planten wordt een werkzame
periode aangegeven van 10 tot 25 dagen. De acute toxiciteit voor de mens is slechts
af te leiden uit die bekend voor ratten. Bij orale opname bedraagt de L.D. 50 voor
deze dieren 7 mg/kg lichaamsgewicht. Bij percutane opname is de L.D. 50, 35 mg/kg
lichaamsgewicht.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 100, geproduceerd door Laboratoria No-
bilis N.V. te Boxmeer, voldoet aan dc gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1 januari
1966.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. D-4, geproduceerd door het Centraal
Diergeneeskundig Instituut, Afdeling Rotterdam, voldoet aan dc gestelde eisen en
is mitsdien door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing ge-
schikt verklaard tot 1 januari 1966.

De laatste tijd is meer en meer aandacht besteed aan de opnamecapaciteit van het
vee. Vaak treedt een sterke correlatie op tussen de verteerbaarheid van het voedsel
en de opnamecapaciteit; gemakkelijk verteerbare produkten worden namelijk snel-
ler afgebroken en passeren sneller het spijsverteringskanaal (in casu de pens) dan
moeilijk verteerbare produkten. Een uitzondering op deze regel vormen de zeer
gemakkelijk verteerbare jonge ruwvoeders; de opnamecapaciteit wordt hierbij niet
bepaald door het vullingseffect, maar door andere, onbekende factoren. Een zelfde
verschijnsel zien we bij de zeer gemakkelijk verteerbare volledige krachtvoeder-
rantsoenen. Bij silage is de opname evenmin gebonden aan de verteerbaarheid: een
laag drogestofgehalte verlaagt de opnamecapaciteit, een hoger drogestofgehalte
verhoogt deze. Wegens het drogestofgehalte bleek de passagesnelheid van silage
lager dan van hooi, terwijl ook het eten en het herkauwen hierdoor langzamer
plaats vond. De opname van gemalen en gepelleteerd hooi was bij hooi van ge-
middelde kwaliteit of van gedroogd gras niet groter; een sterk verhoogde opname
werd geconstateerd bij aldus behandeld haverstro.

De invloed op de opnamecapaciteit van het ruwvoer kan ook uitgaan van het dier.
Grahamen Williams namen bij schapen waar, dat de passagetijd daalde naar-
mate de dieren hoogdrachtig werden. De geringere opname werd hier dus niet alleen
veroorzaakt door de kleiner geworden ruimte in de lichaamsholte.

16, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D., Groep Pracdci. Vergadering, 20.15
uur. Hotel Modern, Tilburg, (pag. 202)
17—18, C.L.O.-dagen, Tivoli, Utrecht, (pag. 194)

23, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel „De Zon",
Ommen. (pag. 201)

24, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Hotel-Restau-
rant Koekebier, Alkmaar, (pag. 276)

25, Groep Direct, v. Vleesk.diensten K.N.M.v.D. Vergadering, 10.00 uur.
Hotel Smits, Utrecht, (pag. 277)

26, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur, Groothandels-
gebouvi:, Rotterdam, (pag. 121)

18, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 121)

2—4, Deutsche Vet.med. Gesellschaft, VI Kongres, Bad Nauheim, (pag. 265)
6—9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.

22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Congrer. Congres, Eindhoven,
(pag. 1192 (1964))

1, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122)

2, A.C.V.-Gontrole. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Limteren. (pag. 1754 (1964))

3—7, Int. Unie van Ver. v, Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
49)

19, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 552, 643, 1690 (1964))

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964))

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

4, Veeartsenijkundige Dienst, 8e Voorlichtingsdag, Utrecht.
270 Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 4, 1965

Zoals een natuurramp een volk plotseling kan op-
schrikken, zo kan het volkomen onverwachts verschei-
den van een collega ons als individu en als Maatschap-
pij een moment verlammen. Het bericht dat Engel de
Nooy was overleden werd overal in de lande met grote
ontsteltenis ontvangen. Wie kon het zich eigenlijk ook
realiseren?

Engel de Nooy, die midden in het leven stond, die zo
actief op alle gebied was, en daarnaast zo\'n kenmer-
kende figuur op alle bijeenkomsten van onze Maat-
schappij. En deze collega zouden wij nooit meer zien,
nooit meer horen?

Een grote verslagenheid maakte zich meester van de
veterinaire wereld, immers het opmerkelijke van Engel
was toch juist dat hij, ondanks verschil van inzicht in
bepaalde gevallen, door zeer velen gerespecteerd en
gewaardeerd werd. Er was geen probleem of situatie in
onze veterinaire Maatschappij of het had zijn belang-
stelling. Bovendien was hij bereid er zich volledig
voor in te zetten om tot een oplossing te geraken.
Hij hield van het debat en bracht daarbij eerlijk en met
overtuiging zijn mening scherp en bijkans hard naar
voren, met als consequentie dat hij zich nadien zorgen
maakte over het feit of zijn reacties daarbij niet te
fel waren geweest.

Hoewel zijn woorden een ieder niet altijd welgevallig
waren, viel aan de goede bedoelingen nimmer te twij-
felen.

Geboren op 28 mei 1908 te Ouderkerk aan de Amstel,
als zoon uit een boerengeslacht, volgde bij aldaar het
lager onderwijs, voltooide zijn middelbare schoolop-
leiding te Amsterdam, waarna op 20 december 1934 te
Utrecht het diploma van dierenarts werd verkregen. Na
enkele waarnemingen op verschillende plaatsen nam hij
in 1936 de praktijk over van wijlen collega Luten te
Hardenberg, voor wie hij reeds een jaar had waar-

genomen wegens diens ziekte. In hetzelfde jaar trad
hij in het huwelijk met mej. A. A. van Groll, uit
welk huwelijk één dochter en twee zonen geboren
werden.

In de plattelandspraktijk was Engel de stoere, soms
bijna branie-achtige practicus, wiens optreden zijn
cliënten volledig vertrouwen gaf, maar soms ook wel
eens aanleiding gaf tot gespannen situaties.
Noch de vele slechte wegen in zijn praktijkgebied, noch
de steeds drukker wordende werkzaamheden in de
lange winterperiode kregen hem klein. Integendeel,
deze brachten hem ertoe intensief deel te gaan nemen
aan het maatschappelijke en veterinaire verenigings-
leven, waarbij spoedig zijn bestuurlijke kwaliteiten tot
uiting kwamen; en het lag dan ook voor de hand dat
hij talrijke bestuursfuncties ging bekleden, waarbij de
functie van afdelingsvoorzitter en hoofdbestuurslid van
onze Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
zeker genoemd dienen te worden.

Naast zijn werkzaamheden als practicus vervulde hij
de functie van Gemeente- en Keuringsdierenarts, later
Hoofd van Dienst, terwijl hij bovendien als leraar aan
de Landbouwwinterschool ter plaatse verbonden was.
In 1955 nam hij afscheid van zijn praktijk om een be-
noeming als adjunct-inspecteur bij het Veeartsenijkun-
dig Staatstoezicht in het district Overijssel te aan-
vaarden. Zijn bevordering tot Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, tevens veterinair Inspecteur van
de Volksgezondheid in bovengenoemd district, als op-
volger van collega Rutgers, vond plaats in 1957. Be-
giftigd met een helder verstand, een scherp opmer-
kingsvermogen, een kritische instelling en daarnaast be-
zield door een grote mate van ijver en enthousiasme
voor zijn werk, kon het niet anders of hij groeide ook
in deze functie uit tot een centrale figuur, op wie vele
malen en bijna nooit tevergeefs een beroep werd ge-
daan. Aan zijn welgemeende raad en advies werd veel
waarde gehecht.

Van zijn inspecteurstaak had vooral de zijde van de
volksgezondheid zijn speciale voorkeur. Engel\'s per-
soonlijkheid kwam ook hier des te sterker naar voren
zodra zich moeilijkheden voordeden, die een directe be-
slissing noodzakelijk maakten. Zoals hij als practicus
kon vechten voor de vrijheid en de belangen van het
beroep en er daarbij voor waakte dat niet teveel amb-
telijke bemoeienissen de vrije praktijkuitoefening be-
lemmerden, zo was hij er later als ambtenaar even-
zeer waakzaam voor dat „zijn" voorschriften nageko-
men werden. Doch daarbij werden de belangen van de
praktijk en van de practici nooit uit het oog ver-
loren, integendeel, hij hield er terdege rekening mee en
fungeerde daardoor dan ook nimmer als formeel amb-
tenaar.

Zeer kenmerkend voor Engel de Nooy was dat hij,
zowel privé als uit hoofde van zijn functie, zelden op
de afdelings- en jaarvergaderingen ontbroken heeft.

En al schijnt dan nu aan zijn leven volgens menselijke
maatstaven veel te vroeg een einde gekomen, het was
in alle opzichten boordevol „leven". Immers, Engel be-
leefde alles wat hij deed zo intensief, dat zijn 56 levens-
jaren eigenlijk veel meer zijn geweest. Zijn loopbaan
als dierenarts heeft dan ook volledig beantwoord aan
de voorstelling, die hij er zich van had gemaakt.
De weinige uren van ontspanning, die ook Engel nodig
had, werden voor het grootste deel gewijd aan zijn
geliefde denksporten. Reeds in zijn studententijd toon-
de hij zich, volkomen in overeenstemming met zijn
exacte geest, een zeer sterk dammer, schaker en bridger.
In de loop der jaren is hij vooral het schaken en
bridgen trouw gebleven en de wijze waarop hij zich
bij deze spelen wist te concentreren was benijdens-
waardig.

Typerend voor Engel was dat hij zich aangetrokken
voelde tot de jongeren; vooral zij die, hetzij bij hem
gewerkt hebben of zich door hem en zijn gezin hebben
laten helpen, weten hoe menslievend hij in feite was
ingesteld. Eveneens typerend was de wijze waarop ook
hij wel eens van zijn waardering blijk moest geven;
deze was echter niet voor iedereen even duidelijk, om-
dat een zekere mate van sarcasme hem niet vreemd
was.

De eerbiedige stilte bij de begrafenis, waarbij wij allen
als het ware nog eenmaal en voor het laatst met volle
aandacht naar onze vriend en collega Engel de Nooy
luisterden, bracht op bijzondere wijze de oprechte dank
tot uiting voor het vele, dat hij voor een ieder van ons
persoonlijk of collectief voor de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde heeft gedaan.
Zij, die het gezinsleven van Engel hebben gekend, be-
seffen welke leemte er plotseling is ontstaan. Het moet
voor zijn vrouw en kinderen echter een troost geweest
zijn het waarachtig medeleven bij zijn heengaan te
hebben mogen ervaren, hoewel het grote gemis in het
hem zo dierbare gezin daarmee nooit kan worden weg-
genomen.

Moge Engel de Nooy na zo\'n intens leven nu die rust
gevonden hebben, die hij zich gedacht heeft.

De voorziter opent de vergadering op de gebruikelijke wijze na de leden van het
Hoofdbestuur een gelukkig en voorspoedig 1965 te hebben toegewenst.
De algemeen secretaris verblijft nog in het ziekenhuis. Besloten wordt een attendc
namens de K.N.M.v.D. te zenden met de beste wensen en hoop op een spoedig en
algeheel herstel.

In de notulen van de vergadering van 11 december 1964 wordt een kleine wijziging
aangebracht.

Een collega niet-lid heeft in de landbouwpers een advertentie geplaatst met de mede-
deling, dat hij voor het gehele land te consulteren is. Deze aangelegenheid heeft de
aandacht van het Hoofdbestuur.

Met een delegatie zowel van de Vereniging van Mengvocdcrfabrikanten, alsook met
een vertegenwoordiging uit de coöp-sector van de voederindustrie, zal het Hoofd-
bestuur op 12-1-1965 een bespreking houden over enkele punten van de nieuwe
wijziging Verordening Veevoeder (medicinale mengvoeder), die op 27-10-1964 in
werking is getreden.

De Algemene Vergadering van de Maatschappij zal worden gehouden op 15 en 16
oktober 1965.

De gang van zaken voor de studentenassistentie bij het pullorumonderzoek (D.J.B.
1964, pag. 90) wordt aan een breedvoerige discussie onderworpen.
Het K.B. van 23 augustus 1957 nr. 26 Stcrt. 167, gewijzigd bij besluit van 1 september
1959 en het K.B. van 5 oktober 1957 zijn niet zo erg duidelijk in het Jaarboek be-
schreven.

De bepalingen van het K.B. van 16 augustus 1956 ten deze gelden mede voor het
pullorumonderzoek. Ergo dient de practicus zich in geval van studentenhulp (D.I.-ers)
te wenden;

a. Tot de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst om een vergunning voor dc
betrokken student te krijgen. Kan ook telefonisch.

b. Vier dagen te voren tot de Directeur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee
te Soesterberg verwittigen.

c. Tot het bureau van de K.N.M.v.D. teneinde een verklaring voor de dierenarts-
practicus tc verkrijgen. Dit kan zonodig eveneens telefonisch.

Daar alles dus als regel telefonisch wordt afgehandeld (in spoedgevallen) kan deze
aangelegenheid vlot haar beslag krijgen, hoewel de fatale vrijdagmiddag wel een
bezwaar kan opleveren (postbestellingen, die door de vijfdaagse werkweek nogal eens
stagneren; men houde daar dus rekening mede!).

Een farmaceutische onderneming vraagt of hij antibiotica c.q. hormoonpreparaten
mag leveren aan gelicensecrde veeverloskundigen cn castreurs.

Het Hoofdbestuur heeft hierop geantwoord, dat alléén die preparaten mogen worden
geleverd, die door de Minister voor deze categorie zijn toegelaten.
Voor eventuele nadere inlichtingen kan deze firma zich v,\'enden tot de regionale
inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

De voorzitter van de Groep „Geneeskunde van het Kleine Huisdier" brengt onder
de aandacht dat het Hoofdbestuur, dat in zeer grote steden het organiseren van een
„opvangcentrum" voor hulp bij ongevallen van kleine huisdieren wel opportuun is.
(Tijdens weekends, gedurende de avonden en \'s nachts enz.).

Het Hoofdbestuur meent, dat dit op de weg ligt van de dierenartsen in zo\'n stad
om dit te regelen; de Groep kan in voorkomende gevallen van advies en raad dienen.

Enige gevallen, te financieren uit het Ondersteuningsfonds, worden in 1965 gecon-
tinueerd. Een nieuw geval wordt hieraan toegevoegd.

Geruime tijd wordt gesproken over het „toezicht op de uitvoering van de K.I.". Dit
punt zal ook opnieuw besproken worden op de e.k. vergadering van de Gentrale
Commissie van de K.I.

De Fidin en de Vereniging van Ned. Fabrikanten van diepvriespluimveeprodukten
verzoeken een bespreking met het Hoofdbestuur over de prijzen van diergenees-
middelen. Hieraan zal t.z.t. worden voldaan.

Voor het vaststellen van een adviestarief van het pullorumonderzoek zal ter adstructie
van de Tarievencommissie een „commissie van overleg" worden ingesteld, waarin o.m.
2 vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven zitting zullen nemen en 2 dierenartsen met
grote pluimveepraktijken onder voorzitterschap van collega A. H. M. H. He n-
d r i c k X te Echt.

In de Veterinary Record is een enquêteformulier gepubliceerd m.b.t. het dierge-
neeskundig beroep. Enige exemplaren hiervan zullen worden opgevraagd ter bestu-
dering.

Het Hoofd van de afd. Gczondheidesbescherming van het Ministerie van Sociale
Zaken en Volksgezondheid informeert of er prijs op wordt gesteld dat Prof.
Tennissen zijn lidmaatschap (buitengewoon lidmaatschap) in de Geneesmid-
delencommissie, ingesteld krachtens art. 27 van de Wet op de Geneesmiddelenvoor-
ziening (humaan) continueert.

Gezien de grote verdiensten van Prof. Teunissen in deze commissie heeft het Hoofd-
bestuur hierop bevestigend geantwoord.

Een uitspraak door de Ereraad over de gedragingen van een lid van de Maatschappij
wordt ter kennis van het Hoofdbestuur gebracht.

Het Hoofdbestuur heeft zich tot de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
gewend met het verzoek een bijeenkomst te willen beleggen met het Hoofdbestuur en
de producenten van entstoffen voor pluimvee, ter bespreking van de prijzen van
deze entstoffen daar deze, vooral voor de grotere verpakkingen, nogal divergeren.
Aan de N.O.V.I.B. zal voor 1965 wederom de gebruikelijke bijdrage worden verleend.
In enige afdelingen is nogal gediscussieerd over enige punten van de antibioticawet.
Het Hoofdbestuur is de besliste mening toegedaan, dat zijn standpunt, dat ter kennis
van de dierenartsen is gebracht, gehandhaafd dient tc worden.

Hierna volgt een bespreking met collega Zwanenburg over enige knelpunten van de
antibioticawet.

Zoals gewoonlijk worden een aantal contributiegevallen onder de loep genomen en
zo mogelijk afgehandeld.

Bij de rondvraag vestigt collega G ol er nog eens de aandacht op, dat het gewenst zou
zijn, indien in de langwerkendc preparaten, gebruikt bij de mastitisbehandeling, zo
mogelijk kleurstoffen zouden worden verwerkt (zuivel!).
Hierna werd de vergadering gesloten.

Het Hoofdbestuur, gehoord de desbetreffende commissies, adviseert de volgende
winstmarges betreffende medicamenten aan te houden:

a. het is onjuist om cen visitetarief in de prijzen van medicamenten te calculeren
daar het ongewenst is de schijn te wekken diensten als dierenarts grads te ver-
lenen;

b. de winstmarges dienen te worden berekend naar de eigen factuurprijs exclusief
omzetbelasting;

c. de winstpercentages dienen gestaffeld tc worden per aflevering, krachtens de
volgende schaal:

afleveringen beneden ƒ 20,— vrij naar het inzicht van de apotheekhoudende
dierenarts

Het Hoofdebestuur vestigt de aandacht op hetgeen in het kort verslag van de Hoofd-
bestuursvergadering van 28 januari jl., voorkomende op pagina 274 van deze af-
levering, wordt medegedeeld met betrekking tot studentenassistentie bij pullorum-
onderzoek, zoals dit voorlopig zal worden geëntameerd.

Om 20.15 uur opent de nieuwe voorzitter, colkga G. W. J. Wouters, de ver-
gadering met een bijzonder woord van welkom tot de wnd. alg. voorzitter collega
M. Karsemeyer en dc gasten collega J. Metselaar uit Hoorn en collega
P. F. J. J a n s e n te Haarlem.

De notulen worden onveranderd goedgekeurd en bij de ingekomen stukken is aan-
dacht geschonken aan een schrijven van collega K. Clay, directeur van de M.E.B.A.,
die de collegae erop attendeert dat runderen, intramusculair geïnjiccerd met anti-
biotica, deze weer kunnen uitscheiden via de melk en het is dus wenselijk de vee-
houders tc waarschuwen om de melk van deze diereen niet naar de fabriek te zenden
gedurende drie dagen.

Bij acclamatie werd collega P. A. A. O m 1 o o te Uitgeest als lid van de afdeling
aangenomen.

Bij het verslag van de vergadering van het Algemeen Bestuur werd nogal gedis-
cussieerd over de antibioticawet, die door allen werd toegejuicht, maar verschillende
leden vonden dat dc praktische zijde van de uitvoering hiervan, noch door Hoofd-
bestuur, noch door Ereraad op de juiste wijze was geïnterpreteerd; andere leden
bestreden deze mening.

Collega W. Pereboom werd herkozen in het bestuur (32 stemmen voor, 6 tegen).
Na de pauze gaf coll. A. D. S t a a 1, werkzaam bij N.V. Merck Sharp & Dohme
te Haarlem, een inleiding op de film „Triumph of Research". Hierin werd ver-
toond de behandeling van schapen, besmet met maagdarmwormen, met het thera-
peuticum Thiabendazole in vergelijking met Phenothiazine. Tevens werd aandacht
geschonken aan de „drench-service", die door bovengenoemde firma op verzoek van
de praktizerend dierenarts kan worden verleend. Uit de vragen tijdens de discussie
kwam zeer duidelijk naar voren, dat deze firma meerdere malen overleg pleegt met
het Hoofdbestuur, daar men er prijs op stelt de zgn. U.D. preparaten uitsluitend via
de praktizcrcnde dierenartsen te leveren, hetgeen in de praktijk ook is gebleken.
Dit geldt eveneens voor het Thiabendazole.

Na een woord van dank door dc voorzitter en de rondvraag werd de vergadering
om 23.30 uur gesloten.

De volgende vergadering van de afdeling Noord-Holland van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde zal worden gehouden op woensdag 24 februari a.s.
om 20.00 uur in Hotel-Restaurant Koekebier te Alkmaar.

Als spreker zal aanwezig zijn collega Dr P. M. Guinee: Enkele aspecten van
antibioüca-resistenüe bij bacteriën.

De groep organiseert een bijeenkomst op donderdag 25 februari a.s., om 10.00 uur in
Hotel Smits tc Utrecht, alwaar de uitslag van de gehouden enquête zal worden be-
sproken.

Per 1 januari 1965 werd collega G. D. van der
W e r f f bevorderd tot Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst tevens Veterinair Inspecteur
van de Volksgezondheid in het district Friesland.
Hij werd geboren in 1921 te Arum, in het noorden
van Friesland en hij bezocht de Middelbare school
te Steenwijk.

Daarna studeerde hij diergeneeskunde te Utrecht
en behaalde in december 1949 het diploma van
dierenarts.

In januari 1950 vestigde hij zich in Oosterwolde
(Fr.), alwaar hij de praktijk overnam van wijlen
collega P O s t m a.

Op 1 mei 1963 trad hij in functie als adjunct-
inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te
Leeuwarden.
.Als Inspecteur volgt hij collega Y. H e i d a op.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde:

C. C. J. M. van der Meijs, van Brakelstraat 1, Utrecht,
L. P. Reudink, Buiksloterdijk 222, Amsterdam,

K. Schipper, M. H. Trompstraat 3, Utrecht,
.A. S. Spruit, Straatweg 246, Rotterdam.
Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:
H. Byron, w.s. „Faja Lobbi", Utrecht,

Mej. .A. N. W. van der Vring, Trompenburgstraat 127 IV, .Amsterdam.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde:

R. G. M. ten Berg, Willem Barentzsstraat 79, Utrecht.
S. D. Blanksma, Dr. J, P. Thijsselaan 31, Utrecht.

R, van der Burg, Lamérislaan 1, Utrecht,
J, W, .A, .A, Driesscn, Adm, van Gentstraat 14, Utrecht,
W, F. G, L, Droppers, Ornsteinsingel 30, Utrecht,
J, W, Dijkman, Raiffeisenlaan 31, Utrecht,
J, Dijkstra, Schimmelpcnnincklaan 42, Utrecht ,

T, H, Hofstra, Julianaweg 220, Utrecht,
Y, Israeli, Lange Nieuwstraat 22, Utrecht,
R, Kingma, Willem Barentzsstraat 97, Utrecht,
P, Kraaijenhagen, Springweg 82, Utrecht,

G. Kuipers, Schonauwensingel 7, Utrecht.
D. J. Lagerwerff, Croeselaan 22, Utrecht.

H. C. A. Leemans, Fred. Hendrikstraat 25, Utrecht.
M. M. Lengkeek, Prof. L. Fuchslaan 14, Utrecht.

J. J. J. van de Mortel, Laan van Minsweerd 3, Utrecht.
M. Mulder, Schimmelpennincklaan 42, Utrecht.
D. Nitschelm, Aquamarijnlaan 144, Utrecht.
J. P. J. Peelen, Prof. van Bemmelcnlaan 25, Utrecht.
J. J. Pekelder, J. van Effenstraat 50 bis. Utrecht.
Mej. I. M. E. van der Putten, Opaalweg 12, Utrecht.
B. Reitsma, de Sitterlaan 6, Utrecht.

Mej. V. M. C. van Schieveen, Nieuwe Gracht 15, Utrecht.
G. Schouten, J. W. Frisostraat 1, Utrecht.
J. Smeenk, Sweelinckstraat 14, Utrecht.

E. van Veldhuizen, Alex. Numankade 71 bis. Utrecht.
A. J. Verheul, Willem van Noortstraat 21, Utrecht.
P. A. M. Verhoeven, Hengeveldstraat 24, Utrecht.

Houben, H. L. M., te Veghel naar de Keyserstraat 6, aldaar, tel. ongewijzigd, gr.

Schoenmakers, M. J. G., te rekenen m.i.v. 1 januari 1965, tot rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Amsterdam.

De onderstaande collegae hopen op 26 februari a.s. het feit te herdenken dat zij 25

De opgave van de jubilea van dierenartsen, zoals deze is gepubliceerd in de aflevering
van 1 januari (pag. 56), dient te worden aangevuld als volgt:
60 jaar.
op 12 augustus:

II. Babesia major and tick-borne fever infections in
normal and splenectomised calves

Institute of Tropical and Protozoan Diseases Veterinary Fa-
culty, State University, Utrecht.

In a previous article (Wilson, 1964) a description was given of Babesia
major (Ser gent et al., 1936) and B. divergens (McFadyean and
Stockman, 1911). The isolation of B. major from 3 different provinces
in the Netherlands was also recorded. In the present article details are given
of the isolation of this Eafce^/a-species from blood collected from catde at
Wageningen and from the island of Ameland. The course of the disease in
splenectomised calves is compared with that occurring in normal calves.
As mentioned later in the article, the Babesia-Mection from Ameland was
complicated by the presence of tick-borne fever organisms.

The 4 calves nos 21 to 24 used in the present experiments were from 3 to 7
months old. They were purchased locally, nos 21 and 23 were splenecto-
mised, and all were kept under observation for some weeks before being
placed under experiment.

Infection was by subcutaneous inoculation of blood collected in heparin
either from normal adult cattle (Wageningen) or from infected 2 years old
heifers (Ameland).

The calves before and during the course of the experiment were kept in a
fly-proof stall and fed on normal rations of milk and hay.
During the morning inspection, rectal temperatures were recorded and
bloodsmears prepared by ear-puncture. These smears were later fixed in
methyl alcohol and stained with Giemsa.

Blood drawn from the jugular vein was collected in heparin at frequent
intervals for erythrocytic and leucocytic total cell counts. Haemoglobin
and packed cell volume estimates were also carried out. The calves were
weighed weekly or just before treatment.

I. Results of blood collected from experimental cattle at Wageningen
a. Origin ot blood sample.

The first blood samples examined at this Institute came from a herd of ex-
perimental cattle belonging to the „Stichting Bloedgroepenonderzoek"
(Bovine Bloodgroup Experimental Centre) at Wageningen. Cattle within
this herd are frequently subjected to blood injections, from one animal to
another for the study of bloodgroup anti-bodies. This method involves the
risk of artificial transmission of blood parasites, if present, and in fact cas«
of babesiasis have been recorded. The numbers however have decreased in
recent years owing to haemolysis and chilling of the blood before injection.

1 Prof. S. G. Wilson; Professor at the State University of Utrecht; Biltstraat 172.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 5, 1965 281

The blood was collected from 4 cows at Wageningen on the 4th May 1961-
and 2 ml of a pooled sample was injected about 6 hours later into each of
two calves, no. 21 and 22.

Calf no 21 was born in January 1964 and had been splenectomised on the
11th March and was 4 months old approximately when injected. Calf no.
22 was born in September 1963, and was therefore 7 months old on the
day of infection and the spleen had not been removed.

The course of infecdon in splenectomised calf no. 21 as shown by the tem-
perature reaction and the appearance of parasites is given in fig. I. On the
5th day following infection, when the temperature was 39.7° C, parasites
idendfied as Babesia major were found in the red blood cells. Since little
was known about the pathogenicity of this species of Babesia, the infection
was allowed to develop as long as possible without treatment.

Infection during the first 3 days of parasitaemia was relatively mild, the
rate of infection in the erythrocytes was always below 0.1 per cent and,
even on the 3rd day of parasitaemia (day 7) only one parasite per 2500
red blood cells was found on stained thin bloodsmears. The temperature
remained below 40° C and the calf was in excellent condition.
On day 8 following infection, when the parasites had already been present
for 3 days, the number of erythrocytes containing parasites rose to 2 per
cent, and during the following two days the infection rate increased to
10 per cent with serious signs of anaemia. The temperature also rose and
haemoglobinuria was present on day 10. On this day, when 6 to 8 parasites
were present in a microscopic field containing 60 erythrocytes, anisocytosis
and punctate basophilia in the erythrocytes were very prominent.
Treatment with quinuronium sulphate was attempted on day 10 but it
was too late to alter the course of the disease and death occurred within
8 hours.

Postmortem findings were consistent with a babesia infection.
2. Normal calf no. 22.

The course of infection in calf no. 22 was in striking contrast to that in the
splenectomised calf no. 21. On day 10, when calf no. 21 was dying, calf
no. 22 was still negative from the original blood injection from Wageningen.
In order to ensure maintenance of the strain, 10 ml of heavy infected blood
was injected on day 10 from calf no. 21 into calf no. 22. The subsequent
course of this infection is also shown on figure 1.

Following this second injection, B. major were found scanty in the blood-
smears on day 15, 5 days after the infection from calf no. 21. Parasitaemia
continued for 11 days but parasites remained scanty and a temperature
reaction was not seen until days 25 and 26.

Thus on day 15 and 16 of experiment only 1 parasite was found after
30 and 10 minutes search respectively. On days 17 to 19 one parasite was
found per 5000 erythrocytes approximately while on days 20 to 25 the
infection rate was 0.1 to 0.2 per cent of the erythrocytes.
In spite of the low parasitaemia and of delayed temperature reaction, the
red cell count fell immediately to 5 million erythrocytes per c.m.m. on the
first appearance of parasites on day 15.

Treatment was given on day 25 at a dosage rate of 1 ml of a 5 per cent
solution of quinuronium sulphate per 50 kg body weight, 1 ml being in-
jected subcutaneously on that day following by 2 ml 24 hours later. Since
that date periods of mild relapses alternative with negative periods, as
shown by the presence or absence of parasites in thin blood smears.
Thus following the first infection of 11 days with treatment on the last day
of infecdon there was a negative period of 11 days when no parasites
could be found on blood-smears. On day 36, parasites again appeared and
were found scanty for a further 16 days followed by a negative period of
14 days. The second relapse beginning on day 64 was very prolonged and
parasitaemia rose at times to 0.12 per cent. Since then for a period of
over 8 months one or two parasites can usually be found in thin blood-
smears after careful search. A state of pre-immunity has been established.
Throughout the course of the infection blood estimates have been carried
out and results during the months May to July are given in table 1.

Temperature reaction, appearance of B.major in erythrocytes and tick-borne fever
organisms in the granular leucocytes, and total erythrocyte counts in splenectomised
calf 23 and normal calf 24. Both calves were infected with blood collected from
an infected herd from Ameland.

The red cell counts fell to approximately 5 million erythrocytes per c.m.m.
on the first appearance of B. major on day 15 and remained below normal
for about 6 weeks. The minimum packed-cell volumes of 20 occurred
on days 21 and 24. The white cell count was abnormally high on day 16
and again counts were above normal from day 35 onwards.

Blood estimates on calf no. 22 from day 11 to day 88 during which the
calf showed a Babesia major infection.

On the 26th May 1964 blood was collected from 4 head of cattle in an
infected herd of young animals on the island of Ameland. The animals
were all approximately 2 years old. One death had occurred, and obvious
signs of Babesiasis, including at least one case of haemoglobinuria, were
evident on the day blood was collected (K o m m e r ij, 1964).
Stained blood-smears examined immediately before the collection of blood
showed that B. major was the chief, if not the only parasite, present.
Amongst the four animals from which blood was collected, one (no. 167)
was strongly positive, and the remaining 3 (nos 7, 13, 104) were negative.

About ten hours after collection, a pooled sample of 60 ml blood was
injected subcutaneously into each of two animals, no. 23 and 24. Both
calves were then 3 months old and no. 23 had been splenectomised on the
15th May, 11 days before being injected. No. 24 was normal with spleen
intact.

The changes in body temperature and ajjpearance of blood parasites in
the splenectomised calf no. 23 are shown in figure 2 while the degree of
parasitaemia with B. major is shown in figure 3.

Very scanty B. major parasites appeared in thin blood smears on day 6,
increased to an infection rate of 1.8 per cent of the erythrocytes the fol-
lowing day, and remained at this level until the 9th day when 0.75 ml
quinuronium sulphate was given, the calf then weighing 75 kilograms.
Parasites remained at the 1.8 per cent level on day 10 but were completely
absent on thin smears on day 11.

This infection of B. major however was complicated by the unexpected
appearance of tick-bome fever organisms in the granular leucocytes (neu-
trophils) (Fig. 4). These parasites appeared on day 7 and persisted for
6 days. The rise in body-temperature on day 12 after the disappearance of
B. major may have been due to the tick-bome parasites.

Graph showing percentage of erythrocytes parasitised by B.major in calf 23 during
the original attack and 4 subsequent relapses.
f 1 — time of treatment with quinuronium sulphate (acaprin)).

Although no serious anaemia developed the red cell counts did remain
somewhat below normal (Fig. 2). On day 28 very scanty parasites B. major
were again found in thin blood smears. This parasitaemia increased on the

following day to approximately 1 parasite in 6000 red blood cells while on
day 30, 1.1 per cent of the erythrocytes were infected. On days 31 and 32
infection rate rose to the \\eiy high level of 12.5 per cent and 17.0 per
cent of the eiythrocytes respectively, (fig. 3).

Acute anaemia developed at this stage, the packed cell \\-olume being only
9 and the red cell counts being 2.22 millions per c.m.m. (Table 2).
Recovery was doubtful but haemoglobinuria did not develop.
Treatment with 0.75 ml quinuronium sulphate was given on day 32 and
this quickly reduced the parasitaemia, and on day 33 only 1.7 per cent
of the er)\'throcytes were infected. On days 34 and 35 only scanty abnormal
parasites were present.

Treatment throughout these two attacks was sub-curative, being at the
rate of 1 ml per 100 kilos or half the recommended dose. It was hoped in
this way to encourage the development of a chronic infection or a state
of preimmunity and so maintain the strain.

After remaining negative for 6 days a second relapse occurred on day
42 when B. major were vei-y rare. They were present in 0.2 per cent of the
red blood cells on day 43, and increased to 3.0 per cent on day 44.
Tick-bome parasites also again appeared in the neutrophils for 2 days.

Double infection of B.major in erythrocyte.\'; rind tick-borne fever organisms in

Treatment was given on day 44 at the rate of 1 ml of quinuronium
sulphate per 100 kilogram weight. On the following day only two fully
formed parasites were found after carefid search and even in those the
cytoplasm was abnormal and stained light blue with Giemsa. Ninncrous
\'Anaplasma\' like forms with little cytoplasma and with the chromatin
deeply stained were however present in approximately 0.2 per cent of the
er^\'throcytes. It would appear that following treatment with quinuronium
sulphate, the cytoplasm of B. major is first affected and the nucleus ]jersists
for some hours later in the erythrocyte.

The third relapse occurrcd on day 50 and parasites were present in ver)-
small numbers for 8 days until day 57. No treatment was gi\\en. The fourth
and final rcla]3se occurrcd on day 67 when parasites wery scanty but
developed rapidly from 0.12 per cent, on day 68 to 3 per cent approximately
on days 69 and 70 and 6.1 per cent on days 71 when the calf died,
\'bhe blood picture in calf 23 had been closely examined especially in the
early period (Table 2) and is of interest owing to the double infection
of B. major and tick-bome organisms.

During the initial attacks between days 6 to 12, both parasites were present.
The effect of B. major sboidd be shown chiefly on the erythrocytes but
anaemia at this stage was not marked. The tick-bome organisms should
chiefly affect the leucocytes and indeed the total leucocyte counts were
higher than nonnal during this period while tlie differential counts .showed
an increase in neutrophiles accompanied by an increase in immature forms.
At the same time there was a marked decrease in lymphocytes. This effect
persisted until day 15.

Between day 17 to 27 leucocytic counts were within the normal range. The
first relapse to B. major on day 28 was shown by a neutropenia to be
immediately followed by changes very similar to those seen during the
initial attack -- increased neutrophils with decreased lymphocytes. No
tick-bome organisms were however seen in the leucocytes.
From day 36 imtil death on day 71 leucocytic counts were more or less
normal, except that on occasional days, there was a tendency towards
neulro])enia. This was especially marked on day 42 and 49 which marked
renewed appearances of B. major.

Anaemia was acute towards the end of the 1st relapse on day 34 but
unfortunately no erythrocytic counts were jjossible during the last few
days befoie death.

In contrast with calf no. 23, calf no. 24 did not show any Tîrtèeiw-infection
immediately following the blood injection from .\\meland, on the 26th May.
This was similar to the original findings with calf no. 22. On day 6 how-
ever tick-borne fever organisms appeared in the neutrophils and eosino-
phils and persisted until day 10. (Fig. 5 & 6"i.

This appearance was accom|3anied by a rise in tempei\'ature which reached
a maximum of 41.6°C on day 10. There was a temporaiy reappearance
of the tick-bome fever organisms on days 20 to 21.

Twenty-two days after the first injection of blood from Ameland, calf no.
24 received a subcutaneous injection of 150 cc of infected blood from
calf no. 22. On that day calf 22 was siiowing scanty B. major in the
erythrocytes.

Within 72 hours, on day 25, B. major appeared in the erythrocytes of
calf no. 24 and a patent infection persisted for 11 days. Since then scanty
infections in the erythrocytes have been recognised followed by the rather
prolonged periods when no parasites could be found on thin blood-smears
examination. There has never been any serious rise in temperature, no
treatment has been necessaiy and a state of preimmimity has developed.
A study of the rate of infection following the first attack and during the
subsequent chronic preimmune state shows that the highest rate of para-

Tick-borne fever organisms in neutrophile in blood of calf no. 24 during the first

Blood estimations in splenectomiced calf no 23 during a double infection
vuith Babesia major and Tick-borne fever.

sitaemia occurred during the first attack beginning on day 25. On that
day only one parasite was found after a 10 minutes search, which increased
to 0.24 per cent of erythrocytes infected on day 27, fell to 0.16 per cent
on day 28 and they were very difficult to find on days 28 to 31. Infection
rose again to 0.03. 0.17 and 0.35 per cent on days 32, 34 and 35. Parasites
then suddenly disappeared and most subsequent appearances have necessi-
tated careful search before a single parasite could be found.
Blood estimations carried out to day 34 are given in Table 3. These, as
with calf 23, are of interest because the occurrence of both parasites, but in
this case the appearance of tick-home fever organisms during the first
attack was not accompanied by B. major.

During the first appearance of tick-home fever organisms from day 6 to
10 there is no evidence of any leucocytosis but the differential counts
show changes very similar to those seen in calf no. 23, an increase in
neutrophils was accompanied by the appearance of immature cells with
unlobed nuclei. This was followed by some neutropenia on days 13 to 15.
Thereafter, with the obvious exception of days 30 to 31, all counts fell
within normal limits.

Anaemia due to the Babesia major infection was not present at any time.
Discussion

The presence of Babesia major and the absence of B. divergens from blood
samples collected both from Wageningen and from Ameland, was the most
interesting result of this initial experiment. Previous records of this parasite
in the Netherlands have been scanty.

This infection has already been recorded in the Netherlands (Bool and
Re in der s, 1964). The organism has been provisionally classified in the
genus Cytoecetes (Tyzzer, 1938) in the family Ehrlichiaceae (Mosh-
kovskii, 1945) (Foggie, 1962) and so placed close to the genus
Ehrlichia containing the rickettsia-like parasites of domestic animals, E.
canis, E. bovis and E. ovina.

The previous history of the B. major in the two cases was veiy different.
In the bloodsample collected from cattle at Wageningen, the parasites may
have been passaged from one animal to the other for some years, without
causing any symptoms. That this may be possible is shown by the case
history of calves no. 22 and 24.

The blood collected from cattle in Ameland was from naturally infected
animals with ticks present, disease evident, and deaths had occurred.
The number of calves infected are too small to fomi on deductions
regarding the relative vimlence of each strain. Sergent et al (1945)
have reported that with animal passage, no increase or decrease in viru-
lence of B. major occurred at least up to the 7th passage.

The course of the disease in calves 22 and 24 gives some estimate of the
pathogenicity of B. major in natural outbreaks amongst young calves. In
both animals the original injection of infected blood was apparently un-
successful as no B. major parasites could be found in stained bloodsmears
for 10 and 22 days respectively after injection. A second injection of
heavily parasited blood was necessary to ensure a patent infection. Even

5J45 ~ 5 young neutrophils cells with unlobed nuclei 45 mature cells with
nuclei showing 2 or more lobes.
2) other cells include monocytes, basophils and eosinophils.

tilooa estimations in calf no. 24 during the first /O days of experiment while

showing an infection with tick-borne fever and later with Babesia major.

experiment Haemoglobin	Packed cell	Erythocytes in	Leucocytes	DIFFERENTIAL COUNTS	Other cells
	per cent	volume	millions p, c.m.m.	p. c.m.m.	neutrophils	lymphocytes
0	80	35	9.45	8,500	—		—	—
2	78	37	10.000	9,300	44		55	1
3	64	35	9.84	9,500	38		61	1
6	80	37	8.75	9,000	43		55	2
8	70	35	9.40	12,000	40		53	1
9	—	—	—	—	50	( 5/45)	40	2
10	58	25	6.10	7,200	65	(30/35)	30	5
12	—	—	—	—	36	(21/15)	64	—
13	68	34	10.05	8,500	21	(12/ 9)	78	—
14	—	—	—	—	20	(13/ 7)	80	—
15	65	34	7.70	12,600	29	(14/15)	68	3
17	68	34	7.34	10,300	30	( 7/23)	70	—
20	75	38	8.69	12,000	44	56	—
21	—	—	—	—	30		69	—
24	70	36	—	—	33		63	—
25	—	—	—	—	37	( 7/30)	62	1
27	55	31	—	7,500	30	(12/18)	66	4
29	60	27	—	12,500	27	( 5\|22)	69	4
31	60	30	7.84	12,200	44	(15/29)	55	1
32	—	—	—	—	35	( 7/28)	62	—
34	70	33	9.16	12,900	34	65	1
52		—	—	—	25		72	3
56	77	28	6.50	11,200	19		81	_
59	64	28	6.38	10,700	28		67	5
62	—	—	—	—	33		66	1
65	60	30	5.82	15,100	27		72	0
67	—	—	—	—	27		73	—
68	—	—	—	—	13		85	2
70	—	—	—	—	17		83	—

then, the disease was mild, and in calf 24 there was neither temperature
reaction nor anaemia. But again it must be emphasized that calves of
this age show a natural resistance to Babesia infections and results could
be very different with more mature cattle.

The course of B. major infection in the splenectomised calves 21 and 23
was markedly different from that of normal calves. In calf 21, the in-
fection was acute with an incubation period of 4 days and death on the
10th day. During the 6 days of blood infection, the infection rate of the
erythrocytes increased gradually until 10 per cent of the erythrocytes were
parasitised at time of death.

In calf 23 the temperature reaction, parasitaemia and blood changes could
be studied through the initial infection and 4 subsequent relapses.
The temperature reactions were complicated by the presence of thick-borne
fever organisms but during the 1st and 3rd relapse temperature reactions
occurred some days after the appearance of B. major in the erythrocytes.
This lack of correlation between an increase in body temperature and the
appearance of babesia in erythrocytes is best seen in the case of calves
21 and 22. It has already been noted by Ryley (1957) and Davies
et al (1958).

Parasitaemia was controlled on 4 occasions by treatment with quinuro-
nium sulphate.

The development of parasitaemia on each occasion may be summarized
as follows, the infection being recorded as the percentage of erythrocytes
found infected in counts of approximately 1000 erythrocytes.

The rate of infecdon found during the 1st relapse on days 31 and 32 was
the highest recorded in this or any subsequent experiment. Treatments with
quinuronium sulphate on day 9 and again on day 32 at half the recom-
mended dosage had a delayed effect and parasites did not disappear until
48 hours after treatment.

Treatment given early during the 2nd relapse on day 44 at the same
rate was more effective and the effects could be clearly seen on the parasite
within 24 hours. The 3rd relapse passed off without treatment. Treatment
during the 4th relapse was too long delayed to be effective.
Subsequent experience with splenectomised calves has shown that unless
quinuronium sulphate is given early in infection, as soon as possible after
B. major appears, and given in full dosage, it will not be effective.
Treatment from B. major infecdons in normal calves 7 months old or
under appears scarcely necessary. Calf no. 22 was 7 months old while calf
24 was 3 months old at time of infection and the age difference showed in
that temperature reaction, parasitaemia and anaemia to the Babesia in-
fections were more evident in calf 22 than in calf 24. Even the presence
of tick-bome fever organisms in calf 24 did not aggrevate the B. major
infection. Treatment in calf 24 was never necessary and treatments given
to calf 22 on days 25 and 26 did not steralize but produced a state of
preimmunity. Sergent et al (1945) reported very similar effects with
B. major following a 3 ml intramuscular injection of Zothelone (Acaprin).
K o m m e r ij (1964) noted that B. divergens reacted better to quinuro-
nium sulphate than B. major.

The chief interest in the appearance of tick-borne organisms in calves 23
and 24 is its ease of transmission with short incubation period of 5 days;
its non-pathogenicity for young cattle; and the blood changes caused by
the parasite. In this case we are possibly dealing with a fully adapted
bovine strain of the parasite.

Hudson (1950) first reported this disease in cattle and suggested that
as long as calves were over 9 months old there was little difference in
susceptibility. He noted a neutropenia 3 to 4 days after the appearance
of organisms in the leucocytes, with an increase in the proportion of
neutrophils with unlobed nuclei i.e. a shift to the left.
In calf 23 there was a definite increase in total leucocytic counts during
day 6 to day 13 before and after the appearance both of B. major and the
tick-borne fever organisms (table 2). At the same time there was definite
increase in the percentage of neutrophils with a decrease in lymphocytes
which persisted until day 15.

Almost exactly similar changes were noted later from day 29 to 35 when
only B. major were present. In each case the increase of neutrophils was
accompanied by the appearance of immature cells. In calf 24 from day 6
to 10 when a pure infection of tick-borne fever organisms were present
the changes in the leucocytes were again similar, there being a marked
increase of neutrophils with a corresponding decrease in lymphocytes. The
increase in neutrophils was from 43 per cent to 65 per cent between days
6 to 10 with a decrease of lymphocytes from 52 per cent to 30 per cent.
This was followed by a brief period of neutropenia between days 13 to
15. Again there was a marked shift to the left in the appearance of the
neutrophils.

During the first attack of B. major in this calf no. 24 from day 25
onwards the disturbance in the neutrophils was much less marked but
there was an unusually high percentage of young forms.
It is impossible in these two animals to differentiate clearly the role played
by each parasite in causing this alteration in the leucocytic counts although

Finally with regard to severity of infection of B. major and length of
incubation period being influenced by the number of parasites actually
injected, it is again difficult to generalise. Davies et al (1958) investi-
gating this point came to the conclusion that the number of parasites
injected in infected blood could only influence the course of the reaction
to a limited extend by shortening or prolonging the incubation period.
If the infection caused in the two splenectomised are compared, 20 ml of
blood injected into calf 21 was from healthy cattle suspected of being
negative to Babesia while 60 ml of blood known to be infected with
B. major was injected into calf 23. The course of infection in calf 21 was
however most severe.

Thanks are due to Dr. J. B o u w of the „Stichting Bloedgroepen Onderzoek" for
assistance in collection of blood from his experimental cattle at Wageningen and
to Mr. K o m m e r ij for the great help and assistance given during a visit to
Ameland.

It is a pleasure also to acknowledge the great assistance from all members of the
staff of this Institute. Especial thanks are given to Mr. L e y e n d e k k e r s for his
careful daily examination of all blood smears, to Miss Nan P e r i e for blood
analysis and to Mr. van Zocren for his care of the experimental animals.

Blood from cattle was collected from two areas in the Netherlands -- from an
experimental herd at Wageningen and from a babesia-infected herd at Ameland. This
blood was used to infect experimental cattle at this Institute.

Babesia major was isolated from the cattle at Wageningen which, after an incubation
period of 4 days proved fatal for a 4-months old splenectomised calf in 10 days.
Infection in a normal 7-months old calf was however difficult to establish, infection
rate of erythrocytes was usually below 0.25 per cent and a state of pre-immunity
developed.

Tick-bome fever and B.major infections were isolated from cattle in Ameland. This
double infection eventually proved fatal for a 3-months old splenectomised calf.
The duration of the infection of B.major was prolonged by treatment with quinu-
ronium sulphate at subcurative doses but after 4 relapses death occurred on day 71.
Infection of B.major in a normal 3-months old calf was difficult to establish and
resulted in a mild preimmune infection.

Treatment of B.major infections with quinuronium sulphate in splenectomised calves
must be given early to be successful. Treatment of normal calves under 8 months
old would not appear to be necessary.

The presence of tick-borne fever did not appear to aggrevate the effects of B.major
infections.

The degree of parasitacmia of B.major in the erythrocytes has been recorded, and
also detailed blood estimates through the infections.

Blood changes in the leucocytes were of especial interest. While it is difficult to
differentiate clearly between the effects of B.major and tick-borne fever parasites
in the leucocytes, it would appear that the changes are chiefly due to the latter
parasite. These consist of increased total counts of leucocytes with a neutrophilia
and accompanied by a lymphonia. Increased neutrophils were always associated with
the appearance of immature cells wnth unlobed nuclei.

Uit een koppel runderen van het eiland .-Ameland en uit de proefkoeien van de
„Stichting Bloedgroepenonderzoek" te Wageningen werd Babesia major geïsoleerd.
Het beloop van de door deze parasiet veroorzaakte ziekte in ontmilte en normale
kalveren wordt beschreven.

Hiervoor werden 4 kalveren gebruikt van 3 tot 7 maanden oud, nrs. 21 tjra. 24.
Deze dieren, waarvan de nrs. 21 en 23 ontmilt waren, werden subcutaan geïnfecteerd
met heparine bloed.

Aangezien de proefdieren van de „Suchdng Bloedgroepenonderzoek" regelmatig met
bloed worden ingespoten lopen ze het risico met bloedparasietcn besmet te raken.
Gevallen van babesiasis zijn dan ook bij deze dieren waargenomen.
In het kader van de beschreven experimenten werd bloed van 4 koeien gemengd
en 20 cm® bij elk van de kalveren 21 en 22 ingespoten.

Bij kalf 21, een 4 maanden oud ontmilt dier, ontwikkelde zich een acuter B.major
infectie (zie fig. 1). Na 5 dagen verschenen de eerste spaarzame parasieten (0,1%)
zonder temperatuursreactie. Na 3 dagen steeg het aantal parasieten tot 10% op
de 10e dag. .Anemie en hemoglobinurie traden eveneens op. De temperatuur steeg
tot 41° op de 10e dag. Behandeling met acaprin op de 10e dag faalde. Het dier
stierf.

Het beloop van de ziekte bij kalf 22 (7 maanden) was geheel anders. Op de 10e dag
na de infectie was het bloedprcparaat nog negatief. Teneinde de stam aan te kunnen
houden werd 10 cm® van het zwaar besmette bloed van dier 21 ingespoten. Fig. 1
geeft het beloop van de hierop volgende infectie weer. Op de 15c dag (5 dagen na de
tweede injectie) verschenen spaarzame parasieten. De parasitemie duurde 11 dagen,
doch het aantal parasieten was gering (0,1—0,2%). Het aantal erytrocyten daalde
echter vanaf het optreden van de parasieten in het perifere bloed. Toen op de 25e dag
de temperatuur ging stijgen werd het kalf behandeld met acaprin. Dit werd de vol-
gende dag herhaald. Sindsdien wisselden negatieve perioden zich af met dagen
waarop de parasieten spaarzaam in het bloed werden gevonden.
De resultaten van het bloedonderzoek van kalf 22 zijn weergegeven in tabel 1.

Bloed van 4 vaarzen uit een geïnfecteerde koppel, waarvan 1 dier gestorven was en
duidelijke symptomen van babesiasis waar te nemen vielen, werd gemengd. Bij elk van
de kalveren 23 en 24 werd 60 cm® van dit bloed ingespoten. De bloeduitstrijken
van de 4 donor dieren waren sterk positief tot negatief.

Het beloop van de infectie wat betreft de temperatuursreactie, de parasieten in de uit-
strijk en het aantal erytrocyten worden weergegeven in fig. 2.

Na 6 dagen verschenen spaarzaam B.major parasieten. Het aantal parasieten nam
de volgende dag toe tot 1,8% en bleef op dit niveau tot de behandeling met acaprin
op de 11e dag.

Op de 7e dag verschenen, geheel onverwacht, in de neutrofiele leucocyten tick-
borne fever organismen (fig. 4). Deze parasieten verdwenen na 6 dagen weer.
Mogelijk is cen stijging van de lichaamstemperatuur op de 12 dag, nadai B.major
weer was verdwenen, aan deze tick-borne-fever parasieten te wijten.
Op de 28ste dag p.i. verschenen weer spaarzame B.major parasieten. De parasitemie
nam toe (zie fig. 2 en 3) tot het zeer hoge niveau van 12.5% en 17.0% op de
31ste en 32ste dag. Acute anemie trad op met 2,22 miljoen erytrocyten en een
hematocriet van 9. Er werd geen hemoglobinurie waargenomen. Op de 32ste dag
werd acaprin toegediend, waarna het aantal parasieten snel daalde tot 1,7% op de
33stc dag.

De behandeling met acaprin was bij beide aanvallen subcuratief, nl. de halve do-
sering ; 1 cm® per 100 kg. De bedoeling was een chronische infectie te krijgen om
op deze wijze de stam te behouden.

Op de 42ste dag verscheen B.major weer in het bloedbeeld. Toen de infectiegraad
op de 44ste dag tot 3,0% was gestegen, werd het kalf weer op boven omschreven
wijze met acaprin behandeld.

Een derde recidief trad op 50 dagen p.i. op. De parasieten waren 8 dagen lang in
gering aantal aanwezig, en verdwenen zonder behandeling.

Op de 67ste dag waren zeer spaarzaam parasieten aanwezig. Het aantal nam echter
toe na 0,12% op de 68ste dag tot 3% en 6,1% op de 69ste en 71ste dag. Op de 71ste
dag stierf het dier.

Het witte bloedbeeld (tabel 2) gaf bij het begin van elke B.major parasitemie een
neutropenie te zien.

In het bloed van het 3 maanden oude, normale kalf 24 verschenen op de 6de dag
tick-borne fever organismen, welke daarin tot de 10de dag p.i. te zien bleven,
(fig. 5 en 6). Dat ging gepaard met stijging van de temperatuur tot max. 41,6° C.
Op de 21ste dag en de 27ste dag verschenen deze organismen weer in het bloed.
Tot 22 dagen na de infectie bleef het bloed B.major negatief. Op die dag kreeg
het dier 150 cm^ bloed subcutaan van kalf 22. Op de 25ste dag verschenen B.major
parasieten in de crytrocyten. Gedurende 11 hierop volgende dagen waren ze spaar-
zaam in de uitstrijken aanwezig. Sindsdien werd spaarzaam B.major in het bloed
waargenomen, afgewisseld met lange negatieve perioden. De parasitemie heeft
nimmer de 0.35% overschreden, temperatuursstijging en anemie bleven uit.

Het beloop van de infectie bij de kalveren 22 en 24 geeft enige aanwijzing voor de
pathogeniteit van B.major bij natuurlijke epizoötiën. De eerste infectie bleek bij deze
dieren van 10 tot 22 dagen na de injectie zonder resultaat, eerst na het toedienen
van een tweede injectie van zwaar besmet bloed verschenen de parasieten in het
bloed. Het beloop was zeer mild. Bij kalf 22 (7 maanden) was de temperatuurs-
reactie, de parasitemie en de anemie duidelijker dan bij het jongere kalf 24
(3 maanden). Bij kalf 24 was behandeling niet nodig, kalf 22 werd op 2 opéén-
volgende dagen behandeld met de halve dosis acaprin.

Het beloop van de ziekte in ontmilte kalveren was acuut met temperatuursstijging
en anemie. De B.major parasieten verschenen enige dagen na het begin van de
temperatuursreacüc. Hierop is eveneens reeds gewezen door Ryley (1957) en
Davies et al (1958).

Behandeling met acaprin (quinuronium sulphate) was bij deze kalveren nodig. Ook
latere experimenten met B.major in gesplenectomiseerde kalveren hebben aangetoond
dat de behandeling met acaprin zo spoedig mogelijk na het verschijnen van de para-
sieten in het bloed moet worden ingesteld.

Inzake de tick-bome organismen viel op het gemak waarmee ze over te brengen zijn
met een korte incubatie-periode van 5 dagen en het niet pathogeen zijn voor jongvee.
Wat betreft de invloed op het witte bloedbeeld, bij de kalveren 23 en 24 was het
moeilijk uit te maken welke rol elk van de beide gevonden parasieten bij het ontstaan
van de waargenomen veranderingen — toename van de neutrofiele leucocyten
met linksverschuiving, gevolgd door neutropenie —• moet worden toegeschreven.
De bevindingen van Davies et al (1958), die vonden dat bij B.major de infectie-
dosis van weinig invloed is op de hevigheid van de ziekte, kon worden bevestigd.
Het ziektebeloop bij kalf 21, dat 20 cm^ bloed van normale runderen kreeg toegediend,
was heviger dan bij kalf 23 dat 60 cm\'"" van babesia positieve dieren ontving.

Des recherches antérieures ont révélé la présence de B.divergens chez les bovins aux
Pays Bas, tandis que B. major n\'a été signalé qu\'une seule fois. L\'étude décrite ici
a été entamée afin d\'obtenir plus d\'informations concernant l\'importance relative des
deux espèces entre elles.

L\'injection subcutanée de sang de vaches cliniquement saines de la Fondation Recher-
ches de Groupes Sanguins à Wageningen (ces vaches ayant été injéctées plusieurs fois

avec du sang provenant du pays entier) chez un veau dont on avait enlevé la rate,
âgé de quatre mois, avait pour conséquence une infection fatale foudroyante avec
B.major. Une même infection d\'un veau normal âgé de 7 mois ne causa qu\'une
infection légère.

Le sang collectionné d\'une troupe de vaches à Ameland, cliniqucment souffrantes
d\'une infection avec B.major, donna, ayant été injectée, les mêmes résultats, à savoir
une infection fatale d\'un veau sans rate et une infection légère d\'un veau normal.
Dans ce cas on observa en même temps dans le sang des veaux les agents de la
fièvre à tique.

Les données sur le degré d\'infection des érythrocytes sont fournies et les altérations
dans la composition du sang par suite de cette infection sont étudiées.

Aus früheren Veröffentlichungen ist bekannt, dass B. divergens bei Rindern in den
Niederlanden vorkommt, aber dass nur ein Fall von B. major rapportiert wurde. Die
hier vorliegende Studie war geplant, um mehr Aufschluss über die relative Bedeutung
beider Sorten untereinander zu erhalten.

Blut von klinisch gesunden Kühnen der „Stichting Bloedgroepen Onderzoek" zu Wa-
geningen (die viele Male mit Blut aus dem ganzen Land injiziert waren) wurde
subkutan bei einem entmilzten Kalb im Alter von 4 Monaten eingespritzt. Eine
schnell verlaufende fatale Infektion mit B. major war die Folge. Die gleiche Infektion
bei einem normalen Kalb von 7 Monaten verursachte nur eine schwache Infektion.
Blut, versammelt von einer Koppel Kühe auf Ameland, klinisch erkrankt an B. major-
Infektion, eingespritzt, ergab gleiche Resultate, nämlich tödlich verlaufende Infektion
bei einem entmilzten Kalb eine milde Infektion bei einem normalen Kalb. In
diesen Fällen wurden gleichzeitig die Erreger von Tick-borne-fever im Blut beider
Kälber festgestellt.

Erfahrungen über Ausmass von Verseuchung der Ei-ytrozyten werden verschafft und
Veränderungen in der Blutzusammenstellung als Ursache dieser Infektion werden
einem Studium unterworfen.

En estudios hechos anterorrnente se ha comprobado la cxistencia en Holanda de
B. divergens en ganado vacuno. La existencia de B. major solamente fue reportado
una vez. El proposito de sete estudio fue conseguir mas informaciones sobre la impor-
tancia relativa entre estas dos clases de Babesia.

Sangre de vacas clinicamente sanas del „Instituto de Invcstigaciones de Grupos de
Sangre" en Wageningen, Holanda (estas vacas fueron injectadas varias veces con
sangre de todas las partes de Holanda) fue injectada en un ternero sin bazo de 4
meses de edad. Resulto, una infeccion morte con B. major. Una injeccion iguale
en un ternero normal de 7 meses de edad demostro solamente una infeccion modesto.
Sangre, collectado de algunas vacas en la Isla Ameland, Holanda, clinicamente
enfermos, de una infestation con B. major, tambien provoco una infeccion mortale
en un ternero sin bazo y una infeccion modesto cn un temero normal.
En este caso tambien se comprobo en la sangre de este dos ultimos terneros las
agentes de „Tick-borne fever".

Datos sobre el grado de contaminacion de los eritrocitos estan dados y las cambias
en la composicion de sangre, como resultado de este infeccion estan en estudio.

Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1519, (1964).
D a V i e s, S. F. M., J o y n e r, L. P. and Kendall, S. B. ; Studies on Babesia

divergens. Ann. trop. Med. and Par., 52, 206, (1958).
F o g g i e, A. : Studies on Tick Pyaemia and Tick-Borne Fever. Symposia Zool. Soc.,
London No. 6. London, 1962.

Hudson, J. R.: The recognition of tick-borne fever as a disease of cattle. Brit,
vet. J., 106, 3, (1950).

K o m m e r ij, R. : Piroplasmosis bij het rund op Ameland. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
1791, (1964).

R y 1 e y, J- F.: The chemotherapy of babesia infections. Ann. trop. Med. and Par.,
51, 38, (1964).

Sergent, F., Donatien, A., P a r 1 o t, L. and Lestoquard, F.: Etudes
sur les piroplasmosis bovine. Institut Pasteur d\'Algérie, Alger, (1957).

Wilson, S. G. : Babesiosis in cattle in the Netherlands. I. Identification of Ba-
besia major and B.divergens. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1783, (1964).

(A. Kemp, Instituut voor Biologisch en Scheikundig Onderzoek van Landbouwge-
wassen te Wageningen).

Bij de onderzoekingen over de samenstelling van het gras in verband met het op-
treden van gebreksziekten bij het melkvee, virerden ook waardevolle gegevens ver-
kregen over de natriumbehoefte van melkkoeien en over dc factoren die de natrium-
voorziening beïnvloeden. Hoewel het verstrekken van extra natrium aan het vee in
vele landen een gewone gang van zaken is, bestond er nogal wat verschil van mening
over de werkelijke natriumbehoefte. Uit het hierboven genoemde onderzoek is ge-
bleken, dat een natriumgehalte van het gras van 0,15% Na in de droge stof vol-
doende is, om de dieren in staat te stellen ook bij zeer hoge melkprodukties in de be-
hoefte aan natrium te voorzien.

Een tekort aan natrium komt bij het vee tot uitdrukking in een verminderde eetlust,
een trage groei en een verlaagde melkproduktie (het mag als bekend worden ver-
ondersteld dat er geen verband bestaat tussen het natriumgehalte van het gras en het
optreden van kopziekte). Deze verschijnselen komen echter pas tot uitdrukking bij
natriumgehaltcn die lager zijn dan 0,12% Na.

Hierbij komt dat volgens Amerikaanse proeven men deze afwijkingen bij het melk-
vee pas gaat zien nadat enkele maanden te weinig natrium werd verstrekt.
Wordt het gewenste natriumgehalte van 0,15% Na in de droge stof van het gras ver-
geleken met de natriumgehaltcn zoals die in ons land voorkomen, dan is er zeker aan-
leiding om de natriumvoorziening hier en daar te verbeteren. Daar over het algemeen
gedurende het weideseizoen, in het voorjaar de laagste natriumgehaltcn van het gras
worden gevonden, kan men op bedrijven waar aan een voldoende natriumvoorziening
van het vee wordt getwijfeld, het beste in deze tijd het natriumgehalte van het gras
laten bepalen.

Dit natriumgehalte van het gras is nl. tot heden het beste criterium ter bepaling van
de natriumvoorziening van het dier. Het natriumgehalte van de urine kan aan
insiders op dit gebied ook een aanwijzing geven.

De natriumvoorziening kan verbeterd worden door het verhogen van het natrium-
gehalte van het gras of door het verstrekken van extra natrium als pekelwater of in
koekjes. Likstenen geven onvoldoende resultaat. Alvorens men tot het nemen van
bemestingsmaatregelen besluit, (dus nadat gebleken is dat de natriumgehalten in het
gras niet te laag zijn), moet nagegaan worden of de kalitoestand van het grasland
niet te hoog is. Dit heeft nl. een zeer ongunstige invloed op de natriumgehaltcn van
het gras.

Met het adviseren van chihsalpeter als algemene bemestingsmaatregel ter verhoging
van het natriumgehalte van het gras, moet men erg voorzichtig zijn, daar de calcium-
gehalten van het gras hierdoor dalen. Alleen op bedrijven waarvan men weet dat de
calciumgehalten van het gras boven voldoende of hoger zijn, is het hanteren van deze
maatregel toelaatbaar.

Op grond van opgedane ervaringen, verkregen door onderzoekingen naar
het voorkomen van Salmonella-kiemen in gehakt en afkrabsels van werk-
tafels van slagerijen (Ten H o r n, 1963; Franssen, 1963; Kampei-
macher e.m., 1962) is het noodzakelijk, dat de meest doelmatige hy-
giënische maatregelen genomen worden, daar wij tot op heden niet kunnen
voorkomen, dat vlees, dat o.a. met Salmonella-kiemen besmet is in de slage-
rijen terecht komt en in consumptie gebracht wordt. Niet alleen moet het
vlees zo hygiënisch mogelijk gewonnen, bewaard, vervoerd en be- en ver-
werkt worden, maar ook de benodigde voorwerpen, toestellen of gereed-
schappen moeten zich te allen tijde in een reine toestand bevinden (artikel
24 Eisenbesluit).

De bedoeling van ons onderzoek was volgens de kiemtellingsmethode te
controleren of aan de wettelijke voorgeschreven eisen, namelijk reinheid
van materialen enz., te allen tijde wordt voldaan. Tevens was het de opzet
om door vergelijking van verschillende materialen inzicht te krijgen in de
mogelijkheden van reiniging en desinfectie daarvan. Wij meenden met be-
hulp van kiemtellingen een inzicht te verkrijgen met betrekking tot de hy-
giënische toestand van materialen en de invloed van reiniging en des-
infectie hierop, zoals deze wordt uitgevoerd.

De onderzochte oppervlakten betroffen de bovenbladen van z.g. uitbeen-
tafels, bestaande uit roestvrij staal (gedeeltelijk), hard glad hout, zacht
ingesneden hout, plexiglas en „Naepo" kunststofplaat.
Met behulp van afdrukstempels hebben wij het aantal kiemen per stempel-
oppervlak bepaald van bovengenoemde materiaalsoorten. Als afdrukstem-
pels werden gebruikt steriele kroonkurkdoppen met een diameter van 4 cm,
waarvan de bovenkant bedruppeld was met steriele gar. De agar wordt
hiertoe vloeibaar gemaakt en met behulp van een steriele pipet op de kroon-
kurk gedruppeld.

Vervolgens laten wij de agar stollen en er ontstaat op de bovenzijde van
de kroonkurk een egale schijf. Deze bovenzijde doet dienst als stempelopper-
vlak en de gekartelde rand als handvat. De samenstelling van de gebruikte
agar is: runderbouillon 100 gram; agar 1,5 gram; lodaline 0,25 gram.

1 Lezing gehouden voor de Groep „Directeuren van Vleeskeuringsdiensten" van
de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde in februari 1963 te Utrecht.

2 Drs. J. G. Franssen, adjunct-directeur van het Gemeenteslachthuis te Eindhoven,
Woenselsestraat 270, Eindhoven.

Van het te onderzoeken materiaaloppervlak werd een afdruk met de boven-
beschreven agarstempel genomen. Vervolgens werd de bedrukte agarschijf
met behulp van een steriele spatel van de kroonkurk gelicht en met de be-
drukte zijde naar boven in een grote steriele petrischaal met diameter van
7 cm overgebracht.

Daarna werd de in de petrischaal gelegen agarschijf onder voortdurend
heen en weer draaien van de petrischaal overgoten met vloeibare agar van
45° C. Deze draaiende beweging heeft tot gevolg dat de kiemen loslaten
van de agarschijf en zich vrij regelmatig verdelen over de gehele petri-
schaal, hetgeen het tellen zeer vergemakkelijkt.

Vervolgens lieten wij de petrischaal afkoelen, totdat de agar gestold is en
bebroedden wij de agarplaten 2 x 24 uur bij 37° G in de broedstoof. De tot
kolonies uitgegroeide kiemen werden al dan niet met behulp van tel-
technieken geteld. Veronderstelt men een grote kiemrijkdom, met name van
de ondanks de toegevoegde lodaline uitzwermende kiemsoorten, dan ver-
dient het aanbeveling na de stolling van de agar een agardeklaag toe te
passen.

De eerste afdrukken werden steeds genomen op het einde van de werkdag,
gedurende welke dag de tafels, van bovenvermelde materialen vervaardigd,
zeer intensief waren gebruikt. Vervolgens werden afdrukken genomen 10
minuten na reinigen en ontsmetten der bovenbladen en de volgende mor-
gen, circa 14 uur later, herhaald.

Het onderzoek werd zowel \'s winters, bij temperaturen rondom 0° G, en
\'s zomers, bij temperaturen boven 16° G uitgevoerd. De resultaten van het
winter- en zomeronderzoek worden in bijgaande tabel apart weergegeven.
Het reinigen der tafels gebeurde met behulp van een stoomstraal-apparaat.
Het ontsmetten gebeurde met een Halamid-oplossing van 0,3%, die met
behulp van een schone en in Halamid-oplosisng bewaarde borstel op de
tafels werd gebracht, zoals in de praktijk veelal wordt gedaan.

Zacht ingesneden hout is, bij ervaring gebleken, niet te reinigen en te ont-
smetten. Een zure lucht bleef aanwezig na zeer intensief reinigen en ont-
smetten. Ten overvloede hebben wij een twintigtal afdrukken zowel vóór
het reinigen en het ontsmetten, als een twintigtal afdrukken 10 minuten
na het reinigen en ontsmetten genomen. Als resultaat bleek dat het aantal
koloniën per stempeloppervlak, zowel vóór als na het reinigen en ontsmet-
ten, steeds boven de 1000 te liggen.

1. Van enige invloed van de materiaalsoort op de intensiteit van besmet-
ting tijdens het gebruik is niets gebleken. Het effect van reiniging eti
desinfectie hangt zeer sterk samen met de materiaalsoort. Zachte hout-
soorten dienen niet als werkoppervlakten in de vleesverwerkende be-
drijven gebruikt te worden.

2. Hoe harder en vaster de materiaalsoort is en, daarmee samenhangend,
hoe gladder de oppervlakte hiervan, hoe efficiënter het effect van rei-
niging en desinfectie blijkt te zijn.

3. De ongunstige invloed van lage temperaturen op de besmettingsgraad,
welke verklaarbaar is doordat de oppervlakte van het materiaal minder

Een materiaalsoort „Naepo", kunstharsplaat, stond ons gedurende de
zomerperiode een korte tijd ter beschikking. Vandaar dat de proeven
alleen \'s zomers genomen zijn en ook alle maar 14 uren na reinigen
en ontsmetten. Als resultaat van dit materiaalsoort kunnen wij ver-
melden, dat

95 afdrukken O t/m 10 koloniën per stempeloppervlak bevatten;
3 afdrukken 11 t/m 20 koloniën „ „ „

opdroogt, is een aanwijzing dat ook de harde gladde houtsoorten niet
geschikt zijn om als werkoppervlakte gebruikt te worden.
4. De beschreven methode om de besmettingsgraad van werkoppervlakten
in slagerijen te bepalen is eenvoudig en economisch, het kan een goed
inzicht geven of reiniging en desinfectie op de juiste wijze hebben
plaatsgevonden.

De door ons gebruikte kroonkurken als afdrukstempels zijn ook te vervan-
gen door meer doelmatig geconstrueerde stempels, die bestand moeten zijn
tegen veelvuldig steriliseren en zodanig steriel verpakt moeten kunnen wor-
den, dat verontreiniging tijdens vervoer wordt voorkomen. De in voorraad
gemaakte agarstempels moeten in steriel vochtig milieu bewaard worden,
anders wordt de kleefkracht van de agarschijf op de stempel te groot, met
als gevolg, dat het aftillen bemoeilijkt wordt. Moeten er afdrukken ge-
nomen worden in bedrijven, die ver van het laboratorium verwijderd zijn,
dan moet men er voor zorgen, dat de kiemen gedurende het vervoer zich
niet kunnen vermeerderen. Dit betekent, dat het stempelvervoer gekoeld
moet plaats vinden, dan wel dat snelvervoer naar het laboratorium plaats
vindt.

De bedrukte agarschijf bevat niet alle kiemen van de afgedrukte plaats.
Door steeds dezelfde methode van onderzoek toe te passen verkrijgt men
desondanks toch een juiste indruk van het onderzochte bedrijf.

Met behulp van een eigen ontwikkelde afdrukmethode en kiemtellingen werd onder-
zocht in welke mate oppervlakten van werktafels in slagerijen, vervaardigd van ver-
schillende materialen, zijn besmet en welke invloed reiniging en desinfectie op deze
materialen heeft. Hout bleek een niet aanvaardbaar materiaalsoort voor dit doel
te zijn. Met de afdrukmethode is inzicht te verkrijgen in de efficiency van toegepaste
reinigings- en desinfectietechnieken.

The extent to which the surfaces of work-tables in butcher\'s shops are contaminated
as well as the effects of cleansing and disinfection on the material of which these
tables are made, were studied using a personally devised method of „taking prints"
and by counting the number of organisms prc.sent. Wood was found to be a type of
material which is not acceptable for this purpose.

The method of „taking prints" may be used to assess the effectiveness of detergents
and disinfectants.

A l\'aide d\'une méthode de tirage, crée et dévolloppée par l\'auteur, et d\'un dénom-
brement des germes on a examiné dans quelle merure les surfaces des étaux dans les
boucheries sont contaminées et quelle est l\'influence du nettoyage et de la désin-
fection sur les matériaux dont les étaux sont construits. Le bois se trouva être une
espèce de matériel inacceptable pour ce but.

La méthode de tirage permet d\'obtenir une connaissance dc l\'efficacité des moyens
de nettoyage et de désinfection appliqués.

Mit Hilfe von Keimzählungen und einer selbstentwickelten Abdruckmethode wurde
untersucht, in welchem Umfang Oberflächen von Fleischerbänken in Fleischereien,

hergestellt aus Material, infiziert sind und welchen Einfluss Reinigung und Des-
infektion auf dieses Material hat. Holz scheint eine absolute ungeschickte Material-
sorte für diesen Zweck zu sein.

Mit dieser Abdruckmcthode kann die Zweckmässigkeit der angewandten Reinigungs-
und Desinfektionsmittel beurteilt werden.

Con ayuda de un método de presión desarrollado por el autor mismo, y cuentas de
gérmenes, se examinaba en qué grado cstân infectadas superficies dc mesas de
trabajo en carnieerlas, hechas de distintos materiales y qué influencia limpiar y
desinfectar ticne sobre estos materiales. Resultaba que lena era una especie de
material no acceptable por erste fin.

Con el método de presión se puede obtenir una idea de la eficiencia de los medios
de limpiar y desinfectar aplicados.

Tijdschr. Diergeneesk., 88, 26, (1963).
Kampelmacher, E. H., Guinée, P. A. M., H o f s t r a, K. en Keulen,
A. van: Salmonella-onderzoek in slachthuizen. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 77,
(1962).

Horn, L. J. ten: Salmonella-onderzoek in slagerijen. Tijdschr. Diergeneesk., 88,
749, (1963).

Doordat veel hartpatiënten voedsel nodig hebben met een hoger percentage on-
verzadigde vetzuren, is de mogelijkheid geopend, de veevoeding hieraan aan te
passen.

De invloed van de voeding van het vee op de samenstelling van het vet is reeds
lang bekend. De verstrekking van voer met veel onverzadigde vetzuren resulteert
in een zachter spek bij varkens en een betere consistentie van de boter.
Perry heeft aangetoond dat door het toevoegen van volledige (gekookte) soja-
bonen aan het rantsoen, de gehalten aan onverzadigde vetzuren in het vlees en
het spek stijgen. Wanneer diëetpatiënten een hogere prijs willen betalen, kunnen
door onderzoekingen en praktijkmaatregelen — bijvoorbeeld eerst mesten met hele
sojabonen en daarna afmesten met cocosvet — goede resultaten worden bereikt.
Voor melk is weinig resultaat te verwachten; de patiënten zullen eerder ondermelk
kopen, dan de duurdere geprepareerde melk.

De samenstelling van eieren kan met behulp van saffloerolie sterk worden be-
ïnvloed. Door gedurende 10 dagen 10% saffloerolie aan het rantsoen toe te voegen,
nam de hoeveelheid linolzuur in het eigeel met 28% toe.

De mogelijkheid, de samenstelling van de vetzuren in dierUjke produkten te be-
ïnvloeden is dus aanwezig; de toepassing in de praktijk hangt alleen af van de
bereidwilligheid van de hartpatiënten om de extra kosten te betalen.

Malignant mammary tumors in the dog and the cat,
compared with the same in the woman

Het proefschrift handeU over een onderdeel van de vergelijkende patho-
logie, nl. de vergelijkende studie van maligne mammatumoren bij de mens
en de kleine huisdieren.

Het eerste hoofdstuk begint met een inleiding, waarin de achtergronden
en de opzet van het onderzoek uiteengezet worden. Het doel van de
vergelijkende pathologie is naar het oordeel van de schrijver drieledig:
het belang van de mens, het belang van het dier en het belang van het
fundamentele onderzoek.

Vergelijkingen kunnen slechts getrokken worden wanneer voldoende ma-
teriaal voor bestudering aanwezig is. Door de medewerking van de Kliniek
voor Kleine Huisdieren, de Afdehng Veterinaire Pathologie en een aantal
praktizerende dierenartsen konden mammatumoren, hetzij in de vorm
van operademateriaal, hetzij afkomstig van secties bestudeerd en ge-
ïnventariseerd worden.

In het belang van een goede „verstaanbaarheid", zowel voor artsen als
dierenartsen, is een woordenlijst samengesteld. Het is nl. naar het oordeel
van de schrijver een van de eerste opgaven voor de beoefenaren van de
vergelijkende pathologie om de mensenartsen en de dierenartsen eikaars
taal te leren verstaan.

Enige anatomische wetenswaardigheden omtrent het lymfsysteem van
de mamma bij de mens, de hond en de kat worden vergelijkend be-
sproken.

De verdeling van de regionale lymfklieren van de mamma\'s verschilt bij
de mens sterk van die bij de hond en de kat. De mening dringt zich op,
dat deze verschillen van groot belang kunnen blijken te zijn voor de
wijze waarop mammacarcinomen zich via de lymfbaan bij de mens en
de kleine huisdieren verbreiden (lymfogene metastasering).

In het tweede hoofdstuk wordt de belangrijkste literatuur betreffende de
maligne mammatumoren bij de vrouw en de verschillende diersoorten
gerefereerd.

Uit dit literatuuroverzicht blijkt dat bij de vrouw mammatumoren, welke
na de menopauze opgemerkt worden, vaak carcinomen zijn. In de meeste
westelijke landen zijn de mammacarcinomen de meest voorkomende
carcinomen bij de vrouw.

Bij de hond worden in vergelijking met de andere huisdieren frequent
manunatumoren gevonden.

Bij de kat zijn de meeste tumoren van de melkklier carcinomen. Mamma-
tumoren bij andere huisdieren en wilde dieren in gevangenschap schijnen
vrij zeldzaam te zijn.

2 Dr. W. Misdorp, staflid van het Antoni van Lceuwenhoekhuis, het Nederlands
Kankerinstituut te Amsterdam.

Opvallend weinig carcinomen worden gevonden bij vrouwen uit volkeren
waar vroege huwelijken, grote gezinnen en langdurige borstvoeding in
zwang zijn. De leeftijdsfactor speelt hierbij mede een rol.
Bij de koe met haar functioneel sterk ontwikkelde melkklier en haar
talrijke lactatieperioden worden weinig mammatumoren aangetroffen.
Opmerkelijk is ook dat mammatumoren het meest worden aangetroffen
bij die honden welke nooit of slechts een enkele maal gejongd hebben.

Het derde hoofdstuk betreft de histologische indeling van maligne mamma-
tumoren.

De histologische indeling van maligne mammatumoren bij de vrouw,
zowel als bij de hond, is onderwerp van veel discussie.

Als model voor de indeling van menselijke mammatumoren is de indeling
van Stewart (1950) gebruikt.

Voor het rubriceren van maligne mammatumoren van de hond bedienden
we ons van de indeling van Cotchin (1958), welke we met enkele
ondergroepen uitbreidden.

In de volgende tabel zijn gerangschikt de door ons onderscheiden tumor-
typen en de aantallen van deze tumoren welke via operatie of sectie in
ons bezit kwamen.

Speciale typen: 1. soliede carcinoom waarschijnlijk uitgaan-
de van de alveolaire cellen.

4. spoelcellig carcinoom
Soliede carcinoom (geen speciaal type)
.Anaplastisch carcinoom

Aparte vermelding verdient een bijzonder type carcinoom bij een hond.
Dit mammacarcinoom werd bij de hond nog niet eerder beschreven ge-
vonden. De tumor had een histologisch beeld dat veel overeenkomst ver-
toont met het zg. medullaire carcinoom met lymfoide infiltratie bij de
vrouw. Opmerkelijk is de betrekkelijke goedaardigheid van dit carcinoom
(met een zeer maligne histologisch beeld) bij de vrouw.
Bij onze hond, welke wegens een intercurrente ziekte afgemaakt werd,
was slechts een lymfkliermetastase aantoonbaar.

De mammacarcinomen bij de kat zijn meestal adenocarcinomen van een
vrij uniform type.

Het vierde hoofdstuk handelt over het rÖntgen-onderzoek.
Acht van de elf (8/11) honden met röntgenologisch aangetoonde long-
metastasen hadden ronde, waarschijnlijk hematogene metastasen. Bij
vrouwen, lijdende aan mammacarcinomen, komt dit type van longmetas-
tasen minder frequent voor. Bij 3 honden (3/11) werd er röntgenologisch
een pleuritis carcinomatosa met vloeistofophoping aangetoond.
Bij 3 honden met gemetastaseerd mammacarcinoom werden door rönt-
genologisch onderzoek skeletafwijkingen vastgesteld.

Bij 2 van deze honden waren de metastasen moeilijk als zodanig te
diagnostiseren. Bij de derde hond daarentegen werden multiple osteo-
lytische skeletmetastasen gevonden (scapula, femur, sacrum) welke \\\'eel
overeenkomst vertoonden met die welke zo veelvuldig bij vrouwen met
gemetastaseerd mammacarcinoom gezien worden.

De klinische verschijnselen, veiband houdend met de ]3rimaire tumor
en/of de metastasen, zijn behandeld in het vijfde hoofdstuk.
De primaire mammatumoren zowel bij de vrouw als bij de hond worden
het eerst opgemerkt als een pijnloze knobbel in de melkklier. Ulceratie,
inoperabiliteit en recidief waren vrij vaak de aanleiding tot het afmaken
van honden uit onze serie. Uitbreiding naar de huid en naar de regionaiie
lymfklieren wordt zowel bij de mens als bij de hond waargenomen.
Bij de vrouw voiTnen pijn in het skelet, veroorzaakt door botmetastasen
en benauwdheid, door metastasen in de longen en/of de pleura, de be-
langrijkste aanwijzingen dat een uitgebreidie metastasering plaats ge-
vonden heeft. Bij de hond worden benauwdheid door aantasting van de
longen en/of de pleura en bewegingsstoornissen door lymfoedeem en in-
filtratie van de sacrale zenuwplexus door tumorweefsel het meest frequent
waargenomen.

Ook bij de kat hebben de klinische veischijnselen ten dele betrekking
op de primaire tumor, zoals ulceratie, en gedeeltelijk op de benauwdheid
welke ontstaat door aantasting van longen en/of pleura.
Het lijkt waarschijnlijk dat j)sychische factoren het klinisch beeld bij
vrouwen met mammacarcinoom beïnvloeden. Daarentegen lijkt het
logisch te veronderstellen dat dieren, welke naar aangenomen wordt geen
last hebben van zorgen en angst, alleen de directe invlo<\'d van het carci-
noom en/of de metastasen zullen vertonen.

Wel dient in aanmerking te worden genomen dat honden en katten met
mammacaicinomen vaak afgemaakt worden vóórdat uitgebreide metasta-
■sering en het daarbij behorende klinisch beeld, ontstaan is.

Het zesde hoofdstuk bevat o.m. de resultaten van het eigen pathologisch-
anatomisch onderzoek.

In verhouding tot onderzoekingen bij de mens is er tot dusver weinig
gepubliceerd over het metastaseringspatroon van het mammacarcinoom bij
de hond en de kat.

Er werden slechts 154 gevallen van gemetastaseerd mamrnacarcinoom hij
de hond en 18 gevallen bij de kat in de literatuur gevonden. Onze eigen
serie bestaat uit 56 honden en 24 katten.

Bij de mens en de hond vormen de regionaire lymfklieren de voorkeurs-
plaats voor metastasen. Vergroting van deze lymfklieren is echter niet
altijd aan metastasen te wijten. Ogenschijnlijk normale lymfklieren blijken
bij histologisch onderzoek vrij vaak turnorweefsel te bevatten.

Bij de vrouw vormen longen en pleura, lever en skelet voorkeurslokalisa-
ties voor metastasen. Bij de hond (72%) en de kat (83%) zijn vooral
de longen vaak aangetast. Bij de vrouw en de hond kunnen drie typen
van metastasering naar de borstholte onderscheiden worden: het nodulaire,
hematogene type en het diffuse, lymfangitische type van de longen en
de carcinosis van de pleura. Bij de kat onderscheidt men het nodulaire
tyj>e in de longen en de carcinosis pleurae. Bij 6 van onze 56 honden
werden o.a. skeletmetastasen gevonden. Bij 2 van deze 6 honden werden
metastasen, beide in de lumbale wervels, ontdekt nadat de wei-velkolom
over de gehele lengte doorgezaagd werd (bij deze 2 honden was geen
röntgenonderzoek verricht).

Deze metbode (doorzagen) wordt door ons als routine gebruikt om wervel-
nietastasen op te sporen.

De problemen, verband houdende met de prognose worden besproken
in het zevende hoofdstuk.

Volgens sommige auteurs zijn de grootte van de primaire tumor en het
voorkomen en de lokalisatie van okselkliermetastasen van groot belang
voor het bepalen van de prognose van groepen mammacarcinomen bij de
vrouw. Volgens anderen is klinische stagering tezamen met histologische
gradering van groot prognosdsch belang. Graviditeit en lactade zijn de
enige tot nu toe bekende factoren vanuit de gastheer (liever gastvrouw)
welke een (ongunstige) invloed op de prognose hebben.
In de literatuur worden sterk uiteenlopende getallen gegeven voor het
percentage maligne mammatumoren bij de bond.

Wij beschouwden 75 (34%) van de door ons histologisch beoordeelde
mammatumoren (operade-materiaal) als maligne, 14 (6%) als suspect
en 135 (60%) als goedaardig.

Door de goede samenwerking met de veterinaire clinici was het mogelijk
een vrij betrouwbare indruk te krijgen van de anamnese en status prae-
sens (formulier 1, blz. 310) en van de resultaten van de follow-up (for-
mulier 2, blz. 311). De geopereerde honden werden minstens drie maal
na de ojjeratie gecontroleerd.

In navolging van Von San der sieben (1963) verdeelden we de
mammacarcinomen bij de hond in enkele groepen, gebaseerd op de wijze
van groei.

Op deze wijze konden we o.a. onderscheid maken tussen het lymtangiti-
sche type met een zeer slechte prognose aan de ene kant en de alveolaire,
expansief groeiende carcinomen met een reladef gunsdge prognose aan
de andere kant. Bij de hond komt pseudo-lactade zeer frequent voor. In
vele histologische coupes vonden we lacterende melkklierkwabjes, om-
geven door lymfvaten vol tumorcellen. Mede in aanmerking genomen de
aangetoonde slechte invloed van graviditeit en lactatie op de prognose
van\' het maminacarcinoom bij de vrouw, leek het ons suggestief een
verband aan te nemen tussen de frequent optredende lymfangitische
vorm van mammacarcinoom bij de hond en de eveneens frequent voor-
komende pseudolactaties.

Evenals bij de vrouw is gebleken dat ook bij de hond papillaire melk-
gangtumoren met een histologisch vrij goedaaidig beeld toch aanleiding
kunnen geven tot metastasen.

Geslacht: M/V; gesteril.: ja/neen. Op welke leeftijd:
Naam, adres en telefoonnummer eigenaar:

daarbij ook uitvloeiing uit vulva?
Hebben familieleden van dit dier geleden aan tumoren?

Zo ja, welke soort tumoren?
Hoelang geleden de tumor voor het eerst gezien ?
Al eerder voor deze tumor behandeld?

Wegens het nogal voorkomende ontbreken van een of meer mamma\'s, wordt U
verzocht de ontbrekende mamma in onderstaand schema door te strepen.

benauwdheid - vermagering.
Afwijkingen bij Röntgenonderzoek (no. foto) :
Bloedbeeld, bloedbezinking:
Bijzonderheden omtrent behandeling:
Is er evt. ook ovariëctomie verricht?
Hormonaal behandeld?
Is de operatie naar Uw idee radicaal?
Röntgenbestraling:
Dosering:

FORMULIER 2
ANTONI VAN LEEUWENHOEK-HUIS
AFD. PATHOLOGISCHE ANATOMIE
TELEFOON 74 34 34

Ten behoeve van het mammatumoren-onderzoek bij de hond, dat dank zij uw mede-
werking wordt uitgevoerd in het Antoni van Leeuwenhoek-Huis te Amsterdam
heeft U op een door U geopereerde mammatumor met formu-

Inmiddels heeft U de uitslag van het pathologisch-anatomisch onderzoek ontvangen,
No...................................

Daar U bereid was de hond verder te controleren, verzoek ik U de controlebevin-
dingen op de ommezijde van dit formulier te vermelden en daarna dit formuHer
met behulp van bijgevoegde antwoordenveloppe aan mij te zenden.
Voor de te nemen moeite betuig ik U mijn hartelijke dank.

tumor in oorspronkelijk gebied aanwezig (resp. als rest-toestand) : jajneen
recidief: ja/neen

zijn er in een of meer andere mamma-paketten tumoren gegroeid: ja^neen
(indien ja, waar: L 1 2 3 45 ( ) (van vóór af geteld)
R 1 2 3 4 5 ( ) (van vóór af geteld)
afmeting nieuwe tumor(en):

\\ / - . ) •
zwelling in regionaire lymphklicr(en) : links: ja^neen, rechts: ja/neen

(ovariëctomie verricht: ja/nccn)
hormoon-therapie: ja/ncen (indien ja, preparaat:

(indien ja, aard en tumor-dosis bestraling:
(deze behandeling is in opzet curatief/palliatief)

Bij de honden van onze groep vonden we ook een aantal mesenchymale
mcimmatumoren met een vrij goedaardig histologisch beeld (o.a. met
vet-, been- of kraakbeen weefsel), welke aanleiding had gegeven tot een
vaak uitgebreide metastasering. We noemden deze tumoren B-sarcomen.
Aan de andere kant vonden we enkele carcinomen (o.a. van het „clear-
cell type") en sarcomen met duidelijke maligne histologische beelden,
welke (nog?) niet of slechts in geringe mate aanleiding tot metastasen
gegeven hadden. Sarcomen met maligne histologisch beeld noemden we
A-sarcomen.

liet laatste hoofdstuk handelt over sarcomen en maligne mengtumorcn
van de mamma.

Mammasarcomen komen bij de hond frequenter voor dan bij de vrouw.
We bestudeerden 15 honden met gemetastaseerde mammasarcomen en
7 honden met maligne mengtumoren waai"van beide componenten of
samen of gescheiden gemetastaseerd waren.

Echte, zuivere mammasarcomen komen bij de mens zeer zelden voor; dc
meeste sarcomen zijn van het zg. cystosarcoma phylloides type. Metasta-
sering vindt zowel bij de mens als bij de hond vnl. naar de longen plaats.
Bovendien echter worden in de regionaire lymfklieren bij dc hond relatief
vaak (7/15) metastasen gevonden.

Tenslotte: dit proefschrift dient beschouwd te worden als het resultaat
van een verkenning op een deelgebied der vergelijkende pathologie.
De samenwerking tussen humane en veterinaire pathologen, zoals die zich
in het verband van de World Health Organization ontwikkelt, en de
vorming van een internationale studiegroep, welke zich bezig houdt met
de vergelijkende studie van de maligne mammatumoren, beloven veel
voor de toekomstige ontwikkeling van dit deel der vergelijkende ziekte-
kunde.

Het in de Engelse taal gestelde prtH-fschrift handelt over een vergelijkende studie
van de maligne mammatumoren bij de mens, de hond en de kat.
Eerst wordt de histologische typering van de mammacarcinomen bij mens cn kleine
huisdieren besproken, vervolgens dc metastasering met haar klinische, rönt,genologisrhe
en pathogecn-anatomischc facetten. Door middel van „follow-up" was het mogelijk
iets meer te weten te komen over de prognose van maligne mammatumoren bij de
hond. Een korte bespreking over de sarcomen en maligne mengtumoren van de
manuna besluit het proefschrift.

/\\ thesis written in English, whi( h is conccrncd with a (oniparativc study of malignant
tumours of the breast in man, dogs and cats.

A discussion of histological typing of carcinomas of the breast in human subjects and
small domestic animals is followed by a review of metastasis and its clinical,
radiological and rnorbid-anatomical features.

Follow-up studies made it possible to gain a clearer understanding of the prognosis
of malignant tumours of the breast in the dog.

The thesis concludes with a brief review of sarcomas and malignant mixed tumours
of the breast.

La thèse d\'Université écrite cn langue anglaise traite d\'une étude comparée des
tumeurs mammaires malignes chez l\'homme, le chien et le chat.

D\'abord on discute la classification histologique des carcinomes mammaires chez
l\'homme et les petits animaux domestiques, ensuite la formation de métastases avec
ses aspects cliniques, radiographiques et pathologique anatomiques.
Des recherches catamnésiques permettaient d\'acquérir de plus amples connaissances
sur le pronostic des tumeurs mammaires malignes chez le chien.

Un traité sommaire des sarcomes et des tumeurs mixtes malignes des mamelles
termine l\'ouvrage.

Die in einglischer Sprache verfasste Dissertation befasst sich mit einem vergleichen-
dem Studium der malignen Mammatumoren zwischen Mensch, Hund und Katze.
Zuerst wird die histologische Typierung der Mammakarzinomen beim Menschen und
den kleinen Haustieren besprochen, danach die Metastasierung mit ihren klinischen,
röntgenologischen und pathologisch-anatomischen Fazetten.

Mittels „follow-up" was es möglich, eine bessere Einsicht in die Prognose maligner
Mammatumoren beim Hund zu erhalten.

Eine kurze Besprechung über Sarkome und maligne Mischgcschwülste der Mamma
beschliesst die Dissertation.

La tesis escrita en inglés se trata de un estudio que se copara los tumores malignos de
la mamma en cl hombre, cl perro y el gato.

Primcramcnte se discute la tipoloçia histolôgica de los carcinomas de la mamma en el
hombre y los animales domesticos pequefios, luego la metastasis con sus aspectos
clinicos, cuadros con rayos x y aspectos anatomopatológicos.

Por medio de „follon up" (seguir de los casos) era posible conocer algo mâs sobre
la prognosis de tumores malignos de la mamma en el perro.

Una discusión breve sobre los sarcomas y tumores mistros malignos de la mamma
termina la tesis.

C O t c h i n, E.: Mammary neoplasms of the bitch, ƒ. Comp. Path. & Ther., 68,
(1958).

der Hündin. Proc. XVIIIth World Vet. Congress, vol. 2, 991, (1963).
Stewart, F. W. : Tumors of the Breast. Atlas of Tumor Pathology, Section IX
fase. 34. Washington, D.O. Armed Forces Inst, of Pathology, 1950.

Wij menen er goed aan te doen, zulks ten behoeve der practici, Gezond-
heidsdiensten enz., mede te delen, dat zich onlangs een geval van sterfte
onder ganzen heeft voorgedaan, veroorzaakt door het eendepest virus.
Een uitvoeriger mededeling hopen wij spoedig te laten volgen.

1 Prof. Dr. Jac. Jansen Sr.; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrccht, Bilt-
straat 168, Utrecht.

2 R. Wemmenhove; wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht, Biltstraat 168, Utrecht.

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie van de Fa-
culteit der Diergeneeskunde.

Niettegenstaande het feit dat de paardenstapel op boerenbedrijven ieder
jaar inkrimpt zien wij deze vermindering niet bij andere groeperingen van
paarden. Zo is er ongetwijfeld een toename bij de dravers en bij de rij-
paarden, maar vooral ook bij de verschillende pony\'s.

Juist bij de ponyhouders zien wij tegenwoordig soms weer vrij veel paar-
den op één bedrijf. Mede door de handel, courses, keuringen en concoursen
is de kans, dat op dergelijke grote bedrijven infectieziekten uitbreken, ver-
groot.

Men zal zich misschien afvragen of het noodzakelijk is, dat er over een der-
gelijke infectieziekte nog een klinische les wordt geschreven?
Het patiëntenmateriaal dat wij aan de kliniek ter behandeling krijgen,
geeft o.i. daar wel aanleiding toe. De problemen zijn lang niet altijd zo
eenvoudig.

Op 1 februari had het dier droes gekregen, de inandibulaire lymfklieren
waren na een aantal dagen doorgebroken. Het dier was hierop echter niet
hei-steld, het werd sedert 24 februari steeds benauwder.
Dit laatste was niet overdreven, in de kliniek kon men het dier, dat nog
in de gesloten veewagen stond, reeds horen snurken. Het dier bleek het wel
bijzonder benauwd te hebben, want het kwam luid snurkend en door de
open mond ademend de kliniek binnen.

Van een gewoon onderzoek kon geen sprake zijn, bij de geringste aanra-
king verzette het dier zich, werd benauwder en het dreigde te vallen. Hoe-
wel het beeld alarmerend genoeg was, leek er toch geen direct levensgevaar
aanwezig, de pols was n.1. nog vrij rustig en de slijmvMezen waren nog niet
cyanotisch. De linker retrofaryngeale lymfklier was groot, sterk gezwollen
en puilde in de gehele parodsstreek uit. De rechter klier was ook gezwollen.

1 Prof. Dr. G. Wagenaar, Hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Bilt-
straat 172.

2 Prof. A. van der Schaaf, Hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Bilt-
straat 172.

was minder groot dan de linker en zat wat lager aan de keelstreek. Het was
duidelijk dat beide zwellingen tezamen de pharynx ernstig comprimeerden,
met als gevolg een sterke ademnood.

De eerste vraag die bij deze patiënt moest worden beantwoord was: „moet
er een tracheotuhus ingebracht worden of niet?"

Dit is bij droes slechts zelden noodzakelijk; ook al snurken de dieren, dan
is dit meestal nog geen reden om een tracheotuhus in te brengen.
Bij deze patiënt was de keuze echter niet moeilijk. De harde zwelling wees
zeker niet in de richting van een snelle doorbraak, zodat de toestand eerdet
nog zou verergeren dan verbeteren. Een op ons verzoek in de Kliniek
voor Heelkunde met spoed uitgevoerde tracheotomie bracht direct voor het
dier veel verlichting. Na enkele tninuten was de ademhaling al veel rustige;-
geworden.

De keuze voor de verdere therapie was niet eenvoudig. Het stond wel vast
dat de linker retrofaryngeale klier in ieder geval slechts na een door-
braak tot normale proporties zou terugkeren.

Bij deze kleine pony was niet na te gaan of er in de buik metastatische
processen waren. Het langdurige ziekteverloop sloot deze mogelijkheid zeker
niet uit. Bovendien moest in verband met de slikbezwaren rekening ge-
houden worden met het optreden van een verslikpneumonie.
Het was te verwachten dat wij beide laatstgenoemde aandoeningen met
antibiotica zouden kunnen bestrijden of voorkomen, terwijl wij het rijpen
van de klier hiermede zouden afremmen.

Voorlopig werd het eerste het belangrijkste geacht. Er werd dus begonnen
met het eenmaal daags toedienen van 1 miljoen E depocilline intramuscu-
lair en wel gedurende 7 dagen. Juist het lang handhaven van een voldoend.\'
hoge bloedspiegel is noodzakelijk. Na deze 7 dagen was de algemene toe-
stand aanmerkelijk verbeterd, de linker klier was nog steeds erg groot, de
rechter was beslist geslonken. Hoewel de linker klier in die dagen reeds
was ingewreven met Ungt. re.solvens had geen verder aanrijpen plaats ge-
had.

De tubus werd de achtste dag verwijderd, het smn-ken bleek toen nog niet
geheel opgehouden te zijn, maar het ging toch wel. Aangezien de linker
klier nog groot was, was de rustiger ademhaling tc danken aan het slinken
vati de rechter klier en \\ennoedelijk aan een mindere zwelling van hei
pharynx slijmvlies.

Teneinde de abcesvorming te bespoedigen werd de keelstreek ingepakt in
natte thennogène watten, welke goed op hun plaats werden gehouden
door een verband. Elke dag werd dit verband ververst. Na enkele dagen
liep er veel pus uit het linker neusgat, zodat aangenomen kan worden dat
toen de klier is doorgebroken.

Langzaam maar zeker ging de klier hierna slinken en na 3 weken kon he!
diei\' hersteld naar huis worden gezonden.

Dat de term „goedaardige droes" in vele gevallen eufemistisch is leert ons
het volgende geval.

Op 18 juni 1963 werd ons een veulenmerrie Shetland pony met haar veulen
aangeboden. Dc merrie had op 5 mei voorspoedig geveulend en was op

15 mei gedekt. Ongeveer een week daarna was er een dikte bij de vulva
ontstaan. Op verschillende plaatsen waren er daarna rond de vulva door-
braken ontstaan zonder dat genezing was opgetreden. Ook het veulen snot-
terde al enkele dagen.

Het is duidelijk dat wij in dit geval te maken hadden met z.g. „dekdroes\'".
Gezien het ziekteverloop is het wel zeker dat het dier bij het dekken was
besmet. Hetzelfde beeld kan men ook zien optreden als jonge paarden ei-
kaar hebben besnuffeld of als het veulen de moeder heeft besnuffeld.
Wat het veulen betreft kunnen wij kort zijn, hiermee liep \'t goed af. De
retrofaryngeale klieren waren bij dit dier slechts gering gezwollen, zodat
het diertje vermoedelijk al een pbaryngitis heeft gehad. In enkele dagen
herstelde het dier vanzelf.

De merrie was veel zieker, zij at haast niets en zij was erg mager. Rond de
vulva zaten verschillende littekens, terwijl uit 2 openingen nog etter werd
geloosd. Zowel bij rectale als bij vaginale exploratie was er rechts in de
bekkenholte een harde massa te voelen, er was dus sprake van een flink
ontstekingsproces in het bekken.

Omdat de merrie zo ziek was en omdat zij zo mogelijk haar veulen moest
voeden, werd begonnen met de merrie gedurende 5 dagen IJ/2 miljoen K.
depocilline in te spuiten. Inmiddels werden de fistels dagelijks met een ri-
vanol oplossing uitgespoeld.

Na deze kuur ging het wat beter, na 10 dagen ging het echter, ondanks het
feit dat vrij veel pus werd geloosd, toch weer de verkeerde kant op. Nu
werd gedurende 7 dagen penicilline-streptomycine ingespoten. (Wij zijn geen
vooi-standers van streptomycine bij droes, maar bij een dergelijk chronisch
procos moet men rekening houden met secundair aanwezige kiemen). Na
tle/e tweede kuur ging de toestand vooruil, de eetlust werd redelijk goed,
terwijl er praktisch geen pus meer uil de fistels kwam.

Vijf weken na aankomst werd het dier naar huis gezonden met het advies
om het dier in de weide te doen en het eens te proberen.
Later ontvingen wij bericht van de eigenaar dat het niet goed gegaan was
met de pony. Zij was steeds magerder geworden, liep stijf en zij was ten-
slotte opgeruimd. Vemioedelijk heeft het dier o]) den chiur vanuit het bek-
ken een chroniscbe peritonitis gekregen.

Op 19 mei 1964 werd ons een 2 jaar oude New Forest pony aangeboden
rnet de anamnese dat er sedert 1 april al droes op het bedrijf van de eige-
naar heerste. Bij dit dier waren de rnandibulaire lymfklieren doorgebroken,
de openingen waren later nog vergroot. Kort geleden was het dier opnieuw
ziek geworden en was het afwisselend benauwd.

Bij aankomst bleken de mandibulaire lymfklieren nog niet hersteld te zijn.
Beide werden opnieuw geopend, waarbij bloederige pus kon worden ontlast.
Dc keelstreek was vol zonder dat er duidelijk klierzwelling was te voelen.
Langs de hals was beiderzijds een sterk gestuwde vena jugularis te voelen,
terwijl de gehele hals wat oedemateus leek. Ter hoogte van de onderste
cervicaalklieren was een grote warme en pijnlijke zwelling aanwezig, be-
dekt door ontstekingsoedeem. Het was duidelijk dat een of meer van de
ondei-ste cervicale klieren sterk waren gezwollen en dat daardoor een stu-
wing in het halsgedeelte was opgetreden.

Aangezien liet dier verder niet zo ziek was, werd de klier dagelijks inge-
wreven met Ungt. resolvens. Na 7 dagen brak de klier spontaan door, er
werd een tegenopening gemaakt en de wond werd dagelijks schoon ge-
houden.

Na 3 weken kon het dier hersteld naar huis worden gezonden. Er was ech-
ter nog een harde dikte op de plaats van het abces overgebleven.

Bovenstaande ziektegevallen leren ons, dat goedaardige droes een ziekte is,
waarbij de prognose altijd enigszins voorzichtig moet worden gesteld.
Hoe moet de dierenarts handelen als er op een bedrijf droes uitbreekt?
Eerst een enkel woord over de bacteriologie.

Enkele bijzonderheden over de bacteriologie cn immunologie van goed-
aardige droes.

Over de aetiologie van goedaardige droes is na de oorspronkelijke onder-
zoekingen van Schütz (1888) en Poe Is (1888) veel strijd gewees:
doordat, bij inachtneming van de postulaten van Koch, niet steeds ver-
klaard kon worden, dat de Streptococcus equi Schütz de oorzaak der
ziekte was. De vele onderzoekers die infectieproeven hebben genomen kon-
den bij veulens wel met etter uit de neus of uit geabcedeerde lymfklieren
de ziekte opwekken, doch het gelukte maar betrekkelijk zelden met rein-
culturen, die reeds herhaaldelijk waren overgeënt en dus zeker vrij waren
van een ander agens, b.v. een virus of een niet kweekbaar microörganisme.
Vaak komt men in de literatuur de naam tegen van Richters, die in
1929 als directeur van het Veterinaire Onderzoekingsinstituut van het
Duitse leger een uitgebreid artikel van meer dan 30 pagina\'s als „Beitrag!»
zur Erforschung und Bekämpfung der Druse der Pferde" publiceerde. Hij
toonde onomstreden de grote besmettelijkheid van droesetter zelf aan; zijn
proefnemingen met cultuur in het begin der dertiger jaren mislukten ech-
ter. Andere bekende Duitse onderzoekers zoals K ö b e (1939), B e 1 1 e r en
Traub (1941) meenden te moeten wijzen op een virus als primair aetio-
logisch moment. Manninger en Mocsy (1959) zijn eveneens van
mening dat een primaire virusinfectie nodig is om de droes enzoötiscii t<
doen verlopen. Het desbetreffende virus zou dat van de bronchitis conta-
giosa equorum, het z.g. Hoppegartener Husten, zijn.

Van Dorssen heeft voor het laatst in 1958 er nogmaals op gewezen
dat het met behulp van cultuur van Streptococcus equi mogelijk is om bij
een niet-immuun paard goedaardige droes kunstmatig op te wekken en dat
deze ziekte vervolgens ook spontaan infectieus blijkt te zijn. De mede-
deling van Poe Is in „Fortschritte der Medizin" VI van januari 1888 laat
feitelijk ook al geen enkele twijfel omtrent de potentie van de droesstrepto-
kok. Hij besmette een gezond jong paard door het een 6e passage van een
bouilloncultuur uit een droespaard in de neus te spuiten en het dier kreeg
droes in optima forma. Een eventueel oorspronkelijk aanwezig virus had
natuurlijk nimmer dit aantal passages via buizen bouillon kunnen over-
leven. Met minstens evenveel recht kan men daarom de droesstreptokok
Streptococcus equi P o e 1 s noemen. Echter noch P o e 1 s noch Schütz,
die met zijn publikatie een maand later kwam, hebben de naam Strepto-
coccus equi gelanceerd. De naam is voor het eerst twee maanden later aan
het microörganisme gegeven door Sand en Jensen (1888). Het laatst
gepubliceerde onderzoek is dat van Bryans en medewerkers (1964) aan

de Cornell University. Ook deze onderzoekers hebben door experimentele
infecties vastgesteld, dat Str. equi het enige infectieuze agens is dat voor
het optreden van de ziekte noodzakelijk is.

De aetiologie van de ziekte staat dus wel onomstotelijk vast. Wat betrelt
Prophylaxis en therapie zijn we in de afgelopen 80 jaar maar weinig verder
gekomen.

Tegen streptokokken-infecties heeft men altijd maar moeilijk cen bruik-
bare prevendeve bestrijdingsmcthode kunnen ontwikkelen. Net zo min als
men met succes enten kan tegen roodvonk bij de mens en streptokokken-
mastitis bij het rund, kan men op een\\ oudige wijze een goed immunogeen
vaccin maken tegen goedaardige droes.

De proeven van Richters (1929) in het vooroorlogse Duitse leger voer-
den tot de conclusie dat zowel formolvaccin als brillantgroen-vaccin geen
profylactische waarde hadden ter voorkoming van droes. Therapeutisch
zou het methyleenblauw-vaccin wel te gebruiken zijn als middel om he:
ziekteproces te versnellen. Het bij paarden bereide hoogimmuunserum
heeft misschien wel enige preventieve waarde, doch de verkregen passieve
immuniteit is in alle geval niet toereikend voor een totale bescherming.
Na R i c h t e r s heeft alleen B a z e 1 e y (1940, 1942, 1943) gedurende dc
laatste wereldoorlog in Australië uitvoerige proeven genomen over de be-
reiding van een immunogeen droesstreptokokkenvaccin. Hij heeft op een
speciale manier een vaccin kunnen bereiden dat bij muizen gedurende enige
weken een behoorlijke bescherming gaf tegen een daarop volgende dode-
lijke infectie. Zijn proeven bij paarden daarna zijn ook zeker niet, zoals
die van Richters, negatief geweest. Het ontbrak hem echter aan vol-
doende steun van de legerleiding om zijji vaccin bij paarden op dezelfde
wijze te testen, als hij het bij zijn witte muizen had gedaan. Honderden
legerpaarden zijn toen ingeënt, doch goede controle\'s ontbraken. Wel was
het zeker, dat ook het vaccin van Bazeley geen 100% immuniteit gaf,
maar hoe wil dat ook wanneer de ziekte zelf niet resulteert in een derge-
lijke immuniteit. Bazeley heeft nog eens het belang van de kap.sel van
de droesstreptokok naar voren gebracht. Reeds P o e 1 s vestigde de aan-
dacht op deze kapsel, die in de droesctter cn in jonge cultuur ongeveer
1 k 2 maal zo dik is als de bacterie zelf.

Bij een cultuur in scrurnbouillon, die 24 uur is bebroed, is dc kajjscl al
erg geschrompeld of ontbreekt ze geheel. Bij herhaalde culluurpassage kun-
nen er kapsellozc varianten ontstaan, die noch jjathogccn noch innnunogeen
zijn. Het merkwaardige is, dat de kapsellozc varianten een veel minder
hemolyse veroorzaken en, in tegenstelling met kapselhoudende, door poly-
morfkernige leucocyten gretig worden gefagocyteerd.

Het vaccin van Bazeley bestond uit droesstreptokokken, die slechts 4-()
uur in gebufferde glucose-serumbouillon waren gegroeid, daarna in een
Sharples supercentrifuge uitgedraaid en vervolgens gesuspendeerd in een
gebufferde 0,1% oplossing van gelatine. Dc aldus bereide cultuursuspensic
was in de muizenproef 10.000 maal zo virulent als een even dikke suspensie
uit gewone serumbouillon, die 24 uur was gegroeid. De immunogene
eigenschappen verhouden zich overeenkomstig, doch willen deze bewaard
blijven, dan is bij de afdoding van de cultuur hoogstens een temperatuur
van 56° gedurende 12 minuten toe te passen.

Het vaccin van Bazeley was slechts beperkte tijd houdbaar, in de koel-
cel maximaal slechts 4 maanden, bij kamertemperatuur enkele dagen.

Nu men op eenvoudige wijze de houdbaarheid door vriesdrogen kan ver-
beteren zijn er ook voor de tegenwoordige paardenbezitters weer gunstige
perspectieven om door een jaarlijks herhaalde injectie hun dieren weer
effectief tegen droes te kunnen beschermen. Van de hier te lande thans ver-
krijgbare vaccins is het niet zeker, dat ze enige profylactische waarde be- \'
zitten.

Kliniscii is de diagnose droes een van dc gemakkelijkste tliagnoscs. In stre-
ken waar malleus en saccharomycosis voorkomen kunnen zich natiuirlijk
wel moeilijkheden voordoen. Indien er echter alleen een slijmige etterige
neusuitvloeiing aanwezig is zonder dindelijke, en eventueel fluctuerende,
klierzwelling wordt de zaak al minder eenvoudig. Het aantonen van Strep-
tokokken in het exsudaat is beslist niet voldoende, want bij het paard ko-
men 3 soorten Streptokokken voor, die alle een etterige ontsteking kunnen
veroorzaken, die alle op bloedagar /3-hemolytische koloniën geven en alle
volgens dc serologische Lancefield-precipitatieroactie behoren tot groep C.
Men kan ze van elkaar onderscheiden door ze te kweken in T.G.C.-bouillon
met trehalose, sorbitol of lactose en een indicator. Str. cqui is niet in
staat zuur uit één van deze suikers te vormen; Str. zoöepidemicu.s vormt
geen ziuir uit trehalose en wel uit de andere suikers, terwijl Str. equisimilis
het niet doet uit sorbitol en lactose maar wel uit trehalose.
Str. zoöepidemicus is de meest virulente voor kleine proefdieren en Str.
equisimilis de minst pathogene. Beide vormen geen kapsels en geven dien-
overeenkomstig geen slijmige, honingdruppelachtige koloniën, die zo karak-
teristiek zijn voor de verse pas geïsoleerde Str. equi. Deze laatste streptokok
is de enige, die bij het paard spontaan abcedering van lymfklieren geeft.
Bij doorgebroken klierabces.sen cn etterige neusuitvloeiing komen bijna
steeds secundair andere Streptokokken tot ontwikkeling cn zij kunnen het
ziektebeeld compliceren. Bij purulente of mucopurulente rinitis zou men
differentieel diagnosüsch ook de sulfa-therapie kunnen toepassen. Bij goed-
aardige droes met reeds gezwollen klieren, heeft deze therapie, evenmin
als de penicilline-therapie, cen duidelijk effect; bij strcptokokkcn-aandoe-
ningini van andere aard neemt de koorts af en worden de klinische symp-
tomen binnen korte tijd aanzienlijk minder. Het falen van de sulfa-therapie
en de penicillincbehandeling kan niet worden toegescl.reven aan het niet
gevoelig zijn van de Streptococcus equi, maar wordt veroorzaakt door dc
aanwezigheid van pus in de lymfklieren waarin de therapcutica niet kun-
nen doordringen en dus ook niet de toxine-produktie van de droesverwckker
kunnen doen verminderen. In cen zeer vroeg stadium zou zowel de sulfa-
als de penicilline-therapie met vrucht kunnen worden toegepast. Als regel
wordt diergeneeskundige hulp te laat ingeroepen om van deze therapie nog
succes te kimnen verwachten.

In tegenstelling met de Str. zoöepidemicus is de Str. equi.nmilis, evenals
andere Streptokokken van faecale oorsprong, niet altijd gevoelig voor sulfa-
preparaten, wel echter voor penicilline en wijd spectrum-antibiotica.

Hoewel wij bij patiënten met complicaties, zoals uit het voorgaande blijkt,
de antibiotica zeker niet zouden willen missen, zijn wij in het algemeen

zeker geen voorstanders van een gebruik van antibiotica of rliemothera-
peutica l)ij droes.

Wanneer de patiënt reeds flink gezwollen mandibulaire of retrofaryn-
geale lymfklieren heeft, verdient het aanbeveling om de abcedering van
de klier te bevorderen.

Na het knippen van de haren wrijft men de klieren dagelijks in met Ungt.
resolvens. De retrofatyngeale lymfklieren kan men ook doen rijpen door
de keelstreek in te pakken in natte thermogene watten en deze watten door
een goed zittend verband af te dekken. Deze watten ontlenen hun werking
aan het Extr. capsici (Spaanse peper). In verband met de sterke werking
mogen de watten niet zo nat zijn, dat de vloeistof langs het hoofd loopt.
Hetzelfde effect is ook te bereiken door de keelstreek in te pakken in zakjes
warme lijnmeelpap en deze enkele malen per dag opnieuw warm te maken.
Wanneer de klieren rijp zijn moeten zij geopend worden. Bij dc retro-
faryngeale klieren ontstaat er meestal een doorbraak naar de pharynx.
Deze doorbraak naar binnen onderkent men door het afvloeien van veel
pus uit de neus. Mocht deze klier de neiging krijgen om naar buiten door
te breken, dan dient men hoofdzakelijk stomp te werken in verband met de
in de keelstreek aanwezige vaten enz. Na het doorbreken van de klieren
dienen deze snel te slinken en de temperatuur moet dalen.
Wanneer de temperatuur niet daalt na b.v. 48 uur dient men rekening te
houden met bet feit dat het proces nog niet overwonnen is. Het kan zijn
dat een klier nog steeds niet voldoende geabcedeerd is, het kan ook zijn,
dat er mctasta.sen in het lichaam zijn. Wanneer wij voor het laatste bang
zijn, geven wij in de regel een lange kuur met penicilline, b.v. van 5-10
dagen en stoppen pas als de temperatuur onder de 38° G is gekomen. Men
doet het beste de penicilline in de ])ectoraalspiercn te spuiten. Elke dag
temperatuur opnemen is noodzakelijk.

Het is de vraag of men met penicilline de ziekte iii het beginstadium kan
couperen. Wanneer er nog maar gering gezwollen klieren zijn, zal dit wel
gaan. Meestal is dit met het eerste paard op het bedrijf niet het geval.
Is er echter eenmaal droes, dan kan men door een goede controle en vooral
door temperatuur opnemen die dieren er wel uithalen, die juist in het
beginstadium zijn. Waimeer men dan penicilline inspuit, b.v. gedurende
3-5 dagen, is dc kans op succes aanwezig.

Metastasen in de buik zullen dikwijls vroeg of laat de dood van de patiënt
tengevolge hebben. Het aanbrengen van een tracheotubus zal zelden nood-
zakelijk zijn.

Een bijzondere complicatie is wel bet optreden van petechiaaltyfus; hierop
gaan wij thans niet nader in.

Wanneer er eenmaal droes op een bedrijf is, dan moet men zeker trachten
de ziekte te beperken door isolatiemaatregelen. Dit is beslist geen over-
bodige of hopeloze taak.

De zieke dieren moeten apart gestald worden, men moet aparte drink-
emmers gebruiken, een speciale stal-jas of overall en het schoeisel steeds
desinfecteren met Halamid, Nieuwe ziektegevallen moeten eveneens direct
geïsoleerd worden,

Hoewel de werking van het droesvaccin hier in Nederland mogelijk niet
zo goed is als dat van B a z e 1 e y, menen wij in de kliniek toch wel resul-
taat te zien. Een onmiddellijke vaccinatie van de koortsvrije dieren is dus
zeker te proberen.

Het is echter zaak, dat de dierenarts bij een uitbraak van droes op een
bedrijf zich realiseert dat hij direct een plan voor de bestrijding maakt,
de eigenaar goed instrueert en de genomen maatregelen geregeld contro-
leert.

Aan de hand van enkele voorbeelden behandelen de schrijvers het ziektebeeld van
goedaardige droes.

De aetiologie wordt besproken, evenals de mogelijkheden van vaccinatie. Wat dc
therapie betreft wordt de nadruk gelegd op het feit dat men bij normaal verlopende
gevallen geen antibiotica moet gebruiken.

Wanneer er complicaties optreden kan een langdurige tcx-passing van penicilline
(5—10 dagen) van nut zijn.

Op bedrijven waar droes uitbreekt is isolatie van de gcïnfccteerdc dieren van het
grootste belang.

The clinical picture of strangles is reviewed on the basis of a number of cases.
The aetiology as well as the possibilities of vaccination are discussed. As regards
treatment, the fact is stressed that antibiotics should not be used in cases running a
normal course. Long-terem treatment with penicillin (for from five to ten days)
may be useful when complications occur.

Isolation of infected animals is of vital importance on farms on which outbreaks of
strangles occur.

S\'illustrant de quelques exemples les auteurs décrivent le syndrome de la gourme.
Ils commentent l\'étiologie, ainsi que les possibilités de vaccination. En ce qui concerne
la thérapie on accentue le fait que pour les cas à cours normal on ne doit pas
employer d\'antibiotiques.

Au cas de complications une administration prolongée (5—10 jours) de pénicilline
peut être utile.

Dans les fermes où la gourme fait éruption, l\'isolation des animaux infectés est de la
plus grande importance.

,\\n Hand einiger Beispiele behandelen die Wrfasser das Krankheitsbild der Druse.
Die Ätiologie und Vakzinationsmöglichkeiten werden besprochen. Was die Therapie
betrifft, wird der Nachdruck auf die Tatsache gelegt, dass man bei normal ver-
laufenden Krankheitsfällen keine Antibiotika anwenden soll.

Treten jedoch Komplikationen auf, kann eine längere Verabreichung von Penicillin
(5—10 Tage) von Nutzen sein.

Auf Betrieben wo Druse au.sbricht, ist Isolierung der infizierten Tiere von grösster
Wichtigkeit.

A base de unos ejcmplos los autores tratan el cuadro de enfermedad de estrangol.
Se discute la etiologia asî como las posibilidades de vaccinación. En cuanto a la
terapia se llama la atenciôn hacia el hecho que en casos desarrollândose normalmente
no hay que usar antibiôticos.

Cuando sc presentan complicaciones puede ser ütil una aplicación longa de penicilina
(5—10 dias).

En granjas cn que occurc cstrangol cs niuy importante la isolación de los animales
infectados.

Bazeley, P. L.: Studies in equine streptococci. Austr. vet. J. 16, 243, (1940).
Bazeley, P. L.: Sulphanylamidc treatment of streptococcal infections in horses.

Austr. vet. ]., 16, 187, (1940).
Bazeley, P. L.: Studies with equine streptococci 3. Austr. vet. ]., 18, 141, (1942).
Bazeley, P. L.; Studies with equine streptococci 4. Cross immunity to Strepto-
coccus equi. Austr. vet. J., 18, 189, (1942).
Bazeley, P. L.: Studies with equine streptococci 5. Some relations between viru-
lence of Streptococcus equi and immune response in the host. Austr. vet. J., 19,
62, (1943).

Bazeley, P. L. and Barraclough, B. H. E.: Studies in equine streptococci 1.
A survey of beta haemolytic streptococci in equine infections. Austr. vet. ]., 16,
140, (1940).

B r y a n s, J. F., Doll, E. R. and S h e p h a r d, B. P.: The etiology of strangles.

Cornell Vet., 54, 189, (1964).
Beller, K. und T r a u b, E.: Stand und Ansichten der Erforschung des Anstecken-
den Katarrh etc. Zschr. Vet. Med., 53, 88, (1941).
Dorssen, C. A. van: On the aetiology of strangles. Tijdschr. Diergeneesk., 83,
852, (1958).

Kobe, K., in G i 1 d c m e i s t e n, E., H a a g e n, E. und \\V a 1 d m a n n, O.:

Handbuch der Viruskrankheiten 11, 741, (1939).
Manninger, R. und Mocsy, J. in Hutyra und Mar eck: Therapie

der Haustiere le dl. lie ed. 546, (1959).
P o c 1 s, J.: De oor/.aak van goedaardige droes der paarden. Tijdschr. Veeartsenij-
kunde en Veeteelt, 18, 153, (1891).
P O e 1 s, J.: Die Mikrokokken der Druse der Pferde (Coryza contagiosa cquoruin).

Fortschrt. der Med., 6, 4, (1888).
Richters: Beiträge zur Erforschung und Bekämpfung der Druse der Pferde.

Zschr. Veterinärk., 41, 137, (1929).
S a n d, G. und J e n s e n, C. O.: Die .Aetiologie der Druse. Dtsche Zschr. Thiervied.
13, 437, (1888).

Schütz: Der Streptococcus der Druse der Pferde. Zschr. /. Hygiene 3, 427, (1888).

Blijkens gegevens van dc Milk Marketing Board over het zomerhalfjaar 1964, nam
het aantal inseminaties van British Friesians, vergeleken met de overeenkomstige
periode van 1963, met 31,3% toe tot een totaal aantal inseminaties van 387.479.
Bij alle andere rassen daalde de vraag: bij Herefords met 18,4% en bij Aberdeen-
Angus met 20,3%. Toch nemen dc Hercfords, met 200.029 inseminaties, in het Ver-
enigd Koninkrijk nog een belangrijke plaats in.

Ook het aantal inseminaties van Charolais daalde, voornamelijk als gevolg van minder
belangstelling in Wales en in het Zuid-Westen van Engeland. In het Noorden is er
nog een grote vraag naar Charolais-sperma. Het totale aantal inseminaties van Cha-
rolais-stiercn was in deze periode 13.064.

Bij bestrijding van iiuisviiegen met een preparaat, genaamd „no fly", werd
bij vergissing aan enkele witte jjauwen voer toegediend op een schoteltje,
dat met dit vliegenvergift was neergezet. Toen een half luu\' na toediening
van dit voer de vergissing werd bemerkt, was één pauw reeds dood, terwijl
de andere dieren stijve gang, ataxie, tranenvloed, diarree, frequente
ademhaling en enkele dieren reeds parese vertoonden.
Gezien de aanduiding o]) het flesje „no fly", dat dit een organische fosfor-
verbinding was en atropine sidfaat bij een eventuele vergiftiging als anti-
dotimi werd aanbevolen, mocht, mede gezien de zeer geringe hoeveelheid
die de vergiftiging veroorzaakte, veionderstcld worden dat het hier een
intoxicatie met parathion betrof.

Als eerst maatregel werd de kro|j van de zieke dieren gcs]>oeld om giftige
voedselbestanddelen zoveel mogelijk te verwijderen. Daarnaast werd sub-
cutaan 3 mg sulfas atropini ingespoten en per os werden 6 tabletten carbo
vegetabilis toegediend.

Na een half uur trad bij alle dieren ogenschijnlijk herstel op. Daar sidfas
atropini bij een intoxicatie met organische fosforpesticiden echter slechts
symptomatisch werkt, trad twee uur na de behandeling weer recidive op.

De organische fosfor-pesticiden hebben n.1. een zeer lange werkingsduur
en vormen irreversibele verbindingen met het enzym choiine-csterase,
zodanig dat dit onwerkzaam wordt en niet in staat is het acetylcholine,
dat aan de zenuwuiteinden wordt vrijgemaakt, te hydrolyseren. .Acetyl-
choline zorgt voor de impulsoverdracht van de preganglionairc- naar de
|)ostganglionaire vezels in de autonome ganglia van het parasympatische-
en sympathische zenuwstelsel.

Tevens dient het ook voor de prikkeloverdraclu van de ])arasynii)atische
postganglionaire vezels op de effector. Normaal wordt direkt na de prikkel-
overdracht het acetylcholine enzymatisch gcliydrolyscerd door het choline-
esterase tot choline en azijnztmr.

Bepaalde organische fosfaatesters, zoals b.v. parathion, \'FEPP en mala-
thion werken als cholinc-esteraseremmers, waardoor de hydrolyse van
acetylcholine wordt verhinderd, met als gevolg een overmatige ])arasym-
patische werking.

Uiteindelijk is het de acetylcholine-intoxicatie, die leidt tot een o\\er-
activiteit van de parasympaticus op res])iratie- en digestie-apparaat en tot
abnormale stimulatie van de motorische zenuwen van de willekeurige
spieren.

1 F. W. J. Swart; wetenschappelijk medewerker aan de Stichting C.L.O.-controle.
Hoogland bij Amersfoort.

2 H. W. F. Swart; diergeneeskundig student, G. van Walenborchstraat 15, Utrecht.

De choline-esteraseremmers vormen en min of meer irreversibele binding
\\an bun organische fosfaatrest met bet enzym cboline-esterase.
Sommige van deze organische fosfor-pesticiden binden het choline-esterase
direct, b.v. malathion; andere b.v. parathion, worden eerst in de lever
omgezet in andere verbindingen, die daarna bun schadelijke werking
uitoefenen. Bij parathionvergiftiging wordt het ])arathion eerst in de lever
omgezet in paraoxon, dat daarna liet choline-esterase inactiveert.
Reactivering van de choline-esterase kan \\erkregen worden met de anti-
doot P.A.M. (pyridine-2-aldoxim-N-metbyljodide), Bayer. Deze verbin-
ding is in staat de binding van choline-esterase met de fosfaatrest tc hydro-
lyseren, zodat er weer actief choline-esterase ontstaat.

Met veel moeite gelukte bet 0,5 gram P.A.M., dat nog niet in de handel
is, te bemachtigen. Daar de dosering voor vogels ons niet bekend was en
de dosering voor de mens volgens de gebruiksaanwijzing op 10 mg/kg
was gesteld, werd voorzichtigheidshalve eerst 10 mg/kg als 5% o])lossing
in de vena humoralis ingespoten, gecombineerd met 3 mg sulfas atiopini
subcutaan. Het herstel was na een half uur reeds frappant, maar na
twaalf uiu\' trad wederom recidive op.

Daar deze recidive mogelijk te wijten was aan een te lage dosering van
bet P.A.M., werd de dosis thans verhoogd tot 25 mg/kg intraveneus in de
\\ ena humeralis, weer in combinatie met 3 mg sulfas atropini subcutaan.
De volgende dag trad weer recidive op, waarna 50 mg/kg P.A.M. intra-
peritoneaal en 3 mg sulfas atropini subcutaan werd toegediend. Hierna
volgde volledig herstel zonder recidive.

De mogelijkheid bestaat, dat door direct een hogere dosering van 50 mg/kg
P.A.M. toe te dienen, de recidiven voorkomen hadden kunnen woiden.

Boschrijvini; van het vcrIoDp van panithionvcrgiftiging bij witte pauwen cn tie daar-
te.gen ingestelde therapie met 1\',.\\.M. (pyridine-2-aldoxim-.N-methyljodide) cn sulfas
atropine.

Een uitle.g wordt ge.geven van de fysisch-chem»sehe werking van parathion en de
therapie wordt verklaard,

Description of the course of parathioniiitoxication in white peacocks and the therapy
against it by administration of P,.\\,M, (pyridin-2-aldoxiin-N-methyljodide) and
atropin sulphate.

Duiven werd geleerd te reageren op de aan- of afwezigheid van mensen op foto\'s
die hen werden getoond. De training verliep zeer vlot en de reacties van de dieren
vertoonden een bijzondere nauwkeurigheid.

Redactie: Lov nr 58 af 4 Marts 1964 om vetcrinärväsenet samt om udövelsc af
dyrlägegcrning. Medlbl. Dansk. Dyrlägefor., 47, 1001, (1964).

Hoofdstuk 2 van dc bovengenoemde wet, die per 1 september 1964 in werking is
getreden, regelt de samenstelling van een permanente commissie in veterinaire aan-
gelegenheden in dc ruimste zin van het woord, de veterinaire gezondheidsraad welke
uit 5 leden zal bestaan, 3 hiervan moeten lid zijn van de wetenschappelijke vakraad
van de hogeschool en gezocht worden onder de deskundigen op het gebied van de
interne of chirurgische ziekteleer (inclusief verloskunde), gerechtelijke diergenees-
kunde, pathologische anatomie, levensmiddelenhygiëne of farmacologie. De andere
twee dienen praktizcrcnde dierenartsen te zijn.

Zo nodig kunnen op uitnodiging zeer speciale deskundigen op een tc beoordelen
gebied aan de vergadering deelnemen.

De adviezen worden uitgebracht op verzoek van bet openbaar gezag of van partijen
in straf- en burgerlijke zaken. Behalve de minister van landbouw wint ook het
vetcrinardirektorat (V.D.) advies in, en kan de commissie zelfstandig advies geven.

Andersen, K., Basse og M o 1 1 e r, T.: Enzootisk optratende Morbus Aujeszky
hos pattegrise. Medlbl. Dansk. Dyrlägefor. 47, 968, (1964).

Dertig één tot vier weken oude biggen van 3 koppels vertoonden alle hevige ver-
schijnselen van acute meningo-cncefalitis. 26 dieren hiervan succumbeerden in het
verloop van 3 weken.

Sectie van vier 3—4 weken oude biggen en histologisch onderzoek van 2 dezer wees
op de ziekte van .Aujeszky (acute, diffuse, non-purulcntc meninga-cnccfalitis en
typische intranuclcaire celinsluitsels). De diagnose werd door enting op konijnen
bevestigd.

Op grond van de sectie cn dc lokalisatie in de hersenen werd aan een asccndercnde
intranasale infectie gedacht. .Aangenomen werd dat ook de twee andere koppels
aan de ziekte van Aujeszky leden.

De herkomst van dc smetstof is niet opgehelderd, maar het gebruik van vreemde
dekbcrcn, enkele dagen tevoren, doet vermoedens rijzen.

Bell, J. F.: Abortive Rabies infection. I. Experinu-ntal production in white mice
and gcneral discussion. /. inf. Dis., 114, 249, (1964).

Rabies wordt gewoonlijk beschouwd als een ongeneeslijke ziekte, terwijl het feit dat
vleermuizen deze infectie kunnen overleven cn tot gezonde virusdragers worden,
gewoonlijk als een bijzondere eigenschap van deze gastheer beschouwd wordt.
In dc laatste druk van het Handboek van Kolle en Wassermann (1930) heeft
J. Koch er echter op gewezen, dat reeds Pasteur in 1882 heeft medegedeeld,
dat honden van rabicsinfectie ziek kunnen worden en weder herstellen. Bell kon in
de literatuur verschillende publikaties aantreffen waarin dit inzicht van Pasteur
wordt bevestigd.

Zo hebben o.a. .Andral en Serie (1957) beschreven, dat in Ethiopië de klassieke
rabies uitzondering is, terwijl zij dragerschap van honden aantoonden, en gevallen
waarnamen van honden die hadden gebeten, maai hun slachtoffers overleefden.

Ook isoleerden ze virus van een hond, die 20 maanden later nog in leven was.
Webster toonde rabiesvirus in hersenen van klinisch normale skunks aan.
Verschillende auteurs wezen ook op de mogelijkheid van kleine knaagdieren als
virusdrager.

Vermoed wordt dan in Canada, waar de rabicspathogeniteit laag is, gevallen van
atypische rabies bij de mens voorkomen. Een kind, dat door een dolle skunk was
gebeten, is momenteel, enkele maanden na het begin van de klinische verschijnselen,
nog in leven.

Bij muizenproeven bleek, dat verschillende muizen de infectie overleefden, hoewel
deze aanleiding gaf tot ernstige klinische paralyse. Uit de infectieproeven werden 7
muizen, van 73 die ziek waren geworden, overgehouden, die weliswaar verlamd waren,
maar verder goed gezond. Bij de daarop onderzochte muizen kon het geïnfecteerde
virus worden aangetoond. Vier muizen werden herbesmet en bleken cen hoge graad
van immuniteit te bezitten.

Gallagher, C. H.: Effects of carbon tetrachloride administration into the
trachea or the rumen of sheep. Austr. vet. /., 40, 229, (1964).

Noodlottige, dodelijke gevolgen van orale toediening van CCl.i ter bestrijding van
Icverbot werden aanvankelijk toegeschreven aan fouten in dc techniek, waarbij een
gedeelte van het medicament zou zijn geïnhaleerd. Gebleken was dat voorafgaande
orale toediening van nicotinezuur het risico van de CCU therapie verminderde.
In enkele experimenten werden de gevolgen van intratracheale injectie van CCU
vergeleken met injectie in dc pens.

Gebruikt werd een mengsel van 3 delen parafinum liquidum en 2 delen CCli, zoals
wordt aangewend als therapeuticum tegen Icverbot.

Na intratracheale injectie van 20 ml mengsel stierven alle schapen binnen 30 minuten.
Bij sectie werden heftige longstuwing en longocdecirr gevonden. Na intratracheale
injectie van 10 ml stierf 1 van de 6 schapen binnen 30 minuten en de overige 5
binnen 19 uur. Dieren geïnjicecrd met lagere doses, die lan,ger leefden dan 30 minuten
maar binnen 24 uur stierven of werden afgemaakt, vertoonden naast longoedeem,
necrose, atelectase en bloedingen in dc longen. Bij deze dieren werden in de lever
ernstige diffuse bloedingen, ccntralobulairc necrose en vettige degeneratie gevonden.
Alle schapen die intratracheaal 5 ml van het irrengsel kregen (2 ml CCU) en 14—24
uur daarna werden geslacht vertoonden ernstige lever- en nicrbeschadigingen. Een
dosis van 2 ml (0.8 ml CCU) gaf geen nier- maar wel Icverbcschadiging.
Na injectie van de vloeistof in de pens werden geen veranderingen in de longen
aangetroffen; de milt- en nierbesctiadi.gingcn waren echter even ernstig als na
intratracheale injectie.

Voorafgaande orale toediening van 20 ml van een 10%-ige nicotinezuuroplossing gaf
geen vermindering van de longbeschadiging maar wel van dc nier- en leverbescha-
diging na intratracheale injectie van CCU.

R a y s k i, C.: .An outbreak of helminthiasis in pheasant chicks due to Plagiorchis
(M.) megalorchis Rees 1952; with some critical remarks on P. (M.) laricola
Skrjabin 1924. Parasitology, 54, 391, (1964).

Ernstige ziekte en sterfte onder enkele weken oude fazantenkuikens bleken veroor-
zaakt te worden door de dunnedarm-trematode Plagiorchis megalorchis. Dc dieren
werden lusteloos, gingen stil zitten en de dood trad snel op na het begin van de

klinische verschijnselen. Bij sectie werd een ontstekingsreactic van de darm of een
necrose van de darmmucosa gevonden.

De eerste tussengastheer van deze parasiet is Limnaea pereger; als tweede tussen-
gastheren, waarin zich de infecticuze metacercarien vormen, fungeren muggenlaiven.

M ä n s s O n, I.: The intestinal flora in pigs with parakeratosis. Acta Vet. Scant!.,
5, 279, (1964).

Bij biggen die een dieet kregen met 15—20% IJslands vis-(kabeljauw-) meel ont-
wikkelde zich via een uitgebreid eryteem een min of meer ernstige parakeratosis.
Tevens steeg het aantal van een aan Cl. perfringens verwante sterk proteolytische
bacterie in de darmflora van 150 per gram tot 100.000 ä 10.000.000.
Evenredig met de parakeratosis steeg de bloedbezinkingssnelheid, het gammaglobuline-
gehalte(ten koste van het albumine) in het bloedplasma, en traden daarin agghi-
tininen en preciptincn tegen bovengenoemde Clostridium op.

Bij varkens met parakeratosis wordt een sterke huidreactie (oedeem, necrose) opge-
wekt bij injectie van een extract van de bovengenoemde Clostridium. 50 tot 100
gram zink in de vorm van zinksulfaat per kg lichaamsgewicht voorkomt het optreden
van parakeratosis of geneest deze, doch niet dc wijziging van de darmflora (dit is
wel het geval door toevoeging van 1% citroenzuur). Wel blijft de wijziging in de
bloedbezinking cn in het gamma-globulinc gehalte uit.

Bij vervanging van het IJslandse vismeel door Peruviaans sardinenmeel treedt geen
parakeratosis op en ontbreken de andere gcncn-mde afwijkingen.

F r O y d, G.; The lon.gcvity of Cysticercus bovis in bovine tissues. British vet. J.,
120, 205, (1964).

De verdeeldheid der meningen over de levensduur van C. bovis in runderen was
voor de auteur aanleiding om hierover een grote proef op te zetten, waarbij hij 70
kalveren van 3 weken oud infecteerde rnet Taenia saginata-cicrcn en daarvan elke
twee maanden enkele kalveren tc slachten en te onderzoeken op het voorkomen van
levende, gestorven (fibreuze stadium), verkaasde en verkalkte blaaswornien.
Dc kalveren werden op stal gehouden om „natuurlijke" infectiebronncn, die de
resultaten zouden kunnen beïnvloeden — dc proef vond in Kenia plaats — uit te
sluiten.

Met één uitzondering werden tot de leeftijd van 1 5 maanden steeds meer levende dan
gestorven, verkaasde en verkalkte — deze laatste drie groepen tezamen genomen —
vinnen gevonden. Nadien, tot aan de leeftijd van 30 maanden, werden ook wel in
sommige kalveren meer „dode" dan levende blaa.swormen waargenomen, in enkele
uitsluitend „dode", maar tot de genoemde leeftijd to<- waren cr kalveren waarin
het aantal levende cysticcrci sterk overheerste.

Bcndixen, H. J.: Kvagleukose og Ködkontrol. Nord VetMed., 16, 849, (1964).
80% van de in Denemarken geconstateerde leucosegevallen bij runderen behoort tot
de enzoötische vorm. Sporadisch zijn de gevallen bij jonge dieren en de huidleucosc,
resp. 0,5 — 1 en 0,1—1 geval per 100.000 dieren.

In 1960 kwam de enzoötische vorm bij 6, in 1963 bij 2,9 per 100.000 dieren voor;
een daling welke men aan de bestrijding toeschrijft, welke bestaat in de isolatie van
alle bedrijven waar ook maar 1 geval is voorgekomen en waarbij ook het wegvoeren
van bloed en afval ook is verboden.

Uitgegaan wordt van de veronderstelling dat leucose een door een virus verwekte
tumorvorm is. Uit bestrijdingsoogpunt wordt bij de vleeskeuring bloed en afval van
verdachte dieren gedestrueerd en de melk gepasteuriseerd.

Voor dierenartsen bestaat aangifteplicht. 28% der gevallen wordt door dc practici,
48% door de vleeskeuringsdierenartsen en de rest door dierenartsen gemeld, die met
het toezicht op de destructoren zijn belast.

Ingevolge voorschrift moet aan de destructor (voorlopig bij 25% der volwassen
runderen) de buik worden geopend voor het opsporen van leucotische afwijkingen.
Het bedrijf van herkomst wordt dan geïsoleerd.

Uitgaande van de hypothese van een virus als oorzaak geeft de schrijver het volgende
verloop aan:

3. subklinisch stadium met reticulose en lymfomatose tot 4 a 8 jaar, durend tot
de dood, of in enkele gevallen tot

Bij de vleeskeuring behoeft geen rekening gehouden te worden met andere dan dc
proliferatieve vorm. Hierbij wordt gehandeld als bij maligne tumoren. Het micros-
copisch-histologisch onderzoek is wel verplicht voor alle verdachte gevallen (ver-
plicht onderzoek van milt, lever, nier, hart, In. inguinalis prof. en In. cervicalis sup.,
ook al zijn zij macroscopisch nornuial, benevens van de eventuele tumor), maar
uitsluitend voor de ziektebestrijding.

W i I 1 c m s, A. E. R. en L a m p o, P.: De rangorde bij het melken van koeien in
de melkstal. Vlaams diergeneesk., Tijdschr., 33, 75, (1964).

Onderzocht is welke factoren de volgorde van binnenkomen in een doorloopmelkstal
bepalen.

Er bleek een correlatie te bestaan met de leeftijd en de melkproduktie, terwijl aan
de hand van moeder-dochter vergelijkingen een zwakke genetische invloed was aan
te tonen. Op grond van afwijkende waarnemingen is geconcludeerd dat er nog andere
factoren een rol spelen.

Interessant is het feit dat het produktieniveau, zoals te verwachten was, van invloed
blijkt te zijn. Dit houdt evenwel in, in tegenstelling tot het uitgangspunt van de
auteurs, dat de rangorde van binnenkomst in de melkstal niet identiek is met de
sociale rangorde.

•Andere onderzoekers hebben, met meer adequate methoden bij de sociale rangorde
slechts correlaties met leeftijd en gewicht kunnen aantonen.

Schrijvers geven bovendien literatuur aan, waarin o.a. bij geiten is aangetoond dat

publikatie bleek bijvoorbeeld, dat de volgorde bij het wegen beïnvloed werd door de

We zien hier dus steeds terugkeren het verschijnsel dat de sociaal hoogste niet is,
althans niet behoeft te zijn, het dier dat bij een bepaalde activiteit van dc groep
voorop gaat of een leidende rol speelt.

(Verlag Paul Parey, Berlin — Hamburg, 1964. 190 pag. 166 afb. Prijs DM 48,—).
Dit moderne, in september 1964 in eerste druk versehenen boek is het eerste van
een tweetal studieboeken, waarvan het tweede, en meer uitgebreide deel over „Die
Krankheiten des Rindes" spoedig tegemoet gezien kan worden.
Schrijver begint dit eerste deel met een uitvoerige beschrijving van de wijze waarop
men als dierenarts de koe dient te benaderen, ze op haar gemak te stellen, terwijl
ruim 30 van de 180 bladzijden druk gebruikt worden om de diverse methoden te
bespreken en met foto\'s te verduidelijken, waarop men het dier in zijn macht kan
houden, neer te snoeren en lokale- en algemene narcose kan geven.
In het hoofdstuk wat hierop volgt wordt uitvoerig stilgestaan bij het opnemen van
de anamnese, het signalement en de leeftijdsbepaling.

In de beide volgende hoofdstukken wordt de houding, voedingstoestand, habitus,
pols, temperatuur en ademhalingsfrequentie beschreven.

Op bladzijde 80 wordt door schrijver vastgesteld, dat het ontbreken van endocar-
diale bijgeruisen geen bewijs is dat er géén pathologische afwijking aan de harte-
kleppen aanwezig is.

In het hoofdstuk waarin het bloedonderzoek wordt behandeld zou Ref. willen
opmerken, dat diverse waarden aan de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de
Faculteit der Diergeneeskunde anders luiden dan Prof. Rosenberger aangeeft.
Zo wordt als normaal waarde voor y-globuline aangegeven 20 - 50%, terwijl de
Interne Kliniek op grond van onderzoek bij talloze patiënten heeft vast kunnen
stellen, dat iedere waarde boven 45% als absoluut pathologisch is te beschouwen,
zelfs met een ongunstige prognose in het algemeen.

Wat betreft het oraal exploreren zoals beschreven op bladzijde 112 en 113 zou
Ref. willen opmerken, dat in de Interne Kliniek te Utrecht nog steeds de een-
voudige methode van het zelf tussen de kiezen trekken van de tong met de linker-
hand, en het aftasten met de rechterhand zonder verder instrumentarium, met
succes gebruikt wordt.

Het onderzoek van de lebmaag wordt in dit boekwerk uitgebreid beschreven.
Jammer dat het volgens onze Nederlandse begrippen zo belangrijke ,,Steelband"
effect niet uitvoeriger behandeld wordt.

Bij de bespreking van de rectale exploratie heeft Ref. de aftasting van de linker
ureter gemist. In een later hoofdstuk wordt dit wel genoemd.

De rectale exploratie met behulp van gummie handschoenen wordt in dit bock
gepropageerd, maar is een kwestie van gewenning. In het algemeen hebben wij er
hier in ons land geen behoefte aan.

Dat i.v.m. de vaststelling van een acute peritonitis niet gesproken wordt over het
rectaal soms voelen van geringe hoeveelheden fibrine op de pens en/of elders, mag
als een gemis gevoeld worden.

Wat het hoofdstuk over het leveronderzoek betreft, kan worden opgemerkt dat
behalve de percussie van de lever welke van groot belang kan zijn, de andere
proeven welke in dit verband genomen kunnen worden, minder geschikt zijn voor
de practici, doch meer bedoeld zijn vcx)r goed geoutilleerde laboratoria.
In het hoofdstuk over het urogenitaal apparaat wordt uitvoerig ingegaan op de
manier waarop men urine kan verkrijgen. De methode waarop het de studenten
in ons land wordt geleerd, lijkt me eenvoudiger, omdat wij geen speculum en
in plaats van de genoemde Janetse spuit een lange rubberslang met glasbuis tussen-
stuk gebruiken.

Bij het verdere nicronderzoek wordt medegedeeld, dat de linker ureter die ongeveer
een strohalm dik is, rectaal normaal niet te voelen is, wat niet klopt met onze
ervaring.

Daar Prof. Rosenberger directeur van de kliniek voor runderziekten is, zal men
het normaal vinden, dat in dit eerste deel van zijn boek ook gesproken wordt over
het onderzoek van het bewegingsapparaat. Wat betreft de speciale diagnostiek van
de verschillende aandoeningen van dit bewegingsapparaat, wordt verwezen naar
het 2e deel.

Bij het onderzoek van het centrale zenuwstelsel wordt gewezen op de belangrijk-
heid van een goede anamnese. Verder worden in dit hoofdstuk de talrijke afwijkin-
gen aan het centrale zenuwstelsel in sneltreinvaart besproken.

fn het hoofdstuk waar het onderzoek van de zintuigen wordt beschreven is voor-
namelijk aandacht besteed aan het oog, omdat reuk, smaak en gehoor van minder
praktische betekenis voor het dier zijn, terwijl gevoelstoornissen meer thuishoren
bij het onderzoek van het centrale zenuwstelsel. In het hoofdstuk van het onderzoek
van het geslachtsapparaat wordt er op gewezen, dat dit voor fokdieren van groot
belang is, maar in het raam van deze besprekingen meer thuishoort op het terrein
van de gynaecologie en verloskunde.

Het voorlaatste hoofdstuk is gewijd aan het uier en melkonderzoek, waarbij ook
de in ons land bekende Teepoltest niet vergeten wordt.

In het laatste hoofdstuk wordt aan de hand van verschillende voorbeelden door
het bundelen van diverse geconstateerde verschijnselen een diagnose gesteld. Dit
hoofdstuk is zeer belangrijk en menigeen zou dit gaarne wat meer uitgebreider
hebben gezien.

Ook de prognose van de verschillende ziekteprocessen wordt hier besproken, waarbij
de economie natuurlijk een eerste plaats inneemt, hetgeen in ons land nog wel eens
te veel op de achtergrond dreigt te komen.

Tenslotte is het voor diegenen, welke omtrent een bepaald gebied van de klinische
diagnostiek iets meer willen weten, van belang, dat schrijver aan het eind van ieder
hoofdstuk een uitgebreide literatuuropgave heeft geplaatst. Niettegenstaande de
hier en daar gemaakte opmerkingen kan dit moderne boek met zijn talrijke foto\'s
van het ons zo bekend voorkomend zwartbonte rund, aan allen, die met dier-
geneeskunde iets te maken hebben, warm worden aanbevolen.

U zult met genoegen dit boek niet alleen lezen, maar de vele nuttige wenken zeer
zeker in de praktijk gaan toepassen.

(Uiig. Kosmos Amsterdam, Antwerpen. 128 blz. tekst, 50 blz. met ieder 2 foto\'s.
Prijs ƒ 6,90).

Dit boek is een Nederlandse bewerking naar „Welches Pferd ist das?"
Nadat in ruim 20 bladzijden zeer in het kort iets is verteld over de ontwikkelings-
.geschiedenis, exterieur, kleuren en aftekeningen, .gangen en fokkerij en een ver-
melding van boeken en tijdschriften, begint op blz. 35 in alfabetische volgorde de
beschrijving van 100 paardenrassen en variëteiten. Meestal geschiedt dit syste-
matisch aan de hand van een onderverdeling naar 5 onderwerpen: type en gebruik,
exterieur, bewegingen, fokgebieden en stoeterijen en geschiedenis.
Van alle behandelde rassen is een kleine schetstekening opgenomen, die soms
zeer karakteristiek is, soms ook minder geslaagd naar mijn mening. De omschrij-
vingen zijn kort en bondig, maar duidelijk en ,to the point". Van 83 rassen zijn
1 of 2, in totaal 100 moderne foto\'s opgenomen. Tenminste een viertal zijn foto\'s
van schilderijen.

Een ieder die zich over dc op de wereld voorkomende paardenrassen wil oriënteren
zij dit boekje van harte aanbevolen. Alleen jammer dat de Aziatische en dus ook
de Indonesische rassen ontbreken, maar afgezien daarvan durf ik het zonder meer
het beste Nederlandse boek over paardenrassen te noemen dat er momenteel be-
staat. Bovendien is de prijs zeer billijk.

De beheerders van de Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting delen mede, dat zij een
subsidie beschikbaar zullen stellen aan een arts, dierenarts, bioloog of farniacoloog
om de uitvoering mogelijk te doen maken van een onderzoek op het gebied van dc
Vergelijkende Ziektekunde in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
31 maart 1965 schriftelijk aan te melden bij de secretaris. Hierbij dient opgave te
worden verstrekt van de aard en de doelstelling van het tc verrichten onderzoek en
tevens een beknopt werkschema cn een globale begroting der kosten tc worden
overgelegd.

WERKCLASSHTCATIE ALS BASIS VOOR HE\'1 SALARISBELEID, IN HEI-
BIJZONDER VOOR DE HOGERE FUNCTIES.

Bovenstaand onderwerp behandelde drs. W. Von k, management research officer bij
Unilever N.V. voor het N.I.V.A.

(De volledige tekst van de inleiding en de verslagen van dc discussies zijn opgenomen
in De Accountant, orgaan van het N.I.V.A. 70e jaargang no. 9).
Drs. Vonk wijst erop, dat zijn onderwerp geen wetenschappelijk probleem betreft,
maar een systematische benadering van het waarderen van in wezen onmeetbare
grootheden. Dc werkclassificatie kan wel helpen bij het vaststellen van een salaris,
aangepast aan de speciale behoeften cn noden van een bepaald bedrijf, maar zal niet
in staat zijn een z.g. rechtvaardig salaris vast te stellen, wat dit ook moge zijn.
Werkclassificatie houdt nauw verband met het personeelsbeleid, zowel wat de externe
kant betreft — het aantrekken en behouden van arbeidskrachten — als wat betreft
de interne kant, het scheppen van goede verhoudingen voor een juiste ontplooiing der
arbeidskrachten. Deze interne doelstelling beschouwt Drs. Vonk als het belangrijkste
van dc werkclassificatie. Daardoor komt hij tot dc vol.gendc definitie: werkclassifi-
catie is een methode van functiewaardering om tc komen tot een systematisch
salarisbelcid dat in het rad van het personeelsbeleid gericht is op het scheppen van
goede interne verhoudingen en het aantrekken en behouden van de benodigde mede-
werkers, zowel kwantitatief als kwalitatief.

Salaris, aldus de inleider, bestaat uit drie bestanddelen, de functiewaarde,, de man-
waarde („mcrit") en de sociale factoren, welke drie factoren vervolgens door
spreker worden ontleed en besproken.

Uitvoerig bespreekt de inleider zijn bezwaren tc.gen het bij de werkcla.ssificatie veelal
gebruikte puntensysteem, dat z.i. vooral voor dc hogere functies onbniikbaar is cn
dat men daarom beter kan vervangen door een systeem waarbij iedere functie wordt
ondeed en vergeleken met andere functies.

In wezen acht spreker de werkclassificatie, met zijn schijnwctenschappelijk jasje, een
arbitraire methode, die anderzijds niet alleen bruikbaar, maar zelfs noodzakelijk is.
■And any system is bctter than no system.

In het Tijdschrift voor P.T.T. (72e jaargang, no. 5) bespreekt „Scherpschutter" dc
moeilijkheden om de vreemde wezens die intellectuelen zijn te determineren en ze
in te delen — zoals in dit land gebruikelijk is — in een bepaald hokje.
Zelfs wanneer men probeert vast te stellen aan welke eisen iemand moet voldoen om

als intcllcctuecl te worden aangemerkt, kunnen wij hem nog moeilijk vinden. Slechts
de fiscus, aldus Scherpschutter, schijnt daarmee weinig last te hebben en met een
kleine variant op het gedichtje dat indertijd in de pimpernelboeken niet naliet indruk
te maken op de schrijver citeert hij:

They seek him here, ihey seek liiin Lhere
the fiscus finds him everywhere.
Is he in heaven or is he in heil
that damned illusive intellectual.

„De managersziekte behoort tot het rijk der fabelen. .Ms de topfunctionaris korter zou
leven en meer ten prooi zou vallen aan zware ziekten, zouden de statistieken dit
moeten staven. Maar er is geen enkel onderzoek bekend, dat deze onprettige hypothese
bevestigt, noch in Europa, noch in de V.S. Integendeel, de beschikbare statistieken
wijzen alle uit, dat de levenskans van de manager niet slechter is dan die van de
gemiddelde werkman".

Deze woorden schrc ef Dr. P. A. C. d e K o c k V a n L e e u w e n van het Nederlands
Instituut voor Preventieve Geneeskunde in een boekje, getiteld „Gezond blijven in
de top" (Serie Directie-Data, deel 2. Uitgaven van het Nedcrl. Centrum van
Directeuren, 1964, 40 bl.).

T.o.v. de taak van de topleiding constateert de auteur dat er nogal eens verstrek-
kende beslissingen — met mogelijk grote nadelige gevolgen — genomen moeten
worden over problemen, waarvoor geen zwart-wit oplossingen bestaan. Soms duurt
het vele jaren voordat de juistheid van de beslissing blijkt. De hiermede samen-
hangende onzekerheid is de hoofdoorzaak van de spanningen die een topfunctionaris
ondergaat. Dc beleving van de onzekerheid wordt nog verstrekt wanneer de preoccu-
patie met de toekomst leidt tot het onbehaaglijke gevoel dat men dc tegenwoordige
situatie niet meer geheel in de hand heeft. Zo\'n gevoel verwekt dc behoefte — onder
persoonlijke supervisie — alles te controleren. Andere belastende aspecten van cen
topfunctie zijn de afhankelijkheid van specialisten en het gebrek aan een maatstaf
voor het eigen werk. Soms moeten de specialistische adviezen vrijwel blindelings
worden aanvaard als grondslag voor cen, niet overdraagbare, beslissing. Daarbij komt
dat dc oudere een psychologische barrière moet overwinnen alvorens aan jongere spe-
cialisten advies tc vragen. Door gebrek aan een directe maatstaf voor het werk van
hogere functionarissen moeten deze zelf hun normen bepalen met dc neiging deze
normen (te) scherp te stellen omdat zij vrezen tekort te schieten.

Dc spanningen, die door de belastende factoren worden veroorzaakt, kunnen tot
overbelasting leiden. Hierbij onderscheidt dc auteur cen drietal fasen. In dc eerste
is er ren verlies aan zelfvcrzckerheid waardoor dc moed tot beslissen vermindert en
het tempo vertraagt. Het werk hoopt zich op, dc medewerkers worden gewantrouwd
(bedilzucht, detaillisme, minder delegeren). De „supcrdynamische" man die bergen
werk lijkt te verzetten, is in werkelijkheid cen obstakel voor dc vooruitgang van de
onderneming geworden.

De tweede fase is die van dc permanente tijdnocnl cn van cen voortdurende ver-
moeidheid (slapeloosheid). Men gunt zich geen rust meer in de avonden, de week-
ends, door een vakantie. Duidelijke ziekteverschijnselen (hoofd- en rugpijnen, duize-
lingen enz.) kondigen de derde fase aan. De buitensporige activiteit gaat over in
apathie en depressie, uitvoerige verontschuldigingen en zelfbeklag. Dc arts wordt
(eindelijk) geconsulteerd, het werk moet voorlopig worden gestaakt.
Ook de leefwijze van de topfunctionaris kan het ontstaan van het geschetste ziekte-
proces bevorderen door een geringe mate van lichaamsbeweging, te veel eten (zaken-
dis, enz.) en te veel roken en drinken (Cocktailparties enz.). De auteur volstaat niet
met een diagnose doch geeft tevens een aantal raadgevingen t.b.v. die evenwichts-
toestand van in- en ontspanning, draagkracht en belasting, die gezondheid heet.
Van deze wenken kan hier nc^ worden vermeld dat aandacht wordt besteed aan het

eten (dc kunst van het hchter worden, selectie van voedingsmiddelen), het roken
(radicaal te beëindigen) het drinken (met mate en op de juiste wijze), stimulators
en tranquilizers, lichaamsoefening.

Rust en ontspanning zijn, wat het aantal uren benodigde slaap betreft, een individuele
zaak. Voor oudere managers is een stukje dagrust, b.v. in een rustvertrekje naast
de directiekamer, nutdg. Eén geheel vrije dag per weck is vereist. De vakantienorm
luidt twee maal twee en een halve week (of meer). Tot de kunst van het ontspannen
behoort o.m. een warm bad.

Het hoofdstukje over zakenreizen is één van de meest opmerkelijke. Heen en weer
vliegen voor een zeer omvangrijk programma lijkt efficiënt doch kan ongezond zijn.
De verschillen in de tijd van zonsopgang en in winterse en zomerse omgevingen
verstoren het ritme van het lichamelijk organisme: verstandig is o.m. een rustperiode
van 24 uur of meer na aan- en terugkomst.

Een waarnemer, die de directeur kan vervangen, is niet alleen nodig voor een goede
opvolging; voor het bedrijf tijdens vakanties en zakenreizen van de directeur en
het aanhouden van sterke karakters, doch ook voor de gezondheid van de directeur.
Wat betreft de contacten met de arts wordt o.m. een jaarlijks medisch onderzoek
(boven de 55 jaar halfjaarlijks) nodig geacht.

Tot slot worden behartigenswaardige woorden gewijd aan de pensionering, waarbij
de scherpe grens tussen een boeiend dynamisch werken en een volledig non-actief,
resp. een commissariaat met „zijn doorgaans marginaal karakter", wordt bekritiseerd.
Al met al behoort het besproken boekje tot dc meest prettige en handzame publi-
katies over een veelbesproken onderwerp. (Overigens is het duidelijk dat ook niet-
directeuren en — vooral buitenshuis werkende gehuwde — vrouwen op analoge wijze
in een „gevarenzone" kunnen leven).

Sinds 1 mei 1964 is een E.E.G.-verordening van kracht die migrerende werknemers
van de zes landen in elk dezer landen dezelfde rechten toekennen.
Artikel 1 van de verordening omschrijft het recht op arbeid als volgt:
„Iedere onderdaan van een lid-staat heeft het recht, op het grondgebied van een
andere lid-staat en onder de in deze verordening gestelde voorwaarden, arbeid in
loondienst te verrichten in een betrekking waarvan het openstaan aan het bevoegde
arbeidsbureau is medegedeeld".

Het vrije verkeer van werknemers bestaat niet alleen uit een recht op tewerkstelling,
maar ook uit een recht op arbeidsvoorwaarden die .gelijk moeten zijn aan die voor
de eigen onderdanen van de ontvangende staat.

De Alexander von Humboldt Stichting (Bad Godesberg) verleent ieder jaar circa
400 beurzen aan afgestudeerden, die in W.-Duitsland of Berlijn een wetenschappelijk
onderzoek willen doen of zich daar willen specialiseren.

Van Nederlandse zijde wordt van deze gunstige gelegenheid nog slechts in geringe
mate gebruik gemaakt. De oorzaak hiervan ligt niet in de selectie door de stichting,
doch uitsluitend in het geringe aantal aanvragen.

Bij de toekenning van een stipendium — doorgaans voor 10 maanden — gelden slechts
twee criteria

— de kwahficatie van de aanvrager, beoordeeld tegen de achtergrond van zijn leeftijd
en huidige werkkring;

De stichting kent géén landen- en géén vakquota. Dc Stipendiaten komen uit de-
mocratische, volksdemocratische en neutrale landen. De beurzen variëren van 800—

1000 DM per maand (netto). Ook voor de echtgenote en eventueel kinderen worden
toeslagen gegeven.

Nadere inlichtingen over een Humboldt stipendium verstrekken het Ministerie van
Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen en de Humboldt Stiftung, Bad Godesberg,
Schillerstrasse 12.

Vooral gezien de adviezen, welke de stichting kan geven met betrekking tot het
instituut waar het onderzoek kan plaats vinden, alsmede van de Duitse hoogleraar,
die de zorg voor de stipendiaat op zich zal nemen én indien men moet afwijken
van de normale aanvraagtermijnen (tot 1 oktober voor een beurs ingaande 1 oktober
d.a.v.), is een direct contact met de stichting wellicht te prefereren.

Van 14 tot en met 22 september a.s. zal in Utrecht voor de zesde maal de tentoon-
stelling „Het Instrument" worden gehouden. Deze tentoonstellingen worden op
coöperatieve basis georganiseerd door dc gelijknamige vereniging van Nederlandse
fabrikanten en importeurs van instrumenten voor wetenschappelijk en technisch ge-
bruik.

Onder de sedert de vorige expositie (1963) toegetreden nieuwe leden bevinden zich
zowel leveranciers van laboratoriuminstrumenten als van instrumentatie voor de meet-
en regeltechniek, zodat verwacht mag worden dat de komende tentoonstelling deze
gebieden nog vollediger zal dekken.

Door deze vergrote deelname zal men ook een beter overzicht kunnen krijgen van
enkele momenteel sterk in de belangstelling staande, gespecialiseerde technieken.
Meer dan voorheen zal aandacht worden gegeven aan de medische aspecten van de
instrumentatie. Na overleg met de gespecialiseerde bedrijven in deze sector is be-
sloten, dat de komende tentoonstelling alle instrumenten, apparaten en gespe-
cialiseerde artikelen zal tonen, die voor de in de ziekenhuizen werkzame specialisten
medisch-technisch van belang zijn.

Behalve het op de vorige tentoonstellingen ook reeds getoonde programma van over-
wegend diagnostische apparatuur, zullen nu ook dc voor de chirurgie en de therapie
gebruikte instrumenten en hulpmiddelen worden getoond. Met name zal dus een
compleet beeld worden gegeven van alles wat met de operatiekamer en de chirurgische
techniek samenhangt.

In toenemende mate is dc elektronica geïntegreerd in de reeds genoemde gebieden.
Zowel in de instrumentatie voor wetenschappelijk, als in die voor medisch gebruik
of voor de industriële toepassing speelt ze een grote rol. Het behoeft dus niet te
verwonderen dat ook een steeds groeiend aantal deelnemers een overwegnd elek-
tronisch programma exposeert. De tentoonstellingssituatie in deze sector is in overleg
met de FIAREX dusdanig geregeld, dat beide tentoonstellingen afwisselend zullen
worden gehouden. Dit jaar zullen de krachten worden geconcentreerd op „Het
Instrument" en in dit kader zal nu tevens cen ruime plaats worden ingeruimd voor
professionele onderdelen en bouwelementen.

Doordat de Koninklijke Nederlandsche Jaarbeurs ditmaal behalve de Marijkehal de
nieuwe Irenehal ter beschikking stelt, zal het mogelijk zijn om alle facetten van de
instrumentatie op een ruime en overzichtelijke wijze onder dak te brengen.

Ontkend moet worden dat de vleeskeuring zoals deze in Nederland plaats heeft on-
voldoende zou zijn. Het niveau van deze keuring kan een vergelijking met de vlees-
keuringen in andere landen zeer goed doorstaan.

Dit antwoordt de staatssecretaris van sociale zaken en volksgezondheid, mede namens
de minister van landbouw en visserij, op schriftelijke vragen van de Tweede Kamer-
leden, mej. Ten Broecke Hoekstra en de heer Tuijnman.

Dc staatssecretaris teiicnt hierbij aan, dat dc EEG-eiscn voor het slachten uitsluitend
betrekking hebben op de keuring bij uitvoer van vlees naar de EEG-partners.
De aard van de materie brengt mede, dat bij de beoordeling van de geschiktheid
van vlees voor menselijke consumptie veel moet worden overgelaten aan het subjec-
tieve oordeel van de keuringsambtenaar. In het z.g. keuringsregulatief dat voort-
durend wordt aangepast aan de stand van de veterinaire wetenschap, vindt deze
evenwel een zo nauwkeurig mogelijke leidraad voor de wijze van keuring.
Ter zake van de invoer van vlees zijn twee wetten van toepassing, t.w. de Vlees-
keuringswet en de Veewet met verschillende criteria. Krachtens de eerstgenoemde wet
wordt de hoedanigheid van het vlees beoordeeld met het oog op de gezondheid
van de consument. Daarbij geldt, dat slechts vlees mag worden ingevoerd uit die
landen, welker wetgeving voldoende waarborgen biedt voor een goede vleeskeuring
ter plaatse. Bij de toepassing van de Veewet wordt gelet op het al of niet bestaan van
gevaar voor de overbrenging van besmetting met het oog op de gezondheid van de
veestapel. De volksgezondheid komt daarbij in geen enkel opzicht in verdrukking.
Toelating van de invoer van vlees krachtens de Veewet komt nl. eerst aan de orde,
nadat vastgesteld is, dat tegen invoer uit een oogpunt van volksgezondheid geen
bezwaar bestaat. De twee hier bedoelde regelingen leiden dan ook hun eigen leven,
waaraan niet afdoet dat het toezicht op dc naleving van beide wetten onder ver-
antwoordelijkheid van dezelfde persoon t.w. dc veterinaire hoofdinspectie van de
volks.gezondheid, tevens directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, geschiedt, waar-
mee tot uitdrukking wordt gebracht de onverbrekelijke band die er tussen de gezond-
heid van het dier en het dierprodukt bestaat.

Momenteel wordt nagegaan of een wijziging van de Vleeskeuringswet gewenst is. Dit
onderzoek heeft geen betrekking op de keuring van vlees als zodanig — deze keuring
wordt zoals gezegd technisch voortdurend aan de laatste ontwikkeling in de stand
van de wetenschap aangepast —, doch op een aantal andere vraagstukken.
Los hier\\\'an kan een wijziging van de Vleeskeuringswet tegemoet worden gezien in
verband met de aanpassing van deze wet aan de Richtlijn van de Raad van de
Europese Gemeenschap van 26 juni 1964 inzake gezondheidsvraagstukken op het
gebied van het intraconmiunautaire handelsverkeer in vers vlees, welke wijziging 30
juni 1965 in werking zal dienen te treden.

WETSONTWERP TOT WIJZIGING V.AN DE VEFAVET INGEDIEND.
Aanpassing aan E.E.G.-richtlijnen

Bij de Tweede Kamer is het ontwerp ingediend tot wijziging van een tiental artikelen
van de Veewet. Dit houdt verband met de eerste stap, die is gezet naar harmonisatie
van de veterinaire wetgeving in de landen van de Euromarkt. Op 30 juni 1965 worden
namelijk twee E.E.G.-richtlijnen*) van kracht, t.w. één inzake levend vee (runderen
en varkens) en één inzake vers vlees, in welke richtlijnen dc onderlinge handel tussen
de lidstaten aan voor het gehele E.E.G.-gebied .gelijke veterinaire voorschriften
wordt gebonden. De E.E.G.-ministerraad heeft in dc af.gelopen zomer tot inwerking-
treding van deze richtlijnen besloten. Tengevolge van dit besluit moeten de nationale
wetgevingen op het onderhavige gebied tijdig aan dc inhoud van dc richtlijnen
worden aangepast.

1. Richtlijn van de Raad van 26 juni 1964, inzake veterinair rechtelijke vraag-
stukken op het gebied van het intracommunautaire handelsverkeer in runderen
en varkens.

2. Richdijn van dc Raad van 26 juni 1964, inzake gezondheidsvraagstukken
van de intracommunautaire handel in vers vlees.

Beide richtlijnen (met bijlagen bij elk) zijn openbaargemaakt in het Publicatieblad
van de Europese Gemeenschappen no. 121 van 29 juli 1964.

visserij de nodige bevoegdheid om bij uitvoeringsbeschikkingen de E.E.G.-export-
eisen te kunnen stellen. De minister kan ontheffingen aan voorschriften en beper-
kingen binden. Hierbij kan overigens vooraf door de minister het oordeel van het in
belangrijke mate betrokken bedrijfsleven worden gevraagd.

De richtlijn voor dc intrahandel in vers vlees stelt voorwaarden o.m. aan de keuring
vóór en na het slachten, de wijze van slachten, de inrichting van en het toezicht op
toegelaten slachthuizen, de hygiëne bij de behandeling van het vlees, het merken
van het vlees, de opslag en het toezicht op koelhuizen en het vervoer. In de bijlagen
bij de richtlijn zijn deze onderwerpen tot in details geregeld. Elke exportzending dient
tc zijn vergezeld van een gezondheidscertificaat, ten bewijze, dat aan de gestelde eisen
is voldaan.

De richtlijn voor de intrahandel in levende runderen en varkens stelt o.m. voor-
waarden aan de toestand van het dier, dc wijze van onderzoek, dc gezondheids-
toestand van de veestapel op het bedrijf van aankoop, de identificatie van het dier,
het vervoer en de markt (als het dier eventueel op een markt is gekocht, moet dit een
toegelaten markt zijn). In de richtlijn worden fok- cn gebruiksdieren onderscheiden
van slachtdieren.

Er worden op het gebied van de E.E.G.-handel in vee cn vlees nog de volgende richt-
lijnen verwacht: voor de invoer uit derde landen: voor de toevoeging aan vlees van
andere vreemde stoffen dan kleurstoffen en voor (bepaalde) vleesprodukten. Zolang
voor deze en andere veterinair-rechtelijke onderwerpen er (nog) geen richtlijnen van
de E.E.G. zijn, blijven de wetgevingen terzake in de lidstaten onverminderd van
kracht.

In de memorie van toelichting op het onderhavige voorstel tot wetswijziging wordt dc
verruiming van bevoegdheden van de minister van landbouw cn visserij als volgt
gemotiveerd:

Voor de uitvoering van regelingen uit hoofde van dc richtlijnen dient de betrokken
bewindsman over ruimer bevoegdheid te beschikken dan aan de Veewet in huidige
redactie kan worden ontleend. Voorts vereisen de nog te verwachten richtlijnen meer
bevoegdheden. Ook kan worden verwacht, dat de richtlijnen zo nodig zullen worden
aangepast aan zich wijzigende omstandigheden en voortschrijdende technieken, het-
geen mede noodzakelijk maakt, dat sommige bevoegdheden, die in de huidige Veewet
nu nog aan de Kroon zijn voorbehouden, aan de ministère van landbouw en visserij
worden gedelegeerd, m.a.w. dat regelingen in plaats van bij Koninklijk Besluit, bij
ministeriële beschikking kunnen tot stand worden gebracht.

Minister Biesheuvel constateert in zijn M. v. T., dat het E.E.G.-regiem niet uitsluitend
nieuwe elementen bevat. Integendeel, vele van dc in de richtlijnen gestelde eisen,
zijn reeds in nationale wetten van de lidstaten verankerd. Nieuw is evenwel, dat voor
het handelsverkeer tussen de partnerlanden uniforme exporteisen zullen gaan gelden.
Dit betekent o.m. dat dc veterinaire keuringen en onderzoekingen en de beoordeling
van de resultaten in de E.E.G.-landen uniform en naar zo veel mogelijk geobjecti-
veerde maatstaven zullen worden toegepast. Dc bewindsman acht een zodanige E.E.G.-
regeling van groot belang voor het betrokken bedrijfsleven.

Ook verruiming van dc exportmogelijkheden ziet minister Biesheuvel aanwezig
bij inwerkingtreden van de richtlijn voor vers vlees. Dc invoer in de lidstaten wordt
dan b.v. mo,gelijk van helften en vierendelen en van bepaalde varkensonderdclen,
hetgeen totnogtw in de Westduitse Bondsrepubliek niet mogelijk is krachtens dc al-
daar .geldende vlccskeuringswet.

(Persbericht Ministerie vnn Landbouw en Visserij)
ONDERZOEKINGEN OVER SPIERDEGENERATIE.¹)

Dat het probleem van de spierdegcneratie bij varkens niet zo eenvoudig ligt bleek

Tijdens de studiedagen in Modena (Italië) werd aandacht besteed aan de vlees-
kwaliteit. Door Denemarken zijn de laatste jaren onderzoekingen gedaan t.a.v. dc
omgevingsinvloeden op het voorkomen van spierdegeneratie.

Uit deze onderzoekingen bleek dat het optreden van „stress" tijdens het transport van
de varkens van het bedrijf naar de slachtplaats van invloed is op het voorkomen
van spierdegeneratie, waarbij deze laatste bepaald werd d.m.v. het vaststellen van
de kleur van het vlees. Door de varkens rustiger te houden d.m.v. vastbinden
met halsters tijdens het transport werd de kleur van het vlees iets gunstiger beïnvloed.
Dat de invloed van het transport toch niet zo groot was werd vastgesteld d.m.v. een
proef waarbij van 4-tallen varkens, telkens 2 in het hok werden gedood en vervolgens
snel naar de fabriek vervoerd, terwijl de 2 resterende toomgenoten op normale wijze
naar de fabriek werden getransporteerd om daar tc worden geslacht. Hierbij bleek
dat „stress" tijdens het transport wel nadelig is voor de kleur van het vlees, doch
dat het verschil met de varkens die niet aan stress tengevolge van transport hebben
blootgestaan zeer gering kan worden genoemd.

Er werden vervolgens proeven uitgevoerd om de invloed van de slachtduur na tr
gaan op het voorkomen van spierdegeneratie, welke laatste vastgesteld werd zowel
d.m.v. de pH als door middel van de kleur.

Bij varkens met normaal spierweefsel daalt de pH van 6.5 tot 5.5 gedurende de eerste
24 uren na slachting. Bij varkens waarbij het vlees spierdegeneratie vertoont is de
daling van de pH zeer snel en binnen de periode van 1 /2 uur bereikt de pH ongeveer
5.1, waarna deze weer stijgt en na 24 uur ongeveer weer 5.5 bereikt zoals ook in
normaal spierweefsel het geval is.

Voor onderzoek werden de varkens in 2 groepen ingedeeld: een groep werd op
normale wijze geslacht waarbij tussen het moment van steken en het verwijderen van
de organen een tijdsverloop plaats had van 24 minuten. De andere groep was 26
minuten langer onderweg zodat bij deze diercen het slachtproces 50 minuten duurde.
Resultaten:

Het verschil, zowel in vleeskleur als t.a.v. de pH is sterk significant. Aangezien een
laag getal voor vleeskleur en een lage pH-waardc samengaan met spierdegeneratie
kan dus geconcludcerd worden dat een vlug slachtproces van belang is.
Uit een volgend onderzoek kwam naar voren dat dc vleeskleur niet nadelig werd be-
ïnvloed wanneer cr niet meer dan 30 minuten verliepen tussen dc tijd van steken
en het verwijderen van de organen.

Onderzoekingen hebben verder aangetoond dat spierdegeneratie meer voorkomt bij
varkens met een zeer goede volvlezigheid dan bij varkens met een geringe vlezigheid.
Een voortdurende selectie op veel vlees zal dus het veclvuldigcr voorkomen van de
spierdegeneratie in de hand werken.

Aan de hand van de proefvarkens uit de Deense selecticmestcrijen is verder komen
vast te staan dat spierdegeneratie ten dele erfelijk wordt bepaald. De berekende re-
sultaten geven cen h^ van 0.43 voor de borgen en 0.48 voor de zeugen. Door middel
van selectie kunnen dus resultaten worden bereikt om een verbetering van de vlees-
kleur te bereiken.

Ook is komen vast te staan dat de omgevingstemperatuur bij het slachten van invloed
is op de vleeskleur. In Denemarken is een negatieve correlatie bekend van r = —
0.46 tussen buitentemperatuur en vleeskleur. Bij hoge buitentemperatuur is het ge-
wenst voor een goede vleeskleur om de snelheid van slachten te vergroten.

In dit verband was het interessant van de heer Johnson uit Engeland te boren
dat hij in Rhodesie varkens (G.Y. en landvarken) had zien slachten bij een buiten-
temperatuur van 28° C. De varkens werden snel geslacht cn direct na slachting in de
koeling gedaan. Van spierdegeneratie was niets te bespeuren.

Dat het voorkomen van spierdegeneratie mede bepaald wordt door het ras werd
aangetoond door de heer Schmidt (Duitsland), die onderzoekingen had gedaan
in 1961 en in 1963.

In 1961 had het onderzoek betrekking op 1706 varkens behorende tot respectievelijk
het oude V.D.L.-ras, kruisingen van V.D.L, met Nederlandse landvarkens en het
Nederlandse landvarken-ras. De vleeskwaliteit wordt in Duitsland bepaald met een
puntenschaal van 1 t/m 5 voor de kleur, waarbij 5 = zeer goed, 4 = goed, 3 =
gemiddeld, 2 = laag, 1 — onvoldoende.
Hij kwam hierbij tot de volgende resultaten:

In het jaar 1963 waren er geen varkens van het V.D.L.-ras meer bij het onderzoek
betrokken, terwijl het aantal dieren 684 bedroeg. Schmidt kwam toen tot de volgende
resultaten:

We zien dus een kleine verschuiving bij het landvarken van dieren met een zeer
matige kleur naar het gemiddelde.

Dat de vleeskleur mede afhankelijk is van het ras blijkt ook uit de volgende tabel,
welke betrekking heeft op kruisingen van landvarken (dat meer vlees levert dan het
V.D.L.) met V.D.L.

Bij vergelijking van het huidige landvarken in Duitsland met het Piétrainvarken en
kruisingen tussen deze rassen kwam Scbmidt wat kleur betreft tot de volgende
waarderingen:

LANDELIJKE WERKCOMMISSIE LABORATORIUMDIEREN (L.W.L.).
Kort verslag over de jaren 1962, 1963, 1964.

De L.W.L. werd in 1962 opgericht. Zij stelt zich ten doel te bevorderen, dat proef-
dieren juist en verantwoord worden gebruikt. Hiertoe wil zij voorlichting geven over
het gebruik van proefdieren in experimenten en over huisvesting en verzorging van
proefdieren. In 1963 en in 1964 werden biotechnische dagen georganiseerd, welke

beide door ca 250 dierverzorgers en laboranten werden bijgewoond. Voor 1965 be-
reidde de L.W.L. behalve een te Leiden te houden biotechnische dag ook een sym-
posium voor over normen bij het houden van proefdieren.

Naast documentatie over de wetgeving op het gebied der dierbescherming ver-
zamelde de L.W.L. gegevens over de thans in Nederland gebruikte voeding van
proefdieren en over de gebruikte kooien.

Met medewerking van de L.W.L. kwam een coördinatie tot stand tussen in ver-
schillende plaatsen bestaande cursussen voor dierverzorger, zoölogisch laborant en
biotechnicus. Voor deze cursussen werd een gemeenschappelijk leerprogramma opge-
steld. In 1964 werden voor het eerst dezelfde (schriftelijke) examenvragen gebruikt.
Getracht zal worden een landelijke erkenning van het uit te reiken diploma te ver-
krijgen.

De L.W.L. is samengesteld uit deskundigen op het gebied van proefdieren en uit
vertegenwoordigers van de Medische Faculteiten van de Nederlandse Universiteiten
en van Industrie.

Secretaris van de L.W.L. is Drs. J. C. J. van Vliet, p/a Centraal Proefdierenbedrijf
T.N.O., Woudenbergseweg 25, Zeist.

Dit jaarverslag, gecombineerd met enkele voorgaande jaarverslagen geeft ons interes-
sant cijfermateriaal te zien. Des te meer interessant omdat bij dit bureau n^enoeg
alle te slachten dieren worden verzekerd.
Wij geven U hieruit de volgende tabel:

Wij zien dus in genoemde 4 jaar een enorme stijging van het aantal slachtingen,
met uitzondering van de nuka\'s. Ook wanneer wij met name de slachtingen van dc
koeien, pinken en de vette kalveren in 1963 met die van 1962 vergelijken nl. resp.
15,6%, 41,4%, en 18,1%.

Ter completering geven wij U de cijfers van de schapen en varkens, deze blijken nl.

BRITISH VETERINARY ASSOCIATION, JAARCONGRES 1964.
Van zondag 6 t/m zaterdag 12 september 1964 werd in Bristol het jaarlijkse congres
gehouden van de Britse Maatschappij voor Diergeneeskunde: The British Veterinary
Association (B.V.A.).

Wij waren in de gelegenheid dit congres in zijn geheel bij te wonen, waarbij wij een

aantal collegae ontmoetten die op het in Hannover gehouden wereldcongres ook
aanwezig waren.

De algehele indruk van dit congres zou ik willen samenvatten onder de noemer
„gezellig en net niet te vermoeiend" (zoals Hannover en waarschijnlijk elk toekomstig
wereldcongres wel qua zijn opzet zal moeten zijn) en toch leerzaam.
Het was een uitgesproken wetenschappelijk Congres; cr waren niet minder dan
veertien onderwerpen waarover de deelnemers vrij uitvoerige gedrukte beschouwingen
hadden gekregen met foto\'s en overzichtstaten enz.

Deze verhandelingen, „papers" genaamd, werden door de schrijver ± 10 minuten
toegelicht, daarna volgde een beschouwing over het gedrukte „paper" van ± 20
minuten, waarna de discussie werd geopend.

Geheel bevredigend werkte deze manier van congresseren ook nog niet, vooral wan-
neer zoals in enkele gevallen 2 en een keer zelfs 3 „papers" o.a. over kalverziekten
a) epidemiologie, b) ziekten der ademhalingsorganen, c) darmaandoeningen in één
ochtendzitting van 9.30 uur tot 11.15 uur moesten worden besproken.
Enkele van de onderwerpen der „papers" die ik bijwoonde wil ik u noemen:
Recent Advances in our Knowledge of Milk Fever.

The Economics of Husbandry and the Disease Pattern in Pigs (een inleiding
niet door een dierenarts maar door een grote varkenshouder!!!)
Dilatation and Displacement of the Abomasum to the Right Flank, and
Dilaüon and Dislocation of the Caecum, door de Deense Professor G. E s p e r e n,
die een heel duidelijk kunstmodel van een pens en lebmaag bij zich had.
High Level Feeding of Dairy Cows for Production en Low Level Feeding of
concentrates to Dairy Cattle, eveneens twee inleidingen door veehouders.
Verder nog „papers" over vleeskeuring, kleine huisdieren, wilde dieren in gevangen-
schap en andere.

Naast de aan alle deelnemers toegezonden „papers" waren er nog een drietal lezingen
over algemene onderwerpen als: erfelijkheid, röntgenstralen en autoimmunisatie, oor-
zaak en gevolg. Hierbij werd geen discussie gehouden.

In het gebouw waar de meeste lezingen gegeven werden, was nog een industriële ten-
toonstelling met een veertigtal stands van hoofdzakelijk Engelse firma\'s. De ge-
zamenlijke industrie bood de deelnemers \'s morgens tussen de le en 2e lezing koffie
aan, een prettige en misschien ook wel zakelijk wel handige oplossing.
Naast deze tentoonstelling was er nog een ruimte waarin een ± 150 kunstprodukten
van dierenartsen of hun echt.genoten bewonderd konden worden. Meest schilderijen,
ook enkele beeldhouwwerkjes.

Op een dergelijk congres kan de boog niet altijd gespannen zijn; er waren derhalve
een aantal excursies, ook wel tijdens de lezingen.

Een hele middag was vrij gehouden om met bussen naar de ± 25 km buiten
Bristol op een schitterend landgoed gelegen, jonge veterinaire faculteit (met slechts
± 30 studenten) tc gaan. Begunstigd door uitzonderlijk mooi weer, was dit bezoek
een heerlijke middag. De „tea" werd gegeven in een reusachtige tent, op een van de
grasvelden opgericht, en men bood een uitgebreid sortiment van aanvulling bij de tea.
De eerste avond was er een ontvangst door de Lord Mayor van Bristol en echt-
genote in het voor de oorlog begonnen en na de oorlog afgebouwde — van buiten
lelijke — Coucil House.

Dc tweede avond een banket, waarbij de manier van toasten via een toastmaster
en het verbod om tc roken vooraleer er op Koningin Elisabeth een dronk uitgebracht
werd, voor mij opmerkelijk waren.

De derde avond was Ladies Guild Dance, een gelegenheid die de verenigingen
van vrouwen van dierenartsen aangrijpt om geld te verzamelen voor haar doel, nl.
de weduwen van veterinairen financieel te steunen, die buiten hun schuld in financiële
nood zijn geraakt. Op die avond werd er ook een tombola gehouden, waarbij men
loten kon kopen voor het goede doel. Een zeer speciale avond met bijzondere sfeer
en veel animerende gezelschapsdansen.

De volgende avond was gereserveerd voor diners van studie-jaargenoten van de ver-
schillende diergeneeskundige faculteiten.

Op de sluitingszitting kreeg ik de gelegenheid namens de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde te danken voor de uitnodiging, de beste wensen voor hun
maatschappij en al hun leden over te brengen, terwijl ik als punt van belang de
toekomstige wet op de geneesmiddelen even memoreerde.

Dat een Brits congres zonder golftoumooi onvolledig zou zijn is bijna overbodig te
vertellen.

Ook over de huisvesting van het grootste aantal deelnemers moet ik u nog iets ver-
tellen. Met meer dan 100 collegae waren wij gehuisvest in een uit 1932 stammend
meisjestudentenhuis, een internaat. De maaltijden waren zelfbediening en zo zat men
voortdurend naast andere mensen aan tafel. Vooraf kon men in de bibliotheek, waar
een bar was, een apperitiefje drinken, terwijl na de maaltijd in de lounge koffie
geserveerd werd. Dit alles leidde tot een bijzonder gezellige sfeer, waarbij de ge-
legenheid tot gesprekken met collegae en professoren ruimschoots aanwezig was.
Al met al heb ik de beste herinneringen aan dit geslaagde congres en ik dank de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor de gelegenheid die ik kreeg
het congres mede namens haar bij te wonen.

I. NEDERLANDSE FEDERATIE VAN ORGANIS.ATIES TER BEHARTIGING
VAN DE BELANGEN VAN BEDRIJFSPLUIMVEEHOUDERS. JAARVERSLAG
1963.

Van de jaarverslagen van bovengenoemde verenigin,gcn, die zich op ongeveer hetzelfde
gebied bewegen, kan worden gezegd dat er in beide verslagen geklaagd wordt over
de toestand van de pluimveehouderij.

In 1962 werd per kg eieren een prijs ontvangen die door het N.P.F. geschat wordt
op gemiddeld ƒ 1,65 en door het N.P.O. op ƒ 1,62. Voor 1963 was dit bedrag
ƒ 2,03 resp. ƒ 2,—. Het verlies over 1962 werd hiermede niet goedgemaakt, terwijl in
het begin in versterkte mate een prijsdaling inzette.

Buitenlandse maatregelen w.o. de verplichte stempeling en de Umsatzausglcichsteuer
werken beleimnerend.

Verwacht wordt dat per 1 juli 1964 voor de berekening van de heffingen in het kader
van de E.E.G.-regeling zal worden uitgegaan van een gelijke prestatie in alle aan-
gesloten landen, terwijl tevens een gelijke voederconversie van eieren in E.E.G.-
verband zal bestaan.

Dit zal betekenen, dat de Europese kip 3,13 kg voer nodig heeft voor de produktie
van 1 kg eieren en gemiddeld ca 215 eieren per jaar legt. Het N.P.F. stelt vast,
dat daarmee een voor ons land ongunstige factor zal zijn weggenomen. Het wijst erop
dat de pluimveehouderij geen enkele prijsgarantie kent, en dringt aan op de grootst
mogelijke hulp van overheidszijde aan de legsector.

Het N.P.O. heeft een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheid van stabilisatie van
consumptie-eieren, maar dit is nog negatief uitgevallen. Het N.P.O. overweegt een
plan tot herscholing van pluimveehouders en heeft een concept plan, voor onderzoek
van de mogelijkheid en wenselijkheid, ter behandeling gereed liggen.

VOORLOPIG RAPPORT VAN DE WERKGROEP MINERALEN OVER 1959—
1962. (P.O.C.—NOORD-HOLLAND).

In samenwerking met de Gezondheidsdienst voor Dieren, het Instituut voor Vee-
voedingsonderzoek en de Rijkslandbouw- en Veeteeltconsulentschappcn is reeds vanaf
1954 onderzoek verricht op bedrijven met klachten over slechte ontwikkeling, been-
afwijkingen, onvoldoende produktie en steriliteit van runderen.

In 1961 werd in Noord-Holland het Provinciaal Onderzoek Centrum opgericht. Door
deze instantie werd een aantal bedrijven in onderzoek genomen en vervolgd. Op deze
bedrijven werden regelmatig analyses verricht van o.a. bloed, urine, gras, hooi- en
kuilmonsters. Gebaseerd op deze analysegegevens werden mineralenmengsels verstrekt,
die door één leverancier in koek- of biksvorm, ofwel op verzoek los werden geleverd.
Het normale krachtvoer op deze bedrijven werd zonder toevoeging van mineralen
samengesteld.

Het uiteindelijke doel dat hierbij werd beoogd was het opheffen van produktie-
beperkende factoren die in verband staan met de voeding en de bedrijfsvoering.
Op de bedrijven die in het onderzoek „meespeelden" werd bij de start een veterinaire
verkenning gehouden, waarna de te nemen maatregelen werden besproken. Na
verloop van tijd werd dan een volgende veterinaire verkenning gehouden om het
effect van de genomen maatregelen te controleren. Bij de verkenningen bleek al
spoedig dat speciale aandacht moet worden gegeven aan problemen als mastitis,
parasitaire infecties en een foutieve voeding en opfok der dieren.
Op bedrijven die gedurende 2 jaar consequent de voorgeschreven maatregelen ten
aanzien van voeding en mineralenvoorziening hadden toegepast, zijn de gegevens
voor en na de genomen maatregelen vergeleken.

Het bevruchtingspercentage na le inseminatie was op 5 van de 15 bedrijven verbeterd
(minstens 8-10% verhoogd), op 8 bedrijven onveranderd gebleven en op 2 bedrijven
slechter geworden door, door ons niet opgespoorde oorzaken. De resultaten na le en
2e inseminatie waren op 8 bedrijven verbeterd. Een duidelijke uitspraak over de
invloed op de fertihteit is niet mogelijk (Ref).

Bij vergelijking van produktiegegevens blijkt op 8 van de 16 onderzochte bedrijven
het vetgehalte te zijn verhoogd, op 2 bedrijven gedaald en op 16 gelijk te zijn
gebleven. Op 6 bedrijven was de melkgift verhoogd, echter op 5 verlaagd. Onder
verhoging wordt verstaan 0,10% vet en 0,5 kg melk per dag als minimum. Een
duidelijker uitspraak is na onderzoek van meer materiaal, hetgeen in de naaste
toekomst ter beschikking komt, zowel op proefbedrijven als controlebedrijven, mo-
gehjk (Ref.).

Op 18 bedrijven werd ten aanzien van beenbreuken een aanzienlijke verbetering
bereikt. De gemiddelde leeftijd is daardoor op enkele bedrijven omhoog gegaan.
Vervolgens worden in het verslag cijfers gepubliceerd over de mineralengehalten
van gras-, hooi- en kuilmonsters van de P.O.C.-bedrijven.

Tot slot wordt een voorbeeld van een mineralenbalans als completering van een
rantsoenberekening besproken.

LANDBOUWSCHAP, VERSLAG VAN DE WERKZAAMHEDEN OVER 1963.
.\\an dit verslag ontlenen wij aan het hoofdstuk dierziektenbestrijding het volgende:
„Twee mensen, die veel voor de dierziektenbestrijding betekend hebben, zijn in de
zomer van 1963 door de dood weggerukt.

Dr. Ir. C. J. van Meel, één van de ondervoorzitters van de Gezondheidscom-
missie voor Dieren, overleed na een langdurig ziekbed.

Op 24 augustus 1963 overleed de directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren
in Zuid-Holland, de heer A. A. Oskam.

Gedurende de winter 1962 - 1963 werd de tweejaarlijkse tuberculinatie toegepast
in geheel Nederland met uitzondering van de provincie Zuid-PIolland, welke pro-
vincie echter met ingang van de zomer 1963—1964 ook tot dit systeem overging
waarbij ieder jaar de helft van de veestapel wordt getuberculineerd. De verkregen
resultaten wdjzen duidelijk uit, dat ieder jaar steeds minder reactiedieren met positieve
slachtbevinding gevonden worden.

Wanneer men een vergelijking maakt tussen het aantal besmette bedrijven dat door
middel van tuberculinatie werd gevonden en het aantal bedrijven dat door middel
van toevallige slachtbevinding werd opgespoord, blijken er in 1963 50 besmette

bedrijven gevonden te zijn na tuberculinatie en 49 ten gevolge van het bij toeval
vinden van tuberculose in een slachtdier.

Volgens de in Brussel op.gestelde E.E.G.-richtlijnen, waarvan verwacht mag worden
dat zij eerstdaags van kracht zullen worden, kan een land overgaan tot tweejaarlijkse
tuberculinatie van de veestapel, indien de verhouding tussen besmette en vrije be-
drijven gunstiger is dan 1 : 100.

Nederland is dit stadium ver gepasseerd en heeft reeds het verhoudingsgetal
1 : 2000 bereikt. In dit licht gezien valt het niet te verwonderen, dat er stemmen
opgaan om over te gaan tot een drie- of vierjaarlijkse tuberculinade of zelfs geheel
daarmede te stoppen.

Een geheel ander probleem dat zich in 1963 nog meer dan in de daaraan vooraf-
gaande jaren voordeed, is dat van de pseudo specifieke reacties. Van 1.876.930
dieren die bij het jaarlijks onderzoek 1962—1963 betrokken waren, toonden niet
minder dan 37.305 enige reactie, zodat voortgezet onderzoek met behulp van zoog-
dier- en vogeltuberculine noodzakelijk was. Dat deze methode niet meer geheel
voldoet, wordt geïllustreerd door het feit, dat er bij slechts 110 dieren inderdaad
bovine tuberculose bij sectie werd aangetroffen.

Deze onbevredigende gang van zaken heeft ertoe geleid, dat in de laatste maanden
van 1963 besprekingen met de Veeartsenijkundige Dienst en de T.N.O. commissie
mycobacteriële infecties gevoerd zijn om te komen tot een juistere verhouding
van de te gebruiken hoeveelheden zoogdier- en vogeltuberculine, waardoor mogelijk
het aantal miswijzingen teruggebracht zou kunnen worden.

Ook in 1963 heeft de georganiseerde abortus Bang bestrijding goede vorderingen
gemaakt, ondanks het nog steeds voorkomen van herbesmetting.
Zo bereikte Drenthe in de loop van 1963 de status van 100% abortusvrij, maar
helaas drong een aantal herbesmettingen dit fraaie resultaat weer iets terug en geniet
Zeeland de eer om als volledig abortusvrije provincie voor tc komen.
Spectaculair is ook de grote vooruitgang in Zuid-Holland, maar waarschijnlijk is
desondanks in deze provincie, zowel als in Noord-Holland en Utrecht, de fase nog
niet bereikt dat men over het hoogtepunt van de bestrijding heen is, hetgeen tevens
moge blijken uit de bedragen die in deze provincies voor de abortus Bang bestrijding
geheven worden.

Om herbcsmetting zoveel mogelijk tegen te gaan nam de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Limburg maatregelen, waarbij dc jongveestapel in het uiterste zuiden van
deze provincie praktisch in zijn geheel met Strain 19 geënt werd tegen abortus Bang.
In bijzondere gevallen werd op beperkte schaal gebruik gemaakt van een nieuwe
entstof, die geen of slechts gedurende korte tijd, entdters zou veroorzaken. Ook de
Gezondheidsdienst in Utrccht moedigde dc enting aan en wel voor dieren in schaar-
weiden.

Het „Slachtvcrgoedingcnbesluit bestrijding abortus Bang" werd op sommige punten
aangepast aan de inmiddels ontstane behoeften. Zo werd in dit besluit opgenomen,
dat, indien overgegaan wordt tot omzetting van de gehele veesapel, ook voor de
kalveren ƒ 50,— vergoeding gegeven wordt.

De provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrccht en Limburg besloten de uit-
stootverordening in te voeren in de loop van 1964, terwijl de provincie Overijssel een
soortgelijk besluit voorbereidde.

De commissie bedoeld in artikel 13 van het „Slachtvergoedingenbesluit bestrijding
abortus Bang" vergaderde ook in 1963 vele malen. De wijziging in het besluit
aangebracht, waarbij het de commissie mogelijk werd gemaakt om veehouders, die
zich niet geheel aan de bestaande voorschriften hadden gehouden, een gedeeltelijke
uitkering dan wel een uitkering slechts voor bepaalde dieren toe te kennen zonder
daarbij het recht op slachtvergoeding in de toekomst te ontzeggen, bleek in een be-
hoefte te voorzien.

De jaarlijkse mond- en klauwzeerenting van de rundveestapel werd, evenals in vorige
jaren, wederom in de maanden februari, maart en april door de praktizerende dieren-
artsen uitgevoerd. Vrijwel alle rundveebeslagen werden geënt, maar toch dient er

naar te worden gestreefd de enting nog algemener te maken. Er zijn nl. tekenen
die er op wijzen, dat het aantal veehouders dat de enting, om welke reden dan ook,
weigert niet afneemt. Mogelijk is één van de redenen hiervan dat het afschrikwek-
kende ziektebeeld van mond- en klauwzeer vooral bij de jongere veehouders onbekend
is. Zij het in mindere mate dan in 1962, werd ook in 1963 de varkensstapel
geteisterd door mond- en klauwzeer type C. De Veeartsenijkundige Dienst trof een
reeks van doeltreffende maatregelen, mede dank zij de in 1962 opgedane ervaringen,
zoals snelle destructie van dieren op aangetaste bedrijven, isolatie- en ontsmettings-
maatregelen, vervoers- en marktverbod.

Aan het mastitisprobleem werd dit jaar veel aandacht besteed. Leden van de
Masdtiscommissie maakten studiereizen naar Denemarken en Schotland en de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant organiseerde een druk, door spe-
cialisten uit binnen- en buitenland, bezocht mastitiscongres.

.Allerwegen is men tot het inzicht gekomen dat mastitis veroorzaakt wordt door een
complex van factoren en dat deze aandoening onvoldoende bestreden wordt door
uitsluitend gebruik te maken van een antibioticatherapie.

Hoewel het vaak moeilijk was personeel aan te trekken om de wassingen uit te voeren
is het toch, dankzij de medewerking van de veehouders, gelukt de runderhorzel-
bestrijding ook in 1963 voort te zetten. Mede dank zij het feit dat ook in West
Duitsland de bestrijding steeds meer op gang komt, daalde in ons land het aantal
met runderhorzels besmette bedrijven en dieren aanzienlijk.

De georganiseerde varkensziektenbestrijding werd in 1963 verder uitgebreid. De
deelnemende bedrijven werden regelmatig bezocht, waarbij in het bijzonder werd gelet
op worminfecties, schurft en besmettelijk hoesten. Adviezen ten aanzien van voeding,
huisvesting en hygiëne werden gegeven. Verheugend is het te constateren dat over
het algemeen de gegeven adviezen goed opgevolgd worden en in vele gevallen
zichtbare gunstige resultaten opleveren.

Reeds gedurende enige jaren bestaat er een nauwe samenwerking tussen de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Noord-Holland en de T.N.O. conmiissie schapeziekten.
De gunstige resultaten van de verrichte onderzoekingen op het gebied van schape-
ziekten en schapenhouderij zijn in Noord-Holland reeds duidelijk gebleken en hebben
er toe bijgedragen dat de produktie van lamsvlees voor export naar Frankrijk een
winstgevend bedrijf is geworden.

Wat betreft de paardenhouderij kunnen nog enkele passages worden geciteerd:
Blijkens de decembertelling van 1963 bedroeg het aantal paarden 144.369 tegen
151.698 in december van het voorgaande jaar. Het aantal bedrijven met landbouw-
paarden nam af van 107.549 in 1962 tot 102.390 in 1963.

Het vorig jaar werden in totaal 34.558 merries gedekt. Dit jaar bedroeg het aantal
34.162.Evenals vorig jaar zien we een toename van het aantal gedekte tussenmaats-
paarden en pony\'s.

■Aan het eind van het jaar werd het eventueel africhten en centraal verkopen van
rijpaarden in overweging genomen. Voorts werd nog aandacht besteed aan de des-
kundigheid van het lesgevend personeel van maneges en rijscholen.
Voorgesteld werd het aanhouden van jonge paarden tot 3-jarige leeftijd te bevorderen
door het in uitzicht stellen van een aantrekkelijke premie. Door deze premie uit-
sluitend beschikbaar te stellen voor geregistreerde paarden zou door deze maatregel
tevens de kwaliteit van de paardenstapel worden opgevoerd. Ook de veroudering van
de paardenstapel en een regelmatig aanbod van slachtpaarden zou hierdoor worden
bevorderd.

Tenslotte werd nog gewezen op de veel hogere subsidiëring van dc paardenfokkerij
in de omliggende landen. Het verzoek werd door de minister afgewezen met de
motivering dat in het kader van de ontwikkeling van de landbouw het aanhouden van
jonge paarden door subsidiëring niet passend werd geacht. Voorts werd gesteld dat
het aantal benodigde paarden nog steeds voorhanden bleek te zijn en dat ook om
andere redenen geen ingreep om het houden van paarden te stimuleren ncxxlzakelijk
werd geacht.

Door de afdeling werd voorts nog kennis genomen van de subsidiëring van de
paardenfokkerij en -houderij in een aantal Europese landen, waarbij bleek dat die
in al deze landen vele malen groter was.

Door het Produktschap voor Vee en Vlees (P.V.V.) werd voorgesteld een aantal
werkpaarden, voornamelijk uit Oosteuropese landen, in te voeren ter voorziening van
de consument met paardevlees. Het bleek namelijk steeds moeilijker om een voldoend
aantal slachtpaarden te kunnen aankopen, terwijl de invoer van paardevlees even-
eens op moeilijkheden stuitte. Overeengekomen werd, dat voorlopig een invoer van
2.000 werkpaarden zou worden toegestaan, om daarna de toestand opnieuw onder
de loupe te nemen.

De omzetten van de totalisotor op de verschillende draf- en renbanen in ons land
steeg met ± 15,5% van ƒ 17.919.838,— tot ƒ 21.211.140,50 in 1963. Het aantal
meetings nam toe van 179 tot 192. Op de 14 kleine banen (de zogenaamde B-banen)
werd voor het eerst een omzet van meer dan 2 miljoen gulden bereikt. De hoogste
dagomzet — op Duindigt tijdens de meeting met de Grote Prijs der Lage Landen —
was bijna ƒ 400.000,—. De trio weddenschappen, die in 1963 voor het eerst werden
ingevoerd, genoten een goede belangstelling. De hoogste trio-uitkering bedroeg ruim
ƒ 12.800,—

Uit het bovenstaande moge blijken dat het draf -en renwezen in ons land een toe-
nemende belangstelling geniet.

Het aantal uitgevoerde slachtpaarden nam belangrijk toe, nl. van 4.666 in 1962 tot
7.248 in dit jaar. De export van paardevlees daarentegen liep terug van 371 ton tot
265 ton. De uitvoer van fok- en gebruikspaarden steeg van 1.638 stuks in 1962 tot
2.212 in 1963. Deze uitvoer van paarden en -vlees ging, op een klein aantal fok-
en gebruikspaarden na, alleen naar landen aangesloten bij de E.E.G.
De vermindering van het aantal ingevoerde slachtpaarden, wat vorig jaar sterk tot
uiting kwam, was ook dit jaar aanzienlijk. Bedroeg dit aantal in 1962 nog 12.381,
dit jaar Uep dit terug tot 6.491, hetgeen een vermindering betekent van ruim 47%.
De invoer van pony\'s, hitten, Haflingers en Fjordenpaarden bleef ongeveer op peil,
2.754 in 1962 en 2.487 in 1963. Het aantal andere paarden dat werd ingevoerd steeg
van 951 tot 1.869. Deze stijging komt voornamelijk voor rekening van ingevoerde
werkpaarden, welke invoer reeds eerder in dit verslag werd vermeld. De import
van paardevlees steeg, vooral als gevolg van de mindere invoer van slachtpaarden,
van 3.242 ton in 1962 tot 5.254 ton in 1963. De invoer van paarden, alsmede van
paardevlees, vindt voor het overgrote deel plaats uit landen buiten het E.E.G.-gebied.
Vermeld zij nog dat gedurende dit verslagjaar 29.499 paarden werden geslacht in ons
land, waarvan 22.607 uit het binnenland en 6.892 uit het buitenland. Vorig jaar
waren deze aantallen respectievelijk 35.078, 22.697 en 12.381."

HOEFVERZORGING TIJDENS DE WINTERMAANDEN.
(Paardengezondheidskalender, december 1964),

In de winter worden de meeste paarden weinig gebruikt; ze staan dus veelal op stal.
Bij rust op stal is de bloeddoorstroming van de inwendige delen van de hoef be-
trekkelijk gering en daarmede dus ook de aanvoer van de voor de hoornvorming be-
nodigde voedingsstoffen. De hoorngroei is als gevolg hiervan verminderd en zal
er een neiging bestaan tot indrogen en had worden van de hoefhoorn. Dit kan tot
gevolg hebben dat de hoef gevoelig wordt.

Indrogen van de hoefhoorn kan aanleiding zijn tot het ontstaan van hoomscheuren,
die zelfs door kunnen gaan tot op het leven en daardoor kreupelheid kunnen ver-
oorzaken. Ook het ontstaan van brokkelhocven wordt door indrogen van de hoefhoorn
bevorderd.

Een nadelige invloed op de hoefhoorn wordt eveneens uitgeoefend door langdurige
aanraking met urine en natte mest. De daarin aanwezige ammoniak kan door in-
werking op de witte lijn of plaatjesrand (d.i. de uit zachtere hoorn bestaande verbin-

ding tussen wand en zool), cen losse wand doen ontstaan. Voorts zal door inwerking
van ammoniak op de straal het optreden van rotstraal in de hand worden gewerkt.
Ook geregeld uitkrabben van de hoeven kan rotstraal voorkomen, terwijl een begin
van hoefkanker eerder zal worden ontdekt.

Om deze nadelen tc voorkomen, is het nodig dat het paard zoveel mogelijk beweging
wordt gegeven en dat de stal en de hoeven worden schoongehouden.
Wanneer een paard weinig beweging heeft, groeit toch de hoefhoorn. Men moet dan
ook bij beslagen paarden de ijzers, ook wanneer deze weinig of niet slijten, tijdig
laten verleggen. Gebeurt dit niet, dan bestaat de kans, dat het achterste gedeelte
van de hoornwand over het ijzer heen gaat groeien, wat het ontstaan van een losse
wand kan bevorderen. Verder zal het toongedeelte van de hoef naar verhouding te
lang worden, waardoor pezen en gewrichten onevenredig worden belast.
Ook bij onbeslagen paarden moet men de hoeven tijdig laten bekappen en de draag-
tand laten bijronden, vooral in het toongedeelte, met het oog op afbrokkelen van de
wand en het optreden van hoornscheuren. Vooral bij jonge paarden is het nodig dat
dit geregeld gebeurt.

In sommige streken van ons land worden tijdens de staltijd de ijzers wel afgenomen
en laat men de paarden nadat de hoeven goed zijn bekapt, enige tijd per dag in de
weide lopen. Waar dit mogelijk is, verdient het alle aanbeveling.
Worden de hoeven te hard, dan kan men het paard eens een tijd op nat zand zetten,
waarbij men ervoor moet zorgen dat dit zand niet alleen nat, maar ook los wordt
gehouden. Hierdoor zal het hoorn een weinig vocht opnemen, waardoor dit minder
hard wordt en meer elastisch blijft.

Bijzondere zorg dient te worden besteed aan de hoeven van hengsten, die weinig
of niet werken. Deze krijgen gemakkelijk drc^e, harde, soms zelfs kleine hoeven. Door
regelmatige beweging op zachte bodem, liefst weidegang, of tijdelijk op nat zand
zetten, is dit euvel meestal te voorkomen. Wanneer weidegang niet mogelijk is, moet
getracht worden het paard beweging te geven in een box, waar het zich vrij kan
bewegen. Dit geldt niet alleen voor hengsten, maar vooral voor jonge paarden.
Er moet voorts de nadruk op worden gevestigd, dat voor een goede hoomvorming
het bloed dat door de hoef stroomt de benodigde bestanddelen moet kunnen aan-
voeren. Dit kan alleen het geval zijn als de voeding van het paard die bestanddelen
bevat. Men kan dan ook slechts een uitstekende hoornvorming verwachten als het
rantsoen voldoende eiwitten, vitaminen en mineralen bevat.

Een goede hoefverzorging brengt altijd zijn geld op omdat zowel de gebruikswaarde
als de bruikbaarheidsduur van het paard erdoor wordt verhoogd. Natuurlijk is een
doelmatige voeding daarnaast onontbeerlijk.

De hoefverzorging is het gemakkelijkste en het goedkoopste bij paarden, die van
aanleg al goede hoeven hebben. Fokt ook daarom alleen paarden uit ouders met
goede hoeven.

Organizing Committee of the 18th World Veterinary Congress. Paris, 17th to 22nd
of July 1967

The Organizing Committee has settled the temporary agenda of the Paris Congress
as follows:

It is considered that the Congress will gather together about 5.000 congressists.
Every effort will be made in order to group the activities and sessions of the Congress
at one place.

For the work sessions, we foresee 5 rooms of 200 to 1.000 seats, equipped with
individual apparatus for simultaneous translation into 4 or 5 languages, and with
projection apparatus.

Together with the work sessions, various cxhibidons, scientific film sessions and
television in black and white and colour, will take place.

Vsits and tours or entertainments will also be anticipated during and after the
Congress.

The organizing work has been dcvided amongst various subcommittees (Registration
and accomodation - Reception rooms - Simultaneous translation - Exhibitions, Fi-
nance - Press and Information - Scientific Programme - Television - Entertainment
and sightseeing - Transport). The Subcommittee of the Scientific Programme ensures
the connection with the „Advisory Committee", foreseen by the rule no. 13 in the
Rules of the World Veterinary Association as well as with the „Film Committee".
A previsional work agenda has been decided.

During 1965, the scientific programme of the Congress will be settled and cards will
be sent out for the enrolment of Members and lectures.

Door het Algemeen Bestuur van de Vereniging Het Nederlandsch Natuur- en Genees-
kundig Congres is als hoofdthema gesteld:
„De waarneming in de verschillende wetenschappen"

(alle lezingen zullen worden gehouden in de Globezaal van de Stadsschouw-
burg) .

Prof. Dr. H. J. MacGillavry: „Het verleden van de waarneming en dc
waarneming van het verleden".
Ontvangst door Gemeentebestuur. Diner.

Dr. A. H. Wiebenga: „De waarneming in de geneeskunde: van klinische
blik tot en met computers".

Prof. Dr. Ir. A. I. M. K e u 1 e m a n s: „Medicus en chemicus".
Prof. Dr. R, van derVeen: „De waarneming door de plant".

Algcmen excursie: Philips; Technische Hogeschool Eindhoven; v. Vlissingen
en Co., Katoenfabriek, Helmond; N.V. Eijsbouts, Nederl. Klokkengieterij,
Asten.

Mr. G. J. P. Cammelbeeck: „De waarneming in de rechtszaal".
Prof. Dr. J. F. Schouten: „De menselijke waarneming".
Sluiting.

Donderdagmiddag: Tocht door het Brabantse landschap.
Vrijdagmorgen : Facultatief diverse kleine excursies.
Vrijdagmiddag : Deelneming aan de algemene excursies.

Ten behoeve van de deelnemers aan het Congres is cen beperkt aantal hotelkamers
gereserveerd in de prijsklasse ƒ 12,—, ƒ 20,— en ƒ 27,—.

Degenen die hiervan gebruik wensen te maken wordt verzocht zich zo spoedig mogelijk
op tc geven bij mej. J. M. E. Rutten, N.V. Philips\' Gloeilampenfabrieken, Natuur-
kundig Laboratorius, WB5, Eindhoven.

Het Congresboekje met het definitieve programma zal in maart aan alle leden van de
Vereniging Het Nedcrlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres worden toegezonden.

8e Jaarcongres van de British Small Animal Veterinary Association (BSAVA) te
houden van 22 t m 25 april 1965 te Londen (aanmelding tot 15 maart a.s. bij de
secretaris van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Dr. H. H. T h a 1-
h e i rn e r, Surinamestraat 50, Den Haa.g).

Tijdens dit congres worden dit jaar voor het eerst bij wijze van experiment op vrijdag
drie lezingen tegelijkertijd gehouden, de BS.AVA hoopt hiermede in een zo kort
mogelijk tijdsbestek aan dc wensen van al diegenen die een specialistisch terrein
op het gebied van de geneeskunde van het Kleine Huisdier beoefenen tegemoet te
komen. .Mie onderwerpen worden door meerdere sprekers toegelicht:

Groep C: ochtend: „Symposium Practice Improvement", middag: „Sym-
posium The Clinical .Approach to Tumours in Cage Birds".

24 april: Pyometra van hond en kat, otitis externa bij de bond, elektro-chirurgie,

25 april: Ochtend:: „Cellular Changes in Blood as an Aid to Diagnosis", middag:

22 t m 24 april 1965: Fachtagung der Sektion Kleintierkrankheitcn der Wissenschaft-
lichen Gesellschaft für Veterinärmedizin in der DDR, Leipzig (aanmelding tot 15
maart 1965 bij het secretariaat van de voorzitter, Prof. Dr. Christoph, Zwnckauer
Strasse 57, Leipzig C 1, hetwelk tevens voor hotelreservering zal zorgdragen).
Onderwerpen (verkort weergegeven) :

23 april: Toxoplasmose van de hond, atypische rabies bij de hond, myxomatose bij

het konijn, cardiologische problemen in de kleine-huisdieren praktijk, sto-
matitis van de hond, demodicose bij de Duitse herder, cultureel onderzoek
van huidschimmels, sulfatherapie, urografie, röntgentherapie in de praktijk,
onderzoekingen betreffende erfelijke nephropathie bij de Cocker Spaniel,
diagnostiek en therapie van de diabetes mellitus bij de hond, diagnostiek
en therapie van volièrevogels.

kingen in de loopsheid van de teef en de chirurgische behandeling ervan,
ziekten van de milt bij de hond, megacolon bij de hond, chronische (incom-
plete) ileus bij de hond.

Het trivalent pullorum-antigeen partij no. S-006, geproduceerd door N.V. Philips
Duphar te Olst, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de Directeur van dc
Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 15 januari 1966.
Het trivalent pullorum-antigeen partij no. 100, geproduceerd door N.V. Laboratoria
Dr. de Zeeuw te De Bilt, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot
1 januari 1966.

10, Kring Leiden van Dierenartsen, tezamen met Afdeling Sociale Hygiëne.
Bijeenkomst, 20.00 uur, Inst. v. Preventieve Geneeskunde, Wassenaarse-
weg 56, Leiden.

Utrecht, (pag. 356)
18, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 121)

2—4, Deutsche Vet.med. Gesellschaft, VI Kongres, Bad Nauheim, (pag. 265)
6—9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.

(pag. 1192 (1964), pag. 348)
22—24, Wiss. Gesellschaft f. Vet. Medizin D.D.R. Fachtagung Sektion Klein-
tierkrankheiten, Leipzig, (pag. 350)
22—25, British Small Animal Veterinary Association. 8e Jaarcongres, Londen,
(pag. 349)

8, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur,
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 357)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))

3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
49)

12, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)
29—juli 2, Landbouwvv\'eek Wageningen.
Juli,

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 552, 643, 1690 (1964))

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964))

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op donderdag 28 januari 1965.
De wnd. voorzitter opent te 10.15 uur de voltallige vergadering met een hartelijk
woord van welkom.

In de notulen van de vergadering, die op 7 januari 1965 werd gehouden werden enige
wijzigingen aangebracht en werd het volgende toegevoegd:

„De gang van zaken voor de studentenassistentie bij het pullorumonderzoek
(Jaarboek 1964, pag. 90) wordt aan een uitgebreide discussie onderworpen.
Het K.B. van 23 augustus 1957 no. 26 Stcrt. 167, gewijzigd bij besluit van
1 september 1959 en het K.B. van 5 oktober 1957 zijn niet zo erg duidelijk in het
Jaarboek beschreven.

De bepalingen in het K.B. van 16 augustus 1956 ten deze gelden mede voor het
pullorumonderzoek.

a. Tot de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst om een vergunning voor
de betrokken student te krijgen. Kan ook telefonisch.

b. Vier dagen van te voren de Directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee verwittigen.

c. Tot het bureau van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde ten einde een
verklaring voor dc dierenarts-practicus te verkrijgen. Dit kan zonodig ook
telefonisch.

Daar alles dus telefonisch wordt afgehandeld (in spoedgevallen) kan deze aan-
gelegenheid vlot haar beslag krijgen, hoewel de „fatale" vrijdagmiddag wel een
bezwaar kan opleveren (postbestellingen, die door de vijfdaagse werkweek nogal
eens stagneren; men houde daar dus rekening mede)."
Vervolgens komt in bespreking het onderwerp „zondagdiensten" met name in de
grote steden.

In eerste instantie dienen de collega\'s dit onderling tc regelen. Bij moeilijkheden
kunnen de afdelingsbesturen van dc Maatschappij c.q. de Groep Geneeskunde van
het Kleine Huisdier nuttig werk doen.

De coöperatieve Veevoederfabriek „Sloten" stelt voor bij de verzorging van mest-
kalveren de practici meer in te schakelen dan tot dusver het geval was. De onder-
handelingen hierover zijn gevoerd door collega Dr. Talsma, voorzitter van de
afdeling Friesland.

De fabriek heeft in de buitendienst een aantal voorlichters, die tot taak hebben het
geven van voorlichting op het gebied van mest- en fokkalveren. Wanneer nu een
van deze veevocdingsvoorlichters meent, dat dicrenartsenhulp nodig is, zal hij de
dierenarts waarschuwen, waarbij de visitekosten voor rekening van de Veevoeder-
fabriek komen.

De kosten van geneesmiddelen komen voor rekening van de eigenaren. Hoewel de
regeling van de „Meijerij", die momenteel goed schijnt te verlopen, een betere
diergeneeskundige verzorging van met name mestkalveren garandeert, meent het
Hoofdbestuur tegen de opzet van de Veevoederfabriek „Sloten" geen bezwaar te
hebben.

Over een ingekomen brief van de secretaris van de Groep Pluimveewetenschap, de
wijziging H van de Verordening van het Produktschap voor Veevoeder (medicinaal
mengvoeder) betreffende wordt uitvoerig en diepgaand gediscussieerd.

Hoofdbestuur merkt op, dat de jaarrede van de voorzitter, die jaarlijks bij de opening

van de wetenschappelijke vergadering der Maatschappij wordt uitgesproken, steeds

Persconferenties zijn gehouden in 1960 en 1962, toen er belangrijke zaken aan de

orde waren; op deze bijeenkomsten werden op schrift gestelde gegevens aan de pers

In voorkomende gevallen kan er zeker weer een persconferentie worden gehouden.
Collega C. C. J. M. van der Meijs (afgestudeerd december 1964) deelt mede
dat hij als dierenarts te werk is gesteld bij de dienst militaire gezondheidszorg en
techniek, toegevoegd aan de Chef van de Militaire Geneeskundige Dienst.
De voorzitter van het bestuur van de Faculteit der Diergeneeskunde (Prof. Dr C.
Romij n) deelt in een schrijven mede dat de Faculteit gaarne op de hoogte wenst
te worden gehouden inzake de bevoegdheidsregeling voor landbouwingenieurs voor
het geven van onderwijs in verschillende vakken bij het V.H.M.O. (deze regeling
is ten departemente in studie).

Voorts wijst Prof. R o m ij n erop, dat verschillende docenten van de Faculteit bij
voortduring aandacht besteden aan de diergeneeskundie ethiek.

Vervolgens komt ter sprake, zulks naar aanleiding van een verzoek van een verzeke-
ringsmaatschappij, of er richtlijnen kunnen worden verstrekt ten aanzien van over-
name van praktijken.

Een Leidraad voor praktijkoverneming, opgesteld door de Centrale Vestigingscom-
missie, welke leiddraad in januari 1965 is herzien, berust op het bureau van de Maat-
schappij. Het opstellen van richtlijnen is een uitermate moeilijke zaak, daar de prak-
tijken zo zeer van karakter verschillen. Richtlijnen zullen slechts in algemene vorm
kunnen worden gegeven.

Dit geldt ook voor de zuivere kleine-hui.sdieren praktijken. Vraag en aanbod spreken
ook ten deze een duchtig woordje mee.

De vergadering van het Comité de Liaison des Vétérinaires dc la C.E.E. zal op 4

februari te Luxemburg worden gehouden. De wnd. voorzitter zal op deze bijeenkomst

Het onderzoek op aleutian disease bij nertsen is wel op meerdere farms in Nederland
uitgevoerd, doch stuit nog op verschillende moeilijkheden. Collega H. T h.
N i e u w e n h u ij s e n, die op verzoek van het Hoofdbestuur als landelijk- coördi-
nator voor dit onderzoek optreedt, is echter ten deze diligent.

Teneinde contact op te nemen met het bedrijfsleven is inzake de tarieven voor de

K. Smulders tc Hoogeloon \\ aangewezen door de Gezondheidscommissie voor Pluim-
J. Verkuil te Woudenberg vee van het Landbouwschap.

De bedoeling van deze commissie is om geïnformeerd te zijn omtrent de wensen, die
aangaande de tarieven bij de pluimveehouders leven. De Tarievencommissie van de
Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde zal de adviestarieven voor het Hoofdbestuur
blijven vaststellen.

In o.a. de Nieuwscourant van Beilen is in de rubriek „voor de boer" een artikel
verschenen over de antibioticawet.

Het hierin gestelde was niet juist en naar aanleiding hiervan is er door de wnd.
voorzitter een ingezonden stuk gestuurd naar de redactie van deze krant met een juiste
toelichting.

Hetzelfde is geschied ten aanzien van een artikeltje in het blad van de afdeling „Ede
en omstreken" van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren, waarin
denigrerende opmerkingen werden gemaakt over de houding van de „7 Amster-
damse dierenartsen".

Het advies van de Tarievencommissie inzake de winstmarges op medicamenten is
binnengekomen en zal in het Tijdschrift worden gepubliceerd. Zowel de Commissie
Pluimveespecialisatie als de Commissie voor Grote-Huisdieren Practici hebben hier-
omtrent mede advies uitgebracht.

De inentingscertificaten inzake het Honden en Kattenbesluit zullen op het bureau
tegen kostprijs administratiekosten verkrijgbaar worden gesteld. Alvorens deze
formulierenboekjes aan de aanvragers zullen worden verzonden dient het ver-
schuldigde bedrag tevoren aan het bureau te worden overgemaakt.
Het ontwerp: Overeenkomst Landbouwschap-Maatschappij inzake de georganiseerde
dierziektenbestrijding zal, naar het zich laat aanzien, binnen korte tijd gereed zijn,
waarna bespreking met de contact-dierenartsen van de afdelingen zal volgen.
In de notulen van de huishoudelijke vergadering, die op 23 oktober 1964 werd
gehouden (gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 december
1964) is abusievelijk een gedeelte van de toespraak, die door de vice-voorzitter T.
Sinnema tot de aftredende voorzitter werd gehouden, bij het afdrukken weggevallen.
Door de Veeartsenijkundige Dienst is aan de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde gevraagd de naam van een dierenarts op te geven, die bereid is de
diergeneeskundige verzorging op zich te nemen van een transport van 500 vaarzen
naar Indonesië. Hieraan is inmiddels voldaan.

Daar het inmiddels 19.00 uur is geworden wordt de vergadering met een dankwoord
door de voorzitter gesloten.

Er wordt nog eens op geattendeerd dat dc contributie 1965 vóór 1 april a.s. moet
zijn voldaan; zoals op de contributienota reeds is vermeld, kan na die datum het
maximumbedrag van ƒ 250,— worden ingevorderd.

Voor zover leden van de Ereraad, besturen, commissies e.d. nog declaraties moeten
indienen voor gemaakte kosten gedurende het jaar 1964 wordt hen dringend verzocht
dit vóór 1 april a.s. te doen.

Het Dieregeneeskundig Jaarboek 1965 is in de week van 15 februari aan de leden
verzonden. Degenen die het bij het verschijnen van dit Tijdschrift nog niet hebben
ontvangen, wordt verzocht dit aan het bureau te melden, opdat alsnog een exemplaar
kan worden toegezonden.

Sinds kort is het bureau telefonisch bereikbaar onder twee nummers, t.w. (030)
11 41 3 en 13 74 9.

De leden wordt verzocht dit nieuwe nummer aan te tekenen op pag. 30 van
het Diergeneeskundig Jaarboek 1965.

Dit jaarverslag over het jaar 1964, is mijn eerste jaarverslag van onze afdeling
Gelderland van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.
In de vergadering van 29 februari trad mijn voorganger, collega M. H. Hoogland
af, na zijn elfde jaarverslag tc hebben voorgedragen. De afdeling is aan hem, die
zo lange tijd achter elkaar dc functie van Secretaris heeft vervuld, veel dank ver-
schuldigd. De lange ambtsperiode heeft hem tot een zeer geroutineerde Secretaris
gemaakt en het zal moeilijk zijn hem te evenaren.

In de loop van dit jaar zijn twee collegae, leden van onze afdeling ons ontvallen,
nl. collega FI. D. K r o u w c 1 te .Apeldoorn en collega P. de Jong te Culemborg.
De afdeling heeft hierdoor tvv-ee actieve leden verloren. Het bestuur gaf blijk van
medeleven, door bij de ter aarde bestelling vertegenwoordigd tc zijn.
Twee collegae bedankten als lid van de afdeling, i.v.m. hun vertrek naar elders.
Zeven collegae gaven zich op als nieuwe leden, zodat de afdeling haar ledental ver-
hoogd zag tot 120 leden.

