Dr. E. H. KAMPELMACHER, Voorzitter.
W. H. EENINK, t Penningmeester.
Dr. P. H. W. TACKEN, Prof. Dr. G. WAGENAAR,
Prof. Dr. TH. STEGENGA en H. J. BREUKINK, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de vol-
ledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

4. Een sterretje, achter het artikel geplaatst, duidt aan dat dit onderwerp werd
behandeld op de Veterinaire Week 1966, te Utrecht gehouden.

AALBERS, J. G., The contributions of the epididymides and accesory
glands to bull ejaculates after two-sided vasectomy or lacking glandulae

SEEKLES) ........................................................................... 1441 »

Hapke: Experimentelle Untersuchungen über den Einflusz ver-
schiedener Pharmaka auf den Adrenalin- und Noradrenalingehalt

50 jaar wol ........................................................................

BOOL, P. H. en RESSANG, A. A., Varkenspestdiagnostiek met behulp
van de ETV-, END- en de immunofluorescentietechnieken. I. De „Exal-
tation Teschen Virus" en de „Exaltation Newcastle Disease Virus"

BOOL, P. H. en RESSANG, A. A., Varkenspestdiagnostiek met behulp
van de ETV-, END- en de immunofluorescentietechnieken. III. Het
onderzoek van praktijkmateriaal op de aanwezigheid van varkenspestvirus

BRUS, D. H. J., VOETEN, A. C. en DECKERS, H. F., De preventie
van Mycoplasma galliseptieum besmetting bij slachtkuikens door een

GATE, C. L. TEN, Vlees als grondstof voor verwerking ..........................................1571 *

CLEEF, S. A. M. VAN en LENSING, H. H., Loodvergiftiging bij kuikens 314
CLEEF, S. A. M. VAN en MILTENBURG, J. TH., Een ernstige, acuut

nertsenhouderij (DIJKMANN) ......................................................................................................1449 *

Conservering van vis met natrium-metabisulfiet; voedering van de nerts en
de invloed daar\\\'an op voortplanting en gezondheidstoestand (HIRSCH-
FELD en HOOGERBRUGGE) ................................................................................................1455 *

C. pyogenes-infectie bij het rund (Nieuw facet; GUNNINK) ..............................1601 *

Kliniek voor Heelkunde ...................................................... 1699 *

Kliniek voor Inwendige Ziekten .......................................... 1700 *

Kliniek voor Kleine Huisdieren ............................................. 1705 *

Openbaar Slachthuis Utrecht ................................................ 1711 *

Diabetes mellitus i(TEUNISSEN) ................................................... 1671 *

Diagnostiek van longafwijkingen (WAGENAAR) .............................. 1637 *

Diepvriezen van rundersperma in tabletvorm (GOOSSENS en KAMPS) 723
Dierenarts als specialist voor laboratoriumdieren. Historie en ontwikkeling

(KOOPMANS) ..................................................................... 34

Diergeneeskundige Studenten Kring ........................... 500, 721, 1432, 1783

DIJK, J. B. VAN, Stabilisering van de gehalten aan calcium en anorganisch
fosfaat in het bloedplasma van de melkkoe door parenterale toediening
van vitamine Da in gesolubiliseerde vorm ter voorkoming van paresis

bisulfiet (NaaSaOs) ten behoeve van de nertsenhouderij .................. 1449 *

Discussie 112e Algemene Vergadering ....................................... 32, 43

825, 875, 939, 989, 1061, 1123, 1192, 1260, 1313, 1365, 1425, 1723, 1776
DORSSEN, C. A. VAN, De Ecuyer\'s, Rijkunst, Paardenkennis en Paarden-

geneeskunde in de 16e, 17e en 18e eeuw ....................................... 1692 *

Dorssen, C. A. van, 116, 188, 258, 318, 319, 320, 392, 393, 395, 466, 467,
469, 539, 540, 542, 616, 617, 618, 684, 687, 692, 754, 755, 758, 814,
815, 816, 864, 865, 920, 921, 978, 979, 980, 981, 1037, 1108, 1178,
1243, 1244, 1303, 1304, 1356, 1422, ............................................. 1718

Ectopia cordis abdominalis bij een varken (VAN NIE) ........................ 750

EDEL, W., GUINÊE, P. A. M., SCHOTHORST, M. VAN en KAM-
PELMACHER, E. H., Onderzoekingen over het voorkomen van Sal-
monella-kiemen bij varkens, gemest met pellets en bij varkens, gemest

en OVER) ......................................................................................................................................................523

Elektrocardiogram van het getrainde paard (KRONEMAN) ..............................341

ELEMA, J. (see HENDRIKS) ......................................................................................................1441 •

ELSINGHORST, TH. A. M. (zie MOUWEN) ............................................................1624 •

FERON, V. J. en STRATUM, P. G. C. VAN, De invloed van furazolidon
op slachtkuikens bij voedering van rantsoenen die amprolium of zoalene
bevatten. II. Intoxicatieverschijnselen bij continue verstrekking gedurende

FRENS, J., Een kalmeringsmethode voor katten ............................................................1649 *

FRIJLINK, G. P. A., Luchttransport van dieren ............................................................1469 *

FRIK, J. F. (zie KERSJES) ..................................................................................................................1537 *

GEELEN, M. J. H., RHEENEN, D. L. VAN, HENDRIKS, H. J. and
SEEKLES, L., Histamines in the blood of dairy cows in connection with

nutrition tetany (grasstetany) ......................................................................................................1577 •

Gevoehgheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bacteriën (OVERGOOR) 1760
GILS, J. H. J. VAN and ZAYED, I., Myodegeneration in Friesian Beef
Calves. I. Experimental production of myodegeneration in newborn calves

GILS, J. H. J. VAN, Pathogene veranderingen in vlees ..........................................1557 *

GOTINK, W. M., SOEST, H. VAN en ZIJI,STRA, J., De invloed van
een herhaalde wormkuur op de groei en het voederverbruik van mest-

van rundvee in Nederland ..................................................................................................................1496 •

rund .................................................................................... 1601 ^

roeren in de mestopslagkelder ...................................................

Heirmän, A. L. J. M................ 190, 394, 397, 864, 866, 867, 922, 923, 981

Hellemond, K. K. van ............................................................325, 1115

HENDRIKS, H. J., PRESTON, R. L., PRINS, R. A. and RHEENEN,
D. L. VAN, The influence of ammonium compounds on some aspects of

HENDRIKS, H. J. and SEEKLES, L., The influence of injected vitamin
Ds on some aspects of mineral metabolism in normal non-pregnant cows.
II. The influence of vitamin Ds on the excretion of calcium, magnesium

HENDRIKSE, J., Het sperma van normaal bevruchtende dekhengsten 300
HENDRIKSE, J., De betekenis van de regelmaat van de oestrus-intervallen

voor de runder-K.I...................................................................

Hendrikse,J....................................................... 1117, 1303,1304, 1305

Hengeveld, leraar aan \'s Rijksvceartsenijschool 1853 - 1881 (BEIJERS) 215
Herhaalde wormkuur bij mestvarkens (Invloed op groei en voederverbruik;

HIRSCHFELD, W. K. en HOOGERBRUGGE, A., De voedering van de
nerts met geconserveerde vis, door natrium-metabisulfiet (Na2S205), en

Instituut ..............................................................................

Hoekstra, P.................................. 324, 472, 689, 1110, 1115, 1245, 1767

HORST, C. J. O, VAN DER and BOIS, C. H. W. DE, An investigation
into the composition of the ketosteroids occurring in corpora lutea of

Infectieuze sinusitis bij kalkoenen (Preventie door behandeling van broed-
eieren volgens de direkt-drukverschil-methode in een tylosine oplossing,

dairy cows (HENDRIKS, PRESTON, PRINS and VAN RHEENEN) 369
Influence of injected vitamin Da on some aspects of mineral metabolism
in normal non-pregnant cows. I. The influence on the concentration of
calcium, magnesium and inorganic phosphate in blood plasma, on the
hay consumption and on urine- and milkproduction (SEEKLES. and

HENDRIKS) ........................................................................ 1091

Influence of injected vitamin D3 on some aspects of mineral metabolism
in normal non-pregnant cows. H. The influence on the excretion of
calcium, magnesium and phosphorus in urine (HENDRIKS and
SEEKLES) ........................................................................... 1100

Inseminatie-intervallen (HENDRIKSE) .......................................... 1529

Invloed van furazolidon op slachtkuikens bij voedering van rantsoenen
die amprolium of zoalene bevatten, I, Groei en voederconversie bij con-
tinue verstrekking gedurende 6 weken (VAN STRATUM en FERON) 532
Invloed van furazolidon op slachtkuikens bij voedering van rantsoenen
die amprolium of zoalene bevatten, II, Intoxicatieverschijnselen bij con-
tinue verstrekking gedurende 6 weken (FERON en VAN STRATUM) 571
Invloed van furazolidon op slachtkuikens bij voedering van rantsoenen
die amprolium of zoalene bevatten. Hl, Het effect van een 10-daagse
furazolidonkuur (VAN STRATUM, FERON en LITJENS) ............ 639

Jacobs, J.......................................................... 687, 759, 817, 921 923

Jansen Sr,, Jac............................................................. 761, 821, 926

Jansen Jr., J.................................................... 394, 468, 541, 544, 926

KRAMER, M. F., Uitwisselbaarheid van dierenartsen of differentiatie? 1201
KREDIET, P. en WIERTZ-HOESSELS, E. L. M. J., De ontwikkeling

KREDIET, P., De macroscopische anatomie van vlees ................................................1547 *

Kreupelheden en verlammingen bij de kip (ROEPKE) ..........................................1662 *

DE LANGE-KOOPMANS, S. S. (zie MOUWEN) ......................................................1624 *

gevolgen daarvan ..........................................................................................................................................1563 *

Luchttransport van dieren (FRIJLINK) .......................................... 1469 *

ter gelegenheid van de Veterinaire Week 1966 .............................. 1436 *

Meijs, C. C. J, M. van der ................................................... 1039, 1106

Melkveebedrijf in de toekomst (RENKEMA) ................................. 1511 *

MIERT, A. S. J. P. A. M. VAN, Kwaliteitsbeoordeling van een aantal
commerciële infusievloeistoffen die toepassing vinden bij de behandeling
van kopziekte, melkziekte en van met dehydratie gepaard gaande aan-
doeningen .............................................................................. 501

de toediening van pyrogenen ...................................................... 1485 *

MULDER, I. (see HENDRIKS) ................................................... 1441 *

Nematodeninfecties bij het wilde zwijn in Nederland (JANSEN JR.) ............1466 *

Nooitgedagt, A. J................................................................ 686, 1039

NUMANS, S. R., Retentio en luxatio patellae bij het paard ..............................1524 •

LYNDEN VAN SANDENBURG) ..........................................................................................1436 ♦

Paresis puerperalis (Stabilisering van het gehalte aan calcium en an-
organisch fosfaat in het bloedplasma ter voorkoming van ...; VAN DIJK) 733
Penicillinegehalte in de melk van runderen na parenterale penicilline toe-
doening (FRIK en DE KOFF) ............................................. 364

kippeëi (VISSCHEDIJK) ...................................................... 1609 »

POELMA, F. G. and STRIK, W. J., Caryospora undata, Schwalbach
1959, a coccidium from the intestine of a Guillemot; Uria aalge aalge

POELMA, F. G., Ziekten bij halfapen ............................................. 1678 *

PRINS, R. A., Enkele aspecten van de stofwisseling in de pens ........................1619 *

„Probleembedrijf" (Bezoek aan een denkbeeldig ...; DE GROOT) ............1591 *

Pyrogenen (Reactie van herkauwers op ...; VAN MIERT) ..............................1485 *

Bacteriêle- en virusziekten, 112, 188, 257, 318, 393, 465, 538, 616,
683, 754, 814, 864, 920, 978, 1037, 1105, 1178, 1303, 1356, 1417,

RENKEMA, J. A., Het melkveebedrijf in de toekomst ................................................1511 •

RESSANG, A. A. en BOOL, P. H., Varkenspestdiagnostiek met behulp
van de ETV-, END- en de immunofluorescentietechnieken. II. De

Retentio en luxatio patellae bij paard en rund (NUMANS) ..............................1524 •

RHEENEN, D. L. VAN (see GEELEN) ..............................................................................1577 •

en ELSINGHORST) ..............................................................................................................................1624 •

meel (EDEL, GUINÉE, VAN SCHOTHORST en KAMPELMACHER) 962
Salmonella-kiemen in worstspeciën en buitenlands bevroren vlees

SCHOTHORST, M. VAN, MOSSEL, D. A. A. en KAMPELMACHER,
E. H., Ervaringen met z.g. agarworsten volgens ten Cate als hulpmiddel

SEEKLES, L. and HENDRIKS, H. J., The influence of injected vitamin
Da on some aspects of mineral metabolism in normal non-pregnant cows.
I. The influence of vitamin Da on the concentrations of calcium, magne-
sium and inorganic phosphate in blood-plasma, in the consumption of

Smits, W. H................................................................ 488, 548, 695

Soeteman, J. H....................................................... 540, 684, 755, 1241

STAM, J. W. E., Salmonellose bij postduiven ................................. 1519 *

Stofwisseling in de pens (PRINS) ................................................ 1619 *

STRATUM, P. G. C. VAN en FERON, V. J., De invloed van furazolidon
op slachtkuikens bij voedering van rantsoenen die amprolium of zoalene
bevatten. I. Groei en voederconversie bij continue verstrekking gedurende

STRATUM, P. G. C. VAN, FERON, V. J. en LITJENS, J. B.\', De
invloed van furazolidon op slachtkuikens bij voedering van rantsoenen
die amprolium of zoalene bevatten. Hl. Het effect van een 1 O-daagse

Strikwerda, R...................................................................... 194^ 1253

SWART, F. W. J., Kan de supplementatie van de varkensmeelmengsels
met kopersulfaat intoxicatie veroorzaken of aanleiding geven tot het

Swart, F. W. J............................ 540, 543, 617, 757, 865, 922, 1109^ 1178

Gevoeligheid van uit praktijkmateriaal geïsoleerde bacteriën (OVER-
GOOR) ........................................................................

Uwland, J., 113, 261, 397, 398, 465, 471, 538, 756, 760, 814, 815, 816,
818, 864, 867, 925, 1041, 1241, 1357, 1359, 1417, 1418, 1419, 1420,

Varkenspestdiagnose met behulp van de ETV-, END- en de immuno-
f luorescen tiemethodieken:

III. Onderzoek van praktijkmateriaal op aanwezigheid van varkenspest-
virus met de IF-, ETV- en END- technieken (BOOL en

Vlees (microscopische structuur; KEIDEL) ........................................................................1551 *

Vlees (pathologische veranderingen; VAN GILS) ............................................................1557 *

Vlees (submicroscopische structuur; VAN VORSTENBOSCH) ........................1556 *

voor de opfokresultaten van slachtkuikens ........................................................................1233

VOETEN, A. C., De behandeling van broedeieren volgens de „direkt-
drukverschil-methode" in een oplossing van tylosinetartraat ter voor-
koming van een besmetting met Mycoplasma gallisepticum bij kuikens 82
VOETEN, A. C., De preventie van infectieuze sinusitis bij kalkoenen door
behandeling van broedeieren volgens de direkt-drukverschil-methode in

van vlees ............................................................................................................................................................1556 *

WAGENAAR, G., De diagnostiek van longafwijkingen ................................................1637 *

SCHAAF) ......................................................................................................................................................1613 *

WEISMAN-HAMERMAN, Z. en HART, P, C., Onderzoek betreffende
plasma-ijzergehalte en totale ijzerbindingscapaciteit bij rundvee met

Ziekten bij halfapen (POELMA) ..........................................................1678 »

opnieuw is het ogenblik gekomen, dat wij het oude jaar
afstuiten en onze blik richten op het nieuwe jaar. Bij de
terugblik is enige voldoening op zijn plaats. In 1964 hebben
wij geprobeerd door middel van een enquête, de bezwaren,
wensen en suggesties bij onze lezers te peilen en op grond
hiervan werd getracht het iedereen zo veel mogelijk naar de
zin te maken, gedachtig aan hetgeen Goethe reeds heeft
gezegd: „Wer Vieles bringt, wird manchem Etwas bringen".
Aan de veelheid heeft het niet ontbroken ■— de omvang van
ons Tijdschrift neemt nog steeds toe — maar het is best
mogelijk dat de één te veel van „dit" en de ander te weinig
van „dat" in het Tijdschrift vond. Dit hangt sterk samen met
het steeds breder wordende terrein waarop wij ons als dieren-
artsen begeven. Daardoor wordt het noodzakelijk ook publi-
katies op te nemen, die zeer specialistisch zijn en zich aan de
periferie van ons werk bewegen. Men diene daarbij te beden-
ken, dat aan de ene kant een uiteenvallen m specialismen zich
steeds meer aan ons opdringt, terwijl aan de andere kant de
wetenschap als zodanig steeds meer in elkaar grijpt en dienten-
gevolge team-work vereist.

De Redactie heeft in het achter ons liggende jaar getracht om
door middel van verzoekartikelen waar mogelijk regulerend
in te grijpen. Dat dit tevens een enkele maal het afwijzen van
een publikatie met zich meebracht, was onvermijdelijk. Wil
deze correctie juist zijn, dan zal in de toekomst meer nog dan
tot nu toe, behoefte bestaan aan suggesties en vragen vanuit
de praktijk en de afdelingen. De Redactie gelooft in deze nog
steeds, meer een uitvoerende en coördinerende dan een op
bepaalde doeleinden gerichte taak te hebben. Het is mede aan
de lezers om aan de inhoud van het Tijdschrift een bepaalde
vorm, te geven en in de door hun gewenste richting te sturen.
Veel dank zijn wij verschuldigd aan allen, die in het afgelopen
jaar in welke vorm dan ook aan het totstandkomen van ons
Tijdschrift hebben medegewerkt. Onze bijzondere waardering
gaat uit naar de drukker, die in deze wat het verlenen van
dienstbetoon betreft zeer moeilijke tijden, ons Tijdschrift toch
zo punctueel wist te doen bezorgen.

De Redactie wenst lezers en scribenten en allen die aan het
totstandkomen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
medewerken, een voorspoedig en zegenrijk 1966!

Dames en Heren bestuursleden van de Groepen en Afdelingen;
Leden, buitengewone leden en kandidaat-leden van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde;
Voorts mijne Heren gasten en genodigden;
Dames en Heren;

Het is mij een voorrecht in mijn functie van voorzitter van de KoninkHjke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde voor de eerste maal U
een hartelijk welkom toe te mogen roepen, en het is voor mij een grote eer
de talrijke genodigden en bijzondere gasten, die heden in ons midden zijn,
te mogen begroeten, n.l.:

Prof. Dr. S. R. Numans, voorzitter van de Faculteit der Diergeneeskunde,
Prof. Dr. Th. Stegenga, vertegenwoordiger van de Landbouwhogeschool te Wa-
geningen,

Drs. J. van Baak, hd van het Hoofdbestuur van de Ned. Maatschappij tot
bevordering der Geneeskunst,

Drs. Th. van der Linde, lid van het Hoofdbestuur van de Ned, Maatschappij tot
bevordering der Tandheelkunde,

Drs. W. G. van Zadelhoff, lid van het Hoofdbestuur van de Ned. Maatschappij
tot bevordering der Pharmacie,

Drs. J. Mol, secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het Land-
bouwschap,

Dr. L. Hoedemaker, algemeen directeur van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut,

De heer Van der Vlist, wethouder van de stad Utrecht,
De heer Peize, chef van Culturele Zaken van het Stadhuis,
Mevr. Theresia van der Pant, de beeldhouwster,

Wij stellen Uw aanwezigheid op hoge prijs. Voor ons is het een bewijs, dat
U belangstelling hebt niet alleen in onze maatschappij, maar ook in de
diergeneeskundige wetenschap.

1 N. A. Commandeur; voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde; Lammenschansweg 9, Leiden.

In het jaar 1964 hebt U mij als voorzitter gekozen, maar door omstandig-
heden heb ik deze functie pas in april 1965 kunnen aanvaarden. Door een
Statutenwijziging is het mogelijk geworden dat onze onvolprezen oud-
voorzitter collega M. Karsemeijer nog tot april 1965 het voorzitterschap
heeft waargenomen en in feite in die tijd niet alleen het voorzitterschap,
maar door de ziekte van de secretaris tevens het secretariaat.
Wij leden van de Maatschappij zijn U, collega Karsemeijer, hiervoor grote
dank verschuldigd en ik meen goed te doen hier met nadruk in deze ver-
gadering op te wijzen.

In het afgelopen jaar heeft de dood weer een aantal collegae uit ons mid-
den weggerukt.
Het waren de dierenartsen:

Prof. Dr. L. de Blieck te Zeist; een man met een internationale faam op het gebied
van de vi/etenschap, vi\'aarvan niets in het tijdschrift is gepubliceerd, omdat het de
laatste wil van de overledene was,
Dr. J. M. J. E. Duysens te Heerlen,
L. J. J. Geldof te Oostkapelle,
J. H. Heek te Haarlem,

niet-leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Dr. C. Eijkman te Oosterbeek,
U. Wester te Anna Paulowna,

buitengewoon lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde:
Prof. Dr. S. G. Wilson te Utrecht.

Weliswaar waren er onder hen, die van ons heengingen, hoogbejaarden,
maar ook onder de veel jongeren hebben we leden van onze maatschappij
verloren. Het onherroepelijke moeten we aanvaarden.
Ons medeleven gaat in de allereerste plaats uit naar hun dierbaren die
achterbleven en voor wie het verlies onoverkomelijk is, maar ook voor ons
is het verscheiden van collega\'s een ernstig verlies.

Ik moge U verzoeken op te staan en te hunner nagedachtenis enige ogen-
bhkken stilte in acht te nemen.
Zij rusten in vrede. Ik dank U.

Het leven gaat verder, ook wij moeten verder en na deze droeve plichts-
vervulling moge ik U wijzen op blijmoediger gebeurtenissen.
In het afgelopen jaar hebben weer enkele collega\'s een koninklijke onder-
scheiding gekregen en wel:

Officier in de Orde van Oranje Nassau:
Dr. A. W, A. Bos te Waalwijk,
Y. Heida te Leeuwarden,
K. Hofstra te \'s-Gravenhage,
P. Sjollema te Leeuwarden,
W. Wagenvoort te \'s-Gravenhage,
en ondergetekende.

J. B. van Dijk te Rotterdam,
R. G. Dijkstra te Leeuwarden,
J. Kroneman te Utrecht,
H. A. Linnewiel te Midwolda,
J. G. van Logtestijn te Bunnik,
J. Nathans te Amsterdam,
J. W. E. Stam te Groenekan,
W. M. Verhaar te Emmeloord,
A. G. Voeten te Boxtel.
C. J. G. Wensing te De Bilt,
J. F. Westendorp te Oss,
A. L. van Zuylen te München,

In het afgelopen jaar is de met algemene stemmen in de Tweede Kamer
aangenomen z.g. Antibioticawet in werking getreden, en wel op 1 januari
1965. Het Hoofdbestuur heeft hier altijd volle aandacht voor gehad en
richtlijnen aan de dierenartsen gegeven in de vorm van twee maal een
vertrouwelijk schrijven aan de leden.

Onze indruk is dat de Antibioticawet grotendeels aan haar doelstelling be-
antwoordt, maar dat voor een goede controle op de naleving van de wet
een registratieplicht zal moeten worden opgelegd, zowel aan fabrikanten
en farmaceutische groothandelaren, die legitimatiehouder zijn en moeten
zijn als aan de dierenartsen. Het Hoofdbestuur heeft hiervoor dan ook
een request aan de betrokken ministers gezonden en is in correspondentie
getreden met de betrokken ministeries en hoopt op een goede uitslag van
zijn verzoek. Immers het slagen van deze wet, zoals bij iedere wet, valt of
staat met de controlemogelijkheid.

In het kader van de ontwikkeling van de E.E.G. is de Maatschappij nog
steeds actief bezig met de aangelegenheden, die voor de Nederlandse
dierenartsen van belang zijn. In de vergaderingen van het Gomité de Liai-
son des Vétérinaires de la Communauté Economique Européenne wordt
nog steeds een groot deel van de tijd gewijd aan de bestudering van de
opleiding van de dierenartsen in de verschillende E.E.G.-landen.
Mijn voorganger heeft hier op de jaarvergadering in 1964 alle aandacht
aan besteed en in het verslag van de Algemene Vergadering, Tijdschrift

voor Diergeneeksunde van 15 december 1964, wordt nauwkeurig uiteen-
gezet hoe de stand van zaken op dit gebied thans is. Binnenkort zullen de
leden van het Comité de Liaison weer bij elkaar komen ter verdere be-
spreking en behandeling van deze niet gemakkelijke zaak.