Het bestuur kwam voor het organiseren van vergaderingen, ed, regelmatig bijeen. Er
is mij gebleken, dat er een zeer prettige samenwerking bestaat en dat allen zich ter
dege in de problemen inwerken. Een bijzondere vergadering van het bestuur werd
samen met de besturen van dc afdelingen Friesland, Groningen-Drenthe en Overijsel
gehouden met twee vertegenwoordigers van de „Meijerij" te Veghel. Dit betrof de
betaling van de behandeling enz. van dc door dit bedrijf gevoederde kalveren.
Er is in voorkomende gevallen contact opgenomen met het Hoofdbestuur van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, met dc districtsinspectie van de Veeartsenij-
kundige Dienst tevens Veterinaire inspectie voor de Volksgezondheid en met de
Dircctcurcn van de Gezondheidsdiensten voor dieren en van Pluimvee. Deze contacten
waren zeer verhelderend en werkten op een erg prettige manier.

Met de naburige afdelingen werd eveneens overleg gepleegd en de ledenvergaderingen
van de afdeling Utrecht en Overijssel werden enige keren door een vertegenwoordiger
van ons Bestuur bijgewoond.

Het jaar 1964 is een druk jaar geweest. Er zijn 6 ledenvergaderingen gehouden.
Van de lezingen op deze vergaderingen noem ik: op 29 februari: Dr. Van .Adri-
chem over slepende mclkziektc: op 21 mei Prof. Swicrstra over parasitaire
ziekten; op 19 december: Dr. M a j o e w s k ij over zijn reis naar de West.
Verder is te vermelden, dc geslaagde gecombineerde vergadering met de afdeling
Overijssel, waarbij enige afdelingen met instituten van de Landbouw Hogeschool
werden bezocht. Ook dc dames werden enige uren aangenaam bezig gehouden. Na
afloop van het wetenschappelijke dcc! van deze vergadering, werd via cen zeer ge-
slaagde oriënteringsrit door dc mooie omgeving van Wageningen, dc dag besloten
met het traditionele diner.

Een speciale ledenvergadering is gehouden ter bespreking van de zgn. .Antibiotica Wet.
Ook is een speciale ledenvergadering gehouden ter bespreking van het programma
voor de Algemene Vergadering van dc K.N.M.v.D.

Op de laatste vergadering van het jaar werd Dr. J. Bouw tot voorzitter verkozen.
Na afloop van deze vergadering werd aan de aftredende voorzitter, collega H. F e 1 i x
cn zijn vrouw, cen diner aangeboden cn daarbij werd hun, rnct waarderende woorden,
cen cadeau en bloemen overhandigd.

Evenals reeds in voorgaande jaren, is door een viertal leden van onze afdeling veel
werk verzet o.a. in de Mantelcontract Commissie. Het is verheugend te kunnen
vermelden, dat hun arbeid in deze commissie is beloond, daar er nu wel gezegd
kan worden, dat deze kwestie vrijwel als afgesloten kan worden beschouwd. Ik wil
hierbij dc aandacht vestigen op deze collegae, leden van onze afdeling, die in deze
moeilijke zaak en ook in de problemen in onze praktijken, baanbrekend werk hebben
verricht.

De afdeling kan ook trots zijn op collega Dr. W. B. v. d. Burg, Directeur van de
Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland. Hij is niet alleen een trouw bezoeker
van de ledenvergaderingen, maar bovendien geeft hij bij discussies door zijn wel-
doordacht antwoord op vragen een eindoplossing. Zijn organisatietalent is weer ge-
bleken bij de dit jaar gehouden postuniversitaire cursussen. Dank aan hem, voor deze
organisatie en ook voor de gastvrijheid, die de cursisten in het gebouw van de
Gezondheidsdienst hebben genoten, mag niet achterwege blijven. De Koninklijke
onderscheiding, die hem werd toegekend, is weer een bewijs van zijn kunnen cn het
bestuur prijst zich gelukkig hem bij deze onderscheiding te hebben mogen geluk-
wensen.

Bij de receptie ter gelegenheid van het afscheid van collega M a j o e w s k ij, wegens
het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, was het bestuur vertegenwoordigd
om hem, mede namens het Hoofdbestuur, toe te spreken.

Het steeds aanwezig zijn op onze ledenvergaderingen van een vertegenwoordiger van
de Inspectie District Gelderland, is zeer op prijs gesteld en menigmaal kon dus
direct door een deskundige een vraag worden beantwoord.

Alle ledenvergaderingen zijn door een vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur
bijgewond. Dit blijft zeer belangrijk, hetgeen voldoende bewezen is door de vele keren,
dat uit de vergadering vragen komen, die door het aanwezige lid van het Hoofd-
bestuur alleen kunnen worden beantwoord.

Het bezoek van onze leden op de vergaderingen is vaak nog gering en het is te
wensen, dat hierin verbetering komt. Het aanwezig zijn van zo veel mogelijk leden
geeft het Bestuur de mogelijkheid een ruime kijk te krijgen op de meningen van
zoveel mogelijk leden.

Hiermede wil ik dit verslag beëindigen en spreek daarbij de hoop uit, dat de afdeling
Gelderland onder dc leiding van onze nieuwe voorzitter tot grote activiteit komt
en de leden tevreden zullen zijn met de werkzaamheden van het bestuur.

Dc afdeling Utrecht zal haar eerstvolgende vergadering houden op dinsdag 16 maart
a.s. om 20.00 uur in Hotel des Pays Bas, Janskerkhof te Utrecht.
■Als spreker zal aanwezig zijn Prof. Dr. D. Swierstra; die zal spreken over
leverbotziekte, waarna een korte film over dit onderwerp zal worden vertoond.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 16 december in Hotel Modern te
Tilburg.

Dc voorzitter opent om 20.15 u\\ir de vergadering met een welkom aan alle aan-
wezigen, in het bijzonder aan de spreker van deze avond collega Dr. Brus, dc
afgevaardigde van het Hoofdbestuur, collega Ilorbach en dc gast, collega W ij-
ge r g a n g s. In enkele passende woorden herdenkt dc voorzitter het overleden erelid
collega P. J. \'t H O O f t PJzn. en de aanwezigen nemen allen staande een ogenblik
stilte in acht.

De notulen van de vorige vergadering worden goedgekeurd. Na voorlezing van de
ingekomen stukken, vindt de ballotage plaats van de collegae mevr. K. J. L.
J a n s e n-S t r ö b 1, J. G. A. Jansen beiden te Eindhoven, D. M. N. van
Vuren te Erp, J. G. J. G i e s e n te Boxtel en H. W. G. Veldhuis te Someren.
Met algemene stemmen worden deze collegae aangenomen als lid van de Afdeling.
Collega M O O n s brengt als afgevaardigde verslag uit van de Algemene Vergadering.
Hij wijst hierbij op dc goede rede van dc voorzitter, collega K a r s c m c ij e r, vooral
waar het gaat over de dierenarts in EEG-verband. Bij de huishoudelijke vergadering
kreeg hij de indruk, dat het Hoofdbestuur op vragen van de verschillende afdelingen
wat teveel a l\'improviste antwoordde, terwijl het Hoofdbestuur toch wist, wat er zou
worden op- of aangemerkt. Ook achtte hij het gewenst, dat een afgevaardigde op

zeker moment bij meerdere stemmingen vrij mandaat kan hebben. Dit moet in de
opdracht aan de afgevaardigde duidelijk vermeld worden.

Wegens reglementair aftreden van collega J, J, O o m s, die niet herkiesbaar is, wordt
door dc vergadering met bijna algemene stemmen collega H, L, M, H o u b e n als
opvolger gekozen.

Hierna geeft de voorzitter het woord aan Dr, Brus voor het houden van zijn
lezing: De praktizerende dierenarts cn de georganiseerde bestrijding van dierziekten.

Na een algemene inleiding over de samenwerking tussen Gezondheidsdienst en prac-
ticus, bespreekt collega B r u s dc bestrijdingsmogelijkheden van verschillende ziekten.
\'fuberculose-onderzovk neemt af. De oogst uit het onderzcx-k wordt te klein. Men
kan stellen, dat men soms meer last dan gemak van het onderzoek heeft, als men
denkt aan dc positief reagerende dieren die na vele heronderzoekingen nog een
onbevredigende uitslag opleveren. Z.i, zullen in 1975 de tuberculinatics wel helemaal
van de baan zijn. Een gevaar vormt de vrije handel in vee in dc EEG per 1 juli a.s.
Het aanvullend bloedonderzoek op besmettelijk verwerpen zal op den duur ook wel
verdwijnen. Ook hieruit is de oogst te klein om op den duur verantwoord te zijn.
Het bedrijfsmonstcronderzoek zal dan de basis blijven.

Evenals voor de Mastitisbestrijding. Deze ligt voor de toekomst het meest voor dc
hand. De diagnosestelling is geheel van de koe naar het produkt verschoven. Be-
strijding vooral preventief (goed droogzctten van de kalfdieren). Therapie via medi-
camenten lost het probleem niet op, maar „houdt het op een laag pitje".
Leucosebestrijding bij runderen wordt van meer belang (Duitsland).
Paratuberculosebestrijding is moeilijk omdat slechts een klein % besmette dieren
manifeste afwijkingen krijgt. Via een georganiseerde bestrijding zou men teveel
positieve dieren vinden, die als individu nooit klachten zullen geven.
Parasitaire ziekten komen meer op de voorgrond. Dit is veel laboratoriumwerk, maar
de practicus kent de plaatselijke omstandi,ghcdcn het beste. Als eindconclusie ziet
spreker de taak van de practicus bij de georganiseerde ziektebestrijding afnemen.
Heeft ook voordelen: er komt meer tijd voor de klinische patiënten en voor het be-
oefenen van de wetenschap. Kennis is kunde en macht, ook voor de practicus. De
Gezondheidsdienst wil de practici gaarne helpen om deze krachten zoveel mogelijk
op te voeren. De taak van de Diergeneeskundige stand zal met de tijd veranderen.
Hoe haar plaats zal zijn zal grotendeels afhangen van haar beoefenaren, dus van ons.
In dc discussie kwam vooral het vraagstuk dierenarts, voorlichter, selecteur, kwak-
zalver naar voren ook in verband met de .Antibioticawet. Er werd ook opgemerkt, dat,
indien een practicus moet leven van uit.gcbreidc klinische onderzoekingen (met als
resultaat vaak, dat het economisch niet verantwoord is een dier met zo een kwaal
aan te houden) of van wetenschappelijk onderzoek, het toch wel moeilijk zal worden
dc dagelijkse boterham belegd te krijgen.

Voorzitter dankt collega Brus voor de inleiding en bewondert de moed in hem
om in dit gezelschap over een dergelijk onderwerp tc willen spreken.
Na een korte rondvraag sluit de voorzitter om 23.15 uur de vergadering.

72e ledenvergadering, te houden op 8 mei 1965 in de Kliniek voor Kleine Huisdieren
te Utrecht, aanv^angstijd 14.30 uur.

Onderwerpen: toelichting op het Honden- en Kattenbesluit door Prof. Dr. G. H. B,
Tennissen; verslagen van de congressen WS.AV.A-.A.AH.A, Washington door Dr.
M. A. Verwer; BS.A\\\'.\\, Londen door Dr. H. H. Thalhcimer en Sektion
Kleintierkrankheitcn der Wisscnschafdichen Gesellschaft für Veterinärmedizin, Leip-
zig door Dr. P. Zwart.

73e ledenvergadering, tc houden op 12 juni 1965 in de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren te Utrecht, aanvangstijd 14.30 uur.

Onderwerp: chirurgische behandeling van de otitis externa bij de hond, door collega
F. J. M e u t s t e g e.

Op woensdag 30 december 1964 nam collega Y.
Heida, Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst, tevens Veterinair Inspecteur van de Volks-
gezondheid in het district Friesland, wegens het
bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd offi-
cieel afscheid als inspecteur. Bij die gelegenheid
werd hem door Ir. J. W. Wellen, directeur-
generaal van het Ministerie van Landbouw en Vis-
serij, medegedeeld dat hij benoemd was tot Officier
in dc orde van Oranje Nassau. Deze heeft hem
hiervoor de bijbehorende versierselen opgespeld.
Collega Heida is geboren tc Haskcrdijken bij
Ilcerenveen. .Aan de Rijks H.B.S. te Heerenveen
volgde hij het middelbaar onderwijs, waar hij in
1918 het diploma behaalde. Na enkele maanden in
militaire dienst tc zijn geweest begon hij zijn studie
in dc diergeneeskunde. In 1924 behaalde hij het diploma en vestigde hij zich als
practicus in Bcctsterzwaag. Hij oefende hier praktijk uit tot 1952, het jaar waarin zijn
benoeming tot adjunct inspecteur afkwam. In 1954 werd hij tot inspecteur benoemd.
Gedurende zijn praktijkjaren is hij lid geweest van het Afdelingsbestuur in Friesland
en van het Hoofdbestuur van de Kon. .\\cd. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Tijdens dc Algemene Vergadering van de V.L..\\\'., dc Vereniging tot bevordering van
de Landbouwtuigpaardfokkcrij in Nederland, op 25 januari jl., werd collega D.
R e m p t met algemene stemmen gekozen tot voorzitter van deze vereniging.
De V.L.N. beheert het grootste stamboek in Nederland en het is van grote betekenis
dat, juist in deze tijd, waarin zich grote veranderingen voltrekken in de fokkerij, met
name in dc sportfokkerij, het contact met dc diergeneeskunde, een zeer nauw contact
is. Dc sterke band tus.sen dc dierenartsen cn de fokkerij die al jarenlang bestond,
wordt hiermede bevestigd.

Collega Rempt is al sedert jaren lid en sinds ± 10 jaar voorzitter van de afd.
Noord-Holland van dc V.L.N. en hij is sinds 1962 lid van het algemeen bestuur van
de V.L.N.

Naast de diverse bestuursfuncties had en heeft collega Rempt ook invloed op de
fokkerij als keurmeester bij dc premie- en stambockkcuringen in Noord-Holland.

Choufour, J. C. tc Enschede naar Herculcsstraat 52, Europaparkflat, aldaar, tel.

Hartman, H. J. van Bechcm (Ghana) naar Ede, VV. Marislaan 9, tel. (08380)
82 62. (van 220 naar 167)

Omloo, P. A. A. te Uitgeest naar Burg, van Roosmalenstraat 9, aldaar, tel. onge-
wijzigd. (190)
Oskam, Mej. A. C. W. te Utrecht, tel. gewijzigd in (030) 71 33 49. (191)
Ruitenberg, E. J. van Amersfoort naar Urbana, Hl. (U.S.A.), 1834 b, Orchard
Place, tel. 367-4372, Dept. of Pathology and Hygiene, College of Vet. Medicine,
Univ. of Ilhnois. (van 197 naar 221)
Siebehnk, J. te Wierden, tel. gewijzigd in (05496) 12 98. (201)
Stefels, Dr J. C., te Heemstede, tel. gewijzigd in (02500) 81 59 0. (203)
Stotijn, G. te Scherpenzeel, tel. gewijzigd in (03497) 15 53. (204)
Waal, J. van der, te Heemstede, tel. gewijzigd in (02500) 85 17 6. (212)

Lenssen, E. H. J., te rekenen m.i.v. 1 januari 1965, tot rijkskeurmeester in bijzondere
dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Bergh. (183)

Lindenhovius, G. H. G., te rekenen m.i.v. 1 januari 1965, tot rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Gieten. (183)
Postema, Dr J. L., te rekenen m.i.v. 1 februari 1965, tot rijkskeurmeester in bijzondere
dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Purmerend. (193)

Choufour, J. C., te Enschede, te rekenen m.i.v. 1 maart 1965, op zijn verzoek, als
rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst en als plaats-
ver\\\'angend inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Some experiments associated with reactions in
rumen and blood of cattle especially at passing
from hay to grass feeding

Rumen contents are examined concerning to amino acids, keto acids and
amines in the same way as mentioned earher (Van der Hors t, 1961).
Experiments are carried out in which rumen contents are incubated with
different compounds and also with grass and hay in order to know the
origin of the amino acids found and the reactions which normally occur
in the rumen.

After these experiments in vitro experiments in vivo are described which
were carried out in cooperation with A. Kemp from the Institute for
Biological and Chemical Research on Field Crops and Herbage, Wage-
ningen. Balance trials were made with 6 cows fed on freshmown herbage
and different quantities of ammoniumsalts in 1961. Samples of grass, rumen
contents, urine and blood were taken and in the present investigation the
composition as to keto acids, amino acids and amines in grass, nmien and
blood is discussed.

In the spring of 1964 samples were taken of herbage low in magnesium
and of blood of several cows grazing on these pastures. As it was not pos-
sible this time to take rumen samples, grass was incubated with rumen
fluid of other cows and with buffer of the same pH.

Finally the results are given of experiments carried out in Friesland in co-
operation with Dr. A. O s i n g a, veterinary surgeon in Stiens, in 1962.
In his district milkfever often occurs and after different observations it was
supposed that a narrow digestible crude protein/starch value ratio in the
diet given during the dry period might be one of the interfering factors
of atypical milkfever (Osinga, 1963). Therefore it would be interest-
ing to know more about the influence of the diet upon the reactions in the
rumen. So rumen and blood samples have been taken from cows fed on
a diet with a narrow digestible crude protein/starch value ratio and from
cows fed on a diet with a normal digestible crude protein/starch value
ratio.

It is a known fact, that thymine can be converted to y3-aminoisobutyiic
acid and uracil to /8-alanine. Thymine and cytosine are constituents of
nucleic acids and as cytosine can be deaminated to uracil by extracts of
Escherichia coli thymine and uracil are always present in the rumen by way
of the grass and hay. Incubation of rumen fluid with thymine and uracil
resulted in the formation of /8-aminoisobutyric acid and y8-alanine. From
this it is probably that also in vivo these compounds are formed in the
rumen in the same way. In rumen contents j8-alanine is always found and
in greater amounts than j8-aminoisobutyric acid.

1 Dr. C. J. G. van der Horst; Oudwijk 11, Utrecht, the Netherlands.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 6, 1965 361

As already mentioned earlier (Van der Horst, 1961 ), cadaverine and
pntrescine can be formed in rumen fluid from lysine and ornithine respec-
tively. The last compound is formed by conversion of arginine. In order
to know in which part of the rumen fluid (protozoa, bacteria or the super-
natant after centrifugation) cadaverine and putrescine are formed, protozoa
(obtained by centrifugation at 500 t. for 5 minues), bacteria (obtained by
centrifugation at 5500 t. for at least 30 minutes) and the remaining super-
natant have been incubated with lysine and ornithine or arginine. Such a
separation is anything but complete, but it is possible to examine in this
way where the decarboxylating processes occur. From these experiments it
was very clear, that chiefly the bacteria form cadaverine and putrescine
upon incubation with lysine and ornithine with buffer of pH 6.2 as well as
with supernatant.

In the same way the formation of histamine has been investigated by in-
cubation with histidine instead of lysine. The formation of histamine in
the rumen has been confirmed by Sanford (1963) and by Sjaastad
et al. (1963).

Van den Hendeetal. ( 1963) have shown, that washed suspensions of
rumen bacteria produce fermentation of histidine.

a. Rumen bacteria upon incubation with buffer or supernatant with his-
tidine do not form histamine. Histidine disappears, probably as re-
ported by Van den H e n d e et al. (1963).

b. Protozoa, yet mixed with foodresidues, incubated with buffer and his-
tidine at 38° C do form histamine at pH 6.4 (a normal value in the
rumen) as well as at a lower pH.

c. Protozoa incubated with histidine and supernatant give less histamine
than upon incubation with buffer and histidine at the same pH.

From all this it is evident that the decarboxylation of lysine and ornithine
is produced by the bacteria and the decarboxylation of histidine by the
protozoa.

The fact, that protozoa upon incubation with supernatant form a smaller
quantity of histamine, may be explained in two ways: it is possible that
the produced histamine is converted by enzymes occurring in the super-
natant and secondly it may be that histidine is converted partly by the
bacteria yet present in the supernatant. From several experiments it ap-
peared that the supernatant can convert histamine; however, only to a
slight extent.

A compound is formed, which is more basic than urocanic acid; it could be
detected with Pauly\'s reagent. On the contrary, the conversion of histidine
by the bacteria is completely and quick, but without formation of hista-
mine. However, in vitro, often histamine in the rumen could be shown,
sometimes in very small quantities, but also in amounts comparable to these
of glycine and other amino acids. Probably in these ca.ses the effect of the
protozoa predominates over that of the bacteria.

The results concerning the conversion of the keto acids will be reported
later on, as now, after having improved the method with the aid of thin-
layer chromatography, it is possible to give quantitative results.

In 1962 rumen samples have been taken from cows of a farm in the neigh-
bourhood of Utrecht. After examination of the amino acids by means of
electrophoresis and paperchromatography, a series of amines was found
beside cadaverine and putrescine. They could be distilled with NaOH so-
lution.

The amines were detected by spraying the chromatograms with ninhydrin
solution, which caused purple colored spots, with the exception of one
large yellowbrown spot and a weak brownish spot. The question raised,
whether these amines were formed in the rumen or whetlier they were al-
ready present in the food.

After incubating a quantity of the administered hay with buffer as well as
with rumen contents, it appeared that in both cases all the mentioned
amines were present with the exception of the yellow colored spot, which
in no case was found. As it might be possible, that the compounds, which
give a purple colour with ninhydrin, besides originating from the hay, also
may be formed in the rumen by decarboxylation of amino acids, several
amino acids have been incubated with rumen fluid in the known way. Only
leucine effected a well measurable quantity of isoamylamin and valine a
small spot of isopropylamin. The quantities formed in this way are very
small in comparison with the amounts found in the rumen, so it is most
probable, that the volatile amines present in the rumen come from the hay.
This supposition is strengthened by the fact, that in the rumen of cows fed
on grass, these amines are absent with the exception of very small amounts
of isoamylamin and in view of the above mentioned findings this may be
formed of leucine.

The spot, which give a yellow-brown color with ninhydrin, appeared to be
originated from the cakes. After incubation of the cake with buffer or
rumen fluid and even with water, this compound could always be distilled
with NaOH solution in the apparatus used for the determination of the
NH3 content in the rumen and isolated after preparative electrophoresis
on cellulosis. Infrared absorptionspectra are made, as well as ultraviolet
absorptionspectra, but the infraredspectrum was not a known one. The
compound smells of ammoniak and fish and with microreactions according
to F e i g 1 it appeared to be a secondary amin. It occurs in rather great
amounts in the foddercakes.

Finally it could be shown, that an other volatile amin, phenylethylamin,
which gives a blue colour after spraying with a ninhydrin solution, can be
formed in the rumen by decarboxylation of phenylalanine.
It may be possible, that the amines found in the feces of cattle by V a n
Rheenen (1964), are coming partially from the rumen. This seems the
more probably, asVanRheenen found the greatest amounts of amines
in the feces of cows fed on hay and cake.

3. Experiments in vivo connected with balance trials and grazing experiments in
Wageningen in 1962 and 1964

The main object was to compare the amino acids and keto acids present
in grass, rumen and blood. From the experiments it was clear, that in the

rumen mainly the same amino acids were present as the free amino acids
occurring in grass. However, there were also striking differences.

a. In rumen contents S-aminovaleric acid was always found and not in the
grass. This is in accordance with the observations made by E 1-S h a z 1 y
in 1952. He showed, that in the rumen 8-aminovaleric acid is formed
out of proline and alanine. Indeed, incubation of rumen fluid with
proline and alanine resulted in the formation of S-aminovaleric acid
and even in such large quantises that it was possible to prepare
8-aminovaleric acid in order to determine some properties as the Rf
values in chromatography and electrophoresis.

b. Repeatedly ^-aminopiperidon was found on the chromatograms obtain-
ed from rumen fluid, but never this spot was seen on the chromato-
grams prepared form grass. It is shown earlier (Van der Horst,
1962), that ^-aminopiperidon may be formed from ornithine with al-
kali and therefore, under the conditions whereby the present experi-
ments are carried out, spots of this compound will be found if ornithine
is present. As arginine in the rumen only is found in small quantities,
it is clear, that in the rumen arginine must be converted to ornithine.

c. Gadaverine and putrescine were often found in the rumen to a rather
great extent; these compounds are formed by decarboxylating of lysine
and ornithine, and possibly the more, as the pH is disposed to decrease
(see 4).

d. In proportion to the quantities of tyrosine, tryptophan, phenylalanine
and proline occurring in grass, only small amounts of these compounds
were found in rumen contents. Apparently these compounds are easily
converted in the rumen. Asparagine could never be shown in the rumen
whereas it always occurs in grass.

e. In the rumen contents the concentration of glycine was many times
greater than that of serine, whereas in the grass the concentration of
serine always was greater than that of glycine. It is possible that serine
in the rumen is converted more quickly than glycine. Van den
Hende et al. (1963) showed, that washed suspensions of rumen bac-
teria ferment amidst other things L-serine and a-ketobutyric acid to
CO2 and volatile fatty acids.

f. In rumen fluid a-aminobyturic acid is found and often in rather large
quantities. Possibly it is formed by transamination of a-ketobutyric acid
that we could show sometimes in the rumen contents. From the scheme,
proposed by Lewis and E 1 s d e n and also reported by Van den
Hende et al. (1963), it will be seen, that a-ketobutyric acid is a
metabolite of threonine. Finally threonine is fermented to mainly pro-
pionic acid and acetic acid, and a-ketobutyric acid is converted to pro-
pionic acid.

Comparing the keto acids in rumen and grass, it is evident, that normally
the most important compound is pyruvic acid in grass as well as in rumen
contents. The level of a-ketoglutaric acid in the rumen is always low.
At changing from hay to grass feeding, the composition of the keto acids
in the rumen shows considerable differences during the first days. In the
rumen the concentration of oxaloacetic acid and of glyoxilic acid was
greater than that of pyruvic acid, that normally predominates. Similar
phenomena could be observed in the keto acid composition of the blood.

Also in the urine only a small quantity of pyruvic acid was found this day.
Furthermore it was strikingly, that after some days, when two cows had
fallen ill, in the rumen more glyoxolic acid was found than pyruvic acid,
whereas after recovery the composition of the keto acids was normal again.
In the spring of 1964 bloodsamples were taken of cows first indoors, fed
on hay and later on from the same cows grazing tetany prone herbage,
whereby a low magnesiumlevel in the blood could be expected and was
induced indeed.

In the blood the level of the ketoacids decreased immediately after the
change from hay to grass. The same phenomenon as found in 1961, namely
a relative greater quantity of glyoxilic acid than pyruvic acid was seen
again. After some days pyruvic acid predominated, the same as in 1961. The
decrease of the keto acid level in the blood appeared to be all the more,
as the magnesium level in the blood was lower.

In figure 1 the magnesium level¹) in the blood of five cows has been
plotted against the estimated total amount of keto acids. Generally the
level of the keto acids parallels well with the magnesium content of the
blood, only cow nr. 2 did not show a visible change in the keto acid level,
whereas the magnesium content had decreased, though only for one day.
The magnesiumlevel in the blood of cow 3 did not change worthwhile
and this time no differences in the amounts of keto acids could be ob-
served. The cows nrs. 4 and 5 received magnesiumoxide cakes daily since
8/5 and from the figure it is evident, that this is followed by an increase
of the keto acid level in the blood. It is noteworthy, that in the blood of
the cows nrs. 1 and 5 glyoxilic acid predominated, as in cow 2 the pyruvic
acid level was highest.

These results indicate to the possibility, that there might be a relationship
between the keto acid level in the blood and the magnesium level. Quan-
titative results wil be given later on at a normal change from hay to grass
feeding as well as of cows with a low blood magnesium level as a conse-
quence of a diet low in available magnesium.

As it was not possible this time to take rumen samples from the same cows,
samples of grass are incubated with buffer and rumen samples of other
cows to compare the amino acid and keto acid composition. With these
experiments it appeared that asparagine in the rumen is converted within
two hours. This explains the fact, mentioned under d, that asparagine
could not be shown in vivo in the rumen. After incubation of grass with
rumen contents always y8-aminopiperidon and 8-aminovaleric acid were
found, the same as in vivo in 1961. Owing to the fact, that with these ex-
periments in vitro the same results were obtained as mentioned above in
vivo as to the occurrence and conversion of amino acids, it is very pro-
bably that this also holds for the keto acids. Quantitative determinations
are carrying out.

As the pH has a great influence upon the reactions in the rumen, it might
be of importance to determine the pH in the rumen. If the cows are not
provided with a fistula, an apparatus has been used, where the electrode

is fit in the extremity of the probe, with which the rumen contents is re-
moved. In this way the electrode is in the rumen and the rumen contents
to be used for the determinations, flows past the electrodes; so the most
reliable value of the pll is obtained. There is one great difficulty, namely
that the probe is easily choked up. In the present investigation the pH has
been determined if possible and the values are given in table 1.

The estimated quantities of amines and amino acids occurring in rumen
samples taken in Friesland.

Rumen contents have been taken from 12 cows coming from 4 different
farms. The cows nrs. 1-7 received a relatively protein ricii diet with a
narrow digestible crude protein/starch value ratio and milkfever often
occurred on these farms. The cows nrs. 8-11 belong to one farm, but the
cows nrs. 8-10 received a well balanced diet, with a normal digestible
crude protein/starch value ratio, whereas cow nr. 11 received a protein-
rich diet comparable with that of the cows 1-7. Cow nr. 12 was fed on a
protein-rich diet, but was provided with a fistula.

The rumen samples were investigated on the spot in order to prevent con-
versions of the present amino acids and keto acids. It is a known fact,
that the pH and the cjuantities of amino acids are dependent of the interval
between the time of feeding and taking the samples, but the four rumen
samples of the cows 8-11 have been taken practically at the same time.
In table 1 the present amounts of the different amines estimated to the
ninhydrin colored spots, are given. It is evident, that the amounts of amines
found in the rumen contents of the cows 8-10 differ strikingly from those
of the other cows, whereas the results obtained with cow nr. 11, though
coming from the same farm, but receiving protein-rich diet, are well com-
parable with those of the cows 1-7. The rumen contents of the cows 8-10
contained relatively great amounts of cadaverine and putrescine, small
amounts of tyramine and tryptamine and even a very small quantity of
histamine. Owing to the fact, that glucose and other carbohydrates may
cause a decrease of the pH, the suggestion of H a n k e and K o e s s 1 e r

(1924) is of interest, that amine formation by bacteria might be a physio-
logical mechanism to counteract an acid environment.
Also the keto acids were different according to the feeding, but it seems
better to give later on quandtative results with the improved thin-layer
technique. As to the amino acids, only small quantities are found in the
rumen contents of the cows 1-7; as already mentioned these amounts
depend strongly upon the time after feeding. In the rumen contents of the
cows nrs. 8-10 large amounts of amino acids were found, whereas the
rumen fluid of cow 11 from the same farm contained but small amounts
of amino acids.

It seems probably, that the large amounts of amino acids of the cows 8-10
have to be attributed to the other food and namely to the greater quantity
of carbohydrates. In view of the experiments in vitro made in 1961 (Van
der Horst), where it is shown that after administration of glucose more
amino acids in the rumen contents are present, it might be that this also
happens in vivo; the more, as in the riunen contents of cow 11 coming
from the same farm, but fed on protein-rich diet, only small amounts of
amino acids were present. It would be worthwhile to carry out the.se ex-
periments over again and if possibly with more cows.

I thank Mr. A. Kemp very mueh for his help and his interest in these experiments.
I want also to express my thanks to Dr. and Mrs. O s i n g a for the hospitality
and for the allowance to fit up the pharmaceutical chemist\'s room a,s a temporary
laboratory for some days.

Finally I must nu-ntion the enthusiastic and helpful assistance of Mr. J. II. B e u-
d c k e r.

It has been shown, that /3-alanine, y8-aminoisobutyric acid and phenlethylamin are
formed in the rumen from uracil, thymine and phenylalanine respectively. Further it
appeared that lysine and ornithine in the rumen are decarboxylated by the present
bacteria, whereas histidine is decarboxylated by the present protozoa to histamine.
In the rumen of cows fed on old hay and cake always many volatile amines are
found and it could be shown that these were already present in the hay and in
the cake. The cake contains a secondary amin, from which infrared spectra have
been made.

Experiments in vivo have been carried out, whereby the amino acid composition
of grass, rumen and blood were compared. The formation of S-aininovaleric acid,
ornithine (jS-aminopiperidon), cadaverine and putrescine and «-aminobutyric acid
could be shown as well as the conversion of asparagine and other amino acids. In
the rumen the concentration of glycine was many tinu>s greater than that of serine,
whereas in the grass serine predominated.

Normally pyruvic acid is the most important keto acid in rumen and blood, but
durin,g the first days after changing from hay to grass feeding, other keto acids
as glyoxylic- and oxaloacetic acid predominated.

In the spring of 1964 similar experiments have been carried out and as it was
not possible to take rumen samples this time, much attention had been given to
the keto acid composition of the blood. It appeared that after changing from hay
to grass feeding the keto acid level in the blood decreased clearly and it seemed
that the decrease was more if the Magnesium level in the blood was lower. Figure
1 suggests a relationship between the estimated keto acid level of the blood and
the deternrined niagnesiumcontent.

Beside this the same changes in the blood were found as mentioned above; the
concentration of glyoxylic acid was relatively higher than that of pyruvic acid.
After some days it became normal again. Quantitative results concerning the keto
acids in the blood and rumen will be given later on as the method of the separation
and determination of the keto acids has improved.

Finally the results arc given of experiments carried out in Friesland in co-operation
with Dr. A. Osinga. As administration of a protein-rich diet might be one of
the interfering factors of milkfever, especially of the atypical form, rumen samples
have been taken from 12 cows, coming from four farms, whereby three cows
received a well balanced diet in contradiction with the other cows. It appeared
that especially in these three cows many amines, such as cadaverine and putrescine
in large amounts were present, but also small amounts of tyramine, tryptamine
and a trace of histamine were found. The possibility is mentioned that the
formation of the amines occurs in order to counteract an acid environment. More
similar experiments have to be carried out.

Bij het onderzoek naar het voorkomen van aminozuren in de pens, werd altijd
in de pens /^-alanine in vrij grote hoeveelheden aangetroffen en y8-aminoisobotcr-
zuur in kleinere hoeveelheden. Met behulp van proeven in vitro bleek, dat deze
stoffen in pensvloeistof gevormd worden na incubatie van resp. uracil en thymine.
Uracil ontstaat door inwerking van E. coli op cytosine en daar cytosine en thymine
bestanddelen zijn van nuclcinczuren, die ook in hooi en gras voorkomen, is het zeer
waarschijnlijk dat ook in vitro in dc pens /j-alanine en |S-aminoisoboterzuur daaruit
gevormd worden.

Vervolgens werd met proeven in vitro aangetoond, dat de bacteriën in de pens
lysine en ornithine kunnen decarboxyleren resp. tot cadaverine en putrescine, terwijl
de aanwezige protozoa daarentegen histidine kunnen decarboxyleren tot histamine.
De bacteriën bewerkstelligen ook wel een omzetting van histidine, maar daarbij
wordt geen histamine gevormd. Daar men in vivo dikwijls meer of minder histamine
in de pens aantreft, moet in deze gevallen de werkin.g van de protozoa sterker zijn
geweest dan die van de bacteriën.

In de pensvloeistof van koeien, die met vrij oud hooi gevoerd waren, werden vrij
veel vluchtige amines aangetroffen, zoals isoamylamin, isopropylamin enz. Bij onder-
zoek bleken deze reeds in het hooi aanwezig te zijn. Na incubatie met verschillende
aminozuren bleken er in de pensvloeistof slechts 2 amines gevormd te worden, nl.
isoamylamin uit leucine en isopropylamin uit valine. De gevormde hoeveelheden,
vooral die van isopropylamin, waren echter zo klein, dat men wel mag aannemen,
dat de vluchtige amines, die in de pens gevonden worden, hoofdzakelijk afkomstig
zijn van het hooi. Deze gedachte wordt versterkt door het feit, dat men in de
pens van koeien gevoerd met gras slechts zeer weinig isoamylamin aantreft en
vrijwel geen andere vluchtige amines.

Een ander vluchtig amin, dat men dikwijls in de pens aantreft en dat met ninhydrin
een geelbruine kleur geeft, bleek in verschillende veekoeken voor te komen. Dit
amin is geïsoleerd met behulp van preparatieve clectroforese; het bleek een secun-
dair amin te zijn. Er zijn infrarood spectra van .gemaakt, maar het was geen
bekend spectrum.

Bij jiroeven in vivo uitgevoerd in 1961 in verband met balansproeven in Wageningen,
bleek, dat er in de pens g-aminovaleriaanzuur, ornithine, cadaverine, putrescine
en a-aminoboterzuur gevormd wordt. In de pensvloeistof was het gehalte aan glycine
vele malen groter dan dat van serine, terwijl in het gras juist het omgekeeide
het geval is. Normaal is pyrodruivenzuur het ketozuur, dat in de grootste hoeveel-
heid in de pens voorkomt, maar de eerste dagen na de overgang van hooi op gras
l)leken andere ketozuren te overheersen, nl. glyoxylztmr en soms oxaalazijnzuur.
Dit zelfde verschijnsel werd ook in het bloed waargenomen en in de urine.

Bij beweidingsproeven in Wageningen in 1964, is speciaal het gehalte aan ketozuren
gevolgd in het bloed van enkele koeien, die na de stalperiode in weiden werden
gebracht, met een verschillend magnesiumgehalte. Daar er geen pensmonsters ge-
nomen konden worden, zijn de verschillende grassoorten alleen met pensvloeistof
van andere koeien geïncubeerd. Daarbij bleken dezelfde omzettingen van amino-
zuren voor te komen als die in 1961 gevonden bij de proeven in vivo. Het gehalte
aan ketozuren in het bloed bleek direct na de overgang van hooi op gras te dalen
en wel des te meer naarmate het magnesiumgehalte in het bloed lager werd. In
fig. 1 is zowel het verloop van het magnesiumgehalte in het bloed weergegeven als
dat van de ketozuren. Daarbij moet wel opgemerkt worden, dat deze laatste hoe-
veelheden slechts geschat zijn, maar de grafiek suggereert wel, dat er een verband
bestaat tussen het magnesiumgehalte in het bloed en het gehalte aan ketozuren.
De koeien nr. 4 en 5 ontvingen na 8/5 magnesiumkoekjes extra, waarna het
magnesiumgehalte in het bloed ging stijgen. Dit ging gepaard met een duidelijke
stijging van de hoeveelheid ketozuren in het bloed. Behalve in de hoeveelheid
bleken er ook weer dezelfde verschuivingen in de samenstelling van de ketozuren
voor te komen als die waargenomen in 1961. Bij de koeien nr. 2 en 3, waar het
magnesiumgehalte in het bloed slechts kort of niet gedaald is, bevatte het bloed niet
meer glyoxylzuur dan pyrodruivenzuur; bij de koeien 1 en 5 daarentegen wel.
Quantitatieve resultaten betreffende de ketozurensamenstelling van hooi, gras, pens
en bloed zullen later gegeven worden, nu met behulp van dunne laag chromato-
grafie de ketozuren vrij gemakkelijk bepaald kunnen worden, mede in verband met
het magnesiumgehalte. Tenslotte worden enkele resultaten vermeld van proeven
uitgevoerd samen met Dr. A. Os inga uit Stiens. In Stiens hebben wij op enkele
bedrijven, waar melkziekte voorkomt, pensmonsters genomen en ook op een bedrijf,
waar minder eiwitrijk voedsel wordt gegeven en melkziekte zelden voorkomt. De
uitkomsten betreffende het voorkomen van amines en aminozuren zijn weergegeven
in tabel 1. Daaruit blijkt, dat de pensvloeistof van de koeien op het uitgebalanceerde
voer veel meer amines bevatte dan dat van de ander koeien; ook waren er veel
meer aminozuren aanwezig. In verband hiermee werd de mogelijkheid geopperd,
dat de amines gevormd worden om een te zuur milieu tegen te gaan. Ook hiervoor
geldt, dat er meer dergelijke proeven uitgevoerd moeten worden.

Dans la panse se forment la y8-alanine, l\'acide /3-aminoisobutyrique et la phenyléthyl-
amine resp. dc l\'uracil, de la thymine et de la phenylalanine. En même temps on a
démontré que la lysine et l\'ornithine se transforment dans la panse pour devenir resp.
cadaverine et putrescine par la présence de bactéries tandis que, d\'autre part,
l\'histidine par la présence de protozoaires se transforme en l\'histamine.
Dans le liquide de panses de vaches nourries de foin assez vieux et dc tourteaux on a
toujours trouvé beaucoup d\'amines volatiles; celles-ci, cependant, se trouvaient être
présentes déjà dans le foin et dans les tourteaux. Les tourteaux contenaient en outre
des quantités relativement grandes d\'une amine volatile secondaire. Le spectre infra-
rouge, fait après l\'isolation de cette matière, résulta être inconnu.
Lors d\'expériences in vivo il s\'est avéré que, outre l\'acidc g-aminovalérique, il se
forme dans la panse l\'ornithine, la cadaverine, la putrescine et l\'acide «-aminobuty-
rique, tandis que se transmuent l\'asparagine et autres aminoacides. Dans le liquide
de la panse la concentration dc glycine était plusieurs fois plus grande que celle de
sérine, tandis que l\'herbe, elle, contenait plus dc serine que glycine.
On a trouvé que, pendant les premiers jours après le passage de nutrition de foin
à celle d\'herbe, la panse contenait plus d\'acide glyoxylique ou acide oxalacétique
que pyruvate, tandis que plus tard, comme d\'habitude, l\'acide pyruvate était présent
en de plus grandes quantités.

Si l\'on compare l\'image de la teneur en magnésium dans le sang avec ce qu\'on évalue
être la quantité totale d\'acide cétonique, on en vient à suggérer qu\'il y a rapport
entre les deux. En outre une basse teneur en magnésium dans le sang allait de pair

avec une composition différent des acides cétonicjues, puisque relativement plus
d\'acide glyoxyliquc était trouvé que d\'acide pyruvate: on sait que d\'habitude, c\'est
juste le contraire.

Des résultats quantitatifs seront données plus tard, parce que à l\'aide de la chroma-
tographic en couche mince il est devenu possible dc déterminer avec plus de vitesse
et d\'exactitude la richesse en arides cétoniques. Finalement il s\'est avéré d\'expériences
in vivo, que le liquide de la panse de vaches nourries de nourriture riche en protéine
contenait moins d\'amincs et moins d\'aminoacides que celui de vaches nourries d\'une
quantité relativement plus grande de hydrates de carbone. De ce fait on a trouvé
possible qu\'il se forme dans la panse des amines pour empêcher un milieu trop acide.

Die Bildung von /î-.Alanin, /3-Aminoisobuttersäurc und Phenyläthylamin im Pansen
aus resp. Uracil, Thymin und Phenyläthylamin wurde gezeigt. Weiter ergab sich,
dass im Pansen die anwesende Bakterien Lysin und Ornithin decarboxylieren zu
resp. Cadaverin und Putrescin und dass ausschliesslich die Protozoa Histidin de-
carboxylieren zu Histamin.

Im Pansensaft entnommen von Kühe nach Füttenmg mit älterem Heu und Kraft-
futter wurden immer viele flüchtige Amine gefunden; später stellte sich heraus,
dass diese Verbindungen schon im Heu und Futterkuchen anwesend waren. Die
Futterkuchen enthalten ausserdem eine verhältnismässig grosse Menge eines flüch-
tigen secundär .Amins. Mit Hilfe der preparative Elektrophoresis konnte das Amin
isoliert werden, aber da es ein unbekanntes Infrarot Spektrum gab, ist es nicht
identifiziert worden.

Bei in vivo-Versuchen konnte nachgewiesen worden, dass im Pansen nach Gras-
fütterung ausser S-Aminovaleriansäure auch Ornithin, Cadaverin, Putrescin und
(v-Aminobuttersäure gebildet werden, während Asparagin und verschiedene andere
Aminosäuren zerlegt werden. Nach Grasfütterung war im Pansensaft die Glycin-
konzentration höher als die Serinkonzentration, während im Gras die Serinkonzen-
tration wesentlich höher war.

Die erste Tage nach die Wechsclung von Winterfütterung zu Grasfüttenmg war
im Pansensaft die Brenztraubensäurekonzentration niedriger als die Glyoxylsäure-
inid Oxalcssigsäurekonzentration. Einige Tage später waren die Verhältnisse wieder
normal.

.Aus dem Kurvenbild des Blutniagnesiumgehaltes und des geschätzten totalen Blut-
ketosäurengehaltes nach Wechsehing von Winter- zu Grasfütterung erscheint die
Möglichkeit vor zu liegen einer Beziehung zwischen das Blutketosäurengehaltes und
das Blutmagnesiinugehaltes. Ausserdem war ein niedrig Magnesiumgehalt im Blut
begleitet von einer abnormale Zusammensetzvmg der Ketosäuren; wie im Pansen-
saft war die Glyoxylsäurekonzentration höher als die Brenztraubensäurekonzentra-
tion. Quantitative Resultate werden nacher gegeben, weil es jetzt möglich ist mit
Hilfe der Dünnschichtchromatographie die Ketosäure besser und schneller zu tren-
nen und zu bestimmen.

Schliesslich wurde mit vivo-Versuchen festgestellt, dass Pansensaft entnommen von
Kühe mit eiweissreiche Fütterung geringere Menge an Amine und Aminosäuren
enthält als Pansensaft von Kühe bei einer Fütterung mit einem grösseren Eiweiss-
Stärkeeinhcitenverhältnis. So ergab sich die Möglichkeit, dass im Pansen Amine
gebildet werden ein zu säures Milieu zu vorkommen, aber mehrere Versuche müssen
ausgeführt werden.

En la panza se forman /j-alanine, acido jS-aniino iso butirico y phcnylethylamino de
respectivamente uracil, thymino y phenilalanino. AI mismo tiempo se ha demostrado
que lysino y ornithino estan decarboxilados en la panza en respectivamente cada-
verino y putrescino por los bacterios présentes, en cambio histidino esta decarboxilado
en histamino por los protozoos présentés.

Siempre se ha encontrado en el jugo de panza de vacas que fueron alimentados con
heno viejo y ccreales, muchos aminos volatiles, pcro estos aminos volatiles ya cran
présentes en el heno y las cerealcs. Ademâs las ccreales tambien contenian rclativc-
mente bastante cantidades de un amino sccundario volatil. El spcctro infra-roja
despues aislamiento de esto amino, era desconocido.

En experimentos en vivo se demonstro que a mâs de acido-amino valeriano formado
en la panza, tambien ornithine, cadaverino, putrescino y acido «-aminobutirico estan
formados en la panza, mientras asparagino y otros acidos aminos estan transformados.
En el jugo de panza la concentración de glycine era muchas veces mas grande que
la concentración de serine, mientras la hierba tenia mas serine que glycine.
Durante los primeros dias del cambio de alimcntación de heno en alimcntación dc
hierba sc encontre en la panza mâs acidoglioxilico o acido oxalico-acetico que acide-
piroglucesice, mientras mâs tarde el acido puroglucosico estaba presente cn mâs
grandes cantidades, como es el case normal.

Si se compare la concentración de magncsio en la sangre con la cstimada cantidad
total de acido ketenice, se hace sugerir que hay una relación entre los dos. Una
concentración baja de magnesie en la sangre estaba acompanada con una otra com-
posición de los acidos ketenicos présentés, porquc cntonces habia mâs acide gliexilico
que acido piroglucosico, mientras normalmente es al revés. Los resultados quantita-
tives scran publicados mâs tarde, ya que ahora es posible de determinar mâs seguro
y mâs rapide el contcnide de acide ketenice cou el método dc cromotografie dclgado.
Finalmente résulté que en prucbas en vivo el jugo de panza de vacas alimcntadas con
alimentos ricos en protcinas tcnian menos aminos y menos acido-aminices que el jugo
de panza de vacas alimentados con alimente rico cn carbohidratos. Por este se crcc
en la pesibilidad, que se forman aminos en la panza para reprimir un ambiente
de acidez.

El-Shazly, K.: Degradation of protein in the rumen of the sheep. Biochem. J.,
51, 647, (1952).

H anke, M. T. and K o e s s 1 e r, K. K. : geciteerd naar Meister, .A., (1957).
Hende, C. van den, Oyaert, W. and B o u c k a e r t, J. H.: Fernuntation

of histidine by rumen bacteria. Res. vet. Sci., 4, 77, (1963).
Hende, C. van den, Oyaert, W. and B o u c k a c r t, J. H. ; Fcrnu ntation

of serine and threonine by rumen bacteria. Res. vet. Sci., 4, 89, (1963).
Horst, C. J. G. van der: Keto-acids and amines in rumen liquid of cattle.

Nature, 191,73, (1961).
FI o r s t, C. J. G. van der: .Artefacts of ornithine and «-y-diaminobutyric arid
found during chromatographic investigation of rumen liquid. Nature, 196, 147,
(1962).

Meister, A.: Biochemistry ef the amino acids. .Academic Press Inc. New York,
1957.

Osinga, A.: Diet and the clinical picture of inilkfcvcr. Tijdschr. Diergeneesk., 88,
147, (1963).

Rhcenen, D. L. van: Biogene aminen bij het rund mede in verband met hypo-
magnesemie. Thesis, Utrecht, 1964.
S an ford, J.: Formation ef histamine in ruminai fluid. Nature, 199, 829, (1963).
S j a a s t a d, O. V. and Stormorken, H. : Diet and histamine in the ruminant.
Nature, 197, 907, (1963).

Experimentele onderzoekingen ter bepaling van
de bij decontaminatie van voedermeien benodig-
de temperatuur en verhittingstijd ¹l

Experimental studies in determining the temperature
and heating-time for decontamination of meals.

In de afgelopen jaren is door vele auteurs ( B i s r li o f f en R o li d e, 1956;
j a c o b s et al., 1963; Morehouse en W e d m a n, 1961; Newell et
al., 1959; Winkle en Robde, 1957) melding gemaakt van het voor-
komen van Salmonella-kiemen, voornamelijk in voedermiddelen van dier-
lijke oorsprong, zoals vis- en diermeel, maar ook in plantaardige melen. Na
het vaststellen van deze besmetting werd aan mogelijkheden gedacht om
het besmette meel te decontamineren en wel in de eerste plaats door middel
van een warmtebehandeHng (Ada ni, 1957; Winkle en Adam, 1960).
Het ligt hierbij voor de hand, dat een tc lange behandeling bij een te hoge
temperatuur de kwaliteit van het meel ongunstig beïnvloedt. Het was daar-
om nodig na te gaan, bij welke zo kort mogelijke behandelingstijd en zo
laag mogelijke temperatuur nog een Salmone\'la-vrij produkt wordt ver-
kregen. Hiervoor werden zowel in het laboratorium als ook onder praktijk-
omstandigheden de navolgende onderzoekingen verricht.

.■\\angezien het bekend is (Mossel, 1963), dat het bactericide effect van
een verhitting van een eiwitrijk produkt bepaald wordt door de water-
activiteit van dat produkt, werd bij alle proeven voldoende water toege-
voegd om een wateractiviteit in het te verhitten produkt te bereiken, die
een voldoende bactericidie waarborgt.

Bij dc proeven in het laboratorium werd een kleine proefketel gebruikt, die
wat bouw en werking betreft geheel overeenkomt met de ketels, waarin in
Nederland diermeel uit destructiemateriaal wordt bereid. De proefketel be-
staat uit een dubbelwandig vat met een inhoud van 5 liter, geschikt voor
de decontaminatie van circa 3 kg meel. .Xan het metalen deksel van de
ketel bevindt zich een schoepenrad, dat, door een motor aangedreven, voor
de homogenisatie van de ketelinhoud zorgt. De ketel is op een stoomleiding
aangesloten, waardoor stoom in de dubbele wand wordt geleid en de in-
houd van de ketel op indirecte wijze wordt verhit. Het deksel van de ketel
wordt met 6 klemschroeven vastgemaakt om overdruk te kunnen weer-

1 Dit onderzoek werd verricht in opdracht van de Veterinair Hoofdinspecteur
van dc Volksgezondheid tc \'s-Gravenhage.

2 Dr. E. H. Kaïnpelmachcr, Dr. P. A. M. Guinee cn Drs. M. van Schothorst; resp.
hoofd van de afd. Zoönosen en Pathologische Anatomie, wetenschappelijk
hoofdambtenaar en wetenschappelijk ambtenaar aan het Rijksinstituut voor
de Volksgezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

staan. De temperatuur wordt door het meer of minder toevoegen van
stoom, door middel van een kraan, geregeld. Aangezien dit een vrij grove
regulatie is, werd in de meeste gevallen niet één bepaalde temperatuur be-
reikt, maar schommelde deze gedurende de proef met een interval van
circa 3° C naar beide kanten. In het deksel van de ketel bevinden zich 2
openingen en wel één voor een thermometer en één voor een uit koper \\\'er-
vaardigd monsterbekertje met een inhoud van 1,6 gram, dat aan een steel
is bevesdgd en waarmee de monsters uit de ketel worden genomen. Voor
iedere monsterneming werd een bekertje gebruikt, dat van tc voren was ge-
sterili.seerd. Tijdens het „draaien" van de ketel worden beide openingen met
schroeven hermetisch afgesloten.

De praktijkproeven werden verricht in een veevoederfabriek en wel in een
apparatuur, bestaande uit 10 (in de vorm van een toren) op elkaar ge-
bouwde ketels, waarbij het meel boven in de toren wordt gestort en door
het eigen gewicht naar beneden valt. De passagesnelheid kan door ver-
schuifbare kleppen in de bodem van iedere ketel worden geregeld. Dc
warmte wordt zowel indirect via stoom in een dubbele wand, als ook direct
door middel van stoominjectie, in de ketels gebracht. Dit laatste geschiedt
door gaten, die zich in de schoepenraderen, waarmede het meel voort-
durend wordt gemengd, bevinden. In de laatste 6 ketels wordt geen directe
stoom meer toegevoegd, zodat het meel gedurende het verblijf aldaar weer
kan drogen. De temperatuur van het bevochtigde meel, die gediuende de be-
handeling door middel van de stoomtoevoer wordt geregeld, wordt op een
temperatuurkaart geregistreerd.

Bij een decontaminatietijd van 20-30 minuten kan per uur 8 ton meel wor-
den verwerkt. Het meel wordt na het passeren van de ketel, \\ ia transport-
banden naar een koeltoren en vervolgens naar een automatische zakken-
afvulinstallatie gevoerd.

De proeven in de proefketcl werden uitsluitend verricht met kunstmatig
liesmet vismeel, terwijl voor de proeven in de praktijk normaal voeder voor
varkens werd gebruikt, waarbij het voorkomen van Enterobacteriaceae
kwalitatief en kwantitatief vóór en na de warmtebehandeling werd bepaald.
Voor de proeven werden 24 uur oude bouillonculturen gebruikt van 5\'. typhi
muriiirn, S. worthington. een int vismeel gekweekte S. newington cti oen
in de literatuur (A n e 11 i s et al., 1954) als hitteresistent bc.schrevcn
senftenberg-stRm nr. 9959. .-Aan 1 kg vismeel werd 100 ml cultuiu\' toege-
voegd, hetgeen overeenkomt met een besmetting van meer dan 1 x iO\'\'\'>
kiemen per gram vismeel, zoals uit vóóronderzoekingen gebleken is. Deze
besmetting ligt zonder twijfel ver boven de onder natuurlijke omstandig-
heden voorkomende contaminatie van vismelen.

Behalve de 100 ml 5flZmowp//a-bouilIon werd tevens 100 ml water aan 1 kg
vismeel toegevoegd. Na een half uur mengen in de ketel zonder verhitting
werden voor controle op de verdeling der Salmonella-kiemen 10 monsters
van verschillende plaatsen getrokken. Dit geschiedde niet via de opening
in het deksel, daar er met dit hoge kiemgetal gemakkelijk via de rand een
besmetdng van het monster zou kunnen optreden, doch met het deksel eraf.
Deze 10 monsters van 1,6 gram vismeel werden opgehoopt in seleniet-
briljantgroen-bouillon of in de ophopingsvloeistof volgens Muller-
Kauffmann en na 24 uur bebroeden op briljantgroen-fenolrood-agar-
platen uitgestreken. De monsters waren in alle gevalen na menging Sal-

mone//a-positief. Na het nemen der controlemonsters werd de ketel weer
gesloten en werd stoom in de dubbele wand gelaten. Om de 5 minuten werd
vervolgens op 2 plaatsen de temperatuur bepaald en werden op dezelfde
2 plaatsen 2 meelmonsters voor onderzoek getrokken. Tussen 2 monster-
nemingen in werd het meel steeds gemengd, om een gelijkmatige verdeling
van de warmte over het meel te verkrijgen. Na een verhitting gedurende
30 minuten werd de ketel geopend en werden monsters van 20 gram ge-
nomen, die resp. in 100 ml seleniet-briljantgroen-bouillon, de ophopings-
vloeistof volgens M ü I 1 e r-K auffmann en in een gebufferde briljant-
groen-gal-glucose-bouillon (het zogenaamde E.O.V.-medium; Mossel et
al., 1963) werden aangekweekt, waarbij na 24 uur bebroeden de eerste 2
media op de briljantgroen-fenolrood-agar werden uitgestreken en de laat-
ste O]) violet-red-bile-glucose-agar. Deze laatste kweek geeft met een grote
mate van betrouwbaarheid een inzicht over het al of niet aanwezig zijn van
Enterobacteriaceae (dus ook Salmonella).

Bij de praktijkproeven werden gedurende het storten van het nog niet be-
handelde meel op verschillende tijdstippen 25 monsters van circa 100 gram
genomen. Hiervan werd nagegaan of bij 1, 10 en 50 gram in E.O.V.-
mediuni Enterobacteriaceae zouden zijn aan te tonen. Dit bleek inderdaad
in alle gevallen (2 maal - meel A en B - 25 monsters van resp. 1, 10 en
50 grarti) mogelijk. Van 10 verschillende monsters werd tevens het aan-
tal Enterobacteriaceae per gram meel bc])aald en wel door middel van
dc giet])laatmethodc met violet-red-bile-agar, waaraan glucose is toege-
voegd (Mossel et al., 1962). Dit bleek bij alle onderzochte monsters
tussen 1,5 x lO\'""\' en 9,5 x lO-""\' kiemen te liggen. Bij voorproeven was inmid-
dels gebleken, dat bij bemonstering na het afvullen in zakken opnieuw uit
haast alle monsters Enterobacteriaceae konden worden gekweekt. Bij nader
onderzoek bleek, dat het meel na pa.sseren van de ketel op de transport-
banden en in de koeltoren opnieuw wordt gecontamineerd. In verband met
deze complicatie werd sjseciaal voor onze proeven een opening onder in de
ketel aangebracht, om zo snel mogelijk na de verhitting het meel in zakken
te kunnen afvullen.

Temperatuur cn verhittingstijd, nodig voor het doden van Salmonella-
bouillonculturen in vismeel.

In tabel I wordt een overzicht gegeven van de resultaten, verkregen bij de
verhitting van kunstmatig met 24 uur oude ^a/moneZ/a-bouillonculturen
besmet vismeel. Alle bepalingen werden in duplo verricht.

Bij de praktijkproeven werden op de plaats, waar het meel de ketel verliet,
40 monsters van circa 100 gram genomen en op dezelfde wijze als zojuist
beschreven, onderzocht. Dit geschiedde bij 2 decontaminaties en wel hij hel
voor varkens beneden 50 kg bestemde A-meel en het voor varkens Iwven
-50 kg bestemde B-meel (tabel II). Alle monsters van 1 (80 stuks) en 10
gram (80 stuks) bleken bij kweek in R.O.V.-mediutn vrij van Enlcro-
hacteriaceae te zijn.

In de 80 monsters ä 50 gram werden 77 maal géén en 3 maal wél Entero-
bacteriaceae na kweek in E.O.V.-medium aangetoond. Bij de 3 positieve
gevallen moet aan fouten bij de techniek van de monstername worden ge-
dacht. Het meel werd in gesteriliseerde papieren zakken afgevuld en voor
het voeren onderzocht. Bij 340 onderzoekingen van 10 gram meel werden
240 maal géén en 100 maal wèl Enterobacteriaceae aangetroffen. Het aan-
tal Enterobacteriaceae was in alle gevallen < 10/grani.

Uit de resultaten, verkregen bij de proeven met het keteltje, moge blijken
dat na een verhitting van bevochtigd, kunstmatig met meer dan 1 x 105
Salmonella-Viemm per gram besmet vismeel bij ± 80° G gedurende 25
minuten in 20 gram van dit vismeel geen Salmonella-kivmm moer aan-
toonbaar zijn. Uit de resultaten, verkregen onder praktijkomstandigheden,
waarbij 2x7 ton meel gedurende een half uur bij 80-85° G door directe
stoom en indirecte warmte verhit werd, blijkt dat op deze manier het
Knterobacteriaceae-VKmgeta\\ gereduceerd kan worden van 1 x lO-\'» kiemen
per gram tot afwezigheid in 50 gram. De conclusie, dat natuurlijk besmet
vismeel op deze manier gedecontamineerd kan worden, lijkt hierdoor vol-
doende gewettigd, hoewel echter over dc voedingswaarde van dit meel nog
geen intspraak kan worden gedaan.

Gezien de ervaringen omtrent de invloed van verhitting op de voedings-
waarde van o.a. eiwitten, opgedaan door een groot aantal onderzoekers
(De Groot, 1962) is het niet waarschijnlijk, dat de zojuist genoemde
temperatuur en tijd van verhitting invloed zullen hebben op de voedings-
waarde van het hier beschreven voedermeel. Wel zal er rekening mee
moeten worden gehouden, dat bij de verhitting het gehalte aan vitaminen
achteruit kan gaan. Proeven met varkens zijn intusseti in voorbereiding om

door middel van het biologisch experiment één en ander over de waarde
van verhitte melen ten opzichte van onverhitte melen, te leren kennen.

Teneinde de verhittingstijd en temperatuur van met Salmoncllakiemen besmette vis-
melen te bepalen, werden zowel in het laboratorium als ook onder praktijkomstan-
digheden onderzoekingen verricht. De laboratoriumproeven werden in een proefketel
met kunstmatig met bouillonculturen besmet vismeel uitgevoerd.
In een ketel in een voederfabriek werd het Enterobacteriaceae-gvhahc vóór en na
decontaminatie bepaald. Uit de resultaten dezer onderzoekingen blijkt, dat bij een
vochtige verhitting gedurende 30 minuten bij 80—85° C een Enlerobacteriacae- en
zomede een Satmonella-viii produkt wordt verkregen. Verdere onderzoekingen zullen
moeten aantonen of bij deze decontaminatie dc voedingswaarde van melen terugloopt.

In order to determine the heating time and temperature of fish meal contaminated
with Salmonella-OTganisms, studies were done in the laboratory as well as under
field conditions. The laboratory tests were made in a trial boiler using fish meal
experimentally contaminated by bouillon cultures.

The Enterobacteriaceae-contenl was determined before and after decontamination in
a boiler in a feed factory.

The results of these studies show that a product free from Enterobacteriaceae and
Salmonella is obtained on heating at from 80 tot 85° C. for 30 minutes. Further
studies wall have to show whether the feeding-value of the meal is reduced by
this method of decontamination.

Afin de déterminer la période de chauffage et la température des farines de poisson
contaminées de germes de Salmonella, on a fait des recherches tant au laboratoire
que dans la pratique. Les expériences au laboratoire ont été exécutées dans une
chaudière d\'expérience remplie de farine de poisson contaminée avec des cultures
tic bouillon.

Avant et après la décontamination on a déterminé dans une chaudière dans une usine
de fourrage la teneur en Enterobacteriaceae.

Il ressort des résultats de ces recherches que par un chauffage humide pendant 30
minutes de 80 - 85° un produit exempt d\'Entérobacteriaceae ct de Salmonella est
obtenu. Des recherches ultérieures devront démontrer si la valeur nutritive de
farines diminue par suite dc cette décontamination.

Um Erhitzungszeit und Temperatur von mit Salmonella-kcimen verseuchtem Fisch-
mehl festzustellen, wurden sowohl im Laboratorium, als auch in der Praxis Unter-
suchungen vorgenommen. Die Laboratoriumsversuche wurden in einem Probekesscl
mit mittels Bouillonkulturen künstlich kontaminierten Fischmehlen vorgenommen.
In dem Kessel einer Futterfabrik wurde vor und nach Dekontamination, der Entero-
bacteriaceae-gehah bestimmt.

Au.s den Untersuchungsresultaten ergibt sich, dass bei einer 30 Minuten dauernden,
feuchtwarmen Erhitzung von 80 - 85° C ein Enterobacteriacea- und somit Sal-
monella-freics Produkt erzielt wird. Durch weitere Untersuchungen muss noch er-
wiesen werden, ob bei dieser Dekontamination der Nährwert des Fischmehls nicht
zurückgeht.

Para determinar el tiempo y la tempcratura de calentamiento de harinas de pescado,
contaminadas por gérmenes de Salmonella, se hacian exâmenes en el laboratorio asi

como también bajo circunstancias en la practica. Las pruebas laboratóricas se hacïan
en una caldera de ensayo con harina de pescado, contaminada artificialmente con
culturas de caldo.

En una fâbrica de piensos se determinaba cn una caldera el numero de Entero-
bacteriaceae después de la decontaminación.

De los resultados de estas pruebas résulta que con una calentamiento hûmedo durante
30 minutos a 80-85° C. se obtiene un producto que no contiene Enterobacteriaceae
y tampoco Salmonella. Habré que haccr mâs pruebas para indicar si reduce cl valor
de alimentación de las harinas con esta decontaminación.

Adam, W.: Uber die Herstellunu; und Pasteurisierung von Fischmehl im Hinblick
auf dessen Gehalt an Salmonellabakterien. Berl. Münch, tierärztl. H\'schr., 70,
49, (1957).

A n e 1 1 i s, A., L u b a s, J. and R a y m a n, M. M. ; Heat resistance in liquid eggs

of some strains of the genus Salmonella. Food Res., 19, .377, (1954).
Bischoff, J. und R o h d e, R.; Salmonellen in Fisch- und Fleischmchl auslän-
discher Herkunft. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 68, 307, (1956).
Groot, A. P. de: Invloed van verhitting op dc voedingswaarde van eiwitten,

vetten en koolhydraten. Voeding, 23, 763, (1962).
Jacobs, J., Guinée, P. A. M., K a m p e 1 m a c h c r, E. H. and v. Keule n,
A.: Studies on the incidence of Salmonella in imported fish meal. Zbl. Vet.-Med.
B 10, 542, (1963).

Morehouse, L. G. and W e d m a n, E. E. : Salmonella and other disease pro-
ducing organisms in animal by-products. J. Am. vet. med. Ass., 139, 989, (1961).
Mossel, D. A. La survie des Salmonellae dans les differents produits alimen-
taires. Ann. Inst. Past., 104, 571, (1963).
Mossel, D. A. A., M e n g e r i n k, W. H. J. and Schölts, H. H.: Use of
modified MacConkey agar medium for the selective growth and enumeration of
Enterobacteriaceae. ]. Bact., 84, 381, (1962).
M o s s e 1, D. A. A., Visser, M. and C o r n c 1 i s s en, A. M. R. : The examination
of foods for Enterobactcriacac using a test of the type generally adopted for the
detection of Salmonellae. ]. Appl. Bact., 26, 444. (1963).
N e w e 1 1, K. W., M a c C 1 a r i n, R., M u r d o c k, G. R. M a c D o n a 1 d, W. N.
and Hutchinson, H. L.: Salmonellosis in Northern Ireland, with special
reference to pigs and Salmonella contaminated pig meal. J. Hyg. Camb., 57, 92,
(1959).

Desinfektion und Gesundheitswesen, 52, 97, (I960).
Winkle, S. von und R o h d e, R. : Uber die Gefahr des bakteriologischen unkcm-
trollierten Importes ausländischer Tierfuttennittel besonderer Berücksichtigung der
Schweinezucht, Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 70, 443, (1957).

De bezwaren van katoenzaadmeel (o.a. het gehalte aan gossypol cn het lysine tekort)
zijn met goed succes ondervangen door lysinetoevoeging of gebruik van hoogwaardig
vismeel in hetzelfde rantsoen. Ook bleek toevoeging van ijzer (als ferrosulfaat) zeer
gunstig te werken (o.a. op de eikwaliteit). Bij 20% katoenzaadmeel met 0,5% ferro-
sulfaat was de dooierkleur goed en werd de kwaliteit in het algemeen na zes maanden
bewaren nog als goed beoordeeld.

Nog vers ligt hij dc meeste collegae dc uitcciizctling over de antibiotica-wet
in het geheugen. Zowel bij dc behandeling in de afdelingsvergaderingen,
als op de Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst op 5 novem-
ber 1964, is door een aantal prominente leden van onze Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde dc verantwoordelijkheid, die
op de schouders der practici komt te rusten, fel belicht. Door ons zelf is
om wettelijke maatregelen gevraagd, om paal en pet ■k te kunnen stellen
aan de omvang der voortwoekerende kwakzalverij, een probleem waarover
op afdelings- en kringbijeenkomsten veel en soms verontwaardigd wordt
gesproken.

Voor een ambtelijk dierenarts in de zin van art. 25 van de Vleeskcurings-
wet, is de situatie met betrekking tot de naleving van de wettelijke voor-
schriften niet zo\'n groot probleem. Bi j de aanstelling als zodanig wordt hij
beëdigd en men ondei-werpt zich zonder meer aan de 52 artikelen der
Vleeskcuringswet.

Tijdens het laatste studiejaar wordt getracht oui de dierenartsen een aantal
later voor hen belangrijke wetten tc leren lezen en interpreteren. Enkele
belangrijke artikelen zullen een ieder bijblijxen, zoals de problemen rond
de sleutel van de vergifkast en vele, vele andere.

Ook de Vleeskcuringswet had zo haar eigenaardigheden en velen zullen
Dr. J. M. V a n V I O t e n dankbaar zijn en blijven, dat door hem een toe-
lichting op de bewerking van deze wet is gegeven. Het artikel 8 of artikel
20 maakte op de meeste studenten niet meer of minder indruk dan artikel

Maar thans, in 196,5, is het anders gesteld. Zij die art. 51 \\an de Vlees-
kcuringswet nauwelijks of geheel niet kennen, spreken over art. 8 als ware
het „ons dagelijks brood". Het artikel 8 is een begrip geworden voor ieder
die iets met de vee- en vleeshandel tc maken heeft en bij alle mogelijke en
onmogelijke gelegenheden komt dit tot uiting. Men trekt vergelijkingen
met genomen en nog te nemen overheidsmaatregelen of grijpt bepaalde,
reeds lang bestaande of pas ontdekte, wantoestanden in de vleesbranche
aan om eventuele wijziging van het bewuste art. 8 te bestrijden of te ver-
dedigen. Een aantal suggesties die dc laatste maanden zijn gedaan, tnag ik
noemen.

In de „Vee- en vleeshandel" van 13 oktober 1964 lu\'. 41 is opgenomen een
artikel van Mr. J. H. K(oolschijn): „Vleeshelasting!" Naar aanleiding van
het voorstel van de Minister van Verkeer en Waterstaat tot het heffen van
cen extra belasting voor dc weggebruikers (z.g. „weggeld") ten bate van
het wegenfonds wordt cen vergelijking gemaakt met de heffing van steeds
hogere keurlonen door de gemeenten, noodzakelijk voor de „self-support-
ing" van de Openbare Slachthuizen. De overheid geeft vele subsidies aan
zaken, die de Volksgezondheid raken, maar voor de keuring of nadere keu-
ring van het „krachtgevende" vlees wordt geen subsidie verleend.

1 J- J- Knape; directeur van het Openbaar Slachthuis te Hengelo (O.); Bali-
straat 12.

Vervolgens schetst schrijver de vicieuze cirkel, waarin de slachtluuzen zul-
len gaan rondtollen als art. 8 van de Vleeskeuringswet eens zou worden
opgeheven. Mr. J. H. K. adviseert om niet regelmatig de grote gebruii<ers
der Openbare Slachthuizen met de noodzaak van tariefsverhogingen tc
confronteren. Maar wie hiermede dan wel geconfronteerd moeten worden,
zegt schrijver niet!

In de „Vee- en vleeshandel" van 20 september nr. 42 reageert „B", die na
een kort historisch overzicht over het ontstaan der Openbare Slachthuizen
vaststelt dat:

1. een vleeskeuringsdienst zo langzamerhand een enorm kostbare aange-
legenheid gaat worden;

2. bij deze diensten en in het bijzonder op een abattoir inefficiënt gewerkt
wordt in tegenstelling tot het particuliere bedrijf;

3. langzamerhand beseft wordt, dat invoerkeurloon uit de tijd is cn oor-
zaak is geweest, dat krankzinnige bedrijfseconomische situaties zijn ont-
staan;

4. het opheffen van art. 8 vanzelf zal leiden tot sluiting van een aantal
(kleinere) abattoirs tot heil van een gezonde vleeshandel, lagere kosten
en misschien een groter vleesgebruik.

De „Vee- en Vleeshandel" van 27 oktober 1964 nr. 43 plaatst op de voor-
pagina een foto van collega-marktdirecteur B. d e V 1 a s en iets daaronder
een artikel „Verrot vlees". Men vraagt zich af hoe een dergelijk schandaal,
zoals in Montfoort aan het licht is gekomen, door vetcrinairen en hande-
laren in vlees is te voorkomen.

De invoerkeuring ex art. 8 lijkt minder dan ooit voor afschaffing in aan-
merking te komen, al wordt tevens vastgesteld, dat de invoerkeuring dit
schandaal niet heeft kunnen verhinderen en ook hier komt men met cen
suggestie: „Certificaten", zoals vroeger in Rotterdam is toegepast bij worst-
vlees, dat voor een andere vleeskeuringsdienst bestemd was.
Collega Dr. M. J. J. H O u t h u i s, oud-directeur van het Openbaar Slacht-
huis te Rotterdam, heeft deze suggestie reeds eerder gedaan in cen artikel
in de „Vee- en vleeshandel" van 15 .september 1964 nr. 37 onder de titel:
„Slagers tegen opheffing van de invoerkeuring".

Schrijver reageert in dit artikel op iiet schriftelijk verzoek, dat dc Federatie
van Slagerspatroonsbonden tot de Minister van Sociale Zaken en Volksge-
zondheid heeft gericht terzake de invoerkeuring. Opheffing van nadere
keuring ex art. 8 is volgens deze Federatie gevaarlijk voor de volksgezond-
heid. Collega Houthuis stelt vast, dat de inzichten bij dc slagerspatroons
zich geheel kunnen wijzigen cn geeft enkele bezwaren weer, die vroeger
tégen het handhaven van art. 8 zijn aangevoerd en vraagt zich af, of achter
het verzoek van de Federatie aan de Minister niet iets schuilt en of dc
slagers zich niet bedreigd voelen door een doorbraak in de landelijke vlees-
groothandel bij het vervallen van dc invoerkeuring. Collega H o u t h u i s
belicht verder het financiële gedeelte van dit moeilijke vraagstuk, komt via
de zeer grote variatie in de keurlonen in Nederland tot het probleem van
het gemeentelijk slachthuisbeleid en geeft een methode aan, waarop de in-
x\'oerkeuring vereenvoudigd en toch verantwoord zou kunnen geschieden
(certificaten).

Bekend is de voordracht die collega W. J. Nieuwenhuys, directeur
van het Openbaar Slachthuis te Nijmegen, voor de Vereniging van Direc-

tcurrn van Gemeentelijke Slaelithuizcn in Nederland heeft gehouden en
welke is verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 88, 3, (1964)
onder de titel: „Slachthuisbeleid en Slachthuisproblemen".
Interessant is ook de inleiding, die de Heer Baggerman tijdens de jaar-
vergadering van de Nederlandse Bond van Groothandelaren in Vlees heeft
gehouden over: „De programmering van hel slachthuiswezen". Deze inlei-
ding is gepubliceerd in „De Vee- en Vleeshandel" van 17 november 1964
lu\'. 46. De Heer Baggerman spreekt niet zoals „Alleman" over art. 8,
maar als „mens van vandaag" over het Nederlandse Slachthuiswezen van
„morgen" (in Europees verband). Hij stelt de vraag, hoe het in het alge-
meen met onze slachthuizen gesteld is en of er in Nederland niet teveel
slachthuizen zijn, waardoor een efficiënte bedrijfsvoering nauwelijks meer
mogelijk is. .Ms voorbeeld wordt aangehaald het aantal slachthuizen binnen
een straal van 30 km rondom Rotterdam. Hierbinnen liggen 7 slachthuizen
(Rotterdam, Den Haag, Dordrecht, Schiedam, Gouda, Naaldwijk en Lei-
den), terwijl door de gemeenteraad van Delft na jarenlang beraad ook is
besloten tot de bouw van een gemeentelijk slachthuis over te gaan. De Heer
Baggerman komt tot de conclusie dat op grond van de belangen der
Nederlandse vee- en vleeshandel, die voor een groot deel gebonden is aan
gemeentelijke slachthuizen het een dwingende eis is, dat terwille van het
behoud en het verstevigen van de concurrentie-positie van deze vleeshandel,
het gehele vleesproduktie-apparaat aan een grondige studie wordt onder-
worpen, tegen de achtergrond van de E.E.G.-ontwikkeling. Een coördinatie
van het slachthuis- en veemarktwezen zou daarbij een noodzakelijk onder-
deel vormen.

hl Nederland zijn volgens bet Diergeneeskundig Jaarboek van 1964 87 ge-
meentelijke slachthuizen. Vele van deze slachthuizen zijn verouderd en met
veel kosten en moeilijkheden wordt getracht deze op verantwoordelijke en
verantwoorde wijze te moderniseren of er worden plannen gemaakt om
hiertoe over te gaan.

Volgens art. 20 van de Vleeskeuringswet regelt de gemeenteraad de keu-
ringsdienst bij verordening, terwijl de kosten worden gedragen door de ge-
meente. Uit de jurisijrudentie blijkt, dat het exploiteren van een abattoir
geen verplichting is voortvloeiende uit de Vleeskeuringswet of enige andere
wet en dat het stichten (en het verdere onderhoud) geheel aan de verant-
woordelijkheid van de gemeenten wordt overgelaten. Juist deze verantwoor-
delijkheid der huidige gemeente-besturen is de oorzaak van de vele slacht-
liuis])robleincn en de moeilijkheden ten aanzien van een verantwoord slacht-
huisbeleid.

Collega J. J. Ooms, directeur van het Openbare Slachthuis te Tilburg,
heeft op uitnodiging van het Hoofdbestuur van onze Maatschappij een uit-
voerig artikel geschreven over: „De toekomst van de dierenarts, belast met
de controle op de voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong" (Tijdschr.
Diergeneeesk., 88, 1472, (1964)).

In de vorm van capita selecta worden door hem acht onderwerpen behan-
deld en 30 jaar keuringservaring staan borg voor de gedegen inhoud hier-
van.

Eén van de onderwerpen wil ik eruit lichten en bezien door de bril van een
vleeskeuringsambtenaar, die nog géén herkeuring mag verrichten.

Collega Ooms stelt op blz. 1480 de vraag: „Is rijksuitvoering van de
Vleeskcuringswet en Destructiewet gewenst?"

De vraag wordt ontkennend beantwoord. Zes argumenten worden aange-
voerd om tot de overtuiging te komen, dat een vervanging van de gemeen-
telijke uitvoering van de vleeskcuringswet door een rijksuitvoering niet tc
motiveren is.

Door rijksuitvoering zullen deze niet vereenvoudigd worden. Waf ver-
ordeningen betreft ben ik het direct hiermee eens, wat eventuele ge-
meenschappelijk regelingen betreft echter is mij bekend hoe moeizaam
deze tot stand komen en hoe moeilijk ze in de praktijk uitvoerbaar zijn.
De Kroon moet vaak het verlossende woord uitspreken.

De gemiddelde hoogte van de keurlonen over het gehele land zou bij
rijksuitvoering zeker niet lager liggen dan de gemiddelde hoogte bij ge-
meentelijke uitvoering. Na de voordrachten van Prof. Van G i 1 s en
Dr. Kampelmacher, gehouden op de laatste Voorlichtingsdag der
Veeartsenijkundige Dienst, ben ik meer dan ooit hiervan overtuigd.
Maar er is geen gemiddeld keurloon in Nederland.
Bekend is dat enkele centen keurloon per kg geslacht gewicht bij de
vleeshandel een heel belangrijke rol spelen en juist deze „centenkwestic"
is bepalend voor het voortbestaan van vele slachthuizen. Ik ben er zeker
van dat het niet zo heel lang meer zal duren of de verzendgrossiers
spelen de Openbare Slachthuizen tegen elkaar uit onder het motto: „het
goedkoopste tarief kan ons passen". Als iedereen, die een slachtdier ter
keuring aanbiedt, overal een uniform keurloon moet betalen, zou dit de
waarde en het aanzien der vleeskeuringsdiensten zeer ten goede komen.
Bij de bestudering der reductiebepalingen voor grootverbruikers blijken
deze in vele gevallen zó ingewikkeld te zijn, dat men er nauwelijks uit-
komt.

Van alle keuringsambtenaren mag verwacht worden het Keuringsregu-
latief te kennen. De ambtenaar verandert niet door zijn gemeentelijke
jas te vervangen door een rijksjas. Maar zijn alle gemeentelijke jas.scn.
voor zover ze verstrekt worden, van dezelfde kwaliteit? Er zijn gc-
meentejassen die de keuringsambtenaren niet sieren en mogelijk komt
dit door het gemeentewapen dat erop is aangebracht.
Bovendien is er verschil of men zijn jas als directeur van het Openhaar
Slachthuis aantrekt of als Hoofd der vleeskeuringsdienst. De gemeente-
besturen vinden het heel normaal dat men dezelfde jas hiervoor ge-
bruikt.

Ook het rijk maakt geen bezwaar om èn als Rijkskeurmeester cn als
Rijkskeuringsveearts dezelfde gemeentejas aan te trekken.
Ik ben er van overtuigd dat één Rijkskas eenvoudiger is, al was het
terwille van de uniformiteit. Misschien zou het zelfs wenselijk zijn dat
de Veterinaire Inspecteurs van de Volksgezondheid ook alle dezelfde
jas gaan dragen met het Rijksembleem en niet een provincie-wapen.

Hoe hoog zou het totaal bedrag zijn der nadelige saldi van een groot
deel der 87 slachthuizen en hoeveel zou er bespaard kunnen worden
door concentratie en uniformiteit?

De vraag blijft of de gemeentebesturen tot overgave bereid zijn. De
meeste raadsleden en wethouders weten echter zo langzamerhand, dat
een mooie sporthal, een (overdekt) zwembad, een schouwburg e.d. so-
ciale en culturele voorzieningen meer politieke winst afwerpen, dan een
met verlies werkend slachthuis.

Ja, ook hier komt art. 8 weer om de hoek gluren als redder in de nood
of als boeman. Wordt het na 40 jaar vleeskeuringswetgeving eens de
hoogste tijd, dat geknoei tot de uitzondering gaat behoren en dat iedere
vleeskeuringsambtenaar weet, welke eisen gesteld moeten en niet mogen
gesteld worden aan het vleesvervoer en hoe hij het reeds eerder genoem-
de Keuringsregulatief moet uitleggen en niet mag interpreteren zoals hij
zelf denkt dat goed is? .\'^Is dierenarts wordt van ons verwacht, dat wij
de zieke en wrakke dieren kunnen scheiden van de gezonde slachtdieren
en als zodanig ook keuren. Een maandstaat is geen belastingformulier
en een „d" dier in Hengelo (O) behoort elders in Overijssel of Utrecht
ook zo te worden aangemerkt. De praktijk leert anders en volgens mij
is dit mede de oorzaak waarom Willeskop en andere plaatsen in Ne-
derland zo kwalijk kunnen rieken.

f. Een gelukkige omstandigheid is de aanwezigheid van de Veterinaire
Inspecteur van de Volksgezondheid, die toezicht houdt op de uitvoering
van de Vleeskeuringswet. Indien de Gedeputeerde Staten zich minder
met de gemeentelijke vleeskeuringsdiensten behoefden te bemoeien zou
dit alleen maar zijn toe te juichen.

In het onderwerp „Veeartsenijkundige Dienst en Veterinaire Inspectie
van de Volkgsezondheid" geeft collega Ooms met gepaste bescheiden-
heid, maar ook met een zekere vrijmoedigheid zijn gedachte hierover
weer.

In dezelfde geest heb ik gemeend mijn gedachte te bepalen tot enkele
onderwerpen „van de keuringsdienst".

Hoe de evolutie in de vee- en vleeshandel der laatste jaren nog verder zal
voortschrijden is thans moeilijk te bepalen, maar diverse slachthuizen en
vele zelfstandige slagers zullen moeilijke tijden te verwachten hebben. Het
is daarom wenselijk dit te durven vaststellen en zo nodig maatregelen te
nemen.

Een vrij groot aantal slagers uit Enschede, Hengelo en Almelo hebben dit
gedaan.

Opgericht is „de Twentsche Slagers Combinatie", die centraal varkens
slacht in Hengelo (O) (± 8.50 per week). Deze combinatie treedt op als
verzendgrossier voor de eigen leden. Na enkele weken blijkt reeds dat deze
samenwerking perspectieven voor de toekomst biedt.

Ook de openbare slachthuizen zullen zich aan genoemde evolutie moeten
aanpassen, mede in verband met de E.E.G. richtlijnen, die door de Hoofd-
inspecteur aan ons zijn toegezonden. De vraag rijst: Kan de Rijksoverheid
van de gemeentebesturen verlangen, dat ze de toch reeds moeilijk te ex-
ploiteren slachthuizen aan deze gestelde eisen laten voldoen?
Mijn gedachten gaan uit naar een aanzienlijke vergroting der vleeskeurings-
kringen met één centraal gelegen slachthuis dat volledig aan de gestelde

eisen kan voldoen, met één goed geoutilleerd laboratorium, waarin op ver-
antwoorde wijze ook het vleeswarenonderzoek kan plaatsvinden.
De personeelsbezetting van een dergelijke grote dienst kan bestaan uit ver-
scheidene keuringsdierenartsen en keurmeesters in diverse rangen en func-
ties. Deze keurmeesters kunnen zich onder leiding van de dierenartsen „spe-
cialiseren" in de keuring van gezonde slachtdieren en pluimvee; laborato-
rium-werkzaamheden; winkelinspecties; vleeswarenonderzoek; controle in
vleeswarenfabrieken en voorverpakkingsinrichtingen; buitendienst enz.
In alle keuringskringen wordt één uniform keurloon en slacht- en koelrecht
berekend, die door het Rijk wordt vastgesteld. Het invoerkeurloon kan ver-
vallen, maar repressief toezicht bij de afnemers van z.g. „ingevoerd vlees"
wordt verscherpt, evenals het toezicht op het vleesvervoer. Ook voor de
particuliere slachtplaatsen, waarvoor dezelfde eisen gelden als gesteld worden
aan de openbare slachthuizen, wordt éénzelfde keurloon bepaald. Het
hoofd van deze dienst wordt aangesteld door en is verantwoording ver-
schuldigd aan een „Stichtingsbestuur" dat is samengesteld uit vertegen-
woordigers van gemeenten behorende tot de kring, onder voorzitterschap
van de provinciale Veterinaire Inspecteur van de Volksgezondheid.
De uniformiteit in de meest ruime zin zal beter benaderd worden dan thans
het geval is. Ook een „voorcentralisatiedienst" voor destructiemateriaal, zo-
als in art. 21 van de Destructiewet wordt beoogd, kan dan misschien ge-
realiseerd worden, zonder dat de gemeentelijke autonomie in het gedrang
komt.

Blijft nog het instituut „gezinsslachtingen" in schuren en onder afdakken,
alsmede het probleem van „de verkoop van voorwaardelijk goedgekeurd
vlees onder toezicht".

Is in deze tijd van welvaart, minimulonen en goede sociale voorzieningen
nog plaats voor deze instellingen? Ook hierover is het laatste woord nog
lang niet gesproken en zeker niet als de uiteindelijke beslissing wordt over-
gelaten aan de gemeenteraad, die de keuringsdienst bij verordening regelt.
Tenslotte wordt de gemeenteraad gekozen door een gezond volk, dat te-
recht prijs stelt op een goede „Volksgezondheid".

Een aantal artikelen, welke de laatste maanden in enkele vakbladen zijn gepubliceerd
en waarin onder meer aandacht wordt besteed aan het bestaansrecht — in zijn
huidige vorm — van art. 8 der Vleeskeuringswet alsmede aan enkele andere pro-
blemen, die zich in de vlccshandel voordoen of hebben voorgedaan, zijn mede aan-
leiding geweest om de argumenten, die drs. J. J. Ooms heeft aangevoerd om de
gemeentelijke uitvoering der Vleeskeuringswet niet te vervangen door een rijksuit-
voering, te weerleggen.

Een vrijmoedige gedachte-bepaling gaat uit naar een centralisatie in de vleeskeuring,
waardoor grote vleeskeuringsdiensten met één centraal slachthuis en één laboratorium
geformeerd worden met een gespecialiseerde personeelsbezetting onder direkte verant-
woording van een bestuur, gevormd uit vertegenwoordigers van de tot de vlees-
keuringskring behorende gemeenten onder voorzitterschap van de provinciale Vete-
rinaire Inspectie van de Volksgezondheid.

Een uniform rijkskeurloon zal door een beter repressief toezicht op vervoer, bc- en
verwerking van vlees de nadere keuring ex. art. 8 van de huidige Vleekeuringswet
overbodig maken.

Gewezen wordt tenslotte op traditionele instellingen eJs „gczinsslachtingen en vrij-
bankvlees-verkoop".

A number of articles published in technical journals in the last few months, in which
attention is paid, among other things, to the justification of Section 8 of the Meat
Inspection Act as well as to some other problems arising or having arisen in the meat
trade, partly offered the occasion for refuting the arguments advanced by J. J.
O o m s in favour of not substituUng municipal administration for state administration
of the Meat Inspection Act.

The view is adopted that meat inspection might be centralized so that major meat
inspection services having a single central slaughter-house and a single laboratory
can be established, there being a specialized staff, for which a committee constituted
of representatives of the communities in the meat inspection district, under the chair-
manship of the provincial Veterinary Inspector of Public Health, is directly reponsible.
A uniform system of government charges for inspection will dispense with the need
of a second inspection under Section 8 of the present Meat Inspection Act as a
result of improved repressive supervision of the transport, processing and handling
of meat.

In conclusion, attention is drawn to traditional practices such as „home slaughterings"
and „the sale of meat under supervision".

Plusieurs articles publiés ces derniers mois dans quelques revues professionnelles
traitant notamment le droit d\'existence de l\'article 8 de la Loi sur l\'Inspection des
Viandes dans sa forma actuelle, ainsi que quelques autres problèmes se présentant ou
s\'étant présentés dans le commerce de viandes, ont contribué à provoquer une ré-
futation des arguments allégués par le Drs. J. J. O o m s pour ne pas faire remplacer
l\'exécution communale de la Loi sur l\'Inspection des Viandes par une exécution
gouvernementale.

Des suggestions hardies de l\'auteur se concentrent sur une centralisation de l\'in-
spection des viandes qui créerait de grands Services d\'Inspection de Viandes disposant
d\'un seul abattoir central et d\'un seul laboratoire avec un corps de personnel
spécialisé sous la responsabilité directe d\'un conseil formé par des représentants des
communes appartenant à la région d\'Inspection de Viandes sous la présidence de
l\'Inspecteur Vétérinaire Provincial de l\'Hygiène Publique.

Un salaire gouvernemental uniforme pour l\'inspection rendra superflue, par une
meilleure surveillance repressive sur le transport, le découpage ct la préparation des
viandes, l\'inspection plus détaillée suivant l\'article 8 de la Loi actuelle sur l\'Inspection
des Viandes.

Finalement les pratiques traditionnelles telles que „l\'abattage à la maison et la vente
en détail surveillée" sont signalées.

In den letzten Monaten erschienen in einigen Fachblättem verschiedene Artikel, worin
u.a. die Aufmerksamkeit auf die Existenzberechtigung des Artikels 8 des Fleisch-
bcschaugcsetzes in seiner heutigen Form gelenkt wird, sowie auf einige andere Pro-
bleme, die sich im Fleischhandel vortun, bezw. vorgetan haben. Dies war die Veran-
lassung die angeführten Argumente von Drs. J. J. O o m s, um die kommunale Aus-
führung der Fleischbeschauordnung nicht durch eine Reichsregelung zu ersetzen, zu
widerlegen.

Ein offener Gedankenaustausch wendet sich der Zentralisation der Fleischbeschau
zu, wodurch grosse Fleischbeschaudienste mit einem zentralen Schlachthof und einem
Laboratorium mit spezialisierter Personalbesetzung gebildet werden können, die der
Verantwortung eines Vorstandes unterstehen, der aus Vertretern der zum Kreis
gehörenden Gemeinden zusammengesetzt ist und dessen Vorsitz ein Inspektor für
Volksgesundheit führt.

Ein einheitlicher Tarif für Reichskörung wird durch bessere repressive Aufsicht aui
Transport, Bc- und Verarbeitung von Fleisch die nähere Fleischbeschau ex. art. 8 des
heutigen Fleischbeschaugesetzes überflüssig machen.

Schliesslich wird auf traditionelle Gebrauche wie „Hausschlachtungen" und „Frei-
bankverkauf" gewiesen.

Algunas articulos que sc han publicados durante los ultimos meses en difcrentes
revistas profesionales en que se tratan sobre el derecho de existencia de la forma
actual del articulo 8 de la ley sobre la inspeccion de carne. Ademas algunas problcmas
que se han prescntadas y se prcsenten en el comercio de la carne, han dado lugar a
rcfutar los argumentes que fueron presentados por el Drs. J. J. O o m s. (Es decir
que el propone de no reemplazar la ejecucion municipale de la ley sobre la inspeccion
de carne, por una ejecucion gobernatale de esta ley).

El autor discute francamente su idea de centralizacion dc la inspeccion de carne.
Por este se necesita un matadero grande, un laboratorio grande con veterinarios es-
pecializados en este materia. Este servicio debe estar abajo la responsibalidad directa
de una administracion, formada por difcrentes représentantes de los diversos mu-
nicipios. El présidente de este administracion debe scr el inspector veterinario pro-
vincional de la salud publica.

El autor cree que en sueldo uniformo, resultara en una mejor vigilancia en el trans-
porte de la carne, también en una mejor hechura y claboracion de la carne, y por
esto hace superfluo la inspeccion de carne segun articulo 8 de la ley.
Por fin el autor mencione la institucion tradicional de sacrificar animales en la casa
(no en el matadero).

Op het vijfde Internationaal Congres voor voortplanting en kunstmatige inseminatie
der dieren, dat onlangs te Trento werd gehouden, gaf Prof. i s h i k a w a, Japans
Hoogleraar aan de Universiteit van Kyoto, een uitvoerige uiteenzetting over de
huidige stand van de K.I. bij huisdieren in de wereld.

Volgens zijn gegevens werden in het jaar 1962 in Europa 26.723.000 koeien kunst-
matig geïnscmineerd. Voor de Sovjet-Unie wordt dit aantal geraamd op 18.680.000
stuks. Voor Noord-Amerika, d.w.z. Canada, de Verenigde Staten en Mexico, op
8.739.000 stuks. Tenslotte werden in Midden- en Zuid-Amerika 1.256.212 stuks
genoteerd en in Midden- en het Verre-Oosten 2.517.000 stuks. In Afrika werden
slechts 33.978 koeien geïnscmineerd en in Australië en Nieuw Zeeland 808.000.
Wat Europa betreft, vinden we het hoogste percentage „bezaaide" melkkoeien in
Denemarken (99%), onmiddellijk gevolgd, wat waarschijnlijk weinig bekend is, door
Tchcchoslowakije met 85%, door Hongarije met 80% en Bulgarije met 71.5%. Het
daarop volgende percentage (66%) vinden wij in Groot-Brittannië en vervolgens
Nederland met 63%. In de Sovjet-Unie voor zover bekend, ligt het percentage op
65%.

Een eerste conclusie uit dit cijfermateriaal is dat de K.I. in de Oostelijke landen
in zeer grote mate wordt toegepast. Het laagste percentage, en dit is uitzonderlijk
laag, ligt in Zwitserland met slechts 2,2% kunsmatig bezaaide koeien. Verder zijn
laag Italië met 22% en Spanje met 22,2%.

In andere werelddelen vinden wij de volgende hoge percentages van kunstmatige
inseminaties. In Israël 95%, in Japan 92,6% en in de Verenigde Staten 41,4%.

Uit het Laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Overijssel.

De literatuur vermeldt slechts enkele gevallen van vergiftiging door de
blaadjes van Buxus sempervirens of Randpalm (Engels: Box, Duits: Buchs-
baum).

De struik stamt uit de Oriënt, behoort tot de familie der Buxaceeën en
komt in Zuid- en Midden-Europa in het wild voor. In ons land treft men
de Buxus meestal aan als haag om een tuin. Ook in z.g. Engelse tuinen
kan men de struik zien. Eveneens wordt de Buxus wel gebruikt om er aller-
lei figuren in te knippen b.v. in de vorm van een rad, zwaan, haan of der-
gelijke. De takjes worden gebruikt op Palmpasen, vandaar dat de plant ook
wel abusievelijk „palmboom" wordt genoemd.

De blaadjes zijn zeer karakteristiek. Ze zijn leerachtig, glanzend, groen-
blijvend. De onderzijde van het blad is lichter van kleur dan de boven-
zijde. Het blad is langwerpig, eivormig tot rond, 1-2 cm lang, met een kort
steeltje. Aan de bovenkant is een duidelijke mediaan-nerf te zien met tal-
rijke naar de rand toelopende zijnerven. De blaadjes laten zich gemakke-
lijk in een bovenste- en een onderste bladhelft scheiden.
In de blaadjes van de Buxus sempervirens komen ?> alkaloïden voor, n.l.:
buxine, parabuxine en buxinidine. Tevens komt er een vluchtige olie in
voor die aan de blaadjes een typische geur geeft. Van deze 3 alka-
loïden is het buxine het belangrijkst. Het is een wit, amorf, zeer bitter
poeder. Het gif is wat zijn werking betreft gelijkend op taxine (van de
Taxus baccata); het heeft ook een narcotiserende, de zenuwcentra verlam-
mende, werking. Voor paarden is opname van 7.50 gr buxusblad dodelijk,
onder verschijnselen van enteritis.

De symptomen zijn door verschillende auteurs beschreven (Beijers,
Fröhner, 1919; H ü b s c h e r, 1884; Ubele ea.) en zij zijn vrijwel
identiek aan die welke men kan zien bij taxusvergiftiging: duizeligheid,
slingerende ongecoördineerde gang, verdoving, later: gaan liggen, niet meer
kunnen opstaan, beven, convulsies.

Het verloop is meestal zeer acuut. Dc dieren vallen apoplectisch neer en
sterven binnen een half uur nadat de eerste verschijnselen zijn opgetreden.
In minder acute gevallen ziet men symptomen van een gastro-enteritis
(braken, koliek, diarree). Aanvankelijk is er sprake van stimulering, daarna
van depressie van het centraal zenuwstelsel.

De dood wordt bij buxusvergiftiging veroorzaakt door asphyxie t.g.v. long-
congestie (Garner, 1961).

1 H. van Soest, W. M. Gotlnk en L. J. v. d. Vooren; dierenartsen bij de Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel, Veemarkt 10, Zwolle.

Eigenaar vond \'s middags 1 dragende geit dood in het hok, \'s avonds was
er 1 geit stijf en benauwd. Onmiddellijk werd de prakdzerend collega ge-
waarschuwd, maar bij zijn aankomst was dit varken reeds gestorven. Ook
een derde fokvarken, waaraan geen enkele afwijking was te bespeuren, was
inmiddels (binnen 10 minuten) gestorven.

De eigenaar had opgemerkt dat de dieren stijf en stram hepen en dat de
dieren direct na de dood reeds rigor morüs hadden. Geen diarree.
Bij de sectie werden gevonden (3x): bloedingen in de fundus van de maag,
geringe degeneratie van skelet- eri hartspier. Volle maag, longoedeem, don-
ker dun vloeibaar bloed. Bacteriologisch onderzoek negatief
In de magen van alle 3 varkens werden vele buxusblaadjes aangetroffen.
De gelten hadden een uitloop die was afgezet met draad. Aan de rand
van de afscheiding, dus buiten de uitloop, stonden enkele buxusstruiken.
De onderste takken waren kaal. Vermoedelijk hebben de varkens gelegen-
heid gehad hiervan in de loop van de tijd blaadjes op te eten zonder na-
delige gevolgen. Een week geleden echter is de draad van de omheining
verplaatst, zodat de buxusstruiken midden in de uitloop kwamen te staan.
De varkens hebben de struiken losgewroet waarna ze gerooid in de uitloop
kwamen te liggen, zodat ze toen gelegenheid hadden, volop buxusblaadjes
op te nemen. Hierna zijn de bovenvermelde verschijnselen opgetreden.
Opgemerkt zij nog, dat 1 zeug 24 uur vóór de dood niet in de uitloop is
geweest en dat er desondanks nog vele blaadjes in de maag werden aan-
getroffen.

Toxicologisch onderzoek van de maaginhoud leverde een sterk positieve
alkaloid reactie op. Onderzoek op parathion: negatief.

Eigenaar wilde \'s avonds de fokzeugen gaan voeren en bemerkte dat 2 pas
gedekte gelten dood in het hok lagen. Aan de rest van de fokstapel was
niets bijzonder te zien.

De volgende ochtend werden de zeugen na het voeren losgelaten in een
uitloop. De zeugen liepen normaal naar buiten. Toen ze daar aangekomen
waren ging 1 zeug in het rond lopen en werd hevig benauwd. Ze viel enige
malen, bleef tenslotte liggen en was na 5 minuten dood. De gehele duur
der verschijnselen was niet langer dan 15 minuten.
Bij sectie werd gevonden:

Gelten: hemorragische enteritis met dunne donkere darminhoud. Maag vol
voer, buxusblaadjes door het voer. Bloedingen in de maagwand. Bacterio-
logisch onderzoek: negatief.

Zeug: buxusblaadjes door het voer. Overigens geen afwijkingen.
Eigenaar had in de tuin een grasveldje, afgezet met een buxushaagje. Het
gras was gemaaid en het haagje geknipt. Gras en buxustakjes waren in de
uitlloop van de zeugen geworpen, waarna 1 dag later bovenvermelde ver-
schijnselen zich voordeden.

Op dit bedrijf werd de Gezondheidsdienst door collega O. te H. gevraagd
een onderzoek te willen instellen, aangezien daar \'s morgens 2 stamboek-
nmderen dood in de weide lagen.

Bij onderzoek op het bedrijf bleek dat de kadavers ongeveer 100 m uit el-
kaar midden in het weiland lagen en sterk opgezwollen waren. Uit de in-
spectie van de directe omgeving van de kadavers was af te leiden dat de
doodsstrijd niet gepaard gegaan was met hevige spierbewegingen, zoals bij
kopziekte nog wel eens voorkomt. Bovendien bleek kopziekte op het bedrijf
nooit voor te komen, terwijl de betreffende gestorven runderen in de droog-
stand waren. De overige koeien (dz 15) liepen rustig te grazen in een er-
naast gelegen perceel, waar ze \'s morgens direct ingelaten werden.
Bij navraag en inspectie blijkt dat hemelvuur is uit te sluiten, maar dat
de eigenaar een week voordien een haag heeft bijgeknipt. Het afgeknipte
materiaal (een kruiwagen vol) had bij aan de rand van een modderig
doorloop-pad (dz 5 m breed) gestort dicht bij huis. Dit pad stond in vrije
verbinding met de weide en wérd \'s morgens en \'s avonds door de koeien
gebruikt van en naar de melkstal. De haag blijkt een Buxus sempervirens
te zijn. Hoewel volgens de eigenaar de runderen weinig neiging vertoonden
om van de bladeren te eten, bleek uit de verspreiding van takken en bla-
deren over het modderpad, dat de dieren ervan gegeten hadden, en werd
de voorlopige diagnose op een buxusvergiftiging gesteld.
Bij sectie van de runderen viel op dat het bloed donker dun vloeibaar was.
Het hart was gedegenereerd, longoedeem was aanwezig en er werden bloe-
dingen aangetroffen op thymus en penswand. Tevens was plaatselijk
oedeem aanwezig in de penswand.

Opvallend was ook de grote hoeveelheid gas die zich in korte tijd reeds
in de kadavers had ontwikkeld, terwijl de buitentemperatuur laag was.
In de pensinhoud van beide dieren werden buxustakjes en -blaadjes aan-
getroffen.

De anamnese van boven beschreven gevallen, de symptomen, het secde-
beeld en het aantonen van buxusblaadjes in de maag maken het aanneme-
lijk dat hier sprake is van buxuvsergiftiging.

Er worden 2 gevallen beschreven van acute sterfte bij varkens en 1 geval van sterfte
bij runderen na het nuttigen van buxusblaadjes, waarbij in de maag van alle gestorven
varkens en runderen buxusblaadjes zijn gevonden.

Two cases of acute death in pigs and one case in cows are described, which animals
died after ingestion of leaves of Buxus sempervirens. Those leaves could be found
in the stomach of all dead animals.

A review, blz. 875 (1958).
Froh n er, E.: Lehrbuch der Toxikologie für Tierärzte, 4e druk (1919).
Hübscher: Schweizer Archiv 1884.

Garner, R. J.: Veterinary Toxicology, 2e druk (1961) blz. 371.
U b e 1 e, Handlexikon der Tierarztlicren Praxis, blz. 865.

Glässer, Hupka, Wetzel: Die Krankheiten des Schweines, 5e Auflage (1950)
blz. 343.

Het moment van de oestrus bij hef varken, waar-
op KJ. de meeste kans op graviditeit heeft

The moment of the estrus in pigs, on which A.I. gives
the best chance of gestation

Om dit moment te leren kennen werd als volgt gehandeld.
Op de inseminatiebon werd een schema geplaatst zoals hierbij is aange-
geven.

— slijmafscfieiding uit de vagina: geen of weinig
^ (1), matig (2), veel (3);
Z — zwelling van de vulva: matig en toenemend (1),
madg en afnemend (2), veel (3).
Bij het testen van de zeug door de inseminator werden zijn bevindingen
door hem in het schema aangetekend. Op deze wijze werden gegevens ver-
zameld van alle voor de eerste keer geïnsemineerde zeugen gedurende een
periode van 6 maanden (vanaf 1 maart tot 1 september 1963), waarbij
later werden gevoegd gegevens van de betreffende geboorteberichten.

Hieruit blijkt, dat van de in totaal 2359 geïnsemineerde zeugen 69% gra-
vide werd met S3, 69% met A3 en 69% met Z2.

Door een inseminatie op het moment van de oestrus gekenmerkt met S3 -
A3 - Z2 werden 988 tomen verwekt met een totaal van 10.169 biggen. Dit
is gemiddeld per toom 10,3.

Door een inseminatie op enig ander moment van de oestrus werden 553
zeugen gravide, waaruit 5.346 biggen werden geboren. Dit is een gemid-
delde van 9,67 biggen per worp.

Te concluderen is derhalve, dat op een moment van de oestrus, waarbij
de staanreflex goed aanwezig is, de slijmafscheiding uit de vagina groot en
de zwelling van de vulva reeds afnemend is (schrompeling en verbleking),
de omstandigheden bij de zeug optimaal zijn om door in.seminatie gravi-
diteit te verkrijgen, waaruit bovendien een groter aantal biggen per toom
worden geboren dan wanneer de inseminatie op een ander ogenblik plaats
heeft.

1 Dr. J. P. C. Claessens; dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren in Limburg; „Sonnenhuys", Heythuysen (L.).

Beschreven werd een onderzoek ter onderkenning van dat moment van de oestrus
bij de zeug, waarop een toegepaste inseminatie de meeste kans op graviditeit heeft.
Geconcludeerd werd, dat de omstandigheden bij de zeug voor een optimale kans op
graviditeit bij inseminatie het grootst zijn op het moment van de oestrus, waarbij
de staanreflex goed aanwezig is, de slijmafscheiding uit de vagina groot is en de
zwelling van de vulva reeds aan het minderen is.

Tevens bleek, dat bij inseminatie op dit moment bij verkregen graviditeit daaruit een
groter aantal biggen per toom werden geboren dan wanneer de inseminatie op een
ander ogenblik plaats had.

A study has been made about the moment of the estrus in the sow on which A.I. gives
the best chance for gestation.

It proved that the optimal chance for gestation exists when the „stand-reflex" is
clearly present, the vaginal mucous secretion is abundant and the swelling of the
vulva is decreasing.

A.I. on this moment, resulting in gestation, gives birth to more piglets per litter
than A.I. on another moment.

Vooruitlopend op een meer uitvoerig artikel over dit onderwerp lijkt het
nuttig thans, nu de lammertijd in volle gang is, de aandacht op het volgende
te vestigen.

Bij schapen vindt gedurende de lammertijd een verhoogde uitscheiding
plaats van maag- en darmwormeieren, „Springrise" genaamd. Deze verhoog-
de eiuitscheiding begint kort vóór het werpen, bereikt 3 weken erna een top
om op ongeveer 6 weken na het werjDen weer tot de normale waarde te zijn
gedaald.

Het aantal uitgescheiden eieren kan in die tijd stijgen van enkele honderden
tot enige duizenden eieren per gram faeces, waardoor een zeer sterke weide-
besmetting plaats vindt. Het gevolg is dat de jonge lammeren, die op een
leeftijd van 2-3 weken gaan grazen, aanstonds grote aantallen infectieuze
larfjes gaan opnemen, met alle nare gevolgen van dien.

Om de lammeren tegen deze massale besmetting te beschermen is het raad-
zaam de volgende maatregelen te nemen:

1. de moederschapen op de dag van het werjjen een goed werkend worm-
middel toedienen;

2. deze behandeling herhalen wanneer de lammeren 2-3 weken oud zijn en
dan tevens de schapen met lammeren verweiden naar een „schoon" per-
ceel, d.w.z. een perceel waarop dat jaar geen hoogdrachtige schapen of
schapen met lammeren hebben geweid.

1 C. H. Herweijer; dierenarts in T.N.O.-verband, belast met schapenziektenonder-
zoek aan de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Holland, Alk-
maar.

Gebleken is dat bij gebruik van een modem wormmiddel, voldoende hoog
gedoseerd, de eiuitscheiding gedurende enige weken praktisch tot nul is te
reduceren.

In augustus 1964 was volgens het Gentraal Bureau voor de Statistiek het aantal
hennen aan de leg bijna 7% kleiner, dan in augustus 1963. Ook de voor aanvulling
van de leghennenstaf)el bestemde hennen en kuikens gaven een vermindering te zien
en wel met 2,9 miljoen stuks of 24%. Deze ontwikkeling (zie tabel) zal tot gevolg
hebben, dat de eierproduktie gedurende deze winter aanzienlijk achter zal blijven
bij die in de voorafgaande winter.

VERVULLING VAN VACATURES IN LEIDENDE VETERINAIRE OVER-
HEIDSFUNCTIES IN DENEMARKEN.

Redactie: Om besättelscn af statlige og kommunale ledende dyrläge-stillinger-
bekendtgörelse af 6 August 1964. Medlbl. dansk. Dyrlägefor., 47, 1007, (1964).
Artikel 9 van de nieuwe wet op de uitoefening van de diergeneeskunde in Dene-
marken, welke op 1 september 1964 in werking trad, schrijft voor de bovenvermelde
functies voor, dat de benoemende instanties van te voren inlichtingen moeten inwin-
nen over de capaciteiten van de sollicitanten volgens regelen, die de minister van
landbouw zal stellen. In overleg met de vereniging van dierenartsen kunnen echter
sommige functies worden uitgezonderd.

De voorschriften zijn vervat in bovengenoemde ministeriële beschikking en zij be-
treffen chefs van instituten en afdelingen, inspecteurs, districtsdicrenartsen, hoofden
van stedelijke exportkeuringsdiensten en daarmee gelijk tc stellen functionarissen, doch
niet die verbonden zijn aan de veterinaire hogeschool en militaire dierenartsen.
De Deense organisatie van dierenartsen dient 2 commissies in te stellen, elk van 3
leden, één speciaal bekend met keuring van en toezicht op levensmiddelen en de
andere commissie bestaande uit deskundigen op het gebied van dierziektenbestrijding
en laboratoriumdiagnostiek.

Gemeenten dienen hun verzoek om inlichtingen in bij het Veterinärdirektorat (V.D.),
welke voor doorzending zorg draagt en ook het oordeel van de commissie ontvangt
en doorgeeft. Chefs van staatsinstituten zenden hun verzoek direct naar de betreffende
commissie, desgewenst met hun eigen indruk en geven het antwoord door aan de
benoemende instantie. i

Bij een vacature voor veterinärdirektör, directeur van het veterinaire serumlabora-
toriura en hoofd van het staats veterinair instituut voor virusonderzoek stelt de mi-
nister een speciale commissie in, waarin ten minste zitting moeten hebben de chefs
der eerder genoemde instituten, de voorzitters van de twee eerder genoemde com-
missies, een lid van de wetenschappelijke vakraad der veterinaire hogeschool en een
afgevaardigde van de organistaie van dierenartsen.

G a i e r, D.: Die Einschleppung der Maul- und Klauenseuche nach Österreich im
Jahre 1963 und ihre Bekämpfung. Wien tierärztl. Msch., 51, 83, (1964).
Nadat Oostenrijk de laatste jaren, op een enkel geval bij geïmporteerde slachtvarkens
na, vrij was geweest van mond- en klauwzeer, brak in de eerste week van 1963 de
ziekte uit bij koeien op het abattoir van Wenen. Deze koeien hadden daar langer
gestaan dan volgens de slachtvergunning was toegestaan. Ze waren, zo bleek na nauw-
keurig onderzoek, besmet door uit het buitenland geïmporteerde varkens.
Uitvoerig wordt ingegaan op het onderzoek op grond waarvan men kon zeggen dat
inderdaad deze varkens de besmettingsbron waren geweest. Vastgesteld wordt o.a.
dat het onderzoek aan de grens onder te moeilijke omstandigheden moet plaats-
vinden, waardoor ongelukken, als het hier beschrevene, bijna niet te vermijden zijn,
vooral als men de slachtdieren te lang op het abattoir laat staan. (In dit geval bijna
14 dagen!).

Nauwkeurig wordt het verloop van de besmetting vanuit het abattoir door een groot
deel van Oostenrijk nagegaan. Hieruit blijkt dat vooral contactpersonen en vee-
wagens een ernstige besmettingsbron geweest zijn.

Vervolgens worden de maatregelen besproken, die werden genomen om verdere
uitbreiding te voorkomen. Geënt werd aanvankelijk met een trivalent (OAC) vaccin,
totdat voldoende anti-C-vaccin was aangemaakt.

Door deze entingen, vervoersverboden en vernieüging van de runderen, schapen,
geiten en varkens van de besmette boerderijen werd de uitbraak in drie maanden
onderdrukt.

P 1 O m m e t, M. et le Gall, A.: Mammite Staphylococciqquc de la brebis. Ann.
Inst. Pasteur (Paris), 105, 534, (1963).

Proefschapen werden gedurende de lactatie 4 keer geënt door intramammairc
injectie van a- en jg-toxoïd van stafylokokken en gedode stafylokokkencellen.
Deze behandeling gaf aanleiding tot vorming van antitoxinen en agglutininen in het
bloedserum, terwijl ook lage titers in het melkserum aanwezig waren.
Er ontstond geen beschutting tegen een experimentele infectie. Wel verliep de ziekte
minder heftig dan bij controles.

H a y m a n, R. H. and T r i f f i t h, L. K.: Eradication of Footrot from flocks of
experimental sheep. Austr. vet. J., 40, 300, (1964).

Van 1862 merinoschapen, gehouden in 3 koppels op een proefstation in Australië,
vertoonden 907 dieren (48,8%) ernstige rotkreupel.

Microscopisch werd Fusiformis nodosus aangetoond. De behandeling begon op 1 april
en werd 5 x herhaald met tussenpozen van een maand. In september werden de kop-
pels genezen verklaard.

Bij de le behandeling werden van de niet aangetaste dieren de hoeven besneden
en gepenseeld met 10% formaline. De dieren werden naar een schone weide gebracht.
Bij de zieke dieren werden de aangetaste klauwtjes na besnijden gepenseeld met 10%
chloramphenicol in methylalcohol en de niet aangetaste klauwtjes met formaline. De
dieren bleven de rest van de dag op een houten vloer en werden \'s avonds per auto
overgebracht naar het droogste beschikbare perceel.

Bij de 2e en volgende inspecties werd de behandeling bij de aangetaste dieren her-
haald terwijl de gezonde diereen na besnijden door een voetbad met formaline werden
gedreven. Bij de 2e inspectie was 90% van de aanvankelijk aangetaste schapen her-
steld en bij de aanvankelijk gezonde dieren werden 3,5% nieuwe gevallen gevonden.
Bij de 4e inspectie werden in totaal nc^ slechts 2 aangetaste dieren aangetroffen. Deze
werden geslacht.

De behandeling vond plaats in 1957 en tot heden (1963) bleven de koppels gezond.
Schrijvers zijn van mening dat het snelle succes is te danken aan het gebruik van
chloramphenicol. Hoewel chloramphenicol duurder is dan formaline zijn bij de be-
strijding van rotkreupel de arbeidskosten de voornaamste post. Indien bij gebruik
van chloramphenicol kan worden volstaan met één behandeling per maand, dan zijn
de kosten lager dan bij een frequente behandeling met formaline.
Bij de le behandeling kon één man 35 schapen per dag behandelen. Bij de volgende
behandehngen bedroeg dit 200—500 schapen per man per dag.

Weyer, F.: Weitere Beobachtungen im Rahmen von diagnostischen Tierversuchen
bei Ornithose-Psittakose mit Bemerkungen über die Entwicklung der Ornithose Si-
tuation in Deutschland während der letzten Jahre. Zbl. Bakt. I Orig., 193, 147,
(1964).

In het Hamburgse Tropen Instituut werden van 1950—1963 op ornithose onder
meer onderzocht: 9380 papegaaiachtigen (merendeels parkieten), waarvan 794 po-
sitief en 859 duiven waarvan 112 positief.

Voor dc mens zijn in Duitsland papegaaiachtigen, vooral parkieten, de belangrijkste
infectiebron. Terwijl de ornithose bij duiven en eenden gedurende de laatste jaren
in betekenis is toegenomen, zonder een ernstig probleem voor de volksgezondheid op
te leveren, ontbreken nog steeds de bewijzen van het voorkomen bij kippen. Bij
eenden en meeuwen is bewezen dat de infectie transovariaal wordt overgebracht. Bij-
zondere aandacht wijdt de schrijver aan de bestrijding van verwilderde duiven in de
steden, die soms ook op de zolderverdiepingen aanleiding kunnen geven tot mijten-
plagen.

Tegenwoordig zijn ook in Duitsland met aureomycine behandelde gierstkorrels in de
handel ten behoeve van de parkieten. Door een behandeling van 20 tot 25 dagen
gelukt het de meeste, zij niet alle vogels, virusvrij te maken. De behandeling kan
met intervallen van 3 a 6 maanden herhaald worden.

Voor de bestrijding van psittacose bij dc mens is dit van veel belang. Meyer
(U.S.A.) beveelt aan alle vogels, en vooral ook de ingevoerde, te behandelen. Op
zijn minst dienen voor export bestemde vogels tijdens de quarantaine te worden be-
handeld.

O 1s e n, M.: Uije perspektiver i masdtisbekampelsen. Medlbl. dansk Dyrlagefor.,
47, 1041, (1964).

Een bij ministerieel besluit in 1962 ingestelde adviescommissie heeft — naar aan-
leiding van het feit dat slechts 25% der Deense veehouders deelneemt aan de vrij-
willige fabrieksbestrijding van mastitis bij runderen — de minister van landbouw
voorstellen gedaan inzake subsidiëring van de overheid.

Op grond hiervan is ƒ 1,4 miljoen beschikbaar gesteld voor laboratoriumondeizoek
van bedrijfs- en kocmonsters en ƒ 225.000,— voor de aanstelling van uit de boeren-
stand te recruteren biotechnische helpers en hun opleiding. Regelen omtrent de
aanstelling en opleiding zullen alsnog worden gegeven, terwijl ook de laboratoria en
de bestrijdingsorganisaties richdijnen zullen krijgen. Voor de eveneens gevraagde
subsidiëring bij de vergoeding van te slachten lijders zal cen wettelijke voorziening
noodzakelijk zijn, zodat daarvoor nog geen maatregelen konden worden getroffen.
Een korting van 10% op de melkprijs en terugbetaling door de veehouder van reeds
genoten subsidies zal mogelijk zijn als deze geen medewerking verleent, doch kan
ongedaan worden gemaakt als deze straf het verlangde effect heeft.

OVER HET IN BEDWANG HOUDEN EN HET NARCOTISEREN VAN IN GE-
VANGENSCHAP GEHOUDEN WILDE ZOOGDIEREN.

G r a h a m-J ones, O.: Restraint and Anaesthesia of Some Captive Wild Mammals.
Vet. Ree. 76, 1216, (1964).

(Voordracht gehouden op het jaarlijks Congres van de British Veterinary Association
te Bristol, september 1964).

In deze voordracht, die ruim voorzien is van foto\'s, tabellen en literatuuropgaven,
wordt een overzicht gegeven van de hulpmiddelen die ons op dit moment ter be-
schikking staan om onderzoek en eventueel behandeling van in dierentuinen gehouden
wilde zoogdieren mogelijk te maken.

De auteur, die als dierenarts verbonden is aan de dierentuin van de Zoological
Society of London, wijdt eerst zijn aandacht aan het vasthouden met de hand en aan
dwangmiddelen als netten en vangkooien.

Hij bespreekt dan het gebruik van „tranquillizers" en Sedativa, de v^ijze van toe-
diening en de dosering bij verschillende diersoorten en behandelt daarbij tevens het
gebruik van een door P a I m e r ontwikkeld geweer, de Cap-Chur-gun, waarmee
men een met tranquillizer gevulde injectiespuit met naald van enige afstand naar het
te behandelen dier kan schieten.

Ook wordt een uitvoerige bespreking gewijd aan de gebruikelijke narcotica, de mo-
gelijke wijzen van toediening en de voor- en nadelen voor verschillende diersoorten.
Tenslotte wordt de op de voordracht volgende discussie uitvoerig weergegeven. Voor
diegenen die zich speciaal voor dit onderwerp interesseren zij verwezen naar het
oorspronkelijke artikel.

Bartels, H. G.: Erfahrungen mit Hirudoid in der tierärztlichen Praxis. Der Prak-
tische Tierarzt, 45, 254, (1964).

Volgens de humaan-medische ervaringen berust de goede werking van hirudoid-zalf
op een uitgesproken ontstekingsremmend effect, bevordering van de doorbloeding
in het weefsel en een ondersteuning van de resorptie van oedemen en hematomen. Er
ontstaat een snelle pijn-afname en ontspanning in het aangetaste weefsel.
De werkzame stof, een uit dierlijk weefsel geïsoleerde organo-heparinoid, wordt ge-
makkelijk en volledig, zonder irritatie door de huid geresorbeerd. De auteur ver-
meldt goede tot zeer goede resultaten, meestal onder verband, bij een 20-tal patiënten.
Daaronder waren: ontstekingsprocessen bij verwondingen, infectie\'s bij hematomen,
contusie\'s en interdigitale processen, masititiden en schijnzwangerschap; alles bij
kleine huisdieren.

Hirudoid zalf kan volgens de auteurs in de kleinc-huisdierenpraktijk dan ook zeer
goede diensten bewijzen.

B ä u m 1 e r, J., B r a u 1 t, A. L. und O b e r s t e g, J.: Dopingnachweis im Speichel

von Rennpferden. Schweiz. Arch. Tierheilk., 106, 346, (1964).
Onder doping verstaat men het aan renpaarden toedienen van stimulerende of kal-
merende middelen korte tijd vóór het begin van de rennen, teneinde hiermede het
resultaat van de wedstrijd tc beïnvloeden.

Door onderzoek van een speekselmonster, dat direct na de wedstrijd genomen wordt,
is met zekerheid uit te maken of doping al of niet heeft plaats gevonden.
Dit speekselmonster wordt genomen met een in een 1% azijnzuur oplossing gedrenkte
handschoen en met in 1% azijnzuur gedrenkte tampons.

Chromatografisch of spectrofotometrisch konden bij proefpaarden korte tijd na in-
tramusculaire en intraveneuze toediening stoffen als amphetamine, Coffeine, coramine,
methaminodiazepoxid (librium) in het speeksel worden aangetoond.
Daar genoemde middelen farmaceutisch en chemisch tot verschillende groepen be-
horen, zullen in het algemeen ook andere voor doping gebruikte medicamenten
voldoende met het speeksel worden uitgescheiden en hierin aantoonbaar zijn.

Supperer, R.: Die Spulwürmer des Menschen und der Haustiere: Medizinische
Bedeutung, Biologie und Bekämpfung. Wien, tierärztl. Msch., 51, 106, (1964).
In een artikel waarin hij achtereenvolgens uitgebreid de anatomie, biologie en be-
strijding van de meest bekende spoelwormen beschrijft, behandelt de schrijver ook het

gevaar van de spoclwormen van onze huisdieren voor de mens. Het blijkt dat door
de biologie van de spoelwormen en de levensgewoonten van kleine kinderen, die alles
in de mond stoppen, deze laatsten groot gevaar lopen. Hoe groot dit gevaar is hangt
af van de „trektocht" die de larven in het menselijk lichaam maken.
Parascaris equorum en Ascaris lumhricoides suis veroorzaken, evenals de ascariden
van de mens zelf (Ascaris lumbricoides lumbricoides) vooral schade aan lever en
longen.

De larven van Toxocaris canis, Toxocare cati en Neoascaris vitulorum komen via de
bloedsomlop in alle organen, dus ook in het centrale zenuwstelsel. Het gevaar van
deze larven is dus veel groter, vooral wanneer men bedenkt dat Toxocara canis de
meest voorkomende spoelworm van jonge hondjes is. Toxocara leonina, waarvan de
larven direct via de buikholte in de diverse organen binnendringen, komt bij honden
veel minder voor.

Het is dus, behalve voor deze dieren, ook voor de mens zelf belangrijk, de spoel-
wormen bij onze huisdieren te bestrijden. Bij deze bestrijding, die nauwkeurig wordt
beschreven, gaan hygiëne en piperazine hand in hand.

S i e g m a n n, O. und Pohl, K.: Untersuchungen über die Wirkungsart von Hy-
gromycin auf Ascaridia gallia. Dtsch. tierärztl. Wschr., 71, 491, (1964).
Teneinde de werking van hygromycine na te gaan werden 88 hybromestkuikens per
OS besmet met 500 geëmbryoneerde eieren van Ascaridia galli, terwijl daarnaast een
deficiënt dieet werd verstrekt.

De kuikens werden 58 dagen na de infectie op grond van het aantal wormeieren
in de faeces in drie groepen verdeeld. Bij twee groepen werd in het meelmengsel
0.25% hygromycine opgenomen, de derde groep diende als controle. Gedurende 61
dagen hierna werden de faeces, individueel, bij in de batterijkooien gehuisveste dieren
gecontroleerd. Ter controle van de embryonering werden de verzamelpreparaten bij
33° C bebroed.

Aan het eind van de proef werden alle dieren gedood, waarbij na sectie het aantal
ascariden in de darm werd vastgesteld. Hierbij bleek dat hygromycine een vermifuge
werking heeft en dat in vergelijking met de controlegroep na 3 weken 92% en
72,4% van de ascariden werd afgedreven. Door de behandeling in de laatste groep
nog 3 weken voort te zetten kon het aantal ascariden tot 9% van het oorspronkelijk
aanwezige aantal worden teruggebracht.

Ofschoon het aantal parasieten bij de controle,groep ook tot op de helft verminderde,
bleef hier de ei-uitscheiding met de faeces constant, terwijl deze bij de proefdieren
vanaf de 14e proefdag belangrijk daalde en op de 2Ie dag praktisch tot stilstand kwam
en met enige schommeling zo bleef. Dit wijst op beschadiging van de nog in de darm
aanwezige ascariden. Het is niet bekend of deze teruggang in voortplantingsvermogen
irreversibel is.

Geen verschil werd gezien tussen de kiemkracht van de ascariseieren van de proef-
en de controlegroepen.

R a d f o r d, P.: The Interval between Onset of Oestrus and Ovulation in Sows kept
in Isolation from a Boar. Vet. Rec., 76, 1013, (1964).

Drieënzestig zeugen, waarvan bekend was dat ze reeds eens of meermalen normaal
geworpen hadden, werden aangekocht en buiten aanwezigheid van een beer nauw-
keurig geobserveerd wat betreft hun sexueel gedrag.

Als begin van de bronst werd beschouwd het tijdstip, waarop een zeug voor \'t eerst
stil bleef staan bij het uitoefenen van druk op rug of kruis.

resp. O, 24, 27, 30, 33, 36 en 48 uur na begin van de bronst cn gecontroleerd op

ovulatie. Het bleek dat ovulatie in de meeste gevallen pas na 27 uur optrad (tot 24

Het tweede experiment omvatte 16 zeugen, waarbij na het vaststellen van bronst de

baarmoeders via een catheter gespoeld werden met eidooier-buffer. Ook deze zeugen

In afwijking van de resultaten van de eerste proef bleek nu dat van de zes zeugen,

geslacht na 24 uur al 4 (66,7%) hadden geovuleerd, van de vijf zeugen geslacht na

Dertien zeugen konden voor geen der experimenten worden gebruikt, omdat ze niet
bronstig werden of niet stilstonden bij druk op de rug, of wel omdat ze hevig kreupel
werden.

De schrijver concludeert dat prikkehng van de cervix een stimulerende invloed heeft
op de ovulatie en spreekt zich uit voor verdere experimenten om het neuro-hormonale
mechanisme van deze invloed nader te bepalen .

L i n d h e, B.: Sechs Rassen in schwedischen Kreuzungsversuch.
Tierzüchter 16, 308-310, (1964).

Sedert 1950 is de rundvleesproduktie in Zweden sterk toegenomen. Was het aantal
stuks jongvee dat in 1950 geslacht werd 100.000, in 1962 waren dit reeds 310.000
stuks. In vergelijking hiermee is het aantal melkkoeien in deze jaren afgenomen
van 1,6 tot 1,2 miljoen. Zoals het in deze periode is geweest, wordt verwacht dat
ook in de komende 10 of 20 jaren de kalveren, die bestemd zijn voor de mesterij,
afkomstig zullen zijn van de melkveebedrijven. Dit feit heeft de vraag naar voren
doen komen of het niet mogelijk zou zijn dat de zuivere melkkoeien door middel
van een kruisingsprogramma kalveren voortbrengen die beter geschikt zijn voor de
vleesproduktie dan de kalveren van het zuivere ras.

Voor dit onderzoek zijn Zweedse roodbont-vaarzen gekruist met stieren van Zweedse
roodbonten, Zweedse zwartbonten. Rode Denen, Aberdeen Angus, Hereford en
Charolais. In totaal omvat de proef 879 kalveren.

Interessant is te zien dat de variatie in drachtigheidsduren en geboortegevricht tussen
deze zes groepen vrij groot is. Bij de kruising met Charolaisstieren blijken meer ge-
boorten moeilijk te veriopen dan bij de andere kruisingen. Tevens is de frequentie
van sterfte van kalveren bij de partus bij deze Charolaiskruisingen beduidend hoger
dan bij de andere. Er dient echter op gewezen te worden dat deze kruisingen
plaats gevonden hebben bij vaarzen, mogelijk valt dit beeld bij oudere koeien
minder ongunstig uit voor de kruising met Charolaisstieren.

Opvallend is dat de gevrichtstoename per dag het grootst is bij kalveren uit de
kruising met de Zweedse zwartbonten, terwijl de controlegroep (zuivere Zweedse
roodbont kalveren) de geringste gewichtstoename per dag vertoont.
De gegevens betreffende de slachtkwaliteit moeten nog verzameld worden, deze zullen
later gepubliceerd worden.

Horvat, S.: The Economics of Husbandry and the Disease Pattern in Pigs. Vet.
Ree., 76, 1181, (1964).

(Voordracht, gehouden op het jaarlijks Congres van de British Veterinary Association
te Bristol op 7 september 1964).

De auteur, die zelf eigenaar is van enkele grote varkensbedrijven, laat geen twijfel
bestaan aan zijn overtuiging, dat varkensfokkerij alleen economisch voordeel kan
opleveren, wanneer uitsluitend M.D. (minimal disease) en V.P. (virus-pneumonie)-
vrije varkens worden gehouden.

Deze varkens (die in de Amerikaanse literatuur meestal worden aangeduid met de
naam Specific Pathogen Free Pigs, Ref.) worden verkregen door in speciaal hiervoor
ingerichte centra hysterectomie te verrichten op gezonde zeugen a terme. De aldus
verkregen biggen worden geïsoleerd en vrij van infecties opgefokt, waarna er door
verder fokken een hele ziektevrije stam uit op te bouwen is.

De auteur is van oordeel, dat elke grote varkenshouder voor de keus staat om óf zo
goed en zo kwaad als dat gaat door te gaan en ziekten als viruspneumonie, scabies en
verschillende vormen van rinitis op de koop toe te nemen, óf zo spoedig mogelijk een
ziektevrij bestand op te bouwen.

Hij beschrijft de gang van zaken in zijn eigen bedrijven en legt daarbij de nadruk
op het — volgens hem — erfelijk zijn van bepaalde stoornissen van het puerperium,
zoals mastitis, agalactie en melkziekte. Zeugen die hieraan geleden hebben en ook
hun nakomelingen worden door hem zonder meer uitgesloten van verdere fokkerij.
Hij ziet bij zijn M.D.- en V.P.-vrije varkens snellere groei, vroegere geslachtsrijpheid
en gelijkmatiger ontwikkeling.

Voor de dierenarts reserveert de auteur de rol van „supervisor", die zich van maand
tot maand een beeld vormt van de algemene gezondheidstoestand op het bedrijf en in
verband daarmee zijn adviezen geeft. De individuele behandeling van zieke dieren,
zo deze al ooit voor zouden komen, wil auteur overlaten aan de eigenaar, die
daarvoor de bechikking dient te hebben over medicijnen als bijvoorbeeld antibiotica
en hypofyse- achterkwabhormoon.

Tenslotte wijst hij op de zwakke plekken van zijn bedrijfsvoering en met name op het
voortdurende gevaar voor infectie: door trekvogels, ratten, door aankoop van fok-
materiaal (grotendeels te vermijden door toepassing van K.I.) en door het toelaten
van bezoekers.

In de op de voordacht volgende discussie wordt o.a. kritiek geuit op de voorgestelde
toediening van antibiotica en hormonen door de eigenaar zelf. Ook blijken velen nog
vrij sceptisch te staan tegen het beweerde economische voordeel, dat de „ziektevrije"
varkens op zouden leveren.

De „Dairy herd Improvement Association" heeft wegen gezocht om de veehouders
te helpen hun inkomen op peil te houden en te vergroten. Deze pogingen hebben
tot resultaat gehad dat iedere 12e koe in de V.S.A. nu via een computer gevoerd en
verzorgd wordt. De op deze wijze gehouden dieren lieten produktiestijgingen zien
van 26—60%, aldus Landbouwdocumentatie. De boeren die gebruik maken van
dit rekentuig werken samen met het Computer centrum aan de Cornell Universiteit.
Elke boer geeft dagelijks zijn aantekeningen op en de computer verwerkt de gegevens
die 38 aspecten van voeding en melkproduktie omvatten. Na 15 seconden geeft
de computer aan hoe de veestapel het beste kan worden gevoerd.
Als voorbeeld wordt een bedrijf genoemd van 2.000 dieren met een gemiddelde
produktie van 7800 liter. Dit is meer dan het dubbele van de gemiddelde Amerikaanse
produktie. De dieren worden gehouden in loopstallen, tweemaal daags op precies
dezelfde tijd gemolken door dezelfde man die alleen de machine bedient; de rest
gaat automatisch. Het geven van voer is zelfs zo geregeld dat de koe automatisch
meer voer krijgt als zij haar melk vlugger laat schieten.

TIERGESUNDHEITSDIENST (Vorbeugende Gesundheitspflege bei den landwirt-
schaftlichen Nutztieren).
Dr. O. Richter.

(Uitgeverij: Ferdinand Enke Vertag Stuttgart; 42 afb., 211 pag. Prijs D.M. 32,—).
Na gewezen te hebben op de toenemende wereldbehoefte aan hygiënische voedings-
middelen van dierlijke oorsprong en op de mate van produktie en behoefte in de
E.E.G.-landen, alsmede op enkele algemene biologische aspecten van de toe te passen
techniek in de moderne veehouderij, gaat de schrijver in op de preventieve ge-
zondheidszorg.

Op zeer overzichtelijke wijze wordt een beeld gegeven van de bestrijding van rund-
veeziekten, (tuberculose, brucellose, steriliteit, mastitis, kalverziekten, leucose) en
de bestrijding van varkensziekten (o.m. enzoötische pneumonie, atrofische rinitis en
biggenziekten).

Ook van de pluimveeziektenbestrijding, zoals deze in Duitsland en met name in
Beieren wordt uitgevoerd, kan een duidelijke indruk worden verkregen. Uit het werk
komt duidelijk naar voren, dat nadat door de dierenarts de klassieke rundveeziekten,
zoals veepest en longziekten werden uitgeroeid, een verdere doelmatige ziektebestrij-
ding op de boerderij vooral effectief mogelijk is bij een eendrachtige samenwerking
van de dierenarts en de veehouders. Na de daadwerkelijke inschakeling van het
boerenbedrijfsleven kon de rundertuberculose in korte tijd worden bedwongen en
nadert de brucellose-bestrijding haar voltooiing.

Ik meen te mogen zeggen, dat de schrijver er uitstekend in is geslaagd, om in rond
200 bladzijden tekst een duidelijk beeld te geven van de wijze, waarop in Duitsland
door de dierenarts in samenwerking met de boer, met de Gezondheidsdienst voor
dieren als leidend hchaam, de moderne georganiseerde dierziektebestrijding wordt uit-
gevoerd en gewerkt wordt aan de tot standkoming en verdere uitbouw van een
moderne, gezonde, produktieve veehouderij, zowel in de rundvee-, varkens- als pluim-
veesector.

Het is een boek dat ook zijn betekenis heeft voor de Nederlandse dierenarts en de
Nederlandse veterinair student.

Collega Klopping zond de Redactie onderstaande foto\'s, genomen aan het
Openbaar Slachthuis te Doctinchem.

Het betrof een ongeveer 2-jarig, op het tijdstip van slachting in goede voedings-
toestand verkerend, rund, waarbij de tong plaatselijk bleek te zijn ingesnoerd door
een rubberband (foto 1 en 2).

Uit het feit, dat de loop van de spiervezelen van de tong ter plaatse totaal geen
afwijkingen wegens de insnoering vertoonde (foto 3), de bloedvaten normaal waren
en geen enkele aanduiding van nccrose voorhanden was, wordt gemeend te mogen
concluderen, dat de rubberband reeds op jeugdige leeftijd zich moet hebben vast-
gezet, resp. zijn aangebracht.

Bij „Resultaten van het onderzoek — Histologisch gedeelte — onder het hoofd: De
frequentie en de mate waarin endometritiden voorkomen", vermeldt Dr. Claes-
sens, in aflevering 1, deel 90, 1 januari 1965 van dit Tijdschrift, het navolgende:

„Bij de 111 runderen uit de groep „verminderd fertiel" werd 22 maal (20%)
geen endometritis gediagnostiscerd, terwijl 46 maal (42%) de diagnose lichte
endometritis werd gesteld, 13 maal (12%) tot een matige endometritis werd ge-
concludeerd en 30 maal (26%) een ernstige endometritis werd aangetroffen.
Brus vond in 1954 bij 110 gelijksoortige runderen 45 maal (41%) een matige of
ernstige endometritis. Hij toonde tevens aan, dat deze endometritiden oorzaak
waren van verminderde kans op graviditeit, hetgeen niet het geval was met lichte
endometritiden. De in de onderhavige studie vastgestelde 38% voor deze beide
ontstekingsvormen samen komt derhalve overeen met de gegevens van Brus,
waaruit blijkt dat niettegenstaande de afwezigheid van dekinfecties, brucellose en
tuberculose een ontsteking van het uterusslijmvlies als oorzaak van fertiliteitsver-
mindering bij runderen nog steeds van grote betekenis is.

Deze conclusie is echter totaal in strijd met de in 1961 gepubliceerde gegevens
van De Bois. Hij stelde nl., dat endometritiden bij runderen, die later dan
100 dagen na de partus worden geïnsemineerd, geen invloed hebben op de kans
op graviditeit, omdat deze ontsteking dan niet meer voorkomt."
Allereerst zou ik willen opmerken, dat de woorden: „omdat deze ontsteking dan niet
meer voorkomt" niet door mij gebezigd zijn (zie ook later onder ad. le.).
Vervolgens meen ik, dat het probleem scherper gesteld dient te worden dan door
Dr. Claessens is gedaan. Wij moeten twee problemen onderscheiden, nl.:
le. de frequentie en de mate waarin ontstekingsverschijnselen in het endometrium
voorkomen;

2e. het verband tussen het voorkomen van ontstekingsverschijnselen in het endome-
trium en de kans op graviditeit.

Algemeen wordt aanvaard, dat de diagnose endometritis bij het levende rund het
beste kan geschieden door middel van microscopisch onderzoek van het endometrium.
Zowel Dr. Claessens als ik hebben deze techniek toegepast.

Hierbij is o.a. van belang het gebruikte biopsieapparaat, de histologische verwerking
van het stukje endometriumweefsel en de interpretatie van de microscopische be-
vindingen door de onderzoeker. Op de laatst genoemde factor wil ik iets dieper
ingaan.

Dr. Claessens vermeldt hierover in zijn oorspronkelijke werk op blz. 59 onder
andere:

„Van een ernstige endometritis wordt steeds gesproken als één of meer cel-
ophopingen zijn aangetroffen. Hierbij is het al of niet mogelijk, dat ook buiten
de celophopingen rondcellen voorkomen in het stratum compactum, of het stratum
spongiosum.

Volgens dit „diagnostisch schema" dient bij deze beoordeling slechts de toestand
ernstige endometritis nauw omlijnd te worden geacht".
Het voorkomen van slechts één celophoping geeft Dr. Claessens reeds aan-
leiding om de diagnose „ernstige" endometritis te stellen. Deze wijze van beoordelen
lijkt mij uniek. Zou ik eenzelfde maatstaf in mijn toenmalige werk hebben aangelegd,
dan zouden ongetwijfeld verreweg de meeste matige en vrij ernstige ontstekingsver-
schijnselen, als ernstig zijn aangemerkt.

Het discussiëren over de mate waarin „endometritiden" voorkomen is dan ook
moeilijk. Over de frequentie waarin ontstekingsverschijnselen worden waargenomen bij
„verminderd fertiele" runderen, is het eenvoudiger om iets op te merken.

Bij 111 „verminderd feruele" runderen vond Dr. Claessens dus bij 43 (38%)
ontstekingsversehijnselen in het endometrium, nl. „matige" bij 13 (12%) en „ern-
stige" bij 30 (26%).

In mijn publikatie staan de volgende bevindingen vermeld: Bij 71 runderen werden
ten tijde van de tweede inseminatie in totaal bij 32 (45%) ontstekingsverschijnselen
in het endometrium gevonden, nl. „matige" bij 29 (41%) en „vrij ernstige" bij
3 (4%).

Bij respectievelijk 35 en 11 runderen werden ten tijde van de derde en vierde inse-
minaue bij respectievelijk 11 (31%) en 5 (45%) uitsluitend „matige" ontstekings-
verschijnselen aangetroffen.

Het verband tussen het voorkomen van ontstekingsverschijnselen in het endometrium
en de kans op graviditeit.

Dr. Claessens ontleent zijn conclusies aan dat gedeelte van het werk van Brus
I.e., dat betrekking heeft op de reeds genoemde 110 runderen, waarbij 45 maal een
„matige" of „ernstige" endometritis werd gediagnostiseerd.

De inseminatie vond bij deze dieren eerst 3 of meer weken na het nemen van de
biopsie plaats.

Het verdient evenwel de voorkeur — welke opvatung Brus ook in zijn werk naar
voren bracht — om de invloed van ontstekingsverschijnselen in het endometrium
te bepalen aan de hand van drachtigheidsresultaten verkregen bij runderen waarbij
de biopsie wordt genomen direct voorafgaande aan de inseminatie.
Brus I.e. paste deze werkwijze bij 25 runderen toe. Vier van deze runderen ver-
toonden „matige" ontstekingen, twee hiervan werden direct drachtig, bij twee dieren
was de ontsteking „ernstig", geen enkel dier werd drachtig.
Destijds kwam ik o.a. tot de navolgende resultaten:

„Uit de vermelde gegevens blijkt, dat de groepen runderen waarbij in de biopsieën
géén afwijkingen, respectievelijk „matige" ontstekingsversehijnselen (-H groep)
werden aangetoond ten aanzien van het drachtigheidspercentage niet significant
verschillen (P > 0,05).

Het aantal dieren (10) met „vrij ernstige" of „ernstige" ontstekingsverschijn-
selen was in ons materiaal te klein voor het trekken van konklusies over de
invloed van deze verschijnselen op de inseminatieresultaten. Het is op zichzelf
belangrijk, dat „vrij ernstige" en „ernstige" ontstekingsverschijnselen in de
biopsieën slechts bij respectievelijk 7 (5%) en 3 (2%) van de 153 onderzochte
runderen werden gevonden.

Verder bleek, dat ondanks het voorkomen van deze ontstekingsverschijnselen ten
tijde van de eerste inseminatie, 4 (40%) van de 10 dieren direct drachtig waren
geworden. De overige 6 dieren, één uitgezonderd, werden na de volgende insemi-
natie (s) drachdg. Het efficiëntiegetal bedroeg 2,2 en het gemiddelde interval
partus-konceptie was 97 dagen. Hieruit blijkt, dat de gevolgen van dit type ont-
stekingsverschijnselen niet overschat mogen worden."
Uit het bovenstaande moge dus enerzijds blijken, dat de bevindingen van Dr.
Claessens en mijzelf, uitsluitend wat het constateren van ontstekingsverschijn-
selen aangaat, niet zo verschillen als Dr. Claessens doet voorkomen, anderzijds
dat men zeker geen streng verband mag leggen tussen het voorkomen van ontste-
kingsverschijnselen en de kans op graviditeit.
Utrecht, januari 1965.

Door mij wordt de gelegenheid, die de Redactie van het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde mij biedt, te antwoorden op de reactie van Prof. Dr. De Bois in ver-
band met de publikatie van mijn autorcfcraat, getiteld: „Koperstatus en Fertiliteit
bij het Rund" met dank aanvaard.

Ook de door Prof. Dr. De B o i s getoonde belangstelling wordt door mij ten zeerste
op prijs gesteld.

Allereerst merkt De B o i s op, dat de woorden: „omdat deze ontsteking dan niet
meer voorkomt" door hem niet zijn gebezigd.

Letterlijk komt deze tekst inderdaad niet in zijn proefschrift voor, hetgeen overigens
reeds blijkt, doordat deze woorden in mijn autoreferaat evenals in mijn proefschrift
niet tussen aanhalingstekens zijn geplaatst. In de conclusies van zijn werk schreef
De B O i s letteriijk:

„Tijdelijke voortplantingsstoornissen bij klinisch normale runderen, geïnsemineerd
eerder dan 90—100 dagen post partum, worden slechts in beperkte mate ver-
oorzaakt door endometritis; vindt de inseminatie later plaats, dan behoeft met
endometritis als mogelijke oorzaak praktisch gesproken geen rekening te worden
gehouden."

Brus heeft aangetoond, dat runderen zonder of met lichte endometritis na insemi-
natie gelijke kansen hebben gravide te worden, terwijl runderen met een matige
of ernstige endometritis aanmerkelijk minder vruchtbaar zijn. Steunend op deze
bevindingen van Brus kon ik de conclusie van De B o i s interpreteren met de
woorden:

„Hij stelde nl., dat endometritiden bij runderen, die later dan 100 dagen na de
partus worden geïnsemineerd, geen invloed hebben op de kans op graviditeit,
omdat deze ontsteking dan niet meer voorkomt".
Met „deze ontsteking" wordt dan in de aangehaalde zin bedoeld een endometritis,
die een verminderde kans op graviditeit tot gevolg heeft (volgens B r u s cen „ernstige"
of „matige").

„Het probleem scherper gesteld dient te worden dan door mij is gedaan", waarbij
hij twee problemen onderscheidt;

„le. de frequentie en de mate waarin ontstekingsverschijnselen in het endome-
trium voorkomen;

2e. het verband tussen het voorkomen van ontstekingsveischijnsclen in het
endometrium en de kans op graviditeit".
Ik zou willen opmerken dat deze twee problemen ook door mij zijn onderscheiden
en wel doordat, wat het eerste betreft, een eigen onderzoek werd verricht en aan-
gaande het tweede gesteund werd op het onderzoek van Brus.
In dit verband wil ik erop wijzen, dat het do<l van mijn onderzoek niet was een
correlatie te achterhalen tussen de endometritis en haar verschillende verschijnings-
vormen en verminderde kans op graviditeit (hetgeen overigens reeds door Brus
was geschied), maar dat ik mij als doel had gesteld een relatie tussen koperstatus
en fertiliteit aan te tonen of uit te sluiten.

Slechts voor zover de endometritis mogelijke oorzaak was van de verminderde vrucht-
baarheid (volgens Brus slechts matige en ernstige) had ik deze te bezien in verband
met de koperstatus.

Dat mijn bevindingen in overeenstemming waren met die van Brus, waar het ging
over de mate van voorkomen van de diverse endometritiden, terwijl zij totaal in
strijd waren met die van De B o i s was een opmerking, die voortvloeide uit mijn
onderzoek.

De B O i s merkt verder op, dat voor mij bij de histologische beoordeling reeds
één celophoping aanleiding was om de diagnose „ernstige" endometritis te stellen.
Hij noemt deze wijze van beoordelen „uniek" en volgens hem zouden dan in zijn
werk „ongetwijfeld verreweg de meeste matige en vrij ernstige ontstekingsverschijn-
selen, als ernstig zijn aangemerkt".

Uniek is de door mij gevolgde classificatie zeker niet, aangezien zij in grote lijnen
overeenkomt met de door Brus gevolgde, waarnaar ik bewust streefde, omdat ik zijn
bevindingen in verband met de betekenis van de diverse endometritiden in relatie
met vruchtbaarheid bij mijn werk nodig had.

Bij het bepalen van de voor mij belangrijke scheidingslijn tussen „matige" en „ern-
stige" endometritis enerzijds en „geen" en „lichte" endometritis anderzijds komen
mijn bcoordelingsnormen overeen met die van Brus.

Zowel Brus als ik zijn uitgegaan van gelijke aantallen en gelijksoortige runderen
en kwamen daarbij tot gelijkwaardige uitkomsten, wat betreft het percentage matige
en ernstige endometritis, terwijl De B o i s, werkend met geheel ander materiaal,
geheel afwijkende uitkomsten verkreeg betreffende dit soort ontstekingen. In hoe-
verre daarbij verschillende beoordelingsnormen van betekenis zijn geweest zal pas
duidelijk kunnen worden, nadat de betreffende onderzoekers hun beoordelingsnormen
aan elkaar hebben getoetst.

Dit moge ook tevens het antwoord zijn op de opmerking van De B oi s, dat zijn en
mijn bevindingen uitsluitend wat het constateren van ontstekingsverschijnselen aan-
gaat, niet zo veel verschillen als ik doe voorkomen.

Waar De B o i s zegt: „Het discussiëren over de mate waarin „endometritiden"
voorkomen is dan ook moeilijk", rechtvaardigt eveneens genoemde toets en zijn
woorden mogen verder een aansporing zijn deze discussie niet zonder meer te lang
voort te zetten.

Onder ad. le vermeldt De Bois zijn en mijn bevindingen betreffende het voor-
komen van „matige" en („vrij") „ernstige" endometritiden. Hier wil ik er op wijzen,
dat mijn „verminderd fertiele" runderen tenminste 115 dagen geleden hadden gekalfd
op het moment der monstername en deze dieren aan een selecterende definitie
voldeden, hetgeen niet het geval was met de runderen waarmee De Bois werkte.
Betreffende het verband tussen het voorkomen van ontstekingsverschijnselen in het
endometrium en de kans op graviditeit heb ik — zoals reeds gezegd — gesteund
op het onderzoek van Brus, welke gegevens nog eens door De Bois worden ver-
meld. Waar De Bois het woord „evenwel" gebruikt is op te merken, dat het
moment van inseminatie t.o.v. dat der bioptische behandeling geen invloed heeft
bij het opsporen van endometritiden en dit moment pas betekenis krijgt als men het
verband tussen endomctrititis en kans op graviditeit wil achterhalen.
Over zijn eigen resultaten betreffende dit onderwerp zegt hij:
„Het aantal dieren (10) met „vrij ernstige" of „ernstige" ontstekingsverschijnselen
was in ons materiaal te klein voor het trekken van conclusies over de invloed van
deze verschijnselen op de inseminatieresultaten", maar hij is in deze niet consequent
waar hij vervolgt: „Hieruit blijkt, dat de gevolgen van dit type ontstekingsverschijn-
selen niet overschat mogen worden". Dus tóch een conclusie, op grond waarvan hij
de uitspraak van B r u s in twijfel trekt.

Overigens meen ik, dat het uitspreken van conclusies aangaande fertiliteitsstoornissen
op grond van het materiaal van 4 bedrijven, die voorzover mij bekend met be-
trekking tot fertiliteit als normaal mochten gelden, gewaagd is, hetgeen overigens
ook blijkt uit de woorden van De Bois.

Zijn studie is voor ons zeer waardevol geweest om het verloop van het puerperium te
leren kennen, maar kon door zijn opzet geen voldoende materiaal opleveren om
een uitspraak te doen over fertilitcitsvermindering in verband met endometritis,
zoals ook bleek. Indien men uitgaat van 153 dieren — zoals De B o i s deed — mag
men verwachten, dat na twee toegepaste inseminaties ± 25 dieren niet gravide zijn,
waarbij mag worden aangenomen dat de oorzaak van de gebleken verminderde
vruchtbaarheid bij hen zelf is gelegen en niet aan andere factoren.
Heythuysen, februari 1965.

Te frequente knoeierijen met kadavervlees, van heinde en ver verslepen van ziek
of reeds gestorven vee naar bepaalde, als zodanig bekend staande vleeskeurings-

diensten, uitgebreide besmetting van ons vlees met ^ya/moneWa-bacillen zijn de laatste
jaren aan de orde van de dag.

Het wordt m.i. hoog tijd, zeker nu ook de grote pers in ons aller consumenten-belang
deze kwestie aan de orde heeft gesteld, dat hierover in onze vakpers van gedachten
wordt gewisseld.

Ik meen, gezien mijn bijna vijftigjarige ervaring op vleeshygiënisch gebied, dat het
niet allen mijn recht, maar ook mijn plicht is, deze kwesties aan de orde te stellen.
Ik zal trachten mijn gedachten zo kort en duidelijk mogelijk weer te geven, maar
behoudt me dan ook voor lang niet volledig en gedetailleerd op alles in te gaan.
Het opstellen van een ontwerp-Vleeskeuringswet voor ons land is het gevolg geweest
van schrikbarende knoeierijen met krengenvlees die blijkens een rapport van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde uit het laatst van de vorige eeuw op agrarisch
gebied werden bedreven. Door de niet bepaald onbesproken naam die onze handel
zich toentertijd op het gebied, ook van onze export, in het buitenland had verworven
(o.a. wat boter en vlees betrof) is in het belang van die handel de exportkeuring
van vlees wettelijk geregeld. Dank zij en op basis van deze handels-wetgeving kon
in en na de oorlogstijd van 1914—\'18 de binnenlandse vleeshygiëne eveneens wettelijk
geregeld worden in 1921 in de huidige Vleeskeuringswet, die tegelijk met de Waren-
wet tot stand kwam.

Tengevolge van het toen geringe aantal veterinaire vleeshygiënisten in ons land
moest deze Wet wel grotendeels mede worden uitgevoerd door de praktizerende
dierenartsen met hun ambtelijke medewerkers. De tegenstrijdige belangen die deze
collega\'s toen moesten dienen hadden ernstige gewetens- en belangen-conflicten
voor hen, en in meerdere gemeenten onvoldoende uitvoering van de Wet tengevolge.
Hulde daarom aan de vele collega\'s onder hen die toen hun plicht boven hun
financiële praktijk-belangen hebben gesteld, evenals aan de verdienste van de Vete-
rinaire Hoofdinspectie voor de Volksgezondheid, die gedurende de eerste veertig
jaren Vleeskeuringswet een grote toename van de vol-ambtelijke vleeskeuringsdiensten
heeft weten te bereiken.

Om de in de aanvang gememoreerde, thans na vijfenveertig jaren Vleeskeuringswet
nog te frequent voorkomende, misstanden op vlcesgcbied de baas te worden zal echter
naar de mening van mij en vele ervaren collega\'s een dieper en sneller ingrijpen
op twee punten noodzakelijk zijn:
I. een vooral voor de gemeentelijke autonomie op dit kleine onderdeel van het
maatschappelijk bestel ingrijpende wetswijziging en -aanvulling;
II. een strengere, serieuzere en meer onvoorwaardelijke doorvoering door alle keu-
ringsdiensten en collegae van dc bestaande en de hopelijk komende aanvullende
wetgeving.
Ad. I.

Deze zijn bij de huidige wetgeving echter te weinig gereglementeerd en te veel zelf-
standig gelaten. Dit zou mischien nog verdedigbaar zijn als iedere gemeente of groep
van gemeenten uitsluitend de belangen van zijn eigen inwoners daarmee had te be-
hartigen. Maar zo ligt het natuurlijk niet.

De wijze waarop de vleeshygiëne in iedere gemeente wordt toegepast (met inbegrip
van de keuring der slachtdieren) raakt praktisch alle inwoners van het gehele land;
eenvoudig omdat het wel of niet goedgekeurde vlees kris kras door het land wordt
verspreid en dikwijls heel ergens anders geconsumeerd.
De minimum-eisen behoren thans te zijn:

stellen (ik spreek niet over het beleid bij de uitvoering hiervan) en
2°. ook de hoofden van de dan belangrijk te vergroten keuringskringen te benoemen,
dan wel de eisen te stellen waaraan het hoofd van dienst wat opleiding en
ervaring betreft zal moeten voldoen.

kringen. In deze kringen zal de gemeentelijke autonomie zich niet meer zo onbe-
perkt kunnen uitleven als thans, en zullen de grote bedrijven niet meer een zo
grote invloed op gemeentebesturen en keuringsdiensten kunnen uitoefenen, wat
in het algemeen belang van de volksgezondheid zal zijn.

De huidige hoofden van dienst over de kleinere gebieden, die dan in de nieuwe
kringen kunnen worden opgenomen, zullen dan onder de dagelijkse leiding
komen te staan van het nieuwe kringhoofd, dat een op vlecshygiënisch gebied
geschoold en ervaren collega dient te zijn.

De voordelen liggen voor de hand: slechts kringen met voldoende omvang
kunnen voldoende worden geoutilleerd met personeel, materiaal en gebouwen.
De huidige hoofden der kleinere kringen of van enkele gemeenten kunnen in
dagelijks contact met het nieuwe diensthoofd samenwerken, evenals met het
centrale laboratorium dat er in iedere nieuwe kring behoort te zijn. Er komt meer
lijn in de keuringsbeslissingen en overige maatregelen en handelingen, welke
laatste vooral er thans maar al te veel bij in schieten (intensieve controle!).
Er dient weer een deskundige, er\\\'aren, afzonderlijke veterinaire inspectie voor
het toezicht op de uitvoering van de Vleeskeuringswet tc worden ingesteld.
Beter vier afzonderlijke, volledig bekwame en ervaren inspecteurs-vlecshygiënisten
dan de toevoeging van deze inspectie aan de elf of meer Veewet-inspecteurs
(deze uiteenzetting is volstrekt onpersoonlijk, en met alle respect voor de Vee-
wet-capaciteiten der huidige inspecteurs bedoeld en dient dan ook als zodanig
te worden opgevat). Ik kan op alle argumenten hiervoor in dit artikel nu niet
ingaan.

De leiding dezer inspecteurs worde ook weer aan een afzonderlijke, eveneens
deskundige hoofdinspecteur opgedragen (hier .gelden evenzeer bovengestelde op-
merkingen ten opzichte van de persoon van de huidige hoofdinspecteur, wiens
kwaliteiten ik als Veewet-deskundige hoogacht).

Ik maak omtrent de de inspectie betreffende wijzigin.gsverlangens slechts enkele
opmerkingen.

Destijds waren de Veewct-inspectcurs met dc fusie der beide inspecties (in \'21
was er immers eerst een afzonderlijke inspectie) verre van gelukkig. Deze fusie
is destijds, omstreeks de dertiger jaren, door de Minister doorgedreven om
zogenaamde bezuinigingsovcrwegingen, maar toen in dit Tijdschrift geargumen-
teerd bestreden.

De combinatie van beide functies in de persoon van één hoofdinspecteur, terwijl
de belangen van landbouw en volks,gezondheid zeker niet altijd parallel lopen
en de éénhoofdige functionaris beide betrokken ministers tevreden moet stellen,
lijkt wel zeer hoge eisen aan dezen te stellen cn maakt ook daarom deze com-
binatie o.i. niet een .gelukkige.

Over dc taak van de vleeskeuringswet-inspcctcur merk ik naar aanleiding van
de gebleken onaangename feiten van dc laatste tijd op, dat het niet mogelijk
moet zijn dat jarenlang dc werkwijze van een bepaalde keuringsdienst in een
district onvoldoende is zonder dat dit de betrokken inspecteur bekend is, dan
wel zonder dat hem de wettelijke middelen ten dienste staan of hem in de
politieke sfeer de mogelijkheid wordt .gelaten om uiteindelijk die gemeente te
dwingen tot een juiste uitvoering van de wet (art. 10 Vleeskeuringswet).
Wat de gewenste wetgeving op vlecshy.giënisch gebied betreft merk ik hier nog
op, ongeacht de kritiek die er ook bij een deel der veterinaire vleeshygiënisten
moge worden gevoeld ten opzichte van sommige consequenties der preventieve
nadere keuring krachtens art. 8 Vleeskeuringswet, dat het onder de huidige
gedeeltelijk nog zeer onbevredigende resultaten van deze wet onverantwoordelijk
en niet minder dan roekeloos zou zijn als de Minister van Sociale Zaken om
welke reden dan ook zóver zou zwichten voor de aandrang van bepaalde be-
langhebbende zijden en voor bovenbedoelde kritiek, dat hij door wetswijziging
zelfs het récht van daarbij belanghebbende gemeenten tot instandhouding van
een verplichte preventieve nadere keuring zou opheffen!

In het bijzonder ten opzichte van de grotere stedehjke consumentencentra zou
dit in de hoogste mate te betreuren zijn, omdat de waarde, in het bijzonder
de preventieve waarde dezer keuring niet door welke repressieve controle dan
ook kan worden vervangen, noch door verklaringen van alle keuringsdiensten in
de gemeenten van herkomst. Het is dan ook m.i. dringend nodig dat deze
stedelijke centra, zo mogelijk samen met de Vereniging van Nederlandse Ge-
meenten, zich tot de Minister of parlementaire instanties wenden om dit te
voorkomen.

Ook dienen bepaalde overtredingen van de Vleeskcuringswet onder de misdrijven
te worden gerangschikt, dan wel op andere wijze veel zwaarder te worden be-
straft. Te denken is in de le plaats aan het in consumptie brengen van onge-
keurde kadavers en idem geslachte zieke dieren.

Doel van de wet is niet alleen wering van vlees (vleeswaren) die voor de volksge-
zondheid schadelijk zijn, maar ook die het künnen zijn; schadelijkheid is immers
niet steeds met zekerheid vast te stellen. De wet beoogt tevens de wering van alle
ondeugdelijke vlees, ongeacht of dit schadelijk zou kunnen zijn of niet! De inhoud
van de wet toont dit duidelijk, en daarmee vervalt elke beperkende betekenis die
men nog te dikwijls aan de onjuiste, immers hoogst onvolledige, considerans van
de wet toekent. Dus: Wet tot wering van vlees (en vleeswaren) die schadelijk kunnen
zijn dan wel ondeugdelijk zijn.

De eerste taak van de keuringsdienst is dus om geregeld alle mogelijke maatregelen te
nemen en controles te verrichten om de kadavers en noodslachtingen in zijn gebied
in handen te krijgen. Handhaving van de Destructiewet is het sluitstuk, maar daar-
door tegelijk een zeer belangrijke taak van iedere vleeshygiënische dienst. Ik ga hier
niet in op de vele nog gebleken tekortkomingen op dit gebied.

Als tweede punt zal de keuringsdienst zich verdergaand dan via besmettelijke ziekten-
bestrijding of dierenbescherming, door middel van aanvullende wetsvoorschriften
regelrecht in het belang der volksgezondheid moeten bemoeien met het reglementeren
van het vervoer van nog levende zieke en wrakke dieren.

Ten derde zal de keuring vóór zowel als n4 het slachten overal volledig tot zijn recht
moeten komen en meer uniform moeten geschieden. Zoals gezegd dient iedere in-
specteur volkomen deskundig en als zodanig volledig bekend te zijn met de wijze
waarop de wet, zo\\vel wat de keuring als de vele overige taken betreft in iedere
onder zijn toezicht vallende keuringsdienst, pleegt te worden uitgevoerd. Verrassingen
daaromtrent zullen voor hem niet meer mogen voorkomen, incidentele tekortkomingen
uitgezonderd. Hij zal zich dus intensief in de werkwijze van iedere dienst hebben
te verdiepen, en het vleeshygiënisch toezicht mag niet door cen overbelasting met
Veewet-werkzaamheden noodgedwongen in de knel komen.

Ook zal hij, zowel als de dierenartsen van de keuringdiensten en het overige
personeel, zijn eisen niet moeten behoeven te temperen omdat de slachtwijze en het
tempo van de grossier — evenals diens inrichting — daartoe nopen, maar omgekeerd
van de grossier moeten kunnen verlangen dat hij zijn werkwijze aanpast aan redelijke,
op de wet gebaseerde eisen van veterinaire zijde. Deze zelfde eisen dienen vanzelf-
sprekend aan de openbare slachthuizen te worden gesteld.

De nadere keuring moet, indien en waar zij van kracht blijft, serieus worden uitge-
voerd en niet alleen als belastingobject worden benut (inspectie!). De goed werkende
grossiers moeten dit oponthoud er voor over hebben om malafide concurrentie en
het daardoor deprimeren van de naam van het vlees bij de consument te voorkomen;
de keuringsdienst dient bij de uitvoering zo soepel en tegemoetkomend mogelijk te
zijn tegenover de goedwerkende invoerhandel.
Deze keuring dient meerdere controle-doelstellingen:

1. het zich grondig overtuigen dat het vlees is goedgekeurd (zie de knoeierijen met
kadavervlees) ;

En terloops wordt daarbij als vanzelf overzicht genomen van de wijze van keuring
en het niet ten onrechte goedkeuren in de keuringsdienst waaruit het vlees afkomstig
is, zoals dit vanzelfsprekend ook geschiedt bij buitenlands vlees bij de rijksinvoer-
keuring.

Omtrent dit laatste dient een misverstand te worden worden rechtgezet betreffende
de toekomstige zogenaamde „vrije" uitwisseling van vlees tussen de deelstaten van
de E.E.G.: ook daarbij wordt de Rijksinvoerkeuring vanzelfsprekend gehandhaafd.
Dit wordt hier even gesteld omdat de E.E.G.-regeling wel eens ten onrechte wordt
aangehaald als argument voor de opheffing der nadere keuring! Het is toch ook
vanzelfsprekend dat een land deskundig wil blijven overzien wat het uit de andere
deelstaten krijgt aangevoerd.

Hetzelfde nu geldt voor de stedelijke centra, zolang de wet nog zo verschillend en
nog meermalen onvoldoende wordt uitgevoerd. Pas als de bovenvermelde wetswijzi-
gingen hun werking zullen hebben uitgeoefend en het land in een veel kleiner aantal
grotere, meer uniform werkende kringen zal zijn verenigd zou er over een mogelijk
gedeeltelijk vervangingsmiddel van de nadere keuring gesproken kunnen worden.
Tenslotte zal ook het repressieve toezicht dienen te worden uitgebreid, waarbij het
personeel ook avond- en nachtdienst moet kunnen verrichten en zich zonder een te
grote automatische regelmaat zal moeten toespitsen op gevallen die bijzondere aan-
dacht vragen.

Om in principe gelijkwaardige controle in iedere keuringsdienst te bereiken zullen
voorschriften moeten worden gegeven omtrent het benodigde aantal personeel dat,
speciaal en iedere dag, met deze controle wordt belast, en over het gemiddelde mi-
nimum aantal bezoeken aan de verschillende soorten zaken en bedrijven.
En uiteindelijk zullen de dierenartsen, keurmeesters en controleurs er meer dagelijks
„bovenop moeten zitten" en als recherche moeten denken en handelen, zonodig met
medewerking van RijkspoHtie, marechaussee en niet ter plaatse teveel met de be-
volking vergroeiende politie-ambtenaren.

Tenslotte, wat de maatregelen voor en bij, en de keuring nd het slachten, in het
bijzonder die van varkens betreft met het oog op de frequente 5a/mon«Ha-besmetting,
nog een laatste woord:

1. de vleeskeuringsdiensten mogen in geen enkel opzicht rekening houden met het
feit dat onze regeringen tot dusver op onverantwoordelijke wijze vrijelijk besmette
dierlijke of menselijke voedingsmiddelen uit allerlei andere werelddelen hebben
toegelaten (zie daartegenover Denemarken!) ;

2. zij hebben uitsluitend te maken met dc vraag in hoeverre het reëel uitvoerbaar
is (niet welke schade het doet) de besmetting der tc slachten varkens zoveel
mogelijk te voorkomen dan wel weg tc nemen;

3. er is wel gezegd dat we dan alle varkens zouden moeten steriliseren; dit moge als
uiterste consequentie juist zijn maar zou maatschappelijk (niet economisch!) te
ver gaan in dit geval. Maar waar op geen enkel hygiënisch gebied 100% te be-
reiken valt zal dat ons er niet van mogen weerhouden subsidiair de meest in-
grijpende maatregelen te nemen om deze besmetting, die verre van onbelangrijk
is, zoveel mogelijk te reduceren.

Te denken valt b.v. aan het verplicht passeren door een schroeioven van alle varkens,
waarbij wat de mate van schroeien betreft, het uiterlijk aanzien der varkens buiten
beschouwing moet worden gelaten.

Ten opzichte van de met de bloedsomloop inwendig besmette varkens zullen andere
preventieve maatregelen overwogen moeten worden.

Maar ook dän zullen alle reeds eerder door de Hoofdinspectie geadviseerde maat-
regelen in de slachthal toegepast moeten worden, en verplicht moeten worden voor-
geschreven, ook voor de particuliere grootslachtingen (zie de te Amsterdam bij de
daar geslachte varkens bereikte reductie der besmetting in tegenstelUng tot die van
het overeenkomstige van elders ingevoerde varkensvlees).

Tenslotte zal zonodig de Vleeskeuringswet de mogelijkheid moeten bieden tot het
nemen van dergelijke algemene maatregelen. De wet berust thans slechts op de indi-
viduele beoordeling van elk slachtdier op grond van daarbij vastgestelde afwijkingen.
Hopelijk zullen boven uiteengezette gedachten bijdragen tot een verbeterde wetgeving
en wetsuitvoering bij de vleeshygiëne.
Amsterdam, februari 1965.

Door aankoop en schenking kwam het Veterinair-Anatomisch Instituut in het bezit
van een onderkaak van de wolharige neushoorn, Coelodonta antiquitatis en van cen
wild zwijn Sus scrofa subsp.

Het eerste object is afkomstig uit een opgraving in de Wieringermcer en is zeker
boven-Pleistoceen van ouderdom. De varkcnskaak is opgebaggerd uit de Lek en
is waarschijnlijk mesolithisch.

Beide vondsten worden gepubliceerd in het eerstvolgende nummer van Säugetier-
kundliche Mitteilungen te München.

Verder werden bij een reorganisatie van de osteologische collectie schedels en
beenderen van protohistorische huisdieren ontdekt, welke tot nu toe niet waren be-
schreven. Afbeelding en beschrijving hiervan worden gegeven in de Proceedings
van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam.
Ondergetekende wil van deze gelegenheid gaarne gebruik maken om alle dieren-
artsen te verzoeken, eventueel in hun praktijkgebied gedane vondsten van prehisto-
rische dieren aan hem te melden.

In de week van 10-15 augustus 1964 kwamen ongeveer honderd onderzoekers,
afkomstig uit vrijwel alle Europese landen, voorts ook uit de Verenigde Staten en
Canada, te Roskilde in Denemarken voor de jaarlijkse Meeting bijeen. Zij werden
ondergebracht in de zojuist gereedgekomen gebouwen van de slagersvakschool
(slagteriernesskolen). Deze school is gebouwd in de directe nabijheid van het be-
kende Slagteriernes Forskingsinstitut (dir. M o g. Jul), dat pas in 1963 in een
nieuw gebouw is overgebracht. De Denen bezitten in dit unieke instituut en deze
school, gehuisvest in kapitale, schitterend ingerichte gebouwen een niet te onder-
schatten centrum met vele hulpmiddelen voor uitgebreid, goed functionerend
wetenschappelijk onderzoek en voor het verder moderniseren en uitbouwen van de
voor hen in economisch opzicht zo belangrijke vleesproducerende bedrijven en de

1 R. H. Veenstra; oud-directeur van de Vleeskeuringsdienst en het abattoir te Am-
sterdam; Wethouder Frankewcg 20 hs., Amsterdam.

vleesverwerkende industrie. Wij Nederlanders kunnen hen hiermee van harte geluk-
wensen, tegelijk echter ook benijden!

Het congres was goed georganiseerd en de deelnemers werd een tamelijk fors
werkprogramma aangeboden. Terwijl alleen de woensdag werd besteed aan be-
zichtiging van een aantal bedrijven en het Slagteri- og Konservcslaboratoriet te
Kopenhagen, waren de andere dagen volledig gevuld met wetenschappelijke bijeen-
komsten. Een kortdurende plenaire vergadering, waarin een daartoe aangezochte
spreker de op een morgen, resp. middag te bestuderen voordrachten kort inleidde,
werd gevolgd door een in het algemeen voldoende langdurige discussie in zeven
groepen, waarvan drie Engels, drie Duits en één Russisch als voertaal hadden. Na
afloop van deze discussie werden de resultaten daarvan in een plenaire zitting
naar voren gebracht en zonodig verder besproken.

In dit overzicht wordt een korte samenvatting gegeven van de inhoud van de
voor de lezers van het ,,Tijdschrift" interessante voordrachten. Van de hand van
twee Nederlandse deelnemers, de heren Ir. B. Krol en Ir. P, C. M o e r m a n,
zal eveneens een samenvatting verschijnen in het maandblad „Conserva", waarbij
zij zullen selecteren vanuit hun interessegebied: de vleestechnologie.
De in dit verslag besproken voordrachten worden ter wille van de overzichtelijkheid
zoveel mogelijk per onderwerp gerangschikt.

1. Mandrup Mog: The effect of electrical stunning on the blood pressure in
pigs in comparison with the appearance of haemorrhages in lungs and musculature.

Tijdens het elektrisch bedwelmen, na voorafgaande trileeninhalatienarcose, van een
aantal varkens met een lichaamsgewicht van ongeveer 20 kg, werd door middel
van een canule in de art. femoralis, een kwikmanometer en een schrijver de
arteriële bloeddruk gemeten. Nagegaan werd het effect van verschillende voltages,
ampèrages en de bedwelmingstijd, en plaatsing van de polen op de kop van het
varken. De bloeddruk steeg vaak tot het dubbele van de normale waarde, direct
of enkele sekonden nadat de stroom was uitgeschakeld. Om bloedingen te voor-
komen zou men ofwel de bloeddrukstijging — veroorzaakt door hart-decompensatie
na het hartblok door vagusprikkeling — moeten voorkomen door ofwel de varkens
tijdens het bekwelmen of binnen zes sekonden daarna te doen verbloeden. Wellicht
biedt de Hongaarse „square wave" bedwelming de oplossing.

Het onderzoek moet echter nog voortgezet worden voordat definitieve uitspraken
kunnen worden gedaan. Overigens meent de auteur dat de bloedingen in de spieren
niet veroorzaakt worden door een verscheuring van de capillairwanden maar door
een diapedese, waarvan de oorzaak nog onbekend is,

2. Hess E., Völ 1 m J.: Der Ausblutungsgrad von Schlachtkühen bei Entblutung
im Liegen, im Hängen und nach Vorbehandlung mit „Octapressin" (Sandoz).

De uitbloedingsgraad werd bepaald als het verschil tussen het totaal bloedvolume
en de hoeveelheid bij het verbloeden opgevangen bloed. Het totaal bloedvolume
werd als volgt bepaald: na zorgvuldige intraveneuze injectie van een bepaalde
hoeveelheid met J.131 gemerkt albumine, werd na 10 minuten mengtijd uit een
andere vene een bepaalde hoeveelheid bloed afgetapt. De activiteit van de uit-
gangsvloeistof verminderd met die van het veneuze bloed vóór plus nä inspuiten
en de restactiviteit van de gebruikte spuit, worden gemeten in een „Volumetron.
blocdvolumemeetapparaat", dat direct de uitslag geeft. Bij 79 onderzochte koeien
bleek het totaal bloedvolume 5.8% van het levend gewicht te bedragen. Bij 24
liggend verbloede dieren bleef 31.7% van het totale volume als restbloed achter
in het karkas, bij hangend verbloeden verminderde dit percentage tot 23.7%.
Door injectie, een half uur vóór het slachten, van 50 - 75 I.E. Octapressine (een
variant van Vasopressine) werd het restbloedpercentage in in totaal 79 koeien bij
liggend en hangend verbloeden nog verlaagd tot resp. 20.9 en 14.6%.

3. S c h ö n L., S c h ö n I.: Untersuchungen zur Fettgewebsverteilung bei deut-
schen Rinderrassen.

Pitgaande van de stelHng, dat niet alleen het totale vetgehalte, maar ook de
lokalisatie van dit vet voor de slachtwaarde en de bepaling daarvan van belang is,
werden 90 jong estiertjes, 90 vaarzen en 28 koeien aan een hierop gericht onder-
zoek onderworpen. Bepaald werden het gewicht van het subcutane vet, het vet in
de lichaamsholten, het nier- en bekkenvet en het intermusculaire vet. De jonge
stieren bevatten gemiddeld in totaal ongeveer 9, de vaarzen 20,6 en de koeien
17,4% vet.

De jonge stieren hadden het hoogste percentage nier- en bekkenvet, de vaarzen
het meeste subcutane vet en de jonge stieren en de oudere koeien het meeste inter-
musculaire vet. Naarmate de vaarzen zwaarder werden nam het subcutane vet
toe en het intermusculaire vet af. Naarmate de stieren in gewicht toenamen werd
het subcutane vetpercentage hoger, de andere vetdepots veranderden nagenoeg niet.
Allerlei percentages werden verder met elkaar vergeleken.

4. GrudevD. I., Smirnitskaya N. E.: Objective methods for evaluation of
young beef carcasses qualities by their morphological structure.

Getracht werd te komen tot het vaststellen van correlaties tussen een aantal aan
het geslachte jonge rund te meten afmetingen en gewichten enerzijds en de totale
karkaskwaliteit anderzijds.

Daartoe werden 385 karkassen, afkomstig van jonge runderen van 4 rassen, beoor-
deeld. Het in een bepaalde tijd bereikte slachtgewicht bleek het beste criterium
te zijn voor de mate van bevleesdheid. De lengte van het karkas correleerde positief
met het beenderpercentage. Uit de vergelijking van slachtgewicht en karkaslengte
komen de auteurs tot het opstellen van een tweetal coëfficiënten, waarmee slacht-
dieren zouden kunnen worden beoordeeld, zonder dat een aparte beoordeling van
het levende dier of het beenderpercentage nodig zou zijn.

5. Carrol M. A.: Commercial cut-out and carcass composition of pigs killed
at 200 lb. and 260 lb. liveweight.

De proef werd uitgevoerd met twee groepen van 24 varkens, ieder bestaande uit
twee beertjes en twee zeugjes, afkomstig uit 6 verschillende koppels. Alle varkens
werden onder dezelfde omstandigheden en op hetzelfde rantsoen gemest.
De ene helft van iedere groep werd geslacht op een gewicht van 200 Ib. — bacon-
gewicht —, de andere helft bestaande uit 6 mannelijke en 6 vrouwelijke exemplaren
op een gewicht van 260 Ib. — fabrieksgewicht —. De gemiddelde geslachte ge-
wichten bedroegen ongeveer 68, resp. 91 kg. Alle varkens werden op één bepaalde
manier uitgesneden en verschillende eigenschappen van de onderdelen werden be-
paald. Het enig belangrijke verschil tussen de twee groepen bleek het hoger vet-
gehalte van de zwaardere varkens. Het mesten van zwaardere varkens bleek geen
enkel voordeel op te leveren.

6. Bryce Jones K.: Comparisons of the eating quality of meat from young
bulls and young steers.

Drie proeven werden beschreven, uitgevoerd met in totaal 54 dieren.
De eerste proef omvatte 10 tweelingen van het Friese ras; de tweede proef 6 stieren,
6 ossen gecastreerd op een leeftijd van 3 maanden en 6 ossen gecastreerd na 6
maanden, alle eveneens van het Friese ras; de derde proef omvatte 8 stieren en
8 ossen, de laatste gecastreerd na 8 maanden. Alle dieren werden geslacht op een
gewicht van ongeveer 400 kg, welk gewicht bereikt werd na 12-15 maanden, door
de stieren eerder dan door de ossen.

De malsheid, de sappigheid en de flavour van stierevlees werden vergeleken met
het door de Engelse consument totnutoe geprefereerd ossevlees. Daartoe werden

door een „analytisch" taste panel beoordeeld de m. biceps femoris, de m. semi-
tendineus en de m, longissimus dorsi.

Het vlees van de stieren bleek significant minder mals, bevatte minder intramuscu-
lair vet, had een iets hogere pH-v^aarde en bleek wat minder flavour te bezitten,
maar verschilde overigens weinig van ossevlees.

7. G r a u R., F r i t z J.: Untersuchungen über die Zartheit von Rindfleisch.
Getracht werd een correlatie te vinden tussen enkele in of aan rauw vlees ge-
makkelijk vast te stellen bestanddelen of eigenschappen en de malsheid van dit
vlees na koken. Als materiaal werd gebruik de m. longissimus dorsi van 65 runderen
van verschillende leeftijden en handelsklassen.

De auteurs verklaren het feit, dat zij er niet in slaagden hun doel geheel of ge-
deeltelijk te bereiken, door te stellen dat de malsheid van vlees niet alleen door
bindweefselgehalte en rij pingsgraad, maar ook door diverse andere, deels nog on-
bekende, factoren wordt bepaald.

8. S h a r p J. G.: Observations on the solubility of the collagen in the muscles
of beef animals after cooking in presence of papain.

In dit onderzoek werd het effect van papaine nagegaan op de oplosbaarheid van
collageen uit de musculi biceps femoris, semimenbranesus, longissimus dorsi en
psoas major van een aantal slachtrunderen en -varkens in de leeftijd van 3-7 dagen
tot 5 jaar.

Het papaine bleek niet in alle spieren een even sterk effect — gemeten aan het
percentage oplosbaar hydroxyproline na verhitten — te hebben. Voorts bleek dat,
naarmate de dieren ouder worden, het percentage oplosbaar hydroxyproline af-
neemt. Dit effect bleef bestaan bij de behandeling met papaine. De van verschillende
plaatsen in het karkas genomen monsters bindweefsel bevatten zeer uiteenlopende
hoeveelheden oplosbaar hydroxyproline.

9. Solovyov V. I., Volkova A. G., Kuznetsova G. N., Glasova
N.G.: Biochemical changes observed during storage of quickly chilled beef meat.
Door middel van injecties in een helft van een aantal slachtwarme runderkarkassen
werden 5 gewichtsprocenten van een fycine-oplossing ingebracht; de andere helft
diende als controle. Verschillende bewaartemperaturen en -tijden werden toegepast.
Fycine, op deze wijze toegepast, zou een gunstig effect hebben op de malsheid van
het vlees, uitgedrukt in een toename van het totale percentage vrije aminozuren.

De auteurs geven een overzicht van de door hen gedurende het afgelopen jaar
bereikte resultaten van het onderzoek naar de relatie tussen de structuur van de
spiervezel, speciaal het sarcolemma, en de kwaliteit van vlees. Ook bij jonge kalveren
en varkens bleek de sarcolemma uit twee lagen te bestaan, zoals eerder voor vol-
wassen runderen reeds was aangetoond.

Het onderzoek werd nu voortgezet met de bestudering van de ontwikkeling van
de sarcolemma gedurende het foetale stadium.

De afmetingen van 100 spiervezelen in relatie tot lengte, omvang en gewicht per
spier werden bepaald van een aantal spieren uit de rug en de ham van 143
varkens van de twee Duitse rassen D.E. en V.L. De varkens, 72 mannelijke, 71
vrouwelijke, werden geslacht op een gewicht van ongeveer 110 kg. Gewicht en
omvang van de totale spier stonden in zwak positieve, de lengte stond deels in
positieve, deels in negatieve relatie tot de afmetingen van de spiervezelen.

12. Linke H., F 1 e i s c h m a^ n O.: Unterschiedliche Zusammensetzung und
unterschiedliches Verhalten von Bindegewebe der Schlachttiere.

De consumptiekwaliteit van vlees wordt voor een belangrijk deel bepaald door haar
bindweefselgehalte.

Van 4 runder- en 4 varkenskarkassen werd het bindweefselgehalte in een aantal
min of meer representatief geachte monsters bepaald door middel van histometne,
trypsinevertering en hydroxyprolinebepaling.

Aanmerkelijke verschillen in hydroxyproline gehalte werden gevonden tussen diverse
delen van een slachtdier. Tussen de overeenkomende onderdelen van runderen en
varkens bestonden praktisch geen verschillen. De door Sharp waargenomen ver-
mindering in oplosbaarheid van collageen met het ouder worden van het slachtdier
werd bevestigd.

In de jaren 1957 - 1961 werd aan een zeer groot aantal slachtdieren, ongeveer
15.000 stuks, nagegaan hoeveel „dark cutters" daaronder voorkwamen. Aanvankelijk
werd als een „dark cutter" gekenmerkt een rund met een pH van 6.0 of hoger in
de m. longiss. dorsi, 24 uur na het slachten.

Door pH-meting werden ruim 9.000 stuks beoordeeld. Van ongeveer 2.400 ossen
hadden ongeveer 9.1% een pH hoger dan 6.0, voor vaarzen bedroegen deze
cijfers resp. ± 1250 en 8%, voor koeien ± 5400 en 9.2%. Het percentage „dark
cutters" liep van week tot week nogal uiteen, gemiddeld voor alle slachtdiersoorten
van 3.5 tot 14.5%.

Om praktische redenen werd de selectie van de „dark cutter" later toevertrouwd
aan een ervaren „beef grader", die de beoordeling visueel verrichtte. In totaal
bleken ongeveer 8% van de ossen en de vaarzen als „dark cutters" te moeten
worden aangemerkt. Voor de koeien lag dat percentage iets hoger. In de herfst,
en in mindere mate in de lente, nam het aantal „dark cutters" toe. Vooral de
zogenaamde „commercial steers" hadden vaak donker vlees.

14. Locke D. J., Vetterlein R.: Observations on British heavy hogs
handled in a Factory slaughterline.

De geschiktheid voor industriële verwerking van „the British heavy hog", met een
geslacht gewicht van ± 95 kg, werd vergeleken met die van de traditionele Engelse
slachtvarkensoorten, n.l. het bacon- of „Wiltshire"-varken met een geslacht gewicht
van ± 68 kg en het „manufacturing" varken met ieder op een bepaald ogenblik
gewenst gewicht, afhankelijk van de vraag en de in de mesterij heersende omstan-
digheden.

1. Vergelijking van varkens die het eerst resp. het laatst in dezelfde koelruimte
worden gebracht.

2. Vergelijking van de normale luchtkoelmethode met koeling door middel van
scherfijs, waarbij de helften in polythene verpakt werden.

3. Vergelijking van de eind-pH-waarde van rechter en linker m. longissimus dorsi.

4. De invloed van het optakelen der varkens voor het bedwelmen op de eind-pH
van verschillende spieren.

In het algemeen was de invloed van de genoemde omstandigheden op de „heavy
hogs" hetzelfde als op die van de lichtere varkens. Ook deze „heavy hogs" ver-
toonden de van varkens bekende variabiliteit in vleeseigenschappen.
Voorgesteld wordt — juist als bij pluimvee — meer gebruik te maken van ge-
bruikskruisingen en de voeding ook aan te passen, waardoor het weerstandsvermo-
gen van de varkens zou kunnen worden verbeterd en minder afwijkingen in de
vleeskwaliteit zouden optreden.

15. Hart P. C., Sybesma W.: Einfhiss von der Entfermmg der Speckhaut
auf die Fleisehqualitiit bei Sehweineti.

Sinds bekend is geworden dat de zeer snelle pH-daling bij slaehtvarkens gerombi-
neer met een hoge aanvangstemperatuur in het vlees vermoedelijk de directe aan-
leiding is tot, althans een zeer grote rol speelt bij het ontstaan van de z.g. kwali-
tatieve spierdegeneratie bij varkens, is het onderzoek erop gericht de temperatuur
in het vlees tijdens het slachten en daarna zo laag mogelijk te houden, resp. op
een zo laag mogelijk peil te brengen.

In deze bijdrage wordt door de auteurs, medewerkers van het I.V.O. Schoonoord
te Zeist, een verslag gegeven van 4 proeven met resp. 15, 15, 16 en 26 slaeht-
varkens, waarvan direct na het slachten het lendengedeelte van één kant van het
spek werd ontdaan, teneinde na te kunnen gaan of de op die wijze sneller ojitredende
afkoeling van de m. longissimus dorsi een betere vleeskwaliteit zou bewerken. De
vleeskwaliteit werd 24 uur na het slachten vastgelegd middels een indeling in 4
klassen door een visuele waardering van kleur, consistentie en vochtigheidsgraad
en voorts door de bepaling van de transinissiewaarde.

Het lossnijden van de speklaag bleek een significante verbetering van de vlees-
kwaliteit van de m. longissinuis dorsi tot gevolg te hebben.

16. Lindenberg A. B.: Extractibilité aqueuse et saline comparée des matières
azotées et protéiques du nmscle de porc normal et exsudatif en fonction du pH et
de la force ionique.

De snelheid waarmee en de mate waarin na de dood de pH in het vlees daalt en
de rigor mortis intreedt hebben een grote invloed op dc extraheerbaarheid van de
spiereiwitten. Bovendien zijn daarbij van belang de aard en de concentratie van
dc extractievlocistof en de extracdemethode die men gebruikt. In deze bijdrage
wordt een uitvoerig verslag gegeven van een aantal proeven, waarin de invloed
van alle genoemde factoren wordt gepaald.

17. Goutefongea R., Charpentier J.: Étude de l\'activité dc quelque,-.
enzymes plasmatiques chez le porc normal et exsudatif.

Door vroegere onderzoekingen hebben de auteurs reeds aangetoond dat bij de z.g.
kwalitatieve spierdegeneratie van varkens een verandering optreedt in de activiteit
cn het elektroforetisch gedrag van het spier-melkzuurdehydrogenasc. In deze studie
wordt verslag gedaan van een poging om deze verschillen ook in het plasma-melk-
zuurdehydrogenase aan te tonen. .Ms dat zou lukken, zou de mogelijkheid gegeven
zijn aan een no.g levend slachtvarken te voorspellen of het de aanleg bezit om spier-
degeneratie te tonen of niet.

Hiertoe werd bloed van 68 varkens, direct na het steken afgenomen, onderzocht.
Dc correlatie tus.ien de enzymactivitcit en het optreden van de degeneratie —
vastgesteld door middel van bepaling van pH en waterbinding en visuele beoor-
delin,g — was echter te gering om (mi al) aan te mogen nemen dat deze methode
geschikt is voor de praktijk.

18. Th O m k e S., \'1\'a y I o r M.: The effect of high level copper on some meat
and back fat factors of pigs.

63 varkens kregen ad libitum, 70 varkens in bepaalde hoeveelheden een voeder-
mengsel dat 250 ppm kopersulfaat bevatte, 102 Varkens fungeerden als controle
en ontvingen hetzelfde voedermengsel zonder kopersulfaat, waarvan 83 ad libitum.
De „kopergroepen" toonden een betere groeisnelheid en een gelijke voederconversie.
Het joodgetal van het rugspek was significant — 1 tot 2 eenheden — hoger, dank
zij een toename van het gehalte aan oleïnezuur en een afname van stearineziuir.
Ook het gehalte aan andere onverzadigde vetzuren was toegenomen. Het vlees
van de kopergroep was donkerder van kleur, wellicht door een verhoogd myoglobine-
gehalte.

19. Cramer D. A.: Environmental and genetic effects on the compobition of
ovine fats.

In de Verenigde Staten zijn lams- en schapevlees niet i)opulair, waarschijnlijk
omdat de consument de smaak en de flavour niet apprecieert. Het schapcvct, met
name haar hoge verzadigd vetzuurgehalte, is de oorzaak van de door zoveel consu-
menten als onaangenaam ondervonden, typische geur.

Het Animal Science Department van de Colorado State University voert een onder-
zoek uit met het doel deze eigenschappen te verbeteren. De auteur geeft een over-
zicht van de resultaten van het werk, uitgevoerd in de laatste vijf jaren, speciaal
wat betreft de samenstelling van het schapevet en de mogelijkheden die samen-
stelling in gunstige zin te beïnvloeden.

.Allereerst werd van 8 monsters, genomen van 82 lannneren, bepaald welk vetdcjiot
het meest representatief zou zijn voor alle vet van een schaap. Het staartvet bleek
daarvoor de beste correlaties te geven: alleen dit vetdepot werd in latere jiroevcn
steeds voor de analyses gebruikt.

Vervolgens werd in een proef aan twee groejien van 10 lannneren dc invloed van
de omgevingstemperatuur nagegaan; gedurende 90 dagen werd de ene .groep bij
- 5 tot -1-10° C, de ander bij 20 tot 32° C gemest. De lagere temperatuur
resulteerde in zachter, dus aan onverzadigde vetzuren rijker, subcutaan vet. Bij
12 lammeren, waarbij tot een leeftijd van anderhalf jaar om de 9 weken vet-
biopsie verricht werd, kwam deze invloed van de seizoentemperatuur eveneens tot
uiting. Tot de leeftijd van 10 maanden was er geen verschil in de vetsamenstelling
tussen ooien en rammen, daarna was het vet van de ooien iets harder, alhoewel
het joodgetal hoger was. Inplantatie van verschillende hormoonpreparaten achter
het oor had geen effect op de vetsamenstelling. Het toedienen van antibiotica door
het voer, met de bedoeling daardoor de pensflora zodanig te beïnvloeden dat een
andere vetzuurstofwisseling en tengevolge daarvan een meer gewenste lichaamsvet-
samcnstelling ontstaat, lijkt wel enig perspectief te bieden.

De erfelijke aanleg, en daarom ook een goede selectie, wordt zeer belangrijk geacht
in verband met de vetsamenstelling. Deze aanleg bleek duidelijk bij proeven met
345 schapen van zeven verschillende rassen. Thans worden proeven gedaan met
ongeveer 800 schapen, deels van ± 40% ingeteelde groepen, deels scha|)cn be-
trokken bij kruisingsproeven. De resultaten zijn nog niet geheel tc overzien, maar
lijken niet ongunstig te zullen zijn.

20. Moerman P. C., Meester J.: Some experience with a rapid protein
determination in meat.

Door Meester en Houtcpen van dc voornudige afdeling Vlcesprodukten,
thans het „Nederlands Centrum voor Vleestechnologie" van het Centraal Instituut
voor Voedingsonderzoek T.N.O., werd enige jaren geleden cen nieuwe snelle eiwit-
bepaling van vlees ontworpen. Het eiwitgehalte wordt daarbij bepaald door middel
van binding aan een zure kleurstof, cochenille rood A.
Totnutoe zijn 872 monsters rund-, kalfs- en varkensvlees onderzocht.
De methode bleek minder exact dan de conventionele Kjeldahlmcthode, maar is als
snelle praktijkmethode voldoende betrouwbaar; dc relatieve nauwkeurigheid is
ongeveer 5%.

21. Rudischcr S.: Schnellniethoden zur Analyse von Fleisch und Fleisch-
produkten.

I. Eine neue, universell anwendbare refraktometrische Fett-Schnellbcstimmungs-
rnethode für Fleisch und Wurstwaren.

Door middel van een door de auteur ontwikkelde refractometrische methode zou
het mogelijk zijn het vetgehalte in ongeveer 15 minuten te bepalen. Het eiwitgehalte
wordt berekend uit het verschil 100 — de som van alle niet-eiwitbestanddelen.

22. Moss V. G., K i e Is m e i c r E. W., O I s o n F. C.: Relationship betw-en
high-energy phosphates, pH, and viscosity of cow and bull meat slurries.
Slachtwarm vlees is zeer geschikt voor verwerking in bepaalde worstsoorten, omdat
het een goed waterbindend vermogen heeft. Door vlees in slachtwarme toestand in
te vriezen en te verwerken in bevroren toestand, blijven die gunstige eigenschappen
bewaard. Toch vertoont dit „pre-rigor" bevroren vlees nog een zeer uiteenlopende
geschiktheid voor verwerking.

De auteurs achten de pH-waarde geen goed criterium om een indruk hiervan te
verkrijgen. De bepaling van de energierijke fosfaten, die — zoals bekend — een
grote invloed hebben op het waterbindend vermogen van vlees, achten zij te tijd-
rovend en te kostbaar. Zij ontwikkelden een zogenaamde „Viscosity Lag Pha.sc"
methode, die een veel betere correlatie zou vertonen. Deze methode berust op het
meten van de tijdsduur, nodig voor het geleren van een emulsie van 150 gram
bevroren vlees, gemixt in een Waring Blendor met 187.5 ml 7% NaCI oplossing
van 0° C.

23. Taylor A. McM,, Walters C. L.: The problem of redox potential
measurement in meat.

Redoxpotentiaal-elektroden werden geconstrueerd van platina, zilver en goud; als
refcrentieëlektrode werd gebruikt een gewone verzadigde KCI-calomelelektrode.
De goud-elektrode voldeed het best. Toch bleken de z.g. redoxpotentiaalwaarden,
op welke wijze ook verkregen, niet reproduceerbaar.

De auteurs concluderen dan ook, dat het zelfs met de moderne hulpmiddelen nog
niet mogelijk is om de redoxpotentiaal in vlees te meten. Als mogelijke oorzaak
hiervoor voeren zij aan een te geringe buffercapaciteit van het spierweefsel.

24. Kreuzer W., Zedier W., Wcllhaüser R.: Anwendungsmöglich-
keiten von Röntgenaufnahmen für die Überwachung der Produktion von Fleisch-
erzeugnissen.

De mogelijkheden, om door middel van röntgenfoto\'s dc produktie van rauwe,
broei- en kookworsten te controleren, werden nagegaan.

Het bleek mogelijk bepaalde bereidingsfouten, waardoor holten en ongelijkmatige
verdeling ontstaan, op te sporen. Stukjes been, kraakbeen, gekookt zwoerd, e.d.
konden worden opgespoord, evenals eventueel per ongeluk in de farce gekomen
metalen delen.

Alhoewel nog slechts weinig onderzoek is gedaan, verdient deze methode toch de
aandacht. Het zou bijvoorbeeld mogelijk kunnen zijn in de toekomst de gehele
produktie van een bepaald produkt oj) deze snelle wijze tc controleren.

25. 01 gaard K.: The relationship between the Bacterial Count on Etiuipnicnt
and the Count on Hog Carcasses.

Door rniddel van de „swab" techniek werd de besmetting van de technische uit-
rusting en het zwoerd van varkens gecontroleerd en vergeleken. Tijdens het uit-
benen en de verdere bewerkingen werden gedurende een periode van twee weken
iedere werkdag monsters genomen en onderzocht. Daarbij bleek dat de besmetting
van apparatuur en varkens door het treffen van hygiënische maatregelen aanzien-
lijk verminderd kon worden. Het schoonmaken en desinfecteren van dc apparatuur
alléén had weinig en slechts kortdurend effect, omdat deze weer snel en even sterk
als tevoren werd besmet door de varkens.

26. Grossklaus O.: Hygiene-Probleme in Gefiügelschlachtcreicn.
Gedurende twee slachtdagen werden bacteriologisch onderzocht:

Als de 5 meest voorkomende oorzaken waardoor — soms vrij ernstige — rontami-
natie van de slachtdieren optreedt werden aangewezen :hel broeiwater, onjuiste
opening van de buikholte, het ontweiden, koeling in ijswater en het terugleggen
van niet verpakte organen in de buikholte. Het broeiwater, dat om huidschade le
voorkomen niet warmer mag zijn dan 58° C, bleek een ernstige rontaminatiebron.
Als verbetering wordt aangegeven het tussentijds pasteuriseren of het geheel ver-
versen van broeiwater en hangend broeien. De koeling in ijswater bleek eveneens
een ernstige contaminatiebron. Verbeteringen zouden zijn: het pluimvee voor het
koelen in folie verpakken, een sproeimethode of snel afkoelen in een luchtsluis.

27. Krol M.: Problems encountered in the bacteriological examination of canned
meat.

Door dc auteur werd cen pleidooi gehouden en werden voorstellen gedaan inzake vast-
stelling van internationaal geldende reële normen voor de kwaliteit en de bacterio-
logische gesteldheid van vleesconserven.

Achtereenvolgens worden in verband hiermee besproken enkele technologische
voorwaarden, zoals de omstandigheden vóór en nä slachten, de invloed van toe-
voegingen, hittebehandeling en bewaring, voorts ook het bacteriologisch onderzoek
kwalitatief en kwantitatief — van deze produkten en de statistische bewerking
van de verkregen resultaten.

28. Basille D., Pantaleon J., Perron P.: Recherche el dénonibrement
des staphylocoques pathogènes dans les produits carnes.

Het E.T.G.P.A. (eigeel - telluriet - glycocoll - pyruvaat - agar) medium van Baird-
Parker (Parker - /, appl. Bact. 25, 72, 1962) werd op bruikbaarheid voor het
isoleren van pathogene stafylokokken onderzocht. Het medium bleek bij cen ver-
gelijkend onderzoek met 170 stafylokokkenstammen zeer bruikbaar en voldoende
selectief te zijn. Vaak was na 24 uur, praktisch steeds na 48 uur, een gemakkelijk
te herkennen .groei aanwezig. Vooral voor directe isolatie uit vleesprodukten bleek
het medium zeer geschikt, béter dan het veel gebruikte medium volgens C h a p -
ni a n.

29. Brown W. L., V i n l o n C.: Heat Resistance and growth Characteristics
of Bacterial Spores in Canned Hams and Luncheon Meats.

De bedoeling van het onderzoek was het letale effect van een aantal tlicrniische
processen op bacteriesporen na tc gaan en tevens de sporen te isoleren, die sub-
letale verhitting nog juist overleefden. Interessante gegevens worden verstrekt over
de voorwaarden die vervuld moeten worden om absolute steriliteit dan wel „com-
rrrercial sterility" te verkrijgen, evenals over de overlevingskans en -duur van ver-
schillende sporen en over de kwantitatieve besmetting van een aantal monsters.

30. Michalska 1.: Recherche sur le phénomene dc la prégermination des
spores bactériennes ensernencées sur la viande.

De eerste drie dagen na het slachten bleek de oppervlakte van vlees wel een goed
substraat voor het uitgroeien van sporen naar de vegetatieve vorm, maar slechts
de helft der kiemen ontwikkelde zich verder. Na drie dagen waren de „remmende"
invloeden verdwenen en vermeerderden alle kiemen zich zeer sterk.
Verondersteld wordt dat in het begin óf remmende stoffen aanwezig zijn óf dat
bepaalde voor de groei essentiële bestanddelen nog ontbreken.

31. Kuchling E.: Zur Verwendung von Pediococcus cerevisiae als Starter-
kultur zur Beschleunigung des Herstellungsverfahren von Rohwurst.

Terwijl vele onderzoekers hebben moeten ervaren dat het gebruik van starters bij
de produktie van rauwe worst niet die resultaten opleverde, die men ervan verwacht
had, geeft deze auteur een verslag van proeven, waaruit blijkt dat de produktie
van deze worst zou kunnen worden bekort tot 4 ä 5 dagen, door aan het rauue
deeg een cultuur van Pediococcus cerevisiae en 0,7,5 - 0,8% dextrose toe te voegen
en ze daarna bij 28 - 33° C te laten rijpen. De kleur van de worst zou bijzonder
.goed en bestendig zijn en niet door een te sterke ontwikkeling van melkzuur-
bacteriën of een sterke daling van de redoxpotcntiaal worden benadeeld.

32. Knie wal Ier K., Haas J.: Fehlfabrikaten durch Hefen bei Rohwürsten.
Uit de rand en van de darmomhulling van een aantal Hongaarse Salami worsten
werden sterk lipolytische gisten geïsoleerd, die verantwoordelijk zouden zijn voor
loslaten van de darm en vorming daaronder van een olieachtige substantie, die
betrekkelijk veel glycerine en monoglyceriden bevatte.

33. Z a k u 1 a, R., P O p O v i c. P., L j u b i c a N i k o 1 i c: Physical properties and
microflora of treated and untreated sheep casings used in the production of canned
Frankfurters.

Behandeling met een 0,4% oplossing van Na-peroxyde bleek het meest geschikt om
schapedarmen tc bleken, maar ook om het kiemgetal ervan te verlagen. Van be-
handeling van darmen met 4% wijnsteenzuur en 0,5% azijnzuur werden eveneens
goede resultaten gezien.

34. Bartels, H., H a d 1 o k, R.: Untersuchungen zur Verhütung bakteriell be-
dingter Häuteschäden.

In 1963 kwamen in de D.B.R. opnieuw vaak rood- en violetvcrklcuringen voor bij
gezouten huiden, speciaal bij kalfshuiden. Van een aantal verkleurde huiden werden
roodgrociende zeer pleomorfe proteolytische halofielc microorganismen gekweekt, die
.getypeerd werden als Halobacteriuni salinarium resp. -cutirubrum uit de Familie
Pseudomontidaceae, volgens B e r g e y, 1957. .\\a een maand bebroeden van diverse
beëntc media werden daarop tevens nog violetgrociende koloniën waargenomen. Deze
konden echter niet overgeënt en bijgevolg ook niet gedetermineerd worden.
Verschillende chemicaliën werden op hun activiteit tegen deze halofiele bacteriën
beproefd. Uit 53 verschillende zoutmcngsels, die o.a. naphtaline, petroleum, soda en
minerale olie bevatten, kwamen tenslotte 2 als de beste naar voren: „Häutesalz Neu"
en een mengsel dat 4% soda en 1% naphtaline bevatte.

35. H O p k i n s, E. W., P i 1 k i n g t o n, D. II., Sato, K.: The problem of drip
loss in packa.ged fresh meat.

In een aantal proeven werd de invloed nagegaan van de invriestempcratuur, het ver-
pakkingsmateriaal, de bewaartijd en dippen in of inspuiten van 2/j—3.1 gewichts-
percenten van verschillende zout-fosfaatoplossin.gcn op het dripvcrlics van vlees, af-
komstig van runderen van verschillende Amerikaanse handelsklassen. Weinig nieuwe
gezichtspunten kwamen naar voren. De behandeling van vlees met bepaalde zout-
fosfaatoplossingen verminderde het dripvcrlics soms aanzienlijk. De organoleptische
kwaliteit van het behandelde vlees werd echter niet systematisch beoordeeld!
Interessant is het onderscheid in benaming, dat door Engelse onderzoekers —
blijkens een mededeling van R a t h c 1 i f f — wordt gemaakt ten aanzien van het
vocht dat vrijkomt als niet-bevroren, resp, wcl-bcvroren en ontdooid vlees; het eerste
duiden zij aan als „weep", het laatste als „drip".

36. L og t e s t ij n, J. O. van: Uber den Einfluss von Kochsalz und Erhitzen auf
den pH-Wert von Fleisch.

Dc pH-vkiaarde van vices heeft invloed op dc kleur, dc consistentie en het water-
bindingsvermogen in het toebereide produkt. In ingeblikte hammen bijvoorbeeld
wordt de hoeveelheid gelei-afleg en de kleur in hoge mate bepaald door de pH-
waarde. Nagegaan werd hoe de pH-waarde in dc M.adductor van 150 hammen
beïnvloed werd door het pekelproces en het koken. Daarbij bleek, dat, terwijl dc
pH-waardcn in de rauwe ham tussen 5.5 en 6.9 lagen, in de gerede produkten door
een bepaalde pekeltechniek waarden tussen 6.2 en 6.7 optraden. De gelei-afzet va-
rieerde in overeenstemming daarmee — van lage naar hoge waarden — tussen
14,6 en 7,0%.

Aansluitend werd in emulsies, gemaakt van rundvlees met pH-waarden tussen 5.4
en 7.2, de invloed van verhitten en NaCI nagegaan op de pH daarvan. De initiëele pH
bleek bepalend voor het zeer uiteenlopende effect.

37. Oluski, V., C O r t a n O v a c k i, S., O I u s k i, A., P c t r o v i c, N.: Ein-
fluss der Temperatur des Gefrierens und der Defrostationsart auf die Strukturverände-
rungen der Leber und der Nieren der Schweine.

Structuurveranderingen, ontstaan door bevrieben en ontdooien, in nieren en levers
van varkens worden bestudeerd. Een deel van de levers en nieren werd direct na het
slachten ingevroren, een ander deel pas na 24 uur bewaren bij 5° C. Verschillende
invricstemperaturen, van —10 tot —30° C, werden toegepast, evenals verschillende
bewaartemperaturen en -tijden. Een andere variabele was de ontdooitemperatuur:
-1-25° C of -1-5° C.

Naast de invriessnelheid, dc bewaartcmperatuur en de ontdooimethode had vooral
het moment van invriezen na de dood een grote invloed op de grootte van de ge-
vormde ijskristallen in de organen. Dc geringste structuurveranderingen werden aan-
getroffen in de organen, die direct na het slachten snel waren ingevroren op de be-
waartcmperatuur. De methode van ontdooien had dan relatief niet zoveel invloed
meer.

38. Damm, A.: Experience with frceze-drying of Meat and Meat-products.
Vele monsters rauwe en gekookte vleessoorten en vleesprodukten werden „gevries-
droogd" in een vriesdroogunit met een capaciteit van ongeveer 5 kg.

De resultaten waren niet erg bemoedigend; de smaak en de flavour van diverse vlees-
soorten bleven wel behouden, maar het vlees bleek na het opwellen in water zeer
taai cn droog. Meer bevredigende resultaten werden bereikt met gehakt (vlees) en
sommige vleesprotlukten. Vooral vóórgekookt kippevlees bleek bijzonder geschikt. Een
.groot bezwaar bleken de hoge kosten, verbonden aan dit procédé, te zijn.

39. W i e r b i c k i, E., Simon, M., J o s e p h s o n, S.: Preservation of meats by
sterilizing doses of ionizing radiation.

Een zeer uitvoerig en interessant overzicht wordt gegeven van de huidige stand
van het onderzoek inzake de toepassing van radiosterilisatie van vlees en vleespro-
dukten meer in het bijzonder aan het laboratorium, waar de auteur werkt.
Achtereenvolgens worden besproken: de stralingsdoses, het gezondheidsaspect, che-
mische en organoleptische veranderingen, inactiveren van enzymen, textuur, ver-
pakking, de reactie van de consument en de economische aspecten.

In vele slachthuizen worden materiële voorzieningen aangebracht om in aanmerking
te komen voor toelating voor export naar de EEG-landen. Slechts weinige slacht-
huizen zullen niet aan de EEG-eisen blijken te kunnen voldoen.
Deze verwachting spreekt de minister van landbouw en visserij, mr. B. W. Bies-
heuvel, uit in zijn antwoord, mede namens de staatssecretaris van sociale zaken cn
volksgezondheid, op schriftelijke vragen van het lid van de Tweede Kamer, mevrouw
Brautigam.

Op 30 juni 1965 moeten de slachthuizen van waaruit vers vlees geëxporteerd wordt
naar de E.E.G.-landen voldoen aan de eisen van de E.E.G.-richtlijn inzake gezond-
heidsvraagstukken op het gebied van het onderlinge handelsverkeer in vers vlees.
Het niet voldoen aan deze eisen staat geenszins verantwoorde hygiënische toestanden
en goede vleeskeuring in de weg. Een deugdelijke gang van zaken is in sterke mate
afhankelijk van de juiste wijze van keuren, welke ook in inrichtingen, die niet
volledig voldoen aan de meerbedoelde eisen, zeer goed kan functioneren, wat in
Nederland het geval is.

De eisen hebben dan ook slechts de bedoeling dc inrichtingen zodanig aan tc
passen aan de huidige inzichten omtrent de slachtmethodiek, dat het vereiste peil
van slachthygiëne zo gemakkelijk mogelijk wordt bereikt. Als voorbeelden noemt
de minister: hoogte van betegeling van muren, plaats van toiletten en wasgelegen-
heden, voldoende scheiding tussen plaats van slachting en verdere bewerking.
Gebleken is, dat in een aantal slachthuizen voorzieningen moeten worden getroffen,
willen deze inrichtingen per 30 juni 1965 kunnen worden aangewezen voor de
export naar de E.E.G.-landen.

In de tweede helft van het vorige jaar bleken van de 108 export-slachthuizen 28
in aanmerking te kunnen komen voor toelaüng voor export naar de E.E.G.-landen,
terwijl voor de helft van die slachthuizen de te treffen voorzieningen niet zodanig
ingrijpend zijn dat ze niet tijdig gereed zullen kunnen zijn.

Totaal 26 slachthuizen zullen grotere materiële voorzieningen moeten treffen om
in aanmerking te komen voor toelating voor export naar de E.E.G.-landen. In
vele van de slachthuizen worden inmiddels deze materiële voorzieningen aangebracht.
Het valt thans nog niet te zeggen, hoeveel slachthuizen uiteindelijk niet aan de
E.E.G.-eisen zullen blijken te kunnen voldoen. Wel verwacht de minister — gezien
het grote aantal positieve reacties dat dit er slechts weini.ge zullen zijn.

De ondergetekende acht het van veel belang te kunnen beschikken over exacte voor-
uitberekeningen, steunend op de nieuwste gegevens ten aanzien van de verwachte
ontwikkeling van dc maatschappelijke behoefte aan academici in confrontatie met
gegevens over het aanbod van studenten. Hij ziet dan ook met belangstelling het
rapport tegemoet, dat door de Commissie van statistisch onderzoek van de Acade-
mische Raad op zijn verzoek wordt voorbereid ter vervanging van het in 1959 ge-
publiceerde rapport: „De ontwikkeling van het aantal academici tot 1980, aanbod en
behoefte". Een dergelijk rapport, dat cen omvangrijk onderzoek vereist, kan echter
niet voor 1966 worden verwacht.

De commissie, ingesteld door het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers
(V.W.O.) onder voorzitterschap van prof. dr. G. K. R. O. M. Braun, ter bestudering
van de noodzaak van en de mogelijkheden voor het geven van post-academiaal onder-
wijs, heeft haar rapport uitgebracht, dat gepubliceerd is in het maandblad „Weten-
schap en Samenleving", 18e jaargang, april/mei 1964. Het rapport is ten departe-
mente in studie.

In het kader van de internationale samenwerking binnen de Europese Economische
Gemeenschap (E.E.G.) zijn verschillende werkgroepen, bestaande uit kleine des-
kundige delegaties van dc lid-staten en ingesteld voor het opstellen van ontwerp-
richtlijnen, overeenkomstig de bepalingen van artikel 57 van het Verdrag van Rome,
enige malen in Brussel bijeengekomen. Ofschoon men slechts traag vordert bij het ont-
werpen van regelingen, die op cen verantwoorde wijze dc onbelemmerde toelating
van personen uit de zes lid-staten tot uitoefening van de vrije beroepen mogelijk
maakt, is er toch sprake van een gestage vooruitgang, in het bijzonder in de werkgroep
„artsen" en in de werkgroep „apothekers". In beide werkgroepen is thans op cen
van de meest kardinale punten overeenstemming bereikt, doordat de betrokken dele-
gaties besloten hebben bij de opstelling van de ontwcrp-richtlijnen uit te gaan van de
gelijkwaardigheid of althans van de voldoende gelijkwaardigheid van eikaars opleiding
als geheel. Dit heeft tot gevolg, de onderlinge erkenning van het complex van diplo-
ma\'s, certificaten en andere titels, die recht geven tot de beroepsuitoefening in het
eigen land, zonder aanvulling van bepaalde vakkennis en/of nieuwe examens. In ver-
band hiermede mag worden verwacht, dat dc opstelling van de ontwerpregeling ter
zake van de onderlinge erkenning van diploma\'s met betrekking tot het beroep van
arts en dat van apotheker geen grote moeilijkheden meer zal meebrengen.

(Mem. V. Toelichting Min. O. K. en H\'., begroting 1965, F.O.I.B.-nieuws, no. 8)

Ter gelegenheid van zijn aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in dc
organisatie van de sociologie aan de Leidse universiteit, heeft prof. dr. C. J. Larnmers
een oratie uitgesproken, getiteld: „Uiterlijke samenhang en bindingskracht van dc
organisatie". Prof. Lanuncrs maakt een onderscheid tussen de uiterlijke samenhang
(het fornu-cl lid zijn en blijven van een organisatie) en iimcriijke samenhang of bin-
dingskracht. Deze bindingkracht hangt af van dc aantrekkelijkheid van dc doel-
stellingen, van de activiteiten of van het sociaal klimaat van dc organisatie voor dc
leden. Die vorm van sociologie, die zich met de organisatie bezig houdt, tracht regel-
matigheden op te sporen, die opgaan voor uiteenlopende typen organisatie. Opmer-
kelijk is, aldus spreker, dat in allerlei organisaties van zeer uiteenlopende aard, het
actief deelnemen aan het verenigingsleven afhankelijk blijkt te zijn van het sociaal
milieu van de leden, Hoe ho.ger het sociaal milieu is, hoe actiever men is als kerklid
en staatsburger, hoe minder men verzuimt in bedrijf, school en leger. Als regel geldt,
dat de ledenactivitciten terug lopen naar mate dc organisatie in kwestie groter is.
Prof, Lanuncrs besloot zijn rede met enige beschouwingen over het nut van dc
organisatiesociologie.

UNIVERSITAIR INSTITUUT VOOR HET VRIJE BEROEP A.AN DE UNI-
VERSITEIT ERL.ANGEN, NEURENBERG.

De Raadgevend-Ingenicur, onafhankelijk tijdschrift voor de raadgevend-ingcnicur
en zijn opdrachtgever, beschrijft in zijn oktobernummer 1964 dc tot standkoming
van een Universitair Instituut voor het Vrije Beroep aan de Universiteit Erlangen,

Neurt-nberp. „Hiermee" zegt de Raadgevend-Ingenieur, is de grondslag gelegd voor
speurwerk op academisch niveau, voor systematisch werk op vrije, onafhankelijke
en ongebonden basis van de problemen en de betekenis van de vrije beroepen". Het
blad constateert ook dat men in Duitsland op dit gebied veel verder is dan in Neder-
land, onder andere omdat in Duitsland reeds jaren geleden een overkoepelende ver-
eniging van vrije beroepen werd opgericht. Het blad geeft dan voorts als commentaar:
„Na kennisneming van de boven geschetste ontwikkeling bij onze oosterburen vraagt
dc lezer zich ongetwijfeld af hoever men met deze ontwikkeling in Nederland is
gekomen. Het antwoord is teleurstellend. Er is in Nederland nog steeds geen over-
koepelende organisatie van het vrije beroep laat staan een stichting of een instituut.
De ontwikkeling hiervan is ongetwijfeld geremd doordat een organisatie tot stand
kwam waarin de intellectuele beroepen waren gebundeld. (Federatie van Organisaties
van Intellectuele Beroepen, F.O.I.B.-red. M.C.) De leden van de aangesloten vcreni-
,gingen behoren voor meer dan tweederde deel niet tot het vrije beroep, zodat een
dergelijke federatie nooit als een strijdbare figuur voor het vrije beroep naar voren
kan treden omdat men dan zelfs wel in conflict zou kunnen komen met de meerder-
heid aan de aangesloten leden.

Indien de besturen van de verenigingen van vrije beroepen niet spoedig tot samen-
werking weten te komen bestaat de mogelijkheid dat de weg moet worden ingeslagen
die Frankrijk heeft gevolgd waarin geen federatie van bestaande vercnigin.gen is ont-
staan maar een algemene vereniging met persoonlijke leden die allen een vrij beroep
uitoefenen. Daar ons blad de uiting is van een van de moderne vrije beroepen hetwelk
zich in een belan.grijke ontwikkeling bevindt, zullen wij .gaarne steun verlenen aan
pogingen en initiatieven om tot samenbundeling van krachten te komen zodat ook
■Nederland een federatie van verenigingen van vrije beroepen of een organisatie van
persoonlijke beoefenaren van vrije beroepen krijgt. Wij zijn dan nog wel ver ver-
wijderd van hetgeen men nu in Duitsland heeft bereikt maar zonder dit eerste begin
kan :nen niet verder komen. Het wachten is op dit begin waaraan wij graag onze
volledige steun zullen verlenen".

2. Sechs Lieder und Romancen J, Brahms
.\'i. Capricietto voor vier pauken cn Strijkorkest O. Gerster
4. Uskophonie L. Toebosch
Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking vóór 15 maart
a.s, van f 3,50 per plaats op postrekening 51 29 40 t,n.v. dc Fiscus van
het U.S,K,0, te Utrecht.

de firma Wagenaar, Oudegracht 109; de firma de Blockfluit, Oudegracht
305: de firma Vermeulen en Zn., Mecklenburglaan 12; het Muziek-
antiquariaat Joachim Staal, Nobelstraat 29: het Universiteitshuis, Kamer
29; Tivoli, \'s avonds aan de zaal. Studentenkaarten ƒ 2,50.

Rede uit te spreken door Prof. Dr. R. A. J. van Lier, hoogleraar in de
empirische sociologie en sociografie der nietwesterse gebieden ann de
Landbouwhogeschool, getiteld: „Universiteit en ontwikkelingshulp".

Rede ter herdenking van de 329ste Dies Natalis door de Rector Magnifi-
cus, Prof. Mr. L. J. Hijmans van den Bergh.

\'s Ochtends Secteivergaderingen: Godgeleerdheid, Rechtsgeleerdheid, Cieneeskunde.

Tandheelkunde en Sociale Wetenschappen.
13.00 uur Gelegenheid tot lunchen in het Universiteitsgebouw.

14.30 uur Thee in het Universiteitsgebouw, opgeluisterd door een anuisementspro-
grainma, dat door dc studenten verzorgd zal worden.

13.00 uur Gelegenheid tot lunchen in het Universiteitsgebouw, a ƒ 3,50 per persoon.

Ook echtgenoten en kinderen boven de leeftijd van 16 jaar zijn hartelijk
welkom, zowel bij dc lunch, als bij de daaropvolgende thee.

14.30 uur Tijdens het gezelligheidsprogranuna zult U in de gelegenheid zijn de thee
te gebruiken (kosten ƒ 1,50 p.p.). Aan dit programma zullen medewerken:
het Utrechts Studenten Kood en Orkest, het Barokenscmblc E. Wervelman,
het Barokdanscnscmblc „Farandole", het Zigeunerensemble Pallota.sj, de
Associatie Studenten Toneel Utrecht, het Cabaret Veritas en de Cabaret-
groep jtriool van de Societas Studiosorum Reformatoruni.
Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst
in dc Domkerk op 26 maart, de receptie van de Senaat op 26 maart, de koffie-
maaltijd in het Universiteitsgebouw op 27 maart, of de daaropvolgende thee, die
niet in het bezit is van een toegangskaart.

Opgaven worden daarom zo spoedig mogelijk en in ieder geval vóór 15 maart 1965
ingewacht. Alleen dan is men verzekerd van een plaats.

Op zaterdag 8 mei 1965 zal er voor dc 3c maal een „biotechnische dag" worden
gehouden voor dierverzorgers, biotechnische (zoölogische) laboranten en zoölogische
analisten. Deze dag wordt georganiseerd door de Landelijke Werkcommissie voor
Laboratoriumproefdieren en zal plaats vinden in de laboratoria van de Medische
Faculteit der Rijksuniversiteit te Leiden.

Het programma bevat voordrachten en demonstraties, gericht op het houden cn
gebruik van proefdieren.

Drs. H. J. Stol, Laboratorium voor Chirurgie, Wassenaarseweg 62 te Leiden en
Dr. D. W. van Bekkuni, Radiobiologisch Instituut TNO, Lange Kleiweg 151,
Rijswijk (Z.H.).

Nadat het jaar 1965 zijn intrede had gedaan met een geval van rnond- cn klauwzeer
onder varkcn.s op 1 januari te\' Eibergen in dc provincie Gelderland, drong dc zicktc
tegen het einde van de maand de provincie Noord-Brabant binnen. Op 30 januari
deed zich een geval voor te Gilzc-Rijcn.

Op 2 februari kwam in deze gemeente opnieuw cen geval voor en op 3 februari bleek
een bedrijf in Chaam te zijn besmet.

In verband met deze gevallen van mond- en klauwzeer in de provincie Noord-Brabant
heeft de veterinaire dienst van België besloten met ingang van 12 februari dc in- en
doorvoer van varkens en herkauwers uit deze gehele provincie tc verbieden.
Voorzover afkomstig uit overig Nederland, kunnen deze diersoorten dc grens tussen
Noord-Brabant en België zowel per trein als per auto, slechts passeren via de grens-
post Essen. Dc herkomst van de dieren dient, hetzij met behulp van lijsten, hetzij door
voorafgaande merking op dc hcrkomstbedrijven, vast te staan. Een en ander ten ge-
noege van de districts-inspccteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Medio 1964 werden enkele artikelen van de Veewet gewijzigd, met als doel de
werking van de op dat moment in Frankrijk gesignaleerde Afrikaanse varkenspest
en van andere besmettelijke veeziekten doeltreffender tc kunnen uitvoeren.
Daarbij werd dc indiening van een afzonderlijk wetsontwerp tot wijziging van de
Veewet in verband met de aanpassing aan dc veterinaire richtlijnen van dc E.E.G.
in het vooruitzicht gesteld.

Bij de Tweede Kamer der Statcn-Generaal is eind januari een dergelijk wetsontwerp
tot wijziging van cen tiental artikelen van de Veewet ingediend. Dit met het oog
op het op 30 juni 1965 van kracht worden van twee E.E.G.-richtlijnen.
Het betreft:

le. Dc richtlijn van de Raad van Ministers van 26 juni 1964 inzake veterinair rech-
telijke vraagstukken op het gebied van het intracomnmnautairc handelsverkeer
in runderen en varkens.
2e. De richtlijn van de Raad van Ministers van 26 juni 1964 inzake gezondheids-
vraagstukken op het gebied van het intracommunautaire handelsverkeer in vers
vlees.

In deze richtlijnen wordt de onderlinge handel op dc betreffende gebieden tussen de
lidstaten aan voor het gehele E.E.G.-gebied gelijke veterinaire voorschriften gebonden.
In dc richtlijn voor levend vee (runderen en varkens) worden onder meer voor-
waarden gesteld aan:

Fok- en gebruiksdieren worden in deze richtlijnen onderscheiden van slachtdieren,
waarvoor minder zware eisen gelden.

De richdijn voor de intrahandel in vers vlees stelt onder meer voorwaarden aan:
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 6, 1965 425

.Mie exportzendingen dienen vergezeld te gaan van een gezondheidscertificaat als
bewijs dat aan de gestelde eisen is voldaan.

Met betrekking tot de gemeenschappelijk handel in vee en vlees zullen nog meer
richtlijnen van kracht worden. Zoals onder meer:

Zolang er voor deze andere veterinair-rcchtclijke onderwerpen nog geen E.E.G.-richt-
lijnen zijn, blijven de betreffende wetgevingen in de lidstaten van kracht, met dien
verstande dat de importvoorwaarden uit derde landen van runderen, varkens en vlees-
waren niet lager mogen zijn dan die welke voor het intracommunautaire verkeer
gelden.

\\\'oor de uitvoering van regelingen uit hoofde van de op 30 juni 1965 in werking
tredende richtlijnen, dient de Minister over ruimer bevoegdheden tc beschikken dan
aan de huidige Veewet kunnen worden ontleend.

Bovendien vereisen de nog te verwachten richtlijnen meer bevoegdheden.
De richdijnen zullen zo nodig worden aangepast aan zich wijzigende omstandigheden
en voortschrijdende technieken. Dit maakt mede wenselijk dat bepaalde bevoegdheden
die in de huidige Veewet nog aan de Kroon zijn voorbehouden, aan de Minister van
Landbouw en Visserij worden gedelegeerd.

In de memorie van toelichting op het wetsontwerp schrijft de Minister voorts dat
het E.E.G.-regiem niet uitsluitend nieuwe elementen bcvat. Vele van de in de richt-
lijnen gestelde eisen zijn reeds in nationale wetten van de lid-staten neergelegd.
Nieuw is onder meer dat voor het handelsverkeer tussen de deelnemende landen
uniforme exporteisen zullen gaan gelden. Bij inwerking treding van de richtlijnen
voor vers vlees ziet de Minister ook een verruiming van de exportmogelijkheden
aanwezig.

Donderdag 11 februari 1965 heeft de Tweede Kamer der Staten Generaal zonder
hoofdelijke sternuring een wetsontwerp tot wijziging van artikel 45 van de Veewet
aangenomen.

Deze wijziging heeft ten do<l de besmettelijke dierziekten, die in dit artikel worden
genoemd en waarop bij algemene maatregel van bestuur de wcrings- en bestrijdings-
maatregelen van de Veewet van toepassing kunnen worden verklaard, aan te vullen
met salmonellose.

Hiermede wordt beoogd de Minister van Landbouw en Visserij dc mogelijkheid te
geven van overheidswege zo nodig maatregelen te treffen ter wering en bestrijding
van salmonellose bij dieren. Met het oog op het besmettingsgevaar voor de mens is
dit tevens van belang voor de volksgezondheid.

EXPORT VAN GESLACHT PLUIMVEE NAAR FRANKRIJK.
Per 1 februari 1965 zijn de nieuwe Franse importvoorwaarden met betrekking tot
geslacht pluimvee van kracht geworden. Het verzoek, deze eisen niet op .Nederland
van toepassing tc verklaren, is zeer tegen de verwachting in, niet ingewilligd. Dit

heeft tot gevolg dat export van geslacht pluimvee, naar Frankrijk voortaan alleen
mogelijk is uit die slachterijen, waar de gehele produktie veterinair wordt gekeurd.

Studenten, die het eerste gedeelte van het doctoraal examen in de diergeneeskunde
met goed gevolg hebben afgelegd, mogen onder zekere voorwaarden een dierenarts
assisteren.

1. het tuberculose-onderzoek (toepassen van tubcrculine bij runderen, met uitzon-
dering van het beoordelen van de reactie) ;

3. het onderzoek van hoenders op Salmonella pullorum door middel van de bloed-
druppelmethode;

4. het afnemen van bloed van runderen ten behoeve van het onderzoek op besmet-
telijk verwerpen.

voor de student een verklaring van de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, vermeldende het tijdvak waarin, en de naam van de dierenarts, onder
wiens leiding en verantwoordelijkheid hij de werkzaamheden verricht,
voor de dierenarts een urgentieverklaring van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, waaruit blijkt dat er behoefte aan assistentie
bestaat.

De laatste tijd is in toenemende mate geconstateerd dat in vele gevallen niet aan deze
voorwaarden wordt voldaan. Bij een eerste overtreding werd tot dusver dikwijls
volstaan met een waarschuwing voor herhaling. Dit is echter niet langer ver-
antwoord en voortaan zullen bij overtredingen strengere maatregelen worden genomen.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek nam onze varkensstapel, ten opzichte
van augustus 1963, met bijna 18% toe, een uitbreiding welke zich voordeed in alle
rubrieken.

Het aantal gedekte zeugen steeg met "t 20%, terwijl de bi.ggen bij de zeug een uit-
breiding te zien gaven met ruim 18% en de mestvarkcns tot 90 kg met 16%. Voor
het tijdvak augustus 1964 tot en met mei 1965 betekent dit een 15 a 20% hoger
aanbod van slaehtvarkens dan in de periode augustus 1963 tot en met mei 1964.
Enkele cijfers kunnen een en ander illustreren.

Utrccht. (pag. 356)
18, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20 uur. Hotel Modern,
Tilburg, (pag. 121)

26—27, Rijksuniversiteit Utrecht, Universiteitsdag en Dies Natalis. (pag. 423)
April,

2, Lezing Prof. Oyaert, 13.30 uur. Anatomisch Instituut, (pag. 182)
2—4, Deutsche Vet.med. Gesellschaft, VI Kongres, Bad Nauheim, (pag. 265)
6 - 9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.

Kliniek v. Kl. Huisdieren, LItrecht. (pag. 122, 357)
8, Land. Werkctmunissie Lab. proefdieren. 3e Biotechnische dag, Leiden
(pag. 424)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo (pag.
1691 (1964))

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden (pag.
49) ...

12, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. Kl. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)
29—juli 2, Landbouwweek Wa.genin.gen.
Juli,

1, Landbouwweek Wageningen, Veeteelt- en Pluimveedag.
27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4c Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 552, 643, 1690 (1964))

6—8, World Veterinary Poultry A.ssociation. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964))

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

op 17 oktober 1964 overleed collega Van den Hoek,
oud praktizerend dierenarts te Barendrecht.
Rokus van den Hoek werd op 31 maart 1892 te Pernis
geboren als één na jongste van dertien kinderen uit een
oud gezeten boerenfamilie. Hij doorliep de lagere
school in Pernis. de H.B.S. in Schiedam en hij werd in
1909 in Utrecht als student ingeschreven, waar hij in
1914 afstudeerde. Hij kwam in dienst als paardenarts
bij de huzaren en artillerie en hier kwam hij uitge-
breid in aanraking met het paard, dat hem zo dierbaar
was. Met Van den Hoek is één van de grote kenners
van het paard, zowel op ziektekundig als foktechnisch
gebied heengegaan. Ik acht het ook een groot voorrecht
om gedurende onze associatie iets van zijn grote erva-
ring (een ervaring die wij jongeren vrijwel onmogelijk
meer kunnen vergaren) te hebben geleerd. Zijn diag-
nostiek en vooral de prognose van kreupelheden was
fenomenaal en menig patiënt die in andere praktijken
zou zijn opgeruimd, werd door hem nog genezen.
Na zijn demobilisatie in 1918 kwam hij als veulen-
controleur bij de Nat. Vereniging ter bevordering van
de Paardenfokkerij in Nederland en als redacteur bij
het weekblad „Het Paard", als verzorger van de ru-
briek over „paardensport". Hij bezocht daartoe vrijwel
alle keuringen en draverijen. Van dit weekblad was
hoofdredacteur en eigenaar, wijlen collega A. (V. Hei-
dema, die tevens hoofdinspecteur was van het Ne-
derlands Stamboek voor Tuigpaarden. Een aanbod om
inspecteur van dit stamboek te worden wees hij van
de hand om de praktijk in te gaan. Heidema verkocht
„Het Paard" en de redactie werd voortgezet door R.
A. Maarsingh. Als reactie richtte Van den Hoek het
blad „Ons Paard" op, maar door allerlei omstandig-
heden zijn deze twee bladen in 1933 gefuseerd. On-
danks zijn gaven op journalistiek en foktechnisch ge-
bied koos hij toch, toen hij in 1922 de praktijk in

Barendrecht kon overnemen, voor de praktijk. Voorat
ook de gebondenheid met zijn geboortestreek heeft
mede de doorslag gegeven.

In 1923 huwde hij met mejuffrouw Eenhoorn en uit
dit zeer gelukkige huwelijk werden 2 zoons en 2 doch-
ters geboren, die alle vier een universitaire graad
hebben gehaald. Hier was hij terecht trots op. Hij leef-
de voor zijn praktijk en zijn gezin. Zijn degelijkheid
kwam ook in zijn werk tot uiting. Hij was streng voor
zichzelf en voor zijn cliënten. Uit cliëntenoogpunt be-
zien was hij vaak lastig, maar bij moeilijkheden en
eventuele geschillen kon men te allen tijde op hem
rekenen.

Hij praktizeerde bij de meeste grote bedrijven in Rot-
terdam-Zuid, waaronder de Oranjeboom en de Domi-
niale Kolenhandel, waarvoor hij iedere drie maanden
naar Limburg ging om de mijnpaarden te keuren en
waarvoor hij ook de paarden inkocht. Na de oorlog
nam hij een polikliniek voor kleine huisdieren over in
Rotterdam-Zuid en bekwaamde hij zich ook in deze
tak van de diergeneeskunde. Met de komst van de K.I.
werd er natuurlijk ook in Barendrecht een kleine doch
zeer bloeiende K.I .-vereniging opgericht, die later om
economische redenen met de K.I .-vereniging te Nieuw
Helvoet is gefuseerd.

Door zijn grote gebondenheid aan praktijk en gezin,
heeft hij zich maar weinig met het maatschappelijk en
maatschappij-leven bemoeid, maar wat hij deed, deed
hij goed. Hij was oprichter en jarenlang voorzitter van
de landelijke Rijvereniging „Mazeppa", eertijds één
van de grootste en beste rijverenigingen van ons land
en vaak fulmineerde hij tegen de boerenzoons, die
liever in een auto zaten dan op een paard. Verdei
was hij tot aan zijn dood voorzitter van het Groene
Kruis en commissaris van de Nulsspaarbank. Hij las
veel vakliteratuur om bij te blijven maar bezocht zel-
den of nooit de Maatschappij-vergaderingen.
Hij heeft met veel moeite in 1958 de praktijk, die hem
zo dierbaar was, verlaten. Hij heeft nog enkele jaren,
tot aan de fusie, het K.I.-werk kunnen doen. Helaas
heeft hij, na dit zeer arbeidzame leven niet tang van
een welverdiende rust kunnen genieten. In 1960 be-
gonnen de bloedvatstoornissen in zijn linkerbeen een
ernstiger vorm aan te nemen, zodat dit been moest
worden geamputeerd. Gezien zijn instelling, dat vrijwel
alles genezen kon worden, heeft dit medisch verlies
een enorme innerlijke strijd gegeven, die hij toch heeft
overwonnen, zodat hij het laatste jaar weer vol goede
moed was. Dagelijks reed hij niet zijn Daf-je door zijn
geliefde polders. Nog vrij onverwachts is hij aan een
geheel andere aandoening bezweken.
Zijn leven heeft geheel in dienst gestaan van mens
en dier.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
VAN HET BUREAU.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur gehouden op 11 februari
1965 in hotel Terminus te Utrecht.

Het voltallige Hoofdbestuur is aanwezig. De vergadering wordt op de gebruikelijke
wijze te 10.15 uur door de wnd. voorzitter geopend.

Een lid heeft een courantenbericht ingezonden over de verzorging van proefdieren
in het Wilhelminagasthuis te Amsterdam. Hoewel dit meer een zaak is van de
dierenbescherming, besluit het Hoofdbestuur het schrijven ter kennisneming te zenden
aan de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier.

De D.S.K, heeft een brief aan het Hoofdbestuur gericht met de mededeling dat zij
zich voorstelt een enquete te houden ondere de diergeneeskundige studenten teneinde
te kunnen peilen welke loopbaan de studenten na het beëindigen van hun studie
denken te kiezen.

De „Commissie van overleg" inzake de tarieven van dc pluimveeziektenbcstrijding
is thans samengesteld en zal zo spoedig mogelijk vergaderen; in iedere geval vóór de
vergadering van de Tarievencommissie, die vermoedelijk in de loop van de maand
maart zal worden gehouden. Als voorzitter van deze Commissie van overleg treedt
op collega A. H. M. H. H e n d r i c k x te Echt.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat nog niet moet worden overgegaan om een
abonnement te nemen op de Knipseldienst Vaz Dias, daar het Hoofdbestuur door
de activiteit der leden van de Maatschappij als regel goed is geïnformeerd omtrent
verhandelingen en ingezonen stukken ons beroep of de diergeneeskundige stand be-
treffende, die in de dag- en streekbladen worden gepubliceerd.
De wnd. voorzitter deelt mede, dat de ontwcrp-overeenkomst „Landbouwschap-
Maatschappij" inzake de georganiseerde dierziektenbestrijding in een vergevorderd
stadium van voorbereiding is. Er bestaat goede hoop, dat dit stuk in de huishoudelijke
vergadering, die in oktober 1965 gehouden zal worden, aan de orde kan worden
gesteld.

Tot administratrice-chef de bureau wordt benoemd mevrouw Mr. R. E m m e 1 o t-
J O n k e r te Utrecht, die haar functie op 1 april a.s. zal aanvaarden. De aansteUing
zal op arbeidscontract zijn.

Aan het Produktschap voor Veevoeder zal een brief worden verzonden, waarin de
opvattingen van het Hoofdbestuur, de verordening „Medicinale mengvoeders" be-
treffende (plaatselijke dierenarts-levering „door bemiddeling van" etc.), worden
kenbaar gemaakt.

Hierna volgt een uitgebreide discussie met de Veeartsenijkundige Dienst aangaande
diverse aspecten van de Antibioticawet.

Daar het inmiddels al 19.00 uur is geworden, wordt de vergadering door de wnd.
voorzitter gesloten, nadat de datum van de volgende vergadering is vastgesteld
op 20 februari a.s.

Het komt steeds vaker voor dat door dc pers, radio en andere publiciteitsorganen
een beroep wordt gedaan op de leden van de K.N.M.v.D. om hun medewerking

te verlenen. Men wordt b.v. benaderd om zijn standpunt in een artikel in kranten
en periodieken uiteen te zetten, spreekbeurten te vervullen, zijn medewerking te ver-
lenen bij interviews, al dan niet op de televisie of voor de radio.
Hoewel het zeer lofwaardig is te noemen dat meer bekendheid wordt gegeven —
in welke vorm dan ook — aan hetgeen in de diergeneeskundige wereld leeft en aan
het werk dat de dierenarts verricht, kan toch niet worden ontkend dat het uiteindelijk
resultaat van b.v. een intereview tot grote verrassingen kan leiden. Dit mede als
gevolg van een bestaand hiaat tussen de vertegenwoordigers van het journalistieke
beroep en die van het diergeneeskundige beroep. Een en ander is voor het Hoofd-
bestuur aanleiding geweest om middelen te beramen teneinde een algemene gedrags-
lijn uit te stippelen. Hierdoor kan bereikt worden dat een ieder die een individuele
bijdrage levert zich van de verantwoordelijkheid bewust is dat zulks geschiedt als ver-
tegenwoordiger van de gehele diergeneeskundige stand.

Teneinde deze coördinatie te verwerkelijken heeft het Hoofdbestuur Dr. M. A. J.

V e r w e r aangezocht en bereid gevonden in voorkomende gevallen van benadering
door de pers en publiciteitsorganen namens het Hoofdbestuur als coördinator op te
treden. Het Hoofdbestuur verzoekt derhalve dringend alle leden, die met deze aan-
gelegenheid reeds te maken hebben of ermede te maken krijgen, terzake met collega

V e r w e r contact op te nemen. Ambtenaren dragen ten dezen natuurlijk hun eigen
verantwoordelij kheid.

Ook in gevallen waarbij het diergeneeskundig beroep passief ter sprake komt, zoals
onlangs nog geschiedde, wende men zich tot collega V e r w e r, zo mogelijk onder
overlegging van documentatiemateriaal.

Bij de verzending van deze aflevering begint de datum waarop de contributie 1965
moet zijn voldaan reeds dicht te naderen. Nogmaals wordt er de aandacht op
gevestigd, dat de contributie vóór 1 april a.s. behoort te zijn voldaan.
Tot genoemde datum kan gebruik worden gemaakt van de bijzondere regeling die
op de nota is vermeld en nader is toegelicht; daarna kan over de volle contributie
ad ƒ 250,— worden beschikt.

Voor zover de leden van de Ereraad, besturen, commissies etc. nog declaraties
moeten indienen voor gemaakte kosten gedurende het jaar 1964, worden zij ver-
zocht dit na de verschijning van deze aflevering te doen, in elk geval vóór 1 april a.s.

In afwijking van de advertentie van de firma Merck Sharp en Dohme Nederland
N.V. in het Jaarboek 1965 is gebleken, dat Thiabenzole sinds kort ook aan niet-
dierenartsen wordt geleverd.

Kort verslag van de vergadering van 11 februari 1965, te Groningen gehouden.
Te ± 20.30 uur opent de voorzitter de vergadering. Helaas is de opkomst niet zo
groot als de vorige keren (27).

Na de spreker, collega P. van L o o, en de afgevaardigde van de Afd. Friesland,
collega J. van Loenen, welkom te hebben geheten, memoreert hij in enkele
bewoordingen collega C. A u k c m a, die op 4 februari 1965 te Norg is overleden.
Staande neemt de vergadering vervolgens een ogenblik stilte in acht.
De notulen van de vorige vergadering worden goedgekeurd.

De ingekomen stukken worden behandeld. Zij geven geen aanleiding tot het maken
van opmerkingen.

Vervolgens leest de voorzitter een schrijven voor, dat werd gericht aan het Hoofd-
bestuur. Hierin wordt namens het merendeel der practici verzocht t.a.v. de afgifte
van antibiotica een soepeler standpunt in te nemen.

Hij bespreekt daarna de plannen voor het komende halfjaar en doet tenslotte enige
voorlopige mededelingen over de wijze waarop het bestuur het 125-jarig bestaan
van de afdeling in 1967 denkt te vieren.

De secretaris brengt hierna versiag uit van de gebeurtenissen in de afdeling be-
treffende het afgelopen jaar.

Hetzelfde doet na hem de penningmeester. Geen van beide verslagen noopt de ver-
gadering tot het stellen van een vraag.

De kascommissie heeft bij monde van collega Hardeman evenmin bezwaar tegen
het gevoerde beleid, zodat dc penningmeester décharge wordt verleend.
De contributie voor 1965 wordt onveranderd vastgesteld op ƒ 20,— ƒ 5,— jubi-
leumtoeslag. Leden ouder dan 65 jaar betalen ƒ 10,—.

Na een korte pauze begint collega P. van L o o zijn voordracht over verzorging van
varkens. Op de hem eigen wijze vertet hij van zijn inzichten en ervaringen op dit
gebied, waarbij hij vooral ook de economische kant van de varkenshouderij in \'t .ge-
ding brengt. Het gesprokene licht hij vervolgens toe met een groot aantal dia\'s. Na
afloop heeft nog een uitvoerige discussie plaats.

Wanneer niemand bij de rondvraag iets te berde wil brengen, sluit de voorzitter deze
vergadering te 11.30 uur, zodat men nog enige tijd kan „nakaarten".

Op 1 januari 1964 had de afdeling 101 leden, waarvan in het afgelopen jaar ge-
middeld 34 collegae de vergaderingen bezochten.

Tn de loop van 1964 traden de collegae Bestebroer, Gajentaan, Her-
we y e r en K r ij g e r als leden tot de afdeling toe, terwijl de collegae Postma,
Van Wettum en Van Gelder als lid bedankten.
Door de dood ontviel ons collega Over te Amsterdam.

De eerste afdelingsvergadering in het Amsterdamse Hilton hotel werd door slechts 17
leden bezocht. Het huishoudelijk gedeelte werd vlot afgewerkt. De daarop volgende
lezing van collega Stol over „Vervanging van organen, speciaal bij de mens" werd
met aandacht gevolgd, evenals de film over de operatie van een eenvoudige hart-
afwijking, genaamd „tetralogievan Fallo t". De vele niet aanwezigen kunnen
met recht spijt hebben van hun afwezigheid.

Voor de overige, in Alkmaar gehouden, vergaderingen was een aanmerkelijk grotere
belangstelling.

Op 22 mei spraken Dr. B o s g r a en collega R o e r i n k over het niet agglutinogeen
gedood abortusvaccin, terwijl op 1 oktober Dr. S c h o 1 t e n en collega Werkman
de antibioticawet toelichten. Tijdens de laatste vergadering, op 17 december, zagen
we de film „Triumph of Research", die vooraf werd toegelicht door collega Staal.
Het bestuur verloor door verandering van werkkring in 1964 in de persoon van
collega M o 1 een uitstekende voorzitter. Hij werd opgevolgd door college Wouters,
terwijl collega Vogel de daardoor vrijgekomen plaats van collega Wouters
innam.

De kascommissie bestond dit jaar uit de collegae de Jonge en Willem s.
Gollega Overhaus en collega M a k k i n g a waren de afgevaardigden ter Alge-
mene Vergadering.

Het bestuur vergaderde vier maal met voorzitter, directeur en administrateur van de
Stichting Gezondheidsdienst. Deze in den lande unieke vorm van contact tussen
practici en S.G.D. verloopt steeds in een prettige sfeer, waardoor beiderzijds een zo
goed mogelijke oriëntatie verkregen wordt.

Op 3 juli bezocht het bestuur de coöp. melkproduktenfabriek „de Meierij" te Veghel
en had een onderhoud met de directie over de regeling van het behandelen van
mestkalveren.

Met de bond van K.I.-verenigingen werd door enkele bestuursleden vergaderd
resp. op 16 september en 12 november.

Op 11 november werd bijeengekomen met de dierenartsen, die werkzaam zijn bij
K.I.-verenigingen. Deze bijeenkomsten dienden om tot een regeling te komen van de
honoraria der betreffende dierenartsen.

De dag met de dames, tevens contactdag met de afdelingen Zuid-Holland en Utrecht,
werd dit jaar in Enkhuizen en Hoorn gehouden. De tamelijk geringe opkomst uit
Zuid-Holland en Utrecht verhinderde de wel aanwezigen niet er een zeer geslaagde
dag van te maken. Vooral het diner met nafeest in de „Doelen" te Hoorn wekte
bij velen de veel geroemde veterinaire feestdrang op. Er wordt met plezier aan deze
feestavond teruggedacht.

Ditzelfde kunnen we eigenlijk zeggen van het afgelopen verenigingsjaar en met de
wens, dat ook het komende jaar de afdeling voorspoedig zal reilen en zeilen besluit
ik dit jaarverslag.

Donderdag 21 januari 1965 promoveerde collega
J. F. Westendorp tot doctor in de diergenees-
kunde op het proefschrift, getiteld: „Terminale je-
junoileitis bij het varken".

Collega Westendorp werd geboren op 26 septem-
ber 1926 te Hengelo (O). Hij bezocht het gym-
nasium te Oldenzaal en begon in januari 1946 zijn
veterinaire studie. In 1952 behaalde hij het dieren-
artsdiploma. Tot mei 1953 was hij assistent dieren-
arts te Dedemsvaart. Daarna nam hij de praktijk
van collega W i 1 1 e m s e n te Yzendijke over. Hij
werd toen tevens belast met de vleeskeuring in de
gemeenten Yzendijke, Biervliet en Hoofdplaat.
In juli 1959 werd hij benoemd tot adjunct direc-
teur van de vleeskeuringsdienst te Oss. In dit cen-
trum voor de vleesverwerkende industrie, kreeg hij
ruimschoots gelegenheid materiaal te verzamelen over het syndroom van de terminale
jejuno-ileitis bij het varken.

Het onderzoek in zijn dissertatie neergelegd, behelst vooral een patholoog-anatomi-
sche, histologische en microscopische studie, waarbij een onderzoek betreffende het
vegetatieve zenuwstelsel in de darmwand ruime aandacht kreeg. Hij toonde daarbij
tevens aan, dat de terminale ileitis van de mens (ziekte van Grohn) en van het
varken, in patholoog-anatomisch opzicht volkomen verschillend zijn.
Reeds spoedig na zijn promotie tot doctor in de diergeneeskunde is collega
Westendorp met ingang van 1 april benoemd tot directeur van de vleeskeurings-
dienst te Oss. Hij volgt dan collega S c h u e 1 e r op, die wegens het bereiken van
de pensioengerechtigde leeftijd deze functie neerlegt. Deze benoeming zal hem
ongetwijfeld in staat stellen die plannen te verwezenlijken, welke hij zich in zijn
nieuwe functie als ideaal heeft gesteld.

Wij wensen collega Westendorp met deze dubbele promotie geluk. Dat hij een
vreugdevolle en vruchtbare arbeidstijd tegemoet moge gaan.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Mij voor Diergeneeskunde aangenomen:

J. C. Baars, Willem van Noortstraat 73, Utrecht,
H. F. G. M. Meijer, Vondclstraat 12, Vught,

Mevr. M. E. Roelofs-van Emden, F. C. Dondersstraat 20, Utrecht,
H. G. Byron, w.s. Faja Lobbi, tlo Mozartbrug, Utrecht,
Mej. A. N. W. van der Vring, Trompenburgstraat 127 IV, Amster-
dam-Z.

J. W. Evers, Lawick van Pabststraat 38, Arnhem,
G. H. Meevis, Th. van der Borchstraat 31, Denekamp,
M. J. A. Nabuurs, Beerseweg 15, Haps,
W. J. H. Verstraaten, Hoofdstraat 35, Schijndel.

G. Lenten, w.s. \'t Skütsje, t/o Reviuskade 12, Utrecht,
J. A. J. Spielbichler, Troelstralaan 7, Utrecht,
J. L. Starrenburg, Mauritsstraat 71, Utrecht,
S. Tol, P. C. Hooftstraat 19 bis. Utrecht.

Folkers, Dr. C. te Kaduna, vcrlofadres vanaf 3 april: Bunnik, Prins Hendrikstraat 7.

Hoogenboom, A.; 1964; Benschop, nr. 417A; tel. (01822) 382; P. (inlassen 171)
Maillie H. H. J C. te Stadskanaal, naar Burg. van Scvenhovenstraat 18, aldaar.

Samuel, L., van Utrecht naar Safed (Israël), 58 Sjeesj Koemot Hajasjan, dir. ab.

Thuring, J. W. G. M., van Ulvcnhout naar Maiduguri (N. Nigeria), Ministry of
Animal and Forest Resource, Veterinary Division, Vet. Officer, (van 206 naar 222)
Veen, R., van Denekamp naar Naaldwijk, Kruisweg 18, tel. (01740) 44 01, gr.

Verstraaten, W. J. H.; 1965; Schijndel, Hoofdstraat 35; tel. (04104) 324; wnd. D.

Vink, K. de, van Rijswijk naar \'s-Gravenhage, Badhuisweg 43, tel. (070) 54 02 19;

Evers, J. W.; 1965; Arnhem, Lawick van Pabststraal 38; tel. (08300) 21 89 2, gr.

Vermeer, J. P. C. te Deurne, Stationsstraat 53, tel. (04930) 25 82, gr. 1029982
(overname praktijk J. P. M. E. van Beek). (209)

Hij zal worden belast met het veterinair toezicht en
de nazorg op geïmporteerd Nederlands rundvee.
Uitzending geschiedt voor een jaar op basis van
Internationale Technische Hulpverlening.

Sollicitaties en verzoeken om inlichtingen binnen 14 dagen na verschijnen
van dit nummer te richten aan:

de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
le V. d. Boschstraat 4,
\'s-Gravenhage.
Tel.: 070-814141.

If the hospital is art, the laboratory is science, and there the
researchworker, aided by his testtubes, often announces
whether the patient will live or die.

Eén van de grootste vondsten van de laatste eeuw op het gebied van de
geneeskunde was ongetwijfeld de ontdekking van het penicilline. De uiterst
geringe toxiciteit, de relatief lage prijs en het grote aantal ernstige ziekten
dat ermee genezen kan worden, maken dat dit oudste der antibiotica nog
steeds het meest waardevolle is. De stof woidt thans reeds gedurende ruim
twintig jaar op industriële schaal gefabriceerd en behoort in geldswaarde
tot de zeer belangrijke industriële produkten. Het meest werkzame en meest
gebruikte penicilline is het benzylpenicilline, ook wel genoemd het peni-
cilline-G.

Penicilline als zuivere stof is niet stabiel en weinig in water oplosbaar,
redenen waarom verschillende zouten en esters gebruikt worden. De na-
trium-, kalium- en calciumzouten van benzy lpenicilline zijn in water goed
oplosbaar en geschikt voor injectie. Het procaine-, benethamine- en benza-
thinezout zijn in water weinig oplosbaar en worden daarom in de vorm van
suspensies als depótpreparaten gebruikt. Als voorbeeld van een ester kan
genoemd worden het diethylaminoethyl-ester hydrojodide van benzyl-
penicilline. De sterkte van een penicilline-oplossing wordt uitgedrukt in
gewichtseenheden of werkingseenheden. De meest gebruikte gewichts-
eenheid is /xg of 7 (0.001 milligram). Als werkingseenheid wordt tegen-
woordig algemeen gebruikt de (tweede) internationale eenheid (I.E.),
welke overeenkomt met ongeveer 0,6 ^g van het zuivere natriumbenzyl-
penicilline.

Voor de gehaltebepaling aan actieve stof m een verpakkingseenheid van
penicilline, z.g. ijking, zijn verschillende methoden ontwikkeld. De hande-
ling komt neer op een vergelijking van de graad van andbacteriële werking
van twee concentraties van het preparaat met die van twee concentraties
van de Internationale Standaard. Verder zijn een aantal fysisch-chemische
methoden bekend en deels ook in gebruik.

Penicilline schaadt niet alle pathogene micro-organismen, doch slechts een
deel daarvan. Zo zijn prakdsch alle Gram-negatieve bacteriën primair re-
sistent voor penicilline. Een geheel verschillende vorm van resistentie is de
verworven resistentie, welke kan optreden wanneer bacteriën met een anti-
bioticum in contact worden gebracht, zoals dat b.v. geschiedt tijdens de
therapie met deze middelen. Vele mensen vrezen dat het onbeperkt gebruik
van penicilline zal leiden tot de ontwikkeling van penicilline-resistente
bacteriën. Het blijkt echter dat verreweg de meeste bacteriën welke oor-

1 Drs. J. Jacobs, Hoofd Wetenschappelijke .Afdeling N.V. VERAPHARM, Cein-
tuurbaan 106 te Meppel.

spronkelijk gevoelig waren voor penicilline, dit nu nog zijn. Penicilline-
resistentie wordt zeer langzaam ontwikkeld en slechts in een zeer beperkt
aantal gevallen is bewezen, dat micro-organismen resistentie tegen peni-
cilline konden ontwikkelen. Een meer en meer voorkomende belangrijke
uitzondering op deze regel vormen echter de stafylokokken. Resistente
stafylokokken vormen in de humane geneeskunde, vooral in ziekenhuizen,
een ernstig probleem, maar worden de laatste jaren, speciaal als verwek-
kers van mastitis bij het rund, ook veterinair belangrijk.
De mate van gevoeligheid voor antibiotica kan op betrekkelijk eenvoudige
wijze en binnen redelijk korte tijd worden vastgesteld. De meest gebruikte
methode hiervoor is die, waarbij op een oppervlakkig beënte voedings-
bodem op verschillende plaatsen kleine hoeveelheden antibioticum worden
geplaatst. Na bebroeding treden remzónes op waarvan de grootte ver-
band houdt met de gevoeligheid van de bacterie (diffusieprincipe).
Een nauwkeuriger methode is die, waarbij de bacterie wordt geënt op of
in een serie voedingsbodemes met stijgend gehalte aan antibioticum. Op
deze wijze kan de kwantitatieve in vitro gevoeligheid nauwkeurig worden
bepaald (verdunningsprincipe).

Penicilline belemmert de ribonucleinezuursynthese en de opbouw van de
uit mucopeptiden bestaande celwand van de bacterie. Bij lagere concen-
traties verhindert het de vermeerdering van de bacteriën (bacteriostase),
terwijl het reeds bij iets hogere concentraties een dodende (bactericide)
werking heeft. De antibacteriële werking is het grootst tijdens de logarit-
mische (groei)fase van een bacteriecultuur. Reeds vijftien minuten na het
toevoegen van penicilline aan de cultuur treedt dan een snelle verminde-
ring van het aantal bacteriën op. In een 24-uur oude cultuur echter, welke
de fase van actieve groei reeds gepasseerd is, wordt slechts een bacterio-
statisch effect waargenomen.

In vivo experimenten hebben deze waarnemingen bevestigd. Wanneer
muizen besmet werden met virulente streptokokken nam het aantal in het
lichaam aanwezige kiemen gedurende de eerste negen uren snel toe. Ge-
durende de volgende vijftien uren had slechts een langzame vermeerdering
van het aantal kiemen plaats. Werden de muizen gedurende de eerste pe-
riode van negen uren met penicilline behandeld, dan traden géén sterf-
gevallen op, in tegenstelling tot hoge mortaliteit onder de niet behandelde
controledieren. Werd dezelfde penicillinebehandeling gedurende de tweede
periode gegeven dan trad slechts een langzaam en onregelmatig bacte-
ricide effect op, terwijl de mortaliteit onder de behandelde dieren niet veel
lager was dan in de controlegroep. Voor de genezing van „laat behandelde
dieren" was een behandeling gedurende 6-8 dagen nodig. Het slechte the-
rapeudsch effect in deze laat behandelde groep moet geweten worden aan
het feit dat de bacteriecultuur het stadium van snelle groei reeds gepasseerd
was (Eagle, 1952).

Bovenstaande feiten verklaren vele van de mislukkingen van de penicilline-
therapie en eveneens het feit waarom penicilline bij chronische processen

minder effect heeft dan op grond van de gevoehgheid van de venvekker
mag worden verwacht. Tevens wordt hierdoor het verschijnsel verklaard,
dat bacteriostatica als b.v. chloramphenicol en de tetracyclines de bacte-
ricide werking van penicilline teniet doen (antagonisme). Penicilline mag
dus niet gelijktijdig met dergelijke stoffen worden toegediend.
In de veterinaire praktijk, waar de dierenarts dikwijls de patiënt niet in
het beginstadium van de ziekte ter behandehng krijgt aangeboden, wordt
met bovenstaande feiten dikwijls te weinig rekening gehouden. Te vaak is
door een te korte duur een penicillinetherapie tot mislukking gedoemd. In
den regel is het geven van één enkele injectie van een antibioticum, zonder
dat daarbij maatregelen genomen worden welke een voldoend lange thera-
peutisch werkzame bloedspiegel waarborgen, niet als een adaequate the-
rapie te beschouwen.

Voor de antibacteriële werking is een bepaalde minimum penicilline-
concentratie vereist. Voor vele bacteriesoorten is deze concentratie in vitro
bepaald en bekend als de Minimum Inhibitory Concentration (M.I.C.).
Deze M.I.G. bepaalt in feite of een bacterie al dan niet gevoelig is voor
penicilline. Zeer gevoelig in vitro zijn b.v. bepaalde Streptokokken, pneumo-
kokken en gonokokken. Hun groei wordt reeds bij een concentratie van
0,01 E/ml geremd. Uitgezonderd de penicilline-resistente stammen zijn
stafylokokken in het algemeen ook zeer gevoelig: 0,02-0,05 E/ml.
Deze minimum concentratie met remmende werking geldt in principe
eveneens in het dier, in vivo dus, waar echter de omstandigheden kunnen
worden gecompliceerd door o.a. resistentie-ontwikkeling, in rustfase ver-
kerende ziektekiemen (z.g. „persisters") of het zich bevinden ervan in sterk
pathologisch-anatomisch veranderd weefsel, inactivatie van het middel in
het lichaam, enz. Door deze factoren kan ondanks een in vitro gebleken
gevoeligheid de therapie met het middel in de praktijk falen.
Concentraties juist boven de M.I.C. zijn reed? maximaal bactericide. Voor
de zeer gevoelige Streptokokken, pneumokokken en gonokokken ligt deze
tussen 0,1 en 0,4 E/ml. Bij de therapie moet het streven er naar gericht
zijn deze bactericide concentratie zo lang in de weefsels te handhaven tot
alle of praktisch alle pathogene kiemen zijn gedood.

Men neemt aan dat voor normaal gevoelige bacteriën een contact van
± 60 minuten nodig is om ze irreversibel te beschadigen. Een korter du-
rend contact of een sub-bactericide concentratie leiden slechts tot een
uren durend bacteriostatisch effect. Het is echter gebleken dat zelfs bij
voldoend lang contact met een bactericide concentratie een kleine fractie
van de bacteriepopulatie in leven blijft (persistentie). Dit zijn waarschijn-
lijk bacteriën welke op dat moment in cen rustfase verkeren. Voor het
slagen van de therapie is daarom het aanleggen van een werkzame weefsel-
concentratie van voldoende lange duur van belang.

In het algemeen kan men een microörganisme ongevoelig of resistent voor
penicilline noemen wanneer het in zijn groei niet geremd wordt door de
aanwezigheid van 1 of meer eenheden penicilline per ml voedingsbodem.
Matig gevoelig worden de microörganismen genoemd welke geremd wor-
den bij concentraties tussen 0,06-1,0 E/ml en zeer gevoelig die welke in
htm groei belemmerd worden door 0,01-0,06 E/ml.

We kunnen nu de in de veterinaire praktijk meest voorkomende patho-
gène microörganismen volgens dit criterium indelen (Merchant and
Packer, 1956).

Na intramusculaire of subcutane injectie van de in water oplosbare zouten
wordt penicilline snel in de bloedstroom opgenomen, waardoor spoedig na
de injectie de maximale bloedconcentratie wordt bereikt. Direct na het
verschijnen van penicilline in het bloed begint ook de uitscheiding, welke
hoofdzakelijk via de nieren verloopt. Penicilline wordt door de niertubuli
snel uitgescheiden. Bij de mens is na 1 en 4 uur respectievelijk 60 en 95%
in de urine uitgescheiden. De maximale bloedconcentratie neemt dus als
gevolg van de uitscheiding al spoedig aanzienlijk af en de uiteindelijke,
geleidelijk dalende, bloedconcentratie is op te vatten als het verschil tussen
absorptie vanuit de injectieplaats en uitscheiding door de nier. De nieren
knabbelen als het ware steeds het topje van de bloedconcentratie af en
zijn er door hun actieve uitscheiding de oorzaak van dat bij te trage re-
sorptie vanuit de injectieplaats geen voldoend hoge bloedspiegel kan wor-
den opgebouwd. Bovenstaande beschouwing is van direct belang gebleken
voor de therapie. Wanneer men snel een hoge initiële bloedspiegel wil aan-
leggen, moet men ervoor zorgen dat de resorptie van penicilline vanuit de
injectieplaats de uitscheiding van de stof door de nieren ruimschoots over-
treft. Dit houdt in dat de resorptie niet te traag mag geschieden.

De uitscheiding door de niertubuli van een aantal stoffen, waaronder peni-
cilline, wordt vertraagd door probenecid. Deze stof verhoogt hierdoor de
penicillinebloedspiegels 2-10 maal en wordt bij de mens dan ook wel voor
dit doel gebruikt. De dosering van probenecid voor de volwassen mens be-
draagt 1-2 gram per dag, in vier maal per etmaal te geven, voor kinderen
40 mg/kg. Het middel wordt per os toegediend.

Behalve in die gevallen waarin de ziekteverwekker zich actief in de bloed-
stroom vermenigvuldigt is de concentratie van het antibioticum in het
serum, z.g. bloedspiegel of bloedconcentratie, van ondergeschikt belang.
Veel belangrijker is de concentratie in de weefsels waarin de door de bac-
teriën veroorzaakte ziekteprocessen zich afspelen. Toch is de bloedspiegel
een bruikbare indicatie voor de te verwacliten concentratie in de weefsels
omdat deze laatste een functie is van de bloedspiegel. In het algemeen be-
draagt de penicillineconcentratie in de weefsels ongeveer de helft tot een
kwart van die in het bloedserum.

Penicilline diffundeert echter in verschillende mate naar de verschillende
weefsels. In de nieren en de lever vindt men de hoogste concentraties. De
placenta wordt betrekkelijk gemakkelijk gepasseerd, evenals het peritoneum
en in de ascites kunnen titers tot 50% van de bloedconcentratie bereikt
worden. De melkklier neemt in beperkte mate penicilline uit bet bloed-
serum op en scheidt het met de melk uit. Penicilline diffundeert onregel-
matig (in het algemeen weinig) naar ruggemergsvocht, synovia, pleura-
vloeistof, pericardiale vloeistof en abcesholten en slechts in zéér geringe
mate naar beenweefsel, zenuwweefsel en hersenweefsel, tenzij er meningitis
bestaat in welk geval de bersenbarrière wat gemakelijker wordt gepasseerd.
Om op moeilijk bereikbare plaatsen een werkzame weefselconcentratie te
verkrijgen moet men door het toedienen van extra hoge doseringen van
gemakkelijk resorbeerbare zouten een zo hoog mogelijke bloedspiegel aan-
leggen. Penicilline wordt voor 50-70% aan plasma-eiwitten gebonden en
is in deze vorm microbiologisch inactief. Door deze binding bedraagt de
concentratie in de weefsels maximaal 50% van die in het bloedserum. Om
ook in de minder goed toegankelijke weefsels een bactericide penicilline-
concentratie te verkrijgen moet daarom de bloedspiegel tenminste 2 a 10
maal de in vitro maximaal bactericide concentratie bedragen (Eagle).
Voor infecties door zéér gevoelige microörganismen komt dit neer op een
bloedspiegel van tenminste 0,1 E/ml, bij infecties met voor penicilline
matig gevoelige bacteriën moeten hogere bloedspiegels worden aangelegd,
b.v. 0,5 a 1 E/ml.

De acute en chronische toxiciteit van penicilline is zeer gering.
Toch komen bij de mens ongewenste bijverschijnselen, hoofdzakelijk over-
gevoeligheidsreacties, voor. Dergelijke reacties, hoewel zeer zeldzaam,
komen bij dieren eveneens voor. Bij honden is het optreden van allergische
pharyngitis beschreven, huidaandoeningen en urticaria bij paarden en
honden. Allergische reacties kunnen worden bestreden met antihistaminica
of, beter nog, met penicillinase injecties.

Tijdens een penicillinekuur kimnen verschuivingen optreden in de com-
mensale microflora van het lichaam met als gevolg het optreden van super-
infecties. Meer nog dan bij een penicillinetherapie is dit gevaar aanwezig
tijdens een therapie met breedspectrumandbiotica (Jackson, 1951).
Door het toedienen van zéér hoge doseringen penicilline blijkt het aantal
superinfecties aanzienlijk toe te kunnen nemen (Louria c.s., 1963).
Onnodig hoog gedoseerde penicilline stelt de patiënt aan extra gevaren
bloot, betekent verkwisting van geld en is meestal het gevolg van het ten

onrechte willen voortgaan op een ingeslagen dwaalspoor. Wanneer een in-
fectie niet op normale doseringen penicilline reageert kan men beter in
plaats van lukraak de dosis te verhogen, liefst op grond van laboratorium-
onderzoek, overgaan op een ander antibioticum of chemotherapeuticum.
Door direct contact van penicilline met hersenweefsel kunnen coma of con-
vulsies veroorzaakt worden. Intrathecaal mogen daarom slechts geringe
hoeveelheden penicilline worden toegediend. Penicilline is voor sommige
dieren, zoals caviae, giftig.

Het besluit tot het instellen van een penicillinetherapie kan worden ge-
nomen aan de hand van de volgende gegevens:

1. de uitslag van het bacteriologisch onderzoek naar een onbekende ziekte-
verweker, aangevuld met een gevoeligheidsbepaling;

2. bekendheid met de ziekteverwekker en zijn normale antibioticum-
gevoeligheid;

De volgende factoren spelen een rol bij het bepalen van de gewenste hoogte
en duur van de bloedspiegel, dus bij het vaststellen van de dosering en de
keuze van het te gebruiken preparaat:

4. lokalisatie van de infectie i.v.m. de verdeling van het middel in de
weefsels.

In een acuut stadium verkerende infecties, door voor penicilline zéér ge-
voelige bacteriën, kunnen in principe door het aanleggen van middelmatige
hoge bloedspiegels, b.v. 0,5 E/ml dalend tot 0,03 E/ml, van niet al te lange
duur (24-48 uur) met succes worden bestreden. Tot deze groep van in-
fecties behoren o.a. die welke veroorzaakt worden door streptokokken, ge-
voelige stafylokokken, Clostridia en Corynebacteriën. Dikwijls echter treden
er in de praktijk omstandigheden op welke de genezing bemoeilijken, zoals
b.v. een verder gevorderd stadium van de ziekte, ongunstige lokalisatie van
het proces en de tendentie van bepaalde ontstekingen tot een chronisch ka-
rakter, waardoor blijvende beschadiging van weefsels kan ontstaan. Voor-
beelden hiervan zijn b.v. chronische endocarditis en artritis tengevolge van
vlekziekte bij het varken. Het verdient daarom aanbeveling om zelfs bij
dit soort infecties zo snel mogelijk een flink hoge bloedspiegel van langere
duur aan te leggen, b.v. 0,5-1,0 E/ml als maximum, dalend tot 0,03 E/ml
na 3-5 dagen.

Hetzelfde geldt uiteraard voor infecties door voor penicilline matig ge-
voelige bacteriën. Tot deze groep van infecties behoren o.a. die welke wor-
den veroorzaakt door Actinomyces bovis, Actinobacillus lignieresi. Bacillus
anthracis, Erisipelothrix insidiosa en leptospiren.

Een maximaal bactericide werkzame bloedspiegel behoeft gedurende de
duur van de therapie (in de regel dus 3-5 dagen) niet constant in het
bloedserum aanwezig te zijn. Ook na het verdwijnen van de werkzame
bloedspiegel is nog gedurende enige tijd daarna in de weefsels een werk-

zame concentratie aantoonbaar en tevens heeft de binding van peniciUine
aan de bacterie een irreversiebel karakter, waardoor de werking nog ge-
ruime tijd nadat de stof in het serum niet meer aantoonbaar is bhjft be-
staan.

Men behoeft dus voor wat betreft de toediening van het antibioticum de
bloedspiegel niet nauwkeurig te volgen. In feite heeft men de keuze tussen
het op regelmatige tijden aanleggen van kortdurende zeer hoge bloed-
concentraties, minimaal 10 E/ml, of het aanlegen van een langdurige min
of meer constant werkzame bloedspiegel.

In het eerste geval, waarin men gebruik maakt van penicillineverbindingen
welke kortdurende hoge bloedconcentraties (en dus hoge weefselconcen-
traties) veroorzaken, moet men op regelmatige tijden, b.v. 2-4 maal per
etmaal de patiënt inspuiten. Om redenen van praktische en economische
aard verkiest de veterinaire practicus in het algemeen een toedieningswijze
bestaande uit een eenmalige injectie, al of niet gevolgd door een nabehan-
deling met medicamenten per os, welke op zijn aanwijzing door de eige-
naar van het dier zelf kan worden uitgevoerd. Hij is dus aangewezen op
de tweede mogelijkheid, maar moet, omdat de orale toediening van peni-
cilline, op een enkele uitzondering bij kleine huisdieren na, niet praktisch
of zelfs onmogelijk is in de veterinaire praktijk, d.m.v. één injectie trachten
een bloedspiegel, eigenlijk dus een weefselconcentratie, van de gewenste
hoogte en duur op te bouwen.

Hetgeen in het voorgaande is uiteengezet kan als volgt worden samen-
gevat: in de praktijk zorge men ervoor dat de bloedspiegel snel op peil
komt, een hoog maximum bereikt en lang werkzaam is.

Alvorens nader in te gaan op de eigenschappen van verschillende opgeloste
of gesuspendeerde penicillinezouten voor wat betreft resorptiesnelheid,
duur en hoogte van de bereikte bloedspiegels etc., moet worden opgemerkt
dat de resultaten van onderzoekingen op dit gebied, hoewel in grote lijnen
overeenstemmend, soms aanzienlijke verschillen vertonen. Zoveel mogelijk
is getracht een gemiddelde van de verkregen waarden te berekenen en
weer te geven. Een aantal gegevens zijn ontleend aan proefnemingen bij
mensen.

De oplosbaarheid — en daarmee samenhangend de resorptiesnelheid —
van een penicillineverbinding staat in een bepaalde verhouding tot de
hoogte en duur van de concentratie welke in het bloedserum bereikt wordt
en de vereiste tijd om het maximum van die concentratie te bereiken.
De zeer goed oplosbare penicillinezouten als b.v. Na-beiizylpenicilline wor-
den snel geresorbeerd en veroorzaken kortdurende (3-6 uur) hoge bloed-
spiegels, waarvan het maximum korte tijd na de injectie (15-30 minuten)
wordt bereikt. Na-benzylpenicilline is hierdoor de meest werkzame peni-
cilhneverbinding, maar het is wegens zijn kortdurende werking minder ge-
schikt voor veterinair gebruik.

De gebruikelijke dosering bedraagt 5000-10.000 E/kg, bij jonge dieren en
kleine huisdieren tot 20.000 E/kg. De hierdoor bereikte maximale serum-
concentraües variëren van ongeveer 1 tot 10 E/ml. Bij infecties door min-
der gevoelige verwekkers kimnen zonder bezwaar hogere doseringen wor-
den gegeven. Hierdoor wordt wel een hoger concentratiemaximum, maar

géén aanmerkelijke verlenging van de werkzame bloedspiegel verkregen.
Een verdubbeling van de dosering van deze verbinding heeft slechts een
toename van 30% van de duur van de werkzame bloedspiegel ten gevolge.
Toegediend in combinatie met penicillineverbindingen welke langer aan-
houdetide werkzame bloedspigels veroorzaken komt het Na-benzylpenicil-
line juist wèl voor toepassing in aanmerking en het gebruik ervan op deze
wijze wordt sterk aanbevolen.

Om een vertraagde resorptie en daardoor een langer aanhoudende werking
van penicilline te verkrijgen heeft men de stof in olie gesuspendeerd. Van-
uit deze suspensie diffundeert de penicilline slechts langzaam en met 1 a 2
injecties per dag kan men aanvaardbare en redelijk continue bloedspiegels
verkrijgen.

Ondanks het voordeel van een langer aanhoudende bloedspiegel voldoen
de oliesuspensies toch niet zo goed in de praktijk. In de eerste plaats wordt
na de injectie slechts langzaam een werkzame bloedspiegel opgebouwd.
Door het achterblijven van olieresten geeft de injectie gemakkelijk aan-
leiding tot het ontstaan van weefselreacties op de injectieplaats (steriel
abces). Door zijn viscositeit is een oliesuspensie moeilijk inspuitbaar, en
ook zijn spuiten en canules na gebruik moeilijk te reinigen.

Het minder goed oplosbare procaine-penicilline wordt minder snel ge-
resorbeerd en veroorzaakt daardoor 12 tot 24 uur durende werkzaine bloed-
spiegels, waarvan het maximum, dat bij de gebruikelijke dosering van
10.000 E/kg bij ongeveer 0,5-1,0 E/ml ligt, na 1-3 uur na de injectie wordt
bereikt. Bij jonge dieren en kleine huisdieren wordt tot 20.000 E/kg ge-
geven.

Verhoging van de dosering heeft bij dit preparaat in de eerste plaats een
verlengde duur van de werkzame bloedspiegel tengevolge, terwijl de maxi-
mum concentratie er slechts matig door wordt verhoogd. Door deze eigen-
schappen is procaine-penicilline een geschikt preparaat voor de veterinaire
praktijk bij de bestrijding van die infecties waarvoor een middelmatig hoge
bloedspiegel voldoende is. Normaliter is één injectie per 24 uur voldoende.
Combinatie met Na-benzylpenicilline verdient voor een snelle opbouw van
de bloedspiegel in vele gevallen aanbeveling.

Benethamine-penicilline behoort eveneens tot de minder goed oplosbare
zouten, welke betrekkelijk langzaam worden geresorbeerd. Meer dan de
hoogte is vooral de duur van de bloedspiegel afhankelijk van de dosering.
Dc maximum concentratie in het bloedserum wordt 1-2 uur na de injectie
bereikt.

Een dosering van 5000 E/kg resulteert bij de mens in een maximum bloed-
concentratie van ongeveer 0,3 E/ml en een duur van de werkzame bloed-
spiegel van 72 uur. Bij doseringen van 10.000 en 15.000 E/kg bedragen
bij gemiddeld dezelfde maximale bloedconcentraties deze waarden respec-
tievelijk 5 en 6 dagen.

Bij dieren resulteren doseringen van 10.000-20.000 E/kg in maximale
bloedconcentraties variërend van 0,1-1,0 E/ml en in werkzame bloedspiegels
welke 72 tot 144 uur aanhouden.

Door deze eigenschappen is benethaminepcnicilline, mits voldoende hoog
gedoseerd, een geschikt preparaat voor de veterinaire praktijk bij de be-
strijding van die infecties, waarvoor een middelmatig hoge bloedspiegel
voldoende effect heeft. Normaliter is één injectie per 72 uur voldoende.

Combinatie met Na-benzylpenicilline verdient ook hier in vele gevallen
aanbeveling.

Benzathinepenicilline behoort tot de zeer weinig in water oplosbare zouten
welke zeer langzaam worden geresorbeerd. Evenals dit voor benethamine-
penicilline het geval is, heeft de dosering vooral invloed op de duur van
de bloedspiegel. De maximum concentraties welke pas na langere tijd na
de injectie worden bereikt zijn betrekkelijk laag, afhankelijk van de do-
sering, 0,1-0,3 E/ml.

Bij dieren veroorzaakt een dosenng van 10.000 E/kg een werkzame bloed-
spiegel van ongeveer 72 uur, welke door verhouding van de dosering tot
1 ä 2 weken is te verlengen. Door deze eigenschappen heeft benzathine-
penicilline hoofdzakelijk praktische waarde als profylacticum voor infecties
veroorzaakt door voor penicilline zéér gevoelige microörganismen. Voor
therapeutische doeleinden is een combinatie met Na-benzylpenicilline en/of
procainepenicilline praktisch altijd noodzakelijk.

In de verwachting dat men daarmee de gewenste hoogte en duur van de
bloedspiegel het dichtst benadert worden ook combinaties van Na-benzyl-
penicilline, procainepenicilline en benethamine- of benzathine-peniciUine
gebruikt. Het is gewenst van dergelijke mengsels hoge doseringen toe te
dienen, b.v. 20.000 E/kg.

Voor de therapie van baeteriële infecties van onbekende aetiologie, infec-
ties met een chronisch karakter of infecties waarvan de verwekker de
neiging heeft gemakkelijk resistent te worden, worden tegenwoordig vaak
combinaties van antibiotica gebruikt. Men dient er zich echter van bewust
te zijn dat aan het gebruik van combinaties van antibiotica en chemo-
therapeutica niet alleen voordelen, maar ook nadelen verbonden kunnen
zijn.

De samenvoeging van twee antibiotica kan aanleiding geven tot een effect
dat gelijk is aan de som van de afzonderlijke effecten van de componenten,
z.g. „summatie", tot een effect dat groter is dan deze som, z.g. „syner-
gisme", maar ook tot een effect dat geringer is, z.g. „antagonisme". De
antibacteriële middelen vallen uiteen in een bacteriostatische en een bacte-
ricide groep (Ja wetz, 1952).

Een recenter schema geeft een indeling in vier groepen te zien, waarvan
er twee bactericide en twee bacteriostatisch zijn (Man ten, 1962). Uit
deze onderzoekingen is gebleken dat een combinatie van het bactericide
penicilline met een van de bacteriostatische antibiotica chloramphenicol,
erythromycine, stafylomycine of één der tetracyclines, kans geeft op het op-
treden van antagonisme. In deze combinatie overheerst n.1. de bacterio-
statische werking waardoor de bactericide werking van het penicilline ver-
loren gaat. Vanwege het antagonistisch effect van het procaine molecuul
op de werking van sulfonamiden, mag procainepenicilline niet met sulfa\'s
worden gecombineerd, hoewel de combinatie penicilline met sulfonamiden
op zichzelf wel juist is en soms zelfs synergistisch werkt.
Als voordelen van de combinatietherapie kunnen genoemd worden: minder
kans op de ontwikkeling van resistente stammen en verbreding van het
antibacteriële spectrum. Zo beslaat de combinatie penicilline-streptomycine
praktisch het gehele gamma van de veterinair belangrijk pathogene bac-
teriën.

Synergisme, b.v. optredend bij gebruik van de combinatie penicilline-strep-
tomycine, kan eveneens een voordeel zijn.

Uit het bovenstaande moge blijken dat een weloverwogen gebruik van
goed gekozen combinaties voor de behandeling van daarvoor in aanmer-
king komende infecties, aangewezen kan zijn.

De schrijver bespreekt de eigenschappen van penicilline in het algemeen en de ver-
schillende zouten in het bijzonder. Speciale aandacht wordt geschonken aan de
duur en hoogte van de bij de penicillinetherapie gewenste bloedspiegels, wanneer
micro-organismen van verschillende gevoeligheid of infecties van verschillende aard
bestreden moeten worden. Omdat een penicillinetherapie in het merendeel der ge-
vallen gedurende langere tijd (3—5 dagen) moet worden ingesteld, verdient het
gebruik van langwerkende preparaten in de veterinaire praktijk om praktische en
economische redenen aanbeveling.

Meer dan de aanvankelijk veel gebruikte oliesuspensies zijn de waterige suspensies van
de minder goed oplosbare zouten als procaine-, bencthamine- en benzathinepenicilline
geschikt om als langwerkend preparaat gebruikt te worden. In vele gevallen kan het
aangewezen zijn de met deze preparaten te bereiken concentratiemaxima in het bloed-
serum te vervroegen en te verhogen door combinatie met Na-bcnzylpenicilline. Dit
laatste geldt speciaal wanneer het zeer weinig in water oplosbare benzathine-peni-
cilline wordt gebruikt.

Combinatie van penicilline met andere antibiotica, mits juist gekozen, kan in be-
paalde gevallen voordelen voor de therapie opleveren. De combinatie met strepto-
mycine b.v. werkt synergistisch, heeft een breed antibacterieel spectrum en is daar-
door voor de veterinaire praktijk zeer bruikbaar.

The properties of penicillin in general and those of lts various salts in particular
are discussed. Special attention is paid to the duration and levels in the serum
required in penicillin therapy when micro-organisms of various degrees of sensitivity
or various forms of infection have to be treated. As long-term treatment with penicillin
(over periods ranging from three to five days) is indicated in the majority of cases,
the use of preparations having a prolonged action is advisable in veterinary medicine
for practical and economical reasons.

Rather than suspensions in oil, which were widely used initially, aqueous suspensions
of the less readily soluble salts such as procaine-, bencthamine- and benzathine
penicillin are suited for use as preparations having a prolonged action. Accelerating
and increasing the maximum serum concentrations attainable when using these
preparations by combining their administration with that of sodium bcnzylpenicillin
may be indicated in a large number of caces. This will be so particularly when
benzathine penicillin which is only water-soluble to a very small extent, is used.
Combined administration of penicillin and other antibiodcs may offer special advan-
tages in treatment provided the antibiotics are chosen correctly. Combined treatment
with penicillin and streptomycin, for instance, has a synergistic effect, has a broad
anübacterial spectrum and therefore is useful in veterinary medicine.

L\'auteur discute des qualités de pénicilline en général et de celles de différents
sels en particulier. Il prête une attention spéciale à la durée et à la hauteur des
niveaux sanguins requis pour la thérapie à la pénicilline, quand il s\'agit de lutter
contre des microörganisrnes de sensibilité différente ou des infections de nature
différente.

Puisqu\'il faut instituer une thérapie à la pénicilline dans la plupart des cas pour
une période prolongée (de 3 à 5 jours), l\'emploi de préparations à action prolongée
est recommandable dans la pratique vétérinaire pour des raisons pratiques et écono-
miques. Plus que les suspensions huileuses dont on se servait surtout au début, les
suspensions aqueuses de sels moins bien solubles comme la pénicilline-procaïne-,
bénéthamine -benzathine seprêtent à être usagées comme préparation à action
prolongée. Très souvent il peut être désirable d\'anticiper les maxima de concen-
tration dans le sérum sanguin à constituer avec ces préparations et de les augmenter
par une combinaison avec la pénicilline Na-benzyl. Ceci est surtout le cas lorsqu\' on
se sert de la pénicilline-benzathine qui est très peu soluble dans l\'eau.
La combinaison de pénicilline avec d\'autres antibiotiques, à condition qu\'elle soit
bien choisie, peut en certains cas offrir des avantages pour la thérapie. La com-
binaison avec la streptomycine par exemple a un effet synergistique, a un large
spectre antibactérien et est par conséquent utilisable pour la pratique vétérinaire.

Der Autor bespricht die Eigenschaften von Penicillin im allgemeinen und der
verschiedenen Salze im besonderen. Spezielle Aufmerksamkeit schenkt er der Dauer
und Höhe des gewünschten Blutspiegels bei der Penicillintherapie, wenn Mikroor-
ganismen von verschiedener Empfindlichkeit oder Infektionen verschiedener Art
bestritten werden müssen. Da eine Penicillintherapie in den meisten Fällen während
einder längeren Zeit (3-5 Tage) gehandhabt werden soll, ist es in__dcr tierärztlichen
Praxis aus praktischen und wirtschaftlichen Gründen empfehlenswert langwirkende
Präparate zu benutzen.

Besser, als die bisher oft angewandten Ölsuspensionen sind wässerige Suspensionen
von weniger gut auflösbaren Salzen wie Procain-, Benethamin- und Benzathinpe-
nicillin, um als langwirkendes Präparat benutzt zu werden. In vielen Fällen ist
es empfehlenswert die mit diesen Präparaten zu erreichenden Konzentrationsmaxima
im Blutserum zu verfrühen und zu erhöhen durch Kombination mit Na- Benzylpeni-
cillin. Dies gilt besonders, wenn das in \'Wasser schwer auflösbare Benzathinpenicillin
benutzt wird.

Kombination von Pcnicillin mit andere Antibiotika kann in bestimmten Fällen, falls
richtig gewählt, für die Therapie von Vorteil sein. Die Kombination mit Strepto-
mycin z.B. wirkt synergistisch, hat ein breites antibaktcrielles Spektrum und ist
dadurch für die tierärztliche Praxis brauchbar.

El autor da un compendio de los caractercs de la penicilina en general y de los
diferentes sales de penicilina en particular. Sc ha tomado una atenciôn especial a la
duracion y el nivel de la concentracion terapeutica en la sangre, cuando hay que
combatir microorganismos con una scnsibilidad diferente o infecciones de caracter
diferente.

Porque en la mayoria de los casos cs necesario de instituir un tratamiento de penicilina
durante 3-5 dias, en la practica veterinaria se recomicnde, por razones practicas y
economicas, el uso de compucstos de penicilina con efecto prolongado.
La suspension oleosa de penicilina que se ha usado anteriormente con freguencia es
superada como compuestos prolongados, por preparados solubles en aqua de sales de
penicilina menos soluble, como por ejemplo procaine, benethamine y benzathina.
En muchos casos puede ser descado de combinar estos compuestos con benzyl peni-
cilina natrium para consequir una concentracion maxima mas rapida y mas alta en el
sucro de sangre. Esto se vea especialmente cuando se use la benzathina penicilina,
que es muy poco soluble en aqua.

La combinacion de penicilina con otros antibioticos bien elegidos, puede ser ventajoso
para el tratamiento.

La combinacion, por ejemplo, de penicilina con estreptomicina es recomendable para
uso veterinario, porque a causa del sinergismo ya hay un espectro amplio.

D a y k i n, P. W.: Veterinary applied pharmacology and therapeutics. London
(1960).

E a g 1 e, H.: Experimental approach to the problem of treatment failure with penicil-
lin I group A Streptococcal infection in mice. Am. J. Med., 13, 389, (1952).

Jackson, G. G.: Terramycin therapy of pneumonia: clinical and bacteriologic
studies in 91 cases. Ann. Intern. Med., 35. 1175, (1951).

J a k s c h, W.: BlutserumspiegelbesUmmungen nach parenteralen Gaben von Diben-
zyläthylendiamin-di-penicillin-G bei Pferd, Schwein und Hund. Dtsch. tierärztl.
Wschr., 68, 466, (1961).

J a w e t z, E.: Antibiotic syncrgysm and antagonysm. Am. Med. Ass. Arch. Int. Med.,
90, 301, (1952).

L a m m e r s, W., N e 1 e m a n s, F. A. en S i d e r i u s, P.: Algemene pharmacothe-
rapie. Leiden (1961).

Louria, D. B. and B r a y t o n, R. G.: The efficacy of penicillin regimens with
observation on the frequency of superinfection, ƒ. Am. med. Ass., 186, 987, (1963).

M a n t e n, A. and M e y e r m a n-W i s s e, M. J.: A systematic study of antibiotic
antagonism. Ant. v. Leeuwenhoek, 28, 321, (1962).

Merchant, I. A. and Packer, A.: Veterinary Bacteriology and Virology .Ames
(1956).

M i t s c h e r 1 i c h, E.: Untersuchungen über Höhe und Dauer des Penicillinblut-
spiegels bei Schafen nach Anwendung von zwei verschiedene Depotpenicillincn.
Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 73, 281, (1960).

Nelson, M. G., Talbot, J. M. and B i n n s, T. B.: Benethamine penicillin: a
new salt with a prolonged action. Brit. med. ]., 2, 339, (1954).

Richardson, A. P., Miller, L, Schumacher, G., J a m b o r, W.,
Pansy, F. and L a p e d e s, D.: Physiological disposition of penicillon G and K
in dogs. Proc. Soc. exper. Biol. and Med., 63, 514, (1946).

Rolinsky, Z. and F i d e c k a, H.: Penicillin blood levels in pigs after subcu-
taneaous injection of procaine penicillin, benzathine penicillin and Penatrit Med.
Wet., 18, 654, (1962).

Rolinsky, Z. and Sluzewski, R.: Concentrations of penicillin in the blood of
sheep after injections of crystalline, procaine or benzathine penicillin. Med Wet.,
18, 14, (1962).

Ullberg, S.: Autoradiographical distribution and excretion studies with S\'*""\'
labeled penicillin. Proc. Soc. exper. Biol. and Med., 85, 550, (1954).

Williams, J. A., M e y n e 11, M. J. and Watson, A. B.: Benediamine peni-
cillin. A study of its use in a clinic for septic hands. Brit. med. ]., 1, 717, (1956).

Proeven met o.a. kool, brandnetels, coniferennaaldenmeel, mais, voederrogge, voeder-
haver, grasmeel en paprika toonden aan dat groenvoeders minstens 200 mg caroteen
per kg moeten bevatten voor een bevredigende dooierkleur. Verliezen gedurende
opslag kunnen worden verminderd door het mengvoeder te persen. Groenvoeder-
melen met lagere caroteen-gehalten dienen aangevuld te worden met paprika of met
een hoger maisaandeel in het mengvoeder.

Uit het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Amster-
dam. Uit het Instituut voor Veterinaire Pathologie, afd. Pa-
thologische Anatomie, Rijksuniversiteit Utrecht.

Het onderkennen van de infectie met liet paarderhinopneumonievirus
(equine rhinopneumonitis virus³) in Nederland, was voor ons aanleiding
een beschouwing te wijden aan dit virus, dat respiratoire epizoötiën bij
paarden veroorzaakt, en tevens in staat is abortus bij drachtige merriën
op te wekken.

Het paarderhinopneumonievirus is geïsoleerd op het Amerikaanse conti-
nent, in enkele Oosteuropese landen, in Engeland en Japan, en het wordt
geacht een aanzienlijk deel van de vaak voorkomende respiratoire infecties
bij paarden te veroorzaken.

Een ongecompliceerde infectie met dit agens veroorzaakt klinisch een rhi-
nitis met sereuze of seromuceuze neusuitvloeiïng en deze gaat gepaard met
een verminderde eetlust. De lichaamstemperatuur is matig verhoogd (max.
39-40° G). Na experimentele infectie (Doli c.s., 1954) bleek de koorts
op de 2e of 3e dag op te treden en 8 tot 10 dagen te duren. De koorts is
bifasisch, met een eerste koortspiek op de 2e of 3e dag en een tweede op de
4e of 5e dag. Ook treedt er een leucopenie op. Het bleek dat het aantal
leucocyten van de 2e-7e dag p.i. is verlaagd.

De infecties met het rhinopneumonievirus hebben een licht verloop als de
dieren de noodzakelijke rust in een frisse stal krijgen. Treden er echter se-
cundaire infecties op, dan wordt de neusuitvloeiïng mucopurulent en kun-
nen vergrote kaaklymfklieren waargenomen worden. Ook kunnen als com-
plicades pharyngitis of laryngitis optreden, die eventueel gepaard gaan met
hoesten. Pneumonieën zijn mogelijk, maar komen niet vaak voor. De naam
rhinopneumonievirus is dus niet helemaal goed gekozen, daar het virus op
zichzelf klinisch slechts een rhinitis veroorzaakt.

Het zijn vooral jongere paarden die in de herfst en \'s winters de infectie
met klinisch duidelijke verschijnselen ondeigaan. Deze dieren kunnen door
contact, direct en indirect, drachtige merriën besmetten. Voor het optreden
van de abortus is geen exacte incubatieperiode aangegeven, maar op be-
drijven waar paarden van alle leeftijdsgroepen in nauw onderling contact
gehouden werden, en waar de serologie aangaf dat in alle groepen gelijk-

1 G. F. de Boer; wetenschappelijk ambtenaar I aan het Centraal Diergenees-
kundig Instituut, afd. Amsterdam; Grote Kattenburgerstraat 7, Amsterdam (C.)

2 Dr. P. Wensvoort; wetenschappelijk hoofdambtenaar A aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht; Biltstraat 168.

3 Deze benaming werd door Doll geïntroduceerd om onderscheid te kunnen
maken met een ander virus dat abortus kan veroorzaken, het „equine arteritis
virus" (Doll C.S., 1957)).

tijdig een infectie met het rhinopneumonievirus had plaatsgevonden, abor-
teerden de merriën 1-4 maanden na het optreden van de respiratoire epi-
zootic (Doll en Bryans, 1963).

De anamnese van talrijke abortusgevallen vermeldde dat in de herfst of in
de vroege winter, dus gedurende de tijd dat de fokmerries 4-7 maanden
drachtig waren, een respiratoire epizootic op het bedrijf was voorgekomen.
In Kentucky (Doll en Bryans, 1963) traden de respiratoire epizoötiën
ieder jaar in de herfst op, waarbij bijna alle jonge paarden werden aange-
tast. Hieruit kwam, de grote verspreiding van het rhinopneumonievirus in
deze streek in aanmerking genomen, slechts een gering aantal (± 13%)
abortusgevallen voort. Meestal beperkte het zich tot enkele gevallen per
bedrijf. Hadden daarentegen de jonge dieren gedurende een aantal achter-
eenvolgende jaren geen respiratoire aandoeningen vertoond, dan was het
mogelijk dat soms de helft van de drachtige fokmerries tijdens een abortus-
explosie in een tijdsbestek van enkele weken aborteerde.
Het aborteren geschiedt vanaf de 8e maand van de graviditeit, voorname-
lijk gedurende de 9e en de 10e maand. Ook is het mogelijk dat veulens
a terme geboren worden en na enkele uren sterven.

Bij het verwerpen maken de merries niet de gebruikelijke toebereidselen
voor de partus en het dode veulen ligt meestal onverwacht bij de merrie
in de box. Aangezien de foetus er steeds bijzonder fris uitziet, moet deze
kort van tevoren gestorven zijn. Men heeft zelden retentio secundinarum
na deze virusabortus geconstateerd.

Het sectiebeeld van verworpen veulens is kenmerkend, hoewel niet altijd
alle typische veranderingen gelijktijdig worden waargenomen. Opvallend
zijn de verschijnselen van icterus en sepsis, hydrops van de grote lichaams-
holten en de veranderingen in lever en milt.

De intensiteit van de gele verkleuring en de hoeveelheid helder geel of rood
gekleurd vocht in de peritoneale, de pleurale en de pericardiale holte wis-
selt per geval. Een enkele maal worden deze veranderingen in het geheel
niet gevonden. Bloedinkjes kunnen aanwezig zijn in het hart, longen en
nieren. De milt is meestal gezwollen, waarbij de follikels duidelijk vergroot
zijn.

De lever van de feut, het meest typisch veranderde orgaan, is vergroot en
hierin komt in de meeste gevallen een wisselend aantal, niet altijd gelijk-
matig verspreide, submiliaire en miliaire, grauwwitte haardjes voor (W e s-
terfieldenDimock, 1946; J e 1 e f f, 1959).

In de levereilandjes treedt necrose op, die cen enkele maal ook in de lobu-
laire septa wordt aangetroffen. De necrosehaardjes liggen willekeurig door
het levereilandje verspreid, er bestaat geen voorkeurslokalisatie. Soms zijn
slechts enkele levercellen bij de necrose betrokken. Meestal zijn de haardjes
groter; slechts in een enkel geval worden ze zo groot als de doorsnede van
een levereilandje. De haardjes bevatten een centrum waarin cel- en kern-
detritus ligt. Dit wordt omgeven door necrobiotisch veranderde levercellen
waarin vetdruppeltjes en pycnotische kernen zijn aan te treffen. Er be-
staat geen scherpe overgang tussen de haardjes en het omliggende nog vi-
tale leverweefsel. In de regel is van enige ontstekingsreactie nog geen

sprake. Soms ziet men plaatselijk hyperemie of kleine bloedinkjes en in de
directe nabijheid van de haardjes thrombi in bloedvaatjes. Een enkele maal
zijn het interstitium en het R.E.S. van het levereilandje v^rel actief.
j\\an de periferie van de haardjes en wel in de kernen van de necrobiotische
veranderde levercellen liggen de insluitlichaampjes. De meesten zijn rond
of ovaal van vorm. Sommigen hebben een onregelmatige omtrek of be-
staan uit een veelvoud van fijne partikeltjes.

Met behulp van de haemaluin-eosine kleuring nemen ze meestal een roze-
rode kleur aan. De kern, die een insluitlichaampje bevat, is verder geken-
merkt door een sterke hyperchromatose van de kernmembraan.
In een aantal gevallen (S a 1 y i, 1942) treft men in de miltfollikels en in de
rode miltpulpa regressieve veranderingen aan. De lymfocyten in de follikels
vallen in korreltjes uiteen en zijn als celdetritus aan te treffen in het reti-
culum of, gefagocyteerd, in reticulumccllen.

Ook kan in de rode pulpa omvangrijke necrose optreden. De veldjes necro-
tisch weefsel bezitten onregelmatige contouren en kunnen al of niet samen-
hangen met de necrose in de follikels.

In de longen kan een sereus-cellig exsudaat in de alveolen voorkomen. In
de kleinere bronchiën treft men veel afgestoten epitheelcellen en ontste-
kingscellen aan. In het bronchiaal epitheel van bronchi en bronchioli zijn
soms inluitlichaampjes te vinden (Salyi, 1942; Westerfield en
Dimock, 1946; J e 1 e f f, 1959).

Dimock en Edwards beschreven in 1932 het epizoötisch voorkomen
van abortus bij paarden en toonden aan dat dit veroorzaakt werd door een
filtreerbaar agens.

In 1941 vonden Manninger en Csontos dat het besmettelijk ver-
werpen optrad, indien de dieren in de voorafgaande periode een respira-
toire infectie hadden ondergaan. Men was in de werkgebieden van deze
onderzoekers, respectievelijk Kentucky cn Hongarije, reeds lang op de
hoogte van het voorkomen van een virusabortus. De grote handicap bij het
onderzoek was echter het ontbreken van een geschikt proefdier. Pas nadat
het Dol 1 en medewerkers (1953) gelukt was het abortusvirus aan baby-
hamsters te adapteren, kwam het onderzoek op gang. Het lukte K a s c h u-
la (1957) met het aan hamsters geadapteerde rhinopneumonievirus baby-
muizen intracerebraal te infecteren. Semcrdjiev (1960) passeerde het
virus in pasgeboren cavia\'s, nadat deze diertjes een cortisonebehandeling
hadden ondergaan. Na 28 passages verliep de infectie bij drachtige cavia\'s
dodelijk. DollenWallace (1954) vonden, dat het aan hamsters aan-
gepaste virus via wisselpassages in babyhamsters en op de chorioallantois-
membraan van bebroede kippeëieren, in seriepassage in eieren te kweken
was.

Er verschenen ook verschillende rapporten over het kweken van het virus in
weefselcultures. Met aan hamsters en kippeëmbryonen aangepast rhino-
pnetmionievirus kregen Shimizu c.s. (1957) een cytopathologisch effect
in paardeniercellen. Deze onderzoekers kweekten het virus later ook direct
in dit celtype uit verworpen feuten (1959). Carmichael en Barnes
(1961) isoleerden het rhinopneumonievirus op varkensnier-, feutale runder-
niercellen en de HeLa cellijn. M c C o 11 u m en medewerkers (1962) kon-

den het virus isoleren op primaire paarde-, varkens- en schapeniercellen en
zij verkregen plaques onder agaroverlay. Girard, Greig en Mit-
chell (1963) gebruikten bij isolatiepogingen cellijnen van feutale runder-
nieren, feutale konijnenieren en schapenieren.

Het rhinopneumonievirus wordt ingedeeld bij de groep van de herpes-
virussen. Tot deze herpesgroep behoren, met het rhinopneumonievirus, de
yenvekkers van herpes simplex, herpes B, waterpokken, ziekte van Aujeszky,
infectieuze rhinotracheïtis van het rund en laryngotracheïtis, voorkomende
bij het pluimvee.

De elektronenfoto\'s van het aan hamsters geadapteerde virus toonden een
heterogene populatie van ronde afgeplatte lichaampjes met een diameter
van 170 m/x. Het gebobbeld oppervlak van de partikels deed veronderstel-
len, dat de virusdeeljtes waren opgebouwd uit kleinere eenheden van 8 mfi
in diameter (Sharp en Bracken, 1960; Darlington en Ran-
dall, 1963). Geringere afmetingen (95-120 m/x) werden door Tajima,
Shimizu enishizaki (1961) opgegeven.

Darlington en Randall (1963) stelden vast, dat het rhinopneu-
monievirus als nucleïnezuurcomponent het D.N.A. (desoxyribonucleïne-
zuur) bevatte. Plummer en Waterson (1963) onderscheidden een
hexagonale structuur, waarbij het inwendige opgebouwd is uit holle buisjes
(capsomeren), die radiair geplaatst zijn, zoals dit het geval is bij de andere
virussen van de herpesgroep.

In weefselkweekmedium gesuspendeerd rhinopneumonievirus is gevoelig
voor aether, Na-desoxycholaat en trypsine (K a w a k a m i c.s., 1962). Het
wordt bij temperaturen van 56° G en 37° C in respecdevelijk 5-10 minuten
en 7 dagen geïnactiveerd. Bij 4° G treedt gedurende tenminste 2 maan-
den geen meetbare dterdaling op. Er zijn geen duidelijke stamverschillen
tussen de virusisolaten aangetoond. Wel constateerden K a w a k a m i c.s.
(1962) door middel van neutralisatieproeven een verschil tussen de in
Japan geïsoleerde stammen en de Amerikaanse aan hamsters geadapteerde
Ky-D stam. Plummer en Waterson (1963) hebben uit het neus-
secretimi van een paard een virus geïsoleerd, dat wel de eigenschappen
van de herpesgroep bezit, maar geen kruisneutralisade ten opzichte van de
bekende virussen van deze groep, inclusief het rhinopneumonievirus, ver-
toont.

Het rhinopneumonievirus vertoont in weefselcultures van verschillende cel-
typen overeenkomstige cytopathologische veranderingen. De destructie van
de cellaag begint lokaal met het zich afronden van de cellen. Hierdoor ont-
staan druiventrosvormige groepjes blazige cellen. Deze verliezen het con-
tact met de glaswand en de overblijvende cellen zijn verbonden door proto-
plasmadraden. Het kernchromatine valt uiteen, gaat samenklonteren, en
wordt wandstandig. Er vormen zich acidofiele intranucleaire insluit-
lichaampjes, die bij een haematoxyline-eosine-kleuring door een lichte hof
omgeven zijn.

Bij de bestudering van de epizoötiologie van infecties met het rhino-
pneumonievirus constateerden Doll en Bryans (1962 en 1963), dat

de meeste gevallen van abortus het gevolg waren van een infectie die de
merries hadden ondergaan tijdens een respiratoire epizoötie in de op het-
zelfde bedrijf aanwezige jonge paarden, enkele maanden tevoren. Om nu
het aantal van deze respiratoire infecties tc reduceren, en daarmee de kans
op abortus te verkleinen, trachtten deze onderzoekers een vaccinatie-
methode te ontwikkelen. Het was hen reeds bekend, dat de immuniteit na
een enkele infectie niet lang stand hield, en dat de bij oudere dieren ge-
constateerde weerstand het gevolg was van een herhaald contact met bet
virus.

Met foiTnol geïnactiveerd virus bleek, ook na herhaalde toediening, geen
immuniteit te geven tegen een intranasaie besmetting twee weken na de
laatste injecde (Doll c.s., 1963).

Door hamsterpassages geattenueerd virus gaf na intranasaie toediening een
solide weerstand bij gevoelige jaarlingen tegen een intranasaie besmetting
na 3 weken. Dergelijke dieren waren echter na 10 weken weer volledig ge-
voelig voor een berbesmetting met de oorspronkelijke uit een geaborteerde
foetus geïsoleerde stam als met het aan hamsters geadapteerde virus. Na
herhaalde vaccinaties met dit virus kwamen de antilichaamtiters hoger
en hielden ook langer stand. De titers van dc jongere paarden kwamen na
de 3e of 4e vaccinatie op gelijk niveau met die van oudere dieren, die
voortdurend onder praktijkomstandigheden aan de infectie waren bloot-
gesteld.

De passief via bet colostrum verkregen antilichamen bij de veulens hadden
een remmende invloed op bet effect van de vaccinatie. Tot de leeftijd van
80 dagen toonde slechts een gering percentage van deze dieren een titer-
stijging na de enting. Er moest dus bij .le vaccinatieproeven, waarbij alle
op het bedrijf aanwezige paarden gevaccineerd werden, rekening gehouden
worden met de leeftijd \\\'an de veulens. Tevens moest bij het opstellen van
een entschema vermeden worden, dat op het tijdstip van vaccinatie hoog-
drachtige merries aanwezig waren, omdat het vaccinvirus ondanks de aan-
passing aan hamsters nog wel in staat is abortus te veroorzaken.
De proefvaccinaties werden gedurende vier jaar in de maanden juli en
oktober in Kentucky op 65 bedrijven verricht (Doll en Bryan s, 1963).
Hierbij waren 6600 drachtige merries betrokken. Van deze groep abor-
teerden 59 merries (0.9%) als gevolg van een infectie met het rhino-
pneumonievirus. Van deze 0.9% was echter weer een derde gedeelte, 20
gevallen, te wijten aan het vaccinvirus. Men kon deze onderverdeling ma-
ken doordat het vaccinvirus, ook na de ene passage in het paard, hamsters
na intraperitoneale injectie doodde, iets wat het natuurvirus niet deed.
Op vergelijkbare bedrijven, waar de vaccinaties niet verricht werden, abor-
teerde 13.4% van de drachtige merries. De toepassing van het geattenueer-
de virusvaccin bewerkstelligde in dit enzoötische gebied, dat de hevige
abortusexplosies werden voorkomen en dat het totale aantal abortus-
gevallen sterk werd gereduceerd.

In de winter en in het vroege voorjaar van 1963 trad een groot aantal
abortusgevallen op bij drachtige renpaaider, verspreid over fokkerijen in
heel Nederland. De dieren aborteerden legen het einde van de dracht en
vertoonden daarbij geen klinische bijzonderheden. Een van ons (W.) con-

2. Vergr. 368 x van het randgebied van necrobiosehaardje in no. 1. De insluit-
lichaampjes worden met pijltjes aangegeven.

6. Cytopathologisch effect in feutale runderniercellen veroorzaakt door het rhino-
pneumonievirus. (Vergr. 28 x).

7. Ongeïnfecteerde feutale runderniercellen. (Vergr. 368 x).
Haematoxyline-eosinekleuring.

8. Met het rhinopneumonievirus geïnfecteerde feutale runderniercellen. (Vergr.
720 x).

stateerde in de lever van een verworpen vrucht necrosehaardjes en eosi-
nofiele intranucleaire insluitlichaainpjes.

In april 1963, in de 10e maand van haar dracht, aborteerde de draver-
merrie L. Het dode veulen werd aangeboden voor onderzoek. Het sectie-
beeld van de foetus kwam sterk overeen met de in de literatuur voor een
infectie met het rhinopneumonievirus beschreven afwijkingen, met ook in
dit geval als belangrijke aanwijzingen dc speldeknopgrote necrotische plek-
jes in de lever.

Het bacteriologisch onderzoek van de organen van de foetus verliep nega-
tief. Uit suspensies van resp. longen, Icnti\', milt en nier werd een cyto-
pathogeen agens gekweekt in weefselcultures van feutale runderniercellen,
feutale rundertestiscellen, varkensniercellen en een hamsterniercelstam
(BHK21-C13). In alle gebruikte celsystemen trad na enkele dagen een
cytopathologische afwijking op, zij het dat dit in de hamsterniercellen iets
trager het geval was dan in de andere cellen. Dit cytopathologische effect
bleef in seriepassage in dc verschillende cellen optreden en kwam overeen
met de afwijkingen die door verschillende \\irussen van de herpesgroep in
weefselcultuur veroorzaakt worden.

Voor de identificatie van het cytopathogene agens, verder als het L-virus
aangeduid, werd dit vergeleken met elders geïsoleerde virussen die abortus
bij paarden veroorzaakten. Dr. E. R. Dol 1, Kentucky Agriculture Expe-
rimental Station, Lexington, Kentucky, was zo vriendelijk ons hiervoor de
115e hamsterpassage van de Ky-D stam van het rhinopneumonievirus,
samen met enkele positieve cn negatieve sera, ter beschikking te stellen.
Van Dr. A. S. Greig, Animal Disease Research Institute, Hull, Quebec
ontvingen wij de 15c lammernierpassage van een rhinopneumonicxirus-
stam. Dit virus was serologisch identiek aan de door Doll in Kentucky
geïsoleerde virusstarnmen (Girard, 1963). In neutralisatieproeven op
feutale runderniercellen werd ons L-virus volledig geneutraliseerd door zo-
wel het serum van het moederdier als door het Amerikaanse antiserum.
Beide sera werden in de verdunning 1 : 10 gebruikt.

Met de celvrije bovenstaande vloeistof van de 5e varkensnierpassage van
het L-virus werden konijnchyperimmuunsera bereid door herhaalde intra-
veneuze toediening. Deze sera neutraliseerden de drie genoemde virus-
stamrncn op overeenkomstige wijze.

Gedurende het voorjaar van 1964 werd het rhinopneumonievirus driemaal
geïsoleerd uit orgaanmateriaal (speciaal long cn lever) van feuten van
dravermerries die tegen het eind van de dracht aborteerden. Ook deze
feuten vertoonden bij sectie verschijnselen \\ an sepsis cn hadden speldeknop-
grote necrotische plekjes in de lever. Eén ervan was icterisch en vertoojide
een sterke follikeltekening in de vergrote milt. In alle gevallen werden
eosinofiele kerninsluitsels in de lever aangetoond.

Het virus werd ook geïsoleerd uit een veulen dat a terme geboren was en
6 uur had geleefd. De lever vertoonde in dit geval macroscopisch niet de
necrotische plekjes, maar wel werden de eosinofiele insluitlichaampjes aan-
getoond.

Het rhinopneumonievirus werd ook uit de neus van een New Forest pony
geïsoleerd. Het betreffende neusmonster werd afgenomen van een merrie,
die ter dekking kwam op een bedrijf waai kort tevoren enkele drachtige
pony\'s hadden geaborteerd. Alle geïsoleerde virusstarnmen werden op over-

eenkomstige wijze door de in 1963 in konijnen bereide andsera geneutrali-
seerd.

Door de welwilende medewerking van een aantal collegae werden en wor-
den nog steeds sera van paarden verzameld. Met bebulp van deze sera
wordt getracht een indruk van de verspreiding van het rhinopneumonie-
virus in de Nederlandse paardenstapel te verkrijgen. Over de uitkomsten
van dit onderzoek zal nog apart gerapporteerd worden.

Ook in Nederland moet men er op bedacht zijn dat een belangrijk ge-
deelte van de aandoeningen van de voorste luchtwegen bij paarden te
wijten is aan het rhinopneumonievirus en dat deze respiratoire infecties
de belangrijkste besmettingsbron voor de drachtige merries vormen. ,
Naar het zich laat aanzien komt deze virusinfectie frequent voor bij onze
draf- en renpaarden, die door hun intensief onderling contact het virus ook
wel de beste verspreidingskans geven.

De door ons gediagnostiseerde gevallen van rhinopneumonievimsabortus
traden alle op in deze groep of bij dieren die hiermee in contact waren
geweest. Als de bedrijfsomstandigheden dit mogelijk maken, geldt dus voor-
al voor de draverfokkerij dat men de drachtige merries in een gesloten
groep en geïsoleerd van de andere paarden dient te houden.
Treeds er abortus op door het rhinopneumonievirus, dan is een virus-
verspreiding op grote schaal, direct en indirect, via moederdier, ligstro,
secundinae en stalpersoneel etc. het gevolg. Ten einde deze virusversprei-
ding tegen te gaan, dient men de bewuste merrie van de andere drachtige
dieren te scheiden. Men kan de achterhand en benen van de merrie was-
sen met een desinfectans. De box, waarin de merrie geaborteerd heeft,
moet grondig gedesinfecteerd worden, llei ligstro kan men verbranden.
Vooral de abortusgevallen, die optreden gedurende de laatste drachtig-
heidsniaanden zijn verdacht. Tevens moet men er rekening mede houden
dat veulensterfte gedurende de eerste levensdagen ook door het rhino-
pneumonievirus veroorzaakt kan worden.

In Amerika geeft men aan dat de merrie zonder bezwaar opnieuw gedekt
kan worden, als men tenminste één oestrus heeft overgeslagen.

De auteurs beschrijven het voorkomen van het paarderhinopneumonievirus in Ne-
derland. De pathologische, cpizoötiologische en andere aspecten van infecdes met het
rhinopneumonievirus worden aan de hand van literatuurgegevens besproken.
In 1963 werd rhinopneumonievirus uit een verworpen foetus van een dravermcrric
geïsoleerd in resp. feutale runderniercellen, feutale rundcrtestiscellen, varkensnier-
cellen en een hamsternicr celstam. Later werden een vijftal gelijksoortige isolaUes
verricht, onder meer uit neussecretum van een New Forest pony cn uit een veulen dat
enkele uren had geleefd. De geïsoleerde virusstammen werden op overeenkomstige
wijze geneutraliseerd door in konijnen bereide antiscra.

In neutralisatieproeven werden tussen dc beschreven isolaten en Amerikaanse en
Canadese virusstammen geen stamverschillen aangetoond.

Pathological, epizootiological and other aspects of equine rhinopneumonitis virus
infections are discussed based on a review of literature. The disease, hitherto unknown
in the Netherlands, was diagnosed in 1963, when from the tissues of an aborted fetus
virus was recovered in tissue culture.

Five additional virusstrains have been isolated since from three aborted fetuses, from
a foal that died after 6 hours and from nasal secretum of a New Forest pony. Each
of the strains causes the typical cytopathological changes in infected cells. All of
them are neutralized by an American reference serum.

Antisera prepared in rabbits against the Dutch 1963 isolate neutralize an American,
a Canadian and the Dutch strains equally well.

Se basant sur la literature les auteurs considèrent différents aspects des infections
avec le virus de la rhinopneumonie equine.

En 1963 le virus de la rhinopneumonie equine fut isolé d\'un fétus, avorté par un
cheval de course, dans des cellules de rein des bovins fétales, de testicule des bovins
fétales, de rein des porcs et dans des cellules de BHK21-C13.

Cinq souches furent isolées en 1964, provenant de trois fétus, d\'un poulain mort
six heures après naissance et d\'un échantillon de mucus d\'un New Forest pony. Ces
souches donnent les modifications cytologiques identiques dans des cultures de tissu.
Elles sont tous neutralisées par des antisera préparé en lapin contre la souche 1963.
Les neutralisations avec les souches néerlandaises, américaines et canédiennes n\'ont
pas montrées une difference.

Die Pathologie, die Epizootiologie und andere Aspekte der Infektion mit dem Virus
der Rhinopneumonie des Pferdes, wurden von den Autoren in einer Literaturübersicht
beschrieben.

Das Virus der Rhinopneumonie wurde im Jahre 1963 isoliert in Gewebekulturen von
fötalen Kälberniere, fötalen Kälberhoden und im BFIK21-C13 Zellstamm. Im 1964
wurden weiter fünf Virusstämme isoliert aus drei Föten, einem Fohlen verstorben
nach 6 Studen und aus Nasensekret eines New Forest Ponies. Die isolierten Virus-
stämme wurden durch Seren von mit dem 1963 Stamm imnmnizierten Kaninchen
neutralisiert.

Mittels Neutralisationsversuche waren zwischen den Holländischen, Amerikanischen
und Kanadischen Virusstämme keine Unterschiede nach zu weisen.

Los autores describen la existencia en Holanda, del virus del rhinopneumonia en
caballos. Por media de la literatura sc discuten la patologia, epizootologia y otros
aspectos.

En el ano 1963 se han aislado el virus del rhinopneumonia de un fetus abortado de
una yegua de carrera, rcspectivamente en cellulas fetales del rition bovino, cellulas
fetales del testiculo bovino, cellulas renales porcino y cellulas refiales visones. Mas
tarde se han hecho cinco aislamientos équivalentes, entre otras cosas, del secretum
nasales de un pony „New Forest" y de un potrillo que ha vivido algunas horas. Las
sepas aisladas fueron neutralisadas a la misma manera por antisueros producidos en
cornegos.

En pruebas de neutralizacion no se pudieron demostrar diferencia en cepas de los
aislamientos descritos y las cepas del virus americano y canadiensc.

C a r m i c h e a 1, L. E. and Frances D. Barnes: The relationship of infectious
bovine rhinotracheitis virus to equine rhinopneumonitis virus. Proc. 65th. Ann.
Meet. U.S. Livestock San. Ass., 384 (1961).
D a r 1 i n g t o n, R. W. and R a n d a 1 1, C. C. : The nucleic acid content of equine

abortion virus. Virology, 19, 322, (1963).
D i m o c k, W. W. and Edwards, P. R. : Is there a filterable virus of abortion

in mares? Ky. Agric. Exper. Sta. Bull., 33, (1933).
Doll, E. R.: Immunization against viral rhinopneumonitis of horses with live virus
propagated in hamsters, ƒ. Am. vet. med. Ass., 139, 1324, (1961).

Doll, E. R. and Bryans, J, T.: A planned infection program for immunizing
marcs against viral rhinopneumonitis. Cornell Vet., 53, 249, (1963).

Doll, E. R. and Bryans, J. T.: Epizootiology of equine viral rhinopneumonitis.
ƒ. Am. vet. med. Ass., 142, 31, (1963).

Doll, E. R. and Bryans, J. T.: Immunization of young horses against viral
rhinopneumonitis. Cornell Vet., 53, 24, (1963).

Doll, E. R., Bryans, J. T., M c C o 1 1 u m, W. H. and Crowe, M. E. W.:
Isolation of a filtarable agens causing arteritis of horses and abortion by mares.
Its differentiation from the equine abortion virus. Cornell Vet., 47, 3, (1957).

D o 11, E. R., R i c h a r d s, M. G. and W a 11 a c e, E. C.: Adaptation of the equine
abortion virus to suckling Syrian hamsters. Cornell Vet., 43, 551, (1953).

Doll, E. R. and Wallace, M. E.: Cultivation of equine abortion and equine
influenza virus on the chorioallantoic membrane of chicken embryos. Cornell Vet.,
44, 453, (1954).

D o 11, E. R., W a 1 1 a c e, M. E. and Richards, M. G.: Thermal, hematological
and serological responses of weanling horses following inoculation with equine
abortionvirus: its similarity to equine influenza. Cornell Vet., 44, 181, (1954).

G i r a r d. A., G r e i g, A. S. and Mitchell, D.: Equine virus abortion in
Canada. II Isolation of viruses and detection of antibiodies in tissue culture.
Cornell Vet., 53, 88, (1963).

Jeleff, W.: Beitrag zur fötalen Histopathologic des Virusabort der Stute mit
besondere Berücksichtigung der Differential-diagnose. Arch. expt. VetMed., 11,
906, (1959).

K a s c h u 1 a, V. R., B e a u d e t t e, F. R. and Byrne, R. J.: The adaptation of
equine influenza virus to infant mice by the intracerebral route. Cornell Vet., 47,
137, (1957).

K a w a k a m i, Y., K a j i, T., I s h i z a k i, R., Shimizu, T. and M a t o m o t o,
M.: Etiologic study on an outbreak of acute respiratory disease among colts due
to equine rhinopneumonitis virus. Jap. J. exp. Med., 32, 211, (1962).

Manninger, R. und Csontos, J.: Virusabortus der Stuten. Dlsch. tierärztl.
Wschr., 49, 105, (1941).

McCollum, W. H., Doll, E. R., Wilson, J. C. and Johnson, C. B.:
Isolation and propagation of equine rhinopneumonitis virus in primary monolayer
kidney cell cultures of domestic animals. Cornell Vet., 52, 164, (1962).

McCollum, W. H., Doll, E. R., Wilson, J. C. and Johnson, C. B.:
Plaque-formation by equine rhinopneumonitis virus on monolayer cell cultures
of equine, ovine and porcine kidneys. Cornell Vet., 52, 534, (1962).

P 1 u m m c r, G. and W a t e r s o n, A. P.: Equine Herpes Viruses. Virology, 19, 419,
(1963).

S ä 1 y i, J.; Beitrag zur Pathohistologie des Virusabortus der Stuten. Arch. Tierheilk.,
77, 244, (1942).

Sharp, D. G. and Bracken, E. C.: Quantitation and morphology of equine
abortion virus in hamsters. Virology, 10, 419, (1960).

Shimizu, T., Ishizaki, R., I s h i i, S., K a w a k a m i, Y., K a j i, T., S u-
gamura, K. and M a t u m o t o, M.: Isolation of equine abortion virus from
natural cases of equine abortion in horse kidney cell cultures. Jap. J. exp. Med.,
29, 643, (1959).

Shimizu, T., Ishizaki, R., K o n o, Y., I s h i i, S. and M a t u m o t o, M.:
Propagation of equine abortion virus in horse kidney tissue culture. Jap. J. exp.
Med., 27, 175, (1957).

T a j i m a, M., Shimizu, T. and Ishizaki, R.: Electron microscopy of equine
abortion virus. Am. J. vet. Res., 22, 250, (1961).

Westerfield, C. and D i m o c k, W. W.: The pathology of equine virus abortion.
/. Am. vet. med. Ass., 109, 101, (1946).

Maligne tumoren bij wilde dieren leen gemeta-
staseerd tonsilearcinoom bij een panter)

Malignant tumors in wild animals (a metastasized
tonsillar carcinoma in a panther)

De aanvankelijk wijd verbreide mening, dat dieren ongevoelig zouden zijn
voor tumoren***), werd later gewijzigd in die zin dat slechts bij gedomes-
ticeerde dieren tumoren, zij het spaarzaam, zouden voorkomen.
Murray (1908) was de eerste die meedeelde dat „cancer occurs through-
out the vertebrate phylum". Sindsdien vei schenen er regelmatig rapporten
over het voorkomen van tumoren***) bij niet gedomesticeerde dieren. De
meeste van deze rapporten zijn te vinden in de jaarverslagen van de grote
dierentuinen, vooral in die van Philadelphia en Londen.
Van de zijde van de wetenschappelijke kankeronderzoekers is het belang
van vergelijkend tumoronderzoek, ook met betrekking tot de dierentuin-
dieren, als sinds tientallen jaren ingezien. Dit blijkt o.m. uit de uitnodiging
aan R a t c 1 i f f e om te Philadelphia een lezing over dit onderwerp te
houden voor de American Association for Cancer Research (1933), aan
Lombard om in het kader van het International Symposium on Mam-
mary Cancer in Perugia (1958) te spreken over mammatumoren (zowel
benigne als maligne tumoren) bij dierentuindieren en kortgeleden aan
SnijderenRatcliffe om tijdens het te New York gehouden congres
(1963) over „Epizootology of Cancer in Animals" verslag te doen betref-
fende hun onderzoekingen bij wilde dieren in gevangenschap.

De belangrijkste gegevens betreffende tumoren***) bij wilde dieren in
gevangenschap zijn afkomstig uit de dierentuin te Philadelphia, waar sinds
1901 sectierapporten van gestorven dieren aanwezig zijn. R a t c 1 i f f c
(1933) bestudeerde deze sectierapporten en kwam tot de conclusie dat bij
2% van de 5000 geseceerde dieren gezwellen gev onden waren. Bij de zoog-
dieren waren relatief meer tumoren gezien dan bij de vogels. Bij de zoog-
dieren, vooral bij de carnivoren, waren tumoren van de digestietractus,
vaak van het carcinomateuze type, het meest frequent aangetroffen.
Bij de vogels waren naar verhouding meer tumoren van het uro-genitale
apparaat waargenomen.

Lombard en Witte (1959) vergeleken de aantallen en de typen van
gerapporteerde tumoren in de periode 1901-1935 met die van na 1935. Dit
leek hen zinvol omdat in 1935 de samenstelling van de rantsoenen te
Philadelphia sterk verbeterd was, hetgeen resulteerde in een daling van de

1 Dr. W. Misdorp; dierenarts verbonden aan de Patholoog-Anatomische Afdeling
van het Antoni van Lecuwenhoekhuis, het Nederlands Kankerinstituut te Am-
sterdam, Sarphatistraat 108.

sterfte aan deficiëntieziekten en daardoor een aanzienlijke stijging van de
gemiddelde leeftijd \\\'an de meeste diersoorten. Het bleek dat na 1935 de
frequentie van bij de sectie gevonden tumoren gestegen was. Deze stijging,
welke bij enkele diersoorten onevenredig hoog was, kon niet geheel door
de verhoging van de gemiddelde leeftijd verklaard worden. Door Lom-
bard en Witte werd gedacht aan carcinogene invloeden vanuit het
voedsel en de buitenlucht. Het was ben nl. opgevallen, dat in de periode
gedurende welke de dieren op een J-arm dieet leefden, het percentage
schildkliercarcinomen relatief boog was. Ook was door de schrijvers opge-
merkt dat het percentage longcarcinomen bij bepaalde in de buitenlucht
verblijvende vogelsoorten (Anatidae) in de laatste waarnemingsperiode
(1935-1959) opvallend boog was, hetgeen door hen in verband gebracht
werd met een mogelijke stijging van carcinogene stoffen in de lucht
(„smog").

S n ij d e r en R a t c 1 i f f e (1963) onderwierpen de gegevens betreffende
bet tumormatcriaal uit de dierentuin te Philadelphia aan een statistisch
onderzoek (cbi2-methode). Daarbij bleek dat de gemiddelde leeftijd van
dieren met tumoren hoger was dan die van dieren met andere aandoe-
ningen. Tevens bleek dat de tumorfrequentie in de meeste families in iedere
leeftijdsperiode van de dieren na 1935 hoger was dan vóór 1935. Tumoren
werden bij beide geslachten ongeveer even frequent gevonden. De stijging
van de tumorfrequentie bij de Felidae werd significant bevonden in tegen-
stelling tot die bij de Canidae. Op\\ allend was dat de reeds door L o m-
b a r d en Witte gesignaleerde hoge frequentie van schildkliercarcinomen
meer bij Canidae en Felidae gevonden werd dan bij andere families. Bij
de vogels, welke eveneens geleefd hadden op een J-arm dieet, werden geen
schildkliertumoren gevonden. Interessant was de mededeling van S n ij d e r
en Ratcliffe dat in een periode van 12 jaar bij 10 kleine carnivoren
carcinomen van de neusniucosa gevonden werden. Bij andere diersoorten
welke hun huis deelden met deze kleine carnivoren werden dergelijke tu-
moren nooit waargenomen.

S n ij d e r en Ratcliffe kwamen tot dc conclusie dat er behalve de in-
vloed van bepaalde carcinogenen tevens sprake moest zijn van een aan
bepaalde diersoorten gebonden gevoeligheid Deze schrijvers menen ook dat
de verschillende diersoorten in de dierentuinen een populatie vormen, wel-
ke weinig overeenkomsten toont met de natiuirlijke populatie.
Om de invloeden van de doiTiesticatie te bestuderen zou vergelijking met
in het wild levende dieren van groot belang zijn. Daarom is het te betreu-
ren dat slechts van de in het wild levende h e r k a u w e r s, o.a. die in
Zwitseiland. gegevens betreffende tumoren bekend zijn. (Bouvier en
medew., 1958^ B u r g i s s e r, 19,58; Wetzel en R i e c k, 1962). Opval-
lend is bet feit dat bij deze dieren vooral sarcomen, o.a. aan de kop, ge-
vonden worden (travuna?).

Gedurende de laatste jaren zijn er interessante rapporten verschenen over
tumoren en tumorachtige aandoeningen bij apen, vnl. rhesus-apen, welke
voor laboratorium-doeleinden gehouden woiden. Hisaw en Hisaw
(1958) vonden een cervixcarcinoom bij een rhesusaap en Sternberg
(1961) zag eveneens bij een oude rhesusaap een aandoening van de cervix
— carcinoma in situ — die bij de mens xcelvuldig voorkomt.

Jungherr (1963) gaf een overzicht van tumoren en daarop gelijkende
aandoeningen bij, meestal jonge, apen, welke gebruikt waren voor ncuro-
virulentie proeven (poliovaccin-fabricage). Bij slechts 0,08% van de 12000
onderzochte apen werden tumorachtige aandoeningen gevonden, welke
meest asymptomati,sch optraden en overwegend in of nabij het centrale
zenuwstelsel gelokaliseerd waren.

Bij de leeuw werden tot dusver de \\\'olgeiide maligne tumoren beschreven
gevonden: een mammacarcinoom (Murray, 1908); een scirrhcus carci-
noom van het jejunum (Fox, 1931)^*]; cen adenocarcinoom van dc
uterus (Ratcliffe. 1933) en een schildkliercarcinoom (Lombard
en Witte, 1959).

Bij een Siberische tijger werd een maligne mesothelioom van liet pericard
beschreven (Fox, 1934)²). .-\\ndere maligne tumoren bij dc tijger waren
een plaveiselcelcarcinooin van de anus (Fox, 1929)**); twee schildklier-
carcinomen (C u r s O n en Thomas, 1930: Lombard en Witte,
1959); een maligne mclanoom (Wadsworth cn Hill, 1957) en een
spoelcellig carcinoom in de kaakstreek (\\\'an Be mm el en medew.,
1962).

Bij een tijgerin uit dc dierentuin te .\\msterdam werd cen mammacarci-
noom gevonden met uitgebreide metastasen, o.a. naar de lever. Vanuit een
van deze levermetastasen was een dodelijke bloeding in de huikholte o]j-
gctrcden (Misdorp en S m its, 1963).

Bij panters werden een maligne mesothelioom van de pleura (Fox,
1923)**) en een adenocarcinoom aan d." hals (Murray, 1918), een os-
teosarcoom van de radius cn dc ulna (Nob a c k, 1929), twee schildklier-
carcinomen (Lombard en Witte, 1959), een maligne synovioom
(Hill, 1952) en een spoelcellig sarcoom van de onderkaak (Hill, 1952)
beschre\\en gevonden.

Eenmaal werd een schildkliercarcinooni bij een poema beschreven (Lom-
bard en Witte, 1959).

Bovendien werden bij twee kruisingsprodukten van leeuw en tijger maligne
tumoren gevonden. Bij ccn liger (moeder tijger, vader leeuw) werd ccn
intraductaal mammacarcinoom gezien (Louw, 1954) en bij een tigon
(moeder leeuw, vader tijger) een sarcoom van de lever (llamcrton.
1933).

1 Het is ons opgevallen dat verscheidene malen een dier met een bepaalde tumor
achtereenvolgens door verschillende auteurs beschreven is: wij noemden dc eerste
auteurs. Onvolledige publikaties of publikaties betreffende tumoren met cen
onzekere histologische diagnose werden niet in ons overzicht opgenomen.

2 Deze publikaties, waarvan de titels verzameld zijn door O\'C o n n o r H a 1-
loran (1955), waren in ons land niet ter inzage aanwezig.

63-127 MI. Grote metastasen in de halslymfklieren (a en e).
Vanuit één der metastasen fistel (f) naar de huid.

63-127 MI. Plaveiselcelcarcinoom van de tonsil met duidelijke verhoorning (h).
Kleuring haemaluin-azofloxine. Vergr. 380 x.

63-127 MI. Longhaardjes vnl. om de bronchiën (b) gelegen. Deze haardjes zijn op-
gebouwd uit grote korrelige, soms meerkleurige cellen (c), welke op jagocyten
gelijken. Kleuring haemaluin-azofloxine. Vergr. 380 x.

Bij de grote katachtigen werden dus in totaal 6 schildkliercarcinomen, 3
mammacarcinomen en 2 mesotheliomen beschreven en daarnaast een aan-
tal uiteenlopende tumoren. Uit dit overzicht blijkt dat geen maligne tu-
moren van de neus-keelholte en de oesophagus werden waargenomen. Ook
zijn er tot dusver geen rapporten over tumoren bij de sneeuwpanter, een
vrij zeldzame dierentuinbewoner, gepubliceerd.

In september 1958 werd door Artis een volwassen mannelijke sneeuw-
panter (Uncia uncia, Felis uncia Schreiber) aangekocht van de
dierentuin te Wassenaar. In april 1963 weid bij het dier een harde ulce-
rerende knobbel in de keelstreek waargenomen. Aanvankelijk werd gedacht
aan een abces. Aangezien de zwelling snel in grootte toenam werd be-
sloten het dier te opereren. De zwelling had inmiddels een grootte van 12
cm bereikt. Na exstiipatie van de zwelling werd de mondholte geïnspec-
teerd. Er bleek naast de tongbasis een ulcererende zwelling aanwezig te
zijn. De geëxstirpeerde zwelling uit de hals bleek bij microscopisch onder-
zoek een plaveiselcelcarcinoom-metastase in een lymfklier te zijn. In septem-
ber 1963 was er een nieuw gezwel in de halsstreek, waaruit soms pus vloei-
de. Periodiek werd er zwelling van de kop waargenomen (vena ca va su-
perior syndroom?). In januari 1964 begon het dier slechter te eten en ver-
magerde. Op 22 januari werd tot euthanasie besloten.

Vers kadaver in matige voedingstoestand. Op de plaats van de linker tonsil
bevindt zich een 8x4x4 cm grote ulcererende tumormassa (foto 1). De
halslymfklieren, vooral die aan de linker zijde zijn sterk vergroot (max.
8 cm 0) door hard wit tumorweefsel (foto 2). Vanuit een der klieren be-
staat er door een fistelgang verbinding met de bovenliggende huid. Ook de
presternale lymfklier is geheel door tumor ingenomen (5 cm 0). De lon-
gen zijn emfysemateus en vertonen vlak onder de pleura kleine ronde knob-
beltjes. In de milt wordt een 2 cm grote geelwitte vrij weke haard ge-
vonden. De lever lijkt wat vergroot en stug.

Tonsiltumor: een in het omgevende spier- en bindweefsel infiltrerende so-
lide tumor, welke in veldjes en strengetjes groeit (foto 3). Er is vooral in
de grotere tumorveldjes uitgebreide verhoorning. De tumorcellen zijn over-
wegend ovaal van vorm en matig polymorf. De kernen bevatten vrij veel
mitosen. Behalve de genoemde ovale cellen zijn er ook polygonale cellen,
welke vaak verhoorning vertonen. In de halslymfklieren en de presternale
lymfklier zien we tumorweefsel van het boven beschreven type, vaak om-
geven door een zeer sterke bindweefselwoekering. Op één plaats bevindt
zich in dit bindweefsel nieuwgevormd bot. De tumorhaard in de milt heeft
dezelfde structuur als de tumor in de tonsil. De subpleuraal gelegen haard-
jes in de longen liggen voornamelijk pcribronchiaal, maar gedeeltelijk ook
in de alveolen. In sommige van deze haardjes bevinden zich spleten van

Cholesterine kristallen, omringd door meerkernige cellen. De haardjes zijn
echter grotendeels opgebouwd uit grote polygonale cellen met excentrisch
gelegen kleine compacte kernen en een licht-korrelig protoplasma (foto 4i.
De korreltjes in het cytoplasma kleuren zich met de PAS-kleuring donker-
rood. Er is geen dubbelbrekend materiaal in de haardjes aantoonbaar. In
de nieren worden vooral om het pyelum en in het intersdtium van de
schors ophopingen van ontstekingscellen en fibrose waargenomen.

1. plaveiselcelcarcinoom van de tonsil met metastasen in de halslymf-
klieren, de presternale lymfklier en de milt;

2. de subpleuraal gelegen longhaardjes, v.\'elke ons bij macroscopisch on-
derzoek metastasen leken te zijn, blijken bij histologisch onderzoek te
zijn opgebouwd uit gewoekerde alveolaire histocyten met schuim-
structuur en Cholesterine kristallen. Waarschijnlijk zijn deze woekeringen
te beschouwen als reactie op via de respiratietractus binnengekomen
stoffen (door verslikking?);

Met opzet werd in de inleiding ruime aandacht besteed aan een bespreking
van tumoren bij wilde dieren in gevangenschap. We deden dit om aan te
tonen, dat slechts door een nauwkeurige statistische bewerking (Phila-
delphia) van een groot materiaal enig inzicht verkregen kan worden in
het zeer heterogene dierentuin-materiaal Door de samenwerking tussen
Artis en het Nederlands Kankerinstituut is het mogelijk geworden om te
komen tot een inventarisering van afwijkingen o.a. van tumoren bij vnl.
de grote dierentuindieren.

Uit ons literatuuroverzicht betreffende maligne tumoren bij wilde Felidae
blijkt, dat tumoren van het bovenste deel van de digestietractus nooit
waargenomen zijn. Bij de gedomesticeerde Felidae (huiskatten), welke
door Gotchin (1956) postmortaal onderzocht werden bleek 15% (30
stuks) van de waargenomen tumoren te zetelen in het bovenste deel van
de digestietractus. Al deze tumoren waren plaveiselcelcarcinomen en wel
9 van de tong, 5 van de tonsillen, 11 van bet tandvlees en 5 van de slok-
darm.

Gotchin overwoog de mogelijkheid, dat katten door zich te likken, op
de haarvacht zich bevindende carcinogenen, in de mond- en keelholte
zouden overbrengen, waardoor mogelijk de relatief hoge tumorfrequentie
verklaard zou kunnen worden.

Ook dient echter gedacht te worden aan een directe, op traumatisch-
mechanische basis berustende oncogene werking van opgelikte haren op
de slijmvHezen van de mond- en keelholte. Dit naar aanleiding van de
onderzoekingen van Van R ij s s e 1 (1953), Van Rijssel en Mühl-
bock (1955) en Hollander (1961) betreffende de rol, welke diep
ingedrongen haren spelen bij het ontstaan van het intramandibulaire pla-
veiselcelcarcinoom bij muizen.

Gezien het bovenstaande lijkt het ons van groot belang om bij de wilde en
gedomesticeerde Felidae extra aandacht te besteden aan carcinomateuze
en precarcinomateuze afwijkingen van de slijmvliezen van mond- en keel-
holte en tevens aan de aanwezigheid van opgelikte haren in deze gebieden.

Beschreven wordt een primair tonsilcarcinoom bij een snccuwpanter met metastasen in
de halslymfklieren en de milt. In de longen werden subpleurale overwegend peribron-
chiaal gelokaliseerde haardjes gevonden, waarin grote op alveolaire hisUocyten ge-
lijkende cellen en spleten van cholesterinekristallen werden gezien. Opmerkelijk was
de eerste klinische bevinding: een op een absces gelijkende knobbel in de keel-
streek, welke een lymfklier métastasé bleek te zijn.

Tumoren van de bovenste digestietractus zijn tot dusver bij de wilde Felidae niet
beschreven gevonden. In de literatuur werden geen tumoren bij de snccuwpanter
vermeld gevonden.

Report on a case of primary tonsillary carcinoma in a snow leopard showing
metastases to the cervical lymph nodes and spleen.

Subpleural lesions, mainly localized around the bronchi, were found to be present
in the lungs. Large cells bearing a resemblance to alveolar histiocytes and traces of
cholesterol were observed in these lesions.

The first clinical finding was a striking feature: an abscesslike nodule in the laryngeal
region, which was found to be a lymph-node metastasis.

Tumours of the upper alimentary tract so far have not been reported as occurring
in wild Felidae. There have been no reports of tumours in snow leopards.

Un carcinome primaire des amygdales chez une panthène (Uncia ûncia) avec des
métastases dans les ganglions lymphatiques du cou et dans la rate est décrit.
Dans les poumons on trouva de petits foyers subpleuraux situés en majorité dans
les régions péribronchiales, où l\'on vit de grandes cellules ressemblant à des histio-
cytes alvéolaires et des accumulations de cholestérol cristallisé.

Le premier résultat des recherches cliniques était remarquable: une nodosité ressem-
blant à un abcès dans la région de la gorge, laquelle se trouvait être une métastase
du ganglion lymphatique.

Jusqu\' à présent on n\'a pas trouvé de descriptions de tumeurs du tractus digestif
supérieur chez les Felidae sauvages.

Dans la littérature on n\'a pas trouvé de tumeurs chez la panthère blanche (Uncia
uncia).

Es wird ein primäres Tonsillarkarzinom mit Metastasen in Halsdrüsen und Milz bei
einem Schncepanther beschrieben.

In den Lungen wurden subplcurale, überwiegend peribronchial lokalisierte Knöttchen
gefunden, worin grosse auf alveolare Histiozytcn glcichcnde Zellen und Spalten von
Cholesterinkristallen gesehen wurden.

Merkwürdig war der erste klinische Befund: ein, auf einen Abzess gleichenden
Knoten in der Kehlgegend, der eine Lymphdrüsenmetastase zu sein schien.
Tumore des obersten Tractus digestivus sind bisher bei den wilden Felidae nicht
beschrieben worden. In der Literatur wurden Tumore beim Schncepanther nicht ge-
funden.

Se describe un carcinoma primario dc la tonsila en une pântora de nieve con
metastases en las glândulas limfâticas del cuello y el bazo.

En los pulmones se encontraban focos subpleurales, localizados sobre todo peribron-
quiales, en que se observaban células grandes, paracidas a histiocitos alveolares y
aberduras estrechas de cristalos de colesterina.

Notable era la primera observaciôn clinica: un tumor semejante a un absce.so en la
region de la garganta, que resultaba una metastasis en una glândula limfâtica.
Hasta ahora no se han en contrado tumores del tracto digestivo cranial descritos en
las Felidae selvajes en la literatura no se encontraban tumores en la pântera de nieve.

B e m m e 1, A. C. V. van, Zwart, P. en Peters, Joh. C.: Reports on births
and deaths occurring in the Gardens of the Royal Rotterdam Zoo during the
years 1959 and 1960. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 826, (1962).

Bouvier, G., B u r g i s s e r, H. et Schneider, P. A.; Les maladies des rumi-
nants sauvages de la Suisse. Lausanne 1958.

Burgisser, H.: Tumeurs chez le gibier en Suisse. (1945—1957). Rev. Path, gn.,
58, 481, (1958).

Cotchin, E.: Further examples of spontaneous neoplasms in the domestic cat.
Brit. vet. ]., 112, 263, (1956).

Curson, H. H. and Thomas, A. D.: On certain pathological conditions in a
tiger /. comp. Path., 43, 158, (1930).

Fox, H.: Disease in captive wild mammals and birds. Lippincott. Philadelphia 1923.

Fox, H.: Special cases of pathological interest. Rep. Lab. comp. Path. Philad. 1931.

H a 11 o r a n, O. \'C.: A bibliography of references to Diseases of Wild Mammals and
Birds. Am. ]. vet. Res., 16, 61, 214, (1955).

Ham er ton, A. E.: Reports on the deaths occurring in the Societies Garden
during 1932. Proc. zool. Soc. Lond., 451, (1933).

Hill, W. C. O.: Report of the Society\'s. Prosector for the year 1951. Proc. zool.
Soc. Lond., 123, 227, (1952).

H i s a w, F. L. and H i s a w, F. L. Jr.: Spontaneous carcinoma of the cervix uteri
in a monkey (Macaca mulatta). Cancer, 11, 810, (1958).

Hollander, C. F.: Intramandibulair carcinoom bij muizen. Dissertatie, Leiden,
1961.

J u n g h e r r, E.: Tumors and tumor-like conditions in monkeys. In „Epizootology
of Cancer in Animals". Ann. New York Ac. Scie., 108, 777, (1963).

Lombard, L. S.: Mammary tumours in captive wild animals. Int. Symposium
on Mammary Cancer, 605, (1958).

Lombard, L. S. and Witte, E. J.: Frequency and types of tumors in mammals
and birds of the Philadelphia Zoological Garden. Cancer Res., 19, 127, (1959).

Misdorp, W. and S m i t s, G. M.: A mammary carcinoma in a tigress. Proc Vth
Int. Symp. on Diseases in Zoo Animals. Tijdschr. Dierg., 89, suppl. I, 105, (1964).

Murray, J. A.: The zoological distribution of cancer. Third, scientific report.
Imp. Cancer. Res. Fund. London, 41, (1908).

Murray, J. A.: Reports on the deaths of animals in the Gardens in 1917. Proc.
Zool. Soc. Lond., 183, (1918).

Ratcliffe, H. L.: Incidence and nature of tumours in captive wild animals
and birds. Am. ]. Cancer., 17, 116, (1933).

R ij s s e 1, T h. G, van: Kaakgczwellen bij muizen. Jaarboek Kankeronderzoek en
Bestrijding, 3, 25, (1953).

R ij s s e 1, Th. G. van en M ü h 1 b o c k, O.: Intramandibular tumors in mice.
ƒ. Nat. Cancer Inst., 16, 659, (1953).

Snijder, R. L. and Ratcliffe, H. L.: Factors in the frequency and types of
cancer in mammals and birds at the Philadelphia Zoo. In „Epizootology of cancer
in Animals". Ann. N.Y. Ac. Sc., 108, 793, (1963).

Sternberg, S. S.: Carcinoma in situ of the cervix in a monkey (Macaca mulatta).
Amer. J. Obstetr., 82, 96, (1961).

W a d s w o r t h, J. R. and Hill, W. C. O.: Some Zoo animals neoplasms: a report
of selected cases. Vet. Med., 50, 463, (1955).

W a d s w o r t h, J. R, en H i 1 1, W. C. O.: Neoplasia in captive wild species. Univ.
Pennsylvania. Bull., 148, 18, (1957).

Wetzel, R. und R i e c k, W.: Krankheiten des Wildes. Paul Parey. Hamburg en
Wenen. 1962, 168, 175.

Oriëntering omtrent de oorzaak van het niet of
moeilijk verkrijgen van graviditeit bij zeugen op
bedrijven, waar KJ. wordt toegepast

Orientation about the cause of not obtaining or dif-
ficultly obtaining gestation following A.I. in pigs

Gebleken is, dat bij gelijkwaardige toepassing van kunstmatige inseminatie
bij zeugen de resultaten per bedrijf zeer uiteenlopend zijn. Het ligt voor
de hand de oorzaak van deze gang van zaken te zoeken op de bedrijven
en niet bij de uitvoering van de kunstmatige inseminatie. Te denken is hier-
bij aan de bedrijfsvoering of aan minder viuchtbare zeugenstammen als
oorzaak.

Uit de administratie van een K.I.-vereniging werden 4 bedrijven uitge-
zocht, waar slechte en eveneens 4 bedrijven, waar goede bevruchtingsresul-
taten werden verkregen bij het Nederlandse Landvarken.
Van deze bedrijven werden, behalve van de inseminatiekaarten en de ge-
boorteberichten, bovendien gegevens verkregen door middel van een ge-
sprek met de eigenaar.

Uit deze gegevens blijkt, dat op 3 van de 4 „slechte bedrijven" regelmatig
afwijkingen voorkwamen in de berigheidsverschijnselen en wel wat betreft
de duidelijkheid en de regelmaat, waarvan natiwelijks of niet sprake is
op de „goede bedrijven"; terwijl de duur van de oestrus op alle „slechte
bedrijven" als regel langer is dan 2 dagen, is deze periode op de „goede
bedrijven" nooit langer dan 2 dagen. Op de „goede bedrijven" werden 71
tomen biggen geboren met gemiddeld 10,66 biggen en op de „slechte be-
drijven" werden 43 tomen geboren met gemiddeld 9,93 biggen.

Te concluderen is, dat op varkensfokbedrijven, waar door middel van
kunstmatige inseminatie niet of moeilijk graviditeit is te verkrijgen, dit in
hoofdzaak mag worden geweten aan hormonale afwijkingen (zich voor-
namelijk uitend in een te lang durende oestrus) en dat de toomgrootte op
deze bedrijven als regel kleiner is dan op de bedrijven waar graviditeit
bij de zeugen zonder noemenswaardige moeilijkheden tot stand komt.

Een soortgelijke oriëntatie had plaats op bedrijven waar zeugen van het
Piétrainras werden gehouden.

Hierbij werden 7 bedrijven ingeschakeld. Omdat de scheiding tussen
„goed" en „slecht" moeilijk viel te plaatsen, werden 3 groepen gemaakt:
„slecht" (2 bedrijven), „matig" (3 bedrijven) en „goed" (2 bedrijven).
Bij de Piétrain-varkens luiden de resultaten als volgt:

An orientation has been made on the cause of not obtaining or difficuhy obtaining
gestation in pigs after A.I. on farms, in which also the conditions and managements
on these farms have been taken into account. The data are related to the breeds
„Nederlands Landvarken" and „Piétrain".

For both breeds it proved that if the farmer of a pig-breeding farm cannot or hardly
not obtain gestation of the pigs after A.I., hormonal deviations are the main
cause of this circumstance. On these farms the litters are smaller than on farms
where A.I. results easely in gestation.

It seem advisable to carry out further investigations into the cause of this hormonal
disorder in which connection hereditary factors and farm management may be
important.

From the Ministry of Animal and Forest Resources of Nort-
hern Nigeria
in samenwerking met:

Het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten van de
Rijksuniversiteit te Utrecht.

In de meeste ontwikkelingslanden komt hondsdolheid nog regelmatig voor.
Als dierenarts, in dergelijke streken werkende, is het dan ook geraden om
elke zieke hond als een mogelijk geval van rabies te beschouwen.
Vooral nu het aantal Nederlandse dierenartsen, dat voor het werken in de
ontwikkelingslanden belangstelling heeft begint toe te nemen, is het mis-
schien nuttig om de volgende ervaring onder de aandacht te brengen als
illustratie van het feit dat men op de meest onverwachte momenten met
deze gevreesde ziekte kan worden geconfronteerd, met alle gevolgen van
dien.

Op een gegeven moment werd een ongeveer anderhalf jarige Golden Re-
triever reu voor onderzoek aangeboden door een van de stafleden van het
Institute for Agricultural Research te Samaru.

Het dier was sedert de vorige avond wat lusteloos en wilde niet eten. De
temperatuur was 105° F en tezamen met de bleke mond- en oogslijm-
vliezen deed het gehele beeld denken aan „tick fever", de gebruikelijke
naam voor de vooral in die tijd van het jaar veel voorkomende babesiosis.
De hond werd behandeld met Berenil en de eigenaar werd verzocht de
volgende dag terug te komen.

Toen het dier de volgende dag uit de auto sprong viel het op dat de onder-
kaak iets afhing. De eigenaar deelde mee dat het dier na de injectie spoe-
dig was opgeknapt, maar dat het nu waarschijnlijk een bot in de keel had
gekregen.

De hond maakte ook telkens bewegingen met zijn voorpoten om als het
ware een bot te verwijderen. Ofschoon deze symptomen typisch zijn voor
de stille vorm van rabies, werd dit toch bijzonder onwaarschijnlijk geacht
op grond van het feit dat het dier ongeveer 10 maanden geleden was ge-
ent met het Flury vaccin, terwijl bovendien de onder de nodige voorzorgs-
maatregelen verrichte inspectie van de mondholte een wond in de keel-
streek aan het licht bracht.

De toestand van het dier ging de volgende dagen zienderogen achteruit en
het kon zich op het laatst nauwelijks meer staande houden. Het vertoond?
geen verschijnselen van hydrophobia. Integendeel, het probeerde steeds te
drinken als water werd aangeboden. Het kon evenwel niet slikken.
Vijf dagen na de eerste symptomen stierf het dier, dat psychisch geheel
normaal was en tot op het laatste moment op de stem van de eigenaar
bleef reageren.

Door het snelle verloop werd de mogelijkheid van rabies niet uitgesloten
geacht en werd de kop van het dier naar de Veterinary Fieldstation ge-
bracht voor nader onderzoek. In de hersenuitstrijkjes werden typische
Negri-lichaampjes aangetroffen. De diagnose werd de volgende dag door
het Federal Department of Veterinary Research te Vom bevestigd.
Hoewel de hond niemand had gebeten werd het toch door de medische
autoriteiten noodzakelijk geacht om alle contactpersonen te vaccineren,
ongeveer 40 in totaal.

Resources, Ma 11am Bukar Shaib, M.B.E., M.R.C.V.S., D.T.V.M. for the
permission to publish this note.

Beschrijving van een geval van stille vorm van rabies bij een gevaccineerde hond,
hetwelk op babesiosis geleek.

A case of dumb rabies, first resembling tick fever (babesiasis) in a vaccinated dog
is described.

Bewaring van broedeieren in plastic zakken (resp. polyethyleen en Cryovac) bij
70—75% relatieve vochtigheid en ca 30° C veroorzaakte een geringer gewichtsverlies
vergeleken met niet verpakte eieren.

Het verschil in broeduitkomst was gering bij 1 tot 7 dagen bewaren. Bij langere
bewaring (8—15 dagen) bedroegen de broeduitkomsten resp. 75,9%, 80.6% en
60,3%. Opvallend was dat het geboortegewicht van de kuikens gebroed uit de 8—15
dagen in polyethyleen bewaarde eieren aanzienlijk lager was dan dat van de beide
andere groepen. De lagere broeduitkomst kan voor een deel zijn veroorzaakt door de
verminderde CO^-uitvósseling.

Kaeckenbeeck, A. et Schoenaers, F.: Etudes sur la colibacillose du veau.
Resorption intestinale des anticorps chez le veau nouveau-né, lors d\'administrations
successives de colostrum. Ann. Méd. Vél., 108, 53, (1964).

Teneinde na te gaan of gefractioneerde toediening van kleine hoeveelheden colostrum

Dit mengcolostrum was afkomstig van koeien die vóór het kalven gevaccineerd waren

Groep C éénmalige colostrum-toediening van 200 cm® op 1.30 u, 3 u, 3.15 u, 5 u, 6 u
en 6.40 u na de geboorte.

Bij vergelijking van de agglutinatie titer in het bloedserum van de kalveren voor de
colistam serotype 0.137, bleek dat cen éénmalige toediening van 600 cm® colostrum
dezelfde titer gaf als een éénmalige toediening van 200 cm® colostrum, nl. 1/700.
Bij toediening van drie maal 200 cm® colostrum met 6 uur tussenpoos werd de agglu-
tinatietiter tot meer dan het dubbele, nl. tot 1/1760 verhoogd.

De eerste en de tweede toediening van 200 cm® colostrum bij de kalveren van
groep A veroorzaakten ieder voor zich dezelfde verhoging van de agglutinatietiter,
terwijl de derde colostrumgift slechts het halve effect sorteerde, omdat de permea-
biliteit van de darm voor antilichamen twaalf uur na de geboorte al gaat ver-
minderen.

Hieruit mag men concluderen dat voor het verkrijgen van een zo hoog mogelijke
agglutinatietiter en zo goed mogelijke immuniteit van het kalf t.o.v. pathogene coli-
stammen de biest in de eerste 12-18 u. na de geboorte meerdere malen in kleine
hoeveelheden moet worden verstrekt. Men moet bij de kunstmatige voeding van het
kalf als het ware de natuur nabootsen; dikwijls biest geven, maar weinig per keer.

Bryans, J. F., Doli, E. R. and S h e p h a r d, B. P.: The etiology of strangles.
Cornell Vel., 54, 198, (1964).

Experimenten met 23 paarden hebben bewezen dat Streptococcus equi het enige in-
fectieuze agens is dat betrokken is bij goedaardige droes. Droes was even regelmatig
op te wekken door intranasale injecties met Str. equi-cultuur als met etter uit
abcessen.

Een cultuur behield zijn virulentie na meer dan 300 genertaties in vitro. Virus-
infecties en mechanische irritaties van de mucosa waren niet noodzakelijk voor het
tot stand komen van de infectie.

(N.B. Deze bevindingen zijn dus volkomen in overeenstemming met de proeven
en inzichten van referent, die het daarenboven ook gelukte, uitgaande van een met
cultuur besmet paard, droes op te wekken door contactinfectie; zie voor de proeven
Tijdschr. Diergeneesk., 66, 296, (1939), en voor een kritisch verweer tegen het
inzicht van Manninger, die aan een virus geloofde, Tijdschr. Diergeneesk., 83,
852, (1958)).

Röder, K. H.: Tuberkulose beim Menschen — eine Reininfectionsmöglichkeit für
die sanierten Rinderbestände. Tierärztl. Umsch., 19, 549, (1964).
Schrijver bespreekt een 18-tal gevallen van tuberculose op reeds gesaneerde rund-
veebedrijven, die opnieuw geïnfecteerd werden door aan t.b.c.-lijdende mensen. Het
onderzoek vond plaats in de streek van Landsberg aan de Lech cn kwam tot stand
in samenwerking met de staatsgezondheidsdienst in de humane sector.
Van deze 18 aan tuberculose lijdende personen, werkzaam op rundveebedrijven,
constateerde schrijver vroeg of laat een her-infectie der runderen, waarvan 9 x met
het humane type.

Werd een rund geïnfecteerd door een mens met het humane type, dan vertoonde
zich in het algemeen bij gebruik van het zgn. Einheitstuberculine (dat ook een
component van het humane type bevat) een grotere toename in huiddikte, als de
reactie, opgewekt door monovalent rundertuberculinc, dat simultaan werd toegepast.
Had men bij een herinfectie te doen met een bovinc-type, dan waren beide reacties
meestal deegachtig, pijnlijk en warm en vertoonden zwellingen van 2 tot 10 mm.

Rauber, E. und Zettl, K.: Beitrag zur käsigen Lymphknotenentzündung der
Schweinen. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 167, 174, (1964).

Kaakklierabcesscn, die in een groot varkensbedrijf optraden, bleken te zijn veroor-
zaakt door atypische mycobacteriën die zich in dennen en beukenzaagsel bevonden,
waarmede de varkens werden ondergestrooid. Het bleek, dat de varkens vooral
dennenzaagsel gaarne opeten. Door voederproeven kon worden aangetoond, dat de
mycobacteriën werkelijk uit het zaagsel afkomstig waren.

Hoewel deze bacterie overeenkomsten met M. avium vertoonde, concluderen schrij-
vers dat hij „seinen Standort auszerhalb des Geflügels hat". Infectieproefen met
cultuur wezen ook uit dat het ziekteverloop verschilt. Terwijl perorale infectie met
M. avium ernstige koortsachtige, soms dodelijk verlopende ziekte tengevolge had,
traden tengevolge van de infectie met de aviumachtige bacterie geen acute ziekte-
verschijnselen op, maar alleen kaasachtige lymfklierontstekingen. Schrijvers duiden
deze bacterie aan als Mycobacterium suis.

Gardener, M. R. and Butter, R. W.: Anthelmintics and Pasture management
in control of sheep parasitism. Austr. vet. ]., 40, 289, (1964).

Het is van belang te weten of en hoe door praktische maatregelen het juiste even-
wicht tussen gastheer en parasiet gehandhaafd kan worden op bedrijven waar men
naar maximale produktie streeft door opvoering van dc veedichtheid en voort-
durende verbetering van het weiland.

Op cen goed geleid schapenbedrijf in West-Australië werd een praktijkproef genomen
om na te gaan:

1. de invloed op de groei der lammeren van enkele wormmiddelen, toegediend aan
de drachtige ooien;

2. de invloed op lichaamsgewicht en wolproduktie na een jaar van de wormmiddelen
toegediend tijdens het spenen en bij het begin van de droge tijd;

3. de invloed van rotatiebeweiding op de parasietenbestrijding gedurende het eerste
levensjaar.

Een kudde van 2000 ooien werd op 20 maart 1961, 30 dagen voor het begin van
de lammertijd in 5 groepen verdeeld, variërende van 250 tot 580 dieren. Na faeces-

onderzoek voor bepaling van het E.P.G. (aantal eieren per gram) weerden 3 groepen
behandeld met verschillende anthelmintica en afzonderlijk geweid. Deze ooien werden
10 weken later nogmaals behandeld met hetzelfde middel.

De gebruikte anthelmintica waren: Phenothiazine, Coopcx (een mengsel van Phe-
nothiazine en Coroxon) en Thiabendazole.

Op 28 augustus werden de lammeren van de 3 groepen gespeend en behandeld met
hetzelfde wormmiddel als waarmee de moeders behandeld waren. De gespeende
lammeren werden in drie afzonderlijke groepen geweid. Bovendien werden een aantal
ooilammeren, uit de twee resterende groepen ooien, behandeld met Thiabendazole,
gespeend en toegevoegd aan de eerder genoemde met Thiabendazole behandelde lam-
meren. De moeders van deze ooi-lammeren waren alleen voor de partus met Phe-
nothiazine behandeld.

In het begin van de droge tijd (november-december) werden de lammeren van de
3 eerder genoemde groepen nogmaals behandeld. De toegevoegde lammeren uit de
2 overige groepen bleven toen onbehandeld.

Gedurende de 295 dagen van spenen tot scheren in het volgend voorjaar (september)
werden de lammeren verweid waarbij de percelen minstens 5 weken rust kregen. De
beweidingsdichtheid was 9-11 dieren per ha. Voedselschaarste tijdens de droge
tijd werd gepoogd te compenseren door een weinig haver te verstrekken.
De lammeren werden 5 x gewogen. Tegelijkertijd werden van 20 dieren uit elke
groep faccesmonsters onderzocht op aantal en soort wormeieren. De voornaamste
parasieten waren Trichostrongylus spp en Osteragia ssp. Enkele eieren van Chabertia
ovina kwamen voor.

Het verschil in behandelingsmethoden van de ooien had weinig of geen invloed op
het speen-oude gewicht der lammeren. De tweemaal met Thiabendazole behandelde
lammeren groeiden gedurende de zomer (december-maart) beter dan de tweemaal
met Phenothiazine en de éénmaal met Thiabendazole behandelde dieren. Deze
beide laatste groepen hadden ook een hogere E.P.G. Doch in alle groepen waren de
E.P.G.\'s vrij laag. Dit wijst erop dat ook een matige worminfectie tijdens een
periode van voedselschaarste remmend werkt op de groei.

Op een leeftijd van 13-15 maanden waren de gewichtsverschillen tussen de groepen
praktisch verdwenen. De E.P.G.\'s bleven van november 1961 tot juli 1962 zeer
laag en kwamen gemiddeld in de groepen niet ho,ger dan E.P.G. 111; zulks in
tegenstelling met waarnemingen op hetzelfde bedrijf enkele jaren tevoren toen op
een standweide in dezelfde periode E.P.G.\'s van 500—1300 werden gevonden. Schrij-
vers zijn van mening dat het toegepaste omweidingssystcem belangrijk heeft bijge-
dragen tot de blijvend lage E.P.G.\'s in alle groepen.

De gewichtstocnamcn gedurende de 2de winter (tot 15 oktober 1962) waren van de
2 x met Thiabendazole of Goopex behandelde groepen beter dan die van de lx met
Thiabendazole of 2 x met Phenothiazine behandelde groepen. De E.P.G.\'s liepen
op tot 500—750 en waren het hoogst voor de Phenothiazinegroep.
De behandeling aan het begin van de droge tijd had betere groei tot gevolg in dc
latere periode van rijkelijke voeding. Phenothiazine was minder effectief. Niet alleen
omdat het minder werkzaam is tegen de onvolwassen stadia maar ook omdat het de
in het slijmvlies liggende parasieten niet aantast.

De gewichten van de vachten werden na het scheren statistisch bewerkt, waarbij
bleek dat het gewicht van de tweemaal met Phenothiazine behandelde groep signi-
ficant lager was dan van de 1 of 2 x met Thiabendazole behandelden.

Het toedienen van een wormmiddel vóór de partus is een goede en praktische me-
thode ter onderdrukking van de verhoogde eiuitscheiding gedurende de lammertijd;
maar een tweede behandeling van dc ooien in de 2e helft van de lactatie-periode
heeft geen extra voordeel voor de lammeren.

Het behandelen van de lammeren tijdens het spenen en een tweede behandeling aan
het begin van de periode van voedselschaarste was, gecombineerd met een vijf-weeks
verweidingssysteem in staat de wormbesmetting laag te houden.
Thiabendazole en Coopex waren effectiever dan Phenothiazine. De wolproduktie
van de met Thiabendazole behandelde dieren was beter dan die van de met
Phenothiazine behandelden.

Hoewel geen correlatie werd gevonden tussen wolproduktie en het lichaamsgewicht
op het tijdstip van scheren, waren er aanwijzingen dat het lichaamsgewicht op
spieenleeftijd en het gebruik van een doeltreffend wormmiddel na het spenen
belangrijk zijn voor het gewicht van de vacht een jaar later.

N i fi O, F. L. y F r e i r e, R. S.: Existencia de un foco endemico de rinosporidiosis
en la provincia Del Ghaco. V. Estudio de nuevas observaciones y consideraciones
finales. Mycopathol. et Mycol. appl., XXIV, 92, (1964).

De auteurs hebben in een reeks van artikelen de resultaten gepubliceerd van een
onderzoek van 41 gevallen van Rhinosporidiosis equina. Hiervan waren er 33 bij
paarden, 6 bij mensen, 1 bij een hond en 1 bij een rund. In de streek van Villa Angela
(provincie Del Ghaco, Argentinië) is een haard van deze infectie met endemisch
karakter gesignaleerd. Deze streek ligt in de tropische zone van Argentinië en heeft
vele laagliggende gebieden die dikwijls onder water staan en waarop een rijke en
zeer gevarieerde flora en fauna voorkomen.

Flet onderhavige artikel behandelt de laatste 4 gevallen en de conclusie van het
gehele onderzoek.

Bij een voshengst van onbekende leeftijd, in gebruik voor allerlei werk, werd in
het rechter neusgat een poliep gevonden met een bloemkoolachtig uiterlijk, ter grootte
van een noot, rossig van kleur. In het linker neusgat werd een gelijksoortige poliep
gevonden, ter grootte van een amandel.

Bij een zeer oud, zwart paard, dat niet meer gebruikt werd, werden in het rechter
neusgat 4 vlezige poliepen aangetroffen, rossig van kleur met een witgele punt, iets
groter dan een mai.skorrel. Een ervan drong met een korte, brede voet door tot in de
mucosa. De anderen waren meer oppervlakkig.

Een vierjarige, bruine ruin, voor rij- en trckdicnsten, vertoonde in het rechter neusgat
één poliep met framboosachtig uiterlijk, die de neusopening gedeeltelijk versperde.
Een bruine merrie van 7 jaar oud, als rijpaard gebruikt, had 2 poliepen in het
rechter neusgat met een framboosachtig uiterlijk.

In alle gevallen trad bij het minste contact met de poliepen bloeding op. De auteurs
beschouwen het framboosachtige uiterlijk als karakteristiek. Opvallend is dat de
meeste poliepen op of bij het neustussenschot voorkomen. De dieren hebben meestal
geen ademhalingsmoeilijkheden hierdoor. Histopathologisch onderzoek van deze po-
liepen toonde stadia van Rhinosporidium seeberi aan, waaronder rijpe sporen.
De auteurs vermelden aan het slot van het onderzoek enkele merkwaardige conclusies:

4. de poliepen komen veel vaker in het rechter dan in het linker neusgat voor
en meer eenzijdig dan tweezijdig;

5. er is geen verband gevonden tussen de grootte van de poliepen en eventuele
ademhalingsmoeilijkheden.

In aansluiting hiermede is het misschien nuttig te vermelden dat K a r o o v a (My-
copathol. et Mycol. appl. XXIII, p. 281) vermoedt dat rhinosporidiosis niet zo
zeldzaam is als men aanneemt. Deze auteur is van mening dat het werkelijke voor-
komen van deze aandoening slechts bepaald kan worden door morfologisch onderzoek
van de Phinosporidium in dc poliepen.

Keratitis bei Jungrindern infolge Photosensibilität nach Dauermedikation. Dtsch.
tierärztl. Wschr., 545, (1964).

Gedurende de zomer 1964 kwam bij jongvee van twaalf veebeslagen in het kust-
gebied van Sleeswijk-Holstein een keratitis voor, die veel overeenkomt met infectieuze
kerato conjunctivitis vertoonde.

Op grond echter van het feit dat deze keratitis uitsluitend voorkwam bij jongvee
waaraan constant een subtherapcutische dosis phenothiazine als profylacticum tegen
maag-darmworminfecdes werd toegediend, maakte het waarschijnlijk dat dit lijden te
wijten was aan de fotosensibiliteit van de phenothiazine.

Met de phenothiazine-toediening door mengvoeders of melk was men in mei tot juni
begonnen en de dagelijkse dosis schommelde tussen 1 en 2 gram per dier per dag.
De eerste oogveranderingen werden 5 weken na het begin van de phenothiazine-toe-
diening waargenomen, waarbij opgemerkt werd dat de jongste en lichtste dieren
en de gulzigste eters het eerste werden aangetast.

Het bewijs van de veronderstelling dat phenothiazine een rol speelde bij het op-
treden van de keratitis werd geleverd door aan twee proefgroepen gezonde kalveren
dagelijks 1 /a gram phenothiazine toe te dienen.

Hierbij zag men de eerste gevallen van keratitis 14 dagen na het begin van de
medicatie optreden. Bij het staken van de phenothiazinetoediening na drie weken
hadden 10 dieren oogveranderingen; in de volgende veertien dagen kwamen er nog
vijf gevallen bij en daarna niet meer.

De oogveranderingen begonnen met een 10 mm grote troebeling van de cornea,
gelegen tussen centrum en laterale ooghoek. Meestal waren beide ogen aangetast, bij
uitzondering een éénzijdig voorkomen. Behalve de troebeling van de cornea waren
in het begin geen ontstekingsverschijnselen aanwezig. De troebeling breidt zich hori-
zontaal uit in de richting van de mediale ooghoek.

In deze fase komt naast epitheel-veranderingcn een oedeem van de substantia-
propria en verwijding van de interlamellaire ruimte voor. In dit stadium ziet men
ook tranenvloed, vaatinjectie van de skleraalvaten; roodheid en zwelling van de
conjunctiva en lichtschuwheid. Door verval kan zich een ulcus corneae ontwikkelen.
De vascularisatie van de cornea is verhoudingsgewijs vrij gering, veel minder dan
bij een keratitis van infectieuze of traumatische oorsprong.

Sterke keratoconjunctivitis met pannus kan door secundaire infectie optreden. Na
staken van de phenothiazine medicatie genas bij alle dieren de keratitis na enkele
weken. Specifieke microörganismen konden in het conjunctivaalvocht niet worden
aangetoond.

Profylactisch moet .men dieren, die met phenothiazine gemedicineerd worden, voor
intensief zonlicht beschutten en zo nodig op het midden van de dag opstallen.
Door experimentele onderzoekingen van Clare, Whitten en Filmer (1952)¹
bleek dat voor de fotodynamische werking van het phenothiazine waarschijnlijk het
phenothiazin-sulfoxyd, dat door oxydatie van phenothiazine in het maag-darmkanaal
ontstaat, verantwoordelijk is.

Sulfoxyd wordt na resorptie door de lever in leucophenothiazon omgezet, dat met gal
en urine wordt uitgescheiden. Waarschijnlijk komt bij kalveren het sulfoxyd in
circulatie en daarmede in het oogkamer-vocht.

Experimenteel kon men het ziektebeeld opwekken bij dieren die na toediening van
een therapeutische hoeveelheid phenothiazine één uur aan intensief zonlicht werden
blootgesteld.

1 C la re, N. T. (1952) : Photosensitization in diseases of domestic animals. Review
series no. 3 of the Commonwealth. Bureau of Animal Health, Farnham Royal,
Bucks, England.

Subtherapeutische doses phenothiazine gedurende 14 dagen werken cumulatief.
Hogere doses geven eerder fotodynamie dan kleinere. Alleen in perioden met inten-
sieve ultraviolette straling, dus midden zomer, zal de fotodynamische werking var.
phenothiazine tot uiting komen.

Ahl, R.: Zur Kazuistik und Diagnose der diateUschcn Mikro angiopathie (Mul-
berry Heart Disease) beim Schwein. Tierärztl. Umsch., 19, 350, (1964).
Ziekten bij het varken met een acuut verloop en een plotselinge dood, veroorzaakt
door een gebrekkig of foutief voeren, zijn van grote betekenis in de praktijk.
Beschreven worden de pathologisch-anatomische veranderingen van de zgn. slinger-
ziekte, een enterotoxemie veroorzaakt door B hemolytische Colibacteriën en de
enzoötische of indiopathische hartedood, waarbij de kleur van de skeletspiercn doet
denken aan visvlees.

De moerbei-hart ziekte vertoont in haar klinisch verloop en haar pathologisch beeld
veel overeenkomst met deze ziekten.

De opvallendste veranderingen hierbij worden gezien aan het hart: De oppervlakte is
met talrijke gevlekte en gestreepte, gedeeltelijk ook met puntvormige bloedingen,
bedekt: het hart is verwijd en gevuld met een barnsteengeel transsudaat, dat fibrine-
vlokken bevat. Altijd is veel oedeem in de longen aanwezig.

Histologisch kenmerkt de moerbei-hart ziekte zich door ophoping van een amorf,
sterk PAS positief, materiaal onder of in de endotheellaag der arteriolae en capillairen
van het hart en wel zódanig, dat de capillairen door deze massa verstopt raken of
verwijd worden. In de hartspier-preparaten, met H.E. gekleurd, bemerkt men een
sterke ophoping van crytrocyten tussen de spiervezels, die gedeeltelijk hyalien gede-
genereerd zijn.

Experimenteel kon de Mulberry heart disease opgewekt worden met diëeten, die on-
verzadigd en oxydatief onstabiel visvet bevatten, zoals levertraan of met plantaardige
vetten met een hoog peroxyde-gehalte. Door toediening van a-tocopherol (vit. E.)
en/of natriumseleniet kon het optreden van deze ziekte worden verhinderd.

Jöchle, W.: Die Behandlung von Acyclie und Anaphiodisie beim Rind mit einem
Depot-Androgen- Oestrogengemisch (Provetan (§)). Der praktische Tierarzt, 45, 151,
(1964).

Provetan, een dcpot-preparaat bevattende 4 mg oestradiolvalcrianaat en 90.3 mg
testosteronoenanthaat, is in Noordwest- en Zuid Duitsland en in Noord Zwitserland
beproefd ter behandeling van acyclie en anafrodisie bij 187 runderen. De ovaria
werden, voorafgaande aan de behandeling, nauwkeurig onderzocht om een inzicht
in de cyclus-toestand te verkrijgen. Bij ^/s deel der dieren bleek het ovarium in
rust-toestand te verkeren, \'js deel vertoonde gerin,ge ovariële activiteit zonder uit-
wendige bronst en ^/s deel had normale cyclische veranderingen maar zonder zicht-
bare bronst.

Na toepassing van het preparaat, intramusculair of subcutaan, vertoonde 93% der
gevallen, onafhankelijk van de oorzaak, duidelijke bronstverschijnselen; ruim de helft
hiervan binnen 5 dagen. Het bevruchtings percentage bleek, bij later uitgevoerd
drachtigheidsonderzoek, 70.9% te bedragen. Het preparaat had geen invloed op
bestaande graviditeit, zelfs niet in een zeer vroeg stadium en zou dus, volgens de
auteur, als drachtigheids-diagnosticum kunnen dienen.
Een contra-indicatie vormt de groep nymfomanie.

Dieren met „stille" cysten werden na behandeling met dit depotpreparaat klinisch
nymfomaan, terwijl bij dieren die reeds eerder voor cysten behandeld waren deze
opnieuw konden worden geïnduceerd en in enkele gevallen trad zelfs bij dieren uit

„cysteuze familie\'s", welke zelf tot dan geen verschijnselen vertoond hadden, na be-
handeling met dit preparaat cyste-ontwikkeling in de ovaria op en werden deze
dieren als genetisch belast bevonden.

Primair bestaat de provetan-werking uit een inductie tot een regelmatige afgifte van
gonadotrope hormonen, welke op een normale wijze snel tot follikelrijping, ovulatie
en corpus luteum vorming voeren, zodanig dat dit klinisch waarneembaar is. De
depot werking en de verhouding van beide componenten schijnt voor dit effect van
belang te zijn, hetgeen tegenover het gebruik van oestrogenen alléén een belangrijke
vooruitgang betekent, daar de laatsten slechts een anovulatoire medicamenteuze
oestrus ontwikkelen, waarop na die week secundair een ovulatoire als reactie volgt.

Ulsö: Om kupering af grise med halesaar (halebylder). Medlbl. dansk Dyrlagefor.,
47, 292, (1964).

Osteomyelitis bij varkens in aansluiting aan staartverwondingen door bijten, hier tc
lande beschreven door Jaartsveld en de Bruin (1962) en Van Rees
(1964) zijn in Denemarken één der belangrijkste redenen voor afkeuring in de slach-
terijen van alle jonge varkens (Ju s t e s e n-K o 1 d i n g, 1957 (23,5%) en S ö r e n-
sen, 1959 (40—50%)).

Ulsö ziet de aandoening in toenemende mate en hij berekent aan de hand van de
cijfers van Justesen de schade voor het gehele land op 24% van 50.500 af-
keuringen = 12.120 X 60 kg X 4,5 Kr per kg = ƒ 1,750.000.
■Afkeuring vindt plaats in elk geval van metastase der abcessen in bv. rug- of hals-
wervels en deels in de longen.

Ulsö castreerde op 3 boerderijen 25 varkens met staartverwondingen en beschrijft
de techniek hiervan. Dc afkeuring daalde tot 0% als de wonden ten hoogste 6 ä 7
dagen oud waren, en .tot 12,5% berekend ovcre het gehele materiaal. Ulsö ziet
hier cen mogelijkheid tot beperking der schade, mits de eigenaar zo spoedig mogelijk
hulp inroept.

Zieke dieren dienen, naar het oordeel van de dierenarts, eerst met cen antibioticum
behandeld te worden.

M a d s e n, J. P.: Sygdomsstatistik for Soröegncns Andelssvine-slagteri 1960—1963.
Medlbl. dansk Dyrlagefor., 47, 909, (1964).

Van alle in Sorö (op Seeland) geslachte varkens werden in 1960 en daaropvolgende
jaren gedestrueerd 0,593%; 0,667%; 0,779% en 0,766%.

3—4% der geslachte varkens vertoonde afwijkingen of resten daarvan aan de staart
(waarvan 95% genezen zonder complicaties). De laagste percentages afkeuringen
deden zich voor in de maanden mei en juni, de hoogste in de maand oktober.
Van het totaal aantal afgekeurde varkens werden afgekeurd wegens;

osteomyelitis door diverse oorzaken: 7,36%; 7,95%; 7,50% en 5,24%
osteomyelitis door staartverwondingen: 7,86%; 12,69%; 19,32% en 19,47%.
Van de dieren met typische staartverwondingen (van zeer gering aan de punt tot
sequestrering van de staartbeentjes toe) werden afgekeurd resp. 62,3%, 72,8%,
86,7% en 88,8%.

Bij genezen staartafwijkingen hadden toch nog 1—2% van de dieren oesteomyelitis
van de wervelkolom. Metastasering kan vrijwel vanaf het eerste moment optreden.
Bij oudere aandoeningen zonder metastasering mag goedkeuring alleen plaats hebben
na B.O.; het resultaat hiervan was resp. 12,8%; 18,7%; 18,5% positief. Als de
verwonde staart binnen 2-5 dagen na het ontstaan der verwonding wordt geampu-
teerd, kan afkeuring geheel worden voorkomen.

Andersen og Leth: Halebylder hos grise, fremkaldt ver speeiel amputations-
metode. Medlbl. dansk Dyrlägefor., 47, 1215, (1964).

Acht slaehtvarkens uit 2 koppels, bij welke door dc eigenaars ter voorkoming van
bijtwonden een poging tot amputatie van de staart was verricht door middel van bij
lammeren gebruikelijke gummiringen, werden afgekeurd. Eén dier wegens hoog kiem-
getal van aspecifieke bacteriën, één wegens metastasen en de overige dieren wegens
bacteriëmie met hemolytische Streptokokken.

Bij proeven met 4 varkens van 60—70 kg, waarbij de schrijvers deze amputatie-
methode nabootsten, bleken bij macroscopisch, bacteriologisch en histologisch onder-
zoek wel geen bacteriëmie, maar wel abcesjes craniaal van de hgatuur op te treden.
Op grond van de zeer gunstige milieu-omstandigheden bij deze varkens, menen de
schrijvers toch dat in boerenbedrijven deze methode moet worden afgeraden.

R i s e r, W. H., Cohen, D., L i n d q v i s t, S., M a n s s o n, J. and C h e n, S.:
Influence of early rapid growth and weight gain on Hip Dysplacia in the German
Shephers. ƒ. Am. vet. med. Ass., 145, 661, (1964).

Heupdysplasie is een aandoening, die gekenmerkt is door een onvoldoende concaaf
acetabulum en een afgeplatte femurkop, die niet nauwkeurig in het acetabulum past.
De diagnose heupdysplasie kan bij honden pas gesteld worden op een minimum-
leeftijd van 6—11 maanden door middel van röntgenologisch onderzoek. Bekend was
reeds, dat juist de snelst groeiende pups uit een nest op oudere leeftijd de aandoening
vertoonden. Er waren bovendien aanwijzingen, die suggereerden, dat we hier met een
erfelijk gebrek te maken hebben.

De auteurs stelden een onderzoek naar dc oorzaken van de aandoening in bij een
Zweedse kennel, waar Duitse herders gefokt werden voor mijnopsporing, bewaking,
politietaken en blinden-geleidehonden. Meer dan 50% van alle door deze kennel
gefokte honden leed aan heupdysplasie.

Foktechnische maatregelen die sinds 1954 ingevoerd waren, en waarbij honden met
heupdysplasie werden uitgeschakeld voor de fokkerij, hadden tot resultaat, dat het
perncentagc aangetaste honden daalde tot 43%.

222 pups uit 47 nesten werden onderzocht. De pups werden gewogen op een leeftijd
van 60 dagen, en na circa 18 maanden werden deze honden röntgenologisch onder-
zocht op het voorkomen van heupdysplasie. Het bleek dat de aandoening bij de
Duitse Herdershond niet geslachts gebonden is (bij de mens vindt men op iedere
mannelijke baby met heupdysplasie 8 vrouwelijke babies die aan deze aandoening
lijden).

Het voorkomen van heupdysplasie bleek niet tot bepaalde families beperkt te zijn.
Ook wanneer beide ouders gezonde heupgewrichten hadden, leed 43,4% van hun
nakomelingen op latere leeftijd aan heupdysplasie. Dit percentage was hoger in nesten,
waarvan een der ouders of beide ouders aan heupdysplasie leden. Maar in deze nesten
waren de pups ook zwaarder.

Er was een duidelijke relatie tussen het gewicht van de pup op 60 dagen en het
voorkomen van heupdysplasie op latere leeftijd. Gemiddeld bleken mannelijke pups
van 60 dagen 6,3 kg te wegen en vrouwelijke pups van 60 dagen 5,9 kg, terwijl
die pups, die later aan heupdysplasie bleken te lijden, gemiddeld respectievelijk 6,6
en 6,3 kg wogen.

De auteurs concludeerden dan ook, dat het voorkomen van heupdysplasie bij de
Duitse Herdershond gebonden is aan een snelle groei in de jeugd.
Heupdysplasie is bij de Duitse Herdershond dus waarschijnlijk een secundaire erfelijke
afwijking, aangezien de meer dan middelmatig snelle groei in de jeugd wel erfelijk
bepaald zal zijn. J. Uwland.

In deze band — de twaalfde sinds de oorlog — werden zoals in het voorwoord staat

De inhoud van de publikaties is in vele gevallen in een geconcentreerde vorm weer-
gegeven, doch steeds zó, dat de lezer op doelmatige wijze kennis kan nemen van
de essentiële inhoud van de publikaties die behandeld worden. Daarbij zijn alle ge-
refereerde publikaties naar onderwerp verdeeld en gerangschikt in negen hoofd-
stukken.

Deze hoofdstukken zijn vaak weer onderverdeeld, zodat een bepaald onderwerp, op
een bepaalde plaats in zijn geheel aan de orde wordt gesteld. Dit maakt het mogelijk
om zonder te zoeken, in korte tijd kennis te nemen van belangrijke nieuwe litera-
tuurgegevens over een bepaald onderwerp of onderdeel van de diergeneeskunde.
Verder is het werk voorzien van een zeer uitgebreid register. Dit register maakt het
mogelijk, dat onderdelen van een bepaald onderwerp snel kunnen worden opgezocht,
zodat dit boek ook als naslagwerk te gebruiken is, wanneer daaraan behoefte bestaat.
De grote gebruikswaarde van dit werk is derhalve gelegen in het feit dat het voor
de gebruiker uitermate geschikt is om zich de nieuwe literatuurgegevens, over
bepaalde onderwerpen waarvoor men zich interesseert of waarover men bij de uit-
oefening van zijn beroep misschien plotseling moet kunnen beschikken, op een zeer
gemakkelijke wijze eigen te maken.

Vooral de praktizerende dierenarts ■— voor wie het onmogelijk is om uit enkele tijd-
schriften de vele nieuwe gegevens te putten die voor het uitoefenen van zijn praktijk
van belang zijn — zal ook in dit jaarboek weer een keur van gegevens kunnen vinden.

M. Burns schreef naar aanleiding van haar laatste bezoek aan Nigeria, waar zij
adviseert bij het onderzoek van kruisingen tussen de Merino en het plaatselijk Ouda
schaap het volgende:

„Het onderzoek betreffende de groei van wol in Katsina in Noord Nigeria maakt goede
voortgang en ongeveer 60 schapen met 75% Merino „bloed" waren bruikbaar voor
keuring. Ofschoon ze dus afstammen van het West Afrikaanse Ouda schaap met
cen haarachtige vacht, vertoont de wol van een groot deel van deze dieren geen kemp.
De vacht van de F 1 generatie bevatte nog veel kemp. Een uitvoerige analyse van de
overerving van verschillende eigenschappen van de wol zal binnenkort bij het
Departement voor Textiel van de Universiteit van Leeds ingediend worden."
„Twee Wenslcydale rammen zijn pas ingevoerde in Katsina, omdat van dit ras
verwacht wordt dat het waarschijnlijk krachtig de kemp zal onderdrukken.
Tezelfdertijd wordt verwacht dat zij de kwaliteit van het vlees, de vruchtbaarheid en
de melkgift zullen verbeteren. Men hoopt dat er een nieuw ras ontwikkeld kan
worden uit de drievoudige kruising: Ouda x Merino x Wensleydale."

ENKELE PROBLEMEN BIJ HET OPMENGEN VAN KLEINE HOEVEEL-
HEDEN, O.A. ANTIBIOTICA E.D., IN HET VOEDER.»

Vanmiddag zal ik U iets vertellen over het mengen van kleine hoeveelheden medi-
camenten of andere stoffen in veevoeder.

In de nieuwe Antibioticawet en de daarvan afgeleide verordeningen heeft de
dierenarts onder meer de mogelijkheid de hulp van een mengvoederfabrikant in te
roepen om een geneesmiddel voor hern door het voer te mengen. Naar mijn mening
draagt de dierenarts ook voor de menging, althans voor een deel daarvan, de
verantwoording — ik kom daar later nog op terug —.

Het lijkt mij daarom gewenst dat de dierenarts weet heeft van de mogelijkheden
en moeilijkheden van het mengen van kleine hoeveelheden preparaat door het
voer. Het zal duidelijk zijn dat het er in principe weinig toe doet of deze toevoeging
nu een geneesmiddel, een vitaminepreparaat of een bepaald spore-element is, als
het er om gaat om een min of meer homogene verdeling door het voer te verkrijgen.

Dit brengt mij direct op het eerste punt. Wat is een homogene verdeling? Als ik
een definitie moet geven van een homogeen mengsel dan zou deze m.i. als volgt
moeten luiden:

„Een mengsel is homogeen als in ieder willekeurig deel daarvan alle componenten
in dezelfde verhouding aanwezig zijn".

Laten we dit even op ons inwerken dan moeten we tot de conclusie komen dat
een dergelijk mengsel nooit haalbaar is, zelfs een oplossing voldoet niet. Alleen een
kristal, b.v. een zoutkristal, waarin naast ieder Natrium atoom een Chloor atoom
ligt, is homogeen. Een oplossing waarin de deeltjes vrij bewegen niet meer.
Er is geen principieel verschil tussen b.v. een zak knikkers van verschillende kleuren
en een oplossing. Alleen de grootte van de deeltjes is verschillend, een knikker in
plaats van een molecuul of atoom.

Stel U voor, we nemen een zak met 50% witte en 50% zwarte knikkers en schudden
die goed en halen er blindelings 10 knikkers uit. Niemand zal nu willen beweren
dat dit er steeds 5 witte en 5 zwarte zullen zijn. Heel vaak zullen het er 6-4,
7-3, 8-2 of omgekeerd zijn. In theorie is het zelfs mogelijk dat men er bij toeval
10 knikkers van dezelfde kleur uithaalt, al is die kans ook gering (nl. ± 0.2%).
We verwachten er b.v. 5 zwarte en we vinden er 10, dus een afwijking van de
verwachting van 100%.

Bij een monster van 100 knikkers is een afwijking van 100% (dus alle 100 knikkers
van dezelfde kleur) veel minder waarschijnlijk, nl. 2 x \'/a"""". Een afwijking echter
van 5 knikkers of meer van de verwachting, dus minder dan 45 of meer dan 55
van eenzelfde kleur, is veel meer waarschijnlijk dan bij een monster van 10, nl.
± 32% tegen 0.2%.

Hieruit blijkt dat bij vergroten van het aantal deeltjes per monster de te ver-
wachten afwijking in % van de verwachting kleiner wordt, maar in absolute grootte
groter.

In de praktijk nu is er een zeer groot verschil tussen een oplossing en een zak
knikkers. Het aantal deeltjes per monster is in het eerste geval meestal vele malen
groter. Zo bevat 0.001 cm® (1 mm\'\'\') van een waterige oplossing ruim iC® deeltjes
(watermoleculen en opgeloste ionen tezamen), hetgeen in aantal overeenkomt met
een monster van enkele miljarden tonnen knikkers.

» Voordracht, op 18 december 1964 te Utrecht gehouden voor de Groep Pluim-
veewetenschappen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde door Drs. P. v a n D ij k, werkzaam bij de Stichting voor Veevoedings-
onderzoek, Utrecht.

Vandaar dat we in de praktijk rustig kunnen stellen dat een oplossing homogeen is,
maar bij een mengsel van vaste stoffen waar wij mee te maken hebben ligt dit
geheel anders. Bij zeer lage concentraties van een poedervormig geneesmiddel of
iets dergelijks in een voeder betreft het hier vaak enkele tot enkele tientallen
deeltjes per monster, zodat homogeniteit in deze gevallen maar zeer betrekkelijk is.
Het woord homogeen is echter zo ingeburgerd dat ik het wel moet gebruiken. Zo
stelt b.v. het Produktschap voor Veevoeder in zijn laatste verordening: „De be-
reider van medicinaal voeder" (dus voeder waaraan in opdracht van de dierenarts
een bepaalde hoeveelheid medicament is toegevoegd) „moet beschikken over een
technisch voldoende toegeruste mengmachine voor het verkrijgen van een homo-
gene menging".

Ik zal dan ook het woord homogeen blijven gebndken met de restrictie dat ik
er beslist geen absolute waarde aan hecht.
Ik kom daar later nog op terug.

Bij het voorbeeld van de knikkers is een paar keer het woord monster gevallen.
Voor het constateren van de mate van homogeniteit is het aantal deeltjes per
monster zeer belangrijk zoals we hebben gezien.

Wij werken nu met veevoeder of beter mengvoeder. Hoewel ook hierin grove en fijne
deeltjes voorkomen kunnen wij bij benadering wel stellen dat de gemiddelde deeltjes-
grootte in mengvoeder steeds van dezelfde orde van grootte zullen zijn. Hieruit volgt
dus dat het aantal deeltjes per monster wordt bepaald door de grootte, het gewicht,
van het monster.

We kunnen nu, dacht ik, deze in de praktijk wel fixeren. Als we als eis stellen dat de
hoeveelheid voeder die een dier per dag opneemt, de gewenste nutriënten en/of
medicamenten in de juiste dosering moet bevatten, dan ligt de grootte van het
monster wel ongeveer vast. Een kip eet ongeveer 25—150 g per dag en een varken
100—3500 g, afhankelijk van de leeftijd.

De mengvoedcrbereider zal zich nu moeten instellen op het voor hem meest on-
gunstige monstergewicht en wel 25 gram. Is de verdeling hierin goed, dan zal dit
in ieder geval ook gelden voor monsters van 100—3500 gram. We zullen ons daarom
verder maar beperken tot monsters van 25 gram.

Een aardig praktijkvoorbeeld van dc invloed van de monstergrootte is wel het vol-
gende:

Het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht onderzocht in 1961¹) 4249 monsters
vismeel op aanwezigheid van Salmonella en vond er 29 positief, dit is 0.68%. In
1962 3752 monsters waarvan 27 positief of 0.72%. In totaal 8001 monsters met 56
positieven d.i. 0.700%.

Op het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid werden 30 monsters onderzocht
waarvan er 14 positief waren, of wel 47%. Het verschil is wel opzienbarend en het
laatste cijfer is er mede de oorzaak van dat het vismeel nog al eens in het nieuws is.
Bekijken we nu eens hoe men aan deze cijfers is gekomen.

Maastricht ontvangt monsters vismeel van ongeveer 300—500 gram. Deze worden
goed gemengd en daarna wordt ongeveer 10 gram onderzocht. In feite dus monsters
van 10 gram, al wordt nu een c.v. aanwezig nest van Salmonella kiemen door het
hele monster verspreid.

Het R.I.V. heeft monsters genomen bestaande uit hele zakken van 50 kg. Uit deze
zakken werden steeds zonder tc mengen monsters genomen van 50 gram, net
zo lang tot de hele 50 kg was onderzocht. Men v:rkreeg zo in totaal van 30 zakken
25.101 monsters waarvan er 31 positief bleken te zijn, verdeeld over de 14 zakken,
dit is 0.12%.
Dus samenvattend:

1 Het onderzoek van meststoffen en veevoeder. Jaarverslag van het Rijkslandbouw-
proefstation te Maastricht, 1961 en 1962.

In plaats van hoger is dit laatste getal significant lager, hoewel het monstergewicht

Gaan we uit van het feit dat de 10 gram van Maastricht volkomen representatief
is voor het hele monster (dc c.v. nesten zijn verdeeld), dan heeft het getal van 0.70
betrekking op monsters van ongeveer 400 gram.

Men heeft dan een 8 x grotere kans om Salmonella aan te tonen. En de cijfers op
een zelfde monstergewicht (400 gram) omgerekend geeft dan:
Maastricht 0.70% en R.I.V. 0.96%. Dus prakdsch gelijk.

En al stelt het R.I.V. in het Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1404, (1963), dat slechts
een „volledig onderzoek van een statistisch verantwoorde steekproef" tot betrouwbare
cijfers leidt (47%); ik voor mij hecht meer waarde aan een onderzoek van 8000
partijen dan van 30. Maar het is toch wel leuk dat het uiteindelijke resultaat
praktisch hetzelfde is.

Stellen wij ons voor een mengketel waarin 1 ton mengvoeder zit en waaraan wij
toevoegen 100 gram of 0.01% van een preparaat. Van begin af aan nemen we van dit
mengsel op bepaalde tijden een monster en bepalen daarin het gehalte aan preparaat.
In het begin, als het mengsel nog onvoldoende gemengd is, zullen de afwijkingen
van de berekende waarde (100 ppm) groot zijn, maar nadat het mengproces voortgang
vindt, zullen de afwijkingen kleiner worden, totdat het preparaat volgens het toeval
is verdeeld, d.w.z. dat geen plaatselijke concentraties van preparaatdeeltjes in het
mengsel meer voorkomen. Deze eindtoestand noem ik nu homogeen.
Dit betekent echter niet dat elk monster uit dit mengsel nu ook precies het
berekende gehalte (100 ppm) preparaat bevat. Het aantal deeltjes preparaat per
monster wordt door het toeval bepaald.
Grafisch uitgezet krijgen we het volgende beeld:

De door middel van een analyse gevonden gehalten aan preparaat zullen vallen
binnen de grenzen (curve I). In het begin zullen grote, later alleen kleine afwijkingen
van de berekende waarde (100 ppm) voorkomen. De bij punt A overgebleven
spreiding verandert niet meer met de tijd. De spreiding Al tot A2 is de z.g. rest
spreiding van de toevalsverdeling. De tijd A is de mengduur.

Een andere ketel (curve II) geeft een zelfde beeld. De rest spreiding is even groot
als bij de eerste ketel, alleen de mengduur B is veel groter. Hij bereikt de toevalsver-
deling pas na een langere tijd.

Een derde mogelijkheid is (curve III) een ketel die wel een zelfde mengduur B
heeft, maar de toevalsverdeling niet bereikt. Deze ketel is ondeugdelijk. In de praktijk
kan de tijd waarin de toevalsverdeling wordt bereikt variëren van 5 minuten tot 1
uur voor een zelfde voeder en U begrijpt dat een mengketel die wel de gewenste eind-
toestand bereikt, maar pas na 1 uur, in de praktijk niet goed bruikbaar is.
Men kan deze mengprocedure nu versnellen door het preparaat eerst op een drager
op te mengen en een premix te maken. B.v. de genoemde 100 g op 10 kg drager
en daarna de 10 kg op de ton. Op de uiteindelijk tc bereiken toevalsverdeling, de
grootte van de rest spreiding dus, heeft het al dan niet gebruik van een premix geen
invloed, alleen op de tijd waarin deze toevalsverdeling wordt bereikt.
Het is echter wel mogelijk dat de eerder genoemde ondeugdelijke mengketel (de 3e
in de figuur) met een premix, wel de toevalsverdeling bereikt.

De mengduur is voor een bepaalde ketel geen constante, ze hangt af van zowel de
toevoeging als de drager, in ons geval van mengvoeder. Het gebruik van een premix
voor kleine toevoegingen is daarom in het algemeen aan te bevelen. Men moet dan
echter toch steeds in de gaten houden hoeveel werkzaam preparaat men uiteindelijk
verwerkt. In ons voorbeeld dus niet 10 kg maar slechts 100 g per ton.

Tot slot van deze theoretische beschouwing nog een tweetal factoren die mee de mate
van homogeniteit van de toevalsverdeling bepalen:

De invloed van deze twee grootheden zou ik d.m.v. het volgende schema duidelijk
willen maken:

In mengsel a kan men dus zelfs niet het berekende gehalte vinden bij analyse van
een monster van 25 gram. In het gunstigste geval vindt men 2 of 3 deeltjes, dus
8 of 12 mg/kg.

Nemen we bij mengsel a aan dat we een spreiding vinden tussen de O en 5 deeltjes
per monster, hetgeen zeker niet ongunstig is, dan zijn de spreidingen bij de andere
mengsels te berekenen. Ze zijn:

spreiding aantal deeltjes O— 5 225—275 225— 275 24750—25250
of in mg/kg O— 20 9— 11 900—1100 990— 1010

Verhoging van de concentratie met een factor 100 geeft een afname van de relatieve
spreiding met een factor 10 (-y/ 100 = 10).

Verkleining van de deeltjes met een factor 100 geeft een afname van de relatieve
spreiding met een factor 10 eveneens ■y\' 100 = 10.

Concluderend kan worden gezegd dat de mate van homogeniteit uitgedrukt in %
van het gewenste gehalte, de relatieve spreiding dus, ondermeer afhangt van:

c. de eenheid waarin deze homogeniteit wordt uitgedrukt, de grootte van het
monster.

Dit alles, ik wil dit toch nog even met nadruk stellen, geldt voor stoffen die zich
onafhankelijk van elkaar vrij laten vermengen, zich gedragen als bolletjes, of, als
in het voorbeeld: de knikkers.

In het begin heb ik gesproken over het feit dat m.i. de dierenarts verantwoordelijk
is voor de menging. Hoe ver dit nu gaat laat ik in het midden, maar in ieder geval
moet het medicament dat de dierenarts levert aan de eis voldoen dat het zich
met behulp van een normaal werkend mengapparaat laat vermengen tot een ge-
wenste homogeniteit.

Laten we een voorbeeld noemen. Een dierenarts stelt een diagnose bij b.v. legkippen
en bepaalt dat de dieren 50 mg per dag geneesmiddel moeten ontvangen. Het voer-
verbruik is 100 g per dier per dag. Ergo de concentratie moet dus worden 500 mg/kg
of 0.05%. Hij is verder van mening dat een afwijking van deze dosering tot maximaal
10% toelaatbaar is, dus per 100 g voer 45—55 mg preparaat. Om helemaal exact
te zijn moet hij eigenlijk ook nog uitmaken hoe groot de kans mag zijn op een
grotere afwijking, daar die theoretisch altijd toevallig kan voorkomen. Laten we
zeggen 5%. Dus 95% van de monsters van 100 g uit het mengsel moeten een gehalte
aan preparaat van 45 tot 55 mg bevatten.

Indien nu het geneesmiddel dat hij aan de mcngvoederbereidcr levert klonten, grove
deeltjes van enkele milligrammen enz. bevat dan is het onmogelijk dat het meng-
apparaat een mengsel aflevert dat aan deze eis voldoet. M.a.w. dc dierenarts moet
een preparaat leveren dat zo fijn is dat de gewenste homogeniteit kan worden
bereikt. Tevens moet hij rekening houden met het feit dat er ook vele meng-
apparaten zijn die niet feilloos werken en hij zal voor de fijnheid een veiligheids-
marge in rekening moeten brengen. Praktisch kan worden gezegd dat als het pre-
paraat een zeef met maaswijdten van 0.1 tot 0.2 mm kan passeren, de bovengenoemde
homogeniteit kan worden bereikt.

Vaak is het onmogelijk de grofheid of, anders gezegd, de mate van fijnheid van een
preparaat op het oog te beoordelen. Men zal ook een aangekocht preparaat ter
controle eens moeten zeven om na te gaan of de deeltjes niet te groot zijn om
bij vermenging de gewenste homogeniteit te verkrijgen.

Soms is het niet mogelijk de deeltjes onbeperkt te verkleinen, b.v. bij het vitamine
A-Da of -A preparaat. Vitamine A wordt afgebroken door licht, zuurstof, mineralen,
enz. en men heeft daarom het vitamine A omhuld met gelatine, z.g. gecoat. Een
vitamine A oplossing in olie wordt tegelijk met vloeibare gelatine verstoven en men
krijgt bolletjes gelatine met daarin microscopisch kleine vitamine A druppeltjes. Een
aantal van deze druppeltjes komt aan het oppervlak van de gelatine bolletjes terecht
en het vitamine A hierin is onbeschermd.

Philips-Duphar levert een preparaat met ongeveer 360.000 IE vitamine A per gram.
Zij garanderen echter 325.000. Dit verschil van 35.000 IE of 10% is het vitamine A
in de druppeltjes aan het oppervlak van de gelatine bolletjes, hetgeen niet stabiel
is (niet beschermd is) en daarom ook niet wordt gegarandeerd.

Verkleinen van de bolletjes zal tot gevolg hebben dat de oppervlakte t.o.v. de inhoud
sterk zal toenemen, met een groter verlies aan vitamine A. Men heeft nu een keuze
moeten maken, een compromis dus, tussen een zo laag mogelijk verlies een een zo
goed mogelijke verdelingsmogelijkheid door het voeder,

Brüggemann en medewerkers¹) hebben van een aantal van deze preparaten de
theoretische verdeling door het voeder berekend en de theorie in dc praktijk getoetst.
Dosering: 5 IE vitamine A per gram voeder (normaal voor varkensvoeder), monster«
van 20 gram.

De procentuele standaardafwijking varieert nu bij deze preparaten van 22 tot 55%,
D.w.z. dat 95% van dc monsters van 20 gram een vitamine A gehalte bezitten
van 3—7 IE per gram bij de standaardafwijking van 22% en vn O—11 bij de
standaardafwijking van 55% en dat in dit laatste geval gemiddeld 3% van de
monsters geen vitamine A bevat.

Bij monsters van 2 kg (voor een groter varken) zijn deze grenzen echter resp. 4.8—5.2
en 4.5—5.5 IE vitamine A per gram.

Een preparaat is vaak wel fijn — soms zelfs zeer fijn —, maar het klontert, is
hygroscopisch, enz., enz. De deeltjes kleven aan elkaar en kunnen zich dus niet vrij
verplaatsen. Het produkt is niet free-flowing. Deze preparaten laten zich vaak minder
gemakkelijk vermengen (zie foto 1²); waarop rechts een „free-flowing" preparaat.

Soms heeft het preparaat een affiniteit voor metaal, de deeltjes zijn soms elektrosta-
tisch geladen of op te laden. Ik behoef U niet te vertellen wat er dan gebeurt in
een ketel met metalen wand en metalen schroef. Men tapt zuiver voer af en het
preparaat blijft hangen.

Deze onaangename eigenschap is vaak te verbeteren door een andere stof bij te
mengen of het preparaat een oppervlakte behandeling te geven, zie foto 2**).

1 Johs. Brüggemann und K. H. Niesar: „Der Einflusz der morpholo-
gischen Beschaffenheit der Mischkomponenten auf den Homogenitätsgrad einer
Misschung". Schriftenreihe des Fachverbands der Futtermittelindustrie e.V.,
Hamburg 1962.

bij het aankopen van medicamenten door een dierenarts (en dit geldt evenzo voor
vitamine preparaten, spore-elementen e.d. door een mengvoedcrbereider) moet de
eis worden gesteld dat ze zich door het voer laten vermengen tot de gewenste
homogeniteit. Men kan daarbij letten op deeltjesgrootte en de consistentie van het
preparaat.

Dit alles geldt natuurlijk eveneens voor het effectieve preparaat in een aangekochte
premix.

Vraag: Drs. P. van L o o, Meppel: „Bestaat er bij te lang mengen ook de mogelijk-
heid dat het mengsel ontmengt?"

Antwoord: Tenzij bij het mengen misschien bepaalde fysisch-chemische veranderingen
plaatsvinden, treedt bij te lang mengen geen ontmenging op.

Dc kwestie van het ontmengen is een probleem apart. In het kort kan worden gezegd,
dat ontmenging optreedt door twee factoren.

a. Verschil in deeltjesgrootte tussen de componenten van het mengsel. Indien in
een mengsel de holten tussen de grovere deeltjes geheel door fijne deeltjes worden
opgevuld, behoeft men geen ontmenging te vrezen. Brüggemann geeft als
grens aan tussen grof en fijn 0.4 mm en als verhouding tussen de schudvolumina
van de grove fractie en de fijne fractie maximaal 0.8. In het algemeen kan men
stellen dat, als de fijne fractie tenminste 65% van het mengsel uitmaakt, geen
ontmenging optreedt.

b. Verschil in s.g. tussen de componenten van het mengsel. Ook hiervoor behoeft
men niet te vrezen, indien de verschillen niet te groot worden. In de praktijk
zijn deze vcrschillcn hooguit cen factor 3 ä 4 (mineralen t.o.v. meel) en treedt
onder normale omstandigheden geen ontmenging op.

Vraag: Drs. G. van de Kieft, Hintham: „Hoe staat het met ontmenging bij
bulkvervoer?"

Antwoord: Is aan de voorwaarden genoemd in het vorige antwoord voldaan dan
treedt geen ontmenging op bij het vervoer per bulkauto.

Indien het voeder bij het pneumatisch transport van en naar de bulkauto als een
compacte massa door de buis of de slang wordt geblazen treedt geen separatie op

tengevolge van verschillen in s.g. Dit is wel het geval als de meelstroom zich te
langzaam verplaatst en in het opstijgende deel van de buis de zwaartekracht de
belangrijkste factor wordt in de verplaatsingssnelheid van het voeder.

Vraag: Drs. A. Zegwaard, Varsseveld: „Heeft de hoogte van de silo geen invloed
op de ontmenging bij buiktransport?"

Antwoord: Inderdaad heeft de afstand waarover de mengvoederdeeltjes vrij naar
beneden vallen invloed op de homogeniteit. Zwaardere deeltjes zullen sneller vallen
dan de lichtere. Bij een constante stroom voeder vanaf boven in de silo zal alleen
in het allereerste begin de separatie van zware en lichte deeltjes merkbaar zijn, daarna
stelt zich een evenwicht in. Op de bodem van de silo zullen dan verhoudingsgewijs
meer zwaardere, en in het bovenste laagje voeder relatief wat meer lichtere deeltjes
voorkomen dan in de rest van de silo. Bij het lossen kan soms een soort ontmenging
optreden doordat de silo niet regelmatig leegloopt. Meestal bestaat er dan echter
in het mengvoeder een ongunstige verhouding tussen grof en fijn, die bij voeder in
zakken nog geen, maar bij buikopslag wel ontmenging geeft.

Vraag: Drs. A. Zegwaard, Varsseveld: „Kan een molenaar technische voor-
zieningen treffen?"

Antwoord: Ja. Hij kan de vrije val in de silo beperken, de afstand waarover pneuma-
tisch transport plaats vindt niet te lang maken, een mengschroef in de silo aan-
brengen om regelmatig leeglopen te bevorderen, enz., enz.

Vraag: Drs. J. Berg, Wormerveer: „Zijn er geen normen te geven waaraan
pneumatisch transport moet voldoen ?"

Antwoord: Deze zijn moeilijk te geven. De afstand waarover pneumatisch transport
kan plaatsvinden hangt af van de kracht van de motor, de doorsnede van dc
buis of slang, het aantal bochten, het hoogteverschil, enz., enz.
Dit is alleen prcK-fondcrvindclijk vast te stellen.

Vraag: Drs. F. M. H. van Golstein Brouwers, Soestdijk: „Hoe kan een
dierenarts enige zekerheid hebben of er in een bepaald geval genoeg gemengd wordt
en of de mengcapaciteit van de mengketel voldoende is?"

Antwoord: Vaak weet de mengvocdcrbereider wel hoe lang zijn mengketel moet
draaien om een voldoende homogene menging te verkrijgen.

Dit varieert van 5 a 7 min, tot een half uur. Bij het opmengen van kleine hoeveel-
heden zal men vaak eerst een premix maken. In de praktijk worden B-vitaminen
cn spore-elementen toegevoegd in veel lagere dosering dan van de meeste medicijnen
nodig is. Men gebruikt dan cen premix, b.v. een vitamine B-preparaat en een
mincralenmengsel.

Vraag: Drs. W. H. Smits, Soest: „Kan een dierenarts ook zelf deze premixen
maken ?"

Antwoord: Tenzij hij beschikt over een goed werkend mengapparaat kan hij deze
premixen niet maken. Een dergelijk apparaat voor b.v. 10 kg premix kost al gauw
enkele duizenden guldens. Eenvoudiger is het, dat de dierenarts de premix koopt
van de farmaceutische industrie.

Vraag: Drs, A, D, Staal, Amsterdam: „De mengvoederbereider ontvangt pas een
vergunning om medicinaal voeder te mogen maken als hij een mengapparaat heeft,
dat aan de eisen voldoet".

Antwoord: De eis die wordt gesteld, nl, „een homogene menging" is zonder een
nadere precisering een waardeloze eis. Het zal er dan ook in de praktijk op neer-
komen dat alle mengvoederbereiders medicinaal voeder mogen maken,

Vraag: Drs. H. J. L. Maas, Nijkerk: „Indien wordt geconstateerd, bij analyse van
een monster medicinaal voeder, dat niet de gewenste hoeveelheid medicament aan-
wezig is, hoe kan een schuldige worden aangewezen?"

Antwoord: Dit zal in vele gevallen niet mogelijk zijn. M.i. is in eerste instantie de
dierenarts verantwoordelijk en dus aan te spreken, tenzij anders blijkt.
Zoals in de lezing al is aangegeven kan een monster een sterk afwijkend gehalte
medicament bevatten terwijl goed werd gemengd en de juiste hoeveelheid werd ver-
werkt, doordat b.v. het preparaat te grof was.

Of men bij de schuldvraag hiermee rekening zal houden is de vraag.
Als voorbeeld: Rundveemineralen bevatten 0.02% d.i. 200 ppm cobaltsulfaat. Dit
cobaltsulfaat moet o.a. aan de eis van het Produktschap voldoen dat het nagenoeg
geheel een zeef met maaswijdten van 1.2 mm kan passeren. Het is statistisch zeer
goed mogelijk dat een monster van een dergelijk, volgens de eisen gemaakt, mengsel
van deze mineralen geen of bijna geen cobaltsulfaat bevat. Toch werden enkele
jaren geleden, toen deze mengsels nog waren voorgeschreven, mineralenmengers bij
afwijkingen in hun monsters tot boetes veroordeeld.

Vraag: Drs. W. H. Smits, Soest: „Men zou dus steeds monsters moeten bekijken of
laten onderzoeken van de aangekochte medicamenten of hun premixen?"

Antwoord: Indien men deze koopt bij de bonafide farmaceutische industrie die vaak
zeer veel aandacht aan deze zaken schenkt, dan is men in het algemeen wel safe.

Vraag: Drs. A. D. Staal, Amsterdam: „Is de keuze van 25 gram per monster niet
te laag. Moet dc monstergrootte niet afhangen van de dagelijkse voeropname?"

Antwoord: Dit is inderdaad juist, maar de mengvoederindustrie die in dezelfde appa-
ratuur zowel kuikenvoeder als varkensvoeder moet maken doet goed om zich op
die categorie in te stellen die de hoogste eisen stelt, in dit geval de kuikenvoeders.
Zo kom ik aan monsters van 25 gram.

Vraag: Drs. A. D. Staal, Amsterdam; „Brüggemann vermeldt niet in zijn
boekje wat hij onder homogeen verstaat en ook niets over de monstergrootte".

Antwoord: Brüggemann spreekt inderdaad in zijn eerste boekje over „Absolute
Homogenität" zonder daar een exacte definitie van tc geven. In de inleiding wordt
echter gesproken over de tocvalsverdeling die in het tweede deeltje nader wordt uit-
gewerkt. De monstergrootte geeft hij wel, nl. op blz. 14:
Kükenaufzuchtmehl 10 g

Legemehl, Schweinemastfertigfutter 50 g
Kälbermehlfutter, Milchviehfutter 300 g

Vraag: Drs. W. H. Smit s. Soest: „Hoe groot moet een monster zijn om voor nader
onderzoek op te sturen naar een laboratorium?"

Vraag: Drs. H. J. L. Maas, Nijkerk: „De hoeveelheid medicament die moet
worden opgemengd hangt o.a. af van de voeropname. Behalve dat het voerverbruik
b.v. bij leghennen moeilijk is vast te stellen in de praktijk en dan nog alleen als een
gemiddelde van de koppel, is deze sterk afhankelijk van de gezondheidstoestand,
hokbezetting, enz. Zijn bovendien de individuele verschillen binnen een koppel niet
zo groot dat het stellen van de eis in het voorbeeld van 45—55 mg per 100 g voeder
weinig zin heeft? Is de lezing wel voldoende aangepast aan de praktijk en niet te
theoretisch?"

Antwoord: Er is gezegd dat de dierenarts moet vaststellen welke afwijkingen van de
gewenste dosering tolerabel is. Verwacht hij dat de te behandelen dieren een zeer

grote variatie in voeropname zullen vertonen, dan kan hij misschien zijn eisen voor
de homogeniteit van het voer wat midgeren. Het is echter wel zo dat bij een grote
variatie in voederopname, vergezeld gaande met een grote variatie in medicament-
concentratie per gewichtseenheid voeder, de variatie in medicament opname per dier
groter kan worden dan misschien is gewenst.

Als er b.v. een variatie in de voeropname is van 50—125 g per dier per dag en een
variatie in medikamentconcentratie b.v. van 30—70 mg per 100 g voeder, dan zijn
beide foutenbronnen reeds even groot. De totale variatie wordt dan onnodig groot.
Aan de eerste is niets te doen, aan de tweede wel. Bovendien is van enkele stoffen
bekend dat een bepaalde hoeveelheid gewenst maar een wat hogere concentratie
schadelijk is. Bijvcx)rbeeld: selenium in kuikenvoer 1 ppm gewenst, 10 ppm reeds
schadelijk. Daar staat tegenover dat het bij vele andere stoffen niet zo nauw luistert
Drs. A. D. S t a a 1, Amsterdam. Dc toediening van medicijnen duurt meestal slechts
enkele dagen. Door b.v. alleen \'s morgens het medicinale voeder te geven en dit
\'s middags met normaal voeder aan te vullen is de individuele spreiding in de
opname van medicinaal voeder te beperken.

Drs. W. H. Smits, Soest. De meeste doseringen van medicinale stoffen mogen wel
variëren van 200—400 mg|kg. Er bestaat dan wel een kans dat de gewenste bloed-
spiegel niet kan worden gehandhaafd.

Drs. M. K a r s e m e ij e r. Alphen a|d Rijn. Het lijkt me goed tc adviseren om het
medicijn door het drinkwater toe te dienen. Wil de boer/pluimveehouder dit niet, dan
moet hem op de gevaren worden gewezen die kleven aan het opmengen door het
voeder. Als er iets mis gaat zoekt men naar een schuldige, de dierenarts is dan
gedekt.

Antwoord: Ook indien men het medicament door het drinkwater toedient kunnen
fouten worden gemaakt. Sommige preparaten zijn niet oplosbaar maar slechts
mengbaar met of cmulgeerbaar in water. Ook dan kan ontmenging door b.v. op-
romen voorkomen, zoals met het z.g. in water oplosbare vitamine A-Ds preparaat.
Misschien zijn in deze lezing de moeilijkheden wat te veel naar voren gekomen. Het
was ook de bedoeling om op de mogelijke gevaren te wijzen. Rekening houdend met
wat is gezegd, is de toediening van medicijnen door het voeder zeer goed uitvoerbaar
en voor de boer/pluimveehouder het eenvoudigste en vaak hel goedkoopste.

KOPPEL (aantal dieren): ........................ GEBOREN (datum): ..................

Zorg voor voldoende drinkbakken en borstel deze vóór de enting grondig met schoon
water uit. Gebruik hierbij GEEN ontsmettingsmiddelen en geen reinigingsmiddelen
zoals zeep, soda, enz.

Voor het betrekken van de entstoffen en voor nadere inlichtingen wende men zich
tijdig tot zijn dierenarts.

Bij de enüng dient streng de hand te worden gehouden aan de voorgeschreven
dosering. De bovengenoemde voorbehoedende entingen zijn onmisbaar om ernstige
schade op de bedrijven te voorkomen.

Het aangegeven entschema bevat slechts algemene richtlijnen. Deelnemers aan het
waarschuwingssysteem ontvangen een speciaal voor hun bedrijf ontworpen entschema.
Belangstellenden kunnen zich opgeven bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee of aan
de inspectiedienst van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren.

Wanneer de omstandigheden op het bedrijf het nodig maken van het entschema af
te wijken, kunt u het beste eerst overleg plegen met uw dierenarts of de Gezondheids-
dienst voor Pluimvee.

Van aangekochte dieren nagaan of deze waren geënt; zonodig deze alsnog enten.
Tijdens of kort na de enting geen grote veranderingen aanbrengen zoals overplaatsing,
verandering van voeding, uitlaten van de verwarming, enz.

De beste leeftijd om met het enten (door het drinkwater) te beginnen is 1 maand.
Het enten van zeer jonge kuikens is slechts in NOODGEVALLEN aan te bevelen.
Zowel de „verstuivingsmethode" als het „snaveldompelen" geeft slechte resultaten
en moet dus worden afgeraden.

Deze enung dient vóór de leg te geschieden, aangezien bij leggende dieren de
produktie, de ei-kwaliteit en de brocduitkomst blijvend worden benadeeld. Het ge-
bruik van Sterkwerkende entstof verdient de voorkeur, aangezien milde entstoffen
onvoldoende bescherming geven (ca 3 maanden). De enting van voor dc leg be-
stemde dieren beneden de leeftijd van I maand moet worden ontraden, vanwege het
risico van ongewenste reacties en beschadiging van dc legorganen.
De gecombineerde enüng tegen pseudo-vogelpest en infectieuze bronchitis is even-
eens in het algemeen tc ontraden.

De enting tegen pokken en difterie kan in het algemeen het beste plaats hebben op
een leeftijd van 4 maanden, volgens de follikel-methodc. Om ongewenste reacties
te voorkomen, dient er echter tot minstens 3 weken na de enting tegen infectieuze
bronchitis mee te worden gewacht. Combinatie met de enting tegen trilziekte kan
zonder bezwaar plaats vinden.

Laat geboren kuikens (na 1 juli) kunnen echter in verband met het pokken-diftcrie-
gevaar tijdens dc herfst en de winter, beter op een leeftijd van 6-8 weken worden
pënt, wat ook volgens de vleugelprikmethode kan worden uitgevoerd. In dit geval
is echter een herhaling van de enting op een leeftijd van ± 5 maanden noodzakelijk
om voldoende bescherming gedurende de gehele legperiode te behouden.

Het enten tegen trilziekte dient vóór de leg te geschieden, daar gedurende 4 weken na
deze enting de eieren niet voor de broederij kunnen worden gebruikt. Vraag uw

dierenarts een schriftelijke verklaring, dat uw hennen zijn geënt en bewaar deze goed,
aangezien u zich daarmee beschermt tegen eventuele schade-aanspraken van de
afnemers in verband met trilziektc.

Ook dient gedurende 4 weken na het enten tegen trilziekte het koppel goed gescheiden
te worden gehouden van eventuele jonge kuikens op het bedrijf, die beneden de leef-
tijd van 3 weken gevoelig voor de ziekte kunnen zijn en van leggende kippen, indien
deze niet geënt zijn tegen trilziekte en geen natuurlijke immuniteit hebben.

Bij dieren, die voor cen tweede legpcriode worden aangehouden, is herenting tegen
pseudo-vogelpest (La Sota) en pokken-difterie noodzakelijk kort vóór de aanvang van
deze legpcriode.

Te hevige en langdurige entreacdes zijn meestal het gevolg van C,R,D,, in welk geval
toediening van geneesmiddelen gewenst is.

Bij besmette of verdachte koppels is toediening direct na de enting noodzakelijk. Bij
andere stoornisen is enting alleen verantwoord in overleg met uw dierenarts.

De verschillende leeftijdsgroepen of koppels moeten streng gescheiden worden ge-
houden, Bij de ingang van ieder hok behoort een bak met een dagelijks te verversen
Halamid- of natronloogoplossing aanwezig te zijn voor de ontsmetting van schoeisel,
speciaal na de entingen tegen pseudo-vogelpest, infectieuze bronchitis en trilziekte.

LEIDT DE „MANAGERSZIEKTE" TOT KORTERE LEVENSVERWACHTING?
Er is de laatste jaren nog al wat te doen over de z.g, managersziekte en over de
daardoor veroorzaakte ongunstiger levensverwachting bij managers. De eerste con-
clusie, die wij uit vele publikaties hierover van deskundigen menen te mogen trekken
is, dat cen „managersziekte" als benaming een onding is, ja zelfs niet als zodanig
bestaat. Deze naam immers suggereert, dat er een bepaalde ziekte zou zijn, die alleen
maar „managers" belaagt, zoals de houtworm alleen maar hout aantast.
Voorts, dat als het ware elke „manager" gedoemd zou zijn aan deze ziekte ten onder
te gaan. Noch het één noch het ander is juist. Managersziektc is een verzamelnaam
van een aantal ziekteverschijnselen als hart-, vaat- en zenuwaandoeningen, geestes-
stoornissen, maagbezwaren en overgewicht, die zich ook bij andere mensen kunnen
voordoen. Wel is het zo, dat „managers" door hun levens- en werkomstandigheden,
die met hun beroep en hun persoonlijke ambitie samenhan,gen eerder dan anderen
gevaar lopen aan één dezer ziekten of afwijkingen ten prooi te vallen. Het feit, dat
ze zich daartegen door verstandiger leefwijze zouden kunnen beschermen, doet daar
niets aan af. Het blijkt overigens de vraag of de raad tot zelfbescherming, die Dr.
J, A, C. de Koek van Leeuwen in „Gezond blijven aan de top" (uitgave van het
Ned, Centrum van Comm. Directeuren) in alle gevallen kan worden opgevolgd.
Zeker, onze verantwoordelijkheid strekt zich ook en zelfs in de eerste plaats uit, tot
ons zelf, willen wij niet als martelaren het slachtoffer worden van ons beroep, doch
juist onze verantwoordelijkheid tegenover de belangen van anderen tot welker be-
hartiging wij ons geroepen voelen of gesteld zijn, kan ons er toe brengen onze eigen
belangen te verwaarlozen via het zelfbedrog, dat een bepaalde bijzondere inspanning
slechts van tijdelijke aard zou zijn. Immers, niet altijd is delegatie mogelijk.
Nu is het vreemd, dat statistische onderzoekingen geen duidelijk bewijs voor over-
sterfte van „managers" hebben opgeleverd. Wel heeft in Duitsland Dr. Carl Boehm
statistische cijfers gepoogd te verzamelen over het al dan niet bestaan van ovcrsterfte
bij leidinggevende functionarisen. Dit onderzoek bleef echter beperkt tot leidingge-

vende functionarissen in het bedrijfsleven, in de commerciële sector (handel, banken,
verzekeringswezen en industrie), in de technische sector en in de politiek. Deze
groep is o.i. te beperkt omdat het in wezen gaat om een veel grotere groep waartot
niet alleen de managers in engere zin behoren, maar juist ook andere categorieën van
personen, die in het spraakgebruik niet tot de eigenlijke managers gerekend worden:
de hogere ambtenaren, vakbondsbestuurders en professoren en vooral ook de beoefe-
naren van de meeste vrije beroepen, zoals doctoren, advocaten, architecten en accoun-
tants. Terecht spreekt Prof. J. P. van Rooyen, de huidige voorzitter van dc Ver-
zekeringskamer, in zijn artikel „Het Nederlandse sterftepatroon" in „Het Verzeke-
ringsarchief" van januari 1962 niet over „managers" maar over „mannen in dc
frontlinie".

Een andere beperking van het onderzoek was daarin gelegen, dat de waarnemingen
alleen betrekking hadden op de gevallen waarin dodelijke afloop tijdens de actieve
periode, tussen het 40e en 65c levensjaar wordt geconstateerd.
Een derde beperking, die de onderzoeker (Dr. Carl Boehm) zelf reeds heeft gevoeld,
was, dat het statistisch materiaal te klein en de waarnemingsperiode (1946—1957)
te kort was om aan de iets ongunstiger cijfers die voor de „managers" uit de bus
kwamen groter gewicht toe te kennen dan van een vermoeden. Waarom het o.i. in
de eerste plaats moet gaan is een onderzoek naar de vraag of ook na het 65e jaar
voor de „mannen in de frontlinie" te rekenen valt met ovcrsterfte t.a.v. de algemene
levenskansen. Zover ons bekend is nimmer een poging tot het verkrijgen van statis-
tisch materiaal in deze richting gedaan, hoewel dit voor de betrokken groep van
bijzonder groot belang zou zijn.

Zou immers uit dit onderzoek komen vast te staan, dat inderdaad onze frontlinie-
mannen een kortere en wellicht zelfs een aanzienlijker kortere levensverwachting be-
schoren is, dan zou dit met name ook van belang zijn voor onze fiscale politiek (men
denke aan de onlangs ingevoerde wijziging der fiscale bepalingen inzake herroep der
lijfrenteclausule, waarop een geheel ander licht komt te vallen). De al dan niet aan-
trekkelijkheid b.v. van de keuze van het vrije beroep heeft ook een financiële kant,
waarbij de mogelijkheid tot het, op welke wijze dan ook, veilig stellen van een
efficiënte oudedagsverzorging bewust of onbewust een grote rol speelt.
Wij zijn ons bewust dat aan het in dit artikel bepleite statistisch onderzoek vele be-
zwaren verbonden zijn, doch waar de groep, waarom het gaat, zijn essentiële en niet
te vervangen functie heeft in ons maatschappelijk bestel kan en moet de mogelijkheid
worden gezocht te komen tot vaststelling van feiten. Vermoeden alléén hoe sterk ze
ook zijn¹) missen in de praktijk, en zeker voor de practische politiek, overtuigende
kracht.

Drie Leidse hoogleraren hebben positief gereageerd op een suggestie van de Nieuwe
Rotterdamse Courant van 6 mei 1964, waarbij de mogelijkheid van solliciteren bij
professorale vacatures werd geopperd.

Volgens prof. dr. R. F. Beeriing (wijsgerige sociologie) leeft er in de faculteit wel
begrip voor zekere nadelen die de vigerende benoemingsprocedure aankleven, hoe-
zeer ook bij het opmaken van voordrachten in Nederland doorgaans de grootst mo-
gelijke zorgvuldigdheid wordt betracht.

Prof. dr I. Schöffer (vaderlandse geschiedenis) stelde, dat het invoegen van deze
methode geen enkel nadeel heeft en onmiskenbare voordelen. Dat bij een benoeming
zeer velen in de academische wereld daarbij betrokken zijn, die er al of niet het
fijne van weten, maar minstens één persoon geheel buiten gehouden wordt, althans
in de eerste fasen, nl. de man die serieus in aanmerking komt voor de te vervullen
post, noemde de hoogleraar een paskwillige toestand. Volgt er dan ook een be-

1 Zie het artikel „Sterftekansen voor mannen aan de frontlinie" in „Economisch-
Statistische Berichten" van 20 maart 1963.

noeming waarbij mensen worden gepasseerd, dan blijken deze vaak lang of vooir
altijd in onzekerheid of er aan hen wel aandacht besteed is en in hoever hun werk
en loopbaan wel voldoende bekend was bij de commissie die de voordracht opstelde.
Open sollicitatie geeft ook kansen van benoeming aan mensen die door allerlei om-
standigheden misschien anders aan de aandacht van de commissie zouden zijn ont-
snapt. Hierbij denkt prof. Schöffer in de eerste plaats aan buitenlanders.
Er is tenslotte aan dit systeem van open sollicitatie nog het voordeel verbonden, dat
nu ook de conunissie de persoon van de eventueel te benoemen sollicitant zal kunnen
zien en spreken. Thans moet zij maar al te vaak oordelen op grond van aanbevelingen
en publikaties.

Ook prof. dr. E. den Tex (petrologie en mineralogie) is voorstander van open
sollicitaties. Beide hoogleraren, dr. den Tex en dr. Schöffer, hebben een academische
ervaring in Australië opgedaan, waar dit systeem wordt gevolgd. Prof. den Tex do-
ceerde er tien jaar, prof. Schöffer ruim drie jaar. Prof. dr. den Tex bracht naar
voren, dat de gezichtskring van de commissie bij toepassing van dit systeem potentieel
zou worden verruimd, hetgeen vooral van belang is in verband met de snel voort-
schrijdende internationalisatie van de wetenschap. Dit maakt het steeds moeilijker
om alle geschikte candidatcn voor een bepaalde vacature te kennen.
Opgemerkt wordt dat open sollicitatie dan ook niet betekent het lichten van ieders
doopcel ten aanschouwe van het publiek, maar dat ieder die voor een bepaalde
universitaire post in aanmerking meent te komen kan solliciteren. De rest blijft
geheim.

(Documentatieblad Berichten en Referaten no. 11 (1964). F.O.I.B.-Nieuws no. 10)
STAGIAIRES.

Teneinde jonge mensen die belangstelling hebben voor de E.E.G. in de gelegenheid
te stellen, hun kennis door praktisch werk aan te vullen, neemt de E.E.G.-commissie
in Brussel een beperkt aantal stagiaires in haar diensten op. Als stagiaire kan men
worden toegelaten als men niet ouder dan 30 jaar is en al drie jaar heeft gestudeerd
of al twee jaar beroepservaring heeft. De stage duurt ten hoogste zes maanden. Nadere
inlichtingen verstrekt de Voorl. Dienst van de Europese Gemeenschappen in den
Haag, telef. (070) 33 41 23.

Prof. dr. G. F. Scheffer, hoogleraar in de bedrijfshuishoudkunde te Tilburg, is een
tegenstander van de in ons land groeiende wens naar een zelfstandige universitaire
opleiding tot manager. Hoewel de term „management scicnce" veelvuldig wordt ge-
bruikt bestaat deze wetenschap in feite (nog) niet. Dit zei prof. Scheffer op de
33e landdag voor het economische onderwijs op 1 december.

De behandeling van praktijkproblemen is belangrijk als illustratiemateriaal, maar de
universiteit heeft een ruimere taak. Zij dient de basis te verschaffen, waarop in de
praktijk in verschillende richtingen kan worden voortgebouwd. Invoering van meer
werkcolleges en practica verdient aanbeveling. Goede leiders kunnen altijd nog beter
worden gezocht bij academici, die tenminste in een bepaalde tak van wetenschap
een behoorlijke denktraining hebben verkregen, dan bij academici, die tijdens hun
studie geconfronteerd zijn met een mengelmoes van denkmethoden zonder enig ver-
band daartussen.

(Feiten en Cijfers 24-12-\'64. F.O.I.B.-Nieuws no. 10).
AANTAL ACADEMISCH GEVORMDEN.

Bij de volkstelling van 31 mei 1960 telde Nederiand 76.000 academici, dat is 12 per
duizend inwoners van 25 jaar en ouder. Vergeleken bij 1930 is het aantal absoluut
verdrievoudigd (23.500 in 1930) en relatief verdubbeld (6 pro mille in 1930).

Sedert 1930 zijn grote verschuivingen opgetreden in het arbeidsverband. Toen werkte
40% der academici voor eigen rekening, voornamelijk in het vrije beroep. Dit was in
1947 gedaald tot 29% en in 1960 tot 25%. Steeds meer academici werken in dienst-
betrekking.

Van de gestudeerden met beroep werkt 75% in de sector dienstverlening (22%
van de totale beroepsbevolking). In de nijverheid werkt 16% van de academici met
beroep (43% van de totale beroepsbevolking), 0,3% in landbouw en visserij (tegen
11%) en 2,7% in de handel (tegen 14%).

MEER DAN 11.000 EERSTEJAARSSTUDENTEN IN 1964.
Uit gegevens van het C.B.S. blijkt, dat zich eind oktober 1964 11.200 eerste jaars-
studenten hebben laten inschrijveny bij de gezamenlijke universiteiten en hogescholen.
Dit is 2000 (22%) meer dan in 1963.

Een belangrijke stijging vond vooral plaats bij landbouwkunde nl. 43%. godgeleerd-
heid 47%, sociale wetenschappen 45%, psychologie 42% en pedagogie 40%. De
stijging van 25% is mede te danken aan de opening van de T.H. „Twente" (238
eerstejaars).

JAARVERSLAGEN VAN HET INSTITUUT VOOR DE PLUIMVEETEELT
„HET SPELDERHOLT" TE BEEKBERGEN, 1961 — 1963.

Van bovengenoemd Instituut zijn twee verslagen in druk verschenen, nl. een over
1960 en 1961 en een over 1962 en 1963. Zij sluiten aan op een gelijksoortig (jaar-)
verslag dat destijds over 1959 is uitgekomen.

Voorjaar 1964 verschenen reeds twee „Korte Verslagen" over 1963, een van de
Afdeling Produkde en een van dc Afdeling Verwerking, waarin alleen de be-
langrijkste feiten van dat jaar werden vermeld. In de nu over het tijdvak 1960 t/m
1963 gepubliceerde verslagen is veel meer in bijzonderheden getreden. Zij om-
vatten resp. 95 en 130 blz. en zijn geïllustreerd met een twintigtal foto\'s. Er komen
cen groot aantal tabellen in voor (67 stuks) terwijl ook lijsten zijn opgenomen van
de in de verslagperioden verschenen publikaties van de medewerkers van het
Instituut. Op een enkele uitzondering na zijn deze „Mededelingen" en „Berichten"
zonder meer op aanvrage verkrijgbaar.

De verslagen tezamen geven cen goed beeld van de ontwikkeling van het Instituut
sinds 1959. In organisatie en inrichting zijn in het beschreven tijdvak reeds vele
belangrijke veranderingen tot stand gekomen, hoewel het eindpunt hiervan pas over
cen aantal jaren zal kunnen worden bereikt. Niet alleen werd in 1960 de Afdeling
Verwerking toegevoegd, die zich in de afgelopen vier jaar geleidelijk begon te ont-
plooien, maar ook in de Afdeling Produktie werd cen ontwikkeling met belangrijke
consequenties in gang gezet.

Een deel van de inhoud van elk verslag betreft onderwerpen van organisatorische-
en materiële aard, zoals bestuurssamenstelling, personeelsbezetting, bouwkundige
voorzieningen, enz. Hierin worden b.v. bijzonderheden van de modernisering en uit-
breiding van het pluimveebedrijf der Afdeling Produktie besproken. Het verslag over
1960 en 1961 beschrijft o.a. de voorgeschiedenis, het doel en het werkterrein der
Afdehng Verwerking, terwijl dat over 1962 en 1963 o.m. de redenen vermeldt
waarom het Insdtuut einde 1963 overging tot het aanschaffen van elektronische
apparatuur voor administratie- en rekenwerk. Andere bijzonderheden in beide ver-
slagen betreffen de vrijze van publikatie, de contacten met andere instellingen en
organisaties, alsmede de werkzaamheden van bibliotheek en documentatiedienst.
Verreweg het grootste deel van de inhoud wordt echter in beslag genomen door me-
dedelingen over de gang van het onderzoek. In beide verslagen komen de verschil-
lende onderdelen van het werkgebied achtereenvolgens aan de orde. Deze zijn in de
Afdeling Produktie: de huisvesting en verzorging van het pluimvee, de voeding, de

erfelijkheid en fokkerij, de embryonale ontwikkeling en de broederij en het chemiseh-
en fysisch onderzoek.

In de Afdeling Verwerking zijn dc onderdelen van het werkterrein: de eieren, het
slachtgevogelte, de eiprodukten, de microbiologie en de chemie. Het is niet mogelijk
om van bovengenoemde rubrieken alle punten van onderzoek die meer of minder
uitgebreid in de verslagen worden behandeld, op te sommen. Om toch een globale
indruk te geven, laten wij er hier een aantal volgen.

Van de Afdeling Produktie: invloeden van licht op pluimvee; lysine- en/of methio-
ninetoevoeging aan verschillende voeders; de voedering van slachtkuikenmoeder-
dieren; het verband tussen broedeigewicht en broeduitkomst, resp. groeisnelheid van
slachtkuikens (1962 en 1963); beïnvloeding van de dooierkleur van kippeëiercn; het
vetgehalte van de bout bij jonge slachteenden (1962 en 1963); de prestaties van
een Witte Leghorn- en van een R.LR.-stam en van kruisingsprodukten daarvan; als-
mede de produktie van slachtkonijntjes (1962 en 1963).

Van de Afdeling Verwerking: de beoordeling van de eischaalkwaliteit door het
meten van de doorbuiging (1960 en 1961) en door vervoerproeven (1962 en 1963);
onderzoek van eierverpakkingsmateriaal; bruine verkleuring van diepvriesgcvogelte
(1962 en 1963) en de micro-flora van eieren en eiprodukten (1962 en 1963).
Als jaartallen zijn opgeven, wordt het onderwerp alleen of hoofdzakelijk in het daar-
mede aangeduide verslag besproken.

De opzet en uitkomsten van het onderzoek van de Afdeling Produktie zijn dikwijls
met tabellen toegelicht. Zo is ook de receptuur van vele voedermengsels die in de
proeven met dieren zijn gebruikt, onder vermelding van de percentages grondstoffen,
weergegeven. (Het verslag over 1960 en 1961 geeft hiervan meer details dan dat over
1962 en 1963; in het laatste wordt soms naar het eerste verwezen, zodat de ge-
interesseerde lezer dan beide verslagen nodig zal hebben).

Op aanvrage zijn deze verslagen bij het Instituut te Beekbergen verkrijgbaar, na voor-
uitbetaling van ƒ 2,50 per deel.

EEN EN ANDER UIT DE GESCHIEDENIS VAN HET OPENBA.\\R SLACHT-
HUIS VAN NIJMEGEN (1900—1960).

Op verzoek van de Wethouder van de Bedrijven werd door collega Van Santen
cen brochure samengesteld over de geschiedenis van het Nijmeegse Slachthuis over
de periode 1900—1960.

De schrijver is er in geslaagd om met behulp van dc gemeentelijke archieven en
zijn persoonlijke herinneringen het bewind van de eerste directeur Dr. E. A. B.
Quadekker en van hemzelf op zeer geestige en onderhoudende manier te schet-
sen, alsmede de vele humoristische belevenissen, welke op het slachthuis plaats
vonden.

Kostelijk is zijn beschrijving van de eerste werkdag van het slachthuis, maandag 2
april 1900. Om vijf uur in de morgen stonden Dr. Quadekker en zijn opzichter
d e J O n g in het donker en in stromende regen bij het geopende hek op de eerste
klanten te wachten, die echter niet kwamen, omdat als overgangsmaatregel de
slagers nog tot 1 juli 1900 thuis mochten slachten.

Achtcreenvolge;is worden de plaats gevonden uitbreidingen van gebouwen en ma-
chinepark, de herdenking van het 50-jarig bestaan, de periode van de 2de wereld-
oorlog, de vleesdistributie en de geschiedenis van de slachtingen voor export be-
schreven.

Het aantal slachtingen steeg van 8278 stuks in 1900 tot 150 837 stuks in 1960.
De eerste gomeentelijke verordeningen, betreffende het gebruik van het slachthuis-
terrein, de heffing en invordering van rechten en tot wering van ondeugdelijk vlees,
een reproduktie van de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant van 1 en 2
april 1900, alsmede enkele foto\'s completeren het geheel.

Ik heb deze geschiedenis van een der oudste slachthuizen van ons land met veel ge-
noegen gelezen en er enkele prettige uren mee doorgebracht.

Nyrnfomanie van de merrie mag beschouwd worden als een vorm van verhoogde sek-
sualiteit (hyperseksualiteit) waarbij stoornissen zijn opgetreden in het hormonale
systeem en de merrie zich op abnormale wijze gedraagt.

De eierstokken vertonen vaak afwijkingen. In slechts enkele gevallen zijn ze vergroot
door één of meer vergrote blaasjes of door vele kleine van 1 A 2 cm doorsnee en dan
het beeld gevend van een duiventros. De blaasjes barsten niet en er wordt dus ook
niet een geel lichaam gevormd, zoals dat in normale gevallen plaatsvindt.
Veel meer komt voor, dat de eierstokken bij nymfomanie vrij normaal van grootte zijn
of zelfs wel klein. Op geregelde tijden barst ook een follikel doch de vorming van een
geel lichaam blijft achterwege. De oorzaak van nymfomanie is dus vooral te zoeken
in factoren die de vorming van een geel lichaam onmogelijk maken. Algemeen denkt
men dan aan het kliertje onder aan de hersenen „de hypofyse" waarvan de voor-
kwab een drietal hormonen afscheidt voor het activeren van de geslachtsklieren. Eén
daarvan stimuleert de vorming van gele lichamen. Soms spelen afwijkingen van de
bijnier en/of schildklier in het ziekteproces nog een woordje mee.
Naast deze vorm van nymfomanie waarbij dus een wanverhouding ontstaat tussen
bepaalde hormonen, komt soms ook een op nymfomanie gelijkende nerveuze toestand
voor, die het gevolg is van abnormale uitwendige omstandigheden (Stressfactoren),
zoals slechte omgang met het paard, vreemd personeel, verandering van stal, transport
per trein of vrachtauto enz. De eierstokken zijn daarbij volkomen normaal.
Ook kent men in het begin van het fokseizoen een vorm van nymfomanie waarbij de
merrie voortdurend of telkens langdurig met kleine tussenpozen hengstig is, terwijl
tóch regelmatig om de 3 weken een eicel vrijkomt. Zij zijn moeilijk drachtig te krijgen,
doch worden zij gedekt vlak vóór of direct na het vrijkomen van een eicel, dan
•worden zij meestal normaal drachtig. Dit moment is door deskundig onderzoek
veelal vast te stellen. Later in het fokseizoen gedragen ze zich vaak weer normaal.
De laatste twee genoemde vormen zijn niet duidelijk te scheiden. Beide behoren niet
tot de echte pathologische vormen van nymfomanie, ofschoon de merrie\'s zich op
dezelfde wijze kunnen gedragen, tijdelijk of voor altijd.

Bij nymfomanie is de merrie prikkelbaar en onhandelbaar, aanvankelijk vooral in de
bronstperiode, daarna permanent. Ze zijn dan kittelig, slaan achteruit, tonen de
clitoris en bijten. Als men ze aanraakt in de flank, gaan ze schreeuwen en slaan en
stoten een straal urine af; vandaar de naam „pismerrie". Ze zijn gevaarlijk voor de
omgeving, ook voor andere paarden en ongeschikt als werk- of rijpaard. Ze laten zich
als regel niet dekken.

De behandeling is erop gericht de vorming van gele lichamen na het barsten der
follikels weer mogelijk te maken en in het algemeen het evenwicht tussen de ge-
slachtshormonen van de hypofyse onderling en hetzelfde tussen de geslachtshormonen
van de eierstokken weer te herstellen. In lichte gevallen zal de dierenarts met
hormooninspuitingen wat kunnen bereiken. Bij de echte nymfomanie is het operatief
verwijderen van de eierstokken vaak het aangewezen middel en ook dan nog zijn er
gevallen, waarbij de merrie de verschijnselen blijft vertonen, hetzij dat ze de slechte
gewoonten niet kan vergeten, hetzij dat andere endocrine klieren ook abnormaal zijn
en het ziektebeeld blijvend beheersen b.v. de bijnieren. Soms neemt men zijn toe-
vlucht tot het toepassen van kalmerende middelen. Vroeger werden wel barbaarse
methoden toegepast, nl. het paard laten hongeren en zwaar laten werken voor de ploeg
tot een periode van versuffing intrad. Het ziekteproces bleef echter bestaan en de ver-
schijnselen keerden in de ergste vorm terug, zodra de conditie weer verbeterde. Der-
gelijke methoden worden thans niet meer toegepast. Men zou ook in conflict komen
met de Wet op de Dierenbescherming.

Van bovengenoemd Congres, dat van 27—29 augustus 1965 te Wels (Oostenrijk)
zal worden gehouden, luidt het wetenschappelijk programma als volgt:

Prof. Dr. W. B a i e r, München, DBR: Der embryonale Frühtod beim Rind.
Prof. Dr. T. B o n a d o n n a, Milano, Italien: Die Bedeutung der künstlichen Be-
samung für die Welternährung.

Dr. O. Günzler, München, DBR: Versuche zur Fruchtbarkeitsprophylaxe durch
Gestagene beim Rind.

Priv. Dozent. Dr. H. König, Bern, Schweiz: Zur Pathologie der Bullenstcrilität.
Prof. Dr. J. Mussill, Salzburg, ö: Probleme der geographischen Lage für die
Fruchtbarkeit.

MVDR. J. P o d a n y, Brno, CSSR: Die Testikelarbiometrie — ein wichtiger Faktor
bei der Auswahl der männlichen Zuchttiere.

Dozent Dr. W. Rommel, Leipzig, DDR: (Thema wird noch bekanntgegeben).
Vet. Rat Dr. H. Sta r k, österr. und Dr. J. B e c z e, Budapest, Ungarn: Unter-
suchungen zur Festtellung der Tubendurchgängigkeit beim Rind.
Prof. Dr. K. V 1 a c h o s, Thessaloniki, Griechenland: Die Problematik der künst-
lichen Besamung beim Pferd.

Dr. H. Buschmann, München, DBR; Die züchterische Bedeutung der Doppel-
befruchtung von Sauen.

III. Hauptthema: Fortschritte der Physiologie und Morphologie der Fortpflanzung.

Dozent Dr. R. Koller, Wels, österr.: Die Thymusdrüse und ihre Beziehungen zur
Fortpflanzung.

Dr. E.Müller, Wels, österr.; Fotografische Untersuchungen über die Beweglichkeit

Dr. Veres, Budapest, Ungarn: Elektronenmikroskopische Studien über Rinder-
spermicn, sowie 1 Vortrag über Arbeiten des Laboratoriums für Unfruchtbarkeits-
bekämpfung im Forschungsinstitut für Tierzucht in Bukarest/Rumänien.
Men kan zich voor het congres opgeven bij het Bundesanstalt für Künstliche Be-
fruchtung der Haustiere, Wels, Oesterreich.

Plaats van samenkomst. De wetenschappelijke bijeenkomsten zullen beide dagen ge-
houden worden in het Boerhaavekwartier, Wassenaarseweg 62 te Leiden. In verband
met de beschikbare paikecrruimte is het noodzakelijk om op te geven of u wel of
niet per eigen auto naar Leiden komt.

Aanmelding. Men kan zich opgeven aan onderstaand adres. Het inschrijfgeld be-
draagt ƒ 7,50 (studenten ƒ 2,50) ; men wordt verzocht dit eveneens ten spoedigste
over tc maken aan de Amsterdamsche Bank N.V., kantoor Laren N.H., gironummer
274746 onder vermelding van; 6e Federatieve Vergadering inschrijfgeldjavond 10—6,
ten gunste van R. van Strik. Toezending van het programmaboekje etc. volgt pas na
ontvangst van het inschrijfgeld.

Voordrachten etc. Indien u zich indertijd hiertoe hebt opgegeven, worden de formu-
heren voor de samenvatting van uw voordracht, resp. voor de nadere omschrijving
van uw demonstratie of tentoonstelling apart toegezonden. Speciaal wordt uw aan-
dacht gevestigd op de aanwijzingen voor de samenvatting van uw voordracht, die
tevens ingesloten zijn. Deze formulieren worden eveneens ten spoedigste terug ver-
wacht. De maximale spreektijk bedraagt 15 minuten; de voordracht wordt gevolgd
door 5 minuten discussie. Bij een te groot aanbod van voordrachten behouden de
secretarissen van de deelnemende verenigingen zich het recht voor om uit de aan-
gemelde voordrachten een keuze te maken.

Lunches. De lunches zullen op beide dagen gebruikt worden op het terrein van het
Academisch Ziekenhuis. Hieraan zijn geen kosten verbonden, maar het is nood-
zakelijk om op te geven of u hieraan wilt deelnemen.

Op donderdagavond 10 juni zal een feestelijke bijeenkomst georganiseerd worden in
het Stedelijk Museum de Lakenhal, Oude Singel 28. Deze zal bestaan uit een koud
buffet, gevolgd door een vertoning van het Poppentheater „Frank Kooman", Den
Haag. De kosten van deze avond zijn ƒ 7,50 en dienen tegelijk met het inschrijfgeld
te worden voldaan. Teneinde een overzicht van het aantal deelnemers te verkrijgen
wordt u verzocht zich zo spoedig mogelijk op te geven. In verband met het aantal
beschikbare plaatsen zullen aanmeldingen in volgorde van binnenkomst worden af-
gehandeld.

Huisvesting. Het reserveren van een hotelkamer moet door iedere deelnemer zelf
worden geregeld. De V.V.V. te Leiden, Steenstraat Ib, telefoon (01710) 23 45 9 kan
hierbij bemiddeling verlenen. U wordt aangeraden om tijdig logies te bespreken.

De Secretaris:
A. A. H. Kassenaar,
Afd. Stofwisselingsziekten
Academisch Ziekenhuis
Leiden.

Nu het voorlopig programma voor het 4e Symposium van de W.A.V.F.H. is vast-
gesteld, willen wij u hiermede, zoals het ons is toegezonden, in kennis brengen.

Dr. G. D a c k, Director of the Food Research Institute, University of Chicago,
USA: The prevention of food poisoning and contamination of food.
Dr. F. P. M e h r 1 i c h. Director, Food Division, U.S. .Army Natick Laboratories,
Natick, Massachusetts, USA: New methods in food preservation.

Dr. W. W. Armistcad (USA); Prof. Dr. Dr. h.c.M. Lerche (Germany);
Prof. Dr. G. T h i c u 1 i n (France).

Dr. V. Csiszar (Hungary): Uber die Ausbildung der Lcbensmittelhygieniker-
spezialisten an den Veterinärfakultäten.

Dr. Ch. F 1 a c h a t (France) : Orientation nouvelle dans les tâches et la forma-
tion des vétérinaires hygiénistes en France.

Dr. W. E. Jennings (USA): The training of the supervising veterinary and
lay food hygienists.

Dr. J. D. Lane (USA): Training veterinary food-hygienists for management
positions.

Prof. Dr. M. S i p k a (Jugoslavia) : Ausbildung der Fachleute für Lebensmittel-
hygiene auf den veterinärmedizinischen Fakultäten in Jugoslawien.

Dr. E. H. Kampelmacher (the Netherlands); Dr. J. H. Steele (USA).
Short communications:

Dr. N. Abinarayanan, Dr. C. F. S m y s e r and Dr. H. van Rockel
(USA) : Field and laboratory studies of avian salmonelloses.

Dr. V. Csiszar (Hungary): Mit S.typhi murium durchgeführte exculsiv
pharyngo-tonsillaere Infektionsversuche bei verschiedenen Tierarten.
Dr. R. A. Greenberg (USA): Salmonella and the United States Meat
Industry: Action and Reaction.

Dr. Z. I m r e, Dr. A. Shomrony and Dr. E. E y 1 a n (Israel) : Salmonella in
slaughterhouses in Israel.

Dr. Alice B. Moran: An interpretation of the eight-year survey of salmonellae
isolated and serotyped from farm animals (1957—1964).

Dr. Calvan H. Pals (USA) : Viability of naturally occurring Salmonellae
in meat.

Dr. J. Rozier and Dr. I. Suer (France): Recherche des Salmonelles sur les
viandes foraines saisies pour des motifs divers.

Dr. M. V. Schothorst (the Netherlands): Salmonella in feeds. Significance
and control.

Dr. J. Takacs (Hungary): The isolation of Salmonellae causing specific para-
typhoid salmonella infections in animals from enrichment media.
Dr. G. Waxberg and Dr. L. Rutqvist (Sweden): Aspects on the pro-
duction of oilcakes free from Salmonella.

Prof. W. Wesselinoff (Bulgaria) : Neue Untersuchungen über Kaltblüter als
Salmonellaquelle.

Prof. Dr. G. S e id e 1 (Germany) : Zur Verbesserung des Salmonellanachweises
bei der bakteriologischen Fleischuntcrsuchung (BU).

Dr. C. K. He the ring ton (Canada); Dr. E. Lorenz (Germany); Dr.
L. V. Sanders (USA).

Dr. A. Cantor (Israel) : The production of goose-liver for the food industry in
Israel.

Dr. R. J. Lee (USA): Training of poultry inspectors (-I-film).
Dr, N. Skovgaard (Denmark): Bacteriological problems in poultry slaugh-
tering (poultry slaughter hygiene problems).

Dr. W. W. Sadler (USA) : Prevalence of bactcrial human pathogens in the
tissues and intestinal tracts of market poultry.

Dr. I. G. W a 11 (New Zealand): Fresh meat.
Prof. Dr. W. Gisske (Germany): Processed meat.

Dr. D. Bailjosoff (Bulgaria) : Eigenschaften der anaeroben Mikroorganismen
herausgezüchtet von Dosenkonserven.

Dr. K. Goretti (Germany): Untersuchungen über die Bedeutung einiger Me-
thoden der bakteriologischen Kontrolle zur Beurteilung der Betriebshygiene in
Fleischwarenbetrieben.

Dr. H. D r i e u X, Dr. B. L. D u m o n t, Dr. J. B i 1 1 a u t and Dr. J. R o z i e r
(France) : Premiers résultats d\'une étude bactériologique de la viande fraîche de
boeuf désossée, présentée en causse.