Op de Algemene Vergadering van 1964 is door de discussieleider en door
het forum aandacht besteed aan de toekomst van het diergeneeskundig
beroep en van verschillende zijden is toen ook ter sprake gekomen het groot
aantal studenten in de diergeneeskunde dat de laatste jaren aan de facul-
teit aankomt. Nog steeds blijkt er een stijgende lijn te bestaan in het aantal
studenten, dat diergeneeskunde gaat studeren.

Weliswaar kan op het ogenblik niet gesproken worden van een overcom-
pleet aan dierenartsen, maar ik meen toch een waarschuwende vinger te
moeten opheffen voor de nabije toekomst bij de aantallen studenten, die
ieder jaar weer aan komen en die diergeneeskunde vooral om de praktijk
willen gaan studeren.

Thans reeds zijn verschillende jonge dierenartsen zoekende naar een ge-
schikt werkgebied, maar juist doordat de dierenartsenpopulatie de laatste
jaren sterk verjongd is zal het aantal plaatsen dat open zal vallen niet groot
zijn.

Hierbij komt nog, dat de werkzaamheden voor de georganiseerde dier-
ziektebestrijding een aflopend karakter vertonen. Zeker, in de volksgezond-
heidssector zullen in de nabije toekomst nog wel nieuwe plaatsen gecreërd
worden en in de ontwikkehngslanden is nog steeds een zekere behoefte,
hoewel ik dat laatste als een tijdelijk iets zie, de industrie vraagt af en toe
nog dierenartsen, maar wanneer de voorspellingen van Drs H. J. Heeren,
hoofd van het bureau Studietstatistiek, in zijn mededelingen van het Bu-
reau Statistiek Rijksuniversiteit Utrecht bewaarheid worden — en vanaf
1961 worden de verwachte aantallen studenten reeds overtroffen — en
vanaf 1964 het aantal afgestudeerde dierenartsen zal stijgen, zodat volgens
deze voorspellingen het aantal afgestudeerde dierenartsen tussen 1963 en
1973 zal verdrievoudigen, dan is het mijns inziens volkomen gerechtvaar-
digd een waarschuwende vinger op te heffen.

Met deze waarschuwing aan hen, die van plan zijn diergeneeskunde te gaan
studeren en zich vooral op de praktijk willen richten, wil ik eindigen en
verklaar de vergadering voor geopend.

Alvorens U, Zeergeleerde Dr. T h u n g, het woord te geven doet het mij
bijzonder veel genoegen aan de vergadering te kunnen mededelen, dat ik
inderti jd met Dr. T h u n g heb gecorrespondeerd over de lezing die wij
straks te horen zullen krijgen maar dat ik U thans aan onze leden kan
voorstellen als Prof. Dr. T h u n g, omdat U in september 1.1. benoemd bent
tot hoogleraar in de faculteit der Geneeskunde van de Leidse universiteit,
de oudste universiteit van Nederland, waarmee onze hartelijke geluk-
wensen.

„Ouderdom" is een begrip dat direct aanspreekt en natuurlijk associaties
met sterven oproept, zij het dan wel met een zeer speciaal soort sterven.
Bij ouderdom denkt men al gauw in de richting van aftakeling, aftands-
heid, slijtage, kortom aan een zeer speciaal aspect van de sterfelijkheid.
Sterfelijkheid in algemene zin is iets waarvan men weet dat het bij het
leven hoort. Het is: de kans dat het leven wordt beëindigd, en deze kans
is gedurende het leven voortdurend aanwezig. Maar deze kans neemt met
het ouder worden toe en nadert dan steeds de 100%. U ziet hierin al een
eerste relatie tussen ouderdom en sterfelijkheid: dat ouderdom samengaat
met toenemende kans op sterven.

Dit houdt verband met het eerste deel van de titel: de biologische aspecten.
Het is immers de leefwijze van het organisme in het kader van zijn milieu,
die uitmaakt welke kans het ojj elk moment heeft om te sterven, en dus
ook lütmaakt hoe deze kans in de loop van zijn leven verandert.
In de begrippenwereld van de gerontologen gebruikt men bij dergelijke be-
schouwingen vaak het beeld van de cumulatieve sterfte-curve. Een curve
dus waarbij men de djd horizontaal afzettend, van een groep individuen,
die allemaal even oud zijn, de sterfte noteert en verticaal afzet. We be-
ginnen dus met een sterfte = O en zien deze mettertijd oplopen tot 100%.
Er zijn dan in theorie 2 uiterste vormen van afstei-ving bij een dergelijke
groep denkbaar. De eerste vorm is die, waarbij men aan de dood moet
denken als een blind toeslaand fatum; als de man met de zeis die zonder
aanziens des persoons met grote regelmaat telkens een wegrukt. Stel dat
in een zaal als deze, zonder enig aanziens des persoons per tijdseenheid,
bijv. per minuut, onder een van U een luik wordt weggetrokken en U
verdwijnt. Wat gebeurt er dan? Dan zal van Uw gezelschajj de sterfte
volgens een rechte lijn oplopen. Een diagonaal verlopend rechte lijn, die
een theoretisch denkbare vorm van sterfte-curve weergeeft.
Een ander uiterste is de gedachte dat een hele groep begint met een inge-
schapen gelijke levensduur, zoals bijv. bij kaarsen die gedurende een be-
paalde tijd alle blijven branden maar dan ook allemaal tegelijk op zijn.
Men krijgt dan het plotseling omslaan van een sterfte = O naar sterfte =
100%, dus een rechthoekig verloop van de sterftelijn.

Deze beide uitersten doen zich in werkelijkheid niet voor. Wat zich in het
leven wel voordoet zijn de tussenvormen. Bijv. in de trant van een vrij
sterk afsterven van individuen in de allereerste levensfase, gevolgd door
een fase waarin de individuen een zekere residentie tegen de milieugevaren
hebben, waardoor zij weinig sterfte vertonen, en dan tenslotte een vrij snel

1 Voordracht, gehouden op dc 112e Algemene Vergadering van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde op 16 oktober 1965, te Utrecht.

2 ♦•) Prof. Dr. P. J. Thung; hoogleraar aan de Medische Faculteit van de Rijksuniver-
siteit te Leiden; Wassenaarscheweg 62, Leiden.

afsterven op hoge leeftijd. Een dergelijke vorm van curve doet zich in feite
voor en U ziet daarin de twee componenten, de diagonaal en de horizon-
taal, samenspelen. Deze componenten vertegenwoordigen de accidenten
en de tendens om een bepaalde leeftijd te bereiken die aan de soort is
ingeschapen. Maar hoe zo\'n curve precies verloopt, dat varieert sterk van
plaats tot plaats, onder invloed van milieuomstandigheden, en van soort
tot soort. Het hele tijdsverloop is natuurlijk sterk van de soort afhankelijk:
het gaat om perioden in de orde van dagen, als het kort levende dieren
betreft zoals vliegjes. In de orde van maanden, als het om bijv. muizen
gaat, en om tientallen jaren bij de mens.

Kijken we nu naar de vorm van deze curven, dan is bijv. een mogelijkheid
dat er minder sterfte op jonge leeftijd is, een langer overleven op een
middelbare leeftijd en dan vrij sterk afsterven tegen een rijpere leeftijd.
Deze tendenzen worden sterker, naarmate de hygiënische en economische
toestand verbetert: fig. 1 illustreert verschillende vormen van afstervings-
curven onder verschillende levensomstandigheden. Als men weer denkt
aan de twee componenten: de diagonaal en de rechthoek, dan kan men
aan figuur 1 aflezen hoe met het toenemen van de gezondheidszorg, en
natuurlijk ook de daarbij behorende economische voorwaarden, er zich
steeds meer een aangeboren maximale levensduur manifesteert, terwijl er
een afname is van de invloed van de accidentele, gewelddadige dood van
buitenaf.

Een dergelijke vergelijking van verschillende menselijke situaties is ook
relevant voor wat men bij dieren ziet. Ook bij dieren is het zo, dat het
optreden van de echte veroudering als inleiding tot het sterven pas daar
optreedt, waar een goede gezondheidszorg aanwezig is, dus daar waar de
mens op de natuur gaat inwerken. Als men onder biologie verstaat het
beschouwen van de natuur zoals deze is zonder de mens en zonder men-

selijk ingrijpen, dan kan men wel zeggen dat ouderdom, biologisch ge-
sproken, een artefact is.

Gegevens over wat er gebeurt met populaties van dieren in de natuur zijn
heel schaars. Het is natuurlijk uiterst moeilijk om in de natuur iets te
weten te komen over de leeftijd waarop dieren sterven. Er zijn onder-
zoekingen hierover gedaan, waarbij men bijv. in een gebied systematisch
skeletten van een bepaalde diersoort verzamelde en ouderdomsbepalingen
deed en daaruit een curve kreeg van de leeftijd waarop deze dieren
stierven. Men kan dan afstervingscurven constateren, die een sterk diago-
naal verloop hebben: er is een snel en gelijkmatig afsterven, waarbij weinig
veroudering optreedt, al zijn er altijd wel een paar dieren die wat ouder
worden, en al is er ook altijd wel een populatie die op volwassen leeftijd
een zekere stabiliteit toont. Doch van echte ouderdom bij dieren kunnen we
pas spreken nadat we die zelf geschapen hebben. Dat ik hierover kan
praten is dus te wijten aan de gezondheidszorg en de menselijke benade-
ring van het dier die Uw vereniging representeert. Sinds er huisdieren en
diercntuindieren gehouden worden treden er verschijnselen van dierlijke
seniliteit op die zich in de natuur voordien nooit hebben voorgedaan.
De ouderdomspathologie die men dan bij deze dieren aantreft, is zeer ver-
schillend al naar de diersoort. Bij muizen is, eveneens trouwens bij ratten,
opgevallen dat vaatveranderingen van weinig belang zijn als ouderdoms-
verandering, en dat met name arteriosclerotische afwijkingen niet voor-
komen.

Wat daarentegen bij muizen zeer veelvuldig voorkomt bij het ouder
worden, is het optreden van amyloid. Het gaat daarbij om het infiltreren
van abnormale eiwitten in de weefsels, abnormale eiwitten, die men in het
algemeen toeschrijft aan een gestoorde imuunregulatie. Deze verande-
ringen blijken dus bij de muis als ouderdomsafwijking kwantitatief een
soortgelijke rol te spelen als de vaatveroudering bij de mens. Men kan over
dit ouderdomsamyloid bij de muis elders uitvoerige gegevens vinden.
(T h u n g, 1957). Fig. 2 tot 5 geven van dit proces enige illustraties.
Vragen wij ons echter nog eens af wat de relevantie hiervan voor de
menselijke veroudering is. Wij moeten daarvoor even teruggaan in de
geschiedenis van de amyloidziekte die immers toch ook een menselijke
ziekte is.

Het is een ziekte die in hoofdzaak wordt gezien in aansluiting aan chro-
nische ziekten, met name chronische etterende en andere verzwakkende
processen. Men heeft al heel vroeg, vanaf de tweede helft van de 19e
eeuw, gezocht naar proefdieren waarbij men deze ziekte zou kunnen na-
bootsen, om haar experimenteel te bestuderen. Aanvankelijk lukte het niet
om een proefdier te vinden, waarbij men een vergelijkbaar beeld met de
nodige regelmaat kon opwekken. Men heeft het geprobeerd bij honden, bij
konijnen, kippen e.a. Zo nu en dan lukt het wel eens, maar het was niet
goed reproduceerbaar, het was niet goed hanteerbaar als proefopstelling.
Totdat men dan omstreeks 1890 nmizen probeerde en daarbij vond dat het
bij deze dieren zeer goed lukt om amyloid experimenteel op te wekken.
Door middel van bacterie-extracten, door het opwekken van chemische
abcessen, en ook door middel van eiwitinspuitingen lukte het inderdaad
om een vergelijkbare ziekte bij de muis te krijgen als bij de mens bekend
was. Sindsdien was de muis gedoemd in vele pathologische laboratoria
proefdier te worden voor amyloïdose-onderzoek.

Frequentie van amyloid in de bijnieren, bij verschillende muizenstammen. De letter-
en cijfercodes geven, volgens internationale nomenclatuur, de stam. aan. Bij toe-
nemende leeftijd, afgezet in maanden, tonen deze stammen allen een oplopende

Amyloidmassa\'s in het interstitiële tueefsel von de nierschors van een oude muis

Naarmate men daar verdei\' o[) doorging ontdekte men dat deze aniyloidose
toch wel een merkwaardig iets was bij de muis. Het was nl. buitengewoon
a-specifiek: niet alleen bacterie-extracten, eiwitten enz., doch ook allerlei
andere injecties wekten hetzelfde beeld op. Ook bepaalde dieetmaatregelen
hadden hetzelfde effect, en toen men lang genoeg op dit chapiter doorging
bleek dat zelfs injecties met gedistilleerd water, mits lang genoeg volge-
houden, amyloid gaven.

Uiteindelijk bleek dat als men heletriaal niets deed, de muizen ook amyloid
kregen: de ouderdoms-amyloidose, waarvan ik U reeds vertelde. Het
experimentele amyloid van de muis blijkt dus alleen maar een vervroegd
oproepen van iets wat zich vanzelf ook voordoet. Toen men zover was,
omstreeks 1950, rees de vraag of het nog wel enige zin heeft verder te
werken aan muizen, als we iets over de inenselijke amyloidose willen
weten. Maar omstreeks dezelfde tijd werd er in de menselijke pathologie
meer en meer op gewezen dat er zo\\ eel ge\\ allen zijn van amyloid zonder een
duidelijk aanwijsbare oorzaak.

De gevallen van zg. primaire amyloidose leken toe te nemen en men zag
bovendien dat deze toename duidelijker is naarmate men met ouder mate-
riaal te maken heeft. Ook bij de mens is men van een ouderdoms-amy-
loidose gaan spreken. Alleen gaat het dan om een verschijnsel in veel min-
dere frequentie en veel minder ernstige mate dan bij de muis het geval is.
De waarnemingen bij oude muizen blijken dus wel degelijk relevant voor
de menselijke gerontologie, met dit verschil, dat de muis een veel lagere
drempelwaarde heeft voor het verschijnsel amyloid. Ten gevolge van die
zoveel lagere drempelwaarde was hel dus zo gemakkelijk om experimen-
teel dit proces te \\oorschijn te roepen, terwijl we dus ook het frequente
ouderdoms-amyloid van de muis op deze wijze kunnen zien als een over-
drijving van de situatie bij de mens. Het dier geeft als het ware een soort
caricatuur, een vertekend beeld, van de mens.

Een dergelijke vertekening kan zich op allerlei verschillende manieren
voordoen. Aan dc hand van het onderzoek over de veroudering van het
ovarium zal ik U hier nog een ander voorbeeld van geven.
Men heeft zich lang afgevraagd in hoeverre dieren een levensfase kennen
die vergelijkbaar is met de menselijke menopauze. Het ontbreken van ge-
gevens betreffende dieren die werkelijk oud waren, was veelal aanleiding
tot de gedachte dat althans de endocriene functies van het ovarium bij
diereu „tot aan het einde van hun leven" normaal zouden blijven.
Wanneer bijvoorbeeld muizen echter tot een werkelijke ouderdom in leven
worden gehouden, krijgt men een situatie zoals in fig. 6 is weergegeven en
waarbij inderdaad o\\ ariële in\\olutie wordt waargenomen. Men kan de hor-
moonproduktie van de ovaria van oude muizen nagaan aan de hand van
de vaginale uitstrijk; de uitkomsten blijken dan zeer te variëren naar gelang
van de gebruikte muizenstam (Thung, 1958). Een veel voorkomende
situatie is echter wat men in fig. 6 ziet aangegeven: een afnemende en on-
regelmatig wordende hormoonproduktie, vergelijkbaar met de overgangs-
periode van het climacterium. Bij deze muizensoort komt een „meno-
pauze" in eigenlijke zin dus inderdaad nauwelijks tot uiting, hoewel de
ovariële involutie vergelijkbaar is met die van de mens: de functionele
levensduur van het ovaritmi is echter, ten opzichte van de totale levens-
duur, relatief langer. Dit laatste wijst dus op een, bij de vergelijking van

muis en mens optredende, „vertekening", veigelijkbaar met wat zich in
het geval van amyloidose voordeed. Het betreft hier echter een in de tijds-
dimensie aan te brengen correctiefactor.

Het ovarium kan ons daarnaast ook nog demonstreren hoe ruimtelijke
verhoudingen tot soortgelijke vertekening aanleiding kunnen geven. Wan-
neer men de ovaria van muis en mens vergelijkt (zie fig. 6), dan bedenke
men dat het menselijke ovarium niet alleen veel groter is, doch ook een
ander, nl. trager, levensritme heeft. Hier groeit immers, naast een aantal
niet volledig rijpende (atretiserende) follikels, per maand één follikel tot
haar volledige grootte met een diameter in de orde van 1 cm. In het, onge-
veer 20 x kleinere muize-ovariinn bereiken per cyclus een 4 tot 5 follikels
volledige rijpheid, tot een diameter van d= 0,2 mm, en deze cyclus duurt
slechts een dag of vijf.

Er is dus zeer verschillend levensritme in deze twee ovaria, en dit heeft
gevolgen ook voor de veroudering. Een orgaan met langzaam groeiende
grote structuren vergt meer van zijn bloedvatvoorziening en zijn bind-
weefsel. Het vaatbindweefsel is in het menselijke ovarium dus een relatief
groot apparaat vergeleken bij het muize-ovariinn, waar zeer veel kleine
eenheden in snel tempo groeien en de voeding dus ook \\ eel meer per diffusie
kan en moet gebeuren.

De ovariële veroudering bij rn.uis en mens. De aangegeven „ovariële activiteit" slaat
op de produktie van oestrogene stoffen. De restsubstanties bij de involutie zijn bij de
muis van andere aard dan bij de mens. Ilet ceroid is een lipofuscine pigment dal bij
oude muizen in grote hoeveelheden wordt gevonden; het is verwant aan het zg.
bruine ouderdomspigrnent uit de menselijke pathologie.

Wanneer uit het verouderende menseHjke ovarium het follikelapparaat
verdwijnt, blijven er in hoofdzaak bindweefsel en scleroserende vaatresten
over. Zoals fig. 7 toont, maakt het oude menselijke ovarium de indink
niets dan een bindweefsel-litteken te zijn.

Overzichtsbeeld van een 56 jaa.r oud menselijk ovarium (vergroting 6,5 x). De schors
bevat geen parenchyrnstructuren meer; in het merg is een corpus albicans le onder-
scheiden.

Overzichlsbeeld van een 19 maanden oud m.uize-ovarium (vergroting 44 x). Er zijn
nog enkele follikels, verder veel ceroid doch geen collageenrijke bindweefselresten. De
hyperplastische structuur van het kiemepitheel is bij deze vergroting niet te zien.

In een oude muize-ovarium daarentegen (fig. 8), heeft men eerstens kans
nog een enkele follikel aan te treffen, terwijl verder het littekenkarakter
veel minder duidelijk is. Voor nadere gegev ens moet ik naar elders ver-
wijzen (Thung, 1958), doch een enkel aspect zij hier geïllustreerd.
Dit betreft het feit dat in oude muize-ovaria veel plaats wordt ingenomen
door hyperplastische epitheclpartijen, afkomstig o.a. van het zg. kiemepi-
theel. Dit in de ouderdom sterker groeiende epitheel kan bij oude muizen
aanleiding geven tot tubulaire adenomen en granulosa celtumoren
(Thung, 1959), doch is in principe vergelijkbaar met de betrekkelijk
onaanzienlijke cystetjes en papillaire vormsels welke, bij nader onderzoek,
het oppervlak van oude menselijke ovaria blijken te sieren. Fig. 9 en 10
geven een beeld van deze ouderdomsgroeisels, welke echter in het kleine
muize-ovarium een relatief belangrijker plaats innemen dan bij de mens.

Een laatste voorbeeld van een dergelijk verschijnsel wil ik geven aan dc
hand van een lokale veroudering welke zich in het ovarium telkens weer
voordoet wanneer een follikel atretisch in\\olueert. Een atretische follikel
is een lokaal plekje veroudering binnen het orgaan, door het afstei-ven cn
opgeruimd worden van die follikelrest, waarbij uiteraard weer het bind-
weefsel een grote rol speelt. Er ontwikkelt zich dan een bindweefsellaag
rondom de granulosalaag, tijdens het opruimen van deze granulosacellen.

Dit littekentje, de zg. membraan van Slavjansky, is in het muize-ovarium
een dun vezellaagje (fig. 11). Dit littekentje blijft maar enkele dagen be-
staan, in tegenstelling tot wat we bij de mens \\ inden.

Fig. 12 toont een menselijk alretisch follikeltje, dat een veel dikkere bind-
weefsellaag zal achterlaten. Een dergelijk litteken blijft wekenlang aan-
wezig, en we kunnen dit verschil nog even onderstre])en door te kijken naar
een nog groter ovarium. Fig. 1.3 toont een follikclatresie uit een walvis-
ovarium, een massaal bindweefscllitteken dat maanden en wellicht ook
jaren blijft zitten.

Dit dus ter illustrering \\an de consequenties die de orgaangrootte, met
name in verband met de hoexeelheid bindweefsel, kan hebben voor de
wijze van veroudering.

Dergelijke vertekeningen, d.w.z. de noodzaak om correctiefactoren aan te
brengen bij de vergelijking tussen mens en dier, zijn er naar ik meen
altijd. Het is alleen de kunst om ze te v inden, men moet een sleutel hebben
en die sleutel is dus zeer variërend. Het kan zijn de orgaangrootte, het kan
zijn dc levensduur, het kan zijn de drempelwaarde van het een of ander.

Atretische follikel met Slavjrinsky-membrann uil een mmze-ovnrium. Men neme, bij
het vergelijken met de figuren 12 en 13, de vergrotingsfactor in aanmerking. Ver-
groting 350 X.

doch het kan ook volkomen anders liggen, cr kiinnen biochemische accent-
verschillen zijn, ook daar zijn voorbeelden van.

Naar aanleiding van de orgaangrootte wil ik echter nog een enkel punt
met U bespreken.

Wanneer we een groot en een klein dier vergelijken, dan dient te worden
beseft dat bijv. de muis niet een klein mensje is, waarbij men alles even-
redig verkleint. Want bij de verkleining treden natuurlijk accentverschil-
len op, zoals bijv. het feit dat in het algemeen parenchymateuze organen
die rechtstreeks verband houden met de stofwisselingsactiviteit, bij kleine
dieren relatief groter moeten zijn dan bij grote dieren. Terwijl omgekeerd
organen, die specifiek gericht zijn op de integrerende functie, dus de ver-
bindingssystemen zoals het bindweefsel maar ook het vaatstelsel, en met
name natuurlijk het zenuwstelsel, relatief groter zijn bij grote dieren, waar
meer van de logistiek in militaire zin wordt gevergd.

Kijken we naar een muis met een lichaamsgewicht van 20 gram en verge-
lijken we die met een mens met een lichaamsgewicht van 70 kg dan
kunnen we bijv. zien dat de lever bij de muis 7% van het lichaamsgewicht
bevat, dat is dus 3,5 maal zo veel als bij de mens waar ze 2% van het
lichaamsgewicht bevat. De nieren van een muis beslaan 1,2% van het
lichaamsgewiclit, dat is 3 maal zo veel als bij de mens, en de ovaria

blijken bij de muis veel groter te zijn, relatief, dan bij de mens (± 2,5x).
Maar het wordt al iets anders als we kijken naar het hart, dat bij de muis
inderdaad ook nog relatief groter is dan bij de mens maar toch al veel
minder, nl. ±: l,5x. De omslag is echter duidelijk bij het centrale zenuw-
stelsel wat bij de muis 1,5% van zijn lichaamsgewicht beslaat en dat dus
relatief kleiner is dan bij de mens waar het om 2% van het lichaamsge-
wicht gaat.