Dr. A. Ginsberg (New Zealand): Off-the floor dressing.
Dr. Grossglaus (Germany): Untersuchungen zur Klärung der fleischhy-
gienischen Bedeutung der Mesenteriallymphknotentuberkulose des Schweines.
Dr. L. Leistner, Dr. J. G. Ayres and Dr. D. A. Lillard (USA):
Occurrence and significance of fungi in cured meats.

Dr. J. M or re and Dr. L. Richou (France): Hygiène alimentaire: Détection
rapide des germes sulphydrogènes grâce au radio-soufre.

Prof. L S a V i c and Dr. M. P e r i c (Jugoslavia) : The significance of the muscle
contamination by portal and lung circulation for hygienic and technological
quality of pork.

Dr. H. Schulze (Germany) : Über den Nachweis von lipolytischen Mikroorga-
nismen in Rohwürsten.

Dr. G. Reuter (Germany) : Über den bakteriologischen Nachwciss von Lacto-
bacillus acidophilus in Sauermilchprodukten.

Dr. A. Cantor (Israel): Achievements in production of frozen egg-content for
export, in Israel.

Dr. B. Bailjosoff (Bulgaria): Bildung und Widerstandsfähigkeit einiger
Staphylokokkentoxine in Fleisch und Fischkonserven.

Dr. H. Wittfogel (Germany): The suitability of the intclcctron fish tetser
V in the daily quality control and grading of wet fish landings.

Dr. H. Wittfogel (Germany): Use of gamma radiation for the preservation
of marinades and other non-sterilized fish products in Germany.

Dr. C. G. D u r b i n (USA) ; Prof. A. J e p s e n (Denmark) ; Dr. A. van
Keulen (the Netherlands).

Dr. M. Fluharty (USA); A useful screening technic for antibiotic residues.
Dr. R. H. Singer; Sources of toxicologic agents in animal environments as an
influence on biologic residues.

Dr. K. E. Taylor (USA); The influence chemicals can have on food animals
in relationship to wholesome meat.

Dr. V. C s i s z â r (Hungary) : Uber die Bewertung der am Fliessband durchge-
führten Fleischuntersuchung, sowie über die Bewertung der Trichinellenunter-
suchung in Anbetracht der Ermüdung.

Dr. H. Drieux, Dr. J. R o z i e r and Dr. J. Sassier (France) ; Flore bacté-
rienne des boyaux salés. Evolution en cours de salage.

Dr. C. D. vanHouwcling (USA) ; The value of meat and poultry inspection
to disease control and eradication.

Dr. W. E. Jennings (USA) ; The development of a veterinary meat inspection
program.

Dr. J. Roz i e r (France) ; Envahissement d\'un lait stérilisé par Chromobacterium
violaceum.

Dr. J. Rozier and Dr. H. Drieux (France); Surissement anaerobic d\'une
carcasse de vache par Clostridium carnei.

Dr. J. Rozier, Dr. A. Parodi and Mme M. Lonchampt (France);
Recherche des trichines chez les carnivores domestiques de la région parisienne.
Dr. J. Tâkacs and Dr. K. G. Narayan (Hungary): Sulfit-reducing ability
and Sulfit sensitivity of Clostridia in modified sulfitagar medium.
Gedurende de „Symposiumweek" zal er een excursiedag georganiseerd worden, waar-
op naar keuze een grote varkens- en runderslachterij - annex vleesverwerkingsbedrijf,
een pluimveeslachterij e.a., een groot „prefabricated frozen meals"-bedrijf of een
modern melkproduktiebedrijf kunnen worden bezocht.

Voor divertissementen tijdens deze week is een programma in voorbereiding; o.a.
staan daar reeds op: Indiaanse dansen, hippische- en herdershonddemonstraties,
museumbezoek.

Deelnemers die vóór en nà het symposium op eigen gelegenheid excursies naar
bedrijven willen ondernemen, kunnen dit het beste voor het eerstgenoemde via de
Amerikaanse landbouwattaché\'s in het eigen land voorbereiden.

Voorts is er een speciale „Symposium-Tour" gearrangeerd door het „Terra-Studien-
reisengesellschaft", te Augsburg (D.B.R.), in samenwerking met het reisbureau
Schwaben aldaar en de K.L.M. Deze „Tour" begint op donderdag 22/7 a.s. te
Amsterdam, voorziet in een bezoek aan de Wereldtentoonstelling te New York op
vrijdag, een verblijf van 23/7 (\'s avonds laat) tot 31/7 in Nebraska, een verblijf van
31/7—2/8 in Chicago (stad, omgeving en Swift Co-bezoek), van 2—4/8 in Detroit
(Fordfabriek), op 4/8 Buffalo (Niagarafalls), waarna vertrek naar New York 5/8
en aankomst in Amsterdam op 6/8. Alle trajecten worden uiteraard gevlogen.
De totale Tourkosten bedragen ƒ 3.438,—, verhoogd met ƒ 207,— indien door
alleenrcizenden van eenpersoonskamers gebruikt gemaakt wordt.
Nog is er gelegenheid tot aanmelding bij:

Op 28 februari heeft zich een geval van mond- en klauwzeer voorgedaan te Denekamp
in Overijssel.

Hiermee is het aantal gevallen van mond- en klauwzeer over de eerste twee maanden
van 1965, waarvan het type kon worden vastgesteld, gestegen tot 5. Het betrof in
alle gevallen type C.

In de overeenkomstige perioden van 1963 en 1964 bedroegen deze aantallen res-
pectievelijk 118 en 18.

Inmiddels heeft België de in- en doorvoer beperkende bepalingen voor varkens en
herkauwers uit Nederland weer opgeheven.

In de eerste helft van maart hebben zich in de provincie Overijssel enkele nieuwe
gevallen van mond- en klauwzeer voorgedaan, waarvan het type inmiddels kon
worden vastgesteld. Het betreft de gemeenten Denekamp op 4, Hardenberg op 5 en 8
en Gramsbergen op 9 maart. Op 13 maart kwam een geval voor te Winterswijk
in Gelderland. Al deze gevallen bleken van het type C te zijn.

Over het jaar 1964 bedroeg het aantal gevallen van varkenspest in ons land 781.
Dat is bijna 200 minder dan in het voorafgaande jaar 1963 met totaal 974 gevallen.
De provincies Noord-Brabant en Limburg hebben een belangrijk aandeel gehad
in deze daling. Eerstgenoemde provincie gaf een vermindering te zien van 114
gevallen over 1963 tot 29 gevallen over 1964. Limburg daalde van 122 tot 24
gevallen over resp. 1963 en 1964.

Drie provincies vertoonden van 1963 op 1964 een kleine stijging. Drenthe van 1 tot 5,
Overijssel van 19 tot 64 en Noord-Holland van 47 tot 62. Zeeland, waar in 1963
nog 5 varkenspestgevallcn voorkwamen, bleef in 1964 als enige provincie geheel vrij.
Over januari 1965 hebben zich in ons land 51 gevallen van varkenspest voorgedaan.
De provincie Gelderland meldde het hoogste aantal, 29 gevallen. De overige waren
als volgt over het land verdeeld: Overijssel 3, Utrecht 9, Noord-Holland 1, Zuid-
Holland 7 en Noord-Brabant 2.

Gebleken is dat in het Staatswildreservaat op de Veluwe varkenspest voorkomt onder
wilde zwijnen. Kennelijk zieke dieren worden gedood en evenals gestorven zwijnen
die worden aangetroffen, in een destructiebedrijf vernietigd.

Getracht wordt dc gezonde dieren te vangen en ze tegen varkenpest in te enten.
Geënte dieren worden afgezonderd. Van intensief bejagen van de zwijnen is afgezien,
omdat de dieren die ontkomen zullen trachten het reservaat te verlaten. Zij kunnen
daardoor het gevaar voor besmetting van de omgeving vergroten.

2—4, Deutsche Vet.med. Gesellschaft, VI Kongres, Bad Nauheim, (pag. 265)
6—9, Vlle Symposium ziekten van dierentuin-dieren, Zürich en Basel, (pag.
1508 (1964))

Zoötechnisch Instituut, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 520)
13, Groep K.I. en Zootechniek K.N.M.v.D. Vergadering, 10.00 uur. Jaar-
beursrestaurant, Utrecht, (pag. 520)
22—24, Ver. „Het Ned. Natuur- en Geneesk. Gongrer. Congres, Eindhoven.

(pag. 1192 (1964), pag. 348)
22—24, Wiss. Gesellschaft f. Vet. Medizin D.D.R. Fachtagung Sekuon Klein-
tierkrankheiten, Leipzig, (pag. 350)
22—25, British Small .\\nimal Veterinary .Association 8c Jaarcongres, Londen,
(pag. 349)

Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 357)
8, Land. Werkcommissie Lab. proefdieren. 3e Biotechnische dag. Leiden,
(pag. 424)

20, .Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 520)

2, A.G.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
49, 0003

12, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. \\\'ergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)
29—juli 2, Landbouwweek Wageningen.
Juli,

1, Landbouwweek Wageningen, \\\'eeteelt- cn PUiimveedag.
27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 552, 643, 1690 (19641, 000)

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3c Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964))

15-16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe W\'ereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Oji 9 oktober 1964 overleed plotseling te zijnen huize
collega Simon Paul, in de leeftijd van 67 jaar.
De overledene werd op 23 juli 1897 te Benthuizen
geboren. Zijn middelbaar onderwijs volgde hij te
Gouda. Daarna liet hij zich inschrijven aan de Vee-
artsenijkundige Hogeschool te Utrecht en behaalde, na
een onderbreking wegens dienstplicht in de jaren 1914
-1918, zijn veeartsdiploma op 3 juli 1923. Op 8 ja-
nuari 1924 vestigde hij zich te Stolwijk. Door zijn
grote energie bouwde hij spoedig een uitgestrekte
praktijk op en verwierf al spoedig het vertrouwen van
zijn cliënten.

Op 23 april 1924 trad hij in het huwelijk met mejuf-
frouw C. Koole. Helaas bleef dit huwelijk kinderloos.

Aan hel verenigingsleven nam collega Paul actief deel.
Gedurende 27 jaar is hij voorzitter van hel Groene
Kruis te Stolwijk geweest. Bij zijn vertrek in 1959 naar
Bodegraven werd hij tol erelid van de vereniging be-
noemd.

hl 1948 werd hij medewerker en al spoedig daarna ad-
junct-directeur hij de gezondheidsdienst voor dieren te
Gouda. Hoewel de overgang van de praktijk naar deze
ambtelijke functie hem aanvankelijk zwaar viel, wist
collega Paul zich volledig aan te passen. Speciaal de
bestrijding van tuberculose — in Zuid-Holland in die
tijd geen eenvoudige zaak — vroeg zijn aandacht. Hij
heeft het genoegen mogen smaken er getuige van te
zijn, dat mede dank zij zijn inspanning in 1956 bleek,
dat deze bestrijding lol een volledig succes had geleid.
(Collega Paul was ook een beminnelijk mens; naast het
zakelijke hnd hij altijd aandacht voor de mens zelve.
Nimmer zou hij bij een droeve of blijde gebeurtenis
in zijn kennissenkring vergeten van zijn medeleven blijk
te geven.

op 1 augustus 1962 verliet hij de dienst wegens het
bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Reeds
enkele maanden voordien had een plotseling op-
tredende hartaanval hem verplicht het wat rustiger
aan te doen. ïn zijn nieuwe woning te Bodegraven
heeft hij nog van die welverdiende rust kunnen ge-
nieten.

Plotseling kwam op 9 oktober 1964 het ontstellende
bericht van zijn overlijden. Onder grote belangstelling
werd op de algemene begraafplaats te Bodegraven af-
scheid van hem genomen. In de aula sprak Ds. Har-
tog woorden van troost en bemoediging en werd door
de collegae Bruckwilder en Van Wijhe een dankwoord
gesproken namens de collegae en de Zuid-Hollandse
veehouders.

Op 4 december 1964 overleed na een kortstondige
ziekte in het Burger Casthuis te Bergen op Zoom
collega P. J. \'t Hooft, P. J. Zn., erelid van de Af-
deling Noord-Brabant van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde, lid van verdienste van de Hol-
landse Maatschappij voor Landbouw, officier in de
orde van Oranje Nassau.

9 December vond de begrafenis plaats op de mooie
begraafplaats van het dorp \'s-Gravendeel.
Een kleine schare van familieleden en vrienden was
rond de groeve verzameld waar namens de familie ge-
sproken werd door de schoonzoon van de overledene,
namens de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst
door de heer W. Wagenvoort en namens de Gezond-
heidscommissie voor Dieren van het Landbouwschap
door de heer J. Mol.

Aan een veelzijdige en intensief beleefde veterinaire
loopbaan was een einde gekomen.

Collega P. J. \'t Hooft werd op 12 januari 1880 geboren
te Hendrik Ido Ambacht. Zijn jeugdjaren waren ge-
kenmerkt door een harde zelfdiscipline die in het vroeg
vaderloos geworden grote gezin noodzakelijk was om
het ten doel gestelde te bereiken. Na de H.B.S. in
Dordrecht doorlopen te hebben werd hij in 1898 in-
geschreven als leerling aan de Rijks Veeartsenijschool
te Utrecht. In 1902 behaalde hij het einddiploma. Hem
werd de mogelijkheid geboden als assistent verbonden
te blijven aan \'s-Rijks Veeartsenijschool, doch zijn
grote liefde voor de plattelandspraktijk deed hem be-
sluiten zich in Almkerk te vestigen. Hier bestond voor
hem de gelegenheid zich intensief te verdiepen in het
agrarisch-organisatieleven en zijn volle aandacht te
wijden aan de toen nog in grote getale aanwezig zijnde
paardenstapel.

In 1907 huwde hij met mejuffrouw G. de Heer en in
deze praktijkperiode in Almkerk werd zijn enige doch-
ter geboren.

In 1913 werd hij benoemd tot districtsveearts te \'s-Her-
togenbosch. Deze functie bekleedde hij gedurende een
twaalftal jaren waarop een onderbreking volgde door
de reorganisatie van de Veeartsenijkundige Dienst en
de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid welke
op 1 januari 1925 van kracht werd. Vanaf 11 mei
1925 tot 1 januari 1928 werkte hij als Rijkskeurmeester
in bijzondere dienst te \'s-Hertogenbosch.
Inmiddels waren de problemen van de tuberculose-
bestrijding onder het rundvee actueel geworden door-
dat de Minister van Binnenlandse Zaken en Land-
bouw op zijn begroting voor 1928 wederom een bedrag
had uitgetrokken voor het verlenen van steun aan de
bestrijding van tuberculose onder het rundvee. Hiertoe
was in artikel 47 van de Veewet de mogelijkheid ge-
schapen.

De Algemene Maatregel van Bestuur, welke voor-
schriften inhield over het merken van reactiedieren
en het saneren van besmette beslagen, kwam in 1928 af
en met het geven van voorlichting hierover werd door
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst de In-
specteur P. J. \'t Hooft belast. Hiertoe werd hij door
H. M. de Koningin vanaf 1 juli 1929 tevens benoemd
tot Inspecteur van de Volksgezondheid met standplaats
\'s-Gravenhage. Zijn eerste werk bestond uit het stimu-
leren van de plaatselijke en provinciale verenigingen
tot bestrijding van de tuberculose.

Vlak vóór de tweede wereldoorlog ontstond als eerste
overkoepelend orgaan van de provinciale activiteiten
de Gezondheidsraad voor Dieren waarvan collega
\'t Hooft als secretaris-penningmeester fungeerde in zijn
functie als Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst.

In 1939 werd hij bij Koninklijk Besluit van 22 augustus
benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau.
De oorlogsjaren braken de onderhandelingen over de
verdere opbouw van de georganiseerde dierziektenbe-
strijding af, hoewel het besluit tot bestrijding van de
tuberculose, hetwelk in 1943 door de toenmalige
Secretaris-Generaal werd uitgevaardigd, in grote lijnen
verder doorging op de vóór de oorlog ingeslagen koers.
De oorlogsjaren waren uiteraard voor collega \'t Hooft
moeilijk omdat hij, gezien zijn functie zo uitermate
dicht bij de maatregelen van de bezetter betrokken
was.

Ingaande 1 september 1943 werd hij bevorderd tot Ad-
junct-Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst. On-
getwijfeld werd daardoor zijn taak in deze donkere
jaren, waarin de dierenartsen en hun organisaties grote
moeilijkheden niet bespaard gebleven zijn, nog meer
verzwaard. Groot was daarom dan ook zijn voldoening
toen de Minister van Landbouw hem kort na de oorlog
kon mededelen dat hij het vaderland trouw gediend
had.

Met ingang van 1 februari 1946 werd hem onder
dankzegging voor de aan den lande bewezen diensten

eervol ontslag verleend door H. M. de Koningin.
Alhoewel collega \'t Hooft zijn pensioengerechtigde leef-
tijd reeds met een jaar gepasseerd was, aanvaardde
hij het verzoek van de Minister van Landbouw zijn
werkkrachten te blijven geven aan de verdere opbouw
van de georganiseerde dierziektenbestrijding.
Vanaf 1 februari 1946 — 1 mei 1946 werkte hij nog
op arbeidscontract bij het Ministerie aan de verdere
opbouw van de Provinciale Gezondheidsdiensten, waar-
na hij in dienst trad van de Stichting voor de Land-
bouw in welks dienstverband de definitieve omvorming
van alle oude provinciale verenigingen tot Gezond-
heidsdiensten tot stand kwam.

In maart 1949 verliet hij zijn laatste post met de we-
tenschap dat in alle provinciën de Gezondheidsdiensten
tot stand gekomen waren welke door de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening waren er-
kend en die voldoende toegerust waren om de grote
strijd tegen de tuberculose in georganiseerd verband te
gaan voltooien.

In de jaren die volgden bleef collega \'t Hooft adviseur
van enkele Provinciale Gezondheidsdiensten in het
westen van Nederland.

Op zijn tochten daarheen had ik het voorrecht veel mei
hem samen te kunnen reizen. In de auto voerden wij
urenlange gesprekken over allerlei onderwerpen. Steeds
weer kwam ik onder de indruk van zijn feilloos geheu-
gen, zijn veel omvattende belangstelling voor de agra-
rische bevolking, de dierenartsen en hun organisaties.
Daarnaast was hij altijd geïnteresseerd in problemen
rondom schilderkunst, historie en religie. Hij beleefde
een intens plezier aan zijn gezin en volgde de levens-
loop van zijn kleinkinderen met een diepgaande inte-
resse. Zijn standpunt was altijd gekenmerkt door een
grote rechtlijnigheid en eerlijkheid waarbij hij wan-
toestanden met zijn kritiek niet spaarde. De laatste
jaren bracht hij met zijn vrouw in een verzorgingsflat
door in Wouw, waar ik altijd voor mij een gastvrije
stoel gereserveerd wist.

Bij de jaarwisseling 1963—1964 verloor hij zijn echt-
genote hetwelk een grote leegte in zijn leven schiep,
doch door zijn kinderen en kleinkinderen is hij echter
nooit eenzaam geworden.

Het is voor mij een blijvend voorrecht geweest hem
gekend te hebben met wie voor ons jongeren zo\'n be-
langrijke periode van de Veeartsenijkunde is heen-
gegaan.

Hij werd geboren te Roderwolde op 8 februari 1894.
Na aan de leerplichtwet te hebben voldaan, werkte hij
tot zijn zestiende jaar op de boerderij van zijn vader.
In deze jaren werd het voor hem duidelijk, dat hij op
den duur in dit werk geen bevrediging zou kunnen
vinden.

Dat was de reden dat hij zich liet inschrijven aan de
dagnormaalschool te Assen. Twee jaar later werd hij
toegelaten tot de vierde klasse van de H.B.S. te Hooge-
zand. Deze klas doorliep hij rnet vrucht, waarna hij
echter de studie moest onderbreken, omdat ook hij
werd opgeroepen ter verdediging van \'s lands grenzen.
De vrije tijd die hij hier ter beschikking had besteedde
hij aan de voorbereiding van het Staatsexamen H.B.S.,
welk diploma hij in 1917 met bijzonder succes ver-
wierf.

Hij besloot dierenarts te worden en liet zich voor deze
studie inschrijven. In 1922 studeerde hij af en vestigde
zich als practicus te Vlagtwedde. Inmiddels was hij
gehuwd met Wibina ten Kate, uit welk huwelijk drie
kinderen werden geboren.

In de loop der jaren verwierf hij zich een grote platte-
landspraktijk door zijn plichtsbesef, zijn doorzettings-
vermogen, alsmede door het grote vertrouwen dat men
in hem was gaan stellen. Hij was practicus in hart en
nieren, met een grote belangstelling voor de weten-
schappelijke aspecten van het beroep. Zelf publiceerde
hij meermalen zijn inzichten in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde; meer speciaal op het gebied van de
tuberculosebestrijding onder het rundvee en de staande
castratie van hengsten. Tot 1953 was de praktijk zijn
werk en hobby. Hij was een man van weinig woorden,
wars van uiterlijk vertoon en met een ingetogen ge-
voelsleven. De klassieke muziek was hem dierbaar en
heeft hem veel steun gegeven in moeilijke ogenblikken.

Van 1953 tot 1959 bekleedde hij het ambt van keu-
ringsdierenarts, hoofd van dienst in de keuringskring
Winschoten, tevens directeur van het Openbaar slacht-
huis aldaar. Was hij tijdens zijn praktijkjaren dikwijls
de vraagbaak voor velen en op velerlei gebied, ook in
Winschoten onttrok hij zich niet aan het openbare
leven. Onder meer kwam onder zijn stuwende leiding
de ijsclub te Winschoten tot nieuw leven.
Na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd
vertrokken hij en zijn vrouw naar Norg voor de levens-
avond. Het viel hem echter moeilijk onproduktief werk
te doen, zodat hij zich nog meermalen beschikbaar
stelde ter waarneming of assistentie. Pas toen hem dit
fysiek onmogelijk werd moest hij gedwongen rust ne-
men. Voor hem is dit wel de moeilijkste tijd van zijn
leven geweest. Het ging dan ook snel bergafwaarts,
tot op genoemde datum het einde kwam.
De crematie vond plaats op 9 februari in tegenwoor-
digheid van zijn bloed- en aanverwanten en de zeer
velen die hem hebben gekend en gewaardeerd als een
goed collega, een bekwaam dierenarts en waardevol
mens voor de samenleving.

Onze gedachten gaan uit naar zijn vrouw die we
gaarne sterkte toewensen in de komende tijd.
Coenraad Aukema, hij ruste in vrede.
Schiedam. D. V.iN DEN AKKER.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Hervatting werkzaamheden secretaris.

Het Hoofdbestuur deelt hierbij de lezers mede dat de secretaris, collega Dr, W. A, d e
H a a n op 1 april zijn werkzaamheden zal hervatten.

Op de zakelijke berichten in de afleveringen 1 en 7 van dit jaar van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, dat ik op medische aanwijzing weet
voor enige tijd alle werkzaamheden moest neerleggen, kan tot mijn
grote vreugde nu de meer persoonlijk getinte mededeling volgen, dat
ik bij de verschijning van deze aflevering — dus op 1 april — mijn
taak weer volledig hersteld kan hervatten.

Van harte wil ik op deze plaats een persoonlijk dankwoord uiten voor
de vele blijken van sympathie die ik tijdens mijn rustperiode heb onder-
vonden.

Na het eerste gedeelte van mijn rustkuur in het ziekenhuis en later
opnieuw bij mijn thuiskomst van de nakuur in Yoegoslavië werd ik
verrast door een aantal brieven van belangstellende leden en door
bloemen en fruit van het Hoofdbestuur, de Redaktie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde en enkele afdelingen. Door het bestuur van de
Stichting Diergeneeskundig Onderzoek werd ik verrast met het prach-
tige boekwerk van dr. M. van Beek: Israël.

Hiervoor heb ik intussen persoonlijk kunnen bedanken, maar dat was
niet mogelijk voor de groeten en beste wensen die tijdens mijn af-
wezigheid via het bureau of mijn vrouw telefonisch werden doorgegeven.
Ik zeg U hiervoor allen hartelijk dank!

Verder past — nu ook voor het forum van alle leden — een bijzonder
woord van erkentelijkheid voor de bekende nauwgezette manier waarop
collega Harmsen het secretariaat heeft waargenomen, bijgestaan door
de permanente hulp van de waarnemend voorzitter, collega Karsemeijer
bij de aflossing van de wacht, de nieuwe voorzitter collega Comman-
deur, die zich „in de praktijk" bijzonder snel heeft ingewerkt, en de
leden van het Hoofdbestuur, die allen in deze maanden veel meer
hebben gedaan, dan van hun functie onder normale omstandigheden
mag worden verwacht.

Tenslotte welverdiende dank aan de secretaresse-administratrice,
mej. Zwartendijk en de tweede secretaresse-stenotypiste, mej. Weeren-
steyn, die de secretariaatswerkzaamheden hebben uitgevoerd, alsof het
hun „eigen zaak" was. Al dit medeleven en deze medewerking hebben
mijn herstel bevorderd en hebben mij de volle lust gegeven om mijn
— soms wel moeilijke, maar toch altijd weer boeiende — arbeid op-
nieuw te beginnen.

De op pagina 432 van de aflevering van 15 maart jl. van dit Tijdschrift opgenomen
„rectificatie" dient, zoals nader werd vernomen, met het volgende te worden aan-
gevuld.

Het Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde ontving
van Merck, Sharp en Dohme Nederland N.V. officieel bericht dat het preparaat
„Thibenzole", uitsluitend voor wat betreft de boli, ook aan de Wolfederatie, als
enige afnemer-niet dierenarts, zal worden geleverd.

Het Hoofdbestuur vestigt cr de aandacht op dat cr een verslag is rondgestuurd door
dc Vereniging van Mengvoederfabrikanten aan hare leden van cen vergadering van
vertegenwoordigers van de Nederlandse mcngvocdcrfabrikantcn niet een delegatie van
het Hoofdbestuur.

Dit verslag geeft niet dc ware gang van zaken ter vergadering weer en vertolkt
niet de mening van het Hoofdbestuur op diverse onderdelen.

Het standpunt van het Hoofdbestuur is medegedeeld aan het Produktschap voor
Veevoeder en duidelijk tot uiting gekomen in de laatste vertrouwelijke brief aan
de leden.

Volgens besluit van de laatste .Mgcmcne Vergadering moeten declaraties uiterlijk .
in het kwartaal, volgende op het kwartaal waarin de werkzaamheden werden ver-
richt, worden ingediend. In verband met de mededeling hierover in dc aflevering
van het Tijdschrift van 15 maart jl. wordt deze termijn voor deze keer verlengd tot
1 mei 1965.

Vanzelfsprekend eindigt hiermede ook de tennijn van indienen van declaraties, be-
trekking hebbende op voorgaande kwartalen.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op zaterdag 20 februari 1965.

Te ± 10.15 uur opent de wnd. voorzitter dc voltallige vergadering op de gebruikelijke
wijze.-

Dc notulen van de vergadering, gehouden op 28 januari 1965, worden, nadat cr
enige wijzigingen en aanvullingen zijn aangebracht, goedgekeurd.
De wnd. voorzitter informeert of de certificaten, welke in verband met het honden-
en kattenbcsluit op het bureau verkrijgbaar zullen zijn, reeds zijn gedrukt. De wnd.
secretaris, collega Harmsen, deelt mede, dat deze certificaten-bo<-kjes op 1 maart
a.s. klaar zullen zijn; boekjes van 50 stuks in duplo: dc eerste partij zal genummerd
worden tot 50000. De formulieren zullen vermoedelijk pas tegen 1 juni a.s. nodig zijn.
Het Hoofdbestuur besluit, dat dc declaraties over 1964 van dc leden (Hoofdbestuur,
.Algemeen Bestuur, Commissies etc.) vóór 1 april 1965 moeten worden ingezonden,
liet kort verslag van dc vergadering van 28 januari 1965 wordt, na het aanbrengen
van enkele wijzigingen, vastgesteld.

De secretaris van dc afd. Utrecht informeert of het benoemen van cen nict-dierenarts
tot buitengewoon lid van een afdeling ook inhoudt, dat deze nict-dierenarts ook
buitengewoon lid van dc K.N.M.v.D. moet worden (zie art. 7 van de Statuten). Uit
de discussie blijkt, dat \'t het Hoofdbestuur gewenst voorkomt, dat wanneer cen
nict-dierenarts wordt benoemd tot buitengewoon lid van een afdeling of groep, dit
dan door het Hoofdbestuur wordt bekrachtigd. In de reglementen van cen afdeling
of groep moeten dan de buitengewone leden wel zijn genoemd. Het is niet nodig,
dat cen dergelijk buitengewoon lid tevens buitengewoon lid van de K.N.M.v.D.
moet zijn.

De Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier zou het wenselijk achten dat cen
uniform tarief zou worden vastgesteld voor entingen ingevolge het honden- en katten-
bcsluit. Het besluit wordt genomen dat aan de Tarievencommissie voor tc leggen;
in de Tarievencmmissie zit nu ook een vertegenwoordiger van dc Groep. De Groep
kan hierover een advies aan zijn vertegenwoordiger doen toekomen.
Collega H. Th. Nieuwenhuijsen zendt cen rapport in met conclusies en
ideëcn betreffende het onderzoek op aleutian-disease bij nertsen. Over dit rapport
zal contact worden opgenomen met bedoelde collega, waarna zijn voorstellen een
punt van bespreking op de vergadering van het .Algemeen Bestuur kunnen vormen
(te houden op 28 april a.s.).

Een dagblad wil een rapport publiceren onder het motto: Een dag uit de praktijk van
een dierenarts. De collega, die hiervoor is aangezocht, heeft reeds als cis gesteld dat
hij vooraf inzage van het te publiceren artikel wil hebben. De collega is geadviseerd
zich in verbinding tc stellen met Dr. Verwer te Utrecht, door het Hoofdbestuur
als contactman aangewezen.

Dr. Grashuis gaat uiterlijk per 1 januari 1966 de Stichting Bodcm-Plant-Dicr ver-
laten en zoekt zo spoedig mogelijk een dierenarts-opvolger; deze kan zich dan
onder leiding van Dr. Grashuis alvast in deze materie inwerken.
De finna Merck Sharp & Dohrne te Haarlem heeft aan de Ned. Wolfedcratie een
leverantie gedaan van Thibenzole" (uitsluitend boli) voor ontworming van schapen.
Het concept-vertrouwelijk schrijven aan de leden wordt uitvoerig besproken en de
eindtekst wordt vastgesteld.

Mevrouw Mr. E m m c 1 o t, benoemd tot administratrice van de Maatschappij heeft
aan de wnd. voorzitter medegedeeld, dat zij op 1 april a.s. haar betrekking hoopt
tc aanvaarden.

Art. 19 en 26 van het Huishoudelijk Reglement bepaalt, dat de secretarissen van
de afdelingen en de groepen een ledenlijst dienen in tc zenden vóór 15 januari
van elk jaar. Helaas komen jaarlijks maar enkele ledenlijsten binnen. De secretarissen
van de afdelingen en groepen zullen hierop nog eens worden gewezen.
De wijzigingen van dc Statuten en het Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij,
die op de laatst gehouden Algemene Vergadering zijn vastgesteld, zullen tegelijk
met het verslag van dc vergadering van het .Mgcmcen Bestuur in april a.s. worden
verzonden: Op deze vergadering zal o.a. de instructie van de algemeen secretaris
worden vastgesteld.

Aan het Produktschap vpor Veevoeder zal een brief worden gezonden om de ziens-
wijze van het Hoofdbestuur kenbaar te maken betreffende enige moeilijkheden i.v.m.
de \\\'erordening van het Produktschap inzake medicinale mengvoeders.
In dc toespraak, die dc vice-voorzittcr T. S i n n e m a tot de aftredende voorzitter
op de huishoudelijke vergadering van de Maatschappij heeft gericht, blijkt in het
verslag van deze vergadering, gepubliceerd in het Tijdschrift van 15 december 1964,
abusievelijk een gedeelte te zijn weggevallen. Dit zal worden gerectificeerd.
Te 20.00 uur wordt dc vergadering door de wnd. voorzitter gesloten.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op vrijdag 5 maart 1965
te Utrecht.

Dc vergadering wordt 10.15 uur door dc wnd. voorzitter geopend rnct een hartelijk
woord van welkom.

Collega Sinncma, vice-voorzittcr van de Maatschappij, kan helaas wegens bij-
zondere omstandigheden niet aanwezig zijn.

In de notulen van de vergadering van 11 februari 1965 worden enige kleine wij-
zigingen aangebracht en vervolgens worden deze goedgekeurd; het kort verslag van
deze vergadering, dat in het Tijdschrift wordt gepubliceerd passeert nu de revue en
wordt na het aanbrengen van enige toevoegingen eveneens vastgesteld.
Collega Th. W. J. Hendrickx tc Weert heeft een uitgebreid verslag ingestuurd
van een vergadering van het bestuur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, die
op 15 februari 1965 werd gehouden en die hij als vertegenwoordiger van de
K..\\.M.v.D. heeft bijgewoond. Het Hoofdbestuur stelt het op hoge prijs dergelijke
duidelijke verslagen te ontvan.gen, daar zulke verslagen er belangrijk toe kunnen
bijdragen dat het Hoofdbestuur omtrent verschillende kwesties goed georiënteerd is.
Aan de Hollandsche Maatschappij van Landbouw, afd. Rotterdam, zal ter gel(egen-
heid van de 95e paasvcetentoonstclling, die op 6 april te Rotterdam zal worden
gehouden, een medaille ter beschikking worden gesteld.

Van Prof. J. H. ten T h ij e is oen uitgebreide brief binnengekomen, handelende
over de positie van de Centrale Vestigingscommissie ten opzichte van de Provinciale
vestigingscommissies. Uit de bespreking hierover kwam toch wel duidelijk vast te
staan, dat vele provinciale vestigingscommissies hun taak serieus opvatten en in een
werkelijke behoefte voorzien.

Uit een ingekomen brief van de voorzitter van de Afd. Noord-Brabant blijkt, dat de
regeling van de „Meijerij" in dc praktijk zeer goed voldoet, hetgeen een verblijdend
teken is.

Met de Veeartsenijkundige Dienst, de secretaris van de Gezondheidscommissie voor
Dieren v/h Landbouwschap, twee directeuren van Prov. Gezondheidsdiensten, de
directeur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee en een vertegenwoordiging van het
Hoofdbestuur vond een bespreking plaats over de studentenassisentie op het Mi-
nisterie. Mededelingen hierover zullen in het verslag van dc vergadering van het
Algemeen Bestuur worden verwerkt.

Van de D.S.K. werd bericht ontvangen, dat binnenkort een groep Engelse diergenees-
kundige studenten een bezoek aan ons land brengt. Over een eventuele ontvangst
door het Hoofdbestuur zal op de e.k. vergadering worden beslist.
Dc FIDIN zou het op prijs stellen binnen niet al te lange tijd weer eens een onder-
houd met het Hoofdbestuur te hebben. Zolang echter de gevraagde adviezen van de
landelijke commissie voor grote-huisdieren practici nog niet binnen zijn, heeft een
bespreking met het farmaceutische bedrijfsleven nog weinig zin. Aan deze commssie
zal een brief worden gericht of een en ander niet kan worden bespoedigd daar een
bespreking met de FIDIN als zeer nuttig wordt beschouwd. Vermoedelijk zal de
wintercampagne een en ander hebben vertraagd.

De wnd. voorzitter deelt mede, dat tijdens de vergadering van de Groep Directeuren
van Vleeskeuringsdiensten collega K. Hofstra (\'s-Gravenhage) de vraag heeft gesteld,
waarom het Hoofdbestuur nog steeds geen gevolg heeft gegeven aan de suggesties,
vastgelegd in het rapport „opleiding tot keuringsdierenarts" van de, door het Hoofd-
bestuur in 1959 ingestelde „Commissie Van Gils" (dit rapport is reeds in 1961
verschenen). De Groep zal hierover een brief naar het Hoofdbestuur zenden.
Op het bureau is een leidraad inzake praktijkoverncming etc. aanwezig en deze
leidraad is op aanvraag voor de leden beschikbaar. Daar deze leidraad bestemd is
voor intern gebruik, zal zij niet aan financieringsmaatschappijen e.d. kunnen worden
verstrekt.

Vervolgens wordt in grote trekken reeds een programma voor de Algemene Ver-
gadering van de Maatschappij, die in oktober 1965, zal worden gehouden, besproken.
Met de farmaceutische ondernemingen en instituten, die pluimvee-entstoffen in de
handel brengen, zal zeer binnenkort een bespreking plaatsvinden.
Hierna volgt sluiting van de vergadering.

fabriek „Dc Meyerij" te Veghel, over de veterinaire behandeling van mestkalveren,

Dit afgelopen jaar is dc veterinaire stand vaak in het nieuws geweest en onze Volks-
vertegenwoordiging heeft vele woorden van vertrouwen in de veterinairen uitge-
sproken. Wij hopen dat dit vertrouwen in het komende jaar niet zal worden geschaad.
De afdelingsvergaderingen waren zeer goed bezocht; niet alleen aangetrokken dooi
de goede lezingen, maar door de grote problemen die er werden besproken. Het

blijkt dat helaas enkele jonge collegae, woonachtig in onze provincie, nagelaten
hebben zich als lid van de afdeling op te geven. Gaarne wil ik van deze gelegenheid
gebruik maken, om onze leden te vragen, deze jonge collegae aan te moedigen, zich
als lid aan te melden. Tot nu toe is bijna iedereen lid van onze afdeling geweest.
Speciaal wanneer er mogelijke moeilijkheden zijn is het zo belangrijk dat wij allen
lid van één organisatie zijn.

Het afgelopen jaar heeft ons Hoofdbestuur ingezien, dat een landelijke commissie
van practici haar zeker van nut kan zijn voor het gecvn van adviezen. Hierdoor is
de grote eenheid in onze Koninklijke Maatschappij gelukkig bestendigd.
Het is dit jaar duidelijk geworden, dat de practici vaak nascholing verlangen; het
ligt daarom in de bedoeling dit komende jaar, het post-universitaire onderwijs uit
te breiden.

Op 24 maart 1964 is het nieuwe Huishoudelijk Reglement van onze afdeling, dat
hopelijk nog lang een fundament zal zijn, door het Hoofdbestuur goedgekeurd. Het
gevolg hiervan was ook, dat de Provinciale Vestigingscommissie werd uitgebreid van
3 tot 5 leden.

Het vorige jaar heb ik de verwachdng uitgesproken, dat dit jaar de z.g. ontwerp-
mantelovereenkomst met de Gezondheidsdiensten wel aan de leden zou worden voor-
gelegd. Een geheel nieuwe opzet maakte, dat het ontwerp niet op tijd gereed kon
komen.

Gelukkig hebben wij steeds een uitstekende verhouding met de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Overijssel. Dit komt ook tot uiting op de jaarlijkse bespreking met
het dagelijks bestuur van deze dienst en door het vele bezoek van de aan deze dienst
verbonden collegae op onze afdelingsvergadcringen.

De Veeartsenijkundige Dienst is dit jaar vaak middelpunt van gesprek geweest, waar-
toe de z.g. Antibioticawet ook veel heeft bijgedragen. Collegae werkzaam aan deze
dienst hebben deze wet bij ons ingeleid, zodat wij in Overijssel met vertrouwen en
kennis van zaken deze Wet in de praktijk kunnen brengen. Speciaal collega E. d e
Nooy heeft met zijn bekende grote enthousiasme ons vertrouwd gemaakt met deze
Wet.

Helaas moeten wij deze zo gewaardeerde collega nu missen, want op 30-12-1964
overleed collega E. de Nooy, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst tevens
Inspecteur van de Volksgezondheid, Oud-voorzitter van onze afdeling.
Het ledenaantal was 1-1-\'64 90, terwijl wij op 21-12-\'64 93 leden hadden. Het echt-
paar Lindenhoviu s-Z ij d e r v e 1 d en collega E. A. van Daalen hebben
onze afdeling verlaten, terwijl 7 collegae als lid werden geïnstalleerd.
Dit afgelopen jaar hebben vier collegae een jubileum gevierd; enkele bestuursleden
hebben persoonlijk de gelukwensen van de afdeling overgebracht.
Op 18-7-\'64 was collega H, vandenBergSO jaar dierenarts; op 6-10-\'64 waren
collega D. F r i e 1 i n g en collega A. Stevens beide 25 jaar dierenarts; op 5-11-\'64
WEIS collega F. J. B r i n k m a n 40 jaar dierenarts.

Op 12 december 1963 is collega A. M. F. d c B ok gekozen als lid van het bestuur,
als opvolger van collega H. J. N ij s e n, en in de vergadering van 8-2-\'64 als penning-
meester geïnstalleerd. Het bestuur van de afdeling bestond dit jaar verder uit dc
collegae A. J. van Doorn, voorzitter; H. F. M a t t h ij s e n, vice-voorzitter;
J. J. .A u k e m a, secretaris; B. d c V 1 a s, 2e secretaris, tevens lid van het .Alg. Bestuur.
In tegenstelling tot vorig jaar hebben wij nu 5 afdelingsvergadcringen belegd, waar
gemiddeld 45% van de ledenr aanwezig was. (vorig jaar 35%).
De vergaderingen met een wetenschappelijk karakter zijn het best bezocht geweest.
Tevens zijn wij dit jaar de gasten geweest van dc afdeling Gelderland. In Wage-
ningen was een leerzame middag georganiseerd met bezoek aan verschillende m-
stituten. Na afloop was een rally uitgestippeld naar hotel „Nol in \'t Bos", waar nog
lang gezellig werd nagepraat en gezamenlijk gedineerd.

Op de feestelijke bijeenkomst van de afdeling Groningen-Drenthe werden wij ver-
tegenwoordigd door twee bestuursleden met hun echtgenoten. Ook werden enkele
werkvergaderingen van de, aan ons grenzende, afdelingen bijgewoond.

Dit afgelopen jaar werden nog twee middagen georganiseerd, waar collega L. J. v. d.
V O O r e n, dierenarts bij dc Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren, ons vertrouwd
heeft gemaakt met enkele veel voorkomende pluimveeziekten. Deze middagen werden
zeer gewaardeerd.

Mijnheer de voorzitter, dit waren de belangrijkste feiten in het bestaan van de
afdeling Overijssel, gedurende het jaar 1964. Gelukkig bloeit het verenigingsleven
als nooit te voren, laten wij proberen om de afdeling het trefpunt van alle collegae,
die in Overijssel werkzaam zijn, te laten blijven.

Mijnheer de voorzitter, als zodanig gaat U het laatste jaar in. Wij hopen dat U ook
dit jaar met evenveel enthousiasme onze afdeling zult leiden, misschien kunt IJ dan
ons 100ste lid nog installeren.

Gaarne wil ik eindigen met de hoop uit te spreken, dat het U allen als dierenarts
en thuis in Uw gezinnen in alle opzichten goed mag gaan.
De afdeling wens ik een leerzame en harmonisch verenigingsjaar toe.

De voorzitter heet alle leden (27) hartelijk welkom, in het bijzonder de spreker voor
deze avond, collega G. L. v. L i m b o r g h en de vele gasten collegae, die speciaal
voor de lezing de reis naar Ommen hebben ondernomen.

Als vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur wordt collega T. S i n n e m a welkom
geheten. Met enkele zeer wel gekozen woorden gedenkt de voorzitter het overlijden
van collega E. d e N o o ij, oud-voorzitter van onze afdeling en oud-Hoofdbestuurslid.
Na de notulen komen de ingekomen stukken, waarbij een brief van de Rijkspluim-
veeteeltconsulent, over de grote verschillen in de prijzen der medicijnen bij meerdere
collegae. Nu het Hoofdbestuur hierover een positief advies heeft gepubliceerd in ons
Tijdschrift, zal in deze geest hierop worden geantwoord.

De secretaris en de penningmeester lezen dan hun jaarverslag voor. Na een zeer
gunstig verslag van de kascommissie, wordt de penningmeester décharge verleend.
De bestuursmededelingen behandelen de paratuberculosc- en distomatose-bestrijdings-
plannen van de Gezondheidsdienst voor Dieren. De toepassing van de Antibioticawet
wordt besproken en zal steeds op de agenda staan.

In het kader van het post-universitair onderwijs zullen wij gezamenlijk (per bus)
op 28 april 1965 naar Utrecht gaan, om een demonstratie van Prof. Dr. G. Wage-
naar voor onze afdeling bij te wonen. Op 25 mei 1965 zal collega C. L. van
L i m b O r g h een tweede lezing voor dc afdeling houden, in hotel „de Zon" te
Ommen.

Hierna worden de collegae D. J. A. de Groot te Markelo, G. H. A. P i n k s e
te Almelo, A. M. J. R u 11 c n te Albergen, G. E. L. M. S t e y a e r t te Kuinre en
J. W a r r i n k te Holten na ballotage als lid van de afdeling geïnstalleerd.
Gollega G. L. van Limborgh houdt hierna een zeer interessante lezing over
de opfok van kalveren. Aan de hand van enkele uitvoerige stencils wordt dit
besproken. Het is te ingewikkeld om hierover verslag uit te brengen in kort bestek,
vooral wanneer er een discussie ontstaat over actieve- en passieve immuniteit met de
gastcollega J. F. Fr i k. Het staat wel vast, dat de biest zeer vele goede eigenschappen
bezit en dat vele kalveren aan ondervoeding lijden.

De voorzitter dankt de spreker zeer hartelijk voor zijn deskundig betoog en hoopt,
dat de volgende keer weer zovele collegae naar deze ter zake kundige spreker zullen
komen luisteren.

Tijdens de rondvraag brengt collega J. L. v a n O s de verspreiding van de dcrmatomy-
coses ter sprake en vraagt of hier een taak ligt voor de Gezondheidsdienst. Speciaal
de scheerploegen moet op ontsmetting worden gewezen.

Om 12.30 uur sluit de voorzitter de vergadering, waarna wij nog een üjd gezellig
zitten na te eten.

De afdeling Zuid-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal haar eerstvolgende vergadering houden op donderdag 20 mei a.s. in het Groot-
handelsgebouw te Rotterdam.

De Groep organiseert op dinsdag 13 april a.s. om 10.00 uur een vergadering in
het Jaarbeurs-Restaurant tc Utrecht.

De Groep organiseert op donderdag 8 april a.s. om 14.15 uur in het Zoötechnisch
Instituut, Biltstraat 172 te Utrecht, een bijeenkomst, alwaar Dr. Chute (Maine,

Collega Karsemeijer werd op 1 augustus 1892
\' geboren te Loenersloot en hij verhuisde later naar

\'s Rijksveeartsenijschool, doch hij moest in 1914
deze studie onderbreken om gemobiliseerd te wor-
den, waarna hij tot januari 1917 in militaire dienst
bleef, inmiddels bevorderd tot reserve-luitenant bij
de Infanterie, nadat hem vanaf 1 oktober 1916
gedurende 3 dagen per week studieverlof was ver-
leend.

Op 31 januari 1920 resulteerde de wederom her-
vatte studie in het behalen van het veeartsdiploma;
in zijn studietijd werd collega K a r s e m e ij e r lid
van Absyrtus, in 1917 werd hij er ab-actis van en
van 1917—1918 was hij eerste Rector van Ab-
syrtus.

Op 4 maart 1920 vestigde hij zich als practicus is Nieuwveen en kreeg hij al spoedig
contact met de vleeskeuring. In 1922 namelijk werd hij half-ambtelijk dierenarts van
4 gemeentelijke vleeskeuringsdiensten in de omgeving van Nieuwveen en toen in
1941 de keuringsdienst Alphen a/d Rijn werd opgericht, werd collega Karse-
meijer tot hoofd hiervan benoemd. Deze functie vervulde hij tot zijn pensionering
in september 1959.

In de dertiger jaren is hij 3 jaren voorzitter van de Afdeling Utrecht van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde geweest, in 1947 werd hij secretaris van de opgerichte
Groep van Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en van 1954—1959 voorzitter van
deze Groep. Daarnaast vervulde en vervult collega Karsemeijer nog een aantal
functies in het maatschappelijk leven; hij is o.m. Commissaris van de Nutsspaarbank
en voorzitter van de Huuradviescommissie in het ressort Alphen a/d Rijn.
In oktober 1958 werd collega Karsemeijer gekozen tot Algemeen Voorzitter van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, die onder zijn voorzitterschap tijdens het
Eeuwfeest in 1962 het predicaat „Koninklijke" verwierf. Met ingang van 1 april
1965 zal collega Karsemeijer zich uit deze functie terugtrekken en, naar zijn
echtgenote hoopt, eindelijk eens van zijn pensioen genieten.

Het voorzitterschap is naar zijn mening een buitengewoon moeilijke en zware taak,
het aantal problemen neemt van jaar tot jaar tóe en de oplossing daarvan eist
steeds meer tijd. Collega Karsemeijer heeft als voorzitter duidelijk een stempel
op de „Maatschappij" gedrukt en heeft hierbij een zeer bepaalde lijn gevolgd, die,
naar zijn verheugenis, ook door zijn opvolger zal worden voortgezet.

Vooral over de internationale contacten die tot stand zijn gekomen is collega K a r-
s e m e ij e r zeer tevreden. Hij is van 1961—1964 gedelegeerde voor Nederland
geweest van het „Permanent Committee" van de World Veterinary Association en
voorzitter van het Ned. Comité van het Comité de Liaison des Vétérinaires de la
Communauté Economique Européenne, waar belangrijke resultaten werden geboekt
op het gebied van de plaats van de dierenarts in de E.E.G., met name de richt-
lijnen en standpunten over de vestiging en gelijkstelling van diploma\'s van dieren-
artsen binnen de E.E.G. zijn door de beroepsverenigingen reeds vastgesteld.
Tot slot memoreerde collega Karsemeijer de enorme steun welke hem in de
afgelopen jaren van de zijde van de hoofdbestuursleden werd verleend, een steun
waarvoor hij hen zeer erkentelijk is.

De algemene waardering voor hetgeen collega K a r s e m e ij e r in de afgelopen jaren
voor de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft gedaan, werd door
collega Sinnema tijdens de Algemene Vergadering in 1964 vertolkt in een rede,
welke reeds deels in de aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
15 december 1964 werd weergegeven, en welke als volgt luidde:

Collega K a r s e m e ij e r, of om het in onze omganstaal te houden, beste Kars. \'t Is
vandaag in de geschiedenis van onze vereniging een bijzondere dag, nl. het einde
van de „periode Karsemeijer".

De 2x3 jaar waarvoor U tot voorzitter verkozen was is immers ten einde, en
hoewel U vandaag nog enkele maandjes extra gekregen hebt van de Algemene
vergadering, is het nu toch wel de dag, waarop we even stil moeten staan, om
aandacht te schenken aan dit feit. Het verheugt me zeer dat ik de gelegenheid
heb, om dit tedoen, want zodoende ben ik één van de weinige vice-voorzitters uit Uw
periode, die iets kan doen, althans iets kan zeggen. Dit moet U niet hatelijk opvatten.
Het komt eenvoudig voort uit het feit dat we een voorzitter hadden, weliswaar niet zo
jong van jaren maar wel nog jong van harte, en in bijzonder goede lichamelijke
conditie, die het voorzitterschap dan ook ten volle uitleefde.

Door dit jong van harte zijn, was de omgang van U met de collega\'s van verschillende
leeftijden altijd vriendelijk en natuurlijk, waardoor niemand zich belemmerd voelde
in de uiting van zijn mening.

Ik geloof, dat er niet veel zaken, problemen of kwesties in onze Maatschappij ge-
weest zijn, waar de voorzitter geen kennis van had genomen, en zoals gebruikelijk
daarover ook direct cen mening had gevormd, en een knappe jongen die deze
mening van de voorzitter dan nog kan veranderen.
Gelukkig zijn er knappe jongens in onze Maatschappij.

Kijken we terug, meneer de voorzitter, en laten we de afgelopen 6 jaar aan ons
geheugen voorbij gaan, dan springt er natuurlijk één grote gebeurtenis direct naar
voren, het Eeuwfeest.

Het bezoek aan H.M. de Koningin, de bijeenkomst in de Domkerk, en alle festiviteiten,
zij zullen nog altijd levendig in Uw herinnering zijn. Ook de uitreiking van een
Koninklijke Onderscheiding omtrent diezelfde tijd mag ik hierbij noemen, want gij
hebt hem immers zelf in verband gebracht met het voorzitterschap van onze ver-
eniging.

Het is gelukkig, dat er zoveel mooie dingen zijn om aan terug te denken, want dat
maakt het afsluiten van een bepaalde periode iets minder triest. Kennelijk heeft
ook de Volksvertegenwoordiging het einde van Uw voorzitterschap nog willen
verzachten, door het aannemen van de zg. Antibioticawet.

Natuurlijk, er waren ook moeilijkheden; er waren zelfs zeer zwarte dagen, dagen
waarin ge eenvoudig bijna spijt had, ooit bereid geweest te zijn dit voorzitterschap
op U te nemen. Maar de evenwichtige figuur Karsemeijer kon meestal wel
snel uit deze depressie komen, om daarna met nog groter elan de zweep te hanteren
om zijn karavaan voort te drijven.

Het is niet de gewoonte in het Hoofdbestuur „om elkaar over de kuif te strijken"
(zoals één van Uw uitspraken is), maar vandaag mag ik toch wel zeggen, dat alle
leden die in het Hoofdbestuur hebben gezeten in Uw periode erkennen, dat gij
altijd een echte voorzitter geweest bent, de man die leiding aan het geheel gaf.
Dat ge dit kon doen door Uw geestelijke en lichamelijke goede conditie is geen
verdienste maar een gave, maar dat gij Uw talenten in dienst hebt gesteld van onze
Maatschappij, is een feit waarvoor alle leden U zeer dankbaar moeten zijn. Onge-
twijfeld zal straks, wanneer de last van de Maatschappij door Uw opvolger zal zijn
overgenomen, cen leegte even overblijven, maar we weten ook dat Uw vrouw met
verlangen naar dat moment uitkijkt want dan zal ze eindelijk weer een rustig
huiselijk leven hebben, waar U beide, dat weet ik, zeer op gesteld bent.
Het is dan ook logisch dat we ons tot moeder Karsemeijer hebben gewend, toen
we het idee hadden om onze dankbaarheid op deze dag in iets stoffelijks tot uit-
drukking te brengen, en het zal een ieder, die het echtpaar Karsemeijer kent, niet
verwonderen, dat dit nu hèt cadeau is wat dit zo typisch Hollandse gezin nu
ambieerde. Immers, het kan de huiselijkheid verhogen, het kan de mens op de hoogte
houden van alle gebeurtenissen in de wereld, en daardoor een belangrijk strijdmiddel
tegen de opdringende ouderdom zijn, het kan leerzaam zijn, en het kan oog en oor
kunstzinnig strelen.

Collega Karsemeijer, wij hebben dit keer iets moeten organiseren zonder voorzitter,
en het moet nog blijken of ons dat goed afgaat. Maar wanneer alles klopt, zoals wij
het wensten, kunt U vanavond bij Uw thuiskomst naar een televisietoestel kijken
en wc hopen dat U daarvan zowel de aan- als dc uitknop goed te bedienen weet,
maar ook dat ge vaak bij dc aanraking van die knoppen een dankbaar gevoel krijgt
van herinnering aan een mooie, zware episode uit Uw leven.

Maar méér hopen we, dat U de tijd mag beleven, dat U met minachting naar
dat ouderwetse ding zit te kijken, en dat ge dat toestel nog vèr mag overleven.

Collega Commandeur werd op 14 juli 1900
te Berkhout geboren en hij doorliep de H.B.S. te
f ^ Hoorn. Hij studeerde van 1921—1926 te Utrecht;

als lid van Absyrtus was hij o.m. secretaris van „De-
mosthenes" en hoofdredacteur van „Absyrtus".
Na zijn studie was collega Commandeur eerst
een jaar assistent van collega J a 1 v i n g h in Rui-
nerwold, waarna hij de praktijk van collega Roos
te Leiden overnam, die tot hoogleraar te Utrecht
was benoemd.

Collega Commandeur bleef practicus tot
1956, het jaar waarin hij werd benoemd tot ad-
junct-inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
en de Dienst van de Volksgezondheid, in 1959 ge-
volgd door de benoeming tot Veterinair Inspecteur
van de Dienst van de Volksgezondheid tevens in-
specteur van de Veeartsenijkundige Dienst district Noordelijk Zuid-Holland, waarin
hij collega Burggraaf opvolgde. In deze functie zal hem binnenkort in 1965 pensioen
worden verleend.

Collega Commandeur is lid van de Afdeling Zuid-Holland van dc Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde en mede-oprichter van de kring Leiden.
Zijn hobby, het paard, neemt veel tijd in beslag. Hij is o.m. lid van de Leidsche
Rij- en Jachtclub en de Kon. Ned. Harddraverij- en Rcnvcreniging; bovendien is
hij als lid van het draverijcomité bij vele draverijen op de rechterstoel te vinden.
Daarnaast is hij nog aktief bestuurslid van de „3-October Vereeniging" te Leiden.
Collega Commandeur bevestigde desgevraagd dat hij als voorzitter van de
Kon. Ned. Maatschappij vor Diergeneeskunde zal trachten de lijn voort te zetten die

in de afgelopen jaren door zijn voorganger, collega K a r s e m e ij e r, is gevolgd,
hoewel hij er van doordrongen is dat een snel veranderende situatie bestaat. De
toekomst van ons diergeneeskundig beroep heeft zijn speciale belangstelling en de
komende tijd zal men dan ook blijven trachten tot de oplossing van de veelzijdige
problemen te komen.

Het Hoofdbestuur draagt dc volgende collegae voor het lidmaatschap van de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:
J. Key, Bommelweg 4, Wadenoyen.
W. van Leeuwen, Boomstraat 2Ibis, Utrecht.
H. E. Meinardi, Mauritsstraat 56, Utrecht.
Mej. J. S. Sipman, Adriaanstraat 69bis, Utrecht.
N. van Wijk, Fintstraat 16, Brakel.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Mej. A. ter Borg, Oudekerkstraat 5, Utrecht.
L. C. P. M. Bollen, Buys Ballotstraat 18, Utrecht.
R. J. Kaasenbrood, Jacoba van Beierendrcef 77, Utrecht.
H. J. Postema, Biltstraat lOObis, Utrecht.

Lange-Koopmans, Mevr. S. S. de, te Utrecht, adres te wijzigen in Pallaesstraat 20.

Oosterveen, L. te Kerkdriel naar Teisterbandstraat 49b, aldaar, tel. ongewijzigd.

Poelma, F. G. te Utrecht naar Lessinglaan 80a, aldaar, tel. ongewijzigd. (193)
Schallenberg, Mej. E. M. van Wassenaar naar \'s-Gravenhage, Balistraat 100, tel.

Schipper, K. te Utrecht, naar Hugo de Grootstraat 48, aldaar, tel. (030) 12 75 5.

Tuinen, A. D. van, te Vlagtweddc, tel. te wijzigen in (05593) 22 20, gr. 967950.

Visser, M., tc Boekei, kengetal bureau te wijzigen in (04106) 22 17 en 34 30. (210)
Wijk, N. van; 1965; Brakel, Fintstraat 16; tel. (04187) 249; gr. 442122; P. (216)

Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de Diei-
geneeskundige Studenten Kring.

Aan de Oud-leden en Buitengewone leden van de Diergeneeskundige Studenten
Kring.

Naar aanleiding van de oproep door mijn voorganger aan U gericht in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, afl. 21 deel 89 wil ik door middel hiervan allen die aan deze
oproep gehoor gaven, bijzonder hartelijke dank zeggen voor hun bijdrage.
In verband echter met de in april en juli a.s. plaatsvindende groepsuitwisseling
tussen de veterinaire faculteiten van Liverpool en Utrecht, waaraan in het geheel
70 personen zullen deelnemen, richt ik mij tot al diegenen, die tot op heden nog
niet de wens te kennen hebben gegeven om door storting van een bedrag van ten
minste ƒ 5,— op postr. 271994 t.n.v. de Fiscus, Buitengewoon lid van Uw oude
vereniging te worden.

Het is aan geen twijfel onderhevig, dat U door Uw financiële bijdrage het werk
van de D.S.K. in het algemeen, en het slagen van de uitwisseling in het bijzonder
in hoge mate kunt beïnvloeden.

Uw reactie hoopvol en met vertrouwen tegemoet ziend, verblijf ik met gevoelens
van hoogachting en heb de eer van U te zijn, W. B. Dwars,

Aan de Oud-Leden en Buitengewone leden van de Diergeneeskundige Studenten
Kring.

Als aanvulling op de bovenstaande mededelingen van de fiscus van de D.S.K. zou
ik U gaarne nog het volgende willen berichten.

De diergeneeskundige studenten uit 20 verschillende landen zijn verenigd in de
I.V.S.U. (International Veterinary Students Union). Deze I.V.S.U. heeft zich ten
doel gesteld de contacten tussen de diergeneeskundige studenten uit de aangesloten
landen te bevorderen. Dit geschiedt door telkenjare een zomercongres te organiseren.
Het afgelopen jaar viel het Utrecht ten beurt, de organisatie van dit grootse congres
op zich tc nemen. Het strekt de I.V.S.U.-congrescommissie dan ook tot eer, dat dit
congres een geweldig succes genoemd mag worden.

Maar de activiteiten van de I.V.S.U., zijn omvattender, zo bevorderen zij ook de
groeps- en individuele uitwisseling tussen de veterinaire studenten. Dc individuele
uitwisseling houdt dit in, dat de studenten in de gelegenheid worden gesteld in dc
zomervakantie gedurende kortere of langere tijd de praktijk van een dierenarts in
het buitenland mee te maken.

Zo zou ik U allen dan ook willen verzoeken aan deze uitwisseling Uw medewerking te
verlenen, door positief te beslissen over het verzoek van een student in de dier-
geneeskunde om gedurende een of twee weken zomervakantie een buitenlandse student
in Uw gezin op te nemen, om Uw veelomvattende en interessante dagtaak aan hem
of haar te tonen.

Rekenend op voldoende medewerking verblijf ik met gevoelens van hoogachting
en heb dc eer van U te zijn, V. H. Boysen,

Voor het mesten van kalveren wordt tegenwoordig gebruik gemaakt van
melkvervangende preparaten. Deze kunstmelkpreparaten bestaan in het
algemeen voor ruim 70% uit ondermelkpoeder waaraan, naast mineralen
en vitamines, enige plantaardige en dierlijke vetten, zetmeel en glucose
zijn toegevoegd. Met een aldus bereide „kunstmelk" is het mogelijk om
een gemiddelde gewichtstoename van meer dan 1 kg per dier per dag te
bereiken.

Op het Instituut voor Veevoedingsonderzoek worden sinds 1957 op grote
schaal kalvermestproeven genomen waarbij aan de hand van de groei,
het voederverbruik en de slachtkwaliteit van de kalveren, de voederwaarde
van de kunstmelk en het belang van de samenstellende bestanddelen, wor-
den bepaald. Naast het vóórkomen van ziektegevallen bij de mestkalveren
door bacteriële infecties, worden we zo nu en dan tevens geconfronteerd
met afwijkingen waarvan de oorzaak in de samenstelling van het voeder
is gelegen.

Zo beschrijven Frens e.a. (1961) het verloop van een peracuut ziekte-
geval met dodelijke afloop, waarbij als meest waarschijnlijke doodsoorzaak
een anafylactische shock wordt aangegeven. Om hun mening over dit
ziektegeval meer achtergrond te geven hebben schrijvers een aantal proef-
jes verricht, waarbij enige mestkalveren met slecht stremmende kunstmelk
intraveneus werden ingespoten teneinde na te gaan of er bij sommige
dieren sprake kan zijn van anafylaxie ten opzichte van kunstmelkeiwitten.
Frens e.a. (1961) komen tot de conclusie, dat bij met kunstmelk ge-
meste kalveren het voorkomen van overgevoeligheid tegen de eiwitten uit
de kunstmelk aangetoond is. Zij zijn van mening dat het ontstaan van
deze overgevoeligheid in de hand gewerkt kan worden door voedering van
kunstmelk, die in de lebmaag onvoldoende stremt. Tengevolge van de on-
voldoende stremming zouden de opgeloste melkeiwitten in onvolledig af-
gebroken toestand in de dunne darm komen en daar geresorbeerd worden.
In deze toestand zouden zij als antigeen kunnen werken en het kalf sensi-
biliseren tegen het toegediende voedereiwit. Als een voldoende sensibilisatie
is ontstaan, kan een herhaalde resorptie van het antigeen een anafylactische
shock met fatale afloop veroorzaken.

Sedert deze publikatie hebben de kunstmelkfabrikanten op advies van deze
onderzoekers, de strembaarheid van de kunstmelk verbeterd door toe-
voeging van calciumchloride.

2 Dr. P. W. M. van .\\drichem; dierenarts aan het Instituut voor Veevoedings-
onderzoek „Hoorn"; Keern 33, Hoorn.

Sindsdien hebben wij op het Instituut voor Veevoedingsonderzoek geen
anafylactische shock bij mestkalveren waargenomen. Wanneer het echter
mogelijk is, dat gehele eiwitten of brokstukken van eiwitten door de darm-
wand geresorbeerd worden en in het bloed aanleiding kunnen geven tot
vorming van antilichamen, dan zullen daarvoor alleen die eiwitten in de
kunstmelk van betekenis zijn welke niet gecoaguleerd worden door het leb-
ferment en in opgeloste toestand in de dunne darm terecht komen. In dit
gedeelte kan natuurlijk enzymatisch eiwitafbraak plaats vinden en als dat
gebeurt worden de aminozuren door de darmwand geresorbeerd, zonder
dat er van een antigene werking sprake is. Maar het is denkbaar, dat van
sommige opgeloste eiwitten de splitsing in de dunne darm niet of slechts
onvolledig plaats vindt.

Het is nu de vraag of dergelijke onvolledig gesplitste eiwitten geresorbeerd
kunnen worden. Worden zij niet geresorbeerd, dan komen ze in de dikke
darm, waar ze door de darmbacteriën kunnen worden aangetast en aan-
leiding kunnen geven tot min of meer giftige eiwitsplitsingsprodukten als
indol en skatol, maar ook tot de vorming van niacine, een vitamine, dat
beschermend op het darmslijmvlies werkt. Worden de onvolledig gesplitste
eiwitten wèl geresorbeerd, dan zouden ze aanleiding kunnen geven tot het
vormen van antilichamen.

Nu is het bekend, dat de Immunoglobulinen, die in het colostrum aan-
wezig zijn via de darmwand van het jong geboren kalf opgenomen kunnen
worden in het bloed. Dit is echter slechts gedurende de eerste 48 uur na
de geboorte het geval, later niet meer. De vraag blijft of deze immuno-
globulinen bij wat oudere dieren in de maag afgebroken worden en de
darmwand niet meer bereiken, dan wel of de darmwand er werkelijk ge-
heel ondoorlatend voor wordt na 48 uur.

Ons onderzoek was er op gericht na te gaan of bepaalde sojaeiwitten, die
in een kunstmelk aan een mestkalf worden toegediend, aanleiding kunnen
geven tot de vorming van antilichamen in het bloedserum.

In de herfst van 1964 werden 30 zwart-bonte kalveren aangekocht. Het ge-
wicht van de dieren varieerde van 40 tot 60 kg. De kalveren waren min-
stens 10 dagen oud. Na aankomst op onze boerderij werd het bloedserum
onderzocht op aanwezigheid van Immunoglobulinen met behulp van
immuno-elektroforese. Alle mestkalveren bleken reeds een duidelijke con-
centratie y-globuline te bezitten, terwijl ook ^2M-globuline kon worden
aangetoond. Aan 10 dieren werd uitsluitend een kunstmelk verstrekt waar-
in 10% sojabloem verwerkt zat. De kunstmelk was samengesteld uit:
64.8% magere melkpoeder, waarvan 46.8% spraypoeder en 18.0% walsen-
poeder; 4% selectose, 2% voorbehandeld maiszetmeel, 8.5% palmpitvet en
8.5% reuzel, 10% sojabloem, een emulgator, antioxydans, vitamines, mine-
ralen en een aureomycinepreparaat.

Bij het begin van de mestproef werd 5 liter kunstmelk per dag verstrekt
met een concentratie van 125 gram per liter. Zowel de hoeveelheid, als de
concentratie van de melk werd geleidelijk opgevoerd en na 2 maanden ont-
vingen de dieren ongeveer 13 liter per dag met een concentratie van 140
gram per liter. Van alle dieren werd nu bloed afgenomen uit de vena jugu-
laris. Na spontane stolling werd het serum afgecentrifugeerd.

Beide In Leovet flacons a 100 ml en In doorzichtige injektoren met
speciale tepelcanule.

Bij afname van 10 Leovetflacons een nieuw ontwikkelde steriliseer-
bare nylon recordspuit (ideaal voor oliesuspensies) gratis.

Wie geld opzij legt voor de
toekomst verlangt - terecht -
een zo groot mogelijke mate
van zekerheid. De traditionele
vormen van belegging vrijwa-
ren de beleggers echter niet
tegen de konsekwenties van ups en downs in de economie,
zomin als tegen de jaarlijks verder sluipende geldontwaarding.
De gezins- en ouderdomsvoorziening van uw voorlichtings-
bureau,op bijzondere wijze gecombineerd met onderstaande
mogelijkheid, vormt een gezonde oplossing en een waarde-
volle bescherming, gebaseerd op een nieuwe formule, het zgn.

met herbelegging van
dividenden in soortgelijke
aandelen. Na 15 of 20
jaar uitkering waarde-
totaal.

op schuldbekentenissen.
Na 15 of 20 jaar uitkering
met formidabele s.amen-
gestelde interest!

Géén I.B. of V.B. Bovendien heeft uw
voorlichtingsbureau voor u op allerlei
gebied speciale voordelen en privileges
verworven, waarover wij u graag per-
soonlijk inlichten. Bel of schrijf aan:

medowerkore: Jur. Adv.: Mr. W. D. Looraan. Fin. Adv.: Mr. Q. L. Muller. Notaris: W. M. Treurniet.
Techn. Adv.: Joh. Muller, w. A. M. Boog. W. J. J. Boot. Th. E. O. J. Holland. H. A. M. de Charro.
J.Berkman.BUz. Adv.: Prof.Dr.J. Jongbloed, Prof.Dr.H. J.M.Bchefter. Prof.Dr.O.Wagenaar.

Dit serum is door ons onderzoclit op de aanwezigheid van specifieke anti-
lichamen ten opzichte van sojaeiwitten. Wij maakten gebruik van de pas-
sieve hemagglutinatiereactie volgens B o y d e n en de agardiffusie test vol-
gens Ouchterlony.

Gewassen schapeërytrocyten worden behandeld met een verdunde looizuur-
oplossing, waardoor ze de eigenschap verkrijgen om eiwitten aan hun oppervlakte
te adsorberen. Deze zogenaamde „gesensibiliseerde erytrocyten" worden geagglu-
tineerd in aanwezigheid van specifieke antilichamen, die gericht zijn tegen het
eiwit, dat aan de erytrocytenoppervlakte is geadsorbeerd.

De Ouchterlon y-test bestaat in het samenbrengen van optimale concen-
traties antigeen en antilichaam door middel van diffusie in een agarlaag, waarbij
op de plaats van samenkomst precipitaticlijncn ontstaan.

Alle serummonsters vertonen een duidelijk positieve reactie, terwijl de mon-
sters verkregen vóór de sojamelkvoedering alle negatief zijn.
Ook de hemagglutinatieremmingsreactie verliep negatief; dat wil zeggen
wanneer we aan het verdachte serum van te voren het antigeen toevoegen,
dit serum niet meer in staat is de gesensibiliseerde schapeërytrocyten te
agglutineren (zie fig. 1). Bij de agar-diffusietest zagen wij duidelijk 2 pre-
cipitatielijnen optreden, zodat we wel aan kunnen nemen, dat minstens
2 sojaeiwitten de darmwand als zodanig gepasseerd zijn (fig. 2). Door
middel van immunoelektroforese zullen wij trachten hierover nog nader
geïnformeerd te raken. Kalf 13 en kalf 18 zijn door ons tevens intracutaan
ingespoten met opgeloste sojaeiwitten. Deze huidreactie verUep echter ne-
gatief.

We menen te hebben aangetoond, dat in het sojameel oplosbare eiwitten
aanwezig zijn, die door de darmwand van het kalf kunnen worden ge-
resorbeerd en in het bloed aanleiding geven tot vorming van antilichamen.
Deze eiwitten worden vermoedelijk in het lichaam niet afgebroken, maar
met de urine weer uitgescheiden.

Uit ons onderzoek is namelijk wel gebleken, dat het gemiddelde bloed-
ureumgehalte van alle kalveren ongeveer 30 mg% bedroeg, terwijl het
totaal stikstofgehalte van de urine van de soja kalveren 1.03% en van de
overige kalveren 0.39% was.

Het voederverbruik, de groei en de slachtkwaliteit van de kalveren worden
in de onderstaande tabel weergegeven.

Passieve hemagglutinatiereactie. A Serumverdunningen met pos. agglutinatie in
bovenste rij; B serum controle; C Hemagglutinatie-remmingsreactie.

Immuno-dijfusietest volgens Ouchterlony. Centraal: serum van proef mestkalf.
Periferie: oplosbare sojaeiwitten.

Het toevoegen van sojabloem aan een kunstmelk ter vervanging van onder-
melkpoeder vermindert de kwaliteit van de kunstmelk. Bepaalde fracties
van de sojaeiwitten vertonen antigene eigenschappen. Hoewel nog geen
allergische reacties werden waargenomen (de huidtest verliep negatief)
achten wij het niet uitgesloten, dat dit sojabloem onder bepaalde omstan-
digheden toch aanleiding kan geven tot dergelijke reacties, die eventueel in
de mond, het maagdarmkanaal of de longen kunnen aangrijpen. Bij het
naslaan van de literatuur ontdekten we enige gevallen van sojamelk-
allergie bij zuigelingen. De overgevoelige babies vertoonden astmaverschijn-
selen en eczeem. In een enkel geval trad na toediening van sojamelk een
anafylactische shock op.

Ook andere soortvreemde eiwitten, die in een kunstmelk verwerkt worden,
zullen naar onze mening eenzelfde reactie teweeg kunnen brengen. Nu wij
hebben kunnen aantonen, dat bepaalde eiwitten, ook na orale toediening
als antigeen werkzaam kunnen zijn, achten wij het geboden enige voor-
zichtigheid te betrachten bij het toevoegen van deze producten aan onder-
melkpoeder.

Een kunstmelk voor mestkalveren waarin 10% sojameel was verwerkt, gaf aan-
leiding tot vorming van tegen sojaeiwitten gerichte antilichamen. Allergische reacties
werden niet waargenomen. De groei, en de slachtkwahteit van de „soja" kalveren
was minder dan van de overige dieren.

Aangeraden wordt voorzichtig te zijn met het toevoegen van soortvreemde eiwitten
aan een kunstmelk.

A synthetic milk for fatting calves, in which ten per cent of soya-bean meal had been
incorporated, gave rise to the production of and-soya-bean protein antibodies. Allergic
reactions were not observed. The growth and carcass quality of the „soya-bean"
calves were inferior to those of the other animals.

Un lait artificiel pour les veaux à l\'engrais où 10% de farine de soya avait été
incorporée, occasionnait la formation d\'anticorps contre les protéines au soya. On
n\'observa pas de réactions allergiques. La croissance et la qualité d\'abattage des veaux
nourris au „soya" étaient inférieures à celles des autres animaux.
L\'auteur est d\'avis qu\'il s\'agit d\'être extrêmement prudent en ajoutant des protéines
hétérogènes à un lait artificiel.

Künstliche Milch für Mastkälber, vvrorin 10% Sojamehl verarbeitet war, veranlasste
die Bildung von Anukörpern gegen Sojaeiweiss. Allergische Reaktionen wurden nicht
wahrgenommen. Das Wachstum und die Schlachtqualität der „Sojakälber" waren
geringer, als die der übrigen Tiere.

Es wird angeraten bei künstlicher Milch mit der Zufügung artfremder Eiweissstoffe
vorsichtig zu sein.

Una leche artificial, para engordar terneros, que contenia 10% de harina de soja,
resulto en una formacion de anticuerpos contra la proteina de la soja. No se observo
reacciones anti-allergicas.

El crecimiento y la cualidad de la carne de los terneros alimentados con este harina,
fueron inferiores a los terneros que no recibieron este harina de soja. Hay que tener
cuidado, cuando uno mezcle proteinas agenas en una leche artificial.

Frens, A. M., G r i f t, J. v. d. en D a m m e r s, J.: Voedingsanafylaxie bij mest-
kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 255, (1961).

In verband met het onderzoek naar het optreden van voedingsallergie bij onze land-
bouwhuisdieren stelt ondergetekende het zeer op prijs wanneer de praktizerende
collegae hem in voorkomende gevallen willen waarschuwen. Speciaal bij mest-
kalveren bestaat het vermoeden, dat zo nu en dan overgevoeligheid ten opzichte van
kunstmelk wordt waargenomen. Braken en diarree zijn de meest opvallende symp-
tomen.

Een onderzoek naar de invloed van terramycine
op de uterine bacterieflora van koeien met
retentio secundinarum ¹)

A study of the action of terramycin on the bacterial
flora of the uterus in cattle following retained pla-
centa*)

Retentio secundinarum is een probleem over bijna de gehele wereld. De
meningen van de onderzoekers in de verschillende landen omtrent de oor-
zaak, behandeling en consequenties lopen zeer uiteen, zodat het moeilijk is
om een juist inzicht in dit probleem te verkrijgen. Deze onderzoekers
schrijven verschillende geneesmiddelen voor, terwijl ook de wijze van be-
handelen vaak tegenstrijdig lijkt.

Retentio secundinarum kan de oorzaak zijn van grote financiële verliezen.
Götze vermeldt dat 3 ä 4% van de voor retentio secundinarum behan-
delde dieren stierf tengevolge van deze aandoening, dat 50 ä 60% der
dieren zeer lang ziek was, dat 20% der dieren meer of minder ziek was en
niet drachdg werden, terwijl 15 ä 20% der dieren geen nadelige gevolgen
vertoonde.

Besmetting met bacteriën is verantwoordelijk voor bijna alle ernstige pa-
thologische verschijnselen bij retentio secundinarum, zoals endometritis en
andere ziekten van het genitaal apparaat. Door de grote variëteit van bac-
teriën welke bij retentio secundinarum in de uterus gevonden worden is het
zeer moeilijk uit te maken welke species de pathologische veranderingen
veroorzaken.

Gezien de belangrijkheid van laatstgenoemd probleem werd bij het onder-
havige onderzoek de bacterieflora bestudeerd van de uterusinhoud van
koeien welke normaal afgekalfd hadden en daarna aan de nageboorte
bleven staan. Hiertoe werd de soort en het aantal bacteriën per gram
uterusvloeistof bepaald, en wel binnen drie dagen na de partus en nog-
maals, van dezelfde koeien, op de twaalfde dag post partum. Bovendien
werden gegevens genoteerd omtrent de gezondheidstoestand der dieren en
werden later de resultaten van eventuele inseminaties of dekkingen opge-
vraagd. Zodoende zou mogelijk een verband aangetoond kunnen worden
tussen de aanwezigheid van een (groot) aantal bacteriën van een bepaalde
species, en de gezondheidstoestand en fertiliteit van de koe.
Een gedeelte van de patiënten werd met terramycine behandeld, de overige
dieren bleven onbehandeld. De vroeger toegediende geneesmiddelen (anti-
septische middelen, sulfapreparaten, antibiotica en combinaties van deze
middelen) gaven zelden een goed resultaat.

Richter en Götze vermeldden dat puerperale infecties tengevolge van
retentio secundinarum belangrijk konden worden beperkt door een snelle
profylactische behandeling met antibiotica. Met de goedkopere antisep-
tische middelen werd slechts in 45% der gevallen een normaal puerperium
bereikt, terwijl na behandeling met breed spectrum antibiotica in 80% der

gevallen een normaal puerperium volgde. .Aan de Kliniek voor Veterinaire
Verloskunde en Gynaecologie te Utrecht werden vroeger Hibitane pessaries
toegediend en ook penicilline gecombineerd met dihydrostreptomycine,
beide echter zonder veel succes.

Sulfonamiden lossen slecht op en hebben de neiging zich in de apex der
hoornen op te hopen. Twee uur na intrauterine toediening van sulfaprepa-
raten bereikt de concentratie in het bloed zijn maximum, neemt dan ge-
leidelijk af en is na 24 uiu- nog slechts sporadisch aanwezig. Voor een the-
rapeutische werking van Sulfonamiden zijn hoge bloedconcentraties van
5 ä 10 mg per 100 ml nodig, terwijl voor een therapeutische werking van
antibiotica van de tetracyclinegroep slechts een zeer lage bloedconcen-
tratie nodig is.

Van de tetracyclinen, welke het antibacteriële spectrum van penicilline,
streptomycine en chloramphenicol overlappen, werd voor het huidige on-
derzoek terramycine uitgekozen. De antibacteriële werking van tetracycli-
nes wordt slechts in zeer geringe mate beïnvloed door de aanwezigheid
van serum, bloed en het aantal bacteriën. Ten aanzien van kokken werken
de tetracyclines minder dan penicilline, maar ze zijn effectiever dan strep-
tomycine en chloramphenicol.

Het materiaal voor dit onderzoek was afkomstig van 99 bedrijven in de
omgeving van Utrecht, vallend onder de buitenpraktijk van de Kliniek
voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie van de Faculteit der Dier-
geneeskunde te Utrecht. Tussen 1 september 1960 en 31 maart 1962 wer-
den op deze 99 bedrijven 255 gevallen van retentio secundinarum gecon-
stateerd, op een totaal van 2276 geboorten welke normaal verliepen, d.i. in
11,20%. Retentio secundinarum kwam meer voor bij pluriparae dan bij
primiparae, namelijk bij 211 van de 1.743 pluriparae (12,11%) en 44 van
de 533 primiparae (8,25%).

Van deze 255 gevallen werden er 100 bacteriologisch onderzocht in de pe-
riode van 1 november 1960 tot en met 31 januari 1962, en bovendien nog
34 gevallen in de periode van 1 maart 1960 tot en met 30 juni 1960. In
totaal werden dus 134 dieren, namelijk 37 vaarzen en 97 pluriparae (res-
pectievelijk 27,61% en 72,39%), voornamelijk van het Fries-Hollands- en
Maas-Rijn-IJssel veeslag, bij dit onderzoek betrokken.
De voorwaarden, waaraan deze dieren moesten voldoen, waren:

a. afkomstig zijn van bedrijven welke vrij waren van brucellosis en andere
besmettelijke genitale aandoeningen,

toegediend. De placentae werden niet manueel verwijderd.
Groep II (22 dieren): Ieder dier kreeg 1 gr terramycine intrauterien
toegediend. De placentae werden manueel verwijderd.

Groep III (47 dieren): Deze dieren werden niet behandeld met terra-
mycine of enig ander antibiotisch of chemotherapeutisch mid-
del. De placentae werden niet manueel verwijderd.
Groep IV (16 dieren): Deze dieren werden niet behandeld met terra-
mycine of enig ander antibiotisch of chemotherapeutisch mid-
del. De placentae werden manueel verwijderd.

Na enige voorbereidende proefnemingen werd een apparaat ontwikkeld,
dat geschikt was om intrauterien monsters te nemen binnen de derde dag
post partum en nogmaals van dezelfde dieren op de twaalfde dag post par-
tum, zonder verontreiniging met de vagina-flora. Vóór en na gebruik werd
het apparaat verpakt in een steriele doek. Met behulp van dit apparaat
werd een stukje gaas van precies 0,5 gr gedurende ongeveer een minuut
met de uterusvloeistof doordrenkt. Na wegen werd het gewicht van de
uterusvloeistof berekend. Het bacteriologisch onderzoek werd verricht op
het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie van de Faculteit der Dier-
geneeskunde te Utrecht. Met steriele fysiologische zoutoplossing werden van
de eerste monsters (genomen op de eerste, tweede of derde dag post par-
tum) verdunningen gemaakt van 1:1.000, 1:10.000 en 1:50.000 en van de
tweede monsters (genomen op de twaalfde dag post partum) verdunningen
van 1:100, 1:1.000 en 1:10.000. Voor ieder monster werden twaalf voe-
dingsbodems gebruikt, namelijk 6 bloedagar, 3 serumagar en 3 Kauffmann-
platen. Met een pipet werd 0,1 ml van de verdunning op de plaat ge-
bracht en met een steriele spatel over het gehele oppervlak uitgesmeerd.
De platen werden 48 uur bij 37° G bebroed, de bloedagar platen zowel
aëroob als anaëroob. Het aantal bacteriën per grani uterusvloeistof werd
berekend door het aantal op de plaat voorkomende kolonies te vermenig-
vuldigen met tien maal de gebruikte verdunningsgraad.
De bacteriën werden gekleurd met 1% methyleenblauw en met de Gram-
kleuring, en geïdentificeerd met behulp van Bergey\'s Manual of Deter-
minative Bacteriology. De pathogeniteit van de clostridiën en niet-geïden-
tificeerde bacteriën werd onderzocht door konijnen, cavia\'s en muizen te
besmetten. Alle Streptokokken werden voor serologische typering opge-
stuurd naar het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht.
Met de hemolytische en niet-hemolytische stafylokokken werd de coagu-
lase-proef uitgevoerd. De gevoeligheid in vitro voor terramycine, aureo-
mycine, chloramphenicol, penicilline en dihydrostreptomycine werd nage-
gaan voor alle bacteriën welke werden geïsoleerd uit de met terramycine
behandelde groepen.

Waarnemingen op de eerste, tweede of derde dag post partum
De meeste dieren waren goed gezond, terwijl op het moment van ons onder-
zoek de nageboorten geen onaangename geur verspreidden. Enkele dieren
vormden hierop een uitzondering, namelijk negen dieren waren ziek, ver-
moedelijk tengevolge van de retentio secundinarum. Hiervan herstelden
zonder behandeling twee dieren van Groep I en drie dieren van Groep III,
terwijl een dier in Groep I en drie dieren in Groep III intraveneus werden
behandeld met sulfamezathine gedurende drie dagen. Bovendien werd
diarree geconstateerd bij drie dieren in Groep Hl en acute mastitis bij drie
dieren in Groep I.

Volgens de eigenaren verpreidden in Groep I de placentae na de intra-
uterine toediening van terramycine geen onaangename geur en de nage-
boorten kwamen na 3 tot 8 dagen af, gemiddeld na 5,5 dagen. In Groep
III (niet met terramycine behandeld) verspreidden de placentae wel een
onaangename geur; de nageboorten kwamen na 3 tot 12 dagen af, gemid-
deld na 6,27 dagen. De meeste dieren waren goed gezond. De uitvloeiing
van de uterus was licht geel-bruin van kleur en de involutie van de uteri
vorderde goed. Hierop vormden een uitzondering: één dier in Groep II en
één dier in Groep IV met licht geel-bruine uitvloeiing met pusvlokken en
vertraagde involutio uteri, negen dieren in Groep IV met hemopurulente
uitvloeiing en vertraagde involutio uteri (grote zachte slappe uteri), één
dier in Groep I, acht dieren in Groep II en 23 dieren in Groep III met
een dikke mucopurulente uitvloeiing en vertraagde involutio uteri. Boven-
dien werd geconstateerd dat de melkgift beneden normaal was bij vier
dieren ir^ Groep I, drie dieren in Groep H, twee dieren in Groep III en
twee dieren in Groep IV, en dat mastitis voorkwam bij twee dieren in
Groep I en één dier in Groep II.

Het verschil tussen de vier groepen ten aanzien van de aantallen dieren
met abnormale uterus uitvloeiing en vertraagde involutio uteri, is signifi-
cant (P < 0.001).

Het aantal bacteriën per gram uterusvloeistof bleek bij de eerste monsters,
genomen op de eerste, tweede of derde dag post partum, merendeels gro-
ter dan 10.000 te zijn, zowel in Groep I, II, III als IV. De aantallen bac-
teriën van een species in de tweede monsters, genomen op de twaalfde dag
post partum, liepen veel meer uiteen.

De pathogene bacteriën met aantallen groter dan 10.000 per gram uterus-
vloeistof werden geacht van belang te zijn. Van de pathogene species
waren er enkele met aantallen van 97 miljoen en van de niet-pathogene
micro-organismen enige met 345 miljoen per gram uterusvloeistof.
Om een indruk te krijgen van de betekenis van de verschillende geïsoleer-
de micro-organismen werden ze geclassificeerd als pathogeen of niet-
pathogeen, behalve Escherichia coli.

In de eerste monsters bleek Escherichia coli het meest voor te komen; in
respectievelijk 63%, 82%, 50% en 81% (gemiddeld 64%) van de monsters
van Groep I, II, III en IV was het aantal bacteriën ^ 10.000. De overige
bacteriën kwamen bij de eerste monsters als volgt voor: coagulase positieve
stafylokokken (pathogeen) in 63, 73, 53 en 31% (gemiddeld 58%) van de
monsters van Groep I, H, III en IV; pathogene Clostridia in 41%, 41%,
27% en 44% (gemiddeld 37%); niet-pathogene, vaak stank veroorzakende
Clostridia in 14%, 9%, 19% en 44% (gemiddeld 17%); pathogene co-
rynebacteriën in 10%, 9%, 18% en 13% (gemiddeld slechts 11%); patho-
gene streptokokken in 8%, 5%, 18% en 13% (gemiddeld 13%). Deze per-
centages hebben alle betrekking op het percentage monsters in een groep
waaruit de genoemde species met aantallen è 10.000 per gram uterus-
vloeistof geïsoleerd werden.

De invloed van het uitrauterien toegediende terramycine op de bacterie-
flora van de uterus is niet gemakkelijk te beoordelen, ten eerste omdat de

aantallen bacteriën reeds in de eerste monsters verschilden en ten tweede
omdat de nageboorten na verschillende tijden afkwamen.
Om een indruk te krijgen van de werking van terramycine, en het al dan
niet manueel verwijderen van de placentae, op de uterusflora, werden de
resultaten van het bacteriologisch onderzoek van Groep I, II, III en IV
vergeleken. Zoals bij de eerste monsters (zie boven), werd ook bij de tweede
monsters per groep voor de verschillende species het percentage monsters
berekend waarin de bacteriën met aantallen = 10.000 per gram uterus-
vloeistof voorkwamen.

In de nu volgende tabel is per groep voor verschillende bacteriën het ver-
schil tussen de percentages van de eerste en tweede monsters aangegeven,
met bovendien de som van de percentageverschillen van de pathogene en
niet-pathogene bacteriën apart, en de totale som hiervan. Een minus (—)
teken betekent dat het percentage bij de eerste monsters hoger lag dan
bij de tweede monsters, een plus () teken geeft aan dat het percentage
bij de tweede monsters hoger was dan bij de eerste.

Bij deze tabel dient opgemerkt te worden dat de pathogene clostridiën ge-
heel verdwenen waren uit de tweede monsters van Groep I, II en IV en
dat de niet-pathogene clostridiën verdwenen waren uit Groep I en II.

Het aantal en percentage runderen van Groep I, II, Hl en IV, dat drach-
tig werd na de eerste inseminatie of dekking, bedroeg respectievelijk 28
(70,0%), 7 (38,89%), 20 (50,0%) en 5 (38,46%). Het verschil tussen
Groep I en II, en tussen Groep I en IV, is significant (P < 0,05); tussen
Groep I en III bijna significant P = 0.07). Het verschil tussen Groep II
en III, en tussen Groep III en IV, is niet significant (P > 0.30); het ver-
schil tussen Groep II en IV is te verwaarlozen. Het verschil tussen Groep
I 4- III (48 dieren, 60,0%) en II -f- IV (12 dieren, 38,71%) is significant
(P < 0.05).

De tijdsduur tussen partus en conceptie, bij die dieren welke na de eerste
inseminatie of dekking drachtig werden, bedroeg gemiddeld voor Groep I,

II, III en IV respectievelijk 86, 76, 91 en 110 dagen. De verschillen tussen
de vier groepen zijn niet significant (P > 0.10). Het verschil tussen Groep
I II (gemiddeld 84 dagen) en Groep IH IV (gemiddeld 95 dagen)
is significant (P < 0.05); tussen Groep I IH en II IV niet significant
(P § 0.05).

Het aantal inseminaties of dekkingen, dat nodig was voor de runderen
welke uiteindelijk drachtig werden, bedroeg gemiddeld in Groep I, II, III
en IV respectievelijk 1,42, 1,73, 1,71 en 1,58. De verschillen tussen de vier
groepen zijn niet significant (P > 0.30).

Het manueel verwijderen van de placenta werd reeds door vele onder-
zoekers afgeraden. Voor de veterinaire practicus is het onmogelijk om
aseptisch te werken bij de verwijdering van de placenta omdat gedurende
het losmaken van de placenta de handen beurtelings in en uit de uterus
worden genomen, waardoor bacteriën in de uterus worden gebracht. Aan-
gezien bij het losmaken van de placenta het endometrium en de karunkels
beschadigd kunnen worden, worden deze plaatsen een gemakkelijk porte
d\'entrée voor de bacteriën.

Enige monsters, genomen van koeien welke niet aan de nageboorte bleven
staan, gaven te zien dat de uterusvloeistof gewoonlijk vier uur na een nor-
male partus vrij van bacteriën is. Dit suggereert dat de bacteriën in de
uterus komen na het falen van de placenta om kort na de partus af te ko-
men. Gedurende het manueel verwijderen van de placenta worden meer
bacteriën toegevoegd aan degenen die dan reeds in de uterus aanwezig
zijn. De handen van de practicus worden besmet met de microörganismen
uit de faeces, het buiten hangende gedeelte van de nageboorte, de huid en
de normale vaginale en cei-vicale bacterieflora. Laatstgenoemde bacteriën
uit vagina en cervix kunnen virulent worden als de normale afweerreactie
van het genitaalapparaat verstoord is na de partus door onnodige manuele
exploratie. Wanneer een dier gehuisvest is onder slechte hygiënische om-
standigheden kan ook de uterus door faeces- en voedselpartikels worden
besmet.

De microörganismen dringen het beschadigd endometrium en dc caruncu-
lae binnen, lokaliseren zich daar en vermeerderen zich. Terramycine blijkt
de bacteriën op deze plaatsen niet afdoende te kunnen bestrijden en daar-
door neemt het veel tijd om een dergelijke infectie te elimineren. Ofschoon
veel veterinairen er, vanwege de stank, de voorkeur aan geven de nageboor-
te manueel te verwijderen, is het dus beter het genitaalapparaat niet te
storen door onnodige manuele exploratie.

Veel onderzoekers hebben er op gewezen dat in gevallen van retentio se-
cundinarum een intrauterine behandeling met antibiotica meer resultaat
heeft dan behandeling met andere geneesmiddelen.

Bij het onderhavige onderzoek vertoonden sommige dieren pas enige dagen
na de partus ziekteverschijnselen en vereisten onmiddellijke behandeling om
in leven te blijven. Andere dieren, welke evenmin direct werden behandeld,
vertoonden later een abnormale uitvloeiing en vertraagde involutio uteri,
met achteraf verminderde vruchtbaarheid. Koeien met retentio secundina-
rum kunnen daarom in de praktijk het beste onmiddellijk profylactisch met
terramycine behandeld worden, zonder manuele verwijdering van de pla-

centa. Dit beïnvloedt zeker eventuele infecties en andere complicaties in
gunstige zin, en voorkomt rotting van de nageboorte, terwijl de kans op be-
vruchting na de eerste inseminatie of dekking groter is dan bij de niet-
behandelde dieren.

Het bleek dat de graad van infectie bij dieren met retentio secundinarum
lang niet dezelfde is en de beste resultaten zouden dus verkregen worden
wanneer ieder geval afzonderlijk werd bestudeerd.

De behandeling met terramycine levert geen voordelen op als de placentae
manueel verwijderd worden.

De kans op bevruchdng na de eerste inseminade of dekking blijkt het
kleinst in de groepen waar de placentae manueel verwijderd werden, on-
afhankelijk van het feit of een behandeling met terramycine werd toege-
past of niet. Voorts blijkt dat in sommige gevallen de aanwezigheid van
grote aantallen pathogene bacteriën in de uterus op de twaalfde dag post
partum geen ernstige gevolgen behoeft te hebben wat betreft de kans op
bevruchting na de eerste inseminatie of dekking, terwijl in andere gevallen,
waarin kleine aantallen pathogene bacteriën aanwezig waren, meer dan één
inseminatie of dekking nodig was. Hierbij zouden de natuurlijke afweer-
krachten van het lichaam zelf een rol kunnen spelen.

1. Bij vrouwelijke runderen, die ä terme en normaal kalfden, doch waarbij
de nageboorten niet afkwamen, werden bacteriën behorende tot de fa-
milies Enterobacteriaceae, Corynebacteriaceae, Micrococcaceae, Lacto-
bacteriaceae en Bacillaceae, als regel in monsters van steriel, tussen de
eerste en derde dag en op de twaalfde dag post partum, verzamelde
uterus vloeistof, aangetroffen.

2. In de meeste gevallen bleken de aantallen bacteriën per gram uterus-
vloeistof op de eerste, tweede of derde dag post partum veel hoger te
zijn dan op de twaalfde dag.

3. Baeteriële infecties kunnen aanzienlijk onderdrukt worden als de pla-
centa niet manueel verwijderd wordt en terramycine binnen 72 uur
post partum intrauterien wordt toegediend.

4. Het manueel verwijderen van de placenta is gecontraïndiceerd, omdat
hierbij bacteriën in de uterus worden gebracht en terramycine niet in
staat blijkt de infectie afdoende te onderdrukken.

.\'3. Onmiddellijke intrauterine profylactische behandeling met terramycine,
als de placenta niet manueel verwijderd wordt, is beter dan het achter-
wege laten van behandeling. Het beïnvloedt zeker infecties en andere
complicaties in gunstige zin, voorkomt rotting en de involutie van de
uterus verloopt vlotter.

6. Een bevredigend bevruchtings-resultaat na de eerste inseminatie of dek-
king werd verkregen als de placenta in situ werd gelaten en intrauterien
geen terramycine werd toegediend.

7. Betere bevruchtings-resultaten na de eerste inseminatie of dekking wer-
den echter verkregen door de placenta in situ te laten en intrauterien
binnen 72 uur post partum terramycine toe te dienen.

8. De tijdsduur tussen partus en bevruchting bleek korter te zijn bij de
intrauterien binnen 72 uur post partum met terramycine behandelde
runderen dan bij de onbehandelde dieren.

Bacterial infection is responsible for practically all serious pathological processes
associated with retention of placenta. Therefore, a study was undertaken to investigate
the bacterial flora of the contents of the uteri of normally calved cows (free from
brucellosis etc.) following retention of placenta. The object of this investigation was
to identify and differentiate the microorganisms isolated and to calculate their counts
per gram uterine fluid, in the hope of establishing whether the presence of a great
number of bacteries in any way impairs the health and breeding efficiency of a cow.
The second object was to select a suitable prophylactic and therapeutic agent. Terra-
mycin was applied to a group of the animals within 72 hours post partum.
Samples were taken twice from each of the 134 animals, within the third day post
partum and on the twelfth day. Usually the families Enterobacteriaceae, Coryne-
bacteriaceae, Micrococcaceae, Lactobacteriaceae and Bacillaceae were found. In the
majority of cases it was observed that the bacterial counts per gram uterine fluid
were remarkably higher during the first three days post partum than on the
twelfth day.

Manual removal of the placenta is contra-indicated because the endometrium and
carunculae can easily be damaged and during the operation microorganisms are
brought inside. Intrauterine applied Terramycin is not able to control such infection
satisfactorily. Prompt prophylactic treatment with intrauterine Terramycin, when the
placenta is left in situ, is better than omission of treatment as it alters the course
of infection and other complications, checks putrifaction and the involution of the
uterus occurs sooner.

The best conception rates after the first service are obtained when the placentae are
left in situ and intrauterine Terramycin is applied within 72 hours post partum.
The interval between parturition and conception is shorter in animals treated with
Terramycin within 72 hours post partum than in non-treated animals .

Chez des vaches qui avaient vêlé à tereme et normalement, mais chez lesquelles la
placenta fut retunue, on constata la présence de bactéries appartenant aux familles
des Enterobacteriaceae, des Corynebactériaceae, des Micrococcaceae, des Lacto-
bacteriaceae et des Bacillaceae, généralement dans des échantillons de liquide utérin
collectionné à manière stérile entre le premier et le troisième jour et le douzième jour
après la parturition.

Dans la plupart des cas les nombres de bactéries par gramme de liquide utérin
parurent être beaucoup plus grands pendant le premier, deuxième ou troisième
jour après la parturition que ceux du douzième jour.

Les infections bactériennes peuvent être réprimées considérablement si la placenta
n\'est pas éliminée manuellement et qu\'une administration intrautérine de terramycine
soit appliquée en moins de 72 heures après la parturition.

L\'élimination manuelle de la placenta est contre-indiquée, parce qu\'elle introduit des
bactéries dans l\'utérus et que la terramycine ne paraît pas être de force à réprimer
suffisamment l\'infection.

Un traitement intrautérin prophylactique immédiat avec le terramycine, si la
placenta n\'est pas éliminée avec la main, est préférable à l\'omission du traitement.
Son influence favorable sur les infections et les autres complications est certaine,
il prévient la putréfaction et l\'involution de l\'utérus est accélérée.
Un résultat satisfaisant de fécondation après la première insémination ou monte
a été atteint forsque la placenta avait été laissée sur place et qu\'il n\'y avait pas
eu d\'administration intrautérine de terramycine.

On obtient cependant de meilleurs résultats après la première insémination ou monte
en laissant la placenta sur place et en administrant de la terramycine en moins de
72 heures après la parturition.

La durée entre la parturition et la fécondation parut être plus brève chez les
animaux ayant subi une administration intrautérine de terramycine en moins de
72 heures après la parturition que chez les vaches non-traitées.

Bei Kühen, die rechtzeitig und normal kalbten, wobei jedoch die Nachgeburt ausblieb,
wurden in Proben von steril zwischen dem 1. und 3. Tag und am 12, Tag post
partum versammelter Uterusflüssigkeit Bakterien angetroffen die gehörten zur Fa-
milie der Enterobacteriaceae, Corynebacteriaceae, Micrococcaceae, Lactobacteriaceae
und Bacillaceae.

In den meisten Fällen erwies sich, dass die Bakterienanzahl pro Gramm Uterus-
flüssigkeit am ersten, zweiten oder dritten Tag post partum viel höher als am 12.
Tage war.

Bakterielle Infektionen können weitgehend unterdrückt werden, wenn die Placenta
nicht manuell entfernt und Terramycin innerhalb 72 Stunden post partum intrauterin
verabreicht wird.

Das manuelle Entfernen der Placenta ist abzuraten, da hierbei Bakterien in den
Uterus gebracht werden und Terramycin bewies, nicht imstande zu sein die In-
fektion entscheidend zu unterdrücken.

Sofortige intrauterine profylaktische Behandlung mit Terramycin falls die Placenta
nicht manuell entfernt wird, ist besser, als das Unterlassen einer Behandlung. Es be-
einflusst sicher Infektionen und andere Komplikationen in günstigem Sinne, ver-
hindert Verwesung und die Involution des Uterus verläuft schneller.
Ein zufriedenstellendes Resultat nach der ersten künstlichen Besamung oder dem
Decken erhielt man, wenn die Placenta in situ gelassen und intrauterin kein Terra-
mycin verabreicht wurde.

Bessere Bcfruchtungsresultate wurden nach der ersten künstlichen Besamung oder
dem Decken erhalten, durch die Placenta in situ zu lassen und intrauterin 72 Stunden
post partum Terramycin zu verabreichen.

Der Zeitraum zwischen Partus und Befruchtung bei intrauterin innerhalb 72 Stunden
post partum mit Terramycin behandelten Kühen schien kürzer zu sein, als bei
nicht behandelten Tieren.

En vacas gue parieron normalmente y a tiempo, pero con retention de las secundinas
sc ha encontrado en mucstras escogidas esteriles de hquido del utero, entre el primero
y tercero dia despues el parto y doce dias despues el parto bacterias de las familias:
Enterobacteriacea, Corinebacteriacea, Microccocea, Lacterobacteriacea y Bacillacea.
En la mayoria dc los casos sc encontro mas bacterias per gramo liquido del utero
en el primero, secundo y tercero dia despues el parto, gue en el liquido escogido doce
dias despues el parto.

Se puede reprimir bastante, infecciones bacterianos, cuando no se sague la placenta
manual, y cuando se aplique terramicina intrauterino dentro de los 72 horas despues
el parto.

Sacar manual las secundinas es contraindicada, porque asi se introduce bacterias
en el utero que no son suficiente reprimidas por terramicina.

Un tratamiento uterino profilactico con terramicina inmediato despues el parto,
sin sacar las secundinas es mas eficaz que no dar un tratamiento. Esto influve
favorablemente algunas infecciones y otras complicaciones, previene putrefaccion, y
favorece la involucion del utero.

Resultados satisfactorios de prenez fueron obtenidos, despues la primera inseminacion
artificial o monte natural, cuando uno dcjo las secundinas dentro el utero y sin dar
un tratamiento con terramicina.

Mejores resultados de prenez fueron obtenidos despues la primera inseminacion
artificial o monte natural, cuando uno dejo las secundinas dentro el utero, y trato
el utero con terramicina dentro de los 72 horas despues el parto.
El tiempo entre el parto y la prenez fue mas corto en vacas tratadas dentro de los
72 doras despues el parto, que en vacas no tratadas.

Het gebruik van kleurstof als verklikstof voor
de aanwezigheid van antibiotica in melk

The addition of dyes to penicillin preparations as
tracers for visual detection of antihiotics in milk¹)

Bij de bestrijding van dierziekten en vooral ook van uierontsteking wordt
veel gebruik gemaakt van antibiotica. Het gevolg daarvan is dat melk
met antibiotica besmet kan worden. De aanwezigheid van zulke stoffen
in melk kan de groei van bacterieculturen, welke bij de bereiding van
zuivelprodukten toegevoegd worden, afremmen of zelfs geheel verhinderen.
Verder is het mogelijk dat deze stoffen, wanneer ze in de melk voorkomen,
de gezondheid schaden van de consument, daar hun activiteit door de
warmtebehandeling die de melk in de zuivelfabriek ondergaat slechts
weinig afneemt.

Teneinde te voorkomen dat met antibiotica besmette melk in de zuivel-
fabriek wordt verwerkt, is het noodzakelijk dergelijke melk uit de fabriek
te weren. Dit is evenwel met de huidige bepalingsmethoden voor antibio-
tica moeilijk uitvoerbaar.

Een van de meest gebruikte antibiotica is p(:nicilline. Hoewel het met be-
paalde methoden mogelijk is dit antibioticum in concentraties kleiner dan
0,01 lU per ml melk in ongeveer twee uren op te sporen is zelfs deze be-
trekkelijk korte tijd nog te lang. Immers, voordat de uitslag van het onder-
zoek bekend is zal de met penicilline besmette melk vaak al gebruikt zijn
voor de bereiding van produkten.

Het is dan ook van belang dat melk, waarin penicilline aanwezig is, direct
bij de ontvangst als zodanig onderkend k-\\n worden. Een oplossing van het
probleem zou kunnen zijn het gebruik van een kleurstof als verklikstof voor
de aanwezigheid van penicilline. Het toevoegen van een kleurstof aan de
antibiotica-preparaten welke voor infusie van door mastitis aangetaste
kwartieren worden gebruikt, maakt het ook voor de veehouder gemakkelijk
om vast te stellen hoe lang de rnelk uit behandelde kwartieren thuisge-
houden moet worden.

1 Dc gegevens voor dit artikel zijn ontleend aan het proefschrift van Dr. A. D.
Khalil, verdedigd aan de Universiteit van Utrecht (1963), promotor Prof. Dr.
J. W. Pette. Het experimentele werk werd uitgevoerd in het Laboratorium
voor Hygiënische Melkwinning, Wageningen, Dr. Ir. C. J. Schipper. Dc
Engelse versie van dit artikel wordt gelijktijdig gepubliceerd in het „Neder-
lands Melk- en Zuiveltijdschrift", jaargang 19, nr. 1, januari-maart 1965.
Thesis of Dr. .4. D. Khalil, Utrecht 1963. The English version of this article
is published simultaneously in „Netherlands Milk and Dairy Journal", vo-
lume 19, no. 1, January-March 1965.

2 Dr. A. D. Khalil; tegenwoordig adres: Veterinary Research Institute, Min-
istry of Agriculture at Dokki, Giza (Egypt).

3 Dr. Ir. C. J. Schipper; directeur Laboratorium Werkgroep Hygiënische Melk-
winning T.N.O., Wageningen.

4 Prof. Dr. Dr. h.c. J. W. Pette; buitengewoon hoc^leraar aan de Rijksuniversi-
teit te Utrecht; Biltstraat 166, Utrecht.

Een ideale kleurstof voor dit doel zal gemakkelijk in melk waargenomen
moeten kunnen worden en tenminste even lang als het antibioticum uitge-
scheiden moeten worden. De toevoeging ervan mag geen invloed hebben op
de activiteit van het antibioticum en mag niet schadelijk zijn voor het uier-
weefsel of voor de consument, in geval van consumptie van melk die on-
zichtbare sporen van de kleurstof bevat.

Deze eisen beperken het aantal kleurstoffen dat gebruikt kan worden, ter-
wijl verder, wanneer een bepaalde kleurstof geselecteerd is met behulp van
proefnemingen, de vraag opkomt of een constante verhouding tussen de
hoeveelheid van de kleurstof en de penicilline in commerciële preparaten
gebruikt kan worden. Immers, de snelheid van uitscheiding kan variëren
bij koeien van verschillend ras en leeftijd, of er kunnen verschillen zijn in
de excretie bij dezelfde koe in het begin, het midden en het einde van de
lactatieperiode, tussen koeien met een hoge opbrengst en een lage op-
brengst, of tussen koeien die melk produceren met een hoog en met een
laag vetgehalte (van belang wanneer bijv. een in vet oplosbare kleurstof
zou worden gebruikt).

Het in het proefschrift beschreven onderzoek werd uitgevoerd, niet alleen
om de correlatie in uitscheiding tussen antibiotica en kleurstof na te gaan,
maar ook om gegevens te verkrijgen over de voornaamste factoren die een
dergelijke correlatie beïnvloeden.

Het onderzoek ving aan met het doen van een keuze uit de kleurstoffen
die gebruikt zouden kunnen worden.

Van alle kleurstoffen die in de literatuur worden genoemd werden uitge-
kozen een trifenylmethaanverbinding, n.1. „Food Green no. 4" (gewoonlijk
aangeduid als „Green S"), een fluorescerende verbinding, nl. natrium-
fluorescinaat (gewoonlijk aangeduid als „Uranine") en een in vet oplosbaar
„Chlorofyl". De meeste proefnemingen werden uitgevoerd met „Green S".
Teneinde een vergelijking te kunnen maken werden enkele proeven uit-
gevoerd met uranine. De experimenten uitgevoerd met chlorofyl, mislukten
als gevolg van de eigenschappen van dit preparaat.

De bepalingen van penicilline werden uitgevoerd met behulp van de plaat-
methode van Galesloot en Hassing (1962), waarbij van Bacillus
calidolactis gebndk werd gemaakt. Met deze methode is het mogelijk peni-
cilline te bepalen in hoeveelheden tot 0,002 lU in twee uren.
Het bepalen van de hoeveelheid „Green S" werd gedaan met de door Ras-
mussen en Simesen (1960) beschreven methode, welke echter zo-
danig werd gewijzigd dat zowel zeer lage als tamelijk hoge concentraties
van de kleurstof konden worden bepaald. Het was mogelijk de kleurstof in
hoeveelheden van 20 y tot 0,03 y/ml te bepalen. Uranine werd bepaald
met de methode volgens G o r b i n (1960). Ook deze methode werd enigs-
zins gewijzigd, zodat het mogelijk was uranine kwantitatief te bepalen tot
een hoeveelheid van 0,5 y per ml.

Teneinde een groot aantal basisgegevens te verzamelen werd „Green S"
gemengd met drie verschillende dragers. De verkregen preparaten bevatten:
I PG — 100.000 lU Procaine peniciUine G, 50 mg „Green S" en on-
geveer 3 g drager die bestond uit plantaardige oliën.

II PG — 100.000 lU procaine penicilline G, 50 mg „Green S" en on-
geveer 3 g van een mengsel van paraffine-olie en bijenwas.
III PG — 100.000 lU procaine penicilline G, 100 mg „Green S" en on-
geveer 3 g van een mengsel van paraffine-olie, paraffine-was en alu-
miniummonostearaat.
Voor de experimenten werden drie groepen koeien gebruikt. De eerste
groep bestond uit 10 individuele koeien van verschillende leeftijd en ras.
Speciale aandacht werd geschonken aan de leeftijd van de koeien in deze
groep om te zien of juist deze factor van invloed zou zijn. De fysiologische
toestand van het uierweefsel van oudere koeien zou wel eens kunnen ver-
schillen van die van jongere.

Met de in tabel 1 vermelde groep werden alle proeven ter verkrijging van
de basisgegevens uitgevoerd en ook nog enige van de experimenten welke
werden verricht om op bepaalde vragen een nader antwoord te krijgen.
De tweede en derde groep koeien werden alleen voor de laatstgenoemde
experimenten gebruikt en bestonden uit resp. zes en acht koeien.

Teneinde deze gegevens te verzamelen werden alle kwartieren van de eer-
ste groep koeien achtereenvolgens ingespoten met ieder van de preparaten.
De melkopbrengst van de koeien was tijdens de proefperioden vrijwel ge-
lijk. Daardoor was het mogelijk de uitscheiding van de drie verschillende
preparaten te vergelijken.

De melk van elk ingespoten kwartier werd afzonderlijk opgevangen met
behulp van een vierkwartierenmelkmachine. Bijzondere zorg werd besteed
aan het schoonmaken van de machine als een koe ermee was gemolken en
voordat een volgende werd gemolken. De hoeveelheid melk van ieder kwar-
tier werd nauwkeurig bepaald.

In de melk werd vervolgens de hoeveelheid penicilline en kleurstof per ml
bepaald. Dit werd voortgezet totdat in de melk van één melkmaal beide
niet meer konden worden aangetoond. Daar de hoeveelheid penicilline en
kleurstof per ml melk, de hoeveelheid melk per kwartier per melkmaal en
het aantal melkmalen dat penicilline en kleurstof uitgescheiden werden, be-
kend waren, kon worden uitgerekend hoeveel van de ingespoten hoeveel-
heid penicilline en kleurstof per melkmaal en in totaal werd teruggevonden.
Na het inspuiten van de verschillende preparaten kleurde het „Green S"
de melk een aantal melkmalen duidelijk zichtbaar groen. De kleurintensi-
teit was sterk in de eerste twee melkmalen en begon dan af te nemen on-
geveer in dezelfde mate en met dezelfde snelheid als waarmee de hoeveel-
heid penicilline afnam, en dit gedurende de gehele proefperiode. Tot aan
bet einde van deze periode kon de kleurstof ook colorimetrisch worden
aangetoond. De kleurintensiteit was gewoonlijk omgekeerd evenredig met
de grootte van de melkopbrengst.

Het inspuiten van de drie preparaten had bij ieder ook tot gevolg dat in-
tens donkergroen gekleurde deeltjes uitgescheiden werden, waarvan de
vorm en de afmetingen en de mate waarin ze werden uitgescheiden va-
rieerden tussen het ene melkmaal en het andere. Tussen het uitscheiden
ervan en de drager die in de preparaten was gebruikt, bestond verband.
Na inspuiten van preparaat I PG konden de deeltjes 3-6 melkmalen wor-
den waargenomen, bij preparaat H PG 8-10 melkmalen wanneer het pre-
paraat met behulp van tubes werd ingespoten en 12-16 melkmalen bij ge-
bruik van injectoren. In enkele gevallen werden de deeltjes gedurende veel
langere tijd waargenomen, vooral bij preparaat III P 100 G. De deeltjes
bleken te bestaan uit dragersubstantie, waarin altijd penicilline en kleur-
stof aanwezig was. Uit de verzamelde gege\\-ens kon het volgende worden
geconcludeerd.

De melkgift en de absorptie zijn de belangrijkste factoren. Koe-invloeden,
zoals leeftijd en ras, hadden weinig of geen effect op de hoeveelheid terug-
gevonden penicilline en ook niet op die van de kleurstof.
De teruggevonden hoeveelheid van „Green S" werd niet beïnvloed door
absorptie, daar de kleurstof niet werd geabsorbeerd door de weefsels van
de uier. De andere bovenvermelde factoren zullen eveneens van invloed zijn
op het terugvinden van de kleurstof. De melkgift is daarvan de belang-
rijkste. In geen enkel geval werd echter alle kleurstof teruggevonden.

De mate van uitscheiding van penicilline en „Green S" in kwartieren met een hoge
(A) en lage (B) melkgift, bij inspuiting met de preparaten I PG, Jl PG en III P
100 G met behulp van tubes, en het preparaat III P 100 G door middel van

The rate of excretion of penicillin and Green S in higher (A) and lower (B) yielding
quarters when I PG, II PG and III P 100 G were infused by tubes and III P 100 G

De mate van uitscheiding van penicilline en „Green S" in kwartieren met een hoge
(A) en lage (B) melkgift, bij inspuiting van het preparaat IV PG met behulp
van tubes en injectoren en het preparaat V PG door injectoren.

The rate of excretion of penicillin and Green S in higher (A) and lower (B)
yielding quarters when IV PG was infused by tubes and injectors, and V PG

De tijd gedurende welke penicilline en kleurstof uitgescheiden worden uit
de ingespoten kwartieren, hangt vooral af van de drager.
Het preparaat I PG met plantaardige oliën als drager had de kortste ver-
blijfsduur, het preparaat II PG met als drager een mengsel van paraffine-
olie en bijenwas had een middelmatig lange verblijfsduur, terwijl het pre-
paraat III P 100 G met als drager een mengsel van paraffine-olie, paraf-
fine-was en aluminiummonostearaat de langste verblijfsduur had (fig. 1).
Er bestonden kleine verschillen in de verblijfsduur van hetzelfde preparaat
tussen de kwartieren van één koe en tussen de individuele koeien. Het aan-
tal melkmalen dat penicilline en kleurstof kon worden aangetoond, was
niet altijd hetzelfde in de melk van verschillende kwartieren. Dit was
waarschijnlijk een gevolg van het verschil in melkgift tussen de kwartieren.
In de meeste gevallen was de verblijfsduur van de penicilline en de kleur-
stof in de melk van hetzelfde kwartier gelijk. Soms kon de penicilline een
paar melkmalen minder worden aangetoond dan de kleurstof. Er was dus
een goede correlatie tussen de uitscheiding van penicilline en van kleur-
stof gedurende de proefperiode.

De resultaten van de experimenten toonden aan dat de preparaten II PG
en III P 100 G niet geschikt waren om te gebruiken bij de behandeling
van mastitis, uit zuiveltechnisch standpunt bezien.

De verblijfsduur van zowel penicilline als kleurstof was bij deze preparaten
te lang. Ook wanneer geen kleurstof zou zijn toegevoegd, mogen zulke lang-
werkende preparaten niet worden gebruikt. Preparaat I PG leek, wat dat
betreft, beter bruikbaar dan de andere. Echter, alle drie preparaten gaven
gekleurde deeltjes in de melk tijdens de proefperiode. In deze deeltjes kan,
zelfs wanneer ze zeer fijn zijn zoals bij I PG, penicilline aanwezig blijven.
Voor de bestrijding van mastitis is het noodzakelijk dat alle penicilline zijn
werk doet, vooral wanneer kortwerkende preparaten worden gebruikt. Zo
gezien was ook preparaat I PG dus niet volkomen geschikt.

Gezien de resultaten, verkregen bij het verzamelen van de basisgegevens,
leek het van belang te proberen preparaten te bereiden waartegen zuivel-
technisch gezien geen bedenkingen waren aan te voeren. Na het inspuiten
van dergelijke preparaten moeten penicilline en kleurstof in een betrekkelijk
korte tijd worden uitgescheiden, er mogen geen gekleurde deeltjes worden
uitgescheiden, en de preparaten moeten onschadelijk zijn voor de ingespoten
kwartieren.

Uit de basisgegevens werd verder geconcludeerd dat kan worden veronder-
steld dat, hoewel er een goede correlatie bestaat tussen de uitscheiding van
penicilline en kleurstof, er toch geen chemische binding tussen beide be-
staat. Dit laatste zou van invloed kunnen zijn op het gedrag van penicil-
line. Teneinde te bewijzen dat deze veronderstelling juist was werden ook
enige proeven genomen.

Er werd eveneens geconcludeerd dat de hoeveelheid teruggevonden peni-
cilline werd beïnvloed door absorptie, teiwijl absorptie van de kleurstof
niet zou optreden. Om dit nader te onderzoeken en deze conclusie te staven

werden enige experimenten uitgevoerd, waarbij penicilline en kleurstof in
het bloed en de urine werden bepaald. Tevens werden enige van de koeien
geslacht, waarbij de uiers werden geprepareerd en naderhand onderzocht.
Bijna alle experimenten werden uitgevoerd met preparaten die „Green S"
bevatten. De proefnemingen werden afgesloten met enige experimenten
met preparaten die uranine of chlorofyl bevatten.

Er werden twee preparaten gebruikt, nl. IV PG en V PG, elk bevattend
100.000 lU Procaine penicilline G en 50 mg „Green S" per dosis. Uit de
resultaten van de experimenten kon worden geconcludeerd dat deze pre-
paraten betere resultaten gaven dan de preparaten gebruikt bij het ver-
zamelen van de basisgegevens, en dat ze voor praktische doeleinden ge-
schikt waren. Na het inspuiten werden geen gekleurde deeltjes waarge-
nomen. In het algemeen was er een goede correlatie tussen de uitscheiding
van penicilline en kleurstof, en de verblijfsduur in de ingespoten kwar-
tieren was kort (fig. 2).

De preparaten waren tevens onschadelijk voor de kwartieren, daar bleek
dat vrijwel geen verhoging van het celgehalte van de melk optrad.
Zuiveltechnisch bezien konden geen bedenkingen worden gemaakt tegen
het gebruik van deze preparaten voor de bestrijding van mastitis.

2.3.1.1 De correlatie tussen uitscheiding van penicilline en „Green S"
De twee soorten drager IV en V werden elk afzonderlijk gemengd, hetzij
met 100.000 lU penicilline, hetzij met 50 mg „Green S". De verkregen
preparaten werden ingespoten in de verschillende kwartieren van twee
koeien. De verblijfsduur van de penicilline of de kleurstof was hetzelfde bij
eenzelfde drager.

Er kon verder worden geconcludeerd dat ook de hoeveelheden per melkmaal
van beide hetzelfde waren als wanneer ze tezamen in één preparaat waren
gemengd. De goede correlatie tussen uitscheiding van penicilline en kleur-
stof, in het geval dat ze tezamen in één preparaat worden ingespoten, zal
dus veroorzaakt worden doordat ze goed met de drager zijn vermengd, en
niet door een chemische binding tussen de penicilline en de kleurstof.

De distributie van penicilline en kleurstof in de melk van niet-behan-
delde kw^tieren, in het bloed en in de urine
Er werden twee experimenten uitgevoerd met koeien van de tweede groep
van proefdieren. In het eerste experiment werden twee kwartieren van drie
koeien, en in het tweede experiment één kwartier van vier koeien inge-
spoten.

Tijdens de proefnemingen werden penicilline en kleurstof bepaald in de
melk van zowel de behandelde als de niet-behandelde kwartieren. Bij beide
experimenten werden ook bloed- en urinemonsters verzameld. De bloed-
monsters werden verkregen uit de halsader van de koeien direct na in-
spuiten, en vervolgens iedere twee uur later tot 12-14 uur na het inspuiten,
en ook nog eens 24 uur na het inspuiten. De urinemonsters werden op
ongeregelde tijden verkregen door de urine te verzamelen met behulp van
een „harnas".

De penicilline en de kleurstof werden bepaald in het bloedserum en de
urine, penicilline met de gebruikelijke methode, en „Green S" met behulp
van een Zeiss spectrofotometer.

Uit de resultaten kon het volgende worden geconcludeerd. Penicilline, in-
gespoten in het een of andere kwartier van een koe, wordt gedeeltelijk ge-
absorbeerd door de weefsels. Deze penicilline komt in de bloedstroom en
vandaar in de urine en in de melk van de niet-behandelde kwartieren.
Hoewel de mogelijkheid bestaat dat penicilline in de melk van niet-behan-
delde kwartieren komt door een directe transmissie vanuit een behandeld
kwartier, is de waarschijnlijkheid veel groter dat het in een niet-behandeld
kwartier komt via de bloedstroom.

In overeenstemming met de eerder gemaakte veronderstelling werd geen
aanwijzing gevonden dat er absorptie van „Green S" door de weefsels
plaats heeft.

Soms werd bij het verzamelen van de basisgegevens na het einde van de
proefperiode, d.w.z. nadat penicilline en kleurstof niet meer konden wor-
den aangetoond, enige tijd later een witachtige kleur van de melk waar-
genomen welke bleek te worden veroorzaakt door geringe hoeveelheden
„Green S". Teneinde na te gaan of dit een verklaring kon geven van het
feit dat bij het verzamelen van de basisgegevens nooit 100% van de kleur-
stof werd teruggevonden, werden enige experimenten uitgevoerd. Uit de
resultaten daarvan kon worden geconcludeerd dat, hoewel het kan voor-
komen dat een deel van de kleurstof een langere tijd in de weefsels achter-
blijft dan de vroegere experimenten deden vermoeden, deze hoeveelheid
kleurstof slechts zeer gering is en het tekort aan teruggevonden kleurstof
er in genen dele mee kan worden verklaard.

Teneinde toch een beter inzicht te verkrijgen in de wijze waarop de kleur-
stof in het ingespoten kwartier was verdeeld, werden enkele slachtproeven
verricht. Uit voorgaande experimenten leek het mogelijk dat „Green S"
aan de wanden van de melkkanalen vastgehecht zou kunnen zijn en na het
einde van de proefperiode uitgescheiden zou kunnen worden.
Er werd gevonden dat, wanneer langwerkende preparaten werden gebruikt,
„Green S" als „korrels" aanwezig was, ingesloten in deeltjes van de drager.
Deze gekleurde korrels werden zowel in de melkkanalen als in de alveoli
gevonden. Soms waren ze nog wel aanwezig in de alveoli maar niet meer
in de kanalen. Een kleuring van het epithelium van het bindweefsel of
van het vetweefsel werd niet waargenomen. Aanhechting van kleurstof al-
leen, dus zonder drager, werd niet waargenomen.

Er werd dan ook geconcludeerd dat terwijl penicilline geabsorbeerd wordt
na het inspuiten, dit niet met „Green S" het geval is (zie ook 2.3.2). Een
voldoende verklaring voor het tekort aan in totaal teruggevonden kleur-
stof kon niet worden gegeven.

De resultaten verkregen bij gebruik van „Green S" werden vergeleken met
die van twee andere kleurstoffen, nl. oplosbaar fluoresceine (natriumfluor-
escinaat), dat gewoonlijk uranine wordt genoemd en een vet oplosbaar
chlorofyl.

De resultaten van de proefnemingen met uranine gaven slechtere resul-
taten dan die met „Green S". In alle gevallen was de verblijfsduur van
de kleurstof korter dan die van penicilline. De correlatie tussen de uit-
scheiding van de kleurstof en de penicilline was minder goed dan bij ge-
bruik van „Green S".

Na het inspuiten was het aantal cellen in de melk hoger dan vóór het in-
spuiten. Uranine veroorzaakte meer irritatie van het uierweefsel dan
„Green S". Verder werd een grote hoeveelheid van de kleurstof geabsor-
beerd door de weefsels. Het laatste is vooral belangrijk omdat men niet
weet welk effect deze absorptie kan hebben in het lichaam van de koe.

De intensiteit van de kleur die optrad in de melk wanneer vet-oplosbaar
chlorofyl als verklikstof werd gebruikt, was zeer veel geringer dan die ver-
kregen met andere kleurstoffen. Hoewel er is gerapporteerd (1958) dat het
mogelijk zou zijn deze kleurstof te gebruiken, kon dit niet worden beves-
tigd. De olie-achtige preparaten van vet-oplosbaar chlorofyl die bij de ex-
perimenten werden gebruikt, bevatten 5 tot 20% zuiver chlorofyl. Van
deze preparaten moest een grote hoeveelheid in de penicilline-preparaten
worden gemengd, wilde tenminste voldoende kleuring in de melk optreden.
Dit is alleen al uit praktische overwegingen niet uitvoerbaar bij het ver-
vaardigen van commerciële penicillinepreparaten.

Uit de proefnemingen kon worden geconcludeerd dat het gebruik van „Green S"
als verklikstof in penicilline-preparaten mogelijk is. Preparaten met een lange
spiegel, welke stoffen bevatten zoals bijenwas of aluminiummonostearaat, moeten niet
worden gebruikt. Kortspiegelige preparaten moeten een drager hebben van zodanige
aard dat geen gekleurde deeltjes worden uitgescheiden.

Zuivcltechnisch bezien moeten bij dc bestrijding van mastitis in het geheel geen
langspiegclige preparaten worden gebruikt.

Uranine en vet-oplosbaar chlorofyl zijn niet geschikt om als verklikstof aan penicilline-
preparaten te worden toegevoegd.

Experimental studies led to the conclusion that Green S can be used as a tracer
in penicillin preparations.

Long-period preparations containing substances such as beeswax or aluminium mono-
stearate should not be used. Short-period preparations should have a carrier substance
which is such that no dyed particles arc excreted.

From the dairy point of view, long-period preparations should not be used at all
in the treatment of mastitis.

Uranine and fat-soluble chlorophyll are not suited for addition as tracers to penicillin
preparations.

Les expériences ont mené à la conclusion que l\'emploi de „Green S" comme
substance indicatrice dans les préparations de pénicilline est possible. Il ne faut pas
employer dc préparations avec une action prolongée (c.à.d. maintenant une con-
centration sanguine et tissulaire effective prolongée) contenant des substances comme
la cire d\'abeilles ou le monostréaratc d\'aluminium. Il fait que les préparations à
action brève (c.à.d. maintenant une concentration sanguine ct tissulaire effecuvc
de courte durée) disposent d\'un porteur de nature à ne pas séciéter de particules
colorées.

Du point de vue des exigences techniques laitières les préparations à action prolongée
sont à déconseiller absolument dans la lutte contre la mastite. L\'uranine et la chloro-
phylle soluble en madère grasse ne se prêtent pas à être ajoutées aux préparations
de pénicilline comme substance indicatrice.

Durch Untersuchungen konnte festgestellt werden, dass Anwendung von „Green S"
als Indikator in Penizillinpräparaten möglich ist.

Präparate mit langdauerndem Spiegel, welche Stoffe wie Bienenwachs oder Alumi-
niummonostearat enthalten, sollen nicht benutzt werden. Präparate mit kurzdauern-
dem Spiegel sollen einen Träger von der Art besitzen, dass keine geprüften Tcilchen
ausgeschieden werden können.

Von molkereitechnischen Standpunkt betrachtet, müssen bei der Bekämpfung von
Masitis keine Präparate mit langdauerndem Spiegel benutzt werden. Uranin und
fettlösliches Chlorophyll sind ungeeignet, um als Indikator an Penizillinpräparatc
zugefugt zu werden.

En experimentos hechos sc pulieron concludir que el uso de „Green S" cs posible
como detector en compuestas de pcnicilina. No sc recomiende el uso de compuestos
de pcnicilina con niveles sanguineos prolongados gue continen como media inactiva
cera de abeja, o monosterato de aluminium. Compuestos de pcnicilina con efecto no
tardado, tienen gue tencr una media inactiva de tal forma, gue no sc elimine partcj
colorantes.

En punto de vista de industria lactea tecnica na sc puede recomendar para el
combate de mamitis, el uso de compuestos de pcnicilina con efecto prolongado.
Uranine y clorofilo liposolublc no son propios para afiadir los como detectores en
compuestos de pcnicilina.

(1962). Vcrslag. Ned. Inst. Zuivelondcrzoek nr. 68 (1962).
Rasmussen, F. and S i m e s e n, B. : Nord. Vet. Med., 12, 120, (1960).
Corbin, F. A.: ]. Dairy Sei., 43, 920, (I960).

S m i t a s i r i. T., K o s o k o w s k i. F., Guthrie, R. and F i n c h e r, M. :
/. Milk & Food Technol., 21, 225, (1958).

The prevention of respiratory diseases in broilers
door O. BOSGRA en J. H. G. ROERINK¹)

In de loop van 1962, 1963 en 1964 werd een aantal malen onze diagnos-
tische laboratoriumhulp ingeroepen voor een groot mestkuikenbedrijf op de
Veluwe in verband met het regelmatig optreden van ademhalingsziekten.
Dit bedrijf beschikt over 8 moderne hokken, ieder geschikt voor het mesten
van 5000 kuikens.

Gedurende dezelfde periode werden ook andere laboratoria ingeschakeld,
waarbij bleek dat de in de verschillende instituten gestelde diagnoses over
het algemeen met elkaar overeenkwamen.

Getracht werd infectieziekten te voorkomen door de dieren te enten met
pseudovogelpestvaccin stam Hitchner volgens de drinkwatermethode op een
leeftijd van 15 dagen, terwijl van de 15e tot de 28e dag terramycine werd
verstrekt ter bestrijding van eventueel optredende CRD²). Niettegenstaan-
de deze maatregelen bleek het niet mogelijk te zijn de ademhalingsziekten
voldoende te onderdrukken.

Zo bleek tijdens de opfok van de op 22-8-1963 ontvangen 1-dagskuikens op
10 dagen leeftijd CRD op te treden tengevolge van een virulente bronchitis-
infectie. Het ziektebeeld was betrekkelijk mild en er trad vrij spoedig ge-
nezing op waarna immuniteit tegen bronchitis aanwezig was; de verdere
opfok verliep ongestoord.

De volgende groep kuikens werd ontvangen op 7-11-1963. Gedurende de
eerste weken werden geen moeilijkheden ondervonden, maar in de loop van
de 7e week — dus betrekkelijk kort voor de aflevering — trad CRD op,
weer tengevolge van een virulente bronchitis-infectie.

Bij de derde groep, welke op 16-1-1964 startte, begonnen de moeilijkheden
op de 16e dag.

De diagnose CRD werd gesteld, maar serologisch onderzoek op infectieuze
bronchitis en pseudovogelpest bleef achterwege, zodat een eventuele virus-
achtergond in dit ziektebeeld onzeker bleef.

Bij eerdere onderzoekingen op dit bedrijf bleken de waargenomen verschijn-
selen, die zich als CRD manifesteerden, steeds op te treden in aansluiting
op een virusinfectie en wel meestal infectieuze bronchitis, maar soms
pseudovogelpest.

Aansluitend op de tot dusver verleende, diagnostische medewerking werd
tenslotte ons advies gevraagd inzake meer doeltreffende maatregelen ter
preventie van genoemde ziekten.

In overleg met de eigenaar werd besloten de virusinfecties te bestrijden
door entingen op het juiste tijdstip.

1 Dr. O. Bosgra en J. H. G. Roerink; dierenartsen, werkzaam bij Philips-Duphar
N.V., postbus 2, Weesp.

op een leeftijd van 15 dagen voorlopig te handhaven, maar tevoren een ge-
combineerde pseudovogelpest- infectieuze bronchitisenting toe te dienen op
een leeftijd van 5 dagen*). Immers op een leeftijd van 10 dagen was reeds
een bronchitisuitbraak opgemerkt. Ook in Amerika (Levine) worden
deze entingen aanbevolen, alhoewel een enting op deze leeftijd een zodanige
stress zou kunnen uitoefenen dat een CRD-uitbraak er het gevolg van is.

Daarom werd op advies van de leverancier van Tylan besloten dit anti-
bioticum gedurende de eerste 3 dagen in het drinkwater toe te dienen, het-
geen op de 21e dag herhaald werd, omdat omstreeks dit tijdsdp veelvuldig
GRD optreedt bij mestkuikens. In de loop van de 5e week trad echter toch
een ademhalingsziekte op van het CRD-achtige type.

Aanvankelijk bracht de beoordeling van het virologisch onderzoek moeilijk-
heden met zich. Er was nl. een vrij sterke titer tegen infectieuze bronchitis
en een duidelijke, hoewel minder sterke, antilichaamtiter tegen pseudovogel-
pest. Dank zij het feit dat wij in een van onze isolatiestallen, uitsluitend te
betreden via douches waardoor infecties met viurlent virus beslist zijn uit
te sluiten, een aantal van deze mestkuikens als 1-dagskuikens hadden over-
gebracht en volgens precies hetzelfde entschema hadden behandeld, kon-
den wij een juiste uitspraak doen ten aanzien van het serologisch onderzoek.
Het bleek nl. dat deze kuikens in aansluiting op de enting met dubbel vac-
cin op een leeftijd van 5 dagen, gevolgd door een enting met pseudovogel-
pestvaccin op een leeftijd van 15 dagen bij serologisch onderzoek op een
leeftijd van 6 weken eveneens een vrij sterke titer tegen bronchitis, echter
slechts een zeer geringe titer hadden tegen pseudovogelpest. Op grond
hiervan kon worden geconcludeerd dat de elders opgetreden virusinfectie
zeer waarschijnlijk aan pseudovogelpest moest worden toegeschreven. Uit
de gevonden titer volgt dat een bronchidsenting op een leeftijd van 5 dagen
een behoorlijke bescherming biedt tot een leeftijd van minstens 4-5 weken.
Verder blijkt uit dit ziektegeval dat een pseudovogelpestenting op een leef-
tijd van 5 dagen, gevolgd door eenzelfde enting op een leeftijd van 15
dagen, onvoldoende bescherming biedt tegen een virulente pseudovogelpest-
infectie op ±: 4 weken. (Er waren geen volledige gegevens bekend over de
parentale immuniteitstoestand van de geënte kuikens.)

In de volgende kuikenopzet van 26-3-1964 werd, rekening houdende met
bovenstaande informaties, het volgende entschema ontworpen.
Een gecombineerde bronchitis-pseudovogelpestenting op de 5e dag, gevolgd
door eenzelfde gecombineerde enting op de 26e dag. Levine beveelt de
tweede gecombineerde enting aan op de 28e dag. Het antibioticumschema
bestond deze keer uit Tylan toediening gedurende de eerste 3 dagen en de
28e dag.

Tijdens de opfok van deze ± 35.000 kuikens trad thans geen enkele adem-
halingsziekte op en het resultaat was dat de kuikens na 54 dagen met een
totale uitval van 2.53%, op een gewicht van 1312 gram en een voeder-
conversie van 2.15 konden worden afgeleverd. Ook bij de keuring na de
slachdng behoefde geen enkel dier voor de consumptie te worden afgekeurd
op grond van ademhalingsziekten.

De laatste door ons gecontroleerde opfok startte op 20-8-1964. Ook hier
werd hetzelfde ent- en antibioticumschema toegepast met dien verstande
dat in 1 hok Erythromycine in plaats van Tylan werd gegeven gedurende
de eerste 5 dagen en gedurende de 28e en 29e dag. Deze keer verliep de
opfok van ± 39.000 dieren eveneens zonder ziekteverschijnselen. Zij wer-
den op de 53e dag afgeleverd met een totale uitval van 2.06%, op een ge-
wicht van 1289 gram en met een voederconversie van 2.11; er waren geen
afkeuringen na de slachting.

De vervanging van Tylan door Erythromycine in 1 hok met 5.000 kuikens
bleek van geen invloed op dit resultaat.

Tijdens de 10 keer dat er kuikens werden opgefokt voorafgaande aan deze
laatstgenoemde 2 proeven, traden zonder uitzondering ademhalingsziekten
op, resulterende in een verlengde mestperiode, meer uitval, een lager slacht-
gewicht en een hogere voederconversie. Voorzover daarop onderzocht werd
steeds een virusinfectie, hetzij bronchitis hetzij pseudovogelpest, als basis
voor CRD gevonden. Wij menen op grond van de resultaten van het ent-
en antibioticumschema, zoals dit in de laatste 2 mestperioden is toegepast,
te moeten concluderen dat met behulp hiervan het probleem der adem-
halingsziekten bij mestkuikens voor dit bedrijf tot een oplossing is gebracht.
Wij achten het zelfs mogelijk dat met een minder forse antibioticum-
toediening door een juist entschema het vóórkomen van deze ziekten tot
heel wat geringere proporties kan worden teruggebracht dan heden ten
dage het geval is.

Het onderzoek wordt in deze richting voortgezet op verschillende bedrijven.
SAMENVATTING.

1. Bij het CRX) onderzoek op het laboratorium is het voor een juiste diagnose nood-
zakelijk dat steeds een virologisch onderzoek wordt ingesteld, tenzij het toegepaste
entschema virusziekten met zekerheid uit zou sluiten.

2. Een entschema waarbij op 5 dagen leeftijd en op 26 dagen leeftijd geënt wordt
via dc drinkwatermethode met cen gecombineerde entstof tegen bronchitis en
pseudovogelpest is in zeer veel gevallen in hoge mate effectief tegen het optreden
van deze ziekten.

3. Men moet zich realiseren dat cen pseudovogelpestënting op een leeftijd van 5
dagen bij die kuikens, die parcntaal immuun zijn, niet aanslaat zodat actieve
immuniteit tegen deze ziekte pas ontstaat na de 2e enting.

Bij infectieuze bronchitis speelt immuniteit bij enting op jeugdige leeftijd slechts
cen geringe rol.

4. Wanneer deze ziekten uitblijven door toepassing van een juist entschema is het
probleem CRD van veel geringere betekenis.

5. De gevolgen van een eventuele stress, uitgeoefend door dc entingen bij ongeveer
gelijktijdige toediening van Tylan of Erythromycine, resulteren in het uitblijven
van schadelijke gevolgen zoals CRD.

6. Wij achten de mogelijkheid aanwezig eveneens goede resultaten te verkrijgen met
een minder stringent antibioticumschcma.

1. In testing for chronic respiratory disease in the laboratory, it is essential to
carry out an investigation for the presence of virus diseases in every case to
ensure a correct diagnosis, unless the scheme of vaccination adopted positively
rules out virus disease.

2. A scheme of vaccination in which birds arc vaccinated by the drinking-water
method at the ages of five and twenty-six days using a combined vaccine against
bronchitis and Newcastle disease is effective in preventing these forms of disease.

3. One should realise that vaccination of 5-day old chicks against Newcastle disease
does not take if they are parentally immune, so that active immunity from this
disease arises after the second vaccination only.

In infectious bronchids parental immunity plays only a small part in vaccinating
birds at an early age.

4. When these diseases do not occur as a correct scheme of vaccination has been
adopted, the problem of chronic respiratory disease will be one of minor im-
portance.

5. The effects of possible stress due to vaccination when Tylan and Erythromycin
are administered approximately at the time of vaccination, will prevent the
appearance of injurious sequelae such as chronic respiratory disease.

6. It might also be possible to obtain satisfactory results using a less rigid scheme
of treatment with antibiotics.

1. -Afin d\'obtenir un diagnostic juste pendant l\'examen C.R.D. (Chronical Resepira-
tory Disease- Mal Respiratoire Chronique) au laboratoire il est nécessaire qu\'on
institue toujours un examen virulogique, à moins que le schéma dc vaccination
appliqué n\'exclue avec certitude des maladies virulentes.

2. Un schéma de vaccination où l\'on vaccine à l\'âge de 5 jours et à l\'âge de 26 jours
à l\'aide de la méthode d\'eau de boisson avec un vaccin combiné contre la
bronchite et la pseudo-peste aviaire est efficace à un haut degré contre l\'éruption
de ces maladies.

3. Il faut bien se réaliser que vaccination contre la pseudo-peste aviaire à l\'âge de
5 jours de poussins disposant d\'une immunité parentale, ne ressort aucun effet,
de sorte qu\'immunité active contre cette maladie ne sera acquise qu\'après la
seconde vaccination. L\'effet qu\'exerce l\'immunité parentale sur la vaccination
contre la bronchite infectieuse à un très jeune âge, n\'est que minime.

4. Si ces maladies ne se présentent pas grâce à l\'application d\'un schéma efficace
de vaccination, le problème du C.R.D. (M.R.C.) est d\'une importance con-
sidérablement moins grande.

5. Les conséquences d\'un stress éventuel exercé par les vaccinations pendant l\'admini-
stration environ simultanée de Tylan ou d\'Erythromycine résultent dans l\'absence
de conséquences nocives, comme C.R.D. ( M.R.C.).

6. Nous croyons qu\'il est possible d\'obtenir également de bons résidtats avec un
schéma moins stricte d\'antibiotiques.

t. Bei einer C.R.D.-Untersuchung im Laboratorium ist es für eine richtige Diagnose
notwendig, dass stets eine virulogische Untersuchung angestellt wird, es sei denn,
dass das angewandte Impfschcma Viruskrankheiten mit Sicherheit ausschlicsst.

2. Das Impfschcma, wobei auf 5 und 26tägiger Lebzeit über die Trinkwasser-
methode mit kombiniertem Impfstoff gegen Bronchitis und Pseudovogelpest ge-
impft wird, ist in hohem Masse effektiv gegen obengenannten Krankheiten.

3. Es ist zu berücksichtigen, dass eine Impfung gegen atypische Geflügelpest im
.Mter von 5 Tagen bei parental immunen Küken keine Wirkung entfaltet; eine
aktive Immunität gegen diese Krankheit bildet sich also erst nach der zweiten
Impfung aus. Bei der Frühimpfung gegen infektiöse Bronchitis hingegen spielt
die parentale Immunität nur eine untergeordnete Rolle.

4. Wenn diese Krankheiten durch Anwendung eines richtigen Impfschemas nicht
auftreten, ist das Problem von viel geringerer Bedeutung.

5. Die Folgen eines evtl. Stress, hervorgerufen durch Impfungen bei ungefähr
gleichzeitiger Verabreichung von Tylan oder Erythromycin, resultieren im Nicht-
auftreten schädlicher Folgen, wie C.R.D.

6. Es ist möglich, dass mit einem weniger stringenten Antibiotikaschema ebenfalls
gute Resultate zu erreichen sind.

1. La investigación de laboratorio, respecto de la C.R.D. (Enfermcdad crónica
respiratoria), impone siempre un anälisis virológico para el establecimiento de
un diagnóstico cxacto, a menos de que el programa dc vacunación practicado
excluya las afecciones viricas con scguridad.

2. En muchisimos casos, resulta sumamente efectiva la inoculación con vacuna
combinada antibronquitis/antiseudopeste, practicändola a los 5 y 26 dias dc
edad en las aves, seqün el método del agua de bebida.

3. Debe tenerse en cucnta que la vacunación antiseudopcste resulta inefectiva en
los pollitos de 5 dias de edad dotados de inmunidad parental y que por con-
siguiente la inmunidad activa contra esta enfermcdad sólo es conferida tras de la
segunda applicación de vacuna.

En los casos de vacunación juvenil antibronquitis infecciosa, la inmunidad parental
juega un reducido papel solamente.

4. El problema planteado por la C.R.D. pierde mucho de su significación cuando
estas enfermedades quedan excluidas en virtud de un programa adecuado dc
vacunación.

5. Quedan excluidas las consccuencias perniciosas, verbigracia C.R.D., del stress
incidcntalmente provocado por las vacunaciones administrando simultäneamentc
Tylan o Eritromicina.

6. También consideramos sea posible obtener buenos resultados mediante un pro-
gramme de antibióticos menos estricto.

Britse zaadexporteurs hebben 1000 ampullen Charolais-sperma naar Zuid-Australië
en het Ruakura proefstadon in New Zeeland gezonden.

Wegens bepalingen van invoerende landen tegen mond- en klauwzeer en „bleu tongue"
was Frankrijk niet in staat te voldoen aan het verzoek om Charolais-sperma, en daar
het Amerikaanse Charolais vee niet 100% zuiver is, kon de Ver. Staten ook geen
sperma uitvoeren. Daardoor heeft Engeland de unieke gelegenheid sperma van dit
ras te leveren aan andere landen, die willen experimenteren met de Charolais.
In de twaalf maanden voorafgaande aan juli 1964 leverden Britse sperma exporteurs
6,429 ampullen sperma van 14 rassen naar 14 landen. De grootste hoeveelheden
betroffen zaad van Friesian, Jersey en Ayrshire stieren. Brazilië nam 120 ampullen
van Red Poll sperma, hetgeen de eerste bestelling van Brazilië was.

Successful disease control by means of vaccination is dependent on a num-
ber of important considerations. The principal ones are the technical diffi-
culties associated with the preparation, testing and storage of biologicals,
the choice of products to be used, methods of administration, and an in-
telligent assessment of the quality and duradon of immunity likely to be
conferred in various circumstances. First let us consider the problems facing
the manufacturer and research worker.

It is axiomatic that once the causal agent of a virus disease has been iso-
lated, whether or not it has been properly identified, a vaccine is poten-
tially available. The simplest approach is to render the agent harmless by
such means as chemicals, heat or ultra-violet light, and to use the product
as an inactivated vaccine. There are obvious advantages to this procedure.
For example, it is not essential to face the technical difficulties associated
with isolating the causal organism in purified form so long as it is known
that the material to be used is rich in virus. Provided the inactivation tech-
nique is satisfactory, the fact that killed organisms other than the causal
agent of the disease in question may be present is not important. In fact,
it can be argued that this is of some advantage since a wider immune cover
may thereby be engendered. The usual method of preparing a vaccine
against feline enteritis or panleucopoenia, for example, is to prepare a sus-
pension of spleen from a reacting cat and to inactivate with formalin. Such
preparations undoubtedly contain other antigens from time to time which
may be benefit to the cat.

Besides being basically simpler, in the technical sense, than living vaccines,
inactivated products can be more rapidly prepared and tested since iso-
lation of the causal agent in pure culture and modification by passage in
laboratory hosts are not necessary. Furthermore, since proper inactivation
ensures safety, testing can start immediately without fear of causing
deaths or adverse reactions in experimental animals or the final host. The
significance of this point varies with the nature of the animal to be pro-
tected and is, of course, of paramoimt importance in man. A principal
reason why medical science lags behind veterinary science in the develop-
ment of living attenuated vaccines is the difficulty of testing such products
in humans. Compensation cannot be offered for the death of human expe-
rimental subjects!

1 Verslag van voordrachten en discussie tijdens het wetenschappelijk gedeelte van
de 70e ledenvergadering tevens lustrumviering van de Groep Geneeskunde van
het Kleine Huisdier van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, ge-
houden — met medewerking van de N.V. Algin en de door haar vertegenwoor-
digde firma Burroughs Wellcome & Co. — op zaterdag 14 november 1964 in
Pulchri Studio te Den Haag.

The successful development of inactivated viral vaccines depends on a
number of factors. For example, the material used must be rich in virus,
for s-*ccess is principally a matter of injecting a large enough dose of an-
tigen. A principal reason for the successful results that can be obtained
with inactivated Newcastle disease vaccine is the enormous concentration
of virus that builds up in the fertile egg or other suitable tissues from which
the vaccine is prepared. This ensures high antigenicity and a compara-
tively low cost per dose. If the virus content of the tissues used is low,
resource must be made to methods of concentration. These may be techni-
cally complicated and usually result in a significant increase in the cost of
production, which in turn is reflected in the price charged to the con-
sumer.

Another important factor is the selection of the most suitable inactivating
agent. Unless carefully controlled, the inactivation process can result in
loss of antigenicity, for example if too high a concentration of formalin is
used, or if excessive heat is applied.

A problem that is almost insuperable arises when the causal agent of dis-
ease, such as the feline influenza virus, is naturally of poor antigenic
quality, even when injected in its fully virulent state. For this reason, there
has been little success in developing an effective vaccine against this par-
ticular disease, for even the immunity that follows recovery from natural
infection is transient and of low quality.

Most inactivated vaccines benefit from the addition of an adjuvant, such
as mineral oil or aluminium hydroxide. The effect appears to be to create
a reactionary pocket at the site of injection from which the soluble antigen
is slowly released, thereby increasing the quality and duration of antibody
response. It is thought that adjuvants may also help by stimulating the
mobilisation of cells connected with resistance and antibody formation. The
selection of a suitable adjuvant can prove a prolonged and arduous task
involving a great deal of time and experimental effort.
An essential corollary to the preparation of an inactivated vaccine is ade-
quate testing for potency and safety. Inactivation is not necessarily a
simple matter and exhaustive tests may be necessary before unequivocal
evidence is obtained that no trace of un-inactivated virus remains. The
now historical disaster of incompletely inactivated Salk-type poliomyelitis
vaccine immediately comes to mind. The most stringent precautions must
be taken when dealing with highly infectious and lethal agents. When ade-
quate testing procedures are available, there is no particular difficulty,
but in some cases this is not so. An excellent example is to be found in the
vims of feline infectious enteritis which, until recently, has defied all at-
tempts to promote its growth in any animal or tissue other than its natural
host. In consequence, all experimental work must be done in the cat, a
highly expensive procedure if only genuinely susceptible animals of the
right age are used, quite apart from the difficulty of obtaining such ani-
mals. Thus, a single experiment involving 10 or 12 susceptible cats may
well cost about £ 100.

Living vaccines are usually more difficult to develop and prepare since the
general principle is to isolate the organism concerned in pure culture, to
attenuate it by adaptation to a foieign host such as a laboratory animal,

the fertile egg, or tissue culture, and to prepare it in a sterile and stable
form suitable for administration. Technically this often proves to be diffi-
cult and very time-consuming. Sometimes the initial adaptation to a fo-
reign host proves to be the major obstacle. Sometimes the subsequent pro-
cess of modification to a suitable level of attenuation proves the greater
problem. Furthermore, the danger of contamination with bacteria or ad-
ventitious virtises is always present. From time to time the virus must be
returned to its natural host to see whether a suitable point of attenuation
and safety has been reached. Unless suitable precautions are taken, over-
attenuation may occur so that although the organism is now perfectly
safe to use as a vaccine, it has lost its antigenic properties for the animal
from which it was originally isolated. The right balance must be achieved.
It is usually desirable to issue living vaccines in the form of freeze-dried
material and this may create difficulties, depending on the fragility of the
micro-organism concerned. Some viruses, like the Pox group, are hardy
and present no difficulty. Others, like the distemper virus, are much more
delicate and need careful handling and stabilisation.

The successftil development of living attenuated vaccines is also dependent
on the availability of suitable test systems for the assay of purity, safety and
potency. A great advantage of living vaccines is that tests for purity and
antigenic content can usually be carried out by convenient laboratory
methods. There is no need to test each production batch in the final host
so long as the stock virus seed from which the vaccine is prepared is itself
thoroughly tested for safety and potency in animals and, thereafter, stored
in such a way as to prevent alteration in antigenic character. Provided
this is done, it is only necessary to check each batch for virus content so as
to ensure that animals receive the minimum immunising dose recom-
mended.

With the increasing use of living attenuated viral vaccines, there is now
less need for hyper-immune serum. As with vaccines, the production of
high quality antiserum is by no means a simple process. Potency, in terms
of specific antibody content is, of course, all important. Before the deve-
lopment of adequate laboratory techniques for antibody assay, reliance had
to be placed on in vivo tests in the animal the serum was designed to pro-
tect. Canine distemper antiserum provides a good example. Prior to the
discovery that the distemper virus could be grown on the chorio-allantoic
membrane of embryonated eggs, causing recognisable lesions, and that
specific antiserum mixed with such virus would prevent this effect, all
assays of distemper antiserum had to be carried out in dogs. Since it was
sometimes open to doubt whether the dogs were fully susceptible in the
first place, and whether or not they would have recovered from the test
without the aid of serum anyway, this method of estimating the potency
of distemper antiserum was far from satisfactory. Today, the antibody
content of immune sera can be estimated with a satisfactory degree of
accuracy by laboratory methods alone.

The antibody content of a given volume of serum can be increased by
suitable concentration methods or by using the gamma globulin fraction
only. Unfortunately, such procedures only increase the cost of what is al-
ready an expensive product.:

Broadly speaking, there are three main approaches to the immunisation of
animals against viral diseases; hyperimmune serum, inactivated vaccines
and living attenuated vaccines.

The circiunstances in which the use of antiserum might be preferable to
vaccines require careful consideration. Much depends on whether or not an
efficient living vaccine is available as an alternative. The whole basis of
serum therapy or prophylaxis is to confer immediate protection, and the
general belief is that this follows almost immediately after the injection of
a suitable dose. There is a school of thought, however, which suggests that
protection afforded by serum is not necessarily immediate and that the
full effects may not take place for a day or two. Experiments have shown
that large doses of canine distemper antiserum given to ferrets simultane-
ously with, or 1 to 2 days prior to, a lethal dose of virulent virus, did not
confer adequate protection, suggesting that it takes time for antibodies to
attach themselves to the receptors of susceptible cells. Results in ferrets
are not necessarily directly applicable to dogs. However, when they are
considered along with the fact that living attenuated vaccines confer
protection within a few days, by virtue of the interference phenomenon,
there is obviously room for thought as to the real value of antiserum in
such circumstances. In diseases other than distemper and hepatitis, where
no living vaccine is available, recourse to antiserum may well be the most
appropriate approach, since protection afforded by inactivated vaccines
is slow to develop.

Whenever serum is used, care must be taken to ensure that the quality in
terms of antibody content is high, and that adequate doses are given. Anti-
serum has no magical quality per se and is dependent on its antibody
content for results. Unless this is sufficient to neutralise the invading virus
before it can enter and destroy cells, results are liable to be disappointing.
When one considers the relatively small amount of serum that is injected
into a large volume of body fluid, which may be rich in virus, the dilu-
tion effect is such that one wonders to what extent recovery may be the
result of the animal\'s own natural efforts, rather than due to the serum
administered.

It is only wdthin the past few decades that living vaccines have become
serious contenders for pride of place in the scientist\'s armoury of weapons
against infecdous disease. The most notable and significant break-through
in the veterinary field was the development of living attenuated rinderpest
vaccine. In the small animal field, living attenuated distemper vaccine pro-
vides a classic example of the virtues of this type of prophylactic.
Nevertheless, the relative advantages of living and killed vaccines, are still
a matter for debate throughout the scientific world. What, in fact, are the
respective virtues and weaknesses?

There are three advantages that can be claimed for inactivated vaccines,
namely simplicity, relatively speedy availability, and safety. Effective in-
activated vaccines can be manufactured under relatively poor laboratory

conditions since the product does not necessarily need to be purified or
subjected to complicated technical procedures, whilst the danger of con-
tamination with extraneous organisms is usually overcome by the inacti-
vating agent. Availability of a new product is relatively rapid because no
time-consuming process of attenuation is involved, and clinical trials can
be initiated as soon as the product has been made, since there should be
no danger to the animal. This is in contrast to the exhaustive preliminary
safety trials that must first be carried out with new living vaccines. Finally,
the major adventage claimed for inactivated vaccines is their absolute
safety and incapability of setting up disease. On this particular point, a
note of reservation must be introduced. Reference to the Salk vaccine
disaster in which incomplete inactivation was not recognised until too late
has already been made. It can, in fact, be argued that the tendency to
place blind confidence in the safety of a killed vaccine merely because an
inactivating agent has been added is an inherent danger or weakness of
such products. It is not an uncommon experience to observe febrile reac-
tions following the use of some batches of inactivated vaccines. Some wor-
kers have found that traces of living virus can be demonstrated if blood is
drawn from an animal a few days after receiving inactivated vaccine and
subinoculated into a fresh series of susceptible animals. In fact, unless a
procedure of this sort is carried out when experimenting with inactivating
agents, it cannot be claimed with complete confidence that no trace of
living virus remains. It is to be feared that exhaustive tests of this nature
are not always made when elaborating new inactivated products.
The outstanding disadvantages of inactivated vaccines are that they are
bulky, costly, less stable and more difficult to store than freeze-dried living
vaccines, whilst the immunity created is slow to develop, and of compara-
tively short duration. Furthermore, at least two inoculations are needed at
relatively short intervals to stimulate maximum antibody response.
Turning now to living vaccines, their advantages are quite clear. The basic
principle is to introduce suitably modified living organisms into the animal
to be immunised. The organisms rapidly multiply within the tissues of the
host, so that the initial dose needed is usually quite small, merely enough to
initiate growth. Since the process of attenuation requires the isolation of
the organism concerned in pure culture, the final material is obtained in
purified and concentrated form. This results in a product suitable for
freeze-drying which, in turn, ensiues stability, permits long periods of sto-
rage, reduces the problems of storage space and transport, and eases pro-
blems of administration. The latter is particularly important in campaigns
requiring mass administration, for example, against Newcastle disease in
poultry, when as many as 1,000 - 10,000 doses can be placed in a single
ampoule.

Perhaps the outstanding merit of living vaccines, however, is the rapidity
with which protection is afforded and the prolonged duration of immunity
that can often be conferred by a single dose. Reference has already been
made to the interference phenomenon, or "cell blockade", whereby the in-
jection of living attenuated virus results in the occupation of susceptible
cells within a few days, thereby blocking the way to virulent field virus.
This is a common attribute of living vaccines. Piotection of this nature is
subsequently reinforced by the normal development of specific antibodies.

Long duration of immunity is well-substantiated in diseases such as Yellow
Fever in man, rinderpest in cattle, and distemper in dogs. Claims for "life-
long" immunity are perhaps not justified, since the practical difficulties of
observing the immune status of vaccinated animals kept in isolation from
natural exposure over a whole life span are immense. There is substantial
evidence to show that the immunity created by vaccination per se gra-
dually wanes, varying with the individual animal, if there is no boosting
effect. However, where there are good reasons to believe that vaccinated
animals will be exposed, from time to time, to natural disease, claims for
life-long immunity are, for all practical purposes, justified.
The principal criticisms levelled at living vaccines are lack of safety and
the danger of reversion to virulence. It is perfectly proper to consider these
points but experience over the past 30 years does not support the view that
all living vaccines must be regarded with suspicion, but that each product
must be judged on its merits. No-one would deny that living attenuated
vaccines should not be offered unless their safety is well-substantiated, but
there are a number of classic examples which by now should surely remove
any anxiety over the general principle of using such products. In man, the
widespread use of living oral poliomyelitis vaccine has provided immense
reassurance. In the veterinary field, such diseases as rinderpest in cattle,
blue tongue in sheep and distemper and hepatitis in dogs have all been
successfully controlled with living vaccines with no suggestion of reversion
to virulence.

An important point when considering the merit of a living attenuated
vaccine is whether or not the virus spreads from vaccinated animals to
susceptible in-contacts. If it does not, as in the case of attenuated distemper
virus, there is no cause for concern. If it does, as with hepatitis in dogs or
Newcastle disease in poultry, the question must be asked whether this con-
stitutes an undesirable complication or potential danger, or alternatively,
whether advantage can be taken of this fact. In the case of canine hepa-
dtis, there is no evidence for reversion to virulence and susceptible dogs in
contact with vaccinated animals merely acquire immunity without ill
effect. Frequently too, the disease is so widespread that the introduction of
attenuated virus to a population already in contact with virulent virus is
of no consequence. In the case of the immunisation of poultry against
Newcastle disease by mass administration methods, advantage is taken of
the fact that vaccine virus spreads by contact and reliance is placed upon
this phenomenon to ensure that the whole of a flock is immunised.
These considerations lead to the conclusion that disease is unlikely to be
eradicated by the use of living attenuated viruses that spread by contact.
In such cases it must be accepted that the object is control rather than
eradication. On the other hand, where the facility to spread has been eli-
minated, eradication can be envisaged provided a very high proportion of
the population is immunised, since field virus cannot maintain itself in the
absence of susceptible hosts.

It would seem then that the only real application for an inactivated vac-
cine is the absence of a suitable alternative, as with feline infectious ente-
ritis, or where circumstances encourage the possibility of eventual eradi-
cation by the use of an inactivated vaccine, to reduce the incidence of dis-
ease to low proportions, followed by a slaughter policy. A case in point is

the present effort to control Newcastle disease in Great Britain by the use
of inactivated vaccine. Good results are being obtained due to the very
high quality of the products being used and if a sufficiently high immune
cover could be obtained, it is not impossible that the disease could finally
be eliminated by a policy of slaughter and compensation. On the other
hand, if living Newcastle vaccines are introduced, the disease will become
endemic for all time.

There have been rapid advances in the development of living vaccines over
the past two decades. Prior to this time, attention was focussed on the pro-
pagation and attenuation of viruses in laboratory animals, such as mice,
rabbits and goats. Successful attenuated vaccines for the control of diseases
such as rinderpest, African horse-sickness and Yellow Fever in man were
developed in this way and were in use before the first World War. With
the recognition that the fertile egg is an excellent medium for the propa-
gation of viruses, a new era of development began, resulting in products
that were more refined, less costly and technically easier to prepare. More
recently, the advantages of tissue culture methods, whereby virus is pro-
pagated in sheets of cells growdng on the glass surface of suitable con-
tainers, or in suspension, have been exploited. Living tissue culture vaccines
are now commonly used for diseases such as poliomyelitis, rinderpest, foot
and mouth disease, Newcastle disease and canine distemper and hepatitis.
There is an impression that if a vaccine is made from tissue cidtures, it
must be better than vaccines made by more traditional means. This is not
necessarily so and each product must be judged on its merits. Despite the
present enthusiasm for tissue culture methods, the fertile egg, for example,
has advantages that any manufacturer must recognise. It provides an
easily obtainable, ready-made, sterile medium of constant composition,
conveniently wrapped round by a protective shell. With most viruses the
technical manipulations required to infect eggs are quite simple. The high
protein content of the finished product is an aid to the stability of the
virus contained therein and reduces the problems of freeze-drying. Further-
more, the yield of virus from eggs is often greater than from tissue cultures.
On the other hand, it is equally true that tissue culture methods have a
number of advantages. A greater level of technical skill is required but
there is often a substantial saving in staff, materials and the amount of
laboratory space needed. Virus propagation in cell cultures is, therefore,
usually more economical, whilst the end product is refined and more pre-
cisely controlled. The absence of extraneous protein may be an advantage
in enabling injected virus to multiply more rapidly, whilst the host is not
obliged to manufacture antibody against extraneous protein matter in ad-
dition to viral antigen.

Canine distemper vaccine provides a good example of the present conflict
of opinion. Whatever may be the theoretical arguments, the final answer
lies in the relative efficiency with which protection is afforded. Proponents
of tissue culture distemper vaccines claim that a smaller dose of virus is
needed and that a higher level of antibody results. On the other hand,
close examination of published work reveals that the apparent disparity
between the two kinds of product can partly be explained by the different
techniques of estimation used in various laboratories, and to the level of
attenuation of the particular vaccine virus employed. Generally speaking,

the less attenuated the virus, the smaller the dose needed. Degree of atte-
nuation, hov^fever, must be carefully considered in relation to the safety
factor. A point that is sometimes forgotten is that a dog\'s antibody status
cannot be forced past a certain level, whatever the dose or type of antigen.
However, it may well be that tissue culture vaccines will eventually prove
to have advantages in promoting an earlier response and longer duration
of immunity due to maximum production of antibody. These points are at
present under close examination. Meanwhile, there is no question that
egg-adapted distemper vaccines have had a remarkably good effect in re-
ducing the incidence of disease whenever they have been intelligently used
on a wide enough scale.

Not only are the possible advantages of tissue culture vaccines debated but
claims are now being made that one kind of tissue culture material gives
better results than another. There are two kinds of tissue culture distemper
vaccines, one prepared from chick embryo tissue culture, the other from
dog kidney tissue culture. Both are efficient immunising products and it is
doubtful whether any clear superiority of one over the other can genuinely
be claimed. There is, however, one potential source of danger with the dog
kidney product. This is the risk that undesirable canine pathogens may
gain entrance to the vaccine when preparing tissue cultures from dog kid-
neys. It is by no means uncommon, for example, to find in the laboratory
that dog kidney tissue culture preparations are contaminated with canine
hepatitis virus, carried by the dog from which the kidney was obtained.
Chick embryo tissue culture vaccines, however, are free from this dis-
advantage and since they are perfectly efficient in stimulating the desired
response, there seems little point in risking potential hazards with a dog
kidney product. Furthermore, fertile eggs provide a more readily available
and simpler source of growth medium than dog kidneys.
Before leaving the subject of choice of canine distemper products, a word
should be said about combined distemper/hepatitis vaccines. Views have
been expressed that this combination is undesirable, the argument being
that one virus interferes with the other. In fact, the result of carefully
controlled laboratory experiments with some 500 dogs, together with the
successful use of millions of doses of the combined product in Great Bri-
tain, America and other countries provide a convincing answer to the
sceptics, and there is no longer reason to doubt the effectiveness of this
method of approach. Publications in support of this view are numerous.
The advantage of being able to immunise against the two major viral
diseases of the dog with a single dose of vaccine scarcely needs empha-
sising.

An interesting development, which may one day provide further choice
of vaccine, is the finding that dogs given a human virus of the adeno group
developed neutralising antibodies against canine hepatitis. These antibodies
were sharply reinforced when the animals were later injected with hepa-
titis virus. The suggestion is made that the colostral immunity problem,
which is the same in this disease as with distemper, might be overcome by
injecting a harmless adeno virus at an early age, followed later by an in-
jection of canine hepatitis virus when colostral immunity has disappeared.
It is further suggested that the same principle might be applied to dis-
temper by first using measles virus, followed later by distemper virus.

Turning to feline viral diseases, there is, unfortunately, little choice in the
vaccines available. Since cultivation of the virus of infectious feline ente-
ritis in laboratory hosts has not yet been confirmed, the development of
a living attenuated vaccine against this disease is still awaited. Quite re-
cently, however, some progress has been made and the possibility is not
quite so remote.

Meanwhile, a number of perfectly good inactivated vaccines are available.
As for the upper respiratory infections of cats, which may be grouped to-
gether under the name feline influenza, the outlook is somewhat depressing.
Although a great deal is now known about the characteristics of the viruses
concerned, the immunity they confer is of a very low order. Even cats
recovering from the natural disease soon become susceptible again, so that
the prospects for an effective vaccine are not promising. Attempts to make
antiserum have met with only qualified success, but further efforts in this
direction may yet lead to a product that will prove useful on occasions
when immediate temporary protection is needed, for example, for cats
going to shows and boarding kennels.

The manufacturer\'s aim and responsibility is to provide, at the time of
issue, a product which is potent, safe and sterile. What happens after issue
is beyond his control and the onus falls squarely on the practitioner to see
that vaccines are properly handled and administered according to the ma-
nufacturer\'s recommendations. It is disappointing to find that these are
not always faithfully observed and complaints of breakdowns can often be
related to deterioration of virus because ampoules or bottles of vaccine
were left for unreasonably long periods at high temperatures, for example,
in the boot of a car, or because insufficient effort was made to ensure that
the animal concerned was not incubating disease at the time of inoculation.
Particular care must be taken with living vaccines and the all-important
fact that one is dealing with living organisms never forgotten.
All manufacturers receive complaints from time to time to the effect that
break-downs have occurred. So far as distemper and hepatitis are con-
cerned, and provided potent vaccine is properly used, true break-downs are
unusual. The commonest causes of apparent failures are confusion with
other diseases, the inoculation of puppies in the presence of colostral im-
munity, and vaccination during the incubative stages of disease. Never-
theless, true break-downs do occasionally occur. It is wise to remember
that no biological product can be relied upon to confer 100 per cent pro-
tection and no manufacturer has a right to claim this. It follows that even
if only 1 per cent fail to respond, this means that 1 dog in every 100 vac-
cinated may remain at risk. When a firm is issuing thousands of doses each
week, it is hardly surprising if reports of failures are sometimes received.
There is, and probably always will be, controversy over the correct age
to vaccinate young animals, particularly puppies against distemper. Diffi-
culties associated with puppy immunisation can usually be related to the
problem of persisting transferred maternal immunity. Unless this has de-
clined to an insignificant level, attempts to induce an active immunity are
unlikely to be successful. Circumstances that must be taken into account
are the prevailing incidence of disease and the extent to which vaccination
is practised. If the incidence is high, then the risk to puppies with declining

colostral antibody is proportionately greater. On the other hand, if vacci-
nation is widely practised, then the proportion of puppies with persisting
maternal antibody will be high. In Great Britain, puppyhood vaccination
at about 9 weeks was advocated for many years. However, the situation
has changed, since the incidence of distemper is now so low and vaccina-
tion so widely practised, and it is now perfectly sound to recommend that
vaccination be delayed until about 12 weeks, by which time the possibility
that colostral immunity will interfere is remote. At the same time, it must
be remembered that the great majority of puppies are susceptible at 9 weeks
and if there is a serious risk that such animals may be exposed to natural
infection at this age, a double vaccination should be given, at about 9 and
12 weeks old. In this connection, claims that a double vaccination will
close the gap between \'risk\' and \'no risk\' are somewhat exaggerated. Since
the precise point at which a puppy becomes sufficiently susceptible to be
vaccinated cannot be defined or demonstrated, there must always be a
period of time between the onset or susceptibility and the act of immuni-
sation. For example, a puppy which does not respond to vaccination at
9 weeks may have become susceptible by lO\'/t weeks, so that it will be at
risk for a period of 10 days or so until re-vaccinated at 12 weeks. The most
that double vaccination can do, therefore, is to reduce the likelihood of
risk and vaccination failures to a minimum. These factors must be balanced
against the extra cost to the owner.

It has been suggested that since only a comparatively small dose of tissue
culture virus is needed to immunise, the considerable excess virus that
could be allowed in tissue culture vaccines would be sufficient to absorb
low levels of maternal antibody, thus permitting the active immunisation
of puppies as early as 6-7 weeks old. Apart from the fact that reputable
egg vaccines also contain a considerable excess of virus, it must not be
overlooked that antigen/antibody reactions in the dog bear little relation-
ship to laboratory tests wherein the effect of virus on antibody is judged
by mixing the two together in equal quantities. When a dose of vaccine
virus is injected into an animal, the virus is either absorbed immediately
into the blood stream or remains dormant, perhaps in a local lymph gland,
during the so-called "lag-phase". During this time, it is presumably in con-
stant contact with whatever neutralising antibodies are present. The vo-
lumetric relationship in this case may be envisaged as 0.5 cc. of vaccine
against, say, 500 cc. of blood containing antibody, a dilution factor of the
virus of 1/1000. It seems doubtful, therefore, whether the view that earlier
immunisation can be achieved with tissue culture vaccines should be ac-
cepted without convincing experimental evidence in support of this con-
tention.

Probable duration of immunity is also a topic that provides ample oppor-
tunity for discussion. This also depends on the incidence of disease and
the extent to which vaccine immunity is reinforced by natural exposure.
If vaccinated dogs are maintained in complete isolation, the antibody levels
of a proportion of such animals will decline to low levels within a year or
two. However, there is also clear experimental evidence to show that a
high proportion remain solidly immune for more than 6 years.
The question of duration of immunity leads naturally to a consideration
of the value of, and need for, revaccination. Whether or not to revaccinate
is largely conditioned by the local and national incidence of the disease.

In Great Britain, the incidence in most areas is now suffiently low to merit
a careful examination of the need to revaccinate older dogs, for there will
always be a proportion whose immunity will decline in the absence of re-
inforcement by natural exposure. The difficulty is to decide whether or
not an animal\'s immunity needs strengthening. This can be done by sub-
mitting a serum sample to a laboratory equipped to carry out examinations
for serum antibody status. Failing this, the decision must depend on a
careful consideration of local circumstances by the practitioner. It should
also be borne in mind that in cases of doubt it may be cheaper to the
owner to revaccinate blindly rather than to involve him or her in the addi-
tional expenses of a laboratory examination.

Living vaccines have the advantage that they can often be put to good
use in the presence of an outbreak, due to the rapidity with which they
confer protection through the interference phenomenon. The immunity
provided by antiserum is of short duration, commonly necessitating a sub-
sequent inoculation of vaccine. In diseases such as distemper and hepatitis
where dogs have not yet been exposed but are at risk, attenuated vaccine
will provide rapid protection and confer active immunity. Whether or not
living vafccine will have any effect in animals already in the incubative
stages of disease is open to doubt, but it is of interest that many prac-
titioners firmly believe that egg-adapted distemper vaccine has a thera-
peutic effect, even in established cases of disease.

Regarding the immunological properties of distemper virus, the belief that
the clinical entity commonly known as "Hard pad" is caused by a virus
antigenically different from classical virus has not been confirmed and it
now seems clear that only one immunological type exists. Nevertheless, it
would be unwise to consider that the emergence of a new type is impos-
sible, since nothing is impossible in the biological field! In this connection
a word may be said about an apparently new disease of dogs, "rhino-amyg-
dalite contagieuse" or R.A.C., described by French workers. It is extremely
similar to distemper in many respects but cross-relationships with this
causal agent and distemper virus have not been demonstrated. It is under-
stood that further research in France is somewhat at a standsdll because
susceptible dogs with which to experiment cannot be found. This must mean
that the disease has become so widespread that almost the whole canine po-
pulation in France has been exposed. If this is so, it seems remarkable that
the disease has not crossed the borders and been recognised in other coun-
tries. There still seems room for doubt, therefore, whether R.A.C. is truly
a new disease or merely an unusual manifestation of distemper. If it is
eventually proved that it is, in fact, a new disease, then it seems extremely
likely that it already exists in neighbouring countries, which would provide
a further explanation for apparent break-downs to distemper.

De discussie werd voorafgegeian door een causerie van collega Dr. R. E. d e M a a r
over de praktische toepassing van de virusvaccins bij hand en kat en de onder-
steuningstherapie van door deze vira veroorzaakte ziekten.

Verwacht niet van mij een dergelijk diepgaand verhaal als U zoeven van onze collega
Dr. P i e r c y heeft gehoord.

U weet, Mijnheer de Voorzitter dat het een stokpaardje van mij is dat de dierenarts
in de praktijk niet is een uitvoerder van een van boven opgelegd systeem, maar
dat hij een wetenschappelijk denker moet zijn, althans proberen tc zijn.
En nu schijnt het tegenwoordig haast wel dat het laboratorium, en vooral het
researchlaboratorium, overheerst. Het is natuurlijk ontstellend gemakkelijk om bij
het minste of geringste waarover wij twijfelen maar een dood dier op te zenden
en aan het laboratorium te vragen wat er aan de hand was en dan te hopen dat het
laboratorium ons ten spoedigste daarop antwoord geeft.

Wanneer wij echter te maken hebben, en dat geldt dus vooral in de praktijken
van de kleine huisdieren, met problemen die zich in de loop der jaren hebben
voorgedaan rond de hondeziekte en rond het probleem van de katteziekte, dan zal
het U duidelijk zijn dat het geen zin heeft om iedere hond waaraan wij twijfelen
of hier een hondezickteinfectie in het spel is of niet, of iedere kat waaraan wij
twijfelen, op te zenden naar het laboratorium.

Wanneer ik dan wil beginnen met enkele algemene opmerkingen, dan ben ik van
mening dat de practicus een daadwerkelijke bijdrage kan leveren wanneer hij dc
symptomen die hij ziet op de juiste wijze classificeert. Laat ik U dit met een
voorbeeld verduidelijken.

Toen er in 1946 een enorme uitbraak was van hondeziekte werd het velen spoedig
duidelijk dat men al deze symptomen niet over één kam kon scheren. Louter en
alleen door het opschrijven van de juiste symptomenbeelden en door het consequent
toepassen van sommige geneesmiddelen, waarvan men mag aannemen dat zij een
zekere werking hebben in een zeker geval, kwam men al tot een splitsing in het
hondeziektesyndroom. Ik heb het destijds in 1947 uitvoerig beschreven in het Vlaams
Diergeneeskundig Tijdschrift.

Zonder mij nu op dat moment te gaan verdiepen in de verschillende virussen die
mogelijk aanwezig zouden kunnen zijn, heb ik gemeend toen de volgende classificatie
in te voeren:

het C-virus, dat zonder twijfel een puur encefalitisvirus was.
Ik kwam tot die conclusie omdat ik een hoog immuunserum in handen had, waarvan
ik vrist dat het gemaakt was van het klassieke Laidlaw en Dunkin virus. Ik
zag in een belangrijk aantal gevallen dat daarop op de juiste wijze werd gereageerd,
maar zag ook in een zeer belangrijk aantal andere gevallen dat men net zo goed
schoon water had kunnen inspuiten. Ik meen nu te moeten opmerken, dat wanneer
ik met een .A-virus te maken had en het lukte niet (en het lukte natuurlijk in vele
gevallen niet in die tijd) om het dier te genezen, dat dan de convulsies die optraden
altijd optraden aan het einde van het proces, dus na 6 i 8 weken. Terwijl wanneer
ik meende, zoals ik het dan noemde, te maken te hebben met een AB-virus, dan
traden die convulsies in een veel vroeger stadium op. Had men te maken met het
zogenaamde C-virus, dan waren er eigenlijk convulsies zonder aanwijsbare oorzaak.
Later is gebleken dat er inderdaad sprake was van een ander symptomenbeeld, het
zo genoemde „Hard Pad"-bccld. We hebben zojuist van Dr. F i e r c y gehoord dat
het ongetwijfeld wel immunologisch gelijk was aan het klassieke hondeziektevirus,
maar symptomatisch moeten wij toch stellen dat wij kunnen spreken van twee
vormen van hondeziekte. Het maakt wel degelijk verschil tc weten met welk symp-
tomenbeeld wnj te maken hebben, want daarop moeten wij onz^ therapie baseren.
Nu, na zoveel jaren, is deze hele zaak min of meer vervlakt. Ik geloof niet dat wij
op dit moment nog kunnen spreken van extreem uiteenlopende symptomenbeelden,
maar dat wij eerder kunnen spreken van een normaal symptomenbeeld, waarbij
de kwestie van de convulsies inderdaad meer naar de achtergrond is verschoven.

Als ik nog even verder mag gaan met het probleem van de hondeziekte, dan doe ik
dat omdat dit vooral van belang wordt in verband met de uitvoering van het
nieuwe Honden- en Kattenbesluit. De bedoeling is dus dat al deze puppies op een

jeugdige leeftijd geënt zullen moeten worden. Nu komen we dan meteen op het
probleem dat ook Dr. Piercy zonet heeft behandeld. Moeten deze jonge beestjes, die
vaak niet ouder zijn dan 4-5 weken worden ingeënt of moet dat inderdaad worden
uitgesteld tot een maand of drie?

Ik heb vroeger gemeend dat het beste was om een zeker risico te nemen en bij
alle gevallen waaraan men twijfelde maar te gaan vaccineren en U heeft zojuist
gehoord, dat dat systeem van celblokkage inderdaad een dramatisch effect kan geven
en dat men zelfs in een incubatiestadium een vrij plotsehng genezen dier kan ver-
krijgen. Maar daar staat tegenover, dat in een niet onbelangrijk deel van de gevallen
men door deze levend-vaccin-therapie een zeer grote kans heeft op het optreden van
acute convulsies met een zeer snel letaal verloop.

Ik ben er dan ook de laatste jaren op teruggekomen en bij alle honden waarvan de
oorsprong onduidelijk is, tenzij ze dus werkelijk komen vanuit een kennel waarvan
men weet dat men daaraan de nodige zorg heeft besteed, geloof ik dat het verstandiger
is deze jonge honden maar weer te gaan behandelen met een serum therapie. Drie
weken na deze serumtherapie blijkt dat men dan over het algemeen safe een vacci-
natie kan uitvoeren. Ik ben over deze methode tot nu toe zeer tevreden. Ik geloof
persoonlijk dat het niet verstandig zou zijn om al deze jonge hondjes in honden-
winkels en op markten onmiddellijk maar met het levend, hetzij eikweekvaccin hetzij
weefselvaccin, te gaan vaccineren. Ik geloof dat daardoor de kans van ernstige
symptomen, die zich vooral zullen manifesteren in convulsies, eerder zal toenemen dan
afnemen.

Wanneer wij te maken hebben met een echt geval van hondeziekte op wat latere
leeftijd dan deze zeer jonge hondjes, dan ben ik van mening dat de kwestie van het
inspuiten van de gezuiverde gammaglobulinen inderdaad een uitstekend effect kan
geven. Ik geef toe dat het over het algemeen voor de cliënt aan de dure kant is,
maar dat neemt niet weg dat een snel genezen patiënt een dubbel genezen patiënt is.

Voorzover het betreft de antibioticatherapie, die wij in het verloop van dergelijke
processen gaan toepassen, ben ik daarover niet meer zo enthousiast als ik vroeger
wel eens was.

Ik heb daar de laatste jaren nogal wat mee geëxperimenteerd, onder meer heb ik een
aantal dieren uitsluitend antibiotica toegediend, zij het dan breedspectra antibiotica,
maar ik heb ook bij een aantal dieren steeds een combinatie toegepast van een
antibioticatherapie gecombineerd met vitamine-stoot-therapie, en wel met zeer hoge
dosering. Dat onderzoek heb ik nog niet afgesloten, maar ik krijg op dit moment wel
de indruk dat vooral in de poliklinieken er een aanmerkelijke toename is van ge-
nezen patiënten wanneer wij naast de antibioticatherapie bij deze dieren een zeer
sterk doorgevoerde vitaminetherapie gaan toepassen. In ongeveer 80 gevallen in
zekere periode heb ik deze dieren naast de antibioticatherapie een zeer hoge dosering
van 1000 microgram vit. B 12 ingespoten en over het algemeen bleek daardoor
een veel hoger aantal genezingen te zijn ontstaan.

Het is nu niet aan mij om daar direct een verklaring voor te zoeken, dat is dan echt
weer voor de researchwcrkers. Maar het is wel zo dat ik van mening ben, dat naast
de antibioticatherapie aan deze toevoeging van vitaminen vooral uit de B-complexJB
12 groep grote aandacht moet worden geschonken.

Dr. Piercy heeft het zonet even gehad over de Franse vorm van dc hondeziekte
die misschien wel, misschien niet, aanwezig is. Daarnaast zou ik willen wijzen op wat
mogelijk ook wel een virusziekte kan zijn. Zij treedt bij honden vaak op wanneer deze
dieren gedurende de vakantietijd in asyls of in hondenpensions geweest zijn, nl. de z.g.
kennel cough. Het hoesten dat daarbij optreedt is een langdurig proces, weliswaar
bijna nooit letaal, maar wel infectieus. Het is overdraagbaar op niet in pension ge-
weest zijnde honden met een incubatietijd van 8-14 dagen.

Het is zonder twijfel dat chloramphenicol het genezingsproces aanmerkelijk kan ver-
beteren.

Er zijn onderzoekers die hierbij willen terugvallen op de oude Brucella bronchicepticus

infecties en er zijn er ook al die komen aandragen, het schijnt haast een modewooid
te zijn, met de P.P.L.O.\'s.

Enkele Franse onderzoekers berichtten mij dat zij goede resultaten verkrijgen met
het antibioticum spiramycine, hetgeen een nieuw antibioticum is wat inderdaad
tegen P.P.L.O.\'s werkzaam is.

Wanneer ik nu van de hondeziekte even afstap en overga naar het deel van de
katteziekte, dan zou ik daar graag bij willen stilstaan, niet omdat het eigenlijk iets
nieuws is, maar omdat het in de grote steden van groter belang gaat worden.
We weten allemaal dat wij deze jonge katjes uitstekend kunnen vaccineren, met een
redelijke kans dat zij geen katteziekte zullen krijgen, tegen de panleucopenie resp,
tegen de pseudomembraneuze enteritis (ik wil dat oude woord nog wel eens ge-
bruiken). Dat een vaccinatie, uitgevoerd op een leeftijd van 8 weken, in twee injecties,
een doeltreffende immuniteit geeft, zij het dat wanneer deze katten in de tuin gaan
lopen, zij regelmatig wel kleine infecdes zullen oplopen om die immuniteit te onder-
houden.

Een veel ernstiger probleem echter waarmee wij zitten is dat van dc niesziekte, die
zo veel slachtoffers eist wanneer deze katten in pension gaan gedurende het vakantie-
seizoen.

Nu kom ik terug op wat ik U zoëven geschetst heb van de hondeziekte. Wanneer
ik daar ook eens ga kijken waar ik in hoofdzaak de symptomen kan samenvatten,
dan moet ik in de eerste plaats vermelden dat die katten beginnen met een beeld dat
lijkt op het mondzeer (mond- en klauwzeer) bij koeien. Zij krijgen blaasjes op de
tong, waarin zich helder vocht bevindt, en als daarna deze blaasjes doorbreken krijgen
zij onregelmatige ulcera op de tong. Zij zijn daarvan natuurlijk wel vrij ziek, de
eetlust is gestoord, maar zij kunnen daarvan ook wel weer vrij snel genezen wanneer
men zorgt dat secundaire infecties niet optreden. Men kan dat eenvoudig met
penicilline doen en dan is de prognose in deze gevallen gunsti.g.
Het tweede symptomenbeeld dat ik samenvat is de laryngo-trachcitis-groep, waarbij
duidelijk hoestverschijnselen, niesverschijnselcn, vuile ogen en vuile neus optreden,
maar waarbij bepaald geen longontsteking het gevolg hoeft te zijn. Men moet na-
tuurlijk wel deze dieren behandelen met antibiotica en niet wachten tot er een long-
ontsteking optreedt. Echter bij verschillende catteries, waar dit is opgetreden en waar
reeds sterfte aanwezig was voordat de hulp werd ingeroepen, zijn deze katten door
mij onderzocht en was wel het symptomenbeeld een laryngo-tracheitis, maar werd
bij sectie geen pneumonie aangetroffen. Aan de andere kant was er sterfte onder
katten waarbij de typische niesziekteverschijnselen maar gering waren, maar waarbij
duidelijk een pneumonie aanwezig was bij sectie.

Wanneer ik de classificatie, die ik zonet bij de honden heb gemaakt, ook hier zou
willen doortrekken, dan zou ik zeggen dat ik wil onderscheiden een A-virus, dat dan
verantwoordelijk is voor de panleucopenie, maar dan wil ik toch wel een groep
van B-virussen onderscheiden waaraan men dan mag toevoegen BC, BD of BE, waar-
bij ik dus kom tot een apart symptomenbeeld van de katteziekte.
Nu kunnen we er wel eens aan twijfelen of dit nu een influenzavirus is, of dat het
virussen zijn uit de psittacosis-granuloma-groep. Dat is nu weer het werk van de
researchmensen om dit uit te zoeken. Het is voor de practicus noodzakelijk dat hij
het symptomenbeeld kan onderscheiden, omdat hij een prognose moet geven en een
therapie moet instellen.

U weet dat we geprobeerd hebben katten op dc een of andere wijze tc beschutten
door vaccinatie. Dat trachten we nu al enkele jaren en we kunnen zeggen dat de
resultaten zeer wisselend zijn.

Wanneer waren de resultaten nu dragelijk en wanneer bepaald slecht? Dragelijk tot
soms goed waren de resultaten bij die katten die gevaccineerd werden 14 dagen
k 3 weken vóórdat zij naar een kattenpension gingen. In een vrij groot aantal ge-
vallen konden deze katten zich in dat pension bevinden zonder dat zij ziek werden,
terwijl de omringende katten wèl symptomen vertoonden, mits de eigenaar niet langer

dan drie weken weg bleef. Blijft de eigenaar langer weg en blijft de kat een maand
tot zes weken in een pension, dan vond ik ook dat de immuniteit die door het nies-
ziektevaecin was opgewekt onvoldoende was.

Bepaald slecht zijn de resultaten wanneer wij katten gaan inenten die zich voort-
durend in een asyl bevinden, zoals zwerfkatten die daar dus lange tijd gehouden
worden. Een van de collega\'s die dit op vrij grote schaal gedaan heeft schrijft mij:
„Het enige gunstige wat ik daar nog van kan berichten is, dat geënte katten niet
dood gingen, terwijl de niet geënte wel dood gingen."

Ik vind het toch wel belangrijk dat, al ziet men nog wel ziekteverschijnselen, men
dan toch de sterfte aanmerkelijk kan verminderen.

Het blijft natuurlijk een moeilijk probleem. Moeten wij op deze weg voortgaan en
moeten wij deze vaccinaties tegen het niesziektesyndroom aanbevelen?
Aan de andere kant geloof ik dat men moeilijk tegen de eigenaar kan zeggen:
„doe nu maar niets", als men weet dat een gevaccineerde kat althans een grotere kans
heeft om het te overleven. Uit dien hoofde geloof ik dat, wat mijn eigen praktijk
betreft, ik het toch wel zal blijven activeren, zij het met de nodige restricties en zij
het met het verhaal dat ik daarvoor geen enkele verantwoordelijkheid kan nemen.
Aan de andere kant geloof ik wel dat het zin heeft dat men een scheiding gaat
maken wat men nu eigenlijk gaat vaccineren. Men zou dus inderdaad moeten
zien bij de gevaccineerde katten die toch deze verschijnselen kregen, of daarbij alleen
een laryngo-tracheitis aanwezig was hetgeen eventueel zou wijzen op een influenza-
virus, of dat daar een echte pneumonie aanwezig was, hetgeen eventueel zou wijzen
op een verwantschap met het psittacosis-virus.

Betreffende de therapeutische behandeling van deze katten het volgende.
Er waren ook het afgelopen jaar hier in Den Haag een paar zeer uitgebreide
epizoötiën in kattenpensions. De therapie was een andbiotica-therapie, samen met een
vitamine-therapie. Dit gaf inderdaad ook nu weer betere resultaten. Als U nu
vraagt waar ik het beste over tevreden was; over de penicilline-streptomycine of over
de chloramphenicol, dan moet ik zeggen dat ik over het algemeen over de chlor-
amphenicol beter tevreden was dan over de behandeling met penicilline-strepto-
mycine. Uitermate belangrijk bij die katten is natuurlijk de turgor van de huid. Ook
het dwangvoedercn is iets wat ik bij voorkeur de eigenaren aanbeveel. Ik geef gaarne
toe dat het een erg moeilijke zaak wordt om in kattenpensions waar een dergelijke
ziekte uitbreekt, dit te laten doen, maar aan de andere kant: als men deze katten
opneemt, zal men ook wel de nodige zorg daaraan moeten geven.
Een enkel punt wat ik nog zou willen aanvoeren is, dat de anemie niet alleen
optreedt bij katten die lijden aan panleucopcnie, maar dat deze anemie ook optreedt,
of kan optreden, in het verloop van het niesziekteproccs. Het is dan ook een gewoonte
van mij geworden om, ongeacht wat er nu aanwezig is, bij het optreden van ziekte-
verschijnselen van deze katten, een van dc ijzerpreparaten in te spuiten die ook bij
biggen worden toegepast, en ik moet zeggen dat de resultaten daarvan op dit moment
wel bevredigend zijn. In een bericht uit de Veterinary Record wordt medegedeeld
dat ook bij deze katten weer sprake kan zijn van P.P.L.O.\'s, terwijl een van onze
eigen collega\'s in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde een uitvoerig artikel heeft
geschreven over pasteurclla\'s die hij bij deze katten heeft gevonden. Wanneer het
pasteurella\'s zijn die als secundaire infectie voorkomen, dan kunnen we ons dat zeer
goed voorstellen en dan is natuurlijk een breedspectrum antibioticum in deze verant-
woord. Verder zullen in de naaste toekomst toch wel proeven genomen moeten
worden om te kijken hoe de andere antibiotica, zoals spiramycine, zich gaan gedragen
bij deze katten.

Mijnheer de Voorzitter, dit was wat ik in \'t kort over dc onderstcuningstherapie bij
honde- en katteziekte hier naar voren zou willen brengen. Ik zeg U nogmaals,
het was niet mijn bedoeling om hier een uitvoerige beschouwing te geven, ik wil
ruimte laten voor discussie en ik dank U zeer dat U mij in de gelegenheid hebt
gesteld enkele van mijn ideeën hier naar voren tc brengen.

Collega D. J. Vervoorn vraagt of het mogelijk is dat een hond die is geënt tegen
hondeziekte en in aanraking komt met een hond die virus afscheidt, dit virus over-
brengt op een andere hond zonder zelf symptomen van hondeziekte te vertonen.
Piercy vraagt zich af of Vervoorn heeft bedoeld of een met geadapteerd levend
virus gevaccineerde hond na infectie een symptoomloze virusuitscheider zou kunnen
worden. Hij ontkent dit en zegt dat ook in de hteratuur hierover niets bekend is.
Vervoorn zegt dit te hebben gevraagd, omdat het wel voorkomt bij varkens, geënt met
kristal violetvaccin.

Piercy betoogt dat er een groot verschil is tussen het geadapteerde levende virus
en het geïnactiveerde varkenspestvirus. Het geadapteerde levende virus vermeerdert
zich in het lichaam van het geënte dier en bezet uitsluitend de hiervoor ontvankelijke
cellen, zodat het oorspronkeUj ke virus geen aangrijpingspunten meer vindt. Uit-
scheiding van dit virus is bij gebruik van dit vaccin dus niet mogelijk, in tegenstelHng
tot de vaccins bestaande uit gedood virus, zoals het kristalvioletvaccin, waarbij het
dier dus inderdaad een symptoomloze uitscheider van virus kan worden.

J. C. Peters zegt dat als men in de stad jonge honden wil enten, men moet wachten
tot de van de moeder verkregen passieve immuniteit is afgelopen. In deze periode
zou men de jonge honden willen beschermen door het inspuiten van serum, doch
ook dan moet men wachten dat deze passieve immuniteit is verdwenen en er blijft
een gevaarlijke periode van 2-3 weken over.

Piercy kan hierop slechts categorisch antwoorden. Bij passieve immuniteit via de
moeder geeft vaccinatie geen immuniteit. Injectie van serum helpt slechts gedurende
zeer korte en niet te bepalen tijd; de eigenaar zal dus erop moeten worden geatten-
deerd dat de hond gedurende een bepaalde tijd niet in aanraking met andere honden
mag komen.

De Maar: Bij een hond van onbekende origine kan de passieve immuniteit op de
leeftijd van 4 weken zijn verdwenen\'; bij een hond uit een goede kennel met geënte
honden bedraagt deze passieve immuniteit ± 9 weken.

Eerstgenoemde kan men dan op de leeftijd van 4-6 weken beter serum inspuiten
en niet vaccineren. Men moet dan vaccineren op de leeftijd van 9 weken. Er blijft
een risico van 10 dagen in de overbruggingsperiode, maar op dit risico kan de
eigenaar worden gewezen.

Burckwilder heeft in zijn functie van dierenarts van de gemeente Den Haag
ambtelijk met het nieuwe Honden- en Kattenbesluit te maken. Hierin staat dat deze
dieren slechts mogen worden verhandeld, voorzien van een minstens 3 weken van
te voren afgegeven entbewijs. De moeilijkheid is dat de hondenhandel jonge honden
verkoopt van 7-8 weken, die dan rechtstreeks uit het nest worden gekocht. Volgens
de tekst laat de wet geen mogelijkheid open voor een seruminjectie. Bruck-
wilder moet dan bij een hond van 7 weken een entbewijs eisen dat 3 weken oud
is. Hij vraagt zich dan ook af wat de collegae zullen doen wanneer hen wordt
gevraagd een dergelijke enting te verrichten en welke waarde aan deze enting moet
worden toegekend.

De Maar vindt een antwoord op deze vraag moeilijk: de honden in de winkels zijn
meestal 4 a 5 weken oud en het is duidelijk, dat deze niet 3 weken van te voren
met positief resultaat kunnen worden geënt. Zou men op een leeftijd van 5 weken
gaan enten, dan heeft de handelaar het voordeel dat hij meer voor het jonge hondje
kan vragen.

Nadelen van het enten op 5 weken zijn ten eerste dat de hond een entbewijs heeft,
maar niet immuun is en dat de eigenaar zou kunnen gaan vertrouwen op dit ent-
bewijs; ten tweede kan de hond zich in dit besmette milieu reeds in het incubatie-
stadium van hondeziekte bevinden, waardoor 40% sterft.

Hij vraagt zich dan ook zeer terecht af wat er zal gebeuren indien er van een inge-
kochte partij van 20 honden ten gevolge van de verplichte enting 8 zouden sterven.
Hieruit zou zelfs een eis tot schadevergoeding aan de dierenarts kunnen voortkomen.

De Maar zou het inspuiten van vaccin weigeren en slechts serum inspuiten met
uitvoerige schriftelijke voorschriften.

Thalheimer acht het onmogelijk het besluit op de juiste wijze te hanteren, daar im-
muniteit door enting tegen de diverse hierin genoemde ziekten slechts bij gezonde
dieren en op een bepaald tijdstip kan worden bereikt.

Voorzitter zegt dankbaar te zijn voor de opmerking van Bruckwilder en ver-
klaart, dat aan de totstandkoming van het besluit deskundigen hebben medegewerkt
en dat het mogelijk de bedoeling is geweest om de minimumleeftijd van de in de
hondenwinkels ten verkoop aangeboden jonge honden te verhogen.
Bruckwilder meent dat het in de bedoehng kan hebben gelegen de minimumleeftijd
van jonge honden in de honden winkels te verhogen, doch zoals de toestand nu is, hij
in zijn controlerende functie een verklaring zou moeten eisen, die hij als praktizerend
dierenarts niet zou afgeven.

A. D. Staal zou gaarne weten wie als veterinair deskundige heeft medegewerkt aan
de totstandkoming van het besluit.

Prof. Dr. G. H. B. Teunissen heeft — uitsluitend namens de Faculteit — in de
commissie zitting gehad en verklaart, dat het inderdaad de bedoeling is geweest de
minimumleeftijd van de honden in de hondenwinkels te verhogen.
J. Boom meent, dat de bron van alle ellende niet in eerste instantie bij de handelaar
ligt, maar bij de onverantwoordelijke eigenaars die een nest jonge honden om diverse
redenen zo snel mogehjk willen verkopen.

Teunissen zegt dat de commissie heeft beoogd dat de eigenaren van teven zodanig
worden opgevoed, dat er minder jonge honden ten verkoop worden aangeboden.
Mevrouw V. Schoenmaker-Koets meent, dat de wet geen probleem vormt, zolang
alle collegae goedwillend zijn. Er zullen echter zeker collegae worden gevonden die
toch honden op te jeugdige leeftijd enten, alleen om het gewin. Er zou moeten
worden vastgesteld dat honden beneden de leeftijd van 9 weken niet mogen worden
geënt.

.S. Koopmans verheugt zich over de nieuwe voorschriften. Zij zullen echter niet
gemakkelijk te realiseren zijn en hij vraagt alle dierenartsen erachter te staan. Er
zal wel degelijk een minimumleeftijd voor de enting moeten worden bepaald. Een
deel van de eigenaars verkoopt de jonge honden volkomen te goeder trouw en van
deze jonge honden gaat z.i. 80% dood door directe besmetting bij de handel.
Voorzitter meent dat uitroeiing van de hondenhandel niet zal lukken, doch het sa-
neren van deze handel is wel mogelijk. De collegae moeten dan maar via de Groep
Geneeskunde van het Kleine Huisdier en Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden
voorgelicht wat wetenschappelijk en moreel verantwoord is. Wanneer door deze
wet zou worden bereikt dat wordt gehandeld in honden van minimaal 12 a 14 weken
is reeds zeer veel bereikt.

Mevrouw A. C. W. Vervoorn-Malinosky Blom zegt in The Veterinary Record tc
hebben gelezen dat in de VS belastingsfaciliteiten bestaan voor gesteriliseerde teven.
Misschien zou dit een oplossing kunnen bieden voor het gesignaleerde probleem.
Bruckwilder vraagt zich af, of de kleine-huisdieren practicus niet te gauw de neiging
heeft de oorzaak van alle ziekten van deze jonge honden bij de handel te zoeken in
plaats van bij dieetfouten, door de nieuwe eigenaar begaan. Indigestie zou de infectie-
kans groter maken.

Koopmans betoogt dat deze dieetfouten bij de nieuwe eigenaar niet zo vaak voor-
komen; merendeels wordt bij de hondenhandclaar onoordeelkundig gevoed.
Teunissen meent dat het virus bij een infectie toch ook aanwezig moet zijn. Die kans
is groter bij de handelaar dan bij de nieuwe eigenaar.

Gajentaan merkt op, dat bij jonge honden, afkomstig van pardculieren, bijna nooit
moeilijkheden voorkomen, ondanks het feit dat zij toch ook bij een nieuwe eigenaar
komen.

Thalheimer vindt het gewenst, dat op het entbewijs staat aangegeven welke entstof
werd gebruikt, op welke leeftijd werd geënt en wanneer deze enring eventueel zou
moeten worden herhaald.

J. J. de Kaper denkt dat de wet meer aan haar doel zou beantwoorden, indien een
minimumleeftijd voor verhandeling zou worden vEistgesteld.
Teunissen verklaart dat de commissie dit niet heeft aangedurfd.

De Maar merkt op dat de leeftijd van een jonge hond of kat niet op een week is te
bepalen.

Gajentaan acht de op het entbewijs te vermelden signalementen niet waterdicht.
De Maar vindt dat het een kwestie van kansrekening is. Zo kan er bijv. in bepaalde
delen van het land geen hondeziekte bestaan en een aldaar te vroeg of niet
geënte hond toch de kans lopen om deze infectie elders op te doen. De practicus
dient hierop bedacht te zijn. Op den duur zal eerst het door de commissie beoogde
doel kunnen worden bereikt.

Staal ziet als mogelijkheid dat de mensen die hun jonge honden zo snel mogelijk kwijt
willen, deze niet meer zullen kunnen kwijtraken, zodat de asyls als opvangcentra
gaan fungeren.

A. W. M. Brooymans acht deze wet zeer juist: op deze wijze wordt een eind gemaakt
aan de malafide hondenhandel en de malafide hondenfokkerij.

Gajentaan betoogt dat enting van een hond, afkomstig van een dubieus adres, tevens
de enting zelf in discrediet kan brengen. Serum zou hij eventueel wel willen inspuiten,
vaccin echter pas nadat de hond minstens 10 dagen bij de nieuwe eigenaar is ge-
weest en goed gezond is gebleven. Hij vraagt naar aanleiding van de lezing van
Dr. P i e r c y of er verschil van risico voor anafylaxie bestaat tussen het gebruik
van egg-adapted en tissuevaccin.

Piercy verklaart dat in dit opzicht tissuevaccin inderdaad nog minder risico oplevert.

Mevrouw Vervoorn wil weten of infectieuze rhinitis van de kat ook infectieus is voor
de mens.

Piercy antwoordt ontkennend: vele symptomen zijn wel verwant met die van in-
fluenza van de mens.

Mevrouw Vervoom heeft mond- en klauwzeerachtige laesies, welke D e M a a r be-
schreef, ook bij contactkinderen waargenomen. Zij vraagt of hier wellicht een ver-
band bestaat.

Piercy zegt dat niets onmogelijk is, maar het verband zou wel experimenteel moeten
worden onderzocht.

Brooymans vraagt zich af of het levende niet aan weefsel geadapteerde hepatitis-
virusvaccin, dat door de gevaccineerde hond wordt uitgescheiden, eventueel na meer-
dere passages weer volvirulent zou kunnen worden.

Piercy meent dat dit slechts van academisch belang is, omdat dit virus overal
voorkomt.

Brooymans vraagt D e M a a r of z.i. bij de kennelhoest meerdere vira een rol spelen,
gezien de wisselende resultaten met chloramphenicol.

De Maar is eveneens deze mening toegedaan; evenals bij mond- en klauwzeer,
hondeziekte of de infectieuze rhinitis van de kat zullen waarschijnlijk verschillende
stammen van eenzelfde virus, hetzij eenzelfde ziekteproces kunnen veroorzaken,
hetzij een apart syndroom vormen. De mogelijkheid dat na behandeling van het ene
syndroom het andere zal ontstaan is hierbij niet uit te sluiten.
Gajentaan vermeldt dat hij bij kennelhoest met sulfa ook vaak goede resultaten
bereikt, hetgeen in vele gevallen dus niet op een virusinfectie zou duiden.
De Maar zegt dat het syndroom kennelhoest door verschillende bacteriën en
eventueel vira kan worden veroorzaakt en dat bijv. een bronchisepticusinfectie, (die

men destijds eveneens onder het syndroom hondeziekte placht te rangschikken) hier-
mede kan worden bestreden.

Koopmans vraagt zich af waarom het BW-bronchosepticusserum van het toneel is
verdwenen.

Piercy: na de verdere ontwikkeling van de sulfa\'s en de antibiotica was hiervoor geen
markt meer.

Staal vraagt het Bestuur te willen bewerkstelligen dat het verslag van het weten-
schappelijke gedeelte van deze ledenvergadering in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde wordt geplaatst.

(E. C. van Kraaikaamp, Proefstation voor de Akker- en Weidebouw, Wageningen).
De consumptie van rundvlees in ons land neemt de laatste jaren vrij sterk toe,
maar ligt nog steeds lager dan in de omringende landen. Een verdere stijging is
dan ook te verwachten. Bij een inv/onertal van 12 miljoen en een verbruik per
hoofd van 22.5 kg rundvlees bedraagt de totale jaarconsumptie 270.000 ton.
Volgens de mei-telling 1963 bedroeg het aantal melk- en kalfkoeien 1.750.000 stuks.
Er van uitgaande dat al deze dieren jaarlijks een kalf ter wereld brengen mag —
wil de veestapel gelijk blijven — de afvoer van rundvee niet meer dan 1.750.000
stuks bedragen.

Volgens de schatting voor 1963 is het aantal afgevoerde dieyen 300.000 groter dan
het aantal geboren kalveren, hetgeen een inkrimping van de veestapel tot gevolg
heeft.

Het aantal nuchter geslachte kalveren is in 1963 ho,ger dan in de beide voorgaande
jaren. Door het aanhouden van meer nuchtere kalveren kan de vermindering van
de veestapel die in 1963 optrad, gedeeltelijk worden opgevangen.
Wanneer aangenomen wordt dat onze rundveestapel ongeveer op het huidige peil
zal blijven, mag de jaarlijkse afvoer niet groter zijn dan 1.750.000 dieren. De
bestemming van deze dieren zou als volgt kunnen zijn:

Bestemming van de jaarlijks geboren kalveren (aantal is geschat).
Voor vervanging van de uitstoot van melkvee (geslacht) 450.000 stuks

Behandeling van kreupelheden bij hef rund mef
behulp van „Vetoplast" ¹) en houtprothesen

Bij mijn bezoek in de afgelopen zomer aan enkele praktijken in Midden-
Duitsland, bleek mij, dat het enthousiasme over de behandeling van kreu-
pelheden bij het rund met behulp van houtprothesen, bevestigd aan de
gezonde klauw door middel van een bepaalde kunststof, zeer groot was.
Vele patiënten werden mij gedemonstreerd, die alle vóór de behandeling
vrij ernstig tot zeer ernstig kreupel liepen en na de behandeling zich bij-
zonder goed konden voortbewegen. Bij mijn vraag of de fixatie van het
houten klosje aan de vereiste voorwaarden voldeed, werden mij enkele
patiënten gedemonstreerd, die al meer dan vijf weken geleden waren be-
handeld en waarbij de prothesen nog bijzonder goed vast zaten. Mijn
Duitse collega\'s verzekerden mij, dat de prothesen gemiddeld zeker zes
weken goed gefixeerd bleven, mits bij de applicatie de nodige voorzorgs-
maatregelen goed in acht werden genomen.

De gebruikte „Vetoplast" -set bestond uit 1 kg grijze poeder, kg dik
vloeibare hars, 10 houtprothesen, 10 kartonnen bekertjes met maatstreepjes
en 10 houten spatels voor het aanmengen en modelleren van de kunststof.
Voor de applicatie van een houtprothese diende een bepaalde hoeveelheid
poeder en hars goed vermengd te worden met de spatel tot een dikke
stroopachtige massa, waarna door een autopolymerisatieproces deze sub-
stantie in 5-8 minuten in een glasharde massa veranderde. De houtprothe-
sen waren vervaardigd van een taaie houtsoort, zij hadden een goed ge-
kozen model en waren aan de onder- en bovenkant in de lengte gegroefd
(i.v.m. hechting kunststof). Zij boden het voordeel, dat ze zowel voor
binnen- als buitenklauw en zowel bij voor- als achterbeen gebruikt konden
worden. Aan de achterzijde van de prothese bevond zich een afgerond
uitsteeksel, dat het doortreden van de extra belaste klauw diende te voor-
komen. De bekers en de spatels maakten deze set tot een uitermate prak-
tisch geheel.

Thuisgekomen werd door mij in de praktijk een 25-tal dieren behandeld
onder zeer verschillende omstandigheden. ïn principe werd bij alle pijn-
lijke toestanden van een klauw, waarbij verwacht kon worden, dat de
kreupelheid van het rund langer dan 2 weken zou duren en waar rust van
de betreffende klauw de snelste genezing zou brengen, een houtprothese
geplaatst onder de gezonde klauw. Voor het aanbrengen werden de dieren
in de beginne meestal liggend behandeld, terwijl na enige routine bleek

1 Een Duits preparaat, dat geleverd wordt met houtprothesen, kartonnen bekers
en spatels en thans in ons land geïntroduceerd wordt door de N.V. Brocades-
Amsterdam.

dat staande met de peesklem volgens „Bron" de applicatie zeer goed uit-
voerbaar was, ofschoon deze laatste methode meer inspanning vereiste van
de practicus. Voor het aanbrengen werd de pijnlijke klauw behandeld en
daarna de gezonde klauw van het kreupele been met een hoefmes goed af-
gevlakt en aangepast aan de prothese. Daarna werden zowel de zool als
de wand van de klauw flink ruw gemaakt met een niet te grote scher-
pe rasp met een vlakke en ronde kant en met tamelijk grove tanden. Ver-
volgens werden de aangegeven hoeveelheid poeder en hars goed vermengd
en de aangeroerde pasta op de houtprothese gesmeerd (vooral goed in de
groeven) en een dikke laag aangebracht voor de voorbereide zool. Daarna
werd de prothese stevig tegen de zool gedrukt, waarbij de rand van het
klosje zo mogelijk 3 tpt 5 mm buiten de wand van de klauw werd ge-
bracht. Bij het fixeren op de juiste plaats werd de rest van de kunststof
regelmatig uitgesmeerd over de wand van de klauw tot ongeveer halver-
wege de kroonrand, waarna de afwerking volgde, waarbij steeds de pro-
these gefixeerd bleef met de hand. Na enkele minuten ving de verharding
reeds aan en restte de aanbrenger alleen nog de taak te voorkomen, dat
gedurende de hardingstijd geweld werd uitgeoefend op de prothese. Na het
autopolymerisatieproces konden zodonig met de rasp eventuele oneffen-
heden weggewerkt worden. Bovenbeschreven toepassing werd duidelijk aan-
gegeven door de leverende firma.

De resultaten bij een 25-tal behandelingen waren stellig zeer gunstig, het-
geen ook steeds bleek uit de tevredenheid van de veehouders.
De gemiddelde tijd, dat het klosje zijn dienst bewees onder de zeer ver-
schillende omstandigheden was ongeveer 5 weken. Uiteraard is deze tijd
sterk afhankelijk van het feit of de voorschriften voor de applicatie vol-
doende werden opgevolgd. Van invloed zijn natuurlijk ook de eisen die het
dier (eventueel eigenaar) aan de prothese stelt. Na tochtigheid van het be-
handelde dier of in die gevallen, waar de behandelde koe met de koppel
enkele malen per dag de afstand van het verste weiland naar de melkstal
moet afleggen, treden zoals te verwachten valt soms teleurstellingen op,
doordat de invloeden waaronder het dier verkeert, te zware eisen aan de
fixatie hebben gesteld. In zeer natte perioden, waarbij de koeien zeer ge-
makkelijk door de zode trappen, blijkt het verstandig te zijn het achterste
afgeronde gedeelte van de prothese 2 cm met een zaag in te korten om het
veelvuldig haken in de bodem te voorkomen. Door enige routine in de be-
handeling zal iedere pracdcus dit preparaat steeds beter leren aanbrengen.
Toevoeging van b.v. te veel kunsthars maakt de substantie vaak iets te
dun, waardoor de modellering bemoeilijkt wordt en de hardingstijd on-
nodig vertraagd wordt.

Bovengenoemde buitengewone omstandigheden buiten beschouwing ge-
laten, kan gezegd worden, dat onder normale omstandigheden, aangepast
aan de behoefte van de patiënt, de fixatietijd zeker op 7 tot 8 weken ge-
steld kan worden, hetgeen als bijzonder gunstig beoordeeld moet worden.
Immers de patiënt kan zo nodig optimaal naar behoefte profiteren, on-
danks vaak een langdurig pijnlijk proces in een der klauwen. De neiging
tot prolaberen van de hoeflederhuid is tengevolge van de ontlasting van de
klauw geringer. Ontstekingsprocessen gepaard gaande met zwellingen, her-
stellen sneller. Blijkt na b.v. een periode van 4 weken, dat de pijnreacties
in de aangetaste klauw geheel zijn verdwenen, dan kan met hamer en
beitel de prothese verwijderd worden. Als regel zal men ervaren, dat de
prothese bij het verwijderen nog muurvast zit.

Het beste bewijs van een goed geslaagd preparaat wordt nog geleverd door
de veehouders zelf, die zonder uitzondering unaniem van oordeel zijn, dat
in die gevallen waar door de practicus een prothese gebruikt wordt succcs
(speciaal ook de melkgift en de vlotheid van het dier) verzekerd is.

Schrijver dezes is er\\\'an overtuigd, dat de „Vetoplast" zowel bij de prac-
ticus als bij de veehouder in een bestaande behoefte kan voorzien, mits
goed aangebracht en onder vermijding van abnonnale eisen. Bovendien is
het preparaat uitermate praktisch toe te passen en ligt het vrij gunstig in
prijs. De tussenkomst van de smid voor fabricage en aanbrengen van een
hoefijzer met schroefklosje kan thans, in die praktijkgebieden waar dif be-
zwaren oplevert, zeer gemakkelijk vermeden worden.

Beschreven worden de gunstige resultaten bij de toepassing van „Vetoplast" en hout-
prothesen bij kreupelheden van het rund.

Report of the good resuhs with the application of „Vetoplast" and wood-protheses
in case of lameness in the cow.

Onderzoek naar hef voorkomen van antibiofiea-
residuen in normale slachtdieren ¹J

Met behulp van de door Kampelmacher et al. (1962) beschreven
metbode werden monsters urine van geslachte normale dieren onderzocht
op het voorkomen van antibiotica-residuen.

Dank zij de medewerking van de betreffende directeuren, konden van
november 1964 tot maart 1965 in de slachthuizen te Amsterdam, Arnhem,
\'s-Gravenhage, Hilversum en Utrecht urinemonsters worden verzameld van
runderen, varkens en kalveren.

De resultaten van dit onderzoek staan vermeld in onderstaande tabel. Op-
vallend is het hoge percentage residuen bij kalveren. De aard, wijze van
ontstaan, alsmede de betekenis van deze residuen zullen nader worden
onderzocht.

De resultaten van een onderzoek naar het voorkomen van antibiotica-residuen in
normale slachtdieren worden vermeld.

The results of a study about the occurrence of residues of antibiotics in normal
slaughter animals are mentioned.

K a m p e 1 m a c h e r, E. H., Guinee, P. A. M. en Noorle Jansen, L. M.
va\'n: Een eenvoudge onderzoekmethode ter vaststelling van antibiotica bij slacht-
dieren, die tijdens het leven therapeutisch met andbiodca werden behandeld.
Tijdschr. Diergeneesk., 87, 16, (1962).

2 Drs. M. van Schothorst; wetenschappelijk medewerker aan het Rijks Instituut
voor de Volksgezondheid; Sterrenbos 1, Utrecht.

Lafontaine, L., Andre, P. O y e, E. van, Thomas, J. et B e r d t, A. de:
Enquête professionelle sur la fréquenee de la Brucellose ehéz les médecins vétérinaires.
Ann. Méd. Vét., 218, (1964).

Bij een enquête naar het voorkomen van Brucella-inftcties bij Belgische dierenartsen
bleek 73.2% (groep I) nooit symptomen die aan een Bruce Ha-infectie zouden doen
denken, te hebben vertoond, terwijl bij 26.8% (groep II) een Brucella-inlectie was
aangetoond of waar waargenomen klinische verschijnselen de diagnose waarschijnlijk
maakten. Wanneer men ervan uitgaat dat de collegae die de enquête niet beant-
woordden niet besmet waren, dan is gerekend naar de 78 positieve gevallen tenminste
9.5% van de Belgische collegae besmet.

Van 40% van groep I en van groep II werden bloedmonsters ontvangen. Aggluti-
natie-reactie was voor 37.5% positief of twijfelachtig bij groep II en voor 19.1%
zwak tot sterk positief bij groep I. Voor de complementbindingsreactie waren deze
percentages voor groep II 50% posidef en voor groep I 33.3% posidef.
Van dc 22 practici met een negatieve C.B.-reactie hadden minstens 9 nooit contact
gehad met Brucella cultuur of met vaccin van de stam B 19, terwijl dit slechts bij
3 van de 46 collegae met een posiueve C.B.-reactie het geval was.

Ten opzichte van de meest voorkomende salmonellae S.enteritidis cn S.dublin werden
bij 16% van de onderzochte sera antigenen aangetoond.

Als controle op de waarde van de uitslagen van agglutinatie en C.B. reactie werden
100 sera van donors die in de stad woonden en nooit contact met vee hadden gehad
onderzocht. Deze sera waren zowel wat betreft de agglutinatie als de C.B.-reactie
t.o.v. Brucella abortus negatief.

Het aantonen van Salmonellae in slachthuizen, slagerswinkels en vleeswaren en van
het causaal verband met de infecties bij de mens is het onderwerp geweest, waar-
over een werkcommissie van de Public Health Laboratory Service na een uitgebreid
onderzoek een officieel „report" heeft uitgebracht. Dit rapport is gepubliceerd in
het ƒ. Hyg. Camb., 62, 283, (1964). Het geeft in extenso de bevindingen weer van
bacteriologische onderzoekingen op Salmonellae aan 18 slachthuizen, verspreid over
geheel Engeland.

In de eerste plaats heeft men de afvoergoten onderzocht op de abattoirs en in de
winkels en daarnaast ook nog monsters van goedgekeurde organen en vleeswaren.
De toegepaste techniek berustte voornamelijk op het gebruik van aankweckvloei-
stoffcn en vervolgens ovcrenten hieruit op verschillende selectieve vaste bodems. Dc
verschillende onderzoekers hadden echter van te voren hun kwecktcchnieken niet
vergeleken en nog minder gestandaardiseerd. De verkregen cijfers zijn daardoor niet
vergelijkbaar. Dc goten werden bemonsterd door er een tampon vlg. Moore (1948)
in te plaatsen en deze na 2 dagen eruit te halen en te onderzoeken.
Wat betreft de belangwekkende resultaten valt het op dat deze zo sterk uiteenlopen.
In een baconfabriek te Huil bleek b.v. 91% van de gootmonsters positieve resultaten
op te leveren, waartegenover de bevindingen bij twee andere abattoirs staan, die
beide door hetzelfde laboratorium (Bradford) zijn onderzocht en waarbij geen enkel
monster van de 86 onderzochte positief werd bevonden.

De meeste Salmonellae werden in het algemeen gevonden op de abattoirs waar veel
runderen werden geslacht, terwijl in de schapenslachtcrijen weinig Salmonellae
bleken voor te komen.

In de gemengde abattoirs werden 63 verschillende typen geïsoleerd, in twee slacht-
huizen waar uitsluitend varkens werden geslacht alleen al 35. In één slachthuis,
waar vrijwel alleen magere runderen werden geslacht, werden 23 verschillende typen
aangetroffen. Zowel in de varkens- als de runderabattoirs werd het vcelvuldigst
S.typhimurium aangetroffen. Bij de runderen volgden daarna S.dublin (16%) en
S.heidelberg (12%), terwijl 2% S.paratyphi B werd aangetroffen. In de varkens-
slachthuizen kwamen S.livingstone, S.bredeney en S.thompson op de tweede plaats
(ieder 10%).

Van de 165 gootcultures van de varkensabattoirs waren slechts 2 S.Stanley, terwijl
S.panama geheel ontbrak, hetzelfde was het geval bij het onderzoek van orgaan-
materiaal, verzameld in de winkels. Overigens waren de positieve bevindingen van
deze materialen opvallend laag vergeleken met de Nederlandse, 1,9% gaf een positief
resultaat. De tampons uit de afvoergoten in de slagerswinkels bleken echter toch nog
in 6,5% een positief resultaat op te leveren.

Wat betreft de frequentie van salmonellosis bij de mensen in de omgeving van de
onderzochte slachthuizen en de geïsoleerde typen bleken er grote verschillen te zijn.
40 typen bleken alleen op het abattoir voor te komen, 35 kwamen voor zowel op het
abattoir als bij de mens en 20 typen van menselijke oorsprong werden in het geheel
niet op het abattoir gevonden. Onder de laatsten was S.typhi het veelvuldigst (19
van 55) en daarna kwam S.bareilly (5x). Het merkwaardige hierbij is dat
S.cholerae-suis wel werd aangetroffen bij menselijke patiënten, doch in het geheel
niet in varkensorganen of in de goten. In de discussie wordt het ontbreken van de
S.cholerae-suis in de orgaanmonsters en de tampons toegeschreven aan het gebruik
van seleniet-bouillon als aankweekvloeistof. Het aantonen van een aetiolc^isch ver-
band tussen abattoir en de ziekte bij de mens werd vooral bemoeilijkt door het
feit dat van plaatselijke abattoirs de produkten dikwijls op grote afstand werden
geconsumeerd.

In grote uitbraken van acute vleesvergiftiging kon meestal zonder moeite de infectie-
bron worden vastgesteld. Bij de geïsoleerde gevallen, die verreweg het veelvuldigst
zijn, bleek het verband vaak te ontbreken; deze gevallen kwamen vooral bij kleine
kinderen voor.

Ongetwijfeld echter speelt het abattoir in Engeland een grote rol bij het optreden
van de „andere" Salmonellosen, want 5 serotypen die werden geïsoleerd op abattoirs,
in orgaanmateriaal, slagerswinkels en vleeswaren (S.heidelberg, S.meleagridis, S.new-
port, S.senftenberg en S.typhimurium, werden ook in 75% van 1282 gevallen van
menselijke salmonellosis gevonden.

Een belangrijke infcctiebron in Engeland wordt nog gevormd door het bevroren
uitgebeende vlees, dat in ruim 10% besmet bleek te zijn. De besmetting van het
vlees en de organen wordt in Engeland voornamelijk aan bezoedeling toegeschreven.
Infectie van slachtdieren zou vooral plaatsvinden tijdens het transport, op markten
en in de ruimten, waar de dieren van verschillende herkomst met elkaar in nauw
contact komen en worden bewaard vóór ze geslacht worden.

(S.Stanley en S.panama, die in Nederland in 1962 bij de mens in frequentie respec-
tievelijk op de 2de en de 3de plaats, d.w.z. direct na S.typhimurium kwamen, werden
in hetzelfde jaar in Engeland zowal bij de mens als bij de slachtdieren hoogst zelden
aangetroffen. Dit wijst dus op het bestaan van andere infectiebronnen dan vismeel,
dat zowel in Engeland als in Nederland ongeveer in dezelfde mate wordt gevoerd
en ook wordt geïmporteerd uit dezelfde landen. Ref.)

Strauch, D.: Ueber das Vorkommen von Salmonellen in Futtermittel, Abwasser,
Wasser und Boden. Wien, tierärztl. Mschr., 51, 756, (1964).

De schrijver geeft een overzicht van het voorkomen en de verspreiding van Sal-
monellae aan de hand van een uitvoerige literatuurstudie.

Allereerst wordt het voorkomen van Salmonella bij in Duitsland geïmporteerde ei-

produkten behandeld en de daartegen genomen maatregelen, namelijk keuring en,
bij posideve bevinding (2,4%), pasteurisatie. Ook wat betreft het Enterobacteria-
cea«-gehalte worden eisen gesteld.

Na de genoemde voedingsmiddelen worden de voedermiddelen behandeld en wel in
de eerste plaats die van dierlijke oorsprong. Ook hier worden de partijen steek-
proefsgewijs onderzocht en positieve partijen afgekeurd, hoewel er op stadstische
gronden bezwaren tegen de gebruikte werkwijze zijn aan te voeren. Behalve dierlijke
worden ook plantaardige melen Salmonella-positiel bevonden. Het voer wordt dan
ook als oorzaak van de grote toename van het aantal gevallen van salmonellose door
exotische typen bij de mens beschouwd.

Dat de keten: voedermiddel - dier - mens nog niet onderbroken is, hoewel het ge-
importeerde vismeel praktisch Salmonella-vrij zou zijn (! ref.), wordt geweten aan
de 80% positieve Salmonella-bevinóingen bij onderzoek van Duits dier- en been-
dermeel. 16% der mengvoeders voor varkens, 23% der voeders voor kippen en 15%
der voeders voor runderen bleken hierdoor besmet te zijn. Herbesmetting in de
fabrieken wordt als oorzaak hiervan opgegeven. De kringloop: besmet dier - besmet
beendermeel — besmet voer - besmet dier is in Duitsland ononderbroken.
Behalve door de reeds genoemde produkten worden Salmonellosen in Duitsland ge-
ïmporteerd door eendeveren, dierentuindieren en panklaargevogelte (voor deze laatste
groep wil de schrijver een keuring).

De Salmonellae, uitgescheiden door mens en dier komen uiteindelijk terecht in het
rioolwater (het slachthuiswater met hoog eiwitgehalte speelt een grote rol) en in het
oppervlaktewater en kunnen zo dus weer een gevaar voor de huisdieren opleveren.
Bij de rioolwaterzuivering ontstaat slib, dat vaak zeer Salmonella-rijk is en dat
zonder afdoende hittebehandeling weer voor de bemesting wordt gebruikt.
De schrijver gaat uitvoerig in op het voorkomen en de levensduur van Salmonellae
in bodem en plant. Vochtigheid, temperatuur, voedingsstoffen, pH, zonlicht en
antagonisme van andere bacteriën zijn evenzo vele factoren die de levensduur in de
bodem bepalen (maximaal is 280 dagen gevonden). In planten kunnen Salmonellae
zich tot 40 dagen handhaven, in de koelkast op groenten tot 10 weken. Besproeiing
met onvoldoende gereinigd rioolwater kan ook hier weer gevaar opleveren. De
schrijver eindigt met een aantal maatregelen voor tc stellen, die zowel de import
van Salmonellae beperken als de kringlopen in Duitsland zelf moeten doorbreken.

Storz, J.; Ueber eine natürliche Infektion eines Meerschweinchcnbcstandes init
einem Erregar aus der Psittakose-Lymphogranuloma Gruppe. Zbl Bakt Orig 193
432, (1964).