U ziet hier dus twee soorten organen die gaan verschillen in reladeve
grootte bij het vergelijken van twee diersoorten. Dat heeft natuurlijk te
maken met het feit dat het kleinere dier een ander levenstempo, en een
andere relatie ook tussen de verschillende functies heeft, bijv, omdat een
klein dier een grotere verhouding heeft tussen oppervlak en inhoud. Een
muis heeft dus relatiaf meer buitenkant, meer buitenkant dan een mens,
en U kunt zich voorstellen dat bepaalde organen, die in verband staan
met bijv. de warmteregulatie, maar wellicht ook de immuunmechanismen,
zwaarder belast worden tijdens het leven van een dergelijk klein dier.
Het levenspatroon verschilt dus en in verband met het levenspatroon ook
de wijze van veroudering. Het is natuurlijk speculatief, maar men zou
kunnen stellen dat de immuunmechanismen bij de muis voortdurend
zwaarder belast worden, dat misschien de ouderdomsamyloidose daarmee in
verband staat, zoals dus bij de mens met name het vaatstelsel zwaar be-
last wordt en een van de breekpunten bij de ouderdom is,

In verband met het totaal van tijdens de evolutie in een organisme inge-
bouwde mogelijkheden, is er dus voor elke species niet alleen een eigen
levenspatroon, doch ook een daarbij behorende veroudering, M.a,w, elk
dier is gespeciaüseerd in zijn eigen wijze van oud worden, die aan de dag
treedt wanneer we onder zo goed mogelijke omstandigheden dieren in
leven houden en de rechthoekige afstervingscurve zo dicht mogelijk be-
naderen. Bij het naderen van die maximale leeftijd waarop de ouderdoms-
sterfte inzet, krijgen we immers te maken met de ingebouwde levensbe-
perkende factoren, de ingebouwde veroudering.

Elk dier is gespecialiseerd in zijn eigen wijze van veroudering, doch hier
wil ik één punt nog aan vastknopen: wat is nu de typische specialisaUe van
de mens?

De mens is namelijk gespecialiseerd in het niet accepteren van zijn biolo-
gische bepaaldheid, de mens is gespecialiseerd in het veranderen van zijn
milieu, van zijn mogelijkheden, in het actief ingiijpen in zijn levenspatroon.
Kortom, die rechthoekige afstervingscurve als biologisch gegeven, is per
definitie voor de mens niet aanvaardbaar en ook niet bindend. De mens is
gespecialiseerd in het veranderen van een deigelijke situatie, We maken
weliswaar nog altijd geen Methusalems, maai het streven is er wel. Wij
kunnen denken, bijv. aan de levensverlenging die nagestreefd kan worden
door prothesen, zoals bij het opheffen van prikkelgeleidingstoornissen in
het hart. Maar dat voorbeeld is reeds verouderd, want men werkt immers
thans aan de algehele vervanging van het hart door een mechanisch sys-
teem. Zo ook de nu nog moeizame vervanging van de nierfunctie: het werk
dat thans wordt verricht zal er eens toe leiden dat de nieren door mecha-
nische of biologische prothesen kunnen worden vervangen.

Al deze dingen zijn pas een eerste begin van veel verder reikende ontwik-
kelingen. Ontwikkelingen met name in de richting van een potentiële

onsterfelijkheid. En met dit potentiële einddoel hebben wij reeds nu, naar
ik meen, rekening te houden, althans bij de vraag welke waarde wij toe-
kennen aan onze wetenschap, welke houding wij aannemen tegenover en
bij het beoefenen van deze wetenschap.

U kent misschien een enkele jaren geleden verschenen boekje „De diepvries-
mens", van E 11 i n g e r. Dit boekje illustreert zeer duidelijk de absurditeiten
waartoe men kan komen wanneer men de huidige tendenzen kritiekloos
volgt. Het stelt namelijk, dat we al zo\'n eind op weg zijn met het bestrijden
van allerlei ziekten, met het inbouwen van eventuele prothesen, dat het
toch te voorzien is dat het sterven t.z.t. niet meer nodig zal zijn. Ziekten
die nu niet geneeslijk zijn, zullen dat over honderd jaar bijv. wel zijn, en
als we dus alle mensen, die nu dreigen dood te gaan, zouden invriezen,
dan kunnen zij tegen die tijd weer opgewekt en genezen worden. Dit in-
vriezen resp. ontdooien is een techniek die ook in ontwikkeling is, volkomen
serieus, hoewel men nog geen mensen kan invriezen. Daarom, aldus Ettin-
ger, moeten we daar hard aan werken, opdat het spoedig mogelijk wordt
om iedere stervende patiënt in te vriezen en te wachten totdat ook zijn
ziekte behandelbaar wordt.

Het heeft natuurlijk ook andere voordelen, want als iemand zou zeggen:
ik heb nu 50 jaar geleefd hier in deze situatie, en ik wil graag mijn verdere
leven over twee eeuwen hebben, want ik wil graag zien hoe het dan toe-
gaat, dan kan zo iemand bevroren worden.

Welnu, een dergelijk boekje is een caricatuur, maar een caricatuur van iets
wat uiterst reëel is.

Als U in Ameirka woonde had U vorig jaar toegestuurd kunnen krijgen
een wervingsformulier van een nieuw opgerichte vereniging, die zich richt
tot medici, biologen en anderen, nl. de „Society for Biosis, a non-profit
organisation sponsoring scientific research for the extension of life". Deze
organisatie, opgezet door mensen die althans de naam hebben van vol-
komen te behoren bij de officiële wetenschap, had precies hetzelfde pro-
gramma, zij het iets anders geformuleerd, als E t t i n g e r in het populaire
boekje „De diepvriesmens".

Zij beogen een vereniging die gelden beschikbaar stelt om te stimuleren,
dat er harder gewerkt zal worden aan al die dingen, die ons de potentiële
onsterfelijkheid beloven. Met name om te werken aan orgaan-vervanging,
aan transplantatietechnieken, en aan diepvriestechniek. En om dan ook te
zorgen dat dat alles gerealiseerd wordt, dat er diepvries storage rooms
komen voor mensen die voor later bewaard kunnen worden enz. Welnu,
deze „Society for Biosis", met een Ph.D. als president, met twee Professors
of Surgery en de beroemde endocrinoloog Hans S e 1 y e als adviseurs,
tonot ons dat de caricaturen van een pocketboekje als „De diepvriesmens"
ook aanwezig zijn binnen de wetenschap zelf.

Het zijn zeer reële tendenzen en het is dus zeker onze taak om een stand-
punt in deze te bepalen. Wij constateerden reeds dat de ouderdom, bio-
logisch gesproken, een door de mens bewerkstelligd artefact is, en ik kon
U daarvoor mede aansprakelijk stellen.

Aan het slot van mijn betoog wil ik U dan ook mede verantwoordelijk
stellen voor wat de mens verder van plan is te bewerkstelligen. Zoals het
er nu uitziet, kunnen wij na de ouderdom, de onsterfelijkheid gaan na-
streven. Willen wij dit, hoe willen wij dit, hoe staan wij tegenover de ont-

wikkelingen die reeds in deze richting gaan? Het zijn in elk geval vragen
waaraan wij als wetenschapsbeoefenaars niet voorbij mogen gaan.

T h u n g, P. J.: Relations between amyloid and ageing in comparative pathology en

Senile amyloidosis in mice. Gerontologia (Bazcl), 1, 234, 259, (1957).
T h u n g, P. J.: Ovaria van oude muizen; een vergelijkend gerontologisch onderzoek.

Proefschrift, Leiden, 1958 (Uitgeverij H, Born, Assen).
T h u n g, P. J.: De histogenese van ovariumgezwellen bij muis en mens. 9e Jaarboek
Kankeronderzoek en Kankerbestrijding in Nederland. De Bussy, Amsterdam, 1959,
pag. 101.

Uit een Pools onderzoek met Witte Weners bleek dat dit ras niet alleen een pels
levert, bruikbaar voor bont en viltbereiding, maar dat het ook als slachtkonijn voldoet.
Op een leeftijd van 8 maanden slachtrijp met een uitslachtpcrcentage van 64%.

Icterus is een symptoom, en geen ziekte; en is gekenmerkt door een geel-
kleuring van de slijmvliezen en de lichtgekleurde huid. Icterus ontstaat
tengevolge van een verhoging van het bilirubinegehalte in het serum.
Het bilirubine is een afbraakprodukt van hemoglobine. Wanneer er in het
lichaam rode bloedcellen te gronde gaan, dan wordt uit het hemoglobine
in het R.E.S. het bilirubine gevormd. Dit bilirubine wordt, gebonden aan
serumeiwitten, naar de lever getransporteerd en daar naar de galwegen
uitgescheiden. Bij normale dieren circuleert er dan ook weinig bilirubine in
de bloedbaan.

Icterus neemt men het beste waar door de slijmvliezen en vooral door de
sclerae bij daglicht te bekijken. Bij kunstlicht is icterus moeilijk waar te
nemen.

Een geringe verhoging van het bilirubinegehalte in het serum resulteert
meestal niet in een zichtbare icterus.

Wanneer de oorzaak van een icterus is opgeheven, blijven de sclerae nog
enige tijd geel, hoewel het bilirubinegehalte van het bloedserum al weer
normaal is.

Het symptoom icterus kan door verschillende oorzaken en op verschillende
manieren ontstaan. Alvorens hierop nader in te gaan, is het noodzakelijk
dat wij ons eerst afvragen hoe de normale bilirubine-uitscheiding in de
lever plaatsvindt.

De U allen bekende, in de levereilandjes gelegen, levercelbalkjes zijn in
werkelijkheid radiair gerangschikte schotjes. De ruimten tussen deze balkjes
zijn opgevuld door bloedsinus, waardoor het van perifeer aangevoerde
bloed de levereilandjes binnendringt. Dit bloed bestaat uit een mengsel van
arterieel bloed uit de art. hepatica en veneus bloed uit de poortader. De
afvoer van het bloed vindt centraal in de eilandjes plaats via de lever-
venen. In het algemeen is de stroomsnelheid in de lever erg traag. De lever-
celbalkjes of schotjes moet U zich als een dubbele laag voorstellen. In het
midden van deze dubbele laag vindt de galafvoer plaats via de tussen de
cellen gelegen galcapillairen. De galafvoer geschiedt naar de periferie van
het levereilandje.

In \'t kort gezegd ontvangt de levercel aan de ene zijde een aanbod van
bilirubine, waarna de cel dit aan de andere zijde naar de galcapillairen af-
geeft (Fig. 1).

Op welke wijze kunnen er nu moeilijkheden ontstaan met deze bilirubine-
uitscheiding?

1 Voordracht, gehouden op de 112e Algemene Vergadering van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde tc Utrecht, 16 oktober 1965. Lecture
held on the 112th General Meeting of the Royal Netherlands Veterinary Asso-
ciation at Utrecht, 16th October 1965.

2 Prof. Dr. G. Wagenaar; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat
172.

Men weet dat de gezonde lever in staat is om de normale hoeveelheid ge-
produceerd bilirubine geregeld uit te scheiden. Men kan zelfs wel aannemen
dat de lever een belangrijke overcapaciteit heeft en dus zonder bezwaar
een extra hoeveelheid bilirubine kan uitscheiden.
De verschillende vormen van icterus kan men nu als volgt indelen:

Een hemolytische icterus ontstaat als er een abnormaal grote afbraak
van rode bloedcellen plaats vindt. De levercellen kunnen het abnormaal
grote aanbod van bilirubine niet verwerken, zodat een gedeelte van dit
bilirubine in de circulatie blijft. Het gevolg is dat er icterus ontstaat
(zie figuur 2).

In de acute fase zal men deze toestanden kunnen herkennen doordat het
bloedplasma rood gekleurd is. Een ernstige hemoglobinemie gaat ge-
paard met hemoglobinurie zodat ook de urine van dergelijke patiënten
rood gekleurd is.

In een later stadium van de ziekte vindt men bij dergelijke patiënten,
als er geen bloedafbraak meer plaats vindt, vaak alleen nog een sterke
anemie, terwijl de hemoglobinemie en de hemoglobinurie al zijn ver-
dwenen.

Wanneer de levercellen niet voldoende functioneren door degeneratie,
door ontsteking of door onvoldoende circulatie, dan kunnen zij het nor-
male aanbod van bilirubine niet verwerken. Het gevolg is dat er te veel
bilirubine blijft circuleren met icterus tot gevolg (zie figuur 3).
Het zal in vele gevallen wel zo zijn, dat er door dezelfde oorzaak die de
degeneratie heeft veroorzaakt ook een verhoogde bloedafbraak heeft
plaats gevonden. Er zal dus in veel gevallen een wat verhoogd aanbod
en tevens een verminderde uitscheiding bestaan.

Het principe van deze vorm van icterus is, dat bilirubine, dat reeds door
de levercel naar de galwegen is uitgescheiden, opnieuw in de circulatie
komt. Dit kan op 2 manieren gebeuren, n.1. door:

Een galstuwing ontstaat wanneer er ergens in de galwegen een afsluiting
optreedt. Dit kan een enkele galgang betreffen, maar ook de gehele gal-
afvoer.

Bij een galstuwing ontstaan er rupturen in de galafvoerwegen, waar-
door bilirubine in het leverweefsel komt en dan opnieuw in de bloed-
baan kan worden opgenomen. Het is ook mogelijk dat er door de ver-
hoogde druk in de galcapillairen lekkage tussen de levercellen plaats
vindt (zie figuur 4).

Wanneer er necrose van levercellen optreedt, gaat het verband tussen
de verschillende levercellen verloren. Tussen de cellen door kan gal en
dus bilirubine teruglekken naar de bloedsinus en opnieuw in de circulatie
komen (zie figuur 5).

Dit schema alleen brengt ons nog niet zo veel verder. Sedert de onder-
zoekingen van H ij mans vandenBergh weten wij echter dat er
verschil is tussen het bilirubine dat de levercel gepasseerd is en het bilirubine
dat de levercel nog niet gepasseerd is. Door middel van de reactie van
H ij mansvan den Bergh (de diazoreactie) zijn beide bilirubines van
elkaar te scheiden.

Het bilirubine dat de levercel reeds gepasseerd is geeft een snel verlopende
reactie ( de zg. directe reactie, veroorzaakt door het direct reagerende bili-
rubine), het bilirubine dat de levercel nog niet gepasseerd is geeft een traag
verlopende reactie (de zg. indirecte reactie veroorzaakt door het indirect
reagerende bilirubine). In het vervolg zullen wij gemakshalve spreken van
het directe en het indirecte bilirubine.

Enkele tientallen jaren lang heeft men niet geweten wat het verschil was
tussen het directe en het indirecte bilirubine.

In 1956 hebben Billing en Lathe in Engeland echter aangetoond dat
het normaal in het bloed gevormde bilirubine het zuivere bilirubine is, ter-
wijl het bilirubine dat de levercel gepasseerd is, gebonden is aan 2 mole-
culen glucuronzuur. Dit gebonden bilirubine, het directe bilirubine dus, is
gemakkelijk in water oplosbaar en wordt heel gemakkelijk door de nier
uitgescheiden. Sedertdien spreekt men ook wel van vrij bilirubine (in-
direct) en gebonden bilirubine (direct).

Wanneer wij deze kennis van zaken nog eens aan de verschillende vormen
van icterus toetsen, dan kimnen wij het volgende verwachten:

A. Bij de hemolytische icterus is het aanbod van gevormd bilirubine te
groot, dit bilirubine heeft de levercel nog niet gepasseerd, het is zg. in-
direct bilirubine. Het zal in het algemeen niet door de nieren worden
uitgescheiden (zie figuur 2).

B. Bij de retentie icterus is hetzelfde het geval. Ook hier circuleert het
zg. indirecte bilirubine (zie figuur 3).

C. Bij de regurgitatie icterus komt er bilirubine in het bloed dat de levercel
al gepasseerd is, er circuleert dus het zg. directe bilirubine. Dit bili-
rubine wordt gemakkelijk door de nier uitgescheiden (zie figuur 4 en 5).

Het ziet er dus naar uit, dat U door vast te stellen of U te maken hebt met
indirect of direct bilirubine een beter inzicht kunt krijgen in het wezen van
de oorzaak van de icterus.

U zult echter al wel begrepen hebben dat een dergelijke eenvoud nauwelijks
te verwachten is. Zo simpel als boven is uiteengezet is het dan ook zeker
niet.

Men moet dan ook rekening houden met een aantal complicaties van de
reeds gegeven schema\'s.

Wanneer wij dezelfde volgorde aanhouden dan moet U met het volgende
rekening houden:

A. Bij een hemolytische icterus kan men behalve indirect bilirubine ook
wel voor een gedeelte direct bilirubine in de bloedbaan aantreffen.
Hiervoor zijn 2 oorzaken aan te wijzen:

a. Wanneer dezelfde oorzaak die de hemolytische anemie veroor-
zaakt tevens een necrose van de levercel doet ontstaan, dan kan er
tussen de necrotische levercellen door direct bilirubine in de bloed-
baan komen, er is dan dus tevens een regurgitatie icterus.
Schalm c.s. (1962) hebben aangetoond, dat het voor kan komen
dat er zoveel bilirubine kan worden uitgescheiden, dat de galcapil-
lairen overvuld raken. In dergelijke gevallen kunnen de levercellen
het reeds aan glucuronzuur gebonden bilirubine uitscheiden in de
richting van de bloedsinus, inplaats van naar de galcapillairen. Ook
dan komt er dus direct bilirubine in de circulatie (zie figuur 6).

B. Bij de retentie icterus zou men geen moeilijkheden verwachten omdat
er in dit geval per definitie eigenlijk alleen maar indirect bilirubine be-
hoorde te worden vastgesteld.

Dit is ook wel zo, maar hierbij moet worden vastgesteld dat het paard
een wat afwijkend beeld te zien geeft. Terwijl de andere grote huisdieren
normaal zeer weinig bilirubine in hun serum hebben, is het bilirubinege-
halte bij normale paarden veel hoger, n.1. 1-2 mg%.
Het is ons gebleken dat van dit bilirubine ook bij normale paarden on-
geveer 30-40% direct bilirubine blijkt te zijn. Wij kunnen dit nog niet
verklaren.

C. Ook bij de regurgitatie icterus is er niet alleen direct bilirubine in het
serum aanwezig.

Bij de galstuwing kunnen de levercellen op den duur zeker niet alle aan-
geboden bilirubine verwerken, er komt dus ook retentie van bihrubine
en dus een verhoogd gehalte aan indirect bilirubine in het serum (zie
figuur 7).

Bij de gevallen van levercelnecrose zullen de andere cellen zeker onvol-
doende functioneren, ook hier is er dus een retentie van bilirubine (zie
figuur 8).

Wanneer men nu op grond van het voorafgaande meent, dat de waarde van
het onderscheid tussen direct en indirect bilirubine geheel verloren is ge-
gaan, dan ziet men de toestand te somber in. Juist voor de kliniek is de
bepaling van de hoeveelheden direct en indirect bilirubine van het grootste
belang. Niet alleen de absolute waarde van het bilirubinegehalte van het
bloedserum is van belang, maar vooral de verhouding tussen het directe en
het indirecte bilirubine.

Bij de regurgitatie icterus zal het gehalte aan direct bilirubine hoog zijn, bij
de andere vormen juist het gehalte aan indirect bilirubine.
Natuurlijk kan men met behulp van de cijfers alleen geen diagnose stellen.
Hiervoor moet men niet alleen weten bij welke ziekten icterus voorkomt,
maar ook hoe men die ziekten onderling kan onderscheiden.
Het zou ons te ver voeren hier uitgebreid een differentiëeldiagnose te be-
handelen. In het kort hoop ik echter de belangrijkste mogelijkheden onder
Uw aandacht te brengen (zie schema 9).

Puerperale hemoglobincmie
Piroplasmose
Erythroblastosis foetalis
Koper intoxicatie

Deze ziekte met een nog steeds onbekende genese, treedt meestal op tussen
enkele dagen en enkele weken na de partus.

Er treedt een geweldige afbraak van erytrocyten op, waardoor het hemo-
globinegehalte sterk kan dalen. In de regel vindt men waarden tussen 3
en 7 g%. De pols is hoog, vaak boven de 100; de eerste dagen is de tempe-
ratuur verhoogd, 40° C. - 41° C. Er bestaat hemoglobincmie en hemoglo-
binurie. De leverpercussie is dikwijls vergroot. Het aantal witte bloedcellen
kan verhoogd zijn, er bestaat altijd een linksverschuiving. De slijmvliezen
zijn bleek en in de meeste gevallen ook wat geel. Het bilirubinegehalte in
het serum is verhoogd. Bij de gevallen die aan de kliniek werden aange-
boden was de sterfte hoog, n.1. ± 50%.

Bij sectie werden dikwijls necrotische haardjes in de lever gevonden. Dit
laatste wijst er op, dat men naast een verhoging van het indirecte bilirubine
ook een verhoging van het directe bilirubine mag verwachten.
De hoogste waarden die wij vonden waren resp. 2,3 mg% direct en
3.5 mg% indirect bilirubine (normaal bij de koe 0,3 mg% totaal bilirubine).

Wat voor puerperale hemoglobinurie gezegd is, geldt wat de symptomen
betreft, ook voor piroplasmose. De koorts zal in het acute stadium hoger

Deze, tengevolge van bloedgroepen-antagonisme ontstane, aandoening bij
veulens is eveneens gekenmerkt door een geweldige hemolyse. Veulens die
aan deze ziekte lijden, zijn dan ook sterk anemisch, maar tevens sterk
icterisch. Meestal bestaat er ook hematurie.

Het is bij de mens bekend, dat de normaal optredende icterus neonatorum
ontstaat doordat de levercel in de eerste levensdagen nog niet voldoende in
staat is om het bilirubine te conjugeren, d.w.z. aan glucuronzuur te binden.
Voor de binding van bilirubine aan glucuronzuur is n.1. het enzym glu-
coronyltransferase noodzakelijk. Dit enzym is bij pasgeboren kinderen nog
weinig aanwezig.

Bij de erythroblastosis foetalis bij de mens vindt men dan ook uitsluitend
indirect bilirubine in de bloedbaan.

Hoewel onze ervaring op dit gebied niet groot is, hebben wij toch kunnen
vaststellen dat bij veulens met erythroblastosis ook direct bilirubine in het
bloed voorkomt.
Zo vonden wij het volgende:

bij een 2 dagen oud veulen vonden wij 0,9 mg% direct en 7,4 mg%
indirect bilirubine;

bij een 3 dagen oud veulen vonden wij 7,3 mg% direct en 13,2 mg%
indirect bilirubine;

bij een zfc 8 dagen oud veulen vonden wij 6,1 mg% direct en 6,5 mg%
indirect biUrubine.

Bij de chronische koperintoxicatie bij schaap en geit ziet men een zeer
ernstige icterus optreden. Het opgenomen koper wordt in de lever opge-
slagen. Bij een bepaalde hoeveelheid kan de lever dit niet meer verwerken,
het koper komt in de bloedbaan en er treedt een sterke hemolyse op.
Het bilirubinegehalte van het serum is sterk verhoogd, een groot gedeelte
is indirect bilirubine, maar men vindt ook direct bilirubine. Zo vonden
wij b.v. 9.7 mg% indirect en 2.7 mg% direct bilirubine.

Een retentie icterus zal in de regel ontstaan wanneer de levercellen ge-
degenereerd zijn. Het vermogen om bilirubine uit te scheiden gaat dan al-
thans gedeeltelijk verloren. De belangrijkste oorzaken van een retentie
icterus zijn bacteriële- en virusziekten. In het algemeen zal de bilirubinemie
gering zijn, zodat lang niet altijd een duidelijke icterus optreedt.
Speciaal bij die infectieziekten, waarbij vooral de lever wordt aangetast,
kunnen de patiënten erg geel worden. Een goed voorbeeld hiervan is de
borstziekte.

Ook bij ziekten, waarbij bacterie- of exotoninen een rol spelen, kan icterus
optreden. Men denke o.a. aan petechiaaltyfus bij het paard, aan fosforver-
giftigingen en aan vergiftigingen door bepaalde planten.

De laatste jaren zien wij nogal eens paarden, en vooral New Forest pony\'s,
lijdende aan levercirrhose. Bij dit ziektebeeld valt zeker de icterus niet bij-
zonder op. Sommige pony\'s zijn zelfs niet of nauwelijks geel.
Opvallend is dat de dieren duidelijke hersenverschijnselen vertonen, vooral
sopor, dringen en soms excitatie. Het totale bilirubinegehalte van het serum
is meestal slechts gering verhoogd. Men vindt waarden tussen de 2 en
3 mg%, waarvan het grootste gedeelte indirect.

De diagnose levercirrhose is zeker niet alleen op het bilirubinegehalte van
het serum te stellen. Naast andere symptomen zijn hiervoor vooral van be-
lang het gehalte in het serum van de alkalische fosfatase en van de sorbiet-
dehydrogenase.

Een stuwingsicterus ontstaat wanneer de galafvoer geheel of gedeeltelijk is
afgesloten. De oorzaak van een dergelijke stuwing kan gezocht worden in:

a. galstenen of galgangconcrementen, de laatste tengevolge van een uitge-
breide chronische distomatose;

b. een cholangitis of choledocystitis. Beide aandoeningen kunnen ontstaan
tengevolge van een leveibotinfectie; het kan ook zijn, dat een lever-
abces is doorgebroken naar de galgangen;

c. afsluiting van de galafvoer door een torsio van de galblaas of door tu-
moren of ontstekingsprocessen die door druk de galafvoer onmogelijk
maken.

Bovengenoemde oorzaken zijn bij het levende dier niet zo gemakkelijk uit
elkaar te halen. Soms doet het verloop van de ziekte een bepaalde aan-
doening vermoeden. Doordat galstuwing vaak verband houdt met een
leverbotinfectie, ziet men een galstuwing dan ook in hoofdzaak slechts bij
koeien optreden.

Als groep ziet men bij al deze afwijkingen bij runderen ongeveer de vol-
gende verschijnselen.

De patiënten zijn in de regel acuut ziek en zij vertonen meestal koliekver-
schijnselen. De slijmvliezen worden zeer duidelijk geel. De pols is in het
merendeel van de gevallen verhoogd (100 of meer). De pensbewegingen
zijn sterk vertraagd, de faecesproduktie is gering. De pijnproeven zijn veelal
positief. Het leverpercussieveld is sterk vergroot. Meestal bestaat er leuco-
cytose met linksverschuiving.

Het bilirubinegehalte van het serum is sterk verhoogd. Het variëerde bij
een aantal patiënten tussen 3,8 en 12,6 mg%, waarvan meer dan de
helft direct bilirubine was.

Bij koeien met galstuwing is het gehalte aan alkalische fosfatase in de regel
sterk verhoogd, meestal boven dc 2 en soms wel boven de 5 mMolE.
In de urine vindt men eiwit en galkleurstoffen.

Necrose van de levercel kan men verwachten bij een hepatitis. Bij het rund
is hiervan een goed voorbeeld de bacillaire levemecrose.
Niet iedere infectie met de Spherophorus necrophorus zal aanleiding zijn
tot het ziektebeeld bacillaire levemecrose. Wanneer er slechts een enkel

haardje in de lever aanwezig is, ontstaat hieruit een abces. Alleen bij een
heftige infectie krijgt men het ziektebeeld bacillaire levemecrose.
In het kort samengevat zijn de symptomen als volgt:

De koeien zijn erg ziek, meestal acuut. De slijmvliezen zijn alleen in
ernstige gevallen geel. Er zijn geen koliekverschijnselen. De pols is ver-
hoogd, evenals de temperatuur. De pensbewegingen zijn sterk ver-
traagd, de pijnproeven veelal positief. Voorts kreunen de dieren spon-
taan. Het leverpercussie-veld is vergroot. Soms zijn er longafwijkingen
door metastasen.

Het aantal witte bloedcellen is in het begin niet sterk verhoogd. Het
bilirubinegehalte van het serum is meestal niet zo sterk verhoogd als
bij stuwingsicterus, terwijl minder dan de helft direct bilirubine is.
Wij vonden dat het gehalte aan alkalische fosfatase wel verhoogd was,
maar slechts tot b.v. 2 mMolE.

In het acute stadium is het gehalte aan y-globulinen vaak normaal, in een
later stadium is het verhoogd.

In de urine wordt zelden bilirubine gevonden, omdat het gehalte aan direct
bilirubine niet zo hoog is.

Bij paarden zagen wij in de laatste tijd eenmaal een hepatitis met fibrose
van de lever. Het dier had, evenals de paarden met levercirrhose, heftige
hersenverschijnselen.

De slijmvliezen waren geel, het bilirubinegehalte van het serum bedroeg
11,8 mg%, waarvan 2,2 mg% direct.

Wanneer wij aan het slot van dit overzicht het geheel nog eens overzien,
dan kunnen wij niet anders zeggen dan dat icterus een van de interessante
ziektebeelden in de diergeneeskunde is.

Nadat men het symptoom icterus heeft geconstateerd, dient men het ge-
halte aan direct en indirect bilirubine te laten bepalen, en daarna moet
men uit de vele mogelijkheden de juiste diagnose trachten te stellen.
In veel gevallen zal een eenmalige bepaling van het bilirubinegehalte niet
voldoende zijn, juist het verloop van dit gehalte en van het gehalte aan
direct en indirect bilirubine zal een aanwijzing in de richting van de
diagnose kunnen zijn.

Laat U een dergelijke patiënt niet ontgaan, doordat U vergeet naar de
slijmvliezen te kijken.

Icterus is een abnormale toestand, die ontstaat als er teveel bilirubine in de bloedbaan
circuleert.

De schrijver behandelt de verschillende vormen van icterus, n.1. de hemolytische-,
de retentie- en de regurgitatie icterus. Besproken wordt in hoeverre men bij deze
vormen direct (d.w.z. aan glucuronzuur gebonden) of indirect (d.w.z. niet gebonden)
bilirubine in de bloedbaan kan aantreffen.

In het kort wordt een overzicht gegeven van verschillende ziekten waarbij icterus kan
optreden.

Jaundice is a pathological condition appearing when an excess of circulation bilirubin
is present in the blood stream.

The various forms of jaundice, viz., haemolytic, retention and regurgitation jaundice,
arc reviewed.

The extent to which bilirubin may be found to be present directly (i.e., glucuronic
acid-bound bilirubin) or indirectly (i.e., free bilirubin) in the blood stream in these
forms of jaundice is discussed.

L\'ictère est une condition anormale qui sc produit quand un excès de bilirubine se
trouve dans la circulation sanguine.

L\'auteur traite les différentes formes d\'ictère, notamment l\'ictère hémolytique, de
rétention et de régurgitation.

Il commente dans quelle mesure on peut trouver de la bilirubine directe dans le
trajet circulatoire (c.à.d. liée à l\'acide glucuronique) ou indirecte (c.à.d. nonliée).
On donne un bref aperçu des différentes maladies qui peuvent être accompagnées
d\'ictère.

Icterus ist ein abnormer Zustand, der entsteht, wenn zuviel Bilirubin im Blut zir-
kuliert.

Schreiber behandelt die verschiedenen Formen von Icterus, nämlich: den hämoly-
tischen, retentions- und den regurgitations Icterus.

Besprochen wird inwiefern man bei diesen Formen direkt (d.h. an Glukuronsäure
gebundene) oder indirekt (d.h. nicht gebundene) Bilirubin im Blutbild antreffen
kann.

Sodann wird eine Übersicht von verschiedenen Krankheiten gegeben, wobei Icterus
auftreten kann.

Se produce ictericia, la cual es una situacion anormal, cuando hay una circulacion de
dcmasiado bilirubine en la circulacion de la sangre. El autor träte las diferentas
formas de ictericia, es decir la ictericia hemolitica, la ictericia de retencion y la
ictericia de regurgitacion. Se ha discutido, hasta qué punto, se puede encontrar en
estas formas bilirubine directa (es decir liado al acido glucuronico) o indirecta (es
decir no liado) en la circulacion dc la sangre.

Para mayor brcvedad se ha dado un sumario de los diferentes enfermedades, en los
cuales pueden ocurrir ictericia.

B i 1 1 i n g, B. H. and L a t h e, G. H. : The excretion of bilirubin as an ester glucuro-

nide, giving the direct Van Den Bcrgh-reaction. Biochem. ]., 63, 6 P, (1956).
S c h a 1 m, L. en W e b e r, A. Ph.: De bilirubinepigmenten in bloed en gal na belas-
ting met bilirubine bij de mens. Ned. Tijdschr. Geneesk., 106, 1079, (1962).

1. Komt erythroblastosis foetalis in Nederland veel voor, en zo ja, blijft
de ziekte beperkt tot importdieren (ponies, dravers), eventueel de
kruisingen met volbloedpaarden, of ziet men het ook bij onze
autochtone rassen?

2. Hoe maakt men klinisch het onderscheid tussen erythroblastosis
foetalis en icterus neonatorum?

Gedurende de eerste drie dagen van het leven van het veulen kan de
differentieel diagnose moeilijk zijn.

3. Hoe stelt men bij sectie vast of een dier aan erythroblastosis foetalis
heeft geleden?

1. Erythroblastosis komt in Nederland voor. Prof. Di. J. A. Beijers was
de eerste die in ons land een geval beschreef. In Zeeland zijn ver-
schillende gevallen bij koudbloedveulens waargenomen. Het is dus
niet beperkt tot importdieren. In Frankrijk is het beschreven bij
kruisingen tussen paard en ezel.

2. Een aan icterus neonatorum lijdend veulen is licht icterisch, doch
het bezit een normaal Hb-gehalte en een normaal celvolume; bij
erythroblastosis foetalis zijn de veulens sterk icterisch en hebben een
hemoglobinemie en een laag celvolume, b.v. 15%.

3. Patholoog-anatomisch is waarschijnlijk niet met zekerheid een
diagnose te stellen. Wel kan men door agglutineren over en weer van
vader-, moeder- en veulenerytrocyten tot een diagnose komen.

Aangezien de drempelwaarde van de nieren, althans bij het paard, voor
bilirubine vrij hoog ligt en eerst wordt overschreden wanneer er een
exhorbitant hoog aanbod van bilirubine zou bestaan, wordt de vraag
gesteld of er in de urine bij paarden, lijdende aan erythroblastosis
foetalis, bilirubine voorkomt.

Direct bilirubine is in water oplosbaar en het wordt, indien het in de
circulatie komt, in de urine uitgescheiden. Indirect bilirubine wordt
bijna niet uitgescheiden.

Naar aanleiding echter van het onderzoek van ponies met cirrhose,
waarbij men in de urine een twijfelachtige bilirubinereactie aantrof, is
rnet moderne methoden aangetoond dat bij alle normale paarden biliru-
bine in de urine voorkomt — zij het weinig — cn wel in hoofdzaak
direct bilirubine.

Spreker is in 1923 op dit onderwerp gepromoveerd en heeft onder de
duizenden door hem van 1912 tot 1956 onderzochte paarden slechts
drie gevallen van het voorkomen van galklcurstoffen in de urine bij het
paard waargenomen, .\\angezicn indirect bilirubine bij het paard niet
door de nieren wordt uitgescheiden, acht hij het urinconderzoek op
galklcurstoffen bij het paard nutteloos. Zelfs bij een hoge bilirubine-
waarde in het bloed, blijft de urine galklcurstofvrij; zoals b.v. bij klaver-
vergiftiging. Spreker is het daarom in dit opzicht met Prof. Wagenaar
niet eens.

Van een geval van erythroblastosis neonatorum, door de spreker in 1950
in bet Tijdsehrift voor Diergeneeskunde beschreven, kon worden aan-
getoond dat de overbrenging hiervan geschiedde door een hengst waar-
van de nakomelingen leden aan erythroblastosis neonatorum.
In tegenstelling tot hetgeen in de toenmalige druk van het handboek
van Hutyra-Marek stond vermeld, komt icterus neonatorum (d.w.z.
hyperbilirubinemie, resp. bilirubinemie, zoals spreker in zijn proefschrift
aantoonde) bij al onze huisdieren voor. Het uit zich niet omdat indirect
bilirubine niet door de nieren wordt uitgescheiden, de slijmvliezen
minder geel zijn gekleurd dan bij de uitscheiding van het direct biliru-
bine, ondanks het betrekkelijk hoge gehalte van galkleurstoffen van het
serum. Het bloedonderzoek is dus belangrijk.

Puerperale hemoglobinurie zag spreker ieder jaar een enkele maal, soms
vaker; in Friesland werden merkwaardig genoeg 5 koeien op één bedrijf
hieraan lijdende bevonden; het bloedonderzoek was hierbij doorslag-
gevend.

Kopervergiftiging treedt bij schapen na het bespuiten van boomgaarden
met Bordeaux\'se pap 5-6 weken na de bespuiting op; sterke levemecrose
en veranderingen aan de nieren treden hierbij op. Ook hier is het bloed-
onderzoek van belang; spreker beschreef dit omstreeks 1932.
Ook bij het constateren van koolvergiftiging en klaververgiftiging is het
bloedonderzoek belangrijk.

Het verbaasd spreker dat aan de Kliniek voor Inwendige Ziekten in alle
urinemonsters van paarden galkleurstoffen werden aangetoond en hij
memoreert in dit verband het proefschrift van Van Bierthen (1912).

De juistheid van de aanvankelijke opvatting dat het urineonderzoek bij
paarden van minder betekenis zou zijn, wordt nu wel in twijfel ge-
trokken.

Immers, bij 3 gezonde proefpaarden vond men resp. 0,7 mg % direct
en geen indirect bilirubine, 0,5 mg % direct en 0,1 mg % indirect bih-
rubine en bij het derde paard 0,6 mg % direct en 0.1 mg % indirect
bilirubine. Men moet er dus wel degelijk op letten.

Het is geen wonder dat in de tegenwoordige tijd, waarin op allerlei gebied
specialisatie plaats vindt, ook onze veterinaire professie hieraan niet ont-
komt. Meerdere voorbeelden zijn ons hiervan bekend, met name vooral
bij splitsing van vakken die zo\'n uitbreiding hebben ondergaan, dat één
man niet meer in staat is ze in hun geheel te omvatten.
Bij de specialisatie waaromtrent ik U in het kort iets zou willen zeggen,
n.1. die op het gebied van de laboratoriumdieren, ligt het accent iets anders.
Hier hebben we te doen met een werkterrein waarop te voren niets of
nauwelijks iets werd gedaan, maar dat nu door de vooruitgang en uit-
breiding van de biologische wetenschappen, zich als hulpwetenschap zó
heeft ontwikkeld, dat hiervoor speciahsatie nodig was.
Het is nog niet zo lang geleden dat in wetenschappelijke kringen aan het
begrip „proefdier" eigenlijk iets minderwaardigs kleefde, iets dat ook wel
enigszins oversloeg op de waardering voor degene die met de zorg ervoor
was belast. Bij voorkeur moesten diegenen die tot weinig produktief werk
in staat waren, in de proefdierstal tewerk worden gesteld. Het toezicht
hierop en de leiding ervan werden dan bij voorkeur opgedragen aan de
jongste assistent, die hiervoor vaak in het geheel geen tijd of ambitie had.
Dit alles kon lange tijd rustig onveranderd blijven bestaan omdat een
proefdier zonder meer een willekeurig dier was, waarbij proeven werden
gedaan, maar waaraan behalve de eis om te moeten behoren tot een be-
paalde diersoort, ook geen andere voorwaarden werden gesteld.

Naarmate echter de biologische methoden werden verfijnd en uitgebreid,
onderging ook het begrip „proefdier" een duidelijke verandering en werd
het aantal problemen dat hierop betrekking heeft belangrijk groter. Vooral
na de 2de wereldoorlog nam het aantal dieren dat nodig bleek voor micro-
biologische, farmakologische, genetische, experimenteel-chirurgische en an-
dere wetenschappelijke doeleinden hand over hand toe.
Wanneer we hierbij, om een voorbeeld te noemen, denken aan de nood-
zaak om voor het kankeronderzoek te kunnen beschikken over grote aan-
tallen muizen van streng ingeteelde stammen, of aan de mogelijkheid om
met behulp van uniforme, ziekte-vrije dieren juiste biologische standaardi-
saties van vaccins enz. te kunnen uitvoeren, dan zal het duidelijk zijn, dat
zowel aan de kwaliteit als aan de kwantiteit van de dieren, die voor deze
experimenten moeten worden gebruikt, belangrijk hogere eisen moesten
worden gesteld. Evenmin als men een nauwkeurige chemische analyse kan

1 Voordracht, gehouden op de 112e Algemene Vergadering van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde op zaterdag 16 oktober 1965 te Utrecht.
Lecture held on the 112th General Meeting of the Royal Netherlands Veterinary
Association, 16th of October 1965 at Utrecht.

2 Dr. S. Koopmans; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid te Utrecht.

uitvoeren zonder chemikaliën pro-analyse, evenmin kan men deze biolo-
gische methodieken toepassen, zonder dat men gebruik kan maken van
dieren waarvan men de eigenschappen kent en men weet hoe ze onder
bepaalde omstandigheden reageren.

Opgemerkt hierbij zij, dat, enerzijds om aan te geven dat we hierbij niet
meer, zoals vroeger, te doen hebben met vrij willekeurige dieren en ander-
zijds, omdat het begrip „proefdier" zo emotioneel is geladen, zullen we zoals
in de titel al werd aangegeven, spreken van laboratoriumdieren in plaats
van over proefdieren.

Zowel uit een oogpunt van dierenbescherming, als van het experiment
zelf, is het noodzakelijk dat bij het gebruik van deze dieren aan de vol-
gende voorwaarden wordt voldaan:

1. Er moet worden gewerkt met genetisch uniforme dieren om daar-
door met behulp van een zo klein mogelijk aantal, zo juist moge-
lijke conclusies te kunnen trekken.

2. Er mag uitsluitend worden gewerkt met volkomen gezonde dieren
om de intercurrente sterfte tot een minimum te beperken.

3. Er moet voor worden gezorgd dat voeding en verzorging zo ade-
quaat mogelijk zijn.

4. Last but not least, zorgen dat de dieren die helaas voor het welzijn
van de mensen, of soms ook van andere dieren, hun leven moeten
opofferen, niet onnodig lijden.

Het is vooral in Engeland geweest dat men dit het eerst besefte. Men heeft
hier reeds in 1876 door wettelijke bepalingen de vivisectie geregeld in de
z.g. Cruelty to Animals Act. Hierin wordt o.a. bepaald wie en onder welke
omstandigheden proeven op dieren mogen verrichten. Men is daar echter
veel verder gegaan en heeft na de oorlog het U(niversities) F(ederation)
A(nimal) W(elfare) handbook on the care and management of Laboratory
Animals uitgegeven, een wetenschappelijk werk waarin praktisch alle pro-
blemen worden besproken die betrekking hebben op laboratoriumdieren.
Een belangrijke rol bij de centrale regeling van deze problemen speelt het
Laboratory Animal Centre van de M.R.C. Laboratories waaraan een aantal
dierenartsen en biologen als specialist voor laboratoriumdieren zijn ver-
bonden.

Ook in Amerika heeft men zich intensief bezig gehouden met dit probleem
en werd in 1950 een centrale vereniging opgericht, die o.a. een periodiek
uitgeeft en een belangrijke rol speelt bij research en organisatie van het
vraagstuk der laboratoriumdieren, terwijl ook in andere landen (Japan,
Frankrijk, Duitsland, Nederland) de behoefte werd gevoeld meer aandacht
te besteden aan de voorziening met- en de behandeling van laboratorium-
dieren. Dit, omdat enerzijds onder de willekeurig aangekochte dieren vaak
ernstige ziekten voorkwamen en anderzijds, omdat de resultaten der expe-
rimenten door het ongelijk reageren der dieren op dezelfde ingreep, zeer
ongunstig werden beïnvloed.

Bovendien vereisten de gespecialiseerde technieken bij de experimentele
chirurgie, farmakologie, Serologie enz. een nieuwe aanpak van dit probleem.
Het was in Nederland vooral T.N.O. die belangstelling toonde voor deze
kwesties en daardoor werd in 1955 het Centraal Proefdierenbedrijf opge-
richt dat vooral was bedoeld om te kunnen voorzien in de behoefte aan
laboratoriumdieren van die instituten, die op dit gebied niet self-supporting

zijn. Ook voor het fokken van bepaalde stammen biedt dit instituut de hel-
pende hand. Het is vooral Prof. H i r s c h f e 1 d gevk\'eest die bij de tot-
standkoming van dit alles een belangrijke rol heeft gespeeld.
Intussen waren ook enkele grote instellingen als b.v. de Medische Faculteit
van de Katholieke Universiteit te Nijmegen en het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid te Utrecht er toe over gegaan een dierenarts aan te trek-
ken, die bereid was zich speciaal met de problematiek der laboratorium-
dieren bezig te houden, terwijl later de Universiteiten van Leiden, Gronin-
gen, Utrecht en de bloedtransfusiedienst te Amsterdam dit voorbeeld volg-
den.

Wat de werkzaamheden in Nijmegen betreft, daaromtrent zal collega
DobbelaarU straks nader inlichten, terwijl ik U in het kort iets over het
andere werkgebied wil zeggen in samenhang met de vraag wat er van de
dierenarts voor laboratoriumdieren wordt verwacht. Zo werd in 1952
ondergetekende aangesteld als Veterinair Adviseur van de Directie van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid.

Naast de vraagstukken die betrekking hebben op de serumproduktie, die
vooral bij paarden, schapen en kalveren plaats vindt en waarvan de uit-
voering aan de dierenarts is opgedragen, moest de voorziening met grote
aantallen proefdieren (muizen, cavia\'s, ratten, konijnen, apen, geiten en
varkens) worden georganiseerd. Al spoedig bleek dat een groot deel hiervan
in eigen beheer gefokt moest worden. Daar voor de toekomst bovendien
de nodige aandacht moest worden besteed aan de fok van S(pecific)
P(athogen) F (ree) dieren zal het zonder meer duidelijk zijn dat dit alles,
naast praktijkwerkzaamheden een te omvangrijke opgave was.
Daarom nam in 1958 collega Kruyt een deel van deze werkzaamheden
over. Met name regelt hij de gehele proefdiervoorziening en heeft hij tege-
lijk een belangrijk aandeel in de opleiding van dierverzorgers en bio-
technische laboranten die (na het volgen van cursussen en na het afleggen
van een landelijk examen) langzamerhand in de plaats komen van de
vroeger vaak in negatieve zin geselecteerde staljongens.
Het spreekt vanzelf dat het accent bij de diverse instellingen vaak vel-
schillend ligt. Zo zijn microbiologie, toxicologie, serologie, experimentele
chirurgie of SPF dieren, facetten die voor vele instituten een zeer verschil-
lende mate van belangrijkheid hebben. Welke facetten voor de betrokken
instelling ook belangrijk zijn, voor alle collega\'s die in dit veld hun werk-
zaamheden uitoefenen geldt, dat het in de eerste plaats nodig is een alge-
mene belangstelling te hebben, evenals een bereidheid mede te werken aan
de speciale problemen die het betrokken instituut met zich meebrengt. Hij
moet zich hiervoor ongetwijfeld verdiepen in de genetica, de zootechniek
der laboratoriumdieren, waarbij voeding en huisvesting vooral een belang-
rijke rol spelen en in de kennis van de ziekten (en de bestrijding ervan)
die in grote getale bij deze categorie van dieren voorkomen. Verder moet
hij bereid zijn zich in te denken in de problemen van diegene, die de ex-
perimenten uitvoert, omdat hij als adviseur hierbij betrokken is; hij moet
weten welke eisen er aan de dieren gesteld worden en welke reacties er op
bepaalde ingrepen al of niet gewenst worden en het is mede aan hem er-
voor te zorgen dat er wegen gevonden worden, om aan de gestelde eisen te
voldoen. In andere gevallen zullen het speciale operatie- of narcosetech-
nieken zijn waaraan hij zijn medewerking moet verlenen.

Hoe echter zijn taak ook zal zijn, van hem zal altijd worden gevraagd dat
hij beschikt over een grote soepelheid om met anderen samen te werken.
Hij zal moeten bedenken dat hij de leiding heeft van een dienstverlenende
afdeling, waarbij van hem wordt gevraagd het door zijn specifiek veteri-
naire kennis mogelijk te maken dat voor de experimentator problemen wor-
den opgelost, die alleen door deze samenwerking kunnen worden over-
wonnen.

Is hij tot dit alles bereid, dan hebben we hier een nieuw specialisme dat
door zijn grote afwisseling en interessante problemen waarmee men te ma-
ken krijgt, voor een aantal dierenartsen buitengewoon aantrekkelijke moge-
lijkheden opent.

Besproken wordt een nieuw veterinair specialisme, nl. dierenarts voor laboratorium-
dieren.

Aan het begrip „proefdieren" heeft in wetenschappelijke kringen gedurende lange tijd
iets minderwaardigs gekleefd, terwijl deze onderwaardering ook oversloeg op de
verzorgers ervan.

Door de ontwikkeling van de biologische methodieken is hierin een belangrijke ken-
tering gekomen. Het is vaak nodig te werken met geheel ziektekiemvrije uniforme
dieren van bekende afkomst (soms zelfs S.P.F.-dieren), terwijl nieuwe chirurgische
en narcose technieken een speciale kennis vereisen. Een goed inzicht in de zootechniek,
de genetica en de ziekteleer van deze diergroep is eveneens noodzakelijk.
Voor enkele dierenartsen met een algemene belangstelling, die bereid zijn werkzaam
te zijn in een dienstverlenende sector cn samen te werken met de experimentator, ligt
hier een interessant terrein.