In de caviafokkerij van het Department of Veterinary Science van de Utah State
University (U.S.A.) stierven gedurig jonge caviae in de maanden juli en augustus,
merendeels op de leeftijd van twee tot drie weken. De oude dieren waren normaal.
De jonge dieren waren een paar dagen lusteloos, hadden diarree en stierven korte
tijd daarna, soms met verschijnselen van opisthotonus. De sterfte hield in september
uit zichzelf op.

In de jonge cavia\'s werden virussen uit de psittacose-lymphogranulomagrocp aan-
getoond. Er bestaan twee mogelijkheden van besmetting; ten eerste er zou onder
de volwassen cavia\'s een latente infectie zijn, ten tweede de infectie zou hebben
kunnen komen van koeien of schapen in een aangrenzende stal. In de mest van
deze laatste dieren kwamen dergelijke virussen herhaaldelijk voor.
Volwassen cavia\'s, die experimenteel met een eikweck van het virus besmet werden,
vertoonden koorst, peritonitis, miltzwelling en haardvormige miliaire necrose varr
de lever, verder orchitis en meningitis.

Kaplan, H. M. and Taylor, R.: Anesthesia in Turtles. Herpetologica, 13, 43,
(1957).

De resultaten worden vermeld van bijna 300 gevallen waarbij experimenteel narcose
werd toegediend aan mocrasschildpadden (Pseudemys spp.). De schildpadden werden
vóór en tijdens de narcose gehouden bij 20° C. (Nembutal en urethane) of 23° C
(aether).

Nembutal (Na-pentobarbital) werd als 2% oplossing hetzij intracardiaal, tussen hals
en voorpoot, hetzij intraperitoneaal tussen staart en een achterpoot, of intraveneus
toegediend.

Urethane werd als 20%, doch vaker als 40—50% oplossing op dezelfde wijzen als
Nembutal toegediend en bovendien per os met een sonde ingegeven.
Aether werd met een goed passend masker toegediend. In het begin werd daaraan
slechts weinig lucht toegevoegd, later meer.

Nembutal gaf in doseringen van 10-20 mg/kg lich. gew. (gemiddeld 16 mg/kg) na een
half tot één uur een diepe narcose gedurende een half tot één uur. De werking bleek
bevredigend en betrouwbaar.

Urethane werd niet geadviseerd voor routine gebruik daar de effectieve doses te hoog
liggen (2—3 gram/kg lich. gew.).

Aether bleek een uitstekend anestheticum voor schildpadden, hoewel het door het
lage metabolisme en de trage ademhaling der dieren verscheidene uren — tot meer
dan 10 uur — duurde voor zij weer bijkwamen. (Aether bleek ook zeer geschikt
voor een hagedis. Ref.) P. Zwart.

GENETISCHE VARIATIE IN DE HYPOFYSAIRE FUNCTIE BIJ RATTEN.
M a u 1 e O n, P. et P e 11 e t i e r, J. (Jouy-en-Josas) : Variation genetique du
fonctionnement hypophysaire de trois souches de rattes immatures. Relation avec la
fertilité. Ann. Biol. Anim. Bioch. Biophys., 3, 307, (1963).

Bij drie ingeteelde Wistar stammen werd het gehalte aan follikel stimulerend hor-
moon (FSH) en luteïniserend hormoon (L.H.), in de hypofyse bepaald.
Deze waarden werden vergeleken met de vruchtbaarheidscijfers van deze stammen.
Stam 03 had het laagste gehalte aan FSH, stam 04 had het laagste gehalte aan LH.
Dc derde stam (nr. 12) had zowel de hoogste waarde van FSH als LH. De vrucht-
baarheid (o.a. uitgedrukt in % steriele wijfjes, worpgrootte en totaal aantal jongen
gedurende een bepaalde periode) was het .geringst bij stam 04, terwijl stam 03 het
meest vruchtbaar bleek.

Stam 04 had het laagste LH gehalte zodat o.a. een grotere embryonale sterfte het
gevolg kan zijn.

Stam nr. 12 was in tegenstelling met de verwachting, ondanks de hogere hypofyse
waarden, minder vruchtbaar dan stam 03. Er werden in de ovaria echter minder
follikels in rijping aangetroffen.

Volgens de auteurs zou vóór de volwassen leeftijd de reeds bestaande ho,ge FSH
afgifte aanleiding hebben gegeven tot uitputtingsverschijnselen van de kant van
het ovarium.

Deze bevindingen hebben aangetoond, dat er genetisch bepaalde variaties bestaan
in secretie en afgifte van gonadotrope hormonen bij ratten.

Voorts wijzen de auteurs op het zeer hoge gehalte aan FSH in de rattehypofyse.
Aan dit punt zal een nader onderzoek worden gewijd. W. Sybesma.

Schoennaers, F. et Kaeckenbceck, A.: Influence de 1\'ingestion prealable
de proteins ou de glucose sur la resorption des anticorps du colostrum chéz le veau
nouveau-né. Ann. Méd Vét., 205, (1964).

Teneinde na te gaan of de resorptie van antilichamen uit het colostrum beïnvloed
werd door toediening van eiwit of glucose-oplossing voorafgaand aan de opname
van colostrum, werden hiertoe enkele proeven opgezet.

Hierbij bleek dat 3 a 4 uur na de geboorte de toediening van 300 cm^ mengmelk,
noch van 60 cm^ kippeëiwit, de opname van antihchamen van de colistam 0.137 uit
600 cm® colostrum dat 4-7 uur hierna werd gegeven, belemmerde. Ook het vooraf
verstrekken van 100 gr glucose, opgelost in 300 cm® water verminderde de resorptie
van antilichamen uit het colostrum, dat 7 a 8 uur later werd toegediend, niet.
Kalveren, waaraan gedurende 2 a 3 dagen uitsluitend 450 cm® glucoseoplossing was
verstrekt, bleken bij toediening van colostrum, tussen 52 en 83 uur na de geboorte,
niet meer het vermogen te bezitten antilichamen van de colistam 0.137 hieruit op
te nemen.

Veile: Biosyntesen ar fruktose i relasjon dl endokrine reguleringsmckanismer.
Nord. VetMed., 16, 1013, (1964).

Na een inleiding over de chemie van fructose in het dierlijk organisme behandelt de
(Noorse) schrijver een bijzonder aspect van deze suiker.

Bij diverse Ungulaten bevat het feutale bloed veel vrij fructose, het moederbloed
daarentegen slechts een spoortje, ook tijdens de drachtigheid. Ook in het zaadplasma
van verschillende diersoorten, vooral mens en herkauwers, komt er veel van voor. De
fructose ontstaat uit glucose, welke in de placenta tot sorbitol wordt gereduceerd
en in de lever van de foetus geoxydeerd wordt tot fructose. Geresorbeerde fructose
wordt in de lever van het moederdier onmiddellijk afgebroken.
Bij het mannelijk dier vindt de vorming uit glucose (ook weer via sorbitol) plaats
in de accessoire geslachtsklieren, vooral de vesicula seminalis. Veile is erin ge-
slaagd, de werkzame enzymen tc isoleren (die bij de beide sexen enkele kleine ver-
schillen vertonen) volgens een uitvoerig beschreven methode. Flij gaat dieper op
literatuurgegevens in, die een zekere correlatie met de testosteronproduktie ver-
melden.

„Wij weten nu vrij veel van de plaats en dc wijze van ontstaan en ook iets over
het endocrine reguleringsmechanisme, maar nog niets over de fysiologische betekenis
van deze stof."

W i 11 m e r, W.: Intrapulmonale Injektioncn ohne Embolic. Ver praktische Tierarzt,
45, 386, (1964).

Niet slechts voor euthanasie, doch ook voor korte narcose is volgens ervaringen van
de auteur de intra-pulmonale injectie bruikbaar, zonder gevaar voor embolic of
blijvende longbeschadiging. Zelfs medicamenteuze applicatie op deze wijze zou tot de
mogelijkheden behoren.

Deze wijze van injiceren bij kleine huisdieren kan volgens schrijver voordelen bieden
bij onrustige honden of katten, waarbij intraveneuze injectie nauwelijks mogelijk is.
Temeer daar een nauwkeurige plaatsbepaling niet noodzakelijk, het longweefsel onge-
voelig en de resorptie zéér snel is.

Albert, T. F. and R a m e y, D. B.: Right-sided abomasal displacement in cattle.
ƒ. Am. vet. med. Ass., 145, 553, (1964).

De auteurs noteerden in hun Amerikaanse praktijk een alarmerende stijging van het
aantal patiënten met lebmaagdislocatie.

In hun praktijk van 5000 melkkoeien vonden zij in de laatste 2 jaar 54 koeien met
een lebmaagdislocatie naar links en 11 patiënten, waarin de lebmaag naar rechts ver-
plaatst was.

De verplaatsing van de lebmaag naar rechts is in de literatuur slechts sporadisch ver-
meld. In Denemarken komt deze aandoening regelmatig voor, zij schijnt zeldzaam
te zijn in de Verenigde Staten, in Duitsland, In Engeland en in Nederland.
Dc auteurs onderscheiden twee syndromen:

Sub a: Een lebmaagvcrplaatsing naar rcchts zonder torsie werd 5 maal gediagnosti-
ceerd.

Dc verschijnselen waren: Een traag ziekteverloop met verminderde voedselopname,
vermindering van melkproduktie, een acetonurie die niet reageert op de gebruikelijke
medicamenten. Soms was een geringe zwelling van de rechter onderbuikwand zicht-
baar.

Pathogonomisch zijn de hoog tinkelende geluiden („high-pitched tinkling sounds")
die bij auscultatie van de rechterbuikwand te horen zijn. Ook percussie van de rechter-
buikwand wijst op een groot met gas gevuld orgaan.

In alle 5 beschreven gevallen werd de patiënt eerst voor acctonemie behandeld. De
typische auscultatorische en percutatorische verschijnselen traden pas enkele dagen
of weken na het begin van de aandoening op.

In twee gevallen weigerde de eigenaar een behandeling en liet de koe slachten.
Bij de overige drie patiënten werd getracht door een snelle rit in cen veewagen over
een hobbelige weg repositie van de lebmaag te bewerkstelligen. Eén patiënt ontkwam
aan deze behandeling door zich los te rukken en weg te rennen. Toen de koe eindelijk
weer gevangen was, was de lebmaagdislocatie verdwenen en genas de koe in enkele
dagen. Bij een andere koe had de therapie met de veewagen succes cn bij de derde koe
faalde deze methode, waarop tot chirurgisch ingrijpen werd overgegaan.
In de onderbuikwand werd bij het in rugligging gebrachte rund een paramediane
buiksnede verricht, de sterk vergrote lebmaag werd gereponeerd en aan de linker-
buikwand gehecht. Na cen weck bleek de dislocatie gerecidiveerd te zijn en was een
uitgebreide peritonitis opgetreden. De koe werd geslacht.

Verschijnselen: de ziekte verloopt veel meer acuut. Plotselinge sterke dahng van
de melkproduktie, rusteloosheid, met de achterbenen naar de buik slaan, geen
pensbewegingen meer te voelen, totale anorexie. Er is een duidelijke zwelling van de
rechter onderbuikwand zichtbaar. Ook hier weer kan door auscultatie en percussie
van de rechterbuikwand een groot met gas gevuld orgaan aangetoond worden, bij
auscultatie hoort men de typische hoge tinkelende geluiden. Vaak is de sterk
gezwollen lebmaag bij rectale exploratie te palperen.

In 4 gevallen werd direct tot slachting geadviseerd, bij 1 patiënt (een vaars) werd
nog getracht door wentelen de lebmaag te reponeren. Dit mislukte, waarna het dier
werd opgeruimd.

Nadat via een incisie door een buis veel gas en vloeistof uit de lebmaag verwijderd
was, werd deze op de bodem van de buikholte geduwd en de buikwand gesloten.
Na 2 dagen trad recidive op, waarna in rugligging laparotomie in de onderbuik
werd verricht. Er bleek een uitgebreide peritonitis aanwezig te zijn, en ook deze koe
werd geslacht.

N e u h a u s, W. und S i x, F.: Die Häufigkeit der Leberegel Fasciola hepatica L. und
Dicrocoeltum lanceolatum Rud, bei Rindern und die Fleischbeschau. Zschr. Para-
sitenk., 25, 68, (1964).

Om een indruk te verkrijgen over de verhouding van het aantal gevallen van lever-
botinfectie, dat tijdens de vleeskeuring gevonden wordt en het werkelijk aantal ge-
infecteerde dieren werd in de periode van januari tot juli 1963 de galblaasinhoud
van 510 runderen microscopisch onderzocht op de aanwezigheid van leverboteieren.
(In de genoemde periode zijn de meeste leverbotten, tenminste F. hepatica, vol-
wassen, zodat het aantal acute, recente infecties, die aan het microscopisch onderzoek
ontsnappen, niet groot geweest zijn. Ref.).

Van deze 510 runderen werd tijdens de keuring een infectie met F. hepatica vast-
gesteld bij 19%, door microscopisch onderzoek bij 38,6%. Statistisch werd berekend,
dat bij de keuring slechts 50 ± 11 % der Fasciola-iniecties gevonden wordt.
Percentsgewijs werden meer infecties vastgesteld bij koeien dan bij stieren en jonge
dieren. Dit verschil wordt geweten aan de verschillende omstandigheden waaronder
deze categorieën gehouden worden.

F a h m y, M. A. M. and E 1-A f i f i, A.: Gysticerci of the camel. Zbl. Vet. Med., 11,
147, (1964).

De auteurs namen bij 1000 op het voorkomen van cysticerci onderzochte kamelen
C.èoöü-achtige blaaswormen waar, hetgeen volgens hen in de literatuur nog niet
eerder was beschreven.

Bij kamelen was wel de C.dromedari — ook wel C.cameli genoemd — als parasiet
bekend; deze heeft een rostellum met een dubbele krans van lange en korte haken.
Als hoofdgastheer is de hyena bekend; proeven werden genomen om na te gaan
of ook andere carnivoren het gastheerschap kunnen vervullen.

Histologisch komen de door auteurs voorzichtigheidshalve C.feouii-achtige genoemde
blaaswormen overeen met de bij dc runderrassen voorkomende C.bovis, o.a. door het
ontbreken van rostellumdelen en het voorkomen van zwartgekleurde kalkachtige
lichaampjes in kop en hals van de parasiet.

Aangezien kamelen veelal als slachtdier hun einde vinden en het vlees vaak rauw
gegeten wordt, achten de schrijvers het van belang bij het postmortaal onderzoek
de spieren hierin te betrekken en bij positieve bevindingen af te keuren indien dc
parasiet, ongeacht de toestand, in groten getale voorkomt en in alle overige gevallen
— ook indien één of enkele gestorven parasieten worden waargenomen — aange-
taste organen af te keuren en de rest voorwaardelijk (invriezen?) goed tc keuren.

Petersen, J.: Et udbrud af levnedsmiddelinfektion framkaldt af mayonnaise in-
ficeret met S.typhi muriutn. Medlbl. dansk. Dyrlagefor., 47, 284, (1964).
Naar aanleiding van een groot aantal ziektegevallen ten gevolge van S.typhi murium
in een inrichting, na het gebruik van kabeljauw, toebereid met mayonnaise welke
\'s morgens was bereid, direct in de koelkast was gezet en \'s avonds werd gegeten,
plaatst de schrijver enkele opmerkingen.

M a r t h e d a 1 vond in 1952 in Denemarken bij 1800 kippen 1% Salmonella-dragers,
Muller (1959, 1961) bij 493 dieren 22 dragers, waaronder 1/3 S.typhi murium;
Elleman (1959) vond bij 2835 dieren 9 maal S.typhi murium in de cloaca.
In een ministeriële beschikking van 1958 wordt aangeraden om bij het gebruik van
600 g eidooier (als boven) 96-135 g azijn toe te voegen tot pH = 4,5 en vervolgens

het geroerde mengsel gedurende twee uur bij 40° C of 4 dagen bij kamertemperatuur
weg te zetten, teneinde zekerheid te hebben over het afsterven der bacteriën.
Hier was het warme mengsel met een pH = 5,l gedurende 8 uur weggezet in een
koelkast.

Zowel in de mayonnaise als in de ontlasting der patiënten werd S.typhi murium type
17 gevonden, terwijl de reinheid van de keuken goed was en de tamponmonsters van
het gereedschap negatief waren.

F e a g a n, J. T.: The incidence of penicillin in Melbourne milk supply before and
after the introduction of dye marking of penicillin preparations. Austr. ]. Dairy
Techn., 19, 76, (1964).

In september 1962 werd in de staat Victoria (Australië) de wet van kracht, waarbij
het verboden is andere dan gekleurde penicilline preparaten voor intramammaire
behandeling bij dieren tc gebruiken. Als kleurstof werd Brilliant Blue FCF voorge-
schreven.

In de periode van september 1962 tot april 1964 heeft men een uitgebreid onderzoek
gedaan naar het effect van genoemde maatregel door cen vergelijking te trekken met
een soortgelijk onderzoek dat zich uitstrekte over een periode van 12 maanden die
direct aan het in werking treden van de wet voorafging. Een onderzoek werd ingesteld
naar de aanwezigheid van penicilline in de melk die door de boeren werd afgeleverd.
Om penicilline aan tc tonen gebruikt de auteur Sarcina lutea. Met deze methode
kon 0,003—0,004 I.E./ml worden aangetoond.

De kleurstof Brilliant Blue FCF, die visueel tot 0,1 ppm in melk kan worden aan-
getoond, kon met behulp van absorptie aan een ionenwisselaar nog in een con-
centratie van 0,0025 ppm zichtbaar worden gemaakt. Hiertoe werd 0,2 g ionen-
wisselaar tussen 2 watjes voor de vuilproef gedaan, waarna door dit systeem 100 ml
melk en daarna 100 ml heet gedestilleerd water werd gezogen.

Vóór september 1962 bevatte 12% van de melk van de afzonderlijke boeren en zelfs
80% van de tankwagens penicilline. Deze getallen waren over de periode nä septem-
ber 1962 respectievelijk 0,4% en 2,5%.

In Engeland vertoonde 11% van de onderzochte monsters over 1962 aantoonbare hoe-
veelheden penicillene. Het overeenkomstige getal voor Victoria was 9%. Ook de
gemiddelde concentratie in alle melk was in Engeland hc^er dan in Victoria
(0,0161 I.E./ml tegen 0,010 I.E./ml). Dc auteur besluit hieruit dat het beperken van
penicillineverstrekking tot dierenartsrccept niet voldoende is om een duidelijke terug-
gang van dit antibioticum in de afgeleverde melk te bewerkstelligen.
Nu ook hier te lande cen dergelijke maatregel is getroffen, zal het interessant zijn
het effect hiervan in de toekomst na te gaan.

Bij de uitgeverij S. Hirzel te Leipzig is begin 1963 een boekje verschenen, dat uit-
sluitend aan de tuberculose van de uier van het rund is gewijd. Het is een tweede
druk van het gelijkluidende werk van Z i e g 1 e r dat in 1952 werd uitgegeven. Het is
een verbeterde uitgave en ziet er uitstekend verzorgd uit.

Het boekje telt ruim 100 bladzijden en is gedrukt op dusdanig papier dat de
weergave van de 27 zwart-wit foto\'s en de 15 gekleurde opnamen niets te wensen
overlaat.

Men zou de schrijver kunnen verwijten dat hij met het zout komt aandragen wanneer
het ei reeds geconsumeerd is. Voor de landen achter het ijzeren gordijn is dit zeker
niet het geval. Daar is immers, zoals uit hoofdstuk I blijkt, de georganiseerde bestrij-
ding pas in 1955 begonnen en in 1961 was bijna 75% van de rundveestapel in het
onderzoek betrokken. Hoe belangrijk de uicrtuberculose toen nog was blijkt wel
uit de eigen vaststelling van de auteur, die vroeger directeur was van het „Veterinar-
untersuchungs- und Tiergesundheidtsamt" te Dresden. Hij had nl. in 1958 nog
kunnen constateren dat tot 38% van de dieren, waarbij na slachting tuberculose werd
gevonden, ook uier-tbc had. Zo is het ook niet tc verwonderen dat Hussel in
Saksen, waar de tuberculose-frequentie nog het hoogst is, in 1960 nog in 10—13%
van de monsters gepasteuriseerde melk tuberkelbactcriën aantrof.
Bij de bespreking van de pathogenese der ziekte wijst Z i e g 1 e r erop dat hij nog
steeds de mening deelt van de grote onderzoekers in het begin van deze eeuw, nl. dat
een spontane galaktogene besmetdng een zeer grote zeldzaamheid is. De infecties,
die zich manifesteren na behandeling van de uier met infusies ter bestrijding van
mastitis, beschouwt hij echter hierbij niet als spontaan optredende gevallen van
uicrtuberculose omdat de kunstmatige ingreep, nl. het inbrengen van een besmette
melkcanule of verontreinigd geneesmiddel via het slotgat, niet als een natuurlijke
besmetdng is te beschouwen.

Na behandehng van de verschillende vormen van uicrtuberculose en de pathologische
anatomie ervan komen de hoofdstukken over de diagnostiek, waarbij naast vaststelling
van de klinische verschijnselen het laboratoriumonderzoek verreweg de belangrijkste
plaats inneemt. Het microscopisch onderzoek wordt grondig weergegeven; aan de
kweek van bovinc tubcrkelbacteriën zijn echter maar 4 regels gewijd, waarbij alleen
het gebruik wordt aanbevolen van de voedingsbodem vlg. Petra gnan i-W i 11 e,
die 30 jaar geleden ook reeds als dc beste gold.

Veel aandacht geeft Z i e g 1 e r nog aan het microscopische celbeeld van het sedi-
mentuitstrijkje. Voor een sncldiagnosc is dit natuurlijk erg belangrijk, doch het
verschil van 4 regels voor cultureel en 30 pagina\'s voor het differentieel cytologisch
onderzoek toont wel heel duidelijk aan waarnaar de bclangstclhng van de auteur in
de eerste plaats uitging.

Bij de beschrijving van uitscheiding van tuberkelbactcriën door de uier met volkomen
normale melk wijst Z i e g 1 e r nog op de mogelijkheid van uitscheiding van humane
en aviaire tuberkelbactcriën.

Het boekje wordt besloten met richdijnen voor de bepaling van de ouderdom van
de tuberculeuze mastitis en de schadeloosstelling bij aankoop van dieren, die met
dit lijden behept zijn.

Voor de tegenwoordige Nederlandse dierenarts is het boekje meer te beschouwen als
een belangrijk werk uit historisch oogpunt dan als direct noodzakelijke literaire kost
voor de practicus.

E. R. Fran k, BSA, DVM, MS, Prof. Emeritus Prof, of Veterinary Surgery, Kansas
State University.

(Burgess Publishing Company, Minneapolis, Minnesota, 1964. 7e druk, 353 pag.,
400 afb., prijs $ 8.75).

Bovenstaande gegevens betreffen een boek over de algemene heelkunde en de heel-
kunde der grote huisdieren.

De eerste druk verscheen in 1939 onder de titel „Veterinary Surgery Notes", gevolgd
door een tweede druk in 1942 en een derde in drie oplagen in 1944, waarvan enkele
exemplaren Nederiand na 1945 bereikten, doch volgens mij ter beschikking staande
gegevens nimmer in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn besproken, evenmin
als de in 1947, 1953 en 1959 verschenen herziene en verbeterde uitgaven.
Hoewel de verandering in de titel door weglating van de aanduiding „Notes" de
indruk wekt dat het karakter van het boek zou zijn veranderd, blijkt dit niet het
geval te zijn.

Het zijn aantekeningen gebleven, soms hier en daar meer in de vorm van be-
schouwingen over onderwerpen en punten over de algemene en bijzondere heelkunde,
zoals de schrijver deze in zijn loopbaan als hoogleraar in de chirurgie aan de Kansas
State University heeft ervaren, aangevuld met ervaringen van andere Amerikaanse
chirurgen, maar steeds beperkt tot datgene wat voor student en practicus van belang
is gebleken.

Wat de algemene heelkunde betreft zijn achtereenvolgens de onderwerpen anesthesie,
chirurgische techniek, hechtingen en toepassing van dwangmiddelen behandeld. Aan
de wonden en infecties wordt een belangrijke plaats ingeruimd, afwisselend met enkele
korte mededelingen over shock en bloedtransfusie.

In het hoofdstuk „Neoplasms and Cysts" komt de veeljarige ervaring van de schrijver
tot zijn recht, met name in de casuïstiek met fraaie afbeeldingen. De bespreking van
fracturen en dislocaties beperkt zich tot wat in de praktijk met eenvoudige middelen
therapeutisch en economisch verantwoord is, dus geen operatieve fractuurbehande-
ling in de zin van osteosynthese, wel de operatieve behandeling van sesambeen- en
griffelbeenfracturcn bij het paard.

Na de als algemeen aan te duiden hoofdstukken volgt de schrijver de klassieke in-
deling van de verschillende gebieden van het lichaam en de daarbij behorende ziekten,
dus: hoofd (met inbegrip van oogheelkunde) en hals (trachea en oesophagus), schou-
der en voorbeen, thorax en abdomen (met inbegrip van tepel, uier en testis).
Hoofdstuk IX omvat de wat merkwaardige combinatie van aandoeningen van staart,
anus, rectum, vagina en penis, terwijl in het laatste hoofdstuk (X) de aandoeningen
van de achterbenen, hoefverzorging (o.a. hoefbeslag), kreupelheid, (waaronder
gangen en standen) en „unsoundness" (verborgen gebreken) zijn opgenomen.
Kortom een boek, waarin de Nederlandse practicus voor grote huisdieren zeer veel
kan vinden dat zijn belangstelling ten volle waard is. De heelkunde van het paard
neemt voor Nederlandse verhoudingen misschien een te belangrijke plaats in en
het geheel draagt een wat te persoonlijk (Amerikaans) karakter om als studieboek
voor de Nederlandse veterinair student die de colleges van Prof. Frank niet gevolgd
heeft, dienst te kunnen doen.

Zo treft men er o.a. een beschrijving van de resectie van de vijfde rib aan met als
indicatie de behandeling van de traumatische pericarditis, terwijl vergeefs gezocht
wordt naar de operatieve behandeling van de liggingsveranderingen van de lebmaag.
Toch is het een bock dat door zijn kortheid en bondigheid en dc talrijke goede
afbeeldingen voor de practicus cen welkome aanvulling kan zijn van zijn vak-
bibliotheek.

Na afloop van mijn spreekuur kwam er bij mij een automobilist vragen of ik een
Boxer met een wond had behandeld.

De man had een aanrijding gehad, veroorzaakt door een Boxer, en nu zat de
voorkant van zijn auto „in elkaar".

Ik heb gezegd dat hij dan maar daar, waar hij de aanrijding had gehad, moest gaan
vragen wie er een Boxer bezit, daarbij in het midden latend of ik de Boxer had
behandeld of niet.

Voor mij is het een vraag, of ik gerechtigd ben dit de man te vertellen.
Antwoord:

De bedoeling van de betreffende automobilist was kennelijk te weten te komen wie
de eigenaar van de Boxer was om deze dan eventueel voor de door hem geleden
schade aansprakelijk te stellen ingevolge art. 1404 van het Burgeriijk Wetboek, het-
welk luidt:

„De eigenaar van een dier, of degene die zich van hetzelve bedient is zo lang
hetzelve tot zijn gebruik verstrekt, aansprakelijk wegens de schade, welke het
dier heeft veroorzaakt, het zij hetzelve onder zijn toezigt en bewaring, dan wel
verdwaald of ontsnapt zij."

Het betrof hier dus informatie van een gelaedeerde in een zuiver civielrechtelijke aan-
gelegenheid.

De betrokken dierenarts heeft het juiste antwoord gegeven. Immers, indien hij de
betreffende hond in behandeling heeft gehad, was hij, gelet op zijn beroepsgeheim
jegens de eigenaar van het dier die hem de behandeling had toevertrouwd, niet
gerechtigd aan een derde daarvan mededeling te doen, waar de toestemming van de
eigenaar wiens privébelangen in het geding waren, ontbrak.

Indien hij het dier niet in behandehng heeft gehad handelde de betrokken dierenarts
evenzeer juist door bij het door hem gegeven antwoord in het midden te laten
of hij het dier al dan niet had behandeld; bij een ontkenning daarvan zou hij
onderzoek van de automobilist bij collegae hebben bevorderd en aldus de mogelijkheid
hebben doen ontstaan, dat indien een collega het dier had behandeld, deze met
dezelfde vraag van de automobilist zou worden geconfronteerd. Van het doen ontstaan
van deze mogelijkheid opzichzelf had de betrokken dierenarts zich jegens die even-
tuele collega en diens cliënt te onthouden.

De nieuwe rubriek „Personalia" in dit tijdschrift is tot stand gekomen door het op
zichzelf loffelijke streven van de Redactie om de lezers in te lichten over, onder meer,
pas gepromoveerde collega\'s.

De wijze waarop deze rubriek geredigeerd wordt is mijns inziens echter niet de juiste.
Mijn kritiek betreft vooral de wijze van „nieuwsgaring". Aangezien het in deze
rubriek voornamelijk om persoonlijke zaken gaat, dienen de gegevens betreffende de
persoon in kwestie door middel van een mondeling of desnoods schriftelijk interview
verkregen te worden. Bovendien behoort de geïnterviewde het artikel ter inzage te
krijgen voordat dit naar de drukkerij gaat.

Waartoe de tot dusver gebruikte methode van nieuwsgaring kan leiden wordt m.i.
treffend geillustreerd in de rubriek „Personalia" opgenomen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 15 december 1964. In deze rubriek worden gegevens betreffende
mijn persoon en ook betreffende de promotie op een volkomen onjuiste wijze vermeld.

Er staan in het bewuste, korte artikeltje, tenminste zeven fouten, waaronder enkele
van groot formaat. Onder meer wordt een uitspraak van mijn eerste promotor vol-
strekt fout weergegeven.

Het verweer van de betreffende redacteur en later van de Redactie dat een artikel
uit de rubriek „Personalia" niet vergeleken kan worden met een wetenschappelijk
artikel, doet mij vreemd aan. Hieruit zou immers geconcludeerd kunnen worden dat
men dus met persoonlijke gegevens uit de rubriek „Personalia" minder zorgvuldig
zou behoeven te zijn dan met wetenschappelijke gegevens.

In dit verband lijkt het me goed te verwijzen naar de wijze waarop de weten-
schappelijke redacteur van het A.N.P. interviews met aanstaande doctores afneemt.
De geïnterviewde heeft uitdrukkelijk het recht op eindredactie, m.a.w. krijgt het
concept-artikel ter goedkeuring voordat het naar het A.N.P. en vandaar, na op-
heffing van het embargo, naar de verschillende kranten gaat.

Deze laatste methode lijkt me verre te prefereren boven de door de betreffende
redacteur van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gevolgde methode.
Aangezien ik meen dat het hier om een punt van algemeen belang gaat en aangezien
de Redactie in eerste instantie op m.i. onvoldoende gronden geweigerd heeft om ver-
andering in dit deel van haar beleid te brengen, leek het mij juist mijn opmer-
kingen in de vorm van dit ingezonden stuk te plaatsen.

Een actualiteitenrubriek ontleent haar waarde voornamelijk aan het feit, dat hierdoor
zo snel mogelijk nieuws tot de lezer wordt gebracht. Dit brengt met zich mede, dat
niet altijd de soms ingewikkelde en langdurige procedure der correctie van de inhoud
kan worden gevolgd. Dit heeft tot nu toe nimmer aanleiding tot moeilijkheden ge-
geven. Toen in het geval van collega Misdorp enkele onjuistheden welke de
waarde van de reportage niet wezenlijk beïnvloedden, en niet zoals schrijver opmerkt
„zeven fouten", werden gemaakt, is hem de volgende brief geschreven:

„Naar aanleiding van Uw, aan de Redactie gerichte brief van 8 februari jl.,
welke in de laatste Redactievergadering een punt van bespreking heeft uitgemaakt,
deel ik namens haar mede, dat volgaarne rectificaties op de reeds gepubliceerde
tekst zullen worden op.genomen en derhalve opneming van een geheel nieuwe
tekst niet wordt overwogen. De Redacteur-dierenarts"

Met het vanzelfsprekende en nog steeds van kracht zijnde aanbod om rectificaties
op te nemen ging collega Misdorp niet akkoord. Hij wilde nogmaals de gehele
tekst in de actualiteitenrubriek zien afgedrukt. Dit laatste vond de Redactie sterk
overdreven.

Overigens zijn wij collega Misdorp dankbaar voor het door hem gegeven advies.
Utrecht, maart 1965. De Redactie.

Uitgebeend, bevroren Argentijns paardevlees wordt sinds vorig voorjaar in meer of
minder grote partijen aan het le kantoor Zwolle ter invoerkeuring aangeboden.
Dit materiaal wordt in plastic zakken, met daaromheen jute balen, als steenharde
blokken vlees, in gewicht variërend van 25—45 kg, aangevoerd en is in deze
toestand uiteraard niet te keuren.

In eerste instantie werd derhalve volstaan met ca 2 a 3% van een dergelijke partij
te ontdooien, dit dan organoleptisch te onderzoeken en vervolgens de hele partij vrij
te geven wanneer geen afwijkingen werden geconstateerd.

Naderhand bleek mij, dat dit vlees in een voorverpakkingsinrichting, in bevroren
toestand, werd verwerkt en wel tot blokken werd gezaagd.

Het bij deze bewerking vrijkomend zaagsel is door mij meerdere malen op aan-
wezigheid van Salmonellae onderzocht waarbij het maar steeds niet wilde gelukken

daaruit géén Salmonella\'s te kweken. (Stammen: S.Oranienburg, S.raus, S.anatum,
S.good).

Deze bevindingen waren voor mij aanleiding het bacteriologisch onderzoek in dezen
van het repressieve vlak naar het preventieve te verleggen.

Op 11 maart 1965 werden ter invoerkeuring aangeboden 198 balen (elke baal één
uitgebeende voet vlees) van dit verdachte materiaal, waarvan ik een vijftal heb laten
ontdooien.

Van de inhoud van elk van deze balen heb ik op 15 maart 2 afkrabmonsters ge-
nomen en deze met behulp van tctrathionaatbouillon, briljantgroenfenolroodplaat,
T.S.I. agar en ureum agar op de aanwezigheid van Salmonella\'s onderzocht.
Het resultaat was dat alle balen positief waren en dat uit vier van de vijf zelfs 2
verschillende Salmonella-stammen konden worden gekweekt.

De identificade der stammen geschiedde door het Rijks Insdtuut voor de Volks-
gezondheid te Utrecht, waarvoor hierbij mijn dank. Gevonden werden: S.anatum 3x,
S.good 3x, S.minnesota lx, S.meleagridis lx en S.raus lx.

Natuurlijk ligt het vermoeden voor de hand dat dit vlees bij de uitbeenwerkzaam-
heden in sterke mate met Salmonella-kiemen wordt bezoedeld en gelet op de in
Argentinië heersende temperaturen is het zeker niet uitgesloten te achten dat vóór
het invriezen van dit materiaal reeds een behoorlijke vermeerdering kan hebben
plaatsgevonden.

Om deze „bezoedelingstheorie" met enig bewijs te staven, is ook nog een „klassiek"
bacteriologisch onderzoek ingezet uit de diepere delen van dit vlees van alle vijf
balen, hetgeen in vier van de vijf gevallen positief was; een nadere determinatie
van de hierbij gevonden bacteriën heeft slechts in zoverre plaats gevonden dat ge-
constateerd is dat het in deze vier gevallen geen Salmonella betrof.
Het niet kiemvrij zijn van dit vlees versterkt mijn vermoedens dat de aanwezige
Salmonella\'s tussen uitbenen en invriezen wel eens de tijd gehad kunnen hebben zich
behoorlijk te vermeerderen.

Natuurlijk is op grond van bovenvermelde bevindingen de gehele partij op 22 maart

afgekeurd, maar......... niet vernietigd, daar de eigenaar gebruik maakte van het

bepaalde in het 2e lid van artikel 29 van de Vleeskeuringswet dat belanghebbenden
toestaat afgekeurd ingevoerd vlees binnen 2 x 24 uur terug te voeren naar het land
van herkomst.

De partij is dan ook de 24e maart via Rotterdam weer naar Argentinië verscheept
waarbij de vraag open blijft wat er nu verder mee gebeurt.

Men hoort in onze kringen dc laatste tijd wel eens de mening verkondigen dat we
tot een soort „vreedzame coëxistentie" met de Salmonella\'s moeten komen, maar het
wil er bij mij niet in dat we nu maar rustig de import van allerlei exotische
Salmonella-stammen moeten toelaten, die toch wel degelijk een gevaar voor de volks-
gezondheid betekenen, vooral in dit geval, want de klein gezaagde blokken vlees
vinden via vooral supermarkets e.d. direct hun weg naar het publick.
Uit handelskringen werd mij meegedeeld dat de invoer van Argentijns paardevlees
in de botten (dus niet uitgebeend) minder attractief is, o.m. omdat het dan mee-
komende vet niet goed te plaatsen zou zijn en de vrachtkosten hoger zouden zijn,
maar wanneer dit financiële voordeel voor de handel er toe leidt dat de volksgezond-
heid zeer zeker in gevaar wordt gebracht, lijkt het mij betere dat de invoer van
bevroren Argentijns paardevlees hoogstens wordt toegestaan in intacte (dus niet uit-
gebeende) gehele voeten vlees.

In het Verordeningenblad Bedrijfsorganisatie d.d. 15 maart 1965 werd afgekondigd
de door het bestuur van het Produktschap voor Vee en Vlees op 24 februari
1965 vastgestelde Verordening tot wijziging van de Verordening buitenlandse werk-
paarden 1963 (1965 I) en het in verband hiermede door de voorzitter van bedoeld
produktschap vastgestelde Uitvoeringsbesluit vaststelling paardenmerken 1965,
Krachtens de daarin vervatte voorschriften dienen tc rekenen vanaf 15 maart 1965
alle te importeren pony\'s, ongeacht het ras of de soort, — door of vanwege de
importeurs — van een nader voorgeschreven brandmerk op de hoef van de rechtcr-
voorvoct te worden voorzien.

Aanleiding tot het vaststellen van bovenbedoelde voorschriften is het feit, dat het de
Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst thans niet mogelijk is na te gaan of naar
West-Duitsland uit tc voeren pony\'s voldoen aan dc door de veterinaire dienst van
dit land gestelde eis inzake het verblijf van 3 maanden in Nederland,
Om aan dit bezwaar tegemoet te komen zullen de in te voeren pony\'s door middel
van een brandmerk als zodanig herkenbaar worden gemaakt.

Daar de uit het Verenigd Koninkrijk en Ierland ingevoerde pony\'s desgewenst recht-
streeks naar West-Duitsland kunnen worden uitgevoerd is hiervoor een apart brand-
merk voorgeschreven.

Voor zover de belanghebbenden niet door voornoemd produktschap zijn ingelicht
kunnen zij aldaar nadere informaties ontvangen,

Als exporterend land van bloembollen staat Nederland te goeder naam en faam
bekend. Jaarlijks gaat voor een waarde van meer dan 300 miljoen gulden over onze
grenzen. Minder bekend is dat de export van kalfsvlees de laatste jaren een steeds
belangrijker plaats gaat innemen, In 1964 werd naar schatting voor 250 miljoen
gulden aan kalfsvlees geëxporteerd.

De voornaamste afnemers waren Italië en Frankrijk, Vooral in de vakantie-maanden
is de vraag uit deze landen bijzonder groot.

Het is wellicht weinig buitenstaanders bekend dat de export van kalfsvlees dermate
grote vormen heeft aangenomen.

De Keur Stamboeker, 13, 5, (1965).
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 8, 1965 593

KONINKLIJKE NEDERLANDSE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN.
Akademiedagen 1965, 22 en 23 april te Utrecht

De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam organiseert
jaarlijks de zogenaamde Akademiedagen afwisselend in een der vijf groepen van
provincies, waarin men Nederland heeft ingedeeld.

Het doel van deze Akademiedagen is meer bekendheid te geven aan taak en betekenis
der Akademie alsmede de bevordering van het contact tussen de Akademie en de
regionale organisaties op het gebied der wetenschappen.

In 1965 zullen de Akademiedagen worden gehouden voor de provincies Noord-
Holland en Utrecht; deze manifestatie vindt plaats in de stad Utrecht en wel op
22 en 23 april a.s.

Als thema voor deze Akademiedagen werd gekozen „Natuur- en stedenschoon".
Een vijftal sprekers zullen voodrachten houden.

Op het programma staan voorts enige excursies, een culturele avond en enige maal-
tijden vermeld. De lezingen en dc culturele avond zijn voor bezitters van deelnemers-
kaarten gratis toegankelijk; de kosten verbonden aan excursies en maaltijden zijn
voor eigen rekening.

Programma\'s, respectievelijk aanmeldingsformulieren, kunnen worden aangevraagd
bij de Plaatselijke Regelingscommissie voor de Akademiedagen 1965. (Secretaris: de
heer J. H. Zurburg, hoofd Congresbureau Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs, Vre-
denburg 49 te Utrecht).

Het Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuurweten-
schappen hoopt zijn voorjaarsvergadering te houden op 15 en 16 mei in de „Pieters-
berg" te Oosterbeek.

De leden van de Newcomcn Society bezoeken Nederland van 11-16 mei; 15 en 16
mei vergaderen zij met het Genootschap mede.

XI CONGRES INTERNATIONALE D\'HISTOIRE DES SCIENCES.
Op het Programma van het XI Congrès Internationale d\'Histoire des Sciences (24-

29 augustus te Warschau en Krakau) zijn de volgende voordrachten over geschiedenis
der diergeneeskunde aangekondigd:

M. Cena (Pologne): History of Zoohygiene Development according to its
Changing Definitions.

M. Vach (Tsechoslowakije) : Les plus anciens manuscrits tchèques de la
medicine du cheval, et leur influence sur la cure professionnelle contemporaine.
H. Szwejkowski (Pologne): Les ouvrages vétérinaires polonais de XVIe
siècle considérés du point de vue dc la science contemporaine.
R. Harnach (Tsechoslawakije) : Les tendences progressistes en médicine vété-
rinaire au XVI—XVIIe siècle.

R. B o h m (Tsechoslowakije) : Bicentenaire de naissance du médicin vétérinaire
d\'origine tschèque Ignâc Pésina (1766—1808).

K. Millak (Pologne): L\'enseignement de la médicine vétérinaire en Pologne
dans les dernières années du XVIIIe et au début du XIX siecle.
Nadere inlichtingen over dit congres zijn te verkrijgen bij Dr. J. G. van Cittert-
Eymers, Secretaresse Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en
Natuurkunde, Trans 8, Utrecht.

Van 21 tot en met 25 juni 1965 zal een studiebijeenkomst worden gehouden van de
Europese Zoötechnische Federatie en wel in Huis ter Duin te Noordwijk.
Op 21 juni is er een symposium over de kunstmatige inseminatie bij varkens en op
22 juni een symposium over de karkaswaarde en de vlceskwaliteit van runderen,
varkens en schapen. Voorts zijn er zittingen van de zes studiecommissies en op 24
en 25 juni excursies naar diverse veeteeltkundige objecten.

Belangstellenden kunnen zich wenden tot de heer ir. P. Hoogschagen, Secretaris
van de Nederlandse Zoötechnische Vereniging, le v. d. Boschstraat 4 te \'s-Graven-
hage.

Van 11—18 augustus 1966 zal in Edinburgh (Schodand) het 9e Internationale
Congres over Dierlijke Produktie worden gehouden van de Europese Zoötechnische
Federatie.

Zij die zich nog niet eerder hebben gemeld en die geïnteresseerd zijn in het zojuist
verschenen voorlopige programma, kunnen dit verkrijgen bij de Secretaris van de
Nederlandse Zoötechnische Vereniging ir. P. Hoogschagen, le v. d. Boschstraat 4
te \'s-Gravenhage.

In aansluiting ap de voorlopige mededeling op pag 1690 (afl. 22), 1964, van dit
Tijdschrift deelt de secretaris van de Groep Pluimveewetenschappen het volgende
mede.

Het congres wordt gehouden op 6, 7 en 8 september 1965 in La Maison de la
Chimie te Parijs (bij Les Invalides). In dit instituut is een congreszaal met 500 zetels
plus nog enkele kleinere zalen.

De hotelkosten variëren van 24—72 N.F. Ook bestaat er gelegenheid tot overnachten
van 6.25 tot 8.20 N.F., ontbijt inbegrepen. Bij verzoeken om hotelreserveringen
in de Cité Universitaire in 1-, 2- of 4-persoonskamers, waarvan de prijzen variëren
motnen 50 N.F. worden overgemaakt. Het congresdiner wordt gehouden in het
Palais d\'Orsay en dc kosten hiervan bedragen 48 N.F.

Ook wordt er een boottocht georganiseerd voor maximaal 500 personen met gratis
apéritif. Deze boottocht wordt beëindigd op de Quai d\'Orsay tegenover de plaats
waar de president de receptie zal houden voorafgaande aan het diner.
Op woensdag 8 september kan men ook aan een van de volgende excursies deelnemen:

Het organisatie-comité heeft een attractief damesprogramma ontwikkeld met o.a.
een bezoek aan het modehuis „Dior".

Gedurende het congres is de dagindeling als volgt: lezingen en discussies van
8.30—12.30 uur en van 14.00—18.30 uur.

De congrcskosten bedragen 70 N.F. en voor de begeleidsters 30 N.F. Het congres-
gebouw heeft een bar en een lounge en bij voldoende deelname een bankfiliaal om
geld te wisselen.

Association Vétérinaire Mondiale d\'Aviculture, section Française,
28. Rue des Petits Hotels, Paris, lOeme.
Het voorlopig programma ziet er als volgt uit:

1. Dertien inleiders zullen spreken over: Economic losses of Poultry Diseases and
the part played by the veterinary profession in controlling them.

Ten vervolge op reeds eerder opgenomen informaties, kan thans worden medegedeeld,
dat de banden ter inbinding van het Tijdschrift voor Diergeneeeskunde 1964 zeer
binnenkort aan hen, die deze hebben besteld, zullen worden toegezonden.
Nogmaals moge er op worden gewezen dat er op is gerekend, dat de in 1964 ver-
schenen Supplementen I en II mede in de banden kunnen worden ingebonden.

Het mond- en klauwzeer houdt in het oosten van het land, speciaal in de provincie
Overijssel, nog stand. Tot nog toe is het echter bij incidentele gwallen gebleven en
er is geen sprake van een verspreiding op grotere schaal.

Op boerderijen, gelegen rond besmette bedrijven, wordt een intensieve controle
uitgeoefend, teneinde beginnende besmettingen of mogelijk verzv.\'egen gevallen tijdig
op te sporen.

op 11 maart te Denekamp en Hardenberg en op 13 maart twee gevallen te Grams-
bergen in Overijssel;

op 16 maart twee gevallen te Denekamp, op 17 maart gevallen te Denekamp en Har-
denberg en op 13 maart gevallen te Gramsbergen cn Denekamp in Overijssel en een
geval te Eibergen in Gelderland; op 19 maart wederom een geval te Eibergen in
Gelderland en te Hardenberg en Denekamp in Overijssel; op 21 maart twee gevallen
te Denekamp in Overijssel;

op 23 maart een geval te Denckamp in Overijssel, op 24 maart een tc Winterswijk in
Gelderland en op 26 maart wederom een geval te Denekamp in Overijssel.
In al deze gevallen betrof het mond- en klauwzeer van het type C.

Naar aanleiding van de gevallen van Afrikaanse varkenspest, die verleden jaar in
Frankrijk zijn voorgekomen, is destijds besloten in Nederland een mogelijkheid te
scheppen om dierproeven terzake te kunnen nemen. Dit met het oog op de noodzaak
tot het snel kunnen onderkennen van gevallen van Afrikaanse varkenspest, die bij
diagnose ter plaatse niet is te onderscheiden van klassieke varkenspest.
Een voorlopige oplossing voor het verrichten van dit onderzoek werd gevonden op
het terrein van de N.V. Chemische Bedrijven van de N.C.B, te Son in Noord-Brabant.
Daar werd tijdelijk stalruimte ter beschikking gesteld, die door een kleine verbouwing
bruikbaar kon worden gemaakt voor een beperkt onderzoek.

Bij de nieuwbouw van het C.D.I. in de Flevopolder is ten behoeve van de Virolo-
gische afdeling rekening gehouden met de bouw van een definitieve ruimte voor
onderzoek op Afrikaanse varkenspest.

Besloten is thans dit gedeelte van de nieuwbouvi\' met voorrang te behandelen. In
hetzelfde urgentieprogram is de bouw van een zestal pluimvee-units opgenomen, die
bestemd zullen zijn voor een leucosevrije opfok van pluimvee cn het verkrijgen van
leucosevrije eieren.

Het is noodzakelijk bij deze gebouwen tevens enkele dienstwoningen op te trekken.
Men hoopt nog dit jaar met de bouw te kunnen beginnen.

Met ingang van 31 maart is het bureau van de Veeartsenijkundige Dienst en de
Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid in de provincie Utrecht, verplaatst van
Vinkenlaan 31 te Bilthoven naar Rembrandtlaan 13 aldaar.
Het telefoonnummer is onveranderd gebleven: (03402) 40 90.

21, Afd. Groningen/Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant
„Overcingel", Assen. (pag. 604)
22—23, Kon. Ned. Ak. van Wetenschappen. Akademiedagen, Utrecht, (pag.
594.

24, Groep Direct. v. Vlecsk.diensten K.N.M.v.D. Vergadering, 10.15 uur.
Hotel Smits, Utrecht, (pag. 605)

28, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Klinische Avond, 20.00 uur. Kliniek voor
Inwendige Ziekten, Utrecht, (pag. 604)

29, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Restaurant Royal,
Arnhem, (pag. 604)

Kliniek V. KI. Fluisdieren, Utrecht, (pag. 122, 357)
8, Land. Werkcommissie Lab. proefdieren. 3e Biotechnische dag, Leiden,
(pag. 424)

13, Promotie J. Kroneman, 16.00 uur. Rijksuniversiteit Utrecht, (pag. 604)
15 -16, Genootsch. Geschiedenis Geneesk., Wisk. en Natuurw. Voorjaarsvergade-
ring, Oosterbeck. (pag. 594)

18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel „de Zon",
Ommen. (pag. 604)

19, Groep Pluimveewetenschappen K.N.M.v.D. 10.00 uur, bezoek aan „Het
Spelderholt", Beekbergen, (pag. 605)

19, Postuniversitaire Studiedag, 10.00 uur, Klin. Inwendige Ziekten, Bilt-
straat 172, Utrecht.

20, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 520)

2, A.G.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964))
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo (pag.
1691 (1964))

9, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Hotel „Dalzicht",
Nijverdal. (pag. 604)

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
499)

12, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)
21—25, Europ. Zoötechn. Federatie. Studiebijeenkomst, Noordwijk. (pag. 595)
29—juh 2, LandbouwTveek Wageningen.

1, Landbouwweek Wageningen, Veeteelt- en Pluimveedag.
27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) (pag. 474, 552, 643, 1690 (1964), 000)

11—18, Europ. Zoötechn. Federatie. 9e Int. Congr. Dierlijke Produktie, Edin-
burgh. (pag. 595)

24—29, XI Congrès Intern. d\'Historie des Sciences, Warschau en Krakau (pag
594)

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964), 606)

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Het bericht van zijn plotseling overlijden op 9 novem-
ber 1964 heeft ons diep geschokt en dat is ongetwij-
feld met velen van zijn studiegenoten en collega\'s het
geval geweest. Van enig lijden, waardoor we hierop
voorbereid zouden zijn geweest, was ons niets bekend.
Zijn vrouw trof hem levenloos aan, nadat zij even de
deur was uitgeweest. Een in onze ogen ideale dood op
gevorderde leeftijd, hoewel heftig schokkend voor zijn
vrouw en kinderen.

Hij was een uiterst sympathieke vriend en collega, maar
dat niet alleen, voor ons, zijn tijd- en studiegenoten
was hij steeds de centrale figuur uit ons studentenleven
gebleven, een figuur, die onverwoestbaar in onze her-
innering besloten lag, waarin alle vreugde en alle pret-
tige herinneringen uit die tijd waren geconcentreerd.
Een bijzonder prettige en ook enigszins weemoedige,
in hem gepersonificeerde herinnering aan onze studie-
tijd en in het bijzonder aan onze oergezellige en eens-
gezinde studentenvereniging Absyrtus met zijn huise-
lijke sociëteit, waar wij zovele prettige middagen en
avonden met elkaar hebben doorgebracht.
Daarvan was voor onze tijd Pieter, onze Pieter Jelles,
de ziel en daaruit was en is hij niet weg te denken.
Zonder hem zou onze studententijd veel van zijn
kleur hebben gemist. Pieter Jelles, vanwege zijn wel-
sprekendheid en ook zijn enigszins fysieke gelijkenis
met de politieke leider uit die jaren, P. J. Troelstra.
Evenals deze een strijdbaar gevoelsmens, maar zonder
diens voor die tijd nog wat excessieve streven. Pieter
was onder alle omstandigheden redelijk, breed en ruim
van inzicht, het goede van alle mensen en richtingen
voorop stellend en het kwade relativerend. Met een
grote zin voor humor, zonder ooit scherp te worden.
Het was een genoegen met hem samen in het bestuur
van Absyrtus mee te hebben mogen werken en ik denk

met vreugde terug aan ons gezamenlijk bezoek als ver-
tegenwoordigers van Absyrtus aan de Vlaamse collega\'s
in Cureghem, waarbij wij hebben getracht ons vaandel
materieel en figuurlijk hoog te houden.
Na ons afstuderen ging ieder zijn eigen weg en ont-
moetten wij elkaar nog slechts een enkele maal op ver-
gaderingen en andere veterinaire bijeenkomsten. Tot-
dat Djurre de Jong en hij het initiatief namen tot een
jaarlijkse reünie van tijdgenoten, een initiatief, dat
van de beginne af aan een succes werd, nu reeds weer
vele jaren achtereen. Als wij daar weer met elkaar de
oude liederen zongen en een ogenblik de ogen sloten,
voelden wij ons weer één grote veterinaire vrienden-
kring, alsof we weer op Absyrtus langs de tafel zaten
en vielen niet alleen de jaren weg, maar ook de zo
verschillende levenslopen van ieder onzer en waren we
weer de vroegere tweede, derde en vierde jaars. Pieter
en andere collega\'s completeerden deze illusie nog met
oude, soms al vergeelde foto\'s en andere voorstellingen
uit die tijd.

Nu is ons deze spil ontvallen. Een normaal verloop
op onze leeftijd, maar dat ons des temeer roert nu het
juist en nog te vroegtijdig hem zo onverwacht moest
treffen.

Zijn zin voor humor tekent zich af in een briefkaart,
die ik van hem ontving nadat ik de laatste reünie ver-
stek had moeten laten gaan, terwijl ik hem op de
vorige reünie had gezegd, nadat hij vertelde toen bijna
niet te kunnen zijn gekomen, dat het zonder hem niet
ging en we hem dan gehaald zouden hebben. Hij
schreef me, dat Absyrtus het komende jaar zijn eeuw-
feest zou vieren, met de toevoeging: voor \'t geval je
gehaald moet worden, laat dat dan even weten! Dat
was Pietefs ietwat lakonieke humor, zoals hij die bij
ontelbare toespraken en tafelspeeches zo langs zijn, ons
alleen zo bekende neus weg ten beste gaf.
Nu zullen wij, ongetwijfeld in zijn geest, deze reünie
zolang dat voor ieder van ons mogelijk zal zijn voort
blijven zetten, maar daarbij zullen wij aan de hoofd-
tafel een ietwat schrijnende lege plaats voelen en zal
deze herdenking te zijner ere met een zekere weemoed
gepaard gaan. Maar wij zouden ons zeker niet in zijn
geest gedragen als we deze weemoed de overhand lieten
hebben en het zou zeker in strijd geweest zijn met zijn
tenslotte optimistische levensopvatting en met wat hij
en Djurre zich steeds als doelstelling van deze reünie
hebben gedacht en daarnaar hebben gehandeld.
Bij deze reünie zullen unj bij het verzoek een ogenblik
in stilte de overleden collega\'s te herdenken, allen in
gedachten in de eerste plaats Pieter voor ons zien
staan en zijn ons zo bekende en sympathieke figuur
woorden van levenswijsheid en berusting zien uit-
brengen, en dat zal ons dan verzoenen met zijn ver-
lies, dat ons allen zo heeft getroffen.
Ook zijn vrouw en beide zoons, over wier welslagen
in het maatschappelijk leven hij met zo veel genoegen

en tevredenheid met zijn intieme oude vrienden sprak,
zullen na een lang en ongetwijfeld gelukkig leven een
prettige en dankbare herinnering aan hem bewaren.
Hij was een goed mens en een goede vriend en collega
en laat voor zeer velen heel prettige en erkentelijke
herinneringen achter.

In aansluiting met het in Memoriam gewijd aan onze
vriend Pieter de Jong door Huib Veenstra, waarin hij
zo voortreffelijk ook mijn gevoelens en dat van zeer
vele vrienden heeft weergegeven, wil ik nog gaarne iets
er aan toe voegen.

Pieter Jolkes de Jong werd geboren op 7 januari 1890
te Herbajum, een dorp in Friesland, gelegen tussen
Harlingen en Franeker. Na de R.H.B.S. met driejarige
cursus in Harlingen te hebben afgelopen, deed hij in
1909 eindexamen van de R.H.B.S. te Leeuwarden.
In 1909 begon hij zijn studie aan de toenmalige Rijks-
veeartsenijschool, in 1916 behaalde hij het diploma van
dierenarts.

Zijn studententijd is door Veenstra goed weergegeven.
Vooral in zijn functie als voorzitter van Absyrtus, wat
gewaardeerd werd door hem te verkiezen tot Ere-
senator.

Eén voorval uit zijn studententijd meen ik even te
moeten memoreren, omdat het de persoon van Pieter
zo goed typeert. Hij had zeer veel belangstelling voor
de algemene literatuur, waarbij de Friese dichtkunst
een ruime plaats innam. Toen de Friese vereniging eens
een bijeenkomst organiseerde, waarbij de grote dichter
Pieter Jelles Troelstra zijn eigen werk voordroeg was
hij, en vrijwel alle Friese studenten, aanwezig. Wij
waren allen zeer enthousiast, de voorzitter bedankte
echter de spreker zeer summier. Dat kon onze Pieter,
emotioneel als hij was, niet verdragen, hij sprong op
een stoel en bedankte in een gloedvolle rede de dichter
Troelstra, wat een daverend applaus niet alleen van
ons, maar van de gehele zaal ontlokte.
Na onze studententijd had ik af en toe contact met
hem, vooral de laatste jaren om gezamenlijk de reünie
van Oud-Absyrtianen voor te bereiden. Hoe verheugde
hij zich op de reünie in 1965, waarvoor hij reeds de
nodige voorbereidingen had getroffen.
Bij zijn begrafenis, waar zeer vele collega\'s aanwezig
waren, trof het ons zeer dat zijn zoon in zijn dank-
woord voor de belangstelling even de Oud-Absyrtianen
apart noemde, omdat hij wist, dat Absyrtus bij zijn
vader steeds zo\'n grote plaats had ingenomen.
Pieter is na zijn afstuderen één jaar assistent bij de
Kliniek voor Kleine Huisdieren geweest. In augustus
1917 vestigde hij zich als praktizerend dierenarts. De
praktijk had zijn volle belangstelling en hij genoot van
het buitenleven. In 1918 werd hij benoemd tot plaats-
verv. Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, in
1921 tol hoofd van de Keuringskring Culemborg. In

1954 heeft hij zijn praktijk overgedragen en werd be-
noemd tot hoofd van dienst van de kring West-Betuwe,
waarna zijn pensionering volgde op 1 maart 1955.
Jarenlang was hij lid van de Ereraad van onze Maat-
schappij, waarin hij zeer werd gewaardeerd; verder lid
van de Commissie voor Veearbitrage. Hij was een zeer
trouw lid van de afdeling Gelderland, op de verga-
deringen een zeer geziene spreker, wat de voorzitter
van de afdeling op de vergadering van 19 december
1964 met enkele woorden heeft gememoreerd. Ook
voor de gemeenschap in Culemborg was hij altijd
bereid mee te werken in verschillende instanties, zoals
o.a. het Nutsdepartement, de Spaarbank.
In 1921 trad hij in het huwelijk met mejuffrouw Nelly
ten Thije. Twee zoons werden geboren. Een zeer har-
monisch en gelukkig gezin. Zijn jongens hebben niet
het beroep van hun vader gekozen; theologie en rech-
ten was hun keuze, een keuze die misschien onbewust
mede is beïnvloed door de geestelijke gesteldheid van
hun vader. Hij sprak met grote voldoening over de
carrière van zijn jongens. Hoe verheugde hij zich, uit-
gesproken op zijn bezoek aan ons veertien dagen voor
zijn dood, over het bijwonen van de inauguratie van
zijn zoon, de theoloog, die als lector benoemd was aan
de Universiteit in Groningen. Helaas heeft hij het niet
mogen beleven.

Zo blijft dan alleen de zeer dierbare herinnering over.
\'t Is een voorrecht in het leven zo\'n man als echtge-
noot, als vader en als vriend te hebben gehad.
Driebergen-Rijsenburg, DJURRE DE JONG.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
112e Algemene Vergadering 1965.

Om tijdige voorbereiding mogelijk te maken voor de verkiezingen ter vervulling der
vacatures, waarin de Algemene Vergadering dient te voorzien, volgen hieronder de
namen van die collegae, die krachtens het Huishoudelijk Reglement aan de beurt van
aftreden zijn en die wel of niet herkiesbaar zijn:

De heer C. Eenhoorn, secretaris, treedt af en is herkiesbaar.
De heer J. H. L o m a n treedt af en is niet herkiesbaar.

De heer H. L. L. v a n Werven treedt af en stelt zich niet meer herkiesbaar.
Ter voorziening in de vacatures die in de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde ontstaan en waarin het Hoofdbestuur voorziet door benoeming uit
kandidaten die de afdelingen aanwijzen bij de behandeling van het programma van
de Algemene Vergadering, kan nu reeds het volgende worden medegedeeld:
Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r, voorzitter, treedt af en is herkiesbaar.
De heer W. H. Eenink treedt af en is herkiesbaar.

De heer PI. L. L. van Werven treedt af en stelt zich niet meer herkiesbaar.
Uitbreiding bureaupersoneel.

Ingevolge het laatste besluit van het Algemeen Bestuur voor het bureau een jurist
aan te trekken, is als zodanig benoemd Mevrouw Mr. R. E m m e 1 o t te Utrccht,
die inmiddels als administratrice-chef de bureau haar nieuwe taak heeft aanvaard.
Mevrouw Mr. E m m e 1 o t, die hierbij hartelijk welkom wordt geheten, zal de eerste
tijd ruime gelegenheid worden geboden zich zo volledig mogelijk te oriënteren
omtrent de vele werkzaamheden van zeer uiteenlopende aard, welke het bureau met
zich brengen. Intussen zal het Hoofdbestuur een nadere instructie opstellen.

Het Hoofdbestuur, gehoord de desbetreffende commissies, adviseert de volgende
winstmarges betreffende medicamenten aan te houden:

a. het is onjuist om een visitetarief in de prijzen van medicamenten te calculeren
daar het ongewenst is de schijn te wekken diensten als dierenarts gratis te ver-
lenen;

b. de winstmarges dienen te worden berekend naar de eigen factuurprijs exclusief
omzetbelasting;

c. de winstpercentages dienen gestaffeld te worden per aflevering, krachtens de
volgende schaal:

afleveringen beneden ƒ 20,— vrij naar het inzicht van de apotheekhoudende
dierenarts

Na de verzending van de contributienota voor het lidmaatschap van de Koninklijke

Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde is bij herhaling een herinnering aan
de betaling verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Desondanks blijkt bij de laatste controle een aantal leden de nota nog niet te hebben
voldaan. Binnenkort zal deze leden een kwitantie worden aangeboden ad ƒ 250,—,
verhoogd met incassokosten.

Leden, die nog voor nadere vaststelling van de contributie 1965 in aanmerking
wensen te komen, kunnen alsnog direct na de verschijning van deze aflevering, het
te betalen bedrag aan de hand van de laatste definitieve aanslag bepalen en over-
maken.

Zoals bekend, kan men ook genoemde aanslag of de daarmede gelijkgestelde docu-
menten bij het bureau inzenden, waardoor men buiten de controle-loting valt.
Gaarne wordt op ieders medewerking vertrouwd.

Op donderdag 13 mei a.s., om 16.00 uur, hoopt college J. Kroneman aan dc
Rijksuniversiteit te promoveren op het proefschrift, getiteld „Het elektrocardiogram
van het getrainde paard".

Voor de goede orde wordt erop geattendeerd dat het bureau op Goede Vrijdag, 16
april a.s., gesloten is. Voor eventuele spoedgevallen, b.v. waarneming, is het bureau
telefonisch bereikbaar; men wordt verzocht evenals op zon- en feestdagen zo mogelijk
vóór 9.00 uur op te bellen.

Op 30 april a.s. zal het bureau gesloten zijn. Voor spoedgevallen is het bureau tele-
fonisch bereikbaar tot 9.00 uur.

De afdeling Groningen/Drenthe zal op woensdag 21 april a.s. om 20.00 uur een
vergadering houden in Restaurant „Overcingel" te Assen. Sprekers: Ir. A. v a n d e r
V 1 i e t en L. W. van der Vooren over het onderwerp „,Slachtkuikenhouderij".

1. Op woensdag 28 april a.s. om 20.00 uur, zal Prof. Dr. G. Wagenaar voor
de Afdeling Overijssel een Klinische Avond houden in dc Kliniek voor Inwendige
Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht.

2. Op dinsdag 18 mei a.s. organiseert de afdeling Overijssel cen afdelingsvergadering
om 20.00 uur in Hotel „de Zon" te Ommen.

3. Op woensdag 9 juni a.s., om 14.00 uur, houdt de Afdeling Overijssel cen verga-
dering in Hotel ,fialzicht" te Nijverdal.

Alhier zal collega G. L. van Limborgh spreken over „Kalvermesterij", een
voordracht welke aanvankelijk op 25 mei a.s. zou worden gehouden.

De afdeling Gelderland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde houdt
haar eerstvolgende vergadering op donderdag 29 april a.s. om 20.00 uur in Restaurant
„Royal" te Arnhem.

Na goedkeuring van de notulen van de vorige vergadering en de ingekomen stukken
kwamen in bespreking het verslag van de vergadering van het Algemeen Bestuur en
de registratie van verstrekte antibiotica, zoals deze momenteel in Friesland geschiedt.
Dit gaf aanleiding tot een geanimeerd debat, aan het eind waarvan besloten werd
deze zaak aan te houden. Gewacht zal worden op het vertrouwelijk schrijven van
het H.B., terwijl het H.B. verzocht zal worden dit soort kwesties voortaan landelijk te
regelen.

Secr. brengt dan zijn jaarverslag uit. Dit is optimistischer dan vorig jaar. Het ver-
gaderingbezoek was beter en ook de deelname aan met name de klinische les van
prof. Wagenaar en het post-universitair onderwijs, waarmee deze winter een
aanvang werd gemaakt, overtrof alle verwachtingen. Het was een goed jaar voor
de afdeling. De penningmeester kon aan het eind van zijn verslag een goed batig
saldo vermelden.

Daarna werd met algemene stemmen besloten tot wijziging van het huishoudelijk
reglement, waardoor de herkiesbaarheid van bestuursleden werd uitgebreid en de
samenstelling van de provinciale vestigingscommissie en van de in te stellen afdelings-
raad reglementair vastgelegd werden.

Uit de ingestuurde antwoorden op een onder de leden gehouden enquete is gebleken,
dat de voorkeur van de leden uitgaat naar vergaderen op donderdag en vrijdag te
Rotterdam.

De meerderheid is voor één vergadering \'s middags met de dames en met een ge-
zamenlijk diner. Algemeen was men voor voortzetting van het post-universitair
onderwijs.

Vervolgens koos de afdelingsvergadering een nieuwe secretaris, daar ondergetekende
de afdeling per 1 april gaat verlaten. Tot zijn opvolger werd gekozen collega
J. B O O m te Rotterdam als secretaris en collega Dr. K. J. K r u y t tot afgevaardigde
in het Algemeen Bestuur.

Dr. K. J. K r u y t, Lekkerkcrk, voorzitter en afgevaardigde Alg. Bestuur.
S. R. K 1 a r e n b e e k, Oegstgeest, ondervoorzitter.
J. Boom, Rotterdam, secretaris.

Hierna hield collega Commandeur een inleiding over „oude gebruiken bij
veeziekten in het Rijnland" en werd door collega Van W ij h e een film vertoond
over oude gebruiken rond de oogst.

De Groep organiseert op zaterdag 24 april a.s. om 10.15 uur een vergadering in
Hotel Smits te Utrecht.

Bericht werd ontvangen dat de in de vorige aflevering aangekondigde lezing van
Dr. H. L. C h u t e op 8 april jl. helaas niet plaats kon vinden.
Op 19 mei a.s., om 10.00 uur, organiseert de Groep een bezoek aan het Pluimvee-
Instituut „Het Spelderholt" te Beekbergen.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 18 december 1964 in het Zoötechnisch
Instituut te Utrecht.

Na de opening en het voorlezen van de notulen deelt de voorzitter mede dat de
notulen van de vergadering in de toekomst tijdig aan de leden zullen worden rond-
gestuurd, zodat het voorlezen hiervan dan achterwege kan blijven. Tevens zal er cen
kort verslag in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden geplaatst.
Het W.V.P.A.-congres wordt in Parijs gehouden op 6, 7 en 8 september 1965 en
daarnaast zal er een speciaal programma voor de dames worden samengesteld.
In april/mei zal er een excursie van een dag worden gehouden naar het pluimvee-
instituut „Het Spelderholt" te Beekbergen.

De voorzitter spreekt zijn ongerustheid uit over de huidige toepassing van de ge-
wijzigde verordening „Medicinaal Veevoeder". Het Hoofdbestuur zal hierover offi-
cieel worden benaderd.

Na het huishoudelijk gedeelte brengt allereerst collega A. G. de Moor een kort
verslag uit van de 2de Europese pluimvceconferentie van de W.P.S.A, te Bologna en
vervolgens houdt Drs. P. van D ij k een inleiding over „Enkele problemen bij het
opmengen van kleine hoeveelheden, o.a. antibiotica in het voeder".
Daar alle practici met dit probleem te maken kunnen krijgen, zal deze voordracht
met discussie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden gepubliceerd.

Per 1 april 1965 werd collega R. V. B r u c k-
\' jÊÊ^^Kti^^^ wilder benoemd tot Directeur van het Open-

VH j Collega Bruckwilder is op 17 april 1926 tc
Utrecht geboren. Hij volgde er lager-, middelbaar-
, \\ hoger onderwijs en studeerde er van 1945 tot

.. jW : 1951, het jaar waarin hij het dierenartsdiploina bc-
^^Bpjii^jaKj^Bj^ haalde.

Hij vestigde zich in Bakel en nam in 1952 de prak-
tijk over van collega Kuipers te Gemert. In
1960 werd hij keuringsdicrenarts-bacterioloog bij
het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage.
Was hij tijdens zijn studietijd al actief als be-
stuurslid van Veritas, ook in de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde is, en waarschijnlijk
blijft, collega Bruckwilder zeer actief.
Sinds februari 1963 is hij zeer actief secretaris van de afdeling Zuid-Holland en
als zodanig hebben velen hem leren kennen en waarderen. Dc afdeling laat dan ook
node deze secretaris gaan.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde aangenomen:

J. W. Evers, Lawick van Pabststraat 38, Arnhem,
G. H. Meevis, Th. van der Borchstraat 31, Denekamp,
M. J. A. Nabuurs, Beerseweg 15, Haps,
W. J. H. Verstraaten, Hoofdstraat 35, Schijndel.
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

bij paresis puerperalis. LACTEDINE vol-
doet voor wat betreft kv^aliteit der grond-
stoffen en bereidingsv»ijze geheel aan de
daarvoor gestelde normen in the BRITISH
VETERINARY CODEX. Lactedine bevat
geen gecontraïdiceerde stoffen en bezit,
toegepast in de voorgeschreven dosering,
geen ongewenste nevenwerkingen. Deze
steriele injectie-vloeistof kan zowel sub-
cutaan als intra musculair danwel intrave-
neus worden toegediend. LACTEDINE. in
combinatie met TETADINE, geeft even-
eens opmerkelijke resultaten bij de be-
handeling van Grastetanie.

In dienst van de Nederlandse ver-
tegenwoordiging van een der oudste
en meest gerenommeerde wereldbe-
drijven op chemisch-pharmaceutisch
en veterinair gebied wordt U een in-
teressante, afwisselende en leerrijke
werkkring geboden, die op weten-
schappelijk nivau een persoonlijk con-
tact met dierenartsen beoogt.

Indien U zich wat betreft Uw leeftijd
(21 - 35 jaar), opleiding (middelbare
school, landbouwschool en eventueel
enige jaren universitaire studie), per-
soonlijkheid o( ervaring geschikt acht
— na een zekere inwerkperiode —
deze functie te aanvaarden, gelieve U
een met de hand geschreven brief en
recente pasfoto te zenden aan:

Sollicitaties vóór 1 mei a.s. te richten aan de directeur van de
dienst, Wipstrikkerallee 170, Zwolle.

Het Hoofdbestuur heeft de onderstaande diergeneeskundige studenten aangenomen
als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Mej. A. P. van .Aspcrcn, Stadhouderslaan 17, Utrecht,
Sj. Bcrgsma, Looierstraat 1, Utrecht,

H. Grecnstein, Fred. Hendrikstraat 7, Utrecht,
H. Th. Hafkamp, Vosscgatsclaan 21 bis. Utrecht,
Mej. N. Loven, Utrechtsewcg 388, De Bilt,

F. G. G. E. B. de Maar, Oudenoord 61, Utrecht,
O. Plcsser, Alex. Numankade 71 bis. Utrecht,
E. Rodrig, Fred. Hendrikstraat 7, Utrecht,

H. J. Rijnvis, Prof. Joh. Westerdijklaan 2, Utrecht,
Mej. M. D. van Silfhout, Utrechtsewcg 388, De Bilt,
H. H. M. Steinbusch, Zaagmolcnkade 27 bis, Utrecht,
Th. J. Veen, Springweg 53, Utrecht,
J. P. Vrij, Biltstraat 104, Utrecht,

Diemont Jr., Dr. A., van \'s-Gravenhage naar Hcelsum, „dc Koningshof", flat nr.

Edel, W.; 1965; Utrecht, Telderslaan 81 ; tel. (030) 37 23 3 (privé), 27 15 1 (bur.);

Gelder, G. van, van Amsterdam naar Heclsum, „de Koningshof", flat nr. 45; tel.

Hoogland Sr., Dr. D. M., te De Bilt, naar Dorpsstraat 98, aldaar, tel. ongewijzigd.

Jong, G. J. G. de; 1965; Utrecht, Grietstraat 10 bis; tel. (030) 23 66 4; .gr 381546;

Snijders, A. te Ruurio, tel. .gewijzigd in (05735) 656 (privé), 200 (praktijk). (202)
Veen, R., van Naaldwijk naar \'s-Gravenha,gc, postadres: van Beverninghstraat 141;

Zegwaard, A., te rekenen met ingang van 1 januari 1965 tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats .Aalten. (217)
Bron, E. J. S., tc rekenen met ingang van 1 februari 1965, tot Pvijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Bolsward. (153)
Bruckwilder, R. V., te rekenen met ingang van 1 april 1965, tot Rijkskeurmeester
in bijzonere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Enschede.

Diergeneeskundig examen:
geslaagd op 19 maart:
Jong, G. J G. de.
geslaagd op 29 maart:
G. H. E. Dresen.

Geldof, L. J. J., te Oostkapelle, is aldaar overleden op 2 maart 1965.
Velde, Jac., te Naaldwijk, is aldaar overleden op 31 maart 1965.

Op pag. 520 van de vorige aflevering van dit Tijdschrift, waar een korte levens-
beschrijving van Collega Karsemeyer werd opgenomen, dient — in de eerste zin
daarvan — het jaartal 1892 te worden gewijzigd in 1894.

serumgonadotrofine
choriongonadotrofine
STERILITEIT EN TE
KLEINE WORPEN BIJ
ZEUGEN

choriongonadotrofine
progesteron
vitamine E
NYMFOMANIE,
CYSTEN EN
FUNCTIE-
STOORNISSEN

Some facets of diarrhea in calves
door K. K. VAN HELLEMOND, J. F. FRIK en
P. A. M. GUINÉE*)

Diarree bij kalveren is een veel voorkomend ziektebeeld, dat de veehouderij
grote schade berokkent en de practicus steeds opnieuw voor problemen
stelt. Reeds op het einde van de vorige eeuw werd door Jensen (1893)
en Poe Is (1899) verband gelegd tussen dit ziektebeeld en E. coli. Zo
ontstond het begrip „colibacillosis", ook wel „witte diarree" en in Engels
sprekende landen „calf scours" genoemd.

Op grond van onderzoekingen, met name van Smith en Orcutt
(1925), Fey (1956, 1957 a, b, 1962), Fey en Margadant (1961 a,
b, c; 1962 a, b), Fey et al. (1962), Smith en Grabb (1961) en
Smith (1962), kan worden gesteld, dat het begrip colibacillosis een twee-
tal, slechts oppervlakkig rnet elkaar verwante ziektesyndromen omvat:

A) een acuut tot peracuut, in vele gevallen dodelijk verlopende, colisepsis
gedurende de eerste levensdagen, waarbij het symptoom diarree van
weinig of geen betekenis is;

Deze ziekte is vooral bestudeerd door Fey. De hierna volgende samen-
vatting omtrent oorzaak en verloop van deze ziekte is dan ook in hoofdzaak
ontleend aan het werk van deze Zwitserse hoogleraar.

Reeds Jensen (1893) wees op het voorkomen van septicemische ge-
vallen. Verder speurwerk werd toentertijd ernstig bemoeilijkt door het feit,
dat men de antigeenstructuur van E. coli niet kende, en derhalve geen
onderscheid kon maken tussen E. coli, behorende tot de normale darm-
flora, en eventuele pathogene E. coli.

Nadat Kauffmann (1943) het principe van de antigeenstructuur van
E. coli had ontdekt, hetgeen werd uitgedrukt in O, K en H antigenen (zie
Guinée, 1964), konden vele onderzoekers met behulp van deze techniek
een inzicht verkrijgen omtrent het voorkomen van bepaalde E. coli sero-
typen in normaal en pathologisch materiaal (Wramby, 1948; B o k-
hari cn 0rsk o V, 1952; U 1 b r i c h, 1954; Wood, 1955; Fey, 1956;
Rees, 1958; Dam, 1960 en G u i n é e, 1963).

Fey isoleerde bij ca. 50% der aan coli-sepsis gestorven kalveren uit nage-
noeg alle organen het E. coli type 078K80. Op grond hiervan beschouwde
hij dit type, naast enkele andere, door bovengenoemde auteurs beschreven
typen, als primaire oorzaak van coli-sepsis.**)

*) Drs. K. K. van Hellemond; dierenarts aan het Instituut voor Zootechniek,
Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Drs. J. F. Frik; dierenarts aan het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie, Fa-
culteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Dr. P. A. M. Guinée; dierenarts-bacterioloog aan het Rijks Instituut voor Volks-
gezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.
**) Het verdient wellicht aanbeveling cr op tc wijzen, dat de bij babies voor-
komende enteropathogene colitypcn slechts zelden bij het kalf worden gevonden
en omgekeerd (Guinée, 1963).

Aanvankelijk meende men, dat coli-sepsis ontstaat doordat de oorzakelijke
E. coli bacteriën via de gelaedeerde darmwand het organisme invaderen.
Zowel WrambyalsFey toonden echter aan, dat bij slechts 1/3 der aan
coh-sepsis gestorven kalveren de kiem 078K80 zowel uit de darm als uit
de organen kon worden geïsoleerd. In de overige gevallen werd de E. coli
alleen uit de organen gekweekt, hetgeen betekende, dat de infectie vermoe-
delijk niet langs enterale weg was ontstaan.

De resultaten van experimentele infecties bevestigden het vermoeden dat
de sepsis door 078K80 langs parenterale weg tot stand komt. Voor het aan-
slaan van experimentele infecties bleek echter een bepaalde predispositie
aanwezig te moeten zijn. Als zodanig werd door vele onderzoekers vitamine
A deficiëntie genoemd. F e y en L i n d t (1962) toonden echter aan, dat
het lage vitamine A gehalte in de lever het gevolg is van de coli-sepsis en
niet omgekeerd. Door enkele onderzoekers (Smith, 1948; Smith en
Holm, 1948; Ingram et al., 1956) werd het ontbreken van specifieke
antilichamen in het serum van aan coli-sepsis gestorven kalveren verant-
woordelijk gesteld voor het optreden van sepsis. Een toestand van a- of
hypogammaglobulinemie is bij pasgeboren kalveren fysiologisch, immers de
bouw van de placenta bij runderen is zodanig (placenta syndesmo-choria-
hs), dat geen uitwisseling van antistoffen tussen moederdier en foetus plaats
kan vinden (F ie ge, 1953). Door toediening van colostrum verkrijgen de
dieren de noodzakelijke gammaglobulinen. De resorptie hiervan is echter
beperkt tot de eerste 24 uur post partum. Over de betekenis van het co-
lostrum voor het pasgeboren kalf is uitvoerig onderzoek verricht; zie o.a.
Asschaf fenburg et al., 1952; L o v e 11, 1955; Staub, 1956 en
Steek, 1962.

Uit een onderzoek van F e y bleek, dat 10% van de door hem onderzochte
kalveren de overigens in meer dan voldoende mate aanwezige gammaglobu-
linen uit het colostrum niet uit het darmkanaal hadden geresorbeerd en
dientengevolge hypogamrnaglobulinemisch waren gebleven. Bovendien werd
bij alle aan coli-sepsis gestorven kalveren een hypogammaglobulinemie
waargenomen, zodat kan worden gesteld dat deze hypogammaglobulinemie
de predisponerende factor is voor de selectieve pathogeniteit van E. coli
type 078K80. Vanzelfsprekend geldt dit ook voor die kalveren, die in liet
geheel geen colostrum krijgen toegediend.

De resutaten van de door F e y uitgevoerde experimentele infecties kunnen
als volgt worden samengevat. Infecties met 078K80 slaan gemakkelijk aan
bij kalveren, die:

a) geen colostrum hebben ontvangen (dus hypogamrnaglobulinemisch
zijn gebleven);

c) geruime tijd vóór het moment van colostrumtoediening werden ge-
ïnfecteerd.

Uit andere proeven waarbij oesofagotomie werd toegepast, concludeert
F e y, dat de parenterale genese van coli-sepsis, d.w.z. via de neuskeelholte,
is bewezen, zonder daarbij de mogelijkheid van een eventuele gelijktijdige
enterale en parenterale infectieweg geheel uit te sluiten; dit laatste op
grond van het feit dat in 1/3 der sepsisgevallen (spontaan en experimen-

teel) het type 078K80 zowel in de organen als in de darm aantoonbaar is.
De darm wordt echter in eerste instantie niet door het inslikken van kiemen
besmet, maar direct bematogeen of indirect via de gal, zodat er enige over-
eenkomst met typhus abdominalis van de mens bestaat.

Wegens bet snelle verloop ener coli-sepsis zal het resultaat van een behan-
deling met antibiotica en/of chemotherapeutica gering zijn.
Naast het nemen van hygiënische maatregelen vlak vóór, tijdens en na de
partus en vooral het spoedig toedienen van colostrum aan het pasgeboren
kalf (binnen enkele uren post partum), kan men gebruik maken van par-
enterale toediening van gannnaglobulinen.

Uit onderzoekingen van Zimmerman (1960), bij muizen verricht,
bleek de preventieve waarde van gammaglobulinen ten aanzien van experi-
mentele baeteriële infecties. Hij meende met zijn resultaten de grondslag
te hebben gelegd voor toepassing \\-an gammaglobulinen in de veterinaire
praktijk.

De hypogammaglobulinemie als predisponerende factor voor de coli-sepsis
was voor Fey en Hunyady (1962) aanleiding om kalveren, die geen
colostrum hadden ont\\\'angen, met colostrumserum (afkomstig \\\'an een
groot aantal runderen) intraveneus of intramusculair te behandelen. De
gunstige resultaten hiervan werden nogmaals door H u n y a d y (1963) be-
vestigd. Gannnaglobulinen. verkregen van normale runderen, geven volgens
praktijkproeven van Möbimann (1962), Zu reek en Schwarz-
Z u r e c k (1963) en VV i t t m a n n cn K o k I e s (1964) eveneens bevre-
digende resid taten.

Fey et al. (1963) zien een gunstig effect van preventieve colostruin-serurn
toediening ten opzichte \\an expei imentele coli-sepsis.

Onderzoekingen van IDa m ( 1963) hebben aangetoond, dat passieve immu-
nisatie van pasgeboren kalveren met een mono- of bivalent anti-coliserum
een gunstig effect kan hebben bij experimentele infecties.
Gezien de eerder genoemde bevindingen van F e y en medewerkers, is het
echter nog problematisch, of dit gunstige effect moet worden toegeschre-
ven aan de specifieke antilicbarncn.

In tegenstelling tot het zojuist bcschreven ziektebeeld, waarbij diarree van
weinig tot geen betekenis is, kent men bij oudere kalveren een ziektesyn-
droom, waarbij bet symptoom diarree wel sterk op de voorgrond staat.
Door In gl is (1960) worden de volgende oorzaken opgegeven;

c) uit een emmer laten drinken i.p.v. laten zuigen (bijv. aan een kunst-
speen),

Door Owen et al. (1958) werden de verschillende componenten uit de
melk op bun effect met betrekking tot het optreden van diarree onder-
zocht. Een verdubbeling van het lactose-gebalte veroorzaakte diarree. Het
onstrembaar maken van de melk bad daarentegen geen effect.

Shill am et al. (1962) constateerde, dat het aantal gevallen van diarree
hoger was bij kalveren, die met een kunstmelk werden gevoerd dan bij
dieren, die met volle melk werden opgefokt. Vooral in de Engelse litera-
tuur komt naar voren, dat deze diarree in verband staat met E. coli, door-
dat deze bacteriën tot hoog in de dunne darm prolifereren, terwijl zij nor-
maliter slechts in geringe aantallen ter plaatse voorkomen.
Smith (1961, 1962) achtte de bewijskracht van de experimenten over
E. coli als oorzaak van diarree onvoldoende en deed een uitgebreid onder-
zoek. Oriënterende onderzoekingen wezen uit, dat de postmortale vermeer-
dering van bacteriën in de darmtractus van aan diarree gesuccumbeerde
kalveren in het algemeen zo sterk is, dat het onderzoek van gestorven kal-
veren die naar zijn laboratorium werden opgezonden, in deze geen betrouw-
bare informatie kon opleveren. Derhalve deed hij zijn onderzoek bij proef-
kalveren, die onmiddellijk na de dood (gesuccumbeerd of afgemaakt) kon-
den worden geseceerd. De resultaten van het onderzoek van Smith kun-
nen als volgt worden samengevat.

Diarree is het eerst optredend verschijnsel en kan al enige dagen bestaan
alvorens de kalveren ernstig ziek worden. Dan volgen verschijnselen van
dehydratie, waarna de kalveren doorgaans snel succumberen. Bij het begin
van de diarree wordt geen temperatuursverhoging waargenomen, terwijl
tijdens het verdere verloop van de ziekte slechts een onbetekenende tempe-
ratuurstijging optreedt.

Smith vindt geen pathologisch-anatomische afwijkingen, doch alleen een
abnormale, niet homogene darminhoud met onverteerde voedselresten. De
door andere onderzoekers beschreven pathologisch-anatomische afwijkin-
gen (onder andere enteritis) moeten volgens S m i t !i als postmortale ver-
anderingen worden beschouwd.

Kwalitatieve en kwantitatieve analyse van de kweekbare darmflora (Bac-
teroides, Lactohacillus, E. coli, CL perfringens en Streptococcus) geeft wei-
nig verschil met die van gezonde kalveren te zien. Slechts bij dieren, die
in ernstige mate aan diarree hebben geleden, wordt een relatieve toename
van E. coli en Cl. perfringens en vooral van Lactohacillus waargenomen,
met name in de dunne darm. Serologisch onderzoek en faagtypering van
de geïsoleerde E. coli stammen geven geen aanwijzingen, dat E. coli pri-
mair betrokken is bij de etiologie van deze diarree. Smith veronderstelt
dat de oorzaak meer in de richting van een relatieve enzynideficiëntie
moet worden gezocht.

In een recent Engels overzicht (Roy, 1964) worden ten aanzien van de
etiologie twee mogelijkheden genoemd. Van bacteriologisch standpunt is
men geneigd E. coli als primaire oorzaak te beschouwen, terwijl van de zijde
van voedingsdeskundigen meer gedacht wordt aan een diarree door een in
enigerlei opzicht onjuiste voeding. Aangezien de rol van E. coli als veroor-
zaker van diarree van kalveren tot dusver niet experimenteel werd aange-
toond en de feiten meer ten gunste van de laatste opvatting spreken, zullen

1 N.B. De getrokken lijn geeft de mediane waarde aan. De stippellijnen geven de
maximale waarde aan, voor zover deze thans bekend zijn.

Alvorens verder in te gaan op de etiologie van diarree bij kalveren, is het
gewenst een ogenblik stil te staan bij de inzichten in de ecologie van de
humane darmflora en de verstoiingen als gevolg van abnormale darm-
inhoud.

De kwantitatieve samenstelling van de darmflora is vooral bestudeerd door
H aen el en M ü 11 e r-B e u t h o w (1958, 1963). De bij gezonde per-
sonen aangetroffen type-verdeling wordt aangeduid met de term eubacte-
riose; is het evenwicht tussen de diverse typen ingrijpend verstoord, dan
spreekt men van dysbacteriose. Het begrip dysbacteriose dat in vroegere
jaren veelal misbruikt werd, kreeg pas werkelijke inhoud nadat door
H a e n e 1 en medewerkers door uitvoerige analyses van de ilio-coccaal flora
bij de mens het begrip eubacteriose was gedefinieerd.
In figuur 1 wordt een schematisch overzicht gegeven van de toestand van
eubacteriose bij de gezonde volwassen mens en het normale kalf.
Door Wevers et al. (1960), Weyers en v. d. Karner (1963) en
Hoffmann et al. (1964) werd het begrip dysbacteriose in de pcdia-
trische kliniek getoetst. Dc dunne darm is onder normale omstandigheden
nagenoeg kiemvrij. Slechts in het laatste gedeelte van de ileo-coecaalstrcek
en uiteraard in het coecum en het colon bevindt zich de darmflora. Een
toestand van eubacteriose wordt gekenmerkt door een evenwichtstoestand
in de intestinale flora tussen de saccharolytische en de saccharoprotcoly-
tische flora. Uitsluitend saccharolytisch werken Lactobacillus bifidus en
Lactobacillus acidophilus. Zij vergisten koolhydraten tot melkzuur; eiwitten
worden door deze bacteriën vrijwel niet gefermenteerd. Dc saccharo-
proteolytische flora omvat de Enterobacteriaceae (E. coli, Proteus, Citro-
bacter en Enterobacter) en Clostridium. Deze bacteriën vergisten kool-
hydraten in het algemeen niet tot melkziuir doch tot micrenztmr en verder
tot koolzuur en waterstof. Zij zijn bovendien in staat sonunige eiwiiachtige
stoffen af te breken tot aniincn en andere, min of meer giftige, afbraak-
produkten. Bacteroïdes, die zowel hij mens als dier numeriek de belang-
rijkste bacteriesoort is, schijnt metabolisch van weinig lictekenis tc zijn.
De activiteit van de saccharolytische cn saccharo-protcolytische darmflora
is afhankelijk van de mate, waarin koolhydraten respectievelijk eiwit-
achtige stoffen in de ilco-coccaalstrcek voorkomen. Indien abnormale hoe-
veelheden of abnoriTiale typen koolhydraten aan de darmflora worden aan-
geboden, zal de saccharolytische flora gaan overheersen en melkzuur gaan
vormen. De darm reageert hierop met hyperperistaltick en een sterk ver-
minderde waterresorptie, hetgeen kan resulteren in de zgn. gistingsdiarrec.
Bij een abnormale hoeveelheid of abnormale typen van eiwitten zal de pro-
teolytische darmflora zich sterk gaan vermeerderen.

De eiwitten en polypeptiden worden door deze bacteriën afgebroken tot
aminen en andere, veelal toxische produkten. Deze afbraakprodukten
irriteren de darmwand, die hierop reageert met een verhoogde peristaltiek,
zodat diarree ontstaat. De geresorbeerde, toxische afbraakprodukten ver-
oorzaken een auto-intoxicatie, welke zich manifesteert in verschijnselen van
algemeen ziek zijn. De darmwand wordt vaak zo zeer door de aminen be-
schadigd, dat deze eiwithoudende stoffen gaat afscheiden, die dan weer als
voedingssubstraat voor de proteolydsche bacteriën dienen, zodat een vi-

cieu/c cirkel ontstaat, met als primaire oorzaak een abnormaal aanbod van
eiwit in de ileo-coecaalstreek. Volgens Weyers maakt bet groot verschil,
of er eiwitten dan wel polypeptiden, die door de endopeptidasen zijn af-
gebroken aan de proteolytische flora worden aangeboden, omdat vooral
peptiden en in mindere mate eiwitten bij kinderen rottingsdiarree veroor-
zaken.

Voor een juist begrip van de hierna volgende beschouwing is het gewenst
een korte beschrijving van de normale verteringsprocessen in het maag-
darmkanaal van het kalf te geven.

De in het voedsel van het kalf voorkomende koolhydraten behoren in
hoofdzaak tot de disacchariden (lactose, mal tose) en de Polysacchariden
(zetmeel, cellulose). De koolbydraatvertering komt pas in de dunne darm
goed op gang. Het zetmeel wordt door amylase (uit het pancreassap) af-
gebroken tot disacchariden. Zowel mono- als disacchariden worden door de
darmwandcellen opgenomen. Door in de darmwandcellen gevormde en ook
hier werkzame specifieke enzymen worden de disacchariden in mono-
sacchariden gesplitst, waarna afvoer via bet portale stelsel plaats vindt. In
de dunne darm komt geen enzym voor dat cellulose kan splitsen.
Onder normale omstandigheden is de resorptie van de koolhydraten in de
dunne darm vrijwel totaal, met uitzondering van het onaantastbare cellu-
lose en moeilijk te splitsen rauwe zetmelen, als bijv. aardappelzetmeel. In
het colon gekomen worden deze dan door de hier in grote aantallen voor-
komende bacteriën aangetast.¹)

De eiwitvertering wordt bij bet jonge kalf ingeleid door een coagulatic van
de melkeiwitten door het door de maagwand geproduceerde lebferment.
Op oudere leeftijd is de produktie van dit enzym sterk teruggelopen. De
eiwitten worden nu door bet in grotere hoeveelheden geproduceerde zout-
zuur gecoaguleerd. Op de eiwitmoleculen in dit coagulum werkt het door
de maagwandcellen geproduceerde enzym pepsine in. Pepsine behoort tot
de zgn. endo-peptidasen. Dc verschillende eiwitsplitsende enzymen worden
in de modernere literatuur verdeeld in endo-peptidasen en exo-peptidasen
(P r O s s e r en B r o w n, 1961). Endo-peptidasen zijn in staat een peptide-
binding welke in een keten is gelegen te hydrolyseren. Afsplitsingsproduk-
ten zijn dus polypeptiden. De exo-peptidasen daarentegen hydrolyseren
eindstandige peptide-bindingen. Splitsingsprodukten van polypeptiden zijn
dus Oligopeptiden en aminozuren. In het volgende zullen wc ons van deze
nomenclatuur bedienen.

In het duodenum komen dus alleen nog niet afgebroken gecoaguleerde
eiwitten en peptiden. Door de endo- en exopeptidasen uit het pancreas-
sap worden deze weer gesplitst tot oligo-peptiden en aminozuren. De darm-
wandcel is in staat beide op te nemen. Door in de darmwandcel geprodu-
ceerde exo-pepddasen worden Oligopeptiden gesplitst in aminozuren, waar-
na transport kan plaats vinden via bet portale stelsel.

Onder fysiologische omstandigheden zullen bij een goede verteerbaarheid
vrijwel geen onverteerd eiwit, noch polypeptiden in het colon kunnen ko-
men. Mocht dit door één of andere oorzaak toch het geval zijn, dan zullen

1 Amylasen worden slechts door weinig bacteriën gevormd. De belangrijkste zijn
Cl. butyricum, Bac. subtilis en Bac, cereus.

deze stoffen door bacteriën worden gefermenteerd, met het eerder ver-
melde effect op de darmwand.

De vetvertering vangt pas aan in de dunne darm onder invloed van de
lipase uit het pancreassap, (zie Senior, 1964). Het vetmolecuul wordt
bij deze lipolyse gesplitst in vrije vetzuren, mono- en diglyceriden. Dit
proces wordt vergemakkelijkt door een fijne verdeling van het vet door
de in de lever gevormde gal. De gevormde mono- en diglyceriden bevor-
deren naast vrije triglyceriden eveneens de emulgering van de vetten. De
darmwand is in staat genoemde splitsingsprodukten op te nemen. De lengte
van het opgenomen vetzuurmolecuul bepaalt de weg waarlangs het zal
worden afgevoerd. Vetzuren met een korte keten gaan hematogeen naar
de lever; die met een lange keten komen lymfogeen via ductus thoracicus
in de bloedbaan.

Bij een goede verteerbaarheid van het voedervet zullen er onder normale
omstandigheden weinig of geen vetmoleculen in het colon terecht komen.
Het is reeds lang bekend dat het kalf gedurende de eerste levensdag in staat
is gammaglobulinen uit het colostrum op te nemen. Deze eiwitten moeten
hiervoor in een ongecoaguleerde en ongesplitste vorm de dunne darm berei-
ken. Het feit dat de eerste levensdag de produktie van het lebferment en
pepsine -f- HCl zeer klein is, opent hiertoe de mogelijkheid. Het niet rc-
sorberen van voedingseiwitten onder normale omstandigheden op oudere
leeftijd zou dan moeten worden toegeschreven aan de aanwezigheid van ge-
noemde enzymen en niet aan een verandering in het darmslijmvlies. De
wijze van resorptie en transport van de gammaglobulinen door de darm-
wandcel is nog niet bekend (Balfour en C o m 1 i n e, 1962).
Tijdens de opfok van een kalf tot een gebruiksdier zal de opgenomen hoe-
veelheid melk steeds tot enkele liters per keer beperkt blijven. Een tekort
schieten van het stremmend en eiwitsplitsend vermogen is hierbij niet te
verwachten. Het aanbod van eiwitten c.q. aminozuur-complexen en ook
van andere componenten uit de melk aan de darmflora zal derhah^e mini-
maal zijn.

Het op wat oudere leeftijd {2-3 weken) door het kalf opgenomen luwvoer
stimuleert de ontwikkeling van de pens met de daarbij behorende pens-
flora. De bestanddelen uit het ruwvoer, krachtvoer en melk, welke na de
bacteriële fermentatie in de pens en of enzymatische afbraak in de dunne
darm niet geresorbeerd worden, vormen naast secretieprodukten van de
darm, het voedingssubstraat voor de darmflora.

Het mesten van kalveren met een melkvervangend preparaat heeft de laat-
ste jaren een enorme vlucht genomen. Het aantal slachtingen in 196.3 be-
droeg 465.000 stuks (jaarverslag C.B.S., 1963); daarnaast werden ca.
160.000 stuks levend geëxporteerd.

De samenstelling van een melkvervangend preparaat is in grote lijnen: ca.
70% magere melkpoeder, ca. 15% vetten, ca. 10% koolhydraten,, aange-
vuld met mineralen en vitamines (zie Frens, 1961). Bij de bereiding van
het magere melkpoeder maakt men zowel gebruik van het spray- als van
het walsenproces.

Bij het spray-proces worden de melkeiwitten gedurende een kortere tijd
aan een hoge temperatuur blootgesteld dan bij het walsenpoeder. Het ge-
volg is, dat de verteerbaarheid en de strembaarheid van spraypoeder in het

algemeen beter is dan die van walsenpoeder (Pol en Groot, 1960;
Shill am et al., 1962)¹).

Beide produkten worden voor de fabricage van kunstmelk gebruikt.
Op grond van het werk van H a e n e 1 en medewerkers en deszelfs toe-
passing in de pediatrie door Weyers c.s. willen wij in de navolgende be-
schouwingen het begrip dysbacteriose invoeren ter verklaring van de „witte
diarree" bij kalveren.

Aan het melkpoeder worden mono- en Polysacchariden toegevoegd. De
Polysacchariden behoren voordien een behandehng (verstijfseling) te heb-
ben ondergaan, die de oplosbaarheid en de verteerbaarheid verhoogt. Onder
normale omstandigheden zullen slechts weinig koolhydraten in het bereik
van de darmflora komen. Bij een verhoogde passagesnelheid (Williams
en J e n s e n, 1955) en een hogere concentratie melkpoeder in de kunstmelk,
eventueel gecombineerd met een slechtere verteerbaarheid, zal het aanbod
van koolhydraten in de ileo-coecaalstreek groter zijn. Deze zullen dan af-
gebroken worden tot zuren en gassen, hetgeen kan resulteren in tympanie.
De gevormde zuren zullen aanleiding geven tot een verhoogde peristaltiek
en zuur reagerende faeces. Het ontstaan van deze zgn. gistingsdiarree is
schematisch figuur 2 weergegeven.

1 De geringere strembaarheid van kunstmelk kan aanleiding zijn tot een door-
breken van de door lebferment en pcpsinc HCl gevormde maagbarnère voor
ciwitmolcculcn Deze „losse" eiwitmoleculen kunnen worden geresorbeerd. Ge-
vallen van „pscudo-lal" worden door F r c n s et al (1961) toegeschreven aan een
anafylaxie ten opzichte van geresorbeerde melkeiwitten. Uit recente onderaoc-
kingen van Van Ad r ich cm (1964) is gebleken, dat de antigene eigen-
schappen van de verschillende melkciwitcomponenten na de verhitUng veranderd
zijn Naarmate de per keer opgenomen hoeveelheid melk groter en de strem-
baarheid ervan kleiner is, zal de maagbarrière gemakkelijk worden doorbroken.
Deze theorie van de anafylaxie wordt gesteund door een onderzoek uitgevoerd
door Gunther et al. (1962) naar gevallen van wiegdood. Bijna al deze p-
vallen betroffen „bottlc fed babies" en „in most instances the antibody titre has
been high" tegen rundermelkeiwitten.

Het aanbod van aminozuurcomplexen c.q. eiwitten aan de darmflora zal
afhangen van de verteerbaarheid, van de passagesnelheid en de concen-
tratie van de melkeiwitten. Wanneer dit aanbod aanzienlijk is, zal de
flora verschuiven naar een saccharoproteolydsche. De bij deze baeteriële
eiwitsplitsing geproduceerde aminen (van Rheenen, 1963) zullen in
eerste aanleg slechts aanleiding zijn tot een verhoogde peristaltiek, met het
gevolg, mede door de verhoogde osmotische waarde, faeces met een hoger
watergehalte. In tweede instantie treedt diarree op als gevolg van een
hyperperistaldek. Het watergehalte van de faeces wordt door B 1 a x t e r
en Wood (1953) als maatstaf voor de ernst van de diarree beschouwd.
De bij de baeteriële fermentatie gevormde aminen laederen de darmwand.
De darmwand reageert hierop met secretie van eiwitten. In ernstige ge-
vallen kan deze hoeveelheid eiwit op zichzelf reeds voldoende zijn om de
dysbacteriose te laten voortbestaan. Na weglaten van de eiwitten uit het
voedsel kan de nu inmiddels ontstane vicieuze cirkel blijven bestaan.
Het ontstaan van de rottingsdiarree is, naar analogie van de gistingsdiarree,
schematisch in onderstaande figuur 3 weergegeven.

De waarneming van Weyers dat bij de mens de proteolytische flora
mmder wordt gestimuleerd door het aanbod van intacte eiwitten kan ook
bij mestkalveren worden bevestigd. Bij een proef op het Instituut voor Vee-
voedingsonderzoek te Hoorn (jaarverslag 1961) bleek de consistentie van
de faeces van een groep kalveren, welke een kunstmelk kreeg waarin 50%
van de magere melkpoeder door 25% weipoeder en 25% wei-albumine was
vervangen, opvallend goed. De eiwitten in het gebruikte wei-albumine
waren door het fabricageproces zeer slecht oplosbaar geworden, waardoor
de verteerbaarheid sterk was verminderd.

De rol van de toegevoegde vetten lijkt met betrekking tot het optreden
van een dysbacteriose klein te zijn. De restprodukten van een baeteriële
fermentatie zijn zelden toxisch (W e s t en T o d d, 1955).
Een gedeeltelijke of totale enzymdeficiëntie, in de humane geneeskunde
wel bekend, kan er toe leiden dat koolhydraten of eiwitten in zo\'n boe-
veelheid in het bereik komen van de darmflora dat een dysbacteriose ont-
staat (Weyers et al., 1961 en A u r i c h i o et al., 1962). Hall (1962)
en Smith (1962) veronderstellen dat een aantal gevallen van kalver-

diarree aan een dergelijke enzymdeficiënde moeten worden toegeschreven.
De door In gl is (1960) vermelde oorzaken van diarree kunnen onder
één noemer gebracht worden door de dysbacteriose als centrale oorzaak
te stellen. Men kan zich voorstellen dat over\\\'oedering gemakkelijk tot een
groter aanbod van te fermenteren stoffen aan de darmflora zal leiden door
een relatief tekort aan enzymen met eventueel een verhoogde peristaltiek.
Te koude melk zal door een prikkeling van het neuro-vegetatieve zenuw-
stelsel hetzelfde bewerkstelligen.

Aangezien de relade tussen andere milieufactoren, als bijv. stalklimaat
enerzijds en het optreden van dysbacteriose anderzijds niet duidelijk is, zijn
deze niet in onze beschouwing opgenomen.

Indien de in de voorgaande pagina\'s gestelde hypothese juist is, moet een
dysbacteriose ten gevolge van een in enig opzicht ondoelmatige voedmg
als oorzaak van diarree (mits niet veroorzaakt door een specifiek organisme
als bijv. Salmonellae) worden beschouwd. Om de verstoorde darmflora te
corrigeren kunnen chemotherapeutica en/of antibiotica worden gebruikt
(Dalton et al., 1960).

In het geval van een gistingsdiarree zal. ook het niet meer of m veel mm-
dere mate verstrekken van de kunstmelk een snelle teruggang van de
saccharolytische flora bewerkstelligen. De tijdens de dysbacteriose gevorm-
de toxinen zijn niet zo toxisch dat de darmwandcel wordt beschadigd. De
toestand van eubacteriose wordt bereikt en men kan met „opvoeren" be-
ginnen (zie figuur 2). ...
Bij een dysbacteriose door een proliferade van de saccharo-proteolytische
flora ligt het minder eenvoudig. De door deze rottingsflora geproduceerde
toxinen zijn veel meer toxisch. In ernstige en langer bestaande gevallen
zal de beschadiging van de darmwandcellen zodanig zijn dat er eiwitten
worden doorgelaten, welke als substraat voor deze flora dienen. De hierdoor
ontstane vicieuze cirkel wordt niet doorbroken door het dier alleen water
te verstrekken (zie figuur 3). Ook zal dit vaak niet met alleen antibioüca
en/of chemotherapeutica gelukken. Aan de exsudatie van eiwitten zal eerst,
met behulp van de darmwand adstringerende middelen, een einde moeten
worden gemaakt om een direct herstel van de saccharo-proteolytische
flora te voorkomen.

Dc waterbalans zal in deze periode langs parenterale weg m evenwicht
moeten worden gehouden. Wanneer de diarree tot staan is gekomen, zal
met een voorzichtig „opvoeren" kunnen worden begonnen. Dit opvoeren
zal zodanig moeten gebeuren, dat het ontstaan van een nieuwe dysbacte-
riose wordt voorkomen. Aan de te voeren hoeveelheid melk, de concen-
tratie en eigenschappen van de kunstmelk zal de nodige aandacht moeten
worden geschonken. Het lijkt ons wenselijk voor dit „opvoeren" de be-
schikking te hebben over een „dieet"-kunstmelk. De verteerbaarheid van
speciaal de eiwitfractie zal zeer goed moeten zijn. Wij vragen ons echter
af of een deel van de koolhydraten in een wat minder goed verteerbare
vorm gegeven moet worden, om de saccharolytische flora te sdmuleren.
De toestand van eubacteriose moet niet verkregen worden door een zo ge-
ring mogelijk aanbod van te fermenteren stoffen maar door een juiste
onderlinge verhouding. Hierdoor is een normale functie van de darmflora
(o.a. vitamine produktie) mogelijk.

De preventie ligt ons inziens op tv\\\'ee terreinen. De fabrikant van een melk-
vervangend preparaat zal in de eerste plaats voor een evenwichtige samen-
stelling van zijn produkt zorg moeten dragen, terwijl ook de verwerkte
componenten aan hoge eisen moeten voldoen.

Daarnaast zal de verzorger van de dieren de door de fabrikant gegeven
voorschriften ten aanzien van het oplossen van het kunstmelkpoeder nauw-
keurig moeten opvolgen. Verder zal grote aandacht moeten worden ge-
schonken aan hoeveelheid, concentratie en temperatuur van de te voeren
kunstmelk.

Dat de hygiëne onder alle omstandigheden aan hoge eisen moet voldoen,
spreekt voor zichzelf.

Aan de profylacUsche toediening van antibiodca en/of chemotherapeutica
aan jonge kalveren wordt door enkele onderzoekers (Frik, 1960; Ed-
wards, 1962) (enige) waarde toegekend.

Therapie en preventie zijn in het voorgaande slechts schematisch aan-
gegeven. Dit is verklaarbaar omdat, voorzover ons bekend, dysbacteriose
ten gevolge van een in enig opzicht ondoelmatige voeding nog niet eerder
als centrale oorzaak van diarree bij kalveren is gesteld. Een onderzoek
naar de relatie voeding en diarree is dan ook alleszins gerechtvaardigd.
Gezien de gecompliceerde etiologie dient een dergelijk onderzoek te worden
uitgevoerd door een team van clinici, veevoedingsdeskundigen, biochemici,
microbiologen en patholoog-anatomen.

Op grond van recente literatuurgegevens wordt het begrip colibacillose gedifferen-
tieerd in: colisepsis bij pasgeboren kalveren en de zgn. „witte diarree" bij kalveren
in de eerste levensweken.

Cohsepsis wordt veroorzaakt door bepaalde E.coli serotypcn en gepredisponeerd door
hypoganimaglobulinemie. De ziekte verloopt zeer snel en wordt gekenmerkt door
verschijnselen van algemeen ziek zijn en sufheid; diarree wordt zelden waargenomen.
De „witte diarree" verloopt in het algemeen langzamer. Bij ernstige gevallen treedt
dehydratie op, waarna de dieren doorgaans succumberen. De etiologie is nog
onduidelijk. Recente onderzoekingen hebben aangetoond, dat E.coli niet de primaire
oorzaak is. Uit een vergelijking met de desbetreffende medische literatuur wordt ge-
concludeerd, dat diarree bij kalveren veeleer dient te worden beschouwd als het
gevolg van cen dysbacteriose. Deze verstoring van dc intestinale flora dient in hoofd-
zaak te worden beschouwd als het gevolg van cen in enig opzicht ondoelmatige
voeding.

In view of data recendy reported in the literature, the concept of colibacillosis is
differentiated into colisepsis in newborn calves and so-called white scour in calves
during the first few weeks of life.

Golisepsis is caused by particular serotypes of E.coli, the predisposing cause being
deficiency of y globulins in the blood. The disease runs an extremely rapid course
and is characterized by symptoms of general malaise and dullness; diarrhea is hardly
ever observed.

As a rule, white scour runs a much slower course. Dehydration occurs in severe
cases and is usually followed by the death of the animal. The cause continues to bc
obscure. Recent studies showed that E.coli is not the primary cause.
From a comparative study of the medical literature on the subject it is concluded

that diarrhea in calves should rather be regarded as being due to disturbances of
the intestinal flora. These disturbances arc mainly attributable to irrational feeding.

Partant de données récentes de la littérature l\'auteur distingue le concept de
colibacillose en septicémie colibacillaire chez les veaux nouveaux-nés et en la soi-
disantc „diarrhée blanche" chez des veaux dans les premières semaines de leur vie.
La septicémie colibacillaire est causée par certains sérotypes d\'Escheria coli et elle
est facilitée par l\'hypogammaglobinémic. Le mal prend un cours très rapide et est
caractérisé par des phénomènes de malaise général et de somnolence; il est rare
qu\'on observe de la diarrhée.

La „diarrhée blanche" prend généralement un cours plus lent. Dans les cas graves
une exsiccose se présente, après laquelle les animaux succombent le plus souvent.
L\'étiologie en est encore obscure. Des recherches récentes ont démontré que
l\'Escheria coli n\'est pas le cause primaire.

Une comparaison avec la littérature médicale en question permet la conclusion qu\'il
faut considérer la diarrhée chez les veaux plutôt comme la conséquence d\'une
dysbactériose : Il faut considérer cette perturbation de la flore intestinale princi-
palement comme la conséquence d\'une nourriture inefficace à un certain point
de vue.

Auf Grund der neuesten Literaturdaten wird der Begriff Kolibazillosc differenziert
in Kolisepsis bei frischgeborenen Kälbern und die sogen, „weisse Diarrhöe" bei
Kälbern in den ersten Wochen nach der Geburt.

Kolisepsis wird durch bestimmte E.coli Serotypen verursacht und durch Hypogam-
maglobinaemie prädisponiert. Die Krankheit verläuft sehr schnell und kennzeichnet
sich durch schwere allgemeinen Störungen und Apathie; Diarrhöe wird selten
wahrgenommen.

Die „weisse Diarrhöe" verläuft im allgemeinen langsamer. In ernsten Fällen tritt
Dehydrierung auf, wonach die Tiere meist verenden. Die Ätiologie ist noch un-
deutlich. Kürzliche Untersuchungen haben angezeigt, dass E.coli nicht die primäre
Ursache ist.

Bei einem Vei^leich mit der einschlägigen medizinischen Literatur wurde kon-
kludicrt, dass Diarrhöe bei Kälbern eher als Folge einer Dysbakteriose angesehen
werden muss. Diese Störung der intestinalen Flora muss hauptsächlich in gewissen
Faktoren einer unzweckmässigen Ernährung gesucht werden.

Con motivo de datos obtenidos de la bibliografia recente se difercncia la idea
„Colibacillarcs" en Colisepsis en terneros reden nacidos y la diarrea blanca en
terneros en las primeras semanas del nacimiento.

La colisepsis es causada por algunas suero tipos de E.coli y existe una praedisposicion
cuando hay una hypogammaglobinemia. La enfermedad transcurre muy rapido y cs
caracterizada por sintomas de estar enfermo en general y un cstado modorro,
diarrea se observe muy raro.

El transcurso de la diarrea blanca es mas lente. En casos graves proceden una
dehidratacion, despues cual los animales murieron. La etiolc^ia todavia no es
evidente. Investigaciones recentes han demostrados que E.coli no es la causa primera.
En comparaciones con la bibliografica seme jante de la medicina humana se tome
la conclusion que la diarrea hay que ver en terneros como una consecuencia de
una dysbacillares. Este turbacion de la flora intestinales tiene uno gueconsiderar
principalmente como consecuencia de una alimentación inadecuado.

A s c h a f f e n b u r g, R., B a r 11 e t t, S., Kon, S. K., Roy, J. H. B., Briggs,
C. and Love 11, R.: The nutritive value of colostrum for the calf. VIII. The
performance of Frisian catde and Shorthorn calves deprived of colostrum. J. comp.
Path., 62, 80, (1952).

Aurichio, S., Dahlquist, A., M ü r s e t, G., P r a d e r, A.: Intestinal
isomaltase deficiency in patients with heridetary sucrose and starch intolerance.
Lancet II, 1313, (1962).

Balfour, W. E. and C o m 1 i n e, R, S.: Acceleration of the absorption of
unchanged globulins in the newborn calf by factors in colostrum. J. Physiol,
160, 234, (1962).

B lax ter, K. L. and Wood, W. A.: Some observations on the biochemical and
physiological events associated with diarrhoea in calves. Vet. Rec., 65, 889, (1953).

Bokhari, S. M. H. and 0 r s k o v, F.: O-grouping of E.coli strains isolated from
cases of white scours. Acta path, microbiol. scand., 30, 87, (1952).

Dalton, R. G., Fischer, E. W. and M c I n t y r e, W. I. M.: Antibiotics
and calf diarrhoea. Vet. Rec., 72, 1186, (1960).

Dam, A.: Serological O-grouping of strains of E.coli, isolated from cases of coli
septicaemia in calves. Nord. VetMed., 12, 321, (1960).

Dam, A.: Experimental studies on the pathogenicity for calves of Escherichia coli
and on the protective effect of specific Escherichia coli antiserum. Proc. XVIII
World Veterinary Congress (Hannover). 1, 435, (1963).

Edwards, S. J.: Effect of antibiotics on the growth rate and intestinal flora
(E.coli) of calves. J. comp. Path., 72, 420, (1962).

Fey, H.: Ueber Colistämme der O-Gruppe 78 mit einem neuen B-Antigen bei der
Colisepsis des Kalbes. Schweiz. Z. Path., 19, 543, (1956).

Fey, H.: Bakteriologie und Serologie der Colisepsis des Kalbes. I. Serologische und
biochemische Untersuchungen. Zbl. VetMed. 4., 309, (1957 a).

Fey, H.: Bakteriologie und Serologie der Colisepsis des Kalbes. II. Die Bedeutung
des Colityps 78:80 B für die Kälberruhr. Zbl. VetMed., 4, 447, (1957 b).

Fey, H.: Neuere Untersuchungen über die Colisepsis des Kalbes. Schweiz. Arch.
Tierheilk., 104, 1, (1962 c).

Fey, H. und M a r g a d a n t, A.: Zur Pathogenese der Kälbcr-Coliscpsis I. Ver-
teilung des Sepsistyps in den Organen. Zbl. Bakt., I. Orig., 182, 71, (1961 a).

Fey, H. und Margadant, A.: Zur Pathogenese der Kälbcr-Coliscpsis. II. Um-
gebungsuntersuchungcn in Sepsisbeständen. Zbl. Bakt., I. Orig., \\82, 465, (1961 b).

Fey, H. und Margadant, A.: Hypogammaglobulinaemie bei der Colisepsis des
Kalbes. Path, et Microbial., 24, 970, (1961 c).

Fey, H. und L i n d t, S.: Zur Pathogenese der Colisepsis des Kalbes. III. Die
Bedeutung des Vitamin A. Zbl. VetMed., 9, 643, (1962).

Fey, H. und Margadant, A.: Zur Pathogenese der Colisepsis des Kalbes. IV.
Agammaglobulinaemie als disponierender Faktor. Zbl. Vetmed., 9, 653, (1962 a).

Fey, H., und Margadant, A.: Zur Pathogenese der Colisepsis des Kalbes. V.
Versuche zur künsüichen Infektion neugeborener Kälber mit dem Colityp 78:80 B
Zbl. VetMed., 9, 767, (1962 b).

Fey, H., L a n z, E., Margadant, A. und N i c o 1 e t, J.: Zur Pathogenese der
Colisepsis des Kalbes. VI. Experimentelle Infektion zum Beweis der parenteralen
Genese. Dtsch. tierärztl. Wschr., 69, 581, (1962).

Fey, H. und Hunyady, G.: Zur Substitutionsprophylaxe mit colostrum-Pool-
serum bei agammaglobulinämischen Kälbern. Bert. Münch, tierärztl Wschr, 75
466, (1962).

Fey, H., Margadant, A., N i c o 1 e t, J. und Hunyady, G.: Prophylaxe der
experimentellen Colisepsis des Kalbes mit einem Colostrum-Serumpool. Schweiz
Arch. Tierheilk., 105, 361, (1963).

F i e g c, H.: Die Uebertragung von Antikörpern des Muttertieres auf den Foetus und
das Neugeborene bei Säugetieren. Vet.-med. Nachr., 205, (1953).

Frens, A. M.: Voedingsfysiologische aspecten van het mesten van jonge kalveren
met uitsluitend vloeibare rantsoenen. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 1636, (1961).

F r e n s, A. M., v. d. G r i f t, J. en D a m m e r s, J.: Voedingsanafylaxie bij mest-
kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 255, (1961).

Frik, J. F.: Een bijdrage tot de mogelijke preventie van enkele opfokziekten bij
kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1504, (I960).

G u i n é e, F. A. M.: Preliminary investigations concerning the presence of E.coli
in man and in various species of animals. Zbl. Bakt. I. Orig., 188, 201, (1963).

Guinée, P. A. M.: Experimentele onderzoekingen over ontstaan en betekenis van
resistente E.coli bij mens en dier. Tijdschr. Diergeneeesk., 89, 73, (1964).

Gunther, M., Cheek, E., Matthews, R. H. and Coombs, R. R. A.:
Immune responses instance to cows milk proteins taken by mouth. Int. Arch.
Allergy 21, 257, (1962).

H a e n e 1, H. und Müller-Beuthow, W.: Untersuchungen post mortem über
die Besiedlung des menschUchen Darmkanals. Zbl. Bakt., I. Orig., 172, 93, (1958).

H a e n e 1, H. und Müller-Beuthow, W.: Untersuchungen an deutschen und
bulgarischen jungen Männern über die intestinale Eubiose. Zbl. Bakt., I. Orig.,
188, 70, (1963).

H o f f m a n n, K., Mossel, D. A. A., K o r u s, W. und K a m e r, J. H. van
de: Untersuchungen über die Wirkungsweise der Lactulose (;8-Galactosido- Fruc-
tose) im Darm. Klin. Wschr., 42, 126, (1964).

Hunyady, G.: Zur Substitutionsprophylaxe mit Colostrum-Serumpool bei agam-
maglobulinaemischen Kälbern. Inaug. Diss. Bern (1963).

Inglis, J. S. S.: The relationship of husbandry to calfscours: a review. Vet. Ree.,
12, 1174, (1960).

Ingram, P. L., Love 11, R., Wood, P. C., A s c h a f f e n b u r g, R., B a r t-
1 e 11, S., K o n, S. W., P a 1 rn e r, J., R o y, J. H. B. and S h i 1 1 a m, K. W. G.:
Bacterium coli antibodies in colostrum and their relation to calf survival. ]. Path.
Bact..12, 561, (1956).

J aa r v e r s 1 ag van de Stichting Centraal Bureau Slachtvceverzekerin.gen. (1963).

J e n s e n, C. O.: Ueber die Kälberruhr und deren Aetiologie. Mh. prakt. Tierheilk.,
4, 97, (1893).

Kauffmann, F.; Enterobacteriaceae. Acta path, microbial, scand., 20, 21, (1943).

Lovell, R.: Intestinal discases of young calves with special reference to infection
with Bacterium coli. Vet. Rev. Annot., 1, 1, (1955).

M Ö 1 m a n n, H,: Wesen und Wirkung der gamma-globuline und Perspektive ihres
Einsatzes in der Tierheilkunde, Mh. VetMed., 17, 934, (1962).

M o s s c 1, D, A. : The suitability of certain obligately anaerobic non sporeforming
enteric bactcria as a part of a more extended bacterial association as indicators of
faecal contamination of foods, ƒ, appl. Bact., 22, 184, (1959).

M o s s e 1, D. A. A. en d e W a a r t, J.: Methodieken voor het diferentieel-bacteriolo-
gisch onderzoek van faeces. Rapport no, R 1857 Centraal Instituut voor Voedings-
onderzoek T,N,0, (1964).

Owen, F. G., Jacobson, N. L., Allen, R. S, and H o m e g e r, P. G.:
Nutritional factors in calf diarrhoea. J. Dairy Sci., 41, 622, (1958).

Pol, G., en Groot, E, H,: Studies over de invloed van op melk uitgevoerde
bewerkingen op de voedingswaarde daarvan. Ned. Melk. Zuiveltijdschr., 14, 158,
(1960).

Pr os ser, C. L. and Brown, Jr., F, A,: Comparative animal physiology, 2nd
ed,, W, B, Saunders Company, Philadelphia-London, (1961),

Rees, T, A,: Studies on E,coli of animal origin, I, E,coli from natural outbreaks
of Colibacillosis of Calves, ƒ, comp. Path., 68, 388, (1958).

Rheenen, D. L. van: Biogene aminen bij het rund mede in verband met
hypomagnesemie. Proefschrift Utrecht, (1963).

Roy, J. H. B.: The nutrition of intensively-reared calves. Vet. Ree., 76, 511, (1964).

Shillam, K. W. G., Roy, J. H. B. and Ingram, P. L.: The effect of heat
treatment on the nutridve value of milk for the young calf. Brit. J. Nutr., 16 585

Smith, H. W.: The ecology of the intestinal bacteria of the calf with particular
regard to Escherichia coli. Vet. Ree, 72, 1178, (1961).

Smith, H. W.: Observations on the aetiology of neonatal diarrhoea (scours) in
calves. /. Path. Bact., 84, 147, (1962).

Smith, H. W. and C r a b b, W. E.: The faecal bacterial flora of animals and
man: its development in the young. /. Path. Bact., 82, 53, (1961).

Smith, L.: The isolation and properties of the immune proteins of bovine milk
and colostrum and their role in immunity: A review, ƒ. Dairy Sei 31 127
(1948).

Smith, L. and Holm, A.: The transfer of immunity to the new-born calf from
colostrum. J. biol. Chem., 175, 349, (1948).

S m i t h, T h. and Orcutt, M. L.: The bacteriology of the intestinal tract of young
calves with special reference to the early diarrhoea (scours) ƒ exp Med 41 89
(1925). > \'

Staub, H.: Immunitätsverhältnisse bei Neugeborenen unter besonderer Berück-
sichtigung der Bedeutung des Colostrums. Tierärztl. Umsch., 11, 287, (1956).

Steck, Fr. T h.: Die Uebertragung von Gammaglobulinen auf das neugeborene
Kalb mit dem Colostrum. Schweiz. Arch. Tierheilk., 104, 5, (1962).

U1 brich. F.: Serologische Typendifferenzierung und Prüfung toxischer und im-
munisierender Eigenschafte von E.coli-Stämmen, die von gesunden und von an
Coliruhr erkrankten Jungstiere isoliert wurden. Zbl. VetMed., 1, 603, (1954).

West, E. S. and Tod d, W. R. Textbook of biochemistry. 2nd ed., Mac Millan
New York, (1955).

Weyers, H. A., Kam er, J. H. van de, M o s s e 1, D. A. and Dicke,
W. K.: Diarrhoea caused by deficiency of sugar-splitting enzymes. Lancet II 296
(1960).

W e y c r s, H. A., K a m e r, J. H. van d e, Dicke, W. K. and IJ s s e 1 i n g, J.:
Diarrhoea caused by deficiency of sugar-splitting enzymes. I. Acta paediat (Upp-
sala) 50, 55, (1961).

Weyers, H. A. and Kam er, J. II. van de: Diarrhoea caused by deficiency of
sugarsplitting enzymes II. Acta paediat. (Uppsala) 51, 371, (1962).

Weyers, H. A. and K a m e r, J. H. van d e: Aetiology and diagnosis of fermcn-
tadve diarrhoeas. Acta paediat. (Uppsala) 52, 329, (1963).

Williams, J. B. and Jensen, C.: Hydrated Lime in Milk Replacements. North
Dakota Agric. Exp. Stat. Bimo Bull., 17, 167, (1955).

Wittmann, W. und K o k 1 e s, R.: Ueber die Anwendung von Rindergamma-
globulin (Dessau) in der Kälberaufzucht. Mh. VetMed., 19, 449, (1964).

Wood, P. C.: The epidemiology of white scours among calves kept under experi-
mental conditions. J. Path. Bact., 70, 179, (1955).

Wramby, G.: Investigations into the antigenic structure of Bact. coli isolated from
calves. Acta path, microbiol. scand. Suppl., 76, (1948).

Zimmermann, G.: Passive Schutzvcrsuche mit Rinder-gammaglobulinen. Ein
Beitrag zur möglichen Gammaglobulin-Applikation in der Veterinärmedizin. Mh
VetMed., 15, 414, (1960).

Z u r e c k, F. und Scharz-Zureck, L: Versuche zur Bekämpfung von Kälber-
krankheiten mit Rindcrgammaglobulin. (Dessau). Mh. VetMed., 10, 363, (1963).

Toen, in tegenstelling met de dure koemelk, kalvermesten met kunstmelk
zakelijk verantwoord was, is deze vleesveredeling uitgegroeid tot een
industrie. Het maximum aantal hiervoor in ons land beschikbare dieren
wordt nu opgezet en de eenheden worden steeds groter.
Het kalf is het enige landbouwdier, dat niet toegestaan wordt bij zijn
moeder te zuigen.

Als het kalf in de meststal komt is de wedloop van de E. coli besmetting
tijdens of vlak na de geboorte en de opname van de y-globulinen uit de
biest reeds gehouden en de biestperiode afgesloten, (zie Hellemond
e.m.).

De voor de mesterij bestemde kalveren worden op een leeftijd van 5 a. 6
dagen van het fokbedrijf vervoerd naar de markt, waarna ze op het mest-
bedrijf met zo veel mogelijk dieren in één ruimte worden bijeen gebracht.
Hun verdere leven verblijven ze in een box met beperkte bewegings-
mogelijkheden.

Het is de bedoeling, dat ze met zo weinig mogelijk voer, dat ijzerarm is,
in korte tijd worden vetgemest.

Dit dier, dat normaal vanaf zijn 10de levensdag vast voedsel opneemt en
herkauwt, wordt gedurende zijn gehele levensperiode, ongeveer 4 maan-
den, met uitsluitend vloeibaar voedsel gevoerd.

Al deze factoren hebben het mestkalf steeds verder van zijn natuurlijke
staat gebracht, hetgeen impliceert, dat de diergeneeskunst met geheel
nieuwe problemen wordt geconfronteerd. Deze bepalen zich niet meer
tot het individu, maar zijn uitgegroeid tot bedrijfsproblemen. De behan-
deling van het zieke individu is op de achtergrond geraakt en de geconsul-
teerde pracücus dient zich af te vragen, welke infectie en/of fouten op
het betreffende bedrijf de oorzaak van de problemen zijn.
Het is de bedoeling van dit artikel enige van deze problemen te belichten.
Vooraf zij gesteld, dat nog veel van wat nu op ervaring berust, uit ver-
gelijking met de humane geneeskunst wordt gesteld en hypothesen voor
nieuwe verschijningsvormen zijn, door een uitgebreid onderzoek zal moeten
worden bevestigd, dan wel worden herzien.

De voornaamste moeilijkheden waarmede wij hierna op de meststal wor-
den geconfronteerd zijn afwijkingen in de maagdarmtractus en in de lucht-
wegen.

a. infecties, opgedaan tijdens het vervoer, het verblijf op de veemarkten of
een nog aanwezige infectie op het bedrijf,

1 Dr. A. Herschel; wetenschappelijk adviseur van de N.V. Vitaco, Doednchem.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 9, 1965 625

Verreweg de meeste sterfte heeft plaats in de eerste 4 levensweken en deze
wordt voor een niet onaanzienlijk deel veroorzaakt door diarree. In tegen-
stelling tot het fokkalf, dat al vroeg enig ruwvoer tot zich neemt, waar-
door de pensflora wordt gevormd en de door gisdng ontstane vluchdge
vetzuren de pens tot ontwikkeling brengen, (Van Horn et al., 1964),
blijft het mestkalf een functioneel monogastrisch dier.
Van Horn constateert een gioot verschil in het voedsel dat de darm
passeert, bij het als fok- en als mestkalf gevoed dier.
Het vloeibare voedsel, de melk, gaat normaliter via de slokdarmsleuf direct
naar de lebmaag, waar het wordt gestremd. Hierna begint de vertering
door het zoutzuur en de pepsine.

De stremming werkt als een maagbarrière. Als het verteringsproces zonder
bijzondere fouten verioopt, kan slechts een sterk invasief agens, zoals b.v.
Salmonella typhimurium, het harmonisch evenwicht tussen de chymus en
de darmflora, de z.g. eubacteriose verstoren. Dan ontstaat een dysbacte-
riose.

Naast het sterk invasief agens zal in het merendeel der gevallen de dys-
bacteriose door een fout in de chymus ontstaan.

Het zal de moeite waard zijn om na te gaan of en welke Salmonella en
eventuele colisoorten sterk invasieve agentia zijn.

William Smith heeft, gebaseerd op een uitgebreid bacteriologisch
onderzoek van de darm-inhoud van kalveren met diarree, aangetoond, dat
deze meestal niet van infectieuze aard is.

Ook Bush en medewerkers (1963) concluderen uit hun bevindingen, dat
diarree bij kalveren over het algemeen van nutritiële aard is. Het verwek-
ken van een experimentele septicemie bij kalveren die wel voldoende biest
kregen, vereist volgens Dam een veel grotere dosis bacteriën, dan ooit
onder natuurlijke omstandigheden kan worden verwacht.
Uit de vele sectierapporten en resultaten van bacteriologisch onderzoek,
samen met uitgebreid kUnisch materiaal, blijkt wel, dat inderdaad een klein
percentage van de diarree-problemen op kalvermestbedrijven, aan een
sterk invasief agens moeten worden toegeschreven.

Uit het onderzoek van We y ers c.s. (1964) kunnen we leren, dat bij de
baby, afhankelijk van het aanbod, saccharolydsche of saccharoproteoly-
tische bacteriën worden geacdveerd (zie het vorige artikel).
Evenals de baby, krijgt het mestkalf uitsluitend vloeibaar voedsel in de
vorm van moeder- dan wel kunstmelk. De maag is te vergelijken met de
lebmaag van het functioneel monogastrische mestkalf.
De vraag, welke wij ons moeten stellen is op welke wijze bij het jonge
mestkalf de voor dit dier normale spijsvertering wordt gestoord, en een ab-
normaal aanbod in de darm, voornamelijk de ileocoecaalstreek plaats heeft.

De ervaring leert, dat de voornaamste fouten, welke diarree ten gevolge
hebben, zijn:

Het kalf in zijn natuurlijke staat dronk vele malen per etmaal kleine hoe-
veelheden, eerst biest met een vaste stof/water verhouding vari ongeveer
1 op 4 en daarna melk, waar deze op ongeveer 1 op 8 ligt. Bij het pas-
geboren kalf bedraagt de inhoud van de lebmaag % - liter, afhankelijk
van zijn grootte.

M ay r (1964) geeft een inhoud op van 1-1 liter en S m i t h (1964) vond
dat de lebmaag bij jonge kalveren 500 - 1200 ml vloeistof bevatte. Van de
totale inhoud van het magenstelsel van het kalf vlak na de geboorte, is
die van de lebmaag bij het kalf 60% en bij de koe 8%, terwijl de pens bij
het kalf 25% en de koe 80% van de inhoud bedraagt.
Uit ervaring weten we ook, dat vaker voeren van kleine hoeveelheden
geen, doch het voeren van hoeveelheden ineens, groter dan de inhoud van
de lebmaag, wel tot diarree aanleiding geeft. Twee of driemaal per etmaal
voeren heeft geen invloed op het al of niet optreden van diarree, wel de
hoeveelheid per voeding.

Bij overdosering wordt de maagbarrière doorbroken en Frens is van
mening, dat de slokdarmsleuf, welke normaal de vloeistof direct in de leb-
maag doet vloeien, in dat geval onvoldoende sluit, waardoor een deel van
de melk in de voormagen stroomt. Onvoldoende afbraak en abnormale
gisting zal tot een onjuist aanbod leiden. Doordat in de voormagen geen
zoutzuur wordt afgescheiden vindt hier een sterke groei van obligaat en
facultatief anaerobe bacteriën plaats.

Het is gebleken, dat de fouten in de voedertoebereiding dikwijls oorzaak
van diarree zijn. Voor een goed inzicht in deze nog onduidelijke materie is
een uitgebreid chemisch faecesonderzoek nodig. Voorlopig moeten wij ons
met praktijkervaringen tevreden stellen.

De gebruikte grondstoffen -f- eiwitten, vetten, vitaminen, emulgatoren, zet-
meel en suikers bepalen de mogelijkheden voor de te maken fouten.
De bereiding van magere melkpoeder kan een denaturatie van de eiwitten
ten gevolge hebben, welke, volgens Roy (1964), tot een reductie van het
ioniseerbaar Ga, een vermindering van S-H groepen en tot verminderde
stremming en verteerbaarheid aanleiding geven. Dit zou predisponerend
voor het optreden van diarree zijn. Er zijn mededelingen, dat gespray-
droogde melk meer stoornissen geeft dan walsenpoeder.
De verhouding van plantaardig en dierlijk vet, met zijn verschillen in on-
verzadigde vetzuren en verschil in emulgeerbaarheid en resorbeerbaarheid
zijn factoren welke een rol kunnen spelen. De gebruikte emulgatoren en
hun optimale werkingstemperatuur zijn van belang in dit verband. B u s h
(1963) zegt nl. dat te grote vetpartikeltjes, diarree- en infectiebevorderend
werken. Het is echter beslist onjuist te denken, dat kunstmelk waarbij het
vet gehomogeniseerd met de ondermelk gesprayd wordt, minder stoornissen
zou geven. Dat ook het zetmeel en de vorm waarin dit gegeven wordt, in
dit opzicht belangwekkend is, is wel gebleken.

Het mag als bekend worden verondersteld, dat te lage omgevingstempera-
turen diarree bevorderend werken. De eigen warmteproduktie bij jonge
dieren is onvoldoende, en bijverwarming is soms gewenst. Roy (1964)

geeft als kritische temperatuur voor kalveren in de eerste 3 levensdagen
12,8° G en de eerste 3 weken 8,2° C aan.

Payne (1964) zegt m.i. terecht, dat veel nadelige resultaten, welke aan
een omgevingsstress werden toegeschreven, beschouwd moeten worden als
een door omgevingsfouten veroorzaakte voedingsstress. Hiermede stelt hij
de wisselwerking tussen omgeving en voeding. De voedingsspecialist, vol-
gens Payne, dient zijn resultaten te herwaarderen, nadat de omgevings-
fysioloog goede, constante klimaatfactoren geschapen heeft.
Ook Edgson (1964) stek als voornaamste voorwaarden om diarree
tegen te gaan, een goed voeder en de juiste omgevingstemperatuur. Wan-
neer de eerste 3 weken de temperatuur in een kalvermeststal beneden
15° C daalt, treedt gemakkelijk diarree op. Bij een lage omgevingstempe-
ratuur zien we bij jonge kalveren, een zich als infectie openbarende diarree
van meerdere dieren.

Bacteriologisch onderzoek van faeces en kadavers is dikwijls negatief. Daar-
naast zien wij op fok-mest-bedrijven dat biestkalveren ook deze profuse
diarree krijgen en acuut sterven, terwijl ook bij deze jonge dieren het bacte-
riologisch onderzoek negatief is.

De vraag of virusdiarree of het pneumoenteritis virus hierbij een rol of
mede een rol spelen, kan slechts door een uitgebreid virulogisch onderzoek
worden beantwoord. De mogelijkheid van een combinatie van voedings-
stress, ondertemperatuur en virus lijkt zeer wel mogelijk.

Als vaststaand werd aangenomen, dat kalveren met diarree en vochtverlies,
veel en zeer verdunde (kunst) melk moest worden gegeven. Ook krijgeii
mestkalveren nog dikwijls in de aanvang meerdere liters, zeer verdunde
melk. Na uitvoerige proefnemingen is gebleken, dat dit standpunt onjuist
was. Het geven van veel en te dunne melk is diarree bevorderend, weinig
en ingedikt het tegendeel. Indikking bevordert de genezing.

De juiste diagnose kan slechts gemaakt worden in samenwerking met het
laboratorium.

De bacterioloog, de viruloog en de biochemicus geven hun uitkomsten door
aan de pracücus, die, in het geval van een inadequate chymus in overleg
met de collega-adviseur van de veevoederfabriek, de therapie bepaalt.

De therapie dient, voorzover mogelijk, oraal te geschieden. Behoudens bij
sepdcemiën, is het gewenst chemotherapeutica en antibiotica te gebruiken,
welke weinig of niet worden geresorbeerd.

Vóór het toedienen van een medicament moeten de stressfactoren worden
opgeheven. In het geval van een inadequate chymus is het over het alge-
meen voldoende om de dieren de eerste 24 uur een slijmmiddel (b.v. lijn-
meelslijrn) in kleine hoeveelheden (/a liter per keer) te laten drinken.
In ernstige gevallen is 2 x 24 uur voldoende. Daarna moet begonnen wor-
den met de normaal te voeren hoeveelheid kunstmelk en in de normale
verdunning. Het is wel gewenst de kunstmelk in de aanvang iets in te dik-
ken.

Veel vocht oraal is ongewenst; opheffen van de dehydratie door orale toe-
diening een illusie. Het vochtverlies, dat bij diarree zeer groot kan zijn,
moet worden opgeheven.

B lax ter en Wood (1953) zagen dat het faecesgewicht, bij diarree,
met 40% toenam, wat voornamelijk aan water werd toegeschreven. Daar-
naast heeft een grotere uitscheiding van onverteerde caseïne, vet, kool-
hydraten en darmepitheel plaats. Een derde van het totale extracellulaire
vocht kan verloren gaan. Een te groot vochtverlies is letaal.
Intra- en extracellulair vocht bevat de electrolyten Na, K, Mg, Ca, PO4,
SO4 en HCO3 en de buffersystemen NaHCOg- H2CO3-, Na2HP04-
NaH2P04 en Na proteinen-NaH proteïnen.

Bij diarree heeft met vochtverlies, ook een uitscheiding van electrolyten
plaats, terwijl ook de buffersystemen veranderingen ondergaan, waardoor
het zuur-base evenwicht naar de zure kant wordt verlegd.
Mc.Sherry en Grinyer (1954) hebben van meerdere diarreekalve-
ren het electrolytengehalte bepaald en komen tot de conclusie dat niet
steeds hetzelfde electrolyt wordt uitgescheiden en dat er ook gehalte ver-
hogingen voorkomen. Het is om deze reden onverantwoord om een vocht-
substituens met een groot aantal electrolyten te gebruiken. Het eenvoudig
samengestelde substituens met daarnaast orale toediening van mineralen
geeft de beste resultaten. Ook Roy (1964) waarschuwt tegen een te hoog
K gehalte in het substituens, daar dit acute hartdood ten gevolge kan heb-
ben. Mogelijk is het advies van Loosmore (1964), oni gevriesdroogd
runderplasma intraveneus toe te dienen, het minst gevaarlijk.

Daar het veelal ongewenst is met therapeutisch ingrijpen te wachten op het
bacteriologisch onderzoek en de gevoeligheidsbepaling, verdient het aan-
beveling met een breedspectrum antibioticum (eventueel in combinatie
met andere antibiodca en/of chemotherapeutica) direct een therapie in te
stellen.

Wanneer er een dysbacteriose in de darm bestaat, welke niet door een
sterk invasief agens wordt veroorzaakt, kunnen antibotica worden gebruikt,
welke weinig vanuit de darm worden opgenomen, zoals b.v. Streptomycine
of Neomycine. Ze kunnen worden gecombineerd met slecht resorbeerbare
Sulfonamiden.

Bij infecties door een sterk invasief agens is er steeds sprake van een zekere
mate van septicemie. Bij dit soort infecties moeten derhalve (tevens) the-
rapeutica worden gebruikt welke, nadat ze per os zijn toegediend, in vol-
doende mate worden geresorbeerd, zodat ze ook buiten de darm werkzaam
kunnen zijn. Hiervoor komen in aanmerking: Chloramphenicol, goed re-
sorbeerbare Sulfonamiden en nitrofuraanderivaten.

De meeste pathogene Enterobacteriacae zijn resistent tegen tetracyclines en
sulfa, niet tegen Neomycine en Furoxone. De resistentie tegen deze laatste
is hoogst zeldzaam; komt alleen voor bij Pseudomonas. Nitrofurazon is ge-
contraindiceerd bij kalveren, omdat het door zijn gemakkelijke oplosbaar-
heid te toxisch is. In verband met de toediening door vloeibaar voedsel,
te mengen bij de toebereiding van de melk, moeten, indien enigszins mo-
gelijk, oplosbare stoffen worden gebruikt.

Preventief toedienen van geneesmiddelen is dan gewenst, wanneer in een
voorgaande mestperiode de boxen bekend ernstig besmet werden en ver-
wacht mag worden, dat de desinfectie onvolledig is. In verband met de

darmflora dienen we de dosering zo laag mogelijk te houden. Volgens
Loosmore (1964) is E. coli in kalverhokken na 14 dagen niet meer
aantoonbaar terwijl S. typhi murium soms na 2 jaar nog aanwezig is. De
ervaring leert ons, dat ook de met S. typhi murium besmette boxen, kalve-
ren beneden 4 weken wèl en daarbo\\ en nauwelijks meer ziekte verwekkend
besmetten. S. dublin komt ook nog wel op meststallen voor.

Voor de preventie van baeteriële infecties is men gedwongen gedurende
langere tijd lage tot middelmatige concentraties antibiotica en/of chemo-
therapeutica door het voeder te mengen. Omdat men zodoende het risico
loopt, dat zich resistente stammen zullen ontwikkelen, is in dit verband
de keuze van het andbiodcum zeer belangrijk.

De tetracyclines en het streptomycine hebben in dit opzicht een kwade
reuk. Om aan elk van een groot aantal kalveren d.m.v. het voer een juiste
hoeveelheid medicament te kunnen toedienen, is het praktisch noodzakelijk,
een in water of melk goed oplosbare stof te gebruiken. Het meest werk-
zame nutrofuraanderivaat, het furazolidon, is in water praktisch onoplos-
baar, hetgeen een ernstige belemmering voor het gebruik ervan betekent.
Ten opzichte van het goed in water oplosbare Neomycine wordt slechts
zeer zelden resistentievorming waargenomen. Deze stof is daarom zeer ge-
schikt om als preventivum gebruikt te worden, en kan voor dit doel zo-
nodig gecombineerd worden met andere antibiotica of chemotherapeutica.

Op een koude stal, beneden de kritische temperatuur, waar meerdere kal-
veren in de eerste 3 levensweken lijden aan diarree en waar het bacterio-
logisch faeces- en eventueel kadaveronderzoek negatief is, moeten we met
een virusinfectie rekening houden. Medicamenteuze en diëtetische behan-
deling blijven dan zonder resultaat. Verhoging van de staltemperatuur en
vochtsubstitutie zijn in zulke gevallen de aangewezen therapieën.
Door het gebruik van sterk werkende middelen bij de bestrijding van bae-
teriële infecties kan ook de commensale flora ernstig verstoord worden
Het opnieuw opbouwen van een commensale flora kan een nuttig en soms
zelfs noodzakelijk onderdeel van de therapie zijn. Men heeft waargenomen,
dat de aanwezigheid van een sterke commensale darmflora de ontwikke-
ling in de darm van pathogene kiemen belemmert of zelfs verhindert. Het
zou dus aanbeveling kunnen verdienen om door het toedienen van bepaal-
de bacterieculturen b.v. gelyofiliseerde culturen van Lactobacillus acido-
philus, een verstoorde darmflora te herstellen, c.q. een geheel of groten-
deels verdwenen darmflora in versneld tempo opnieuw op te bouwen.
In Amerika worden thans dergelijke proeven genoemen en reeds gelyofili-
seerde culturen in de handel gebt acht.

Daar jonge kalveren, voordat ze op het mestbedrijf komen in vrachtauto\'s
worden vervoerd en op markten samengebracht, zijn de infectiekansen van
de luchtwegen vele. Deze, in de Engels sprekende landen, "shipping fever"
genc^mde infectie, is volgens P r i t c h a r d (1964) en vele anderen toe te
schrijven aan een menginfectie, waarvan Pasteurella haemolitica en P. mul-
tocida de voornaamste zijn. Ook het Parainfluenza-3 en het Infectieuze
Bronchitis Rhinotracheitisvirus worden als oorzaken genoemd. Loos-
more (1964) maakt eveneens melding van het samengaan van virussen

en bacteriën, terwijl Peterson en Trumble hoge verliezen, tot 10%,
aan shipping fever melden.

Als de kalveren bij aankomst direct in een goed op klimaat gebrachte stal
worden gezet, zal een enkele infectie gemakkelijk met een antibioticum of
chemotherapeuticum kunnen worden genezen. Indien echter de behuizing
te wensen overlaat en de stal te koud en te vochtig en onvoldoende geven-
tileerd is, zal deze infectie van kalf op kalf worden overgebracht en tot een
algemene infectie uitgroeien. Lichte neusuitvloeiing, versnelde ademhaling,
hoesten en minder drinken, zijn de eerste verschijnselen.
In een goed op klimaat gebrachte kalvermeststal komen ziekten van de
ademhalingswegen vrijwel niet voor. Daarnaast is het zinloos te trachten
op bedrijven met ernstige longklachten deze medicamenteus te genezen, als
niet tevens het klimaat goed geregeld is. Indien dit laatste evenwel ped
is geschied, is medicatie nog slechts nodig om de genezing te bespoedigen.
De grote opeenhopingen van kalveren in één ruimte stellen hoge eisen aan
de luchtverversing, de relatieve vochtigheid en de temperatuur. Het is niet
meer denkbaar de zuurstof-voorziening van zoveel dieren afhankelijk te
stellen van de natuurlijke trek. Evenmin is het mogelijk in de winter, zelfs
in een goed geïsoleerde stal, een groot aantal jonge kalveren, met geringe
eigen warmteproduktie, onverwarmd op een goede temperatuur te houden.
Een wisselsysteem, dat dikwijls andere bezwaren heeft, kan hieraan nog
enigszins tegemoet komen.

Dat ook de relatieve vochtigheid, met dikwijls grote verschillen in de
buitenlucht, niet aan het toeval kan worden overgelaten, is wel duidelijk.
De ideale staltemperatuur is i 16-20° G en de gewenste relatieve vochtig-
heid 4 ä 5 maal het getal van de temperatuur in graden Celcius. Stijgt deze
temperatuur tot zeer hoge waarden, dan moet de relatieve vochtigheid
dalen, omdat een belangrijk deel van de lichaamswarmte in de vorm van
water wordt afgegeven.

Luchtverversen is niet alleen nodig voor het vervvijderen van de overtollige
CO2 en NH3 en het op peil houden van het zuurstofgehalte; het houdt
tevens een voortdurende verlaging van het bacterie- en virusgehalte van
de stallucht in. De bacteriën, welke voornamelijk bij deze longaandoenin-
gen worden aangetroffen, zijn buiten het lichaam van de gastheer meestal
een kort leven beschoren. De kalf op kalf besmetting, bij slechte ventilatie
en hoge vochtigheid, de z.g. „dropiet infection" wordt door een goede
luchtverversing zoveel mogelijk tegengegaan.

Hoffman en Richter (1964), die het bacteriegehalte van verschil-
lende luchtmonsters bepaalden, zagen grote verschillen tussen goed en
slecht geventileerde stallen. Bij het stijgen van het COa-gehalte zagen zij,
dat ook het kiemgehalte steeg. In een beschouwing over longziekten bij
kalveren schrijft Mayer: „Pasteurella is gewoonlijk een onschuldige sa-
profyt en eerst na vermindering van de weerstand een echte ziekteverwek-
ker". Volgens Carter worden Pasteurella haemolytica en P. multocida
uit normale luchtwegen gekweekt. Door stressfactoren bij de gastheer ver-
andert de onschuldige status tot het stadium van de actieve ziekteverwekker.

Naast de meest voorkomende bacteriën: Pasteurellae, Corynebacterium pyo-
genes worden een aantal virussen genoemd, te weten: het infectieuze bron-
chids rhinotracheitis virus, het parainfluenza-3 virus, het psittacosis virus
en het reovirus en andere.

In Duitsland en België zijn volgens M a y r, zowel het PI3 als het I.B.R.-
virus aangetoond. S m i t h et al. (1964) beschreven een onderzoek in Ame-
rika, waarbij bleek, dat bij de onderzochte dieren 12,7% antilichamen tegen
I.B.R. aantoonbaar was. Op 65% van de posiüeve bedrijven, vertoonde de
ziekte een subklinisch verloop. H u g h e s en medewerkers (1964) zagen de
I.B.R.-infectie over het algemeen ook mild verlopen, met als voornaamste
verschijningsvorm lichte koorts, ademhalingsmoeilijkheden en Conjuncti-
vitis. Bogel en Liebelt (1964) maakten PIg-vaccin, waarmee zij op
de besmette bedrijven zowel intranasaal als intranasaal en intraperitoneaal
entten. Ook P e 11 e (1964) evenals W o o d s et al. (1964) entten met een
PIg-vaccm en allen vonden het gehalte aan antilichamen belangrijk ver-
hoogd. Ook in ons land is het PI3 aangetoond. Zelf zag ik éénmaal een
uitgebreide PIg-infectie op een grote meststal, waar de staltemperatuur
niet boven de 6° C kwam. De sterfte bedroeg ongeveer 50%.
De basale zuurstofbehoefte voor normale kalveren is te berekenen met de
formule van Kleiber, warmte = 70 x lich. gewicht 0.75. Dit komt uit
op ongeveer 0,42 m3 lucht per kg kalf per uur. Zware mestkalveren, met
een zeer laag hemoglobine-gehalte, komen bij een geringe daling van het
zuurstofgehalte in het mesthok in ernstige moeilijkheden. Vrijwel de gehele,
aanzienlijke sterfte van zware mestkalveren in het bijzonder op warme
vochtige, windstille dagen, is aan een ventilatiegebrek toe te schrijven Dit-
zelfde zien wij ook op kunstmatig geventileerde bedrijven, waar de eige-
naar uit angst voor een koude nacht, de ventilatie stopzet. De oorzaak van
de hyperthermie, welke hierbij optreedt, moet m.i. gezocht worden in een
lichte daling van het zuurstofgehalte van de omgeving.
Acute hyperthermie vertoont het volgende beeld: hoge temperatuur (zelfs
boven 42° C), versnelde ademhaling, soms profuse diarree en krampen.
Bij langzamer verlopende gevallen, op bedrijven waar de luchtverversing
matig is doch waar nog geen acute sterfte optreedt, is het beeld verschil-
lend. Het eerste wat opvalt is een korstige droge neus, neusuitvloeiing, licht
versnelde ademhaling, iets verhoogde temperatuur en geringe eetlust! Jonge
dieren met een normaal hemoglobine-gehalte vertonen in dezelfde stal
nauwelijks enige verschijnselen, behalve verminderde eetlust. Bij slachting
in het acute stadium, alsook bij de sectie, zien we uitgebreide spierdegene-
raties.

Hyperthermie is hypothetisch te verklaren met de anaerobe spierstofwisse-
ling. Deze leidt immers tot een verhoogde warmteontwikkeling. De zuur-
stofcapaciteit van het bloed daalt met de daling van het hemoglobine-
gehalte. Daar het hemoglobinegehalte tot zeer lage waarden kan dalen,
nioeten we met de mogelijkheid van een verhoogde warmteproduktie reke-
ning houden. Stijgt de omgevingstemperatuur en ook nog de relatieve
vochtigheid, dan is de afgifte van warmte bemoeilijkt en treedt hyper-
thermie op.

De natuurlijke reactie van het mestkalf, op acuut of geleidelijke verminde-
ring van de luchtverversing, is een verminderde voedselopname. Hyper-
thermie verklaren met een verhoogd COg-gehalte is minder logisch, om-
dat de jonge hemoglobinerijke dieren dit beeld niet vertonen.
Bij normale dieren zal, bij een ventilatietekort, voordat verschijnselen van
Oa-deficiëntie optreden, het verhoogde COg-gehalte tot intoxicatie leiden.
Een verhoogd ammoniakgehalte is meer een indicator voor slechte lucht-
verversing, dan ziekteverwekkend. Het prikkelt de slijmvliezen en is pre-

disponerend voor ontstekingen. Met een betere luchtverversing is dit pro-
bleem snel te verhelpen.

De preventie en de therapie bij aandoeningen van de luchtwegen berusten
hoofdzakelijk op het scheppen van een goed klimaat. Het enkele dier met
een chronische longaandoening kan men beter opruimen, dan te trachten
er nog een rendabel mestkalf van te maken. Chronische hyperthermie ge-
neest snel met het verbeteren van de ventilatie. Voor de acuut zieke dieren
is slachten vrijwel steeds het enig juiste advies. De aangerichte schade is
blijkbaar zo groot, dat afkoelen en in de frisse lucht brengen niet meer
levensreddend kan werken. De soms ernstige spierdegeneratie is een kwali-
teitsbeoordeling bij de vleeskeuring.

De luchtverversing van een kalvermeststal vereist kennis van de proble-
men, welke hieraan inherent zijn. De dichte bezetting, de vele kilogrammen
kalf, waarmede we rekening moeten houden en het hoge vochtigheids-
percentage dat we nodig hebben, stelt de bedrijfsfysioloog voor een moei-
lijke opgave. Dat de zuurstofvoorziening niet aan het toeval van de natuur-
lijke trek mag worden overgelaten, is wel duidelijk. Zowel het over- als het
onderdruksysteem moet met de nodige kennis worden gehanteerd, want
voelbare luchtverplaatsing, beneden een bepaalde temperatuur, over de
natte dieren, is tocht en bevordert longaandoeningen. Deze ervaring doet
de mesters, door een tekort aan voorlichting op dit gebied, dikwijls be-
sluiten om minder te verversen, met alle gevolgen van dien. Het dicht-
stoppen van ventilatieopeningen, voor het op peil houden van de stalteinpe-
ratuur, heeft een vermindering van de luchtverversing ten gevolge. Binnen
korte tijd leidt dit tot algemene longklachten, welke niet als een toevallig
ingebrachte longinfectie mag worden beschouwd.

Het creëren en onderhouden van de gewenste relatieve vochtigheid, bij
een luchtverversing van vele malen per uur, als het vochtigheidspercentage
van de buitenlucht daalt tot lage waarden, is zelfs met verstuivers soms
nog moeilijk. Bij oplopende temperaturen en een hoog vochtigheidspercen-
tage van de buitenlucht, is warmteafgifte in de vorm van water ernstig be-
moeilijkt.

Voor de preventie van hyperthermie is een goede isolatie van de stal, om
warmteinstraling tegen te gaan en versnelde luchtverversing, om de vocht-
afgifte te bevorderen, noodzakelijk. Het gemiddelde vochtgehalte van de
buitenlucht in ons land varieert van in de winter gemiddeld 2 gram per kg
lucht, tot \'s zomers 14 a 15 gram per kg lucht. De vochtigheidsregeling in
de stal moet hieraan dagelijks worden aangepast.

Daar het scheppen van een goed klimaat een voorwaarde is voor een goede
gezondheid, zal in de toekomst onze aandacht meer hierop gericht moeten
zijn. Het toedienen van medicamenten en het toepassen van entstoffen, zal
daardoor minder dan voorheen, als eerste noodzaak worden gevoeld.

1. Veterinaire hulp op een kalvermestbedrijf wordt meer het oplossen van
een bedrijfsprobleem, dan de behandeling van het zieke individu.

2. Het verlenen van goede veterinaire hulp zal o.a. inhouden het mede
inschakelen van deskundigen en laboratoria.

3. Het is gemeenlijk ondoenlijk afwijkingen van de darmtractus zonder
bacteriologisch onderzoek juist de diagnostiseren.

4. Dit onderzoek moet zo nodig gecompleteerd worden met een chemisch
faecesonderzoek.

6. Een eventueel aanwezige inadequate chymus moet zo nodig na che-
misch faecesonderzoek in overleg met de adviseur van de veevoeder-
fabriek worden omgezet in een adaequate chymus.

7. Longaandoeningen bij mestkalveren zijn vrijwel steeds aan fouten in
het stalklimaat en de behuizing toe te schrijven.

8. De snel voortschrijdende vernieuwingen op het gebied van klimaat-
beheersing e.d. doen de behoefte aan hulp van een bedrijfsfysioloog
groeien.

1. Veterinary attendance on calf-fattening farms consists in solving problems of
calf-rearing rather than treatment of the diseased individual.

2. Effective veterinary treatment will also imply calling in the aid of specialists and
laboratories.

3. It usually is impossible to establish a diagnosis of intestinal disease unless a
bacteriological investigation has been carried out.

4. This investigation should be completed by chemical analysis of the faeces, if
necessary.

6. Any inadequate chyme which may be present should be converted into adequate
chyme following chemical analysis of the faeces in consultation with the adviser
to the feeding-stuff factory, if necessary.

7. Diseases of the lungs in fatting calves are attributable to a faulty stable climate
and errors of housing in almost every case

8. The rapid progress of innovations in the field of climate control, etc., is creating
an increasing need for farm physiologists.

1. L\'assistance vétérinaire dans une ferme d\'engraissage de veaux devient plutôt
la solution d\'un problème d\'exploitation que le traitement de l\'individu malade.

2. Dans une bonne assistance vétérinaire sera comprise l\'intégration de personnes
compétentes et de laboratoires.

3. Il n\'est généralement pas possible de diagnostiquer les troublese du tractus
intestinal sans examen bactériologique.

6. Un chyme inadéquat éventuellement présent doit être transformé, si nécessaire
après un examen chimique des fèces de concert avec le conseiller de l\'usine de
fourrages, en un chyme adéquat.

7. Les affections pulmonaires des veaux à l\'engrais sont à peu près toujours dues à
des fautes dans le climat de l\'étable et du logis.

8. Les rénovations rapides dans le domaine du contrôle du climat de l\'étable e.a.
augmentent le besoin d\'un physiologiste atttaché à l\'exploitation.

1. Veterinärhilfe auf einem Mastkälberbetrieb wird stets mehr und mehr Lösung
der Betriebsprobleme als Behandlung des erkrankten Einzeltieres.

2. Gute tierärzdiche Hilfe enthält u.a. Einschaltung von Sachvereständigen und
Laboratorien.

3. Es ist gewöhnlich unmöglich Daxmabweichungen des Darmtraktus ohne bak-
teriologische Untersuchung zu diagnostizieren.

4. Diese Unteresuchung muss notmalls mit einer chemischen Faecesuntersuchung
angefüllt werden.

6. Falls erforderlich, muss nach chemischer Faecesuntersuchung ein evtl. vorhan-
dener inadäquater Chymus in Überlegung mit dem Adviseur der Viehfutterfabrik
in einen adäquaten Chymus umgesetzt werden.

7. Lungenerkrankungen bei Mastkälbern sind nahezu stets den Fehlern im Stall-
klima und der Behausung zuzuschreiben.

8. Durch die schnell fortschreitenden Erneuerungen auf dem Gebiet der Klimabc-
herrschung u.a. entsteht ein wachsendes Bedürfnis nach Betriebsfysiologen.

1. En una industria de engordar terneros el servicio del veterinario es mas solver el
problema de gerencia, que dar un tratamiento al individuo enfermo.

2. Este servicio veterinario se puede llamar bueno, cuando se intercale tecnicos
y laboratorios.

3. En general es imposible de diagnosticar trastornos del tracto intestinal sin un
examen bacteriologico.

6. Un posible presente chymus inadecuado tiene que transformar (despuese un
examen quimioco de los heches en consultacion con el tecnico de la fabrica de
alimentos) en una chymus adecuado.

7. Trastornos de los pulomones en terneros de engorde, casi siempre son causadas
por faltas de la ventilacion en el establo y un mal estado del establo.

8. Los avances nuevos en la climatologia los hacen indispensables de disponer de
un fisiologo industrial.

B lax ter, K. L. and Wood, W. A.: Some observations on the biochemical and
physiological events associated with diarrhaea in calves. Vet. Ree., 65, 535, (1953).

Bogel, K. und Liebelt, J.: Untersuchungen über die Applikationsart eines
Parainfluenza-3 Lebendimpstoffes für Rinder. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 77,
1574, (1964).

Bush, L. J., Schuh, J. D., Tenillc, N B. and Waller, J. R.; Effect of
dietary fat and minerals on the incidence of diarrhea and rate of passage of diet in
the digestive tractus of dairy calves. J. Dairy Sci., 46, 703, (1963).

Carter, G. R. : Pasteurella haemolytica, an important pathogen of sheep and
cattle. Vet. Med., 59, 722, (1964).

Dam, A.: Experimentelle Untersuchungen über die Pathogenität von Escherichia
Coli für Kälber und über die Schutzwirkung von spezifischen Escherichia-coli-anti
Serum. Kongr. Ber. XVIII Welt Tierärzte Kongress Hannover, (1963).

Edgson, F. A.: Enteric Infections Symposium on Calf Diseases. Vet. Ree., 76,
1351, (1964).

Hoffmann, H. und Richter, W. : Der Keimgchalt der Luft ein beachtens-
werter Klimafaktor in Schweinemestställen beim Einsatz von Staubförmigen,
Trockenfutter. Mh. VetMed., 15, (1964).

Horn, H. van, Z m o 1 e r, W. G. and W h i t e k e r, M. D. : Ruminant Nutrition
and Physiology. Vet. Med., 59, 811, (1964).

H u g h e s, J. P., O 1 a n d e r, H. J. and W a d a, M. : Keratoconjunctivitis associated
with Infectious Bovine Rhinotracheitis. J. Am. vet. med. Ass., 145, 32, (1964).

L O O s m O r e, R. M., Anderson, K. P. and Edgson, F. A. Symposium on
Calf Diseases. Vet. Ree., 76, 1335, (1964).

M a y r, A., K a 1 i c h, J. und Mehnert, B.: Kälberkrankheiten. Festschrift der
Wiener Tierärzd. Mschr. z. 70 Geburtstag J. Michalka. (1964).

Payne, J., W i z i g m a n n, G. and Weisser, W.: Effects of environment on
Ration Formation. Feedstuffs Sept., 5, (1964).

Pette, J., Wizigmann, G. und Weisser, W.: Untersuchungen über die
Wirksamkeit eines Parainfluenza-3 Lebendimpstoffes bei Kälbern. Tierärztl Wschr
77, (1964).

Roy, J. H. B.: The nutrition of intensively-reared calves. Vet. Ree., 76, 511, (1964)

McSherry, B. J. and G r i n n e r, I.: Disturbances in acid-base balance and
electrolyte in calfdiarrhea and their treatment. Am. J. Vet. Res., XV, 535, (1954)

Survey for Infectious Bovine Rhinotracheitis and Bovine Viral Diarrhea Anti-
bodies. /. Am. vet. med. Ass., 145, 40, (1964).

Weyers, H. A. and Kam er, J. H. van de: Fermentative Diarrhoea. Digesta
Antibiotica, (1), (1964).

Woods, G. T., Mansfield, M. E., G c m a r i k, G. M. and S e g r e, D.:
Vaccination of Beef Calves with Bovine Parainfluenza 3-vaccine Am J vet \'Res
25, 704, (1964).

De schadelijke werking van gossypol in de pluimvee- en varkensvoeders kan volgens
Dr. R. A. P h e 1 p s worden uitgeschakeld door toevoeging van een ijzerverbinding
(mono-hydraat ferrosulfaat). Bovendien heeft hij geconstateerd, dat bij pluimvee de
schadelijke invloed van gossypol op de dooierkleur gering is, indien er slechts kleine
hoeveelheden gossypol in het voer aanwezig zijn en de katoenzaadolie uit het katoen-
zaadprodukt praktisch is verdwenen.

Voor varkens zou de toevoeging van 100 p.p.m. ijzer voldoende zijn, om de schadelijke
werking van gossypol tegen te gaan. Bij pluimvee zou de toevoeging van 20%
katocnzaadschroot aan het rantsoen van legkippen geen gevaar opleveren, wanneer
aandacht wordt geschonken aan de volgende punten:

c. gebruik maken van het effect van de ijzerverbinding \'op de ontgiftiging van
gossypol.

De toevoeging van ijzer gaf bij een in Arizona gehouden proef een verhoging in de
classificatie van de eieren van 0,5%. Op het moment wordt ook aandacht besteed
aan nieuwe variëteiten katoenzaad, die zeer weinig of geen gossypol bevatten. Deze
katoenzaadschroten zouden sojaschroot voor 50% kunnen vervangen. De hoeveel-
heden, die op de markt worden gebracht, zijn echter gering. Toepassing van een
extractie van hexaton en aceton, gevolgd door een hittebehandeling van het gemalen
schroot, ZOU eveneens verandering van de eiwitmoleculen veroorzaken. De kwaliteit
van het eiwit zou daardoor worden verbeterd.

Achtereenvolgens worden besproken: kater, kat, krolsheid en paring. De
bouw van de geslachtsorganen is zeer in \'t kort behandeld en slechts in
zoverre besproken als van belang is voor het klinisch onderzoek en de
paring.

Bij de kater liggen de kleine ronde testikels vlak onder de anus. De zaad-
leiders lopen door het lieskanaal naar de buikholte, slaan om de ureteren
heen, lopen dan weer caudaalwaarts en monden in de urethra uit. Am-
pullen en vesiculae seminales zijn niet aanwezig. De prostaat ligt 3 cm cau-
daal van de blaashals en omvat de urethra slechts gedeeltelijk (de onder-
kant blijft vrij). Een totale obstructie van de urethra door een vergrote
prostaat komt bij de kater om deze reden niet voor. Behalve de prostaat
bezit de kater erwtgrote Cowpersche klieren.

Het ostium praeputiale ligt vlak onder het scrotum en is naar caudaal ge-
richt. Uitwendig is tussen" de 1 cm lange glans en het corpus geen overgang
te zien. Bij oudere dieren komt meestal een 3-4 mm lang os glandis voor,
dat door het bindweefselachtige eind van het corpus cavernosum is om-
geven. Uitgezonderd het voorste gedeelte van de penis is het slijmvlies voor-
zien van een flink aantal (120) stekeltjes. Deze zijn met een dik Stratum
corneum bedekt en voorzien van zenuwuiteinden. Na castratie verdwijnen
ze.

Bij een doelbewuste fokkerij is het raadzaam om de kater niet vóór de leef-
tijd van 12 maanden te laten dekken. Het meest vruchtbaar zijn de katers
tussen 1 en 3 jaar. Sommige katers kunnen belangrijk langer voor de dek-
dienst geschikt zijn, maar in het algemeen beginnen ze na 3 jaar toch min-
der fertiel te worden. Spermaproduktie vdndt gedurende het gehele jaar
plaats, zodat de dieren dus altijd tot dekken in staat zijn.
Bij de in het wild levende dieren wordt door het secretum van de circum-
anaalkliertjes de geslachtsgeur veroorzaakt.

Bij de kat is de vulva klein en rond. De clithoris treedt in de ventrale com-
missuur slechts weinig naar voren, is 1 cm lang en 2 mm dik en bezit ook
een klein beentje. In de vestibulumwand liggen de kleine gil. vestibuläres
majores, die met duidelijke openingen uitmonden. Rondom de overgang
van het vestibulum en de evenlange vagina loopt een verdikte rand en cau-
daal hiervan mondt de urethra uit. Deze uitmonding is spleetvormig en
ligt 2 cm van de ventrale commissuur af; aan weerskanten bevindt zich
een blindeindigend zakje (ductus para-urethralis).

De geslachtsgeur wordt geproduceerd door de circumanaalklieren en het
schedesecreet. De katten blijven tot hun negende levensjaar vruchtbaar.

1 Dr. J. Hendrikse; lector aan de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172,
Utrecht.

De eerste oestrus treed tussen 7 en 9 maanden op, maar met dekken kan
beter worden gewacht tot de kat 12 maanden is geworden. Over het aantal
keren dat de kat in de oestrus komt, bestaan grote meningsverschillen- de
een geeft op 2 maal per jaar, een ander 2 ^ 3 keer per jaar, de volgende
4 a 5 keer per jaar, terwijl ook een cyclus van 3 a 4 weken wordt vermeld
De krolsheid valt normaal altijd in de periode die loopt van februari-maart
tot september-oktober. De intervallen zijn bij jonge dieren in de regel lan-
ger. Worden de jongen (kittens) weggenomen, dan wordt de kat eerder
krols (na 3-4 weken). De duur van de krolsheid bedraagt 8 (5-12) dagen
Indien de kat is opgesloten, duurt de krolsheid langer. Daar in de regel
pen spontane ovulade plaats heeft, blijven zonder coitus de follikels langer
bestaan, zodat de oestron werking ook langer kan voortduren.
Bij de krolsheid kunnen 3 stadia worden waargenomen. In de pro-oestrus
IS de vulva gezwollen en er kan een heldere uitvloeiing optreden. Het dier
be^nt loom te worden, wrijft met de poot langs de wangen en wordt vrien-
delijker. In het tweede stadium wil het dier de kater opzoeken en wordt
zeer slim in zijn pogingen om te ontsnappen. Krabbelt men de kat op het
kruis, dan zakt zij door de benen. In dit stadium wordt de coitus nog ge-
weigerd. In het derde stadium kan het veriangen om te worden aangehaald
een plaag vormen voor de omgeving. Het dier strijkt veel langs de benen
IS duidelijk onrusdg en rolt over de vloer. Ook kruipt zij met doorgezakte
poten met de buik vlak over de grond, terwijl het achterlijf is opgericht en
de staart opzij wordt gehouden. Zij trippelt dan ook wel met de achter-
benen.

Niet alleen door de geslachtsgeur, maar ook door het geluid wordt de kater
naderbij gelokt. Overdag is het lokgeluid niet erg doordringend, maar
\'s nachts wordt dit luider en veelvuldiger.

Het beste tijdstip voor de dekking ligt op de overgang van het tweede naar
het derde deel van de krolsheid (6e-8e dag). Geschiedt de dekking op het
juiste tijdstip dan is één dekking voldoende; de meeste fokkers laten voor
alle zekerheid de katten in het verioop van 48 uur 3 a 4 keer dekken.
Indien de partners bij elkaar moeten worden gebracht, kan men beter de
kat bij de kater op bezoek laten gaan dan omgekeerd. Een vreemde onn-
geving leidt de kater af, terwijl een te aggressieve kat juist is geïmponeerd
en daardoor rusdger wordt.

De kater begint de kat het hof te maken door te miauwen en te krijsen en
zit daarbij soms urenlang vóór zijn partner. Intussen probeert hij af en toe
de kat te benaderen, maar wordt op een afstand gehouden door hefdg ver-
weer en luid misbaar. In vrijheid komt het vaak voor, dat de kat door di-
verse katers het hof wordt gemaakt, terwijl de concurrenten elkaar goed
m de gaten houden. Het komt dan nog wel eens tot onderiinge vechtpar-
tijen. Het is niet altijd het krachtigste exemplaar dat de gelegenheid krijgt,
daar het kan gebeuren dat tijdens een vechtpartij een derde zijn kans
schoon ziet. Als de mogelijkheid zich voordoet laat de kat zich verschillen-
de keren dekken, zonder onderscheid tussen de partners te maken.
Wordt een kater de gunst verleend om te cohabiteren, dan legt de kat zich
op de buik, kromt het achterstel omhoog en buigt de staart naar terzijde.

De kater plaatst zich achter over het wijfje, neemt een min of meer hurken-
de stand aan en brengt zijn penis recht naar beneden in de vagina. Gelijk
alle katachtigen, bijten ze zich tijdens de ejaculatie vast in het nekvel van
de kat. De coitus duurt slechts kort maar kan verschillende keren worden
herhaald.

L\'auteur donne une description de la reproduction chez les félidés.
ZUSAMMENFASSUNG.

Christoph: Klinik der Katzenkrankheiten, Jena, 1963.
Doeksen, J.: Kattenboek (Prismareeks), Utrecht, 1959.

Haustiere, Beriijn, 1932.
Kirk, H.: The cats medical dictionary, London, 1956.
Haltenorth, T.: Die Wildkatze, Wittenberg, 1957.
Schmalz, R.: Das Gesiechtsieben der Haussäugetiere, Beriijn, 1921.

Koemelk is voor moederiozc biggen een ongeschikte vervanger van de zeugenmelk. De
oorzaak is vermoedelijk tweeërlei: Koemelk is „te dun" en de eiwitsamensteUing
wijkt te sterk af van dc eisen die de bloedsamenstelling van zeer jonge biggen stelt.
Schapcmelk-eiwitten staan hier veel dichter bij. Toen een zeug 14 uren na de geboorte
van de biggen stierf werd een proef opgezet met 4 biggen uit deze toom. Ze kregen
dc melk van twee Oost-Friese melkschapen uit een zuigfles. De biggen werden 10 i
12 keer per dag gevoerd. Tot de 8e levensdag ging dit uitstekend. Toen traden
soortgelijke verschijnselen op, die ook vaak bij biggen bij dc zeug om die tijd optreden:
geen eedust, diarreeverschijnselen, trage groei. Een antibioticumgift hielp evenwel in
dit geval niet voldoende. Vanaf de 13e dag werd behalve aureomycine ook een vit.
B-preparaat gegeven. Dc biggen deden het daarna prima en bereikten op 8 weken
een gewicht van 18,2 kg. Opgemerkt moet hierbij worden dat vanaf 3 weken een
opfokvoeder werd bijgevoegd mede omdat de schapen onvoldoende melk gaven.
Ook als mestvarken deden de aldus opgefokte biggen het uitstekend.

In nutridonal studies of catde opinions differ as to the necessity of manga-
nese. But in general it is believed that manganese is necessary for the health
of cattle and thus it is important to evaluate a method for the manganese
status of cattle. It is known diat the estimadon of the manganese content
of the hair samples from catde may be an useful guide for the manganese
status of the animal. The present investigation was made for tesdng the
reliabihty of the determination of manganese in hair. Besides, attention
has been paid to the way of cleaning the hair sample and the differences
in manganese content of white and coloured hairs.

In the Netherlands the method described by V a n K o e t s v e 1 d (1958)
is used for hair analysis. In this method the sample is ashed at 500°C
dll the ash is white to yellow-white. The manganese is then dissolved in
dilute acid and oxidised to permanganate. The colour intensity is measured
in a spectrophotometer.

Oostirig (1956) has drawn special attention to the ashing of organic
material in relation to the determination of trace elements. He has pointed
out the drawbacks of dry ashing and the most important point to\'reckon
with IS the possibility of losses by formadon of voladle organo-metallic
compounds. Besides these drawbacks the method of dry-ashing suffers from
another defect. It has been often observed that the outer surface of the
ashed hair samples presents a yellow or white colour, while the inner
part of the sample remains incompletely ashed. As a result, low values
are then obtained. The explanation is probably that the incompletely
ashed material reduces partially the permanganate formed in the reacdon.
Though this can be prevented by ashing during two days, yet it is a
disadvantage. Further it is observed, that after dissolving the residue, the
solution sometimes appears to be yellowish which may also cause to high
values in the optical density measurement.

Kniphorst (1946) warns against the use of perchloric acid in the
wet digesdon for manganese determination. In agreement with K a h a n e
and B r a n d (1934) he points out that there may be substandal losses by
formation of voladle chlorides caused by the use of this acid. Costing,
however, digested organic materials with a mixture of sulfuric acid and
perchloric acid and found no losses. We used a mixture of nitric acid,
sulphuric acid and perchloric acid in the ratio 10:1:1 and in agreement

1 Ir. Ch. H. Henkens; State Counsellor for Soils and Ferdlizers, formerly
attached to the Institute for Soil Fertility.

1. Comparison of wet digestion and dry ashing.
II. Comparison of the permanganate with the formaldoximemethod.

IV. Manganese content of coloured and white hairs in connecdon with
the sampling.

la. COMPARISON OF DIFFERENT MANGANESE SOLUTIONS DETER-
MINED AS PERMANGANATE (CALIBRATION CURVES)

2. by di7 ashing at 500°C for 48 hours of known quantities of manganous
sulphate and measuring according to the peiTnanganate method of
Van Koetsveld;

3. by wet digestion with the above mentioned mixture of HNO3 (1,4),
H2SO4 (1,84) and HCIO4 (1,67) in the ratio 10 : 1 : 1, of known
quantities of manganous sulphate and measurement according to the
permanganate method.

The exdnctions measured at 530 nm in a cell of 10 nrai pathlengdi in a
Beckman spectrophotometer DU (G 2400) are mentioned in table 1. The

concentration means fig per ml) is in column A, B and C respectively
23,9, 23,6 and 23,0. The differences are small.

Extinctions corrected for the blank at different treatments of known quan-
tities of manganese measured according to the permanganate method.

In the introduction it has been mentioned that incomplete ashing of hair
samples may be a drawback of the dry ashing procedure. This drawback
is, however, obviated if the sample is ashed for 48 hours. For this reason

we have made a comparison between dry ashing for 48 hours and wet
digestion with the 10 : 1 : 1 acid mixture. The permanganate method has
been used for the determination of the manganese.

In table 2 die results of duplicate determinations with both methods of
18 samples are given.

Reproducibility of manganese analyses of hair samples in dry and wet
ashing as determined with the permanganate method.

clates and n is the number of samples, the standard deviation for an
individual estimate has been calculated. The standard deviation for a
single analysis of dry ashing is higher (s% = 26.99) than in wet digestion
(s% = 6.67). So the reproducibihty for wet digestion is better. The values
found with dry ashing are often higher. However, the differences between
the results of the two methods are not significant. To ascertain whether
complete recovery takes place in wet digestion, we added 8,3 jxg Mn to
samples nos 5 and 13 and estimated the manganese content.
The recovered values are 8,4 and 8,0 Mn respectively. From the above
data we consider die wet digestion procedure preferable to the dry method.

For this study samples were digested witii the acid mixture since wet
digestion was found to be preferable. The permanganate method used

is described by V a n K o e t s v e 1 d (1958) and the formaldoxim method
by K n i p h o r s t (1946). Manganese gives with formaldoxim in al-
kaline environment a brown-red compound, which has according to
HofmannandEhrhardt (1913) the formula (CH2NO)3Mn.3H20.
Iron is removed with a zinc hydroxide suspension. However, the inethod
has some limitations, namely excessive use of reagent interferes with die
colour and a high ammonium salt concentradon retards colour develop-
ment which can easily be prevented by the slight precaution described in
the procedure recommended. This mediod is sensitive to as low as 10 fig
manganese. In our experience we have found that the sensitivity of the
formaldoxim method is better dian that of the permanganate method.
The calibration factor expressed per ml of the permanganate method is
23,5 as compared with 5,2 of the formaldoxim method under the same
conditions. Thus the sensitivity of the formaldoxim method is 23,5 : 5,2
= 4,5 times higher.

The procedure for estimaUon of manganese in cattle hair with die formal-
doxim method is as follows.

a. Digestion mixture: 10 vol. HNO3 (1,4), 1 vol. H2SO4 (1,84)
and 1 vol. HCIO4 (1,67).

b. Zinc hydroxide suspension: Dissolve 100 g of ZnS04 in 750 ml of
water. Add 54 ml of ammonia (25%) and stir dioroughly. Filter
through a sintered glass filter, having a very fine pore diameter
(Leerdam L4) and wash repeatedly till free of ammonia. Transfer
the residue to a beaker containing approximately 750 ml water.
Stir the residue before use to obtain a pourable suspension.

c. Formaldoxim solution: Dissolve 2,0 g of hydroxylaminhydrochlo-
ric acid in 40 ml water, add 1,3 ml of formalin (35%), swirl,
make up to 50 ml with water and mix. Prepare this solution im-
mediately before use.

d. Standard solution: Dissolve 406 mg of MnS04.4 HgO in water
with the addition of a few drops concentrated H2SO4 and make
up to one litre. This solution contains per ml 100 /ig of manganese.
Dilute before use.

Weigh 1-2 g of hair in a 250 ml flat bottom, narrow-necked flask and
add 20 ml of the digestion mixture. When the hair is sufficiently moist,
digest on an electrically heated sand-bath. After evaporation of nitric acid
indicated by a brownish appearance of the residue, add once or twice a
few drops of nitric acid, till the digest is clear. Allow digestion to proceed

till a small amount of liquid is present at the bottom of the flask. Cool to
room temperature.

Add 10 ml of water to the cooled residue and boil on a Bunsen burner
swirling continuously.

Neutralise, when the soludon is at room temperature, with 25% NH4OH
in the beginning and 10% NH4OH at the end using small pieces of litmus
and congo-red papers as indicators. At first congo-red paper shows a
change from blue to red with the addition of 25% NH4OH and with
furdier addition of a few drops of 10% NH4OH, litmus paper changes
from red to blue. At this point one or two drops of 10% acetic acid are
added just to bring back the colour of litmus paper to red or reddish-blue.
Then 5 ml of the zinc hydroxide suspension is added to the solution, to
prevent interference of iron. Filter the solution through MN 680\' m
filter 9 cm, into a 50 ml volumetric flask. Rinse the flask and the residue
on the filter several times widi deionised water. To the filtered solution
m the 50 ml flask add 1 ml formaldoxim reagent, mix, and finally add
25-30 drops of NH4OH for full development of the colour. Wait at least
30 minutes before measuring the absorbance in a spectrophotometer
(Beckman model or other type).

Measure the absorbance in a glass cell with a path-length of 10 mm at a
wave-length of 450 nm and calculate Mn from the absorbance reading
comparing with a calibration curve prepared with 10 to 200 yug Mn solu-
tions in a volume of 50 ml.

a. Neutrahsation should be carried out as precisely as possible because
of the amphoteric character of the zinc suspension.

c. Both with the blank and standard, NH4OH should be added first,
followed by formaldoxim reagent.

For comparative purposes die manganese content of 35 hair samples has
been estimated by both methods. The results are shown in table 3 With

the formula s = V^^, where d is the difference between the repli-
cates and n is the number of samples, the standard deviation for a single
analysis of both methods has been calculated. The standard deviation\'of
the permanganate method is 1,26 (coefficient of variation = 8,3%) and
that of the formaldoxim method 1,06 (coefficient of variation = 7,6%)
The reproducibility of the estimated values for both methods was found
to be satisfactory. Generally the permanganate method gives higher values
compared with the other one. The difference, however, is not significant.
From the results obtained we prefer to adopt the formaldoxim method
because of its superior sensitivity and the easiness of colour development
as compared with the permanganate method.

Extensive analytical data on manganese (773 hair samples in duplicate)
enabled us to calculate the standard deviations of an individual estimate
at varying levels of manganese content in the hair samples examined.
This is presented in table 4.

It appears from table 4 that the analytical error decreases with increasing
manganese content of the sample, as is expected. The standard deviations
mentioned in table 4 refer to the manganese determination made in single
instead of duplicate. The laboratory normally gives the mean of duplicates.

A thorough brushing of the animal is prerequisite for good sampling. In
spite of this precaution it is difficult to remove pieces of faeces and
dandruff. Thus it is necessary to clean the sample in the laboratory. The
common way of cleaning is washing with T-pol followed by tap water
(3 times) and with deionised water (3 times). After these cleaning opera-
tions the samples are dried at 105°C. We compared the above washing
procedure with washing with organic solvents like acetone or carbon tetra-
chloride and our results confirmed the superiority of T-pol.
The question may arise whether manganese contamination can be removed
by washing. To study this point some cleaned and dried samples of hair
immersed over-night in a solution of manganese sulphate in the concen-
tration range 150ftg ,300 ju.g and 500 yug Mn per ml. The samples were
then taken out and dried at 105°C. After drying the samples were washed
in two different ways:

a. The dry hair was washed with warm T-pol, rinsed repeatedly with
warm tap water and finally a few times with deionised water. Finally
the sample was again dried at 105°C.

b. The dry hair was washed wdth a warm solution of 0,5 N HCI, rinsed
repeatedly with warm tap water and then a few times with deionised
water. The sample was dried at 105°C.

Table 5 gives the results of the manganese estimations. It appears that
manganese contamination cannot be removed by these methods.

Influence of washings with T-pol and 0,5 N HCl on the removal of
manganese contamination in the samples.

washed with 0.5 N HCl
contaminated with a
solution of
mangenese concentration
Olfcg 500 jag/ml

Table 6 gives the manganese content of the contaminated hair samples
washed with a 2/2% solution of ammonia. The samples were washed twice
with dilute ammonia; rinsed repeatedly with tap water and finally a few
times with deionised water. As shown in die table 6 this method of washing
also does not ensure removal of the manganese contamination. The im-
portance of these results will be understood in applying the method of
hair analysis for diagnostic purposes. Changes of slight contamination in
the sample may lead to erroneous interpretation.

Effect of washing with 2/2% ammonia on the removal of manganese
contamination introduced in the samples.

Several investigators (see Van Koetsveld 1958) mention that
coloured hairs contain more manganese than white ones. From 61 animals
we collected paired samples of red and white hair (from the same animal
both red and white hairs). Figure 1 shows the correlation between the
manganese contents of both samples. For 21 animals the manganese
content of white hairs is higher than that of red hairs. In all cases where
the manganese content of white hairs is higher than that of red hairs,
it is interesting to find that the samples are from calves (4 months old)
not dieted with grass at the time of sampling. However, it was found

that the manganese content of red hairs also could be higher than that
of white hairs in the case of calves not dieted with grass.
We also sampled 106 animals for both black and white hairs. The corre-
lation between the manganese contents of both samples is shown in
figure 2. It appears that only in 9 cases the manganese content of white
hair is higher that that of black. In general it may be said that the
manganese content of coloured hair is higher that that of white hair.
Additional study as to the cause of white hair having a higher manganese
content than coloured hair, may provide us with interesting information.

In the present investigation a comparison has been made between wet digestion
with a mixture of HNO3, HgSO^ and HCIO^ in a ratio 10:1:1 and the dry
ashing procedure for 48 hours. For the determination of the manganese content
the permanganate method has been used. It appeared that the standard deviation
of a single determination with dry ashing is higher (s % = 26,99) than with wet
digestion (s % = 6,67). We consider the wet digestion preferable to the dry
ashing method.

Another point of investigation was the comparison between the permanganate and
the formaldoxim method using the wet digestion procedure. Though the reproduci-
bility of estimated values for both methods has been found to be satisfactory, we
prefer the formaldoxim method because of its superior sensitivity and the easiness
of colour development. Extensive analytical data (773 hair samples in duplicate)
enabled us to calculate the standard deviation introduced at varying levels of
manganese in the hair samples examined (table 4).

In general it can be said that the manganese contcnt of coloured hair is higher
than that of white hair. In some cases, however, the reverse is true. Continued
study as to the cause of the white hair having a higher manganese content than
coloured hair may provide us with interesting information.

Finally we compared the washing procedure with T-pol (non-ionic detergent) and
organic solvents. The results demonstrated the superiority of T-pol. It appeared
however that manganese contamination is neither removed by T-pol nor by
0,5 N HCl or by 2!/2% ammonia. Thus chances of slight contamination in the
sample may lead to erroneous interpretation.

Mangaan in het haar van vee is als permanganaat-ion bepaald en tevens met
formaldoxime als reagens. In beide gevallen is het materiaal zowel droog als nat
gedestrueerd. In het laatste geval is een destnictiemengsel benut van HNO3 (1,4),
HgSO^ (1,84) en HCIO4 (1,67) in een volumeverhouding van 10 : 1 : 1.
Bij de vergelijking van de droge en de natte destructie is het mangaan als per-
manganaat-ion bepaald. De natte methode bleek de voorkeur te verdienen. De
standaardafwijking voor de enkele bepaling uitgedrukt in procenten van de gemid-
delde waarde van 18 in duplo onderzochte monsters bedraagt nl. 26,99 en 6,67
resp. voor de droge en de natte methode.

Vervolgens is de permanganaat- met de formaldoxime-methode vergeleken. Hoewel
de reproduceerbaaheid van beide bevredigend is, verdient de formaldoxime-methode
de voorkeur. De gevoeligheid van de laatste is 4,5 x zo groot en moeilijkheden bij
de ontwikkeling van de kleur komen hier prakdsch niet voor. De mangaanbepaling
is in het vervolg dan ook steeds met formaldoxime als reagens uitgevoerd.
In totaal zijn 773 haarmonsters in duplo onderzocht. Zij zijn in series met opklim-
mende gehalten verdeeld. Hiervan is per serie de standaardafwijking voor de enkele
bepaling berekend en tevens uitgedrukt in procenten (s %) van het seriegemiddelde
(tabel 4).

Het is gebleken dat het mangaangehalte van gekleurd haar hoger is dan van wit
haar, hoewel ook het tegendeel is waargenomen. In dit laatste geval kan voort-
gezet onderzoek naar de oorzaak wellicht interessante inlichtingen verschaffen.
Ook is aandacht besteed aan het wassen van het haar; behalve T-pol zijn hiervoor
organische oplosmiddelen beproefd. Het wassen met T-pol bleek het meest geschikt
te zijn.

Besmetting van het haar met mangaan is niet door wassen met T-pol, noch door
spoelen met 0,5 N HCl of met 2/2% ammoniak te verwijderen.
Onderzoek van haarmonsters die niet onder voldoende voorzorgen genomen zijn,
kan tot verkeerde conclusies leiden.

Le manganèse dans le pelage du bétail a été déterminé comme ion-permanganique
et aussi avec de la formaldoxime comme réactif. Dans les deux cas le matériel a été
détruit aussi bien à l\'aide de la méthode sèche que de la méthode mouillée. Au
dernier cas un mélange à destruction a été udlisé de HNO3 (1,4), H2SO4 (1,84) et
de HCIO4 (1,67) dans une proportion de volume de 10 : 1 : 1.
Pendant la comparaison des méthodes sèche et mouillée le manganèse a été
déterminé comme ion-permanganique. La méthode mouillée se trouvait être pré-
férable.

La déviation-standard pour la détermination simple exprimée en pourcentages de
la valeur moyenne de 18 échantillons examinés en double s\'élève notamment à 26,99
pour la méthode sèche et à 6,67 pour la méthode mouillée.

Ensuite la méthode permanganique et la méthode avec de la formaldoxime ont été
comparéese. Bienque la susceptibilité de reproduction des deux soit satisfaisante, la
méthode à la formaldoxime est préférable. La sensibilité de la dernière est de 4,5
fois plus grande et le développement de la couleur ne présente pratiquement pas de
difficultés avec cette méthode. Par la suite la détermination du manganèse a donc
toujours été faite avec la formaldoxime comme réactif.

En total 773 échantillons de poil ont été examinés en double. Ils ont été divisés
en séries avec des teneurs ascendantes. Ensuite on a calculé la déviation-standard
par série pour la détermination simple et aussi exprimé la déviation-standard en
pourcentages (s%) de la moyenne par série (tableau 4).

Il a paru que la teneur en manganèse de poil coloré est plus élevé que celle de
poil blanc, bienqu\'on ait aussi observé le contraire. Dans ce dernier cas des
recherches poussées plus loin vers la cause pourront fournir peut-être des infor-
mations intéressantes.

On a également étudié le lavage du pelage; en plus de T-pol on a éprouvé des
solvants organiques à ce but. Le lavage au T-pol parut être le plus approprié.
Une souillure des poils de manganèse ne peut pas être éliminée par un lavage au
T-pol, ni par un rinçage avec 0,5 N HCl ou avec 2/2 % d\'ammoniaque.
Un examen d\'échantillons de palage, lesquels n\'ont pas été prélevés avec suffisam-
ment de précautions, peut mener à des conclusions erronées.

Mangan im Haar von Vieh wurde spektrophotometrisch als Permanganation be-
stimmt und ebenfalls mittels Formaldoxim als Reagenz. In beiden Fällen wurde
für das Material neben der trockenen Verbrennung das nasse Verfahren benutzt,
im letzten Fall mit einer Mischung von HNO3 (1,4), HgSO^ (1,84) und HCIO4
(1,67) in einem volumetrischen Verhältnis von 10 : 1 : 1.

Die nasse Methode hat sich als die beste bewährt erwiesen. Die Standardabweichung
beträgt bei der trockenen Verbrennung nämlich 26,99% und beim nassen Ver-
fahren 6,67% des Mittelwertes der 18 untersuchten Haarproben. Das Mangan
wurde hier als Permanganation bestimnlt.

Die Bestimmung des Mangans mit Formaldoxim ist dem Permanganat-Verfahren
vorzuziehen, weil die Empfindlichkeit mit Formaldoxim die der anderen Methode
um das 4,5-fache übertrifft. Ausserdem gibt es mit diesem Reagenz bei der Farbe-
Entwicklung keine Schwierigkeiten. Es sind im ganzen 773 Haarproben mit wech-
selndem Gehalt mittels Formaldoxim auf Mangangehalt geprüft worden. Eine
Berechung der Standardabweichung für Haar mit wechselndem Mangangehalt wurde
durchgeführt (Tabelle 4).

Farbiges Haar enthält mehr Mangan als farbloses. Jedoch zeigte sich in einigen
Fällen auch das Gegenteil. Weiterführung der Untersuchungen nach der Ursache
dieser Ausnahmen kann vielleicht zu interessanten Ergebnisse führen.
Die Reinigung der Haarproben mit T-pol hat sich als die beste erwiesen und ist
der mit organischen Lösungsmitteln vorzuziehen.

Kontamination mit Mangan ist entweder mit T-pol, verdünnter Salzsäure oder ver-
dünnter Ammonia nicht zu entfernen. Deswegen können mit haarfremden Mangan
angereicherte Materiale, also Haare die nicht unter den strengsten Bedingungen
dem Tiere entnommen wurden, zu Fehlschlüsse führen.

Se ha determinado mangano en el pelo de ganado como iono de permaganato y
también con formaldoxima como reagente en los dos casos se ha destruido el
material asi âridamente como majadamente. En el ultimo caso se ha usado una
mixtura de destrucción de HNOs (1,4), H2SO4 (1,84) y HCIO4 (1,67) en une
relación de volumen de 10 : 1 : 1.

En la comparación dc la destrucción arida y mojada se ha determinado el mangano
como iono de permanganato. Resultaba que el método mojado era preferible.
La deviación estandardo para la determinación sola, expresa en porcientos del valor
pormcdio de 18 muestras examinadas en duplo es a saber 26,99 y 6,67 respectiva-
mente para el método ârido y mojado.

Luego se ha comparado el método de permanganato con el método dc formaldoxima.
Aunque la reproducibilidad dc los dos da satisfacción, es preferible cl método de
formaldoxima, la sensibilidad del ultimo es 4,5 veces mayor y dificuldades en el
desarraollo del color prâcticamentc no hay aqui. La determinación de mangano se
ha hecho luego por cso siempre con formaldoxima como reagente.
Totalmente se han esaminado 773 muestras de pelo; que se han diviso en sérias con
contenidos subientes de esto se ha calculado por séria la deviación estandardo para
la determinación sola y tambicn cxprcsa en porcientos (s%) del pormedio de la
séria (tabula 4).

Ha resultado que el contenido de mangano de pelo tinto es mayor que de pelo
blanco, aunque se ha observado lo contrario tambien. En este ultimo caso mâs
examen hacia la causa a caso puede dar informaciones interesantcs.
Se ha prestado atenciôn también al lavar del pelo; ademâs de T-pol se han tentado
para esto medios de solución orgânicos. Resultaba que el lavar con T-pol era lo mâs
apropiado.

No se puede quitarse de una contaminación del pelo con mangano por lavar con
T-pol, ni con 0,5 N HCL nî con 2/2% NH.3.

Examen de muestras de pelo nose han tomado con cautelas suficientes, puede dar
conclusiones falsas.

H o f m a n n, K. A. und Ehrhardt, U.: Innerkomplexe Metallsalze der Oxalsäure-
derivate und des Triformoxims. Berichte Dtsch. Chem. Gesellsch., 46, 1457,
(1913).

K ah a ne, S. et Brand, D.: Application de la méthode nitrosulfoperchlorique de
déstruction des matières organiques à l\'étude du chrome et du manganèse. Bull.
Soc. Chim. biol., 16, 710, (1934).

Kniphorst, L. C. E.: Gecombineerde bepaling van het gehalte aan ijzer en
mangaan in voedingsmiddelen met behulp van sulfosalicylzuur en formaldoxime
Chem. Weekhl., 42, 311, 328, (1946).

Koetsveld, E. E. van: The manganese and copper contents of hair as an
indicadon of the feeding condition of cattle regarding manganese and copper.
Tijdschr. Diergeneesk., 83, 229, (1958).

Costing, M.: Enige beschouwingen in verband met de bepaling van sporen-
elementen in organisch materiaal. Diss. Utrecht, 128 pag. (1956).

	1964	1963	1964	1963
België	28	29	—	_
Luxemburg	51	109	—	_
West-Duitsland	652	1160	1490	4183
Frankrijk	3609	3381	—	_
Italië	10977	7305	7569	1907
Totaal E.E.G.	15317	11984	9059	6090
Oost-Duitsland	340	—	_	_
Ver. Koninkrijk	—	35	-	_
Griekenland	1	—	158	1829
Malta	23	—	_	_
Portugal	101	45	—	_
Polen	51	55	_	_
Rusland	315	208	_
Spanje	406	192	—	_
Joegoslavië	34	19	_	_
Hongkong	—	100	_	_
Japan	—	—	_	_
Jordanië	237	217	41	273
Iran	242	60	2	__
Philippijncn	—	—	—	_
Turkije	95	206	_	_
Cyprus	—	251	—	15
Algerije	1795	1	485	366
Libye	13	16	72	19
Marokko	332	360	240	172
Tunesië	329	228	40	_
Zuid-Amerikaanse landen	40	46	_	_
Denemarken	25	29	—	_
Syrië	79	102	_	_
Andere landen	118	70	—	—
Totaal	19893	14224	10097	8764

De Keur Stamboeker, 13, (4), (1965).

De export van stamboekvec zowel als van gebruiksvee was in het afgelopen jaar zeer
gunstig, zoals wel blijkt uit de onderstaande cijfers van het Produktschap voor Vee
en Vlees.

Op 16 oktober 1964 ging de familie S. uit Den Haag met hun nog jonge
Riesenschnauzer naar de Dordogne, waar zij een kleine boerderij als va-
kantieverblijf in bezit hadden.

Tien dagen later verscheen zij met het dier in mijn behandelkamer met
de mededeling, dat zij de avond tevoren met een gezonde hond uit Frank-
rijk waren teruggekomen, doch dat de hond nu lusteloos was.
Enkele jaren geleden, aldus het verhaal, waren zij met hun vorige hond
onder dezelfde omstandigheden uit de Dordogne teruggekeerd. Evenals nu
was het toen ook begonnen met wat lusteloosheid, braken en dorstverschijn-
selen. De behandelende collega stelde indertijd de diagnose endometritis,
doch de hond was niet meer te redden geweest en de tiende dag na terug-
komst op de operatietafel gestorven.

De hond maakte een lusteloze indruk. Bij het onderzoek bleek de tempe-
ratuur iets verhoogd te zijn, doch verder vertoonde het dier geen afwij-
kingen. In de vacht waren zeer veel klitten aanwezig welke door mij ver-
wijderd werden en tevens werden bij dit onderzoek vrij veel kleine bruin-
zwart gekleurde teken aangetroffen. Diezelfde dag nog werd de hond ge-
wassen met een tekendodend middel.

De volgende dag bleek de temperatuur opgelopen te zijn tot 41.2° C, pols
en ademhaling waren frequent en de hond maakte een algemeen zieke in-
druk. Het dier was dorstig, de slijmvliezen waren aan de bleekgele kant en
de hond was pijnlijk bij buikpalpade. Een lichte ontsteking van het mond-
slijmvlies was waarneembaar. Opmerkelijk was, dat de rughuid erg ge-
voelig was en continu waren spiertrekkingen zichtbaar.
De eigenaresse had geen urine kunnen opvangen, doch vertelde dat deze
ogenschijnlijk normaal van kleur was.

Teken werden niet meer aangetroffen, met uitzondering van een enkel ge-
storven exemplaar.

Gehoord de anamnese en gezien de verschijnselen werden enkele bloed-
uitstrijkjes gemaakt. Alhoewel de definideve diagnose nog niet gesteld kon
worden omdat eerst de volgende dag het onderzoek van deze bloeduitstrijk-
jes plaatsvond, werd als voorlopige diagnose piroplasmosis canis aangeno-
men en de daarvoor aangewezen behandeling toegepast.

1 Mevr. A. C. W. Vervoorn-Malinosky Blom; praktizerend dierenarts. Roelofstraat
54, \'s-Gravenhage.

De behandeling vond plaats met een Engels preparaat, Piroparv, welk
chemotherapeuticum door de firma Burroughs and Wellcome in de handel
wordt gebracht. Naast de injectie Piroparv werd tevens adrenaline toege-
diend teneinde shock-verschijnselen te vooi komen.

Als roborantia werden vitamine-B injecties in combinatie met Pernaemon
en ijzer-injecties toegediend.

De volgende dag bestond de mogelijkheid urine te onderzoeken waarbij
hemoglobinurie en alhuminurie werden vastgesteld.

Het bloedonderzoek, dat tezamen met collega H. Kuil op het Instituut
voor Tropische en Protozoaire ziekten werden verricht, bevestigde de voor-
lopige diagnose.

Gezien de mededelingen in de literatuur dat de resultaten van de behan-
dehng het beste zijn wanneer deze wordt ingesteld vóórdat de temperatuur
gaat dalen, werden de vooruitzichten gematigd gunstig genoemd.

Vier en twintig uur na de eerste behandeling was de temperatuur gedaald
tot 39.3° G en was de hond in een veel betere conditie gekomen. De over-
prikkelde toestand van de huid-musculatuur was geheel verdwenen en ook
leek de buikpalpatie minder pijnlijk. De behandeling met roborantia werd
voortgezet en de voeding werd dienovereenkomstig aangepast.
Na negen dagen werd de hond weer lusteloos en bleek de temperatuur op-
gelopen tot 40.6° G. De sensibiliteit van de huid was wederom toegenomen,
evenals de drukgevoeligheid bij palpatie in het voorste gedeelte van de
buikholte. De slijmvliezen waren nog bleek maar niet meer uitgesproken
icterisch. Bloedparasieten konden in dit stadium niet meer worden aange-
toond in de bloeduitstrijkjes. Besloten werd de behandeling met Piroparv
te herhalen, hetgeen wederom een zeer snelle temperatuurdaling ten ge-
volge had (39.3° C).

Ten einde een derde terugval te voorkomen werd deze behandeling na
negen dagen nogmaals herhaald. Deze laatste behandeling geschiedde in
verband met de verhuizing van de eigenaresse door collega H. Kuil,
medewerker aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire ziekten, waar-
voor ik hem gaarne dank zeg.

Het verdere verloop was gunstig en in de weken die volgden op de derde
injectie trad een volledig herstel in.

Het feit, dat steeds meer mensen gebruik gaan maken van vakantie-moge-
lijkheden in streken waar ziekten voorkomen die in Nederland weinig be-
kend zijn, verdient mijns inziens de aandacht van alle veterinairen. Het
is normaal geworden dat men in een halve dag vanuit Nederland naar stre-
ken ten zuiden van Parijs rijdt om daar, begeleid door een of meer huis-
dieren, zijn vakantie door te brengen en vervolgens weer in korte tijd naar
Nederland terug te keren.

Het ziektebeeld, zoals hierboven beschreven, zal in de toekomst ongetwijfeld
frequenter bij de honden in Nederland worden aangetroffen.
De daarop volgende problemen zullen die van de profylaxe zijn. Mogelijk-
heden hiertoe zullen mijns inziens hetzij op het gebied van de chemo-
profylaxe dan wel op dat van de premunisatie gevonden moeten worden.

Een beschrijving wordt gegeven van het ziekteverloop bij de behandeling van een
hond waarbij de diagnose piroplasmosis canis werd gesteld. Geattendeerd wordt op
de mogelijkheid van cen toeneming van dit ziektebeeld in Nederland waarbij het
vraagstuk van de profylaxe ongetwijfeld actueel zal worden.

Description of the course and treatment of piroplasmosis in the dog, met in private
practice.

Attention is drawn to the possible increase of the number of cases in the Netherlands
and the problem of prophylaxis which then will become of current interest,

Ryley, J. F.: A chemoprophylactic Approach to Babeziasis. Res. Vet. Sci., (1964).
N i e, C. J. van en S u t m ö 11 e r, P.: Een geïmporteerd geval van Babesiasis Canis.
Tijdschr. Diergeneesk., 78, 514, (1953).

Volgens een arukel dat verscheen in het december nummer van de „Journal of Dairy
Science" werden in Amerika proeven doorgevoerd om de eetgewoonten te bestuderen
bij melkkoeien, welke dag en nacht op stal worden gehouden.

Hierbij werd vooreerst vastgesteld dat de koeien meer tijd nodig hebben om kuil
op te neimen dan dit voor het hooi het geval is. Dit blijkt zowel \'s nachts als
overdag zo te zijn.

Gemiddeld genomen hadden de dieren S^i uur nodig voor het opnemen van hun
ruvi^voeder. Daarvan waren 4 uur voor de opname van kuil en uur voor de
opname van het hooi.

Verder bleek uit de proeven dat de hoogst producerende dieren meer ruwvoeder eten
gedurende de dag dan \'s nachts, waar dit bij de andere dieren gelijk is of ongeveer.
De gemiddelde tijd van de maaltijden steeg parallel met de gemiddelde melk-
produktie. Per kg melk echter was de eettijd het kleinst bij de hoogstproducerende
dieren. De kuilvoedcrplaatsen worden door de dieren meer bezocht dan de hooi-
reserve, gedurende de nacht bezochten de proefdieren 11 keren dc kuilvoedcrplaatsen
en 7 keren de hooiplaatsen.

Een korrelatie kon eveneens vastgesteld worden met de daglengte. Als de nacht om 6
uur begon, dan hielden de dieren om 6.30 uur op met eten, begonnen weer om 11 uur
en aten dan voor een derde of cen vierde maal in de loop van de nacht. Was het
pas om 8 uur donker dan bleef dikwijls de nachtelijke voederopname weg. Van een
invloed van de temperatuur kon geen positieve bevestiging gevonden worden.

Mushin, R. and B a s s e r, C.: Haemolydc Escheria coli and other bacteria in
oedema disease of Swine. Austr. vet. J., 40, 315, (1964).

In 9 van de 17 gevallen van oedeemziekte bij biggen afkomstig van 8 verschillende
bedrijven m Victoria werd betha-hemolydsche E.coli geïsoleerd en wel tweemaal
O 138 : K 81 en zevenmaal O 141 : K 85. De geïsoleerde stammen waren alleen
voorkomend of overheersend. Het falen van dc isolade in de overige gevallen zou
kunnen worden toegeschreven aan overgroeiing door andere bacteriën, vooral wanneer
enige tijd was verlopen tussen het tijdstip van sterven en de sectie.
Een onderzoek naar de aanwezigheid van 14 pathogene E.coli serologische typen
gaf een negatief resultaat. Van 20 specifieke serologische typen O waar naar werd
gezocht waren O 8 (niet hemolytisch), O 75 en O 117 vertegenwoordigd.
In de loop van het onderzoek werden drie gevallen van enteritis toegeschreven aan
S. cholerae suis.

De 9 geïsoleerde stammen werden getest op gevoeligheid t.o.v. streptomycine chlor-
amphenicol, tetracycline-derivaten, neomycine, furoxone en sulphonamide. Vijf stam-
men (allen O 114) bleken ongevoelig voor tetracycline-derivaten.

SALMONELLA Äl//Äi7-INFEGTIE ALS OORZAAK VAN ENZOÖTISCH OP-
TREDENDE ABORTUS IN ZUID-OOST ENGELAND.

Gi tter, M. and Sojka, W.: Salmonella ruiru infecdon in sheep. An outbreak of
Abortion, ƒ. Comp. Path., 74, 322, (1964).

Abortus bij schapen wordt vaak toegeschreven aan virusinfecties; daarnaast wordt
ook altijd nog vermeld Salmonella abortus ovis, hoewel deze laatste bacterie in West-
Europa vrijwel niet meer voorkomt.

In het centrale diergeneeskundig laboratorium te Weybridge werd in begin 1963 een
Salmonella geïsoleerd uit 14 ingezonden foeti van schapen, afkomstig van één bedrijf.
In alle gevallen werd ruiru gekweekt (antigeenstructuur 21 :y:, n,x,z,i5) Deze
Salmonella was in Engeland voor het eerst in 1959 geïsoleerd uit geïmporteerd been-
dermeel.

De infectie met deze uidieemsc Salmpnella trad plotseling op in begin februari
bij een schaap, dat over een week zou moeten lammen. Deze foeti waren recdi
putride; bij een groot aantal andere geaborteerde lammeren was dit eveneens het
geval. Van dc eerste 13 ooien die aborteerden stierven er 6, later nam dc sterfte af.
De Salmonella bleek behalve met het uterussecreet ook met de faeces tc worden
uitgescheiden. Een serologisch onderzoek van de kudde van 107 dieren toonde aan
dat bijna alle wel een O- of een H-titer hadden, terwijl 20 schapen van een andere
1\'senaar alle een negatief serologisch onderzoek hadden met hetzelfde O-antigeen

Het bleef een raadsel hoe de enzootic tot stand was gekomen. Vanaf 1 januari 1963
was er weliswaar krachtvoer bijgegeven tot een maximale hoeveelheid van 2 Engelse
ponden per stuk, maar hetzelfde voer werd gegeven aan 15 jonge ossen die geen
uitscheider bleken te zijn. Hetzelfde was het geval met 7 Bantam-hocnders en 2
honden, die contact hadden met de schapen. De koppel was in november aange-
kocht en afkomstig van twee bedrijven waar zich geen moeilijkheden voordeden Als
dekrammen waren twee Suffolk-rammen gebruikt, deze bleken geen salmonella\'s uit
te scheiden.

Wel werd de infectie vastgesteld bij de twee zonen van de eigenaar waarvan de
jongste 1 en de oudste 17 jaar telde. Beiden kregen diarree nadat dc\'oudste in de
keuken lammeren met de fles had trachten groot te brengen. Deze lammeren
(6 stuks) stierven echter ook na verschijnselen van gastro-enteritis te hebben ver-
toond.

Een poging om de »Sa/moneHa-uitscheiding in gunstige zin te beïnvloeden met BRL,
een nieuw semi-synthetisch penicillinepreparaat, bleek geen effect te hebben.
De resistentie van de Salmonella was 3 weken na de toediening van BRL (intramus-
culair en per os elk 5 dagen in de hoeveelheid van 400 mg) niet veranderd. De
gevoeligheid van de Salmonella voor dit antibioticum was goed nl. 1,25 y/ml.
Een moeilijkheid bij het determineren van de bewuste Salmonella werd gevormd door
het ontbreken van de factor O 21 in het gebruikte Engelse polyvalente O-serum. De
herkomst van de S. ruiru kon niet worden vastgesteld. Het krachtvoer dat vóór de
uitbraak werd verstrekt was niet meer aanwezig. In het voer, dat ten tijde van de
abortus werd verstrekt, konden geen Salmonellae worden aangetoond. Bij geabor-
teerde of gestorven lammeren bleek blijkens de muizenproef Toxoplasma gondii niet
aanwezig en ook verliep het serologisch onderzoek op de enzoötische virusabortus
negatief.

(S. ruiru werd volgens de Kwartaalverslagen van het Nationaal Salmonella-Centrum
van het R.I.V. in Nederland voor het eerst in het 1ste kwartaal 1964 uit een varken
geïsoleerd en in het 2e kwartaal uit een hond. Ref.).

S o V a, Z.: Eine akute, durch Leptospira grippotyphase hervorgerufene Infektions-
krankheit der Pferde. Zbl. Bakt. I Orig., 193, 224, (1964).

Sova geeft een beschrijving van 9 op zichzelfstaande gevallen van icterus bij
paarden, in Tsjecho-Slowakije, die veroorzaakt werd door Leptospira grippotyphosa.
Hiervan traden zeven gevallen in de tijd van augustus tot oktober op. Bij alle dieren
begon de ziekte met hoge koorts, die, ongeacht de behandeling, binnen enkele dagen
tot normaal daalde. In alle gevallen was een bilirubinemie van 2,5—15 mg % vast
te stellen. Bij drie van deze paarden trad in de reconvalescentie maanblindheid op.
De leptospiren zelf zijn niet aangetoond. De diagnose is gemaakt door serologisch
onderzoek, waarbij significante stijgingen van antilichamen gedurende het ziekte-
verloop van negatief tot 1:3200—1:50000 werden waargenomen (aggludnatie-
lysis-rcactie).

M c K e r c h e r, D. G. and W a d a, E. M.: The Virus of Infectious Bovine Rhino-
trachcïtis as a Cause of Abortion in Cattle. /. Am. vet. med. 144, 136, (1964).
I.B.R. (infectious bovine rhinotrachcitis) is een virusziekte bij runderen, gekenmerkt
door ontsteking van de voorste luchtwegen en de conjuctivae. Het I.B.R. virus is
idendek met het I.P.V. (infectious pustular vulvovaginitis) virus, oorzaak van het
exanthema coitale (Blaschen-ausschlag). Beide runderziektcn worden dus door het-
zelfde virus veroorzaakt.

De auteurs konden aantonen, dat het I.B.R.-I.P.V. virus abortus bij vaarzen kan ver-
oorzaken na een drachtigheid van 6 ä 7 maanden. Zij beschrijven eveneens een
klinische epidemie van abortus in een veestapel, welke door het I.B.R.-virus ver-
oorzaakt werd. Practici hadden gedurende dc laatste twee jaar al opgemerkt, dat
vaccinatie van runderen tegen I.B.R. aanleiding kan geven tot het optreden van
abortus. Dat dit verschijnsel vroeger niet voorkwam wordt door de auteurs verklaard
door aan te nemen, dat het I.B.R.-virus een modificatie in pathogeniteit heeft
ondergaan.

Hickman, J. and Walker, R. G.: Upward Retention of the patella in the
horse. Vet. Rec., 76, 1198, (1964).

In de anatomische beschouwing over het kniegewicht werd er o.a. op gewezen, dat de
gebruikelijke mening over de aanhechting van de mediale knieschijfband aan de
patella niet juist is. Genoemde band hecht niet rechtstreeks aan de knieschijf, maar
gaat in een vingervormig kraakbenig uitsteeksel over, hetwelk bij buiging van het
gewricht over de mediale rand van de trochlea van de femur glijdt.
Hyperextensie van een normaal kniegewicht kan leiden tot een dorsale retentie van
de patella, bij ons bekend onder de naam „dorsale subluxatie". Schrijvers wensen een
duidelijk onderscheid te maken tussen de stationaire luxatie (fixatie van het knie-
en spronggev«-icht in strekstelling) en de dorsale knicschijfretentie, welke wordt ge-
kenmerkt door een geringe afwijking van het normale kniegewrichtsmechanisme. Tij-
dens de beweging blijft in soortgelijke gevallen de knieschijf iets langer dan normaal
in haar rustperiode, wat een krampachtige snellere buigbeweging tot gevolg heeft.
De dorsale retentie treedt meestal op bij jongere dieren, die in een slechte conditie
verkeren, en wel meer in het bijzonder bij ponys. Mogelijk speelt het ontbreken van
voldoende vetweefsel vóór en achter de trochlea femuri, al dan niet gecombineerd
met een te geringe spiertonus, een rol in de etiologie van dit lijden.
Indien door een verbetering van de algemene conditie en door een verhoging van
de versenen door middel van beslag geen verbetering van de ziektetoestand bereikt
kan worden, is een chirurgische behandeling de aangewezen weg.
De standaardmethode bestaat uit een tenotomie van de mediale knieschijfband. Deze
operatie geeft in vele gevallen een afdoend resultaat. In sommige gevallen echter
blijft de kraakbenige processus van de patella ook na de operatie aan de trochlea
haken. Deze waarneming heeft er toe geleid een nieuwe operatiemethode aan te
bevelen.

Deze bestaat uit de operatieve verwijdering van het kraakbeenuitsteeksel, hetwelk, na
openen van het femoro-patellairgewricht eerst voorzichtig onder de M. vastus
medialis dient te worden vrijgelegd. Vanzelfsprekend moet een nauwkeurige asepsis
worden betracht en de patiënt gedurende 5 dagen na de operatie met penicilline
worden behandeld. De direct na de operatie in versterkte mate optredende kreupel-
heid verdwijnt na verloop van 14 dagen, gedurende welke tijd de patiënt regelmatig
wordt afgestapt. Tot nu toe zijn zeer gunstige resultaten bereikt bij 6 paarden,
waarvan 4 dieren bilateraal geopereerd moesten worden.

Lorenzen, F. H.: Indvoldsorm hos svin og deres bekampelse. Medlbl. Dansk
Dyrlagefor., 46, 249, (1963).

De Deense slachterijen becijferen de schade door afkeuring van leverweefsel ten
gevolge van ingewandswormen op 5 miljoen kronen per jaar, waarbij nog komt dc
groeivertraging, secundaire pneumonie en ingewandsstoomissen.

Uitgebreid wordt de ontwikkeling beschreven van Ascaris lumbricoides, Oesophagos-
tomum dentatum en Trichuris trichiura, waarvan de eerste de meeste schade
aanricht.

a. behandeling van de beren om de andere maand met een eenmaal toe tc dienen
middel, teneinde besmetting bij de dekking te voorkomen;

b. drachtige zeugen 8—14 dagen vóór het werpen behandelen met een eenmalig
toe te dienen middel; bij hevige infecties bovendien om de andere maand te
behandelen;

c. 8 dagen vóór het werpen en ongeveer 4 dagen na de onder b. vermelde wormkuur
het hok en de onderbenen van de zeug grondig reinigen;

d. aan het voer van de biggen vanaf de vierde week tot 50 kg gewicht hygromycine
toevoegen;

e. het hok krachtig mechanisch reinigen vóór het opleggen van een nieuwe koppel;

Schrijver bespreekt verder de resultaten van behandeling der dieren met natrium-
fluoride, piperazineverbindingen en toevoeging van hygromycine aan het voer.

Melchiors, C. C.: Et forsög paa bekarapclse af spolorm hos svin. Medlbl. Dansk
Dyrlagefor., 46, 335, (1963).

In de coöperatieve slachterij tc Grenaa heeft men wegens grote schade speciale aan-
dacht gewijd aan het voorkomen van leverhaardjes (voornamelijk door ascariden
veroorzaakt) bij geslachte varkens. Per 1000 varkens hadden er 462 leverhaardjes:
333 konden opgeknapt worden (129 kg afgekeurd) en 129 (12,9%) van de levers
der geslachte varkens moesten gedestrueerd worden

Van 90.000 varkens werden van januari tot augustus de darmscheilen door palpatie
onderzocht (de ascariden zijn altijd aan tc treffen op de breedste plaats van het
scheil, waar het een tongvormige uitbochting vertoont, of iets daarvóór). In 45%
werden wormen gevonden, doch het vinden van de wormen en van leverhaardjes
ging niet altijd samen.

Door publikaties in de landbouwbladen, door tentoonstellingen en op andere wijze
werden de varkenshouders gealarmeerd. Als gevolg daarvan werden veel varkens be-
handeld met natriumfluoride en kregen ze hygromycine in het voer. Het aantal
aangetaste levers bedroeg nu 27—46%, het aantal afgekeurde 0,7—4,1%, hetgeen
belangrijk lager was dan aan andere slachterijen.

De schrijver is van mening dat dc geheel vrijwillige bestrijding gaat verlopen en
hij bepleit reductie in de uitbetaling bij het voorkomen van ascariden.
Door het vleesonderzoekingsinstituut der slachterijen te Roskilde is een vlugschrift
uitgegeven (inlegvel in Medlbl. Dansk Dyrlagefor. no. 711964) ter voorlichting der
varkenshouders omtrent ontwikkeling en bestrijding der ascariden.

Leth. Jörgensen, K.: Penicillin-bekymringer. Medlbd. Dansk Dyrlagefor., 47
635, (1964).

1. In 1963 werd in 0.048% van 130.000 willekeurig genomen monsters van leve-
ranciersmelk penicilline gevonden (in 1960 was dit percentage 0,28%; in U.S.A. in
1956: 5,6%), waarbij in 40% minder dan 0,05 I.E. per cm® (grens van de schade-
lijkheid voor de kaasbereiding) ; in 55% trof men 0,05 tot 0,50 I.E. per cm® en in
5% meer dan 0,5 I.E. per cm® melk aan, hetgeen bij mengmelk betekent dat men als
regel beneden de schadelijke fabricagegrcns blijft. Bij de door schrijver in de positieve
gevallen ingesteld onderzoek werden geen kaasgebreken opgespoord; wèl werden deze
in enkele gevallen gezien zonder verband met monstername.

Bij een ministeriële beschikking in 1961 zijn voorschriften gegeven voor de aflevering
van melk aan de fabriek na behandeling van koeien met penicilline. Als de dierenarts
geen hogere dosis penicilline gebruikt dan 50.000 tot 100.000 I.E. bij de uierinfusie,
de padënten kritisch sorteert, de dieren zo mogelijk behandelt tijdens of vlak vóór
de droc^stand (N.B.: opvoeding veehouders), de veehouder na elke toediening
schriftelijk aan zijn verplichtingen herinnert (afschrift aan fabriek), dan gaat hij
zelf vrijuit, en zal het cijfer nog meer zakken.

2. Schrijver propageert een uitgebreid onderzoek naar het voorkomen van Str.
saccharolactis in melk als producent van het antibioticum nisine, en de invloed
daarvan op de kaasbereiding. Soms bevatte één derde tot de helft van het aantal

daarop onderzochte monsters deze bacterie. Na 12 tot 18 uur staan bij 18—22° C
bevatte besmette melk een hoeveelheid nisine overeenkomend met 0,25 I.E. penicil-
line per cm® melk, hetgeen sterk vertraagde zuurvorming ten gevolge had.
Schrijver veronderstelt dat deze bacterie voor kaasgebreken verantwoordelijk is (voor-
komen in de warme tijd; de melk wordt op de boerderij de nacht over bewaard; 32%
van de melk wordt op grond van de reductaseproef als 3c of 4e klasse aangemerkt;
bij room treft men geen afwijkingen aan bij het aanzuren vanwege de hogere
pasteurisatietemperatuur).

3. Penicilline mag in consumptiemelk in het geheel niet voorkomen (hier bestaat de
mogelijkheid van het ontstaan van penicilline allergie, al is het nog niet zeker of
deze door het drinken van melk kan ontstaanj.

Bij 153000 monsters flessenmelk werd in 1960 t.m. 1964 resp. in 0,59%, 0,084%,
0,073% en 0,085% peniciUine aangetroffen (in 11 gevallen minder dan 0,05 I.E.,
in 1 geval tussen 0,05 en 0,5 I.E. en in 1 geval tussen 0,5—1 I.E. per cm® melk),
d.w.z. in ongeveer 1 pro mille der monsters. Het onderzoek geschiedde op 13 plaatsen;
8 van de 13 positieve gevallen kwamen voor in 2 laboratoria en de overige 5 ge-
vallen in 4 plaatsen. Bij opvolgende bemonstering bij de aflevering aan de fabriek
werd niets meer gevonden.

Schrijver acht het nut van penicillineondcrzoek in de reeks van routineonderzoe-
kingen van consumptiemelk belangrijk, met intensivering in die streken, waar men
van slordigheid blijk geeft.

Hij vermeldt een geval van verregaande lichtvaardigheid van een dierenarts en het
fabrieksbestuur, waardoor gedurende twee dagen de consumenten ter plaatse per
hoofd per dag per liter 13.500 I.E. penicilline consumeerden.

In Denemarken zijn tot nu toe 11 sterfgevallen door penicillinetoediening bij de
mens geregistreerd.

L o t f i, Z. S. and Kamel, H. M.: Salmonellae from apparently hcalthy sheep
slaughtered at Cairo abattoir, ƒ. Arub. vet. med. Assoc., 24, 89, (1964).
Van 955 willekeurig uitgekozen gezonde slachtschapen werden in de loop van 3 jaar
monsters gal, enkele mesenteriale lymfklieren en faeces op steriele wijze verzameld
— de lymfklieren verkleind en gesuspendeerd in fysiologisch NaCl-oplossing —, over-
gebracht in selenietbouillon en hierin 18 uur op 37° C bebroed, waarna overgeënt
werd op Mac Conkey agarplaten.

In 37 gevallen (3,8%) werden Salrnonella-kkmen gekweekt, waarvan 12 S.typhi
murium, 6 S.eastbourne, 5 S.bovis morfibicans, 5 S.muenster, 4 S.thompson, 1
S.dublin en 1 S.enteritidis. De galmonsters waren 30x, de lymfklieren 15 x en de
faeces 12x positief.

H O r V a t h, I, H a n n y, 1. und P e t h e s, A.: Massenauftreten von Lebensmittel-
vergiftungen, verursacht durch Bakterien der Gruppe Klebsiella. Zbl. Bakt. I Orig.,
193, 191, (1964).

Honderdnegentig leerlingen en volwassen personen, die de maaltijden van een school
internaat in Hongarije hadden genuttigd, kregen massaal diarree. Dertig scholieren,
die op die dag een excursie hadden gemaakt, bleven vrij.

Uit de faeces werd een Klebsiella gekweekt, dikwijls in reincultuur, zodat deze
zeer waarschijnlijk de ziekte heeft veroorzaakt. De maaltijd bestond uit erwtensoep,
rundvlees met rijst en rauwe sla. Van 7 onderzochte voedselmonsters kon slechts uit
één monster soep en één monster rundvlees de Klebsiella worden geïsoleerd.

DE ECONOMISCHE VOORDELEN VAN EEN REGELMATIG DIERGENEES-
KUNDIG TOEZICHT OP DE VRUCHTBAARHEID EN DE BEDRIJFSVOE-
RING.

H e r s c h 1 e r, R. C., Miracle, C., C r o w 1, B., D u n 1 o p, T. and Judy,
J. W.: The Economic Impact of a Fertility Control and Herd Management Program
on a Dairy Farm. ƒ. Am. vet. med. Ass., 145, 672, (1964).
Op een bedrijf met 55 Guernsey koeien, bestonden klachten over de fertiliteit.
Maandelijks werden onderzocht:

2. alle koeien, die meer dan 30 dagen na de dekking niet zijn opgebroken, totdat
drachtigheid is vastgesteld;

Na ieder maandelijks onderzoek werd aan de veehouder een overzicht van de be-
vindingen met een bijbehorend behandelingsadvies verstrekt. Nadat dit programma
3 jaar was volgehouden, waren de volgende resultaten bereikt:

c. door verminderde tussenkalftijden en jonger kalvende vaarzen, en doordat een
betere selectie kon plaatsvinden, dankzij het geringere aantal dieren dat wegens
onvruchtbaarheid moest worden opgeruimd, steeg de melkproduktie bij onver-
anderde rantsoenen van 7500 Ib melk per koe per jaar tot 11750 Ib melk per
koe per jaar;

d. door hygiënische en veterinaire adviezen venninderde de kalversterfte van 24%
tot 3,9%.