A new veterinary specialism, viz., that of the veterinary surgeon attending laboratory
animals, is discussed.

The world of science has long regarded the concept of „experimental animals" as
being associated with something inferior, which disparaging attitude also came to
include those charged with the management of these animals.

Owing to the development of biological techniques, a turning-point has been reached
in this respect. Germ-free animals of known descent (even SPF-animals in some cases)
frequently have to be used and new surgical procedures and methods of anaesthesia
require special knowledge. .An adequate understanding of the zoötechnics, genetics
and pathology of this group is essential as well.

■An interesting field is open here to those veterinarians having broad interests who are
willing to be employed in a service-rendering sector and to co-operate with the
experimenter.

On commente un specialisme vétérinaire nouveau, à savoir le médecin vétérinaire pour
animaux de laboratoire.

Dans les cercles scientifiques on a éprouvé pendant longtemps un certain manque
d\'estime pour la caté.gorie des animaux d\'expérience, tandisque cette sous-évaluaUon
s\'étendait aussi aux personnes ayant soin des animaux d\'expérience.
Grâce à l\'évolution des techniques biologiques il s\'est produit un revirement impor-
tant. Il est souvent nécessaire de travailler avec des animaux uniformes d\'origine
connue totalement libres de germes pathogènes (parfois même des animaux S.P.F.),
tandisque les nouvelles techniques chirurgiques et anesthésiqucs requièrent des con-
naissances spéciales. Une bonne intelligence de la zootechnie, de la génétique et de
la nosologie de ce groupe d\'animaux est également indispensable.

Ici un domaine intéressant s\'offre à quelques vétérinaires ayant un vaste champ
d\'intérêt et qui seraient prêts à travailler dans un secteur d\'assistance intermédiaire
et à collaborer avec l\'expérimentateur.

Besprochen wird ein neues veterinärmedizinisches Spezialismus, nämlich: Tierarzt für
Laboratoriumstiere.

Der Begriff „Versuchstiere" hatte in wissenschaftlichen Kreisen lange Zeit einen
minderwertigen Klang und diese Geringschätzung ging sogar auf die Tierpfleger über.
Durch die Entwicklung der biologischen Methoden ist-hieran eine deutliche Ver-
änderung gekommen. Oft ist es nötig mit vollkommen gesunden uniformen Tieren
von bekannter Herkunft (manchmal selbst S.P.F.-Tiere) zu arbeiten, während in
der Chirurgie und Narkose neue Techniken entstanden, die spezielle Kenntnis ver-
langen. Gute Einsicht in die Zootechnik, Genetika und Krankheitslehre dieser Tier-
gruppen ist ebenso notwendig.

Für einige Tierärzte, die ihre Kenntnisse auf diesem Gebiet erweitem wollen und
bereit sind im Dienstverband in Zusammenarbeit mit den Experimentator zu arbeiten,
liegt ein interessantes Arbeitsfeld offen.

Discutido es un nuevo especialismo veterinario, es decir medico veterinario para
animales del laboratorio. A la idea „animales de experimentacion" se ha pegado algo
menoria durante mucho tiempo el mundo de la ciencia, mientras que esta devaluacion
suprimo tambien los cuidadores.

Con el desarrollo de los metodos biologicos hay llegado un cambio importante. Muchas
veces es necesario de trabajar con animales uniformos, completamente libres de
germenes patogenos de origen conocido (a veces S.P.F. animales), mientras nuevas
tecnicas de cirugia y de narcosis exigen un conocimiento especial. Tambien es necesario
de tener una buena idea en la zootecnica, la genetica y la patologia de esto grupo
de animales.

Para algunos medico veterinarios con una interes general, los cuales estan dispuestos
de trabajar en un sector de prestar servicio y de cooperar con un experimentator, esta
ahi un terreno muy interesante.

Ruim tien jaar geleden werd de directie van het Dierenlaboratorium door
Curatoren van de Katholieke Universiteit te Nijmegen een taak opgedragen
die als volgt omschreven kan worden:

2. adviezen te geven aan de wetenschappelijke staf van de Faculteit der
Geneeskunde,

Aan de hand van deze drie facetten van onze taak willen wij U een indruk
geven van onze activiteiten.

Wij hebben gemeend van het Dierenlaboratorium een centraal service
instituut te moeten maken dat meer mogelijkheden aan de onderzoeker biedt
dan hij zonder een dergelijke centrale voorziening gehad zou hebben.
De verwerkelijking van deze opzet heeft enkele aspecten. Eén daai\'van is het
leveren van de gevraagde dieren. In het algemeen doen zich op dit terrein
geen problemen voor. De handel in honden en katten is daarentegen onlangs
in het nieuws geweest, waarbij verschillende meningen naar voren kwamen.
Is er nu bij het gebruik van dieren door de mens sprake van een oppor-
tunistisch gedrag waarbij de moraal naar de praktijk gesteld wordt? Er is
ons wel eens gezegd door dierenartsen, dat zij nooit een functie als de onze
aangenomen zouden hebben, omdat een dierenarts er is om dieren te ge-
nezen, niet om ze ziek te maken.

Wil de diergeneeskunde alleen dit of gaat het er veel meer om dieren
geschikt te maken voor het doel waarvoor zij bestemd zijn?
Een andere dierenarts zei kort geleden voor de radio: het eten van honden
was iets dat uit de tijd was en op korte termijn afgeschaft moest worden.
Blijft er van deze mening nog iets over als ze kritisch bekeken wordt?
Om ondanks belemmeringen van de handel voldoende dieren te verkrijgen
hebben wij een advertentie gezet waarin we om honden en katten vroegen.
Het gevolg daarvan was dat we naast voldoende honden en katten enige
reacties kregen, die wij beantwoord hebben met het houden van voor-
lichtingsavonden. Hierbij is ons gebleken, dat we bij alle belangstellenden
en ook de anti-vivisectionisten onder hen, begrip hebben kunnen bijbrengen
voor de fundamentele betekenis van proeven op dieren voor het welzijn van
de mensen.

Het tweede aspect dat behoort bij de leiding is het ter beschikking stellen
van personeel. Het is in een self-supporting instituut tot op zekere hoogte

1 Voordracht, gehouden op de II 2e Algemene Vergadering van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde, te Utrecht, 16 oktober 1965.

2 Dr. M. J. Dobbelaar en W. J. L van der Gulden; resp. directeur en adj. directeur
van het Centraal Dierenlaboratorium van de Medische Faculteit der Katholieke
Universiteit, Nijmegen.

heel goed mogelijk om niet geheel volwaardige krachten dieren te laten
verzorgen. Maar wanneer zoals bij ons met meer dan 40 dierverzorgers,
laboranten en analisten gecoördineerde hulp geboden moet worden bij meer
dan 100 lopende onderzoekingen van evenzoveel onderzoekers, dan moet
men kunnen beschikken over vakbekwaam personeel.

Het Dierenlaboratorium geeft op het ogenblik een instructieblad uit: Bio-
techniek, dat per 1 januari 1966 overgenomen wordt door de Landelijke
Werkcommissie Laboratoriumdieren, die dit met steun van T.N.O. en enkele
farmaceutische industrieën, gaat uitgeven.

Het derde aspect van de leiding van het centraal dierenlaboratorium is het
geven van gelijke kansen aan alle medewerkers van de Faculteit der Genees-
kunde. Dit komt neer op een budgettering waarbij in rekening gebracht
worden de kosten van dieren bij de aflevering, de kosten per week voor
huisvesting en verzorging en het aantal uren dat hulp geboden wordt bij de
proeven. Op deze manier kan iedere afdeling zijn budget besteden aan wat
meer muizen of wat minder apen. De universiteit krijgt binnenkort de be-
schikking over een computer en waarschijnlijk kunnen daarmee deze be-
rekeningen in weinig tijd worden uitgevoerd.

Dierexperimenten komen niet tot stand doordat een onderzoeker op zijn
eentje een probleem gaat uitzoeken. Niet alleen is hij ergens opgeleid, maar
hij leest ook, hij praat met andere onderzoekers en hij bezoekt congressen.
Op deze manier verzamelt hij moeizaam stukje bij beetje zijn kennis en het
is zelfs zo dat in het wetenschappelijk onderzoek grote missers soms een
duidelijker bijdrage geven aan de oplossing dan kleine waarheden.
Vóór de onderzoeker begint met zijn proef, komt hij met ons praten. Hij
kan daarbij adviezen vragen, die hij al dan niet kan opvolgen; hij zal in een
aantal gevallen vragen stellen waarop wij geen antwoord kunnen geven.
Soms gaat het er om of het dier de natuurlijke eigenschappen heeft die voor
de proef noodzakelijk zijn. Een andere keer wordt advies gevraagd over een
of meer technieken die bij dergelijke experimenten gebruikt kunnen worden.
Belangrijk is dat in een centraal dierenlaboratorium deze technieken ter be-
schikking blijven, terwijl het vroeger veelal zo was dat met het afsluiten van
het onderzoek een groot aantal van de soms heel interessante technieken
verloren ging.

Voor sommige onderzoekingen zijn aangeboren ziekelijke afwijkingen bij
het proefdier van belang. Zo beschikken wij bijvoorbeeld over een rattestam
die een erfelijke geelzucht heeft. Deze dieren hebben een onvermogen van de
levercellen om bilirubine aan glucuronzuur te koppelen, wat voor het onder-
zoek van de geelzucht van pas geboren kinderen zeer waardevol is.
Soms is de vraag van de onderzoeker hoe een dier door een operatieve in-
greep geschikt te maken voor de proef. Ook hierbij kunnen wij in een aantal
gevallen adviezen geven over de nabehandeling van de dieren, bijvoorbeeld
als een kunstmatige afvoerbuis voor een te grote belangstelling van het dier
behoed moet worden.

Ook worden wel vragen gesteld omtrent het gebruik van ziektevrije en
kiemvrije dieren. Deze dieren kunnen van nut zijn wanneer bepaalde kiemen
ongewenst zijn en ook — al is het niet bekend in hoeverre — als een uni-
former reactievermogen van de dieren gewenst is. Het ontbreken van be-

paalde ziekteverwekkers kan eveneens van belang zijn bij het onderzoek met
oude dieren, of wanneer het postmortale onderzoek naar afwijkingen die
door het experiment kunnen zijn ontstaan, zou worden bemoeilijkt door
geregeld voorkomende ziekelijke afwijkingen.

In groter verband levert de laatste jaren de al genoemde Landelijke Werk-
commissie Laboratoriumdieren bij het geven van adviezen bijdragen door de
uitgave van een catalogus van kooien en van in Nederland beschikbare
proefdierstammen. Ook bij specialistische adviezen kunnen de in de Com-
missie samenwerkende onderzoekers belangrijke bijdragen leveren.
Voor óns ligt een andere mogelijkheid bij het adviseren in het bevorderen
van kontakt tussen de onderzoeker en andere onderzoekers die kunnen
bijdragen tot het oplossen van een bepaald probleem. Aan een centraal
dierenlaboratorium komen niet alleen veel onderzoekers, maar deze zijn ook
van verschillende specialismen en in een gemeenschappelijk instituut is de
mogelijkheid tot een gesprek tussen hen veel groter. In een aantal gevallen
ontstaat zelfs spontaan een team dat bij de oplossing van problemen van
enige omvang vruchtbaar kan samenwerken.

De laatste jaren zijn wij begonnen met de studenten die vlak voor het
doctoraalexamen staan, in te leiden in de problemen van het dierexperimen-
teel onderzoek. Deze inleiding behelst die aspecten van voeding en ziekte,
van erfelijkheid en huisvesting die voor de proeven van direct belang zijn.
Ook wordt er aandacht aan besteed hoe de studenten, als ze eenmaal af-
gestudeerd zijn en zelf aan een onderzoek beginnen, op de eenvoudigste
manier de noodzakelijke informaties kunnen krijgen.

Het is duidelijk dat de organisatie, zoals die in het eerste punt is omschreven,
op de duur met enkele uren per week te regelen is.

Het eigen onderzoek komt niet alleen tegemoet aan de eigen intellectuele
behoeften, maar het is eveneens van belang bij het geven van adviezen aan
andere onderzoekers. Wanneer het laboratorium, waar een dierenarts aan
is verbonden, klein is, liggen de mogelijkheden tot het geven van adviezen
veel directer. Maar bij ons waar het aantal onderzoekingen omvangrijk en
de aard ervan zeer gedifferentieerd is, komt het er veel meer op aan, een
zekere positieve instelling te hebben ten opzichte van de problemen van de
onderzoeker, waardoor hij geneigd is met vertrouwen hulp te vragen. Om
deze instelling te verkrijgen is de ervaring met de feitelijkheden van het doen
van een onderzoek van cardinale betekenis.

Voor het eigen onderzoek moeten wij natuurlijk kunnen beschikken over de
literatuur op een gebied dat is samen te vatten als de „proefdierkunde", de
„laboratory animal science". Er bestaan grote informatiemogelijkheden in
bijvoorbeeld de Biological Abstracts, waarin op een eenvoudige manier over
diverse onderwerpen de meest recente literatuur te verzamelen is.
Onze belangstelling voor het eigen onderzoek gaat uit naar het ziekte-
probleem bij laboratoriumdieren. Intercurrente sterfte van dieren is ook bij
ons een probleem en eist nu en dan onze aandacht. Maar voor vele onder-
zoekingen is het van veel meer belang na te gaan, in hoeverre ziektevrije
dieren hiervoor geschikter zouden zijn dan conventionele. Wij krijgen
binnenkort voor dit onderzoek de beschikking over een geklimatiseerde unit
met een barrière voor infectieuze ziekteoorzaken.

Door het eigen onderzoek en door de ervaring is het welUcht mogehjk een
zekere deskundigheid, een zekere speciaHsatie in de proefdierkunde te ver-
krijgen. Met opzet wordt de naam „laboratory animal medicine" gemeden.
Dierenarts zijn betekent nog niet inzicht hebben in de problemen die met het
nemen van proeven op dieren te maken hebben. Er zijn veel onderzoekers
met een andere opleiding (bijvoorbeeld artsen en biologen) die meer weten
over proefdieren en over dierproeven dan de dierenarts. Een dierenarts is
niet zonder meer deskundig op het gebied van laboratoriumdieren en het
onlangs in Engeland verschenen Littlewood-rapport, dat het toezicht op de
dierproeven zonder vorm van discussie overlaat aan dierenartsen, is aan-
vechtbaar. Alleen warmeer men zelf een grote ervaring heeft in het doen van
dierproeven, kan het zijn van dierenarts voordeel hebben bij het adviseren
bij proeven op dieren.

De taakomschrijving van de directie van het Centraal Dierenlaboratorium te Nijmegen
luidt:

2. adviezen te geven aan leden van de wetenschappelijke staf van de Faculteit der
Geneeskunde,

Aan de hand hiervan worden de verschillende activiteiten, die van het Dierenlabora-
torium uitgaan, nader toegelicht.

The terms of reference of the directors of the Central Animal Lobartory in Nijmegen
are as follows:

Various activities originating with the Animal Laboratory are commented upon in the
light of the above.

La tâche de la direction du Laboratoire Central d\'Animaux à Nimègue se définit
comme suit:

2. conseiller les membres de l\'équipe scientifique de la Faculté de Médecine,

A l\'aide de cette définition les différentes activités qui procèdent du Laboratoire des
Animaux, sont commentées.

Der Aufgabenbereich der Direktion des Zentralen Tierlaboratoriums zu Nijmegen
lautet:

2. die Mitglieder des wissenschaftlichen Stabes der medizinischen Fakultät zu be-
raten,

An Hand hiervon werden die verschiedenen Aktivitäten, ausgehend vom Tierlabora-
torium, näher erläutert.

La tarea determinada de la direccion del laboratorio central de animales a Nimega
(Holanda) es:

A proposito de esto, diferentes actividades del laboratorio central de animales estan
aclarados.

Een bij een proefdierenbedrijf werkzame collega dient verstand te
hebben van genetica, voeding, huisvesting en dierziekten, hij dient dus
een „schaap met vijf poten" te zijn.

Bij de historische ontwikkeling van de proefdierenverzorging ziet men
allerwege proefdierenbedrijven ontstaan, b.v. aan de Universiteiten te
Groningen en Nijmegen, het C.LV.O., het Centraal Proefdierenbedrijf
T.N.O., het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid enz.
Daar het niet alleen gaat om het vermeerderen van proefdieren, maar
tevens om het adviseren bij de uitvoering van proeven vraagt spreker
zich af of er geen landelijke coördinatie der werkzaamheden mogelijk
zou zijn in een centraal proefdierenbedrijf, waar alle specialisten (gene-
ticus, voedingsspecialist, dierenarts enz) efficiënt zouden kunnen samen-
werken, vooral ook in verband met de produkde van S.P.F. proefdieren.
Tenzij uiteraard voor bepaalde instellingen specifieke eisen worden
gesteld.

Spreker zet uiteen hoe de gang van zaken is bij de voorbereiding en
uitvoering van een experiment, hoe hierbij de probleemstelling zich van
het begin af aan kan wijzigen, hoe tijdens het experiment kan blijken
dat bepaalde ingrepen noodzakelijk zijn ter uitvoering waarvan zich een
bepaalde techniek ontwikkelt. Zo groeit een bepaald onderzoek vaak uit
tot een gecompliceerd probleem, hoewel het oorspronkelijk als een een-
voudige, makkelijk op te lossen kwestie werd aangediend.
Voor de mogelijkheid van het doen van een onderzoek is het dan ook
zeer belangrijk dat men alle faciliteiten daartoe dicht bij de hand heeft
en er geen verre reizen voor behoeft te maken.

Hij memoreert de zeer goede verstandhouding die er bestaat tussen de
verschillende instituten, die proefdieren produceren en hij acht de op-
richting van het Centraal Proefdieren Bedrijf T.N.O. een grote vooruit-
gang en een stap in de goede richting.

Deze instelling zal echter waarschijnlijk niet in staat zijn om ook de
andere grote instituten van proefdieren te voorzien, in aanmerking ge-
nomen dat men b.v. aan het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid
per jaar omstreeks 200.000 muizen, 20.000 cavia\'s, 4000 apen nodig
heeft en men zich thans gaat toeleggen op de produktie van S.P.F.-
dieren,

Spreker vreest dat de landelijke centralisatie grote moeilijkheden zal
opleveren voor de proefdierenvoorziening, die thans op bevredigende
wijze door uitwisseling tussen de verschillende instituten onderling op
peil kan worden gehouden. Hierbij komt nog de bepaalde gerichtheid
der onderzoekingen aan zekere instellingen, waarvoor de proefdieren
aan bepaalde eisen hebben te voldoen.

De thans bestaande landelijke samenwerking, o.m. op het gebied van op-
leiding van dierverzorgers, uitwisseling van gegevens en dieren enz. is
zeer lovenswaardig en werkt goed.

Spreker wil gaarne zijn dank betuigen voor de beantwoording der
vragen, alhoewel hij niet volledig bevredigd is.

Naar aanleiding van de opmerking van collega Dobbelaar, dat de taak
van de dierenarts bij het proefdierbedrijf door anderen dan dieren-
artsen zou kunnen worden overgenomen, meent spreker dat een aantal
onderzoekers, waarbij voornamelijk aan medici en biologen dient te
worden gedacht, toch wel enigszins vreemd staat ten opzichte van proef-
dieren, vooral indien het grote proefdieren betreft.

Het laat zich aanzien, dat juist op dit gebied, zowel wat de toxicologie
en de vergelijkende pathologie als het werk betreffende de zoönosen
aangaat, in de toekomst veel behoefte zal bestaan. Vooral op het belang-
rijke gebied van de vergelijkende pathologie, waarbij voornamelijk aan
hart- en vaatafwijkingen en tumoren moet worden gedacht, staat voor de
dierenarts met zijn opleiding in de microbiologie, genetica en zoö-
techniek een zeer ruim arbeidsveld open.

Spreker is overigens verwonderd over het feit, dat na de behandeling
van het thema „De toekomst van ons beroep" op de Algemene Ver-
gadering in 1964, hetgeen door de keuze van het thema „De dierenarts,
werkzaam op het gebied van proefdieren" nog wordt onderstreept, nog
geen 50 collegae (3% van de in Nederland werkende dierenartsen) en
geen enkele student in de zaal aanwezig zijn.

Spreker is het met de opmerking van de vorige spreker geheel eens en
meent de aanwezige 3% der leden als de beste leden der Maatschappij
te moeten beschouwen.

Naar aanleiding van de gevaren, verbonden aan het concentreren van
proefdieren op één plaats, waarop collega Koopmans reeds wees, merkt
spreker op dat hiermede met de bouw van het Centraal Proefdieren
Bedrijf T.N.O. rekening werd gehouden door het „paviljoensysteem"
door te voeren waarbij de verschillende gebouwen streng van elkaar
kunnen worden geïsoleerd. Overigens kan het gehele complex gebouwen
in tijden van nood door middel van een noodaggregaat van elektriciteit
worden voorzien.

Continuïteit in de leiding van het bedrijf wordt gewaarborgd door een
bestuur, dat een toeziende en adviserende taak heeft. De wetenschappe-
lijke staf bestaat thans uit een dierenarts, een ervaren geneticus en een
arts-bacterioloog, waaraan waarschijnlijk binnenkort een dierenarts-
patholoog-anatoom zal worden toegevoegd.

Spreker heeft grote waardering voor de opzet van het Centraal Proef-
dieren Bedrijf T.N.O., maar hij is van mening dat een Centraal bedrijf
niet in staat is om naast alle andere instituten b.v. ook het Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid geheel van proefdieren te voorzien,
laat staan instellingen waar de problemen heel anders liggen, als b.v.
het Kankerinstituut.

Ook bij de proefdiervoorziening als zodanig kan aan een groot instituut
de dierenarts nauwelijks gemist worden.

Naar aanleiding van de opmerking van collega Kampelmacher over de
afwezigheid van studenten merkt spreker op dat tijdens de in de och-
tenduren gehouden hengstenkeuring aan de Croeselaan 12 studenten de
wens te kennen hebben gegeven de Algemene Vergadering bij te willen
wonen.

Spreker deelt mede in kringen van de dierenbescherming steeds gewezen
te hebben op de noodzaak van vivisectie voor medische doeleinden. Hij
memoreert het feit dat kort geleden een petitie aan de Staten Generaal
werd aangeboden om te komen tot een controle op de vivisectie.
Spreker staat sceptisch tegenover de efficiëntie hiervan en vraagt hoe
deze controle in Engeland werkt. Hij memoreert de wijze van vivisectie
zoals deze voorheen werd verricht en is van mening dat vivisectie tot
het noodzakelijke moet worden beperkt.

In Engeland is men begonnen met de aanstelling van één inspecteur,
thans heeft men er vier. Men meent dat als men het goed wil doen, men
bij elk onderzoek toezicht zou moeten hebben, waarbij dan het gevaar
bestaat dat de „inspecteur" zelf bij het onderzoek geïnteresseerd zou
raken.

Naar sprekers mening kunnen dierenbeschermingskringen tegen vivi-
sectie zijn, maar zij moeten accepteren dat anderen er wèl gebruik van
maken.

Het verrichten van dierproeven is geen principieel andere vorm van het
gebruik van dieren dan b.v. het fokken van kippen voor de leg of koeien
voor de melk.

Spreker voegt hieraan toe dat bij het verrichten van experimenten de
proefdieren op zo humaan mogelijke manier dienen te worden gebruikt.
Hij is van mening dat in Nederland excessen praktisch niet voorkomen.
Dit is o.m. afhankelijk van de opvoeding van de personen die de expe-
rimenten uitvoeren, een kwestie waarbij de dierenarts een grote rol kan
spelen.

Spreker acht efficiënte controle bij de experimenten geheel onuitvoer-
baar en onderstreept zijn mening dat hij niet tegen vivisectie is, mits
hierbij geen dierkwelling optreedt. De mentaliteit van de experimentator
speelt hierbij een grote rol. Overigens ziet spreker een groot verschil
tussen het gebruik van dieren voor vlees- en melkproduktie en vivisectie.

Het zou verstandig zijn het woord „vivisectie" te vervangen door „het
gebruik van proefdieren". Uit een verslag van de commissie Klatte is
gebleken dat het in hoofdzaak gaat om zeer eenvoudige ingrepen zoals
injecties en aderlatingen en slechts zeer zelden van sectie sprake is.

Spreker deelt mede dat hij indertijd gestemd heeft tegen een vivisectie-
vrije leerstoel aan de Rijks Universiteit te Utrecht. De Ned. Ver. tot
Bescherming van Dieren is in principe tegen vivisectie, doch aanvaardt
haar wel als noodzaak onder voorwaarde van beperking en humane
toepassing. Voor demonstraties worden tegenwoordig vaak films gebruikt.

Spreker acht het desalniettemin jammer dat het Hoofdbestuur van de
Vereniging tot bescherming van Dieren heeft gemeend geen zwerfhonden
en -katten ter beschikking te stellen die anders gedood zouden worden.
De Voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit hierna met
een kort woord de vergadering, waarbij hij de afwezigheid van studenten betreurt en
sprekers en aanwezigen dankt voor hun bijdrage aan het welslagen van deze twee-
daagse 112e Algemene Vergadering der Maatschappij.

Nu ja, voor U, alleen voorzover U komt. Maar komt U? In 1963 Vk\'aren er 175
deelnemers. Zij konden als volgt worden ingedeeld volgens de gegevens van het
jaarboekje:

O, zeker. Maar wij verwachten in 1966 meer deelnemers. De wetenschap staat niet
stil en er is zeker weer veel belangrijk nieuws mede te delen. In 1963 kon nog met
een noodoplossing op het terrein van de Faculteit worden volstaan. Dat gaat in
1966 niet meer. Daarom moest worden omgezien naar een andere plaats.

Tussen Utrecht en Rhijnauwen ligt het nieuwe Universiteitsterrein „De Uithof\'.
Vlak bij het terrein bestemd voor onze nieuwe Faculteit ligt daar het Transitorium.
Vanuit het Transitorium ziet men de muren van de Kliniek voor Verloskunde al uit
de grond rijzen, terwijl met de Kliniek voor Heelkunde is begonnen.
Het Transitorium, een enorm gebouw, leent zich bijzonder goed voor het houden van
congressen. Curatoren van onze Universiteit hebben ons de benodigde ruimten gaarne
ter beschikking gesteld. Drie grote collegezalen naast elkaar, uitgerust met televisie,
kunnen 100 tot 300 personen bevatten.

Ongeveer 35 korte en langere voordachten zullen worden gehouden, daarnaast zul-
len er demonstraties worden gegeven. Ziekten van grote en kleine huisdieren zullen
worden behandeld, maar ook ziekten van dieren uit bijzondere diergroepen.
Er komt een speciale dag, bestemd voor de vleeskeuringsdierenartsen. Het uitge-
breide programma zal U t.z.t. worden toegezonden.

Het damescomité is bezig een damsprogramma nieuwe stijl in elkaar te zetten. Het
is nog te vroeg om er nu al meer van te zeggen.

Jonkheer Dr. G. J. Th. B e e 1 a e r t s van Blokland is in de op 22 oktober j.1
gehouden Algemene Ledenvergadering van de V.V.A.A. afgetreden als voorzitter van
de V.V.A.A.

In diezelfde Algemene Ledenvergadering werd het Bestuur met twee nieuwe leden
uitgebreid.

In verband met deze wijziging in de samenstelling van het Bestuur hebben enige
mutaties in de Bestuursfuncties plaats gevonden.

Het Bestuur van de V.V.A.A. is thans alsvolgt samengesteld:
Dr. W. L. van Luyn, vrouwenarts, Bunnik, voorzitter.
H. A. V. Giesberger, arts, Zeist, vice-voorzitter.
Dr. S. Koopmans, dierenarts. Utrecht, secretaris.
M. Vermooten, tandarts. Utrecht, penningmeester.
H. F. Smith, tandarts, Hilversum, loco secretaris/penningmeester.
J. M. Mayer, arts, Bilthoven.
C. H. Hak, arts. Utrecht.

Het bestuur van de W.A.V.F.H. heeft in verband met de haar toegewezen beperkte
tijd, waarin — tijdens het van 17 tot 22 juni 1967 te Parijs te houden Wereldcongres
der World Veterinary Association — simultaan vertalingsmogelijkheid en plaatsruimte
geboden kon worden, besloten slechts twee hoofdthema\'s op haar programma te
plaatsen, te weten:

1. Internationale standaardisering in het veterinaire levensnuddelentoezicht, met als

2. Hygiëne in de sector voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, met als onder-
delen

Voor de hoofdvoordrachten zullen sprekers worden uitgenodigd. Voor het doen van
korte mededelingen over de bovenstaande onderwerpen en het doen van eveneens
korte maar vrije mededelingen op het gehele gebied van de veterinaire voedings-
middelenhygiëne dient men zich, onder vermelding van de titel van het onderwerp,
vóór 15 maart 1966 te melden bij Drs. M. van Schothorst, secretaris van de
W.A.V.F.H., Sterrenbos 1 te Utrecht.

In de nacht van donderdag 9 op vrijdag 10 december 1965 is te Lisse een hondje
van circa vier maanden in quarantaine overleden. Op vrijdag 10 december is het
dier bij het C.D.I., afdeling Rotterdam en bij het R.I.V. te Bilthoven onderzocht,
waarbij is komen vast te staan, dat het aan hondsdolheid is gestorven.
Het geval is geïsoleerd en alle vereiste voorzorgsmaatregelen tegen besmetting zijn
getroffen. De geneeskundige inspectie van de volksgezondheid heeft de menselijke
contacten nagegaan en de leden van het gezin, waar de hond in huis is geweest,
evenals zes andere contactpersonen, zijn door inenting voorbehoedend tegen honds-
dolheid behandeld.

Onmiddellijk is een onderzoek ingesteld naar de herkomst van de hond. Hieruit is
gebleken dat een opvarende van een Nederlands schip de ruwharige bastaard fox-
terrier op 20 augustus 1965 te Colombo op Ceylon aan boord heeft gebracht.
Na aankomst van het schip in Nederland op 20 oktober 1965, is de hond zonder vol-
doende inlichtingen als zwerfhond aan het dierenasyl te Haarlem afgegeven. Op
23 oktober heeft dit asyl de hond aan een inwoner van Lisse, die zich over het dier
wilde ontfermen, meegegeven.

De nieuwe eigenaar heeft sindsdien de hond, mede op voorschrift van het asyl,
steeds aangelijnd gehouden. Op dinsdag 7 december is het dier ziek geworden,
waarna de dierenarts in het snelverlopende ziekteproces symptomen heeft vastge-
steld, die op hondsdolheid wezen (excitatieverschijnselen, agressiviteit, verhoogde
temperatuur).

In overleg met de districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te Leiden,
is het dier vervolgens in een quarantainehok te Lisse geïsoleerd, waar het is ge-
storven. Omdat niet alleen de herkomst van het hondje, maar tevens alle contacten
bekend zijn, worden geen verdere maatregeleen noodzakelijk geacht dan die welke
reeds zijn getroffen.

Op 26 november 1965 is in een gezin te Oudeschild op Texel een papegaai over-
leden. Het dier was op 22 november ontvangen van een dierenhandelaar te Voor-
burg. Op 27 november ontving de koper een tweede papegaai van deze dieren-
handelaar, welk dier op 29 november stierf.

De koper deed aangifte bij de politie en de beide kadavers werden in handen gesteld
van de Directeur van de Veterinair Hygiënische Dienst op Texel. Deze stuurde ze
voor onderzoek naar het C.D.I., Afdeling Rotterdam, waar psittacosis werd gecon-
stateerd.

Inmiddels heeft zich op 11 december 1965 een soortgelijk geval voorgedaan te
Terneuzen. Bij een dierenarts te Sas van Gent vervoegde zich dc eigenaar van een
papegaai, die vier dagen na aankoop was gestorven. Het was de tweede papegaai
die overleed en ook hier waren beide dieren betrokken van de dierenhandel te
Voorburg.

Zoals in het vorige nummer al werd opgemerkt, vertoonde de epizoötie begin de-
cember in Noord-Brabant de neiging zich van het oosten naar het westen uit te
breiden.

Deze tendens heeft zich in de eerste twee weken van december nog voortgezet,
terwijl zich ook in Gelderland meer gevallen voordeden.

In de week van 2 tot en met 8 december kwamen in totaal 197 gevallen voor,
waarvan:

In de periode van 9 tot en met 13 december was de verdeling van het totaal aantal
gevallen — 154 — als volgt:

Op 9 december deed zich ook in de provincie Zeeland een geval voor en wel te
Heinkenszand op Zuid-Beveland.

Op 13 december werd een geval in de provincie Utrecht geconstateerd en wel in
de gemeente Doorn.

Uit de cijfers van de laatste dagen zou kunnen worden afgeleid dat de epizootie
in de kop van Limburg aan het afnemen is. Deze cijfers zijn:
9 december 5 gevallen

Noord-Brabant blijft als sterkst besmette provincie vrij constant wat het aantal ge-
vallen per week betreft.

De epizoötie vertoont echter wel de neiging zich naar het westen uit te breiden.
In Gelderland komen de laatste week meer gevallen voor zodat een uitbreiding naar
boven de grote rivieren niet onmogelijk moet worden geacht.
Over de laatste dagen waren de cijfers in de provincie Gelderland als volgt:
9 december 7 gevallen

Te Deurne en directe omgeving in Noord-Brabant, waar ingevolge de Ministeriële
beschikking van 9 november 1965 een noodenting is uitgevoerd, zijn sinds 25 no-
vember geen gevallen van mond- en klauwzeer meer geconstateerd.
In dit gebied is, evenals naderhand rondom Schayk in Noord-Brabant, een nieuwe
entstof voor varkens gebruikt. De antigeen-concentratie hierin bedraagt het tien-
voudige van die in de tot dusver gebruikte entstof.

Een éénmalige enting hiermee bij varkens wordt voldoende geacht voor het op-
wekken van een snel optredende immuniteit, waarvan de duur echter nog niet
bekend is.

Van deze geconcentreerde entstof was bij het C.D.I. een voorraad aanwezig van
100.000 doses voor gebruik in urgente gevallen. Deze voorraad is thans door de
entingen rondom Deurne en Schayk vrijwel opgebruikt.

Een gebied rondom Deurne, waar met de M.B.\'s van 9, 15 en 23 november een
vervoersverbod voor varkens van kracht werd, werd bij Ministeriële beschikking
van 8 december gewijzigd.

De in het vorige nummer genoemde mond- en klauwzeermaatregelen voor het zuiden
van het land, die per 1 december werden verlengd tot 18 december 1965, zijn op-
nieuw verlengd tot 15 januari 1966,

Een totaal overzicht over deze epizoötie tot en met 13 december, toont het volgende
beeld:

608 bedrijven in Noord-Brabant
161 bedrijven in Limburg
44 bedrijven in Gelderland
1 bedrijf in Drenthe
1 bedrijf in Zeeland
1 bedrijf in Utrecht

> ^ ^

TO ^

â ^ 2
tJ C

9J U

i e- >•

Met ingang van maandag 6 december is in een gebied van Noord-Brabant en Lim-
burg, ten oosten van de lijn \'s-Hertogenbosch - Eindhoven tot aan de Duitse grens,
begonnen met een georganiseerde rattenbestrijding.

In samenwerking met de districtsinspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst wordt
deze bestrijding gecoördineerd door Ir. Ophof, inspecteur van de Volksgezondheid
voor de hygiëne van het milieu.

Gewerkt wordt met een centraal vervaardigd lokaas dat cumarine-derivaten bevat.
De controleurs van laatstgenoemde inspectie treden daar op, waar de districts-
inspecteurs van de V.D. dat het eerst nodig achten. Zij betreden de bedrijven niet,
doch geven het lokaas, voorzien van een instructie af aan de eigenaars van de be-
drijven,

Ommen. (pag. 1699 (1965))
14, Afd. Zeeland K.N.M.v.D. Vergadering, 15.00 uur. Hotel „De Nieuwe
Doelen", Middelburg, (pag. 72)

20—23, VHIe Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
(1965))

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

14—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965))
Augustus,

4—9, World Ass. for Buiatrics. Int. Congres, Zürich, (pag. 1147 (1965))
11—18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

NOTULEN van de 112e Algemene Vergadering, gehouden op vrijdag 15
oktober 1965, in de grote dinerzaal van het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

Dames en Heren ereleden en leden van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde,

Voor de eerste keer na mijn verkiezing door u, mag ik als voorzitter van
de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde u allen
hartelijk welkom heten op deze huishoudelijke vergadering.
De taak van het Hoofdbestuur wordt steeds zwaarder en steeds inge-
wikkelder. Met allerlei problemen wordt het Hoofdbestuur geconfron-
teerd en talrijk zijn de beslissingen die wij na rijp beraad en overleg
moeten nemen. Vanzelfsprekend laat het Hoofdbestuur zich hierbij
adviseren door commissies, waarvan vele een blijvend karakter hebben,
maar ook soms commissies ad hoe zijn. Wel dringt het Hoofdbestuur aan
op een zo spoedig mogelijke rapportering over de gevraagde werkzaam-
heden.

Een voorbeeld voor alle commissies mag zijn de Commissie Pluimvee-
ziektebestrijding, die op korte termijn ons een gedegen rapport heeft
toegezonden.

Even wil ik ook stilstaan bij het probleem studentenassistentie. Steeds
is gesteld dat dit een voorbijgaand iets moet zijn en in een kort geleden
gehouden gesprek met de Faculteit der Diergeneeskunde, de Veeartsenij-
kundige Dienst, de Gezondheidscommissie voor Dieren en de Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee is gesteld dat èn voor de studenten èn voor
de Faculteit der Diergeneeskunde de studentenassistentie binnen afzien-
bare tijd dient te verdwijnen. Natuurlijk zal dat niet van de ene dag
op de andere gebeuren, maar men zal rekening moeten houden met
geringere toewijzingen. Tevens wil ik u verzoeken u te onthouden van de
illegale studentenassistentie.

Tot leden van de Notulencommissie 1965 worden benoemd de heren A. A. Abra-
ham se , N. D. M. D e k k e r en S, v a n H a r t e n, die de benoeming aanvaarden.

Dr. K. Kruyt, Lekkerkerk, merkt op dat op pagina 1834, 5e alinea, „opvallend
lage begrotingspost" moet zijn „opvallend hoge begrotingspost".
Deze correctie wordt aangebracht.

worden afgevoerd; het zal slechts zelden voorkomen dat er ingekomen stukken zijn,

Ook ditmaal zijn er geen ingekomen stukken, die nu ter behandeling zouden moeten

De voorzitter wil dit agendapunt wel handhaven, want er kunnen belangrijke
ingekomen stukken zijn, waarvan behandeling in de Algemene Vergadering gewenst is.
De vergadering gaat hiermede akkoord.

a. De secretaris deelt mede dat de Groep K.I. en Zootechniek nog geen kandi-
daat heeft voorgedragen voor de vacature van de heer S p r u y t.

De secretaris merkt op dat de Groep dus nog een voordracht moet doen,
zo mogelijk voor de a.s. Hoofdbestuursvergadering.

Vervolgens deelt de secretaris mede dat de afdelingen Friesland, Overijssel
en Noord-Brabant respectievelijk hebben gekozen tot afgevaardigden van de
afdelingen in het Algemeen Bestuur de heren: W. T. Koopmans, S. de
Haan en E. E. Kemperman.

b. De voorzitter deelt mede dat voor de vacature van de heer H. L. L. v a n
Werven, Arnhem, lid van de Rcdaktie van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, kandidaten zijn voorgedragen. In de volgende vergadering van het Hoofd-
bestuur zal uit deze „groslijst" van de afdelingen een lid worden benoemd en dit
zal worden bekend gemaakt in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

c. De secretaris deelt mede dat door de afdeling Zuid-Holland de volgende
kandidaten zijn voorgedragen voor de Tarievencommissie: de heren K. G. van
der Wal, Gorinchem en Dr. G. Grootenhuis, Nieuwenhoorn;

door de afdeling Friesland de heren: T. van der Laan, Dokkum, en H.
E g g i n k, Oosterwolde;

door de afdeling Noord-Brabant de heren: C. J. O k k e r s e, \'s-Hertogenbosch, en
P. H. A. M. van M a a n e n, Guyk.

Het Hoofdbestuur kiest in de eerstvolgende vergadering uit deze voordrachten 3
leden voor de Tarievencommissie.

Tenslotte merkt dc s e c r e t a r i s nog op dat wanneer de afdelingen voordrachten
inzenden in niet alfabetische volgorde wordt aangenomen, dat de eerstgenoemde
als nummer één van de voordracht wordt beschouwd.

6. Verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur, wegens reglementair aftreden van
de heer T. Sinnema, die niet herkiesbaar is.

Vóór tot de verkiezingen wordt overgegaan wordt een stembureau gevormd: de heren
K. Clay, Uitgeest, P. J. D. van Egmond, Heino, en Dr. D. Talsma
Leeuwarden, worden benoemd en verklaren zich bereid daarin zitting te nemen.
Er wordt voorgesteld volgend jaar het „voor en tegen" op de stembiljetten, ter voor-
koming van vergissingen, dichter bij elkaar te zetten; aldus wordt besloten.
De voorzitter informeert of er in de vergadering nog leden aanwezig zijn, die
kandidaten willen noemen, die nog op het stembiljet kunnen worden ingevuld.
De heer N e e t e s o n noemt namens de afdeling Utrecht de heer A. Zegwaard.

De heer Van de Vlerk merkt op dat de wijze waarop in de afdeling Groningen-
Drenthe de verkiezing is verricht, niet in overeenstemming is met dc redaktie op het
stembiljet. Er zijn n.l. in deze afdeling 2 leden van de Ereraad gekozen cn niet voor
afzonderlijke vacatures.

De secretaris merkt ter toelichting op dat hij de secretaris van de afdeling hierop
reeds heeft geattendeerd.

Collega V a n O s merkt op dat dit in de afdeling Overijssel in discussie is geweest.
De afdeling Overijssel is van mening dat deze gang van zaken toch niet de juiste is,
omdat dit tot versnippering van stemmen aanleiding geeft.

De voorzitter deelt mede dat hij in de afdeling wel vernomen heeft dat het
beter geweest zou zijn wanneer voor de beide vacatures afzonderlijke agendapunten
zouden zijn gemaakt.

De heer M e 1 e s s e n merkt op dat de afdeling Noord-Holland de heer R e m p t
kandidaat heeft gesteld voor beide vacatures in de Ereraad.

De heer Heezen merkt op dat de afdeling Gelderland de heer D c L i n t kandidaat
heeft gesteld en de afdeling zag graag dat deze zou worden benoemd.
Er wordt geïnformeerd wie in de vacature L o m a n en wie in de vacature Van
Werven in het algemeen wordt genoemd.

De voorzitter antwoordt hierop dat in de vacature L o m a n in het algemeen
op de heer Van E g m o n d is gestemd en in de vacature Van Werven de heer
S c h u i 1 i n g, maar de afdeling Noord-Holland stelt de heer R e m p t kandidaat
en de afdeling Gelderland de heer De Lint.

De voorzitter doet nu een voorstel van het Hoofdbestuur betreffende de
vacature ontstaan door het overlijden van de heer A. H. M. H. Hendriekx,
dat een groot verlies is voor dc Ereraad. Het Hoofdbestuur heeft inmiddels gesproken
met Prof. N u m a n s, die als voorzitter van de Ereraad heeft bedankt, maar bereid is
één jaar als lid van de Ereraad te blijven, waardoor de continuïteit in de Ereraad
minder wordt verbroken.
Dc vergadering gaat nu tot stemming over.

Hierna wordt de vergadering een ogenblik geschorst voor het tellen van de uit-
gebrachte stemmen.

Voor de verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur worden 320 geldige stemmen
uit.gebracht;

Op grond van deze uitslag blijkt de heer H. A. van R i e s s e n tot lid van het
Hoofdbestuur te zijn gekozen, welke functie door hem wordt aanvaard.
Hierna richt de voorzitter zich met de volgende woorden tot de heer S i n -
n c m a :

Na een periode van 4 jaar gaat U het Hoofdbestuur verlaten. Wij
hunnen collega Sinnema niet genoeg dankbaar zijn, wanneer wij in aan-
merking nemen dat hij ver van Utrecht woont, dat hij een grote praktijk
heeft en dat hij toch, voor zover ik weet, nooit op de Hoofdbestuurs-
vergaderingen heeft ontbroken. Dit is wel een bewijs dat collega Sinne-
ma zijn functie zeer serieus heeft opgevat. Wij zijn collega Sinnema
zeer dankbaar voor de tijd dat hij in het Hoofdbestuur heeft gezeten,
voor zijn medebesturen, en vooral ook voor zijn waardevolle adviezen,

die hij in het Hoofdbestuur heeft gegeven. In het Hoofdbestuur komen
vrij vaak kwesties die de praktijk aangaan en de praktijk heeft nog
weer zeer veel variaties. Collega Sinnema had alle variaties in zijn
praktijk en nu doel ik speciaal op dat gedeelte van de praktijk wat het
pluimvee betreft en daarvoor hadden wij in het Hoofdbestuur een waar-
devolle deskundige.

Collega Sinnema hartelijk dank, maar niet alleen dank aan U. Ik geloof
dat het goed is dat ik U verzoek de dank ook over te brengen aan Uw
buurtcollega, die altijd bereid is geweest, wanneer U een dag voor het
Hoofdbestuur weg was. Uw praktijk waar te nemen. Dus als U de dank
van de vergadering ook over wilt brengen aan Uw collega, heel graag.
Maar bijzonder, geloof ik toch wel dat ik namens alle leden van de
Maatschappij spreek wanneer ik collega Sinnema hartelijk dank.
De heer Sinnema antwoordt iiet volgende:
Mijnheer de voorzitter.

Heel hartelijk dank voor de vriendelijke woorden, die U tot mij hebt
gericht. Het is inderdaad zo, dat wanneer men in een bestuur zit meer
let op wat er wordt behandeld, dan wanneer men als lid in de zaal zit.
Het is mij opgevallen, bij de afscheidsspeeches, die de aftredende Hoofd-
bestuursleden gewoonlijk houden, dat iedereen het eigenlijk een prettige
tijd heeft gevonden. Iedereen vond het ook een nuttige tijd voor zich-
zelf. We weten zeker dat we mee geholpen hebben om het besturen van
een vereniging mogelijk te maken door het aantal Hoofdbestuursleden
te completeren, maar ik ben het helemaal met mijn voorgangers eens,
die gezegd hebben dat het waarschijnlijk het meest nuttige effect heeft
gehad voor het Hoofdbestuurslid zelf. Het was leuk en als het niet leuk
was, dan was het vaak nuttig.

U hebt al gezegd, mijnheer de voorzitter, dat ik de dank van de Maat-
schappij over mag brengen aan mijn collega. Ik geloof dat mijn buurt-
collega, collega Hoving, meer dank verdient dan ikzelf, want hij maakte
het mogelijk door te allen tijde mij vrij te maken, ik nooit neen behoefde
te zeggen, wanneer men een beroep op mij deed. Daarom zou ik nog
eens even naar voren willen brengen dat het zo prettig is dat er der-
gelijke verhoudingen nog bestaan in de maatschappij, de maatschappij
die weliswaar harder wordt, zoals vaak wordt gezegd, en dan bedoel ik
niet alleen onze diergeneeskundige Maatschappij, maar de algemene
maatschappij. Er zijn toch omstandigheden waarin men zegt: voor het
algemeen welzijn heb ik altijd iets over. Dit wilde ik ook nog even in
deze vergadering brengen, dat ik er erg gelukkig mee ben dat er figuren
zijn zoals collega Hoving.
Ik dank U wel.

Op het extra stembiljet voor dc verkiezing van een lid van de Ereraad worden 295
geldige stemmen uitgebracht:

Op grond van deze uitslag blijkt Prof. Numans tot lid van dc Ereraad voor écn
jaar te zijn gekozen, welke functie door hem wordt aanvaard.
De voorzitter richt zich tot Prof. Numans met dc volgende woorden:

Prof. Numans, afgetreden voorzitter van de Ereraad, de functie die U
hebt bekleed, voorzitter van het hoogste rechtscollege van onze Maat-
schappij is m.i., hoewel ik nooit bij de Ereraad ben geweest en nooit een
zitting heb bijgewoond, een heel moeilijke.

Ik heb niet anders gehoord dan dat in de Ereraad onder Uw voor-
treffelijke leiding, altijd een buitengewoon goede sfeer heeft geheerst.

U gaat nog niet helemaal definitief verdwijnen. Ik dank U hartelijk voor
Uw activiteiten als voorzitter van de Ereraad. Nu bent U weer lid van
de Ereraad.
Hartelijk dank.

7. Verkiezing van een voorzitter van de Ereraad, wegens het tussentijds aftreden van
Prof. Dr. S. R. Numans.

Voor de verkiezing van een voorzitter van de Ereraad worden 323 geldige stemmen
uitgebracht:

Op grond van deze uitslag blijkt Dr. S. Koopmans tot voorzitter van de Ereraad
te zijn gekozen.