Al deze verbeteringen tezamen brachten de veehouder aanzienlijk financieel gewin
(het bcdrijfsinkomen steeg met $ 7.150 per jaar).

De kosten van dit toezicht bedroegen $ 11 per koe per jaar, exclusief de kosten
van de medicijnen, waarvoor een winstmarge van 50% werd berekend.
Ook het financiële voordeel voor de dierenarts werd door de auteurs nauwkeurig
becijferd. Dit bleek neer te komen op een inkomen van $ 18.08 per uur.
Niet vermeld werd, door welke veterinaire maatregelen een zo opvallende fertiliteits-
verbetering in zo korte tijd werd bereikt, evenmin door welke afwijkingen de ver-
minderde fertiliteit op dit bedrijf veroorzaakt werd, of het bedrijf van K.I. gebruik
maakte of natuurlijke dekking toepaste, en welke aandoeningen de kalversterfte van
24% veroorzaakten.

Sonne Frederiksen, P.: Foderets betydning for forädlede og höjtydende
husdyr. Medlbl. Dansk Dyrlägefor., 47, 566, (1964).

Ook de Deense veehouderij maakt een moeilijke tijd door. De schrijver (landbouw-
ingenieur) meent dat de rentabiliteit ten zeerste wordt geschaad doordat de voedings-
leer achtergebleven is bij en niet voldoende is aangepast aan de vorderingen op fok-
technisch gebied. Men heeft er onvoldoende rekening mee gehouden dat de sterk ver-
edelde dieren zeer grote eisen aan het voedsel en het milieu stellen. De dierenartsen
zien dagelijks de gevolgen van die achterstand.

De schrijver wenst een nauwe samenwerking op dit terrein tussen dierenarts en land-
bouwingenieur.

Dit boekje is een van de vele paarden- en ponyboekjes welke de laatste tijd aan
de markt komen. De heer S 1 o b heeft zich in de rij auteurs van deze boeken een voor-
aanstaande plaats veroverd. In dit verband brengen wij het door Prof. Dr. Th.de
Groot besproken boek: 100 paardenrassen, Tijdschr. Diergeneesk., 90, 331, (1965)
in herinnering.

Het onderhavige boekwerkje is opgedragen aan wijlen onze collega Dr. C. Brands.
Het geeft een goed overzicht van de in Nederland voorkomende ponyrassen en tevens
van de kleine maatse paarden zoals de Haflinger en het Fjordenpaard.
De ervaring van een ieder die niet helemaal een vreemde in de paarden- en pony-
wereld is, zal het met de stelling van de heer SI ob (op pag. 92) eens zijn als hij
schrijft: „Na eeuwenlang geminacht en door de paardenmensen niet te zijn aange-
keken, is thans „de eeuw van de pony" aangebroken, juist in de tijd dat men zegt
dat het paard zijn tijd heeft gehad......". Uit deze achtergrond is dit boekje ge-
schreven en men kan, behalve het hierboven genoemde over de rassen, er werkelijk
allerlei ditjes en datjes over de pony\'s in vinden, van de voeding en de gezondheids-
leer tot de wedstrijden en de markten toe.

Uit de aard der zaak hebben wij het met interesse gelezen en wij hebben de stellige
indruk dat vele mensen die een pony gaan houden en niets van paarden en pony\'s
afweten, veel aan dit boekje kunnen hebben.

Jaimner genoeg is het zo dat er onzerzijds wel een aantal vraagtekens geplaatst
dienen te worden, b.v. daar waar de heer Slob schrijft: „Pony\'s zijn makker naar-
mate ze „zuiverder" gefokt zijn," (pag. 95); of wanneer er op blz. 44 een aantal
juiste opmerkingen over het Fjordenpaard worden gemaakt, zoals de stalen hoeven
en de soberheid en daar plotseling aan toegevoegd wordt dat ze ook intelligent zijn
en lief om te zien.

Het boekje is zeer aan te bevelen voor een ieder die pony\'s houdt of wdl gaan houden.

ILLUSTRIERTES BESTIMMUNGSBUCH FÜR WIESEN- UND WEIDEFLAN-
ZEN DES MITTELEUROPÄISCHEN FLACHLANDES.

Teil B, Sauergräser, Binsengewächse und sonstige Grasartige Pflanzen.
R. K i f f m a n n.

In vervolg op deel A, waarin de echte grassen zijn behandeld, verscheen in deze reeks
deel B over de Cyperaceae (waartoe het geslacht „zegge" behoort) en de Juncaceae
(met o.a. het geslacht „rus").

De bij de bespreking van deel A¹) genoemde voordelen als heldere druk, tekeningen
bij de tekst, springen ook hier duidelijk naiar voren. Het ontbreken van de Neder-
landse namen maakt het twijfelachtig of deze boekjes zich lenen voor praktisch
gebruik.

In deze 32 bladzijden tellende monografie geeft Prof. Rosenberger een over-
zicht van de verschillende methoden van onthoorning bij runderen met een indruk-
wekkende literatuurlijst.

Grote aandacht wordt besteed aan de onthoorning door middel van een gummi ring,
waarvan de schrijver (evenals de referent) overigens geen voorstander blijkt te zijn
en de toepassing zou willen beperken tot de leeftijd van twee jaar.
Degenen die willen weten waarom en die geen tijd hebben om het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, deel 88, aflevering 23, 1 december 1963 op te slaan, wordt de
aanschaf van deze monografie van harte aanbevolen.

Namen en adressen van de fabrikanten van specifieke instrumentaria zijn in tekst en
omslag opgenomen.

KOPERSTATUS EN FERTILITEIT BIJ HET RUND.
Commentaar op het naschrift van Dr. J. P. C. Claessens.*)

1. De waardering van één celophoping. Dr. Cleassens stelt hierover in zijn
naschrift het volgende:

„De B O i s merekt verder op, dat voor mij bij de histologische beoordeling
reeds één celophoping aanleiding was om de diagnose „ernstige" endometritis
te stellen. Hij noemde deze wijze van beoordelen „uniek" en volgens hem
zouden dan in zijn werk „ongetwijfeld" verreweg de meeste matige en vrij
ernstige ontstekingsverschijnselen, als ernstig zijn aangemerkt."
Uniek is de door mij gevolgde classificatie zeker niet, aangezien zij in grote
lijnen overeenkomt met de door Brus gevolgde, waarnaar ik bewust streefde,
omdat ik zijn bevindingen in verband met de betekenis van de diverse endo-
metritiden in relatie met vruchtbaarheid bij mijn werk nodig had."

Op blz. 94 van zijn dissertatie zegt Brus hierover:
In de kolommen „ontstekingscellen haardvormig opgehoopt geldt:
het voorkomen van enkele kleine haardjes.

-t- het voorkomen van een matig aantal grotere, of een groot aantal kleinere
haardjes.

Uit het bovenstaande kan ik niets anders afleiden dan dat Dr. Claessens er
cen „unieke" beoordeling op na houdt en m.i. de indeling volgens Brus niet volgt.

2. Voor de interpretatie van het „verband tussen het voorkomen van ontstekings-
verschijnsclen in het endometrium en de kans op graviditeit", beroept Dr. Claes-
sens zich op het werk van Dr. Brus.

Ik wil slechts opmerken, dat wanneer over een bepaald wetenschappelijk probleem
twee uiteenlopende opvattingen bestaan, dc wetenschappelijke onderzoeker die zich
met het probleem wil bezig houden, door middel van eigen onderzoek zich een
mening hierover dient te vormen.

In een voordracht op 10 december 1964, waarvan het verslag opgenomen is op
blz. 482 en vlg. van de lopende jaargang van dit tijdschrift, wijdt de heer Drs.
P. V a n D ij k een beschouwing aan de controverse tussen het Rijksinstituut voor de
Volksgezondheid en het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht over het onderzoek
van vismeel op de aanwezigheid van Salmonella.

Het merkwaardige van deze beschouwing is, dat de conclusie geheel in strijd is met
het betoog. In het begin van de rede geeft de heer V a n D ij k nl. een uiteenzetting
over de statistische aspecten van het bemonsteren van een homogeen mengsel.
Het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid nu heeft in zijn onderzoek over het
voorkomen van kweekbare Salmonella-\\demen in vismeel aangetoond, dat de ver-
deling daarvan niet homogeen is. Als statisticus had ik nu verwacht, dat de heer
Van D ij k het verschil tussen de conclusies van het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid en het Proefstation in Maastricht zou gebruiken om aan te tonen, welke
moeilijkheden zich voordoen, indien een mengsel niet homogeen is. In dat geval
geeft een kleine steekproef — klein t.a.v. het aantal waarnemingen en/of klein
t.a.v. de hoeveelheid per waarneming — vrijwel geen informatie over het al of niet
voorkomen van een bepaalde component (hier Salmonella-kiemen), zeker niet als
de analyse van de steekproef tot een negatieve uitkomst leidt.

1. Er zijn aanwijzingen, dat het Rjjkslandbouv^roefstation te Maastricht en het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid even bekwaam zijn om in een kleine hoe-
veelheid vismeel Salmonella-kiemen aan te tonen.

2. De verspreiding van Salmonella-kiemen door het vismeel is zeer ongelijkmatig,
zodat steekproeven, zoals door het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht ver-
werkt worden, de besmettingsgraad van geïmporteerd vismeel met een factor
van circa 50 onderschatten (minder dan 1% in plaats van bijna 50%).

De eerste conclusie wordt door de heer Van D ij k getrokken, de tweede conclusie
is echter de belangrijke.

Twee van de allergrootste Engelse firma\'s op pluimveegcbicd nl. Thornber Bros. Ltd.
(het grootste fok-, vermeerderings- en vooral broedbedrijf van Europa) en Bernard
Matthews Ltd. gaan nabij Boekarest een staatskalkoenbcdrijf bouwen, inrichten en
bevolken, annex broederij, opfokhuizen, slachterij, pakkcrij en vrieshuis; capaciteit
200.000 dieren per jaar.

Verder zullen Sterling Poultry Products Ltd. (een bekende fokker), Taylor Woodrow
Ltd. (hokkenbouwers) en John Shephard and Sons (benodigdheden) een model-
pluimveebedrijf van één miljoen gld. neerzetten te Navyvenyim voor de Hongaarse
regering.

Bij een studie van methoden die aroma-afbraak, zoals die doorgaans optreedt bij door
bestraling gesteriliseerde slachtkuikens, kunnen voorkomen bleek het beste een be-
handeling te voldoen waarbij het kuiken vóór dc bestraling aan een hitte-behandeling
wordt onderworpen (enzym-desactivering), gevolgd door bestraling bij lage tempera-
tuur (beneden —20°C), het toevoegen van een hoeveelheid geacdveerde kool
in het pakket en bereiden d.m.v. frituren.

Daartoe in de gelegenheid gesteld door een beurs in het kader van het Nederlands-
Brits cultureel verdrag is van 14 tot 19 december 1964 een studiereis gemaakt naar
Schotland.

Doel van de reis was om met onderzoekers van verschillende instituten van ge-
dachten te wisselen over de invloed van klimaatsfactoren op schapen, mede gezien in
het licht van de door ons veronderstelde invloed hiervan op de ontwikkeling van de
zwoegerziekte en het „sheep pulmonary adenomatosis complex" in het algemeen.
Tegelijkertijd zou dan een indruk verkregen kunnen worden omtrent de recente
vorderingen van het onderzoek op dit gebied en de omstandigheden waaronder
het verricht wordt.
Bezocht zijn de volgende instituten:

Het in Schotland meest voorkomende schapenras is de „Scottish Blackface". Dit is
een in beide sexen gehoornd ras met donkere (gevlekte) kop en poten en lange wol.
De wol heeft een goede afzet voor de karpetproduktie. Binnen het ras komen varië-
teiten voor, voornamelijk met betrekking tot de wol- en groeieigenschappen. Nauw
verwante rassen zijn o.a. de Swaledale en de Rough Fell.

Naast de Blackface neemt de Cheviot een belangrijke plaats in. Terwijl de Blackface
bij uitstek een schaap is voor de hogere, deels met heide bedekte heuvels, is de
Cheviot beter geschikt voor wat lagere met gras bedekte heuvels. De kortere wol van
de geheel witte ongehoornde Cheviots wordt vooral verwerkt tot de bekende Tweed
stoffen. Een aardige bijzonderheid is dat de naam voor de Tweed stoffen in eerste
instande niet afgeleid is van het bij de Cheviot Hills lopende riviertje, de Tweed,
maar dat het ontstaan is uit een verschrijving van het woord Tvrill (Ned.: keper).
Uit beide bovengenoemde rassen worden door kruising met de Border Leicester res-
pectievelijk de Greyface en Half-Bred ooien verkregen die op hun beurt door
kruising met b.v. Oxford of Suffolk rammen de lammeren voor de vleesproduktie
op laagland bedrijven leveren.

Voor een verdere indruk van de schapenhouderij in Schotland kan verwezen worden
naar het verslag van Wensvoort (Tijdschr. Diergeneesk., 88, 730, (1963).
Naast de boven beschreven rassen en kruisingen werden op de diverse instituten nog
enkele andere schapen gebnukt o.a. Merino-kruisingen.

Door het Rowett Institute wordt onderzoek verricht op het gebied van „animal
nutrition and allied scicnce".

Uit de recente onderzoekingen is hier en bij de Hill Farming Research Organisation
gebleken dat vooral onder de norm gevoerde of bij de aanvang in minder goede
conditie verkerende schapen reageren op ongunstige klimaatsomstandigheden, zoals
hoge windsnelheden, lage temperatuur en regen. De reactie o.a. op wolgroci en per-
centage geboren lammeren vereist nog nader onderzoek.

Het grootste gewichtsverlies trad op bij onder de norm gevoerde èn meer aan on-
gunstige omstandigheden blootgestelde schapen, dit werd in de zomer echter vrijwel
geheel teniet gedaan. Hoewel het duidelijk is dat onder praktijkomstandigheden, in
de winter, een minder goede voeding en ongunstige klimaatsomstandigheden in het
algemeen samenvallen, is het de vraag of dit voor het gezonde schaap van veel belang
is. Meerdere onderzoekers zijn van oordeel dat het, binnen zekere grenzen, als
fysiologisch te beschouwen is dat een schaap in de winter iets afneemt in lichaams-
gewicht, hoewel het zeer goed mogelijk is dat er wat dit betreft rasverschillen bestaan.
Aangetoond is voorts het grote belang van het meten van de windsnelheid ter

hoogte van de schapen. Speciaal in ruig terrein blijkt het mogelijk dat de gemiddelde
windsnelheid op 4 voet hoogte het dubbele bedraagt van die op 2 voet hoogte.
Bij de experimenten is o.a. gebruik gemaakt van schapcndekken en de door het
Rowett Institute ontwikkelde moderne versie van de „sheep steil". Deze „steil" is
een rond bouwwerk van gegolfd plaatijzer met een grote opening in het dak (dia-
meter van de „steil" 30 voet, diameter opening 18 voet).

Deze „steil" moet echter meer beschouwd worden als een nieuwe manier van huis-
vesten dan als beschutting alleen. In verband met het droog houden van de ligplaats
is het echter wel van belang dat er een roostervloer in aangebracht wordt. Het
laatste wordt deze winter beproefd. De construcdc is aerodynamisch getest in verband
met het risico van insneeuwen.

Mogelijk biedt deze manier van huisvesten een oplossing voor het probleem van
de acute pneumonieën die een vrij ernstig probleem kunnen vormen bij het onder-
brengen van schapen in onvoldoende geventileerde ruimten.

Andere voordelen van de „steil" kunnen zijn de verplaatsbaarheid en de lage kost-
prijs (ca ƒ 20,— per schaap).

Een bijzondere moeilijkheid ontmoette men vooral bij de experimenten met Cheviots
in de vorm van het onderling „stelen" van de lammeren, speciaal wanneer de dieren
in een vrij beperkte ruimte gehouden werden.

In het algemeen kan men echter stellen dat schapen zeer goed voor langere tijd op-
gehokt kunnen worden, mits men zorgt voor een adequate voeding, huisvesting en
verzorging.

Bij de Hill Farming Research Organisation heeft het onderzoek naar de invloed
van het klimaat op schapen enkele belangrijke gegevens opgeleverd. Hoewel binnen
een koppel schapen verschil bestaat in reactie op bepaalde ongunstige weersomstan-
digheden valt deze variatie in het niet in vergelijking met de invloed van de variatie
in het weer. De schapen maken een goed gebruik van de beschuttende mc^elijkheden
die geboden worden door de terreingesteldheid. Dit is een van de redenen waarom
het moeilijk is de invloed van het weer te meten aan vrij grazende schapen.
Een ander belangrijk aspect is, dat de schapen individueel sterk gebonden blijken aan
vrij beperkt terreingedeelte. Vooral met het oog op het aanbrengen van zogenaamde
„shelterbelts" die moeten voorzien in meer beschutting is dit laatste punt van groot
belang. Voor het verdere onderzoek, speciaal in verband met het onderkennen van
de factoren die verschillen binnen en tussen rassen veroorzaken voor wat betreft
de invloed van het klimaat, gaat men gebruik maken van een windtunnel en een
kunstschaap.

Het gehele onderzoek is echter gecompliceerd en levert vrij veel technische problemen
op.

Na en naast het calorimetrisch onderzoek is men bij het Hannah Dairy Research
Institute thans bezig om schapen te gewennen aan het meedragen van apparatuur
die het mogelijk moet maken gegevens te verkrijgen van vrij lopende schapen in een
koppel. Bij voorgaand onderzoek is gebleken dat de verhoogde energie behoefte van
buiten lopende schapen niet, zoals lang is gedacht, berust op meerdere energie be-
nodigd voor het verplaatsen, maar op een verhoogd warmteveriies in afhankelijkheid
van het klimaat.

In tegenstelling tot wat men op het eerste gezicht zou verwachten, maar in analogie
aan waarnemingen bij de mens, bleek dat de lichaamstemperatuur van aan koude
blootgestelde schapen meer daalde bij ongeschoren schapen dan bij geschoren schapen.
Dc ongeschoren dieren reageren langzamer op de koude prikkel. De Blackface schapen
worden zelden opgehokt. Naast het individueel gebruik maken van natuurlijke be-
schutting krijgt men onder extreme omstandigheden nog te maken met een ander
verschijnsel, nl. het bij elkaar dringen van de hele koppel, die zich dan als één geheel
gaat dragen. Hierbij veronderstelt men dat er een zekere roulatie bestaat tussen de
dieren aan de rand en die in het midden. Ook dit vormt een punt van onderzoek.
Uit één en ander blijkt dus wel dat het voor schapen ogenschijnlijk ongunstige klimaat
van Schotland niet als zodanig op de schapen inwerkt, aangezien de dieren in hoge
mate gebruik maken van verschillende bcschuttingsmogelijkheden.

Uit de discussies met medewerkers van het Moredim Institute bleek dat de Sheep
Pulmonary Adenomatosis in Schotland meer voorkomt dan men uit de vrij schaarse
publikaties zou vermoeden.

De mortaliteit bedraagt in het algemeen echter slechts enkele procenten. Enkele mel-
dingen betreffen uitbraken met hogere mortaliteit.

Bij waarnemingen van de ziekte elders in Engeland ging het steeds om uit Schotland
afkomstige dieren.

Aangezien door meerdere onderzoekers wordt verondersteld dat er een relatie bestaat
tussen de soortgelijke ziektebeelden in verschillende landen, is het zeer verheugend
dat de contacten internationaal in het afgelopen jaar sterk zijn uitgebreid.
De uitwisseling van gegevens en materiaal zal zich voorlopig (?) zeker beperken tot
niet infectieus materiaal, hoewel kunstmatige infectie met een agens van elders in
de toekomst gewenst is om meer inzicht te verkrijgen in de oorzaken van de variërende
ziektebeelden. Ook in verband met de nadere definiëring van de waarschijnlijke in-
vloed van een genetische factor lijkt dit gewenst.

Alvorens tot dergelijke experimenten over te kunnen gaan zullen echter nog zeer vele
fundamentele gegevens verzameld moeten worden, zowel voor wat betreft de algehele
pathologie van het ziektecomplex als met betrekking tot de factoren die een rol
spelen in de aetiologie.

Evenals in Nederland heeft ook in Groot-Brittannië het onderzoek op het gebied van
de schapenhouderij lange tijd niet de aandacht gekregen die het nodig had.
Nu dit onderzoek echter de laatste twee decennia op gang is gekomen, is het mede
door de grotere schaal waarop dit geschiedt van belang kennis te nemen van de
ontvnkkehngen aldaar. Rest mij dan nog mijn dank uit te spreken voor de daartoe
geboden gelegenheid. F. ]. Grommers.

In „Der Tierrüchter" van 20-2-1964, No. 4 komt een artikel voor dat een verslag
is van een lezing, in Duitsland gehouden door Prof J. C. B o n s m a¹) over functio-
nele exterieurbeoordeling.

Prof. B o n s m a heeft vooral naam gemaakt door zijn onderzoekingen over de invloed
van het klimaat op de veeteelt en door zijn ontwikkeling van een geheel nieuw, in
het bijzonder aan het Noorden van de Unie van Zuid-Afrika aangepast rundveeras,
de Bonsmara (uit Afrikaander en Shorthom).

Het onderstaande is echter ook van veel belang, met name nu ook in Nederland
gezocht wordt naar een herwaardering van de betekenis der exterieurbeoordeling.
Prof. B O n s m a zegt dan o.a. het volgende:

„Gedurende mijn leven heb ik duizenden runderen gemeden en geobserveerd en
daaruit heb ik een methode ontwikkeld om de functionele waarde der dieren vast te
stellen. Hoewel ik lang getwijfeld heb of deze methode wel juist is omdat mij geen
gegevens, die zich lenen voor statistische uitwerking, ter beschikking staan, meen
ik ze toch openbaar te moeten maken. De exterieurbeoordeling is bij velen in dis-
crediet gekomen, in hoofdzaak door eraan verbonden foute waarderingen op tentoon-
stellingen en keuringen.

Bijna alle onderzoekingen over het verband tussen maten en type van tentoonstel-
lingsstieren en hun verrichtingen en vruchtbaarheid zijn zonder resultaat gebleven.
Dit heeft ertoe geleid, dat de jongere generatie van beoefenaren der veeteeltweten-
schappen ertoe neigt de exterieurbeoordeling volledig weg te laten en uitsluitend op
prestaties als uitgangspunt voor de selectie te vertrouwen. Deze ontwikkeling lijkt
mij echter gevaarlijk. Naar mijn mening biedt voortdurende observatie van het fok-
materiaal en zijn nakomelingen in hun natuurlijke omgeving goede mogelijkheden

1 Directeur van de AfdeUng Veeteelt van de Landbouwkundige Faculteit van de
Universiteit van Pretoria (Zuid-Afrika).

voor selectie en de hierbij verkregen gegevens kunnen dienen ter aanvulling van die
van de populatie genetica.

Voor alle landen, waarin exacte produktiegegevens niet beschikbaar zijn en ook
gedurende lange tijd niet beschikbaar zullen zijn, kan verder mijn hieronder be-
schreven visuele beoordelingsmethode gebruikt worden om te komen tot verbetering
van prestaties en vruchtbaarheid.

En zelfs daar waar regelmatig produktiegegevens verzameld worden kan mijn systeem
reeds lang voordat deze voor het individuele dier beschikbaar zijn, gebruikt worden.
Aannemende dat ieder dier het produkt is van het samenspel tussen genetische po-
tentie en omgeving, is er geen twijfel mogelijk dat het endocrine systeem een aanzien-
lijke invloed op dit samenspel heeft. Ook mag men stellen dat invloeden, zoals in-
tensiviteit van produktie en vruchtbaarheid, een belangrijke uitwerking op het en-
docrine systeem hebben, wat dan weer tot uitdrukking komt in het morfologische
beeld van het dier.

Waar ik naar toe wil wordt duidelijk wanneer wij stieren en ossen vergelijken, die in
één oogopslag en op grote afstand duidelijk te herkennen zijn. De stier heeft over
het algemeen kortere benen, wat een gevolg is van het feit dat de beenvorming bij
stieren in de epifysairschijven onder invloed van testosteron-afscheiding eerder be-
ëindigd wordt dan bij ossen. De testosteron-afscheiding leidt bij stieren ook tot ver-
sterkte spiergroei, vooral in dc voorhand en de hals. Hoewel de ervaren fokker deze
grote morfologische verschillen in één blik onderkent, ziet hij dikwijls de kleinere
verschillen bij de beoordeling van de mannelijkheid van de stier over het hoofd. Bij
rassen als Afrikaander, Sussex, Brown Swiss en Jersey zijn de stieren niet homogeen
van kleur, — hals en flanken, evenals het bovenste deel van de ledematen zijn donker-
der tot zwart — terwijl de os over het algemeen eenkleurig is en een itdnder man-
nelijke stier beslist homogener van kleur is dan een echte „stier". Dit geldt in de
eerste plaats voor de halsstrcek. Daarbij komt dat de uitwendige geslachtsorganen
in het algemeen minder sterk ontwikkeld zijn en dat het haar fijner is dan bij de zeer
mannelijke stier.

Iets dergelijks zien we ook bij het vrouwelijke dier. Normale, voldoende goed gevoede
vaarzen worden relatief jong tochtig en hier wordt onder invloed van de oestrogeen-
afscheiding van de eierstokken de lengtegroei van de lange beenderen vroeg stopgezet.
Weinig vruchtbare vaarzen met geringe ovariële functie en geringe oestrogeen-
afscheiding hebben in het algemeen langere benen. Daarbij zijn ze dikwijls dieper
in de voorhand en groffer van type, inclusief haar. Dit samen met een dikwijls in-
fantiele ontwikkeling van de uitwendige geslachtsorganen.

Vóór wij de morfologische verschillen meer in detail bespreken moet beklemtoond
worden, dat men niet door de beschouwing van enkele typische eigenschappen tot
een oordeel moet komen, maar zal moeten trachten de gehele bouw hierbij te bezien.

De kop van een weinig vruchtbaar vrouwelijk dier maakt over het algemeen een
grovere indruk door te zware beenderen, in het bijzonder van de onderkaak. Ook de
ogen komen hierbij meer naar voren. Toch moet men bij de beoordeling hiervan
voorzichtig zijn, want bij enkele rassen, zoals bijvoorbeeld de Jersey, komt het bij een
dergelijk beeld tot een zekere graad van exophthalmie. De beharing van kop en hals
is dikwijls grover, in het bijzonder in de omgeving van voorhoofd en kaak.
Zeer produktieve vrouwelijke dieren hebben vaak een arm gespierde en bijna ma-
gere hals, terwijl de minder produktieve een bevlecsde, meer of minder afgeronde
hals bezitten.

Naar mijn mening hebben weinig vruchtbare vrouwelijke dieren, evenals ossen, een
neiging tot sterkere horengroei en tot een vaalwitte tot porceleinachtige kleur der
horens.

In de voorhand ziet men duidelijk de verschillen tussen zeer vruchtbare en minder
vruchtbare vrouwelijke dieren.

Over \'t algemeen vertonen minder vruchtbare dieren, vergeleken met even oude zeer
vruchtbare, een grotere schofthoogte en zij vallen daardoor direct op.
Niet alleen ligt echter de bovenlijn als geheel in het algemeen hoger, maar ook de
doomuitsteeksels in de schouderstreek steken aanzienlijk boven de bovenranden der
schouderbladen uit. Een produktief vrouwelijk dier dat regelmatig afgekalfd heeft,
heeft daarentegen kortere benen en in gang zal de bovenlijn van het schouderblad
zich op één hoogte met de doornuitsteeksels bewegen of zelfs daar boven uitsteken.
Men kan ook zeggen dat het minder vruchtbare dier een milde vorm van reuzen-
groei vertoont. Dat valt in het bijzonder op in de zeer lange voorste ledematen en
betreft in het bijzonder de „radius" en de beenderen van de „metacarpus".
Het borstbeen met spieren is meer geaccentueerd bij het minder vruchtbare vrouwe-
lijke dier. De voorste ribben liggen bij haar vlakker en strekken zich verder naar
de buik uit. Het geeft de indruk van een diepe, maar vlakke borstkas. Bij deze al-
gemene indruk omtrent de diepte komt nog die der mannelijkheid en een niet har-
monische, te sterke ontwikkeling van enkele delen van het skelet van de voorhand.

Evenals de ledematen der voorhand schijnen ook die der achterhand langer bij het
minder vruchtbare vrouwelijke dier. Dat geldt in het bijzonder voor het sprongge-
wricht. Ook het bekken is over het algemeen korter bij deze dieren en de afstand van
heupgewricht tot knieschijf is eveneens korter. Men krijgt de indruk van een onder-
ontwikkeld bekken op te lange ledematen. Wanneer deze dieren in goede voedings-
toestand zijn komt het door verhoogde vetafzetting tot een rondachige bil in tegen-
stelling tot de meer rechte van een vruchtbaar dier.

Zoals te verwachten is, heeft de vruchtbaarheid en de produkdviteit een sterke
invloed op de vetdepots van het lichaam en dit is ook morfologisch te zien. Een
koe die onregelmatig kalft en een lage produktie heeft, zet tussen de schouderbladen
en boven de eerste zeven borstwervels .— en vaak zelfs tot de twaalfde — vet af.
Op die manier kan de indruk van een kleine bult ontstaan. Er ligt dan rijkelijk veel
vet op de schouderbladen en in het bijzonder in dc zware, diepe en naar voren
liggende voorborst. Verder ligt er vet op de achterste ribben, het heupgewricht, de
bekkenwervels, de zitbeenknobbels en in de streek tussen de vagina en de ophang-
banden van de uier.

Door de vetafzetting maakt de achterhand een afgeronde of ovale indruk en dit on-
afhankelijk van het feit of men hem van terzijde, van achteren of van boven be-
schouwt.

Bij de stier, die uitstekend gevoed is, moet iedere neiging tot onderontwikkeling der
zaadballen, zowel eenzijdig als beiderzijds, als ernsdg aangemerkt worden.
Bij het vrouwelijke dier mag men uit infantiele uitwendige geslachtsorganen bijna
steeds tot een onderontwikkeling van het totale voortplantingsapparaat concluderen.
Op dezelfde wijze moet men infantiele melkklieren waarderen.

De beharing wordt sterk door het endocrine systcém en door dc voeding beïnvloed
en geeft aanvinjzingen over produktie en vruchtbaarheid. Daarbij vertoont het minder
vruchtbare vrouwelijke dier over het algemeen de sterkste beharing. Dat valt het
meeste op aan kop en hals, schouder, romp, bekken en straartpluim. Lange en grove
beharing van de achterkwartieren van de uier wijst eveneens op geringe vruchtbaar-
heid.

Ook de haarwisseling is een belangrijk punt en men kan in het algemeen vaststellen
dat de snelst groeiende en vruchtbaarste dieren hun winterhaar vroeger wisselen dan
de anderen.

Nog eens moet echter beklemtoond worden dat de beoordeling zich niet door een
enkel kenmerk, maar zich door het gehele syndroom moet laten leiden. Enkele
bijzondere kenmerken kunnen iemand slechts een eerste indruk geven en helpen om
in grote kudden de minder vruchtbare dieren er direct uit te halen. Men moet goed
weten, dat men in de praktijk over \'t algemeen niet met de extreme vormen, maar
met de tussenvormen geconfronteerd wordt."
Hij schrijft dan verder:

„Ik weet dat het erg moeilijk is de hier besproken waarnemingen wetenschappelijk te
bewijzen. Nog moeilijker is het een fysiologische verklaring te geven. Anderzijds
moet ik vaststellen dat ik in de laatste vijf jaren veel kudden, die mij volkomen
onbekend waren, onderzocht heb en dan mijn bevindingen met de kuddcgegevens
vergeleken heb. Over \'t algemeen was de overeenstemming verbluffend nauwkeurig.
Ik heb de methode ook onder Zuidafrikaanse omstandigheden in een grote ranch-
kudde toegepast en daardoor een enorme stijging van het geboortepercentage bereikt.
Wat de fysiologische verklaring betreft mag men toch wel aannemen dat, op grond
van de nauwe relatie bij het rund tussen de hypofyse, de voor de stofwisseling be-
stemde hormonen en de geslachtshormonen, storingen in het evenwicht tussen deze
drie groepen kunnen optreden. Men mag dan concluderen, dat bij een dier met ge-
reduceerde vruchtbaarheid op een geringere afscheiding van gonadotrope hormonen
van de hypofyse en een verhoogde afscheiding van de stofwisselingshormonen ge-
rekend moet worden.

En deze zijn voor de verminderde vruchtbaarheid en de morfologische veranderingen,
die beschreven zijn, verantwoordelijk. Dit geldt in de eerste plaats de milde vorm
van reuzengroei. Hier ontbreken echter nog statistisch verwerkbare gegevens.
Tenslotte moet gezegd worden dat de beschreven beoordelingsmethode in hoge mate
op persoonlijke aanleg, opmerkingsgave en in het bijzonder ook herinnering berust."
Hij besluit met te stellen dat de uiteenzetting als voorlopige mededeling moet worden
beschouwd en dat aan de Universiteit van Pretoria op het ogenblik onderzoekingen
worden verricht, die hopelijk in de toekomst verwerkbare gegevens zullen opleveren.

Voor de reeds eerder in dit Tijdschrift bekend gemaakte Landelijke studiedag, te
organiseren op woensdag 2 juni a.s. in „De Blije Werelt" te Lunteren is het
volgende wetenschappelijke programma ontworpen.

11.00 uur: Lezing door de heer Dr. Ir. J. Dammers, wetenschappelijk mede-
werker van het Institimt voor Veevoedingsonderzoek „Hoorn", getiteld:
Toevoeging van diverse soorten vet aan mengvoeders voor varkens.
14.00 uur: Lezing door de heer Dr. J. P. W. M. A k k e r m a n s, wetenschappelijk
medewerker van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, getiteld:
Problemen rondom de opfok van biggen.
15.45 uur: Lezing door de heer F. Bikker, lid van de staf van het Produktschap
voor Vee en Vlees, getiteld: Vooruitzichten voor de varkenshouderij.

Vrijdag en zaterdag 15 en 16 oktober a.s. organiseert de Deutsche Veterinärmedi-
zinische Gesellschaft, Arbeitsgebiet Klinische Veterinärmedizin en de Deutsche
Gruppe van de W.S.A.V.A. in Bern een congres over ziekten der Kleine Huisdieren.
Als hoofdthema zullen de „Innersekretorische Störungen" en de katteziekten worden
behandeld.

De organisatie berust bij Prof. Dr. Ulrich Freudiger in Bern.
Aanmeldingen voor deelneming en indiening van voordrachten dienen vóór 30 juni
1965 te geschieden aan de: Klinik für Innere Krankheiten der Haustiere, Universität
Bern, Schweiz.

Het bureau van de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en van de Vee-
artsenijkundige Dienst in de provincie Noord-Holland, gevestigd te Haarlem, wordt
met ingang van 6 mei a.s. verplaatst van Anna van Burenlaan 65 naar Hazepaters-
laan 7 (hoek Dreef). De huidige telefoonnummers zullen met ingang van deze
datum worden vervangen door: (02500) 13 80 0.

In verband met de verhuizing zal het bureau op donderdag 6 mei a.s. zijn gesloten.

Het programma voor de achtste Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst,
die zoals reeds gemeld zal worden gehouden op donderdag 4 november in het
Jaarbeursrestaurant te Utrecht, vermeldt des morgens voornamelijk veterinaire
onderwerpen en des middags onderwerpen op het gebied van de veterinaire volks-
gezondheid.

Des morgens zullen worden behandeld „De betekenis voor de practicus van de
controle op vaccins" en „Het gebruik van levende vaccins in de diergeneeskundige
praktijk", gevolgd door een inleiding over Internationale Technische Hulp.
Des middags zal worden gesproken over de aspecten van de veterinaire volksgezond-
heidszorg, de taak van de veterinaire Inspecteur van de Volksgezondheid in zijn
ambtsgebied en de veterinaire inilieuhygiëne.

HULP BIJ DE BESTRIJDING VAN MOND- EN KLAUWZEER OP CEYLON.
Begin april is in ons land aangekomen de heer W. W. H. S. Fernando, dieren-
arts-onderzoeker bij het Ministerie van Landbouw op Ceylon. De heer Fernando,
die zich speciaal bezig houdt met de veterinaire virulogie, zal hier voornamelijk de
aspecten van de mond- en klauwzeerbestrijding bestuderen.

Daar de veestapel op Ceylon grotendeels uit runderen en buffels bestaat, vormt
mond- en klauwzeer een ernstig probleem voor alle facetten van de landbouw.
De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties heeft de helpende
hand geboden door de F.A.O.-deskundige op dit gebied, de Nederlandse dierenarts
Dr. H. H. J. F r e d e r i k s, naar Ceylon te sturen. Op het laboratorium voor
diergeneeskundig onderzoek te Peradeniya heeft hij onderzoekers, waaronder de
heer Fernando, in virulogisch werk en vaccinproduktie onderricht.
In het kader van het F.A.O.-hulpprogramma aan Ceylon maakt de heer Fer-
nando thans een studiereis naar Europa, waar hij achtereenvolgens Frankrijk,
Nederland, Engeland, de Duitse Bondsrepubliek en Italië bezoekt.
In Nederland zal hij onder meer kennis nemen van de vaccinproduktie aan het
C.D.I. en de praktische kanten van de jaarlijkse mond- en klauwzeerentingen be-
studeren bij provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren. Ook zal hij enige stages
lopen aan de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht.

Na zijn studiereis, die een jaar zal duren, zal de heer Fernando worden belast
met de organisatie van de produktie op grotere schaal van mond- en klauwzeer-
vaccin op het onderzoekinstituut te Peradeniya.

Op 12 en 13 mei worden te Liempde in Noord-Brabant de jaarlijkse werktuigen-
dagen gehouden, een tot een landelijke manifestatie geworden tentoonstelling op het
gebied van land- en tuinbouw en de veehouderij. Evenals voorgaande jaren zal de
Veeartsenijkundige Dienst in de afdeling Voorlichting met een stand vertegen-
woordigd zijn. Deze stand zal ditmaal zijn gewijd aan de op 1 januari 1965 in
werking getreden Antibioticawet. Tevens zal er de film Varkensziekten worden
gedraaid.

Het beeld van het mond- en klauwzeer blijft rustig. Vrij regelmatig komen inci-
dentele gevallen voor, voornamelijk in de provincie Overijssel, met daarnaast enkele
gevallen in de aangrenzende gebieden van de provincie Gelderland en Drenthe..
Na de opgave in het vorige nummer hebben zich tot en met 10 april nog de
volgende gevallen, waarvan het type kon worden vastgesteld, voorgedaan.
In Overijssel: te Gramsbergen een geval op 18 maart, te Denekamp acht gevallen
en wel op 18 en 28 maart, op 1, 2, 6, 8 en 10 april (twee gevallen), te Hardenberg
op 25 maart, te Raalte op 31 maart en 2 april en tc Losser op 7 april.
In Gelderland: te Eibergen op 18 maart en te Winterswijk op 4 april.
In Drenthe: te Bcrgcrcompascuum op 29 maart.
In al deze gevallen betrof het type C.

Kliniek V. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 357)
8, Land. Werkcommissie Lab. proefdieren. 3e Biotechnische dag, Leiden,
(pag. 424)

8, Vet. Stud. Rijver. „De Solleysel", Concours Hippique, 9.00 uur. Lage
Vuursche.

„Koekebier", Alkmaar, (pag. 682)
13, Promotie J. Kroneman, 16.00 uur. Rijksuniversiteit Utrecht, (pag. 604)
15—16, Genootsch. Geschiedenis Geneesk., Wisk. en Natuurw. Voorjaarsvergade-
ring, Oosterbeek. (pag. 594)
18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, Hotel „de Zon",
Ommen. (pag. 604)

19, Groep Pluimveewetenschappcn K.N.M.v.D. 10.00 uur, bezoek aan „Het
Spelderholt", Beekbergen, (pag. 605)

19, Postuniversitaire Studiedag, 10.00 uur, Klin. Inwendige Ziekten, Bilt-
straat 172, Utrecht.

20, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 520)

25, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Vergadering, 19.30 uur. Oranjehotel
Leeuwarden, (pag. 680)

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt"
Lunteren. (pag. 1754 (1964, pag. 671)
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag
1691 (1964))

9, -Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Hotel „Dalzicht"
Nijverdal. (pag. 604)

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag
499)

12, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur
Kliniek v. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposmm, Lmcoln
(Nebraska, U.S.A.) pag. 474, 552, 643, 1690 (1964), 500)

11—18, Europ. Zoötechn. Federatie. 9e Int. Congr. Dierlijke Produktie, Edin-
burgh, (pag. 595)

24—29, XI Congrès Intern. d\'Historie des Sciences, Warschau en Krakau, (pag.
594)

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964), 606)

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

15—16, Dtsch. Vetmed. Ges. Arbeitsgebiet Vetmed. Congres Ziekten KI. Huisd.,
Bern. (pag. 671)

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur gehouden op 24 maart 1965
te Utrecht.

De voorzitter opent met een hartelijk woord van welkom de voltallige vergadering.
Nadat enkele kleine wijzigingen en aanvullingen in het verslag van de vergadering
van 5 maart 1965 zijn aangebracht, wordt genoemd verslag goedgekeurd en vast-
gesteld.

Naar aanleiding van het verslag wordt opgemerkt dat krachtens het besluit van de
laatste Algemene Vergadering de declarades van het afgelopen jaar voor 1 april
bij het bureau dienen te worden ingezonden. In het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde zal ter voorkoming van misverstand worden medegedeeld dat tot 1 mei a.s.
gelegenheid wordt geboden alle declaraties in te zenden, dus ook die van het afge-
lopen jaar.

Verder wordt medegedeeld dat in Noord-Brabant twee praktizerende dierenartsen
zijn geverbaliseerd in verband met studentenassistentie.

Naar aanleiding van een mededeling over het verstrekken van vergunningen voor
de studentenassistentie wordt besloten hierover contact op te nemen met de des-
betreffende Inspecteur van de Veeartcnijkundige Dienst. Over de verzekering van
de studenten, die assisteren bij het pullorumonderzoek zal op de Vergadering van
het Algemeen Bestuur een nadere mededeling worden gedaan.

Bij de ingekomen stukken is een brief van het bestuur van de D.S.K. waarin wordt
gevraagd in het kader van een groepsuitwisseling met Engelse diergeneeskundige
studenten een ontvangst voor deze studenten te organiseren. Besloten wordt be-
doelde studentengroep op 14 april te ontvangen, waarbij ook het bestuur van de
D.S.K. en het organisatiecomité aanwezig zullen zijn.

Van de afdeling Zuid-Holland is een nieuw concept Huishoudelijk Reglement in-
gekomen ter goedkeuring door het Hoofdbestuur. Nadat enkele kleine wijzigingen
zijn voorgesteld, gaat het Hoofdbestuur akkoord met het nieuwe ontwerp.
Betreffende een advertentie van Merck Sharp & Dohme in het Diergeneeskundig
Jaarboek wordt besloten bedoelde advertentie, waarin Thibenzole wordt aange-
kondigd, in de toekomst niet meer in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde op te
nemen, omdat genoemd geneesmiddel inmiddels wordt afgeleverd aan de Ned.
Wolfederatie.

Ter voorkoming van misverstand, dat hierover hier en daar bestaat, wordt nadruk-
kelijk gesteld dat het Hoofdbestuur de directe aflevering van Thibenzole aan de
Ned. Wolfederatie ondanks herhaalde pogingen niet heeft kunnen verhinderen.
Een afdeling verzoekt het Hoofdbestuur een nadere mededeling te doen over haar
standpunt t.a.v. het systeem van registratie, dat in Friesland wordt toegepast bij de
afgifte van antibiotica. Besloten wordt deze afdeling mede te delen dat dit zeer
duidelijk uiteen wordt gezet in de tweede vertrouwelijke brief. Een registratie ten
behoeve van de zuivelindustrie verdient aanbeveling, maar voorraadvorming van
antibiotica ten behoeve van niet in behandeling zijnde dieren wordt afgewezen.
Naar aanleiding van een brief van de Vereniging van Nederlandse Mengvoeder-
fabrikanten met betrekking tot het verslag van de bespreking van 12 januari 1965,
waarin enige principiële onjuistheden zijn opgenomen, wordt besloten het Produkt-

schap voor Veevoeder te verzoeken de brief van het Hoofdbestuur, waarin haar
opvatting over de Verordening Medicinaal Mengvoeder duidelijk wordt uiteen
gezet, aan alle mengvoederfabrikanten bekend te maken. Indien dit niet wordt ge-
daan zal de betrokken brief zo mogelijk door de Maatschappij worden verzonden.
De fiscus van de IVSU deelt mede dat het uiteindelijk nadelig saldo van het 12de
IVSU-congres ƒ 2258,15 bedraagt. Het bestuur verzoekt het Hoofdbestuur dit be-
drag te schenken.

Een farmaceutische onderneming deelt mede in verband met de registratie van de
onder de antibioticawet genoemde geneesmiddelen een formulier te hebben samen-
gesteld voor de algemene administratie van haar afnemers.

Hierna wordt een concept-rekest aan de Minister van Landbouw en Visserij en aan
de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid besproken. Na de besprekingen
met de Veeartsenijkundige Dienst is gebleken dat het noodzakelijk is om ten aan-
zien van de afgifte van legitimatiebewijzen een rekest te sturen. Nadat enige kleine
wijzigingen zijn aangebracht, wordt de tekst goedgekeurd. Een afschrift zal worden
gezonden aan de Directeur der Veeartsenijkundie Dienst en aan de secretaris van de
FIDIN.

In verband met de besprekingen, die hebben plaats gehad met de Veeartsenijkundige
Dienst over het afgeven van legitimatiebewijzen, wordt besloten het ontwerpen van
bindende besluiten aan te houden.

De a.s. voorzitter deelt mede dat hij reeds verschillende collegae heeft benaderd
voor een lezing op de Algemene Vergadering. Spreker hoopt zo spoedig mogelijk een
meer definitief programma ter bespreking te kunnen brengen.
Hierna worden enkele bijzondere contributiegevallen besproken en afgedaan.
Een vijftal jonge dierenartsen wordt aangenomen als lid.

Nadat de leden van het Hoofdbestuur met een persoonlijk woord afscheid hebben
genomen van collega Karsemeijer, sluit de wnd. voorzitter de vergadering.

Zoals bekend, is verleden jaar tussen de Coöperatieve Centrale Melkprodukten-
fabriek, „De Meijerij" G. A. te Ve.ghel en de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde
een regeling getroffen betreffende de diergeneeskundige verzorging van fok- cn
mestkalveren, die met produkten van „De Meijerij" worden opgefokt, respectievelijk
gemest.

Thans is besloten — ook nu weer in onderling overleg — de bestaande regeling in
die zin te wijzigen, dat deze per 1 mei 1965 alleen nog zal gelden voor de behande-
ling van mestkalveren; de behandeling van fokkalveren zal op praktische gronden
van de regeling worden uitgesloten.

Deze praktische gronden houden in, dat de kalverfokkers vaak voor navelbreuken,
maagdarmwormziekte, corpora aliena in de oesaphagus e.d. diergeneeskundige hulp
in riepen en daarbij van de veronderstelling uitgingen dat behandeling van deze
aandoeningen ten laste van „De Meijerij" was; natuurlijk is dit echter nooit de be-
doeling geweest.

Met het oog op de komende zomervakantieperiode wordt er nog eens op geatten-
deerd, dat de dagelijkse uitvoering van het waarnemingsburcau berust bij de adjunct-
secretaresse Mej. W e e r e n s t e i n. Zij besteedt er veel tijd en zorg aan en be-
hartigt haar taak zo goed als mogelijk is, of beter gezegd zo goed als haar mogehjk
wordt gemaakt door de medewerking die het bureau van de aanvragers en de be-
schikbare waarnemers nodig heeft en daar mankeert helaas nogal eens wat aan.

Ook nu wordt zowel de waarnemers c.q. assistenten als de practici nog eens met
klem verzocht het bureau op de hoogte te stellen met alle onderhng gemaakte af-
spraken. Het komt nog regelmatig voor dat geen enkel bericht naar het bureau
wordt gezonden, nadat onderlinge regelingen worden getroffen tussen aanvrager en
waarnemer of assistent, zelfs terwijl beide „partijen" bij het bureau zijn ingeschreven!
Alleen met aller medewerking zal gedurende de a.s. vakantiemaanden aan alle aan-
vragen en bijzondere wensen kunnen worden voldaan.

De laatste paar jaar heeft het vraagstuk van dierenarts en publiciteit bij herhaling
cen onderwerp van bespreking uitgemaakt op vergaderingen van het Hoofdbestuur,
Algemeen Bestuur, afdelingen en groepen, naar aanleiding waarvan enige keren
duidelijke adviezen en richtlijnen zijn uitgegaan.

Dit heeft tot gevolg gehad, dat in de meeste gevallen, waarin de dierenarts bij
publiciteit werd betrokken, vooraf overleg plaatsvond — voorheen met het bureau
en nu rechtstreeks met Dr. Verwer — over onderwerp en de tekst van de bij-
drage voor pers, radio of televisie.

Onlangs is het echter weer voorgekomen, dat na een interviev/ van een dierenarts
door de desbetreffende journalist een artikel is gepubliceerd, dat sterk afweek van
de mededelingen, die de dierenarts heeft gedaan.
In verband hiermee volgen nogmaals puntsgewijze enkele richtlijnen:

a. Men neme vooraf contact op met Dr. Verwer, als er een verzoek komt om
een bijdrage voor pers, radio of televisie.

b. Men make goede afspraken en geve duidelijke aanwijzingen over hetgeen mag
worden gepubliceerd, respectievelijk uitgezonden.

c. Men vrage een schriftelijke verklaring, dat vóór publikatie, respectievelijk uit-
zending, inzage moet worden gegeven van de woordelijke tekst.

Het jaarcongres van de British Veterinary Association zal ditmaal worden gehouden
in Edinburgh van 12-18 september a.s.

Collegae, die van plan zijn dit congres bij te wonen of omstreeks genoemde weck
hun vakantie in Engeland doorbrengen en dit congres dan zouden willen bijwonen,
wordt verzocht zich schriftelijk met het bureau in verbinding te stellen.
Evenals voorgaande jaren kan dan overleg worden gepleegd over eventuele vertegen-
woordiging van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en
over eventuele tegemoetkoming in te maken extra-kosten.

Nadere inlichtingen over het voorlopi.ge programma worden bij het bureau verstrekt.
Mengvoederattestcn.

Ten vervolge op de mededeling in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1
november 1964 (pag. 1564) met betrekkin.g tot het beschikbaar zijn van attesten-
bloes, deelt het Hoofdbestuur mede dat, in verband met de hoge drukkosten, de
bloes vanaf 1 mei a.s. verkrijgbaar zijn bij het bureau ad ƒ 1,75 per bloc van 25
formulieren in triplo.

Aan het begin van dit jaar bedroeg het aantal leden van onze afdeling 109, nl. 108
gewone leden 4- 1 erelid.

Tot lid werden aangenomen de collegae G. H. G. Lindenhovius, E. Linden-
hovius-Zijderveld, mej. E. F. K I e ij n, D. D. Bakker, H. W ij m a, Dr.
H. A. L i n n e w i e I en W. v a n A r k e 1.

Wegens het aanvaarden van een functie buiten onze provincie (een zelfs buiten ons
land) bedankten als Ud de coli. R. T. Haal s tra en C. J. Vermeulen; ook
coli. P. J. Offeringa meende om met nader genoemde redenen voor het lid-
maatschap van de afdeling te moeten bedanken.

Op 12 oktober overleed ons lid L. W. Jansingh te Veendam. De vice-voorzitter
coli. F. J. Hepkema vertegenwoordigde de afdeling tijdens de begrafenis op 16
oktober te Grootegast.

Het aantal leden bedroeg op ,31 december 1964 derhalve 112, nl. 111 gewone leden
1 erelid.

Coli. A, H. H e i d e te Ten Boer herdacht dit jaar het feit, dat hij 25 jaar geleden
zijn studie voor dierenarts voltooide. Namens de afdeling deed het bestuur hem ge-
lukwensen in de vorm van een bloemenhulde toekomen.

Coli. W. C. M O n s t e r te Veendam werd onderscheiden met de orde Ridder Oranje
Nassau. Namens de afdeling wensten voorzitter en secretaris, vergezeld van hun echt-
genotes, hem met deze onderscheiding geluk. Tevens werd een bloemstuk aangeboden.
Coli, Dr, H. A. L i n n e w i e 1 promoveerde op 29 oktober te Utrecht op het onder-
werp „Specics verschillen in de biotransformatic van chinine". Als vertegenwoordiger
van de afdeling woonde secretaris de promotie bij. Tijdens de receptie na afloop
bood hij hem namens de afdeling een boekwerk aan.

De verdeling naar werkzaamheid of functie van dc leden van onze afdeling volgt
hieronder.

Het aantal niet-lcden van de afdeling bedraagt 15, waarvan 7 practici, 1 leraar aan
de H.L.S., 3 getrouwde vrouwelijke dierenartsen en 4 rustend dierenartsen. Van
hen zijn 9 wèl lid van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde.

Dit jaar werden 5 ledenvergaderingen gehouden, waarvan 2 op een avond naar
aanleiding van een desbetreffend tot het bestuur gericht verzoek. Het bezoek aan de
vergaderingen was hoger dan ooit in vcxjrgaande jaren het geval is geweest.
De vergaderingen werden nl. bezocht door resp. 35, 56, 59, 54 en 34 leden. Geheel
in overeenstemming met het Huishoudelijk Reglement werd besloten naast de 4
huishoudelijke vergadcrin.gen 1 wetenschappelijke avondvergadering te houden. Ge-
zien het grote succes hiervan is het streven van het bestuur erop gericht het volgend
jaar 6 vergaderingen uit te schrijven, waarvan 4 huishoudelijke en 2 wetenschappe-
lijke.

Het bestuur kwam eveneens 5 malen bijeen ter voorbereiding van bovengenoemde
vergaderingen en ter bespreking van „brandende kwesties".

a. In de vergadering van 15 februari, \'s middags gehouden te Groningen, werd
door secretaris en penningmeester verslag uitgebracht over het afgelopen jaar.
De contributie werd onveranderd vastgesteld op .f 25,— (ƒ 20,— -(- f 5,—).
Drs. P. Lanting hield een interessante voordracht over „De economische
positie van het weide|gemengd bedrijf". Als dank werd hem door de voorzitter
„Diergeneeskunde ......nu" aangeboden.

b. In de vergadering van 4 juni, \'s avonds gehouden te Assen, werd het rapport van
4 gelderse practici behandeld. Als resultaat hiervan werd de zgn. practici com-
missie, waarin namens onze afdeling coli. Th. L a m b e r s zitting heeft, opge-
richt. Ook werd een voorstel inzake gratis diergeneeskundige behandeling onder

bepaalde voorwaarden van de Coöperatieve Centrale Melkproductenfabriek „De
Meijerij" G. A. te Veghel besproken.

Als afgevaardigde naar de a.s. Algemene Vergadering van de K.N.M.v.D. werd
benoemd coli. S. Begeman; als diens plaatsvervanger coli. J. v. d. V 1 c r k.
Coli. J. Hofman hield een belangwekkende voordracht over „Kritische be-
schouwing over het zgn. probleembedrijf".

Bij de rondvraag deed coli. E n g e 1 k e s mededeling van een geval van vanadium-
vergiftiging bij koeien.

c. De vergadering van 3 oktober, \'s middags gehouden te Groningen, stond geheel
in het teken van de „Antibioticawet", welke werd toegelicht door collega N.
Werkman, inspecteur in algemene dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.
Ook de bespreking van het programma van de Algemene Vergadering met de
eraan verbonden stemmingen vergde geruime tijd.

d. De wetenschappelijke avondvergadering van 19 november, gehouden te Assen,
werd geheel gevuld door collega Dr, A. Herschel, die een boeiend betoog
hield over „Verzorging en ziekten van mestkalveren".

Door staande enkele ogenblikken snlte in acht tc nemen werd het overlijden van
coli. L. W. J a n s i n g h herdacht.

e. In de vergadering van 19 december, \'s middags gehouden te Groningen, werd
door de afgevaardigde naar de Algemene Vergadering verslag uitgebracht.
Coli. H. H c i n r ich werd tot bestuurslid gekozen in de plaats van coli. F. J.
H e p k e m a, die niet herkiesbaar was.

Door collega F. Borm te Soest werd een voordracht gehouden over „Chro-
nische ademhalingsziekte en de mogelijkheden ter bestrijding ervan", na afloop
waarvan door hem enige technieken werden gedemonstreerd, welke met grote
belangstelling werden gevolgd. Tijdens dc rondvraag had nog een uitgebreide
discussie over de „.\'\\ntibioticawet" plaats.
Naast deze ledenvergaderingen werd op 2 juli een filmavond gehouden, waarvoor
ook de dames waren uitgenodigd. Vertoond werden de op het Congres in Hannover
bekroonde film „Ameisen in Dienst der Wissenschaft" en een film over het leven
der bijen „Het zonnig volkje".

Op 25 november werd door Prof. Dr. G. Wagenaar voor een 25-tal leden
van de afdeling een klinische les gegeven in de Kliniek voor Inwendige Ziekten te
Utrecht. De verschillende demonstraties werden met grote aandacht gevolgd.
De traditionele gezellige bijeenkomst met de dames had plaats op 12 september. De
feestcommissie was hetzelfde gebleven. Zij bestond uit dc coli. P. Eenhoorn, V.
Hardeman en J. Kooke.

Ook deze keer was gezorgd voor een rallyc, die äf was. Vele moeilijkheden dienden
te worden overwonnen, alvorens het eindpunt was bereikt. Dc borrel, het diner en
dansje na afloop (alles gehouden in restaurant „Bellcvue" te Assen) verliepen in de
bekende geanimeerde sfeer.

Op 6 januari woonden enkele bestuursleden dc Algemene Vergadering van dc Ge-
zondheidsdienst voor Dieren in de provincie Drenthe te Assen bij.
Op 1 mei woonden voorzitter en secretaris een bespreking bij te Zwolle van vertegen-
woordigers van de besturen van dc afdelingen Groningen-Drenthe, Friesland, Over-
ijssel en Gelderland met vertegenwoordigers van „De Meijerij". De overige ver-
tegenwoordigingen zijn vermeld in het eerste gedeelte van dit verslag.
De vergaderingen van dc afd. Friesland werden alle bezocht door 2 leden van het
bestuur, waardoor het goede bestaande contact werd onderhouden.
Met de wens, dat het de afdeling in het l:omende jaar even .goed mag gaan als in
1964 wil ik dit overzicht beëindigen.

De afdeling Friesland houdt op dinsdag 25 mei a.s. een vergadering om 19.30 uur
(\'s avonds) in het Oranjehotel te Leeuwarden, alwaar Prof. Dr. G. Wagenaar
een voordracht zal houden.

JAARVERSLAG 1964.
De activiteiten van de Afdeling Utrecht van de K.N.M.v.D., waarvan ik u hiervan
een kort verslag wil geven, hebben in 1964 voor een belangrijk deel in het teken ge-
staan van de per 1 januari 1965 in werking getreden antibioticawet. Deze wet heeft
in verschillende opzichten haar schaduwen, of beter gezegd haar stralen, vooruitge-
worpen. Stralen, die ons hopelijk zullen verlichten, verwarmen en de goede richting
wijzen. Laten wc vertrouwen, dat wij dierenartsen ons aan deze stralen niet zullen
branden.

De afdeling telde per 1 januari 1964 144 gewone en 5 buitengewone leden. In de loop
van het jaar traden 14 collegae als lid toe, terwijl 3 collegae als lid bedankten.
Door de dood ontvielen ons de collegae Dr. D o e g 1 a s te Utrecht, Feberwee te
Zeist en Van der Slooten te Utrecht. Door deze mutaties bedroeg het aantal
gewone leden per 31 december 1964 152, terwijl het aantal buitengewone leden 5
bleef.

Het bestuur bestond uit dc collegae Dr. Koopmans, voorzitter; Burggraaf f,
vice-voorzitter; Smits, secretaris, Necteson, penningmeester; terwijl collega
den B r e e j e uit hoofde van zijn lidmaatschap van de Tarievencommissie eveneens
deel van het bestuur uitmaakte.

Er werden 5 ledenvergaderingen gehouden. Op 25 februari gaf collega Hen-
drickx uit Echt op voortreffelijke wijze: „De taak en werkwijze van de Ta-
rievencommissie en van de Paritaire Tarievencommissie" weer, terwijl collega
J O 1 i n g namens de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren enkele aspecten van
de varkensgezondheidszorg, de tuberculinatie van runderen en een proef ter be-
strijding van steriliteit bij rundereen in het kort belichtte.

Prof. Dr. Ressang uit Bogor (Indoncsia) sprak op 26 mei aan de hand van dia\'s
en films over „Lepra bij mens en dier" en „Rabiësbestrijding in Z.O. Azië", als-
mede enkele andere dierziekten.

„De Antibioticawet" werd in de vergadering van 24 september toegelicht door de
collegae Kraai, Werkman en Dr. Zwanenburg. Door de uitgebreide
discussie, die hierop volgde, bleek het onmogelijk de gehele beschrijvingsbrief voor
de Algemene Vergadering af tc werken en werd dit punt op 16 oktober opnieuw
in behandeling genomen. Als inleider op laatstgenoemde vergadering sneed colle,ga
Poll de kwestie van „De collegiale verhoudingen in de provincie Utrecht" aan.
Over de „C.R.D. bestrijding bij pluimvee door uitroeiing van niycoplasmose {=
P.P.L.O.)" sprak op 18 december collega B o r m. Tevens werd tijdens deze ver-
gadering in de plaats van collega Necteson, die niet terstond herkiesbaar was
en als penningmeester grote diensten aan de afdeling heeft bewezen, collega Dr.
Krediet als bestuurslid verkozen.

In plaats van een ledenvergadering voor de practici verzorgde Prof. Dr. Wage-
naar met zijn wetenschappelijke staf op 14 april een zeer geslaagde klinische
avond, waarbij enkele zeer interessante patiënten werden gedemonstreerd.
Zowel voor de ledenvergaderingen (22, 31, 53, 37, 29) als voor de klinische avond
(40, waaronder 9 Utrechtse practici) was de opkomst van de leden teleurstellend te
noemen. Dit te meer, omdat het in hoofdzaak steeds dezelfde leden zijn, die de ver-
gaderingen bezoeken.

Met de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren vond tweemaal een bespreking
plaats: op 27 januari werden verschillende punten besproken met de directeur, terwijl
op 27 augustus werd vergaderd met het Dagelijks Bestuur over de nieuwe tarieven

inzake de georganiseerde dierziektenbestrijding. Beide contacten verliepen in een
prettige sfeer.

Op 3 juli werd door bet bestuur met de besturen van de afdelingen Nd. Holland en
Zd. Holland een bespreking gevoerd met de directie van de Coöp. melkproducten-
fabriek „de Meycrij" te Veghcl. Op grond van dit onderhoud werd door de leden-
vergadering van 24 september besloten medewerking te verlenen aan de door ge-
noemde fabriek voorgestelde regeling voor het behandelen van fok- en mestkalveren.
Met een aantal voor dc consultatieve praktijk voorgestelde tarieven kon de leden-
vergadering van 24 september accoord gaan.

De vergaderingen van de afdelingen Noord- en Zuid Holland werden enkele malen
door een afdelingsafgevaardigdc bezocht.

Zuid Holland en Gelderland zonden regelmatig een vertegenwoordiger naar onze
vergaderingen. Als vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur was collega K a r s e-
m e ij e r onze graag geziene en trouwe gast. Zijn aanwezigheid maakte het mogelijk
het maatschappijstandpunt in brandende kwesdes uit de eerste hand te kunnen ver-
nemen.

Op 18 juni organiseerde de afdehng Noord Holland een zeer geslaagde contactdag
met dc afdelingen Zuid Holland cn Utrecht. Helaas was de belangstelling van de
Utrechtse dierenartsen voor deze in Enkhuizen en Hoorn gehouden, feestelijke bij-
eenkomst uiterst gering.

Tijdens deze in Hotel Pays Bas te Utrecht gehouden vergadering, die werd be-
zocht door 30 leden en adspirantleden alsmede door collega K a r s e m e ij e r als
vertegenwoordiger van het hoofdbestuur, werden na ballotage als nieuwe afdelings-
leden door de voorzitter begroet de collegae Mevr. de Lange-Koopmans en
K r O e s. In de plaats van collega N e e t s o n, die reglementair aan de beurt was om
af te treden, werd tot bestuurslid collega Dr. P. Krediet gekozen. Tot collega
N e e t s O n werden namens de afdeling door de voorzitter warme woorden van dank
en erkentelijkheid uitgesproken voor het vele werk, dat hij tijdens zijn penning-
meesterschap op zo voortreffelijke wijze heeft verricht.

Door collega F. B o r m, dierenarts bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, werd een interessante inleiding gehouden over C.R.D.-bestrijding bij pluimvee
door uitroeiing van mycoplasmo.se (= P.P.L.O.).

Dc C.R.D. bestrijding vormt dc laatste jaren een onderwerp, waarvoor bij de pluim-
veehouderij een groeiende belangstelling bestaat. Dit is niet te verwonderen, aange-
zien de jaarlijkse schade tengevolge van C.R.D. (chronic respiratory disease) op
tenminste ƒ 25.000.000,— dient te worden geschat: ƒ 12.000.000,— in dc slacht-
kuikensector en ƒ 13.000.000,— in de legsector. Van het complex van factoren waar-
door C.R.D. ontstaat vormt Mycoplasma gallisepticum {= pathogene P.P.L.O.) de
primaire oorzaak. Bij afwezigheid van dit micro-organisme krijgen weerstandsver-
minderende factoren zoals virusinfecties, coli- en andere secundaire bacteriën, over-
bevolking, onvoldoende ventilatie geen kans het klinisch ziektebeeld te doen ont-
staan van snot, rochelen en proesten. Verspreiding van mycoplasma geschiedt via het
ei en door contactinfectie (hetzij direct van dier op dier, hetzij via de mens of be-
smet inventaris).

De bestrijding van mycoplasmose, zoals deze door de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee op basis van vrijwilligheid wordt georganiseerd, is gebaseerd op het door middel
van bloedonderzoek en onderzoek van niet uitgekomen embryo\'s opsporen van
mycoplasmose-vrije leeftijdsgroepen enerzijds en het treffen van hygiënische maat-
regelen ter voorkoming van besmetting anderzijds. In ongecompliceerde gevallen van
Mycoplasma-besmetting blijkt de eipassage bij leggende hennen na kortere of langere
tijd geheel of vrijwel geheel achterwege te blijven. Door regelmatig onderzoek op

embryonale laesies bij niet uitgekomen, aangepikte broedeieren gecombineerd met
herbaalde controle van de parentale immuniteitstoestand van de pas geboren kuikens
kan het moment worden bepaald, waarop van besmette ouderdicrcn mycoplasmosc-
vrije groepen nakomelingen kunnen worden verkregen. Tijdens de opfok worden
dergelijke geïsoleerd gehouden koppels 4x onderzocht volgens de snelle bloeddruppel-
agglutinatiemethode en wel op een leeftijd van 10, 14, 18 en 22-26 weken steeds 10%.
Tijdens de leg kan weer controle worden uitgeoefend door onderzoek van embryo\'s
en ééndagskuikens. Het is mogelijk in 1 jaar tijds van besmet op onbesmet fokmate-
riaal over te schakelen. Omdat in de toekomst het bloedonderzoek tot de taak van
de practici zal gaan behoren, werd dit onderzoek, evenals het pullorumonderzoek
door collega B o r m uitvoerig besproken en gedemonstreerd.

Het gebruik van antibiotica en furaanverbindingen is van groot nut gebleken ter
onderdrukking van klinische verschijnselen van C.R.D., doch meer mag van de ge-
neesmiddelen niet verwachten: de Mycoplasma-bcsmetting blijft aanwezig. Herhaald,
preventief gebruik voert evenmin tot eliminatie van de infectie, wel bestaat het ge-
vaar van resistentievorming en bemoeilijking van het bovengeschetste bestrijdings-
programma. .Aan het brengen van geneesmiddelen, met name van tylosinc tartraat,
in broedeieren kleven behalve technische ook praktische bezwaren, o.a. wordt dc
broeduitkomst door genoemd preparaat ongunstig beïnvloed (daling van 15-20%).
Collega B O r m verduidelijkte zijn betoog met enkele fraaie kleurendia\'s.
Van de gelegenheid tot discussie werd door vele aanwezigen dankbaar gebruik ge-
maakt. O.a. kwam hierbij naar voren, dat dc zogenaamde entreacties na enting tegen
infectieuzc-bronchitis en pseudovo.gelpest niets anders zijn dan manifest geworden
mycoplasma-infccties. Dergelijke reacties treden bij mycoplasmosc-vrijc koppels niet
op!

In verband met dc vleesmalvcrsaties in Willeskop vroeg collega Kraai als inspec-
teur-districtshoofd voor de Veeartsenijkundige Dienst de medewerking van de col-
legae ter voorkoming van dergelijke misstanden.

Tijdens de rondvraag werd het probleem van dc vorming van een (kleine) voor-
raad geneesmiddelen bij de veehouders door collega J o 1 i n g aan,gesneden, o.a. in
verband met de behandeling van mastitis bij rundvee.
Kort voor middernacht sloot de voorzitter de vergadering.

De afdeling organiseert op donderdag 13 mei a.s. om 20.00 uur een .gewone ledenvcr-
.gadering in Café-restaurant „Koekebier" te Alkmaar.

Het aantal leden bedroeg op 1 januari 1964: 116, waarvan 1 Erelid.
Overleden zijn de collegae: J. vanderCraafte Eindhoven, G. van de Werf
te Arnhem en P. J. \'t H o o f t, PJzn te Wouw. (Erelid).

Nieuwe leden: 19 maart: collega M. G. G 1 o u d c m a n s, P. J. M a n g n u s,
H. C. M. O e r 1 e m a n s en M. Visser; 18 juni: collega A. C. J. M. W e r t e n-
broek; 1 oktober: collega W. J. S c h o o r 1 e m m c r; 16 december: collega J.
G. J. Giesen, collega Mevr. K. J. M. J a n s e n-S t r ö b 1, collega J. G. A.
Jansen, collega H. W. G. Veldhuis en collega D. M. N. van Vuren.
In totaal 11 nieuwe leden; in 1964 bedankten wegens vertrek of andere reden (1),
drie leden; zodat per 1 januari 1965 de Afdeling 121 leden telt.

Twee collegae vierden dit jaar een jubileum: 50 jaar dierenarts collega J. A. M.
van Hal (18 juli) te Roosendaal en collega C. Schueler te Oss 40 jaar
dierenarts (19 juni). Beiden ontvingen bloemen van de .Afdehng.

Dc samenstelling van het bestuur was als volgt: B. L. T h i e n, voorzitter; E. E.
Kempernian, vice-voorzitter; J. W. A. Remmen, penningmeester; J. G. M.
Claessens, secretaris; J. J. Ooms, tweede secretaris.

In de deccmbervergadering werd wegens aftreden van collega J. J. Ooms op
voordracht van het bestuur als opvolger gekozen collega H. L. M. Houben te
Veghel.

Overige functies: tot de .\'Mgcmcne Vergadering van de Maatschappij te Utrecht
was collega B. L. T h i e n lid van het Hoofdbestuur, sindsdien wordt zijn plaats
ingenomen door een vertegenwoordiger van de Afdeling Limburg. Lid Algemeen
bestuur: collega F. A. M. Doppen; Lid Ereraad: collega J. J. Ooms; Lid
Taricvencommissie: collega M. A. Moons; per 15 december collega H. van
S w a a y.

Vertegenwoordiger bij dc Gezondheidsdienst: collega B. M. Bogacrts; collega
J. M. M. Go ossen s (Gezondheidsdienst voor Pluimvee); collega K. H. Her-
mans (Gezondheidsdienst voor Varkens).

Lid Landelijke Commissie Grote Huisdieren: collega J. M. Wijsmuller.
Afdelingsvergaderingen:

19 maart: 30 aanwezigen. Jaarverslag penningmeester en secretaris; bespreking
regeling met Condensmelkfabriek „De Meijerij" betreffende kalverziektebestrijding.
Lezing coll. W. H. J. van Heukelom over Griekse Goden, Menselijke misvor-
mingen.

18 juni: 14 aanwezigen. Bericht van de Gezondheidsdienst, dat het Bestuur ook na
de reorganisatie en statutenwijziging een afgevaardigde van de Afdeling als Ad-
viseur aan zich verbonden wil hebben. Nadere gegevens over regeling met de
Meijerij. Film, uitgebracht door Brocades & Stheeman over een tussengastheer in de
cyclus van de Schapenleverbot: de mier.

1 oktober: 59 leden. Benoeming collegae Moons en Meesters tot afgevaardigde
resp. plv. afgevaardigde naar de Algemene Ledenvergadering tc Utrccht.
Verslag van de bespreking met de Gezondheidsdienst over wijziging van de regeling
van de tuberculineinkoop. Bespreking van de door de Kamers aangenomen Wet op
de Handel in Antibiotica e.d.: toelichting van Dr. J. N. Koning, Dr. Th. S.
Zwanenburg en dc algemeen Voorzitter collega M. K a r s c m e ij e r.
Behandeling van dc beschrijvingsbrief.

16 december: aanwezig 40 leden. Verslag afgevaardigde Algemene Vergadering.
Verkiezing van nieuw Bestuurslid. Lezing door Dr. D. H. J. B r u s. Directeur van
de Provinciale Gezondheidsdienst over: De praktizerende dierenarts en de georga-
niseerde bestrijding van dierziekten.

Een fccstvergadering met de dames, ter afsluiting van de Wintercampagne, werd
op 16 april gehouden in Hotel Riche te Tilburg. Collega Ooms zorgde uiteraard
voor de organisatorische (waaronder de culinaire) afwerking en met veel succes.
80 aanwezigen. Het verdient wederom aanbeveling hiermee in de toekomst door
te gaan.

Meerdere besprekingen met vertegenwoordigers van de Meijerij, een excursie naar
de Meijerij op 3 juni. Bespreking met bestuur Gezondheidsdienst (tuberculine).
De in het vorig verslagjaar opgerichte Groep van Practici van dc Afdeling koos een
eigen bestuur: collega J. M. Wijsmuller, voorzitter; collega J. K. Schol te
Albers, secretaris; collega P. H. A. M. van M a a n e n, penningmeester, collega
E. E. K e m p e r m a n als afgevaardigde van het Afdelingsbestuur. De Groep
vergaderde meerdere malen en liet lezingen houden door collega Dr. S. W. J.
van Dieten, collega M. A. Moons en collega Van Limborgh, die in
december begon aan een drietal lezingen over kalverziekten. Dc belangstelling voor
deze avonden was zeer bevredigend.

Tenslotte sprak het bestuur met enkele collegae van de Gezondheidsdienst over de
met medewerking van de Gezondheidsdienst opgerichte kringen van practici ter be-
studering van pluimveeziekten en uniformering van medicamenten en prijzen.

Terugziende op het afgelopen jaar kan men zeggen, dat er een toeneming is te
bemerken in de activiteiten, door leden en bestuur ontplooid. De woorden, die mijn
voorganger op deze plaats het vorig jaar profeteerde, blijken maar al te juist te zijn
geweest. De enige weg om in de huidige stormachtige ontwikkelingen in de land-
bouw staande te blijven ligt in het verstevigen van de banden met elkaar en het
vertrouwen op elkandere. Toe te juichen is dan ook de vergrote belangstelling voor
de Afdelingsvergaderingen: 36%, v.j. 28%. De Groep Practici van de Afdeling
haalde de practici nauwer bijeen en gaf hen in de vorm van voordrachten een
soort post-universitair onderwijs, dat voor iedere collega op zijn terrein min of meer
onontbeerlijk wordt.

Het Hoofdbestuur stimuleerde door haar handelingen en publikaties van vergade-
ringsverslagen het verstevigen van de onderlinge eenheid.

Belangrijke momenten waren dit jaar de regeling met „de Meijerij" en de tot
stand koming van de Wet op de handel in Antibiotica, die per 1 januari 1965
van kracht werd. Deze Wet heeft iedere collega doen beseffen, dat de positie van
de Dierenarts de komende jaren op het spel staat. Massawerkzaamheden nemen af.
Kunnen we de apotheek behouden? Er wordt ons veel in handen gelegd. Alle
ogen van Landbouw en zijn toeleveringsbedrijven zijn op ons gericht. Dc dieren-
arts zal moeten tonen wat hij waard is. Velen van ons gaan „een moeilijke tijd
tegemoet, omdat veel van hun karaktervastheid en verantwoordelijkheidsbesef tegen-
over de veehouderij en feitelijk tegenover de gehele Nederlandse Maatschappij, wordt
gevraagd" (Hoofdbestuur in een vertrouwelijk schrijven). Laten de leden de kracht
opbrengen de rijen te sluiten, opdat ze als één front naar voren kunnen treden en
laat de zwakken zich optrekken aan de sterken, zodat ze als overwinnaars uit de
test-case komen.

Ik wens de afdeling veel succes en hoop dat allen het bestuur steunen, èn door het
tonen van belan.gstelling voor dc vergaderingen èn door hun handelwijze in hun
dagelijkse werkkring.

Op 28 januari 1965 promoveerde collega A. C.
Voeten tot doctor in de Diergeneeskunde op het
proefschrift getiteld „Dc behandeling van broed-
eicren volgens de „direkt-drukverschil-methodc" in
een oplossing van tylosinetartraat ter voorkoming
van een besmetting met mycoplasma galliscpticum
bij kuikens".

Dit mycoplasma is de veroorzaker van de chroni-
sche ademhalingsziekte die bij o.a. slachtkuikens
zeer grote schade aanricht. Dit proefschrift is cen
belangrijke bijdrage voor de preventie van deze
aandoening.

Collega Voeten werd op 18 september 1932 te
Breda geboren, doorliep de Middelbare School in
Tilburg waar hij in 1951 het eindexamen aflegde.

In dat jaar werd de studie in Utrecht begonnen,
die 2 jaar onderbroken werd door militaire dienstplicht en in 1960 eindigde met het
behalen van het dierenartsdiploina.

Na zijn studie was hij enige maanden assistent bij de algemene praktijk. Daarna werd
hij verbonden aan de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant
en was belast met de werkzaamheden in het kader van de georganiseerde bestrijding
van pluimveeziekten.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Ko-
ninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

L. Samuel, 58 Sjeesj Koemat Hafasjan, Safed (Israël).
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatleden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde:
B. Colenbrander, Sweelinckstraat 10 bis. Utrecht
T. Cuperus, van Speijkstraat 13 bis. Utrecht
F. H. Pluimers, F. C. Donderstraat 48 bis

Breeuwsma, A. J.; van Epe naar Kano (Northern Nigeria), Ministery of Animal
and Forest Resources (Vet. Division Kano); Vet. Officer. (van 152 naar 220)
Bruckwilder, R. V.; van Monster naar Enschede, Volksparksingel 1, tel. (05420)
2 15 07 (privé), 2 47 41 en 2 47 42 (iur.), gr. 1-210106, h.k., dir. ab., R.K.
(bz.d.). (153)

Bruin, Dr. J. J. M. de; te Boxtel, adres gewijzigd in Baandcrvrouwenlaan 249. (153)
Derks, P. J. M.; van Vinkevcen naar Abcoude, Meerzicht 26; tel. (02946) 14 20.

Habets, J. H. L.; te Dinther-Hecswijk, naar Balledonk 13 aldaar, tel. ongewijzigd.

Lycklama a Nijeholt, P; te Odijk, adres gewijzigd in Achterdijk 37, tel. (03405)

20 50. (184)
MeijSjMcijs, C. C. J. M. van der; van Utrecht naar De Bilt, Abt. Ludolfwcg 114,

Tuinen, A. D. van; tc Vlagtwedde, kengetal te wijzigen in (05993) 22 20. (206)
Weerd, G. de; 1965; Spier, post Wijstcr (Dr.), 28 A; tel. (05936) 3 28; wnd. D.

Collega B. de Vlas, Willemskade 18 te Zwolle, hoopt op 11 mei a.s. het feit te her-
denken dat hij 25 jaar dierenarts is.

bij paresis puerperalis. LACTEDINE voldoet voor wat betreft kwaliteit der grond-
stoffen en bereidingswijze geheel aan de daarvoor gestelde normen in the BRITISH
VETERINARY CODEX. Lactedine bevat geen gecontraïndiceerde stoffen en bezit,
toegepast in de voorgeschreven dosering, geen ongewenste nevenwerkingen. Deze
steriele Injectie-vloeistof kan zowel subcutaan als Intra musculair danwelintraveneus
worden toegediend. LACTEDINE, in combinatie met TETADINE, geeft eveneens op-
merkelijke resultaten bij de behandeling van Grastetanie,

Het certificaat van inenting, bedoeld in artikel 3, eerste lid, onder c, van
het Honden- en Kattenbesluit, is een vanwege de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde uitgegeven genummerd formulier ter
lengte van ongeveer 16 cm en ter breedte van ongeveer 11 cm, waarvan
het origineel, dat door de dierenarts na de inenting aan de belanghebbende
wordt uitgereikt, en de kopie, die door de dierenarts wordt behouden, het
model hebben als in de bijlage van deze beschikking is aangegeven.

Met ingang van 16 juni 1965 mogen houders van een vergunning voor of
mede voor het kopen, het ten verkoop voorradig hebben, het verkopen, het
in bewaring nemen of het africhten van honden of katten deze dieren niet
in ontvangst nemen of afleveren zonder een certificaat van inenting volgens
het bij deze beschikking vastgestelde model. Certificaten volgens een ander
model dienen vóór genoemde datum door de betrokken vergunninghouders
bij de betrokken dierenartsen te worden ingewisseld tegen certificaten vol-
gens het bij deze beschikking vastgestelde model.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Staatscourant.
\'s-Gravenhage, 13 april 1965.

Als bijlage werd tevens het model van het certificaat van inenting in deze
staatscourant opgenomen, alsmede het model van het register, bedoeld in
artikel 2 onder a van het Honden- en Kattenbeslint.

De in de Nederlandse Staatscourant van 27 april 1965 gepubliceerde cer-
tificaten van inenting met betrekking tot het Honden- en Kattenbesluit,
zijn bij vooruitbetaling ad ƒ 1,50 per bloc van 50 certificaten, op het bu-
reau van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde verkrijgbaar.

Het verkrijgen van een driedimensionaal inzicht in de ligging van de me-
senteria in borst- en buikholte trekt — vooral in het geval van herkauwen-
de dieren — een zware wissel op ons voorstellingsvermogen. Het is daarom
te meer betreurenswaardig dat in géén van de belangrijke veterinair-ana-
tomische leerboeken, zoals E 11 e n b e r g e r-B a u m (1943), Nickel,
Schummer, Seiferle (1960), S i s s o n-G r o s s m a n (1962),
Koch (1963) en D o b b e r s t e i n-H o f f m a n n (1963) een duide-
lijke, zonder meer begrijpelijke en sluitende beschrijving van de mesen-
teria voorkomt. Voor wat de herkauwersmaag betreft, publiceerde Koch
(1963, II, p. 116, fig. 102) een schematische tekening, die als verdienste-
lijke poging aangemerkt kan worden, maar die slechts de bursa omentalis
en recessus intestinalis goed weergeeft, doch essentiële fouten maakt wat
betreft de dorsale bevestiging van de mesenteria. Verder geeft de figuur
geen informatie omtrent kleine net en retroperitoneaal deel van de dorsale
penszak. Geciteerde afbeelding is met geringe wijzigingen — die hem ove-
rigens nog onjuister maken — overgenomen in Dobberstei n-H o f f-
mann (1963, II, p. 91, fig. 99). In géén van voornoemde boeken wordt
ingegaan op de ontogenie, die toch juist voor een goed begrip onontbeer-
lijk is.

Anderzijds is er het voortreffelijke werk van Brom ann (1904) over de
ontogenie van de bursa omentalis, dat echter voor wat zijn beschrijving
van de adulte situatie betreft, vrijwel uitsluitend uitgaat van de topografie
bij de mens. De beschrijvingen in de humaan anatomisch-embryologische
hteratuur — wij noemen slechts Gray (1935) en P a 11 e n (1953) —
sluiten bij B r o m a n n\'s werk aan, alhoewel er enkele essentiële vergis-
singen in gemaakt worden die mogelijk te wijten zijn aan begripsverwar-
ringen als gevolg van het gebruik van een niet uniforme nomenclatuur of
onjuiste vertaling van B r o m a n n\'s vaak ingewikkelde tekst.
In verband met het toenemend chirurgisch belang van een goede kennis
van grote en kleine net bij het rund zowel als bij kleine huisdieren, leek
het ons gewenst te pogen een sluitende beschrijving te geven van de onto-
genie en adulte topografie van de mesenteria rondom de btu-sa omentalis,
een en ander gebaseerd op literatuurstudie en op sectiebevindingen.

2 naar en wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Bekker-
sti^ai 141.

In het vroeg-embryonale stadium, nâ de ontwikkeling van de coeloom-
holte, is er een rechte, van craniaal naar caudaal door het lichaam lopen-
de darmbuis. Het viscerale mesoderm omhult deze darmbuis als een dubbel
blad en bevestigt hem aan de dorsale en ventrale lichaamswand d.m.v.
het dorsale- en ventrale mesenterium. Het caudale deel van het ventrale
mesenterium breekt al spoedig door, zodat linker en rechter coeloom com-
municeren. Extreem caudaal persisteert een lest van het ventrale mesen-
terium als toekomstig lig. vesicoumbilicale mediale; het craniale deel vormt
de later te noemen verbindingen tussen lever en maag (hg. hepatogastri-
cum) en tussen lever en duodenum (lig. hepatoduodenale). In tegenstel-
ling tot het ventrale persisteert vrijwel het gehele dorsale mesenterium, dat

behalve voor bevestiging van de darm, ook zorgt voor de aanvoer van
bloedvaten en zenuwen. De deleti van het mesenterium dragen regionale
namen naar de darmdelen die zij bevestigen: mesogastrium, mesoduode-
mmi, mesocolon, mesorectum. Gedurende de verdere ontwikkeling van het
maagdarmkanaal ondergaan deze delen wat betreft aanhechting en rela-
tieve lengte, sterke wijzigingen.

In het ventrale mesenterium ontwikkelen zich lever en hart, waartussen
het septum transversum als eerste aanleg van de toekomstige afgrenzing
van pericardiale holte en rest van het coeloom fungeert (zie fig. 1). Cranio-
dorsaal van dit septum (14) is de laterale lichaamswand op de plaats
waar de ductus Guvieri zich naar mediaal ombuigen om de sinus venosus
te bereiken, iets verdikt tot een primaire plooi. Uit de craniale rand hier-
van groeien de pleuropericardiale plooien (12) die elkaar mediocraniaal
bereiken en tenslotte met het daar aanwezige ventrale mesenterium ver-
groeien.

Zij scheiden zodoende de pericardiale holte van de toekomstige pleura-
holte. Vanaf de caudale rand van de primaire plooi ontstaan de pleuro-
peritoneale plooien (13). Zij zijn driehoekig van vorm, hun basis ligt langs
de lichaamswand en hun top is vastgehecht aan het septum transversum.
De endodermale knoppen die de aanleg vormen van het parenchymatische
deel van de bronchi en longen (9) beginnen hun ontwikkeling als ven-
trale uitzakkingen van de oesophagus binnen een massa mesenchym dat
bedekt wordt door visceraal mesoderm. Het geheel van structuren in dit
gebied wordt bij het adulte individu dorsaal mediastinum genoemd en is
te beschouwen als een breed dorsaal mesenterium dat de longknoppen aan
de ventrale zijde van de oesophagus bevestigt. Als de longknoppen uit-
groeien, gebeurt dat ventrolateraal in het coeloom, boven en zijdelings van
het hart. Hierdoor worden de beide laterale bevestigingen van de pleuro-
pericardiale membraan naar ventraal verplaatst, en wel zo ver dat zij beide
ventraal van het hart samenkomen. Craniaal en caudaal van het hart
vormen zij de beide platen van het ventrale mediastinum, waar het hart
dus tussenin ligt. De vergroeiingsplaats van deze plooien is als lig. stemo-
pericardium (paard en rund) of phrenicopericardium (hond en varken)
terug te vinden. De beide buitenste platen van het ventrale mediastinum
vormen ter plaatse van het hart de buitenlaag van het pericard. De bin-
nenste bladen van de oorspronkelijke dubbelbladige pleuropericardiale
membraan verdwijnen craniaal en caudaal van het hart, doch gaan direct
vóór en achter het hart in elkaar over en sluiten dit orgaan zodoende in
een echt zakje. In verband hiermee is ook de ligging van N. phrenicus en
plica vena cava te begrijpen. Bij een enkele weken oud embryo ligt het
hart a.h.w. „onder de kin". De N. phrenicus heeft dan al vezels naar de
aanleg van het septum transversum dat op de hoogte van C III, C IV en
G V ligt. Na de ontwikkeling van de longen ligt de insertie van het mid-
denrif bij de laatste borst- en eerste lendewervels, de N. phrenicus loopt
dan door de pleuropericardiale membraan naar caudaal, zodat bij de vor-
ming van het pericard deze zenuw dus vanaf de lichaamswand wordt
„meegenomen". De toekomstige vena cava posterior die van caudaal naar
het hart toeloopt wordt door de naar caudoventraal opdringende en door
de longen voortgeduwde pleuropericardiale membraan omhuld en komt
op deze manier binnen een plooi, de plica venae cavae, te liggen.

Het toekomstige maaggedeelte van de darm zal nu twee draaiingen onder-
gaan: een spildraai, d.w.z. een wenteling om de lengteas naar links èn een
daar op aansluitende lusvorming, waardoor de toekomstige cardia en py-
lorus dicht bijeen komen te liggen. Vóórdat de maag zijn spildraai onder-
gaat, verschijnt een uitzakking in het dorsale mesogastrium, waardoor een
klein, naar links uitbochtend zakje ontstaat, dat dus zijn uitmonding in
de lichaamsholte rechts van het symmetrievlak heeft. Dit is de recessus
mesenterico-entericus (2). In het ventrale mesenterium ontwikkelt de
lever zich met een linker en een rechter lob (4, 6). De rechter lob (4)
groeit subsereus naar dorsaal en breidt zich dan craniaal en caudaal uit.
De ruimte tussen de rechter serosabekleding van de maag en de rechter
leverlob heet recessus hepato-entericus. Uit deze recessus kan men, „lopend"
over de rechter- en dorsale maagwand, in de recessus mesenterico-entericus
komen, derhalve spreekt men ook wel van een samenhangende recessus
hepato-mesenterico-entericus.

De serosabekleding van de toekomstige slokdarm vertoont links en rechts
ook een uitzakking, waarvan de toegangsopening verticaal staat en naar
caudaal gericht is: de recessus pneumato-entericus sin. en dext. (10). De
linker verdwijnt zonder een spoor na te laten, de rechter wordt ventraal
door de rechter leverlob begrensd en dorsaal door de plica mesogastrica,
welke via het lig. pulmonale dorsale (8) in de rechter mesodermale long-
aanleg overgaat. Men dient zich dus goed te realiseren dat deze recessus
een uitzakking is van de enkelbladige serosabekleding van de laterale wand
van de oesophagus.

De rechter leverlob begint nu vrij spoedig in de rechter mesodermale long-
aanleg uit te groeien, waarbij het caudale deel van deze aanleg omgevormd
wordt in leverweefsel. De linker leverlob blijft daarentegen vrij van de
linkerlong.

Zodoende is er dus één samenhangende ruimte gevormd, die caudaal re-
cessus hepato-mesenterico-entericus heet en craniaal recessus pneumato-
entericus dext. De toegang tot deze verenigde recessus vanuit de buikholte
wordt gevormd door een longitudinale spleet, de hiatus communis reces-
suum (pijl in fig. 1).

Nu vindt de maagrotatie en lusvorming plaats. Door de lusvorming wordt
de aanvankelijke longitudinaal verlopende recessus mesenterico-entericus
eerst scheef geplaatst en neemt tenslotte een goeddeels transversale ligging
caudaal van de maag in. Hij komt tevens door de spildraai links te liggen,
waardoor de eerste aanleg van de bursa omenti majoris ontstaat. Door
verdere uitgroei van het middenrif wordt de rechter recessus pneumato-
entericus van de verenigde recessus afgesnoerd en blijft als bursa infra-
cardiaca, cavum mediastini serosum of Süssdorfse ruimte tussen de beide
platen van het mediastinum over. Van de verenigde recessus is nu nog
dat deel over waarin de proc. caudatus van de lever ingroeit, deze rust op
zijn beurt weer tegen het diafragma.

2. caudaal door een deel van het dorsale mesenterium (10). Bezien wij
het verloop van de aanhechting hiervan na de beide maagdraaiingen,
dan loopt deze van dorsaal bij de cardia (3) naar links lateraal via de

curvatura major (11) en dan met een scherpe knik (4) weer naar dor-
saal bij het begin van het duodenum. Hier splitst het mesenterium
zich in twee delen: a) één deel loopt als dorsale mesoduodenum (3)
naar caudaal; b) één deel draait een kwart slag (van dorsaal naar
rechts lateraal) om het duodenum en gaat dan naar ventraal over in
het kleine net (6). Het is dit deel dat tevens de caudale grens van de
toegang tot de recessus uitmaakt;

4. dorsaal eveneens door de onder 2 b genoemde plooi, die dorsaal van de
lever in het parietale peritoneum overgaat.

Deze opening wordt bij het volwassen dier foramen Winslowi of foramen
epiploicum genoemd (8). Dit geeft dus toegang tot de recessus hepato-
mesenterico-entericus. Van deze breidt zich vooral de recessus mesenterico-
entericus uit en wordt tot bursa omentalis (7), terwijl beide bladen (parie-
taal en visceraal blad) van het dorsale mesenterium, waartussen de bursa
ligt, als grote net, Omentum majus, benoemd worden. De resten van het
ventrale mesenterium vinden wij als kleine net (12) terug in de lig. he-
patogastricum en -hepatoduodenale. Bij het duodenum slaat dit kleine net
om in het onder 2 b beschreven deel van het grote net. Het kleine net
vormt dus de bodem van het voorste deel van de bursa, de aditus ad bur-
sam omentalem.

Uitgaande van deze algemeen geldende ontogenetische principes kunnen
wij de topografie van grote en kleine net bij de eenvoudige vleesetersmaag
zowel als bij de samengestelde herkauwersmaag begrijpen.

Uit het bovenstaande blijkt overduidelijk dat zonder inzicht in de onto-
genie de topografie van het adulte systeem niet te begrijpen is en dat dien-
tengevolge uitgebreide topografische beschrijvingen die beperkt zijn tot
adulte dieren niet de minste waarde hebben, wanneer men ze uit didac-
tisch oogpunt beziet. Een goed voorbeeld van bovenvermeld principe is te
vinden bij Z i e t z s c h m a n n (1939) en is overgenomen door Nickel
c.s. (II, 1960) en door Miller, Christensen en Evans (1964).
Deze auteurs beschrijven het grote net van de hond als bestaande uit drie,
topografisch „scherp" gescheiden delen, zonder duidelijk uit te laten komen
dat deze in wezen volkomen continu zijn. Dit werkt, en zeker niet alleen
voor studenten, zeer misleidend.

In fig. 2 is getracht deze situatie in een schematisch blokdiagram weer te
geven. Opgemerkt dient te worden dat de nos. 3 en 10 in werkelijkheid
dichter bijeen liggen. Het grote net moet in zijn geheel beschouwd worden
als een uitzakkende plooi van het dorsale mesenterium.
Aan de craniale zijde hecht het mesenterium dorsaal aan bij de cardia
(3), de curvatura major is door de spildraai links ventraal komen te lig-
gen. Bij no. 4 komt de curvatura major weer met een scherpe knik naar
dorsaal en vindt splitsing van het mesenterium plaats in twee delen, nl.
het mesoduodenum (3) èn een deel dat de caudale en dorsale begrenzing
(10) vormt van het foramen Winslowi (8) en dat bij 6 overgaat in het

kleine net (12). Dit ontspringt langs de rechts-dorsaal gelegen curvatura
minor. Via het foramen Winslowi, de aditus ad bursam omentalem en de
dorsale maagwand kan men tot in de bursa omentalis (7) komen.
De oorsprong van het grote net is voor wat zijn caudale deel betreft, ver-
smolten met de dorsale bevestiging van het mesocolon, zodat de indruk ge-
wekt zou kunnen worden dat het grote net zijn oorsprong neemt van het
mesocolon. Men dient zich te realiseren dat dit een secundaire situatie is.

Uitgaande van bovengeschetste situatie is de topografie van de mesenteria
van de herkauwersmaag vrij eenvoudig te begrijpen. Bezien wij daartoe
eerst de fig. 3a en 3b. In fig. 3a is de aanhechtingslijn van het dorsale

mesenterium aangegeven met een stippellijn voor zover hij zich links aan
de maagwand bevindt (dus achter het vlak van tekening). Bij het py-
lorusgedeelte is de scherpe knik te zien waar het mesenterium weer dor-
saal aanhecht. Dezelfde lijn is getekend in fig. 3b. In fig. 4a is de her-
kauwersmaag (van rechts) met de aanhechtingslijn van het mesenterium
volgens hetzelfde principe getekend. Fig. 4b geeft deze lijn wederom af-
zonderlijk weer. De vraag is nu boe men fig. 4b kan omvormen tot fig.
3b. Dit is weergegeven in fig. 5.

1. de dorsale penszak ligt goeddeels retroperitoneaal, d.w.z. het dorsale
deel van de embryonale maagaanleg heeft zich zo sterk uitgebreid dat
het subsereus tussen de beide bladen van het dubbelbladige dorsale me-
senterium tegen de dorsale lichaamswand is komen te liggen, zulks sa-
men met de milt en een deel van het pancreas. Dit retroperitoneale
deel bevindt zich dus tussen het door de figuur P R S omgiensde, on-
geveer driehoekige gebied;

2. de curvatura major breidt zich bij herkauwers enorm uit, de uitzakking
die hierdoor ontstaat wordt tot netmaag en pens (begrensd door het
lijnstiik PR via S naar T), terwijl de meer caudaal gelegen lebmaag
ook zijn grootste uitbreiding langs de curvatura major heeft. Dc boek-
maag is daarentegen een uitzakking van de curvatura minor. Bij U
gaat de aanhechtingslijn weer met een scherpe knik dorsaal over het
duodenum lopen.

Door reconstructie volgens de coördinatenmethode van d\'A rcyThomp-
son is fig. 5 (1) te herleiden tot fig. 5 (5). Laat SP samenvallen met SR,
d.w.z. breng het retroperitoneale deel van de dorsale penszak weer binnen
het peritoneum en breng het terug tot de proportie van het overeenkom-
stige deel van de enkelvoudig maag (S-PR). Wentel daarna S-PR uit het
vlak van tekening naar voren en naar boven en dan achter het vlak van
tekening naar beneden (richting van de pijlen). Zo ontstaat de situatie
van fig. 5 (3). Reduceer dan het lijnstuk S-T tot de proportie van het
overeenkomstige deel bij de enkelvoudige maag, zoals in fig. 5 (4). Met

Fig. 5. Afleiding van de aanhechtingslijn van het dorsale mesenterium bij de
herkauwersmaag uit die bij de vleesetersmaag. Verklaring zie tekst.

inachtneming van de specifieke windingen van het duodenum bij de her-
kauwers heeft men nu in principe dezelfde eenvoudige kromming als in
het geval van de enkelvoudige maag (fig. 3b). Zetten wij dit stereo-
metrische principe om in anatomische taal dan kunnen wij de ligging van
de mesenteria bij enkelvoudige en samengestelde maag als volgt uit elkaar
afleiden:

De curvatura major gaat vanaf de cardia uitpuilen. Het dorsale mesente-
rium dat daar dus op de oorspronkelijke, enkelvoudige maag vastzit, hecht
zich hier aan het craniale deel van de pens. Door de sterke uitgroei van
het voorste deel van de pens tussen de beide platen van het dorsale me-
senterium in, komt dit deel retroperitoneaal te liggen. Het grote net hecht
zich vervolgens vast aan de sulcus longitudinalis dexter en slaat via de sul-
cus transversus caudalis om naar de sulcus longitudinalis sinister om hier-
langs vk\'eer craniaalwaarts te lopen. Het bereikt dan de curvatura major
van de netmaag die echter zeer kort is. Op dit punt zijn wij dus aan het
einde gekomen van de grote uitzakking van de curvatura major die tot
pens en netmaag geworden is. De ventrale penszakken liggen binnen de
bursa omentalis, de dorsale blijft er geheel buiten. Deze komt dus eigenlijk
overeen met dat deel van de enkelvoudige maag dat daar eveneens buiten
de bursa blijft, terwijl de ventrale penszakken overeen komen met dat deel
van de enkelvoudige maag dat links ventraal ook binnen de bursa ligt.
Van de korte curvatura major van de netmaag komt men weer op die
van de lebmaag. Het grote net zet zich dorsaal vast aan de lichaamswand.
Terwijl het bij de enkelvoudige maag duidelijk links van de maag ligt,
ligt het bij de herkauwersmaag meer naar rechts hetgeen dus zijn oorzaak
vindt in de boven beschreven draaiing van de pens. Hierdoor is een ruimte
ontstaan tussen de plaat van het grote net die in de sulcus longitudinalis
dexter aanhecht (dus het eigenlijke begin van het mesogastrium) en de
dorsale penszak. Dit is de recessus intestinaUs, waarin grotendeels de darm-
slingeringen in hun mesenteriale schijf liggen. Voor het overige is de si-
tuatie gelijk aan die bij de vleeseters. Bij de flexura portalis duodeni draait
de curvatura major weer naar dorsaal en daar wordt weer een plooi af-
gegeven die een kwartslag maakt over het duodenum en dan in het kleine
net overgaat. Deze plooi vormt ook weer de caudale en dorsale begrenzing
van het foramen Winslowi. Het kleine net komt van de curvatura minor
van de lebmaag, van het craniale deel van het duodenum en van de boek-
maag, die een uitzakking is van de curvatura minor. Het kleine net vormt
ook hier weer de bodem van de aditus ad bursam omentalem. De lebmaag
ligt dus, net als de enkelvoudige maag, aan één zijde binnen en aan de
andere zijde buiten de bursa en kan zich theoretisch, zodra hij zich uitzet,
zowel binnen als buiten de bursa uitbreiden.

Uitgaande van literatuurstudie en sectiebcvindingen is gepoogd een samenhangende en
didactisch verantwoorde beschrijving tc geven van dc mesenteria rondom de bursa
omentalis. Het is mogelijk om de secundaire, ingewikkelde situatie bij de herkauwers
op logische wijze af te leiden uit de eenvoudige situatie bij vleeseters.

The purview of the foregoing paper is to present a comprehensible and didactical
description of the mesenteries in the region of the omental bursa, based on studies
of the relevant literature and on sections. It is possible to derive the secondary,
complicated topography in ruminants from the simple and uncomplicated situation in
carnivores.

Partant d\'une étude de la littérature et d\'expériences autopdques on a tenté de
donner une description cohérente et justifiée au point de vue didactique des mésen-

teres autour de la bourse rétrostomacale. Il est possible de déduire la situation secon-
daire compliquée des ruminants logiquement de la situation simple des carnivores.

Die vorliegende Arbeit enhält einen auf Studium der Literatur und auf Sektions-
befunden gegründeten Versuch eine gemeinverständliche und didaktische Beschrei-
bung zu geben von den Verhältnissen der Mesenterien im Gebiet der Bursa omentalis.
Es ist möglich die komplizierten Verhältnisse bei den Wiederkäuern auf logischer
Weise abzuleiten aus der einfachen Situation bei den Fleischfressern.

Se han dado un esfuerzo, con ayuda de la bibliografia y con los resultados de la
autopsia, de dar una description coherente y didactica de las mesenteriales alrededor
de la bursa omentalis. Es posible de deducir logicamente la situacion secundaria
complicada en ruminantes, de la situacion simple en camivoras.

B r o m a n n, I.: Die Entwickelungsgeschichte der Bursa omentalis und ähnlicher

Rezessbildungen bei den WirbeUieren. J. F. Bergmann, Wiesbaden 1904.
Dobberstein, J. und Hoffmann, G. : Lehrbuch der vergleichenden Anatomie

der Haustiere, II; Eingeweidelehre. S. Hirzel, Leipzig 1963.
Ellenberge r, W. und Baum, H. ; Handbuch der vergleichenden Anatomie der

Haustiere. August Hirschwald, Berlin 1943.
Gray, H.: Anatomy, descriptive and applied. Longmans, Green and Co, London,

New York, Toronto, 1935.
Koch, T.; Lehrbuch der Veterinär-Anatomie, II; Eingeweidelehre. Gustav Fischer,
Jena, 1963.

M i 11 e r, E. M., C h r i s t e n s e n, G. C. and E v a n s, H. E. : Anatomy of the Dog.

W. B. Saunders Company, Philadelphia, London, 1964.
Nickel, R., Schummer, A. und S e i f e r 1 e, E. : Lehrbuch der Anatomie der

Haustiere, II; Eingeweide. Paul Parey, Berlin, Hamburg, 1960.
Patten, B. M. : Human Embryology. Mc Graw-Hill Book Company, Inc., New

York, Toronto, London, 1953.
S i s s o n, S. and Grossman, J. D. ; The anatomy of the domestic Animals. W. B.

Saunders Company, Philadelphia, London, 1962.
Zietzschmann, O. ; Das Mesogastrium dorsale des Hundes mit einer schemati-
schen Darstellung seiner Blätter. Morphol. Jahrbuch, 83, 325-358, 1939.

Op het jaarcongres van het (Amerikaans) Animal Health Institute, gehouden te
Washington, heeft Dr. George C. Chr is tense n, deken van de veterinaire
faculteit der Universiteit van lowa, gesproken over „The big challenge for veteri-
narians in a changing animal agriculture".

Hij zei o.a.; „De dierenarts moet er thans op voorbereid zijn, dat hij voedings-
adviezen moet geven en preventieve medische controle en behandelingen moet
verrichten voor grote aantallen dieren per bedrijf. Sommigen van hen verlenen deze
diensten reeds op een contractbasis; zij bezoeken de bedrijven regelmatig voor onder-
zoek, vaccinatie enz. en geven dan advies aan de eigenaren op het gebied van
gezondheidszorg en voeding. Naarmate de bedrijfseenheden groter worden, moeten
we overschakelen van genezing op preventie. De kleine geïsoleerde eenheden in de
dierlijke produktie van weleer met hun „built-in „-quarantaine zijn snel aan het
verdwijnen", en hij besloot aldus; „The educational requirements of the veterinarian
must be increased in breadth as well as in depth".

Een genetisch onderzoek over hef voorkomen
van twee ora uteri externa (cervix duplex! bij
het rund¹]

A genetical investigation about the occurrence of
double cervix condition in the cow*)

In een long-term project van onderzoek over sterilitas e causa ignota bij
het Maas-Rijn-IJssel-veeslag zijn relatief veel gevallen van een dubbel-
vorming van de cervix uteri, t.w. twee ora uteri externa waargenomen. Met
betrekking tot de met sterilitas e.c.i. bij rundvee verband houdende pro-
blemadek is de mogelijke invloed van deze deformiteit op het verdere
voortplantingsgebeuren nader onderzocht.

Het materiaal verschafte voorts de mogelijkheid om de eventuele genetische
oorsprong van deze afwijking nader te analyseren. Daarbij is gepoogd het
overervingspatroon vast te stellen.

Het materiaal is ontleend aan de registratiesystemen van de K.I.-vereniging
„De Kempen" te Oerie en betreft 16.375 koeien van het Maas-Rijn-IJssel-
veeslag met totaal 24.500 voortplantingscycli. De verschillende gegevens
hebben betrekking op de jaren 1955 tot 1958 en zijn in ponskaarten vast-
gelegd.

Voor een volledige beschrijving van het registratiesysteem zoals dat te
Oerie wordt gebruikt, zij men verwezen naar Van Dieten en Van
Loen (1960), Van Loen en Van Dieten (1960, 1961), Van
Loen (1961) en V a n D i e t e n (1963).

Het aantal met een dubbelvorming van de cervix gediagnostiseerde koeien
bedroeg 607 op een totaal aantal van 16.375 koeien (3,7%).
De diagnose is gesteld door de inseminatoren gedurende de inseminaties,
die in de meeste gevallen met de speculummethode zijn verricht. De
diagnose van de afwijking heeft daarom slechts betrekking op een afwijking
van het orificium uteri externum, of ten hoogste op het meest caudale ge-
deelte van de cervix uteri. In het onderhavige onderzoek wordt derhalve
onder een dubbelvorming van de cervix (cervix duplex) verstaan, het voor-
komen van twee ora uteri externa, ongeacht de anatomie van het craniale
gedeelte van de inwendige genitaaltractus.

De genoemde frequentie van 3,7% is als een benedengrens te beschouwen.
Zelfs bij vaginaalonderzoek kunnen afwijkingen over het hoofd worden ge-
zien. Men kan echter aannemen, dat het aantal van deze gevallen kleiner
is dan bij rectaal onderzoek (insemineren onder rectale geleiding).
Gedurende de genoemde periode (1955-1958) is slechts 12,5% van het to-

1 Autoreferaat van een deel van een proefschrift, Utrecht 1961. Summary of
a part a the thesis, Utrecht, 1961.

2 Dr. A. van Loen; hoofd Biologisch Proefstation der Staatsmijnen in Limburg;
Geleen.

taal aantal verrichte inseminaties onder rectale geleiding uitgevoerd. Vol-
ledigheidshalve zij gewezen op tabel 1, waarin een samenvattend overzicht
betreffende in de literatuur vermelde frequenties van deze afwijking is ge-
geven.

Uit de Müllerse buizen ontwikkelen zich de tuba, de uterus, de cervix en
een deel van de vagina. Vele afwijkingen op basis van storingen in de em-
bryonale ontwikkeling kunnen worden verwacht. Op grond van de onder-
zoekingen vanBergschicker (1912) enBissonnette (1924) kan
worden aangenomen, dat het optreden van twee ora uteri externa, c.q. een
verdergaande dubbelvorming van de cervix, te beschouwen is als het resul-
taat van een vertraging dan wel een stilstand in de ontwikkeling van een
deel van de Müllerse buizen omstreeks de derde maand van het embryonale
leven.

Er bestaat een zekere mate van analogie tussen de normale uterus en de
cervix van lagere zoogdieren, en de afwijkende uterus en de cervix van
hogere zoogdieren.

1. ,,Fleischspangen" — het voorkomen van een verticaal verlopende streng
in het craniale gedeelte van de vagina met een duidelijke tweedeling
van het orificium uteri externum.

2. Twee ora uteri externa — het voorkomen van twee afzonderlijke ora
uteri externa, gesitueerd aan het caudale einde van een enkelvoudig
canalis cervicis.

3. Gedeeltelijk dubbele cervix — het voorkomen van twee ora uteri ex-
terna met een gedeeltelijk dubbel cervixkanaal.

4. Cervix duplex — het voorkomen van twee ora uteri externa met een
dubbel cervixkanaal en twee ora uteri interna, de echte cervix duplex.

5. Uterus duplex — het voorkomen van een uterus duplex samen met een
cervix duplex.

Uit de literatuur blijkt allerminst een eenstemmigheid waar het betreft de
invloed van een dubbelvoi-ming van de cervix op het verdere voortplan-
tingsvermogen.

Verscheidene onderzoekers zijn van mening, dat een dubbelvorming van de
cervix genetisch bepaald is.

Bonfert en Mai (1958) verdedigen de theorie, dat de afwijking het
recessieve overervingspatroon volgt. Sittmann, Rollins en Ken-
d r i c k (1961) vermelden, dat het overervingspatroon berust op een enkel-
voudig autosomaal recessief gen met een lage penetrantie en een variabele
expressiviteit.

Biometrisch onderzoek over de mogelijke genetische origine van een be-
paald kenmerk is slechts geoorloofd indien voldaan kan worden aan de
eisen

Het aantal in het onderzoek betrokken stieren bedroeg 482, waarvan 68
stieren tenminste één afwijkende dochter hadden. Het aantal dochters van
deze 482 stieren bedroeg 10.481, waarvan 452 koeien, d.i. 4,3%, de dubbel-
vorming vertoonden.

In tabel 2 is een overzicht gegeven van het aantal afwijkende koeien per
stier. De stieren die niet voor de bepaling van het overervingspatroon zijn
gebruikt, zijn eveneens, tussen haakjes, vermeld.

Frequentie van dubbelvorming van de cervix met betrekking tot paternale
half zuster groepen (in %)

Voor de bepaling van het overervingspatroon zijn 14 stieren met = 100
dochters in beschouwing genomen.

Volledigheidshalve is in tabel 2 de werkelijke frequentie van de afwijking
per stier gegeven, onder vermelding van de betrouwbaarheidsintervallen

Voor de analyse stonden dus 14 paternale halfzustergroepen ter beschik-
king. Hiervoor is de frequentie van de afwijking berekend. De desbetref-
fende gegevens zijn in tabel 3 weergegeven. Voorts zijn — zie tabel 4 —
de paternale halfzustergroepen op basis van het aantal dochters per stier
ingedeeld, rekening houdende met de geboortevolgorde van de dochters van
moederdieren met bekende afstamming en het wel of niet voorkomen van
de afwijking bij zowel de moeders als de dochters.

In de eerste plaats is onderzocht of met betrekking tot de dubbelvorming
van de cervix random madng bestond, m.a.w. of ieder individu dezelfde
mogelijkheid heeft met ieder ander individu van de andere sexe te paren.
Uit tabel 3 blijkt, dat er geen afwijking van random mating ten aanzien
van het voorkomen van de misvorming aantoonbaar is (P = 0,26). Ge-
concludeerd kan worden, dat in dit opzicht de ouders van de nakomelingen
random zijn gepaard.

I aantal behepte koeien. Number of DC-cows.
2) totaal aantal koeien. Total number of cows.

Om na te gaan of er met betrekking tot de dubbelvorming van een teelt-
keuze sprake is, is onderzocht, of de frequenties van de misvorming in twee
opeenvolgende generades van elkaar verschillen. Uit tabel 5 blijkt, dat
— de stieren blijven hierbij buiten beschouwing — zo er al van een teelt-
keuze sprake is, deze de frequende in de volgende generatie niet heeft be-
ïnvloed (P > 0,75). Uit de in tabel 5 vermelde gegevens blijkt tevens het

Verdeling van dochters met en zonder dubbelvorming m.b.t. de grootte van
de paternale halfzuster- en moedergroepen

Moeder-dochtervergelijking m.b.t. random mating ten aanzien van de
dubbelvorming van de cervix

•*) Oudste dochters van genoemde moeders,
oldest daughters of the dams mentioned.

Estimation of the incidence of the double cervix condition relative to dam-
groups ("population-frequencies" )

bestaan van random mating. Teneinde ter zake van random mating de
zekerheid te vergroten, zijn in dit verband de gegevens van tabel 4 ge-
bruikt. Bij de analyse is de oudste dochter in aanmerking genomen, on-
geacht het feit of de moeder overgrootmoeder dan wel grootmoeder is.
Dochters, echter, waarvan hun moeder als overgrootmoeder of grootmoeder
bekend zijn, zijn niet als moeder beschouwd. Hierdoor kunnen bekende
verwantschapsrelaties worden uitgesloten.

Een oppervlakkige beschouwing van de gegevens leert, dat de frequenties
van de dubhelvorming in twee opeenvolgende generaties niet verschillen.
De verschillende paternale halfzustergroepen zijn op grond van het aantal
dochters per stier en de hoedanigheid van de cervix van de moeder in-
gedeeld. Het getallenmateriaal is niet naar de individuele stieren en
moeders gedifferentieerd. Meerdere dochters binnen de verschillende
moedergroepen zijn tezamengeteld. Een eventuele heterogeniteit in de vier
moedergroepen zou daardoor echter niet kunnen blijken. Aangezien is ge-
bleken, dat de stieren random zijn gebruikt, kunnen de dochters — onge-
acht de stieren — binnen de vier moedergroepen worden opgeteld.
Om na te gaan, hoe de dochters over de verschillende moedergroepen zijn
verdeeld, zijn de gegevens betreffende de paternale halfzustergroepen 3 en
4 gebruikt (tabel 4). Hieruit blijkt, dat de verdeling van de dochters met
betrekking tot de 4 moedergroepen binnen de paternale halfzustergroep 3
niet van die binnen de paternale halfzustergroep 4 afwijkt (P = 0,27).
Uitgaande van random mating is de frequentie van de misvorming met
betrekking tot de verschillende moedergroepen met behulp van de kleinste
kwadratenmethode bepaald (tabel 6). Deze frequenties worden verder als
de populatiefrequenties beschouwd. Ook in dit geval kan op grond van
de gegevens tot random mating worden besloten. Tevens kan worden aan-
genomen, dat de verdeling van de dochters over de 4 moedergroepen met
betrekking tot de verschillende paternale halfzustergroepen in overeen-
stemming is met de populatiefrequenties.

Het betreft de vraag of een dubhelvorming van de cervix duplex het voort-
plantingsvermogen beïnvloedt.

Ter bepaling van de voortplantingspotentie zijn de volgende criteria toe-
gepast:

Aangetoond kon worden, dat het voortplantingsvermogen van koeien met
en zonder misvorming niet verschilt, behalve dat de conceptie van koeien
met de dubhelvorming van de cervix vertraagd is. De met de afwijking
behepte koeien verlangen gemiddeld 1,75 inseminaties per conceptie, terwijl
de koeien zonder de misvorming 1,59 inseminaties per conceptie vereisen.

Onderzocht is, of de stier de frequentie van de dubbelvorming bij zijn doch-
ters beïnvloedt. Hiertoe zijn de oudste dochters van met deze stieren ge-
paarde moeders van onbekende herkomst met elkaar vergeleken. Uit de
in tabel 3 vermelde gegevens blijkt, dat de invloed van de stier op de fre-
quentie bij zijn dochters duidelijk aantoonbaar is. Hieruit kan worden af-
geleid, dat er sterke aanwijzingen bestaan voor de veronderstelling dat
de misvorming van genetische origine is.

Deze veronderstelling vindt overigens steun in het feit, dat de stieren 05
en 43, die beide in hun groepen een groot aantal met de dubbelvorming
behepte dochters bezitten, halfbroers zijn.

Voorts is nagegaan of ook de koeien in genetische zin de frequentie be-
ïnvloeden. Uit de van tabel 4 afgeleide gegevens vermeld in tabel 7 blijkt,
dat moeders met de dubbelvorming een relatief groter aantal behepte
dochters hebben dan normale moeders (P < 0,01).

Frequenties van de anomalie m.b.t. dochters afkomstig van wel en niet met
de afwijking behepte moeders (moedereffect)

Incidence of the double cervix condition relative to daughters with respect
to SC and DC-dam^ (dam-effect)

Op grond van het voorgaande kan worden geconcludeerd, dat zowel van
de zijde van de stier als van de zijde van de moeder een genetische invloed
aantoonbaar is. De dubbelvorming van de cervix moet derhalve worden
verklaard uit de aan- of afwezigheid van allelen die de voorwaarde schep-
pen voor een stilstand c.q. vertraging in de ontwikkeling van de Müllerse
buizen.

In het onderhavige onderzoek wordt uitgegaan van de aanname, dat de
expressiviteit van de gevallen met een dubbelvorming van de cervix gelijk
is aan 1.

Expressiviteit wordt in het algemeen gedefinieerd als de maat voor de
fenotypische manifestatie van een gen. Wellicht ten overvloede zij er op
gewezen, dat een vertraging in de ontwikkeling van de Müllerse buizen
een reeks anomaliën van de genitaaltractus ten gevolge kan hebben.

Met betrekking tot de penetrantie — in het algemeen gedefinieerd als het
procentuele voorkomen van de fenotypische manifestatie van een bij meer-
dere individuen van een populatie aanwezig gen — zij opgemerkt, dat in
het onderhavige onderzoek de penetrantie overeenkomt met het percen-
tage koeien met de dubbelvorming van de cervix.

In het betreffende getallenmateriaal komen 607 gevallen van de anomalie
voor. De werkelijke penetrantie is derhalve tenminste gelijk aan het per-
centage behepte koeien. Deze kan tussen O en 1 schommelen. Deze schom-
melingen van de penetrantie kunnen zowel door genetische als door milieu-
factoren worden veroorzaakt.

Er zijn geen redenen om een recessief patroon te veronderstellen. In dat
geval zou een stier met het genotype AA na paring met een koe — onge-
acht het genotype — nooit behepte dochters kunnen voortbrengen.
Aangezien geen van de stieren met een groot aantal dochters 200)
uitsluitend behepte dochters heeft, is het niet logisch een recessief patroon
tc veronderstellen. In de veronderstelling van een dominant patroon kun-
nen zelfs stieren met genotype aa na paring met koeien met genotype AA
of Aa behepte dochters voortbrengen.

In het geval van een dominant patroon wordt het gen of het gencomplex
voor de misvorming als A met frequentie p = (1-q) aangegeven.
Meerdere individuen met genotype AA en Aa zijn dus te beschouwen als
dragers van het gen of het gencomplex voor de dubbelvorming of als feno-
typisch behepte koeien.

De frequentie van het gen A voor het optreden van de misvorming (p) en
de frequentie van de manifestade van het afwijkende fenotype (z) (d.w.z.
de penetrantie voor het gen A in de populatie) zijn op grond van de in
tabel 6 genoemde frequentie binnen de desbetreffende paternale half-
zustergroep met S 100 dochters per stier geschat. Hierbij is aangenomen,
dat het gen A dezelfde gemiddelde penetrantie demonstreert zowel in ho-
mozygote als in heterozygote vorm. Gewezen zij op tabel 6, waar de fre-
quenties fl, f2, f3 en f4 functies van p en z voorstellen (zie tevens tabel 8).
Hieruit zijn p en z te berekenen: p = 0,17; z = 0,13.

Frequenties van de afwijking bij bekende en onbekende moeders m.b.t.
genoemde stieren en hun vermoedelijke genotype

Incidence of the double cervix condition relative to known and unknown
dams with respect to the sires mentioned and their suggested genotype

Aangenomen, dat het genoemde overervingspatroon correct is, dan kunnen
— zoals in tabel 9 is aangegeven — de stieren op grond van de frequentie
van de misvorming bij hun dochters naar genotype worden ingedeeld. Uit
tabel 10 blijkt, dat het vastgestelde aantal stieren niet van het naar 3 geno-
typen ingedeelde aantal afwijkt (P = 0,36). Hieruit kan worden afgeleid,
dat de hierboven vermelde indeling correct is. Voorts blijkt, dat verschillen
tussen de aa-sderen met betrekking tot de frequentie van de dubbelvorming
bij hun dochters statistisch niet aantoonbaar zijn (P = 0,9).

Uit tabel 10 blijken voorts grote schommelingen in de frequende. Op
grond hiervan mag worden aangenomen, dat de penetrantie voor het gen
of het gencomplex A varieert onder invloed van milieufactoren die het ont-
staan van de dubhelvorming bevorderen.

Teneinde te kunnen vaststellen of de variërende frequentie bij gebruik van
stieren met hetzelfde genotype (b.v. aa-stieren) is toe te schrijven aan een
penetrantievariatie tengevolge van milieufactoren, is de geboortemaand
in beschouwing genomen. Onderzocht is of er een verband bestaat tussen
de frequentie van de anomalie en de geboortemaand.
Uit de in tabel 11 vermelde gegevens blijkt, dat de mogelijkheid van een
misvorming duidelijk wordt beïnvloed door de geboortemaand (P < 0,01).
De frequentie van de dubhelvorming is het hoogste bij koeien die geduren-
de de zomermaanden juni, juli en augustus zijn geboren. Dit geldt voor
iedere indeling terzake naar stier, moeder, seizoen en jaar.

Het is intussen niet meer aan twijfel onderhevig, dat de genen op grond
van hun chemische eigenschappen de ontwikkeling van de door deze be-
heerste kenmerken bepalen. Voorts is het zo goed als zeker, dat het samen-
spel tussen genotype en milieu reeds lang voor de geboorte begint en dat
beide de expressiviteit van de congenitale afwijkingen bepalen. De cervix
heeft in de ontogenie haar eigen kritische periode, gedurende welke milieu-
factoren een belangrijke invloed kunnen uitoefenen.

Het feit, dat de afwijkende cervix het meest frequent voorkomt bij in de
zomer geboren koeien, is dan ook van wezenlijke betekenis voor het me-
chanisme, dat voor de afwijkende ontwikkeling verantwoordelijk is, te-
rneer daar uit statistisch oogpunt de parameter geboortemaand van rela-
tief weinig belang is. Aangenomen wordt, dat de dubhelvorming van de
cervix door een sdistand c.q. vertraging gedurende de kridsche fase van de
ontwikkeling van de Müllerse buizen, ongeveer in de derde maand, ont-
staat. De in juli geboren individuen zijn afkomstig van een in oktober daar-
aan voorafgaande opgetreden conceptie.

Daar naar alle waarschijnlijkheid de afwijkende embryonale ontwikkeling
betrekking heeft op een bepaalde periode, kan worden afgeleid, dat gedu-
rende de overgangstijd van weide naar stal en de stalperiode zelf de kri-
tische fase van de ontwikkeling van de Müllerse buizen zodanig wordt be-
ïnvloed, dat daarna een normale ontwikkeling achterwege blijft.

2. er sterke aanwijzingen bestaan dat de predispositie voor de afwijkende
cervix dient te worden toegeschreven aan een autosomaal dominant gen
of gencomplex (p = 0,17) met incomplete sterk milieu-afhankelijke
penetrantie (z r= 0,13).

In het kader van een long-term project van onderzoek betreffende sterihtas e.c.i.
bij het Maas-Rijn-IJssel-vee is onderzocht of een dubbelvorming van de cervix
erfelijk is bepaald, en vs^elk overervingspatroon van toepassing is. Het aantal met
de afwijking behepte koeien bedroeg 607 op een totaal aantal van 16.375 koeien,
d.i. 3,7%.

De dubbelvorming van de cervix is gekenmerkt door twee ora uteri externa. De
anomalie wordt toegeschreven aan een afwijkende ontwikkeling van de Müllerse
buizen.

In de onderzochte populatie geldt random m.ating ten aanzien van de afwijking.
De invloed van inteelt en assortatief paren kan buiten beschouwing worden gelaten.
Normale en afwijkende koeien vertonen geen verschil ter zake van de voortplantings-
potentie.

Aangetoond is, dat de afwijking van erfelijke origine is. Het is gebleken, dat zowel
de stier als de moeder een duidelijke invloed hebben op de frequentie van de
afvójking in de populatie.

Ten aanzien van het bepaalde overervingspatroon kan worden opgemerkt, dat er
sterke aanwijzingen bestaan, dat de predispositie voor de afvnjkende cervix dient
te worden toegeschreven aan een autosomaal dominant gen of gencomplex
(p = 0,17) met incomplete sterk milieu-afhankelijke penetrantie (z = 0,13).
Aangetoond kon worden, dat de manifestatie van het kenmerk blijkt te worden
beïnvloed door het milieu. Gedurende de overgangstijd van weide naar stal en
de stalperiode zelf blijkt de kritische fase van de ontwikkeling van de Müllerse
buizen duidelijk te worden beïnvloed, waarna een normale ontwikkeling uitblijft.

In a long-term project of research on bovine fertility within the Meuse-Rhine-IJssel
breed (Netherlands) it was examined whether the double cervix condition (DC)
is inheritable and, if so, how it is inherited under normal conditions of farm-
management.

A total of 607 DC-cases recorded as cervix duplex was encountered among 16,375
cows, i.e. 3.7 per cent.

DC is regarded as a gross genital abnormality and is characterized on vaginal
examination by two ora uteri externa. The occurrence of this malformation has to
be considered a result of arrested development of the Müllerian ducts.
The population under study is a random-mating population, the influence of
inbreeding and assortative mating being negligible. No selection has taken place
according to DC. SC (single cervix) and DC cows do not differ in reproductive
efficiency.

Heredity is the most obvious cause of the manifestation of DC in the female
offspring of a relatively large number of sires. The sires definitely influence the
incidence of DC in their daughters (P < 0.0001). Affected dams produce rela-
tively more affected daughters than normal ones (P < 0.01).
Regarding the mode of inheritance there are strong indications that the pre-
disposition to DC is due to an autosomal dominant gene (or gene-complex) (p = 0.17)
with incomplete, and possibly strongly environmental, penetrance (z = 0.13). For,
the period in which cattle are moved from pasture to cowhouse and the period
in which they are inside notably affect the critical stage of development of the
Müllerian ducts following which normal development is arrested.
RÉSUMÉ

Dans le cadre d\'un projet de recherches à long terme concernant la stérilité â
cause incoimue du bétail Meuse-Rhin-Yssel on a examiné si le doublement du col
de l\'utérus a été déterminé par l\'hérédité et quelle variation de transmission héré-
ditaire doit être présumée. Le nombre de vaches souffrant de cette malformation
s\'élève à 607 sur un nombre total de 16.375 vaches, ce qui veut dire 3,7%.
Le doublement du col de l\'utérus est caractérisé par deux orifices utérins externes.
Cette anomalie est attribuée à un développement anormal des tubes de MUller.

En ce qui concerne ccttc anomalie on peut admettre que dans la population
examinée l\'accouplement au hasard a eu lieu.

Les influences d\'endogamie et d\'accouplement par sélection pourront être négligées.
Les vaches normales et anormales ne manifestent pas de différence en ce qui
concerne la puissance de reproduction.

On a démontré que l\'anomalie est d\'origine héréditaire. Il a paru qu\'aussi bien le
taureau que la mère ont une influence évidente sur la fréquence de l\'anomalie
dans la population.

En ce qui concerne la variation déterminée de transmission héréditaire on peut
remarquer qu\'il y a des indices apparents que la prédisposition à l\'anomalie du
col tJtérin doit être attribuée à un gène dominant autosomal ou à un complexe
de gènes (p = 0,17) avec une pénétration incomplète très dépendante du milieu
(z = 0,13).

On peut démontrer que la manifestation de la caractéristique se trouve être in-
fluencée par le milieu. Pendant la période de transition de la prairie à l\'étable, la
phase critique du développement des tubes de Müller paraît être apparemment
influencée, cequi empêche un développement normal.

Im Rahmen einer auf längere Zeit projektierten Untersuchung betreffs Sterilitas
e.c.i. beim Maas-, Rhein- und Ysselvieh wurde untersucht, ob die Doppelform des
Cervix erblich bestimmt ist und welche Vererbungsursache in Frage kommt. Die
Anzahl mit dieser Abweichung behafteten Kühe betrug 607 auf insgesamt 16.375
Kühe (3,7%).

Die Doppelbildung des Cervix kennzeichnet sich durch zwei ora uteri externa. Die
Anomalie wird einer verkehrten Entwicklung der Müller\'schen Gänge zugeschrieben.
In der untersuchten Population gilt „random mating" bezüglich der Abweichung.
Der Einfluss von Inzucht und gewählter Paarung kann ausser Betracht gelassen
werden. Normale und anormale Kühe zeigen keinen Unterschied bezgl. der Fort-
pflanzungspotenz.

Bewiesen wurde, dass die Abweichung erblichen Ursprungs ist. Es zeigte sich, dass
sowohl Stier wie Muttertier einen deutlichen Einfluss auf die Frequenz der Ab-
weichung in der Population haben.

Bezüglich der bestimmten Vererbungsform bestehen starke Anweisungen, dass die
Prädisposition für den abweichenden Cervix einem autosomalen dominanten Gen
oder Genkomplex (p = 0,17) mit inkompleter, stark milieuabhängiger Penetration
(z = 0,13) zuzuschreiben ist.

Nachgewiesen wurde, dass die Manifestation durch die Umwelt bccinflusst wird.
Während der Übergangszeit von Weide nach Stall und während der Stallperiode
selbst scheint die kritische Entwicklungsphase der Müller\'schen Gänge deutlich bccin-
flusst zu werden, wonach eine normale Entwicklung ausbleibt.

En el cuadro de un proyecto durante lungo, tiempo de un examen sobre sterilitas
e.c.i. en el ganado Mosa-Rin-Yssel se examinaba si una duplicidad de la cervix
es determinada genéticamente y qué forma de transmission hereditaria es presente.
El numéro de vacas que tenian esta anomalîa era 607 sobre un numero total de
16.375 vacas, esto es 3,7%.

La duplicidad de la cervix se caracteriza por dos ora uteri externa. Se atribue la
anomalia a un desarrollo anormal de los tubos de Müller En la populación
examinada vale „random mating" en cuanto a la anomalia.

No hay que considerar la influencia de consanguinidad y aparearse asortativamente.
Vacas normales y anómalas no presentan un diferenci en cuanto a la potencia de
reproducción.

Se ha demostrado que la anomalia es de origen hereditario. Ha resultado que tanto
el toro como la madré tienen una influencia evidente sobre la frecuencia de la
anomalia en la populación.

En cuanto a la forma de transmisión hereditaria determinada se puede observât
que hay indicaciones fuertes que se tiene que atribuir la predisposición para la
cervix anómala a un geno o complejo de genos dominante autosomal (p = 0,17)
con penetrancia incompleta y muy dependiente del ambiente (z = 0,13).
Se podia comprobar que résulta que la mardfestación del la caracteristica es influida
por el ambiente. Résulta que durante el periodo transitorio del prado al establo y
el periodo mismo en que las vacas estân en el establo la fase critica del desarrollo
de los tubos de Müller es influida evidentemente, después de que no hay un
desarrollo normal.

B e r g s c h i c k e r, A. : Die Mullcrschen und Wolffschen Gänge und die Bildung
des weiblichen Genitaltraktus beim Rind. Arch. Anat. Physiol. (Lpz.), 1, (1912).
B i s s o n n e t t e, T. H.: The development of the reproductive ducts and canals in
the freemartin with comparison of the normal. Amer. ]. Anat., 33, 267, (1924).
B o n f e r t, A. und M a i, F. : Beobachtungen über erbliches Auftreten von doppelten
Muttermund beim Rind. Zuchthyg. Fortpjl. Störung Besamung, 2, 82, (1958).
D i e t e n, S. W. J. v a n: Mortaliteit van kalveren bij de partus à terme van M.R.IJ.-

runderen. Thesis Utrecht, 1963.
D i e t e n, S. W. J. van en Loen, A. van: Registratie in verband met de kunst-
matige inseminatie bij rundvee in Nederland. I. Volledige geboorteregistratie.
Tijdschr. Diergeneesk., 85, 938 (1960).
Loen, A. van: A contribution to the knowledge of the double cervix condition in

bovine catde. Thesis Utrecht. Scheltema & Holkema N.V., Amsterdam, 1961.
Loen, A. van en D i e t e n, S. W. J. van: Automatisering van de registratie van
gegevens in verband met dc kunstmatige inseminatie bij rundvee. Beschrijving van
dc werkwijze. Nat. Raad v. Landbouwk. Onderz. T.N.O., Afdeling Diergenees-
_ kunde, 1960.

L O e n, A. v a n en D i e t e n , S. W. J. v a n: Registratie in verband met de kunst-
matige inseminatie bij rundvee in Nederland. II. Een systeem ter registratie van
foktechnische en diergeneeskundige gegevens bij de K.I. van rundvee. Tijdschr.
Diergeneesk., 86, 373, (1961).
Sittmann, K., Rollins, W. C. and K e n d r i c k, J. W.: A genetic analysis
of the double cervix condition in cattle, ƒ. Hered., 52, 26, (1961).

Dubbelvorming van de cervix van een koe van het M.R.1].-veeslag. Twee ora uteri
externa, waaraan een gedeeltelijk dubbel cervixkanaal voorafgaat.

Smalle verticale band die het orificium uteri externum (foto 2) in tweëen deelt;
hieraan gaat een enkelvoudig cervixkanaal vooraf (foto 3).

Small vertical fleshy band passing across the orificium uteri externum (plate 2),
anterior to which there is a single cervical canal (plate 3).

Brede verticale band voor het orificium uteri externum (foto 4), waaraan een
orificium uteri externum (foto 5) en een enkelvoudig cervixkanaal voorafgaan

Broad vertical fleshy band across the orificium uteri externum, (plate 4), anterior to
which one orificium uteri externum (plate 5), and a single cervical canal (plate 6).

Gedeeltelijke dubbele cervix in een M.R.I].-vaars. Twee ora uteri externa, waaraan
een gedeeltelijk dubbel cervixkanaal van ongeveer 1 /a cm voorafgaat.

Incomplete double cervix in a heifer of the M.R.IJ. breed. Two external cervical
openings, anterior to which there is a partially double cervical canal of about cm.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire
Ziekten van de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht,

De behandeling van enige jonge Indische olifanten met inwendige parasie-
ten aan de Facultiet der Diergeneeskunde der Rijksuniversiteit te Utrecht,
het resultaat ervan, aangevuld met enige sectieverslagen dezer dieren, wa-
ren voor mij aanleiding deze gegevens bijeen te brengen en te vergelijken
met buitenlandse literatuur.

Eerst worden twee gevallen beschreven uit de Kliniek voor Inwendige Ziek-
ten: olifant A, die dood was bij aanvoer en olifant B, die behandeld is, en
anderhalf jaar later weer, om andere reden, aangeboden werd, en succum-
beerde. Hierna volgt een verslag van olifant C, uit de Kliniek voor Heel-
kunde, die o.a. ook voor een parasitair lijden, met goed gevolg behandeld
werd.

Na deze beschrijving wordt een overzicht gegeven van de nieuwere, voor-
namelijk op de Nematoda betrekkmg hebbende, literatuur, waarna met een
samenvatting wordt besloten.

De ongeveer een jaar oude olifant (Elephas maximus), sedert twee weken
aan een circus toebehorend, was zes ä zeven weken tevoren uit Bangkok in
Antwerpen aangevoerd. Dit dier is in december 1961 aangeboden, en is in
de sectiezaal van het Veterinair-Pathologisch Insdtuut door Dr. P. Z w a r t
geseceerd. Bij obductie werd een hevige parasitaire infectie van de lever
aangetroffen, waarbij door Dr. J. Jansen van het Instituut voor Para-
sitaire Ziekten Grammocephalus hybridatus Van der Westhuysen,
1938 geïdendficeerd werd. Tevens bleek het dier lijdende te zijn geweest
aan een hevige maagdarmstrongylose veroorzaakt door Quilonia travanca
Lane, 1914. In de maag bevonden zich een aantal guldengrote ulcera
met necropurulente centra. Incisie van necropurulente darmgedeelten deden
uit de bodem een kleine nematode tevoorschijn komen.
De diagnose luidde: reeds chronisch geworden parasitaire infectie. (Ver-
slag S 10.10.1-1364, Inw. Ziekten)

Deze op 4 december 1961 aangevoerde olifant (Elephas maximus), van de-
zelfde eigenaar en met dezelfde levensgeschiedenis, vertoonde volgens de
anamnese waterbuiten onder de buik. Zij was op advies van collega P.

1 Waaraan een kort literatuuroverzicht toegevoegd. A short review of literature is
added to the article.

2 ♦*) B. W. Reerds; Veterinary Officer c/o Ministry of Agriculture; Dept. of Animal
Health and Tsetse Control; Mazabuka, P.O. box 32, Zambia.

Zwart door collega S. B a k k e r te Neerlangbroek met 50 a 60 ml pro-
mmtic subcutaan behandeld ter bestrijding van een darmparasitose
(Zwart, 1964). ^

In status praesens op 4-I2-\'61 was het dier mager, had goede aandacht voor de
omgeving, A. 10, P. 100, T. 36, 8° C.

De faeces van 5-12-1961 bevatte natief trematoden spp. (Pseudodiscus collinsi
(Cobbold, 1875), en Pseudodiscus hawkesi (Cobbold, 1875)), en stron-
gyluseieren (Inst. voor Paras. Ziekten).

Het bloedbeeld op 8-12-1961 vertoonde een hemoglobinegehalte van 4,6 g %
(Kim. voor Inw. Ziekten), waarbij opgemerkt dient te worden dat de normaal-
waarde volgens Simon (1961) 13,4 g % is.

De behandeling richtte zich speciaal op de bij de status praesens gevonden
afwijkmgen. Er werd volgens een receptuur van Dr. E. F. J a c o b i, direc-
teur van de dierentuin „Artis" in Amsterdam, een eiwitrijk dieet samenge-
steld, bestaande uit gekookte havermout met melk en suiker, geplet graan
en tops (veekoekjes), appels, groente, wortelen, voederbieten en hooi. Medi-
camenteus is het dier behandeld met 100 mg decadurabolin en 10 ml per-
naemon forte op 11-12, terwijl de behandeling op 12 en 13 december 1961
en op 2 januari 1962 met respectievelijk 200 mg en 10 ml van dezelfde the-
rapeutica herhaald werd.

Voortgezet faecesonderzoek gaf de volgende uitslag: 8 december 1961: en-
kele strongyluseieren en veel trematodeneieren; 27 december: natief twee
strongyluseieren per zes preparaten en twee trematodeneieren per twee pre-
paraten (Instituut voor Parasitaire Ziekten). Voortgezet Hb. onderzoek gaf
op 29 december 1961 een waarde van 7,8 g% te zien (Kliniek voor Inwen-
dige Ziekten). Klinisch was op 8 januari het oedeem verdwenen, en op 12
januari 1962 was het gewicht met 30 kg toegenomen. Op 12 januari 1962
is het dier naar de eigenaar teruggegaan.

Op 26 februari 1963 werd deze olifant echter in moribunde toestand aange-
boden, en op 27 februari 1963 succumbeerde zij ondanks een behandeling
met 5 liter fysiologische NaCl subcutaan, 9 flesjes globenicol 2/2%, di-
adreson en 5 liter fysiologische NaCI, intraveneus toegediend (Kliniek\'voor
Inwendige Ziekten).

De door Dr. P. Z w a r t verrichte sectie (Vet.-Pathologisch Instituut) deed
blijken dat het dier aan een chronische nefritis met een lichte interstitiële
ontsteking lijdende was geweest. Verder weiden als afwijkingen gevonden
een in de maap\'and aanwezig oud litteken en een verdikking van de nog
wel „passabele" laatste 6 a 7 cm van de ductus choledochus. Beide bevin-
dingen zijn mogelijke restanten van een tevoren doorstane lever-darm-para-
sitose. (Verslagen S.10.10.1-1364 en S. 10.4.1-204, Inw. Ziekten).

Dit circa zeven maanden oude dier (Elephas maximus) is voor het eerst
op 11 november 1961 bij de Kliniek voor Heelkunde in behandeling ge-
komen, lijdende aan een gonitis links. Haar voedingstoestand was matig.
Behandeling na gewrichtspunctie met 5 ml procmycine gaf herstel, waarna
ze op 24 november 1961 vertrok.

Doch op 29 november 1961 keerde dit dier, nu weer kreupel, terug, tevens
diarree vertonende. Faecesonderzoek op 30 november 1961 gaf circa 3
strongyluseieren per preparaat te zien (Instituut voor Trop. en Prot. Ziek-
ten) ; met behulp van een verzamelmethode flink wat strongyluseieren. Het

type ei was hetzelfde als dat van de olifanten A en B. (Olifant G behoorde
een andere eigenaar toe, maar was wel uit hetzelfde transport van Bang-
kok afkomstig.) Op 6 december èn op 7 december 1961 is zij met 30 g
phenothiazine in melk per os behandeld. Op 12 december 1961 werden en-
kele strongyluseieren gevonden in natief prcparaatjes van de faeces (Inst.
voor Paras. Ziekten).

Ze vertrok op 16 december 1961 en keerde op 17 januari 1962 terug, in
matige conditie, met goede eetlust en wat dunne faeces, waarin op 19 ja-
nuari 1962 veel, niet te determineren strongyluseieren gevonden zijn. De
eigenaar vond bij hoesten van het dier op 21 januari 1962 een soort para-
siet die er mogelijk Fasticola-achtig uit had gezien. Op 23 januari 1962 is
deze olifant subcutaan met 40 ml promintic, over twee plaatsen aan de
hals verdeeld, behandeld, waarna op 27 jamiari 1962 het faecesonderzoek
natief negatief bleek en in een verzamelpreparaat slechts enkele eieren ge-
vonden werden. Op 27 februari 1962 is het dier vertrokken met dieet-
voorschriften.

Van 12 maart 1963 tot 24 april 1963 verbleef zij wederom aan de facul-
teit in verband met een chronische deformerende gonitis rechts. De condi-
tie was beter dan het jaar tevoren.

Op 9 september 1963 keerde ze — uit Helsinki — terug met een fractuur
van het collum femoris sinister en een fractura femoris dexter in de dis-
tale epifyse, hetgeen aanleiding was het dier, na een gift van 20 ml com-
belen intramusculair, door middel van aether met behulp van intubatie te
narcotiseren tot de dood er op volgde (Lagerweij, Klin. voor Heel-
kunde).

Bij de door het Pathologisch Instituut verrichte sectie is niet op mogelijke
restanten gelet van een parasitair lijden; wel heeft de eigenaar geen klach-
ten over eetlust of faeces van het dier gehad sedert de behandeling in ja-
nuari 1962. (Verslagen 1961-11-094, 1962-01-112, 1963-03-83, 1963-09-
051 Klin. voor Heelkunde.)

Deze drie olifanten, alle jong, gekomen met hetzelfde transport, blijken alle
geleden te hebben aan een darmparasitose: olifant A in zeer hevige mate,
zodat het de doodsoorzaak geweest kan zijn; ohfant B in mindere mate,
doch wel klachten en oedemen veroorzaakt hebbend en olifant G in geringe
mate, alleen diarree tengevolge gehad hebbend. De olifanten B en C zijn
beide met promintic behandeld; olifant C ervoor met phenothiazine, het-
geen niet het gewenste resultaat gaf. Na de toediening van de promintic
zijn de dieren niet meer voor een wormbehandeling in aanmerking geko-
men, en bij sectie is ook niet gebleken dat daartoe aanleiding geweest zou
zijn.

Deze drie gevallen van klinische helminthiasis zijn voor mij aanleiding ge-
weest een kort overzicht te geven van de publikaties op dit gebied, hierbij
uitgaande van het zeer uitgebreide artikel van Van der Westhuy-
sen (1938): „A monograph of the helminth parasites of the Elephant".
Deze publikaties laten zich als volgt indelen:

d. artikelen met verscheidene inhoud, bijvoorbeeld ten aanzien van
bilharziosis en schistosomiasis.

Sedert Van der Westhuysen (1938) zijn de volgende wormsoorten
gevonden: Bij de Afrikaanse olifant (Loxodonta africana):
Murshidia neveu-lemaire: var. africana V u y 1 s t e k e, 1953,
Quilonia crenellata Vuylsteke, 1953,
Quilonia Uganda var. buta V u ylsteke, 1953,
Amira buta Vuylsteke, 1953 en
Parabronema congolense Vuylsteke, 1953.
Bij de Indische olifant (Elephas maximus) is Quilonia sedecimradiata
Kreis, 1956 voor het eerst beschreven.

Opmerkelijk is, gezien de door Van der Westhuysen gehuldigde
mening dat olifantenparasieten gastheerspecifiek zijn, de melding van het
voorkomen van Parabronema africanum B a y l i s, 1921 bij de Indische
olifant (Sarwar en Shaikh, 1956), evenals het vinden van Grammo-
cephalus clathratus (Baird, 1868) bij een Indische olifant in Zweden
door Kof f man (1946). Beide werden parasieten van de Afrikaanse oli-
fant geacht te zijn; evenwel reeds Ihle (1919) vermeldt het vinden van
de laatst genoemde parasiet bij beide soorten.

De door Van der Westhuysen onderscheiden Grammocephalus
varedatus Lane, 1921 en Grammocephalus clathratus (Baird, 1868),
worden door Kof f man (1946) als variëteiten beschouwd, hetgeen door
Rep (1963) terecht wordt bevonden.

Ten aanzien van deze aandoening worden twee soorten onderscheiden:
die veroorzaakt door species van het genus Dipetalonema bij de Afrikaanse
olifant, en die veroorzaakt door species van het genus Indofilaria bij de
Indische olifant.

De eersten zijn door VandenBerghe (1937) enVandenBerghe
en G i 11 a i n (1939) beschreven onder de naam Loxodontofilaria loxodon-
tis, door Bay lis (1923) onder de naam Filaria gossi, door Kellas en
Webber (1955) waargenomen, en door López-Neyra (1956)
bijeengebracht onder de naam Dipetalonema. Alleen vrouwelijke para-
sieten zijn gevonden; in het perifere bloed met microfilariën.
Bij de Indische olifant zijn de eerste berichten over filariosis van de hand
van Evans en Rennie (1910) en in India zijn ze voor het eerst be-
schreven door RamanujacharienAlwar (1954) naar aanleiding
van vondsten in bloeduitstrijkjes van cutane hemorragische noduli, waar-
in microfilariën gevonden werden die niet voorkwamen in het perifere
bloed. Het klinische beeld lijkt sterk op dat veroorzaakt door Parafilaria
multipapillosa en Parafilaria bovicola bij respectievelijk paard en rund. De
Indische microfilariën zijn door Alwar, Seneviratna en Gopal
(1959) nader bestudeerd en beschreven als Indofilaria pattabiramani. Ook
Madsen, Dissamarn en Chomanan (1956) hebben waarschijn-
lijk deze microfilariën beschreven.

Het beeld van een nematodeninfectie is alsvolgt samen te vatten: ernstige
darmparasitosis gaat gepaard met sterke vermagering, diarree, oedeem in de
submucosa van de darm, anasarca en anemie. Het lijden eindigt niet zel-
den in de dood (Sutherland, O\'S ullivanenObman, 1950; S a r-
war en Shaikh, 1956; Vogelsang en Mayaudon, 1956; B r i t o-
Babapulle, 1946; Fernando en Fernando, 1961). Een aan-
wezig maaglijden kan met duidelijke ulcusvorming gepaard gaan (S u-
t her land, O\'S u 11 i v a n en O h m a n, 1950; Vogelsang en
Mayaudon, 1956). Verder zij naar de publikatie van McGaughey
(1962) verwezen.

Therapeutisch zijn diverse medicamenten niet zonder succes aangewend.
Vogelsang en Mayaudon (1956) beschrijven de toepassing van
200 ml tetrachloorkoolstof puur bij een zojuist geïmporteerde olifant met
ernstige diarree, extremiteitsoedemen en aanwezigheid van Gastrodiscus
secundus Looss, 1907, met als resultaat een vermindering van de
diarree en een coprologisch negatief onderzoek.

Brito-Babapulle (1946) vermeldt een geval van helminthiasis ten-
gevolge van Equinurhia sipunculiformis (Baird, 1859) en Murshidia fal-
cifera (Cobbold, 1882) bij vier baby-olifantjes met te slappe faeces,
waarin wormen voorkwamen. Bovendien was anorexie en sufheid aanwezig.
De diertjes werden behandeld met phenothiazine in doses van 10 gr per
dag gedurende vier dagen, waarna zeer veel wormen afkwamen.
Deze ervaringen, gevoegd bij die met promintic in Utrecht, doen vermoe-
den dat olifanten-helminthiasis met doeltreffende middelen bestreden kan
worden, mits men op tijd hiermede begint.

Opmerkelijk is dat speciaal jonge olifanten, die na een lange reis in een
nieuwe omgeving aankomen, niet zelden het slachtoffer zijn van een ern-
stige darmparasitosis (Sutherland, O\'S ullivanenObman, 1950;
Vogelsang en Mayaudon, 1956; Fernando en Fernando,
1961). Bovendien is opvallend dat circusolifanten regelmatig aan deze aan-
doening te gronde kunnen gaan, zoals werd waargenomen door K r e i s
(1956) bij twee olifanten van een Zwitsers circus, door K o f f m a n (1956)
in Zweden, door Vogelsang en Mayaudon (1956) in Venezuela en
door GaafarenTurk (1956) in U.S.A.

Over de eerste aandoening hebben Rao en Regaudar (1953) en K a-
lapesienPurohit (1957) gepubliceerd. Het lijden, veroorzaakt door
Schistosoma nairi Mudaliyar en Ramanujachari, 1945, geeft
een slechtere eetlust, constipatie, gevolgd door diarree en braken te zien.
Enig resultaat gaf een subcutane toediening van 150 ml antimosan met een
interval van een week.

Bilharziosis wordt door V o g e l en M i n n i n g (1940) bij de Afrikaanse
en Indische olifant beschreven.

De volgende merknamen zijn gebruikt: „Antimosan", een injiccerbaar roborans en
anthelminticum op antimoonbasis van Bayer, Leverkusen; „Combelen", n-3-pro-
pionyl-phenothiazine hydrophosphaat, een tranquilizer van Bayer, Leverkusen;

„Promintic", methyridine, een injiceerbaar anthelminticum van I. C. I., Wilmslow
Cheshire.

Drie gevallen van klinische helminthiasis bij jonge Indische olifanten, zich open-
barend kort na aankomst uit India, worden beschreven en vergeleken met ge-
gevens uit de buitenlandse literatuur. Hierbij leveren de Nederlandse gevallen geen
ander beeld op. Toepassing van het anthelminticum methyridine; 200 rag Promintic
per kg lichaamsgewicht (60 ml per 300 kg lichaamsgewicht) blijkt ook bij olifanten
goede resultaten op te leveren.

a. de gevonden wormsoorten sedert het verschijnen van de monografie van Van
der Westhuysen (1938), en het weer ontdekken van een niet steeds
bestaan van specificiteit van wormsoorten voor de beide olifantsoorten.

c. het symptomenbeeld van een nematodeninfectie met enige therapeutische en
aetiologische opmerkingen.

Three cases of clinical helminthiasis in young Indian elephants, which became ap-
parent shortly after their arrival from India, are reported and compared with data
from the hterature in countries other than the Netheriands. The findings in the cases
observed in the Netherlands were found to be identical to those in other countries.
The use of the anthelmintic methyridine is discussed. Administration of 200 mg. of
promintic (sixty ml. per 300 kg. of body weight) was also found to produce
satisfactory results in elephants.
The review of the literature includes references to:

a. the species of worms identified since the appearance of the monograph by
Van derWesthuysen (1938) and the rediscovery of the fact that species
or worms are not always specific of the two types of elephant;

c. the symptomatology of infestation with nematodes and some comments on
treatment and aetiology;

Trois cas d\'herminthiase chnique chez de jeunes éléphants indiens, se révélant peu
après leur arrivée de l\'Inde, sont décrits et comparés avec les données de la littérature
étrangère. Les cas néerlandais n\'offrent pas de tableau clinique différent. L\'appHcation
de l\'anthelmintique Méthyridine est décrite.

Le promintic dans un dosage de 200 mg. (60 ml par 300 kgr. de poids corporel)
paraît fournir de bons résultats aussi chez les éléphants.
Dans l\'aperçu de la littérature on signale:

a. les espèces de vers trouvées depuis la publication de la monographie de V a n
der Westhuysen (1938) et la fait qu\'on a redécouvert qu\'il n\'existe pas
toujours de spécificité d\'espèces de vers pour les deux types d\'éléphants;

c. le tableau syptomatique d\'une infecdon de nématodes accompagné de quelques
observations concernant la thérapie et l\'étiologie;

Es werden 3 Fälle klinischer Helminthiasis bei jungen indischen Elefanten be-
schrieben, die kurz nach der Ankunft der Tiere aus India auftrat. Die Daten

wurden mit der ausländischen Literatur verglichen. Hierbei ergeben niederlän-
dische Fälle kein anderes Bild. Beschrieben wird die Anwendung des Antihelmin-
tikuras Methyridin.

a. die ermittelten Wurmarten seit dem Erscheinen der Monographie von Van der
Westhuysen (1938) und die Wiederentdeckung einer nicht immer bestehen-
den Spzifizität der Wurmarten beider Elefantentypen;

c. das Symptomenbild einer Nematodeninfektion mit einigen Bemerkungen über
Therapie und Ätiologie;

Se describe tres casos de una helmintiasis chnica en eiefantes jovenes procedentes de
la India. Este enfermedad se presento a pena de llegar en Holanda. En el mismo
articulo tambien se da una comparacion con las informaciones obtenidas de la
literatura extrangera. No habla diferenci^ entre los casos descritos y las en la
literatura.

El antihelmintico Metiridine (Promintic) en una dosificacion de 200 mg (60 cen-
timetro cubico por cada 300 kilo de peso wo) ha dado buenos resultados.
En el sumaria de la literature se mencione.

a. Los diferentes clases de lombrices, encontrados desde el aparecer de la mono-
grafiade „Van derWesthuysen (1938)" y el descubrimiento otra vez, que
no siempre existe una especifidad de diferentes clases de lombrices por los dos
tipos de eiefantes.

c. las sintomas de una infestation con Nematodas y algunas observaciones sobre cl
tratamiento y la etiologia:

A 1 w a r, V. S., S e n e v i r a t n a, P. and G o p a 1, S. : Indofilaria pattabiramani
n.g. n.sp. a filarid from the Indian Elephant causing haemorrhagic dermatitis.
Ind. vet. J., 36, 408, (1959).

Berghe, L. van den: Une microfilaire du sang de l\'éléphant du Congo Belge.
Ann. Paras., 15, 229, (1937).

Berghe, L. van den et Cillai n, S.: Sur un genre nouveau de Filaroidca chez
l\'éléphant du Congo Belge. Rev. Zool. et Bot. Africa., 32, 388, (1939).

B r i t o - B a b a p u 11 e, L. A, P. : Phenothiazine and the elephant caecal worms.
Vet. J., 102, 368, (1946).

Evans, G. H. : Elephants and their Diseases. Rangoon, Government of Burma
Press, 1901, reprinted in 1910.

Fernando, A. and Fernando, C. H.: Report on the Helminth Parasites of an
Asian Elephant which died in Singapore. Ceylon vet. J., 9, 99, (1961).

G a a f a r, S. M. and T u r k, R. D. : A nematode parasite, Murshidia falcifera Cob-
bold 1882 from an Indian elephant. J. Am. vet. med. Ass., 128, 84, (1956).

Ihle, J. E. W.: Ueber Ancylostoma perniciosum v. Linstow und die Strongyliden
des Elephanten. Bijdr. tot de Dierkunde, Kon. Zool. Gen. „Natura Artis Magistra",
21, 97, (1919).

K a 1 a p e s i, R. M. and P u r o h i t, B. L. : Histopathological observations of some
lesions due to schistosome infecdon of an Indian elephant. Bombay vet. Coll. Mag.,
6, 8, (1957).

Kellas, L. M. and Webber, W. A.: Filarial worms collected from Sudanese
game animals. Trans. Roy. Soc. Trop. Med. and Hyg., 49, 9, (1955).

K off man, M.: Bidrag Uli kännedomen om elefant parasiter. Scandinavisk vet.
Tidskrift, 36, 161, (1964).

Kreis, H. A.: Beiträge zur Kenntnis parasitische Nematoden, XIX, Parasitische
Nematoden aus dem Indischen Elephanten. Wien, tierärztl. Wschr., 43, 751,
(1956).

López-Neyra, C. R.: Revista Iberica de paras., 16, 3, (1956), geciteerd door
Alwar, C.S., (1959).

Madsen, D. E., Dissamarn, R. and Chomanan, T.: Microfilaria in
Elephants. J. Paras., 42, 552, (1956).

M c G a u g h e y, C. A.: Diseases of Elephants, part V, Internal Parasites. Ceylon
vet. J., 10, 61, (1962).

Ramanujachari, G. and Alwar, V. S.: Parafilariasis( ?) of elephants. Ind.
vet. ƒ., 31, 37, (1954).

Rao, S. R. and H i r e g a u d a r, L. S.: Schistosomiasis in elephants in Bombay
State. Ind. vet. ]., 30, 241, (1953).

Rep, B. H.: Ancylostomidae, polyxenia and validity of the characters used for their
differentiation. Thesis, Amsterdam G.U. 1963. Trop. and Geograph. Med., 15,
2 & 3, (1963).

Sarwar, M. M. and Shaikh, I. Y.: Helminthiasis in an East Pakistan elephant
with a short review of the literature. Ceylon vet. ]., 4, 83, (1965).

Simon, U. J.; Haematological studies on elephants. Ind. vet. ]., 38, 245, (1956).

S u t h e r 1 a n d, A. K., O\'S u 11 i v a n, P. J. and O h m a n, A. F. A.: Helminthiasis
in an Elephant. Aust. vet. ]., 26, 84, (1950).

Vogel, H. und M i n n i n g, W.: Bilharziose bei Elephanten. Archiv für Schiffs-
und Tropen-hygiene, 44, 526, (1940).

V o g e 1 s a n g, E. G. y M a y a u d o n, H. T.: Observaciones sobre parasitismo del
tracto digestivo del elephante (Elephas maximus). Revista Med. vet. y Parasit.
Caracas, 35, 19, (1956).

Vuylsteke, C.: Notes sur les Nématodes parasites de l\'éléphant d\'Afrique. Rev.
Zool. Bot. Afr., 48, 213, (1943).

Westhuysen, O. P. van der: A monograph of the Helminth Parasites of the
Elephant. Onderstepoort J., 10, 47, (1938).

In Beieren is een begin gemaakt met bloedgroepen-onderzoek bij varkens, teneinde de
afstamming te controleren. Punten van onderzoek zijn onder meer de volgende:

1. bij de selectiemesterij-varkens worden steekproeven genomen; de gezondheids-
dienst voert deze proeven uit;

2. op verkopingen van fokvarkens nemen „regerings-dicrenartsen" eveneens steek-
proeven ;

In het artikel is een staatje opgenomen dat bloedgroepen en serumfactorcn aangeeft.
Een vrij uitvoerige toelichting wordt gegeven over de erkenning van de afstamming;
deze omvat (vooral voor Nederland) geen bijzonderheden.

Kalfziekte gezien in het licht van een gestoorde
caleiumstofwisseling en een onderzoek om het
herstel ervan te bevorderen

Unbalanced calcium metabolism in connection with
paresis puerperalis post partum and how to aid re-
covery

In een vorig onderzoek (Osinga, 1959) hebben wij aangetoond, dat er
bij kalfziekte naast een gestoorde caleiumstofwisseling een verminderde
leverfunctie bestaat.

Op grond van literatuurstudie en eigen bevindingen menen wij te mogen
concluderen, dat het al of niet ontstaan van het kalfziektesyndroom in be-
langrijke mate afhangt van:

Jönsson (1960) toont aan, dat het ontstaan van kalfziekte tot de 9e
partus toeneemt en daarna afneemt.

Eigen onderzoek (Osinga, 1959) wijst uit, dat in ieder geval tot de leef-
tijd van ± 8 jaar (dit is ook de leeftijd waarop de Friese koe de hoogste
melkproduktie levert) het vóórkomen van kalfziekte toeneemt; of daarna
ook nog van een toeneming sprake is, is door ons niet nagegaan.

Jönsson (1960) neemt waar, dat koeien, die kalfziekte krijgen een sig-
nificant hogere melkproduktie hebben dan koeien, die géén melkziekte
krijgen.

Boda en Cole (1954) zien, dat het verstrekken van veel calcium en
weinig fosfor in het rantsoen tijdens de droogstand het ontstaan van kalf-
ziekte bevordert.

En der e.a. (1962) nemen waar, dat bij vele oudere melkrijke koeien
kalfziekte vrij gemakkelijk kan worden opgewekt door gedurende de laatste
drie maanden vóór de partus een madg tot sterk alkalisch voer, rijk aan
calcium en met een laag of normaal fosforgehalte te verstrekken.
JacobssonenKundsen (1962) komen op grond van onderzoek van
de pensinhoud bij normale koeien en kalfziekte patiënten tot de conclusie,
dat indigestie een belangrijke aetiologische factor is bij het ontstaan van
kalfziekte. De bevindingen van Holtenius e.a. (1962), ondersteunen
deze conclusie.

Eigen onderzoek (O sin ga, 1963) leert ons, dat de verhouding vre/ZW
in het rantsoen dat tijdens de droogstand wordt verstrekt, grote invloed
heeft op het klinische beeld van kalfziekte. Dat kalfziekte in de weide pro-
centueel meer voorkomt dan op stal {J ö n s s o n, 1960 en eigen onder-
zoek) zal vermoedelijk ook moeten worden toegeschreven aan de invloed
van het dieet op het ontstaan van kalfziekte.

Eigen onderzoek (Os in ga, 1959) leert ons dat kalfziektepatiënten een
minder goede leverfunctie hebben dan normale koeien, die pas gekalfd
hebben. Bovendien hebben wij verschillende aanwijzingen gevonden voor
het bestaan van een verminderde leverfunctie gedurende de laatste weken
vóór de partus bij koeien, die kalfziekte krijgen.

H O 11 e n i u s e.a. (1962) vinden in de levercellen van kalfziektepatiënten
veel meer vettige veranderingen dan bij normale koeien, die pas hebben
gekalfd, hetgeen zij menen te moeten zien als een uitdrukking van een
stofwisselingsabnormaliteit, die reeds vóór de partus bestaat. Bovendien
blijkt hen, dat de toestand van de lever van de kalfziektepadënt prognos-
tisch van grote waarde is. Deze bevinding stemt overeen met onze eigen
waarneming (Osinga, 1959) dat de leverfunctie bij kalfziektepatiënten,
die vlot herstellen als regel minder is gestoord dan bij patiënten, die traag
herstellen of recidiveren.

Of en hoe hormonen invloed hebben op het ontstaan van kalfziekte is tot
op heden nog steeds niet duidelijk. Hierin zal pas meer klaarheid kunnen
worden gebracht, wanneer ons betrouwbare methoden ten dienste staan
om de gehalten aan verschillende hormonen in het bloed op een praktisch
uitvoerbare wijze te bepalen.

Wanneer we achtereenvolgens nagaan, hoe verschillende klieren van in-
terne secretie in de afgelopen decennia werden betrokken bij het zoeken
naar de verklaring van de aetiologie van het kalfziektesyndroom, dan
blijkt de literatuur vrij tegenstrijdige gegevens op te leveren.

Dryerre en Gr eig (1925), en na hen nog vele andere onderzoe-
kers, hebben gemeend kalfziekte te moeten toeschrijven aan een hypo-
functie van de bijschildkliertjes. Hiertegenover staan de meningen van
Mars hak (1957) en van Jönsson (1960) die op grond van his-
tologisch onderzoek concluderen, dat wat betreft de functie van de bij-
schildkliertjes geen significant verschil bestaat tussen normale koeien
die pas hebben gekalfd en kalfziektepatiënten.

Garm (1950) meent kalfziekte te moeten toeschrijven aan een hyper-
functie van hypofyse-voorkwab en bijnierschors.

Westermarck (1953) daarentegen bestrijdt de mening, dat
A.C.T.H. over-produktie zou bestaan, terwijl Holcombe (1953) op
grond van onderzoek van de steroidenexcretie in de urine tot de con-
clusie komt, dat kalfziekte gepaard gaat met een hypofunctie van de
bijnierschors.

Payne (1964b) komt mede op grond van eigen onderzoek met gei-
ten, waarvan de bijschildkliertjes en de ovaria waren weggenomen tot

de theorie, dat kalfziekte zou berusten op een relatief verhoogd oestron-
gehalte. Dit zou volgens hem leiden tot een verminderde eetlust en ver-
minderde motiliteit van het maagdarmkanaal, met als gevolg hypo-
calcemie.

Wil son (1964) daarentegen neigt op grond van literatuurstudie
meer naar de hypothese, dat bij kalfziekte de verhouding oestron-
progesteron is verstoord ten nadele van het oestron.

Meer kennis omtrent de calciumstofwisseling bij de melkkoe zal ongetwij-
feld bijdragen tot een beter inzicht in het kalfziektesyndroom.
Moodie (1960) stelt het calciummetabolisme bij de melkkoe schema-
tisch als volgt voor:

Het beencalcium bestaat uit een stabiele en een labiele fractie. De laatste
wordt in tegenstelling tot de eerste gemakkelijk met de interstitiële vloei-
stof uitgewisseld. Naarmate de koe ouder wordt neemt de labiele fractie af.
Deze bedraagt bij een jonge koe 6-20% en bij een oude koe 1-5%.
Bovendien neemt naarmate de koe ouder wordt de intestinale calcium-
absorptie af. Deze is volgens H a n s a r d e.a. (1954) bij een kalf van ±: 10
dagen oud ± 99% en bij een oude koe zt 22%. M.a.w. naarmate de koe
ouder wordt, wordt de calciumtoevoer naar de interstitiële vloeistof moei-
lijker. Daar tegenover staat, dat de melkproduktie bij de Friese melkkoe
toeneemt tot de leeftijd van ± 8 jaar en daar het calciimigehalte van de
melk volgens Espe en Smith (1952) vanaf 14 dagen na de partus vrij
constant is, n.1. rt 0,12%, betekent dit dat tot de leeftijd van ±: 8 jaar
het calciumverlies via de melk toeneemt, hetgeen tot gevolg heeft dat een
goede melkgeefster gedurende de eerste maanden van de lactatie een ne-
gatieve calciumbalans vertoont.

Hans en e.a. (1954) tonen verder aan, dat de calciumexcretie via de
urine gering is, als regel kleiner dan een \'/2% van de oraal opgenomen
hoeveelheid calcium.

Verschillende onderzoekers, o.a. S w a n s o n e.a. (1956), komen op grond
van proeven met radioactief calcium tot de concluise, dat zich in de uier
een calciumreservoir moet bevinden, van waaruit de calciimi aan de melk
wordt afgegeven. Deze bevinding verklaart waarschijnlijk ook de waar-
neming van H a 11 g r e n (1940) dat na uierinsufflatie het calciumgehalte

in het bloedserum van de melkader 0,5-1 mg% hoger is dan in de vena
jugularis. Onder invloed van de uierinsufflatie wordt niet alleen de cal-
ciumafvoer aan de biest verminderd, maar er zal vermoedelijk ook calcium
vanuit bedoeld calciumreservoir weer terugkeren in het bloed.
Reeds in een vorig onderzoek (Osinga, 1959) werd door ons aange-
toond, dat bij normale Friese melkkoeien, die twee of meermalen hebben
gekalfd een daling van het calciumgehalte m het bloedserum plaats heeft,
die ongeveer twee dagen vóór de partus begint en zijn dieptepunt vindt
24 uur na de partus of later. Niedermeier, Smith en White-
hair (1949) en Robertson, Marr en Moodie (1956) zien op
grond van onderzoekingen gedaan bij koeien, waarbij de uier enige tijd
vóór de partus was geamputeerd, dat deze daling moet worden toegeschre-
ven aan de biestvorming. Blijkbaar schiet dus bij de normale koe om en
nabij de partus de calciimimobilisatie tekort om het normale calcium-
gehalte in het bloedserum te kunnen handhaven. In bovengenoemd eigen
onderzoek bleek tevens dat de vlak vóór de behandeling door ons gevonden
gemiddelde calciumgehalten in het bloedserum bij kalfziektepatiënten
„sterk significant" lager waren dan bij normale koeien, 24 uur na de par-
tus.

Payne (1964 a) wijst erop dat de veranderingen van het calciumgehalte
in het bloedserum afhangen van:

Op grond van onderzoekingen waarbij met behulp met intraveneuze in-
jecties van natriummethyleendiaminetetra acetaat hypocalcemie werd ver-
kregen, concludeert Payne, dat de calciummobilisatiegraad voor melk-
gevende koeien ± 0,77 g per uur en voor droogstaande koeien aan het
einde van de dracht ± 0,50 g per uur bedraagt, terwijl de reserves aan
onmiddellijk beschikbaar mobiel calcium voor genoemde twee groepen res-
pectievelijk bedragen 7,08 g en 6,36 g. M.a.w. aan het einde van de dracht
verkeert de koe in een ongunstige positie, wat betreft de calciummobili-
satie.

Verder heeft Payne (1964a) berekend, dat de goede melkkoe gedurende
de eerste 24 uur na de partus met de biest ±; 19 g calcium verliest, terwijl
de afgifte van calcium door de moeder aan de vrucht gedurende de laatste
maand vóór de partus slechts ±: 5 g per dag bedraagt.
Bovendien hebben Visek e.a. (1953) op grond van proeven met radio-
actief calcium er op gewezen, dat zich gedurende de laatste dagen vóór
de partus calcium ophoopt in de uier.

De bovengenoemde door ons gevonden hypocalcemie bij normale melk-
koeien om en nabij de partus laat zich door deze bevindingen verklaren.
Moodie en Robertson (1962) nemen bij normale melkkoeien waar,
dat:

1. om en nabij de partus zowel bij jonge als bij oude melkkoeien de eet-
lust, de faecesuitscheiding en de motiliteit van de pens zijn verminderd;

2. wanneer bij melkkoeien subcutaan voldoende hyoscinehydrobromide
wordt ingespoten de eetlust, de faecesuitscheiding en de pensmotiliteit

ook afnemen en dat dit bij lacterende koeien leidt tot een hypocalcemie
en soms zelfs tot het khnische beeld van kalfziekte, terwijl deze hypo-
calcemie bij niet lacterende koeien niet wordt waargenomen;
3. een kortdurende hypocalcemie, die wordt verkregen door intraveneus
natriumoxalaat in te spuiten, niet leidt tot een verminderde pensmotili-
teit.

Naar aanleiding van genoemde proeven nemen deze onderzoekers aan, dat
een verminderde motiliteit van het maagdarmkanaal voor het ontstaan van
kalfziekte belangrijk is.

Hallgren e.a. (1959) daarentegen zien, dat wanneer de hypocalcemie,
die met behulp van intraveneuze injecties van natriumoxalaat wordt ver-
kregen, enige tijd heeft bestaan, de pensmotiiiteit afneemt. M.a.w. de kalf-
ziektepatiënt verkeert dus, wat dit betreft in een vicieuze cirkel en vermoe-
delijk berust het effect van de intraveneuze calciuminjectie op een door-
breken hiervan.

Dat echter bij ± 35% van onze kalfziektepatiënten een intraveneuze cal-
ciuminjectie niet resulteert in een z.g. „vlot herstel" (patiënten, welke na
één intraveneuze calciuminjectie binnen 8 uur volledig en blijvend zijn her-
steld) is voor ons aanleiding geweest om het onderzoek naar een meer ef-
fectieve behandeling van kalfziekte voort te zetten. Ons onderzoek betreft
zowel het verbeteren van de gestoorde calciumstofwisseling als van de ver-
minderde leverfunctie. In deze publikatie zullen wij ons tot het eerst ge-
noemde onderzoek beperken.

Conrad e.a. (1956) tonen aan, dat hoge doses vitamine D de werke-
lijke verteerbaarheid van calcium voor koeien kunnen verhogen van
±33% tot ± 50%. Dit effect blijft gedurende enige dagen na de vita-
mine D-toediening bestaan. De extra geabsorbeerde calcium wordt in de
weefsels vastgelegd, bij kalveren in de botten en bij koeien waarschijnlijk
in de zachte weefsels. De aldus bij koeien verkregen mobiele calcium-
reserve zou gedurende een week gemakkelijk en snel gemobiliseerd kunnen
worden.

De bevindingen van Hibbs en Pounden (1955) en van Seekles
e.a. (1958), n.1. dat met behulp van het toedienen van grote doses vita-
mine D enige dagen vóór de partus kalfziekte in sterke mate kan wor-
den voorkomen, laat zich verklaren door aan te nemen, dat de aldus
gevormde mobiele calciumreserve het lichaam in staat stelt aan de
extra vraag naar calcium als gevolg van de biestvorming te kunnen
voldoen. Helaas zijn wij in een vorig onderzoek (Osinga, 1959) er
niet in geslaagd om het resultaat van de kalfziektebehandeling te ver-
beteren door in aansluiting aan de gebruikelijke injectie van 450 ml
„500-Neo" (een preparaat, dat althans ten dele organisch complex ge-
bonden calcium en magnsieum, equivalent aan de oplossing „40-15" bevat
en organisch gebonden fosfaat, een antihistaminicum, een wekamine,
sporenelementen en gedestilleerd water), D3-IOOO ( = 10 miljoen I.E. vita-

1 Gaarne betuig ik bij dezen mijn welgemeende dank aan de N.V. Philips Duphar
voor het beschikbaar stellen van het preparaat D3-IOOO en de stadstische be-
werking van ons materiaal.

mine D3 in gesolubiliseerde vorm) intraveneus toe te dienen. Wel kregen
wij de indruk dat het aantal gevallen van „lecidief" (patiënten, die na de
eerste behandeling binnen 8 uur herstellen, maar naderhand wederom kalf-
ziekte krijgen) verminderde, maar daarentegen het aantal gevallen van
„traag herstel" (padënten, welke binnen 8 uur na de eerste behandeling
niet zijn hersteld en die derhalve 8 uur of langere tijd na de eerste injectie
wederom een of meerdere keren moeten worden behandeld, alvorens her-
stel is bereikt) toenam.

Om na te gaan of D3-IOOO werkelijk in staat is om het aantal gevallen
van recidive te reduceren, maar wij daarnaast „traag herstel" wilden voor-
komen, hebben wij ons in dit onderzoek moeten beperken tot kalfziekte-
patiënten, die op het moment van de behandeling nog stonden, respec-
develijk binnen 15 minuten na een intraveneuze calciuminjecde gingen
staan.

De intraveneuze injectie met D3-IOOO vond bij eerstgenoemde groep kalf-
ziektepatiënten plaats tegelijk met de calciuminjectie en bij de tweede
groep ± 15 minuten er na. De koeien werden om en om behandeld met
een intraveneuze injectie van 10 ml D3-IOOO, na een intraveneuze injectie
van 450 ml „500-Neo" (proefgroep) of met alleen een intraveneuze in-
jectie van 450 ml „500-Neo" (controlegroep). Proefdieren en controle-
dieren waren dus willekeurige kalfziektepatiënten. De klinische resultaten
van deze proef luiden — in staatvorm weergegeven — als volgt:

*) Dit dier maakte tijdens de Da - 1000 injectie een onverwachte beweging, waardoor
± 4 ml D3-IOOO verloren ging, zodat slechts 6 ml i.pl.v. 10 ml intraveneus
werd ingespoten. In de statistische berekeningen is hiermee evenwel geen rekening
gehouden.

Statistische bewerking van dit materiaal leert ons, dat het recidiefpercen-
tage bij staande zowel als bij liggende koeien in de proefgroep lager is dan
in de controlegroep en dat het verschil statistisch significant is, als beide
categorieën (staand en liggend) samengevoegd worden. De vraag rijst ech-
ter of beide categorieën dezelfde kans hebben om recidief te vertonen en
op grond daarvan zonder meer samengevoegd mogen worden. Statistische
berekening wijst uit, dat tussen de recidiefpercentages bij koeien die nog
staan, respectievelijk binnen 15 minuten na dt intraveneuze calciuminjec-
tie weer gaan staan, geen significant verschil bestaat. Uit deze berekening
blijkt dus niet, dat tegen de samenvoeging van bovengenoemde categorieën
bezwaar bestaat.

De vraag wordt nogal eens gesteld, of het toedienen van meer Ga, hetzij
intraveneus, hetzij subcutaan, naast de gebruikelijke injectie van 450 ml
„No-500" of een vergelijkbaar preparaat, wat betreft de gehalten aan Ga

en Mg, het resultaat van de kalfziektetherapie zou kunnen verbeteren.
Sjollema (1952) berekent, dat 4 g calcium voldoende is om het cal-
ciumtekort, dat bij kalfziekte in het bloed bestaat, op te heffen.
In 450 ml „No-500"¹) bevindt zich volgens onze analyse 5,53 g Ca,
m.a.w. ruim voldoende om het calciumgehalte in het bloed bij een kalf-
ziektepatiënt weer op een normaal peil te brengen. Bovendien is ons tot
dusver bij literatuurstudie nog niet gebleken, dat anderen op deze manier
een duidelijke verbetering van de kalfziektebehandeling verkregen. Daar
echter zowel enige geneesmiddelen-firma\'s, als ook verschillende practici
beweren, dat op de bovenbedoelde wijze wel een beter resultaat bij de be-
handeling van kalfziekte wordt verkregen, hebben wij gemeend een paar
proeven te moeten uitvoeren.

De invloed van de intraveneuze toediening van 900 ml „500-Neo" op het
herstel van kalfziekte

Om na te gaan of een dubbele dosis intraveneus toegediend, betere resul-
taten zou afwerpen dan wanneer een normale dosis, in dit geval 450 ml
„500-Neo", intraveneus wordt ingespoten, hebben wij een proef opgezet
om in dezen een indruk te krijgen.

De proefkoeien, die bij de eerste behandeling intraveneus met 900 ml „500-
Neo" en de controlekoeien die bij de eerste behandeling met 450 ml „500-
Neo" werden ingespoten, waren willekeurige kalfziektepatiënten. Het kli-
nische resultaat van de proef is als volgt:

Er werd dus door ons geen duidelijke verbetering van de kalfziektetherapie
gezien door inplaats van de normale dosis van 450 ml „500-Neo", de dub-
bele dosis intraveneus in te spuiten. Wij menen er dan ook op te moeten
wijzen, dat zolang de voordelen van de verdubbeling van de dosering niet
vaststaan, het gebruik ervan uitsluitend nadelen meebrengt in de vorm van
meer belasting voor het hart e.d. van de patiënt, meer onkosten voor de
veehouder en een langere injectieduur.

Bovendien wijst m.i. Rein ders (1964) terecht op de twijfelachtige
waarde van de toevoeging van antihistaminica, wekaminen en sporenele-
menten en zal verdubbeling van de dosis, ook wat dit betreft, vermoedelijk
eerder nadelen dan voordelen meebrengen.

De invloed van de subcutane toediening van 400 ml calciumnatrium-
borogluconaat op het herstel van kalfziekte

Visek e.a. (1953) hebben aangetoond, dat bij een melkkoe het intra-
veneus ingespoten radioactief calcium (Ca-is), zeer snel weer uit de bloed-
baan is verdwenen. De percentages die in het bloed werden gevonden,
waren:

1 Het preparaat „No-500" is het preparaat „500-Neo", zonder toevoeging van
een anti-histaxninieum, een wek-amine en sporenelementen.

Door de extra Ca subcutaan in plaats van intraveneus toe te dienen, hoop-
ten wij een calciumdepot te vormen, dat in staat zou zijn om voldoende
lang het calciumgehalte in het bloedserum op een normaal peil te hand-
haven. Bij de proefkoeien werd naast de intraveneuze injecde van 450 ml
„No-500" subcutaan toegediend 400 ml calcium-natrium-borogluconaat;
(dit preparaat bevat 62 g calcii gluconas, 12 g acidum boricum, 14 g
natrii-bicarbonas en verder aqua ad 400 ml); terwijl de controlekoeien in-
traveneus werden ingespoten met 450 ml „No-500". Zowel proefkoeien als
controlekoeien waren willekeurige patiënten.
Het khnische resultaat van de proef was:

Hieruit blijkt dus, dat er géén aanwijzingen werden verkregen, dat het kli-
nisch resultaat van de kalfziektebehandeling verbetert, als naast een intra-
veneuze injectie van 450 ml „No-500" een subcutane injectie van 400 ml
calciumnatriumborogluconaat wordt toegediend.

Schrijver meent, dat het al of niet ontstaan van kalfziekte in belangrijke mate afhangt
van:

Hij wijst er verder op, dat de literatuur, wat betreft de invloed van verschillende
klieren van interne secretie op het ontstaan van kalfziekte, vrij tegenstrijdig is en dat
hienn meer klaarheid zal kunnen worden gebracht, wanneer ons betrouwbare me-
thoden ten dienste staan om de gehalten aan verschillende hormonen in het bloed
te bepalen.

De caleiumstofwisseling bij de normale melkkoe en de relatie „gestoorde calcium
stofwisseling-kalfziekte" wordt bcschreven.

Bovendien verkrijgt schrijver duidelijke aanwijzingen dat met behulp van intraveneuze
D.-i- 1000 injecties in aansluiting aan ccn intraveneuze calciuminjectie het aantal
gevallen van recidief bij kalfziekte wordt verminderd.

Noch met behulp van een extra intraveneuze calcium toediening, noch met behulp
van een extra subcutane calcium toediening wordt het resultaat van dc behandeling
van kalfziekte duidelijk verbeterd.

Whether or not milk fever occurs, is believed to depend largely on the age of the
animal, the milk yield, the diet during the dry period and liver function about the
time of calving. It is pointed out that the literature on various endocrine glands as
factors in the pathogenesis of milk fever is rather contradictory and that the matter will
be clarified to a greater extent when reliable methods have become available, by which
the concentrations of various hormones in the blood may be determined.

Calcium metabolism in the normal dairy cow as well as the relationship between a
disturbed calcium metabolism and milk fever are discussed.

In addition, there are strong indications that intravenous injection of Da - 1000 follo-
wing intravenous injection of calcium will reduce the number of recurrences in milk
fever.

Neither additional intravenous administration of calcium nor additional subcutaneous
injection of calcium will produce any marked improvement in the results obtained in
the treatment of milk fever.

L\'auteur croit que l\'âge, la production de lait, la nourriture pendant la période de
non-lactation et la fonction hépatique à terme ont une influence importante sur l\'ap-
parition de parésie puerpérale.

Ensuite il signale le fait que la littérature est assez contradictoire en ce qui concerne
l\'influence de différentes glandes de sécrétion interne sur l\'apparition de parésie
puerpérale, et qu\'il y aura plus de clarté lorsque des méthodes sûres seront à notre
disposition pour déterminer les teneurs en hormones différentes dans le sang.
Le métabolisme calcique de la vache laitière normale et la relation entre le métabolis-
me calcique troublé et la parésie puerpérale sont décrits.

En outre l\'auteur a obtenu des indications é\\adentes qu\'à l\'aide d\'injections intra-
veineuses de Da - 1000 consécutives à une injection calcique intraveineuse le nombre
de cas de parésie puerpérale est diminué.

Ni une administration calcique intraveineuse supplémentaire, ni une administration
calcique subcutanée supplémentaire n\'améliorent visiblement le résultat du traitement
de la parésie puerpérale.

Der Autor meint, dass das wohl oder nicht Entstehen der Paresis puerperalis in erhe-
blichem Masse vom .\\lter, der Milchproduktion, Fütterung während des Trocken-
stehens und der Leberfunktion kurz vor dem Partus abhängt.

Er weist darauf hin, dass in der Literatur ziemlich widersprechende Ansichten in
Bezug auf den Einfluss verschiedener Drüsen der inneren Sekretion beim Entstehen
der Paresis puerperalis bestehen. Flicrin könnte mehr Klarheit gebracht werden, wenn
zuverlässige Methoden zur Bestimmung des Gehaltes der unterschiedlichen Flormone
im Blut zur Verfü,gung ständen.

Beschrieben wird der Kalziumstoffwechsel bei der normalen Milchkuh und die
Beziehung zwischen gestörtem Kalziumstoffwcchscl und Paresis puerperalis.
.\\usserdem erhielt der Autor deutliche Hinweise, dass mittels intravenöser Da - 1000
Injektionen, anschliessend an eine intravenöse Kalziurninjektion, die Zahl der Rück-
fälle bei Paresis puerperalis verminderte.

Weder mittels einer zusätzlichen intravenösen, noch mittels einer zusätzlichen subku-
tanen Kalziumverabreichung wird das Ergebnis der Behandlung bei Paresis puer-
peralis deutlich verbessert.

El autor es de la opinion gue el paracer o no paraccr de la fiebrc vitularia depende
mucho de la edad de la vaca, la produccion de leche, la alimentacion durante el
ticmpo gue la vaca esta seca, y la function del hi.gado alrededor del parto.
Tambien el sefiale gue en la bibliografia hay muchas contradicciones con respecto a la
influencia de las diferentcs glandulas de secredon interna, sobre la occurencia de la
fiebre vitularia, y gue estas se clarificaran cuando se dispone de metodos cxactos para
figar el contenido de las diferentcs hormonas en el sangre.

El metabolismo de calcio en la vaca lechera y la relacion entre el metabolismo de
calcio dcsarreglado en la fiebre vitularia es discutido.

.\\demas el autor obtiene indicaciones visibles, gue haya una disminucion de récidivas

de la fiebre vitularia, cuando se injecte intravenosa Vitamina Da - 1000, inmediato
despues la injeccion intravenosa de calcio.

Ni con una injeccion intravenosa de calcio extra, ni con una injeccion de calcio sub-
cutane extra, hay un mejoramiento visible del tratamiento de la fiebre vitularia.

B o d a, J. M. and C o 1 e, H. H.: The influence of dietary calcium and phosphorus

on the incidence of milk fever in dairy cattele. ]. Dairy Sci., 37, 360, 1954.
Conrad, H. R., Hansard, S. L. and H i b b s, J. W.: Studies on milk fever in
dairy cows. V. The effect of massive oral doses of vitamin D on absorption, excre-
tion, retention and blood levels of calcium and phosphorus. /. Dairy Sci., 39, 1697

Dryerre, H. and G r e i g, J. R.: Milk fever: its possible association with de-
rangements in the internal secretions. Vet. Ree., 5, 225, (1925).
E nd e r, F. C. S.: Acta vet. Scand. Suppl. vol. 3 (1962).

E s p e, D. and S m i t h, V. R.: Secretion of milk. Iowa State College Press, Ames,
Iowa (1952).

paresis and eclampsia. Acta Endocirnol, 5, 413, (1950).
G a r m, O.: Huderspkelser over paresis puerperalis, paraplegia ante partum, eclamp-
sia puerperalis og gresstetanie hos ku. Forelobig meddelse. Nord VetMed 2
751, (1950). ■ " \'

Hansard, S. L., Comar, C. L. and P1 u m 1 e e, M. L.: The effects of age
upon calcium utilization and maintainance requirements in the bovine J Anim
Sci., 13, 25, (1954).

Hibbs, J. W. and P o u n d e n, W. D.: Studies on milk fever in dairy cows IV.
Prevention by short-time preparum feeding of massive doses of vitamin D 1 Dairy
Sci., 38, 55, (1955).

H o 1 c o m b e, R. B.: The excretion of reducing corticoids and neutral steriods in

the urine of cows with parturient paresis. Brit. vet. J., 109, 359, (1953).
H o 1 t e n i u s, P., K n u d s e n, O. and U 11 b e r g, L.: Cytological studies of the

liver in cows with puerperal paresis. Cornell Vet., 52, 185, (1962).
J a c o b s s o n, B. O. and K n u d s e n, O.: The association between hypocalcaemia
and abnormal rumen function in puerperal paresis of cows. Cornell Vet 52 173
(1962). \' \'

J Ö n s s e n, G.: On the etiology and pathogenesis of parturient paresis in dairy

cows. Diss, Stockholm, (1960).
Mars hak, R. R.: Univ. Pensyllv. Bull. Vet. Extension Quarterly, 146, April 1,
(1957).

Moodie, E. W.: Some aspects of hypocalcaemic in cattle. Vet. Ree., 50 1145,
(1960).

the dairy cow. Res. vet. Sci., 3, 470, (1962).
Niedermeijer, R. P., Smith, V. R. and W h i t e h a i r, C. K.: Parturient
paresis III. A study of various blood constituents at parturition in mastectomized
cows. Dairy Sci., 32, 927, (1949).
O s i n g a, A.: Nader onderzoek omtrent de biochemische achtergrond van het her-
stel van paresis puerperalis post parum bij het Fries-Hollandse rund. Proefschrift
Utrecht, (1959).

Os inga, A.: Diet and the clinical picture of milk fever. Tijdschr. Diergeneesk 88
147, (1963).

Payne, J. M.: The responses of cows to experimentally induced hypocalcaemia IL
Chronic experimental hypocalcaemia. Vet. Ree., 76, 77, (1964a).

Payne, J. M.: Recent advances in our knowledge of milk fever. 82nd Anim.
Congr. Brit. Vet. Assoc., Bristol. (1964b).

Payne, J. M., Sanson, B. F. and M a n s t o n, R.: The responses of cows to
experimentally induced hypocalcaemia. I. Acute experimental hypocalcaemia.Fet.
Ree., 75, 588, (1963).

R e i n d e r s, J. S.: De melkziekte therapie. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 1031, (1964).

Robertson, A., M a r r, A. and M o o d i e, E. W.: Milk fever. Vet. Ree., 68,
173, (1956).

S e e kl e s, L., R e i t s m a. P., Man, Th. J. de en Wils on, J. H. G.: Resultaten
van tijdige intraneneuze toediening van hoge doseringen kristallijn vitamine D3
in gesolubiliseerde vorm aan runderen ter voorkoming van melkziekte. Tijdschr.
Diergenesk., 83, 125, (1958).

S w a n s O n, E. W., M O n r o e, R. A., Z i 1 V e r s m i t, D. B., V i s e k, W. J. and
Comar, C. L.: A study of variations in secretion of Ca 45 by the mammary
glands of dairy cows. /. Dairy Sci., 39, 1594, (1956).

V i s e k, W. J., M o n r o e, R. A., S w a n s o n, E. W. and Comar, C. L.: Calcium
metabolism in dairy cows as studied with Ca 45. J. Dairy Sci., 36, 353, (1953).

Westermarck, H. W.: Changes in the minerals and trace elements as well as
in protein fractions and in the blood of cows during paresis and partus after ACTH
administration. Nord. Vet Med., 5, 609, (1953).

Westermarck, H. W.: Effect of ACTH on mineral levels as well as on protein
fractions and on the eosinophil count in the blood of cows during paresis. Proc. XV
th Int. Vet. Congr. Stockholm Part I vol 1,540; Part II, 278, (1953).

W i 1 s o n, J. H. G.: Over het melkziekte syndroom bij het rund. Proefschrift, Utrecht
1964.

Getracht is een indruk te krijgen over de erfelijke verbetering in de melkproduktie
en het vetgehalte bij het rundvee in fokgebieden in Friesland en Noord-Holland,
omdat er binnen deze provincies gebieden zijn, waarvan reeds lang mclkcontrolege-
gevens bekend zijn en tevens daar van ouds grasland aanwezig is, zodat de produktie
tijdens het begin van de weideperiode over ongeveer twintig jaar goed vergelijkbaar is.

1. de melkproduktie van de koeien in Friesland praktisch gelijk gebleven is en het
vetgehalte belangrijk gestegen is;

2. de melkproduktie bij de Noord-Hollandse koeien zich gunstiger heeft ontwikkeld,
het vetgehalte steeg in sterkere mate dan in Friesland.

De genetische verbetering komt tot stand door selectie langs vier wegen. De belang-
rijkste selectiemogelijkheid voor de melkproduktie is „de selectie van stieren om
stieren te fokken". Er is nagegaan hoe de laatste jaren van deze weg gebruik is
gemaakt. Hierbij bleek dat:

3. In Friesland zich een dalende tendens voordoet bij de gemiddelde melkproduktie-
vererving en een stijging bij de vetgehaltevererving.

4. De gewogen gemiddelde melkindex in Friesland niet beter was dan de gemiddelde
melkindex, hetgeen verklaard kan worden uit het gebruik van voornamelijk jonge
stieren, zonder een bekende produktievererving.

5. In Noord-Holland de gemiddelde vererving stijgt, zowel ten aanzien van de
melkproduktie als ten aanzien van het vetgehalte.

6. Stieren met een hoge melkindex worden in Noord-Holland duidelijk beter benut
dan stieren met een lage melkindex en de reactie op een slechte produktie-
vererving is in Noord-Holland scherper dan in Friesland.

Door een veehouder werd de hulp van zijn dierenarts ingeroepen omdat
een rund rode urine loosde. Bovendien hadden drie runderen verworpen.
Er werd besloten op het bedrijf een nader onderzoek in te stellen. Het
bedrijf, met tien stuks melkrunderen, is gelegen in een bosrijke streek waar
veel teken (Ixodes ricinus) voorkomen. Bij aankomst op het bedrijf bleek
bet volgende. De koe in kwestie (rund no. 1) was in een zeer slechte con-
ditie. De ademhaling was snel en oppervlakkig, de slijmvliezen geel-bleek
en de urine was sinds drie dagen koffie-kleurig. De temperatuur was een
dag tevoren 40.5° C, op de dag van het bedrijfsbezoek was deze 37.3° C.
Het hemoglobinegehalte van het bloed was 32%, dat van de urine was 28%.
De dieren waren tien dagen geleden opgestald.

Er werd besloten dit rund een bloedtransfusie te geven, doch het dier stierf
voordat de transfusie kon plaatsvinden.

Bij navraag bleek dat een ander rund (No. 2) 6 dagen nadat de dieren
waren opgestald, verschijnselen van bloedwateren vertoonde. Het dier was
volgens de eigenaar inmiddels spontaan hersteld. Bij onderzoek bleek dat
het dier een temperatuur had van 38.7° C, de slijmvliezen zagen er goed
uit en ze maakte een gezonde indruk. Uit de vulva kwam iets slijm dat
bruin van kleur was, 10 januari moest ze kalven.

Drie runderen hadden niet lang geleden verworpen. De kalveren waren enige
tijd voor de partus gestorven. Dit was de oorzaak dat bij twee kalveren
repositie moest plaatsvinden, voordat de partus getermineerd kon worden.
Een van deze dieren (no. 3) moest 8 augustus kalven, doch verwierp op
28 juli. Rund no. 4 was 13 november aan de tijd, doch kalfde te vroeg op
27 oktober. Rund no. 5 was ook op 13 november aan de tijd. Deze gaf op
11 november een dood kalf. Alleen dit laatste rund bleef met de nage-
boorte staan. Bij de runderen die te vroeg gekalfd hebben werd door de
eigenaar bloedwateren niet waargenomen. Het onderzoek op brucellosis
verliep negatief.

Van alle 5 genoemde runderen werden op de dag van het bedrijfsbezoek
bloeduitstrijkjes gemaakt. Deze werden met Giemsa gekleurd en onder-
zocht op parasieten in het bloed.
Het resultaat van dit onderzoek was als volgt:

Rund no. 1 Ongeveer 50% van de erytrocyten bevatten kleine ronde tot
langwerpige, peervormige parasieten. De laatsten meestal als
dubbelvorm aanwezig, een grote hoek met elkaar vormend
(divergerend) en aan de rand van de erytrocyt gelegen.
Deze vormsels waren typisch voor Babesia divergens.

2 Drs. H. Kuil; dierenarts verbonden aan het Instituut voor Tropische en Proto-
zoaire Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht.

Rund no. 3 Babesia divergens werd niet aangetroffen.
Rund no. 4 Enkele erytrocyten bevatten Babesia divergens.
Rund no. 5 Zeer spaarzaam werd Babesia divergens aangetroffen.
Op grond van dit onderzoek bleek dat op dit bedrijf een ernstige Babesia
divergens-iniectie aanwezig was. Rund no. 2 werd met Berenil¹) behan-
deld (3,5 mg/kg lich. gew.).

Een week na het eerste bedrijfsonderzoek werden alle 9 aanwezige melk-
runderen op Babesia divergens onderzocht. Rund no. 2 vertoonde in enkele
erytrocyten nog vormsels die aan Babesia divergens deden denken. De rest
van de runderen was negatief.

Merkwaardig was dat deze ziekte tijdens de opstalperiode werd aangetrof-
fen. Brucellosis werd uitgesloten als oorzaak van verwerpen van deze run-
deren. Het bloed van de runderen is inmiddels twee maal serologisch onder-
zocht op brucellosis. Het bedrijf was A.B.R.-vrij. Bij twee runderen van
de drie, welke hadden verworpen, werd Babesia aangetoond. Dit waren
de runderen die het laatst hadden verworpen, n.l. rund no. 4 en no. 5. In
geen der uitstrijken werd Ehrlichia phagocytophylia, de veroorzaker van
tick-borne fever, gevonden.

Men zou het vermoeden kunnen uitspreken dat deze dieren tengevolge
van babesiosis verworpen hebben. Het is misschien vermeldenswaard dat er
sinds enkele jaren reeën voorkomen rond bovengenoemd bedrijf. Hebben
deze de ziekte misschien meegebracht?

Het verdient aanbeveling om in een teken-gebied het bloed van runderen
die verworpen hebben en waarvan de oorzaak niet kan worden vastgesteld,
te onderzoeken op babesiosis. Daarnaast is een onderzoek op tick-borne
fever gewenst.

De literatuurgegevens inzake piroplasmose en abortus zijn schaars. Het is
echter algemeen bekend dat introductie van gevoelige drachtige dieren in
een endemisch gebied mede met het oog op abortus een riskante zaak is.
Dieben (1953) vermeldt dat in Rio de Janeiro tijdens het preïmmuni-
seren o.a. tegen B. bigemina en B. argentina abortusgevallen schering en
inslag waren. Literatuurgegevens over het verband tussen abortus en
B. divergens zijn niet bekend.

Het aantreffen van een infectie met Babesia divergens van opgestelde runderen, waar-
bij tevens abortus voorkwam, wordt beschreven.

The occurrence of Babesia divergens-infcction in cows which were in the cowhouse and
in which abortion occured also, is discussed.

D i e b e n, C. P. A.: De voorbehoedende enting (premunisatie) tegen dc tristeza in
Brazilië. Tijdschr. Diergeneesk., 78, 304- (1953).

Redactie: Ferie-ophold for u-landsstudercnde, Afedlbl. Donsk Dyrlägefor47,
591, (1964).

De Deense Maatschappij voor Diergeneeskunde brengt haar leden een verzoek over
van de F.A.O., die in 1961 in Kopenhagen een veterinaire faculteit heeft gesticht
(F.A.O. permanent faculty for veterinary teachers and students from developing
countries), waar jaarlijks 5 docenten uit Afrika, het Midden- en Verre Oosten voor
een vervolgcursus en tevens 5 studenten voor een volledige opleiding tot dierenarts
(er zijn nu 19 studenten) komen.

Aan de gewone studie gaat een leergang in de Deense taal en in enkele andere nood-
zakelijke wetenswaardigheden vooraf.

Aan de Deense dierenartsen wordt nu huisvesting in de vakantie en praktijkinstructie
gevraagd.

Stellmacher, W.: Auswertung der Salmonellenfunde der Jahre 1954-1960
Arch. exp. Vetmed., 18, 1067, (1964).

Dr. Stellmacher, hoofd van het Veterinair Nationaal Salmoncllacentrum
D.D.R., geeft in dit artikel een overzicht van de Salmonella-typen die in de jaren
1954-1960 bij dieren en uit daarvan afgeleide voedingsmiddelen werden geïsoleerd.
Deze stammen werden op diverse Veterinaire Gezondheidsdiensten, onderzockings-
instituten en ook vooral in slachthuislaboratoria geïsoleerd.

In enkele tabellen wordt een overzicht van de 30.197 Salmonella-stammen, inge-
deeld naar serotypen en jaar van isolatie, weergegeven.

In de tekst geeft Stellmacher o.a. de volgende conclusies. In de jaren 1954-
1960 was het aantal geïsoleerde stammen beduidend groter dan in min of meer ver-
gelijkbare vooroorlogse perioden. In de beschreven periode bleken de meeste stam-
men in volgorde van belangrijkheid afkomstig van: kalveren, runderen, varkens,
eenden, kippen, paarden, schapen, duiven, ganzen en geiten. Bij kalf en rund werd
in hoofdzaak S. dublin geïsoleerd. Bij de eend had alleen 5. typhi murium praktische
betekenis. Bij kip en kuiken werden vrijwel steeds S. gallinarum-pullorum en in
enkele gevallen 5. typhi murium geïsoleerd. Bij het varken werden S. cholerae suis
en S. typhi murium het meest frequent gevonden, terwijl ook aan ± 15 andere typen
een zekere betekenis wordt toegekend. Bij de andere dieren nam S. typhi murium
meestal de belangrijkste plaats in. Samenvattend stelt de auteur, dat de Salmonella-
typenstructuur bij de belangrijkste huisdieren gedurende 7 jaar constant bleef
Bij het onderzoek van rundvlees en melk werd in het algemeen de typenstructuur
gevonden, die ook bij het rund was vastgesteld. Bij varkensvlees en andere varkens-
materiaal werd geen S. cholerae suis gevonden, verder dekten de beide typenstruc-
turen elkaar.

Bij menselijke voedingsmiddelen van pluimvee oorsprong werd geen S. gallinarum-
pullorum gevonden. Van de voedingsmiddelen in het algemeen werden eieren en ei-
produkten, en metworst en gehakt bereid van varkensvlees, het meest frequent besmet
bevonden. Bij de voedermiddelen werden naast vele exotische serotypen vooral
S. taksony gevonden. Uit de veelal geïmporteerde voedermiddelen van dierlijke oor-
sprong werden naast vele meer exotische typen vaak S. dublin en 5. typhi murium
geïsoleerd.

Hoeden, J. van der: An outbreak of Leptospirosis in a Herd of Dairy Gattle
Characterized Mainly by Involvement of the Udder. Refuah Vet. 21, 105, (1964).
Op een bedrijf in Israel met 128 stuks volwassen melkvee werden verscheidene dieren
gelijktijdig ziek.

De acute verschijnselen waren koorts en oedeem om dc ogen, maar geen icterus. In
aansluiting hierop ontwikkelde zich mastitis met waterig uiersccreet van gele, rose of
rode kleur waarin vlokken en klonters aanwezig waren. Deze afwijking genas spon-
taan na ongeveer vijf dagen, Bloedserum en melkserum gaf positieve agglutinaüe
met leptospiren uit de hebdomadisgroep. Ook bij een verzorger, die enige tijd later
onderzocht werd, werd een zwakke titer aangetroffen.

Door omstandigheden kon geen cultureel onderzoek van patiënten plaats vinden.
Uit een op het bedrijf gevangen egel werd door Van der Hoeden een Lepto-
spira uit de hebdomadis-groep gekweekt uit nieren en urine, n.1. L. mini swajizak.

Larsen, H. E.: Investigations on the epidemiology of listeriosis. Nord. Vet. Med.,
16, 890, (1964).

Met behulp van koude-ophoping en schuine belichting volgens Gray zijn 2940 mon-
sters materiaal onderzocht op L. monocytogenes.

35 dieren en 4 monsters rioolwater waren positief. Bacteriereservoirs werden niet ge-
vonden; van de 16 onderzochte diersoorten (zoogdieren, vogels, vissen) waren echter
sommige maar met enkele exemplaren vertegenwoordigd.

Listeria werd gevonden bij rund, schaap, mink, chinchilla, hond, muis, kuiken,
spreeuw en huismus; in organen en faeces. De gevallen waren klinisch latent en
kwamen niet voor op farms, waar tevoren listeriosis was voorgekomen. In enkele
zeer zeldzame gevallen was het scctiebeeld zo, dat de schrijver daarin cen aanwijzing
meende te zien. Evenwel was van 142 gezonde minks in twee het materiaal positief,
doch van 97 plotseling gestorven exemplaren op dezelfde farm 12, waarvan slechts 1
een leptospirosis vertoonde. Sommige culturen waren positief na enkele weken, andere
pas na 6 maanden.

Bij de 55 epizoötiën van listeriosis in Denemarken van 1941 tot 1963 werd in de
omgeving en in voeder herhaaldelijk, vooral in faeces. Listeria aangetroffen. De
schrijver concludeert dat de bacil ubiquitair kan voorkomen, en dat de faeces en het
rioolwater een besmettingsbron kunnen zijn.

GEBRUIK EN MISBRUIK VAN ANTIBIOTICA BIJ PROFYLAXE.
Dr. Bijlmer, J. (Deventer): Ned. Tijdschr. Geneesk. 108, 1447, (1964).
Sinds chemotherapie en antibiotische medicade hun intrede in de geneeskunde deden,
is het probleem van de profylaxe ontstaan. Niets is begrijpelijker dan dat men infec-

ties liever wil voorkomen dan ze te moeten genezen. Maar evenals er bij de therapie
schromelijk misbruik van antibiotica is gemaakt, is dit bij de profylaxe het geval.
De mening dat men elke infectie zou kunnen voorkomen door het geven van een of
andere chemotherapeuticum of antibioticum, is onjuist gebleken.
Misplaatst is profylaxe b.v. bij alle mogelijke virusziekten zoals griep, verkoudheid
en mazelen.

Evenmin is profylaxe nodig bij lichte verwondingen, bij bevallingen zonder koorts,
en ook bij comateuze patiënten. In de chirurgie is profylaxe ook alleen in enkele wel
omschreven gevallen nuttig en gewenst, en zeker nooit bij „schone" operaties.
Duidelijk geïndiceerd is antibiotische profylaxe in de volgende gevallen:

1. het voorkómen van streptokokken-infecties bij patiënten met een acuut ge-
wrichtsreuma of met Chorea minor in de anamnese;

4. het voorkómen van meningokokken-infecties in een huisgezin waarvan één lid aan
meningitis epidemica lijdt;

6. het voorkómen van urinewegeninfecties ten gevolge van catheterisatie. (Aman-
delzuur is eigenlijk geen chemoprofyladcum in de gebruikelijke zin, maar een
middel dat de pH in de urine verlaagt).

Daarnaast heeft men nog enkele omstandigheden waarbij men eer van een vroeg
ingezette therapie dan van een echte profylaxe kan spreken:

In het algemeen mag men aannemen dat de wond besmet is met bacteriën, afkomstig
van de eigen huid en van het object dat de verwonding veroorzaakte. Toch leert de
ervaring dat eenvoudige verwondingen na een zorgvuldig wondtoilct meestal zonder
enige verwikkeling genezen, ook wanneer men geen antibioticum toedient.
Het mag zeker als een kunstfout worden beschouwd, elke wond te bestrooien met
een poeder van een of ander Sulfonamide of antibioticum. Wat eventuele infecties be-
treft, levert dit geen voordeel op; de kans op sensibilisatie is echter niet denkbeeldig
en is zelfs groter dan na parenterale toediening van deze middelen.
Wanneer echter een wond van meet af aan in hoge mate is gecontamineerd en
moeilijk is te excideren, of als men mag verwachten dat een wond geïnfecteerd zal
worden, is een onmiddellijke antibiotische behandeling op zijn plaats. Het is dan
onverstandig, te wachten totdat de infectie manifest is geworden. Bij een ernstige
ongevalsverwonding met spier- of botverbrijzcling zou men de hulp van penicilline
niet .graag missen. Men bedenke dat een op straat opgelopen wond vrijwel altijd met
één of meer clostridium-soorten is besmet, en daarenboven met de stafylokokken van
de huid van het slachtoffer zelf. Bij dit soort verwondingen is het zeer belangrijk,
hoeveel tijd er verloopt tussen ongeval en behandeling. Hoe langer deze tussentijd
is, des te meer kans krijgen de bacteriën om in het weefsel met slechte vaatvoor-
ziening te gedijen. Dat men tegenwoordig zo weinig gasgangreen ziet, is in de eerste
plaats te danken aan de gebruikelijke wondexcisie en snelle shockbestrijding, maar
wordt ook mede bewerkt door de antibiotische bescherming. Het is gebruikelijk, aan
penicilline nog stereptomycine toe te voegen. Aangezien echter strcptomycine-ge-
voelige bacteriën hierbij zelden van betekenis zijn, is het de vraag of dit wel zin
heeft. Als penicillinedosering komt 600.000 E per dag in aanmerking.
Algemeen bekend is de mogelijkheid van sensibilisering van de patiënt; vooral bij
de sulfonamiden en de penicillines moet men hiervoor beducht zijn. De padënt kan
reeds gesensibiliseerd zijn, zodat er onmiddellijk moeilijkheden ontstaan; het kan
echter ook zijn dat men de sensibilisering inleidt en dat de patiënt hiervan nog jaren
later bij een volgende behandeling de onaangename gevolgen zal ondervinden.
Ook met de toxische eigenschappen van de verschillende antibiotica moet terdege
rekening worden gehouden, vooral wanneer de nierfunctie gestoord is. Streptomycine

en kanamycine zijn neurotoxisch, met voornamelijk een werking op de nervus acus-
ticus. Chlooramfenicol levert een risico op voor het ontstaan van een aplastische
anemie. Tetracycline veroorzaakt bij pasgeborenen een gele verkleuring van de
tanden, en in ernstiger gevallen hypoplasie van het email, Polymyxine en neomycine
zijn nefrotoxisch.

Bij verschillende middelen, vooral bij streptomycine en erytromycine, dreigt de snelle
resistentie-ontwikkeling bij de bacterie.

Het veelvuldig gebruik van chemotherapeutica en antibiotica doet in ieder geval de
circulatie van allerlei resistente bacteriën toenemen. In de ziekenhuizen spreekt dit
heel sterk, maar ook op het platteland is het aantal penicilline-resistente kokken de
laatste jaren aanzienlijk toegenomen doordat de boeren gemakkelijk allerlei peni-
cillinepreparaten kunnen krijgen om er hun vee mee te behandelen.
Een belangrijke nadelige factor is tenslotte de verstoring van het biologische even-
wicht onder de microben op de huid, in de mond-keelholte, in het maag-darmkanaal
en in de vagina; dit kan tot gevolg hebben, dat door het onderdrukken van bepaalde
bacteriën andere en soms minder gewenste soorten de overhand krijgen.

BLOEDSPIEGELS VAN SULFONAMIDEN BIJ HET RUND.
Schipper, I. A.: Rates and Routes of sulphonamide excretion in de cow, blood
levels following intravenous and oral administrations. Brit. Vet. J. 120, 273, (1964).
Schipper onderzocht de sulfonamide-bloedspiegels na eenmalige intraveneuze of
perorale verstrekking. Er werd niet gepoogd de optredende verschillen fysiologisch
te verklaren, In dit onderzoek werden betrokken: sulfathiazol, sulpapyridinc, sulfa-
dimidine, sulfamerazine, sulfadiazine en sulfanilamide. Er werden twee doseringen
verstrekt 0,5 gr. en 1,0 gr. per "Ib." lichaamsgewicht zowel intraveneus als per os.
Therapeutische bloedspiegels werden vastgesteld ongeveer 4 ä 8 uur na de ver-
strekking van 1 gr, per Ib, lichaamsgewicht oraal van sulfadimidine, sulfamerazine,
sulfapyridine cn sulfadiazine, Sulfathiazol en sulfanilamide waren de enige Sulfon-
amiden, die onder bovengenoemde omstandigheden geen therapeutische bloed-
spiegel bereikten. De dosis van 0,5 gr, per Ib. was peroraal voor de preparaten on-
voldoende.

Bij intraveneuze injectie werden onmiddellijk therapeutische bloedspiegels bereikt
met al de preparaten, maar van langere duur alleen voor sulfadimidine en sulfame-
razine.

Op grond van de snelheid waarmede de Sulfonamiden in het bloed konden worden
aangetoond en het handhaven van een voldoende therapeutische concentratie, ver-
dienen voor het rund sulfadimidine, sulfamerazine en sulfapyrimidine de voorkeur,
zowel intraveneus als peroraal.

Loosmore R. M., Anderson K. P., Edgson F. A.: Symposium on Calf
Diseases. Vet. Ree. 76, 1335, (1964).

(Voordracht gehouden op het jaarlijks Congres van de British Veterinary Association
te Bristol op 10 september 1964.)

In het algemene gedeelte van dit symposium geeft Loosmore een overzicht van
de bij jonge kalveren voorkomende ziekten en predisponerende factoren, waarbij na-
drukkelijk en consequent onderscheid wordt gemaakt tussen zelf-aanfokkende be-
drijven en bedrijven die geregeld aankopen.

Hij beveelt in zijn samenvatting de volgende maatregelen aan om de infectie-kring-
loop te doorbreken:

3. geregeld schoonmaken en ontsmetten ofwel tijdelijk leeg laten staan van de ver-
blijven voor nuchtere kalveren is noodzakelijk;

4. vervoer nuehtere kalveren van boerderij naar boerderij zo vlug en zo comfor-
tabel mogelijk, leifst zonder ze op markten of verzamelplaatsen te brengen;

5. houd gekochte kalveren óf afzonderlijk óf in groepen geïsoleerd na aankomst op
de boerderij;

6. zieke kalveren moeten uit hun groep verwijderd worden. Na herstel kunnen ze
worden teruggezet in hun groep; vervang ze nooit door andere kalveren;

7. voorbehoedende behandeling van aangekochte kalveren kan wenselijk zijn en is
onschadelijk;

9. bij de bouw van stallen moet de bestaande kennis op dit gebied ten volle worden
benut;

10. aankoop van kalveren dient te geschieden van zo weinig mogelijk leveranciers,
en met deze leveranciers moet contact onderhouden worden over voeding, huis-
vesting en voorkomende ziekten;

11. reiniging en desinfectie van de gebouwen, waarin kalveren worden gehuisvest,
moet uitgevoerd worden tussen twee opeenvolgende partijen;

12. elke ziekte moet in zo vroeg mogelijk stadium worden behandeld, niet alleen in
\'t belang van het zieke kalf, maar ook in \'t belang van zijn groepsgenoten.

In het tweede gedeelte behandelt Anderson de infecties van de ademhalings-
organen, in het derde gedeelte volgt een uitvoerige bespreking van infecdes van dc
darmtractus door Edgson.

Voor hen, die zich verder willen verdiepen in deze materie, zij verwezen naar het
oorspronkelijke artikel

Rowie, R. S.: The use of dilute acids in the treatment of white scour in calves
Vet. Ree. 75, 1516, (1964).

Het sterfte-percentage als gevolg van witte diarree bij kalveren is ondanks het ge-
bruik van vele nieuwe geneesmiddelen niet afgenomen. Het gebruik van zuren bij
deze ziekte is reeds lang bekend, maar of hier een correlatie van de resultaten met
de pH van de faeces bestond werd nooit nagegaan. Veel onderzoek zal nog nodig
zijn om de invloed van de zuurtherapie op de darmflora na te gaan.
Niettemin heeft de toediening van verdund citroenzuur en zoutzuur aan kalvereen
een gunstige invloed ter voorkoming en ter genezing van diarree in het begin-
stadium. Aan honderd kalveren met diarree en 17 normale kalveren, alle beneden
een leeftijd van drie weken, werd twee maal daags 2 gram citroenzuur en 0.3 g ac.
hydroehl. dil in 300 aq. toegediend; de pH van de faeces werd bij 20° C vóór en op
verschillende tijden na de behandeling bepaald.

Hierbij bleek dat de pH van de faeces van normale kalveren lager was dan van
kalveren met diarree. Zuurbehandeling veroorzaakt een verandering in de pH van
de faeces en van de darminhoud van alkalisch naar zuur en dit gaat gepaard met
herstel van de normale darmfunktic. Het aantal pathogene E. coli bacteriën in de
faeces van kalveren met diarree nam door de zuurbehandeling af en het aantal
lactobacilli nam toe.

In het beginstadium van diarree kan men met de zuurbehandeling goede resultaten
verkrijgen; in een meer gevorderd stadium kan alleen met de zuurtherapie geen
herstel worden verwacht.

Ross en Dawes (Lancet J. 994, (1954)) zagen dat stammen van E.coli geïso-
leerd uit faeces van baby\'s met diarree in een sterk zuur milieu niet overleefden.
Ook stammen geïsoleerd uit kalveren gedragen zich op een dergelijke manier.
Op alle bedrijven faalt, door resistentie van E-coli voor antibiotica, deze therapie.
Het aantal resistente stairunen neemt toe. (Lovell, 1962, University of Nothing-
ham Ninth Raster School).

Hankie wicz, J., Hankiewicz, K., H a n u s, S., S z a f 1 a r s k i, J.: Die
Aktivität der Sorbiddehydrogenase und der Transaminasen (GOT und GPT) in
dem Bullenejakulat. Enzymologia XXVIII, 100, (1964).

De auteurs hebben de enzymen Sorbiddehydrogenase (SDH), GOT en GPT in het
sperma van 41 stieren uit de Staatsinrichting voor Inseminatie te Drogomysl (Polen)
onderzocht. De dieren behoorden tot enkele Poolse rassen, het Deense rode ras
en de kruising van deze rassen.

Het onderzoek toonde aan dat SDH in 2/3 van de gevallen voorkomt in het sperma,
doch dat de activiteit van dit enzym bij de verschillende stieren zeer uiteenlopend
was. SDH komt niet in het bloed voor, tenzij bij leverbeschadiging.
GOT en GPT komen voor in het sperma van alle onderzochte dieren. Deze twee
transaminasen komen ook in het bloed voor. De activiteit van GOT in bloed is
lager dan in sperma; voor GPT geldt het omgekeerde. De gemiddelde activiteit van
SDH neemt af met de toenemende leeftijd van de dieren. Bij dieren van het ge-
kruiste ras. Pools x Deens, kwam procentueel de hoogste activiteit van SDH voor,
maar de gemiddelde activiteit van SDH, GOT en GPT wees niet op een significant
onderscheid tussen de rassen-groepen.

SDH werd veelvuldig aangetroffen wanneer de laatste copulatie 2-5 dagen geleden
was en bij een negatieve tuberculine-reactie. Stieren met een hoge potentie en
beweeglijke Spermien vertoonden meestal SDH, en de meest actieve SDH. GOT
en GPT nemen waarschijnlijk deel aan processen, die geen energie leveren aan
de spermiën.

L u n d h, T.: Fibrinous endocarditis in dogs. Acta. Vet. Scand., 5, 17, (1964).
Onder 11574 honden, die bij het veterinair-pathologisch instituut in Stockholm werden
ingeleverd, werd bij 0,58% een fibrineuzc endocarditis aangetrofen. Van de 67 ge-
vallen beperkten 62 zich hoofdzakelijk tot de kleppen, 5 waren meer parietaal ge-
legen. De mitralis, de aortakleppen, de tricuspidalis en dc pulmonaire kleppen waren
in resp. 74,2%, 33,9%, 12,9% en 0% aangetast.

Van 42 gevallen werden de wockcrin.gen bacteriologisch onderzocht; bij 22 werden
Streptokokken, bij 6 stafylokokken, E. coli of cen mengsel van stafylokokken en Strep-
tokokken gekweekt.

Predispositie naar het ras bestond niet, Duitse Herders schenen meer vatbaar te zijn,
de meeste gevallen betroffen dieren ouder dan 7 jaar.

De schrijver bestrijdt de mening dat de fibreuze endocarditis het genezen stadium
van de fibrineuze endocarditis zou zijn.

Zahm, H.: Die ligamenta decussata im gesunden und arthrotischen Kniegelenk des
Hundes; dissertatie, München (1964). (Franz Frank, 8 München, Werneckstrasse 27).
Van 240 dode honden aller leeftijdsgroepen werden de kniegewrichten onderzocht.
Op grond van de anamnese, het röntgenologisch en macroscopisch onderzoek bleven
2/3 van de gevallen zonder bevinding, de rest vertoonde veranderingen.
Het histologische onderzoek van de kruisbanden in gezonde kniegewrichten leerde,
dat de vezelvorming reeds in de eerste levensmaanden afgesloten is, ofschoon de fibro-

cyten, in het bijzonder in de aanhechtingsplaatsen van de banden, eerst later hun slan-
ke vorm krijgen. Brede spleten met spiraalvormig gewonden bloedvaten verlopen van
hun beide einden naar het midden der band. Met toenemende leeftijd neemt het aantal
bloedvaten weer af. Op 7-jarige leeftijd vertonen zich duidelijke afwijkingen, die be-
staan in celnecrose, met vezels die demarkeren en hyaliniseren. In weinig aangespro-
ken weefsels komt het tot vervetting of tot verkalking van vezelstroken. Verder kun-
nen kraakbeenreuzencellen optreden, die echter alleen aan plaatsen voorkomen, die
met de gewrichtsholte in verbinding staan. De periferie van de band vertoonde op
plaatsen van dunne, gelijkmatige gladde omhulling spleten en losse, nieuwgevormde,
celarme vezelslierten. Deze veranderingen betroffen in gelijke mate al de vier kruis-
banden bij de hond. Ze waren meer in het midden, dan in de aanhechtingsplaatsen,
meer in het centrum, dan aan de oppervlakte van de band te vinden. Aan de 80
röntgenologisch en makroskopisch paren arthrotische kniegewrichten waren de
genoemde veranderingen steeds te zien.

Bij arthrosis deformans van middelmatige graad was in 30 gevallen de banddege-
neratie zo ver voortgeschreden, dat partiële verscheuringen van de band waarneem-
baar waren. Predisponerende plaatsen waren delen van de band, die aan een voort-
durende drukbelasting onderhevig waren. Dit zijn de onderlinge v/rijfplaatsen van de
kruisbanden, verder met het ligamentum intermeniscum en met het ligamentum
femorale menisci laterale.

De verscheurde vezelbundels trekken zich terug tot hun aanhechtingsplaatsen, waar
ze verkleurd en aangezwollen liggen. Bij 24 honden was de degeneratie aan de band
zo ver gegaan, dat de band tenslotte geheel verscheurd was. Hierbij was de laterale,
voorste kruisband 6x meer betrokken, dan de mediale. Het „Schubladensymptom"
(schuiflade-symptoom) kon slechts bij de helft van dit materiaal vastgesteld worden,
van een kreupelheid was slechts bij een derde sprake. De bandstomp bestaat in het
mikroskopische beeld alleen nog uit enige vezelresten, die met omvangrijk vetweefsei
afgewisseld wordt. Infiltratieve of exsudatieve processen werden nooit gezien.

Nielsen, S. W., en A f t o s m i s, J.: Canine perianal Tumors, ]. Arn. vet. med.
Ass., 144, 127, (1964).

Na mastocytomen en mammatumoren blijken perianaalkliertumoren de meest voor-
komende tumorvorming bij de hond te zijn.

Dc aandoening is sterk geslachtsgebonden; van de 300 onderzochte tumoren was
85% afkomstig van reuen, 8% van teven en 6% van gesteriliseerde teven. De tumor
wordt het meest bij Cocker Spaniels gevonden en het minst bij Boxers. Verreweg de
meeste anaalkliertumoren werden aangetroffen bij honden ouder dan 8 jaar. In 289
gevallen werd de tumor gediagnostieerd als een adenoom, in 9 gevallen werd een
carcinoom gevonden, waarvan slechts 2 metastascerdcn.

De predilecticplaats is de omgeving van de anus, extraanale „pcrianaal" tumoren
werden 27 maal aan de onderzijde van de staart, 6 maal op het preputium, 2 maal
op de heup en 2 maal respectievelijk op de rug en op de schoft gevonden.
In de literatuur zijn de volgende therapieën vermeld:

3. hormonale behandeling: diethylstilboestrol per os 0.6-1.0 mg. per dag totdat
teruggang optreedt; stilboestroldipropionaat, 10 mg subcutaan en 2 mg per os
per dag, totdat teruggang optreedt. Oestradiol-cyclopentyl-propionaat, 1 tot 2
mg.

4. Röntgen-bestraling: 300 r. 10 maal met een week tussenruimte; 500 r. 4 maal
met een week tussenruimte; 500 r. om de andere dag gedurende 5 dagen; 500 r.
3 of 4 wekelijkse behandelingen.

De geslachtsgebondenheid van de perianaalkliertumor bij de hond doet de auteurs
concluderen, dat deze tumorvorming afhankelijk is van hormonen en wel in die zin,
dat of androgene hormonen de groei stimuleren of dat oestrogene hormonen de groei
remmen. Ook de klinische ervaring wijst in deze richting: groeircmming en reductie
worden verkregen door castratie of door behandeling met oestrogene hormonen.

R e n s b u r g, S. J. van: Ovum production: Action of various gonadotrophins in
sheep and goats. Onderstepoort ]. vet Res. 31, 97, (1964).

Voor een geslaagde eitransplantatie is het nodig dat de ova in cen bepaald klievings-
stadium verkeren en de ontvanger zich in een bepaalde fase van de geslachtscyclus
bevindt. Door middel van hormooninjecties kan men niet alleen de cyclus reguleren,
maar kan ook het aantal ovulaties worden opgevoerd.

Bij dit onderzoek werden de eierstokken tot superovulatie gestimuleerd door middel
van 5 progesteron injecties intramusculair van elk 20 mg, toegediend om de 48 uur.
Een dag na de laatste injectie werden vervolgens gonadotrofinen ingespoten om de
groei van de follikels en de ovulatie te bewerkstelligen. Men gebruikte hiervoor óf
750 I.E. follikel stimulerend hormoon (F.S.H.) óf 500 I.E. F.S.H. en 250 I.E.
luteïniserend hormoon (L.H.) öf 90 mg hypofysevoorkwabmateriaal (combinatie
van verschillende gonadotrofinen). Deze laatste hoeveelheid werd verdeeld over 6
injecties in 3 dagen; bovendien werd 24 uur na het begin van de behandeling nog 10
mg progesteron toegediend.

•Ms proefdieren werden gebruikt 15 ooien, 15 angorageiten en 15 geiten van een
inheems ras. De schapen en de geiten reageerden verschillend op dc toegediende hor-
monen. De proef is ingesteld in de periode augustus tot en met januari, daar in
Zuid-.\'\\frika de meeste dieren dan in dc anoestrus zijn.

Het grootste aantal ovulaties is bij schapen verkregen door de injecties met hypofyse-
voorkwabmateriaal en bij geiten met de combinatie van F.S.H. en L.H.
Bij de geiten konden de meeste ova worden verzameld. Het aantal liep bij de
schapen na 50-60 uur zeer snel terug, vermoedelijk wegens een sneller transport van
de ova door het oviduct.

N\'olgens Eskedal (Denemarken) geven koeien bijna ] kg melk meer in „comfort
stalls" dan in kleine stallen. De afmetingen waren voor dc „comfort stalls": 122 cm
breed en 210 cm lang; voor de kleine stallen 105 cm breed en 165 cm lang. In
de ruime stallen lagen de koeien 10,2 uur in de 24 uur en in de kleine stallen 8,8 uur.

GRUNDRISS DER PHYSIOLOGISCHEN CHEMIE, für Vetcrinärmediziner,
Humanmediziner und Biologen.

(Met 85 afbeeld, in de tekst. Vijfde druk, Veb. Gustav Fischer Verlag Jena, 1964;
519 pp.; 18 X 24.5 cm; geb. DM 24.80.)

Drie jaar geleden heeft recensent een bespreking aan de vierde druk van dit boek ge-
wijd. (T.v.D. 87, 1099 (1962).) Hij kwam daarin o.m. tot de volgende conclusie:
„De inhoud van dit boek is een afspiegeling van de huidige opvattingen op het ter-
rein der biochemie. (......) Bij een juist gebruik door de student, o.m. voor het op-
zoeken van feitelijke gegevens, kan het boek een belangrijke steun zijn bij de studie
van de fysiologische chemie."

Deze conclusie kan ook thans nog ten volle onderschreven worden.
Deze vijfde druk telt 81 pp. meer dan de vierde, hetgeen slechts een madge groei
betekent, wanneer men de lawine-achtige stijging van het aantal publikades op dit
gebied in aanmerking neemt. Dit aantal bedroeg, volgens de schrijver, in 1958 rond
33.200, en in 1963 reeds ongeveer 47.000. De schrijver heeft hoofd- en bijzaken goed
uit elkaar weten te houden, zodat ook de onervaren student niet het gevaar loopt te
verdwalen in de veelheid van gegevens. Wel moet daarbij bedacht worden, dat het
boek gebruikt dient te worden als aanvulling, resp. als middel ter verduidelijking,
van hetgeen op de colleges wordt behandeld, en niet ter vervanging van de colleges.
Meer nog dan vroeger het geval was, is het gereorganiseerde onderwijs aan onze
faculteit, ten aanzien van een fundamenteel vak als de fysiologische chemie, in hoge
mate gericht op de vorming van de student tot een modem-wetenschappelijk inge-
steld dierenarts. Voor de docent betekent dit, dat hij doelbewust een keuze maakt
uit de onderwerpen uit de biochemie, die van speciaal belang zijn voor de studie in
de algemene en speciële pathologie. Versnippering van aandacht dient derhalve, in
het belang van faculteit en student, vermeden te worden.

K o 1 b \'s boek bevat ook voor de afgestudeerde dierenarts een schat van nuttige ge-
gevens. Voor meer gevorderden en belangstellenden in de grondslagen van de levens-
processen moge de aandacht worden gevestigd op een reeks verwijzingen (totaal
13 pp.), waarin literatuur wordt vermeld over bijzondere onderwerpen, zoals 1.
Allgemeine Grundlagen und Methodik, 2. Baustoffe, 3. Vitamine und Ernährung, 4.
Fermente und Stoffwechsel, 5. Chemische Reguladon, 6. Chemotherapeutika und
Antibiotika. Voorts wordt een aantal belangrijke vaktijdschriften en, wat van meer
waarde is, een reeks van leer- en handboeken op verschillende gebieden der bio-
chemie genoemd.

Dc uitvoering is druktechnisch goed. De talrijke figuren, schemata en formules komen
alle zeer goed tot hun recht. De prijs, die in vier jaar niet is verhoogd, is zeer billijk.

(Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart, 1965, 14e druk, 609 pag., 686 afb., DM 98,-)
In tegenstelling met „Frank\'s Veterinary Surgery" is dit boek nusschien niet 14
maal, maar wel herhaaldelijk in dit Tijdschrift besproken. Er zou dus kunnen worden
volstaan met hiernaar te verwijzen, ware het niet dat met de nieuwe medewerker
Prof. Dr. H. Müller ook het boek een verdere vernieuwing heeft ondergaan in
dien zin dat naast het paard meer en meer aandacht wordt besteed aan de kleine
huisdieren, het rund, de kleine herkauwers en het varken.

Om „die Gesamtdisziplin der Chirurgie von allen grossen und kleinen Haustieren"
in één boek van ruim 600 pagina\'s en nog meer voortreffelijke afbeeldingen samen

te brengen is een moeilijke opgave, waarin Berge en Müller echter zeer goed
zijn geslaagd.

Op de bekende systematische wijze wordt een beschrijving gegeven van de heel-
kundige ziektetoestanden van de anatomische onderdelen van het lichaam, beginnend
met de oogziekten en zonder iets van enig belang te hebben vergeten eindigend met
de „Krankheiten des Hufes und der Klauen", waarin een speciaal hoofdstukje wordt
gewijd aan de „Krankheiten der Zehen bei Kleintieren".

Voor de student en practicus die de veterinaire chirurgie nog als een eenheid kunnen
en willen zien een zeer goed studie- en naslagwerk.

In hun streven de veterinaire heelkunde in een niet te omvangrijk boekwerk samen
te vatten hebben de schrijvers zich ergens moeten beperken en wel op het gebied der
operatieve behandeling. Er worden wel operatietechnieken genoemd of kort be-
schreven, doch in de meeste gevallen zal het gewenst zijn nog een boek over opera-
tieve heelkunde te raadplegen, zoals b.v. Berge-Westhues: Tierärztliche Ope-
rationslehre (Paul Parey, Beriin, 1961), maar beter nog:

DIE WICHTIGSTEN OPERATIONEN DES TIERARZTES IN DER PRAXIS
Th. Hahn und R. Teuscher.

(Terra Verlag, KonstanzjBodensee, 1964, 4e druk, 333 pag., 265 ajb. DM 34.80)
Een werkelijk geheel herziene en tot september 1963 bijgewerkte uitgave van het
waarschijnlijk vele practici welbekende boekje, dat in 1937 voor het eerst is ver-
schenen.

Na een inleiding, waarin enkele opmerkingen over de betekenis van de chirurgie in
de praktijk het lezen waard zijn, worden ruim 25 bladzijden gevuld met bijzonder-
heden over kreupelheden bij paard en rund, waarbij diagnostiek en therapie worden
beperkt tot datgene wat in de praktijk mogelijk is.

Vervolgens worden de praktische mogelijkheden van lokale-, geleidings- en alge-
mene anesthesie bij grote en kleine huisdieren besproken.

Ook aan het neerleggen en fixeren van de patiënten wordt de nodige aandacht be-
steed, terwijl enige algemene paragrafen over aseptiek, antiseptiek, „innere Bereit-
schaft des Operateurs für auszuführen Operationen", voorbereiding en toevallig-
heden vóór, tijdens en na de operatie, röntgenonderzoek, wonden, wondverzorging,
hoef- en klauwbeslag cn klauwverzorging, onderworpen die een korte maar in het
kader van operades in de praktijk onmisbare inleiding vormen tot het verrichten
van de operatie zelf, volgen.

De belangrijkste operaties worden per diersoort en lichaamsdeel besproken, te be-
ginnen met het paard (50 bladzijden), rund (75 bladzijden), varken (135 blad-
zijden) en hond en kat (tezamen 50 bladzijden). Deze verdeling van bladzijden is
maatgevend voor dc economische betekenis die in Oost Duitsland in de van staats-
wege uitgeoefende praktijken aan de verschillende huisdiersoorten wordt toegekend,
alsmede voor de aandacht die wordt geschonken aan de z.g. gebruiksoperaties (voor
het varken b.v. 28 bladzijden voor de castratie van vrouwelijke en mannelijke dieren
met 46 grotendeels in kleuren uitgevoerde zeer instructieve afbeeldingen).
Ondanks deze aanpassing aan Oostduitse omstandigheden is het voor een Neder-
landse practicus, die zich vooral wat de chirurgie van de grote huisdieren betreft,
op de Duitstalige literatuur heeft gebaseerd, een zeer bruikbare handleiding voor
het verrichten van operaties onder praktijkomstandigheden.

(P. R. Grcenough F. R. C. V. S.: Poot conformation in cattle. The Hereford
Breed Journal, 1964).

Aangezien klauwafwijkingen in Nederland geen zeldzaamheid zijn en er behoefte is
aan instructieve voorlichting op dit terrein, leek het ons nuttig het in de titel ge-
noemde artikel te vertalen en hier weer te geven.

„De belangrijkste op zichzelf staande oorzaak van kreupelheid bij runderen is een
ziekte, gewoonlijk aangeduid met tusscnklauwontsteking. Deze ene aandoening be-
slaat ongeveer 40% van alle klauwaandoeningen en is de oorzaak van veel lijden,
moeilijkheden en verlies voor de boer. De aandoening wordt eenvoudig herkend
en is gemakkelijk te behandelen. Dit brengt de boer echter tot dc verleiding de aan-
doening zelf tc behandelen, maar vaak ontbreekt hem dc juiste kennis hier voor.
Een nauwkeurig onderzoek van de klauwen is geen aangename taak en wordt vaak
achterwege gelaten. Indien echter dit onderzoek niet wordt gedaan zal de geaardheid
van de aandoening niet worden vastgesteld, hetgeen soms tot ernstige complicaties
kan leiden. Het is niet voldoende de geïnfecteerde dieren in te spuiten met het
geschikte geneesmiddel; tusscnklauwontsteking wordt vaak een open wond welke
schoongemaakt moet worden, waarna een verband aangelegd moet worden. Het is
daarom dat de vakkundige hulp van een dierenarts vele voordelen biedt.
Echter, het is niet het doel van dit artikel lang bij deze ene ziekte stil te blijven
staan omdat het uit veterinair oogpunt een eenvoudige aandoening is met cen zeer
eenvoudige manier van behandelen. Die aandoenmgen welke ontstaan door minder
.goede huisvesting en verzorging of die zich voordoen door een afwijking in de vonn
en kwaliteit van de klauw, zijn van meer belang.

Het is gewoonlijk valse drogrede dat kreupelheid (behalve bij tusscnklauwontsteking)
bijna altijd veroorzaakt wordt door een letsel. Dit is een gemakkelijk standpunt voor
de boer omdat het hem voor een groot deel van de verantwoordelijkheid ontheft
om te trachten klauwaandoeningen te voorkomen. Zeker, dieren lopen letsels op aan
de klauwen door het trappen op spijkers, glas of keien, maar deze ongelukken ge-
beuren slechts zeer zelden bij normale gezonde klauwen.

Hieruit volgt dat wij .geïnteresseerd moesten zijn in de factoren die veranderingen
in de klauwen van runderen veroorzaken. Indien we meer wisten en geschikte
maatregelen konden nemen, zouden zeker vele van de klauwaandoeningen en ook veel
lijden bij runderen kunnen worden geëlimineerd. Dit is misschien een opzienbarende
verklaring maar ik geloof dat het waar is en van voldoende belang om deze be-
spreking te rechtvaardigen,

In de eerste plaats is het nodig vast te stellen wat een normale klauw is. Ik zou
willen voorstellen dat de volgende punten betreffende de vorm van de klauw opge-
nomen worden bij de punten die van belang zijn bij de selectie van fokvee.

1, Bij het vooraanzicht van de klauwen moeten de twee klauwen van dezelfde
grootte en vorm zijn (fig, 1 en 2), De punten van de klauwen mogen elkaar
raken maar op dezelfde hoogte liggen en elkaar niet overlappen Van de
binnenzijde van de ene klauw mag niet meer te zien zijn dan van de binnen-
zijde van de andere klauw (fig. 3).

2, Bij het zijaanzicht moet de voorlijn ongeveer recht zijn (fig, 4) en onder geen
voorwaarde concaaf of zogenaamd „dished" (fig, 5).

Ringen die ongeveer evenwijdig lopen aan de kroonrand zijn vrij normaal
maar zij mogen niet tc .geprononceerd of verschillend in diepte zijn. De klauw
zelf moet een glanzend aanzien hebben,

Afwijkingen van de normale vorm kunnen het resultaat zijn van slechte verzorging
of veroorzaakt worden door een erfelijke zwakte van de klauw. Vrij vaak is de af-
wijking het gevolg van het samenwerken van deze twee factoren,

Ongeveer 18% van de runderen vertonen een lichte afwijking aan een klauw. In dit
geval is de rechterklauw kleiner en iets meer gedraaid dan de linker. Dit wijst waar-
schijnlijk op een mogelijke zwakte in de kleine klauw en dit is een belangrijke factor
voor het uitsluiten van deze dieren voor de fokkerij.

Indien er een tendens aanwezig is voor een klauw om naar buiten te draaien, zoals
hier het geval is, dan duidt het op een erfelijke afwijking van de draagrand.

De zool van een normale klauw. Het gewicht van de koe moet gedragen worden door
de draagranden, terwijl de zool juist vrij van de bodem moet blijven.

De belangrijkste factor, welke de vorm van de klauw beïnvloedt, is de bodem waarover
het dier loopt.

Indien de bodem ruw en schurend is, zoals het gewoonlijk het geval is wanneer het
dier vele kilometers over wegen loopt, vindt excessieve afslijting plaats van de zool.
Dit heeft tot gevolg dat de zool te vlak wordt zodat op ieder scherp voorwerp waarop
het dier trapt, het volle gewicht van het dier komt, hetgeen dus het risico van het
binnendringen in de klauw vergroot.

Worden echter anderzijds de dieren gedurende lange perioden op zachte bodem
gehouden, zoals het geval is wanneer zij gedurende de winterperiode in een open
loopstal (zonder verharde uitloop) verblijven, dan vindt onvoldoende afslijting plaats
van de draagranden welke dan te lang worden. Het effect van dit te lang worden
van de draagranden is een langer worden van de tenen, waardoor het gewicht van het
dier naar achteren wordt verplaatst op de ballen, waardoor de pezen extra belast
worden. Gelukkig kunnen in de meeste gevallen de klauwen worden bekapt en worden
teruggebracht tot hun normale vorm.

Een andere factor waarmee rekening moet worden gehouden, is de voeding. Door
een onbekende oorzaak wordt het proces van de hoornvorming door overmatige
voeding van krachtvoer beïnvloedt. Het eerste verschijnsel waarop de veehouder moet
letten is een roodheid van de kroonrand, omdat dit een zeker teken is dat het dier te
zwaar wordt gevoerd. Incidentele overvoeding veroorzaakt geen kreupelheid, maar
het is mogelijk dat het effect op de lange duur op de kwaliteit en de vorm van dc
klauw belangrijker is.

Naast de verandering in de kwaliteit van de geproduceerde hoorn, neigt het dier
door de intensieve voeding te zwaar te worden, wat weer grotere eisen stelt aan de
klauwen. Indien bij het te zwaar zijn en de intensieve voeding, nog een erfelijke
zwakte in de vorm van de klauwen aanwezig is, dan is het aannemelijk dat de
klauwen gaan scheuren en afbrokkelen. Wanneer dit stadium is bereikt, is de kans
groot dat de klauw geïnfecteerd raakt en dat de afwijking langdurig en kostbaar
wordt.

Ik geloof dat de rundveefokkers reeds te lang geen notitie hebben genomen van het
belang van de klauwen van hun vee.

Gedurende mijn 16 jaar praktijk heb ik bemerkt dat het aantal kreupele koeien waar-
voor ik in consult ben geroepen, gestadig is toegenomen.

De lezer zal opgemerkt hebben, dat ik niet getracht heb behandelingsmethoden van
de aandoening te beschrijven, maar dat ik heb aangedrongen bij de boeren het
probleem van de klauwaandoeningen serieus te nemen, en bewust te worden van het
belang om een beleid te voeren dat er op gericht is, het voorkomen van klauwaan-
doeningen te verminderen.

Het behandelen van de aandoening is ontegenzeggelijk een aangelegenheid voor een
vakkundige dierenarts, maar het voorkomen van klauwaandoeningen is een zaak
waarbij de boer actief betrokken moet zijn.

Ik wil daarom dit artikel besluiten door voor te stellen dat de volgende aanbe-
velingen worden overwogen.

1. Voorzie de veehouder van dc middelen om de klauwen van het vee te onderzoeken
— dit betekent het laten bouwen van een noodstal of iets dergelijks om het
opnemen van de benen te vergemakkelijken. Het moet mogelijk zijn praktische
demonstraties te organiseren om de manier te laten zien hoe de klauwen van
runderen in een goede staat te houden zijn. Is eenmaal zo\'n instructie gegeven
dan moet voorzien worden in het benodigde materiaal om de klauwen te besnijden.

2. Schenk aandacht aan het oppervlak waarover de dieren moeten lopen en reduceer
in het bijzonder het lopen op wegen tot een minimum. Anderzijds, indien dieren
gedurende lange periode worden opgesteld, zorg ervoor dat de klauwen regel-

matig worden onderzocht en dat overdadige hoorngroei wordt gecorrigeerd. Pas
op dat op looppaden en op plaatsen rond drinkbakken geen scherpe stenen liggen.
Het meest geschikte materiaal om te gebruiken is waarschijnlijk krijt. Wees er
op voorbereid dat wanneer de dierenarts een voetbad adviseert, een voetbad
gebouwd moet worden of een andere voorziening getroffen moet worden om de
dieren regelmatig door kalkbaden te laten lopen.

3. Indien het nodig is uw vee intensief te voeren, bekijk dan regelmatig de klauwen
— let op de aanwijzing van rood worden van de kroonrand en reduceer de hoe-
veelheid voer voordat het gevaarlijke niveau bereikt is.

4. Zie in dat een zwakte in de klauw erfelijk kan zijn — wees ervan overtuigd dat
alleen dieren met goede klauwen gebruikt worden voor de fokkerij. Dit is in het
bijzonder belangrijk voor de selectie van jonge stieren. De stier zelf mag in geen
geval een afwijkende vorm van de klauwen vertonen. Het is dan echter toch nog
mogelijk dat een klauwafwijking wordt overgeërfd. Daarom is het verstandig niet
alleen de moeder maar ook de zusters van de moeder te onderzoeken. Indien de
vorm van hun klauwen niet goed is, moet de jonge stier worden afgewezen.

Dit is een moeilijk opvolgbaar advies omdat het vaak vorkomt dat goede bloedlijnen
zwakten vertonen in de klauwen. Desalniettemin ben ik ervan overtuigd dat wanneer
niet een strakker beleid wordt gevoerd, rassen die in andere opzichten prima zijn
hierdoor geruïneerd kunnen worden. In het bijzonder wdl ik de fokkers van Herefords
aanbevelen, dieren die tussenklauwwoekeringen vertonen, uit te sluiten voor fokkerij
doeleinden."

De schapenhouderij is in Nederland gebaseerd op de export van slachtrijpe lam-
meren naar Frankrijk. Voor het merendeel betreft het dieren die na of naast het
opnemen van moedermelk voor kortere of langere tijd worden geweid, totdat ze de
juiste slachtrijpheid hebben bereikt. Slechts een klein deel van de exportlammeren
bestaat uit jonge slachtrijpe zuiglammeren. Het zijn in de regel vroeg geboren een-
lingen van melkrijke ooien die op een leeftijd van 70-90 dagen een slachtbout leveren
van 14-20 kg, een produkt dat zeer gezocht is op de Parijse markt. De vraag van de
Franse keuken voor dit lamsvlees van eerste kwaliteit is meestal groter dan het
aanbod, zodat gunstige prijzen kunnen worden bedongen. Hoe vroeger in het voor-
jaar, hoe kleiner het aanbod en des te hoger zijn de prijzen die worden gemaakt.
Het zou voor de Nederlandse schapenhouderij een belangrijke toename der in-
komsten betekenen indien de produktie van slachtrijpe zuiglammeren zou kunnen
worden verhoogd en vervroegd.

Dit is te bereiken door bijvoeding der lammeren tijdens de zoogperiode.
De Engelsen noemen de methode „crecp-fecding" (kruip-voedcring). Deze term
gebruikt men omdat de lammeren worden bijgevoerd achter een afrastering of hek
waarin openingen zijn waar de ooien niet, en de lammeren wèl door kunnen
(kruipen). Ook kan men gebruik maken van speciale voederbakken met nauwe
opening, de zgn. Texelse lammcrenbakken. Bij deze methode profiteert men van de
eigenschap van het jonge lam om zeer snel te kunnen groeien indien de voeding
optimaal is

Bij bestudering van de groei van het lam vanaf de bevruchting van het ei tot aan de
volwassen leeftijd kan men drie perioden van verschillende groei onderscheiden:

Indien men zo goed mogelijk gebruik wil maken van de groeisnelheid van het lam,
moet men zotten dat vóór het einde van periode 3 de slachtrijpheid wordt bereikt.
Als het lam bij de geboorte 4,5 kg weegt en op een leeftijd van 80 dagen een slacht-

bout levert van 17 kg (hetgeen bij een aanhoudingspercentage van 52% neerkomt
op een levend gewicht van circa 32,5 kg) dan moet de dagelijkse gewichtstoename
gemiddeld 350 gram bedragen.

Onderzoekingen hebben aangetoond dat het zuiglam voor een groei van 350 gram
ongeveer 1800 gram melk nodig heeft. De melkproduktie van ons schaap kan geschat
worden op ongeveer 2 liter per dag. De maximale melkproduktie wordt op circa een
maand na het lammeren bereikt om daarna te dalen, zodat een maand later nog
maar 60% van het maximum wordt geproduceerd. Dit is de reden waarom zonder
bijvoedering slechts eenlingen van melkrijke ooien binnen 90 dagen het slachtrijpe
gewicht kunnen bereiken. Bij tweelingen schiet de melkproduktie van de ooien tekort,
zowel voor optimale groei als voor voldoende vetafzetting in de slachtbout.
Men zal er dus voor moeten zorgen dat op het djdstip dat de melkgift van de moeder
gaat dalen, het lam krachtig en licht verteerbaar voedsel kan opnemen, zodat niet
alleen de groei in rechte lijn doorgaat, maar tevens de juiste hoeveelheid vet in de
spiervezels wordt afgezet en het zozeer gewaardeerde malse lamsvlees wordt ver-
kregen.

Sedert 1962 werden onder auspiciën van dc Schapenziekten Commissie T.N.O. een
aantal praktijkproeven met „creep-feeding" genomen. Daarbij werd aan lammeren
vanaf de leeftijd van 2-3 weken naast de moedermelk een speciaal daartoe samen-
gesteld korrelvoer beschikbaar gesteld. Gebruik werd gemaakt van Texelse lamme-
renbakken. Hoewel nog niet alle proeven zijn beëindigd, kan reeds thans worden
vermeld, dat ons schaap zich uistekend leent voor deze vorm van lamsvleesproduktie.
Daarbij zijn de volgende punten van belang:

1. Men moet uitgaan van een uniforme koppel melkrijke ooien van 3-5 jaar oud,
die bij voorkeur vroeg (in de maand februari) lammeren.

2. De ooien moeten gedurende de laatste 6 weken van de dracht en gedurende de
zoc^eriode krachtig worden gevoed, zodat dc melkgift optimaal is. Een kracht-
voergift van 500 gram per dag vóór het lammeren en 1 kg na het lammeren zolang
nog onvoldoende gras aanwezig is, is aan te raden.

3. Aan de lammeren worden vanaf de leeftijd van 2-3 weken lammerenkorrcls be-
schikbaar gesteld, zodat ze op de leeftijd van 4 weken, als de melkproduktie van
de ooien gaat dalen, aan het voer gewend zijn en ze reeds 100 gram per dag
gaan opnemen, welke opname daarna snel stijgt, zodat tegen het einde van de
mcstperiode 400-500 gram per dag wordt opgenomen.

4. Dc voederopname der lammeren bedraagt 20-30 kg over de gehele mcstperiode;
de groei 300-460 gram per dag. Sommige lammeren (eenlingen) groeien zelfs
500 gram per dag.

5. Op deze wijze is het mogelijk alle eenlingen, ^ van de tweelingen en meer dan
de helft van de drielingen binnen de gewenste tijd slachtrijp te maken. Voor
eenlingen is dit binnen 70 en voor tweelingen binnen 90 dagen mogelijk. Som-
mige eenlingen zijn reeds op de leeftijd van 6 weken slacbtrijp.

6. De ooien dienen met dc lanmieren op een standweide te worden gehouden en niet
te worden omgeweid, omdat anders de lammeren minder krachtvoer gaan op-
nemen. Misschien is het zelfs beter de lammeren geheel op te hokken en de
ooien tweemaal daags toe te laten.

1. Men verkrijgt een hogere prijs per kg van dc vroeg afgezette lammeren en een
betere spreiding van de afzet.

2. De fokker is minder afhankelijk van de verlaagde vraag naar weidelammeren
als in het voorjaar de grasgroei te wensen overlaat.

3. Door de vervroegde afzet der lammeren wordt gras gespaard. Op een bedrijf
waar in 1963 70 lammeren met creep-feeding werden afgemèst kon 1/a—2 ha
extra worden gemaaid.

4. De eerste ooien die vrijkomen nadat de lammeren zijn verkocht kunnen worden
gebruikt voor het opfokken van „bij-gewende" potlammeren.

„Creep-feeding" biedt goede vooruitzichten tot verhoging van het rendement en
uitbreiding van de schapenhouderij. De aangevangen proeven zullen worden voort-
gezet om het inzicht op dit gebied te verdiepen,

Pony is de benaming van een klein paard, In engere zin verstaan we onder ponies
paardjes, die gehard zijn tegen ongunstige omstandigheden en met een sober rantsoen
nog behoorlijke uitkomsten geven voor groei, ontwikkeling, gezondheidstoestand,
vruchtbaarheid, arbeidsprestatie e,d.

Percentsgewijs kan het gehalte aan eiwit en mineralen in het voer wat lager en aan
ruwe celstof en overige koolhydraten wat hoger zijn dan voor grote paarden. Per kg
levend gewicht vragen ze wat meer onderhoudsvoer (energie), dus 3 ponies van elk
200 kg levend gewicht hebben tezamen meer nodig dan 1 groot paard dat 600 kg
weegt. Dit houdt verband met de grotere warmteverliezen van de 3 ponies vanwege
het gezamenlijke grotere lichaamsoppervlak. Men mag aannemen dat de 3 ponies
samen evenveel eiwit en mineralen nodig hebben als het grote paard. Echter vanwege
de grotere hoeveelheid totaalvoer (terwille van de energie), kan het procentuele
gehalte aan eiwit en mineralen in het voer van de ponies iets lager liggen dan in dat
van het grote paard. De grotere warmteverliezen bij de ponies kunnen het goedkoopst
opgevangen worden met ruwe celstofrijke voeders. Dit geldt echter alleen in perioden
dat de pony geen arbeid verricht, niet hoog-drachtig en niet-zogend is, want in laatst-
genoemde perioden worden de warmteverliezen voldoende gecompenseerd door de
extra warmte die gevormd wordt bij hogere voer (energie) omzettingen die dan nodig
zijn. Bij grote arbeidsprestaties wordt zelfs zoveel warmte gevormd, dat een deel over-
tollig is en met behulp van zweten en verdamping van zweet uit het lichaam moet
worden verwijderd.

De soberheid is dus in het algemeen een echt kenmerk van de pony. Deze soberheid
neemt af \'wanneer de ponies gekruist worden met grotere paardenrassen. Van enkele
Engelse ponyrassen, die ook meer en meer onze ponyrassen vormen, is bekend, dat er
in de loop van de jaren af en toe oosters bloed aan toegevoegd is. Hierdoor werd aan
soberheid iets ingeboet en vooral was dat het geval als veel „bloed" was ingebracht en
dus omschakeling naar een typisch rijpaardje ver was doorgevoerd. Levendige,
beweeglijke paardjes vragen meer onderhoudsvoer dan meer rustige dieren.
In ons land hebben de ponies het in voorjaar en zomer vaak te goed in de welige
weilanden. Ze worden dan dikwijls te vet, hetgeen nadelig is voor de gezondheid en
o,a, de levensduur kan verkorten. Ook zien we in het welige gras of de klaver nogal
eens hoefbevangenheid optreden, vooral bij de Shctland-pony, die in het bijzonder
uitmunt in soberheid. Deze ziekte treedt vooral op als gras of klaver door hun samen-
stelling gemakkelijk aanleiding geven tot abnormale omzettingen in de darm, zoals
ook het geval is als men bedorven voer of zeer eiwitrijk, extra fijngemalen meng-
voeder (b,v, kuikenopfokvoer) verstrekt. Men spreekt dan van auto-intoxicatie of
zelfvergiftiging, In onze weilanden verdient het aanbeveling de ponies achter de
koeien aan te weiden. Als de koeien de weide kaal hebben gemaakt, blijft er altijd nog
voldoende over voor de ponies. Op weidepercelen waar niet anders dan ponies worden
geweid, doet men goed de stikstof niet eerder te geven dan na half mei en dan nog in
geringe mate om de welige voorjaarsgroei wat te temperen. Ook zou men tot half mei
nog wat hooi kunnen bijvoeren. Er valt te denken aan de combinatie van pony en een
of twee schapen om samen te weiden.

Extra mineralen zijn niet nodig met uitzondering van zout, dat men in de vorm van
een liksteen beschikbaar kan stellen, In herfst en winter bevat het gras percentsgewijs

weinig koolhydraten. Voor de opgroeiende pony, voor de rijpony en de drachtige
pony is het dan nodig dat er hooi en/of een weinig krachtvoer (b.v. half paardemeel,
half haver) wordt bijgevoederd. In de laatste twee a drie maanden van de dracht
moet er zelfs extra zorg aan de voeding van de merrie worden besteed. De groei van
de vrucht in de baarmoeder verloopt dan stormachtig, hetgeen de vraag naar bouw-
stoffen (eiwit, vitamines en mineralen) doet toenemen. Bovendien moeten energie en
mineralen (kalk en fosfor) bij de merrie in reserve worden gelegd ten behoeve van
de eerste lactatiemaanden. Naast het ruwvoer geeft men dan /a tot ^ kg paardemeel
of brokjes met ± 15% ruw eiwit en /a tot 1 eetlepel mineralen. Aan de grote vraag
naar karoteen (vitamine A) kan worden voldaan met behulp van 1/3 kg kunstmatig
gedroogd gras of luzernemeel of 2/3 kg rode wortelen. Als het hooi helemaal uit
grashooi bestaat, dan zal men als kunstmatig gedroogd produkt bij voorkeur luzerne-
brokjes nemen. Een deel van het ruwvoeder laat men graag uit leguminosen (klaver,
luzerne) bestaan, doch liever niet meer dan 50%, zulks vanwege het gehalte aan
giftige stoffen in leguminosen, dat anders te hoog kan oplopen in het rantsoen. Ook
geeft uitsluitend leguminosenhooi een minder gunstig kalk-fosfoor-verhouding (hoog
calcium) in het voer.

De echte rijpony wordt tijdens het koele jaargetijde als regel gestald. Bij voorkeur
geschiedt dat in een koele box. Het voordeel daarvan is, dat de rijpony niet zo\'n
dichte wintervacht krijgt. Voor het gebruik onder het zadel is dit niet gewenst, want
hierdoor gaat ze gemakkelijk zweten en is dan moeilijk weer droog te krijgen,
waardoor ze makkelijk kou kan vatten. De Shetland-pony dient dag en nacht buiten te
blijven.

De gestalde rijpony ontvangt als ruwvoeder vrij laat gemaaid, goede kwaliteit hooi,
ongeveer 1 /s kg per 100 kg levend gewicht. De pony neemt ook gaarne enig stro van
het strobed (rogge- of tarwestro) op. Verder geeft men enig krachtvoer (half paarde-
brokjes, half haver). De hoeveelheid moet afhangen van het gebruik onder het zadel
en van de grootte van de pony, uiteenlopend van 1 tot 2 kg per dag. Bij de voedering
dient ook vooral rekening gehouden te worden met de conditie van het dier (de pony
mag niet vet worden).

Goed drinkwater dient permanent ter beschikking van de pony te staan. Als het dier
sterk bezweet thuiskomt mag men het niet direct koud of een overmatige hoeveel-
heid water verstrekken. Het zou aanleiding kunnen geven tot hoefbevangenheid,
koliek of zelfs abortus. Veel rijponies worden minder geschikt voor het gebruik als
rijpaard, omdat ze na aankoop gedurende de eerste weken te veel aandacht van kin-
deren krijgen en zelfs door volwassenen worden verwend. In een latere periode
worden ze soms schromelijk verwaarloosd.

Aan de geregelde bestrijding van maag- en darmparasieten (wormen) wordt vaak geen
aandacht geschonken, Hoefverzorging (geregeld bekappen van de hoeven) borstelen
van huid en haar en bijvoeding vanaf het juiste ogenblik, het zijn alle factoren, die
menigmaal in het vergeetboek geraken. Zelfs overtuigt men zich vaak niet eens\'van
het al of niet drachtig zijn.

•5—16, Genootsch. Geschiedenis Geneesk., Wisk. en Natuurw. Voorjaarsvergade-
ring, Oosterbeek. (pag. 594)

18, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Hotel „de Zon",
Ommen. (pag. 604)

19, Groep Pluimveewetenschappen K.N.M.v.D. 10.00 uur, bezoek aan „Het
Spelderholt", Beekbergen, (pag. 605)

19, Postuniversitaire Studiedag, 10.00 uur, Klin. Inwendige Ziekten, Bilt-
straat 172, Utrecht.

20, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag. 520)

Leeuwarden, (pag. 680)
27, Dierg. Stud. Kring. Drafsportdag Mereveld. (pag. 763)

2, A.G.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt\'
Lunteren. (pag. 1754 (1964, pag. 671)

2, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel Modern
Tilburg, (pag. 761)
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag
1691 (1964))

9, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Hotel „Dalzicht"
Nijverdal. (pag. 604)

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag
499)

Kliniek v. KI. Fluisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)
17, Groep K.I. en Zootechniek K.N.M.v.D. Lezingen Prof. Bonsma, Wage
ningen. (pag. 761)

17, Afscheidscollege Prof. Dr. H. A. Meyling. 14.30 uur. Anatomisch In
stituut, Bekkerstraat 141, Utrecht.

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lncoln
(Nebraska, U.S.A.) pag. 474, 552, 643, 1690 (1964), 500)

11—18, Europ. Zoötechn. Federatie. 9e Int. Congr. Dierlijke Produktie, Edin-
burgh. (pag. 595)

24—29, XI Congrès Intern. d\'Historie des Sciences, Warschau en Krakau, (pag.
594)

6—8, Worid Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964), 606)

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

15—16, Dtsch. Vetmed. Ges. Arbeitsgebiet Vetmed. Congres Ziekten KI. Huisd.,
Bern. (pag. 671)

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op woensdag 14 april in
„Kerckebosch" te Zeist.

De voorzitter opent de voltallige vergadering met een hartelijk woord van welkom.
Nadat enkele redactionele wijzigingen zijn aangebracht, worden de notulen van de
vergadering van 24 maart 1965 goedgekeurd en vastgesteld.

Ook het kort verslag van deze vergadering wordt na het aanbrengen van enkele
wijzigingen en aanvullingen goedgekeurd ter publikatie in het Tijdschrift.
De secretaris van de afdeling Noord-Brabant heeft medegedeeld dat de Coöp. Con-
densfabriek „Dc Meijcrij" de regeling betreffende diergeneeskundige verzorging van
fokkalveren wil beëindigen per 1 mei 1965. Op verzoek van dc afdeling zal het Hoofd-
bestuur deze maatregel in het Tijdschrift publiceren.

De afdeling Utrecht zendt een nieuw Huishoudelijk Reglement in ter goedkeuring
door het Hoofdbestuur. Behoudens een enkele opmerking wordt het Reglement
goedgekeurd.

De afdeling Noord-Brabant legt een gewijzigd art. 11 van het Huishoudelijk Regle-
ment ter goedkeuring aan het Hoofdbestuur voor. Na een verduidelijkende redactie-
wijziging wordt het artikel goedgekeurd.

Naar aanleiding van een mededeling in een kort verslag van een Hoofdbestuurs-
vergadering betreffende de salariëring van een waarnemend hoofd van een vlees-
keuringsdienst heeft de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten medegedeeld,
dat er onderscheid dient te worden gemaakt tussen een halfambtelijke en een vol-
ambtelijke dienst. Het Hoofdbestuur is van oordeel, dat deze opvatting niet juist is.
Dit zal aan de Groep worden medegedeeld.

Het Hoofdbestuur zal met de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten contact
opnemen over de behandeling van het rapport inzake opleiding van keuringsdieren-
artsen met de daarvoor in aanmerking komende instanties.

De Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier heeft een exemplaar van het ge-
wijzigde Huishoudelijk Reglement ter goedkeuring aan het Hoofdbestuur toege-
zonden, hetwelk wordt goedgekeurd, behoudens een paar redaktieveranderingen.
Op verzoek van een collega in Limburg zal het Hoofdbestuur informeren naar het
eventueel afleveren van Hondeziektevaccin door het C.D.I. aan Belgische dieren-
artsen, die in Nederland praktizeren.

Zo mogelijk zal het Hoofdbestuur in de vergadering van 6 mei a.s. met een afvaar-
diging van het college van Directeuren van Gezondheidsdiensten een bespreking
hebben over de antibiodcawet. Dit naar aanleiding van een schrijven van de
secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren, waarin deze uitvoerig ingaat
op de laatste brief van het Hoofdbestuur inzake dit onderwerp.
Besloten wordt collega Heeg voor te stellen als plaatsvervangend vertegenwoor-
diger van collega de Haan in de Gezondheidscommissie voor Dieren nu collega
T h i e n verzocht heeft van deze functie te worden ontheven.

Het bestuur van de afd. Friesland heeft verzocht om een bespreking met een
delegatie van het Hoofdbestuur in verband met de controverse die is ontstaan over
de antibioticawet. Deze bespreking zal zo mogelijk plaats vinden op 29 april.

De vertegenwoordigingen van het Hoofdbestuur op een aantal in april en mei te
houden congressen, vergaderingen enz. worden onder voorzitter, leden van het
Hoofdbestuur en de secretaris onderling verdeeld.

Naar aanleiding van de ontwerp-instructie van de secretaris worden enkele op-
merkingen gemaakt over de zitting in commissies binnen de Maatschappij, over de
verdeling van de administratieve werkzaamheden met de juriste en de andere
personeelsleden.

De gemaakte opmerkingen zullen in een nieuw concept worden verwerkt.
De ontwerp-overeenkomst blijkt volgens mevr. Emme lot nog enige onduidelijk-
heden te bevatten. De juriste zal een herzien concept opstellen.
Het wordt noodzakelijk geacht dat er bij verstrekking van abonnementen op het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde zoveel mogelijk wordt nagegaan of het Tijdschrift
niet in onbevoegde handen komt. Zo mogelijk zal worden afgestapt van levering via
de boekhandel.

In verband met de verstrekte legitimatiebewijzen aan een aantal nieuwe farmaceu-
dsche firma\'s wordt besloten bij de aanbieding van advertenties van te voren een
verklaring te vragen dat alle diergeneesmiddelen (U.D.) uitsluitend aan dierenartsen
worden afgeleverd.

niet leden van de Maatschappij bedraagt, behoudens bijzondere gevallen, ƒ 250,—
per jaar.

De voorzitter doet enkele voorlopige mededeUngen over het wetenschappelijk ge-
deelte van het programma voor de a.s. Algemene Vergadering. Naast een algemeen
onderwerp zullen een drietal korte voordrachten worden gehouden op het gebied
van het slachthuiswezen en dc rjeneeskunde van grote en kleine huisdieren.
Op grond van de betreffende ingezonden bijzondere gegevens wordt voor een 5-tal
leden de contributie nader opgesteld.

Het Hoofdbestuur spreekt de wenselijkheid uit, dat er ten behoeve van het droog-
zetten van runderen lang werkende penicilline preparaten in de handel zullen
worden gebracht, waaraan ccn kleurstofindicator met een lange uitschcidingsduur is
toegevoegd.

Na afloop van de vergadering ontvangt het Hoofdbestuur een dertigtal studenten
uit Liverpool, die gast zijn van de D.S.K.

Te ± 8.30 uur opent de voorzitter de vergadering met een woord van welkom tot
de sprekers Ir. A. v. d. V 1 i e r t en coli. L. W. v. d. Vooren, de afgevaardigde
van het hoofdbestuur coli. R. Gol, die van de afd. Friesland coli. L, Z e g e r s
en de aanwezige leden, helaas niet groot in getal nl. 26.
De notulen worden na een enkele aanvulling goedgekeurd.

Bij de ingekomen stukken bevindt zich een schrijven van het Hoofdbestuur, waaruit
blijkt dat dit bereid is de .Mgemene Vergadering van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde in 1967 te Groningen te houden, zulks op verzoek van onze
afdeling in verband met het dan te vieren 125-jarig bestaan van de afdeling Gro-
ningen-Drenthe.

Vervolgens deelt de voorzitter mede, dat het bestuur voornemens is een korte
melkmachinecursus te organiseren, indien hiervoor tenminste voldoende belang-
stelling bestaat. Dit blijkt het geval te zijn.
Daarna is het woord aan Ir. A. v. d. V 1 i e r t.

Hij schetst in een goed te volgen Ijetoog de sterke ontwikkeling van de slachtkuiken-
houderij, met name in het noorden van Nederland en gaat uitvoerig in op de kost-
prijsberekening, waarbij hij alle erbij betrokken factoren aan een kritische beschou-
wing onderwerpt.

Tenslotte worden door hem nog enkele opmerkingen gemaakt over voeding, ver-
warming, ventilatie, drinkwatervoorziening en hokken.

Na een korte pauze houdt coll. L. W. v. d. V o o r e n een boeiend betoog over de
veterinaire aspecten van deze nieuwe „industrie".

Na gewezen te hebben op de factoren, die de practicus in deze moet kunnen op-
brengen (interesse, kennis, tijd cn geneesmiddelen), bespreekt hij vervolgens in
vogelvlucht de verschillende ziekten, waarmee men van de eerste dagen af te maken
kan krijgen, hier en daar toegelicht met een voorbeeld uit de praktijk.
Velen maken hierna van de gelegenheid tot het stellen van vragen gebruik, beide
sprekers krijgen daardoor de kans nog eens dieper op bepaalde facetten in te gaan.
Voorzitter weet dan ook te spreken namens alle aanwezigen wanneer hij hen ten-
slotte hartelijk dank zegt voor hetgeen zij ons vanavond hebben geleerd.
Bij de rondvraag breekt coll. J. P. de Vries een lans voor meer uniformiteit
inzake formulieren voor de georganiseerde ziektebestrijding in gebruik bij de ver-
schillende gezondheidsdiensten. Coll. J. H. ter Heege gaat hierop verder in.
Te ± 11.30 uur sluit voorzitter de vergadering, waarna verschillende leden nog ge-
legenheid vinden voor een „nabespreking".

Kort verslag van de op 3 februari 1965 gehouden afdelingsvergadering te Arnhem.
De nieuwe voorzitter Dr. J. Bouw stelt in zijn openingswoord onder meer dat in
de afdeling naast de maatschappelijke problemen ook de nodige aandacht aan de
wetenschappelijke aspecten van ons beroep geschonken dient te worden. In dit
verband is een voortzetting van het postuniversitair onderwijs belangrijk. Ook de
zaken van de niet-practici zullen onze aandacht moeten hebben.
Vervolgens wordt de plotseling overleden collega P. G. Vaags uit Aalten herdacht
met het in acht nemen van een minuut stilte.

Als lid van de Vestigingscommissie wordt collega W. Bekkers gekozen, terwijl
collega Dr. J. Bouw collega H. F e 1 i x als voorzitter van deze commissie zal
opvolgen. Collega E. Lansink wordt aangewezen als vertegenwoordiger van de
afdeling in het Algemeen Bestuur.

In het jaarverslag van de secretaris over 1964 komen zeer veel dingen aan dc orde
Het zal in zijn geheel gepubliceerd worden.

Naar aanleiding van het jaarverslag van de penningmeester wordt de contribuüe
voor 1965 op ƒ 15,— gehandhaafd. De uitgaven zijn weliswaar hoog geweest, maar
er is nog een redelijk saldo.

Dr. W. B, V. d. Burg houdt vervolgens een inleiding over: De verantwoordelijkheid
van de dierenarts ten aanzien van de z.g. antibioticawet, in verband met de dier-
ziektenbestrijding en tegenover de zuivel. Spreker juicht de wet toe. Hij waarschuwt
tegen een optreden van een tegenstelling tussen practicus en veehouder. Het af-
geven van de bedoelde middelen moet op reële gronden berusten. Flet is niet
mogelijke een strakke gedragslijn voor te stellen. Volgens de wet moet het de
dierenarts zijn die de middelen verstrekt en daarnaast wordt gesteld dat het de
plaatselijke practicus moet zijn. De dierenarts die op het bedrijf praktijk uitoefent
zal het meest de status van de deskundige hebben. De wet stelt dat de dierenarts
geraadpleegd moet zijn, verder niet. De wet geeft het dus over aan de practicus
en vertrouwt op zijn deskundigheid. De dierenarts dient er voor te waken dat de
middelen klakkeloos worden afgegeven: van de andere kant moeten wij rekening
houden met de economie van de veehouder.

De consequentie van de wettelijke bepalingen is in de eerste plaats een goede
registratie der afgiften in verband met de controle. De zuivelfabrieken vragen al

jaren om opgave van het verstrekken van antibiotica aan de veehouders. Dit ver-
langen is reeël, maar was in het verleden niet zonder nadelen uitvoerbaar. Nu is
dit veranderd.

In het hierop volgende debat komen de vaak zeer gevarieerde meningen van de
leden naar voren o.a. met betrekking tot het praktijk doen op grote kalver-,
varkens- en pluimveebedrijven. Het blijkt ook hierbij maar weer eens, dat de situatie
in het ene deel van de provincie vaak heel anders ligt dan in een ander. Hierbij
werd uitgebreid van gedachten gewisseld over de interpretatie van de Antibioticawet
door het Hoofdbestuur.

De mening van de leden zal een basis zijn voor een bespreking welke gehouden
zal worden tussen, aan de ene kant het bestuur van de afdeling, aangevuld met
enkele practici en het bestuur van de Gezondheidsdienst aan de andere kant. Daar-
na zal in een circulaire aan dierenartsen en veehouders het standpunt van de
commissie uiteengezet worden.

De Afdeling Noord-Brabant zal op woensdag 2 juni a.s. om 20.00 uur een vergade-
ring houden in Hotel Modern, Heuvelring 100 te Tilburg.

Sprekers: Drs. F. B o r m en Drs. W. H. Smits over De bestrijding van C.R.D. bij
pluimvee en Bedrijfshygiëne voor het aanhouden van Mycoplasmose-vrij materiaal.
Aansluitend demonstratie.

Het bestuur van de groep K.I. en Zootechniek heeft besloten op 1 juni a.s. cen excur-
sie naar Wageningen te organiseren. Het bestuur zou het op prijs stellen, indien de
dames ons zouden willen vergezellen.

Het is de bedoeling dat de dames een bezoek zullen brengen aan het Instituut
voor Landbouwhuishoudkunde, terwijl getracht zal worden een bezichtiging van de
resultaten van de teelt van siergewassen te organiseren.

Voor de heren zal er gelegenheid zijn kennis te nemen van het werk in het Labora-
torium voor Bloedgroepenonderzoek en van het werk voor het onderzoek op melk-
baarheid.

Op donderdag 17 juni a.s. zal Professor Jan Bonsma uit Pretoria, Zuid-Afrika,
in Wageningen 2 lezingen houden en wel over de volgende onderwerpen:
I. Die beoordeling van vee vir funksionele doeltreffendheid- Toegepaste endo-
krinologie.

De lezingen worden gehouden in de collegezaal van het Dreyen-Gomplex. De eerste
lezing vangt aan om 10,— uur voormiddag.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde aangenomen:
W. Edel, Telderslaan 81, Utrecht.
G. J. G. de Jong, Grietstraat 10 bis. Utrecht.
Het Hoofdbestuur draagt de collega M. P. C. Karelse, Haaimeet 5 te Schore, voor het
hdmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student B. Brummelman, Ridderschap-
straat 39, Utrecht, aangenomen als kandidaatlid van de Kon. Ncd. Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Beekman, J., te den Burg, sp. 8-9 en 19.30-20, h.K.I.ver. „Texel", adv. bst.lid Onderl.

Wijk, N. van; 1965; Brakel, Fintstraat 16, tel. (04187) 2 49, P., ass. bij M. A. Snoeck.

Benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau:
Bos, Dr. A. W. A., te Waalwijk.
Hofstra, K., te \'s-Gravenhage.

Op donderdag 27 mei (Hemelvaartsdag), houdt de Diergeneeskundige Studenten
Kring haar tot een goede traditie geworden Drafsportdag.

Deze Drafsportdag, georganiseerd door het Bestuur van de Diergeneeskundige Stu-
denten Kring, in samenwerking met de Utrechtse Paardesport Vereniging en de
Stichting Nederlandse Draf- en Rensport, vormt het hoogtepunt in het leven van
de veterinaire student en ook vele afgestudeerden zullen reikhalzend uitzien naar dit
uniek gebeuren.

In een van de courses zullen wederom twaalf getrainde veterinaire studenten, uitge-
dost in pikeurstenue, op de sulkey uitmaken wie een jaar lang het predikaat „Peer-
depiet 1965" mag voeren.

Het Galafeest van de D.S.K. zal een aanvang nemen om 22.30 uur in het Slot
Loevestein te Gorinchem.

bij paresis puerperalis. LACTEDINE vol-
doet voor wat betreft kwaliteit der grond-
stoffen en bereidingswijze geheel aan de
daarvoor gestelde normen in the BRITISH
VETERINARY CODEX. Lactedine bevat
geen gecontraïdiceerde stoffen en bezit,
toegepast in de voorgeschreven dosering,
geen ongewenste nevenwerkingen. Deze
steriele injectie-vloeistof kan zowel sub-
cutaan als intra musculair danwel intrave-
neus worden toegediend. LACTEDINE, in
combinatie met TETADINE, geeft even-
eens opmerkelijke resultaten bij de be-
handeling van Grastetanie.

Veterinair Anatomisch Instituut van de Faculteit der Dier-
geneeskunde, Utrecht.

Men neemt algemeen aan dat de prikkelgeleiding in het zoogdierhart
plaats vindt via een specifiek geleidingssysteem, dat wordt verdeeld in een
Sino-Atrieel en en Atrio-Ventriculair deel.

Het eerste bestaat uit de Sino-Auriculaire knoop (SA knoop) en een sys-
teem van Purkinje vezels in de atria; het voorkomen van deze vezels wordt
echter door een groot aantal onderzoekers in twijfel getrokken.
Het tweede deel bestaat uit de Atrio-Ventriculaire knoop (AV knoop) en
de bundel van His die met zijn rechter en hnker schenkel deze knoop met
een sub- en intramyocardiaal gelegen netwerk van Purkinje vezels ver-
bindt.

De vezels van de SA knoop worden beschouwd als opwekkers van de im-
puls die tot de hartcontractie voert (pacemaker). De impuls breidt zich
van deze knoop uit over de atria, o.a. naar de AV knoop. Hier vindt een
sterke vertraging van het prikkelverloop plaats, waarna de prikkel zich
weer met betrekkelijk grote snelheid via de bimdel van His over de ven-
trikels uitbreidt.

De vezels van het specifieke systeem stelt men verantwoordelijk voor de
geleiding. Men gaat dus uit van een geleiding via omgevormde spiervezels
en in het rechter atrium zelfs via gewone spiervezels. Deze opvatting wordt
wel de myogene geleidingstheorie genoemcl.

Naast dit specifieke spiersysteem is door Boeke, Meylingen Abra-
ham gewezen op het voorkomen van een niet te verwaarlozen hoeveelheid
zenuwweefsels rondom bepaalde delen van het geleiding-ssysteem. De vraag
dringt zich dus op of deze zenuwelementen langs het hele systeem voor-
komen en zo ja wat hun functie dan is. De ontdekking van zenuwweefsel
rondom het geleidingssysteem maakt de myogene geleidingstheorie a priori
minder zeker.

Daarnaast doet ook de verklaring van de geleiding in het rechter atrium
gekunsteld aan. Terwijl de geleiding in de andere delen van het hart langs
speciale banen gaat, zou deze hier via het gewone spierweefsel moeten
lopen.

In verband met bovenstaande leek het mij wenselijk een uitvoerig onder-
zoek aan het geleidingssysteem te wijden.

2 Dr. C. J. G. Wensing; wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit
Utrecht; Bekkerstraat 141.

Het varkenshart is als proefobject gebruikt, enerzijds omdat bij het varken,
evenals bij andere hoefdieren, grote volumineuze Purkinje vezels voorko-
men, anderzijds omdat van het geleidingssysteem van dit dier geen ge-
detailleerde beschrijving bestaat.

Naast het volwassen varkenshart is het onderzoek vooral uitgevoerd bij
harten van varkensembryonen. De kleine afmetingen ervan vergemakke-
lijken het onderzoek in hoge mate.

De topografie van het systeem is nagegaan door macroscopisch prepareren
en door microscopisch onderzoek van preparaten, gekleurd met de tradi-
tionele kem-plasma kleuringen.

Het onderzoek naar het voorkomen van zenuwelementen in het hart en
wel speciaal rondom het geleidingssysteem is verricht met neuro-histo-
chemische reacties. (Acetylcholinesterase reactie van K o e 11 e en de kleu-
ring van Champy-Coujard.) Bovendien is een aanvullend onder-
zoek verricht met de zilver-impregnatie techniek volgens Bielschows-
k y - G r o s. De AcChE reactie is niet alleen uitgevoerd op zeer dunne
coupes maar ook op dikkere van 400 micron en kleine stukjes weefsel die
dan via dehydratie en plastic-insluiting voor microscopisch onderzoek toe-
gankelijk werden gemaakt. Op deze wijze werd het mogelijk een stereo-
metrisch overzicht te krijgen van het verloop van zenuwvezels in een stukje
weefsel.

Macroscopisch en microscopisch onderzoek met gewone kem-plasma kleuringen.
Door middel van het macroscopisch onderzoek en het microscopisch onder-
zoek met de gewone kern-plasma kleuringen kon worden vastgesteld, dat
de topografsche uitbreiding van het systeem overeenkomt met dat bij an-
dere hoefdieren (Ter Borg, 1939). Wel bleek dat een aantal onder-
zoekers een onjuiste beschrijving geven van zowel de SA als de AV knoop.
Bij het varken hebben de knoopvezels beslist geen kleinere doorsnede dan
de er omheen liggende myocardiumvezels. Het kenmerkende van deze
vezels is vooral hun veel lichter cytoplasma, terwijl bovendien een groot
deel van de vezels van de AV knoop groter is dan de omgevende myocar-
diumvezels. De bewering dat de SA en AV knoop praktisch identieke spier-
formaties zijn is niet juist. Er zijn inderdaad punten van overeenkomst,
maar ook grote verschillen. De grotere doorsnede van een deel van dc
vezels van de AV knoop is opmerkenswaard, aangezien de retardatie die
in deze knoop plaats vindt, juist aan de kleinere doorsnede wordt toege-
schreven. We moeten hiervoor dus naar andere verklaringen zoeken.
Het voorkomen van Purkinje vezels in het rechter atrium is zorgvuldig na-
gegaan. Door T e r B O r g is bij paard en rund het voorkomen van samen-
hangende Purkinje netwerken in het rechter atrium beschreven. In mijn
preparaten was ik ook in staat deze aan te tonen. Het bleek echter on-
mogelijk om deze vezels tot in een van de knopen te volgen. Ik sta dan ook
erg kritisch tegenover de resultaten van onderzoekingen van Robb en
Petri (1960) en James (1962-1963), die menen wèl verbindingen van
gespecialiseerd weefsel tussen beide knopen aan te kunnen tonen.
De uitbreiding van de Purkinje vezels in het ventrikel-myocardium is wei-
nig intensief, het aantal Purkinje vezels is in vergelijking met het aantal
myocardiumvezels erg gering. De verhouding ligt in de orde van 1:1000

tot 1:10.000. In clit opzicht werken de injectie preparaten zoals deze door
Ter Borg vervaardigd zijn, enigszins misleidend. Door het geringe
aantal perifere Purkinje vezels, impliceert de myogene geleidingstheorie
dan ook dat geleiding voor het grootste deel door de gewone hartspier-
vezels zou moeten geschieden.

Tijdens de ontogenetische ontwikkeling blijkt het bijzondere spierweefsel
dat subendocardiaal in de ventrikels gelegen is, zich het eerst duidelijk te
differentiëren. De ontwikkeling van de knopen is op hetzelfde tijdstip
(4.\') dagen) morfologisch veel minder ver gevorderd zodat het herkennen
van de knopen in deze embryonale harten pas na enige oefening mogelijk

Bijzonder opvallend is dat subendocardiaal in de ventrikels de Purkinje
vezels vroeg en duidelijk aantoonbaar zijn, terwijl deze vezels in het myo-
cardium op dit zelfde tijdstip slechts zeer spaarzaam voorkomen. Ik was
niet in staat deze vezels bij embryonen van 4.5 dagen verder dan halfweg
de afstand endocardium-epicardium aan tc tonen. Bij volwassen hoef-
dieren gaat deze uitbreiding door tot vlak onder het endocardium. Bij de
varkensembryonen vindt men dus de toestand zoals deze bij volwassen roof-
dieren en de mens voorkomt. Het verschil in ECG tussen roofdieren en
hoefdieren, vooral wat de directe afleidingen van de ventrikelwand betreft,
zou volgens D u r r c r (1957) hieruit te verklaren zijn. Het zou interessant
zijn na te gaan of deze verschillen ook bestaan tussen ECG van volwassen
cn embryonale varkensharten.

Na dit onderzoek van topografie en structuur van het gespecialiseerde
weefsel is het histo-chemische zenuwonderzoek uitgevoerd.

De resultaten die met deze reactie behaald werden waren verrassend. Zo-
wel bij het volwassen varken als bij het varkensembryo is de markering
van de SA knoop veel beter dan in preparaten, gekleurd met de gewone
kern-plasma kleurstoffen.

Door het bruine neerslag, dat ten gevolge van de reactie gevormd wordt,
worden in de S.\'V knoop kleine onderlinge samenhangende zenuwvezeltjes
gemarkeerd. Het geheel lijkt op cen netwerk met celkernen op de knoop-
punten. Ik heb dan ook sterk clc indruk dat dit zenuwnetwerk bestaat uit
kleine vertakte en onderling samenhangende cellen. Deze fijnere struc-
turen zijn echter in de AcChE preparaten moeilijk te beoordelen aangezien
de neerslagvorming ten gevolge van deze reactie vrij grof is. Ik zal bij de
bespreking van de Champy-Coujard preparaten nader op deze
fijne structuren terugkomen.

Naast dit netwerk van kleine onderling samenhangende zenuwcelletjes,
vinden we in de SA knoop postganglionaire zenuwvezels die vermoedelijk
contact met dit netwerk maken. In de omgeving van de SA knoop liggen
veel pre- en postganglionaire zenuvwezels en ganglia. In de SA knoop zelf
zijn geen echte ganglioncellen aantoonbaar.

be AV knoop is met de AcChE reactie eveneens gemakkelijk te markeren.
De microscopische structuur van de door neerslag gemarkeerde zenuw-
elementen verschilt totaal van die van de in de SA knoop gelegen zenuw-
elementen. In deze knoop ligt een zeer dichte plexus van postganglionaire

zenuwvezels. Aan de hand van seriecoupes van dc knoop kon worden vast-
gesteld dat de structuur van deze postganglionaire zenuwplexus in de ver-
schillende lagen verschillend is. De sterkste plexusvorming werd gevonden
in de middelste lagen van de knoop. In de coupes die evenwijdig aan het
endocardium gesneden zijn, zijn aan dc basale kant van de knoop zenuw-
vezels zichtbaar die in de knoop uitlopen. In seriecoupes van het gebied
tussen beide knopen zijn ook veel zenuwvezels zichtbaar, zoveel zelfs dat
de indruk wordt gewekt dat er een zenuwverbinding tussen beide knopen
bestaat. Het bleek echter niet goed mogelijk, dit aan de hand van serie-
coupes na te gaan. Daarom is het rechter atrium (het deel tussen beide
knopen) in zijn geheel aan de AcChE reactie blootgesteld en via plasdc
insluiting geschikt gemaakt voor microscopisch onderzoek. In de doorzich-
tige plastic preparaten van deze stukjes is met redelijk grote mate van
zekerheid een zenuwverbinding aantoonbaar. De contactpunten van deze
vezels met het netwerk in de SA knoop zijn in deze preparaten echter niet
goed te bestuderen. In de vriescoupes, die zich juist niet lenen voor het ge-
hele overzicht, is dit echter redelijk goed mogelijk. De contactplaatsen zijn
in deze preparaten te zien. tevens blijkt dat ook van de plexus cardiacus
postganglionaire vezels op het netwerk in de SA knoop uitlopen.
Ook langs de bundel van His zijn op deze wijze zenuwelementen te mar-
keren. Het zijn voornamelijk postganglionaire zenuwvezels die in de zenuw-
plexus in de AV knoop beginnen en langs de bundel lopen tot en met de

eindvertakkingen. Daarnaast liggen ook enkele merghoudende, vermoe-
delijk afferente zenuwvezels. Ganglia komen in of langs de bundel in het
\\-arkenshart niet voor. .Mleen basaal van de .-W knoop, langs de zenuw-
vezels die S.A. en .\\V knoop met elkaar verbinden, liggen enkele ganglia.
De in het myocardium binnendringende Purkinje vezels worden ook steeds
door postganglionaire zcnuw\\ezels begeleid. Het is mij gebleken dat deze
zenuwvezels een ander vertakkingspatroon hebben dan de zenuwvezels die
van subepicardiaal het myocardium binnendringen, zodat een morfologisch
onderscheid mogelijk is.

Met deze kleuring is de SA knoop ook goed te onderscheiden. Dit wordt
vooral veroorzaakt door het vele zenuwv/eefsel dat zwart gekleurd wordt.
Het netwerk dat in de AcChE preparaten zichtbaar was, is hier bijzonder
duidelijk. Het blijkt te bestaan uit kleine, vertakte, onderling samenhan-
gende cellen. Iedere knoopcel is door uitlopers \\an deze cellen omwonden.
Mijns inziens bestaat dit netwerk uit .Autonome Interstitiële Cellen (AIC)
\\ an C a j a 1, die als kleine primitieve zenuwcellen moeten worden be-
schouwd. Hiernaast zijn postganglionaire zenuwvezels zichtbaar die op dit
netwerk eindigen.

In de preparaten van de AV knoop is de postganglionaire zenuwplexus
ook zeer duidelijk. Tussen de mazen van de postganglionaire plexus liggen
ook AIC, hun aantal is, vooral in het embryonale hart, betrekkelijk gering.
Langs de bundel van His zijn de postganglionaire zenuwvezels, maar ook
dc AIC met hun uitlopers die de Purkinje vezels omwinden, duidelijk
aantoonbaar. Deze AIC liggen ook overal intramyocardiaal, hun aantal is
weliswaar veel minder groot als direct rondom het specifieke systeem, maar
ze zijn duidelijk aanwezig. Ik ben van mening dat deze cellen in het myo-
cardium een groot netwerk vormen, dat op talloze plaatsen met de spier-
vezels samenhangt.

Met de zilver-impregnatie methode was het eveneens mogelijk op verschil-
lende plaatsen van liet geleidingssysteem zenuwweefsel aan te tonen. Uit
het aanvullende onderzoek met deze methode (Bielschowsk y-G ros)
bleek echter wel dat deze voor het verkrijgen van een overzicht van het
gehele systeem ongeschikt is; hiervoor zijn de resultaten te wisselend. Heeft
men dit overzicht eenmaal, dan is het een goede — zij het moeilijke —
methode voor een meer nauwgezet onderzoek.

1. De geleiding van de impuls in het rechter atrium wordt op onbevredi-
gende wijze verklaard; de verklaring van de golfvormige uitbreiding
van de impuls via de gewone hartspiervezels doet aan als een deus ex
machina.

2. De histologische bouw van de beide knopen biedt — althans wat hun
spiercomponent betreft — weinig houvast voor een verklaring van hun
functie. De bijzondere formering van de knoopvezels in de AV knoop
en hun kleinere doorsnede, die vaak als verklaringen voor de retardatie
in deze knoop worden aangevoerd, zijn — althans bij het varken —
niet aanwezig.

3. De geringe uitbreiding van het aantal Purkinje vezels in het myocar-
dium. Op het grote aantal myocardiumvezels komen maar bijzonder
weinig Purkinje vezels voor, bij het embryonale hart is dit nog veel op-
vallender. Dit houdt dus in dat één Purkinje vezel een vrij groot aantal
myocardiumvezels zal moeten activeren. Daar de hartspier niet syncy-
tiaal van opbouw is, kan worden betwijfeld of dit mogelijk is.

4. De functie \\-an de solitaire Purkinje vezels in het rechter atrium is dis-
cutabel. Een functie bij de geleiding van de prikkel lijkt niet waar-
schijnlijk, want ze gaan alle in gewone bartspiervezels over zonder ver-
binding tc licbben met een van de knopen. De vraag rijst nu wat hun
functie dan wel is en wat die van Purkinje vezels op de andere plaatsen
in het hart.

Op grond van het onderzoek en de hierboven opgesomde argumenten, ben
ik tot andere conclusies omtrent dc aard van de prikkelgeleiding in het
hart gekomen:

1. de opwekking en de geleiding van de impids in het zoogdierhart is geen
niyogeen maar ccn neurogecn jjroces;

een dicht netwerk in de SA knoop is verantwoordelijk \\oor de opwek-
king van de impuls die tot contractie voert;

de geleiding van de impuls in bet rechter atrium naar de .W knooj)
vindt plaats via zenuw\\\'ezels die de beide knopen met elkaar verbinden;
de vertraging van de impuls in de AV knoop wordt veroorzaakt door
de zenuwplexus in deze knoop; de middelste laag (waar de plexus bet
dichtst is) zal een belangrijke rol spelen bij deze vertraging;
na passage \\an de .W knoop vindt de geleiding plaats via de post-
ganglionaire zenuwvezels die langs de bundel van His en zijn vertak-
kingen verlopen;

6. de overdracht van de impuls op de spiervezels zal plaats vinden via de
AIC, die overal tussen de spiervezels aanwezig zijn.

Behalve de voor deze opvatting essentiële aanwezigheid van zenuwelemen-
ten pleiten de volgende argumenten ook voor deze theorie:

1. BetheenBozler hebben gewezen op de grote fysiologische over-
eenkomst die er bestaat tussen de ritmische contracties van de kwal
(medusae) en de pulsaties van het hart.

Het randorgaan, dat als pacemaker van de kwal beschouwd kan worden,
vertoont grote fysiologische overeenkomst met de SA knoop. Uit mijn
onderzoek blijkt nu dat er tevens een grote morfologische overeenkomst
bestaat tussen het netwerk van AIC in de SA knoop en het netwerk
van zenuwcellen in het randorgaan van de kwal. Het lijkt mij dan ook
logisch aan te nemen dat de beide structuren ook een overeenkomstige
functie hebben.

2. De plaats waar ik zenuwvezels tussen SA en AV knoop kon aantonen
komt overeen met de plaats waar Paes de Carvalho elektro-
fysiologisch sneller geleidende banen aantoonde.

3. De vorai en de structuur van de zenuwcomponent in de AV knoop
biedt een goede basis voor de verklaring van zijn functie.

De geleiding in een plexus gaat minder snel dan in een in de lengte-
richting uitgerekte structuur. Bovendien vinden we de sterkste plexus-
vorming juist op die plaats waar Paes de Garvalho elektro-
fysiologisch de grootste vertraging in het prikkelverloop aantoonde.
De invloed van acetylcholine op de AV knoop (n.1. óf door een ver-
traging in de geleiding óf een complete blokkade van het prikkel-
verloop bij toepassing in voldoende hoge concentratie) kan zo gemak-
kelijk verklaard worden. Het is daarvoor wel noodzakelijk dat we uit-
gaan van de theorie van Nachmansohn over de geleiding in
axonen. Volgens deze auteur is de geleiding langs of in axonen geen
zuiver fysisch, maar een gecombineerd fysisch-chemisch proces. Het
vrijkomen van acetylcholine depolariseert de axonmembraan, terwijl
het enzym acetylcholinesterase de rustsituatie herstelt door de hydro-
lisering van het vrijgekomen acetylcholine. Extra toediening van acetyl-
choline zal hetzelfde effect teweeg brengen als het gebruik van eserine
of DEP. Deze stoffen schakelen de geleiding langs de axonen uit door
blokkering van het AcChE. De werking van acetylcholine zal alleen
afhangen van de doordringbaarheid van de axonmembranen. In merg-
houdende zenuwen zal het niet binnen kunnen dringen, maar in de
mergloze postganglionaire zenuwvezels van de plexus in de AV knoop
moet dit wel mogelijk zijn.

Inwerking van het acetylcholine op de knoopvezels is onwaarschijnlijk,
omdat in dat geval AcChE in deze vezels aangetoond zou moeten kun-
nen worden. Bij het varken is dit absoluut niet mogelijk.
4. De uitbreiding van de zenuwelementen in het myocardium is zo inten-
sief dat iedere spiervezel in contact komt met deze elementen. Volgens
Meyling en Boeke kan het netwerk van AIC in de periferie vol-
komen autonoom werken. Dit kan de verklaring zijn van de contracties
van geïsoleerde stukjes hartweefsel welke geheel van het geleidings-
systeem gescheiden zijn.

Doel van het onderzoek was nader in te gaan op de juistheid van de myogene ge-
leidingstheorie in het hart en de verschillende beschrijvingen van het geleidings-
systeem, vooral wat het rechter atrium betreft, kritisch te onderzoeken.
Het onderzoek is uitgevoerd met gewone kern-plasma kleuringen en met histo-
chemische zenuwreacties.

Vastgesteld werd dat de uitbreiding van het systeem overeenkomt met dat bij andere
hoefdieren. De beschrijvingen van de SA- en AV knoop zijn in veel gevallen onjuist.
Vooral de structuur van de AV knoop wijkt af van de beschrijving die er in de
literatuur veelal van worden gegeven.

Verbindingen van gespeciaUseerd spierweefsel tussen beide knopen konden niet
worden aangetoond. Er wordt voorts op gewezen dat de uitbreiding van de Purkinje
vezels in het myocardium, niet erg intensief is.

Met de zenuwkleuringen kon worden vastgesteld dat in de SA knoop een dicht
netwerk van AIC voorkomt, waarop postganglionaire zenuwvezels, komende van de
plexus cardiacus, uitlopen. Aan dit netwerk ontspringen zenuwvezels die naar de
AV knoop toelopen en er contact mee maken.

In de AV knoop ligt een zeer dichte plexus van postganglionaire zenuwvezels met
AIC in de mazen.

Langs de bundel van His en de perifere vertakkingen liggen eveneens overal post-
ganglionaire zenuwvezels. Intramyocardiaal Uggen tussen de spiervezels onderling sa-
menhangende AIC, die hier een ijl netwerk vormen.

Op grond van deze onderzoekingen wordt de conclusie getrokken dat de prikkel-
opwekking en -geleiding van neurogene aard is en dat tussen beide knopen een
directe geleiding plaats vindt. In de discussie is dit nader gemotiveerd.

The scope of the foregoing paper is to reconsider the value of the hitherto produced
arguments pleading in favour of the myogenic theory of conduction in the mam-
malian heart and to re-examine critically the various descriptions of the A (trio)
V(entricular) C(onductive) S(ystem), especially of that part of this system which is
located in the right atrium.

The examination has been carried out with the aid of ordinary necleus-plasma
stains as well as with histo-chemical reactions. It could be established that the
extension of the system coincides with that in other Ungulates. In many cases, the
structure of the SA and AV node is factually different from that which can be
drawn from the description usually met with in the relevant literature. It was
impossible to trace connecdons of specialised muscular tissue between both nodes.
Moreover, it must be emphasised that the extension of Purkinje fibres in the myo-
cardium is not very intensive.

With the aid of nerve-staining methods it could be established that there occurs
a dense network of AIC in the SA node, on which postganglionic nerve fibres
terminate, approaching from the plexus cardiacus. Moreover, this network issues
nerve fibres which pass into the AV node and finally contact with that node.
In the AV node, there is a very dense plexus of postganglionic nerve fibres with
AIC in the meshes. Moreover, postganglionic nerve fibres can be located all along
the His bundle and the peripheral ramifications of the AVCS. Mutually intercon-
nected AIC, forming a thin network, can be observed intramyocardially between the
muscle-fibres.

The results of the examination lead to the firm belief that the generation and con-
duction of the impulse has a neurogenic nature and that there exists a direct
conduction of the impulse between the nodes. Argumens pleading in favour of this
assumption have been produced in the discussion.

Le but des recherches a été de soumettre à un examen critique la justesse de la
théorie de la conduction myogène dans le coeur et des différentes descriptions du
système de conduction, surtout en ce qui concerne l\'oreillette droite.
L\'examen a été fait avec des colorations normales nucléaires et plasmatiques et
avec des réactions nerveuses histochimiques.

On a constaté que l\'extension du système s\'accorde avec celui des autres ongulés.
Dans plusieurs cas les descriptions du noeud sino-auriculaire et du noeud auriculo-
ventriculaire sont incorrectes. Surtout la structure du noeud auriculo-ventriculaire
na s\'accorde pas aux descriptions qu\'on en donne souvent dans la littérature.
On n\'a pas pu démontrer de connexions tissidaires spécifiques intemodulaires.
Ensuite on signale le fait qu la ramification des fibres de Purkinje dans le myocarde
n\'est pas très abondante.

A l\'aide dese colorations nerveuses on a pu constater qu\'il se présente dans le
noeud sino-auriculaire un réseau dense d\'AIC dans lequel aboutissent des fibres
nerveuses postganglionnaires, provenant du plexus cardiaque. De ce réseau jaillissent
des fibres nerveuses qui convergent vers le noeud auriculo-ventriculaire et entrent en
contact avec lui.

Dans le noeud auriculo-ventriculaire il y a un plexus très dense de fibres nerveuses
postganglionnaires avec de l\'AIG dans les espaces interfibrilaires.
Le long du faisceau de His et dees ramifications périphériques se trouvent également
partout des fibres nerveuses postganglionnaires. Dans le myocarde on trouve parmi
les fibres musculaires des AIC continus formant à cet endroit un réseau lâche.

Se basant sur ces recherches l\'auteur conclut que la génération et la propagation
des excitations est de nature névrogène et qu\'il existe entre les deux noeuds une
conduction directe.

Pendant la discussion l\'auteur a exposé des motifs plus détaillés.
ZUSAMMENFASSUNG.

Zvv\'eck dieser Arbeit war, weiter einzugehen auf die Richtigkeit der myogenen
Reizleitungstheorie im Herzen und die verschiedenen Beschreibungen des Reizlei-
tungssystem, besonders für den sich im rechten Vorhof befindenden Teil, kritisch
zu untersuchen.

Die Arbeit wurde vorgenommen mit gewöhnlichen Nukleus-Plasma-Färbungen und
mit histo-chemischen Nervenreaktionen.

Festgestellt wurde, dass die Ausdehnung des Systems übereinstimmt mit der bei
anderen Huftieren. Die Beschreibungen des SA und des AV Knotes sind in mehreren
Fällen falsch. Besonders die Struktur des AV Knotes zeigt ziemlich starke Ab-
weichungen von den Beschreibungen, die in der Literatur gemacht werden.
Verbindungen spezialisierten Gewebes zwischen beiden Knoten konnten nicht nach-
gewiesen werden. Es wurde ferner darauf hingewiesen, dass die Ausdehnung der
Purkinjeschen Fäden in der Ventrikelmuskulatur wenig intensiv ist.
Mit den Nervenfärbungen konnte festgestellt werden, dass im SA Knoten ein dichtes
Netzwerk von AIZ vorkommt, an der postganglionäre Nervenfasern, abkommend vom
Plexus Cardiacus, enden. An diesem Netzwerk entspringen Nervenfasern, die zu dem
AV Knoten verlaufen und sich damit verbinden.

Im AV Knoten liegt ein dichter Nervenplexus, welche aus postganglionären Fasern
besteht, zwischen denen sich eine kleine Zahl AIZ befindet.

Das Hissche Bündel und die peripheren Verzweigungen werden in ihrer ganzen
Länge von postganglionären Nervenfasern begleitet. Intramyocardial liegen zwischen
den Muskelfäden gegenseitig zusammenhängende AIZ, welche hier ein grobmaschiges
Netzwerk bilden.

Auf Grund dieser Untersuchung wurde die Schlussfolgcrung gezogen, dass Reizer-
regung und Reizleitung im Herzen neurogener Art sind und dass zwischen beiden
Knoten eine direkte Reizleitung stattfindet. In der Diskussion ist diese Ansicht weiter
begründet worden.

El proposito de este estudio era de investigar la exactitud de la teoria del conducto
myogeno en el corazon y de examinar criticamente los diferentes descriptiones del
sistemo de conducto, especialmente del atrium derecho.

El examen fue efectuado con colorantes ordinarios de la nucleo-plasma y con re-
acciones nervicos-histo-quimicos.

Se ha comprobado que la existencia del sistemo corresponde al sistemo de otros
animales de casco.

Las descriptiones del boton S. A y del boton A.V., estan en muchos casos erroneas.
Especialmente la estructura del boton A.V. diferencia de la description en la
bibliografia.

No se pudo demostrar uniones de tejido muscular, especial entre los dos botones.
Ademas sa ha senalada que la extension de las fibras de Purkinje en el myocardium
no es tan intensa.

Con los colorantes de nervios se ha comprobado que existe en el boton S.A. una
red serrada de A.I.C., en donde se terminen fibras nerviosas post ganglionares
procedentes del plexus cardiacus. En esta red nacen fibras nerviosas que van al
boton A.V. y aca hacen contacto.

En el boton A.V. hay una red muy serrada de fibras nerviosas post ganglionares,
con A.I.e. dentro los agujeros.

A lo largo del lio Hiss y las rainificaciones periferas, tambien hay en todas partes
fibras nerviosas post ganglionares. Entromyoeardial hay entre los fibras musculares
una red fragil de A.I.C.

Con motivo de estas examenes se han tomado la conclusion que el estimulo del
impulso nervioso y el conducto son de origen neurogeno y que existe un conducto
directo entre los dos botones.
En el disputo se ha dado mas motivos.

Abraham, A. und E r d e 1 y i, L.: Über die Struktur und die Innervation des
Reizlcitungssystems im Herzen der Säugetiere. Acta Biol. Univ. Szeged., 3, 275,
(1957).

Boeke, J.: Inncrvationsstudien. V. Der sympathische Grundplexus und seine
Beziehungen zu den Quergestreiften Muskelfasern und zu den Herzmuskelfasern.
Z. mikr. anat. Forsch., 34, 330, (1933).
Boeke, J.: The sympathedc endformation, its synaptology, the interstitial cells,
the periterminal network, and its bearing on the neurone theory. Discussion and
critque. Acta Anat. VIII, (112), 18, (1949).
Borg, H. ter: Het specifieke geleidingssysteem in atrium en ventrikel van het hart,

in bijzonder van het paard. Proefschrift, Utrecht (1939).
D u r r e r, D.: Experimenteel onderzoek naar het verloop van het activatieproces

in de hartspier. Proefschrift, Amsterdam (1952).
D u r r e r, D. and Tweel, L. H. van der: Exitation of the left ventricular wall

of the dog and goat. Ann. New York Acad. Sc., 65, 779, (1957).
James, T. N.: The connecting pathways between the sinus node and AV node
and between the right and left atrium in the human heart. Amer. Heart. J., 66,
498, (1963).

Lee uwe, H.: Over de intersddële cel (Caja). Proefschrift, Utrecht (1937).
M e y 1 i n g, H. A.: Structure and significance of the peripheral extensions of the

autonomic nervous system. /. Compar. Neur., 99, 495, (1953).
M e y 1 i n g, H. A. and Borg, H. ter: The conductive system of the heart in

hoofed animals. Cornell. Vet., 47, 419, (1957).
Nachmansohn, D.: Chemical and Molecular Basis of Nerve Activity. Academic

Press. New York. 1959.
Paes de Carvalho, A.: Cellular electrophysiolo,gy of the atrial specialized
tissues. In. The Specialized Tissue of the Heart. 115. Symposium August 1960.
Rio de Janeiro.

R o b b, J. S. and Petri, R.: Expansions of the atrio-ventricular system in the atria.
In. The Specialized Tissue of the Hearth. 1. Symposium August 1960. Rio de
Janeiro.

W e n s i n g, C. J. C.: The conductive system and its nervous component in the pig\'s
heart. Proefschrift. Utrecht (1964).

Het begrip „mestkalf\' heeft de laatste jaren een zeer bekende klank ge-
kregen in de rundveehouderij.

In Nederland, en ook numer gezien binnen de E.E.G., is een stijgende be-
hoefte aan rundvlees. In een analyse, o.a. van de ontwikkeling van het ver-
bruik van landbouwprodukten in de E.E.G., Denemarken, Noorwegen en
het Verenigd Koninkrijk door KrohnenMouton (1963), blijkt dat
de rundvleesconsumptie in de jaren 1957, 1958 en 1959 voor Nederland
gemiddeld 195.000 ton per jaar bedroeg. In de drie jaren, met 1 januari
1971 als centrale datum wordt een gemiddeld verbruik in Nederland voor-
speld van 283.000 ton; een toename dus in deze periode met 45%. Voor de
E.E.G. (inclusief Nederiand) zijn deze cijfers: 3.285.000 in „1958" en
5.021.000 ton in „1970"; dus een toename met 53%. Een van de moge-
lijkheden, die vooral in Nederland door de rundvleesproducenten aange-
grepen werd om de produktie te verhogen was een groot aantal nuchtere
stierkalveren van de doodsmarkt te vrijwaren en deze dieren te mesten met
melkvervangende preparaten, gedurende 3 maanden, of tot ± 140 kg.
Dit kalfsvlees wordt op de markt hoog gewaardeerd en zo ontstond in het
laatste decennium een specialistische tak van veehouderij, die voorheen
volledig onbekend was.

VanKraaikamp (1964) deelde mee, dat er in 1963 ± 630.000 kal-
veren gemest werden in Nederland en in 1964 schatte hij dit aantal op
700.000, ondanks het feit dat de mei-teUing van het G.B.S. een ander beeld
te zien gaf. Hij achtte met deze 700.000 de bovengrens aangegeven van de
aantallen kalveren, welke op deze manier per jaar in ons land gemest kun-
nen worden.

Over 1963 en 1964 is uit gegevens van Van Kraaikamp (1964) te
berekenen, dat het gemiddelde arbeidsinkomen per mestkalf ƒ 67,50 per
stuk bedroeg. Hierbij komen echter grote bedrijfsverschillen tot uiting.

De bedoeling van dit artikel is, naast een algemeen inzicht over de groei
van deze dieren ook een beeld te geven van de verschillen die er in deze
bestaan tussen zwart- en roodbonte kalveren.

1 Voorlopige mededeling, mede naar aanleiding van een lezing gehouden op
dinsdag 17 november 1964 voor de Nederlandse Zoötechnische Vereniging. Deze
lezing vifordt ook gepubliceerd in „Veeteelt- en Zuivelberichten".

2 Drs. G. J. W. van der Mey; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Rijks-
universiteit te Utrecht. Biltstraat 172.

De gegvens, die de basis van dit artikel vormen zijn mij verstrekt door
.,Denkavit" N.V. en zijn zeer nauwkeurig verzameld door de heren W. H i d-
dema, N. Steenkamer en him medewerkers. Zij mesten nl. op hun
bedrijf grote aantallen kalveren voor verschillende proeven (meestal
voederproeven) in een aantal stalgebouwen.

Bij de aankoop der kalveren wordt door hen de kleur en het gewicht ge-
noteerd. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de kleur van een kalf
zeker niet voor 100% zeker zijn afstamming, in de zin van M.R.IJ. of F.H.,
aangeeft; ook het gewicht der kalveren krijgt een vraagteken, omdat de
exacte leeftijd van het kalf op het weegmoment niet kan worden vastge-
legd. De kalveren worden, ongeacht hun kleur in verschillende stallen op
een proefrantsoen gezet. In elke stal worden nu na elkaar verschillende
groepen op een bepaald rantsoen gezet.

Het bleek voor mij mogelijk uit één groep steeds eenzelfde aantal zwart-
en roodbonte kalveren te halen, die hetzelfde begingewicht hadden.
Met nadruk moet hier gesteld worden dat een bepaald roodbont kalf altijd
een zwartbonte tegenvoeter heeft, die hetzelfde begingewicht had, op de-
zelfde stal, in dezelfde tijd aanwezig was en ook hetzelfde voedsel kreeg.
Helaas is de hoeveelheid per kalf niet bekend.

Per stal konden door mij de gegevens van deze kalveren, uit groepen die
vaak na elkaar op stal stonden, opgeteld worden.
Ter beschikking stonden mij de volgende gegevens:

.A.lle stallen, met uitzondering van stal W (zie ook tabel 2), vertoonden on-
geveer hetzelfde beeld, dus konden ook de stallen opgeteld worden.
Hieruit bleek het volgende:

In deze en de volgende tabellen zijn de groeicijfers onderling vergeleken
met de statistische methode beschreven door C. Radhakrishna Rao
(1958) onder de titel „A simple and exact analysis for comparison of
growth curves".

Wanneer we de groei per dag gaan bekijken, dan komen we tot het vol-
gende resultaat:

Wij vinden hier dus een verschil van 34 gram per dag tussen rood- en
zwartbonte dieren. Dammers (1964) vond een verschil van 56 gram
per dag. Hij vergeleek 48 zwartbonte en 40 roodbonte kalveren met elkaar.

Opvallend is dat de beschrijving van de betreffende stalbaas zo duidelijk
overeenkomt met de resultaten. In de stallen met gemiddeld de beste resul-
taten blijken ook de verschillen tussen rood- en zwartbont het grootst tc
zijn.

Ook waren de verschillende stallen niet gelijk aan elkaar.
Stal 2: 180 kalveren, eerste weken centrale verwarming, \'s winters voort-
durend; plafond van stromatten (die verschoven kunnen worden);
stal heeft hoge zolderruimte en is zeer breed; ventilade: kokers in
de zijmuren.

18 kalveren in open front kippenhok, dichtgemaakt met plastic
horren; stro-plafond met open nok.
Stal 3: Primitieve oude kippenhokken, eerste week centrale verwanning

en gedurende de gehele winter.
Stal 5: 120 kalveren: eerste weken centrale verwarming, en \'s winters
voortdurend; vlak plafond met tempex platen en geperforeerd
board; stal is ± 2 meter hoog en zeer breed; ventilatie: kokers in
de zijmuren.

StalW: Géén verwarming; vrij laag plafond: horizontaal met tempex en
stro; ventilatie over middenpad d.m.v. laaggeplaatste gaten in de
deuren.

De heer H i d d e m a gaf de volgende beschrijving van dr betreffende stalknechts
(iedere stal heeft een eigen man).
2: Goed, heeft 180 dieren te verzorgen.

S: Goed, heeft met zijn echtgenote ± 30 dieren te verzorgen.
3: Eigenzinnige man, die niet volgens de normen voert.
5: Gemiddeld.
W: Geen verstand van kalveren (tuinman).

Bij het zoeken naar kalveren met hetzelfde begingewicht binnen één groep,
werd het langzamerhand dtudelijk dat de roodbonten vooral vertegenwoor-
digd waren in de zwaardere klasse en de zwartbonten in de lichtere klasse.
Bij het kiezen van zwart- en roodbonte kalveren met hetzelfde begingewicht
werden dus steeds de zwartbonte kalveren van een gemiddeld en zwaar
gewicht gezet tegenover de roodbonte kalveren van een licht en een ge-
middeld gewicht. De lichte van de zwartbonten en de zwaardere van de
roodbonten konden dus niet in deze vergelijking betrokken worden.
Om aan dit bezwaar tegemoet te komen zijn van één stal binnen één
voederproefgroep alle zwartbonte en roodbonte kalveren vergeleken.
Dit onderzoek had het volgende resultaat:

Bij deze tabel moet aangetekend worden, dat proef 161 van — gemiddeld
genomen — zware dieren uitging, terwijl proef 164 uit dieren bestond met
een vrij laag begingewicht. In beide gevallen echter een resultaat ten gunste
van de roodbonten.

3.4 Vergelijking van rood- en zwartbonte kalveren in één stal met een voor het
M.R.IJ. en F.H. veeslag normaal geboortegewicht.

Ook zou de vraag gesteld kunnen worden: „Wat is nu de gang van zaken
bij een roodbont en een zwartbont kalf van een voor het betreffende vee-
slag normaal gewicht?"

De eerste vraag, die in dit verband beantwoord moet worden is: Wat is
het normale geboorte-gewicht van F.H.- en M.R.IJ.-kalveren?
Hierover heb ik het volgende onderzeok gedaan.

Bij een aselecte steekproef onder de 35.000 leden, die F.H. fokkers zijn en
onder de 15.000 leden, die M.R.IJ. fokkers zijn, allen lid van het N.R.S.,
werden derde kalfskoeien uitgezocht en bij de geboorte van een stierkalf
werd dit door mij aangekocht en o.m. gewogen.

Op deze manier verkreeg ik de gewichten van ± 50 F.H. stiertjes en ± 50
M.R.IJ. stiertjes. Deze F.H. sitertjes wogen gemiddeld 39,5 kg en de
M.R.IJ. stiertjes 42,5 kg. Dit komt goed overeen met B a n e r j e e-
Schotsman (1964) die, in een beperkt M.R.IJ. fokgebied een gemid-
deld geschat geboortegewicht van 42,13 kg vond voor stierkalveren ge-
boren uit koeien die voor de derde of meer dan de derde keer afkalfden.
In stal 2 is het gelukt groepen zwart- en roodbonte stiertjes uit te kiezen,
met deze gemiddelde gewichten en ook ongeveer dezelfde spreiding.
Hierbij bleek het volgende:

In deze tabellen komt, evenals de voorgaande duidelijk tot uiting dat,
door een m.i. nog niet begrepen oorzaak, de roodbonten in de eerste 10
weken, of nauwkeuriger uitgedrukt in de eerste 6 weken bun voorsprong
reeds nemen. In de laatste periode is er een ongeveer evengrote toename
per dag van zowel rood- als zwartbonte kalveren.

Gaan wij er nu van uit, dat deze laatste groep uit normale M.R.IJ en F.H.
kalveren bestaat, dan kan de volgende berekening worden opgesteld.
De M.R.IJ kalveren wegen bij het begin van de mestperiode gemiddeld
3 kg meer. Ze groeien 5,65 kg meer in deze 12 weken. Uiteindelijk zijn ze
dus 8,6 kg zwaarder.

De gemiddelde verkoopprijs ligt de laatste tijd op ƒ 3,50 per kg levend ge-
wicht: 8,6 X ƒ 3,50 = ƒ 30,10.

Als U dan bedenkt dat voor een goed roodbont mestkalf vaak ƒ 0,15 per
kg meer betaald wordt, dan voor een zwartbont mestkalf, dan maakt dit
op een levend gewicht van ± 130 kg nog eens ƒ 19,50 uit.
Totaal kan de roodbonte als slachtrijp dier dus ƒ 49,60 of wel ƒ 50,— meer
opbrengen, dan de zwartbonte. Bedacht dient echter te worden dat ook
de prijs voor het nuchtere roodbonte kalf vaak dz ƒ 50,— meer is dan van
het nuchtere zwartbonte kalf.

De betere kalveren en dat zijn dus de roodbonte, hebben hun succes vooral
te danken aan:

b. de snellere groei in de eerste 6 weken van de mestperiode. En jmst
in deze eerste 6 weken, wordt sinds 1959/60 een beter resultaat ge-

boekt, doordat sinds de publikaties vanuit het Instituut voor Veteri-
naire Bacteriologie (Van der Schaaf e.a., 1959; Frik, 1960
en 1961) furazolidone en antibiotica in de melk vervangende prepa-
raten bestemd voor de kalvermesterij gebezigd worden. Vóór die tijd
immers ging men van het principe uit, dat de kalveren in de eerste
levensdagen niet behoefden te groeien, maar slechts in leven behoef-
den te blijven, b.v. door hen gekookt water of suikerwater te ver-
strekken.

Binnen de veeslagen is nog niets over erfelijke verschillen in dit opzicht
bekend; al doet de geconstateerde spreiding wel enige, mogelijk erfelijke,
verschillen vermoeden.

Tussen de twee grootste Nederlandse veeslagen heb ik U wel verschillen
aangetoond; deze verschillen zullen dus een erfelijke grondslag kunnen
hebben. Wanneer wij er van uitgaan dat onze veeslagen, eerst in de laatste
halve eeuw, min of meer kunstmatig en vrij strak gescheiden zijn, dan kun-
nen wij vermoeden, dat er erfelijke verschillen tussen de veeslagen in Ne-
derland aantoonbaar zullen zijn, wanneer onze meetmethodiek en onze
onderzoekmogelijkheden verbeterd worden.

Bij een analyse van de groeicijfers van zgn. „mestkalveren", gemest bij de N.V.
„Denkavit", is vooral gelet op het verschil in groeisnelheid tussen rood- en zwartbonte
kalveren.

De gegevens, die ter beschikking stonden, waren de begingewichten, het gewicht op
resp. 2, 6, 10 en 12 weken daarna; dus gedurende de mestperiode.
De eerste vergelijking betreft 220 kalveren, die in twee vergelijkbare groepen gesplitst
zijn en hetzelfde begingewicht hadden. Het groeiverschil blijkt 34 gram per dag ten
gunste van de roodbonten te zijn.

De tweede vergelijking betreft alle kalveren in één bepaalde stal en ook in deze verge-
lijking komen de roodbonten tot een beter resultaat dan de zwartbonten.
De derde vergelijking betreft kalveren met een voor het betreffende veeslag gemiddeld
geboortegewicht. In dit geval is het groeiresultaat van de roodbonten 66 gram per dag
gunstiger dan dat van de zwartbonten. Tenslotte wordt getracht in de huidige markt-
situatie een prijsvergelijking op te stellen, welke voor de roodbonten ƒ 50,— gunstiger
uitkomt.

In this article special attention is paid to the differences in growth between black-
and white and red. and white veal-calves which are used for veal production and
which are fattened with milk-replaccrs on an experimental hvc farm of N.V. „Den-
kavit". Figures available arc:

a. weight (shortly after the calves are born) at the moment of starting the experi-
ments.

The first comparison is concerning 220 calves: they are divided into two comparable

groups: 110 black and white and 110 red and white calves. It is seen that the daily

The second comparison which has been made concerns all calves of one stable, and

also in this respect red- and white calves have done beter than the black- and white

In the third comparison we have taken calves with an average hirthweight of the two
types of calves respectively of 39,5 kg. for black and white (Friesian) and 42,5 kg. for
red and white (M.R.IJ.). Also in this comparison red and white calves have given
beter results, i.e. 66 grammes more daily.

When sold after 12 weeks the price for a fattened red- and white calf is ƒ 50,— higher
than for a black- and white one.

En analisant les chiffres de croissance des „veaux à l\'engrais", qui sont engraissés
chez N.V. „Denkavit", on a surtout fait attention à la différence en vitesse de croissan-
ce entre les veaux pie rousses et pie noirs.

Les données disponibles étaient les poids de tout de suite après la naissance et les
poids â respectivement 2, 6, 10 et 12 semaines après, donc pendant la période de
l\'engrais.

La première comparaison concerne 220 veaux, qui sont divisés en deux groupes com-
parables, et qui avaient la même poids de tout de suite après la naissance.
Il se révèle que la différence de croissance est 34 grammes par jour, en faveur des pie
rousses.

La deuxième comparaison concerne tous les veaux dans une certaine étable, et dans
cette comparaison les pie rousses ont aussi un meilleur résultat que les pie noirs.
La troisième comparaison concerne des veaux ayant un poids de naissance moyen pour
le bétail relatif.

En ce cas le résultat de croissance des pie rousses est 66 grammes de plus que celui
des pie noirs.

Enfin dans la situation actuelle du marché on essaie â faire une comparaison de prix,
qui sera fl 50,— plus en faveur des pic rousses.

Bei der Analyse von Wachstumzahlen bei sogen. „Mastkälbern", gemästet bei der
N.V. „Denkavit" wurde vor allem der unterschiedlichen Wachstumsschnellheit
zwischen rot- und schwarzbunten Kälbern Aufmerksamkeit geschenkt.
-Als Unterlagen verfügte man über das .Anfangsgewicht, bezw. über das von 2, 6, 10
und 12 Wochen später; also während der Mastperiode.

Der erste Vergleich umfasste 220 Kälber, die in zwei vergleichbare Gruppen eingeteilt
wurden und dasselbe Anfangsgewicht hatten. Der Wachstumsunterschied betrug 34
Gramm pro Tag zugunsten der Rotbunten.

Der zweite Vergleich betraf sämtliche Kälber eines bestimmten Stalles; auch in diesem
Fall hatten die Rotbunten ein besseres Resultat als die Schwarzbunten.
Der dritte Vergleich betrifft Kälber mit einem für diese Rasse mittleren Durchschnitts-
gewicht hei der Geburt. In diesem Fall ist das Wachstunisresultat der Rotbunten 66
Gramm günstiger, als das der Schwarzbunten.

Schliesslich wurde versucht in der heutigen Marktsituation einen Preisvergleich auf-
zustellen, der für die Rotbunten um ƒ 50,— höher liegt,

En un analisis de los resultados de crecimiento en terneros de engorde, cebado por
„N.V. Denkavit" se ha puesto attention especial en la difcrencia en crecimiento entre
terneros pelirrojos y terneros pclirnegros.

Los datos disponibles eran los pesos iniciales, y los pesos 2, 6, 10 y 12 semanas despues,
pues durante el periodo dc engorde.

La comparacion primera era de 220 terneros, que eran divididos en 2 grupos con un
pesi inicial igual. La différencia en crecimiento era 34 gramos por dia al favor del
grupo de los terneros pelirrojos.

La comparacion sccunda era todos los terneros en una sola galera, y tambien ahi los
terneros pelirrojos demostraron mejores resultados que los terneros pelimegros. La
comparacion tercera era de terneros reden nacidos con un peso promedia de esta raza.

En esto caso el resultado del crecimiento de los pelirrojos eran 66 gramos mas alto gue
el crecimiento de los terneros pelirnegros.

Finalmente se trato de hacer una comparacion en precios en el mercado actual, gue
resulto gue el precio de los terneros pelirrojos eran 50 florines mas barato gue el precio
de los terneros pelirnegros.

diss. Utrecht, (1964).
Dammers, J.: Lezing gehouden te Utrecht op 30-10-1964 op de najaarsvoorlich-

tingsbijeenkomst van het Centraal Veevoederbureau.
Frik, J. F.: Een bijdrage tot de mogelijke preventie van enkele opfokziekten bij

kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1504, (1960).
Frik, J. F.: Een bijdrage tot de mogelijke preventie van enkele opfokziekten bij

kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 848, (1961).
Kraai kamp, E. C. van: Lezing gehouden te Utrecht op 30-10-1964 op de

najaarsvoorlichtingsbijeenkomst van het Centraal Veevoederbureau.
Krohn, H. B. en M o u t o n, C.: Verzameling Studies E.E.G. Serie landbouw, nr.
10, Brussel, (1963).

Curves. Biometrics, 14, 1, (1958).
S c h a a f, A. v a n d e r, J a a r t s v e 1 d, F. H. J. en F r i k, J. F.: Enige ervaringen
met experimentele Salmonella-infecties bij met kunstmelk gevoerde kalveren en
behandeling daarvan met furazolidone (handelsnaam Furoxone). Tijdschr. Dier-
geneesk. 84, 1057, (1959).

Het sterftepercentage gedurende de opfokperiode van biggen is verontrustend hoog.
Waarnemingen van ca 10.000 tomen van stamboekzeugen leidden tot sterftecijfer
van 12—15% in de zomermaanden en van 20—29% in de wintermaanden. Bij een
geboortecijfer van ± 6 miljoen biggen per jaar betekent dit een directe schadepost
van ca ƒ 50 miljoen. De indirecte schade is vermoedelijk nog groter door onvoldoende
groei en voederomzetting tijdens de mestperiode als nasleep van nadelige invloederi
tijdens de opfok.

De gegeven sterftecijfers wijzen reeds op een grote gevoeligheid van biggen voor
de omgevingstemperatuur. De warmtebehoefte van de big is kort na de geboorte
het grootst en neemt met de leeftijd en het gewicht geleidelijk af. Het vermogen
om de lichaamstemperatuur op een noodzakelijk constant peil te houden is eerst
na drie weken behoorlijk ontwikkeld Dit vraagt een hoge onigevingstemperatuur kort
na de geboorte (ca 30° C), welke tegen speenleeftijd geleidelijk aan kan worden
verlaagd tot ca 20° C. Plaatselijke bijverwarming van de biggen aan het begin
van de opfokperiode is bij lage staltemperatuur daarom steeds nodig. Te weinig wordt
nog effectief gebruik gemaakt van de warmte die de biggen zelf produceren. In een
beperkte goed geïsoleerde ruimte van ca 0,5 m® (biggenkist) kan deze warmte groten-
deels behouden blijven en is hierin — in tegenstelling tot gas- of droogstralers —
regelmatig over de biggen verdeeld. In een dergelijke ruimte kan zonder bijverwar-
ming een temperatuur en relatieve luchtvochtigheid worden bereikt, die resp. ca
15° hoger en 20° lager zijn dan in de stal.

Bij een besparing op verwarmingskosten komt nog het voordeel, dat de biggen zelf
onder de meest ongunstige omstandigheden gevrijwaard zijn tegen tocht.

door P. A. M. GUINÉE¹), E. H. KAMPELMAGHER²»),
K. HOFSTRA³) en A. VAN KEULEN⁴)

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht.
Van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid,
\'s-Gravenhage.

In een vorige publikatie werd onder meer verslag uitgebracht over een
onderzoek naar het voorkomen van Salmonella-Miemtn bij 116 normale
mestvarkens in een selectiemesterij, tijdens het leven in de faeces en na het
slachten in het vlees, de organen, lymfklieren en darminhoud (Kampei-
m a c h e r et al., 1962). Hierbij werden 114 varkens tijdens het leven en/of
na de dood besmet bevonden. Een soortgelijk onderzoek werd enige tijd
later bij 100 varkens verricht, waarbij 90 varkens tijdens het leven en/of na
de dood besmet werden bevonden. In tabel 1 wordt een overzicht gegeven
van de onderzoekresultaten van deze beide onderzoekingen. De gegevens
zijn in deze tabel zodanig gerangschikt, dat men kan zien, in hoeverre er
verband bestaat tussen de besmetting, waargenomen tijdens het leven in de
faeces en die, welke na het slachten werd vastgelegd in de darminhoud, de
lymfklieren en eventueel de organen. Ten einde te kunnen nagaan of er
een mogelijke correlatie bestaat tussen de besmetting van lymfklieren en/of
organen enerzijds en de tijdens het leven en/of na het slachten waarge-
nomen faecesbesmetting anderzijds worden de gegevens van tabel 1 als volgt
gerangschikt en in tabel 2 samengevat.
Tabel 1 kan als volgt worden vereenvoudigd:

1. Alle varkens, die na de dood alleen in de darminhoud en niet in lymf-
klieren of organen besmet bleken, kunnen worden samengevoegd met de
groep, waarbij alleen tijdens het leven en niet na de dood Salmonella-
kiemen werden geïsoleerd (in tabel 2: II).

2. Alle varkens die tijdens het leven negatief en na het slachten alleen in
de organen besmet waren, kunnen worden samengevoegd met de groep,
waarbij na het slachten in de lymfklieren en organen een ander type
werd gevonden dan in de darminhoud of in de faeces tijdens het leven
(in tabel 2: Illb).

3. Alle varkens, waarbij tijdens het leven en na de dood hetzelfde Salmo-
nella-type werd geïsoleerd, kunnen worden samengevoegd (in tabel 2:
III a).

1 Dr. P. A. M. Guinée; dierenarts-bacterioloog aan het Laboratorium voor
Zoönosen, Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht, Sterrenbos 1.

2 Dr. E. H. Kampelmacher; hoofd van het laboratorium voor Zoönosen, Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht, Sterrenbos 1.

3 K. Hofstra; voorzitter commissie Vlees- en Slachthuishygiëne, \'s-Gravenhage.

4 A. van Keulen; Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst; \'s-Gravenhage, le v. d. Boschstraat 4.

Schematische voorstelling van de resultaten van het onderzoek naar het
voorkomen van Salmonella bij 216 varkens tijdens het leven in de faeces
en na het slachten in vlees^ organen, lymfklieren en darminhoud.

4. Alle varkens, waarbij de Salmonella-typen, geïsoleerd uit lymfklieren of
organen, deels wel, deels niet in de darminhoud en/of in de faeces tijdens
het leven werden gevonden, kunnen worden samengevoegd (in tabel 2:
IIIc).

Uit tabel 2 blijkt, dat er slechts een geringe correlatie bestaat tussen de
bevindingen tijdens het leven enerzijds en die na het slachten anderzijds.
Van de in totaal 216 dieren werden er 76 üjdens het leven één of meer-
malen besmet, doch na het slachten negatief bevonden. Bij 90 dieren werd
het, tijdens het leven geïsoleerde type, na het slachten niet terug gevonden,
behoudens bij enkele dieren alleen in het darmkanaal. Wel werd dan een
ander type uit de mesenteriale lymfklieren en eventueel uit de organen ge-
ïsoleerd, dat noch uit de darminhoud noch tijdens het leven uit de faeces
werd geïsoleerd.

Slechts bij 18 van de 216 dieren werd de tijdens het leven gevonden be-
smetting ook na het slachten teruggevonden in de lymfklieren. Bij 20
dieren werden na het slachten in de lymfklieren of organen Salmonella-
typen gevonden, die niet in de darminhoud of uit de faeces tijdens het leven
waren geïsoleerd, terwijl tevens een ander Salmonella-type zowel uit lymf-
klieren of organen alsook uit de darminhoud of faeces tijdens het leven
werd gekweekt. De besmetting van lymfklieren met serotypen, die niet
tijdens het leven werden geïsoleerd, zou kunnen worden verklaard doordat
deze kiemen wel tijdens de mestperiode oraal werden opgenomen, doch niet
in de faeces konden worden aangetoond, doordat de kiemen werden uit-
gescheiden juist op dagen, dat de varkens niet werden bemonsterd, of door-
dat de techniek van isolatie onvoldoende is voor het aantonen van zeer

kleine aantallen ^a/moneZ/a-bacteriën in varkensfaeces. Het is eebter meer
waarschijnlijk dat de besmetting reeds in de jeugd, dus vóór de aankomst
op de selectiemesterij, heeft plaatsgehad.

Om deze laatste hypothese te toetsen, werd gezocht naar een mogelijkheid
om materiaal van varkens van 0-5 maanden te onderzoeken.

In eerste instantie werd door een aantal Gezondheidsdiensten het gehele
mesenterium en een monster faeces van varkens en biggen, die aan deze
diensten ter onderzoek werden aangeboden, verzameld. Deze monsters
werden na het verrichten van de sectie uitgenomen en na verpakking in
plasdc zakjes naar het Laboratorium voor Zoönosen gezonden. Aldaar wer-
den de monsters bij 4° G tot het ogenblik van onderzoek bewaard. De
faeces werden in een verhouding van 1:20 in tetrathionaatbouillon volgens
Müller-Kauffmann (MK) opgehoopt. Het mesenterium werd eerst 5 se-
conden in kokend water gehouden. De klieren werden na verwijdering van
het vet nogmaals gedurende 5 seconden in kokend water gehouden, ver-
volgens in een Waring-blendor fijngemalen en verdeeld over twee kolfjes
met selenietbriljantgroenmedium (SB) en MK, zodat de verhouding tus-
sen materiaal en ophopingsmedium circa 1:10 was. Na 16-24 uur en nog-
maals na 64-72 uur incubatie bij 37° C werd vanuit de ophopingsmedia
op briljantgroen-phenolrood-agarplaten (14 cm diam.) uitgestreken. Deze
platen werden na 16-24 uur incubatie bij 37° C op groei onderzocht. Van
Salmonella verdachte kolonies werden afgeënt op Triple-Sugar-Iron agar
(Difco) en Lysine-Decarboxylase medium en, indien het Salmonella be-
trof, serologisch getypeerd.

Het tweede deel van het onderzoek werd verricht met materiaal, afkomstig
van biggen en varkens uit de provincie Utrecht, die vanwege varkenspest
op de betrokken bedrijven door de Veterinaire Dienst werden overgenomen.
Door de zeer bereidwillige medewerking van de Inspectie Veeartsenijkun-
dige Dienst van de provincie Utrecht werden alleen de gezonde varkens
en biggen direct na het doden op het slachthuis te Utrecht, verpakt in
grote plastic zakken, naar het laboratorium vervoerd. Direct na aankomst
aldaar werden de kadavers geseceerd. Het kadaver werd met de rechter-
zijde in een met lysol gedesinfecteerde stalen bak gelegd. De gehele linker-
zijde werd met lysoloplossing gereinigd en gedesinfecteerd. Vervolgens werd
met telkens nieuwe steriele instrumenten de buikhuid verwijderd, de buik-
wand en caudale ribben weggenomen, de milt uitgenomen, de lever en gal-
blaas uitgeprepareerd, het gehele darmconvoluut uitgenomen, waaruit de
mesenteriale klieren werden geknipt en een monster inhoud van het colon
werd verzameld.

De te onderzoeken monsters, te weten, milt, lever en galblaas, mesenteriale
klieren en coloninhoud, werden in steriele Petrischalen (14 cm) bij 4° G
bewaard tot het eigenlijke onderzoek. Uit een desbetreffend vooronderzoek
bleek, dat decontaminatie van de orgaan- en kliermonsters in kokend water,
zoals beschreven in een vorige publikatie (Kampelmacher et al.,
1964) niet noodzakelijk was, indien de sectie en het verzamelen der mon-
sters geschiedde zoals boven beschreven. Het verdere onderzoek verliep zoals
boven omschreven met dien verstande, dat de colon-inhoud zowel in MK
als in SB werd onderzocht.

Het materiaal, welwillend afgestaan door de Gezondheidsdiensten werd
veelal in partijen opgestuurd, dat wil zeggen monsters faeces en mesenteria
van de kadavers, die op één dag in onderzoek kwamen bij de Gezondheids-
diensten, werden tegelijk genomen en verstuurd naar het laboratorium.
De eerste resultaten toonden aan, dat vaak een groot aantal monsters van
één partij besmet was met een zelfde Salmonella-type. Desgevraagd deelden
de collegae van de Gezondheidsdiensten mee, dat in bepaalde gevallen be-
zoedeling van de genomen monsters mogelijk is. Derhalve omvatten de hier
vermelde resultaten alleen die partijen, waarbij contaminatie afwezig kan
worden geacht, door weglaten van alle partijen, waarbij uit meer dan één
dier hetzelfde Salmonella-type werd geïsoleerd, of waarbij door de betrok-
ken collega werd vermeld, dat bezoedeling niet is uit te sluiten. Op grond
hiervan hebben de hier vermelde resultaten betrekking op slechts 858 van
de in totaal 1082 onderzochte dieren.

Aantal onderzochte en positieve dieren, gerangschikt naar leeftijd en
lokalisatie van infectie (materiaal afkomstig van Gezondheidsdiensten).

Uit de mesenteriale klieren en/of de faeces van 172 dieren (20.0%) wer-
den Salmonella-kiemen geïsoleerd. Tabel 3 geeft een beeld van deze posi-
tieve bevindingen, gerangschikt naar de leeftijd van de dieren en de loka-
lisatie van de infectie. Tabel 4 geeft een overzicht van de verdeling der
Salmonella-typen. Van de in totaal 497 onderzochte „varkenspestbiggen
waren er 94 (18.9%) positief. In tabel 5 wordt hiervan een naar leeftijd
gerangschikt overzicht weergegeven. In tabel 6 wordt de typenverdeling
weergegeven. Bij 6 biggen werden 2 Salmonella-typen geïsoleerd. Van de in
totaal 1355 onderzochte biggen en varkens waren er 266 (19,6%) Salrno-
ne/Zfl-positief. Gezien de betrekkelijk kleine en sterk wisselende aantallen
onderzochte biggen per leeftijdsgroep kan aan de percentages Positieve
dieren per leeftijdsgroep geen grote waarde worden toegekend. Het blijkt
echter duidelijk, dat de biggen reeds op jeugdige leeftijd (vanaf de eerste
levensweek) met Salmonella worden geïnfecteerd.

Aantal en typenverdeling van de Salmonella-stammen geïsoleerd uit het
mesenterium en/of faeces van 172 Salmonella-positieve biggen afkomstig
van Gezondheidsdiensten.

Aantal onderzochte en positieve dieren, gerangschikt naar leeftijd en
lokalisatie van infectie (varkenspestbiggen).

Aantal en typenverdeling van de Salmonella-stammen geïsoleerd uit
94 Salmonella-positieve biggen (varkenspestbiggen).

Uit het tweede deel van het onderzoek, waarbij dus nagenoeg complete
tomen biggen werden onderzocht, kwam naar voren, dat vaak een groot
aantal biggen van een bepaalde toom is besmet en wel met hetzelfde sero-
type. Doordat bij enkele tomen S. Stanley werd geïsoleerd, komt dit type het
meest frequent voor van de in tabel 6 genoemde serotypen. Bij de verdeling
van de serotypen, geïsoleerd uit het materiaal van de Gezondheidsdiensten
en genoemd in tabel 4, staat S. typhi murium op de eerste plaats. Vermoe-
delijk geeft tabel 4 een juister beeld van de situatie in het algemeen dan
tabel 6, aangezien het Gezondheidsdienst-materiaal van een veel groter aan-
tal tomen afkomstig is dan de onderzochte varkenspestbiggen.

De in de inleiding gestelde hypothese over de „jeugdbesmetting"bij jonge
biggen kan op grond van de zojuist vermelde resultaten bewezen worden
geacht. Dit betekent, dat een bepaald percentage biggen van ± 8 weken
bij aankomst op de selectiemesterij reeds besmet is in lymfklieren en in
mindere mate in organen en darmkanaal. De besmetting met voer e.d. die
tijdens de metsperiode nu en dan optreedt, resulteert als regel niet in een
inwendige infectie; de opgenomen kiemen passeren het darmkanaal en wor-
den na korte of langere tijd niet meer in de faeces aangetroffen. Toch mag
de betekenis van deze voor de gastheer ongevaarlijke „passanten" niet wor-
den onderschat. Bij slachtrijpe mestvarkens, die op het slachthuis komen,
zijn het waarschijnlijk hoofdzakelijk deze passanten, die de contaminatie
van slachthuis, apparatuur en secondair van het te consumeren vlees ver-
oorzaken. Anderzijds zullen de door een zeug uitgescheiden passanten het
hok en daarmee de biggen kunnen besmetten. Terwijl deze passanten voor
het volwassen dier blijkbaar geen werkelijk pathogene betekenis hebben, is
het niet onmogelijk, dat deze passanten in lagere aantallen, vooral wanneer
het de voor het varken meer pathogene serotypen zoals S. typhi murium,

s. Stanley, S. panama, S. give e.d. betreft, bij de jonge big een subkliniscbe
infectie veroorzaken, waarbij de oorzakelijke microörganismen in de mesen-
teriale klieren en eventueel verder in het lichaam, persisteren. Het is im-
mers bekend, dat de MID voor jonge dieren aanzienlijk lager ligt dan voor
oudere.

Bij voorgaande onderzoekingen naar het voorkomen van Salmonella bij normale
slachtvarkens in faeces tijdens het leven gedurende de mestperiode en in de organen,
lymfklieren en darminhoud na het slachten, werd vastgesteld, dat de bevindingen
tijdens het leven en die na het slachten slechts in geringe mate met elkaar zijn ge-
correleerd.

Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat biggen reeds op jeugdige
leeftijd via de zeug met Salmonella worden geïnfecteerd, waarna de Salmonella-hac-
teriën persisteren in het mesenterium en eventueel in de organen, zonder dat daarbij
de uitscheiding met de faeces plaatsvindt.

Ter toetsing van deze hypothese werden mesenteriale klieren en darminhoud, en deels
ook milt en lever van 1355 jonge varkens, in leeftijd variërende van enkele dagen tot
5 maanden, op aanwezigheid van Salmonella onderzocht.

Bij 266 (19,6%) van de onderzochte dieren werd Salmonella geïsoleerd. Het aantal
geïnfecteerde biggen in de leeftijdsgroep van O—2 weken was zeer gering; bij de ove-
rige leeftijdsgroepen was het percentage geïnfecteerde dieren aanzienlijk hoger en on-
derling vergelijkbaar.

Previous studies on the incidence of Salmonella in normal slaughter pigs in the period
of fattening during life, as well as that in the organs, lymph nodes and contents of the
intestine after slaughter, showed that there is only a slight correlation between the
findings during life and those after slaughter. This might possibly be accounted for by
the fact piglings are infected with Salmonella through the sow at an early age, which
is followed by persistence of the Salmonella organisms in the mesentery and possibly
in the or,gans without the organisms being eliminated in the faeces.
To verify this theory, the mesenteric lymph nodes and contents of the intestine and, in
some cases, the spleen and liver of 1,355 piglings from a few days to five months of
age were examined for the presence of Salmonella. Salmonella was isolated from 266
(19.6 per cent) of the animals studied. The number of infected piglings in age group
0—2 weeks was very small, the proportion of infected animals in the other age groups
being much larger and comparable with each other.

Pendant des recherches précédentes concernant la présence de Salmonella dans des
porcs d\'abatage normaux pendant la vie dans la période d\'engraissement, et dans les
organes, les ganglions lymphatiques et le contenu des intestins après l\'abattage, on
constata que les données cliniques et autoptiques n\'ont que peu de corrélation. Une
explication possible pourrait être que les porcelets sont déjà infectés dès un jeune âge
avec Salmonella par l\'intermédiaire de la truie et qu\'ensuite les bactéries de Salmo-
nella persistent dans le mésentère et éventuellement dans les organes sansqu\'il y ait
excrétion dans les fèces.

Afin de vérifier cette hypothèse on a examiné les glandes mésentériales et le contenu
intestinal et cn partie également la rate et le foie de 1355 jeunes porcs, variant en âge
de quelques jours à 5 mois, sur la présence de Salmonella.

Chez 266 (19,6%) des animaux examinés on a isolé Salmonella. Le nombre de porce-
lets infectés dans le groupe âgé de 0 à 14 jours était petit; dans les groupes plus âgés
le pourcentage d\'animaux infectés était considérablement plus élevé et comparable
entre eux.

Bei vorhergehenden Untersuchungen nach dem Vorkommen von Salmonella bei nor-
malen Schlachtschweinen wurde festgestellt, dass während des Lebens, der Mast-
periode und nach dem Schlachten in Organen, Lymphdrüsen und Darminhalt, die
Befunde während des Lebens und nach dem Schlachten nur in geringem Mass mitein-
ander übereinstimmen. Eine eventuelle Erklärung hierfür könnte sein, dass die Ferkel
bereits frühzeitig über das Muttertier mit Salmonella infiziert werden und die Salmo-
ne/Za-bakterien sich im Mesenterium und evtl. in den Organen festsetzen, ohne dass
hierbei eine Ausscheidung mit den Fäzes stattfindet.

Zur Nachprüfung dieser Hypothese wurden mesenteriale Drüsen und der Darminhalt,
zum Teil auch Milz und Leber von 1355 Jungschweinen, im Alter von einigen Tagen
bis zu 5 Monaten, auf das Vorkommen von Salmonella untersucht.
Bei 266 (19,6%) der untersuchten Tiere wurde Salmonella isoliert. Die Zahl der
verseuchten Ferkel im Alter von 0—2 Wochen war sehr gering; bei den übrigen
Altesgruppen war der Prozentsatz infizierter Tiere bedeutend höher und unter-
einander vergleichbar.

En exâmenes previos sobre la presencia de Salmonella en cerdos de matanza normales
durante la vida en la temporada de engordar y en ôrganos, limfoglândulas y contenido
dcl intestino después del matar se determinada que los resultados durante la vida y
esos después del matar son correlados solo en un grado ligero. Una cxplicaciôn posible
para esto podria ser que los lechoncillos ya se infectan con Salmonella via la cerda en
una edad joven, después de que las bactèrias Salmonella se quedan en el mesenterio y
eventualmente en los ôrganos sin que hay con eso la excreción con las heces.
Para provar esta hipotesis se examinaban, glândulas mesenteriales y contenido del in-
testino, y parcialmente también bazo higado de 1355 cerdos jóvenes, variando en edad
de unos dias hasta 5 meses, sobre la presencia de Salmonellas.

En 266 (19,6%) de los animales examinados se aislaba Salmonella el numero de
lechoncillos infcctados en el grupo de edad de 0—2 semana era muy pequefia; en los
otros grupos de edad el porcentaje de animales infectados era importantemente mâs
alto y mutualmente comparable.

Kampelmacher, E. H., Guinée, P. A. M., H o f s t r a, K. en K e u 1 e n, A.
van: Verdere onderzoekingen over Salmonella in slachthuizen en bij normale
slachtvarkens. Tijdschr. Diergeneesk., 87, 1486, (1962).
Kampelmacher, E. H., Guinée, P. A. M. en N o o r 1 e Jansen, L. M.
van: Onderzoekingen over de waarde van oppervlakte-decontaminatie door middel
van kokend water van met Salmonella besmette klieren. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
504, (1964).

Ondanks de uitgebreide onderzoekingen gedurende de afgelopen =b 35
jaren en de uitvoerige adviezen ter beperking van het kopziektegevaar,
vraagt deze ziekte toch ieder jaar weer een groot aantal slachtoffers.
Het doel van ons onderzoek is geweest, te trachten een bijdrage te leveren
in de strijd tegen de voedingstetanie, met als uitgangspunt de bestudering
van de mogelijkheid tot stabilisering van het calciumgehalte in het bloed-
serum als preventie ten aanzien van deze ziekte, terwijl tevens de patho-
genese der ziekte is bestudeerd.

Uit de vele in de literatuur beschreven chemische analyses van het bloed-
serum blijkt duidelijk, dat voedingstetanie niet alleen steeds gepaard gaat
met hypomagnesemie, doch ook, dat hypomagnesemie er in \'t algemeen
reeds aan vooraf gaat en dat voedingstetanie pas optreedt na daling van
het calciumgehalte. Indien het nu mogelijk zou zijn het calciumgehalte
van het bloedserum door middel van een injectie op het normale niveau te
handhaven gedurende de periode van hypomagnesemie, dan zou waar-
schijnlijk mogen worden verwacht, dat hierdoor het aantal voedings-
tetaniepatiënten zou kunnen worden beperkt.

Teneinde te trachten een beter inzicht te verkrijgen omtrent het kop-
ziektevraagstuk in de Friese Wouden is met medewerking van het Rijks-
landbouwconsulentschap Drachten en zijn rayonassistenten en enkele
buurtcollegae een kopziekteënquête gehouden in het voorjaar 1961 in een
gedeelte van de zuid-oosthoek van Friesland.

De verzamelde gegevens omtrent 227 kopziektepatiënten op 151 bedrijven
zijn statistisch bewerkt.

Gebleken is, dat er ieder jaar een aanzienlijke verschuiving bestaat van de
bedrijven waarop voedingstetanie optreedt. Op 45% van de bij deze
enquête betrokken bedrijven kwam in 1961 voedingstetanie voor, in tegen-
stelling tot de drie voorgaande jaren. Slechts op 8% der ondervraagde be-
drijven was deze ziekte vier jaren achtereen voorgekomen.
Van het totaal aantal geënquêteerde voedingstetaniepatiënten werd 53,5%
aangetroffen in de leeftijdsgroep „4 t/m 6 jaar", 34,5% in de leeftijds-
groep „ouder dan 6 jaar" en slechts 12% in de leeftijdsgroep „2 -f- 3 jaar".
Vergeleken met het totaal aantal aanwezige runderen per leeftijdsgroep
zijn ongeveer evenveel patiënten aangetroffen in de leeftijdsgroep „4 t/m
6 jaar" als in de leeftijdsgroep „ouder dan 6 jaar".

Ongeveer 77% der patiënten heeft aan voedingstetanie geleden binnen
twee maanden na de kalfdatum, terwijl 50% van het totaal aantal
patiënten op de dag van de voedingstetanie nog geen maand geleden had
gekalfd.

Van 72,5% van de in dit onderzoek betrokken padënten in de leeftijds-
groep „4 jaar en ouder" bedroeg de melkgift vóór het optreden vari de
ziekte meer dan 20 kg per dag en 29% der patiënten uit deze leeftijds-
groep had een melkproduktie per dag van 25 kg of meer, zodat gesteld
kan worden, dat de meeste voedingstetaniepatiënten wel goede melk-
producenten waren. Of dit ook de meest produktieve runderen per bedrijf
waren kan hieruit echter niet worden afgeleid, aangezien de gegevens over
de melkproduktie van de andere op dezelfde bedrijven gehouden runderen
ons ontbreken.

Het percentage voedingstetaniegevallen met dodelijke afloop bedroeg bijna
15. In de leeftijdsgroep „6 jaar en ouder" was het sterftepercentage het
grootst, nl. 25,6% en in de leeftijdsgroepen „2 3 jaar" en „4 t/m 6
jaar" resp. 7,4 en 9,1%. Hierbij moet worden opgemerkt, dat deze per-
centages betrekking hebben op een relatief gering aantal gestorven run-
deren (in totaal 33 stuks).

Gebleken is, dat 75% der patiënten in de aanvang van de weideperiode
gedurende korte of langere tijd \'s nachts weer zijn opgestald geweest. On-
danks dit \'s nachts opstallen kregen deze runderen dus toch voedings-
tetanie; 19,2% van de patiënten kreeg voedingstetanie gedurende de
periode van het \'s nachts opstallen. Bijna al deze runderen, die dus nog
geen nacht buiten waren geweest, kregen voedingstetanie binnen veertien
dagen na de eerste weidedag.

Van de runderen, die voedingstetanie kregen tijdens volledige weidegang
na een periode van \'s nachts opstallen, was 92,5% minder dan 15 nachten
weer opgestald geweest en 7,5% meer dan 14 nachten.
Ruim 50% van de patiënten, die een bepaalde periode \'s nachts waren
opgestald geweest, kregen kopziekte binnen 1 week volledige weidegang
en 80% binen 14 dagen.

Uit de verstrekte voeding gedurende het laatste deel van de staltijd konden
geen conclusies worden getrokken, doordat de hoeveelheden en de aard
der voedermiddelen zeer sterk uiteen liepen. Doordat de kwahteit tevens
sterk varieerde en meestal geen analyses van de gevoerde ruwvoeders
bekend waren, konden achteraf geen betrouwbare voederrantsoenen
worden berekend.

Op 68% der geënquêteerde bedrijven kregen de runderen bijvoedering in
de aanvang van de weideperiode. Deze bijvoedering bestond dikwijls uit
hooi en/of ingekuild gras, speciaal wanneer de runderen \'s nachts werden
opgestald, al of niet aangevuld met pulp, bieten, aardappelen, meel of
koek. Slechts 30 patiënten of 13,7% hadden MgO-houdende koek gehad,
terwijl van 8 andere patiënten was vermeld, dat deze runderen voor de
ziekte geweigerd hadden deze MgO-houdende koek op te nemen. Of de
eerder genoemde 30 koeien alle het voorgeschreven aantal koekjes iedere
dag hadden opgenomen was niet vermeld. Mogelijk waren ook hierbij wel
dieren, die ze deels geweigerd hebben; 22,8% der patiënten had voor de
voedingstetanie gedroogde pulp als bijvoedering ontvangen.
De bemesting der percelen, waarin de geënquêteerde runderen voedings-
tetanie kregen is zeer uitvoerig bestudeerd. Daarbij is gebleken, dat 88,5%
van het totaal aantal voedingstetaniepatiënten vóór de ziekte was geweid
op land, dat een bemesting met natuurlijke meststoffen had gehad; 30,6%
der patiënten kreeg voedingstetanie in land, dat naast natuurlijke mest-
stoffen ook een kalibemesting in de vorm van kunstmest had ontvangen,

terwijl 75,1% der patiënten had geweid in land, dat een gecombineerde
stikstofbemesdng van natuurlijke meststoffen en kunstmest had gehad.
Hoewel de natuurlijke meststoffen (stalmest, gier en mengmest) een veel-
zijdiger bemesting geven dan de specifieke kali- en stikstofkunstmeststoffen,
is toch getracht een indruk te krijgen van de totale kali- en sdkstofbe-
mesting, waarbij de hoeveelheden gegeven in de vorm van kunstmest
nauwkeurig konden worden berekend, doch de hoeveelheden gegeven in
de vorm van natuurlijke meststoffen berustten uiteraard op een schatting,
zowel wat betreft de hoeveelheden als de gehalten.¹) Daarbij is gebleken,
dat de kalibemesting in het algemeen vrij zwaar is geweest. Van slechts

9 percelen was het kaligetal van de grond bekend; volgens de norm
„weiden" hadden 7 van deze 9 percelen een te zware kalibemesting ont-
vangen, terwijl juist, behoudens één uitzondering, de percelen met het
hoogste kaligetal de zwaarste kaligift hadden ontvangen. Naderhand in de
nazomer is van nog 16 percelen, waarin kopziekte was voorgekomen, een
grondmonster genomen. In 10 van deze 16 gevallen werd het kaligetal van
de grond „hoog" of „te hoog" genoemd en in 6 gevallen „goed".

De indruk wordt verkregen, dat op de kopziektebedrijven de kalibemesting
in het algemeen weinig op de behoefte is afgestemd geweest, omdat de
grote meerderheid van deze veehouders de kalitoestand van de grond niet
kennen. Veeleer krijgt men de indruk, dat een zekere traditie aan de kali-
bemesting niet vreemd is, waardoor verschillende percelen een (te) hoog
kaligetal zullen hebben gekregen. Dit zal ook mede worden veroorzaakt
door de wens het vee in de aanvang van de weideperiode te willen op-
stallen en dus te laten weiden op land dicht bij huis, terwijl juist het land
dicht bij buis vanwege de afstand veelal wordt bemest met stalmest of
gier.

Onderzoek naar de preventieve werking van dihydrotachysteroI-2²) bij
voedingstetanie

In deze proef waren 80 runderen betrokken op 13 bedrijven. De 40 run-
deren in de proefgroep ontvingen ieder 200 mg dihydrotachysterol-2 in

10 ml arachisolie, terwijl de 40 runderen in de controlegroep ieder 10 ml
arachisolie kregen toegediend. Beide injecties werden intranuisculair ge-
geven, in het algemeen op de laatste dag van de stalperiode.

Van de meeste in de proef opgenomen runderen is tweemaal een bloed-
monster genomen, nl. juist voor het moment van de injectie en ten tijde
van het optreden van een voedingstetaniegeval op zo\'n bedrijf, terwijl op
enkele bedrijven waar geen voedingstetanie was voorgekomen, de in de
proef opgenomen runderen 14-18 dagen na de injectie voor de tweede
maal zijn bemonsterd. Het gemiddelde Ca-gehalte in het bloedserum van
het tweede bloedonderzoek bedroeg in de proefgroep 9,47 mg% en in de
controlegroep 9,63 mg%, zodat gebleken is, dat dihydrotachysterol-2 in de
gebruikte dosering intramusculair toegediend, niet in staat is het gemid-
delde Ca-gehalte in het bloedserum van het rund op een hoger niveau te
brengen dan in de controlegroep, althans niet over een langere periode.
Het gemiddelde Mg-gehalte in het bloedserum is in deze periode in de
proefgroep gedaald van 2,22 mg% tot 1,54 mg%, terwijl dit in de con-

trolegroep is gedaald van 2,12 mg% tot 1,50 mg%. De gemiddelde daling
in het bloedserum bedraagt derhalve in de proefgroep 0,68 mg% Mg of
30,6% en in de controlegroep 0,62 mg% Mg of 29,2%.
In het verloop van de proefperiode hebben 7 runderen uit de proefgroep
en 2 runderen uit de controlegroep aan voedingstetanie geleden, terwijl
nog een derde rund uit de laatste groep als verdacht werd aangemerkt.
Hierbij kan worden opgemerkt, dat de indeling van de beide groepen m
deze proef niet steeds geheel aan het toeval is overgelaten.
Een paar maal is, indien op een bedrijf een oneven aantal runderen eer-
der aan voedingstetanie had geleden, op verzoek van de eigenaar een
dergelijk rund meer geplaatst in de proefgroep dan in de controlegroep.

Op grond van de 7 voedingstetaniegevallen in de proefgroep kan worden
gesteld, dat dihydrotachysterol-2 in de gebruikte dosering en op de aan-
gegeven manier toegediend als preventief middel tegen voedingstetanie
ongeschikt is.

In deze proef zijn 96 runderen opgenomen op 18 bedrijven.
De indeling van de dieren in de beide groepen berustte in deze proef ge-
heel op het toeval door gebruik te maken van gecodeerd proefmateriaal.
De 48 runderen in de proefgroep ontvingen ieder 10 ml Duphafral
D3-IOOO, dat is 10.000.000 I.E. zuiver (kristallijn) vitamine D3 in ge-
solubiliseerde vorm, terwijl de 48 runderen in de controlegroep ieder 10
ml van het placebo kregen toegediend. Beide injecties werden intramus-
culair gegeven na enkele dagen weidegang. Van alle in de proef opge-
nomen runderen is een bloedmonster genomen juist vóór het toedienen
van de injectie en een week na dc injectie, terwijl van de meeste proef-
runderen reeds een bloedmonster was genomen aan het einde van de stal-
periode.

Vergelijken we de Ca- en Mg-gehalten in het bloedserum op het moment
juist voor de injectie met de overeenkomstige waarden een week na de
injectie, dan blijkt het gemiddelde Ca-gehalte in de proefgroep 8,91% te
zijn gestegen tegen 5,26% in de controlegroep. Het gemiddelde Mg-ge-
halte in de proefgroep blijkt in deze week 25,34% te zijn gedaald tegen
5,51% in de controlegroep. De stijging van het gemiddelde Ca-gehalte
in het bloedserum van de proefgroep is niet significant (P = 0,95), doch
de daling van het gemiddelde Mg-gehalte in het bloedserum van de proef-
groep is wel significant (P = 0,01). De correlatie tussen de stijging van
het Ca-gehalte en de daling van het Mg-gehalte blijkt in beide groepen
klein te zijn (proefgroep: r = 0,34 en controlegroep: r = 0,28).
Van de in de proef opgenomen runderen hebben slechts twee dieren
voedingstetanie gekregen, nl. één rund in de proefgroep en één rund in
de controlegroep. Uit het oogpunt van deze proef hebben zich te weimg
gevallen van voedingstetanie voorgedaan onder de in de proef opgenomen
runderen.

Dit zal mede zijn toe te schrijven aan de diverse maatregelen die deze vee-
houders uit prevendef oogpunt zelf namen, nl.:

3. Later in het land brengen op de gevaarlijkste bedrijven. (Op één be-
drijf kwamen de runderen dientengevolge pas op 28 mei in het land).

4. Bijvoeren op deze gevaarlijke bedrijven met Mg-houdende koek en/of
gedroogde pulp.

5. Gedurende lange tijd \'s nachts opstallen. Mede door het koude voor-
jaar gebeurde dit gedurende een langere periode dan in andere jaren.

6. Oordeelkundiger bemesting of geheel geen bemesting van de eerst te
beweiden percelen.

Zolang niet is aangetoond, dat vitamine D3, ook tijdens de voedingsteta-
nie-gevaarlijke periode, een stabiliserende invloed heeft op het Ga-gehalte
in het bloedserum, die opweegt tegen de niet zelden er mee gepaard gaan-
de dalende invloed op het Mg-gehalte, kan vitamine D3 niet worden ge-
adviseerd als preventief middel tegen voedingstetanie.

Grasmonsteranalyses en hun samenhang met het magnesiumgehalte van
het bloedserum

In het voorjaar der jaren 1961 en 1962 zijn gedurende de periodes met
de meeste voedingstetanie respectievelijk 24 en 38 grasmonsters genomen,
dee s van weiden na en naar aanleiding van gevallen van voedingstetanie,
deels van percelen waarin geen voedingstetanie is voorgekomen, terwijl
m 1962 tevens een aantal grasmonsters vóór het inscharen zijn genomen.
fTonJ^\'^\'\'^"^®\'^® materiaal geeft een aanwijzing, dat een gehalte van
0,20% Mg m de droge stof van het gras als minimale grens dient te
worden nagestreefd, maar de grasanalyses hebben wel aangetoond dat
een hoger Mg-gehalte in het gras geen absolute waarborg is om voedings-
tetanie te voorkomen.

KempenRameau (1962) hebben een verband gelegd tussen de ge-
halten aan Mg, K en ruw eiwit van het gras enerzijds (in % van de droge
stof) en de Mg-gehalten van het bloedserum anderzijds (in mg per 100
ml). Uit ons materiaal is echter gebleken, dat het werkelijk gevonden
Mg-gehalte van het bloedserum naar beide kanten kan afwijken van het
gehalte, dat op grond van de door KempenRameau gemaakte figuur
mocht worden verwacht. Beduidende verschillen tussen het gevonden en
het te verwachten Mg-gehalte in het bloedserum werden niet alleen
waargenomen indien het grasmonster was genomen na enkele dagen
weidegang, maar ook in 5 van de 20 bij het inscharen bemonsterde per-
celen.

Door de grasanalyses van de „niet voedingstetanie" groep te vergelijken
met de „wel voedingstetanie" groep, blijkt, dat de voedingstetanieweiden
m het algemeen zijn gekenmerkt door één of meer van de volgende
factoren.

e. een lager waardecijfer voor de verhouding ruwe celstof: verteerbaar
ruw eiwit.

De invloed van verschillende rantsoenen op het magnesiumgehalte van het
bloedserum gedurende de stalperiode

Door het streven het voor winterruwvoeder bestemde gras steeds jonger
en korter te maaien en door de verbeterde winnings- en conserverings-
methodes beschikt menig veehouder \'s winters over hooi en ingekuild gras
met een hoog ruw-eiwitgehalte. Aangezien de laatste jaren ook het aantal
gevallen van voedingstetanie gedurende de stalperiode toeneemt, is de in-
vloed op het magnesiumgehalte van het bloedserum nagegaan van rant-
soenen met kort of relatief lang ruwvoer als grondrantsoen en een volgens
de berekende norm te hoog verteerbaar ruw-eiwitgehalte, resp. een te lage
zetmeelwaarde. Deze proefnemingen vonden plaats op het proefbedrijf
„Bosma Sathe I" van de Friese C.B.T.B. te Selmien bij Ureterp, in
samenwerking met het Veevoederbureau voor Friesland, de Gezondheids-
dienst voor Vee in de provincie Friesland, het Rijkslandbouwconsulent-
schap te Drachten en de Nederlandse Kali-Import Maatschappij N.V.
In de winter van 1961-\'62 is o.a. vergeleken een rantsoen volgens de
voedernorm met een rantsoen, waarin het verteerbaar ruw-eiwitgehalte
gemiddeld ± 30% boven de berekende voedernormen lag, waarbij de ge-
voerde ruwvoeders in beide groepen kort gemaaid waren.
In de winter van 1962-\'63 waren de gevoerde ruwvoeders weer kort ge-
maaid, maar in deze proef werd een rantsoen volgens de voedemorm
vergeleken met een rantsoen, waarin de zetmeelwaarde gemiddeld ± 20%
beneden de berekende voedernorm lag.

In beide proeven werd aan de proefgroep dus een rantsoen gevoerd met
een te nauwe Z.W./vre-verhouding en in beide proeven bleek gedurende
de eerste weken der proefperiode het gemiddelde Mg-gehalte in het bloed-
serum te zijn gedaald. De gevonden daling van het gemiddelde Mg-gehalte
in het bloedserum van de proefgroep in de tweede week van de proef-
periode in de winter van 1961-\'62 was niet significant (P > 0,30). De
gevonden geleidelijke daling van het gemiddelde Mg-gehalte in het bloed-
serum van de proefgroep in de winter van 1962-\'63 was aan het einde der
derde week in de proefperiode wel significant (P < 0,01) ten opzichte van
de overgangsperiode, maar niet significant ten opzichte van het begin en
einde der voorperiode (P > 0,20, resp. P < 0,50). In beide proeven werd
de aanvankelijke daling van het gemiddelde Mg-gehalte in het bloed-
serum der proefgroep gevolgd door een stijging, terwijl in beide proeven
dit gemiddelde Mg-gehalte van de proefgroep weer daalde na een nieuwe
ongunstige wending in het rantsoen.

Hoewel de gevonden dalingen van het gemiddelde Mg-gehalte in het
bloedserum der proefgroep niet groot waren, geven de verrichte proeven
toch ongetwijfeld een aanwijzing, dat een energiearm rantsoen met een
relatief hoog gehalte aan verteerbaar ruw eiwit, gepaard gaande met een
betrekkelijk laag magnesiumgehalte van het ruwvoeder, een daling van
het magnesiumgehalte in het bloedserum kan geven.

Voorts zijn nog een viertal praktijkgevallen bestudeerd, waar gedurende
de stalperiode na het optreden van voedingstetanie bij één of meer run-
deren, het ruwvoeder is geanalyseerd. Aan de hand daarvan konden de
verstrekte voederrantsoenen worden berekend en deze zijn vergeleken
met de voedernormen volgens het Centr. Veevoederbureau in Nederland.
Op bedrijf no. 1 werd tot ruim 50% boven de verteerbaar ruw eiwit norm
gevoerd, terwijl het K- en Mg-gehalte in de droge stof van het gevoerde
hooi resp. 3,53 en 0,14% bedroeg. Bovendien was op dit bedrijf het ge-
voerde ingekuilde gras zeer slecht met 16 gram boterzuur en 8 gram melk-
zuur per kg ingekuild gras, terwijl de NHs-fractie¹) 18 bedroeg.
Op bedrijf no. 4 werd ruim 20% beneden de zetmeelwaarde gevoerd. Het
ingekuilde gras was ook op dit bedrijf erg slecht en nat en bevatte 14 gram
boterzuur en 3 gram melkzuur per kg ingekuild gras, terwijl hier de NH3-
fractie 27 bedroeg. De minerale gehalten van het hooi en de kuil waren
op dit bedrijf niet ongunstig.

Op de bedrijven no. 2 en 3 weken de gevoerde rantsoenen niet zo sterk
af van de berekende voedernormen als op de bedrijven no. 1 en 4. Het
K-gehalte van het gevoerde hooi was op de bedrijven no. 2 en 3 resp. 3.34
en 3,01%, tervrijl het Mg-gehalte van de gevoerde kuil op bedrijf no. 3
0,16% bedroeg. Opvallend was, dat op de bedrijven no. 2 en 3 naast
krachtvoeder uitsluitend geperst ruwvoeder werd gevoerd. Op bedrijf no. 2
uitsluitend geperst hooi en op bedrijf no. 3 was zowel het hooi als de voor-
droogkuil in pakken geperst. Mogelijk heeft dit een ongunstige invloed
gehad op de structuur van de pensinhoud.

Enkele aspecten van de verhouding „Bodem - Plant - Dier" in verband
met het ontstaan van voedingstetanie.

Doordat het rund vrijwel niet over de in het lichaam aanwezige magne-
siurn-reserve kan beschikken, geeft een negatieve magnesiumbalans bij
het rund spoedig een daling van het magnesiumgehalte in het bloedserum
en in de urine.

De hoeveelheid magnesium waarover het rund per dag kan beschikken is
afhankelijk van:

a. de hoeveelheid magnesium die door het rund per dag met het voer
wordt opgenomen,

In het algemeen zullen meerdere factoren gezamenlijk voor de daling van
het Mg-gehalte in het bloedserum verantwoordelijk gesteld moeten wor-
den. Het benuttingspercentage van het met het voer opgenomen magne-
sium kan worden gezien als de resultante van de factoren ,die invloed heb-
ben op de voedermagnesiumbenutting. De factoren die invloed hebben
op het magnesiumgehalte van het bloedserum, resp. op het ontstaan van
voedingstetanie, zijn zowel van uitwendige als van inwendige aard.
Als zodanig kunnen worden aangemerkt:
1. Het magnesiumgehalte van de grond.

Het magnesiumgehalte van het gras hangt positief samen met het
magnesiumgehalte van de grond. Deze correlatie wordt evenwel in
hoge mate beïnvloed door andere factoren, bijv. door een hoog K-

1 NHs-fractie is het percentage animoniakstikstof van de totale hoeveelheid sdkstof.
802

gehalte van de grond. Aangezien het K-gehalte van het gras boven-
dien nog weer samenhangt met de stikstofbemesdng, is het duidelijk,
dat de landelijke adviesbasis voor magnesiumbemesting van zand- en
dalgronden in hoge mate afhankelijk is gesteld van het kaligetal van
de grond en de stikstofbemesdng.

Het kaliumgehalte van het gras hangt nauw samen met het kaligetal
van de grond en de kalibemesting, maar tevens o.a. met de stikstofbe-
mesting. Het éénwaardige kalium-ion wordt zeer gemakkelijk door de
grassen opgenomen en naarmate er meer beschikbaar is in de grond,
kan dit gehalte in het gras stijgen. Hiertegenover staat de minder ge-
makkelijke opneembaarheid van Ca- en Mg-ionen.
Niet alleen worden magnesium-ionen verdrongen door kalium-ionen
bij de opname door het gras uit de grond, maar ook het benuttings-
percentage voor het rund van het in het voeder aanwezige magnesium
wordt verkleind door een hoog kaliumaanbod.

Stikstofbemesting verhoogt het ruw-eiwitgehalte van het gras, maar
een zware stikstofbcmesting heeft tevens invloed op het K-gehalte van
het gras, (Kemp, 1960), nl.:

het K-gehalte van het gras wordt verhoogd, indien de grond rijk aan
K is; het K-gehalte van het gras wordt verlaagd, indien de grond
arm aan K is. De grens tussen deze beide tegengestelde effecten zal
liggen bij 2% K in de droge stof van het gras.

Het verteerbaar ruw-eiwitgehalte van het rantsoen zal steeds moeten
worden beoordeeld in zijn verhouding tot de totale energetische waar-
de van dat rantsoen. Een relatieve overmaat aan ruw eiwdt zal aan-
leiding kunnen geven tot gestoorde pensfermentatieprocessen,
(Reinders, 1959). Voor de eiwitsynthese in de pens door bacte-
riën tot bacterie-eiwit zijn voldoende koolhydraten, liefst in de vorm
van zetmeel, noodzakelijk. Zijn er onvoldoende koolhydraten aan-
wezig, dan ontstaat er een NHg-overmaat, die in de pens invloed zal
kunnen hebben op de bacterieflora. Door een gewijzigde bacterie-
werking kunnen meer eiwitsplitsingsprodukten ontstaan, welke aan-
leiding kunnen geven tot rotting in de darmen, waarbij histamine en
andere toxische biogene aminen zullen kunnen worden gevormd.
Kopziektever\\vekkend gras heeft voorts, blijkens de eerder besproken
grasanalyses, dikwijls een kleiner verhoudingscijfer tussen het gehalte
aan ruwe celstof en het verteerbaar ruw-eiwitgehalte {% N), dan
gras van percelen, waarin geen voedingstetanie is voorgekomen .

Bij (auto)intoxicaties, waarbij een overmaat aan histamine en andere
toxische biogene aminen in de weefsels aanwezig zijn, kan de hydra-
tatie-toestand zich wijzigen, namelijk de permeabiliteit van de bloed-
capillairen neemt dan sterk toe, waardoor een verschuiving van de
minerale verhoudingen zal kunnen optreden (Seekles, 1953).

Verschilende onderzoekers hebben verband gelegd tussen voedings-
tetanie en de activiteit van de bijnier. Terwijl de kalium- en natrium-

balans in het organisme in hoge mate worden gereguleerd onder in-
vloed van mineralocorticosteroïden, waarbij het aldosteron de speci-
fieke factor zal zijn, is een dergelijke regulering ten aanzien van het
magnesium niet bekend. In vele gevallen is bij voedingstetanie ge-
vonden: acidosis, hyperglycemie, eosinopenie, lymfopenie en neutro-
filie. Dit zou pleiten voor een hyperfunctie van de bijnierschors, het-
geen Sybesma (1961) ook in het merendeel der gevallen vond bij
histochemisch onderzoek van de bijnieren.

Hoewel ook eerste en tweede kalfskoeien aan deze ziekte kunnen
lijden, zijn het toch overwegend oudere dieren. Dit moet in verband
worden gebracht met het niet voldoende kunnen beschikken over de
in het lichaam aanwezige magnesiumreserve. Het vermogen van het
rund de Mg-reserve in het lichaam aan te spreken is uitermate gering
en neemt nog af bij het toenemen van de leefdjd.

Raaigrassoorten hebben het laagste Mg-gehalte, terwijl kruiden en
klavers een hoger Mg-gehalte hebben. In het vroege voorjaar over-
heersen de grassen sterk de klavers, wat door het gebruik van sdk-
stofbemesting nog wordt verergerd.

Het Mg-gehalte van de droge stof van het gras is in het voorjaar en in
de herfst het laagst. Dit zal mede afhankelijk zijn van de lagere tem-
peratuur in het voorjaar en in de herfst.

Na een stijging van de temperatuur, zolang de temperatuur komt van
een niveau beneden 14° C, neemt het aantal kopziektepadënten toe
en na daling van de temperatuur zien we een afname van het aantal
patiënten. Dit met een vertraging van gemiddeld 5 dagen (Kemp
en \'t H a r t, 1957). De invloed van de weersgesteldheid op het aantal
voedingstetaniepatiënten schrijven zij toe aan de na temperatuurs-
wijziging veranderde kationensamenstelling van het gras.

De meeste voedingstetaniepatiënten worden waargenomen bij snelle
grasgroei bij lagere temperaturen, waarbij de groeisnelheid van het
gras weer samenhangt met de stikstofbemesting.

Naarmate het gras jonger is, is veelal het ruw-eiwitgehalte hoger en
naarmate het ruw-eiwitgehalte van het gras hoger is, is het benut-
tingspercentage van het magnesium van dat gras kleiner.

Ten gevolge van het nuttigen van grote hoeveelheden mals jong
weidegras met een laag ruwvezelgehalte en met een hoog vochtgehal-
te, zal de pensinhoud een betrekkelijk compacte massa kunnen wor-
den, die zich bij iedere netmaag-pens-contracde minder goed laat door-
drenken met de vloeistof uit de netmaag en onder uit de pens
(Frens, 1958).

De microbiologische processen in de pens kunnen hierdoor tevens
worden geremd en zullen zich in ongunstige zin kunnen wijzigen.

Naast de ongunstige invloed op de pensstructuur zal een hoog vocht-
gehalte van het opgenomen gras ook een ongunstige invloed kunnen
hebben op de totale magnesiumopname per dag van de runderen.
Bij een buitengewoon hoog vochtgehalte van het gras zullen de
koeien, ook bij een maximum aan voederopname, niet steeds in staat
zijn de normale hoeveelheid droge stof per dag op te nemen. Bij een
overigens voldoende Mg-gehalte van de droge stof van het gras zul-
len de runderen in dat geval te weinig magnesium per dag opnemen.

Een onvoldoende magnesiumopname bij een voldoende hoog Mg-
gehalte in de droge stof van het gras kan ook tot stand komen door
onsmakelijkheid van het gras, waardoor eveneens de gewenste en be-
nodigde hoeveelheid aan droge stof door het rund per dag niet wordt
opgenomen.

Dit kan men in een nat voorjaar wel eens aantreffen in een weide met
veel gras, welk gras, blijkbaar ten gevolge van een bemesting met stal-
mest of gier, ongaarne door de runderen wordt opgenomen.

Onze pogingen het weerstandsvermogen der runderen tegen kopziektever-
wekkende invloeden te verhogen door middel van een intramusculaire
injectie van 200 mg dihydrotachysterol-2 in olie, resp. 10.000.000 I.E.
kristallijn vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm, gegeven aan het einde van
de stalperiode of in de aanvang van de weideperiode, zijn niet bevredigend
geweest.

Grasmonsteronderzoek vóór het inscharen en het aan de hand van de
grafiek van K e m p en R a m e a u voorspellen of er in een bepaalde weide
voedingstetanie moet worden verwacht, is een stap in de goede richting en
kan veel onheil voorkomen, doch deze adviesgeving zal ook teleurstelling
kunnen geven, doordat miswijzingen naar beide kanten kunnen voor-
komen. Deze methode beoogt het uitzoeken van de meest geschikte weiden
voor de runderen in de kopziekte-gevaarlijke periode.

De tot dusver meest effectieve maatregel ter voorkoming van kopziekte bij
nmderen, die kopziekteverwekkend gras opnemen, is ongetwijfeld het toe-
dienen van magnesiumoxyde in de vorm van magnesiumoxyde-houdende
koekjes. Hierbij moet worden opgemerkt, dat deze koekjes iedere dag in
de voorgeschreven hoeveelheid moeten worden verstrekt, zodat per rund
50 g MgO per dag wordt opgenomen. Herhaaldelijk is gebleken, dat na
voortijdige beëindiging van deze bijvoedering kopziekte optrad. De op-
name van deze koekjes wordt bevorderd door verse koekjes te voeren, die
niet hard zijn en deze met schone handen te verstrekken.
Het verstrekken van gedroogde pulp zal vermoedelijk alleen dan een
gunstige invloed hebben, indien de verhouding tussen het gehalte aan
verteerbaar ruw eiwit en de totale verteerbare energetische waarde in
het gras te klein is. In ieder geval is wel bewezen, dat om kopziekte te
voorkomen, het toedienen van gedroogde pulp beslist minder afdoende is,
dan het verstrekken van magnesiumoxyde-houdende koek.
Aan de bijvoedering van andere produkten zoals hooi en ingekuild gras
zal niet te veel preventieve waarde moeten worden gehecht en in het alge-

meen alleen moeten worden gezien als een middel ter beperking van de
grasopname, al zal een goed gewonnen en goed geconserveerd relatief lang
ruwvoeder het gehalte aan ruwe celstof in de pens verhogen en daardoor
een gunstige invloed kunnen hebben op de structuur van de pensinhoud,
en evenals pulp, doch in veel mindere mate, ook een gunstige invloed
kunnen hebben op de nauwe verhouding tussen het gehalte aan verteer-
baar ruw eiwit en de totale energetische waarde in het jonge voorjaars-
gras.

De voeding gedurende de laatste weken op stal zal voor het allereerste
begin van de weidegang in zoverre van belang moeten worden geacht, dat
de runderen met een gezonde stofwisseling in de weide komen en dat het
regulerend systeem gedurende de stalperiode niet extra zwaar wordt be-
last. Het lijkt daarom gewenst, vooral gedurende de laatste maand op
stal, speciaal aandacht te schenken aan de totale verteerbare energetische
waarde van het rantsoen.

Het \'s nacht opstallen der runderen gedurende de eerste weken der weide-
periode zal ongetwijfeld nuttig kunnen zijn, al komen ook gedurende deze
periode vele gevallen van voedingstetanie voor. De overgang is geleide-
lijker en de erg koude nachten kunnen hierdoor worden vermeden, terwijl
de bijvoedering er door wordt bevorderd. De duur der periode van het
\'s nachts opstallen der runderen dient op zijn minst te worden gesteld op
twee weken en te worden verlengd bij ongunstige weersomstandigheden.
Met nadruk geldt dit advies voor de runderen, die minder dan één maand
voor de weidegang hebben gekalfd.

Het bijvoeren van magnesiumoxyde-houdende koek dient meer te worden
gezien als een voorbehoedend curatief middel dan als een preventief
middel in engere zin. Immers de in het gras aanwezige hypomagnesemische
invloeden worden niet weggenomen, doch gecompenseerd en misschien
tevens eventueel dreigende indigestieverwekkende invloeden voorkomen.
Maatregelen van werkelijk preventieve aard dienen te zijn gericht op
de samenstelling van het gras en moeten voorkomen, dat het weidegras
voedingstetanieverwekkend wordt. Daarom moet worden getracht weide-
gras te krijgen met een zodanige samenstelling, dat niet alleen het Mg-
gehalte voldoende hoog is, maar ook een zo groot mogelijke benutting
ervan door het rund gewaarborgd is. Twee belangrijke factoren die de
veehouder in deze zelf kan regelen zijn de datum van het beweiden en de
bemesting der percelen.

Door de runderen te laten weiden in gras, dat iets ouder is en zich dus in
een iets meer uitgegroeid stadium bevindt, zal de samenstelling van het
opgenomen gras in het algemeen minder ongunstig worden. Dit betekent
dus, dat in het voorjaar door een verlenging van de stalperiode de kans
op voedingstetanie zal afnemen.

Van nog grotere betekenis is een doelmatige bemesting van het land. Te
vaak krijgen de eerst te beweiden percelen een onverantwoorde bemesting.
Dikwijls worden de percelen dicht bij huis begierd, in welke percelen de
runderen ook vaak eerst worden geweid in verband met het \'s nachts op-
stallen. Veelvuldig wordt een bemesting met gier of stalmest nog gevolgd
door (gemengde) kunstmest. Na het ondoordacht gebruiken van ge-
mengde kunstmest, eventueel na gier of stalmest, in plaats van de voor-
heen gebruikelijke enkelvoudige stikstofbemesting, komt dikwijls voedings-
tetanie in het voorjaar voor op bedrijven, waar deze ziekte voorheen on-

bekend was. De bemesdng dient afgestemd te zijn op de behoefte, hetgeen
kan worden bevorderd, door ze in overeenstemming te brengen met de
gegevens van het grondonderzoek.

.A-angezien naast de bemesting ook verschillende andere factoren, o.a.
klimatologische factoren, van invloed zijn op de grasgroei en de gras-
samenstelling en mogelijk nog andere dan de hier besproken factoren de
benutting van het magnesium in de pens in ongunstige zin kunnen be-
ïnvloeden, terwijl de mate van aanpassingsvermogen van het rund, onder
verantwoordelijkheid van het regulerend systeem, mede bepalend is voor
het af of niet ontstaan en de mate van hypomagnesemie, zal voedingsteta-
nie wel nimmer geheel kunnen worden voorkomen, maar met in acht
neming van de hier genoemde maatregelen, zal deze ziekte toch in be-
langrijke mate kunnen worden beperkt.

1. 200 mg dihydrotachysterol-2 in olie, geïnjiceerd op de laatste dag van
de staltijd of na enkele dagen weidegang, kon voedingstetanie in de
aanvang van de weideperiode niet voorkomen.

2. 10.000.000 I.E. kristallijn vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm, ge-
injiceerd na enkele dagen weidegang, had het Ca-gehalte in het
bloedserum na een week niet significant verhoogd, maar veroorzaakte
wel een significante daling van het Mg-gehalte in het bloedserum.

3. Een groot deel der voedingstetaniegevallen per jaar komt voor op
andere bedrijven dan in het voorgaande jaar.

4. Van het totaal aantal voedingstetaniegevallen werden de meeste
patiënten aangetroffen in de leeftijdsgroep „4 t/m 6 jaar", maar ver-
geleken met het totaal aantal aanwezige runderen per leeftijdsgroep,
werden ongeveer evenveel patiënten aangetroffen in de leeftijdsgroep
„4 t/m 6 jaar" als in de leeftijdsgroep „ouder dan 6 jaar".

5. Ongeveer 77% der patiënten had aan voedingstetanie geleden binnen
twee maanden na de kalfdatum, terwijl 50% van het totaal aantal
patiënten op de dag van dc voedingstetanie nog geen maand ge-
leden had gekalfd.

6. Hoewel ook voedingstetaniegevallen voorkwamen tijdens de periode
van \'s nachts opstallen, kregen slechts weinig runderen voedings-
tetanie na een periode van minstens veertien dagen \'s nachts op-
stallen.

7. 88,5% van het totaal aantal voedingstetaniepatiënten was vóór de
ziekte geweid op land, dat een bemesdng met natuurlijke meststoffen
had gehad; 30,6% der patiënten kreeg voedingstetanie in land, dat
naast natuurlijke meststoffen ook een kalibemesting in de vorm v^
kunstmest had ontvangen, terwijl 75,1% der patiënten was geweid in
land, dat een gecombineerde stikstofbemesting van natuurlijke mest-
stoffen en kunstmest had gehad.

8. Voedingstetanieweiden zijn in het algemeen gekenmerkt door één of
meer der volgende factoren:

d. een laag waardecijfer voor de verhouding ruwe celstof: verteer-
baar ruw eiwit.

9. Een hoog Mg-gehalte in de droge stof van het gras geeft geen garan-
tie voor het niet ontstaan van hypomagnesemie en voedingstetanie.

10. De hoeveelheid magnesium waarover het rund per dag kan beschik-
ken is afhankelijk van:

11. Factoren, die invloed hebben op het magnesiumgehalte van het
bloedserum zijn o.a.:

d. het ruw-eiwitgehalte van het rantsoen in zijn verhouding tot de
energetische waarde van het rantsoen,

12. Grasmonsteronderzoek vóór het inscharen en het aan de hand van de
grafiek van KempenRameau voorspellen of er in een bepaalde
vereide voedingstetanie moet worden verwacht, is een stap in de goede
richting en kan veel onheil voorkomen, doch deze adviesgeving zal
ook teleurstelling kunnen geven, doordat miswijzingen naar beide
kanten kunnen voorkomen.

13. Het verstrekken van magnesiumoxyde-houdende koekjes is tot dus-
ver de meest effectieve maatregel ter voorkoming van voedingstetanie
bij runderen, die voedingstetanieverwekkend gras opnemen.

14. Het verstrekken van gedroogde pulp zal vermoedelijk alleen dan een
gunstige invloed hebben, indien de verhouding tussen het gehalte aan
verteerbaar ruw eiwit en de totale verteerbare energetische waarde in
het rantsoen te klein is, of een te nauwe verhouding tussen verteer-
baar ruw eiwit en ruwe celstof de belangrijkste oorzaak is van een
slechte benutting van het voedermagnesium.

15. De bemesting, speciaal van de eerst te beweiden percelen, dient af-
gestemd te zijn op de behoefte, hetgeen kan worden bevorderd, door
ze in overeenstemming te brengen met de gegevens verkregen door
grondonderzoek.

16. De preventie van voedingstetanie bij het rund zal in de eerste plaats
moeten worden gezocht in een weloverwogen verantwoorde bedrijfs-
voering.

Aangezien voedingstetanie in het algemeen pas optreedt, indien bij een reeds aan-
wezige hypomagnesemie tevens het Ca-gehalte in het bloedserum gaat dalen, is een
onderzoek ingesteld naar de mogelijkheid, deze ziekte te voorkomen, door te trachten
het Ca-gehalte in het bloedserum te stabiliseren. Hiertoe zijn gedurende één voorjaar
proeven genomen met dihydrotachysterol-2 bij 80 runderen op 13 bedrijven en gedu-
rende een ander voorjaar met vitamine D3 bij 96 runderen op 18 bedrijven. Beide
stoffen werden intramusculair geïnjiceerd.

Ter bestudering van het kopziekteproblcem is voorts een enquête gehouden in een deel
der Friese Wouden, omvattende 227 kopziekte-patiënten op 151 bedrijven.
De analyses van 62 grasmonsters, afkomstig van weiden, zowel met als zonder voe-
dingstetanie en genomen tijdens weidegang of vóór het inscharen, zijn onderling
vergeleken en bestudeerd in hun samenhang met het magnesiumgehalte van het bloed-
serum der ingeschaarde runderen.

Gedurende de stalperiode is voorts de invloed van verschillende rantsoenen op het Mg-
gehalte van het bloedserum nagegaan.

Tenslotte zijn enkele aspecten van de verhouding „Bodem - Plant - Dier" in verband
met het ontstaan van voedingstetanie en de te nemen preventieve maatregelen be-
sproken.

As grass tetany usually does not occur unless the blood calcium also starts to decrease
in the presence of hypomagnesacmia, the possibility of preventing this disease by
stabilizing the blood calcium was studied. Experiments using dihydrotachysterol-2 were
therefore carried out in eighty cows on thirteen farms during one spring and with
vitamin Da in ninety-six cows on eighteen farms during another. The two agents were
injected by intramuscular route.

In addition, an inquiry involving 227 animals with grass tetany on 151 farms was
conducted in part of the „Friese Wouden" to study the problem of grass tetany.
The results obtained on analysis of sixty-two samples of grass from pastures on which
animals did and those on which they did not develop grass tetany, taken during
pasturing or before the animals had been turned out to grass, were compared and the
relationship between these findings and the blood magnesium of the cows put to grass
was studied.

Moreover, the effect of various rations on the blood magnesium was investigated.
In conclusion, certain aspects of the soil - plant - animal relationship are discussed with
reference to the patho,genesis of grass tetany and the preventive measures to be
adopted.

Comme la tétanie nutritive n\'apparaît généralement que si, pendant une hypomagnésé-
mie déjà présente, la teneur en Ca dans le sérum sanguin se met également à baisser,
on a examiné la possibilité de prévenir cette maladie en tâchant dc stabiliser la teneur
en Ca dans le sérum sanguin.

Pendant un seul printemps on a fait des expériences avec du dihydrotachystérol-2 chez
80 bovins de 13 fermes et pendant un autre printemps avec de la vitamine Ds chez 96
bovins de 18 fermes. Les deux substances ont été administrées par injection intra-
musculaire.

Ensuite on a fait une enquête, afin d\'étudier le problème de la tétanie d\'herbage, dans
une partie des „Friese Wouden" (Forêts Frisonnes), comprenant 227 patients de
tétanie d\'herbage sur 151 fermes.

Les analyses de 62 échantillons d\'herbage originaires de prairies aussi bien avec que
sans tétanie de nutrition, et prélevés pendant le pâturage ou avant la mise au vert, ont
été comparées entre elles et étudiées dans leur connexion avec la teneur en Magnésium
dans le sérum sanguin de bovins mis au vert.

En outre on a examiné, pendant la stabulation, l\'influence des différentes rations sur la
teneur en Mg. dans le sérum sanguin.

Finalement on discute quelques aspects de la relation entre sol - plante - animal en
rapport avec la genèse de la tétanie nutritive et les mesures préventives à prendre.

Da Weidetetanie im allgemeinen erst dann auftritt, wenn bei einer bereits vorhandenen
Hypomagnesämie auch der Ca-Gehalt im Blutserum sinkt, wurde eine Untersuchung
nach den Möglichkeiten zur Verhütung dieser Krankheit angestellt, um zu versuchen
den Ca-Gehalt im Blutserum zu stabilisieren. Hierfür wurde während eines Früjahrs
bei 80 Rindern auf 13 Betrieben mit Dihydrotachysterol-2 und während eines anderen
Frühjahrs bei 96 Rindern auf 18 Betrieben mit Vitamin Da Proben gemacht. Beide
Stoffe wurden intramuskulär injiziert.

Während der Stallzeit wurde ferner der Einfluss der verschiedenen Rationen auf den

Schliesslich werden einige Aspekte bezgl. Boden - Pflanze - Tier im Verband mit dem
Entstehen von Grastetanie und den zu nehmenden Präventivmassnahmen besprochen.

Puesto gue en general la tetani y de alimentacion se presentera cuando ya existe una
hipomagnesimia y al mismo tiempo el contenido de calcio en el suero de sangre esta en
descenso se ha hecho una investigación en la posibilidad de prévenir este enfermcdad
probando de estabilisar el contenido de calcio en el suero dc sangre.
Con esto fin, se probo durante una primavera en 80 vacas en 13 diferentas lecheras la
injeccion intramuscular de dihidrotaquisterina-2 y durante una otra primavera la
injeccion intramuscular de Vitamina D-a.

Para investigar el problema de tetania de alimentacion se hizo un estudio en una parte
de la provincia de Frislandia (Paises Bajos) en 151 lecherias con 227 casos de este
tetania. Los analisis de 62 muestras de hierba, procedentes de pastos con y sin una
historia de tetania y cscogidos durante el pastoreo o antes, eran comparados entre si
y analisados en sus cohcrencias con el contenido de magnesio en el suero de sangre dc
los animales pastandos.

Durante el periodo del establo también se ha investigado la influencia de diferentes
rationes de alimentos sobre cl contenido de magnesio en cl suero de sangre.
Por fin se ha discutido algunas aspectos de la correlation - suelo - planta - animal, en
correlation con la existencia de la tetania de alimentacion y lo gue hay gue hacer para
prévenir este enfermcdad.

Voor de geraadpleegde literatuur wordt verwezen naar het proefschrift (For reference
of literature vide the original thesis).

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijksuniversiteit te
Utrecht, Nederland.

Sinds het isoleren en bestuderen van het eendepestvirus in 1949 in Neder-
land (Jansen en Kunst, 1949), kon de diagnose eendepest bij eenden
tot nu toe vele malen gesteld worden. Ook buiten Nederland is eendepest
bij eenden waargenomen, n.1. in 1963 in India (Mukerji et al, 1963)
en kort daarna in België (De vos et al, 1964).

De diagnose eendepest werd tot nu toe niet gesteld bij ganzen. Wel was
uit alhier verrichte experimentele infecties gebleken (Van Dorssen en
Kunst, 1955) dat ganzen door middel van een intramusculaire injectie
met eendepestvirus te doden zijn, doch van het spontaan voorkomen van
eendepest bij ganzen was nog nimmer iets gebleken. Uit het thans volgen-
de menen wij te mogen besluiten, dat eendepest spontaan bij ganzen kan
voorkomen.

Begin januari 1965 deed zich op een eendenbedrijf belangrijke sterfte voor,
verooi-zaakt door eendepest, onder een groep van 800, zeven weken oude,
Peking eendjes.

Het begon met het sterven van enkele eendjes; twee dagen later waren er
100 gestorven en de dag daarna 200. De eigenaar heeft toen deze gehele
groep opgeruimd. Hieruit blijkt wederom hoe snel en met welk een grote
sterfte eendepest om zich heen kan grijpen.

Naast deze groep jonge eendjes zaten een groot aantal Khaki Campbell
eenden, verdeeld over vele rennen, die met spoed tegen eendepest ingeënt
werden; onder deze eenden is geen sterfte opgetreden. Een aantal vrij
rondlopende siereendjes: mandarijneendjes (Aix galericulata, Mandarin
duck, - Ente, Sarcelle de Chine), Carolina-eenden (Aix sponsa, wood duck),
Kaapse eenden (Cairina moschata), die tegelijkertijd geënt geworden wa-
ren, bleven eveneens gezond. Op het bedrijf waren ook nog enige berg-
eenden (Tadorna tadorna, Shellduck), aanwezig, die, omdat ze tussen de
parelhoenders liepen, vergeten waren te enten; deze bergeenden zijn alle ge-
storven. Uit het doodgaan van alle niet geënte bergeenden en het in leven
blijven van alle andere wel geënte eenden blijkt opnieuw hoe goed de en-
ting is, zelfs op een besmet bedrijf.

Op het bedrijf bevonden zich ook nog 30 ganzen, die vrij rond konden
lopen tussen de eendenrennen door, deze ganzen waren niet geënt gewor-

1 Prof. Dr. Jac. Jansen; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Utrecht; Biltstraat 168.

2 Drs. R. Wemmenhove, vi\'ctcnschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit
Utrecht; Biltstraat 168.

den. Enkele dagen nadat op het bedrijf de endng was verricht, werd 1 gans
ziek die snel daarna stierf. Men besloot nu direct ook de ganzen alsnog te
enten, doch op de verstrekking van de entstof moest een paar dagen ge-
wacht worden, tijdens welke dagen nog 2 ganzen stierven. Direct na aan-
komst van de entstof werden alle ganzen geënt, twee ervan waren, toen de
enting verricht werd, zeer ernstig ziek, ze stierven kort na de enting; doch
alle overige ganzen zijn gezond gebleven. Reeds deze entresultaten geven
de overtuiging dat de ziekte onder ganzen eendepest moet zijn geweest,
waarbij dus blijkt dat ook ganzen uitstekend te immuniseren zijn met de
eendepestentstof.

Bij de ganzen was waargenomen dat de ziekte in enkele dagen dodelijk
verliep. Het begon met het laten lopen van vocht uit de snavel, diarree
(dunne, fel-groene faeces) en, als voorbode van de dood, een blauwe ver-
kleuring van de snavel, de poten, in het bijzonder van de zwemvliezen. De
algemene indruk was die van een algehele ernstige lusteloosheid.

De voornaamste waargenomen veranderingen bij sectie waren: petechiën
en grotere bloedingen in de trachea met beginnende difterisehe verande-
ringen, het leek enigszins alsof de mucosa bezet was met kleine schubbe-
tjes, overdekt met slijm; de mucosa van de oesophagus was zeer ernstig
aangetast, het difterisch beslag was dik en gerimpeld; op het hart waren
petechiae waarneembaar, eveneens op het scheilvet, op de lever en op de

milt; het ovarium was hemorragisch van aspect, evenals een aantal darm-
lussen; de darminhoud was dun en bevatte bloed; de cloaca was zeer ern-
stig ontstoken (dik, difterisch beslag).

Parasieten werden niet gevonden. Het bacteriologisch onderzoek verliep
negatief.

Uit deze sectiebevindingen van de gans blijkt, dat de waargenomen ver-
anderingen identiek zij met wat bij eenden, gestorven aan eendepest,
wordt gezien.

Van de gestorven gans werd levermateriaal en hartebloed genomen, hier-
van werd een suspensie gemaakt (concentratie 1:8) waarmee 2 ganzen
(3 cm\'\') en 4 eenden (1 cm^) intramusculair besmet werden. Het resul-
taat was dat de 2 ganzen na 3 dagen ziek werden en na 5 dagen stierven.

Petechiae in de conjunctivae, in de sinus infraorbitalis en in de trachea;
hemorragische difterische pharyngitis en oesophagitis; bloedingen op het
hart, de lever (die gezwollen is), de milt, in de salpinx, op de eileider en
op scheilvet en darmlissen.

Op vele plaatsen in de darmen werden kleine boutons en soms een difte-
risch beslag gezien.

De 4 eenden werden alle zeer ziek, de ziekteduur variërend van 2/2 tot 5
dagen; één stierf na 3 dagen, één na bijna 5 en één na bijna 8 dagen.
Slechts één eend overleefde de infectie, na zeer ernstig en typisch ziek te
zijn geweest (op de 6e dag een aangetaste keel en duidelijke cloacids), ten-
slotte trad zeer langzaam herstel in.

a. Veertien dagen na de infecde van de enige overlevende proefeend werd
van dit dier serum gewonnen voor onderzoek op immuunstoffen ten op-
zichte van eendepestvirus. Dit onderzoek werd verricht op bevruchte
bebroede kippeëieren (10 dagen bebroed); het hierbij gebruikte virus
was het aan het kippeëi aangepaste eendepestvirus.

Aan 9 eieren werd toegediend een constante hoeveelheid virus (0,1 cm3
van een suspensie gemaakt van een besmet chorio-allantois vlies, sus-
pensiedikte 1:10) en een constante hoeveelheid serum (ongeveer 0,1
cm3).

Aan 7 controle-eieren werd dezelfde hoeveelheid virus toegediend, doch
in plaats van het serum dezelfde hoeveelheid bouillon. Van de controle-
groep gingen alle embryonen na 3 dagen, gelijk verwacht werd, dood.
Van de 9 proefeieren stierven 7 embryonen na 5 en 2 na 7 dagen, het-
geen dus een zeer duidelijke remming op het virus demonstreert, m.a.w.
het serum bevatte specifieke antistoffen tegen het eendepestvirus.

b. De overlevende, herstelde, doch nog zeer magere eend werd nu intra-
musculair besmet met eendepestvirus (suspensie van eendelever en
eendehartebloed 1 cm^, suspensiedikte 1:20); tevens werden nog 6 een-
den besmet. Het resultaat was dat alle 6 controle-eenden zeer ernstig
ziek werden; de proefeend, alhoewel nog verzwakt en zeer mager, kreeg
niet de geringste ziektesymptomen, zij nam zelfs in gewicht toe, kreeg
weer een glanzend veerkleed en begon eieren te leggen. Van de 6 con-
trole-eenden sderven er 5 (tussen 5 en 7 dagen na de infectie); de sec-
ties waren, evenals die van de hiervoor genoemde gestorven eenden, alle
positief voor eendepest. De enige overlevende controle-eend had klinisch
zeer duidelijk eendepest: na bijna 4 dagen was het dier te sloom, daar-
na werd het dier duidelijk, op de 6de dag zeer ernstig ziek; op de 8ste
dag was zeer duidelijk cloacitis en laryngitis waarneembaar en was het
dier ondertussen zeer mager geworden; tenslotte trad toch herstel in.

Uit dit experiment blijkt dus dat de eend, die een inspuiting met ganzen-
materiaal had overleefd, volledig immuun was tegen eendepest.

a. na endng van de koppel ganzen met eendepestentstof deed zich geen
sterfte meer voor;

b. in het serum van een eend, hersteld van een injectie met ganzemateriaal,
werden tegen het eendepestvirus gerichte antistoffen aangetoond;

Uit het voorgaande mag geconcludeerd worden, dat de spontane ziekte-
uitbraak welke zich voordeed onder ganzen, veroorzaakt was door het
eendepestvirus.

Voor de eerste rtiaal werd eendepest onder ganzen waargenomen. Op een eenden-
bedrijf deed ziefi eendepest voor; kort daarop stierven op dit bedrijf ook ganzen.
De nog gezonde ganzen werden geënt met eendepestentstof, waarna zich geen ziekte-
gevallen meer voordeden.

Het sectiebeeld van een gestorven gans was identiek met wat men ziet bij eenden.
Van een eend, ziek geworden na besmetting met ganzenmateriaal, doch hersteld, kon
aangetoond worden dat het serum specifieke antieendepestvirus immuunstoffen be-
vatte (neutralisatieproeven op eieren) ; dezelfde eend was volkomen immuun tegen
eendepest.

Duck-plague has been observed for the first time in geese. An outbreak of the disease
was first diagnosed in ducks on a duck-farm; and a few days later deaths also occurred
amongst a flock of 30 geese on the same farm. After vaccination of the geese with
chicken eggadapted duck-plague virus strain no further cases of illness have occurred.
The post mortem findings in the geese were indentical with those of duck-plague in
ducks i.e. widespread petechiae, diptheric oesophagitis, diptheric cloacitis.
Infected material from a natural case in a goose killed ducks and geese after intra-
muscular injection: One duck which survived this infection showed anti-duck-plague
immune-bodies in its bloodserum (positive neutralisation test on embryonated chicken
eggs). This duck was completely resistant when challenged with duck-plague virus
that caused severe duck-plague in 6 non-immune ducks, 5 of which died and only one
recovered after serious illness.

Devos, A., Viaene, B. en S t a e 1 e n s, M.: Vlaams diergeneesk. Tijdschr., 33,
260, (1964).

Dorssen, C. A. van and Kunst, H.: Tijdschr. Diergeneesk., 80, 1286, (1955).
J a n s e n, J. and K u n s t, H.: Proc. XIV. Jnt. Vet. Congr., London, 3, 363, (1949).
M u k e r j i. A., D a s, M. S., G o s h, B. B. and G a n g u 1 1 y, J. L.: Indian vet. J.,
40, 457, (1963).

ALGEMENE VERGADERING VAN DE DEENSE DIERENARTSENVERENI-
GING, 18—20 SEPTEMBER 1964

J e n s e n, B.: Den danske Dyrlägeforening aarsmöde. Medlbl. Danske Dyrlägefor., 47
1454, (1964).

In de jaarvergadering van de Deense dierenartsenvereniging deelde de voorzitter
Knud Poulsen mee, dat de vereniging per 1 september 1964 1890 leden telde,
waarvan 60 in het buitenland verbleven. 24 dierenartsen die het vak nog uitoefenden
waren geen lid.

Een voor ons interessante mededeling is, dat begonnen is aan de zeer dringende uit-
breiding van de bestaande veterinaire en landbouwhogeschool in Kopenhagen. Al
enige jaren geleden is bovendien door het parlement een voorstel goedgekeurd om ook
in Odense een hogeschool op te richten. Sedert dien bleef het plan opgeborgen, behal-
ve dat door de veteriniairc afdeling tekeningen werden ingediend. Reden voor het
uitstel was de planning van een universiteit ter plaatse, waarmee de plannen verbon-
den zouden worden. Nu is door de minister van onderwijs een speciale administrateur
voor de nieuwbouw benoemd, die ook de hogeschool onder zijn zorgen zal nemen,
ofschoon deze onder „landbouw" ressorteert.

Lambert, G., D e y v e, B. L. and Painter, G. M.: Postvaccinal persistence of
Brucella abortus Strain 19 in two bulls. /. Am. vet. med. Assoc., 145, 909, (1964).
Bij een stiertje dat op 6 maanden met strain 19 was gevaccineerd, ontwikkelde zich
binnen 10 dagen een bilaterale orchids, waaruit Strain 19 werd teruggekweekt. Bij een
andere stier, die 5 maanden oud was gevaccineerd, werd 8 maanden later een serum-
agglutinatie van 1 : 50 en een sperma-agglutinade van 1 : 400 geconstateerd. Uit het
sperma werd een met Brucella strain 19 overeenkomend micro-organisme geïsoleerd.
Dit werd ook bij sectie (12 maanden na de enting) gekweekt uit de zaadblaasjes, de
prostaat, de urethra en de cpididymes.

Een rapport van het A.V.M.A. mastitis commitce. J. Am. vet. med. Assoc., 144
517, (1964).

Ook in de Verenigde Staten bestaat de tendens om hogere eisen te gaan stellen
aan dc kwahteit van de melk. Men heeft de neiging om melk, afkomstig van aan
mastitis lijdende koeien, als ondeugdelijk te beschouwen.

Het tot nu toe bij de kwaliteitsbepaling gebruikte criterium van het aantal bacteriën
per cm^ melk geeft hiertoe een onvoldoende aanwijzing. Een hoog bacteriëngehalte zal
in het algemeen veroorzaakt worden door onvoldoende hygiëne of onvoldoende
koeling van de melk op de boerderij.

Men gaat er meer en meer toe over om ook het leucocytengehaltc van de melk in de
kwaliteitscontrole te betrekken. Een te hoog leucocytengehaltc wijst op uieronstekingen.
Er zijn gedurende de laatste jaren methoden ontwikkeld, waarmee op snelle en een-
voudige wijze een indirecte bepaling van het aantal leucocyten (eigenlijk: het aantal
cellen) per cm® melk kan plaats vinden. Als zodanig worden genoemd: de Whiteside-
test, de catalasetest en de C.M.T. (Califomia-masdds-test).
Bovenstaande testen zijn ook diergeneeskundig van belang.

Ten eerste zal bij zeer grote aantallen leucocyten in de melk de bactericide activiteit
van deze leucocyten zo sterk worden, dat het cultureel onderzoek negatief uitvalt,
zodat een celgehaltebepaling als aanvulling op het bacteriologisch onderzoek bij het
zoeken naar door mastitis aangetaste koeien op het bedrijf onmisbaar is. Bovendien
kan men door de melk van deze koeien uit de levcranüc te houden op snelle wijze
het celgehalte van de mengmelk doen dalen.

Wanneer de melkindustrie deze reacties op grote schaal gaat toepassen bij de kwali-
teitscontrole, zal door de veehouders meer dan tot dusver een beroep op hun dieren-
artsen worden gedaan ter bestrijding van mastitis.

Door veterinairen wordt over het algemeen grote nadruk gelegd op de infectieuze,
hygiënische en therapeutische aspecten van het mastitisprobleem en wordt de melk-
technische zijde nogal eens verwaarloosd. Toch zijn ook de toestanden waarin de melk-
machine verkeert en de methode waarop gemolken wordt, belangrijke factoren voor het
ontstaan van mastiüs.

Fouten in de melkmachine welke aanleiding kunnen geven tot het optreden van mas-
titiden zijn:

3. belemmeringen in de luchtcirculaüe in het vacuum-systeem (te nauwe of te
lange leidingen, scherpe bochten, vervuilingen, lekkages) ;

6. onvoldoende melkafvoer door te nauwe of verstopte klauw, te nauwe, vervuilde
of geknikte melkslangen of een verstopte luchunlaat in de klauw;

7. een defecte pulsator (verhindert een adequate tepelmassage).
Veel voorkomende fouten in de melktechniek zijn:

Meestal zal voor het onderzoek van de melkmachine cn voor de beoordeling van de
melktechniek een specialist worden ingeschakeld, maar de dierenarts dient in staat te
zijn om diens bevindingen te interpreteren. Fundamenteel inzicht in de techniek van
het melken, de fysiologie van de lactatie en de werking van de melkmachine is dan ook
onmisbaar.

Een derde belangrijke factor is de hygiëne. Besmette koeien dienen het laatst gemolken
te worden, ontsmetting van dc standplaats is vaak aan te bevelen. De voorbehandeling
dient te geschieden met een desinfecterende oplossing. Na het melken van iedere koe
moeten handen en melkgerei ontsmet worden en de tcpclbekers en tepels in een des-
infecterende vloeistof gedompeld worden. Nauwgezette controle van deze maatregelen
is noodzakelijk, opdat ze juist worden toegepast en niet ontaarden in een verspreiding
van de infectie.

Om mastitis te bestrijden is bovendien een meermalen herhaald onderzoek van kwar-
tiermonsters van alle op het bedrijf aanwezige koeien noodzakelijk. De melk dient
zowel op ontstekingsverschijnselen (celgehalte) als bacteriologisch onderzocht te
worden.

Zonder een nauwgezette toepassing van bovenstaande 4 factoren is een mastitisbestrij-
ding zinloos.

De veehouder moet in staat en van zins zijn om dc noodzakelijke verbeteringen in
melkmachine en melktechniek aan te brengen en de hygiënische adviezen stipt opvol-
gen. Een behandeling van aan mastitis lijdende koeien zonder dat aan bovenstaande
voorwaarden is voldaan, betekent geldverspilling.

Is een onderzoek als boven beschreven ingesteld, dan kan een bestrijdingsprogramma
opgesteld worden.

De therapie is voor een belangrijk deel afhankelijk van het cultureel onderzoek.
Enterobacteriën (Pseudonomas of coliforme organismen) wijzen veelal op sterk ver-
vuild melkgerei of op het gebruik van vuil water bij het melken. Is een groot percen-
tage van de melkmonsters hiermee geïnfecteerd, dan is de kans groot, dat de melk-
monsters niet onder voldoende aseptische cautelen zijn verzameld.

Schimmelinfecties worden vrijwel steeds veroorzaakt door niet lege artis uitgevoerde
intramammaire infusies met antibiotica of door niet steriele antibiotica.
Stafylokokkeninfecties wijzen meestal op een slechte melktechniek en onvoldoende
hygiëne. Stafylokokken veroorzaken geen mastitis als dc uier niet mechanisch bescha-
digd wordt. Een behandeling is veelal teleurstellend, het meeste succes is nog te ver-
wachten van een behandeling tijdens de droogstand of van vaccinaties. Bij de bestrij-
ding van stafylokokken-mastitiden dient dan ook de grootste nadruk gelegd te worden
op een goede melktechniek, meer dan op therapeutische maatregelen.
De Streptococcus aga/aiiae-mastitis dient te worden behandeld als een infectieziekte.
Klinisch niet-afwijkende smetstofdragers zijn veel voorkomend. Verspreiding van de
infectie vindt plaats via de handen, kleding en laarzen, tepelhouders en ander melk-
gerei. Stressfactoren door defecten aan de melkkmachine, onjuiste melktechniek, on-
voldoende uitmelken en tepelverwondingen werken de verspreiding in de hand.
Een eenmalige behandeling met penicilline tijdens de lactatieperiode heeft vaak on-
voldoende effect, frequent melkonderzoek van alle koeien is dan ook noodzakelijk ter
onderkenning van de besmette dieren en ter controle van het resultaat van de behan-
deling.

Een veebeslag kan pas als vrij worden beschouwd na twee opeenvolgende negatieve
melkonderzoeken (kwartiermonsters) met een tussentijd van 2—3 weken. Een onder-
zoek van nieuw aangekochte dieren blijft steeds noodzakelijk om een herbesmetting
van de veestapel te voorkomen.

Voor infecties met overige streptokokken geldt hetgeen hierboven voor enterobac-
teriën en Staphylokokken reeds werd gezegd.

H e r d, R. P.: An outbreak of tetanus in Cattle. Austr. vet. J. 40, 356, (1964).
In een groep van 48 gekruiste pinken (Aberdeen Angus x Jersey) vertoonden alle
dieren ongeveer tegelijkertijd klinische verschijnselen van tetanus.

Ze waren 3 weken tevoren overgebracht naar een Sorghum stoppelveld met klavers.
Nadat 1 dier was gestorven werden de overigen behandeld met penicilline (3 mill,
eenheden per dag gedurende 3 dagen) en van de stoppel verwijderd. Twee dieren
stierven daarna en de overigen herstelden geleidelijk. Van 6 dieren werd de faeces
onderzocht en uit alle monsters werd Cl. tetani gckweeke. 12 weken later kon geen
Cl. tetani meer uit de faeces van dezelfde dieren worden gekweekt. Het serum van 44
dieren bevatte 12 weken na het begin van de ziekte aantoonbare hoeveelheden anti-
toxinen.

Een zestal op dezelfde stoppel grazende oude koeien werd niet ziek. De schrijvers
suggereren dat de soms sporadisch in het darmkanaal voorkomende tetanusbacteriën
zich onder bepaalde omstandigheden snel kunnen vermeerderen en pathologische hoe-
veelheden toxinen kunnen produceren. Deze theorie vindt steun doordat Cl. tetani
alleen tijdens de uitbraak werd gevonden in de faeces.

Hankiewicz, J. und Hankiewicz, K.: Die Aktivität der Serum-Transa-
minasen (GOT und GPT) bei der Fasciolose der geschlachteten Rinder. Wien, tier-
ärztl. Msch., 51, 145, (1964).

Het uitgangspunt van de schrijvers was te bepalen in hoeverre de schade veroorzaakt
door de leverbot de SGOT- en SGPT-activiteit in het bloedserum beïnvloedde. Daar-
voor gebruikten zij bij slachtdieren bloed uit de art. carotis. Bij 54 van de 103
runderen werden er talrijke geslachtsrijpe leverbotten in de galgangen gevonden, bij 10
dieren leverbotten en longtuberculose, bij 4 dieren alleen longtuberculose en bij 35
geen afwijkingen.

De SGOT- en SGPT-activiteilt werd bepaald volgens de colorimetrische methode
van Reitman en Frankel.

Bij de gezonde runderen bedroeg de SGOT-acdviteit 100 ± 24 E en de SGPT-
activiteit 63 ± 17 E. Bij de dieren met alleen distomatose waren deze waarden resp.
97 ± 10 E en 68 ± 15 E. Er werden dus zeker geen significante verschillen
gevonden tussen de SGOT- en SGPT-activiteit van gezonde en aan leverbot lijdende
slachtdieren.

Ook bij de overige groepen werd geen verschil in SGOT-activitcit vastgesteld. De
SGPT-activiteit in deze groepen was echter wel duidelijk verminderd, en wel 52
± 18 E voor runderen lijdende aan longtuberculose en leverbotten en 49 ± 9 E
voor dieren met alleen tuberculose. Verder viel het op dat de SGOT-activiteit van
runderen ouder dan 5 jaar langzaam vermindert.

Men mag dus de conclusie trekken dat de schade in de lever, aangericht door lever-
botten, niet zodanig is dat daardoor een verhoogde scrumtransaminase-activiteit aan-
toonbaar is.

(Aan de Kliniek v. Inw. Ziekten, waar de SGOT- en SGPT-activiteit wordt bepaald
door de extinctie te bepalen met behulp van U.V.-licht, wordt wel degelijk bij
ernstige aantasting van de lever door leverbotten een verhoogde SGOT-activiteit
vastgesteld. Verder zij er op gewezen dat de SGOT- en SGPT-bepalingen geenszins
specifiek zijn voor de lever, Ref.).

K c 1 t h, R. K.: Subcutaneous injectieon of an organic phosphorus Compound as an
anthelmintic procedure for cattle. Austr. vet. J. 40, 402, (1964).

De werkzaamheid en toxiciteit na subcutane injectie van 0,0-dimcthyl- 2,2,2,- tri-
chloro-1- hydroxyethyl phosphonaat (Neguvon Bayer L 13/59) werd bepaald bij enige
honderden jon.ge runderen van vlees- en melkveerassen, waarvan een deel een natuur-
lijke infectie met maag- en dannwormen herbergden en een ander deel experimenteel
werd geïnfecteerd.

Een dosering van 0,75 g werkzame stof per 100 Ib lichaams,gewicht bleek effectief
tegen Haemonchus placei en Oesophagostomum radiatum.

Voor effectieve behandeling tegen Bunostomum phlebotomum en Ostertagia ostertagia
waren doseringen nodig van respectievelijk 1,5 en 2,0 g per 100 Ib lichaamsgewicht.
Deze doseringen bleken onvoldoende werkzaam tegen Cooperia spp. en tegen Tricho-
strongylus axei, terwijl hogere doseringen toxisch werkten.
Geen effect werd waargenomen tegen Moniezia benedeni.

Een dosering van 2 g gaf bij 10% van de dieren lichte voorbijgaande toxische ver-
schijnselen. Herhaalde injectie gaf geen cummulatief effect. Met 3 g per 100 Ib
lichaamsgewicht waren de verschijnselen frequenter en ernstiger en 1 van de 46 kal-
veren stierf.

Lokale reacties op de plaats van inspuiting werden voornamelijk veroorzaakt door de
toegevoegde cmulgator en waren onbetekenend nadat de emulgator was weggelaten.
Vooral voor de behandeling van grote koppels jonge runderen is subcutane injectie
gemakkelijker en sneller dan orale toediening.

H e b d e n, S. P. and H a 11, C. A.: Rametin as an Anthelmindc for Sheep. Vet. Ree.
77, 207, (1965).

In dit ardkel worden de resuhaten vermeld van 4 gecontroleerde laboratorium- en
praktijkproeven met het organische fosfaat Bayer S 940 (Maretin-Rametin, Bayer
9002, Phtalophos) als een wormmiddel voor schapen. De chemische formule van dit
preparaat is: O.O-diaethyl-O-naphthaloximide fosfaat.

In een dosering van 50 mg/kg lich. gcw. gegeven met een maagsonde, werd een
praktisch complete eliminatie verkregen van H.concortus en Trichostr.colubriformis,
bovendien was dit produkt zeer werkzaam tegen de onvolwassen wormen van boven-
genoemde soorten. Een zelfde goede werking werd verkregen tegen volwassen wormen
van Trichostr. axei en Ostertagia soorten, en een wisselende werking tegen Nem/ito-
dirus soorten. De werking tegen Oesophagostomum was slecht. In één proefopzet werd
een blijkbaar goed resultaat verkregen tegen Moniezia soorten.

Het produkt heeft een gcx-de therapeudsche breedte, bij 400 mg/kg lich. gew. trad er
diarree op, die echter na 4 dagen weer verdween. Bij minder dan 400 mg/kg lich. gew.,
werden geen toxische verschijnselen waargenomen.

Redactie: Fjerkrä-kontrollen. Medlbl. Dansk Dyrlägefor., 47, 1339, (1964).
Sedert de dertiger jaren hebben enkele Deense gemeenten pluimveckeuringen inge-
steld, meestal beperkt tot volwassen kippen en kalkoenen, en hier en daar (later) tot
meer soorten gevogelte uitgebreid. Ingaande 1 oktober 1964 is een verplichte keuring
ingesteld van alle geopende pluimvee (ook kuikens) in pluimveeslachterijen.
Het opkomen van de broiler-industrie bevorderde het optreden van enkele infectie-
ziekten op grote schaal. Enkele hiervan worden genoemd en er wordt verwezen naar
een artikel van Thomson in dezelfde aflevering. Ook het gebruik van antibiodca
vergt oplettendheid van de dierenarts.

In een voorschrift van 13 juli 1963 worden regels voor de keuring gesteld, maar een
eigenlijk keuringsregulatief vormen deze niet.

De dierenartsen, aan wie de keuring uitsluitend moet worden opgedragen daar zij door
hun studie de aangewezen personen zijn,worden opgewekt de daarvoor benodigde ge-
gevens te verzamelen en te publiceren.

Gewezen wordt op de gemeenschappelijke bijeenkomst op 12 december 1964 van de
Deense zustermaatschappij en de vereniging voor vlees- cn melkhygiëne, die aan dit
onderwerp wordt gewijd.

Thomson, L.: En stadsdsk vurderung af „Lymfoomkyllingcr". Medlbl. Dansk
Dyrlägefor., 47, 1378, (1964).

Kippeverlamming berokkent de pluimveeslachterijen de laatste jaren enorm veei
schade. In Ringsted werden in 1963 1% ( = 22631) van de gekeurde kuikens voor
deze ziekte afgekeurd en in dc eerste negen maanden van 1964 2%.
Er kunnen lymfocytaire infiltraties tot lymfomen in alle organen voorkomen en ook in
de spieren. Pathognomonisch cn dominerend zijn lymfomen in de gonaden. Zij zijn in
de tesdkels moeilijker te zien (als wigvormige verdikkingen in de apex of als knobbe-
lige oppervlakte) dan bij de ovaria (de keurtijd bedraagt omstreeks 5 seconden).
Van 30 september tot 21 oktober 1964 werden in de pluimveeslachterij in Ringsted
124202 kuikens (uit 22 bedrijven) onderzocht. Er werden afgekeurd wegens verlam-
ming 3046 = 2,45%. Van deze dieren waren 54 hennetjes.

Bijna 25% hiervan hadden spiernietastasen; bij hennetjes steeg het cijfer daarvoor
evenredig met de tumorgrootte in het ovarium, bij haantjes was eerder het omgelieerde
het geval.

Bij slechts 2,3% der afgekeurde diertjes kwamen geen lymfomen voor in de gonaden.
9,4% van de aangetaste kuikens was oedemateus en had cen bleke brokkelige lever.
Deze waren afkomstig van bedrijven met verlamming en 11,2% ervan (haantjes
18,2%) had spierinfiltraties, doch geen lymfomen in de organen.

Schrijver publiceert deze gegevens ter verdere bestudering ten behoeve van een uni-
forme keuringsbeslissing.

Drake, J. C. and McCarthy, M. O. J.: Some Hypotheses on Neonatal Morta-
lity in Pups. Vet. Ree. 76, 1283, (1964).

De bedoeling van dit artikel is, de aandacht tc vestigen op doodsoorzaken bij honde-
pups, en wel voornamelijk die, waarbij geen microörganismen betrokken zijn. Een
groot aantal secties, gecombineerd met histologisch onderzoek en verricht over een
tijdsverloop van twee jaar, vormt er de grondslag van. Onder pasgeboren hondjes
worden in dit artikel verstaan hondjes tot de leeftijd van 7 dagen.

Een van de meest voorkomende, meestal in betekenis onderschatte, doodsoorzaken is
zuurstofgebrek. Dit kan pre- zowel als postnataal optreden; het veroorzaakt ook pre-
nataal, dus in utero, adembewegingen, waarbij dan amnionvloeistof wordt ingeademd.
Deze vloeistof zelf wordt vlug geresorbeerd en veroorzaakt geen schade, maar de
steeds in de amnionvloeistof aanwezige squameuze cellen, afkomsdg van de opperhuid
van de foetus, worden niet geresorbeerd en hopen zich op in de ruimten die zich later
met lucht moeten vullen.

Sterft de vrucht niet in utero door zuurstofgebrek, dan kan hij na de geboorte nog tc
gronde gaan doordat de opgezamelde cellen een behoorlijke gaswisseling verhinderen.
Een pup die geboren is en eenmaal begonnen is met ademhalen heeft meer weerstand
tegen zuurstofgebrek, omdat dan altijd een hoeveelheid reserve-lucht in de longen aan-
wezig is.

De sectie-bevindingen bij zuurstofgebrek kunnen negatief zijn. Bij meer chronisch
zuurstofgebrek worden talrijke bloedingen gevonden, in de longen, op de pleura
parietalis en op de thymus.

Longontsteking werd bij pups onder de leeftijd van acht dagen relatief zelden gezien.
Er kon niet worden vastgesteld, of de infectie al of niet vóór de geboorte plaatsgevon-
den had, dit wordt echter geenszins uitgesloten geacht. Als regel vond men bij
pneumonie focale haardjes, die macroscopisch soms niet eens te zien waren.
Vaak werden ook focale haardjes gezien in de longen, veroorzaakt door migrerende
larven van Toxocara canis, afkomstig uit bloed van het moederdier.
Bacteriële septicemieën hebben de auteurs waargenomen, veroorzaakt door Escherichia
coli, hemolydsche Streptokokken, hemolytische stafylokokken en mogelijk ook door
Proteus. Wat betreft E. coli wijzen ze op de moeilijkheid, dat vele niet-pathogene
stammen bestaan, die postmortaal ingegroeid kunnen zijn, terwijl voorts bepaalde
normaal niet-pathogene stammen wel pathogeen kunnen zijn voor zwakke pups, die
weinig drinken en dus ook weinig colostrum-antilichamen binnenkrijgen.
Virus-hepatitis bij pasgeboren hondjes is volgens auteurs in vele, niet in alle gevallen
te constateren door het vinden van cel-insluitsels in de levercellen.

Enige aandacht wordt geschonken aan aangeboren hartafwijkingen als misvorming van
de grote bloedvaatstammen. Persisteren van ductus arteriosus en foramen ovale komt
voor, maar wordt meestal pas geconstateerd op oudere leeftijd dan 7 dagen.
Tenslotte wordt het probleem aangeroerd van pups die schijnbaar gezond en krachtig
ter wereld komen, één keer zuigen en verder alle moedermelk weigeren. Deze hondjes

kwijnen weg en sterven binnen 72 uur tenzij ze overgelegd kunnen worden naar een
voedster-teef. Hier zou sprake kunnen zijn van iso-immunisatie, maar schrijvers hebben
er nooit icterus bij gezien. Zij zijn geneigd, deze gevallen toe te schrijven aan dehy-
dratie.

A u s ti n, V. H.: A method for packing anal glands to aid surgical removal. /. Am.
vet. med. Assoc., 145, 241, (1964).

Bij de operatieve verwijdering van ontstoken anaalzakken van honden maakt de
schrijver gebruik van acrylaatharsen, die hij in de anaalzak injiceert. Hij gebruikt
hiervoor 4 of 41 methyl-methacrylaat-polymeer, een poeder, en methyl-methacrylaat-
monomeer, een vloeistof.

In de tandheelkunde worden deze stoffen aangevoerd voor constructie en reparatie van
elementen. De operatie geschiedt onder narcose. Het polymeer en het monomeer
worden gemengd tot een dunvloeibare substantie, die in de van te voren leeggedrukte
anaalzak gespoten wordt. Binnen 10 minuten verhardt het mengsel zich. Het voor de
menging gebruikte glaswerk kan vóór de verharding met 70% alcohol gereinigd
worden.

De met plastic gevulde anaalzak kan gemakkelijk via een kleine incisie met behulp van
druk vanuit het rectum verwijderd worden. In het merendeel van de gevallen was de
operatiewond binnen 3 dagen genezen.

Chevaldonne, M.: La Mortinatalité des veaux. Elevage et Insémination, 79, 3,
(1964).

Uit de discussie aan het eind van dit artikel wordt het volgende overgenomen:
„Dc verkregen resultaten zijn in overeenstemming met die uit de literatuur, in het
bijzonder met die van VanDietenen van D o n a 1 d, zoals de tabel laat zien.

De nogal lage mortaliteit bij de partus, gevonden in het werkgebied van het K.I.
station van Charmoy, is waarschijnlijk te danken aan het feit, dat er weinig dieren van
absoluut zuiver ras in het werkgebied zijn. Die welke wij momenteel als zodanig be-
schouwen zijn resultaten van omvormingskruisingen. De indruk is echter, in het bij-
zonder voor het „race Frisonne", dat het percentage doorgeborenen nu ook begint te
stijgen bij de primiparae.

Bij hiet „race Frisonne", is nu een belangrijk percentage van dc vaarzen die kalfden
in 1963 het resultaat van de derde of vierde generatie uit de omvormingskruising en
benaderen dus wat betreft de genetische aanleg de vaarzen, die geboren zijn in
Friesland.

Bij sommige stieren benadert dc mortaliteit bij de partus, die aangegeven door Van
D i e t e n voor het M.-R.-IJ.-veeras.

CHEMISCHE VERKLARING VOOR GENETISCHE VERSCHIJNSELEN
Prins, H.: De onderzoekingen van Chargaff en hun betekenis voor de biologie.
Chem. \'weekbl., 60, 653, (1964).

Naar aanleiding van de toekenning van de Dr. H. P. Heineken-prijs 1964 door de
Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam aan prof. Chargaff
geeft schrijver een overzichtelijk beeld van het chemisch onderzoek van de laatste 20
jaar met betrekking tot de nucleïnezuren en de nucleoproteïden, waarin Chargaff
zo\'n belangrijk aandeel heeft gehad.

Na eerst in het kort het verloop van de normale kemdeling en de reductiedeling, zoals
men deze microscopisch had vastgesteld, te hebben geschetst, wordt een uitvoeripr
historisch overzicht gegeven van de uitbouw van onze chemische kennis ten aanzien
van de structuur van macromoleculen in het algemeen en die van de eiwitten als
specifieke bestanddelen der organismen in het bijzonder. Speciaal wordt stilgestaan
bij de bouw der nucleïnezuren en de betekenis daarvan voor de volgorde waarin de
aminozuren in de eiwitten zijn gerangschikt. De wijze waarop dit onderzoek werd
uitgevoerd, en speciaal de bijdragen die de bacteriologie en vooral ook de virologie
hierbij hebten geleverd, worden uitvoerig geschetst.

Allen die hier niet van op de hoogte zijn en die toch graag iets willen begrijpen van
het chemisme van de werking der genen wordt lezing van dit heldere artikel van harte
aanbevolen.

Smedegaard; Krämpfigkeit beim Rinde. Eine Uebcrsicht. Nordisk Vet. Med., 16,
1027, (1964).

Smedegaard, die verbonden is aan de afdeling voor Hoef- en Klauwkunde en
chirurgie der ledematen van de Veterinaire Hogeschool in Kopenhagen, geeft een
uitgebreid, hier en daar van opmerkingen voorzien, literatuuroverzicht over onze
tegenwoordige kennis van de bovengenoemde aandoening. Hij is van mening, dat zij
in de toekomst de rentabiliteit der Deense veehouderij ernstig zal aantasten, omdat zijn
onderzoekingen van stamboekmateriaal (26530 koeien, 3448 stieren) sterk wijzen in de
richting van een erfelijke aandoening, waarbij echter eenzijdige, deficiënte voeding
ook een rol kan spelen blijkens de ervaring dat de frequentie bij dieren die geboren
waren kort na de tweede wereldoorlog, duidelijk hoger lag.

Voor het stellen van de diagnose wijst hij — met laFortune — op het belang van
rectaal onderzoek; daarbij geeft aanraking van de omgeving van het lumbo-sacraal
gewricht duidelijke pijnreactie en vaak het optreden van de kramp.

YEARBOOK OF VETERINARY MEDICINE, Vol. 2, 1964.
William F. Riley, Kenneth W. Smith and Robert J. Flynn.
(Yearbook Medicinal Publishers Inc., 35 East Wacker Drive, Chicago I, Illinois. Prijs
US $ 10,00).

Het 2e deel in deze, vorig jaar begonnen reeks is verschenen en opnieuw hebben de
samenstellers kans gezien de belangrijkste publikaties over moderne onderwerpen in
de diergeneeskunde kort en bondig te refereren.

Een groot aantal onderwerpen wordt gerefereerd, ingedeeld in drie groepen, n.1. Grote
Huisdieren, Kleine Huisdieren en Laboratoriumdieren. Elk van deze groepen is weer
onderverdeeld in hoofdstukken, zoals o.a. Infectieziekten, Parasitologie, Heelkunde,
Endocrinilogie enz. Wat de laboratoriumdieren betreft wordt zeer veel aandacht ge-
schonken aan bijv. gebouwen, luchtcirculatie, isolatieproblemen, fokkerij en genedca.
Aldus biedt dit boek de pracdcus een uitgebreid overzicht over de in 1963 in de
wereldliteratuur gepubliceerde belangrijke ardkelen, terwijl ook de wetenschappelijke
werker een gemakkelijk overzicht heeft over de stand van zaken op bepaalde gebieden.
Een 270-tal artikelen wordt behandeld, waarbij een zeer groot aantal foto\'s de refera-
ten toelicht.

De aandacht is uiteraard vooral gericht op Angelsaksische literatuur, doch ook
Europese tijdschriften, en daarvan vooral het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, zijn
veel gerefereerd.

De uitgave is keurig verzorgd, gedrukt op uitstekend papier en voorzien van goede
foto\'s. Een groot auteurenregister, ± 600 namen, en een uitgebreid, zeer goed samen-
gesteld zakenregister completeren deze tweede aflevering.

Dit werk is in 1964 uitgegeven in het frans en werd, zoals meerdere werken van deze
schrijver, vertaald in het engels door Catherine T. M. Herriott. Deze engelse
vertaling verscheen in 1965.

Dr. M. AndréVoisin, een franse autoriteit op het gebied van graslandverzorging,
sderf op 22 december 1964 in Cuba, waar hij was benoemd tot Doctor honoris causa
van de universiteit van Havana.

Het ruim honderd bladzijden tellende werk is keurig verzorgd uitgegeven door Crosby
Lockwood & Son L.T.D., Londen.

Na te zijn ingegaan op de omstandigheden dat de in de bodem voor dc plant beschik-
bare elementen niet alleen verminderen door de oogst van produkten, het eventueel uit-
logen door neerslag, maar ook, dat met name het aanwenden van kunstmeststoffen op
zichzelf, het beschikbaar zijn van bepaalde elementen kan verminderen, gaat de
schrijver in op de wet van het minimum, dc wet van het maximum en de beïnvloeding
van de biologische kwaliteit van de bodem door kunstmeststoffen, alsmede op de
mogelijkheid van de toepassing van deze wetten in de praktijk.

Het werk wordt besloten met een hoofdstuk handelend over een nieuwe oriëntering ten
aanzien van landbouwkundig-scheikundige problemen.

Ook dit zesde werk van Dr. AndréVoisin — waarvan één geschreven in samen-
werking met Dr Lecomte — alle handelend over onderwerpen die in verband
staan met de vruchtbaarheid van grasland, mede in het licht van de verhouding
bodem, plant, dier, lijkt mij zeer geslaagd.

(VEB Gustav Fischer Verlag, Jena 1965, 216 pag., 79 afb. DM 17,30).
Dit boekje is het vierde in de reeks, waarvan de delen I t/m III reeds zijn besproken
in het Tijdschr. Diergeneesk., afl. 14, deel 89, 15 juh 1964. Voor cen algemene
indruk mogen wij derhalve naar deze recensie verwijzen. Nog steeds is met geheel
duidelijk wat het Kompendium moet zijn: het is zeker niet een handleidmg bij een
anatomisch pracdcum, zoals in deel I gesuggereerd werd.

In dit vierde deel wordt in 118 pagina\'s het zenuwstelsel behandeld; de afbeeldingen
zijn deels tussen de tekst en verder in een adas van 26 platen geplaatst. Bij het door-
lezen van dit deel valt wel een groot aantal onnauwkeurigheden of zelfs pertinente
onjuistheden op. Enkele hiervan noemen vrij.

Op pag. 39 en 42 is de beschrijving van de fornix onjuist („het splenium corpus
callosi zet zich nasoventraal in de fornix voort"). De beschrijving van de Ammons-
hoornformatie is onnauwkeurig en zeer onduidelijk. De tussentekstafbeeldingen 2, 3, 4
en 5 zijn wellicht geschikt als bordtekeningen tijdens een college maar horen, mede ook
al door hun slechte reproduktie, niet in een boek diuis. In fig. 13 ontbreken de
afferente autonome banen, afb. 14 is geheel mislukt.

In fig 27 is echter een zeer instruktief overzicht van dc huidinnervatie gegeven,
terwijl de afbeeldingen 28 en 29 zeer duidelijk het verloop van de spinale zenuwen in
de lichaamssegmenten aangeven.

In de tabel van kopzenuwen op pag. 90 e.v. zitten vele inconsequenties. Enerzijds is
het een weergave zoals men die in een Kompendium verwacht, anderzijds is er ook nog
een uitvoerige tekst over hetzelfde onderwerp. Enkele onjuistheden: N.II zou be-
ginnen bij de ganglia in de retina; bij Nn.III, VII, IX en X worden naast de cerebros-
pinale ook de parasympadsche delen aangegeven, welke in deze tabel eigenlijk met
thuishoren. Het perifere gebied wordt dan eens uitvoerig (t/m dc spieren), dan weer
summier (alleen regionen) aangegeven.

In het deel over het autonome zenuwstelsel zijn alleen ortho- en parasympatische
banen behandeld; niets wordt gezegd over de regulerende centrale kernen, waarvan de
behandeling toch juist kan voeren tot een functioneel inzicht. De afbeeldingen in de
adas zijn redelijk. Als algemene opmerking over dit deel willen wij zeggen dat het
zich beperkt tot cen (vaak onnauwkeurige) weergave van de vorm, zonder dat ook
maar één enkele baan wordt beschreven.

In 40 pagina\'s komen dan oog en gehoororgaan aan bod. Bij de bespreking van het
oog missen wij een gedegen behandeling met goede figuren van de conjunctiva; de
overige tekst cn afbeeldingen zijn van redelijk gehalte. Dc behandeling van het
gehoororgaan is veel te summier, dit geldt vooral voor het binnenoor. Fig. 78 en 79
"(midden- en binnenoor; slakkenhuis) komen qua niveau niet uit boven dat van de
afbeeldingen in Biologieboeken voor het Nederlandse VHMO.

Wij blijven bij ons aanvankelijk oordeel: gezien de hoge prijs cn het aanbod op de
markt van betere boeken kunnen wij dit Kompendium voor onze studenten niet aan-
bevelen.

Het komt de laatste tijd in toenemende mate voor dat het Tijdschrift door de
lezers te laat wordt ontvangen. Diverse factoren spelen hierbij een rol, waarbij o.m.
de gewijzigde dienstverlening van de PTT één der belangrijkste is.
De Redactie heeft zich — voor ogen houdende dat niet mag worden getornd
aan de verschijningsdata van het Tijdschrift — beraden over te treffen maat-
regelen om het bovengenoemde euvel op te heffen en wel door het tijdstip, waarop
elke oplage ter postverzending zal worden aangeboden te vervroegen.
Dit impliceert dat elke aflevering niet, zoals tot op heden gebeurde, omstreeks
8 dagen vóór de verschijningsdatum bij de drukkerij zal worden opgemaakt, doch
omstreeks 10 dagen tevoren.

Het gevolg hiervan is dat aan inzenders van mededelingen wordt verzocht deze
uiterlijk 14 dagen vóór de verschijningsdatimi van elke aflevering in te dienen,
wil men verzekerd zijn van een opneming ervan in de bedoelde aflevering.
Hetzelfde geldt voor inzenders van advertenties aan wien zal worden verzocht
er zorg voor te dragen dat het volledige advertentiemateriaal 14 dagen vóór de
verschijningsdatum bij de Redactie is ingediend. Hiervoor moge worden verwezen
naar de desbetreffende, in deze en volgende aflevering geplaatste, mededeling.
De Redactie stelt zich voor de uitvoering van deze maatregel te realiseren met
ingang van de opmaak van de 15-juli aflevering, waarvoor derhalve kopij en
advertentieinateriaal moeten zijn ingediend uiterlijk op 1 juli 1965.
Teneinde een vlotte afhandeling van e.e.a. te bevorderen roept de Redactie hierbij
gaarne Uw aller medewerking in.

Het merendeel der bestelde banden ter inbinding van jaargang 1964 van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde is thans verzonden.

Bij het nagaan der bestellingen bleek echter dat verscheidene „bestellers" het
bedrag van ƒ 5,—, voor welke prijs de banden beschikbaar worden gesteld, nog
niet hebben voldaan, waardoor hun de banden nog niet konden worden toegezonden.
Gaarne wordt deze personen derhalve verzocht dit bedrag alsnog over te maken
op giro no. 472075 t.n.v. het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123,
Utrecht.

Begunstigd door fraai lenteweer, heeft de tweedaagse tentoonstelling van landbouw-
werktuigen te Liempde in Noord-Brabant, op 12 en 13 mei een record aantal belang-
stellenden uit binnen- en buitenland getrokken.

Velen vonden na het bezichtigen van landbouwwerktuigen in bedrijf, melkmachines,
stands van veevoederindustrieën, tuinbouwkassen en alles wat daarmee annex is, hun
weg naar de afdeling van de landbouwvoorlichting.

Hier was, als gewoonlijk, ook de Veeartsenijkundige Dienst met een stand vertegen-
woordigd. Deze vroeg de aandacht van de bezoekers voor de gevaren die de veestapel
door ziekten bedreigen.

Gewezen werd op het gevaar van insleep van besmettelijke ziekten als varkenspest
op het bedrijf en het belang van voortdurende waakzaamheid hiertegen door middel
van ontsmetting en andere hygiënische maatregelen. Voor een wand met kleurendia\'s
hierover bestond veel belangstelling, evenals voor de film varkensziekten die regel-
matig werd gedraaid.

Het hoofdthema van de stand was de Antibioticawet, die op 1 januari 1965 in werking
is getreden. Een wet die onder meer ten doel heeft het toepassen van antibiotica,
hormoonpreparaten e.d. in deskundige handen te leggen en het ongecontroleerde
gebruik ervan, met alle gevaren van dien voor mens en dier, te voorkomen.
In de stand van de Veeartsenijkundige Dienst werd getracht de veehouder in enkele
woorden, verlucht met tekeningen, de kern van de wet duidelijk te maken. Bovendien
was in een folder en op een kaart een en ander nog eens kort weergegeven als
herinnering aan het getoonde.

Evenals een folder over ontsmetting en hygiëne op het bedrijf vonden deze kleurige
voorlichtingsmiddelen gretig aftrek.

Met kaart en tekst werd bovendien de organisatie van de Veeartsenijkundige Dienst
nader toegelicht.

Een viertal opzichters van het districts-bureau Noord-Brabant van de Veeartsenijkun-
dige Dienst zorgde voor mondelinge voorlichting, waarvan eveneens druk gebruik
werd gemaakt.

Gezien de belangstelling voor de stand, kan de tentoonstelling te Liempde, ook voor
de Veeartsenijkundige Dienst, als geslaagd worden beschouwd.

Op 24 mei is M r. D. H. D e a n s, veterinary officer van het Engelse Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, in ons land aangekomen. Hij zal twee
weken in Nederland blijven, ter bestudering van de hier toegepaste methoden tot be-
strijding van de brucellose.

Na op de Veeartsenijkundige Dienst te zijn ontvangen, zal hij onder meer kennis-
nemen van de activiteiten van enkele Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren op
het terrein van de brucellose-bestrijding.

Op 2 juni zal in Nederland een Zuid Afrikaanse delegatie aankomen, die een studie-
reis maakt in verband met herbouw en modernisering van abattoir en veemarkt te
Johannesburg.

De delegatie bestaat uit een gemeentelijk architekt en een vertegenwoordiger van de
Zuid Afrikaanse Meat Board en staat onder leiding van de heer P. J. M e a r a, direc-
teur van het slachthuis en de veemarkt te Johannesburg.

.\\ls afsluiting van een reis van twaalf weken, onder meer door Amerika en Canada,
zal de delegatie in ons land enkele slachthuizen, een destructiebedrijf en een bedrijf
voor inrichting van slachthuizen bezoeken.

Kwam maart uit de bus met 29 gevallen van mond- en klauwzeer, april bracht het
gelukkig niet verder dan 19. Overijssel bleef aan de kop met 17 gevallen, de overige
twee gevallen kwamen voor in aangrenzende gebieden van de provincie Gelderland.
De 19 gevallen waren als volgt over de beide provincies verdeeld.

Winterswijk op 4 en 11 april.
Een overzicht van het aantal gevallen van mond- en klauwzeer over het eerste
kwartaal van 1965, vergeleken met dat van 1964, toont het volgende beeld:

Met ingang van 1 juni 1965 eist Zwitserland voor de in- en doorvoer van honden en
katten een verklaring van enting tegen hondsdolheid. Deze endng moet tenminste 30
dagen vóór de grensoverschrijding en mag niet langer dan 1 jaar geleden zijn
geschied.

De verklaring dient in de Duitse, Franse, Italiaanse of Engelse taal te zijn gesteld of
van een ambtelijk goedgekeurde vertaling in één van deze talen te zijn vergezeld.
Voor dieren die per trein of vliegtuig zonder oponthoud via Zwitserland worden
vervoerd, is de verklaring niet nodig.

Voor Nederlandse vakantiegangers heeft deze maatregel geen consequenties, omdat
voor de wederinvoer in ons land van een hond of een kat, anders dan rechtstreeks uit
België en Luxemburg, een geldig certificaat van enting is vereist.

Een dergelijk certificaat wordt op verzoek van de eigenaar door de dierenarts na een
enting tegen hondsdolheid afgegeven.

Het moet worden gelegaliseerd door een inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.
RABIES.

In verband met het veelvuldig voorkomen van hondsdolheid in West-Duitsland, blijven
de Nederlandse autoriteiten waakzaam ten aanzien van het gevaar van grensover
schreiding.

Regelmadg worden daartoe vossen en ander wild op het mogelijk voorkomen van
rabies onderzocht. Ook huisdieren die verdachte verschijnselen vertonen, worden
aan een laboratorium-onderzoek onderworpen.

Over 1964 werden bij de afdeling Amsterdam van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut 259 dieren op rabies onderzocht.

Het betrof: 209 vossen, 27 honden, 18 katten, 2 muizen, 1 reegeit, 1 guinees biggetje,
1 egel.

2, A.C.V.-Controle. Landelijke Veevoedingsstudiedag, „De Blije Werelt",
Lunteren. (pag. 1754 (1964), pag. 671)

Tilburg, (pag. 761)
2, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Restau-
rant Riche, Groningen, (pag. 839)
3—7, Int. Unie van Ver. v. Artsen-Automobilisten. Congres, San Remo. (pag.
1691 (1964))

9, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Hotel „Dalzicht",
Nijverdal. (pag. 604)

10, Promotie collega I. Nathans, 16.00 uur. Rijksuniversiteit Utrecht, (pag.
845)

11, Afd. Utrecht KN.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Hotel des Pays Bas,
Utrecht, (pag. 841)

10—11, 6e Fed. Vergadering van Med. Biologische Verenigingen, Leiden, (pag.
499)

12, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering 14.30 uur.
Kliniek V. KI. Huisdieren, Utrecht, (pag. 122, 358)

15, Afscheidscollege Prof. Dr. H. A. Meyling. 14.30 uur. Anatomisch In-
stituut, Bekkerstraat 141, Utrecht.
17, Inaugurele rede Prof. A. M. Frens, 15.00 uur. Aula Landbouwhoge-
school Wageningen, Generaal Foulkesweg.
17, Groep K.I. en Zootechniek K.N.M.v.D. Lezingen Prof. Bonsma, Wage-
ningen. (pag. 761)

21—25, Europ. Zoötechn. Federatie. Studiebijeenkomst, Noordwijk. (pag. 595)
22, Afd. Overijssel en Gelderland K.N.M.v.D. Gezamenlijke vergadering,

14.30 uur, hotel „De Wereld", Deventer, (pag. 839)
24, Kliniek voor Kleine Huisdieren; klinische avond, 20.00 uur, Alexander
Numankade 91, Utrecht.
29—juli 2, Landbouwrvveek Wageningen.

1, Promotie collega W. M. Verhaar, 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag. 845)

1, Landbouwweek Wageningen, Veeteelt- en Pluimveedag.
27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U.S.A.) pag. 474, 552, 643, 1690 (1964), 500)

11—18, Europ. Zoötechn. Federatie. 9e Int. Congr. Dierlijke Produktie, Edin-
burgh. (pag. 595)

24—29, XI Congrès Intern. d\'Historié des Sciences, Warschau en Krakau, (pag.
594)

1, Centrale fokdag, zwartbont vee Drenthe/Overijssel, Ommen.
6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag.
1690 (1964), 606)

25, Groep Geneeskunde v. h. Kleine Huisdier, K.N.M.v.D. 74e ledenver-
gadering, 14.00 uur. Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag.
842)

30, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Restau-
rant Riehe, Groningen, (pag. 839)

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht.

15—16, Dtsch. Vetmed. Ges. Arbeitsgebiet Vetmed. Congres Ziekten KI. Huisd.,
Bern. (pag. 671)

17_22, World Veterinary Association, XVHIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Op 7 september 1964 overleed Ludwig Hermann Bret-
schneider. Hoewel hij reeds enige tijd in behandeling
was voor hartklachten had niemand dit plotselinge
einde voorzien. Na de vakantie, met zijn vrouw en
twee kinderen doorgebracht op het eiland Texel, waar-
van hij zoveel hield, kwam hij opgewekt en vol goede
moed terug naar Utrecht.

Dit heengaan heeft zowel zijn collega\'s en de studen-
ten als de vele binnen- en buitenlandse vakgenoten
diep getroffen.

Oostenrijker van geboorte, studeerde hij in Wenen
biologie en was enkele jaren werkzaam aan verschil-
lende biologische laboratoria. Het was in een tijd dat
dit land nog zeer leed onder de gevolgen van de eerste
wereldoorlog. Dit was wel de reden dat hij naar Ne-
derland kwam, waar hem in Utrecht door wijlen Pro-
fessor Nierstrasz in 1924 een assistentenplaats bij de
propaedeutische zoölogie werd aangeboden. Financieel
zijn deze eerste jaren in Utrecht moeilijk voor hem
geweest. De salariëring van het wetenschappelijk corps
was in die tijd bedroevend laag. Enkele jaren heeft hij
zelfs een assistentensalaris van f 1800,— per jaar met
ondergetekende moeten delen.

In 1934 verkreeg hij het Nederlands Staatsburger-
schap. Ondanks dit werd hij in de oorlogstijd via een
Duitse Nationaal-Socialist aan onze Faculteit op agres-
sieve wijze benaderd om als „Groot Duitser" van ge-
boorte deel te nemen aan de „culturele verzorging"
van het bezettingsleger. Verontwaardigd doch moedig
heeft hij zich hiertegen verzet en moest zo enige tijd
onderduiken.

Hij is gelukkig de Utrechtse Universiteit trouw geble-
ven ondanks het feit dat er tot de tweede wereldoorlog
weinig perspectief was voor een wetenschappelijk wer-
ker. Eerst in 1946 werd hij benoemd tot conservator
bij de Zoölogie.

In 1950 volgde zijn benoeming tot lector in de cytolo-
gie en de elektronenmicroscopie en werd hij korte tijd
daarna hoofd van het Centrum voor Submicroscopisch
Onderzoek van Biologische Objecten.
In 1955 werd hij als opvolger van Prof. Schultze be-
noemd tot gewoon hoogleraar in de Faculteit der Dier-
geneeskunde om onderwijs te geven in de cytologie, de
histologie en de microscopische anatomie.
Omdat de Faculteit der Wiskunde en Natuurweten-
schappen hem node zag heengaan, werd hij tevens be-
noemd tot buitengewoon hoogleraar in deze Faculteit
en bleef hij hoofd van het Centrum voor Submicros-
copisch Onderzoek van Biologische Objecten.
Als wetenschappelijk onderzoeker genoot Bretschneider
een internationale bekendheid en faam. Slechts enkele
belangrijke aspecten van zijn uitgebreid speurwerk
kunnen hier vermeld worden.

Als lid van de Werkgroep Endocrinologie T.N.O. ver-
richtte hij een histologisch onderzoek naar de achter-
gronden waarop de hormonale beïnvloeding van de
groei van de legbuis van het bittervoorntje berust. Van
belang was dit onderzoek voor de ijking van hormo-
nen. Dit werk trok zo de aandacht dat hij hiervoor in
1953 de „De Snoo van \'t Hoogerhuys" prijs ontving.
Reeds vóór hij aan onze Faculteit verbonden was heeft
hij zich verdienstelijk gemaakt voor de Diergenees-
kunde door als lid van de Werkgroep Kunstmatige In-
seminatie T.N.O. een onderzoek in te stellen naar
het sperma van de stier. Hij toonde aan wat normaal
en abnormaal is in de bouw van de spermatozoïden en
welke verschillende factoren hun invloed doen gelden
in de opeenvolgende fasen van de Spermiogenese.
Zijn grootste verdienste ligt echter op het gebied van
de elektronenmicroscopie, waarin hij terecht een pio-
nier genoemd mag worden. Samen met de research-
afdeling van Philips en enkele medewerkers uit Delft
is hij erin geslaagd het elektronenmicroscoop geschikt
te maken voor het onderzoek van dierlijke cellen en
weefsels. Tevens ontwikkelde hij methoden voor het
fixeren en insluiten van de weefsels en ontwierp hij een
prototype van een microtoorn voor het maken van
ultradunne coupes.

Onbaatzuchtig als hij was heeft hij hier nooit enig fi-
nancieel voordeel uit getrokken. Hij was reeds erg ver-
heugd over het feit dat hem een prototype Philips 75
elektronenmicroscoop ter beschikking werd gesteld,
waarmee hij kon experimenteren. Op zijn advies wer-
den hierin verbeteringen aangebracht en verschafte hij
Philips foto\'s van door hem verkregen beelden. Dit
elektronenmicroscoop was lange jaren het enige dat
op zijn afdeling aanwezig was. Veel belangrijk werk

heeft hij ermee verricht, waarvan de Universiteit en
onze Faculteit in het bijzonder hebben kunnen profi-
teren. Het doet nog steeds goede diensten, omdat aan
dit exemplaar ook alle door hem geïnspireerde verbe-
teringen zijn aangebracht.

Na zijn dood heeft N.V. Philips uit erkentelijkheid het
aan zijn weduwe overgedragen. Slechts enkele jaren
geleden gelukte het hem, van de Universiteit gelden te
verkrijgen voor het aanschaffen van een Philips EM
100, dat een groter oplossingsvermogen biedt.
Het was voor hem een grote voldoening dat de Uni-
versiteit van Amsterdam, vooral op grond van zijn
grote verdiensten voor het elektronenmicroscopisch on-
derzoek, hem in 1959 het doctoraat honoris causa
verleende.

Hij is tot het laatst werkzaam geweest op dit gebied.
Een publikatie van hem en zijn medewerker C. J. A.
H. V. V. Vorstenbosch over het voorkomen van intra-
protoplasmatische en intranucleaire micro-organismen
in enige pensciliaten, die in juni 1960 aan de Konink-
lijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen ter
publikatie werd aangeboden, verscheen eerst na zijn
dood.

Bretschneider was een bescheiden stille werker en ar-
tistiek zeer begaafd. Van dit laatste getuigen o.a. de
vele uiterst goed verzorgde tekeningen die hij aan zijn
publikaties toevoegde. Met bewondering hebben wij
steeds zijn fraaie tekeningen op het bord gadegeslagen
nadat hij een college gegeven had, en het kostte een
zekere overwinning om ze noodgedwongen uit te vegen.
Eerzucht was Bretschneider volkomen vreemd. Geheel
belangeloos heeft hij dan ook velen bij hun werk ge-
holpen en laten profiteren van zijn grote kennis. Voor
zijn afdeling en de Faculteit is zijn heengaan dan ook
een bijna onherstelbaar verlies. Wij allen in het Ana-
tomisch Instituut voelen het gemis van zijn persoon-
lijkheid nog dagelijks.

Ons diep medeleven gaat uit naar Mevr. Bretschnei-
der en haar twee nog betrekkelijk jonge kinderen,
Franklin en Eleonore.

Bretschneider, L. H.: Uber den feineren Bau von Phacus coslata C. Arch.
Protistenk., 53, (1926).

Bretschneider, L. H.; Pyramimonas ultrajectina spec, nov., eine neue Polyhle-
pharididae. Arch. Protistenk., 53, (1926).

Bretschneider, L. H. und Hirsch, G. C.: Nahrungsaufnahme, intraplasma-
tische Verdauung und .\'\'iusscheidung bei Balantidum giganteum. Zschr. vergl.
Physiol., 6, (1927).