De voorzitter vraagt Dr. Koopmans of hij deze functie wil aanvaarden.
Dr. Koopmans antwoordt het volgende:

Ik vreesde wel zoiets. Ik moet U in de eerste plaats zeggen dat ik erg
dankbaar ben voor het vertrouwen dat U in mij hebt gesteld door mij
te kiezen voor deze toch wel erg moeilijke functie.

In de eerste plaats omdat ik het met mezelf nog helemaal niet eens ben
dat ik hier voldoende capaciteiten voor heb en in de tweede plaats
omdat het toch wel erg veel tijd vergt.

Ik heb 6 jaar in de Ereraad gezeten en ik weet wel ongeveer wat voor
moeilijkheden daaraan zijn verbonden.

Aan de andere kant is hel ook weer zo dat men niet alles mag af-
schuiven en wal voor mij geldt, geldt voor de meeste anderen evenzo en
tenslotte heb ik dan gemeend dat ik, waar er zoveel stemmen zijn uil-
gebracht, niet anders mag doen dan zeggen: ik zal er het beste van
trachten te maken; als blijkt dat het niet gaat merk ik het zelf vlug
genoeg en zal ik mijn functie echt ter beschikking stellen.
Ik zal mijn best doen, dat is het enige wat ik U kan beloven en nogmaals
mijn dank voor het vertrouwen.

De voorzitter dankt hierna Dr. Koopmans met de mededeling dat zowel
de afdelingen als de Algemene Vergadering hebben gedacht: Dit is de juiste man op
de juiste plaats.

8. Verkiezing van een secretaris van de Ereraad, de heer C. Eenhoorn, die her-
kiesbaar is.

Voor de verkiezing van een secretaris van de Ereraad worden 322 geldige stemmen
uitgebracht:

De heer C. Eenhoorn is hiermede opnieuw tot secretaris van de Ereraad gekozen.
De heer Eenhoorn neemt deze functie aan.

9. Verkiezing van twee leden van de Ereraad wegens reglementair aftreden van
de heer ]. H. Loman, die niet herkiesbaar is en van de heer H. L. L. van Werven,
die zich niet herkiesbaar stelt.

Voor de verkiezing van een lid van de Ereraad, in de vacature van de heer J. H.
Loman, worden 338 geldige stemmen uitgebracht:

Op grond van deze uitslag is de heer P. J. D. v a n E g m o n d tot lid van de Ereraad
gekozen, welke functie door hem wordt aanvaard.

be voorzitter deelt mede dat de heer J. H. Loman schriftelijk zal worden
bedankt voor al het werk dat hij voor de Ereraad in de Maatschappij heeft verricht.
Voor de verkiezing van een lid van de Ereraad, in de vacature van de heer H. L. L.
van Werven, worden 309 geldige stemmen uitgebracht:

Op grond van deze uitslag blijkt de heer K. S c h u i 1 i n g tot lid van de Ereraad tc
zjn gekozen, welke functie door de heer De Boer namens hem wordt aanvaard.
De heer VanWervenzal schriftelijk worden bedankt voor zijn werk in de Ereraad.
De voorzitter dankt tenslotte de aftredende leden van het Algemeen Bestuur en
van de Tarievencommissie hartelijk voor hun werkzaamheden voor de Maatschappij.

10. Wijziging en aanvulling van het Huishoudelijk Reglement.
a. Voorstel van het Hoofdbestuur tot wijziging van artikel 5.

De voorzitter licht hierbij toe dat de overweging van het Hoofdbestuur hierbij
is geweest, dat iemand die voorgedragen wordt tot erelid een dusdanig integer per-
soon moet zijn dat niemand daar iets op te.gen kan hebben. De voorzitter informeert
of de Algemene Vergadering het rnet het voorstel van het Hoofdbestuur eens is.
De afdeling Noord-Brabant is in meerderheid voor 9/10 van de geldige stemmen.
De afdeling Groningen-Drenthe sluit zich bij het voorstel van de afdeling Noord-
Brabant aan.

De afgevaardigde van de afdeling Noord-Holland deelt mede dat er ook in deze
afdeling stemmen opgingen om een wat lagere meerderheid, maar men neemt het
nieuwe voorstel aan of men verwerpt het, dus had de afdeling geen keus en heeft
het voorstel van het Hoofdbestuur gesteund.

De afdeling Utrecht doet de suggestie 2/3 van de geldige stemmin in te voeren. De
afdeling Friesland doet het voorstel: „met ten minste op één na algemene stemmen".
De afdeling Zeeland doet de suggestie: „tenminste 4/5 van de geldige stemmen". De
afdeling Limburg is tegen dit voorstel, omdat wanneer een lid om persoonlijke re-
denen iets heeft tegen het voorgestelde erelid het desbetreffende lid de benoeming
kan tegenhouden. De afdeling Overijssel doet de suggestie: „met tenminste de
grootst mogelijke meerderheid". De afdeling Zuid-Holland steunt het voorstel van het

Hoofdbestuur. De afd. Gelderland is met algemene stemmen voor het voorstel van
het Hoofdbestuur.

De secretaris geeft een kort overzicht van de voorstellen van alle afdelingen.
De voorzitter merkt op dat het voorstel van Hoofdbestuur dus niet met
algemene stemmen is aangenomen.

Prof. Wa g e n a a r merkt op dat er een voorstel is waarover moet worden gestemd
en geen afdeling heeft een amendement ingediend, dus we nemen het nieuwe aan
of we houden het oude. De voorzitter merkt op dat wanneer de individuele
rtcmmen bekend zijn, bekend is of het voorstel van het Hoofdbestuur aangenomen
is of verworpen. Als het voorstel van het Hoofdbestuur niet wordt aangenomen,
wordt het oude gehandhaafd voor een jaar en gehoord de discussie zal het Hoofd-
bestuur met een nieuw voorstel komen op de volgende Algemene Vergadering.
Prof. Wagenaar is het hiermede eens maar merkte op dat dan het aantal
stemmen moet worden genoemd dat in de afdelingsvergaderingen is uitgebracht.
De voorzitter informeert met hoeveel stemmen de afdeling Zuid-Holland voor
het voorstel van het Hoofdbestuur heeft gestemd.

De afgevaardigde van de afdeling antwoordt dat er met 14 stemmen voor
het voorstel is gestemd.

De afdeling Gelderland stemde met 35 stemmen voor het voorstel, de afdeling
Noord-Holland stemde met 22 stemmen voor, de afdeling Overijssel stemde met
12 stemmen voor, de afdeling Utrecht 3 stemmen voor, afdeling Noord-Brabant
2 stemmen voor.

De leden die niet op de afdelingsveregaderingen zijn geweest brengen 14 stemmen
voor het voorstel van het Hoofdbestuur uit.

De secretaris deelt mede dat er dus 102 stemmen voor het voorstel van het
Hoofdbestuur zijn.

De afdeling Groningen-Drenthe heeft 38 stemmen tegen het nieuwe voorstel, de
afdeling Friesland 51 tegen, de afdeling Overijssel 13 tegen, de afdeling Utrecht
21 tegen, de afdeling Zuid-Holland 10 tegen, de afdeling Zeeland 16 tegen, de
afdeling Noord-Brabant 36 tegen en de afdeling Limburg 12 tegen.
Van de individuele leden, die niet op de afdelingsvergaderingen zijn geweest, worden
in totaal 18 stemmen tegen het voorstel uitgebracht.

In totaal zijn er dus 215 stemmen tegen het voorstel van het Hoofdbestuur. Hier-
mede is het voorstel van het Hoofdbestuur verworpen.

De voorzitter deelt mede dat dit dus inhoudt dat voor één jaar het oude
besluit geldig blijft en dat het Hoofdbestuur het volgend jaar met een nieuw voorstel
zal komen.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland deelt mede dat in de afdeling
is voorgesteld, dat wanneer het nieuwe voorstel werd verworpen een amendement
zal worden ingediend, zodat het Hoofdbestuur de mening van de afdeling voor
het volgende jaar al weet.

De afgevaardigde doet het voorstel: „met tenminste de grootst mogelijke
meerderheid". Dit betekent dus dat de meerderheid van de afdeling meende dat
het niet mogelijk moet zijn dat één lid tegen zou stemmen en daardoor de benoeming
niet door zou gaan.

De heer Nieuwenhuijsen stelt voor het voorstel van de afdeling Friesland voor
een volgend jaar over te nemen, dus met 1 na algemene stemmen, dan zullen de
afdelingen die hebben gestemd met 8/10 en 9/10 daarmee wel mee kunnen gaan.
De heer Meiessen informeert of het niet verstandig zou zijn het Huishoudelijk
Reglement te veranderen, opdat het mogelijk is in de toekomst amendementen
staande de vergadering in behandeling te nemen.

De voorzitter antwoordt hierop, dat wanneer het een urgente kwestie is het
Hoofdbestuur een amendement in zou kunnen dienen. Het Hoofdbestuur vindt het
echter niet zo urgent; het Hoofdbestuur wil dit liever via de afdelingen laten komen.
Er wordt opgemerkt dat nu dus ook het oude voorstel vervalt omdat dit in de
vorige Algemene Vergadering slechts voor één jaar is aangenomen.

De voorzitter doet nu het voorstel het oude artikel, dus met 2/3 van de geldige
stemmen, weer voor een jaar te aanvaarden, met de toezegging dat het Hoofd-
bestuur het volgend jaar weer met een nieuw voorstel zal komen.
De heer M e 1 e s s e n vraagt zich af, nu het Hoofdbestuur toch met een voorstel
komt dat niet op de agenda staat, of het dan niet verstandig zal zijn om meteen
het voorstel: „ met de grootst mogelijke meerderheid" in stemming te brengen.
De voorzitter merkt op dat er verschillende afdelingen zijn die met een ander
voorstel komen.

De heer Me lessen merkt vcrvol,gens op dat zijn afdeling heeft medegedeeld,
wanneer het op een nieuwe stemming mocht aankomen, hij vrij mandaat krijgt om
aan deze stemming deel te nemen.

Dr. T a 1 s m a informeert hoeveel leden het Algemeen Bestuur telt.
De voorzitter antwoordt dat dit 15 leden zijn.

Dr. Talsma merkt op, dat 9/10 van 15 toch altijd de grootst mogelijke meerder-
heid is of algemene stemmen min 1.

De heer Van Doorn wijst erop dat de uitdrukking „algemene stemmen min 1"
geen gebruikelijke terminologie is. Wanneer men dit juist wil redigeren, dan is
de enige juiste redactie: „met de grootst mogelijke meerderheid".
Dat impliceert hetzelfde als „algemene stemmen min 1". Wanneer men spreekt over
de grootst mogelijke meerderheid kan dat nooit algemene stemmen zijn, omdat wan-
neer men over meerderheid spreekt men altijd bedoelt „algemene stemmen min 1".
Men vermijdt op deze wijze elke ingewikkelde rekensom.

De afdeling Noord-Brabant kan zich met „de grootst mogelijke meerderheid"
verenigen.

De voorzitter deelt mede dat het Hoofdbestuur zijn voorstel terugneemt en
doet nu het voorstel in de Algemene Vergadering om het oude voorstel voor een jaar
te aanvaarden.

De afdeling Noord-Holland stemt tegen dit voorstel.
Hierna wordt het oude besluit voor een jaar aangenomen.

10b. Voorstel van het Hoofdbestuur tot toevoeging van art. 83a.
De afgevaardigde van de afdeling Overijssel deelt mede dat zijn afdeling met
27 stemmen voor is, indien „benoemd" wordt vervangen door „genoemd".
De voorzitter informeert of de andere afdelingen zich met de voorgestelde
toevoegingen kunnen verenigen.

Het voorstel wordt met algemene stemmen aangenomen, nadat de voorgestelde
redaktiewijziging is aangenomen.

11. Voorstel van het Hoofdbestuur het volgende bindend besluit te nemen.
Hier volgt de tekst van het nagezonden bindend besluit:

Bindend besluit betreffende de levering van geneesmiddelen bestemd
voor inspuiting in of door de huid.

De leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde verplichten zich geen geneesmiddelen bestemd voor in-
spuiting in of door de huid bij dieren te verkopen, ten verkoop aan te
bieden, af te leveren, ten geschenke te geven, ten gebruikc te geven,
of in bruikleen te geven aan anderen dan:

b. dierenartsen, niet-lcden van de Kon. Ned. Mij voor Diergenees-
kunde, farmaceutische handelaren en apothekers, die de schriftelijke
garantie geven, dat deze geneesmiddelen uitsluitend aan dierenartsen
zullen worden afgeleverd, met uitzondering van de geneesmiddelen,
in de Antibioticawet bedoeld, welke aan veeverloskundigen en cas-
treurs mogen worden afgeleverd.

Als „geneesmiddelen" worden voor de toepassing van bovenbedoelde
verplichting beschouwd:

c. zelfstandigheden, welke worden gebruikt voor genezing, leniging
of voorkoming van enige aandoening, ziekte, ziekteverschijnsel, pijn,
verwonding of gebrek bij dieren.
De voorzitter licht toe dat dit niet het bindend besluit is dat in het
programma van de Algemene Vergadering staat vermeld, maar dat later gewijzigd
aan de leden is verzonden.

In het midden van de tekst staat „le"; dit kan vervallen, want er is geen 2e.
De voorzitter stelt de vraag of de leden het eens zijn met het nieuwe voor-
gestelde bindend besluit.

De heer Meiessen deelt mede dat in de afdeling Noord-Holland 15 leden voor
het bindend besluit zijn, 5 tegen en 1 blanco.

De meerderheid is dus vooralsnog voor aanneming, maar men vindt het in de
afdeling wel nodig dat het Hoofdbestuur bevordert dat dit bindend besluit door
een wettelijke regeling wordt overgenomen.

De afdeling Utrecht zou graag zien dat er als uitzondering op de zelfstandigheden
insuline kwam. Tevens wil de afdeling informeren of het mogelijk is dat het woord
„diergeneesmiddelen" in de plaats komt voor „zelfstandigheden".
Wat de eerste opmerking betreft vraagt de voorzitter zich af of dit risico maar
niet moet worden genomen. Wanneer een collega wordt gesignaleerd, omdat hij
insuhne en een spuit heeft meegegeven komt deze collega voor de Ereraad; de
Ereraad zal naar de mening van de voorzitter geen maatregelen tegen deze collega
nemen.

De heer Van Os deelt mede dat de afdeling Overijssel met algemene stemmen
voor dit voorstel is. Op de afdeling zijn deze opmerkingen ook ter discussie gekomen
en toen is door de algemeen voorzitter ditzelfde gesteld en daar stond de afdeling
geheel achter. Men heeft toen gesteld dat het bindend besluit niet al te zeer moet
worden gepreciseerd met het risico nog meer moeilijkheden te maken.
De heer Bakker deelt mede dat dit bindend besluit, als het wordt aanvaard,
toch in veel gevallen moeilijkheden zal geven. Hij denkt hierbij aan laboratoria waar
dagelijks injecties worden gegeven door hulpkrachten van dierenartsen. Hiervoor
zullen uitzonderingen moeten wordenr gemaakt.

De voorzitter antwoordt hierop dat dit bijna hetzelfde geval is als met de
insuline-injecties.

De heer Nieuwenhuijsen merkt op dat de afdeling Gelderland bij de be-
handeling alleen nog maar de beschikking had over de oorspronkelijke tekst. De aan-
wezige Hoofdbestuursvertegenwoordigers verzekerden toen dat hiervoor een andere
tekst zou komen. De afdeling heeft in principe het bindend besluit aanvaard.
De heer Nieuwenhuijsen vraagt zich af of deze eenvoudige tekst nu wel aan
het doel beantwoord, dat het Hoofdbestuur stelt. Hij kan onder punt b. niets anders
lezen dan dat men niets mag afleveren behalve die produkten waar ook de vee-
verloskundigen en de castreurs over mogen beschikken.

De heer Nieuwenhuijsen geeft het Hoofdbestuur in ernstige overweging de
redaktie van dit bindend besluit nog eens kritisch te bestuderen, omdat er anders
veel moeilijkheden kunnen ontstaan.

De voorzitter antwoordt dat de omschrijving misschien wat te lang is, maar hij
is niet van mening dat hierdoor moeilijkheden zullen ontstaan.

De heer Van Doorn doet het voorstel achter „afgeleverd" een punt te zetten
en dan de volgende zin te laten volgen: „uitgezonderd zijn de geneesmiddelen in de
anibioticawet bedoeld ten behoeve van veeverloskundigen en castreurs, welke alleen
aan hen mogen worden afgeleverd".

De heer S i n n e m a antwoordt dat dit z.i. niet goed is want dan wordt er dus
gesteld dat die geneesmiddelen niet mogen worden afgeleverd aan een practicus.
De heer Van Doorn antwoordt hierop dat dit ook de bedoeling is; er wordt
n.1. gesproken over dierenartsen, dierenartsen-niet leden van de Maatschappij, dan
komt er dus een nieuwe categorie, waar de veeverloskundigen en castreurs onder
vallen.

De secretaris merkt op dat er binnen 2 maanden nog een referendum volgt,
waar ieder lid zijn stem op kan uitbrengen, dus het Hoofdbestuur zou inmiddels
de juiste tekst kunnen opmaken, die nu in principe wordt aanvaard.
De voorzitter vraagt of de vergadering dit bindend besluit met een enigszins
gewijzigde tekst kan aannemen.

De heer Heeg merkt op dat dit bindend besluit moet worden aangenomen of ver-
worpen. Hij stelt voor dit bindend besluit voor één jaar aan te nemen en volgend
jaar komt het Hoofdbestuur dan met een nieuw bindend besluit, nagezien door een
jurist of neerlandicus.

De afgevaardigde van de afdeling Overijssel deelt mede dat de afdeling nog
steeds in principe achter dit bindend besluit staat.

De heer Neeteson deelt mede dat hij de opdracht van de afdeling Utrecht heeft
gekregen om te informeren of de schriftelijke garantie niet alleen geldt voor de
niet-leden, maar ook voor de leden, en hoe het staat met de dierenartsen die in de
grensstreek wonen. Verder is er nog het probleem van sera en entstoffen in verband
met de wingwebmethode bij pokken en difterie-enting.

De voorzitter antwoordt hierop dat dit bindend besluit geen vat zou hebben op
de niet-leden van de Maatschappij.

Dierenartsen, die ook in het buitenland praktizeren, zullen zich volgens de Code
moeten gedragen in het buitenland zoals zij in Nederland doen. De kwestie van
de wingwebmethode is bij de sera en entstoffenwet geregeld.

Prof. Wagenaar informeert of dit niet geldt voor de geneesmiddelen die men
als recept voorschrijft. Hoe denkt het Hoofdbestuur over de leden die in Israël
en Afrika werken, waar toch heel andere omstandigheden gelden?
De voorzitter antwoordt dat deze leden hierdoor niet kunnen worden gebonden.
De heer Van Doorn merkt op dat hij van mening is dat hij toch liever een
bindend besluit heeft wat een beetje „rammelt" dan helemaal geen bindend besluit.
Na mondelinge stemming blijkt dat dit bindend besluit voor een jaar is aangenomen
met een overweldigende meerderheid.

12. Bespreking van het voorstel van de ajdeling Utrecht de notulencommissie
jaarlijks per afdeling te doen benoemen.

De voorzitter deelt mede dat het Hoofdbestuur hier niet voor is, bovendien
staat in art. 32 dat de Notulencommissie in de Algemene Vergadering moet worden
benoemd.

Geen van de andere afdelingen is het eens met het voorstel van de afdeling Utrecht,
dus blijft de bestaande regeling gehandhaafd.

De voorzitter merkt op dat er in het progranuna een fout is geslopen: leden van
65 jaar en ouder moeten ƒ 40,— betalen.

De afdeling Groningen-Drenthe vindt de schaal te sterk gedifferentieerd.
De penningmeester zegt ter toelichting dat deze variatie vorig jaar is
ingevoerd, omdat bij het „proefjaar" van het nieuwe systeem is gebleken dat ver-
schillende leden met een klein verschil op het belastingbiljet een groot verschil
in de contributie kregen, dus heeft het Hoofdbestuur gemeend meer variatie in de
schaal te brengen.

14. Rapport van de Financiële Commissie 1965, (afdeling Friesland) inzake het
financieel beleid.

De voorzitter maakt de leden van de vergadering attent op een fout onder punt
1, 3e alinea, 3e zin: zodat de zittingsperiode van één resp. twee jaar verlengd wordt
tot twee, resp. drie jaar: wordt: van één resp. twee jaar verlengd wordt tot drie
jaar. Het rapport geeft geen aanleiding tot bijzondere opmerkingen.

15. Commentaar van het Hoofdbestuur ten aanzien van het rapport van de Com-
missie 1965.

16. Algemeen Accountantsrapport betreffende het boekjaar 1964 van de Kon. Ned.
Mij voor Diergeneeskunde.

Prof. Wagenaar merkt op, dat de administratie door de accountant wel is
gecontroleerd, maar er blijkt niet uit het rapport dat alles in orde is bevonden.
De V O O r z i ter antwoordt hierop dat dit onder balans en baten- en lastenrekening
wel is vermeld.

17. Balans van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde per 31 december 1964.
Nadat is opgemerkt, dat voor „transitorische posten" beter het ncderiandse woord
..overlopende posten" kan worden gebruikt wordt de balans goedgekeurd.

18. Baten- en lastenrekening van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
over 1964 en begrotingen voor 1964, 1965 en 1966.

De heer N e e t e s o n informeert waarom voor de Veterinaire Week ieder jaar
ƒ 2.000,— op de baten- en lastenrekening, wordt uitgetrokken, terwijl de Veterinaire
Week om de 3 jaar wordt gehouden. Tevens informeert de heer N e e t e s o n waar-
om het Tijdschrift voor Diergeneeskunde in 1966 ƒ 15.000,— meer subsidie krijgt
terwijl er vorig jaar een voordelig saldo was.

De penningmeester antwoordt hierop dat de ƒ 2000,— van de Veterinaire
Week een jaariijks terugkerende reservering is voor de Veterinaire Week, er wordt
op gerekend dat de bijzondere uitgave van de Veterinaire Weekaflevering ongeveer
ƒ 6000,— bedraagt.

De heer N e e t e s o n merkt dus op dat er nu dus ƒ 4000,— op de balans moet
staan en informeert waar dit staat.

De penningmeester antwoordt dat de balans van 1965 er nog niet is: op
de balans van 1964 staat wel een bedrag uitgetrokken. Wat de subsidie van het
Tijdschrift betreft zegt de penningmeester dat toen de begroting werd opgemaakt,
de penningmeester van de Redactie een voorlopig overzicht van 1965 gaf, waaruit
bleek dat het Tijdschrift een ernstig nadelig saldo zou krijgen. Het Hoofdbestuur
heeft gemeend, niet op het tijdschrift te moeten bezuinigen, maar een verhoging
van ƒ 15.000,— subsidie te moeten geven.

De heer Ncetcson informeert tevens of er in 1967 een contributieverhoging
zal komen, gezien het begroot batig saldo van 1966 ad ƒ 425,—.
De penningmeester antwoordt hierop dat zolang hij penningmeester is het
allemaal nogal is meegevallen. Wat de contributieverhoging betreft kan hij na-
tuurlijk nu nog geen oordeel geven.

In de afdeling Overijssel zijn enkele vragen gerezen over de pensioenpremie van
de secretaris. Men heeft zich in de afdeling afgevraagd waarom dit 2 jaar niet in
de begroting is opgenomen.

Dc penningmeester antwoordt dat hij voor het feit werd geplaatst de totaal
ontoereikende pensioenregeling voor de secretaris te regelen. Het is vrij ingewikkeld
om als particulier voor iemand een pensioenregeling te maken, die gelijk staat
met een overheidsambtenaar. Daarbij kwam nog dat de secretaris als ambtenaar in
Rotterdam is aangesteld, wat de zaak nog ingewikkelder maakte. Verder komen er
steeds weer salarisverhogingen, die ook pensioenverhoging veroorzaken en hiervoor is
een fonds opgericht. Dit fonds is eigenlijk een reserve voor alle dingen, die niet
kunnen worden verzekerd, of waarvan de verzekering veel te duur is, b.v. waardevast-
heid van het pensioen, om straks de Maatschappij niet voor een fait accompli te
stellen, wanneer de Maatschappij niet aan de sociale verplichtingen ten opzichte van
de secretaris zou kunnen voldoen.

De afdelingsafgevaardigde van Overijssel merkt op dat uit dit exposé wel blijkt dat
er meer gedaan is dan men had verwacht.