Bretschneider, L. H.: Beiträge zur Strukturlehre der Ophryoscoleciden. I.
Verhandl. Dtsch. Zoöl. Ges., (1931).

Bretschneider, L. H.: Beiträge zur Strukturlehre der Ophryoscoleciden IT.
Arch. Protistenk., 82, (1934).

Bretschneider, L. H.: Der Feinbau von Trichodina entzii, spec. nov. Parasites.
Transmetteurs, animaux venimeux, 1935.

Bretschneider, L. H. und Hirsch, G. C.: Kernwachstum und Nukleolen-
grösse bei den Eiern von Lima hians; ein Beitrag zur Frage der partiellen
Systeme. Cytologia, 8, (1937).

Bretschneider, L. H. und Hirsch, G. C.: Die Arbeitsräume in den
Darmzellen von Ascaris; Die Einwirkung des Hungerns; die Sekretbildung. Cy-
tologia, Fujii jub. vol., (1937).

Bretschneider, L. H. und Hirsch, G. G.: Der intraplasmatische Stoff-
wechsel in den Darmzellen von Ascaris lum.briocoides. H. Die Adsorption von Eisen
und die Beteiligung der Golgikörper dabei. Protoplasma, 29, (1937).

B r e t s c h n e i d e r, L. H. und D u y v e n é d e W i t, J. J.: Uber die Hormonkette:
Wirksame Harnsubstanz-Ovar-Legerohre bei Rhodens amarus; bewiesen durch die
histologische Stufenzählmethode. Proc. Kon. Akad. Wetensch. A\'dam, 40, (1937).

Bretschneider, L. H.: Wird der beschädigte Panzer eines Krebses restituiert
oder nur verschlossen? Arch. Néerlandaises Zoologie. III. suppl. (1938).

Bretschneider, L. H. und Duyvné de Wit, J. J.: Über einen Wirkungs-
unterschied zwischen Stilböstrol und Follikelhormon. Klin. Wschr., 18, (1939).

Bretschneider, L. H. und Duyvené de Wit, J. J.: Wie verhält sich
die Legeröhre von Rhodens amarus während der Oviposition? Biol. Zentrbl., 60,
(1940).

Bretsch neide r, L. H.: Over de sexuele endocrinologie van lagere vertebraten.
Over de localisatie van de gonadotrope hormoonccllen in de hypophyse van de
Bittervoorn. Ned. Tijdschr. Geneesk., 84, (1940).

Bretschneider, L. H., Duyvené de Wit, J. J. und Goedewagen,
M. A.: Das Lcgeröhrenwachstum d. Bitterlingweibchens nach dem Prinzip der
doppelten Sicherung. Acta Neerlandica Morphol., 4, (1941).

Bretschneider, L. H.: Flisto-physiologische Analyse der sexuell-endocrinen Or-
ganisations des Bitterling-Weibchens. Zschr. Zellforsch, u. Mikr. Anat., 31, (1941).

Bretschneider, L. H. und O o r d t, G. J. van: Über den Einfluss gona-
dotroper Stoffe aud die Entwicklung der Hoden des Aals. W. Roux\'s Archiv f.
Entwicklungs Mech., 141, (1941).

Bretschneider, L. H., Duyvené de Wit, J. J. und K a a y, F. G. van
der: Die Beziehungen zwischen Gewicht, Grösse der Theka, und Granulosazellen,
Progesteron- und Fettgehalt des Corpus luteum graviditatis des Rindes und
Schwangerschaftsdauer. Klin. Wschr., 21, (1942).

Bretschneider, L. H. und Duyvené de Wit, J. J.: De geschiedenis en
de tegenwoordige stand van het corpus luteumvraagstuk. Ned. Tijdschr. Geneesk.,
85, (1941).

Bretschneider, L. H. and Raven, Chr.: The effect of centrifugal force
upon the eggs of Limnaea stagnalis L. Arch. Néerlandaises de Zoologie, 6, (1942).

Bretschneider, L. H. and Engel, Chr.: The activity of a-tocopherol
against sterility and testicular degeneration on male rats on vitamin E-low rations.
Zschr. Vitaminforsch., 13, (1943).

Bretschneider, L. H. and I t e r s o n, W. v.: An electron-microscopical study
of bull sperm I. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. Amsterdam, 50, (1947).

Bretschneider, L. H.: Het morphologisch sperma-onderzoek in het kader van
de kunstmatige inseminatie. Tijdschr Diergeneesk., 72, (1947).

B r e t s c n e i d e r, L. H. and Duyvené de Wit, J. J.: Sexual endocrinology
of non-mamalian vertebrates. Monographs on the progress of research in Holland
during the war. Elsevier, 1947.

Bretschneider, L. H. and Engel, Chr.: The distribution of the enzymes
in resting cereals. IV. A comparative investigation of the distribution of enzymes
and mitochondria in wheat grains. Biochim. Biophys. Acta 1, (1947).

Bretschneider, L. H.: Het electronenmicroscopisch onderzoek van het Sper-
mium van de stier. Biometrie van de kop. II. Tijdschr. Diergeneesk., 73, (1948).

Bretschneider, L. H.: Insemination in Limnaea stagnalis. L. Proc. Kon. Ned.
Akad. Wetensch. A\'dam., 51, (1948).

Bretschneider, L. H.: The mechanism of oviposition in Limnaea stagnalis L.
Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam., 51, (1948).

Bretschneider, L. H.: Een normentafel ten gebruike bij de morphologische
beoordehng van stiersperma. Tijdschr. Diergeneesk., Ti, (1948).

Bretschneider, L. H.: Das Prinzip des Electroncnmicroscopes. Mikroskopie 3,
(1948), Wien.

Bretschneider, L. H.: Anwendung und Ergebnisse der Elektronenmikroskopie.
Mikroskopie, 3, (1948), Wien.

Bretschneider, L. H.: De chemische en structuurdifferentiatie van het Sper-
mium. Vakblad voor Biologen, 28, (8), (1948).

Bretschneider, L. H.: An electron-microscopical study of bull sperm, III.
Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam, 52, (1949).

Bretschneider, L. H.: An electron-microscopical study of sperm. IV. Proc.
Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam, 52, (1949).

Bretschneider, L. H.: A simple technique for the electron-microscopy of cell
and tissue sections. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam, 52, (1949).

Bretschneider, L. H.: Microtome sections of animal tissues. Proc. Kon. Ned.
Akad. Wetensch. A\'dam, 52, (1949).

Bretschneider, L. H.: La technique d\'une étude histologique au microscope
électronique. Journ. Cyto-embryol. belgo-néerland. (1949).

Bretschneider, L. H.: Structural and topochemical changes in the egg cells
of Limnaea stagnalis L. during oogenesis. Arch. Neerlandaises de Zoologie, 10,
(1954).

Bretschneider, L. H.: Die Herstellung von dünnen Gewebcschnitten und ihre
Untersuchung im Elektronenmikroskop. Mikroskopie, 4, (1950). Wien.

Bretschneider, L. II.: Elektronenmikroskopische Strukturuntersuchung an
Spermien. V. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam, 53, (1950).

Bretschneider, L. H.: Die elektronenoptische Untersuchung von Gewebe-
schnitten. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam, 53, (1950).

Bretschneider, L. H.: Elektronenmikroskopische Untersuchung einiger Zili-
aten. Mikroskopie, 5, (1950). Wien.

Bretschneider, L. H.: Elektronenmikroskopische Untersuchung der Pflanzen-
zellen. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam., 53, (1950).

Bretschneider, L. H.: Die elektronenoptische Feinstruktur von organischen
Kolloiden und dem Grundcytoplasma. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam,
54, (1951).

Bretschneider, L. H.: The Electron-Microscopic Investi.gation of tissue sec-
tions. Intern. Review Cytology, I, (1952).

Bretschneider, L. H.: The fine Structure of Protoplasms. Survey Biological
Progress., 2, (1952).

Bretschneider, L. H.: Struktur und Cytochemie der Darmzelle von Ascaris
suilla. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam, 55, (1952).

Bretschncidcr, L. H. und E 1 b e r s, P.: Elektroncnmikroskopische Zellanalyse
narh der Gcfricrtrockcnmcthodc. Proc. Kon. Ned. -Akad. Wetensch. A\'dam, 55,
(1952).

Bretschneider, L, H.: Die polarisationsoptischen Untersuchungen W. J.
Schmidt\'s und ihre Bedeutung für die Elektronenmikroskopie. Festschrift für W. J.
Schmidt. Bericht der Oherh. Gesellschaft f. Natur und Heilkunde zu Glessen, 27,
(1954).

Bretschneider, L. H.: Die submikroskopische Struktur der Darmzelle von
Ascaris suilla. Eine elektronenoptische Analyse I, U. Proc. Kon. Ned. Akad.
Wetensch. A\'dam, 57, (1954).

Bretschneider, L. H.; Die Morphogenese und Pathogenese der Spermien vom
Stier. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam. Serie C. 58, (1955).

Bretschneider, L. H.: Electroncnoptisch onderzoek van de darmcel van As-
caris suilla. Lezing 60e Antomendag. Tijdschr. Geneeskunde, 81, (1965).

Bretschneider, L. PL; Waarneming en interpretatie in dc moderne cytologie.
Inauguratie 1956.

Bretschneider, L. H.: De submicroscopische organisaties van de cel. Vakblad
voor Biologen, (8), (1959).

Bretschneider, L. H.: Die submikroskopische Struktur der Pellikula von
Epidinium ecaudatum, (Ophryoscolecidae), Proc. Kon. Akad. Wetensch. A\'dam,
64, (1959).

Bretschneider, L. H.: Het centrum voor Submicroscopisch Onderzoek, Solaire
Reflexen, (1960).

Bretschneider, L. H.: Elektroncnmikroskopische Untersuchung des Peristom-
apparates einiger Ophryoscoleciden. I. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetensch. A\'dam,
63, (1960).

Bretschneider, L. H.: Die spontane parlhenogcnetische Entwicklung der Ei-
zelle von Limnaea stagnalis L. Verh. Kon. Ned Akad. Wetensch. afd. Natuur-
kunde, 2e reeks, 54, (I), (1961).

Bretschneider, L. H.: Das Paralabialorgan der Ophryoscoleciden. Proc. Kon.
Ned. Akad. v. Wetenschappen-A\'dam, 65, (1962).

Bretschneider, L. H. und V o r s t e n b o s c h, C. J. A. H. V. van: Das
Vorkommen von intraprotoplasmatischen und intranuklearen Mikroorganismen
in einigen Pansenciliaten. Proc. Kon. Ned. Akad. Wetenschap. Series C, 67, (5),
(1964).

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Algemene Vergadering 1965.

Hoe snel een jaar voorbij trekt, realiseert men zich vooral, als er weer een jaarlijks
terugkerend evenement nadert. De Algemene Vergadering in de traditionele derde
oktoberweek is een van die periodieke gebeurtenissen in het Maatschappijleven.
Gedurende de besprekingen over dc resultaten van de enquêtes naar aanleiding
van de behandeling in 1964 van het uitermate belangrijke thema van ,,De toekomst
van het diergeneeskundig beroep", zijn de voorbereidingen voor het wetenschappelijk
en huishoudelijk programma voor de a.s. Algemene Vergadering al weer begonnen.
Wat het eerste betreft, streeft het Hoofdbestuur naar een programma dat zo mogelijk
voor alle leden aantrekkelijk is en enige belangrijke uiteenlopende gebieden van
de diergeneeskunde omvat.

Hoewel vermoedelijk in de aflevering van 15 juni a.s. al een vrij volledig pro-
gramma kan worden aangekondigd, kan nu reeds de algemene voordracht worden
vermeld, dia dit jaar zal worden gehouden door Dr. P. J. T h u n g, als bioloog
werkzaam aan het Antoni van Leeuwenhoek-huis — over „Biologische aspecten
van ouderdom en sterfelijkheid."

In de zaterdagmiddagzitting zullen 3 voordrachten worden gehouden, respectievelijk
op het gebied van het slachthuiswezen, c.q. de vleeskeuring, de geneeskunde van
grote huisdieren en de geneeskunde van kleine huisdieren.

Dit jaar zullen korte inleidingen worden gehouden van maximaal 30 minuten,
zodat een ruime discussie overblijft.

Wat de vrijdagavond betreft, wordt nu volstaan met de mededeling, dat voor het
gebruikelijke diner met gasten en dames, gevolgd door een soiree — waarvoor ver-
leden jaar zo\'n grote belangstelling was — enkele ruime zalen van Hotel Noord-
Brabant zijn gereserveerd.

Bij de verschijning van deze aflevering, dus op 1 juni a.s. zal de secretaresse, mej.
J. A. Zwartendijk, in verband met haar aanstaand huwelijk het bureau verlaten.
Mej. Zwartendijk volgde ongeveer 3 jaar geleden mej. Boonstra op, die eveneens
wegens huwelijk haar functie neerlegde.

Zij was vrij snel in haar veelzijdige functie ingewerkt en zij heeft haar taak
ambitieus en nauwgezet uitgevoerd.

Zodra in de vervulling van de komende vakature is voorzien, zal hierover een
nadere mededeling volgen.

Door middel van een losse bijdrage kon via de laatste afleverin.g op het laatste
ogenblik nog melding worden gemaakt van de vaststellin,g van het model van
certificaat van inenting tegen hondsdolheid.

Nogmaals wordt er op geattendeerd, dat bij vooruitbetaling van ƒ 1,50 per stuk
op gironummer 511606 van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde te Utrecht, de voorgeschreven bloes certificaten per omgaande worden
toegezonden.

De mengvoederattesten zijn in bloes van 25 stuks bij vooruitbetaling van f 1,75
per bloc verkrijgbaar op het bureau van de Maatschappij. De betaling dient te
geschieden op giro 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde.

1. De afdeling Groningen-Drente van de K.N.M.v.D. zal op 2 juni a.s. om 14.00
uur een vergadering houden in Restaurant Riche te Groningen, alwaar enige films
op diergeneeskundig gebied vertoond zullen worden.

2. De afdeling Groningen-Drente van de K.N.M.v.D. zal op 30 september a.s. om
14.00 uur een vergadering houden in Restaurant Riche te Groningen.

De afdelingen Overijssel en Gelderland van de K.N.M.V.D. houden op dinsdag 22
juni a.s. om 14.30 uur een gezamenlijke bijeenkomst in hotel ,,De Wereld" te Deventer.
Sprekers: Ir. A. B. G. G r e v e r; Thermoresistentie van microörganismen.

Dr. W. Aalbcrsberg: Vlees- en vleeswaren in flexibele verpakkingen.
Om 16.30 uur vangt een gezamenlijke boottocht over de IJssel naar Gorssel aan,
alwaar in Flotcl „De Roskam" een gezamenlijk diner zal plaatshebben.

De des avonds in Hotel des Pays Bas te Utrecht gehouden vergadering werd geken-
merkt door een mati,ge opkomst. Behalve collega K a r s c m e ij e r als vertegenwoor-
diger van het hoofdbestuur, Prof. D r. S w i e r s t r a als .spreker, collega Hage als
afgevaardigde van de afdeling Noord Holland en collega S t a a 1 als introducé kon de
voorzitter in zijn openin.gwoord slechts 26 leden begroeten.

Na het afwerken van het huishoudelijk .gedeelte van de vergadering, waarvan geme-
moreerd dienen te worden de ballotage van collega Maas tc Hoogland, dc jaarver-
slagen van de scheidende penningmeester en van de secretaris, het verslag van dc kas-
controle-commissie, de benoeming van de collegae L o t h en N e e t e s o n tot leden
van de nieuwe kascontrolecommissie en het wijzi.gen van het huishoudelijk reglement,
verleende de voorzitter het woord aan Prof. S w i e r s t r a over het probleem van
dc leverbotziekte.

.Allereerst friste hij ons aller geheu.gcn op het gebied van dc ontwikkelingscyclus op
aan de hand van de film „Entwicklun.gskrcis des Leberegels (Fasciola hepatica)" en
een aantal voortreffelijke dia\'s. Uit zijn betoog kwamen enkele facetten van het lever-
botprobleem duidelijk naar voren. Dc kansen op een besmetting zijn tengevolge van de
weersinvloeden (temperatuur en vochti.gheid) het grootst in de periode juli tot begin
september: in herfst en winter droogt de faeces niet zo sterk in cn blijven dc eieren
maandenlang infectieus; de ontwikkelingscyclus binnen de in september besmette
slakken duurt tot het volgende voorjaar, terwijl bij besmetting in mei-juni reeds na 5-8
weken de ccrcariën de slakken verlaten ; in het vroege voorjaar encysteren de meta-
cercariën vooral op en laag bij de grond (weinig gras aanwezig) ; komen de koeien in
de wei, dan eten ze in het begin vrijwel niet uit de besmette greppels, omdat er volop
gras is. Een „winterbesmetting" is bij onze koeien dan ook van weinig belang, zoals
Mevrouw W i b a u t met haar metingen van Icverbotten in het voorjaar van 1942 en
1943 aantoonde: zij vond namelijk uitsluitend volwassen exemplaren. Kuilgras cn hooi
vormen in tegenstelling tot vers gras geen sirictstoffenbronnen van betekenis.
Bij schapen is de kans op zware en herhaalde besmettingen veel groter dan bij koeien
(achter de koeien aangeweid ; zwaarder besmet terrein; minder gras, geen bijvoeding,
vaak drachtig, blijven langer buiten lopen). Schapen zijn in dc regel klinisch ziek
(vermagering, zwarte koppen, woluitval, donkere wol, geelbruine haarverkleuring
onder de ogen), bij koeien is een te lage melkproduktie vaak het enige symptoom
(Doek s en; vaak echter moet rekening worden gehouden met een te laag eiwit-
rantsoen als mogelijke oorzaak).

Conditie alleen vormt geen maatstaf voor het al of niet besmet zijn. Voor het stellen
van de diagnose kunnen de practici de zinksulfaatmcthode en de methode Dorsman
gebruiken. Therapeutisch staan naast tetrachloorkoolstof, hexachloraethaan (en enkele
verwante stoffen) ook veelbelovende, nieuwe geneesmiddelen ter beschikking. Nauw-
keurig schatten van het lichaamsgewicht is ter vermijding van toxische verschijnselen
van belang, terwijl bij het vaststellen van de dosering ook met de lichamelijke conditie
van de patiënt rekening moet worden gehouden: voor hexachloropheen bijvoorbeeld
15 mg per kg lichaamsgewicht bij koeien in normale conditie en maximaal 10 mg/kg
bij dieren in minder goede voedingstoestand. Ondervoeding, parasitaire enteritis, long-
en leverbeschadigingen werken predisponerend voor het optreden van vergiftiging na
een behandeling. Bij op kopziekte gelijkende symptomen t.g.v. een distomatosc-kuur is
een kopziektebehandeling of het toedienen van vitamine B12 raadzaam. Bij dieren met
een zeer hoge melkgift is een distomatose-kuur iets riskanter.

Zeer belangrijk zijn de preventieve maatregelen, die behoren te bestaan uit systema-
tisch leverbotvrij maken van de veestapel (zo hoog mogelijk doseren), doelmatige be-
weidingstcchniek (eerst hooiwining en daarna pas beweiding van grasland cn omge-
keerd; bepcreking van het aantal dieren per h.a.), goede afwatering (greppels goed
onderhouden, op zware kleigronden drainccrbuizen aanbrengen), doelmatige slakken-
bestrijding en een goede voorlichting aan dc boeren (waarbij de dierenarts zelf een
grote rol kan spelen!). Wegens dc snelle vermeerdering van de slakken, die als tussen-
gastheer fungeren (diverse Limnaea-soorU-n: in Nederland Limnaea truncalula), is
het niet mogelijk de slakkcnbcstrijding uitsluitend met chemische middelen uit tc
voeren. Toch is het bespuiten van de typische slakken-greppels vóór het vee in de
weide komt van zeer groot nut. De slakken leven niet in sloten (rottend water), wel in
kwelwater naast beekjes en langs polderdijken. Normaal blijft de infectie beperkt tot
het waternivcau van de greppels, waarin het water langere tijd blijft staan. Bij lang-
durige regenval en een belemmerde waterafvoer verspreidt de besmetting zich via het
opgestuwde water over het weiland. Het is raadzaam belemmeringen in de water-
afvoer ten spoedigste (draincerbuizen doorsteken, enz) op te heffen.
Prof. S w i e r s t r a komt tenslotte tot de conclusie, dat ondanks dc grote toevalsfactor
— in dc vorm van infcctiegolven bij een natte herfst of een natte, warme voorzomer —
het door de bovengenoemde maatregelen mogelijk is het bcsmettingspercentage aan-
zienlijk terug te dringen. Hij ziet op dit terrein voor de praktizerende dierenartsen nog
een belangrijke en dankbare taak weggelegd. Zijn inleiding moet volgens zijn eigen
opvatting beschouwd worden als cen toelichting op de publikatie van Van Roon
c.s. in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 89, 441, (1964).

Het spreekt haast vanzelf, dat op dit interessante exposé een uitvoerige gctlachtcn-
wisseling volgde, waarvan dc belangrijkste punten hier zeer beknopt worden weer-
gegeven :

Ruilverkaveling kan door ingrijpende veranderingen vooral in het begin meer disto-
matose doen optreden (vraag collega V eenhof); reeën (alhoewel weinig besmet),
hazen en konijnen kunnen distomatose verspreiden (vraag collega J o 1 i n g) ; dc kleine
leverbot (Dicrocoeliutn) komt op kalkhoudende gronden, zoals in Zeeland, Limburg
en mogelijk in het noorden des lands, voor, maar wordt in Utrecht alleen bij van elders
aangekochte schapen gevonden (vraag collega J o 1 i n g) : de larven van Paramphisto-
mum kunnen door beschadiging van de weefsels schade veroorzaken (vraag collega
J O 1 i n g) ; alleen de volwassen, in de galgangen aanwezige leverbotten zijn door een
behandeling te doden, hierdoor wordt in vele gevallen cen bestaande „immunitcits-
toestand" doorbroken en zullen aanvankelijk in hun ontwikkeling geremde jonge
larven tot volwassen botten worden, herhaalde behandeling is dus gewenst (vraag col-
lega Den Breeje); acute sterfte in go<-de conditie tengevolge van leverruptuur
wordt vooral bij schapen regelmatig waargenomen, het toepassen van een vcrweidings-
systecm gecombineerd met een herhaalde hepadistbchandcling (eind september, eind
oktober, eind december, eind januari en daarna in mei) werkt bij schapen zeer effec-
tie (mededeling collega H a g e) ; behalve tonisch clonische krampen kan ook blijvende
blindheid optreden bij onjuiste dosering, daarom bij kalveren in slechte conditie be-

ginnen met een halve dosis, 3 weken later gevolgd door de rest (mededeling collega
H a g e) ; in 1965 moet rekening worden gehouden met veel gevallen van distomatose
(collega Vink: zeer veel distomatosclevers bij geslachte lammeren in afgelopen
maanden; collega J o 1 i n g: van de winter zeer veel positieve faccesmonsters). Collega

i n k is de mening toegedaan, dat er wel degelijk sprake is van een winterinfectie.
In zijn dankwoord brengt de voorzitter Prof. Swierstra hulde voor de wijze,
waarop hij het distomatoscproblccm heeft behandeld en de bestrijdingsmogelijkheden
tluidelijk heeft gestipuleerd.

Tijdens de rondvraag wordt het afleveren van thiabendazole in bolusvorm door de Fa.
Mcrck, Sharp & Dohme aan dc Nederlandse Wolfederade door verschillende aanwe-
zigen scherp veroordeeld. Ook het maken van tot leken gerichte reclame in de pers,
teneinde de vraag naar bepaalde geneesmiddelen en entstoffen aan de dierenartsen te
stimuleren, wordt onjuist geacht. Betreurd wordt, dat de voorlichting op het gebied
van de chemische levcrbotbestrijding vrijwel alleen door de farmaceutische handel
geschiedt.

Naar aanleiding van een zinsnede voorkomend onder het hoofd „De dierenarts in dc
kentering" (Mededelingen van Trouw en Co van januari 1965), voorgelezen door
collega D c Moor, concludeert Prof. W a g e n a a r, dat het de plicht van dc afge-
studeerde dierenartsen is zich van de nieuwste ontwikkelingen op hun gebied op de
hoogte tc stellen en niet de plicht van de hoogleraren om postuniversitair onderwijs te
geven.

Ter voorbereiding van de contactdag 1965 voor de afdelingen Noord-Holland, Zuid-
holland en Utrecht, dit jaar door de afdeling Utrecht te organiseren, wordt een
commissie gevormd.

Dc afdeling Utrccht van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal op
vrijdag 11 juni a.s. om 20.00 uur een vergadering beleggen in Hotel des Pays Bas te
Utrecht.

Spreker: Dr. A, P. Middelkoop: Klauwverzorging en klauwbeslag.
Afdeling Noord-Holland.

Kort verslag van de gewone ledenvergadering van de afdeling Noord-Holland op
13 mei 1965 in Hotel Bellevue tc Purmerend.

Om 20.15 uur opent de voorzitter dc vergadering en heet in het bijzonder welkom
de algemeen voorzitter van de K.N.M.v.D., collega N. A. Commandeur, verder
collega J. H e e g als afgevaardigde van het hoofdbestuur, collega A. E. B u r g-
graaf van de afdeling Utrecht en de sprekers van hedenavond collega W. J.
R O e p k e en colle,ga F. B o r m.

Hierna herdacht de voorzitter de onlangs overleden collega J. H. Heek te Haar-
lem, waarna een minuut stilte in acht werd genomen.

De notulen worden na een kleine wijziging gearresteerd, waarna de ingekomen stuk-
ken worden doorgenomen. Hierna wordt in het kader van het post-universitair
onderwijs de pluimveecursus besproken die op 10 en 17 juni, 1 en 7 juli wordt ge-
houden.

In afwijking van de agenda volgt hierna de voordracht van coll. Borm over: De
bestrijding van C.R.D. bij pluimvee, waarna coll. R o e p k e spreekt over: Bedrijfs-
hygicne voor het aanhouden van Mycoplasmosevrij materiaal.

Daarna werden dia\'s vertoond van de meest voorkomende pluimveeziekten, terwijl
coll. Borm nog een demonstratie gaf van positieve agglutinaties bij C.R.D. en
Salmonella pullorum. Voor de discussie bleef er weinig tijd over, alhoewel iedereen
overtuigd was dat het een zeer leerzame avond was geweest.

Dc andere punten van de agenda werden vlot afgewerkt, waarbij voor onze af-
deling richtlijnen van tarieven werden besproken die door de penningmeester waren
opgesteld naar gegevens verstrekt door het C.B.S., zoals deze gelden bij de huisartsen
en colle.gae in de ambtelijke sector.
Om 0.15 uur sloot de voorzitter de vergadering.

in Nederiand: Kynologie en dierenarts;
N. h. van der Velden: Dierenarts en kynologie.

Ook dit jaar weer hebben cen aantal collegae een koninklijke onderscheiding ont-
vangen, nl. de collegae Bos, Hofstra, Sjollema en W a g e n v o o r t.

Collega Bos werd in januari 1902 geboren te Heerlen en hij genoot lager en
middelbaar onderwijs te Den Bosch, waarna hij zijn studie in de diergeneeskunde
in september 1920 aanving.

In 1925 studeerde hij af, waarna hij zich gedurende een half jaar in \'s Hertogen-
bosch als practicus vestigde; hierna werd hij benoemd tot hoofd van de Vlees-

keuringsdienst kring Waalwijk. Tn 1927 werd in Waalwijk cen slachthuis geopend,
waarvan collega B o s directeur werd, een functie die hij nog steeds vervult.
Collega Bos promoveerde in 1936 op een proefschrift, getiteld „Bacterioscopisch
en histologisch onderzoek van vleeswaren volgens de methode Brekenfeld," de
promotor was Prof. C. F. v a n O y e n.

Collega Bos hoopt in eigen familiekring tijdens zijn vakantie binnenkort het feit
te herdenken dat hij 40 jaar geleden het dierenarts diploma verkreeg. Hij is ge-
durende 30 jaar actief geweest als bestuurslid van diverse groeperingen binnen onze
Maatschappij, iets wat niet veel collegae hem kunnen nazeggen en een omstan-
digheid waarop collega B o s dan ook terecht ietwat trots is.

Flij is van 1932 tot 1952 met korte onderbrekingen bestuurslid geweest van de
.Mdeling Noord-Brabant van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
waarnaast hij jaren lang bestuurslid en voorzitter is geweest van de Groep
Directeuren van Vleeskeuringsdiensten. Tijdens de vergadering dezer Groep van
24 april jl. is collega Bos tot Erelid ervan benoemd.

De loco-burgemeester reikte collega Bos de onderscheiding van Officier in de
Orde van Oranje Nassau uit tijdens een korte plechtigheid ter gelegenheid van de
verjaardag van H. M. Koningin Juliana.

slachthuis in Den Haag en hoofd van de keuringskring
\'s-Gravenhage, die is benoemd tot Officier in de Orde
van Oranje Nassau, werd in 1908 te Wymbritseradeel in
Friesland geboren.

Hij behaalde in 1930 zijn diploma als dierenarts en ves-
tigde zich als praktizerend dierenarts te Utrecht.
Sedert 1933 was hij achtereenvolgens keuringsdierenarts-
bacterioloog aan het abattoir te Amsterdam, directeur
van het abattoir te Nieuwer-Amstel en keuringsdieren-
arts aan het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage, waar
hij in 1947 adjunct-directeur werd.

Van 1952 tot 1961 was de heer Hofstra in Rijksdienst
werkzaam als veterinair inspecteur van de Volksgezond-
gezondhcid, tevens inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in algemene dienst.

In 1961 trad hij als hoofd van de vleeskeuringskring en directeur van het Openbaar
Slachthuis in dienst van de gemeente \'s-Gravenhagc. De heer Hofstra is tevens
rijkskeurmeester in bijzondere dienst, rijkskeuringsveearts en plv. inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst.

Collega Sjollema, l)ij bevordering l)enoemd tot Of-
ficier in dc Orde van Oranje Nassau, is thans meer dan
25 jaar directeur van de Gezondheidsdienst voor Vee in
Friesland.

Hij werd in 1905 geboren in Grouw en volgde lager-
en middelbaar onderwijs in Leeuwarden, waar hij in 1924
het einddiploma H.B.S. behaalde.

In hetzelfde jaar begon hij zijn studie te Utrecht, waar
hij in 1929 afstudeerde. Na zijn afstuderen heeft hij ge-
durende één jaar collega H e i d a te Beetsterzwaag ver-
vangen tijdens diens verblijf in het buitenland, na welke
periode hij in 1930 in dienst trad van de Gezondheids-
dienst voor Vee in Friesland, eerst als toegevoegd dieren-

arts met de opdracht het abortus Bang probleem te bestuderen en in 1932 als
2e dierenarts in werkelijke dienst.

In 1939 werd hij benoemd als opvolger van de overleden directeur, wijlen collega
Dr. A. Veenbaas, die sedert de oprichting in 1919 directeur van de Gezond-
heidsdienst voor Vee in Friesland was geweest. In november 1964 vierde collega
Sjollema dan ook zijn 25-jarig jubileum als directeur van deze dienst.
De tuberculosebestrijding is tot 1950, het jaar waarin Friesland vrij van tuberculose
werd verklaard, het belangrijkste onderwerp geweest en daarna kreeg de abortusbe-
strijding de volle aandacht. Op 1 mei i960 werd het verboden in Friesland
besmette dieren te houden; het aantal niet-vrije bedrijven is nu gedaald tot be-
neden 20.

De figuur van collega Sjollema is onafscheidelijk verbonden met de Gezond-
heidsdienst voor Vee in Friesland: hij was en is de centrale figuur bij de dier-
ziektenbestrijding in Friesland cn tijdens het bovenvermeld jubileum bleek uit de
talloze reacties welke grote waardering zijn werk geniet.

De heer W. Wagenvoort, adjunct-directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, tevens veterinair inspecteur
van de Volksgezondheid in algemene dienst, die is be-
noemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau, werd
in 1904 te Brummen in Gelderland geboren.
In 1928 behaalde hij zijn diploma als dierenarts aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht.

Hij vestigde zich als praktizerend dierenarts te Kesteren
en werd in 1930 hoofd van de vleeskeuringsdienst Val-
burg, in 1934 plaatsvervangend inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst in het district Gelderland-Oost-
Utrecht en in 1936 plaatsvervangend hoofd van de vlees-
keuringsdienst Eist.
In 1951 trad de heer Wagenvoort in dienst bij het
Veeartsenijkundig Staatstoezicht en de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid te \'s-Gravenhage. In 1954 werd hij benoemd tot adjunct-directur van
de Veeartsenijkundige Dienst.

Ook op internationaal veterinair terrein beweegt zich de heer Wagen voort,
zoals in verband met E.E.G. en Benelux.

In 1959 werkte hij mee aan het tot stand komen van een bilateraal verdrag inzake
de bevordering van de handel in dieren cn dierlijke produkten tussen Nederland
en Italië.

De heer W a g c n v o o r t is tevens Commandeur in le Orde van Verdienste van
de republiek Italië.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangenomen de collega L. Samuel, 58 Sjeesj Koernat, Safed (Israel).
Het Hoofdbestuur draagt de volgende collega voor het lidmaatschap van dc Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

J. H. Mulder, W. Barentszstraat 55, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
A. H. Brethouwer, Adm. van Gentstraat 20bis te Utrecht,
A. A. Stokhof, Alex, Numankade 63bis te Utrecht.

De volgende collegae hopen op 24 juni a.s. het feit te herdenken, dat zij 40
jaar dierenarts zijn:

H. L. Kloppert, Arnheiu.
R. Post, Zwolle, (afwezig).
Dr. H. H. Scholten, Haarlem.

Dr. A. W. A. Bos te Waalwijk is benoemd lot erelid van de Groep Directeuren
van Vleeskeuringsdiensten. (151)

I. Op /O juni om 16.00 uur hoopt collega J. Nathans te Amsterdam aan de Rijks-
universiteit te Utrecht te proiuoveren op het proefschrift, getiteld: Vaccinatie
van varkens tegen mond- en klauwzeer met geïnactiveerd virus bevattende ent-
stoffen.

2. Op 7 juli <7..t. om 16.1,5 uur hoopt collega W. M. Verhaar te Utrecht aan dc Rijks-
universiteit aldaar te promoveren op het proefschrift, .getiteld: Operatieve frac-
tuurbehandeling bij grote huisdieren.

,,De clithoris treedt in de ventrale commissuur slechts weinig naar voren, ......"

„De clitoris treedt in de ventrale commissuur slechts weinig naar voren, ......"

bij paresis puerperalis. LACTEDINE voldoet voor wat betreft kwaliteit der grond-
stoffen en bereidingswijze geheel aan de daarvoor gestelde normen in the BRITISH
VETERINARY CODEX. Lactedine bevat geen gecontraïndiceerde stoffen en bezit,
toegepast in de voorgeschreven dosering, geen ongewenste nevenwerkingen. Deze
steriele injectie-vloeistof kan zowel subcutaan als Intra musculair danwel intraveneus
worden toegediend. LACTEDINE, In combinatie met TETADINE, geeft eveneens op-
merkelijke resultaten bij de behandeling van Grastetanie.

De stikstofsparende werking van androgene hor-
monen en van enkele inspuitbare anabole Ste-
roiden

The nitrogen-sparing effect of androgenic hormones
and of some injectable anabolic steroids

De enorme vlucht die de toepassing van zogenaamde anabole Steroiden de
laatste jaren in de humane praktijk heeft genomen wettigt een bespreking
van deze preparaten in een diergeneeskundig tijdschrift.
Het onderhavige artikel heeft de bedoeling een aantal gegevens te ver-
schaffen die de mogelijkheden en beperkingen van deze preparaten in het
juiste perspectief stellen.

„Anabool" noemt men de werking van een stof indien deze er toe bijdraagt
bepaalde stoffen aan het organisme toe te voegen en daarin vast te leggen.
Het woord betekent „omhoog werpend" in tegenstelling tot „katabool",
dat „omlaag werpend" beduidt.

Men zou dus de werking van alle stoffen, die er toe bijdragen koolhydra-
ten, vetten, eiwitten of mineralen in het organisme vast te leggen anabool
kunnen noemen. Het hedendaagse spraakgebruik verstaat echter onder ana-
bool de eigenschap eiwit in het organisme vast te leggen of het verlies van
eiwit tegen te gaan.

Het is ruim 25 jaar bekend, dat androgene hormonen een eiwitopbouwen-
de, althans stikstofsparende werking uitoefenen (Kochakian en Mur-
1 i n, 1935). Na de synthese van testosteron (R u z i c k a, 1934, 1935) wer-
den zowel door middel van proeven op dieren (Kochakian, 1937) als
door onderzoekingen bij de mens (Kenyon e.a., 1938, 1944) de stikstof-
retinerende eigenschappen van deze stof vastgesteld en veelvuldig beves-
tigd. De proeven werden aanvankelijk gedaan bij gecastreerde dieren en
eunuchoide mannen. Later bleek deze werking ook bij normale mannen
en vrouwen aantoonbaar te zijn.

Deze gegevens werden grotendeels met behulp van balansproeven verza-
meld. Hierbij werden ook observaties gedaan over de invloed van andro-
gene hormonen op de water- en mineralenstofwisseling, op de uitscheiding
van creatine en creatinine en op de grondstofwisseling.
Voorts werd getracht de anabole werking van testosteron af te leiden uit
de gewichtsstijging van het gehele individu of van een zijner organen.
Tevens werd bij proefdieren de anabole werking dezer Steroiden onderzocht
onder pathologische omstandigheden, zoals na hypofysectomie, adrenalecto-
mie, nefrectomie en na het toebrengen van fracturen en brandwonden.
De bespreking van deze onderzoekingen zou teveel ruimte eisen. De be-
langstellende lezer moge verwezen worden naar een vroeger overzicht
(Van Way jen, 1959, „Het Hormoon" 1958, 1961, 1962) waarin uit-

1 Dr. R. G. A. van Wayjen; Internist te Woerden (R.K. Ziekenhuis „Ope Dei").
Tijdschr. Diergeneesk., deel 90, afl. 12, 1965 847

voerige literatuurverwijzingen vermeld zijn. Daarom zal hier slechts naar
meer recente literatuur verwezen worden.

Zeer in het kort zullen de voornaamste bij vorengenoemde en andere
onderzoekingen toegepaste hormoonpreparaten worden vermeld en wel in
de historische volgorde:

B. De nieuwe zogenaamde „anabole hormonen".
A. Testosteron ( esters) en methyltestosteron

Na toediening van testosteronpropionaat, testosteron en methyltestosteron
vermindert de stikstofuitscheiding met de urine, voornamelijk ten gevolge
van een verlaagde uitscheiding van ureum. Testosteronpropionaat bezit
deze stikstofsparende eigenschap in hoge mate, de twee andere preparaten
werken zwakker in de genoemde volgorde. Het faecale stikstofverlies ver-
andert niet.

De stikstofretentie kan pas één tot enkele dagen na het begin van de hor-
moonbehandeling worden aangetoond, afhankelijk van het preparaat, de
toedieningswijze en het behandelde organisme (mens of dier, diersoort).
Na staken van de behandeling duurt deze werking een beperkte tijd voort,
meestal eveneens enkele dagen (bij preparaten met verlengde werking
uiteraard langer).

In sommige gevallen - - maar zeker niet altijd — kan men daarna een tij-
delijk verhoogde stikstofuitscheiding waarnemen („rebound"), waarbij
evenwel zelden de gehele, tijdens de behandeling geredneerde hoeveelheid
stikstof verloren gaat.

Zet men de hormoontherapie voort, dan vermindert op den duur meestal
eveneens de dagelijkse stikstofretentie („wearing-off" fenomeen). De stik-
stofbalans wordt dan echter zelden negatief, zodat de cumulatieve stikstof-
balans meestal op een hoger niveau dan de uitgangswaarde terecht komt.
Er zijn gevallen beschreven, waarbij ook gedurende een lang voortgezette
behandeling duidelijk stikstofretentie bleef bestaan.

De stikstofretinerende werking (evenals de klinische werkzaamheid) van
androgene hormonen is des te geringer naarmate de endogene testosteron-
produktie hoger is. Bij eunuchoide mannen (gecastreerde mannen konden
nooit worden onderzocht) bleek de stikstofbesparende werking ongeveer
twee maal zo groot als bij normale mannen, terwijl gecastreerde dieren een
sterkere reacde toonden dan normale proefdieren. Oude mannen, bij wie
de endocriene testikelfuncüe verminderd was, getuige de bij hen gevonden
lage uitscheiding van 17-ketosteroïden, toonden vaak een zeer duidelijke
stikstofretentie gedurende een behandeling met androgene hormonen.
Daarentegen werd in sommige balans-onderzoekingen bij normale mannen
van jonge en middelbare leeftijd slechts een betrekkelijk geringe werking
vastgesteld.

Van groot theoretisch en praktisch belang is het feit dat de stikstof.sparende
werking van testosteron en andere daarvan afgeleide en voornamelijk ana-
bool werkende preparaten aan bepaalde voorwaarden gebonden is. Toe-
diening van deze stoffen aan gezonde individuen die langdurig met een
eiwit- en calorieën-rijk dieet gevoed werden, heeft weinig of geen extra
sdkstofretentie tengevolge. De hoeveelheid „lean tissue" is onder deze om-
standigheden blijkbaar reeds maximaal en het is dan niet of nauwelijks
mogelijk deze door toediening van anabool werkende Steroiden nog te doen
toenemen. Anderzijds is bekend dat bij een langdurige toediening van een
zeer eivyitarm en calorieën arm dieet het verlies aan stikstof met de urine
niet duidelijk wordt verminderd door toediening van anabolica. De spon-
tane afbraak („turilover") van het lichaamseiwit kan dan niet worden op-
geheven door toediening van anabole Steroiden, omdat altijd een minimaal
benodigde hoeveelheid volwaardig eiwit en een bepaald aantal calorieën
verstrekt moeten worden om een positieve sdkstofbalans te bereiken en te
handhaven.

Gelukkig is het in de praktijk zo, dat extreme toestanden als bovenge-
noemd, namelijk maximale „doorvoedheid" en zeer sterke chronische
ondervoeding, zelden voorkomen. Tussen deze beide uiterste toestanden re-
sulteert toediening van anabool werkende verbindingen in vastleggen van
een groter percentage van het geresorbeerde eiwit dan de uitgangswaarde.
Hierbij moet worden gelet op de voeding, die voldoende volwaardig eiwit
moet bevatten en voldoende calorieën moet leveren.

Wordt dit nagelaten, dan zal toediening van een anabool werkende stof
niet baten en een deel van de voedingseiwitten voor energetische processen
worden gebruikt.

De maximale retentie per dag kan op 50 mg stikstof per kg lichaams-
gewicht worden gesteld, dus ruim 0,3 gram eiwit, overeenkomend met bijna
1,5 gram „lean tissue" (waaronder spierweefsel) per kg lichaamsgewicht
per dag. Door verhoging van de hoeveelheid toegediend hormoon boven
25 mg testosteronpropionaat wordt bij de volwassen man geen sterkere
werking bereikt. Gefractioneerde toediening van het hormoon — bijvoor-
beeld door dagelijkse injecties — heeft dan ook meer resultaat dan toe-
diening van één enkele grote dosis.

Waar grijpt de stikstofsparende werking van de androgene hormonen aan?
Primair is niet de verlaging van de ureum-uitscheiding door de nieren,
maar de vermindering van de ureumproduktie door de lichaamscellen,
daar de stikstofhoudende stofwisselingsprodukten in het bloed niet ver-
meerderen, zelfs soms afnemen. Men moet dus aannemen, dat gedurende
de behandeling met testosteron een geringere hoeveelheid van de door de
darm geresorbeerde aminozuren wordt gedesamineerd en verbrand, dan
anders het geval is, en dat de aldus ,gespaardc" aminozuren in de weefsels
worden vastgelegd.

Dat anabole hormonen inderdaad de eiwitsynthese in de cel bevorderen
werd inmiddels bewezen (Tori zu ka, 1963). Zelfs is ten naaste bij be-
kend, dat het testosteron de ewitsynthese bevordert in een van zijn laatste
fasen, n.1. in de versnelling van de omzetting van aan oplosbaar ribo-
nucleïnezuur gekoppelde aminozuren en bepaalde aminozuur-complexen
tot microsomale ribonucleo-proteïnen (Wilson, 1962).

Gedurende de behandeling met androgene hormonen kon bij daarop ge-
richte onderzoekingen behalve stikstofretentie, ook vermindering van de
uitscheiding van fosfor en zwavel worden aangetoond. Zowel de onderlinge
verhouding van de elementen, als ook de verhouding ervan tot de hoeveel-
heid geretineerde stikstof kwam vaak ongeveer overeen met die welke in
lichaamseiwit wordt gevonden. Soms echter werd een verhoogde fosfor-
retentie gevonden (zie calciumretentie).

De gegevens betreffende de uitscheiding van kalium gedurende testosteron-
toediening zijn wisselend. Meestal werd een geringe kaliumretentie waarge-
nomen, soms was deze aanzienhjk.

Ook de berichten over de retentie van water, natrium en chloor zijn niet
eensluidend. Mens en dier verschillen in dit opzicht vrij sterk: bij de mens,
vooral bij vrouwen, werd gedurende testosteronbehandeling meer retentie
van water en keukenzout waargenomen dan bij sommige diersoorten. De
retinerende werking ten aanzien van water en zouten — blijkbaar een eigen-
schap van alle Steroide hormonen, vergelijk de bijnierschorshormonen — is
bij de androgene hormonen echter gering, zeker geringer dan die van de
oestrogene hormonen.

Calciumretentie onder invloed van testosteronbehandeling werd door ver-
scheidene auteurs met behulp van balansstudies vastgesteld.
Anders dan bij de stikstofretentie werd onder invloed van testosteron de

kalkuitscheiding ook in de faeces verlaagd¹). Hetzelfde geldt voor de re-
tentie van anorganische fosfaat.

Andere verschillen tussen calciumretentie en stikstofsparing gedurende tes-
tosteronbehandeling zijn: de werking van de eerste begint later, maar
duurt voort na staken van de hormoontoediening. Een „rebound" vindt niet
duidelijk plaats. Combinatie van testosteronbehandeling met oestrogene
stoffen werkt additief op de calciumretentie, niet op de stikstofretentie. Dit
is begrijpelijk, want oestrogene stoffen alleen oefenen in sommige gevallen
(vooral bij osteoporose in de menopauze) een duidelijk kalksparende wer-
king uit, doch hebben slechts een gering stikstofretinerend effect.
De totale hoeveelheid geretineerde fosfor bleek meestal overeen te komen
met de som van de hoeveelheden, die men kan berekenen uit de retentie
van kalk en stikstof, wetende, dat nagenoeg alle fosfor in het lichaam zich
bevindt in het skelet en in het protoplasma, en dat de verhouding van kalk
en fosfor in beenweefsel ongeveer 2:1 is en van stikstof en fosfor in het
protoplasma ongeveer 15:1.

a. Vele onderzoekers hebben een toeneming van het totale lichaams-
gewicht waargenomen gedurende behandeling met androgene hormo-
nen. Deze werd duidelijk waargenomen bij gecastreerde honden, minder
duidelijk bij gecastreerde ratten en muizen. Dat de stijging vooral be-
rustte op toeneming van spiermassa, waarbij zelfs de totale hoeveelheid
lichaamsvet vaak was verminderd, bleek o.a. uit karkas-analyses.
Slechts een gering deel van de gewichtstoeneming bleek te berusten op
vochtretentie.

Onderzoekingen bij mensen bevestigden het vermogen van androgene
hormonen om het totale lichaamsgewicht te verhogen buiten de (na
staken van het middel weer verdwijnende) gewichtstoeneming door
vochtretentie.

Ter beoordeling van de gewichtssijging moet men bij onderzoekingen,
waarbij de voedselopneming niet nauwkeurig constant wordt aange-
houden terdege rekening ehouden met de eetlust-opwekkende invloed
van de androgene stoffen. Wanneer voedesl vrij ter beschikking staat
en de voedselopneming niet is gestoord, komt het klinische resultaat van
de toediening dezer hormonen meestal tot stand door summatie van
de anabole en de eetlust-bevorderende werking.

Behalve toeneming van het lichaamsgewicht werd gedurende behande-
ling met testosteron ook bevordering van de lichaamslengte gevonden
bij onvolwassen individuen, bij bepaalde vormen van dwerggroei en
onder andere pathologische omstandigheden. Deze bleek te berusten op
stimulering van de epifysaire beengroei; na hoge doses androgeen hor-
moon vond echter vervroegde sluiting van de epifysairlijnen plaats.

b. Behalve toeneming van gewicht en lengte van het gehele individu on-
der invloed van androgene hormonen werd een relatieve gewichts-
stijging van verscheidene weefsels en organen gevonden, in het bijzonder

1 Kalkuitscheiding vindt in normale omstandigheden zowel langs de nier als via de
darm plaats.

van de geslachtsorganen en de bijbehorende klieren, van bepaalde spie-
ren en van de nieren. In het algemeen is deze trofische werking het
sterkst ten opzichte van de mannelijke geslachtsorganen en is des te
zwakker naarmate het „doelorgaan" genedsch en anatomisch verder
van de genitalia verwijderd is. In de anabole werking is dus van orgaan
tot orgaan een zekere „hiërarchie", ook is er verschil van mens tot dier
en van de ene tot de andere diersoort.

Dat de werking op de spieren (myotrope werking genaamd) nauw verbon-
den is met de werking op het organisme als geheel (de anabole werking)
kan als volgt worden toegelicht.

De anabole werking van een preparaat (beoordeeld naar de werking op
de stikstofbalans) is de rekenkundige som van de eiwitsparende werkingen
op alle organen afzonderlijk, de primaire en secundaire geslachtsorganen
daarbij inbegrepen. Het effect op de laatstgenoemde organen in het bij-
zonder wordt echter „androgeen" genoemd, een benaming die historisch
ingang gevonden heeft omdat van testosteron, de stamvader der anabolica,
het eerst de uitwendig waarneembare invloed op de geslachtsorganen werd
bestudeerd. Pas later werd de meer algemene en minder gemakkelijk voor
onderzoek toegankelijke eiwitsparende werking ontdekt. Zo rekent men de
androgene werking, de myotrope werking, de renotrope werking, de wer-
king op het bot en op het beenmerg, naast andere minder op de voorgrond-
tredende werkingen te behoren tot het werkingspatroon van een anabolicum.
Aangezien bij de meeste indicaties het geheel van alle anabole werkingen
echter juist met uitzondering van die op de geslachtsorganen (deze worden
met „virilisatieverschijnselen" aangeduid) op prijs wordt gesteld, is bij de
ontwikkeling van nieuwe preparaten het streven gericht op een zo groot
mogelijke dissociatie tussen de anabole werking als geheel en de werking
op de geslachtsorganen. Met andere woorden, gezocht wordt naar farmaca,
die een krachtig anabole werking paren aan een zo zwak mogelijk virilise-
rende werking.

Bij de hierop gerichte farmacologische onderzoekingen maakt men veelal
gebruik van de G o r d a n-H e r s h b e r g e r-test (1951 en 1953). Hierbij
wordt de gewichtstoeneming van de musculus levator ani (M.L.A.) van de
gecastreerde mannelijke rat als indicator voor de myotrope werking ge-
bruikt (en zeer indirect voor de anabole werking) en de gewichtsstijging
van de zaadblaas of de ventrale prostaat als maatstaf voor de androgene
(of viriliserende) werking.

Hierover zijn zeer veel feiten verzameld, slechts enkele worden vermeld.
Nadat was opgemerkt, dat nieren van muizen groter werden na toediening
van testosteron, vond men dat deze vergroting grotendeels berustte op een
schorsverbreding door hypertrofie van de tubuli contord. Kassenaar
(1952) concludeerde uit zijn proeven op muizen en ratten, dat onder in-
vloed van androgene hormonen eerst water en daarna eiwit in de cellen
van de nier wordt vastgelegd. Dat toediening van testosteron niet uitslui-
tend tot waterretentie in de nier leidt, maar ook tot toeneming van cel-
eiwit, was overigens reeds gebleken uit stijging van het droge-niergewicht.

Bij mensen bestaan geen histologiscbe bewijzen voor de nier-hypertrofiëren-
de werking van androgene hormonen. Een aanwijzing hiervoor zou alleen
kunnen zijn, dat het niergewicht bij de geslachtsrijpe man gemiddeld hoger
is dan bij de vrouw. Wel zijn er positieve resultaten vastgesteld bij de be-
handeling van nierfunctiestoornissen met deze stoffen. Het is echter onzeker
of deze aan hun renotrope werking mogen worden toegeschreven.

Onderzoekingen betreffende gewichtstoename van skelet-(delen) na toe-
diening van testosteron zijn, voor zover ons bekend, niet verricht. Wel werd
de invloed nagegaan van testosteron op de lengtegroei van het bot bij rat-
ten; hierbij werd geen duidelijke werking van testosteron propionaat ge-
zien (Caldwell, 1962).

Voor de opvatting, dat androgene hormonen een botopbouwende werking
uitoefenen, worden de volgende argumenten aangevoerd:

1. De bovenvermelde calciumretinerende werking, aangetoond in balans-
studies (Van Way jen, 1964).

2. Androgene stoffen oefenen een antagonistische werking uit op de kata-
bole werking van dihydrotachysterol, corticotroop hormoon en cortico-
steroïden op beenweefsel. Met behulp van radio-actieve zwavel werd
een vermindering van de afbraak respectievelijk versterking van de op-
bouw van botmatrix onder invloed van androgeen hormoon aange-
toond.

3. Androgene stoffen geven vaak goede klinische resultaten bij trage frac-
tuurgenezing, bij osteoporose en bij osteogenesis imperfecta.

Het verschil in hemoglobinegalte tussen de geslachtsrijpe man en vrouw
(ook de amenorrhoische) en tussen mannelijke en vrouwelijke dieren, deed
vermoeden, dat mannelijk geslachtshormoon het rode beenmerg activeert.
Dit denkbeeld werd bevestigd bij proeven op dieren. Het effect was vooral
duidelijk bij gecastreerde dieren en na hypofysectomie, doch ook aantoon-
baar bij normale caviae.

McCullagh en Jones (1942) zagen bij mannen met hypogonadisme
een stijging van het hemoglobinegehalte, het aantal erytrocyten en het he-
matocrietgetal gedurende toediening van testosteronpropionaat en methyl-
testosteron. Deze waarneming werd veelvuldig bevestigd bij de behandeling
van metastaserend mammacarcinoom met hoge doses mannelijk hormoon.
Hierbij werd een duidelijke verhoging van het hemoglobinegehalte van het
bloed gezien, zelfs tot boven de norm.

De gewichtstoeneming van weefsels en organen gedurende de behandeling
met androgene hormonen is wel een argument, doch geen volstrekt bewijs
voor de eiwitopbouwende werking dezer stoffen. Behalve extracellulaire,
is immers ook intracellulaire toeneming van de hoeveelheid water, zouten
en andere stoffen mogelijk, de laatste is in sommige gevallen zelfs aange-
toond.

Daarom geldt nog steeds de uitspraak van Kassenaar (1952): „De
enige juiste maat voor de eiwitanabole activiteit van een stof zien wij in het
effect, dat door toediening ervan op de eiwitbalans wordt uitgeoefend",

met uitzondering wellicht van recente onderzoek-rnethodes, waarmede de
incorporatie van met isotopen gemerkte protoplasmabestanddelen kan wor-
den bestudeerd.

Testosteron en zijn derivaten hebben bij de man wegens hun androgene
werking een gevestigd maar beperkt endocrinologisch indicatiegebied. De
indicaties voor toepassing van de androgene hormonen, voor zover het de
anabole werking ervan betreft, zijn niet scherp te bepalen. In het algemeen
komen voor behandeling ermede in aanmerking patiënten die tekenen ver-
tonen van onvoldoende aanmaak of overmatige afbraak van spier- en been-
weefsel, en bij wie de stikstof- en (of) kalkbalans negatief is en die dus in
een katabole toestand verkeren. Vooral wanneer het moeilijk is, de op-
neming van voedsel voldoende te verhogen, is toediening van een anabool
hormoon wegens de stikstofsparende werking te overwegen. Bij andere
patiënten kan de verhoging van de eetlust gedurende de behandeling de
voedingstoestand verbeteren. De euforie is een bijkomstig, maar soms be-
langrijk voordeel.

Het noemen van alle toepassingen in de praktijk valt buiten het bestek van
dit overzicht. Slechts enkele aandoeningen zullen met name worden ge-
noemd :

1. Trage reconvalescentie na ernstige, vooral koortsende ziekten, grote
operaties en ernstige traumata.

3. Osteoporose bij langdurige corticoïdbehandeling van reumatische
aandoeningen en constitutionele eczemen (ook profylactisch).

Een absolute tegen-indicatie van de behandeling met androgene hormonen
is prostaatcarcinoom. Behandehng van zwangere vrouwen met androgene
hormonen wordt terecht afgeraden: masculinisatie en zelfs pseudo-herma-
froditisme van vrouwelijke foetus kunnen er het gevolg van zijn.

Bijwerkingen van anabool werkzame Steroiden zijn vooral in de humane
geneeskunde bestudeerd. Men kan een onderscheid maken in ongewenste
androgene werkingen en nevenwerkingen van geheel andere orde.
Toediening van hoge doses testosteron aan mannen kan door remming van
de hypofyse-achterkwab een tijdelijke functievermindering van de testes
tengevolge hebben, welke remming echter steeds reversibel bleek te zijn.
Bij nor-testosteron esters is deze bijwerking tot nu toe niet gebleken.
Typische androgene werkingen bij de vrouw zijn: toeneming van de libido,
optreden van amenorroe en atrofie van het endometrium van de uterus en
van het vagina slijmvlies. Ook stemveranderingen (donkerder timbre, hees-
heid) en huidverschijnselen zoals hirsutisme, seborroe en acne kunnen zich
bij vrouwen en kinderen voordoen, vooral na langdurige behandeling. Deze
virilisatie-verschijnselen zijn in frequentie en. graad afhankelijk van de be-
handelingsduur, de toegepaste dosering en de individuele gevoeligheid.

Bij de nortestosteronderivaten, zoals nortestosteron-decanoaat ontstaan bo-
vengenoemde virilisatie-verschijnselen in veel geringere mate.
Als nevenwerkingen van geheel andere orde moet de vochtretinerende wer-
king vermeld worden waardoor een neiging tot oedeem versterkt kan wor-
den, vooral bij patiënten met cardiovasculaire aandoeningen.
Als men de androgene hormonen wil toepassen wegens hun anabool effect,
zijn de viriliserende effecten bij vrouwen en kinderen een groot bezwaar.
Men heeft daarom gezocht naar andere Steroiden, die niet of minder an-
drogeen werken met behoud van het eiwit- en kalksparend effect.

De laatste 5 jaar zijn een aantal Steroiden ontwikkeld met het doel dat deze
de eiwit- en botopbouwende werking van testosteron zouden behouden,
doch de ongewenste viriliserende en elektrolyten-beïnvloedende werkingen
niet of in zo gering mogelijke mate zouden uitoefenen.
Het is tot nu toe niet gelukt de anabole en androgene effecten geheel te
scheiden en het is op grond van bovenvermelde overwegingen te betwijfe-
len of dit ooit mogelijk zal zijn. Wel is het gelukt Steroiden te ontwikkelen
waarvan vast staat dat ze in de voor een anabole werking noodzakelijke
dosering aanzienlijk minder androgeen werken dan de testosteronesters.
Het is niet de bedoeling van dit artikel een overzicht te geven van alle
sinds 1958 geïntroduceerde anabolica. Wij zullen ons hier bewust beperken
tot een tweetal inspuitbare nor-testosteronesters, waarmee wij uitvoerige
balansonderzoekingen bij mensen hebben verricht.

Het 19-nor-testosteron mist de voor de androgene Steroiden kenmerkende
CHg-zijgroep tussen de eerste en de tweede ring van het fenantreenskelet
en neemt dus chemisch een plaats in tussen de androgene en oestrogene
hormonen.

Het 19-nortestosteron zelf en enkele daarvan afgeleide esters bleken, be-
oordeeld naar de werking op de musculus levator ani van de infantiele ge-
castreerde mannelijke rat, een krachtige myotope werking te paren aan een
zwakke androgene werking (beoordeeld naar de werking op de zaadblaas
van hetzelfde proefdier). Vergeleken met de overeenkomstige testosteron-
esters trad het verschil in werkingspatroon het duidelijkst op de voorgrond
bij de lagere doseringen.

Eveneens werd aangetoond, dat deze esters in daarmee corresponderende
doseringen aan de mens toegediend, een krachtige anabole werking ver-
toonden. De toepassing van bepaalde per os werkzame, gealkyleerde deri-
vaten bij mensen stuitte echter op bezwaren, o.a. omdat sommige van deze
verbindingen een duidelijk progestatieve werking hebben, zoals 17a-ethyl-
nortestosteron (Norethandrolon 1) en vooral 17a-methyI-nor-testosteron 2).

Met de bereiding van de fenylpropionzuur esters (nandrolon fenylpropio-
naat 3) (vergelijk testosteronfenylpropionaat) werd versterking en verlen-
ging van de anabole werking verkregen, terwijl deze verbinding in thera-
peutische dosering slechts een zwak viriliserende werking en een zeer ge-
ring progestatief effect bleek te hebben (Overbeek en Visser, 1957).
Intramusculaire injectie van de oplossing van deze stof in olie geeft vrijwel
geen plaatselijke reacties.

Later werd het nor-testosteron veresterd met een alifatisch mono-carbon-
zuur met 10 koolstof atomen: nandrolon decanoaat 4).

Met behulp van balansonderzoekingen waarvan de proefopstelling en de
methodiek elders werden beschreven (Van W a y j e n, 1957, 1958, 1961),
werd de stikstof- en kalksparende werking van deze 2 nandrolonesters be-
studeerd.

Wij konden daarbij vaststellen dat deze inspuitbare anabolica een stikstof-
sparende werking hebben, zoals van de testosteron derivaten reeds bekend
was.

Sterkte en duur van het anabole en anti-katabole effect kon worden be-
paald. Door bij dezelfde proefpersonen achtereenvolgens 2 verschillende
hormonen in te spuiten was een vergelijkend onderzoek van nortestosteron-

esters mogelijk. De tijdsfactor trachtten wij hierbij te elimineren door de
volgorde van de vergeleken stoffen te wisselen.

Hoe langer de koolstofketen van het onvertakte alifatische monocarbon-
zuur, waarmee veresterd wordt, des te langduriger bleek de werking.
Onze balansonderzoekingen vormen slechts een farmacologische
bijdrage ter bestudering van de werking van anabole en katabole hormo-
nen. Over de klinische werkzaamheid ervan bij bepaalde indicaties geven
zij geen inlichtngen. Evenmin kan men er aanwijzingen uit putten hoe
hoog de dosis en hoe frequent de toediening moet zijn.
Het is onze ervaring dat de klinisch werkzame dosis lager ligt dan die
welke nodig is om een duidelijk positieve stikstofbalans te veroorzaken.
Waarschijnlijk is dat het gevolg van het feit, dat de anabole preparaten
bij een therapeutische indicatie meestal frequenter en langduriger worden
toegediend dan gedurende een balansstudie, maar vooral ook doordat in
kliniek en praktijk aan een toegenomen eetlust kan worden tegemoet ge-
komen door verruiming van het dieet. Bij onze balansproeven werd daaren-
tegen iedere dag dezelfde hoeveelheid eiwitten, vetten en koolhydraten toe-
gediend.

Het is dan ook niet mogelijk enig oordeel te geven betreffende de ge-
wichtsstijging door toediening van anabole stoffen. Soms immers daalde
het lichaamsgewicht tengevolge van een laag-calorieën dieet, omdat de
onderzochte persoon wilde of — wegens zijn of haar ziekte — moest ver-
mageren.

Ongetwijfeld zou het gedrag van het lichaamsgewicht anders zijn geweest
indien de voedselopneming was vrijgelaten. Dit voor de diergeneeskunde
ongetwijfeld zeer belangrijk vraagstuk kan ons inziens het best met dier-
proeven worden opgelost, waarbij met anabolica behandelde dieren ad
libitum voedsel tot zich kunnen nemen.

Er wordt een overzicht gegeven van onderzoekingen betreffende het stikstofsparende
effect van de androgene hormonen testosteron en zijn esters en methyltestosteron.
Hierbij wordt de retinerende invloed op andere elementen en stoffen vermeld en ge-
concludeerd, dat deze Steroiden de eiwitsynthese en in sommige gevallen ook de bot-
opbouw bevorderen.

Over de daardoor bij geëigende voeding veroorzaakte gewichtstoeneming van het
gehele organisme en van verscheidene organen worden dc voornaamste literatuur-
gegevens medegedeeld, waarbij de termen „anabool" en „androgeen" worden gedefi-
niëerd.

De praktische tocpa.ssingen, de tegenaanwijzingen en de bijwerkingen van de androge-
ne en daarvan afgeleide Steroiden worden vervolgens behandeld. Het blijken vooral de
viriliserende effecten van de testosteronderivaten te zijn, die het gebruik ervan voor
anabole doeleinden sterk beperken, vooral bij vrouwen en kinderen.
Nadat farmacologisch onderzoek had aangetoond, dat bepaalde esters van nortestostc-
ron een langdurige cn krachtige myotrope werking paren aan slechts zwak viriliserende
eigenschappen bleek uit dc balansproeven bij patiënten en gezonde jonge vrouwen, dat
nandrolon fenylpropionaat (Durabolin) en nandrolon decanoaat (Deca-Durabolin) bij
de mens een krachtige en langdurige eiwitsparing teweeg kunnen brengen.
De auteur geeft enkele resultaten van eigen balansstudies met deze Steroiden, Tenslotte
wordt vermeld, dat de aard der balansonderzockingen geen oordeel toelaat over de
mate van gewichtsstijging, die door de genoemde anabole hormonen kan worden
bereikt.

A survey is given of investigations into tfie nitrogen-sparing effect of tfie androgenic
fiormones testosterone and its esters and methyltestosterone. Tfieir retaining influence
on other elements and substances is reported and the conclusion reached that these
steroids stimulate protein synthesis and in some cases also promote bone growth. Re-
ference is made to the most important literature data relating to the resultant increase
in weight of the whole organism and various organs on a suitable diet, and a defini-
tion is given of the terms „anabolic" and „androgenic".

The survey then deals with the practical administration, contraindications and side-
effects of androgenic steroids and their derivates. The greatly restricted use of these
for anabolic purposes, especially in women and children, has been found to be due
particularly to the virilising effects of testosterone derivates.

After pharmacological research had shown that certain esters of nortestosterone com-
bine a prolonged and powerful myotropic action with only mildly virilising proper-
ties, it was found from balance tests in patients and healthy female subjects that nan-
drolone phenylpropionate (Durabolin) and nandrolone decanoate (Deca-Durabolin)
can cause a potent and prolonged protein-sparing action in man.

The author gives some results of his own balance studies with these steroids. In con-
clusion is stated that the nature of the balance investigations does not permit any
opinion as to the degree of weight increase which can bc attained using the anabolic
hormones mentioned.

L\'auteur donne un aperçu des recherches concernant l\'effet d\'épargne des protéines
des hormones androgènes, la tcstostérone et ses esters, et la méthyltestostérone. L\'effet
dc rétention sur les autres éléments et matières est également mentionné et l\'auteur
conclut que ces stéroïdes favorisent la synthèse protéinique et, dans certains cas,
l\'édification des os.

Les données les plus importantes de la littérature concernant l\'augmentation de poids
de tout l\'organisme et des différents organes causée par une elimentation adéquate
sont également mentionnées. On donne aussi la définition des termes „anabole" et
„androgène".

Ensuite il est question d\'applications pratiques, d\'indications et de contre-indications
des androgènes et de leurs stéroïdes dérivés. Il apparaît que ce sont surtout les effets
virilisants des dérivés de la tcstostérone qui cn limitent fortement l\'emploi en tant
qu\'anabolisants, surtout chez les femmes et les enfants.

Après que des recherches pharmacologiques aient démontré que certains esters de nor-
testosterone combinent une action myotrope forte et dc longue durée à ces propriétés
uniquement faiblement virilisantes, il apparrissait des bilans établis sur des patientes
et sur des femmes saines que le phényl-propionate dc nandrolone {Durabolin), et le
décanoate de nandrolone (Dcca-Durabolin) provoquait chez l\'homme une épargne des
protéines forte et de longue durée.

L\'auteur montionne quelques résultats des bilans effectués par lui-même avec ces
stéroïdes. Enfin, il est mentionné que la nature des établissements dc bilans ne permet
pas de tirer une conclusion sur la mesure de l\'augmentation de poids qu\'on peut
obtenir par les hormones anabolisantes mentionnées.

Es werden Untersuchungen über den stickstoffsparenden Effekt der androgene Hor-
mone Testosteron und seiner Ester und Methyltestosteron besprochen. Dabei wird der
retinierende Einfluss auf andere Elemente und Stoffe aufgezeigt und gefolgert, dass
diese Steroide die Eiweisssynthese und in bestimmten Fällen auch den Knochenaufbau
fördern.

über die dadurch bei entsprechender Ernährung zustande gekommene Gewichts-
zunahme des Gesamtorganismus und verschiedener Organe werden die wichtigsten
Literaturangaben angeführt; es werden die Ausdrücke „anabol" und „androgen" de-
finiert.

Ferner werden die praktischen Anwendungsmöghchkeiten, die Kontraindikationen und
die Nebenwirkungen der androgenen und der davon abstammenden Steroide behan-
deh. Vor allem die Virilisierungswirkungen der Testosteronderivate schränken deren
Anwendung für anabole Zwecke stark ein, insbesondere bei Frauen und Kindern.
Nachdem pharmakologische Untersuchungen ausgewiesen hatten, dass bestimmte
Ester der Nortestosteron eine langfristige und überzeugend myotrope Wirkung bei
gleichzeitig nur schwachen virilisierenden Eigenschaften besitzen, zeigten Bilanzunter-
suchungen bei Patienten und gesunden Frauen dass Nandrolonphenylpropionaat (Du-
rabolin) und Nandrolondecanoat (Dcca-Durabolin) beim Menschen einen starken
und langfristigen eiweisssparenden Effekt zustande bringen können.
Der Verfasser berichtet über einige Ergebnisse eigener Bilanzuntersuchungen mit
diesen Steroiden. Schliesslich wird augeführt, dass die Art der Bilanzuntersuchungen
keine Schlüsse über das Ausmass der Gewichtszunahme, die durch die besprochenen
anabolen Hormone zustande kommt, erlaubt.

Se ha dado un sumario de las investigaciones sobre el efecto de ahorrar nitrogeno por
las hormonas androgenes: testostcrona y sus ésteres y metiltestostcrona. Se menciona la
influencia reservada sobre otros elementos y sustancias y se toma la conclusion que
estas steroidas fomentan la sintesis de la proteina y en algunos casos tambien fomentan
la formacion de huesos.

Se informe sobre los datos obtenidas dc la literatura mas importante del aumento del
peso del organismo completo y de diversos organos (siempre cuando la alimentación
es adccuado) provocadan por estas hormonas.

Luego se träte de las aplicaciones practicas y de las contraindicaciones de las andoge-
nas y sus steroidas. Tambien se ha dado una definicion de los terminos „anabola" y
„androgena". Résulta que especialmente los efectos virihsantes de los derivados de
testosterona limitan mucho el uso como anabolico, especialmente en mujercs y niiîos.
Despues que el examen farmacologico habia demostrado que algunas esteres de
norsterona muestran una accion miotropo fuerte y de larga duracion y al mismo
tiempo una accion virihsante muy debil, resulto en experimentos de balanza en
pacientes y mujeres jovcncs y sanas, que nandrolon fenilpropionato (Durabolin) y
nandrolon decanoato (Deca-Durabolin) tienen un ahorra de proteina fuerte y de larga
duracion cn cl hombrc.

El autor da algunas resultados de sus cstudios de balanza con estos steroidas y por fin
se le communiqe que la naturaleza de experimentos de balanza no pueden juzgar
sobre la cantidad de aumento del peso, que pueden alcanzar estas hormonas ana-
bolicas.

C a I d w e 1 1, R. A. : Effects of sex hormones in experimental osteoporosis in rats. Brit.

J. exper.Path. 43, 103, (1962).
E ve rs e, J. W. R.: Een nieuw eiwitsparend steroid. Het Hormoon, 22, 129, (1958).
E v e r s e, J. W. R. : Anabole Steroiden bij uremie. Het Hormoon, 25, 1, (1961 ).
E verse, J. W. R. : Symposium over anabole Steroiden. Het Hormoon, 25, 41,
(1961).

E v e r s e, J. W. R. en Keep, P. A. van: Testosteron, anabolica en erytropoiese.

Het Hormoon, 26, 1, (1962).
G O r d a n, G. S. e t a 1. : A steroid which promotes tissue growth without concomitant
genital activity. J.clin.Endocr., 10, 807, (1950); ibidem, 11, 209, (1951).

Hershberger, L. G. etal.; Myotrophic activity of 19 nor-testosterone and other
steroids determined by modified levator ani muscle method. Proc. Soc. exp. Biol.
(N.Y.), 83, 175, (1953).

Kassenaar, A. A. W.: De eiwitanabole werking van testosteron en methylandro-
steendiol. Acad. Proefschrift, Leiden (1952).

K e n y o n, A. T.: The effect of testosterone propionate on the genitalia, prostate,
secondary sex characters and body weight in eunuchoidism. Endrocrinology, 23, 121,
(1938).

K e n y o n, A. T. e t a 1.: The effect of testosterone propionate on nitrogen, electrolyte,
water and energy metabolism in eunuchoidism. Endrocrinology, 23, 135, (1938).

K e n y o n, A. T. e t a 1.: A comparative study of the metabolic effects of testosterone
propionate in normal men and women and in eunuchoidism. Endocrinology, 26, 26,
(1940).

K e n y o n, A. T. e t a 1.: Metabolic response of aged men to testosterone propionate.
J. din. Endocr., 2, 690, (1942).

K e n y o n, A. T., K n o w 1 t o n, K. and Sandiford, I.: The anabolic effects of
the androgens and somatic growth in man. Ann. Int.Med., 20, 632, (1944).

K o c h a k i a n, C h. D.: The effect of male hormone on the protein and energy meta-
bolism of castrated dogs. ]. Nutrit., 10, 437, (1935).

Kochakian, Ch. D.: Testosterone and testosterone-acetate and the protein and
energy metabolism of castrated dogs. Endocrinology, 21, 750, (1937).

Kochakian, Ch. D.: Comparisons of protein anabolic property of various andro-
gens in the castrated rat. Amer. ]. Physiol., 160, 53, (1950).

M c C u 11 a g h, E. P. and Jones, R.: Effect of androgens on the blood count of
men. J. din. Endocr., 2, 243, (1942).

M o o r e, F. P. and B a 11, M. R.; The metabolic response to surgery. Springfield III.
(1951).

O V e r b e e k, G. A. en V i s s e r, J. d e: Nor-androstenolone phenylpropionate, a new
potent anabolic ester. Ada Endocr. (Kbh.), 24, 209, ((1957).

R u z i c k a, L. et al.: Ueber die Synthese des Testikelhormons (Androsteron) und
Stercoisomere desselben durch Abbau hydrierter Sterine. Helv. Chim. Acta 17,
1395, (1934).

R u z i c k a, L. e t a 1.: Herstellung des 17-Methyl- testosterons und anderer Andros-
ten- und Androstanderivatc. Zusammenhänge zwischen chemische Konstitution und
männlicher Hormonwirkung. Helv. Chim.Acta 18, 1487, (1935).

T o r i z u k a, K. et a 1.: The effect of anabolic steroids upon protein metabolism
studied by the isotope method. Metabolism, 12, 11, (1963).

Wayjen, R. G. A. van: Stoornissen na totale maagresectie. Acad. Proefschrift,
Amsterdam, (1957).

W a y j e n, R. G. A. van: De ciwitsparendc werking van androgene hormonen, toe-
gepast bij dc behandeling van patiënten na totale maagresectie. Ned. T. Geneesk.,
102, 2413, (1958).

W a y j e n, R. G. A. V a n: Dc anabole werking van androgene hormonen en verwante
Steroiden. Ned. T. Geneesk., 103, 26.35, (1959).

Wayjen, R. G. van: Clinical-pharmacological evaluation of certain anabolic
steroids. Acta Endocrinol., 39, Suppl. 63, 18, (1961).

Wayjen, R. G. A. van: Long-term metabolic balance studies of the protein and
calcium metabolism in normal subjects and patients with osteoporosis. Israel med.
]., 23, 29, (1964).

Wilson, J. D.: Localization of the biochemical site of action of testosterone on
protein synthesis in the seminal vesicle of the rat. J. din. Invest. 41, 153, (1962).

Vergiftigingsverschijnselen bij slachtkuikens ten-
gevolge van de combinatie 3,5 dinitro - ortho -
toluamide Id.o.t.l en furazolidonum

Sinds 1962 worden door ons bij slachtkuikens vergiftigingsverschijnselen
gezien tengevolge van een overdosering van d.o.t in het voer. Toxische ver-
schijnselen zijn te verwachten indien minimaal vier maal de gebruikelijke
maximale dosering van 0,0125% wordt verstrekt.

De kuikens tonen evenwdchtsstoornissen, die vooral bij opjagen duidelijk
zichtbaar worden. Tengevolge van voortgezet opjagen krijgen steeds meer
kuikens afwijkingen. De dieren tonen zijwaartse bewegingen, uiteindelijk
vallen ze opzij of achterover, waarbij de poten krampachtig gestrekt wor-
den. Na een korte rustpauze gedragen deze kuikens zich weer normaal.
Voorts komen er kuikens voor, die permanent een abnormale houding
aannemen. Ze strekken de hals en richten de kop naar beneden (zie foto
1), de hals is vaak gebogen en de snavel wijst in de richting van de borst
(zie foto 2). In sommige gevallen krijgen de kuikens een draaihals (zie
foto 3). Behalve een abnormale houding lopen ze ook wel achteruit en
maken hierbij soms cirkelvormige bewegingen.

Daar voornoemde diagnose eerst na een voeranalyse met zekerheid is te
stellen, werden hiertoe door het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht
diverse door ons verdachte voermonsters onderzocht.

Het was echter opvallend, dat in enkele monsters geen overdosering van
d.o.t. werd vastgesteld. Hierbij viel op, dat in de laatstgenoemde gevallen
een kuur met furazolidonum was toegepast. Omdat deze therapie veel-
vuldig wordt geadviseerd en ons in meerdere gevallen voornoemde klach-
ten ter ore kwamen, werden naar aanleiding van deze bevindingen een
tweetal proeven uitgevoerd.

Behalve de beschreven verschijnselen werden bij de proefdieren gedurende
de gehele opfokperiode geen storingen waargenomen.

De proef werd uitgevoerd met 159 ongesexte slachtkuikens, welke op 2
november 1964 als eendagskuikens op het Proefbedrijf voor de Pluim-
veeteelt te Horst arriveerden. Tot de leeftijd van 3 weken werden ze ge-
zamenlijk opgefokt.

Op 6 november vond een enting tegen infectieuze bronchitis plaats met de
stam H 120 (van het C.D.I. afdeling Rotterdam), waarbij ^ van de hen-
nendosering werd gebruikt. Op 23 november werd \'s morgens tegen

1 J. B. Litjens, dierenarts bij de Stichdng Gezondheidsdienst voor Dieren in
Limburg, Heythuysen.

2 Ir. J. J. M. Hendrickx, Rijkspluimveeteeltconsulent voor Limburg, Klooster-
wandstraat 11, Roermond.

3 Ir. J. H. Gommans, veevoedingsdeskundige. Landbouwbelang, p/a Landbouw-
huis, Roermond.

pseudo-vogelpest geënt met de Hitchnerstam, waarbij de helft van de
I hennendosering werd genomen.

\'s Middags werd het koppel willekeurig verdeeld over 16 hokjes (15 x 10
kuikens en 1 x 9 kuikens). De afdeling met 9 kuikens was één van de con-
trolegroepen. Na plaatsing in de afdelingen werden de proefmengsels ver-
strekt.

Uitgezonderd de furazolidonumtoevoegingen was de samenstelling van het
meel voor alle dieren hetzelfde en betrof een normaal praktijkmengsel.

Hierin was voor alle groepen vanaf de eerste levensdag 0,0125% d.o.t. ge-
mengd.

In de proefraengsels werden twee furazolidonumpreparaten, afkomstig van
twee verschillende fabrikanten, gebruikt.

Furazolidonum werd in de therapeutische doseringen van 30 en 40 gram
per 100 kg voer gebruikt, alsmede in een extreem hoge dosering van 60
gram per 100 kg voer. Dit laatste werd gedaan om, indien er enig verband
bestaat tussen de combinatie d.o.t. en furazolidonum en de reeds ver-
melde vergiftigingsverschijnselen, meer kans te hebben om deze verschijn-
selen op te wekken.

Elke combinatie werd in duplo opgezet, terwijl een dubbel aantal (4)
controlegroepen werd aangehouden. Deze laatste kregen het normale voer
met 0,0125% d.o.t zonder furazolidonum.
De opzet van de proef was als volgt:

Op 29 november werd in groep Fj 1 kuiken waargenomen, dat even-
wichtsstoornissen toonde en opzij viel.

Op 30 november waren in groep F^ 2 kuikens te zien, waarbij de kop-
houding naar beneden was gericht. Nadat het koppeltje werd opgejaagd,
toonden alle dieren duidelijke evenwichtsstoornissen en vielen uiteindelijk
achterover.

Op 1 december werden de kuikens nogmaals beoordeeld, waarbij dezelfde
gedragslijn werd gevolgd.

Alvorens de dieren op te jagen werd het volgende geconstateerd: zowel
in groep B^ als E2 lag 1 kuiken op de rug. Wanneer deze kuikens overeind
werden gezet, namen ze een houding aan, waarbij de snavel in de borst
werd gedrukt. In groep Fj^ waren 2 kuikens te zien, die de kop naar be-
neden gericht hielden.

Achteraf gezien rijst de vraag of er vóór 29 november geen evenwichts-
stoornissen te zien waren geweest indien de kuikens eerder waren opge-
jaagd. Bij d.o.t.-vergiftiging worden de verschijnselen immers pas na het
opjagen duidelijk zichtbaar.

Deze proef werd door een tweede gevolgd, waarin naast d.o.t. ook het
coccidiostaticum amprolium werd betrokken. Daar er bij de eerste proef
geen verschillen geconstateerd werden tussen de 2 furazolidonum-prepa-
raten, werd in de proef II alleen preparaat I gebruikt.

De proef werd uitgevoerd met 160 ongesexte slachtkuikens, die op 15
december 1964 waren geboren. De entingen vonden op dezelfde wijze
plaats als bij de eerste proef. De kuikens werden op 21 december tegen
infectieuze bronchitis geënt en op 4 januari 1965 tegen pseudo-vogelpest.
Aanvankelijk was de voersamenstelling voor alle kuikens, uitgezonderd het
coccidiostaticum, hetzelfde. Vanwege het gebruik van 2 verschillende coc-
cidiostatica werden de kuikens in 2 gelijke groepen opgefokt. Eén groep
kreeg voer met 0,0125% d.o.t. en de andere groep 0,0125% amprolium.

In verband met het feit dat de geschetste therapie in de praktijk op ver-
schillende leeftijden w^ordt toegepast, werd het begin van de proef in dit
geval enkele weken later gesteld.

Op 19 januari werden beide koppels als volgt in 16 groepen van elk 10
kuikens gesplitst en werden vanaf dit tijdstip de proefmengsels verstrekt.

Groep 5 ........................Og furazolidonum per 100 kg voer en 0,0125% amprolium

Vanaf 21 januari werden de kuikens iedere dag opgejaagd.
Volledigheidshalve zij vermeld, dat de verschillende groepen zowel bij
proef I als bij proef II ten üjde van de beoordeling aan ons alleen onder
code bekend waren, zodat wij er derhalve niet van op de hoogte waren,
welke koppels wèl of gèèn combinatie van furazolidonum en amprolium
of d.o.t. in het voer ontvingen.

Op 23 januari werden voor het eerst evenwichtsstoornissen gezien en wel
in hok 4 en hok 7 elk 1 kuiken. Er werden geen afwijkende kophoudingen
geconstateerd. Op 24 januari werden geen waarnemingen gedaan. Op
25 en 26 januari werden de kuikens nogmaals beoordeeld. Alvorens de
dieren op te jagen werd op 25 januari in hok 2 en hok 16 één kuiken ge-
zien met een afwijkende kophouding. Op 26 januari was dit bij 1 kuiken
in hok 2 en bij 2 kuikens in hok 16 ook het geval.

Het aantal dieren met evenvnchtsstoomissen, dat op 25 en 26 januari na
het opjagen werd waargenomen, is in tabel II vermeld.

Aantal dieren, dat op 25 en 26 januari 1965 na opjagen
evenwichtsstoornissen toonde.

Enkele kuikens met een afwijkende kophouding, alsmede het afwijkend
exemplaar uit hok 7, werden direct na de beëindiging van de proef ge-
seceerd. Voorts werden hersenen en ruggemerg van deze dieren histolo-
gisch beoordeeld. Zowel de secde als het histologisch onderzoek verliepen
negatief.

Op het cijfermateriaal werd in verschillende richtingen de X2-toets toege-
past.

1. De toevoeging van furazolidonum heeft invloed op de evenwichts-
stoornissen (P < 0.01).

2. Tussen de toevoegingen van beide furazolidonum-preparaten werd
geen aantoonbaar verschil gevonden (P > 0.05).

3. Tussen de hoeveelheden van de toevoegingen werden reëele verschillen
in evenwichtsstoornissen geconstateerd (P < 0.01) (zie tabel Hl).

4. Er werden op de tweede controledag (1/12/64) reëel minder kuikens
(44 stuks) met evenwichtsstoornissen geconstateerd dan op de eerste
controledag (64 stuks) (P < 0.05).

1. De toevoeging van furazolidonum bleek een reëele invloed op de
evenwichtsstoornissen te hebben (P < 0.01).

2. Bij de dieren die d.o.t. door het voer kregen werden reëel meer even-
wichtsstoornissen geconstateerd (27 kuikens) dan bij de dieren die
amprolium door het voer hadden (slechts 2 kuikens) (P < 0.01).

3. Tussen de hoeveelheden toevoegingen werden geen significante ver-
schillen in evenwichtsstoornissen gevonden (P > 0.05), ook niet wan-
neer alleen bij de d.o.t. groepen werd vergeleken (zie tabel IV).

4. Tussen de twee controledagen werden geen reëele verschillen gecon-
stateerd (P > 0.05).

Deze bewerking werd uitgevoerd door het Instituut voor de Pluimveeteelt „Het
Spelderholt" te Beekbergen. Voor deze belangrijke medewerking betuigen wij onze
dank.

Uit deze proeven is gebleken, dat bij de combinatie van 0,0125% d.o.t.
en de gebruikelijke therapeudsche doseringen van 30 en 40 gram furazoli-
donum per 100 kg voer reeds na 4 dagen vergiftigingsverschijnselen bij
kuikens gezien kunnen worden.*)

Deze vergifdgingsverschijnselen werden niet gezien bij het verstrekken
van de combinatie van 0,0125% amprolium en de voornoemde therapeu-
tische doseringen van furazolidonum. Wèl werd in proef II bij een dosering
van 60 gram furazolidonum in combinatie met 0,0125% amprolium één
kuiken gezien met evenwichtsstoornissen. Betreffende deze laatste bevin-
ding bij het gebruik van een zeer hoge dosering furazolidonum kunnen
wij — gezien de proefopzet en resultaten — niet verder gaan dan deze be-
vinding te vermelden. Het is niet onmogelijk dat men hier te maken
heeft met een individuele grotere gevoeligheid voor furazolidonum. Deze
incidentele waarneming kan in elk geval niet worden beschouwd als een
aanwijzing van een soortgelijke werking als bij de combinatie d.o.t. en
furazolidonum werd waargenomen.

Gezien deze proefresultaten is voorzichtigheid geboden bij dc toepassing
van furazolidonum bij kuikens in combinatie met 0,0125% d.o.t. Een op-
lossing voor deze moeilijkheid zou kunnen zijn, dat aan een koppel dat ge-
voederd wordt met een voer waarin d.o.t. als coccidiostaticum is opge-
nomen, furazolidonum verstrekt kan worden, mits gedurende de tijd dat
dit middel wordt gegeven, d.o.t. vervangen wordt door een ander coccidio-
staticum.

1 Deze vergiftigingsverschijnselen, die gezien worden na een sterke overdosering
van d.o.t. of bij het verstrekken van een combinatie van de gebruikelijke dose-
ringen van d.o.t. en furazolidonum, verdwijnen na 1 a 2 dagen, indien bij snelle
onderkenning van dit syndroom het verstrekken van d.o.t., respectievelijk d.o.t. en
furazolidonum, wordt gestaakt.

Er werden twee voerproeven bij slachtkuikens uitgevoerd. Beproefd werd de combi-
natie van 3,5 dinitro — ortho — toluamide in een concentratie van 0,0125% met
furazolidonum in een therapeutische concentratie van 30 cn 40 gram per 100 kg voer.
Hierdoor werden vergiftigingsverschijnselen opgewekt en duidelijk waargenomen. De
verschijnselen werden niet waargenomen indien dezelfde therapeutische dosering werd
toegepast in combinatie met 0,0125% amprolium.

Two feed trials were made in broiler chicks. One trial consisted in combined admi-
nistration of a 0.0125 per cent concentration of 3 : 5-dinitro-ortho-toluamide and
furazolidone at therapeutic concentrations of thirty and forty grams per 100 kg. of
feed. This induced marked symptoms of poisoning. These symptoms were not observed
when a similar therapeutic dose was used in conjunction with 0.0125 per cent am-
prolium.

Es wurden 2 Futterproben bei Schlachtküken vorgenommen. Versucht wurde die Kom-
bination von 3,5 dinitro-ortho-toluamide in einer Konzentration von 0,0125% mit
furazolidonum in einer therapeutischen Konzentration von 30 und 40 Gramm pro 100
kg. Futter. Hierdurch wurden Vergiftungserscheinungen hervorgerufen und deutlich
wahrgenommen. Die Erscheinungen wurden nicht wahrgenommen, wenn dieselbe
therapeutische Dosierung in Kombination mit 0,0125% Amprolium angewandt wurde.

Deux expériences fourragères ont été faites sur des poulets de consommation. On a mis
à l\'épreuve la combinaison de 3,5 de dinitro-ortho-toluamide dans une concentration
dc 0,0125% avec du furazolidonum dans une concentration thérapeutique de 30 et de
40 grammes par kilogramme de fourrage. Celle-ci provoque des phénomènes d\'intoxi-
cation qui furent nettement perçus. Les phénomènes na furent pas perçus lorsque ce
même dosage thérapeutique avait été administré en combinaison avec 0,0125% d\'am-
prolium.

Se ha hccho 2 pruebas dc alimentacion cn polios de engorde. Se probo la combinacion
de 3-5- dinitro-orto-toluamidc cn una concentracion dc 0,0125% con furazolidonum
en una concentracion terapcutica dc 30-40 gramos por cien kilos de alimento. Este
provoco visiblemente sintomas de intoxicacion. No se observo estos sintomas cuando
se applico la misma dosificacion terapeiitica en combinacion con 0,0125% amprolium.

Op het Schotse eiland Luing is gedurende de laatste 17 jaar gewerkt aan de ont-
wikkeling van een nieuw vlecsras, geschikt voor de „Hooglanden" en de eilanden
van Schotland. Men is uitgegaan van kruisingen tussen de „Shorthorn" en de
„Highland".

De drie gebroeders Cadzow, die het op het eiland Luing ontwikkeld hebben,
noemen het naar het eiland „Luing".

Foundation for Bloodgroup Research, State Agricultural
University, H\'ageningen, the Netherlands.

In the last 10 years there has been a rapid development in analytical
electrophoresis methods. In this respect Ogden (1961) and O o s t e r-
lee and Bouw (1964) ha\\e reviewed the field concerning body fluids
of farm animals. Especially the technique of starch gel electrophoresis,
developed by Smithies (1955), has turned out to be a powerful tool
to reveal intra species serum protein variation in mammals.
In farm animals most of the work has been performed in cattle transferrin
polymorphism. In order to obtain more information about transferrin poly-
morphism in some breeds of sheep, the transferrin variation in Dutch and
Egyptian breeds was examined.

The genetics of transferrin polymorphism seems fairly simple and similar
for each species. In each appears to be one locus controlling transferrin
types. Ash ton (1958) recognised 5 alleles in British sheep. A, B, C, D
and E, being A the fastest allele. In a latei- publication s h t o n and
Ferguson (1962) claim to have found a further seven transferrin zones
in Austrahan Merino sheep, bringing the number of described alleles to
twelve (F, G, A, H, J, B, N, G, K, E), L and E). The results of A s h t o n
and Ferguson have not been confiiTned untill now. Efrernov and
Braend (1964) described 6 alleles in Norwegian breeds. They used an-
other nomenclature for the zones. As a result of this, it is difficult to com-
pare their results with others.

To standardize the nomenclature of the transferrin types in sheep the de-
cision was made at the 9tb European Conference of Animal Blood Groups,
Prague, August 1964 to set up a reference test for sheep transferrin types.
The results of this test will be published elsewhere.

In this communication the results will be described which are obtained by
starch gel electrophoresis of serum samples from Dutch sheep of the Texel
breed, Egyptian sheep of the Osimi and Rahmani breed and some sheep
of the Belgium Suffolk breed. Horizontal starch gel electrophoresis was
used in a modified discontinuous borate electrolyte, tris-buffer system
(Poulik, 1957).

To get an effective separation of the sheep transferrin zones with this sys-
tem, a voltage of 700 V, 33 mA. for 11 samples for 7 hours was applied.
In the determination of the various types of transferrins we have followed
the system for nomenclature of s b t o n (1958) according to the British
sheep transferrin types, calling the fastest migrating allelic zones A, the
second B etc.

In total, 85 samples from the Texel breeds were obtained from the herd of
the Animal Husbrandry Department of the Agricultural University, Wage-
ningen, the herd of „Het Instituut voor Moderne Veevoeding De Schot-

1 On leave from the Faculty of .Agriculture, Cairo University, Giza, Egypt, U.A.R.

2 Dr. C. C. Oosterlee; scientific co-worker at the Foundation for Bloodgroup Re-
search; Duivendaal 5, Wageningen.

horst" Hoogland and the slaughterhouse at Alkmaar. 64 Egyptian sheep
samples were received from the herd of the Animal Production Department
of the Faculty of Agriculture, University of Cairo, U.A.R., representing
both the Osirni and Rahmani breeds. To obtain information about British
breeds some samples of the Suffolk sheep in Belgium were collected from
the herd of „Het Rijksstation voor Kleinveeteelt", Gontrode - Belgium.
After a primarily study on family data, the samples were tested and the
results are summarized in the following table. An example of a gel is de-
monstrated in the photograph.

In the Texel and Osimi breeds, and also in the Suffolk breed we were able
to trace 5, in total 6 alleles.

There is a marked difference in genotypes in the Texel, Osimi and Rah-
mani breeds, but the remark has to be made that the samples were not
taken at random and the number of animals was rather small.

Transferrin types in Dutch Texel and Egyptian Osirni and Rahmani sheep breeds
are presented.

Transferrin typen bij schapen van het Nederlandse Texelse ras en de Egyptische Osi-
mi- en Rahmani rassen werden vastgesteld.

Les auteurs ont détcrminc quelques types dc transferrine chez les races ovine Neer-
landaise de Texel et les races Êgyptiennes d\'Osiini et de Rahmani.

Transferrin Typen bei Schafen der .Niederländischen Texel Rasse und den Egyp-
tischen Osimi- und Rahmani Rassen wurden festgestellt.

O g d e n, A. L.: Biochemical polymorphism in farm animals. Anim. Br. Ab.ilr., 29,
127, (1961).

Oosterlee C. C. and Bouw, J.: Het onderzoek van genetisch bepaalde sub-
stanties bij landbouwhuisdieren met behulp van elektroforese. Tijdschr. Dierge-
neesk., 89, 11, (1964).
Smithies, O.: Zone electrophoresis in starch gels, groups variants in serum pro-
teins of normal human adults. Biochem. ]., 61, 629, (1955).

s h t o n, C. C.: Polymorphism in the /3-globulins of sheep. Nature, 181, 849,
(1958).

Genetical Research 4, 240, (1962).
E f r e m o v, G. and B r a e n d, M.: Hemoglobine, transferrins and albumins of sheep
and goats. Report of the 9th European Conference of Animal Blood Groups
Prague, Aug. 18-22, (1964).
P o u 1 i k, M. D.: Starch gel electrophoresis in a discontinous system of buffers.
Nature, 180, 1477, (1957).

For treatment and control to be of optimum value the diag-
nosis must be accurate, so the diagnosis is the crux of all me-
dical problems.

Iedere ziekte v\\\'ordt gekenmerkt door een aantal symptomen, zij zullen
echter én wat hun ernst én wat hun aantal betreft kunnen wisselen.
Daarom kunnen de ziekteverschijnselen van een en hetzelfde ziektebeeld
soms sterk uiteenlopen. Wanneer een symptomencomplex zeer sterk af-
wijkt van het meestal waargenomene, dan bestaat de mogelijkheid dat
men een juiste diagnose over \'t hoofd ziet.

Gelukkig dat dergelijke gevallen voorkomen, zij houden ons fris en maken
jinst daardoor ons vak zo aantrekkelijk.

Op 8 oktober 1964 namen wij een juist aangevoerd vaarsje van lyi jaar
mee naar de exanienklinick. Volgens dc anamnese was het dier 14 dagen
geleden ziek geworden. Sedert die tijd waren er klachten dat het dier
zowel links als rechts een te dikke buik had. De eetlust was gering, het
dier steimde, maar herkauwde nog wel. Op grond van een vermoedelijk
aanwezige peritonitis was het dier met antibiotica behandeld, daarna was
het gelaxeerd, maar beide therapieën hadden niet veel succes opgeleverd.
Het dier was 2 maanden tevoren gedekt.

Terwijl de e.xamencandidaat, zoals het behoort, bezig was het dier volledig
te onderzoeken, was er voor ons tijd orn even over dc patiënt te filosoferen.
Het vaarsje was mager en had een aan beide zijden sterk uitgezette buik, er
bestond geen tympanic. Gezien de geringe bevleesdheid van het dier kon
de, in de anamnese genoemde, ziektcduur van twee weken wel wat in
twijfel worden getrokken, het dier was waarschijnlijk al langer ziek.
Waaraan moet men in dergelijke gevallen denken?

Een meerlingdracht kwam, gezien de anamnese, niet in aanmerking. Ook
aan een hydroallantois behoefde gezien de anamnese (hoogstens 2 maan-
den drachtig) en gezien het in "t geheel niet ontwikkelde uier niet gedacht
te worden. Waaraan dan wel?

Het dier zou kunnen lijden aan het Hoflundsyndroom met b.v. een achter-
ste stenose, waarbij alle magen uitgezet raken en waardoor ongetwijfeld
een dikke buik ontstaat. Bovendien zijn dergelijke dieren ook altijd erg
mager.

Een exsudatieve peritonitis zou ook een dikke buik kunnen veroorzaken,
meestal zijn dergelijke dieren klinisch veel zieker.

Er restten ons nu nog een paar zeldzaamheden, zoals b.v. een hydronefrosis
of een tumor en een hydrops ascites. Een ernstige hydrops ascites, hoewei
bij een koe een zeldzaamheid, zou toch in dit geval in aanmerking moeten
worden genomen.

Wat leverde ons nu het onderzoek van de vaars op. De pols was 84, de
temperatuur .39.1° C, de ademhaling 24. De slijmvliezen cn de lymf-
klieren vertoonden geen afwijkingen.

De ademhaling was oppen\'lakkig, de ademhalingsgcruisen waren wat
versterkt. Rechts was er een zóne, ongeveer op de 7e rib, waar nauwelijks
ademhalingsgeruisen te horen waren, terwijl er soms op deze plaats een
diep gesuis hoorbaar was. Na neus dichthouden verdween dit geluid en er
waren overal goede ademhalingsgeruisen te horen. Het percu.ssieveld was
verkleind (8e intercostaalruimte), vermoedelijk wel door een ver naar
\\\'oren gedrukt middenrif.

Aan het circulatie apparaat werden geen afwijkingen gcxonden,
behalve dat de venae mammariae gestuwd waren.

Wat het digestie apparaat betreft werden cr tc weinig pensbe-
wegingen gevonden (4 in 5 minuten). De pijnproeven waren ]50siticf, de
boekmaaggeruisen afwezig. Er werd geen afwijkende ligging van de leb-
maag geconstateerd.

Bij de 1 e V e r p e r c u s s i e werd een kolossaal grote lever gevonden. De
demping strekte zich over ongeveer 4 ribben uit (zie folo 1).
Het rectaal onderzoek leverde een hele kleine pens oj), cen glad
peritoneum en een vrij forse linker nier. Verder \\ iel "t op dat cr veel ruimte
in de buik was, bovendien kon men duidelijk links en lechts van het
scheil komen.

Bij percussie a n de buik was er recbts een duidelijke horizontale
demping vast te stellen (zie foto 1 ). De undulatieproef was positief.
Tot slot werd in dc rechter flank een punctie verricht, waaruit trans-
sudaat verkregen werd.

Het was duidelijk dat het vaarsje aan een hydrops ascites lijdende was.
Wat kon hiervan de oorzaak zijn?

In verband met de zeer grote lever moest aan een stuwing in het poort-
aderstelsel gedacht worden.
Men kan dit vinden bij:

a. abcessen in de lever met een trombose van de vena cava posterior
en daardoor stuwing van de lever en \\ an bet portale stelsel;

b. tumoren in de lever, die op de leveivenen en/of de vena cava drukken,
en bij leucose;

Van deze 3 mogelijkheden viel de derde af. Een zeer grote lever bij disto-
matose is mogelijk, maar dergelijke dieren hebben meestal niet uitsluitend
een hydrops ascites, maar ook een hydremie met oedeemvonning en
tevens vocht in de borstholte.

De keus tussen de mogelijkheden a en b was zuiver klinisch niet een-
voudig. Tumoren zijn zeldzaam bij jonge dieren, maar een trombose van
de vena cava evenzo. Wij zagen bij een kalf met mesotbeliomen, uitgaande
van het peritoneum, wel eens een ernstige hydrops ascites. Bij een trom-
bose van de vena cava posterior zagen wij nooit een klinisch zo duidelijk
waarneembare ascites.

Op grond van deze ervaring waren wij eerder geneigd om aan tumoren
te denken dan aan een trombose van dc vena cava.

Het laboratoriumonderzoek hielp ons een heel eind op de goede weg. Het
Hb-gehalte was 8.7 g%. Te laag, maai dit kan zowel bij dc afwijkingen
a als b optreden. Het aantal witte bloedcellen bedroeg 27000. Morfologie:
polymorfkernige leucocyten 77 (jeugdv. .5, staafk. 8, segm. 64), lymfo-
cyten 23. Het witte bloedbeeld wijst eerder in de richting van abcessen
dan van tumoren.

Het bilirubinegehalte en bet gehalte aan alkalische fosfatase in het serum
was normaal, dit gaf dus geen aanwijzing in één van beide richdngen.
Dc hoeveelheid L.D.H. (lactodehydro,genase) in het serum was verhoogd,
n.1. 964 I.E. Dit wees eveneens op abcessen.

Het onderzoek van het ciwitspectrum van het serum leverde het volgende
op: totaal eiwit 6,0 g%, dus wat laag; albumine 31,7%, a globuline
1 1,3%, jS globuline 10%, y globuline 47%. Dus een veel te hoog percen-
tage y globulinen, betgeen weer in de richting van embolische abcessen
wees.

Met het laboratoriumondei-zoek voor ogen moesten wij aan de diagnose
trombose van de vena cava posterior, leverabcessen, leverstuwing en
hydrops ascites de voorkeur geven boven tumoren in de buik.

Geen aanwijzingen werden gevonden voor een embolische pneumonie, zo-
als zo vaak voorkomt bij een trombose van de vena cava. Het vreemde
gesuis achter in de borstholte moest worden verklaard, doordat het mid-
denrif met de voormagen ver naar voren waren geperst. Hierdoor zou
hetzelfde gesuis kunnen ontstaan als men hoort bij het luisteren aan een
lege schelp. De stuwing van de venae mammariae kon worden verklaard
door druk vanuit de buik op het intra-abdominale gedeelte van deze
venen.

Hart: geen afwijkingen; longen: geen afwijkingen; nieren: lichte
chronische interstitiële nefritis.

Lever: muskaatlever, chronische stuwingslever. Enkele (3) grote abces-
sen om de vena cava, één in het leverweefsel, één buitenop aan de achter-
vlakte van de lever, één retrofrenisch. De abcessen zijn appelgroot, dikwan-
dig en hebben een necro-purulente inhoud.

Er is een vena cava trombose met een volledig geoblitereerde vena cava
door bindweefselvorming, fibrine en bloedstolsels.
De 1 e b m a a g heeft sterk oedemateuze plooien.

De pens, netmaag en boekmaag zijn vergroeid met de lever en
de leverabcessen, er is echter geen steekkanaal gevonden.

Op 29 september 1964 werd een 6 ä 8 maanden oud kalf met een geheel
andere anamnese ter onderzoek aangeboden.

Volgens de eigenaar was het dier al lange tijd niet goed in orde. Het dier
hoestte veel, was al voor longwormen behandeld. Later werd het nog
met penicilline behandeld tegen een pneumonie. Het dier at bijna niets
meer, maar dronk nog wel melk. Het onderzoek op longwormlarven in
de faeces was negatief verlopen.

Het dier maakte een zieke indruk, toonde weinig belangstelling voor de
omgeving. De temperatuur bedroeg bij aankomst 39° C, maar schommelde
tijdens het verblijf in de kliniek tu.ssen de 39 en 40° C. De slijmvliezen
en lymfklieren vertoonden geen afwijkingen.

Het onderzoek van het respiratie apparaat leverde grote af-
wijkingen op. De ademhaling was te frequent (90), het type was wat ab-
dominaal. Het dier was benauwd en steunde. De hoest was een korte onder-
drukte vochtige hoest. Bij auscultatie was over het gehele longveld, zowel
links als rechts, versterkt vesiculair ademen te horen. In de topkwabbcn
en in de cardiale kwab was onbestemd tot bronchiaal (tubair) ademen
waar te nemen. Ook was hier en daar chiemen en piepen te horen. Aan
de achtergrenzen was crepiteren te horen. Het percussieveld was iets ver-
groot.

Aan het circulatie apparaat werden, behalve een wat te snelle
pols (90-100), geen afwijkingen waargenomen.

Aan het digestieap paraat werd het volgende vastgesteld. De pens-
bewegingen waren moeilijk op te nemen door het veelvuldig hoesten van

het dier. De schoftproef en dc mihjjrcx-f waren po.sitief. Dc hoekniaag-
geruisen waren aanwezig. Het leverpcrcussievcld was niet vergroot.

Het laboratoriimionderzoek leverde nogal het cen en ander op. Ondanks
herhaald onderzoek werden cr geen longwormcieren in het sputinn aan-
getoond.

Bij het bloedonderzoek werd het volgende gevonden: het Hh-gehalte was
11,8 g%; witte bloedcellen 12000; polyniorfkernige leucocyten 65 (jeugdv.
22, staafk. 12, segm. 31), lymfocyten 33, eosinofiele leucocyten 2.
Het gehalte aan alkalische fosfatase bedroeg 1.2 m Moi E (normaal voor
een kalf). Het eiwitspectrum van het serum leverde het volgende op. To-
taal eiwit 9,1 g%, hiervan albumine 19,3%, a globulinen 18,8%, j8 globu-
linen 10,3%, y globulinen 49,4%.

Het was zonder meer duidelijk, dat het kalf aan een pneumonie lijdende
was. Uit het feit dat het dier gediuende dc observatieperiode zeer weinig
at en bij iedere e.xpiratie kreinide, kon wel afgeleid worden dat de adem-
lialing uiterst bemoeilijkt en pijnlijk was. Uit de bronchiale geluiden
(chiemen en piepen) kon worden afgeleid dat cr \\ rij \\eel bronchiaal se-
cretum aanwezig was, het onbestemde en het bronchiale (tubaire) ademen
wees op longvcrdichtingen en het crepiteren wees op emfyseem.
Het spreekt wel x-anzelf dat op grond van de klinische verschijnselen het
eerst gedacht moest worden aan een longwormpneumonie. Er werden
echter geen eieren in het s]3utum gevonden. Deze worden echter altijd,
ook na behandeling, nog wel gevonden en daarom moest deze diagnose
wel verlaten worden.

Onze gedachten gingen hierna uit naar cen pneumonie met secundaire
infectie, b.v. in aansluiting aan een viruspneumonie. Erg goed houdbaar
was deze gedachte ook niet, omdat de anamnese niet veel houvast gaf aan
een virusinfectie oj) het bedrijf van herkomst.

Een Pasteurella ]jneumonie vcrioo[)t veel sneller en reageert goed op een
therapie met sulfamczathine of ])cnicilline-streptomycine. Ook in dit ge-
val zouden er meer kalveren ziek zijn geweest.

Een longontsteking door ccn gcmetasta.scerde Salmonella-iuh\'clie kon op
grond van de afwezigheid van diarree enz. wel worden uitgesloten.

.M met al konden wij niet verder komen dan de diagnose ,.pneumonie van
onbekende oorsprong". Wij hadden inmiddels twee waarschuwingen ge-
kregen, die ons wijzer hadden moeten maken.

In de eerste plaats hadden wij een aantal röntgenfoto\'s van de longen.
Röntgenologisch onderzoek

Op 5-10-\'64 werden bij het liggende dier longfoto\'s gemaakt in de.xtro-
sinistrale projectierichting.

Over het gehele longveld worden grote, onregelmatige, vlokkige verdich-
tingen aangetroffen, welke caudaad in overeenstemming met het toenemen-
de longvoknne elkaar sterker overlapten.

Op 13-10-\'64 werden nogmaals longfoto\'s gemaakt in liggende positie,
maar nu in sinistro-dcxtraie richting (zie folo 2). De long\\crdiclningen
(haarden) bleken nu cen grotere diclithcid \\oor de röntgenstralen te heb-
ben verkregen. Ze waren compacter, doch niet scherp omschreven. Thans
waren ook duidelijk grote sterk luchthoudende blazen waarneembaar in
het longvvecfscl, welke \\ooral goed zichtbaar waren in het clorso-caudale
deel van de lobi diafraginatici.

Conclusie: gehele long door/.aaid met massieve, grillig begrensde haarden
van grote dichtheid; voorts veel emfyseem.

Deze bevindingen van de röntgenoloog klopten niet met hetgeen klinisch
was gevonden. Op grond van de auscultatie werden n.1. in hoofdzaak ver-
anderingen in de topkwabben vermoed.

In de tweede plaats wees onze biochemicus nog eens verwijtend op de
clectroforesc, n.1, een y globulinegchalte van bijna 509«". Dit wees in de
richting van embolische processen.

Wij wisten echter niet goed raad met deze gegevens, behandelden het
kalf een aantal dagen met antibiotica en toen dit niet hielp volgde de
sectie.

Grote subpleurale emfyseinateuia- bla/en, \\ooral op de rugzijde van de
boofdkwabben. Bijzonder \\cel necro]5iirulentc haarden, bijna legen elkaar
liggend in alle kwabben, maar vooral in bet midden van de rechter boofd-
kwab. Hier bestond een grote confluatie \\an deze haarden. Trombosen
in kleinere arteriën. Alleen in de linker topkwab nog een catarrale pneumo-
nie.

Tot zover leek de diagnose nog wel aardig, maar bet was duidelijk, dat er
een oorzaak moest zijn \\ooi\' de nccropur\\ilcnte baarden.
Deze was inderdaad aanwezig, er was n.1. een trombose \\an dc \\ena ca\\\'a
posterior met natuurlijk een vergrote le\\er.

\\Vij hadden dus in dit geval een foutic\\e diagnose gestcld.
Achteraf hebben wij ons direct afgevraagd of er bij de leverpercussie iets
gemerkt was. Bij bet onderzoek was deze als normaal van grootte ge-
noteerd. Na de dood was dit onderzoek niet meer over te doen.
Het kan zijn dat de lever foutief gepercuteerd was, het kan zijn dat door
het \\ergrote longpercussieveld bet leverpercussieveld wal gemaskeerd werd,
bet kan zijn dal men bij dit kalf de grenzen iels ruimer genomen beeft
omdat bij een kalf de leverpercussie vaak wel wal aan de grote kant ligt.
De grootste fout was eebter gelegen in het feit dal wij de pneumonie on-
verklaarbaar hebben gelaten en dat ondanks bel feil dat de röntgenfoto
op enorme processen wees en ondanks bet feit dat elektroforese in de
richting \\an metastasen deed denken. Wij hebben er ons blind op ge-
staard dat het dier ccn pneumonie had en verzuimd een herhaald alge-
meen onderzoek in le stellen.

In de aanhef van deze klinische les haalden wij de woorden aan „so the
diagnosis is the crux of all medical problems". In dit laatste geval zijn wij
cr niet in geslaagd de/e harde noot goed le kraken.

Wij toonden U in deze klinische les twee ziektebeelden met een identieke
oorzaak, n.1. een trombose van de vena cava posterior. Beide ziektebeelden
\\erschilden echter zodanig dal men aan twee geheel \\\'erschillende ziekten
zou gaan denken.

Uc r.chrijvcr t(X)ru in ccn klinische les twee syniptonienbeeldcn, beide met als oorzaak
abcesvormin.g in de lever met een trombose van de vena cava posterior. Beide .gevallen
werden gevonden bij jonge dieren, het eerste was ongeveer l\'/: jaar oud, het tweede
ongeveer 6-8 maanden.

In het eerste geval werd bij het onderzoek een sterk vergroot leverpercussieveld ge-
vonden met daarnaast een sterke hydrops ascites. Daarnaast was er eiwit in de urine en
in het serum een sterk verhoogd gehalte aan y-globuline (47%). Ook was er een
ernstig ontstekingsblocdbceld.

De waarschijnlijkheidsdiagnose, trombose van de vena cava posterior, werd bij sectie
bevestigd, er werden geen embolische processen in de longen gevonden.
Bij het tweede geval overheersten dc pneumonische verschijnselen. Er waren ernstige
longafwijkingen (chiemen, piepen, bronchiaal ademen en crepiteren) cn op de

röntgenfoto werden over het gehele longveld sterke verdichtingen vastgesteld. Er kon
geen oorzaak voor deze pneumonie worden gevonden, alhoewel ook hier het verhoogde
y-globulinegchalte in het serum (49,4%) een aanwijzing was voor cmbolische pro-
cessen.

Bij sectie werd ook in dit geval een trombose van de vana cava posterior gevonden.
Men had hier tc maken met 2 ziektebeelden met eenzelfde oorzaak, waarbij in het
eerste geval de stuwing (hydrops ascites) op de voorgrond trad en in het tweede
geval vooral de cmbolische pneumonie als verschijnsel opviel.

Two sets of symptoms, each due to abscess formation in the liver and thrombosis of
the posterior vena cava, are demonstrated in a clinical lecture. The two cases were
observed in young animals, one being about eighteen months and the other about six
to eight months old.

A markedly enlarged percussion field of the liver as well as severe ascites were found
to be present in the former ease. In addition, protein was present in the urine and the
y-globulin content of the serum showed a marked increase (forty-seven per cent).
.■\\lso, the haemogram suggested severe inflammation.

The tentative diagnosis of thrombosis of the posterior vena cava was verified at
autopsy; there was no evidence of pulmonary embolism.

Pneumonic symptoms predominated in the latter case. There were abnormal respira-
tory sounds (râles, bronchial sounds and crepitations) and the X-ray showed areas
of marked consolidation throughout the lungs. The cause of this pneumonia continued
to be obscure, though the increased y-globulin content of the serum (49.4 per cent)
also sug.gested embolism in this case. Thrombosis of the posterior vena cava was again
found to bc present at autopsy.

These were two clinical pictures due to identical causes, the dropsy (ascites) being
the outstanding feature in the former ease and the embolic pneumonia being the
presenting symptom in the latter.

Pendant une leçon clinique l\'auteur montre deux syndromes, tous les deux causés par
une formation d\'abcès dans le foie accompagnée d\'une thrombose de la veine cave
postérieure.

Les deux cas ont été constatés chez de jeunes animaux, le premier avait environ 1 an
et demi et le second était âgé dc 6 à 8 nu>is.

Dans le premier cas on trouva pendant l\'examen un champ de percussion hépatique
fortement agrandi et cn outre une forte ascite.

Ensuite il y avait dc l\'albumine dans l\'urine et dans le sérum une teneur très augmen-
tée en y-globuline (47%). Il y avait également une formule sanguine témoignant
d\'une grave inflammation.

Le diagnostic probable, c.à.d. la thrombose de la veine cave postérieure, a été con-
firmé pendant l\'autopsie, on ne trou\\a pas de processus emboliques pulmonaires.
Dans le deuxième cas les symptômes pncumoniques prévalaient. Il y avait de graves
troubles pulmonaires, (râles, souffle tubaire, crépitation) et la radiographie fit con-
stater sur le champ pulmonaire entier dc fortes condensations. Une cause éventuelle
de cette pneumonie ne put être trouvée, bien que, dans ce cas aussi, la teneur aug-
mentée en y-globulinc dans le sérum (49.4%) fît croire à des processus emboliques.
Pendant l\'autopsie, cn effet, on trouva également dans ce cas une thrombose dc la
veine cave postérieure.

Il s\'agissait ici de deux syndromes ayant la même cause. Dans le premier cas c\'était la
congestion (hydrops ascites) qui s\'imposait et dans le deuxième cas c\'était surtout le
symptôme de la pneumonie embolique.

Der Autor zeigte in einem klinischen Vortrag zwei Symptombilder; beide hatten als
Ursache Abzessformung in der Leber mit einer Trombose der Vena cava posterior.
Beide Fälle betrafen junge Tiere, wovon das erstere cr. l\'/a Jahr und das zweite cr.
6-8 Monate alt war.

Im ersten Fall wurde bei der Untersuchung ein stark vergrössertcs Lebcrperkussions-
feld und eine starke Hydrops ascites gefunden. .Ausserdem fand man Eiweiss im Urin
und im Serum einen hohen Gehalt an y-globulin (47%). Daneben zeigte das Blutbild
eine Leucocytosc mit Kcrnlinksvcrschiebung.

Die Wahrschcinlichkeitsdiagnose, Trombose der Vena cava posterior wurde bei der
Sektion bestätigt; es wurden keine embolischen Prozesse in den Lungen gefunden.
Beim zweiten Fall übcrherrschten pneumonische Erscheinungen. Es wurden ernsthafte
Lungenabweichungen (Giemen, Piepen, Röhrenatmen, Krepitieren) festgestellt. Das
ganze Lungenfcld zeigte auf dem Röntgenbild starke Verdichtungen. Eine Ursache
für diese Pneumonie konnte nicht festgestellt werden, obwohl auch hier der erhöhte
y-globulingehalt im Serum (49,4%) eine .Anweisung für embolischc Prozesse war.
Bei der Sektion wurde auch in diesem Fall eine Trombose der Vena cava posterior
gefunden.

Man hatte hier mit zwei Krankhcitsbildern mit derselben Ursache zu tun, wobei im
ersteren Fall die Stauung der Hydrops ascites auf den Vordergrund trat und im
zweiten Fall vor allem die embolische Pneumonie als Ursachc auffiel.

El autor niucstrc en una leccion clinica dos sintomatologias, ambos conio la causa
abscessos en el higado con trombosis de la vena cava posterior Los dos casos fuercon
encontrados en animales jovcnes, El primer caso en un animal de mas o menos un
ano y media y el secundo caso en nu animal de una edad de 6-8 meses aproxiniativo.
En el primer caso se hallo en el examen un percussion del higado muy cnlargado y al
mismo ticmpo una hidrops ascites muy fuertc. También habia una albuminuria y en el
suero una concentracion de y-globuline (47%) nuiy elevado.

El probable diagnosis: trombose de la vena cava posterior, sc pudo comprobar cn la
autopsia, processos embolicos en los pulmones no fueron encontrados. El el secundo
caso dominaban los fenômcnos neumônias. Habia una neumônia grave (piar-respira-
tion bronchial y crepitar) en el Rayo -X- se pudo comprobar cn todo cl pulmon
lugares espesos. No se encontraba una causa por esta neunionia, aunque el contenido
dc y-globuline muy elevado en el suero (49,4%) era una indicacion de processos
embolicos.

En esto caso también se encontraba en la autopsia una tromboiis de la vena cava
posterior. Se trataba de 2 sintomatologias con la misma causa cn que en cl primer
caso llamo la atencion la hidrops ascites y en el secundo caso dominaba la ncumonia
embolica.

Het is een gelukkige omstandigheid dat er nog dierenartsen zijn, die zich
interesseren \\\'oor de fokkerij van landbouwhuisdieren. Het aantal dieren-
artsen dat enigerlei bemoeienis heeft met de fokkerij is er echter, naar ik
meen, de laatste decennia niet op vooruitgegaan. Zodoende wordt er ook
minder van het veterinaire inzicht op het terrein van het exterieur en van
de fokkerij onder dc fokkers uitgedragen. Mijns inziens is dit te betreuren,
omdat dit bepaald niet ten voordele van de fokkerij en het houden van de
landbouwhuisdieren kan zijn.

Het ligt voor de hand dat ambtelijke functies in de veefokkerij merendeels
bezet worden door dc landbouwingenieurs, die speciaal veeteelt hebben
gestudeerd. Behalve het „vak" veeteelt in de meest uitgebreide zin, hebben
zij uiteraard ook anatomie en fysiologie gestudeerd.

De veterinaire opleiding, wat betreft de vakken, die van belang zijn met
het oog op de beoordeling en de fokkerij van de iandbouwhuisdieien, om-
vat behalve de zoötechnische vakken eveneens dc anatomie en de fysio-
logie, maar bovendien nog de pathologie, dus de leer van de ziekelijke af-
wijkingen, waarvan \\-ooral ook die van het bewegingsapparaat van groot
belang zijn. De dierenarts krijgt dus een inzicht in de normale lichaams-
bouw en levens\\\'errichtingen, maar ook in de afwijkende en in ziekelijke
toestanden. Van deze kennis maakt hij later gebruik in zijn praktijk. En
vooral met wat hij zelf in de praktijk waarneemt, leert hij uit ervaring
welke abnormaliteiten cn ziekelijke afwijkingen ccn nadelige invloed heb-
ben op de gebruikswaarde van de dieren en dus op de financiële uitkom-
sten van de \\ech()udcrij. Dit geldt ook voor afwijkingen in de lichaams-
bouw, waarvan cr verschillende zijn die het veehoudcrsbedrijf schade be-
rokkenen, doordat ze de bruikiiaarhcid en dc levensduiu\' van de dieren \\cr-
mindercn.

Er is niemand die dit meer aanspreekt dan dc praktizerende dierenarts, die
regelmatig rnct bepaalde afwijkingen te maken heeft en uiteraard is hij de
man die op dergelijke punten het meest terzake kundig geacht kan worden.
Deze kennis nu, dient naar mijTi mening meer ten dienste tc komen aan
fokkerij cn veehouderij.

Een zeer sprekend voorbeeld van ccn de rundveehouderij direct nadelig be-
ïnvloedende afwijking is dat van de afwijkende bouw en functie van de
klauwen, waarop door mij meermalen is geattendeerd en wel voor het eerst
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1952. no. 23. Ik zal hier thans
niet meer over intwijden.

1 P. van Schaïk; oud-praktizercnd dierenarts te Leerdam; huidig adres: Arolsenplein
9, Rotterdam 12.

Oni het vóórkomen van ongewenste bouw en functie van bepaalde exte-
rieuronderdelen tot een minimum te beperken dient in fokkerijaangelegen-
heden meer gebruik te worden gemaakt van de waarnemingen van de
dierenartsen met een ruime praktijkervaring. Mijns inziens ligt hier voor de
praktizerende dierenarts ook een belangrijke en dankbare taak.
Ook de veterinaire studenten kan op deze zaken niet genoeg gewezen
worden. Zo zal het o.m. ook goed zijn hen er reeds in hun eerste studiejaar
mee vertrouwd te maken dat de anatomie niet alleen een belangrijke
wetenschap is voor bun verdere studie in zuiver diergeneeskundig opzicht,
maar ook dat de anatomie een even belangrijke wetenschap is bij de be-
oordeling van het exterieur van de dieren en bij de toetsing van bepaalde
tekortkomingen, vooral van het bcenwerk, ten opzichte \\an de bruikbaar-
heid.

Het behoort niet te gaan om concurrentie, zo die er al mocht zijn, tussen
praktische veefokkers, landbouwingenieurs en veterinairen, noch om het be-
zetten van de hoogste plaatsen, noch om de meeste invloed in de regionale
fokkerij. Het gaat er mij ook niet om bier, wie dan ook, verwijten te
maken.

Ieder van deze drie groepen heeft op bepaald gebied de meeste praktische
kermis. Waar bet wèl omgaat is dat er een zo goed mogelijke samenwer-
king tussen deze groepen zal moeten bestaan. Zij zidlen elkaar zo veel
mogelijk moeten aanvullen tot heil van de fokkerij en de bouderij \\ an de
landbouwhuisdieren in Nederland.

De praktiserende dierenarts leert in zijn praktijk uit ervaring welke afwijkingen in de
liehaarnsboiiw van de landbouwhuisdieren de rentabiliteit van het veehoudersbedrijf
nadelig beinvloeden; dit geldt vooral voor exterieurfouten van het bewegingsapparaat,
welke de bruikbaarheid en de leven.sduur van de dieren aanmerk"lijk kunnen vermin-
deren. Deze kennis van de dierenartsen dient meer ten dienste te komen aan fokkerij
en veehouderij.

Dit zal het geval zijn, wanneer er een zo groot mogelijke samenwerking bestaat tus.sen
praktische veefokkers, landbouwingenieurs en veterinairen.

Practical experience will show the veterinary practitioner which abnormalities in the
bodily structures of farm animals have an adverse effect on the earning capacity of
stock farms; this is particularly true of errors in conformation of the motor apparatus,
which may considerably reduce the usefulness and life span of the animals. Stock-
raising and stock-keeping shoidd benefit to an increasing extent by this knowledge of
veterinarians.

This will be the case when practical stock breeders, agricultural engineers and vete-
rinarians co-operate wherever possible.

Byrjalscn: Om gruppc-praxis. Medlbl. Danske Dyrl.foren. 47, 1245, (1964)
175, (1965).

Xamens de commissie voor associatie van onze Deense zustermaatschappij behandeh
T ö n n e s e n een vorm van samenwerking van ccn aantal zelfstandige practici, zoals
die in Engeland reeds zou voorkomen.

Het aantal associaties nam in Denemarken vooral de allerlaatste jaren sterk toe en
bedraagt nu ± 80. .\'Ms gevolg van de toename der werkzaamheden in de praktijk en
het grote tekort aan assistenten, hulp- cn huishoudelijk personeel en de hogere eisen
aan het leven .gesteld, gaan er de laatste jaren stemmen op die pleiten voor een
nauwere samenwerking, dan de hier en daar reeds bestaande afwisselend week-end-,
avond- en nachtdiensten. Slechts de hoofdgedachten van het artikel kunnen hier
vermeld worden.

.■\\ls overgangsmaatregel ware te denken aan een met mobilofoon toc.geruste centraal
telefoonadrcs, waar, behoudens van 7-9 uur, de telefoontjes binnenkomen. Vervolgens
zou daar een centrale boekhouding aan verbonden kunnen worden, en zou dit de kern
van een centrale kliniek met laboratorium kunnen worden. De laatste fase zou de
economische binding moeten worden: het uitoefenen van de praktijk voor gezamenlijke
rekening. Tönnescn werkt dit alles nader uit. Zijn artikel is echter bedoeld als
een prikkel tot discussie.

Het 2c artikel is de eerste — positieve — reactie en draagt eveneens een steentje voor
de uitwerking bij.

POSITIEVE ABORTUSTITERS VEROORZAAKT DOOR HET GEBRUIK VAN
MET STRAIN 19 BESMETTE SPUITEN.

B e e k, C. C., E 1 1 i s, D. J., F i c h t n c r, G. J., L a i h o, E. R. and Whitehead,
G. L.: Brucella Tube-.\\gglutination Titers resulting from the Use of Syringes con-
tanini.g viable Strain 19 Vaccine. /. Am. vet. med. Ass., 144, 620, (1964).
Injecties van minieme hoeveelheden strain 19 entsof kunnen positieve a.gglutinatietiters
veroorzaken.

.Xangctoond kon worden, dat de resten str. 19 entstof die na een injectie in een 10 cc.
spuit achterblijven ruimschoots voldoende zijn oni ccn langzaam-a.gglutinatictiter van
1 : 200 te veroorzaken bij volwassen koeien, ook wanneer de spuit na de strain 19-
enting viermaal doorgetrokken was met steriele fysiologische zoutoplossing.
De auteurs bevelen dan ook aan, om alvorens een met strain 19 besmette spuit voor
andere injecties tc .gebruiken, deze te steriliseren.

J a n s e n, L. H. cn D c 1 d e n, J. v.: Onderzoek naar dc mogelijkheid van het passief
overbren,gen van overgevoeligheid voor tubcrculine (PPD) bij het varken, en van de
mens naar het varken. Ned. Tijdschr. Geneesk., 108, 73, (1964).
Onderzoekers deden vier reeksen van proeven:

-A. Vier varkens werden gedurende drie maanden wekelijks subepidermaal ingespoten
rnet PPD bov. Slechts tweemaal verscheen een aspecifieke reactie. Vier varkens
werden gedurende drie maanden wekelijks subepidermaal ingespoten met alttuber-
culine. 28 keer verscheen een aspecifieke reactie. Indien men wat minder opper-
vlakkig intracutaan inspuit, ontstaan met PPD nooit, met alttuberculine zelden
aspecifieke reacties.

B. Varkens, behandeld met BCG, vertoonden na een maand een duidelijk positieve
reactie op PPD, welke overgevoeligheid twee weken later belangrijk terugliep. Na
een inspuiting met dode tbc-bactcriën was het verloop hetzelfde. Bij het inspuiten
van dode tbc-bactcriën zonder voorafgaande behandeling met BCG was de sen-
sibilisatic voor PPD veel langduriger.

C. PPD-negatieve varkens werden gesensibiliseerd met lymfocyten, afkomstig van ge-
sensibiliseerde varkens. Dit gelukte zowel met levende als met dode lymfocyten. De
overgevoeligheid was na dertig dagen nog niet gedaald.

D. Ook is passieve sensibilisatie van varkens in tien van de dertien proeven gelukt met
lymfocyten, afkomstig van mensen, die in hoge mate overgevoelig waren voor
tuberculine.

Griep, W. A. en B1 e i k e r, M. A.: De betrouwbaarheid van de reactie van
Mantoux bij oudere mensen. Ned. Tijdschr. Geneesk., 108, 1748, (1964).
Schrijvers deden bij 5555 personen, die in 1962 cen negatieve reactie van Mantoux
hadden, in 1963 nogmaals deze reactie. Zij vonden in de leeftijdsgroep 16-21 jaar
bij 1.3% een omslag van negatief naar positief, in de leeftijdsgroep 42-50 jaar 10.4%.
Zij noemen dit resultaat fantastisch, want er is geen enkele reden om aan te nemen
dat de besmettingskansen bij oudere mensen zoveel groter zouden zijn dan bij jonge.
Men kan denken aan het „booster-effect", d.w.z. een reactie roept een zekere sensibili-
satie op, zodat bij besmette personen een volgende reactie grotere induraties teweeg-
brengt.

Het gevonden resultaat is niet te verklaren, maar het is duidelijk geworden, dat de
Mantoux-rcactie bij oudere mensen onbetrouwbaar is voor epidemiologisch onderzoek.

Hendriks, Ch. A. M. en B 1 e i k c r, M. A.: Dc tuberculinegevoelighcid bij Neder-
landse mijnwerkers zonder pneumoconiose. Ned. Tijdschr. Geneesk., 108, 1750,
(1964).

Een onderzoek bij ruim 14000 Nederlandse mijnwerkers zonder pneumoconiose heeft
aangetoond, dat er een sterke correlatie bestaat tussen de tubcrculine-gevoeligheid en
het geboortejaar. Bij cen onderzoek naar de tubcrculine-gevoeligheid zal men dus
altijd rekening moeten houden met dc leeftijdsopbouw van de onderzochte groep.

W i e 1, W. M. V. d. cn D O n g e n, R. J. A. M. van: Miltabces als complicatie van
salmonella-infectie. Ned. Tijdschr. Geneesk., 108, 992, (1964).

Beschrijving van een geval van miltabccs, waaruit Salmonella stanley werd gekweekt.
Widal was positief 1 : 1600. Ook uit de ontlasting werd de parasiet gekweekt. Klinisch
had de patiënt geen verschijnselen van een Salmonella-\\nlectic.

Waarschijnlijk had patiënt een aangeboren miltcystc, waarin door de infectie een
abces was ontstaan.

RijpperdaWierdsma, A.: Salmonellose zonder gastro-intestinale verschijnse-
len. Ingezonden stuk naar aanleiding van de casuïstische mededeling van Dr. v. d.
Wiel en Dr. v. Dongen; (zie vorige referaat). Ned. Tijdschr. Geneesk., 108, 1193,
(1964).

Schrijver meent, dat de patiënt wel degelijk gastro-intesdnale verschijnselen heeft
gehad, namelijk braken. Hij ziet dit zo vaak, vroeger met, tegenwoordig veelal zonder

diarree. Hij werpt de vraag op, of deze „vulgaire" aandoening verklaard kan worden
door geïmporteerd, met Salmonella besmet veevoeder.

Behandeling van Salmonellosen met ampicilhne (penbritin). Ned. Tijdschr. Geneesk.,
108, 1004, (1964).

Verschillende schrijvers hebben de behandeling van Salmonellosen met ampicilline en
chlooramfenicol vergeleken.

De minimal inhibitory concentration (MIC) ligt bij ampicilline lager dan bij chloor-
amfenicol. De werking van ampicilline is bactericied, van chlooramfenicol bacteriosta-
tisch. Ampicilline is niet toxisch, maar geeft vaak overgevoeligheidsreacties.
De resultaten van de behandeling van Salmonellosen met ampicilline lijken dus niet
onder te doen voor chlooramfenicol. Dus is ampicilline te verkiezen wegens de gevaren
van chlooramfenicol.

H y n e, R. H. J. and J o h n s t o n, K. G.: An Outbreak of infectious pustular Vulvo-
vaginitis in dairy cattle in New South-Wales. Austr. vet. J. 40, 385, (1964).
In een koppel van ongeveer 50 melkkoeien trad in de loop van 5 weken bij 90% van
de koeien acute vaginitis op. Een vijfde van de aangetaste dieren vertoonde tevens
conjunctivitis met sereuze uitvloeiing. Onder lichte algemene verschijnselen, vermin-
derde melkgift, gedrukte eetlust en geringe temperatuursstijging trad zwelling op van
de vulva en blaasjesuitslag in de schede tot aan de cervix. Daarna necrose en loslating
van het epitheel dat door persen naar buiten kwam.

Binnen 72 uur na het begin van de symptomen had het volledige beeld zich ontwik-
keld. Genezing voltrok zich binnen 10 dagen.

Uit de vagina van 2 dieren en uit de conjunctivaalzak van 1 dier werd I.B.R.-I.P.V.-
virus geïsoleerd (infectieuze bovine rhinotracheitis, infectieuze pustilaire vaginitis).
Een 3 weken te voren aangekochte stier werd als mogelijke infectiebron beschouwd,
maar bij de snelle verspreiding door de kudde zouden de vele aanwezige vliegen cen
rol gespeeld kunnen hebben.

Rasmussen, F.: Distribution of sulphonamides in the mammary gland of cows
after intramammary and intravenous application. Acta vet. Scand., 5, 347, (1964).
Rasmussen verrichtte bij 27 koeien (melkgevende, droogstaande of met gedeelte-
lijk geïndureerde uiers) zowel intramammaire als intraveneuze toediening van kleur-
stoffen (Food Green 4) en sulfapreparaten. Bij de laatste paste hij op de sneevlakte
van de uiers der geslachte koeien een reactie toe, waarbij bij positieve reactie een
roodviolette verkleuring optrad. Daarna werden kleurenfoto\'s gemaakt, welke de aan-
wezigheid van food green en van de sulfonamides duidelijk weergaven.
Zoals te verwachten was is de verspreiding bij intramammaire applicatie zeer ongelijk
en onvoldoende, en bij intraveneuze toediening gelijkmatig. Wel worden bij de eerste
methode ook wel kleine hoeveelheden in het bloed opgenomen en via de uier gelijk-
matig uitgescheiden, maar dit doet niets af aan de conclusie dat aan intraveneuze
applicatie de voorkeur moet worden gegeven.

Kalten b ö c k, K.: Uber die Behandlung der Schaumgärung im Pansen der Rinder
mit Hilfe einer kreisförmigen Sonde. Wien, tierärztl. Msch., 51, 767, (1964).
De auteur, een Oostenrijks practicus, ziet in zijn praktijk nogal veel schuimtympanie
t.g.v. het eten van rode klaver. Hoewel experimenteel de moderne siliconenpreparaten
zeer veel doen verwachten, vallen de resultaten in de praktijk toch tegen.
De auteur wijt dit aan de manier van toedienen en heeft daarom getracht een betere
behandelingswijze te vinden dan de gebruikelijke, ook in ons land gangbare, thera-
pieën. Hij onderscheidt daartoe bij het ontstaan van de schuimtympanie drie stadia:
le stadium: Wanneer het schuim boven de slokdarmingang komt te staan kunnen de
pensgassen niet meer ontwijken cn zal een heftige tympanie ontstaan die bovendien de
schuimvorming bevordert. In dit stadium zullen oppervlaktespanning-verlagende mid-
delen goed resultaat geven, doordat slechts weinig schuim bij de slokdzirmingang
vernietigd behoeft te worden om het gas te kunnen laten ontwijken. De spanning in de
pens vermindert en de weer optredende peristaltiek zal het medicament door de pens
verdelen, waardoor verdere schuimvorming wordt voorkomen.

2e stadium: Na toedienen van siliconenpreparaten e.d. ontsnappen slechts weinig pens-
gassen. Bij een hoog aangebrachte penssteek ontsnapt nog wel veel gas. Hoewel er dus
al veel meer schuim is dan in het eerste stadium kan ook hier nog, wanneer de pens-
bewegingen tenminste terugkeren, resultaat van een oppervlaktespanning-verlagend
middel worden verwacht.

3e stadium: De hele pens is met schuim gevuld. Door hevige druk op het middenrif
is er ademnood. Verstikkingsgevaar dreigt. In dit stadium geeft noch de sonde, noch
een penssteek verlichting. Slechts een penssnede kan het dier nog redden, maar ook
hieraan is groot risico verbonden.
De auteur zoch daarom naar een methode om:

1. het schuimvernietigende preparaat van boven over de pensinhoud te sproeien,
zodat ook bij ontbrekende pensbewegingen een goede verdeling gewaarborgd was.

2. de in het dorsale deel van de pens dan vrijkomende gassen af te laten lopen.
Hiertoe ontwikkelde hij de cirkelvormige sonde. Dit is een aan het einde afgesloten en
verzwaarde cirkelvormig voorgevormde sonde, waarin aan de buitenzijde van de
kromming over een lengte van 90 cm een rij gaatjes is aangebracht. De sonde wordt
met behulp van een mondstuk ingebracht.

Goed ingebracht geeft vol.gens de schrijver deze sonde goede resultaten, omdat het
verzwaarde uiteinde naar de pensbodem zinkt en de gaatjesrij door de cirkelvorm juist
langs de dorsale penswand komt te liggen, waardoor bij het met overdruk inspuiten
van thcrapeutica deze tegen de penswand komen en zich boven over de pensinhoud
verdelen. Bovendien bereikt men met deze overdruk dat de gaatjes worden schoon-
gespoeld waardoor na elke vloeistofgolf wat gas kan ontsnappen.

Zelfs bij het 3e stadium zou met deze sonde en oppervlaktespanning-verlagende mid-
delen in veel water in 5-15 minuten een normalisering van de pensspanning bereikt
worden.

Kaneko, J. J. and Rhode, E. A.: Diabetes mellitus in a cow. ƒ. Am. vet. med.
Ass., 144, 367, (1964).

Diabetes mellitus is een bekende ziekte van mens, hond en kat, maar komt bij grote
huisdieren uitermate zelden voor. De ziekte kenmerkt zich door een hyperglycemie,
veroorzaakt door een gebrek aan insuline. De klinische verschijnselen zijn anorexie,
Polyurie en polydipsie, sterke vermagering, glucosurie en acetonurie, hyperglycemie en
in ver voortgeschreden gevallen acidosis en coma.

Al deze verschijnselen werden waargenomen bij een Aberdeen Angus X Jersey vaars.
Bij chemisch bloedonderzoek vond men een verhoogd glucosegehalte (95-195 mg %),
acctonemie, cholesterolemie en in een laat stadium van de ziekte acidosis. De urine
had een sterk zure reactie (pH 5.0-6.0), er bestond glucosurie en acetonurie .
Na een diagnostische glucoseinjectie bleek een sterk verminderde glucosetolerantie,
terwijl een stijging van het seruminsulinegehalte niet aantoonbaar was.
Gedurende twee perioden van respectievelijk 30 en 90 dagen werd tweemaal daags
insuline subcutaan toegediend en wel gedurende de eerste periode tweemaal daags 80
IE en tijdens de tweede periode 120 IE tweemaal per dag. Een duidelijke klinische
verbetering was het gevolg, hoewel het niet mogelijk bleek het glucosegehalte van het
bloed tot normale waarden te doen dalen. Na afloop van beide perioden traden binnen
een week alle klinische verschijnselen weer op.

Bij sectie bleken in de eilandjes van Langerhans geen /3-cellen aantoonbaar te zijn.

Schmidt, D. und Scheven, B.: Untersuchungen zur Vorbeugung der Eisen-
mangelanämie bei Saugferkeln. Zeitschr. Tierphys., Tierernährung und Futtermittelk.,
19, 257, (1964).

Schrijvers leiden hun artikel in met een korte beschouwing over het vóórkomen van
ijzergebrek bij jonge biggen cn dc gevolgen daarvan. Veel aandacht is in de loop der
tijd reeds gegeven aan de ijzervoorziening van dc nog zuigende biggen en diverse me-
thoden om het tekort aan ijzer op te heffen of te voorkómen zijn reeds met meer of
minder resultaat toegepast. Met succes worden tegenwoordig inspuitbare ijzerprepa-
raten gebruikt en bij de hier gerefereerde proefnemingen is de werking van zo\'n inji-
ceerbare preparaat vergeleken met een nieuw, per os opneembaar preparaat. Dit pre-
paraat staat de jonge biggen vanaf de eerste dag ter beschikking en wordt goed opge-
nomen. Het is samengesteld uit een basisstof (magere melkpoeder, weipocder, suiker,
mais en tarwezemelen) waarin 6 ä 7 % van de organische verbinding ijzcrfumaraat is
gemengd.

Het wordt verstrekt in een bakje dat zo geplaatst is dat wèl de biggen, maar niet de
zeugen het kunnen bereiken.

Het onderzoek werd gedaan met 62 worpen van het Duitse landvarken. Hiervan
werden 29 worpen met een goed werkend ijzerpreparaat geïnjiceerd en 33 worpen
kregen gedurende 3 weken het ijzcrfumaraat bevattende preparaat ter beschikking.
Aan het einde van de eerste, tweede en derde levensweek werd bij beide groepen het
hemoglobinegehalte bepaald. Het hemoglobinegehalte van de intramusculair ingespo-
ten groep was gemiddeld slechts weinig hoger dan dat van de andere groep. Dat het
gemiddelde hemoglobinegehalte van de fumaraatgroep lager was kon verklaard worden
door de snellere groei van deze biggen, welke weer verklaard kon worden uit het feit
dat de gemiddelde worpgrootte van deze groep kleiner was.

(Kennelijk hebben de onderzoekers reeds vóór de geboorte van de big.gen dc zeugen in
twee groepen ingedeeld, want anders was het mogelijk geweest de groepen zo te kiezen
dat de gemiddelde worpgrootte gelijk was, Ref.).

Een controlegroep die geen ijzer toegediend kreeg werd hier niet nodig geoordeeld
aangezien reeds ervaren was dat in dergelijke gevallen de hemoglobincgehalten wel tot
minder dan de helft van de hier gevonden waarden kon dalen. Zo te zien werden dus
met het per os opneembare preparaat goede resultaten bereikt. Als voordeel van deze
methode vermelden schrijvers dat het goedkoper is dan de injiceerbare preparaten en
hygiënischer en minder arbeidsintensief dan het brengen van grond in de hokken.
De onderzoekers vermelden ook een dergelijk onderzoek bij dwergvarkens. Hierbij
gebruikten ze wel een negatieve controlegroep (geen extra ijzer per os of intramuscu-
lair) daar bij deze dieren niets bekend was over de ijzervoorziening en ijzerbehoefte.
Zij vonden ook hier weer geringe verschillen tussen de met ijzer ingespoten groep en
de groep die ijzcrfumaraat per os kon opnemen. De negatieve controlegroep had een
aanzienlijk lager hemoglobinegehalte en groeide duidelijk minder goed.

Schrijvers hebben ook een aantal worpen het preparaat gedurende de eerste 8 levens-
weken ter beschikking gesteld, doch dit bleek geen voordelen te hebben ten opzichte
van het ter beschikking stellen gedurende de eerste 3 levensweken.

Ook hebben de onderzoekers een aantal zeugen gedurende 6 weken het ijzerfutnaraat
bevattende preparaat gegeven. Per dag ontving iedere zeug 8 gram ijzer vanaf 3 weken
vóór tot 3 weken na de partus. Mogelijk zou hierdoor het ijzerdepot van de biggen
aanzienlijk groter zijn. Uit artikelen van andere onderzoekers was reeds bekend dat het
ijzcrgehalte van de melk dan wel met 80% kon stijgen, doch dit is lang niet voldoende.
(In de ijzerbehoefte van de big wordt door de melk voor slechts ongeveer 1/7 deel
voorzien). Het hemoglobinegehalte bij deze biggen was evenwel na korte tijd aanzien-
lijk lager dan het hemoglobinegehalte van de big.gen die na de geboorte ijzer kregen
toegediend, in welke van de twee hierboven genoemde vormen dan ook. Extra ijzer,
toegediend aan de zeug, heeft dus niet veel effect.

L ö n; Muskeldegcncration hos lam. Medl.bl. Danske Dyrl. foren., 48, 108, (1965).
De schrijver ziet de laatste jaren in W. Jutland, vooral op duin- en heidegronden, die
zwaar met sulfaathoudende kunstmest worden bemest, veel sterfte van 4-6 weken oude
lammeren tengevolge van spierdegeneratie. Gewoonlijk begint de aandoening met stijf-
heid, wijdbeense stand met doorzakken van de borstkas. Er heerst ademnood en ver-
lamming treedt op. Soms sterven de dieren plotseling door hartdegeneratie. Af en toe
worden ook oude lammeren aangetast, daar ontwikkelt de ziekte zich in 8-10 dagen en
ziet men donkere urine en gebrek aan eetlust, welk verschijnsel bij zuiglammercn
ontbreekt.

Profylactisch is toevoeging van 10% zemelen aan het voer van drachtige ooien gedu-
rende de laatste 6 weken van de drachtigheid aan te bevelen; ook intramusculaire
injecties bij ooien van 400.000 IE vit. A cn 500 mg tocoferylacetaat in olie werkt goed.
L ö n meent, dat een door hem beschreven krachtvocdermengscl bij ooien preventief
uitstekend werkt voor de lammeren.

In gevallen van spierdegeneratie behandelt bij de lammeren curatief met succes met
1 cm^ 0,2% waterige oplossing van Na-seleniet subcutaan.

Uitgebreide controle-proeven brachten dc schrijver tot het inzicht, dat toediening aan
drachti.ge ooien: eerst op de 90-95ste dag, daarna op de 120-150ste dag der drachtig-
heid en vervolgens kort vóór de partus van hetzij 5 cm^ tocosel (Pharmacia) intra-
musculair, hetzij van 5 cm\'\' 0,2% waterige oplossing van Na-seleniet subcutaan de
preventieve werking van het krachtvoeder op lammeren nog versterkte (Tocosel bevat
per cm^ 30 mg tocoferylacetaat en 0,6 mg Na-seleniet. Bij biggen was gebleken, dat
deze stoffen een syncrgistischc werking hebben).

Seleniet werd gegeven, omdat er een seleniet-deficiëntic werd vermoed tengevolge van
verdringing door de zwavel uit de kunstmest.

R ö s z g e r, M.: Ein Beitrag zur Kasuistik der Chlorvergiftung beim Karpfen. Mh.
Vet. m^d., 19, 747, (1964).\'

Ter bevordering van de visstand worden vaak jonge karpers uitgezet in pardculicre of
openbare wateren. Vaak heeft dit uitpoten niet het gevolg dat men ervan verwacht
doordat het water tengevolge van verontreiniging met afvalwater te weinig zuurstof
bevat of doordat tengevolge van het lossen van schadelijke chemische stoffen de vis
vergiftigd wordt.

In Oost-Duitsland werd vastgesteld dat ook chloor in geringe concentratie voor karpers
zeer schadelijk kan zijn. Zelfs zou de hoeveelheid van 0,15 mg per liter reeds schade-
lijk zijn, speciaal in het koude jaargetijde wanneer de inactivering van het vrije chloor

slechts langzaam plaatsvindt. De schrijver van een mededeling hieromtrent is belast
met het veterinair-hygiënische toezicht op de betonnen reservoirs, die ten behoeve van
het in leven houden van mest-karpers zijn aangelegd. In de 2e helft van december

1963 trad in een dezer bewaarplaatsen bij het dalen van de temperatuur plotseling een
grote sterfte op in de 40 ton geïmporteerde consumptiekarpers.

Het water dat gebruikt werd voor verversing was rivierwater, dat gechloreerd was om
de karpers ziektekiemvrij te houden.

Blijkens de analyse bevatte het water genoeg zuurstof (12,1 mg per liter), doch
ondanks de tussenschakeling van een Koksfilter was het chloorgehalte 0,3 a 0,4 mg per
liter.

Bij sectie van de karpers werd een catarrale tot hemorragische enteritis vastgesteld.
Een bacteriële of parasitaire ziekte-oorzaak bleek niet aanwezig te zijn, terwijl ook
besmettehjkheid van het lijden niet kon worden aangetoond.

De gestorven vis kon wegens de feestdagen niet direct verwerkt worden. De exempla-
ren, die nog rode kieuwen hadden, werden ingevroren voor een tijd van ten hoogste 6
weken en goedgekeurd voor consumptie onder voorwaarde van toepassing van peke-
len, gevolgd door roken. Een steekproefsgewijs onderzoek toonde aan dat de aldus
bewerkte vis kiemvrij was en geen abnormale smaak of kleur vertoonde.
In het artikel wordt door de auteur erop gewezen dat men wel zeer voorzichtig dient
te zijn met het chloreren van afvalwater, omdat hierdoor de visstand in grote gebieden,
speciaal gedurende de winter en het voorjaar, in gevaar wordt gebracht.

WET OP DIEPGEVROREN LEVENSMIDDELEN IN DENEMARKEN.
Mortensen: Om dybfrostlovginningen. Medl.bl. Danske Dyrl. foren., 48, 114,
(1965).

Een wet van 4 juni 1964 regelt het verkeer met diepgevroren levensmiddelen in de
ruimste zin in Denemarken. Ten aanzien van vlees bestonden reeds sinds 1959 bepa-
lingen, uitgevaardigd op grond van de vleeskeuringswet.

De „diepvries"wet is op 1 januari 1965 in werking getreden, nadat op 19 december

1964 de uitvoeringsbepalingen waren uitgevaardigd. De schrijver geeft een samen-
vatting en commentaar (M ortensen is voorzitter van de vereniging voor vlees- en
melkhygiëne).

De wet omvat alle waren die in diepgevroren toestand verkocht worden, met uitzonde-
ring van exportartikelen, consumptie-ijs en zelfgemaakte en in eigen winkels verkochte
slagers-, delicatessen-, vis- en bakkerswaren.

De fabriekmatige bereiding vereist een vei^unning van de minister van binnenlandse
zaken, met uitzondering van vlees en gevogelte, waar de minister van landbouw en
van vis, waar die voor de visserij de vergunning moet verlenen. Bij deze artikelen
blijven de bestaande bepalingen van kracht.

Voor de detailhandel is een vergunning van de gezondheidscommissie in de plaats van
vestiging vereist. Deze kan met toestemming van de minister van binnenlandse zaken
verzachting van de gestelde eisen toestaan, terwijl voor hen die reeds vóór 1 januari
artikelen in diepvries verkochten, voor bepaalde eisen aan grootte en inrichting
gesteld, dispensatie kan worden verleend, zolang het assortiment niet wordt uitgebreid,
en wat de inrichting betreft, met een maximum van 4 jaar.

De detaildistributie mag plaats hebben uit alle winkels, ongeacht de soort en de
bestaande bepalingen voor niet-bevroren en lichtbederfelijke waren, mits aan enkele
eenvoudige eisen betreffende ruimte, reinheid en assortiment wordt voldaan.
De eisen zijn uniform, zonder bevoegdheid van de gezondheidscommissie de eisen te
verscherpen.

De diepgaande bespreking die Mortensen aan het onderwerp wijdt is hoofdzake-
lijk voor de Deense lezers van belang.

f3e uitgave, The William and Wilkins Company, Bultimore 1965, 450 blz., prijs 9,50
dollar).

Het bekende boek van N e w s o m betreffende schapeziekten en hun behandeling is
opnieuw door Marsh bewerkt.

De algemene indeling naar etiologie der ziekten is dezelfde gebleven als in de vorige
uitgaven. Er is meer dan voorheen gebruik gemaakt van buitenlandse gegevens. Zo is
thans voor het eerst vermeld dat progressieve pneumonie (zwoegerziekte) ook in Ne-
derland voorkomt, terwijl bij de encefalomalaciën ook het onderzoek van W e n s -
voort en VandenAkker wordt genoemd.

Ook werden enkele nieuwe hoofdstukken toegevoegd bijv. één over Visna, één over
Toxoplasma als oorzaak van abortus en een hoofdstuk over grastetanie (kopziekte).
Sommige hoofdstukken moesten in verband met inmiddels gewijzigde inzichten geheel
worden herschreven. Zo worden thans progressieve pneumonie (zwoegerziekte) en
pulmonaire adenomatöse (jaagsiekte) als twee afzonderlijke ziekten genoemd en in
aparte hoofdstukken behandeld, terwijl in de vorige uitgave deze ziekten als behorend
tot één complex werden beschouwd. Hierdoor heeft Marsh zijn in 1927 gedane
uitspraak als zou progressieve pneumonie in Montana identiek zijn met de klassieke
jaagsiekte in Zuid Afrika herroepen en zich daarmee op het standpunt der IJslandse
onderzoekers gesteld, hoewel de jongste onderzoekingen uit IJsland betreffende virus-
kweek en virusneutralisatie nog niet worden vermeld.

In het gedeelte betreffende de orgaanziekten wordt er bij pneumonie op gewezen dat
aan de van ouds bekende Pasteurella-pneumonie veelal een virus ten grondslag kan
liggen (P.L.V.). In dit hoofdstuk wordt ook de in Schotland zo frequent voorkomende
door Stamp en Nisbet beschreven „atypische pneumonie" bij jonge schapen
genoemd, waar-van de etiologie onduidelijk is. Tussen de regels door lezende bemerkt
men dat het nog niet mogelijk is een goede systematische indeling te geven van de
diverse Pneumonien.

Het verband tussen het vóórkomen van Listeria en silagevoedering wordt thans posi-
tiever naar voren gebracht dan in de vorige uitgave het geval was.
Bij de bestrijding van rotkreupel wordt een quarantaineperiode aangegeven van 60
dagen sinds het laatste actieve geval.

Wat de longworm betreft wordt uitvoerig ingegaan op Dictyocaulus, terwijl de bij ons
frequenter voorkomende Protostrongylus en Muellerius minder aandacht krijgen. Bij
de bestrijding van maag-darmwormen worden de preventieve maatregelen slechts kort
genoemd. Te weinig wordt de nadruk gelegd op een goede beweidingstechniek. Dit-
zelfde geldt voor de levcrbotbestrijding. De bij ons door Over ontwikkelde ideeën
ten aanzien van een gerichte beweidingstechniek, gecombineerd met medicamenteuze
behandeling op het juiste tijdstip, zijn nog niet tot Amerika doorgedrongen.
Voor een snelle oriëntatie ten behoeve van de practicus zou het nuttig geweest zijn
indien bijvoorbeeld een onderwerp als perinatale sterfte in een afzonderlijk hoofdstuk
zou zijn behandeld. De informatie hierover vindt men thans verspreid door het boek
als symptoom van een groot aantal oorzaken, zowel op basis van infectie als van de-
ficiëntie.

Hoewel enerzijds een aantal der beschreven ziekten bij ons (nog) niet bekend is en
anderzijds de wel bij ons bekende ziekten voornamelijk worden gezien in het licht van
Amerikaanse omstandigheden, is het een waardevol naslagwerk voor diegenen die met
ziektenbestrijding bij schapen te maken hebben.

Traditiegetrouw vangt het jaarverslag aan met een historisch overzicht van „Rowett".
Na een beschrijving van de lopende onderzoekingen worden korte samenvattingen
van de ruim 100 in het verslagjaar verschenen publikaties gegeven. De onderwerpen
liggen zowel op voedings-fysiologisch terrein als op het gebied van de praktische vee-
voeding. Aan het verslag zijn een tweetal publikaties toegevoegd welke een bespreking
meer dan waard zijn.

In het artikel „The utilisation of dietary energy and protein by poultry" stelt J.
Davidson dat\'de beste energetische waardering van een voedermiddel de netto-
energie is. Deze netto-energie (ook de zetmeel-waarde is een maat voor de netto-
energie, Ref.J is niet eenvoudig te bepalen. Door F r a p s is voorgesteld de ener-
getische waarde uit te drukken in P(roductive) E(nergy). De bepaling van de P.E.,
wat ook een netto-energie is, verloopt langs een geheel andere weg dan bij de zet-
meelwaardebcpaling. Tot nog toe is het niet gelukt in dit systeem tot behoorlijk repro-
duceerbare getallen te komen, noch is het mogelijk uit de analyse van een voeder-
middel de P.E. ervan te berekenen. Voor D a v i d s o n is dit een reden geen gebruik
te maken van de P.E. m.aar van de benutbare of M(etabohsable) E(nergy), (dus niet
omdat dit een theoretisch betere maatstaf is dan de netto-energie, Ref.).
Hierna worden enkele factoren besproken welke van invloed zijn op de benutting van
de M.E. tot netto-energie. Bij de gebruikelijke meelmengsels voor jonge haanjtes bleek
het gehalte aan onverteerbare organische stof, mits liggend binnen normale grenzen,
weinig invloed op het benuttingspercentage uit te oefenen.

Het effect van een wisselende C(rude) P(rotein)/M.E. verhouding meent David-
s O n als volgt te kunnen samenvatten. Is de verhouding juist, dan zal het dier zoveel
voeder opnemen tot de behoefte aan energie is gedekt. Bij een te laag gehalte aan
eiwit neemt de opname echter toe. De hierdoor grotere hoeveelheid opgenomen M.E.
wordt verondersteld te zijn gebruikt voor een verhoogde warmteproduktie, dan wel
voor een grotere vetproduktie. In beide gevallen loopt hierdoor het benuttings-
percentage terug.

Flet tweede artikel „Proteinuria and protein structure" is van E. J. M c D o u g a l 1.
In het eerste gedeelte wordt de fysiologische Proteinurie van het nuchtere kalf be-
schreven. Deze proteinuric hangt echter af van de opname van colostrum. De eiwit-
concentratie kan in de urine oplopen tot 10-20 g per liter. Deze eiwitten zijn zeer
waarschijnlijk brokstukken van de uit de biest opgenomen lactoglobidinen.
Het tweede deel van het artikel handelt over de structuur van macroglobulinen.

Onder deze wat schreeuwende titel kan men de Nederlandse vertaling aantreffen van
„Animal Machines", het boek van de Engelse schrijfster Ruth Harrison, waarin
net als eerder in „Dode Lente" („Silent Spring") van Rachel Carson ten
aanzien van bestrijdingsmiddelen geschiedde, een lans wordt gebroken voor de levens-
belangen van de consument en wederkerig de vraag wordt opgeworpen welke waarden
de anonieme producent zoal aan zijn produkten pleegt toe te voegen.
Met name Ruth Harrison is van mening dat buiten het natuurlijke milieu geen
gezonde produkten kunnen worden geproduceerd; dat in en door de intensieve vee-
houderij dieren worden gekweld en van hun gezondheid beroofd, dat zieke dieren
geen gezond voedsel kunnen opleveren en dat door dit alles wel grote hoeveelheden,
maar vooral grote hoeveelheden inferieure en schadelijke produkten worden voort-
gebracht.

Reeds onmiddellijk na het verschijnen stond het boek in het teken van de tegen-
spraak. Van wetenschappelijke zijde werd het een geloofsbelijdenis genoemd, een
missionerend geschrift, dat geheel averechts feiten op meningen baseert en, omdat in
dat geval uitgangspunt en conclusie hetzelfde zijn, net zo goed achterstevoren kan
worden gelezen. Anderen daarentegen bleken oog te hebben voor de positieve kanten
en de werfkracht daarvan. Zo verbood de Engelse regering na verschijnen het gebruik
van een drietal gechloreerde koolwaterstoffen, die als zaadontsmetters in gebruik
waren, en stelde een commissie in die tot taak kreeg de toestanden in de intensieve
veehouderij nader te bestuderen. Ook de Russische regering riep een commissie in het
leven met als opdracht de Westerse mesterijmethoden aan een onderzoek te onder-
werpen.

De beschuldiging die de boer-veehouder-mesterproducent emotioneel ongetwijfeld het
meest zal treffen, is de bewering van Ruth Harrison dat hij zijn dieren kwelt.
Niet in de zin, zoals in de folder van de Engelse uitgever Vincent Stuart min
of meer wordt gesuggereerd, dat de pluimvee- of kalvermester het best kan worden
vergeleken met de bewaker van een concentratiekamp. Wel echter door het feit dat de
dieren zodanig van hun natuurlijke milieu zijn gescheiden en zodanig in hun natuur-
lijke existentie worden belemmert dat daaruit noodzakelijkerwijs onbehagen voor het
dier en dus kwelling moet voortvloeien.

Men zou hiertegen kunnen inbrengen dat wij, als mensen, wat dat betreft met onze
huisdieren in hetzelfde schip varen. Evenmin als van ons wordt verlangd dat wij met
pijl en boog onze kost bijeen schieten, is het de bedoeling dat onze veredelde huis-
dieren in hun natuurlijke milieu zullen leven. Juist omdat ze daaraan niet zijn aan-
gepast, zou precies dat wreedheid zijn. In dit verband is het fokdoel „kippen zonder
veren", waarmee de schrijfster oppervlakkige lachers op haar hand tracht te krijgen,
nauwelijks grappiger dan de selectie op o.a. melktekens bij koeien, hetgeen reeds lang
gemeengoed is, reeds een grote melkplas heeft opgeleverd en nu ook heeft geleid tot
het „Bronuiernet" ter voorkoming van speenbetrappen.

Een andere moeilijkheid die zich op het gebied van het bepalen van wreedheid voor-
doet, is onze hebbelijkheid het dier te vermenselijken en menselijke gevoelens op
dieren over te dragen. Deze wijze van doen lijkt bij dierenbeschermers meer in zwang
dan bij dierenliefhebbers en daar weer meer dan bij dierenkenners. Onder invloed
van de verstedelijking van de maatschappij lijkt ook de inhoud van het begrip
„wreedheid" nogal aan verandering onderhevig en zou om deze reden wellicht het
best „voer voor sociologen" kunnen worden genoemd.

fn dit licht zou „wreedheid" misschien dienen te worden omschreven als een actieve
daad, waarvan honger, pijn, gebrek of althans directe onlustgevoelens het gevolg zijn.
Het provoceren daarvan lijkt echter geenszins in het belang van de producent.

Even vaag als het begrip „wreedheid" is voorlopig, zolang daaromtrent niet meer
bekend is, de gedachte dat zieke dieren ongezonde produkten zouden voortbrengen.
Het opwekken van anemie bij mestkalveren zou dan wellicht, en misschien terecht,
als wreed kunnen worden bestempeld; dit wil echter nog niet zeggen dat dan ook
blank kalfsvlees ongezond, d.w.z. schadelijk voor de gezondheid van de consument zou
zijn; waaraan nog kan worden toegevoegd dat dit vlees mede vanwege de prijs veel
meer als genotmiddel geconsumeerd wordt dan als voedingsmiddel.
In wat gewijzigde vorm zou dit argument ook kunnen opgaan voor de lagere vitami-
ne,gehalten in de eieren uit legbatterijen, waarover Ruth Harrison spreekt.
Wanneer er enig gebrek aan vitaminen in ons voedselpakket zou bestaan, zou haar
klacht wellicht zinvol kunnen zijn; nu de vitaminenjacht die een aantal jaren geleden
woedde, grotendeels is uitgeraasd in de veelheid van vitaminenbronnen die ons
vandaag de dag ter beschikking staan, klinkt haar klacht wat theoretisch.
En dit, het „theoretische" en doctrinaire, is een ernstig bezwaar van dit boek.

Wanneer het praktische motief, de voeding van zoveel mogelijk mensen, en de
hiërarchie van de dingen er niet meer toe doen, wordt ook de rijkbeladen appelboom
die moet worden gestut een afschuwwekkend onnatuurlijk iets; in dat geval kan men
zelfs kaas, yoghurt cn wijn op grond van de aanwezigheid van bacteriën in plaats van
rijp, rot en bedorven noemen.

Meer hout snijdt het boek waar sprake is van de schadelijke werking van vreemde
toevoegingen, zoals antibiotica, kleurstoffen, insecticiden en hormonen die in het ei
of slachtprodukt achterblijven en gelijk met het dierlijke produkt worden geconsu-
meerd. Hoewel ook op dit punt nog weinig met zekerheid is vastgesteld en hoewel
onderzoekingen op dit terrein veelal van zeer lange adem zijn, zijn vragen als ,,welke
stoffen zijn schadelijk, waarop berust hun schadelijke werking, welke stoffen zijn
bestendig, welke breken bij een eventueel kookproces af, welke stoffen zijn over-
bodig" voor iedere consument uiterst belangrijk en gerechtvaardigd en enige ophelde-
ring op deze punten zou mogelijk vele belangen kunnen dienen. Een verdubbelde be-
langstelling (er wordt reeds veel aandacht aan deze kwesties .geschonken) voor deze
problemen zou niet alleen de individuele consument te stade kunnen komen en zijn
vertrouwen in de voedingsmiddelen die hij tot zich neemt, kunnen steunen, ook export-
belangen zouden erdoor kunnen worden gediend.

De mens primair stellende, zouden wij juist dit aspect van de schadelijke toevoegingen
(in het boek secondair) van het grootste maatschappelijke belang willen achten cn op
grond daarvan het verschijnen van dit boek in het Nederlands ten zeerste willen
toejuichen.

Overigens is „Beestenmachines", dat goed vertaald en voorzien van verhelderende
vertalersnoten en goed verzorgd door De Bezige Bij werd uitgegeven, meer een onder
het stigma van de zekerheid geschreven theorie dan een nauwgezette compilatie van
wetenschappelijke resultaten. De resultaten van wetenschappelijke onderzoekingen en
de citaten waarmede het bock doorspekt is, komen vrijwel zonder uitzondering in de
kraam van de schrijfster te pas en dienen in hoofdzaak haar vooroordelen. In dit
opzicht lijkt zij een adeptc van een oud, onbruikbaar en achterhaald volksgeloof. Ook
al zou het waar zijn dat kwalitatief hoogwaardig voedsel uitsluitend zonder kunstmest
kan worden verkregen, dan zouden wij toch op straffe van kwantiteit en honger voor
het gebruik van deze meststoffen moeten kiezen. Uit sociale overwegingen kunnen
grote kwantiteiten goede voedingsmiddelen dc concurrentie met weinig van de aller-
beste gemakkelijk doorstaan.

Evenmin sterk is het boek als voedingslcidraad. In tegenstelling tot R u t h H a r r i-
s O n \' s mededeling dat witte suiker dc ontmantelde lege versie is van bruine kan een
betrekkelijk eenvoudige voorlichtingspublikatie leren dat de calorieën van witte suiker
nauwelijks lager zijn dan die van bruine. Kennelijk bicden theorie en volksgeloof of
„de sprong in het absurde", om met Kierke gaard te spreken, eenvoudiger oplos-
singen dan het opvragen of kopen van een dergelijk boekje. Waarmede wc al diegenen
die cr behoefte aan zouden hebben tezamen met RuthHarrison deze sprong naar
zo\'n „absurde theorie" mede te maken, willen aanraden, vooral wat dit betreft, betere
bronnen van informatie te zoeken.

EEN EEUW STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID.
Herdenkingsbijeenkomst in de Rolzaal.

Op 1 juni was het honderd jaar geleden dat het Geneeskundig Staatstoezicht in Ne-
derland wettelijk werd geregeld.

Ter gelegenheid van dit eeuwfeest is op die dag in dc Rolzaal aan het Binnenhof te
\'s-Gravenhage een herdenkingsbijeenkomst gehouden, gevolgd door een receptie.
Velen uit de kring van het Staatstoezicht op de volksgezondheid, zoals dit toezicht
thans heet in verband met dc sterke uitbreiding die het in dc loop der jaren heeft
ondergaan, woonden deze plechtigheid bij.

De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Dr. A. J. H. B a r t e 1 s,
opende de rij van sprekers. Hij gaf een historisch ovcrzicht en maakte een vergelijking
tussen de situatie op velerlei terrein in 1865 met die waarin dc wereld zich op het
ogenblik bevindt.

De ontwikkelingen hebben ook op de wijze waarop het staatstoezicht zijn taak heeft
vervuld, hun sporen gedrukt.

Spreker noemde het een verheugend verschijnsel dat de inspectie steeds meer tot een
orgaan is geworden, dat vooral dc gezondheidsbevordering in zijn vaandel schreef. Hij
roemde het particulier initiatief op dit gebied, dat voortreffelijke resultaten heeft op-
geleverd. Dit particulier initiatief kon intussen én terwille van zijn stabiliteit én ter-
wille van zijn financiële draagkracht de leiding, contrôle en stuwkracht van het staats-
toezicht niet ontberen.

Dr. B a r t e 1 s besloot zijn toespraak met een korte blik op de toekomst, nadat hij
reeds had gewezen op de toekomstige problematiek van de bevolkingsgroei, de lucht-
en waterverontreiniging en wat dies meer zij in zijn consequenties voor de volksge-
zondheid.

In niet mindere mate dan honderd jaar geleden stelt dc volksgezondheid ons zowel op
lokaal, nationaal en heden ten dage ook op internationaal gebied voor vragen. De
oplossing hiervan zal van ons allen een voortdurende bezinning en een intensieve sa-
menwerking eisen.

Moge het ons gegeven zijn deze gezamenlijke opdracht op dc juiste wijze te vervullen,
aldus Dr. B a r t e 1 s.

Prof. dr. J. W. T e s c h, voorzitter van dc Gezondheidsorganisatie T.N.O. belichtte
vervol.gens het wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van dc volksgezondheid. Hij
wees erop dat de toepassing van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek van vele
factoren afhankelijk is.

Voor Nederland kan vandaag met bevrediging worden vastgesteld dat het Staats-
toezicht, juist ook door zijn tegenwoordige opbouw van gespecialiseerde Hoofdinspec-
ties, een belangrijke brug legt tussen wetenschap en samenleving.

De geschiedenis van honderd jaar leert dat veel tot stand kan worden gebracht, maar
dat ook de veranderingen sneller optreden. Wil men in ons dichtbevolkte land ccn
benarde en chaotische situatie voorkomen en welzijn en gezondheid behouden, dan
dient iedereen in te zien dat een stevig raam nodig is, waarin de activiteiten van de
samenleving zich kunnen ontwikkelen.

Kostbare maar noodzakelijke voorzieningen cn maatregelen zullen nodig zijn. Op
wetenschappelijke pijlers zal een brug naar de samenleving dienen te worden gebouwd.
Prof. T e s c h besloot met de hoop en het vertrouwen uit te spreken dat het Staats-
toezicht in de komende periode een brug zal blijven vormen tussen wetenschap en geor-
ganiseerde gezondheidszorg en bescherming.

Mr. J. Th. M. d e V r e e z e, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, die de
maatschappelijke kant belichtte, wees erop dat zelfs in een feestelijke bijeenkomst wel
erkend mag worden dat er in de loop van de honderd jaar onvriendelijke dingen zijn
gezegd over het geneeskundig staatstoezicht en over het staatstoezicht op de volks-

gezondheid, dat daarvan sinds de Gezondheidswet van 1901 de voortzetting vormt.
Spreker haalde hiervan enkele voorbeelden aan, zelfs het wetsontwerp Thorbecke
van 1865 werd een „misgeboorte" genoemd. Jarenlang was deze materie volgens de
Minister voor kamer en gouvernement een „plaagthema" geweest.
Overschakelend naar de behandeling van de Gezondheidswet 1956, blijkt de lucht te
zijn opgeklaard, althans wat het staatstoezicht betreft. Dit had zich in de jaren voor,
van en na de tweede wereldoorlog een niet meer betwiste plaats verworven.
De zinsnede in de aanhef van de memorie van toelichting van 1953: „Tenslotte wordt
het Staatstoezicht op de Volksgezondheid geregeld, hetwelk aan hoofdinspecteurs en
inspecteurs blijft opgedragen", mag dan ook tegen de achtergrond van alle vroegere
schermutselingen worden gezien als een betuiging van hulde — een sobere, stille hulde
— aan dit muurvast gebleken element in de Nederlandse gezondheidsorganisatie.
Mr. De Vreeze ging hierna nader in de op de oorzaak van het vertrouwen tussen
hoofdinspecteurs en inspecteurs enerzijds en maatschappelijke organisaties anderzijds.
De belangstelling is thans sterk op de toekomst gericht. Veel is er nog in nevelen
gehuld, maar het lijkt niet voorbarig uit datgene wat zich aftekent af te leiden, dat er
behoefte zal blijven aan een orgaan, dat hoe het ook zal mogen heten, de functie van
het huidige staatstoezicht vervult.

Spreker besluit met de hoop dat het vertrouwen, dat na lange jaren van samenwerking
is gegroeid, bestendig zal blijven.

„Het feit dat de viering van het honderdjarig bestaan van het Staatstoezicht op de
Volksgezondheid samenvalt met de dag van de aanvaarding van mijn functie maakt
dat deze dag voor mij een wel bijzonder accent krijgt", aldus Dr. R. J. H. K r u i -
s i n g a, de Directeur-Generaal van de Volksgezondheid.

Hij noemde 1 juni 1865 weliswaar als een bijzondere dag voor de gezondheidszorg in
ons land, omdat op die dag de vier fundamentele wetten van Thorbecke op het
terrein van de volksgezondheid in het Staatsblad verschenen, maar het geneeskundig
staatstoezicht op de volksgezondheid is beslist van oudere datum.

De man die gestalte heeft gegeven aan het vóór 1865 bestaande geneeskundig staats-
toezicht is Dr. P. GroenvanPrinsterer, de vader van de Staatsman Groen
van Prinsterer, geweest. Dr. K r u i s i n g a vond hierin alle reden ook aandacht
aan deze medicus te besteden.

Vervolgens maakte spreker een vergelijking tussen de toestand van de volksgezondheid
in 1865 en in 1965. De sterftecijfers bedragen thans minder dan een vierde van die in
1865, de zuigelingensterfte minder dan een tiende en dc tuberculosecijfers nog geen
duizendste van die in 1865.

Epidemieën van cholera en tyfus eisten omstreeks 1865 in ons land regelmatig tien-
duizenden slachtoffers per jaar. Toch was, merkwaardig genoeg, van een algemene
ongerustheid omtrent de gezondheidstoestand bij de overheidsinstanties in die tijd geen
sprake.

Dr. K r u i s i n g a wijst op de slechte woon- en hygiënische toestanden uit die dagen,
maar vraagt zich af hoe het nageslacht bij het herdenken van het tweehonderdjarig
bestaan over ons zal denken.

Hoe zal het nageslacht bijvoorbeeld onze moderne hoogbouw waarderen? En wat zal
het zeggen van het artikel in het Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde van
enkele weken geleden, waarin wordt becijferd dat er in 1963 meer dan 10.000 sterf-
gevallen zijn geweest waar een verband met het roken van sigaretten moest worden
aangenomen.

Dat is een getal in dezelfde orde van grootte als het aantal slachtoffers van een
cholera-epidemie in de zestiger jaren van de vorige eeuw.

Voor de toekomst van het Staatstoezicht ziet de Directeur-Generaal een groot perspec-
tief. Daarbij zal het Staatstoezicht zich ten volle moeten plaatsen in de maatschappe-
lijke en technologische ontwikkeling die zich in een zo bijzonder snel tempo ontwikkelt.
Zowel deze ontwikkeling als de industrialisatie hebben in toenemende mate problemen
op het terrein van de volksgezondheid tengevolge.

Dr. K r u i s i n g a gaat nader op deze problemen in en besluit met de wens dat het

Staastoezicht op de Volksgezondheid de dynamiek, die gezien deze ontwikkelingen
stellig vereist is, zal weten op te brengen en zich zal ontplooien tot heil van het gehele
Nederlandse volk.

De Geneeskundig Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, dc heer H. J. D ij k -
huis, sloot dc rij van sprekers. Hij begon met er op te wijzen dat er in de laatste
jaren een wat eigenaardige belangstelling voor het Staastoezicht is ontstaan. Velen
hebben meer of minder duidelijk hun twijfel geuit over de waarde en het bestaans-
recht van het Staatstoezicht en zo nu en dan wordt gesuggereerd dat bepaalde werk-
zaamheden beter door anderen zouden kunnen worden gedaan.

De Nederlandse gezondheidszorg wordt in vergelijking met die van andere landen
gekenmerkt door een sterk gedecentraliseerde opbouw; een sterk gedifferentieerde
dienstverlening, uitgevoerd door vrije beroepsbeoefenaars, particuliere organisaties en
lagere publiekrechtelijke organen, in het bijzonder de gemeente. De taak van de
centrale overheid beperkt zich tot het legislatieve deel en het financieren, beide mid-
delen als het ware vormgevend.

De rationeel denkende mens van 1965, die graag rechtlijnig denkt en handelt en door
dadendrang is bezield, is dit alles veel te ingewikkeld. Maar het is ook mogelijk dit
anders te waarderen, het hangt er maar vanaf hoe men gezondheid en gezondheidszorg
ziet.

De heer D ij k h u i s werkt dit nader uit en constateert dat onze Nederlandse gezond-
heidszorg wordt beheerst door het respect voor de rechten van de enkeling en de groep
en door het voortdurend een beroep doen op het verantwoordelijkheidsgevoel. Door
overreding wordt getracht zowel aan de enkeling als aan de groep duidelijk te maken
waar en waarom dit recht op zelfbeschikking moet worden ingeperkt, zodat levenswijze
en gedrag blijvend op een hoger niveau komen.

.Aan deze opgave is tot nu toe in onze gezondheidszorg steeds voldaan. Mede in dit
licht bezien gaat spreker nader in op de plaats van particuliere organisaties en gemeen-
te in het geheel. Hij beziet de taak van de medische politie in vergelijking met die van
1865, vooral ook met het oog op de geestelijke volksgezondheid. Nu en zeker in de
toekomst zal veel meer aandacht moeten worden geschonken aan de taak van de an-
dere inspecties naast de geneeskundige inspectie en de inspectie voor de geestelijke
volksgezondheid, aldus de heer D ij k h u i s.

Deugdelijkheid van geneesmiddelen, hygiëne van bodem, water en lucht en in het
milieu van het dier, zijn elementen van het biologisch milieu van de mens in de
ruimste zin van het woord. Juist deze ontwikkeling versterkt de noodzaak ons voort-
durend af te vragen of de rechten en de belangen van de enkeling en van anders-
denkenden in het gedrang komen.

Het is duidelijk dat bij de te verwachten ontwikkeling ook het werk van de afzonder-
lijke inspecties niet meer geïsoleerd kan zijn. Mens en omgeving is geen twee-eenheid,
maar een eenheid.

Er zijn talloze terreinen waarop de samenhang duidelijk is. Rabicsbestrijding, het sal-
monella vraagstuk, de schadelijke bijwerking van geneesmiddelen, het zijn duidelijke
voorbeelden. Een als één geheel functionerend staatstoezicht zowel wat de regionale
en hoofdinspecteurs betreft als de verschillende inspecties, is een eerste voorwaarde
voor cen goede taakvervulling van het Staatstoezicht.

Vervolgens ging de heer D ij k h u i s nader in op het geneeskundig onderzoek en
besteedde aandacht aan de verhouding Staatstoezicht-Dcpartement. Hij deed een
beroep op de Minister aan het Staatstoezicht vertrouwen te schenken en verantwoor-
delijkheid toe te kennen.

In zijn slotwoord dankte spreker de Minister voor de wijze waarop hij luister heeft
willen geven aan dit eeuwfeest en voor de eer die aan de inspectie is geschonken door
de voordrachten bij Hare Majesteit voor enkele Koninklijke Onderscheidingen.
De spreker wenste de nieuw benoemde Directeur-Generaal, Dr. K r u i s i n g a, geluk
waarbij hij een ernstig beroep deed om in de toekomst tot intensieve samenwerking te
komen en de communicatie te verbeteren waar deze in het verleden mocht hebben
gefaald.

De heer D ij k h u i s dankte tenslotte Prof. T e s e h en Mr. De Vreeze voor de
waarderende woorden over het Staatstoezicht. Hun beroep op samenwerking zou hij
graag in de meest positieve zin beantwoord willen zien.

Na afloop van deze herdenkingsbijeenkomst werd in de Kelderzaal aan het Binnenhof
een receptie gehouden, waarbij gelukwensen konden worden aangeboden aan de
Staatssecretaris voor Sociale Zaken en Volksgezondheid, dr. A. J. H. Bartels, de
Directeur-Generaal van de Volksgezondheid en aan de Hoofdinspecteurs van de
Volksgezondheid.

Vele bekende figuren uit de kringen van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid
waren hier aanwezig. De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
werd vertegenwoordigd door de voorzitter, de heer N. A. C o m m a n d e u r en de
algemeen secretaris, Dr. W. A. d e H a a n.

Eveneens ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Staatstoezicht op de
Volksgezondheid is een gedenkboek verschenen van de hand van Prof. Dr. A.
Q u e r i d O, hoogleraar in de sociale geneeskunde aan de Vrije Universiteit tc Am-
sterdam.

Het Tijdschrift voor Sociale Geneeskunde van 28 mei was geheel aan dit jubileum
gewijd. Over elk van de zeven inspecties is hierin een beschouwing opgenomen.
Van de zijde van het Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid zal een
overdruk van dit Tijdschrift aan alle Nederlandse dierenartsen worden toegezonden.

OPBOUW STAATSTOEZICHT OP DE VOLKSGEZONDHEID.
Staatstoezicht op de volksgezondheid

Het Staatstoezicht op de Volksgezondheid is opgebouwd uit een zevental Inspecties
van de Volksgezondheid. Zes ervan worden geleid door een hoofdinspecteur; aan het
hoofd van de zevende staat ccn Inspecteur van de Volksgezondheid.
Het Staatstoezicht op de Volksgezondheid kent de volgende inspecties:

1. Geneeskundige Inspectie van de Volksgezondheid met aan het hoofd dc hoofd-
inspecteur H. J. D ij k h u i s, arts. Deze inspectie is gesplitst in een hoofdinspectie,
welke aan de Parkweg 10 in Den Haag zetelt, en tien regionale inspecties, ver-
.spreid over het gehele land. Op de hoofdinspectie in Den Haag zijn ondergebracht
de afdelingen voor Epidemiologie cn Analayse, Tbc-bestrijding, Moederschapszorg
en Kinderhygiëne, Algemene Gezondheidszorg, Revalidatie, Reumatiekbestrijding
en Bejaardenzorg, en Tandheelkunde. Deze inspectie wordt voorts bijgestaan door
een aantal medische adviseurs, die op specialistisch terrein elders werkzaam zijn.

2. Geneeskundige Inspectie voor dc Geestelijke Volksgezondheid, met aan het hoofd
de hoofdinspecteur J. B. M. V c r a a r t, arts.

3. Farmaceutische Inspectie van de Volksgezondheid, met aan het hoofd de hcxjfd-
inspcctcur dr. P. S i d e r i u s, apotheker.

Deze inspectie is gesplitst in een hoofdinspectie en zes regionale inspecties. Ge-
noemde regionale inspecties zijn nog niet alle bezet kunnen worden, reden waarom
een aantal inspecteurs, belast met het toezicht op dc milicuhy,giëne, tevens tijde-
lijk belast zijn rnet het toezicht op het gebied van geneesmiddelen.
De Farmaceutische Hoofdinspectie heeft voorts zes inspecteurs in algemene dienst,
die belast zijn met deeltaken.

4. Inspectie van de Volksgezondheid, belast met het toezicht op de hygiëne van het

milieu, met aan het hoofd dc hoofdinspecteur dr. N. J. A. Groen, apotheker.
Deze inspectie is gesplitst in een hoofdinspectie en negen regionale inspecties.
Voorts heeft de hoofdinspectie acht inspecteurs in algemene dienst.

5. Inspectie van de Volksgezondheid, belast met het toezicht op levensmiddelen en
dc keuring van waren, met aan het hoofd de hoofdinspecteur A. K r u y s s e,
apotheker. Deze inspecde is gesplitst in ccn hoofdinspectie en zeven regionale
inspecties. De hoofdinspectie heeft vier inspecteurs in algemene dienst.

6. Veterinaire Inspectie van cle Volksgezondheid, met aan het hoofd de hoofdinspec-
teur J. M. V. d. Born. Deze inspectie is gesplitst in een hoofdinspectie en twaalf
regionale inspecties. Aan de hoofdinspectie zijn verbonden vier veterinaire inspec-
teurs van dc Volksgezondheid in algemene dienst en zeven inspecteurs van de
Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, die tevens optreden als veterinaire
inspecteurs van de Volksgezondheid i.a.d.

Alle bij deze inspectie in dienst zijnde veterinaire inspecteurs van de Volksgezond-
heid vervullen tevens een functie bij het veeartsenijkundig staatstoezicht.

7. Inspectie van de Volksgezondheid, belast met het toezicht op de naleving van de
Drankwet, met aan het hoofd de inspecteur mejuffrouw Mr. F. Mulder.

Van 4 tot 11 juni heeft Dr. E. B. Kluge, adjunct-directeur van de Veeartsenij-
kundige Velddienst in Zuid-Afrika, een bezoek gebracht aan ons land.
Na door de adjunct-directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, de heer W. W a-
.genvoort te zijn ontvangen, heeft Dr. Kluge bezoeken gebracht aan de
afdeling Rotterdam van het Centraal Diergeneeskundig Instituut, aan de Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland en aan het K.I. centrum „De Kem-
pen" te Oerie in Noord-Brabant.

Op 11 juni is Dr. Kluge voor een bezoek aan West-Duitsland naar Bonn ver-
trokken.

Over de maand mei zijn slechts twee gevallen van mond- en klauwzeer voorge-
komen en wel op 15 en 26 mei, beide te Bornerbroek in Overijssel. In beide gevallen
betrof het type C.

Door samenwerking van een belangrijke groep van vee-exporteurs met het Ministerie
van Landbouw cn Visserij is de mogelijkheid geopend voor uitzending van een
dierenarts naar een werkgebied dat voorlopig het Midden-Oosten omvat en later
uitgebreid zal worden over andere delen van de wereld.

Deze nieuwe functie houdt o.a. in de diergeneeskundige verzorging van het uit
Nederland geëxporteerde rundvee, het geven van voorlichting aan de inheemse
dierenartsen, veehouders, dierenverzorgers etc.

Jonge energieke dierenartsen met praktijkervaring zullen er een bijzonder aantrek-
kelijke werkkring kunnen opbouwen.

Het staat nu al vast, dat het uit te voeren werkobject minstens 3 jaar in beslag
zal nemen, terwijl de mogelijkheid bestaat, dat het een permanente functie zal
worden.

Inlichtingen hierover kunnen worden ingewonnen bij het bureau van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

22, Afd. Overijssel en Gelderland K,N,M,v.D, Gezamenlijke vergadering,
14,30 uur, hotel „De Wereld", Deventer, (pag. 839)

24, Kliniek voor Kleine Huisdieren; klinische avond, 20.00 uur, Alexander
Numankade 91, Utrecht.

24, PromoUe collega J. G. van Logtestijn, 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht
(pag. 906)

1, Promotie collega W. M. Verhaar, 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag. 845)

8, Promotie collega J. W, E, Stam, 16,15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag, 906)

27—30, World Association Veterinary Food Hygienists, 4e Symposium, Lincoln
(Nebraska, U,S,A.) pag. 474, 552, 643, 1690 (1964), 500)

11—18, Europ, Zoötechn. Federatie. 9e Int. Congr. Dierlijke Produktie, Edin-
burgh. (pag. 595)

24—29, XI Congrès Intern. d\'Historie des Sciences, Warschau en Krakau, (pag.
594)

2, Afd, Zuid-Holland K,N,M,v,D, Vergadering 20,30 uur. Groothandels-
gebouw, Rotterdam, (pag, 905)

6—8, World Veterinary Poultry Association. 3e Intern. Congres, Parijs, (pag,
1690 (1964), 606)

25, Groep Geneeskunde v. h. Kleine Huisdier, K.N.M.v.D. 74e ledenver-
gadering, 14.00 uur. Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag.
842)

30, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur. Restau-
rant Riehe, Groningen, (pag. 839)

15—16, 112e Algemene Vergadering Kon, Ned, Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Utrecht,

15—16, Dtsch. Vetmed. Ges. Arbeitsgebiet Vetmed. Congres Ziekten KI. Huisd.,
Bern. (pag. 671)

17-—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag, 348)

Nicolaas Pieter Woudenberg werd 29 september 1880
geboren te Koog aan de Zaan; reeds op 8-jarige leeftijd
moest hij zijn vader missen. Zijn moeder verhuisde met
haar 3 kinderen naar Leiden. Hier doorliep hij de
lagere school en de mulo. Daarna was hij enkele jaren
in de handel werkzaam (evenals zijn vader was
geweest) en moest vervolgens zijn dienstplicht vervul-
len. Hij kwam te Arnhem in garnizoen, waar hij collega
van Duim leerde kennen. Deze nam de jonge Wouden-
berg wel eens mee in de praktijk en toen werd de liefde
voor het beroep geboren.

Toen zijn diensttijd voorbij was volgde hij een oplei-
ding voor het toelatingsexamen tot \'s Rijks Veeartsenij-
school te Utrecht. Hiervoor slaagde hij en begon zijn
studie voor veearts in 1902. Na in 1906 afgestudeerd
te zijn nam, hij een betrekking aan als veearts-keur-
meester aan het slachthuis te Groningen.
Twee jaar later verliet hij Nederland om te Bern te
promoveren op een proefschrift, getiteld „Ueber Ver-
grösserung der Schilddrüse bei Haustieren."
Teruggekeerd in het vaderland, in 1909, vestigde hij
zich als praktizerend dierenarts in Den Haag. Naast de
praktijk nam hij ook de vleeskeuring waar in Loos-
duinen, een betrekking die verviel, toen Loosduinen één
gemeente werd met Den Haag.

Tijdens de mobilisatie van 1914-1918 was Woudenberg
wederom in militaire dienst, doch nu als tijdelijk paar-
denarts der 2e klasse, waarbij o.m. de behandeling der
honden van de mitrailleur-pelotons tot zijn taak be-
hoorde.

Daarnaast oefende hij ook de particuliere praktijk uit,
waaraan hij zich na afloop van zijn dienstverband ten
volle heeft kunnen wijden met een ijver en nauwgezet-
heid, die haast onvoorstelbaar is. Hij leefde voor zijn
werk. Dienend door het leven gaan was zijn parool.
Ieder die met hem in aanraking kwam voelde zich tot

hem aangetrokken door zijn vriendelijk, rustig en even-
wichtig karakter. Gevoelens van haat en jaloezie waren
hem vreemd.

Begaafd m/et een helder verstand heeft hij zich in de
diergeneeskunde, en wel speciaal op hel gebied der
kleine huisdieren, een vakkennis en in de loop der jaren
een klinische kijk en ervaring verworven, die zich tot
uitzonderlijke hoogte hebben ontwikkeld. Woudenberg
kan in ons land gerekend worden tot de eerste specia-
listen voor kleine huisdieren. Zijn grote liefde voor ons
beroep, de voorbeeldige wetenschappelijke uitoefening
daarvan en zijn eerlijke collegialiteit zijn uitgegroeid tot
een lichtend voorbeeld voor ons, mede-beoefenaars der
diergeneeskunde; hij heeft hiermee de eer van ons
beroep op lofwaardige wijze hoog gehouden.
Geen wonder, dat Woudenberg in Den Haag een „be-
grip" is geworden; dat hij een grote praktijk en een
klinkende naam kreeg en dat hij de vertrouwensman en
vriend werd van allen, die zich voor hun zieke dieren
tot hem om raad wendden. Hij gaf zich geheel, zonder
voorbehoud, aan het beroep, dat zijn levenswerk is
geworden. Bij de zeer velen: cliënten, vrienden en col-
lega\'s heeft dit grote eerbied en dankbaarheid gewekt.
Door zijn benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje
Nassau bij gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum
werden zijn verdiensten officieel erkend. Hij, die de
leeftijd der zeer sterken heeft mogen bereiken, heeft de
hem geschonken tijd en energie ten volle gebruikt en
gewerkt zolang het dag voor hem was.
Op 4 december 1964 werd hij getroffen door een plot-
selinge ernstige ziekte, die drie dagen later een eind
maakte aan zijn werkzaam leven.

Onder grote belangstelling en met een overstelpende
hoeveelheid bloemen werd hij op 11 december naar zijn
laatste rustplaats gedragen.

Ondanks de leegte die hij achterlaat, zal zijn nagedach-
tenis in onze herinnering blijven voortleven.
Den Haag, J. M. HOOGLAND

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Dierenartsen in dienstverband.

De richtlijnen van een arbeidsovereenkomst tussen een dierenarts in dienstverband
en zijn werkgever, destijds als losse bijlage verschenen bij het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, deel 86, afl. 15, 1961, zijn op het bureau verkrijgbaar.

Met ingang van 16 juni 1965 treden de nieuwe modelcertificaten ingevolge het
Honden- en Kattenbesluit in werking, hetgeen door middel van een losse bijlage in
de aflevering van 15 mei jl. reeds aan de leden werd bericht. In bloes van 50 stuks
zijn deze certificaten uitsluitend bij vooruitbetaling van ƒ 1,50 per bloc op giro-
nummer 511606 van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubens-
laan 123, Utrecht, te verkrijgen.

Hetzelfde geldt voor de mengvoederattesten, die bij vooruitbetaling van f 1,75 per
bloc van 25 stuks op gironummer 511606 van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskundet verkrijgbaar zijn.

Het systeem van vooruitbetaling werd ingevoerd ter voorkoming van extra werk
voor de administratie.

Het jaar 1964 zal de afdelingsgeschiedenis ingaan als het jaar van de z.g. Antibiotica-
wet. Immers de besprekingen aangaande deze wet hebben de afdclin,gsvergaderingen
voornamelijk beheerst. Het begon in de februari-ver.gadering, waarin onze Maatschap-
pij-voorzitter mededeling over deze wet deed. In de oktober-vergadering werden door
de collegae V. H e i d a, Dr. Th. S. Zwanenburg en N. Werkman uiteenzet-
tingen gegeven over de praktische toepassin.g van deze wet.

Het is eveneens belangrijk nog even te memoreren de bestuursverklaring d.d. februari,
waarin het bestuur zich t.a.v. de tarieven van de consultatieve praktijk op het stand-
punt stelt, dat dit een kwestie van de kringen is.

Dit jaar is een geregeld contact van de afdeling met de Gezondheidsdienst tot stand
gekomen. Op 31/8 en 25/11 hebben het dagelijks bestuur van de Gezondheidsdienst en
het afdelingsbestuur vergaderd. Moge dc sfeer van deze vergaderingen in de toekomst
blijven zoals deze nu is.

Het aantal leden van dc afdeling is in 1964 teru,g,gelopen van 119 tot 116. De leden-
vergaderingen, gehouden op 12/2, 28/5, 8/10 en 9/12 werden zeer goed bezocht.
De bestuursleden hebben de afdeling vele malen vertegenwoordigd bij diverse gelegen-
heden.

Het gebruikelijk contact met de afdeling Groningen-Drenthe werd ook dit jaar voort-
gezet; alle ledenvergaderingen werden over en weer bezocht.

Alvorens dit 79-ste jaarverslag te besluiten wil ik nog een overzicht geven van de
werkzaamheden van de dierenartsen in Friesland: 79 practici — waarvan 42 geasso-
cieerd in 20 praktijken —; 12 ambtenaren van dc Vleeskeuringsdienst; 7 ambtenaren
van de Gezondheidsdienst; 1 ambtenaar bij de Veeartsenijkundige Dienst; 2 in parti-
culier verband werkzaam en 19 rustende dierenartsen.

J. V. d. K a m p als afgevaardigden resp. van het Hoofdbestuur en de afd. Groningm-

Drenthe. In het bijzonder begroette voorzitter de 3 sprekers van hedenmiddag t.w. de

In de loop van de middag kwamen nog vele leden deze vergadering bezoeken. De lo-

.\\ls voornaamste ingekomen stuk werd voorgelezen een schrijven van de Gezondheids-
dienst, waarin werd medegedeeld dat bij het stuktarief van het aanvullend bloedonder-
zoek de 4 procent omzetbelasting niet kan worden uitbetaald, daar deze reeds in Iet
vastgestelde tarief is berekend.

Een brief ging uit naar de Directeur van de Gezondheidsdienst, waarin het bestuur
opmerkt dat het alleen de praktizerende dierenartsen zijn die de distomatose-bestrij-
ding kunnen uitvoeren, derhalve niet door leken, zoals gesuggereerd wordt in een
folder van het Gebeco, waarbij de dierenarts de rol krijgt toebedeeld van genc^s-
middelen-leverancier.

Coli. C. H e n n i s werd met algemene stemmen aangenomen als afdelingslid.
Het jaarverslag van de secretaris wordt in verkorte vorm in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde opgenomen.

Het jaarverslag van de penningmeester laat een nadelig saldo zien, waarop besloten
wordt de contributie te verhogen tot ƒ 20,—, waarvan ƒ 2,50 in het jubileumfonds
gestort zal worden.

Na de lezing „Enkele aspecten van voeding en diarree bij kalveren" ontstond een
uitgebreide discussie, waarvan het voornaamste punt was, het al of niet infectieus-zijn
van de kalverdiarree in de eerste levensweek. Bij de rondvraag deed de afgevaardi.gde
van de afd. Groningen-Drenthe enkele mededelingen over de festiviteiten rond het
125-jarig afdelingsbestaan in 1967.

De voorzitter heet om 20.30 uur 6 gasten en 30 leden welkom. In het bijzonder
worden collega R. Post (spreker) en de vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur,
collega Sinnema, alsmede de vertegenwoordigers van de afdeling Gelderland, de
collegae Dr. J, Bouw en T. Niemantsvcrdriet welkom geheten, waarna de
notulen van de vorige vergadering na enkele technische verbeteringen worden goed-
gekeurd.

Van dc lange rij ingekomen stukken zijn dc volgende te noemen: een brief van de
St. G. D. V. Pluimvee over het C.R.D. probleem; een brief van de „Handelsraad" van
de A.B.T.B. te Arnhem om tezamen met „CEBECO" te Rotterdam te spreken over de
medicinale mengvoederberciding.

Hierna worden met algemene stemmen als lid van de afdeling aangenomen, de colle-
gae Mevr. J. S. van den n k e r - H o o g h i e m s t r a, Dr. S. J. van den
Anker, R, V. Bruckwilder en J. P. van der Laan.

Het bestuur is voornemens, op 29 of op 30 september een feest te organiseren, waartoe
zij cen feestcommissie in het leven heeft geroepen, om dit voor te bereiden. De collegae
Mevr. V. Schoenmaker-Koets, J. L. van Os en H. van Soest hebben
zich bereid verklaard hierin zitting te nemen en worden als zodanig nu geïnstalleerd.
Na een korte pauze krijgt collega R. Po s t het woord, om zijn lezing over mastitis te
houden. Collega P o s t is voorzitter van de z.g. „Mastitis-commissie" geweest en heeft
uit dien hoofde het probleem dus van alle zijden kunnen bestuderen. Dit blijkt ook uit
cen zeer uitvoerig en deskundig bewerkt stencil, dat ons wordt uitgereikt.
Achtereenvolgens worden de predisponerende factoren voor mastitis en de gevolgen
hiervan voor het uier en de zuivelindustrie besproken. Verschillende statistieken en
vele gegevens uit de literatuur worden gebruikt om ons alles duidelijk te maken.
Hierna wordt de georganiseerde mastitisbestrijding toegelicht en geeft collega Post
enkele ideeën over de toepassing van de z.g. Antibioticawet.

Uit de zeer vele vragen en uitvoerige discussies, blijkt dat deze inleiding door iedei
met alle aandacht is beluisterd. De voorzitter brengt dan ook de dank van alle aan-
wezigen over en laat dit vergezeld gaan van een kleine attentie, waarvan mevrouw
Post ook mee kan genieten.

Voorzitter deelt nog mede, dat het bestuur van de afdeling een brief aan het Hoofd
bestuur heeft gestuurd, om tc protesteren tegen het in het Algemeen bestuur besproken
plan, betreffende de medewerking van dierenartsen aan het Pullorum-onderzock. Het
Hoofdbestuur heeft dit plan nu weer in beraad genomen.

Tijdens de rondvraag, brengt collega D. Frieling naar voren om de vergadering
iets eerder te laten aanvangen, misschien kunnen wij dan ook iets eerder eindigen.
Velen nemen toch nog de tijd, om de kok niet teleur te stellen voor zijn lange wachten
en zodoende door een gezamenlijke maaltijd de collegiale banden weer nauwer aan te
halen.

De afdeling Zuid-Holland van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
haar eerstvolgende vergadering houden op donderdag 2 september a.s. om 20.30 uur
in het Groothandelsgebouw te Rotterdam.

Het Hoo.fdbestuur heeft de collega M. P. C. Karelse, Maaimeet 5 te Schore, als
lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde aangenomen.
Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige student J. A. G. Geurts, Palmstraat 8
te Utrecht, aangenomen als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Beek, J. P. M. E., te Deurne, Stationsstraat 53, tel. gewijzigd in 34 42, D. b.d.

Logger-v. d. Hage, Mevr. M. H.; 1965; Utrecht, Tolsteegplantsoen 46HI, tel. (030)
17 05 1, D. (inlassen 184)

Wal, G. H. van der, en Mevr. M. J. van der Wal-Zoon, van Utrecht naar De Wijk
(Dr.), Beatrixweg 24, tel. (05224) 478, P., geass. met H. J. Nip te Meppel. (213)
Wijgergangs, A. P., van Stratford (New Zealand) naar \'s-Gravenhage, Danckert-
straat 40, tel. (070) 60 79 97 (privé), 18 35 10 (bur.), vet. medew. Gezond-
heidscommissie voor Dieren v/h Landbouwschap. (van 223 naar 216)

Hartog, M. J. N. den, van Weert naar Budel, Smelenstraat 30, tel. (04958) 510
(overname praktijk H. van Swaay). (167)

Vermeer, J. P. G., te Deurne, Handelstraat 33, tel. (04930) 25 82, gr. 1029982
(overname praktijk J. P. M. E. van Beek). (209)

Zoals op pag. 845 (aflevering 1 juni j.1.) van dit tijdschrift reeds werd medegedeeld
hoopt collega Dr. H. H. S c h o 1 t e n op 24 juni a.s. het feit te herdenken dat hij 40
jaar geleden het dierenartsdiploma verkreeg.

Op die datum zal er van 15.00-17.00 uur gelegenheid tot gelukwensen zijn in Restau-
rant Park Groenendaal te Heemstede.

Collega J. G. V a n L O g t e s t ij n te Bunik hoopt op donderdag 24 juni a.s. om 16.15
uur aan de Rijksuniversiteit te Utrecht tc promoveren op het proefschrift, getiteld
„Over het postmortale pH-verloop in vlees en de betekenis daarvan voor de beoorde-
ling van slachtdieren."

Collega J. W. E. Stam te Groenekan hoopt op donderdag 8 juli a.s. om 16.15 aan
de Rijksuniversiteit te Utrccht te promoveren op het proefschrift, getiteld „Een on-
derzoek naar de vitamine A behoefte bij de duif. (Een vergelijkend onderzoek naar
voor voorkomen en gedrag van vitamine A bij duif, kuiken en rat").

Brieven onder no. 21/65 aan de redactie van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

voor plattelandspraktijk in hel centrum van het land.
Moderne woning met tuin en garage is beschikbaar.

Brieven onder no. 20/65 aan de redactie van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, Rubenslaan 123 te Utrecht.

Naam	Formule	Handels-	Zuur vastheid	Binding
	R-6-aminopeni-	namen		plasm
	cillaanzuur			eiwitten
	R:			37° 1
Penicilline-G (benzylpenicilline)	-CH2-CO-	zeer veel		45—5(
Penicilline-V (fenoxyme thylpenicilli ne)	-0-CH2-C0	Acipen -V Oratren Ostrocilline	-t--)--!- /-I-4-	559«

			F.H.i)	M.R.IJ.2)
a.	Abnormale geboorten	Totaal aantal	150	211	Total number	Abnormal
	(a = b -(- c)					parturitions
		% van het totale materiaal	10,8	27.7	% of all parturitions
		% doodgeboren kalveren	32,7	18,0	% stillborn calves
b.	Zware geboorten	% van het totale materiaal	6,2	21.3	% of all parturitions	Difficult
		% van de abnormale geboorten	57,3	76.8	% of abnormal parturitions	parturitions®)
		% doodgeboren kalveren	38,4	19,1	% stillborn calves
c.	Dystocia (foetalis materna)	% van het totale materiaal	4,6	6,4	% of all parturitions	Dystocia
		% van de abnormale geboorten	42,7	23,2	% of abnoi-mal parturitions
		% doodgeboren kalveren	25,0	14,3	% sdllborn calves

BANDEN
TIJDSCHRIFT VOOR
DIERGENEESKUNDE
1964	Hebt U deze banden
	reeds besteld?

	pH	Vleeskleur
groep 24 minuten	6.02	2.22
groep 50 minuten	5.73	1.77
Verschil	0.29	0.45

Bloedaandeel kleur	4—5	3	2—1
25% landvarken	90.6%	9.4%	—.—
50% landvarken	85.0%	11.8%	3.2%
75% landvarken	81.3%	12.7%	6.0%
100% landvarken	68.0%	18.9%	13.1%

			Gemiddelde Cu-		Gemiddelde Cu-
		Aantal bloed-	concentratie in	Aantal haar-	concentratie in
	Periode	koperwaarden	y/lOO ml serum	koperwaarden	mg/kg haar
le	tijdperk	40	47,8
2e		91	49,4
3c	„	38	66,5	35	8,3
4e		33	50,0	31	8,9
•■ie	»	62	62,8	62	7,4
6e	JJ	70	74,8	70	7,5
7e	J)	53	50,5	54	11,2
8e	>>	76	49,8	77	8,5
9e	i>	48	45,3	48	6,8
10e	»>	44	56,0	44	6,5
	Period	.Vumber of	Average copper	Number of	Average copper
		copper concen-	value in y/lOO	copper concen-	value in mg/kg
		trations in blood	ml serum	trations in hair	hair

Penicilline	1,5 E	62.0	70.6
Streptomycine	10 ßg	3.6	20.0
Oxytetracycline	10 lig	0.4	6.0
Chloortetracycline	10 yUg	0.4	4.3
Novobiocine	5 MS	0.0	3.3
Chloramphenicol	10 IMg	0.4	1.0
Erythromycine	10 Mg	0.0	0.0

				Eerste beschriiving van de
Eerste	beschnjvmg van de	paraganglia		tumoren
naim	jaar	schrijver	soort	jaar	schrijver
p. caroticum	1743	Taube	mens (?)	1880	R i e g n e r
				1952	S t Ü n z i (bond)
p. iorticum	1931	Penitschk	a vele	1943	Bloom (hond)
			soorten	1950	Monro, Lattes
p. nodosum	1932	M u r a t O r i	vogels	1935	Stout (als para-
					ganglioma herkend
					door Lattes,
					1950)
p. dliare	1935	BotarenPribék chimpan-	1952	F i s h e r en
			see		Hazard
p. ibdominale	1935	G O O r-	muis	1943 (?)G ood of en
		m a g h t i g h			L i s c h c r (?)
p. ;ympano-	1941	Guild	mens	1945	Rosenwasser
jugulare

Nr.	Leeft.		Paragang-	Paragang-	Meta.stascii	Bijzonderheden
	(jr.)	9	lioma caroticum	lioma aorticum
1.	12,5		—	4 X 3 x 3 cm	—
2.	9,5	d	—	6 cm	—	Doxer
3.	10	?	—	5 cm	longen
4.	8	d		-f	longen, milt nieren, pro.staat	, Boxer ! i hildldieradenoorn
5.	2,5	9	3 cm	7 cm	liart, nieren, clii ra, eerel)rum, o\\aria
6.	8	cf	4x3x3 cm			2e operatie van een paraganglioma in de literatuur: f na \\-aatligaluur. Paraganglioma tympano-jugulare ?
7.	14					ileo-coecale tumor (paraganglioma abdominale?) angiosarcomen lever, milt
8.	7,5	9		8x5x5 cm		uitgebreide infil- tratie in linker ventrikel en a. pul- monalis

Auteur	Ras	Totaal		Totaal		Totaal
aantal	%	aantal	%	% dood
		kalveren	dood	kalveren	dood
Donald	Friesian	73	26,2	88	1,1	12,4
(1963)	Ayrshire	69	4,3	113	1,8	2,8
	Jersey	55	12,7	87	4,6	7,7
Chevaldonne	Normande	4.430	2,4	12.133	2,4	2,4
(1963)	Française
	Frisonne	4.258	4,9	14.722	2,8	3,3
	Brune des
	Alpes	832	4	3.012	3	3,2
	Tachetée
	de l\'est	39	5	286	2,7	3,1

	Totaal	■Aantal	%
	aantal	dood.	dood-
	kalveren	geboren	geboren
F.H. runderen	1391	90	6,5	Dutch Friesian Cattle
M.R.IJ. runderen	761	54	7,1	Meuse-Rhine-Yssel Cattle
Op loopstal bedrijven	1117	77	6,9	■At loose housing farms
Op grupstal bedrijven	1035	67	6,5	-At tying stall farms
Primiparae	664	104	15,7	Primiparae
Multiparae	1488	40	2,7	Multiparae
Mannelijke kalveren	1062	91	8,6	Male calves
Vrouwelijke kalveren	1090	53	4,9	Female calves
	Total	Number	%
	number	stillborn	stillborn
	of calves

Staltype	Totaal	Dood- geboren	% dood- geboren	Totaal	Dood- geboren	% dood- geboren	Totaal	Dood- geboren	% dood- geboren
Loopstal 3	117	25	21,4	103	12	11,7	220	37	16,8
Grupstal \'•)	103	19	18,4	99	12	12,1	202	31	15,3
Loopstal	49	10	20,4	61	6	9,8	110	16	14,5
Grupstal	66	16	24,2	66	4	6,1	132	20	15,2
Loopstal	246	7	2,8	279	7	2,5	525	14	2,7
Grupstal	215	5	2,3	229	3	1,3	444	8
Loopstal	127	5	3,9	135	5	3,7	262	10	3,8
Grupstal	139	4	2,9	118	4	3,4	257	8	3,1
	1062	91	8,6	1090	53	4,9	2152	144	6,7
Housing	Total	Stillborn	% stillborn	Total	stillborn	% stillborn	Total	Stillborn	% stillborn

		Totaal	Dood.	% dood-	Totaal	Dood.	% dood-	1
			geboren	geboren		geboren	geboren
Primiparae FH I )	Loopstal 3)	12	2	16,6	77	11	14,3
	Grupstal )	12	2	16,6	61	4	6,6
MRIJ	2 )Loopstal	8	0	0,0	19	3	15,8
	Grupstal	7	0	0,0	19	2	10,5
Multiparae FH	Loopstal	103	3	2,9	129	2	1,5
	Grupstal	37	1	2,7	159	1	0,6
MRIJ	Loopstal	60	2	3,3	53	1	1,9
	Grupstal	27	1	3,7	69	0	0,0
		266	11	4,1	586	24	4,1
		Total	Stillborn	%	Total	Stillborn	%	-
				stillborn			stillborn

	Vrouwelijke kalveren
partus	Normale partus	Abnormale	partus
. % dood-		Zonder	oppas		Met oppas
n geboren	Totaal	Dood-	% dood-	Totaal	Dood-	% dood-	Totaal	Dood.	% dood-
		geboren	geboren		geboren	geboren		geboren	geboren
42,9	20	0	0,0	72	4	5,6	11	8	72,7
43,3	22	2	9,i	64	5	7,8	13	5	38,5
31,8	19	0	0,0	25	1	4,0	17	5	29,4
35,0	6	0	0,0	25	0	0,0	35	4	11,4
14,3	123	1	0,8	136	1	0,7	20	5	25,0
15,8	57	1	1,7	157	1	0,6	15	1	6,7
14,3	67	3	4,5	51	0	0,0	17	2	11,8
7,0	31	2	6,4	64	1	1,6	23	1	4,3
"" 26,7	345	9	2,6	594	13	2,2	151	31	20,5
rn %	Total	Stillborn	%	Total	Stillborn	%	Total	Stillborn	%
stillborn			stillborn			stillborn			stillborn
	Not	under	control	Under control
irition			Normal	parturition		Abnormal parturition
	Female calves

Pariteit	Veeslag	Staltype	11	12	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

moeder en			Totaal	Dood-	%	Totaal	Dood-	%	Totaal	Dood-	%	Totaal	Dood-	%
geslacht kalf				ge-	dood-		ge-	dood-		ge-	dood-		ge-	dood-
				boren	ge- boren		boren	ge- boren		boren	ge- boren		boren	ge- boren
Primiparae	FHi)	Loopstal®)	31	8	25,8	52	8	15,4	9	3	33,3	25	6	24,0
		Grupstal^)	30	6	20,0	39	9	23,1	12	1	8,3	22	3	13,6
	MRIp)	Loopstal	19	5	26,3	10	2	20,0	8	2	25,0	12	1	8,3
		Grupstal	22	8	36,4	15	3	20,0	9	1	11,1	20	4	20,0
Multiparae	FH	Loopstal	69	2	2,9	108	2	1,8	43	1	2,3	26	2	7,7
		Grupstal	64	2	3,1	114	3	2,6	21	0	0,0	16	0	0,0
d	MRIJ	Loopstal	22	2	9,1	47	2	4,3	28	1	3,6	30	0	0,0
		Grupstal	37	2	5,4	64	0	0,0	20	1	5,0	18	1	5,6
Primiparae	FH	Loopstal	31	1	3,2	44	5	11,4	12	1	8,3	16	5	31,2
		Grupstal	29	4	13,8	43	5	11,6	7	0	0,0	20	3	15,0
9	MRIJ	Loopstal	23	3	13,0	14	1	7,1	10	2	20,0	14	0	0,0
		Grupstal	25	2	8,0	9	0	0,0	12	2	16,7	20	0	0,0
Multiparae	FH	Loopstal	74	2	2,7	126	3	2,4	42	0	0,0	37	2	5,4
		Grupstal	57	2	3,5	134	1	0,7	21	0	0,0	17	0	0,0
9	MRIJ	Loopstal	43	3	7,0	34	0	0,0	36	0	0,0	22	2	9,1
		Grupstal	31	2	6,4	42	0	0,0	26	2	7,7	19	0	0,0

Day of	Haemo-	Packed-	Erythrocytes	Leucocytes	Infection rate of
experi-	globin per	Cell	in millions	per c.m.m.	B.major
ment	cent (1)	Volume	per c.m.m.
11	74	35	9.55	10,100	V. scanty
15	50	21	5.00	9,600	,, >>
16	50	24	5.15	21,000	)) II
21	46	20	4.90	14,500	II II
24	44	20	4.70	9,500	II II
25	38	27	5.67	6,900	„ „ (treatment)
30	58	28	5.45	9,500	negative
32	60	29	5.36	9,100	II
35	60	30	6,10	14,000	V. scanty
39	55	26	6,20	15,100	II II i>
49	60	30	5.66	14,200	II II II
53	58	26	5.72	13,000	negative
63	—	37	7.18	18,000
78	68	34	8,62	22,500	V. scanty
81	82	37	7.80	19,300	), „ ,,
88	70	34	8.52	13,700	II II II

	1960	1961	1962	1963	\'63~\'60
Koeien	373.192	362.930	426,158	492.707	-1-	119,515
Pinken	259.006	254.199	294.413	416,317		157,311
Graskalveren	42.304	38.820	42.143	51.813		9.509
Vette kalveren	311.398	257,261	396,322	467.900		156.502
Nuchtere kalv.	325.741	264.603	227,801	299,257	—	26,484
Buitenlands vee	21.980	52,380	43,137	34,018		12,038

	1960	1961	1962	1963	\'63—\'60
Schapen	325.825	253,406	319,838	307,824	— 18,001
Varkens	4.807.378	4,474,534	4,697,562	4,786,451	— 20,927

July 1967 Monday 17 th	Morning Opening session	Afternoon Work session
Tuesday 18 th	Work session	Work session
Wednesday 19 th	Work session	Work session
Thursday 20th	Commemorative ceremonies for the 2nd century of the National Veterinary School of Alfort.
Friday 21st	Work session	Work session
Saturday 22nd	Closing of the Congress

1st attack Day	6	very	scanty
	7	1.8 per cent
	8	1.7
	9	1.8	3f >y
	10	1.8	3t >3
1st relapse	28	very	scanty
	29	»	>3
	30	1.1	per cent
	31	12.5	33 33
	32x	17.5	33 33
	33	1.7	33 33
2nd relapse	42	very	scanty
	43	0.2 per cent
	44x	3.0	,, 33

0—10		85	92	50	_	86	23	87	—	90	35	81
11—20	—	12	5	13	.—	11	12	9	—	6	22	11
21—30	1	2	1	14	1	2	12	1	—	1	13	5
31—40	2	1	2	12	1	1	8	—	—	—	6	2
41—50	—	—	-	5	—	—	3	—	1	—	4	—
51—100	3	_	_	5	4	—	12	2	5	1	12	1
101—200	11	—	—	1	10	—	15	1	9	1	7	—
201—300	8	—	.—	—	9	—	4	—	9	1	1	—
301—500	17	—	—	—	12	—	2	—	13	—	—	—
501—1000	22	—	—	—	21	—	1	—	18	—	—	—
1000—meer	36	—	—		42	—	8	—	45	—	—	—
	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100

L	1:	cm/ R 1
L	2:	„ / R 2
L	3:	„ / R 3
L	4:	„ / R 4
L	5:	„1Kb
(	):	1 (

Landvarken	Huidige type	Kruislingen	Piétrain
kleur	4.2	3.0	1.9
	684 dieren	140 dieren	55 dieren

Cows	Owner	pH	iso-	iso-	hista-	cadav.	tyra-	trypta-	amino
nrs.			amyl- amin	propyl- amin	mine	putr.	mine	mine	acids
1	de J.	6.4	3	4	1	2	—	—	htde
2	de J.	6.4	2	—	—	—	—	.—.	little
3	de J.	6.5	—	2	—	1	—	—	little
4	de .1.	6.3	—	—	—	1	—	—	little
5	de J.	—	—	—	—	1	—	.—.	litde
6	de J.			—	—	1	—	—	litde
7	V. d. E	—		—	—	1	—	—	litde
f!	de B.	6.4	1	—	—■	10	1	■—■	rather much
9	dc B.	6.4	2	1	0	20	3	—	much
10	de B.	6.2	3	2	2	30	3	3	much
11	de B.	6.4	1	2	1	3	—	—	little
12	P.	6.3	3	3	—	3	—	1	little

Vismeel besmet met:	T(	■mpera- tuur		Aantal minuten, waarna geen Salmonellakiemen meer konden worden aangetoond:	Kweek van Enterobacteriaceae in E.O.V.-medium
S.typhi murium	70°		3°	C	27	—
S.typhi murium	80°	±	3°	C	22	—
S.worthington	70°	±	3°	c	22	—
S.worthington	80°	±	3°	c	17	—
S.newington	70°	±	3°	c	27	-
S.newington	80°		3°	c	22	—
S.senftenberg	70°		3°	c	22	—
S.senftenberg	80°	±	3°	c	17	-

Opbouw rundveestapel (x 1000 stuks)	Augustus	Augustus
	1963	1964
Melkgevende koeien:	1.677	1.648
waarvan gedekt	1.334	1.332
Droogstaande drachtige koeien	46	46
Gedekt jongvee	448	443
Overig rundvee
jonger dan 1 jaar	893	962
van 1 en 2 jaar	489	404
3 jaar en ouder	59	49
Totaal	3.612	3.552

Opbouw leghenncnstapel (x 1 miljoen)	Augustus	Augustus
	1963	1964
Leghennen jonger dan 1 jaar	10,1	9,3
Hennen van 1 jaar en ouder	15,0	14,1
Hennen, bestemd voor aanvulling van de leghennen-
stapel	12,0	9,1
Totaal	37,1	32,5

Zeer gevoelig	Matig gevoelig	Ongevoelig
Clostridium septicum	Actinobacillus lignieresi	Aerobacter aerogenes
Clostridium novyi	Actinomyces bovis	Brucella abortus
Clostridium sordellü	Bacillus anthracis	Brucella bronchisepticum
Clostridium tetani	Clostridium chauvoei	Brucella melitensis
Clostridium perfringens	Corynebacterium renalis	Brucella suis
Corynebacterium pyogenes	Erysipelothrix insidiosa	Coccidioides immitis
Staphylococcus aureus	Leptospira canicola	Corynebacterium equi
Streptococcus agalactiae	Leptospira icterohemorrhagiae	Escherichia coli
Streptococcus canis	Listeria monocytogenes	Haemophilus influenzae
Streptococcus dysgalactiae	Pasteurella multocida	Klebsiella species
Streptococcus equi	Ornithosis virus	Malleomyces mallei
Streptococcus pyogenes	Psittacosis virus	Mycobacterium tuberculosis
Streptococcus uberis		Proteus ammoniac
Streptococcus zooëpidemicus		Pseudomonas aeruginosa
		Salmonella species
		Shigella species
		Vibrio species
		Vogelpokken virus
		Influenza virus
		Vaccinia virus

Gravide na le inseminatie	86.6%	82.7%	76.5%	80.0%	41.7%	45,8%	50.0%	. 60.0!
Gravide na meer inseminaties	93.3%	90.0%	82.4%	85.0%	85.3%	75,0%	75,0%	90.0!
Efficiëntiegetal	1,28	1,30	1,44	1,35	2,86	2,67	2,22	1,90
Gemiddelde toomgrootte	12,0	12.0	8,0	9.7	B,0	10,2	9,2	11,5
Berigheidsduur der zeugen in
dagen	2	l\'/ï-2	2	1-2	2-3	2-3	2-4	2-4
Duidelijkheid van dc oestrus	d.	v.d.	d.	d.	v.d.	o.d.	d.	d.
Regelmaat van de oestrus	r.	r.	r.	r.	r.	r.	r.	o.r.

Gravide na le inseminatie	31,17c	i 12,5%	46.3%	. 42.9%	45.5%	58.8%	54.7!
Gravide na meer inseminaties	48,995	, 87,5%	87.8%	. 83.0%	. 72.7%	73.5%	90.6!
Efficiëntiegetal	4,4	3,0	2,3	2,1	2,5	2,1	1,9
Gemiddelde toomgrootte	8,0	7,7	8,2	9,2	8,6	10,3	11,5
Berigheidsduur der zeugen in
dagen	2	2-3	2-3	2-3	2-3	1-2	1-2
Duidelijkheid van de oestrus	d.	z.d.	d.	d.	z.d.	d.	z.d.
Regelmaat van de oestrus	r.	v.r.	r.	r.	r.	r.	r.

	a	b	c	d
hoeveelheid preparaat	10 mg/kg	10 mg/kg	1000 mg/kg	1000 mg/kg
in procenten	0.001%	0.001%	0.1%	0.1%
monsters van 25 gram
bevatten dus \'	0.25 mg	0.25 mg	25 mg	25 mg
aantal deeltjes/monster	2.5	250	250	25.000

Enten op de	Entstof:	Wijze van
leeftijd van:		toediening: ^
1 maand	pseudo-vogel-	door het drink-
	pest (La Sota)	water
3 maanden	inf. bronchitis	door het drink-
	(stcrkwerkend)	water
4 maanden	trilziekte	5% v.d. hennen
		ingeven
4 maanden	pokken-diftcrie	bij voorkeur vol-
		gens de follikel-
		methode
5 maanden	pseudo-vogel-	door het drink-
	pest (La Sota)	water

Provincies	Mond- en	Schurft bij	Rotkrcupel	Miltvuur bij	Varkenspest	Pscudo-	Atrofische
	Klauwzeer	eenh. dieren	bij schapen	alle vee		vogclpcst	rhinitis
		en schapen					varkens
Groningen	4	7	23	4	1	1	_
Friesland	3	37	131	3	1	—	1
Drenthe	7	1	23	2	5	1	5
Overijssel	100	1	29	9	64	2	—
Gelderland	24	6	17	10	211	1	2
Utrecht	—	—	8	1	180	2	1
Noord-Holland	—	29	173	5	62	3	—
Zuid-Holland	—	8	57	7	204	6	—
Zeeland	—	—	2	—	—	—	—
Noord-Brabant	2	3	2	17	29	7	3
Limburg	6	—	5	5	24	—	4
Nederland 1964	146	92	470	63	781	23	16
Nederland 1963	2103	67	286	Ti	974	19	26

4	1 : 5.120
5	1 : 10.240
9	1 : 5.120
13	1 : 20.480
17	I : 2.560
18	1 : 5.120
19	1 : 2.560
23	1 : 1.280
28	1 : 10.240
30	1 : 1.280

	aantal	voederverbruik	groep per	slachtkwaliteit,
	mestdagen	per kg groei	dag (kg)	algemene indruk
Controlegroep	102	1.427	1.026	7.40
Sojagroep	102	1.505	0.948	6.50

	Groep I	II	III	IV
Escherichia coli	~ 49	—23	—32	— 6
Pathogene corynebacteriën	6	-1-23	-t-23	31
Niet-pathogene corynebacteriën	— 14	0	13	25
Pathogene clostridiën	— 41	41	—21	—44
Niet-pathogene clostridiën	— 14	— 9	-1-15	—25
Pathogene Streptokokken	-1- 2	-1-14	10	12
Niet-pathogene Streptokokken	~ 12	—32	—19	—19
Pathogene stafylokokken	— 74	-F 9	9	44
Niet-pathogene stafylokokken	2	18	—47	—37
Andere pathogene bacteriën	— 2	— 9	4	— 6
Andere niet-pathogene bacteriën	— 2	-H4	—49	-f12
Som perc. verschil pathogene bact.	— 131	—27	— 7	31
Som perc. verschil niet-path. bact.	— 40	— 9	—87	—44
Som van alle perc. verschillen	— 171	—36	—94	—13

I	Maas- Rijn-	Buren I	2J-	2M	29- 1-62	3.7	3.8	2.4	2.0
II	IJsselvee (M.R.Y.)	Witje I	2J-	2M	29- 1-62	3.13	3.1	2.0	1.9
		Hask-Anna	lOJ-	IM 19- 1-62	4.35	4.95	3.5	2.6
III	Fries-
	Hollands	Marie XII	6J-	IM	26-10-61	4.3	3.00	2.7	3.3
IV	Groninger blaarkop	Dora III	2J-	4M	2- 1-62	3.8	4.55	1.45	1.35
V	Fries- Hollands	Grietje X	6J		22- 1-62	5.45	5.65	5.3	4.1
VI	M aas-	Olga IV	3J-	5M	29- 9-61	3.35	3.4	2.4	1.8
VII	Rij n-	Paul II	4J-	4M	25- 1-62	5.9	4.7	3.9	3.25
VIII	IJssel-	Paul I	4J-	4M	9- 8-61	4.3	4.1	2.0	1.9
IX	vee	Heintje I	8J-	IM	25- 5-61	3.25	3.3	2.65	2.0
X	(M.R.Y.)	Katrein II	9J-10M	19- 1-62	3.95	4.7	3.8	4.25
Serial	Breed	Name of	Age		Start of	Daily yield	in litres	per
No.		cow			lactation		quarter
						R.H.	L.H.	R.F.	L.F.

30, 20. 10			30 -, 20 -! 10 •
8.0.				8.0 ■
6.0.				6.0
4.0. 2.0. 1.0.	1		grafiek A I	4.0 2.0 ■ 1.0 •
		I PG tubes
0.8.				0.8 ■
0.6.			0.6 ■
0.4.			0.4 .
0.2. 0.1.			0.2 . 0.1 ■
0.08.			0.08 ■
0.06.			0.06 ■
0.04. a i: 0.02. c			0.0^ . 0.02 ■

30 H						30
20 ■						20
10 ■	8					10
8.0 -		grafiek A IV				8.0
6.0 .	•	III P 100 G				6.0
4.0 -		injeetoren				4.0
2.0 ■						2.0
1.0 ■						1.0
08 -						0.8
06 -	r,					06
0.4 -	•A				0.4
0.2 .	i-\'	•1		J		02
0.1 ■			/	I		0.1
008 -		n				0.08
0.06 •		W i				0.06
0.04 .		f	\\		0.04
0.02 ■		v		\\		0.02
				1

	24 48	72 96 120 144 168	192	216 240	264