De heer N. D. M. D e k k e r deelt inede geen bezwaar te hebben tegen gelijkstelling
van het salaris van de seeretaris met dat van een inspecteur van de V.D., maar
hij vraagt zich wel af of een inspecteur van de V.D, een woning van ƒ 25,— per
week bewoont.

De voorzitter antwoordt dat bij de bepaling van de huurwaarde van het huis
rekening is gehouden met een ambtswoning, dus met het feit dat de secretaris
7 dagen van de week beschikbaar is. Het Hoofdbestuur is van mening dat de
ambtswoning onder de huurverhogingen valt.

De baten- en lastenrekening over 1964, die sluit met een voordelig saldo van
ƒ 45.324,23 wordt hierna goedgekeurd.

19, Voorstel van het Hoofdbestuur een bedrag ad ƒ 40.000,— van het voordelig
saldo over het boekjaar 1964 te storten in het bestaande fonds „Sociale Voor-
zieningen".

20. Balans van het Ondersteuningsfonds van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde per 31 december 1964.

De balans van het Ondersteuningsfonds per 31-12-1964 geeft een kapitaal aan
van ƒ 255.755,58.

21. Baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde over 1964.

De baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds over 1964 sluit met een
voordelig saldo van ƒ 2.825,08.

22. Balans van de stichting D. F. van Esveldfonds van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde per 31 december 1964.

De balans van het Van Esveldfonds geeft per 31-12-1964 een kapitaal aan van
ƒ 30.657,76.

23, Baten- en lastenrekening van de stichting D. F\', van Esveldfonds van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde over 1964.

De baten- en lastenrekening van het Van Esveldfonds over het jaar 1964 sluit met
een vordelig saldo van ƒ 370,53, De vergadering keurt deze rekening zonder
discussie goed.

24, Rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over
1964, en de begrotingen voor 1964, 1965 en 1966.

De heer Neeteson vraagt namens de afdeling Utrecht hoe het komt dat de
ontvangsten van overdrukken in 1965 zijn begroot op ƒ 14,000,— en voor 1966
voor ƒ 6,600,—,

De heer Harmsen antwoordt hierop dat in de post van 1965 overdrukken van
het V,D,-nummer zijn verdisconteerd.

De heer Koopmans informeert waarom op de begroting 1966 voor de banden
een bedrag van ƒ 1,000,— is begroot, terwijl op de uitgaven een bedrag van
ƒ 1,110,— is begroot zodat hierop een verlies wordt geleden.

De heer Harmsen geeft ten antwoord dat de inkomsten van de banden wat laag
zijn gesteld; zij zullen vermoedelijk wel hoger worden. De uitgaven waren al bekend.
Prof. B e ij e r s informeert waarom, als men een klein aantal overdrukken bestelt,
er nu complete nummers van het Tijdschrift worden gezonden.

De heer Harmsen zegt, dat dit veel voordeliger is dan het leveren van over-
drukken,

De voorzitter vraagt wie het woord verlangt voor de rondvraag.
De heer Nieuwenhuijsen beklaagt zich over de onbevredigende samenwerking
tussen de inspecteur van de V.D. en de practicus bij het constateren van varkenspest.
Vervolgens wijst spreker er op dat opname van het gesprokene tijdens de Algemene
Vergaderin,g met een bandrecorder storend is voor een vlotte discussie. Hij geeft
het Hoofdbestuur in overwegin.g de oude methode weer in te voeren; de stenografische
opname heeft tot nu toe toch altijd zeer goed voldaan.

Vervolgens verzoekt hij het Hoofdbestuur in het vervolg een andere vergaderzaal
voor de Algemene Vergadering te kiezen, met betere accommodatie en service.
De voorzitter zegt toe aan beide suggesties aandacht te zullen schenken.
Prof. B e ij e r s pleit nogmaals voor een uitgave van een register van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde. De bestaande klapper, die tot met de jaargang van 1911 is
opgemaakt bleek destijds aan een grote behoefte te voldoen. Het aantal wetenschap-
pelijke werkers, die van de klapper gebruik zullen maken, is intussen zo toegenomen,
dat een voortzetting van het register zeker gewettigd is.

Dr. Kampelmacher acht de uitgave van een register eveneens van belang,
maar men moet het werk en de kosten vooral niet onderschatten. Hij zou het op
prijs stellen, indien de vitale Prof. Beijers de bewerking van de eerste 10 jaar-
gangen voor zijn rekening zou willen nemen.

Prof. B e ij e r s is hiertoe wel bereid, als hem hierbij de nodige hulp kan worden
verleend. Dc vergadering betuigt spontane instemming met deze toezegging.
Dr. K r u ij t vindt het onjuist, dat aan het verkrijgen van een abonnement op het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde bepaalde beperkingen zijn gebonden; hij wil ge-
noemd periodiek als een openbaar tijdschrift zien.

De voorzitter wijst erop, dat over de totale openheid van het Tijdschrift overleg
is gepleegd met het Hoofdbestuur. Zowel het Hoofdbestuur als dc Redactie zijn
van mening, dat abonnementen vrijwel algemeen moeten worden verleend, maar de
Redactie wil er toch wel enig toezicht op uitoefenen in welke kringen het Tijd-
schrift, dat door de Maatschappij wordt uitgegeven, terecht komt.
De heer K a r s e m e ij e r is van mening, dal in de vakaturc van een voorzitter van
de Tarievenconmiissie moet worden voorzien door de .Algemene Vergadering, indien
het gewenst wordt geacht, dat bedoelde voorzitter tevens lid van de Paritaire Ta-
rievencommissie zal worden.

Uit de discussie die hierop volgt, blijkt enig verschil van mening te heersen. De
voorzitter wijst erop, dat in het Huishoudelijk Reglement hieromtrent niets is
gcrc.geld. Het Hoofdbestuur zal zich hierover nader beraden.

De heer K a r s e m e ij e r wijst er tenslotte op, dat de laatste aangegeven wijzigingen
van het Huishoudelijk Reglement van data dienen te worden voorzien.
De voorzitter dankt voor deze aanwijzing, waarmee bij een volgende nieuwe uit-
gave rekening zal worden gehouden.

De Voorzitter dankt hierna alle leden voor hun aanwezigheid en belangstelling
en vooral voor de tegemoetkoming waardoor hem dc leiding van zijn eerste
Huishovidelijke Vergadering niet al te moeilijk is gemaakt.

Direct na afloop van de ochtendzitting van dc wetenschappelijke vergadering heeft de
onthullin.g plaats,gevonden van een bronzen paard, dat ter gelegenheid van de her-
denking van het 100-jarig bestaan van de Maatschappij voor Diergeneeskunde aan
dc stad Utrecht is geschonken.

Een door dicht geboomte omzoomd gedeelte van de Prinsesselaan — dus langs de
route van het oude gebouwencomplex van de Faculteit der Diergeneeskunde naar dc
Uithof — werd als standplaats voor deze sculptuur van de beeldhouwster T h e re -
sia van der Pant bestemd.

De overdracht en onthulling had onder veel belangstelling plaats, juist toen op deze
herfstdag dc zon in dit beschutte deel een stukje zomer terugriep.

Het stadsbestuur werd vertegenwoordigd door dc Burgemeester, Jhr. Mr. C. J. A.
d e R a n i t z, de wethouder van Onderwijs, culturele- jeugd- en personeelsaangelegen-
heden, de heer H. van der V 1 i s t, en een aantal leden van de Raad.
Verder waren aanwezig de voorzitter cn secretaris van de .Adviescommissie voor
beeldende kunst en kunstnijverheid, de heren Ir. P. H. D i n g e m a n s en Drs. B. J.
Peiser en enkele leden van genoemde commissie; bovendien enige bestuursleden
van Kunstliefde en de Directie van de Utrechtse Kring.

Van de zijde van de Rijksuniversiteit gaven o.a. de Rector Magnificus, Prof. Dr.
H. M. J. S c h e f f e r en de voorzitter respectievelijk secretaris van de Faculteit der
Diergeneeskunde, Prof. Dr. S. R. Numans en Prof. H. van Genderen
blijken van hun belangstelling. Van de zijde van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde waren behalve het voltallige Hoofdbestuur, de afge-
vaardigden van de provinciale afdelingen, en van besturen, ook vele leden aanwezig
die van het Jaarbeursrestaurant af met een drietal bussen van de GEVU naar dc
Prinsesselaan werden vervoerd.

Precies 12.00 uur werd de plechtigheid geopend door de voorzitter van de Maat-
schappij, de heer N. .A. Commandeur. Deze sprak de volgende woorden:
Mijnheer de Wethouder van de stad Utrecht, Dames en Heren.
Reeds meer dan 140 jaar verleent de stad Utrecht huisvesting aan de
studenten in de diergeneeskunde en aan vele dierenartsen. Van 1821
af bij de vestiging van de toenmalige Veeartsenijschool in uw stad
hebben alle dierenartsen waar ook ter wereld, die het Nederlandse
diploma bezitten, korter of langer tijd binnen uw veste gewoond, en
allen zullen hieraan vele herinneringen bewaren of bewaard hebben.
Het is dan ook niet te verwonderen dat bij het 100-jarig bestaan van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde het idee geopperd is de stad
Utrecht een gedenkteken aan te bieden. De hiervoor ingestelde com-
missie meende zeer terecht hiervoor een beeldhouwwerk te moeten laten
maken.

Eigenlijk vanzelfsprekend heeft de commissie zich hiervoor gewend tot
Mevrouw Theresia van der Pant te Amsterdam. Dames en Heren, u zult
begrijpen dat een beeldhouwwerk van Mevrouw van der Pant geen
artikel is wat in een winkel of magazijn te koop is, maar dat voor het
tot stand komen van een dergelijk kunstwerk veel besprekingen nodig
zijn geweest, maar bovendien dal van de kunstenares veel studie, con-
centratie en arbeid geëist werden alvorens het kunstwerk voltooid was.
Maar thans is hel ogenblik aangebroken dat de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde aan u. Mijnheer de Wethouder van de stad
Utrecht, dit kunstwerk kan aanbieden.

Wel moet ik hierbij aan u allen — behalve aan de Wethouder, want die
weet het al — meedelen dat ook de stad Utrecht een belangrijke finan-
ciële bijdrage heeft geleverd voor de totstandkoming.
Natuurlijk zal ik aan u. Mijnheer de Wethouder, wanneer u straks het
beeld onthuld zult hebben, de keuze laten welk gedeelte van het beeld
van de stad Utrecht zal zijn en welk gedeelte dat van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Maar het gedeelte,
wat u niet zult kiezen, wil ik u hierbij namens de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde aanbieden.
En thans mag ik u. Mijnheer de Wethouder van de stad Utrecht,
verzoeken het beeld in aanwezigheid van ons allen te onthullen.

Direct in aansluiting hierop werd namens het gemeentebestuur het woord gevoerd
door wethouder Van der Vlist, die zich op de hem eigen wijze kweet van zijn
taak cn in ccn geestige speech reageerde op dc aanbieding van het beeld. In zijn
betoog dat ongeveer als volgt kan worden samengevat, richtte dc heer Van der
Vlist zich in de eerste plaats tot de beeldhouwster Theresiavan derPant.
Deze jonge begaafde vrouw is tc Schiedam geboren. Zij ontving haar opleiding aan
dc Rijksacademie te Amsterdam onder leiding van Prof. E s s e r en tc Brussel werd
haar opleiding voortgezet door de beeldhouwer Oscar Jespers.
Zij maakte reizen naar Parijs cn Italië en won dc zilveren medaille van de Prix dc
Rome, Tentoonstellingen van haar werk werden gehouden in Nederland, België en
Italië. Dc beeldhouwster voerde o,a, opdrachten uit voor de gemeenten .Amsterdam,
Haarlem, Utrecht, Hoorn en Helmond. Bovendien bevindt zich werk van haar in
Rijksbezit en in particuliere verzamelingen in Nederland en in Engeland.
In Utrecht staat in het Julianapark van haar hand een giraf en bij de IVO-school
Barnstcenlaan een roerdomp. Verder kocht de gemeente Utrecht nog verschillende
kleinplastieken, zoals een girafje voor de LO-school Koekoeksplein, een eend en een
pinguin.

Tenslotte kan melding worden gemaakt van de moeilijke, maar bijzonder vererende
opdracht tot het vervaardigen van een plaquette van wijlen Hare Koninklijke
Hoogheid Prinses Wilhelmina der Nederlanden.

Spreker releveerde dat de thans Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde (het predicaat „Koninklijke" werd in 1962 verleend) van 12 t/m 15
september 1962 haar eeuwfeest heeft gevierd.

De Maatschappij is in Utrecht opgericht en heeft hier altijd haar jaarvergaderingen
en andere belangrijke bijeenkomsten gehouden. In 1947 heeft zij ook haar bureau
gesticht in Utrecht en daar het secretariaat gevestigd.

Na inleidende gesprekken met de Adviescommissie voor Beeldende Kunst en Kunst-
nijverheid heeft het Eeuwfecstcomitc zich in 1962 tot B. en W. gericht met het
voorstel, dat de Gemeente en dc Maatschappij gezamenlijk ter gelegenheid van dit
eeuwfeest de onderlinge band gestalte zouden geven in dc vorm van een beeld-
houwwerk. Dc leden van de Maatschappij waren in de gelegenheid voor dit doel een
belangrijk bedrag bijeen te brengen.

Tevens werd al de voorkeur van dc betreffende commissie van het Ecuwfecstcomité
voor dc beeldhouwster Theresia van der Pant uitgesproken.
Dc toegezegde gift werd op 9 augustus 1962 door dc Raad in dank aanvaard ten
behoeve van het fonds ter verrijking van het stadsbeeld met kunstwerken.
Op 19 september werd aan T h c r c s i a v a n d e r P a n t door B. en W. de opdracht
verstrekt een schetsontwerp van ccn dierplastiek tc maken.

Op 21 oktober 1963 berichttc dc Adviescommissie het college van B. en W. dat
de beeldhouwster haar een schetsontwerp, een koudbloedpaard voorstellende, had
getoond, welk motief in nauw overleg met de Maatschappij werd gekozen. Genoemde
•Adviescommissie achtte het ontwerp uitermate geslaagd, en was zelfs van mening,
dat dit ontwerp een der beste was, dat zij ooit ter goedkeuring kreeg aangeboden.
Dc wethouder memoreerde hierbij dat het bijna nooit voorkomt dat een ontwerp door
de gehele .Adviescommissie unaniem wordt aanvaard.

Nadat (xjk de Maatschappij haar instemming met het ontwerp had betuigd, besloten
B. en W. op 29 oktober 1963 (nr. 1673 CZ) Theresia van der Pant de
difinitievc opdracht te verlenen.

Uit de toelichting die de beeldhouwster op het ingezonden ontwerp heeft gegeven
is gebleken dat zij van de zijde van de desbetreffende commissie van het Eeuwfeest-
comité alle hulp en steun heeft ontvangen die haar een inzicht hebben doen vormen
in dc werkzaamheden van de Maatschappij.

Het bezoek van de beeldhouwster met de heren G. P. A. F r ij 1 i n k en G. J. W.
van der Me ij aan de keuringen van stamboekpaarden in \'s-Hcrtogenbosch, dc
verschillende gesprekken met de commissieleden tezamen op haar atelier en met de
heer F r ij 1 i n k op dc terreinen van de Faculteit der Diergeneeskunde en het mee-

maken van een praktijkdag met de heer K r ij 1 i n k zijn voor haar van groot belang
geweest.

Het onderwerp is in onderlinge gesprekken veelvuldig overwogen en heeft zich
bepaald tot de keuze „koudblocdpaard". Dit dier voelde de kunstenares aan als zeer
geëigend voor plastiek door zijn krachtige vormen en in deze kracht waardig als
symbool voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De heer F r ij 1 i n k heeft de beeldhouwster in de gelegenheid gesteld, zowel in de
kliniek als op een boerderij koudbloedpaarden te zien en te tekenen, welke studie
in Amsterdam is voortgezet in het circus ( n in de stallen van dc Amstelbrouwerij.
/\\an de hand van deze studies zijn eerst schetsen in klei gemaakt, die tenslotte resul-
teerden in het schetsontwerp, naar aanleiding waarvan tot het vervaardigen van het
definitieve paard werd besloten. Hoewel zii het \\olume van de benen iets zwaarder
had gedacht en zij bepaalde vormen krachtiger zou willen realiseren, \\\'Oclde
TheresiavanderPantin dit ontwerp een kern voor de grote plastiek.
Een koudbloedpaard, aldus de beeldhouwster, is het type dat bij uitstek in dienst
staat van de mens: een zinnebeeld van stoere kracht en rustige betrouwbaarheid.
De heer a n der 1 i s t heeft de wens uitgesproken dat dit „koudbloedpaard"\'
blijvend moge getuigen van de warme genegenheid van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde ten aanzien van Utrecht, aan welke stad zo heel
veel dierenartsen bijzonder goede herinneringen bewaren.

Spreker prees de kunstenares om de voortreffelijke wijze waarop zij gestalte heeft
gegeven aan het „nuchtere reële werkpaard, dat de mens nog altijd dient daar waar
de verzakelijking niet tot machinatie heeft geleid".

Dc Wethouder bracht tenslotte veel dank aan dc beeldhouwster en aan dc schenkende
organisatie.

Hij besloot zijn toespraak met dc hoop dat in de toekomst nog meer combinaties dit
mooie voorbeeld van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
zullen volgen.

Wethouder Van der Vlist onthulde daarna het beeld hetwelk letterlijk van
alle zijden in dc mooie ruime omgeving waarin het is opgesteld werd bewonderd.
Op deze plaats verdient het opmerking dat het Ministerie van Kunsten en Culturele
Zaken dit beeld in brons, ter grootte van het voorontwerp heeft aangekocht.

Tenslotte moge hierop volgen een recensie die onlangs door de beeldhouwer II a n
Wezel aar in „Kunst in Utrccht" werd gepubliceerd, naar aanleiding van een
expositie van een aantal dicrplasticken van Theresia van der Pant.

„Dc Egyptoloog Kurt Lange vermeldt in zijn bock „Pyramiden,
Sphinxe, Pharaonen" dat oude Griekse cn Romeinse bezoekers van
Egypte tot hun verbazing ontdekten hoe in dat land „de wijsten der
mensen" zich intensief bezighielden met het dier. Dieren werden in
allerlei .gedaanten als heilig en .goddelijk vereerd en zelfs vclc goden
werden afgebeeld als mensengestalten van dierkoppen voorzien. Volgens
Lange hadden de E.gyptcnarcn uit de oertijd schroom en eerbied over-
gehouden voor de rustige zekerheid der dieren. „Zoals de Egyptenaar
zijn ci.gen in,gewand als goddelijk beschouwde omdat dit ook tijdens zijn
slaap cn ook zonder dat hij het bewust wilde bleef doorwerken, zo had
ook in zijn o.gen het dier iets goddelijks, omdat het zonder hulp van de
mens, zonder het tc hebben .geleerd, instinctief het juiste doet".
De E,gyptische schilders cn beeldhouwers uit die oudste tijden bezagen
de dieren met verbazing en verering voor hun geheimzinnige veniiogens.
Die instelling, mijns inziens voor een kunstenaar de ideale, komt ook
in dc gedachte bij de aanblik van dc dicrplasticken van Theresia
van der Pant. Ook deze hedendaagse beeldhouwster beziet vóór zij
aan een nieuw werkstuk begint langdurig en met gespannen aandacht
dc dieren, vervuld van ontzag voor het wonder. Zelf noemt zij dit
„de sfeer van het dier ondergaan".

Nu is op zichzelf ook de beste geestelijke instelling tegenover dc ons
omringende wereld geen waarborg voor de schepping van een kunstwerk.
Naast begaafdheid en puur ambachtelijk vakmanschap is vooral vorm-
beheersing in abstracte zin vcrci.st. Theresiavan der Pant heeft
die.

Haar dierfiguren zijn niet alleen goed gekarakteriseerd en welgelijkend,
ze zijn ook — en vooral — belangwekkend als puur beeldhouwwerk.
Tijdens het bestuderen van haar onderwerp vatten de duizenden be-
wegingen van het dier zich in haar geest samen tot enkele essentiële
vormen en richtingen. Dc oppervlaktebehandeling voor haar plasticken
is nerveus cn zelfs geraffineerd, vol liefde voor het toegepaste materiaal.
Het is stil en gereserveerd werk, dat zich niet opdringt cn elke gefor-
ceerdheid mist. Maar wie de moeite neemt om goed tc kijken, ziet in
deze kleine dicrplasticken, zoals in het werk van dc oude Egyptenaren,
dc grootheid cn dc innerlijke spanning."

Bindend besluit betreffende de levering van geneesmiddelen bestemd voor in-
spuiting in of door de huid.

In aansluiting op de Algemene Vergadering van 15 oktober 1965 cn het daarna
.gehouden referendum, waarbij zich de overgrote meerderheid der uitgebrachte geldige
stemmen voor aanneming heeft verklaard, volgt hieronder de tekst van het thans gel-
dende bindend besluit.

De leden van cle Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde ver-
plichten zich geen geneesmiddelen bestemd voor inspuiting in of door dc huid bij
dieren te verkopen, ten verkoop aan tc bieden, af te leveren, ten geschenke tc geven,
ten gebruike te geven of in bruikleen te geven aan anderen dan:

b. dierenartsen, niet-leden van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde, farmaceu-
tische handelaren en apothekers, die de schriftelijke garantie geven, dat deze
geneesmiddelen uitsluitend aan dierenartsen zullen worden afgeleverd, met uit-
zondering van de geneesmiddelen, in de Antibioticawet bedoeld, welke aan vee-
verloskundigen en castreurs mogen worden afgeleverd.

Als „geneesmiddelen" worden voor de toepassing van bovenbedoelde verplichting
beschouwd:

zelfstandigheden, welke worden gebruikt voor genezing, leniging of voorkoming
van enige aandoening, ziekte, ziekteverschijnsel, pijn, verwonding of gebrek bij
dieren.

P. Boonstra, Oosterwolde.
Dr. G. Lfurink, Deventer.
J. J. W. Urlings, Heerlen.
J. van Zijverden, Leiden.

D. 11. van den Bosch, Leusden.
P. J. Offeringa, Warffum. (afwezig).
D. van der Veen, Oudewater.
G. de Vries, .Amersfoort,
op 1 augustus:

M. D. Booy, Krommenie.
A. Feberwce, Gorssel.
Dr. C. J. Fohner, Amsterdam.
J. S. Hoogstra, Velp.

Dr. J. Gajentaan, .Amsterdam.
T. Kapteyn, Rotterdam.
R. Kooistra, Surhuistervccn. (afwezig).
P. J. van Leengoed, Roosendaal.

Tc ± 8.30 uur opent dc voorzitter de vergadering met een woord van welkom tot de

Dc notulen van dc vorige vergadering worden onveranderd goedgekeurd en vast-
gesteld.

Bij de ingekomen stukken bevindt zich o.m. een schrijven van de collegae Blok
en Verhaar tc Emmeloord, waarin de oprichting van een heelkundige kliniek
aldaar wordt aangekondigd cn een schrijven van dc Prov. Raad voor de Volksgezond-
heid in dc provincie Drenthe, een uitnodiging tot bijwoning van dc 4c Prov. Gezond-
heidsdag op 10 november a.s, tc .Assen, Het onderwerp is „Waterverontreiniging -
Bestrijdingsmiddelen". Ook voor de dierenarts ccn belangrijke aangelegenheid!
Vervolgens stelt de voorzitter eerst de rondvraag aan de orde. Hierin wordt door
hemzelf geïnformeerd naar het meest geschikte tijdstip van vergaderen, middag of
avond. Na ampel overleg blijkt, dat niet iedereen tevreden gesteld kan worden, zodat
op dezelfde voet als tot nu toe zal worden voortgegaan, d.w.z. afwisselend middag- en
avondvergaderingen in Groningen en .Assen.

Collega Van Loo dringt nog eens ten sterkste aan op het gebruiken van de door
de K.N.M.v.D. beschikbaar gestelde formulieren voor de afgifte van medicijnen,
bestemd voor menging door veevoeder.

Er volgt nog een interessante discussie over streptomycine bevattende preparaten. De
dosering ervan is zeer belangrijk, Is deze te hoog, dan kunnen shockverschijnselen,
evt. sterfte het gevolg zijn.

Hierna is het woord aan collega Jacobs te Meppel, die een boeiende lezing
toegelicht met dia\'s, houdt over het onderwerp „Resistentie van bacteriën t.o,v.
antibiotica". Op uitvoerige wijze wordt door hem deze interessante materie behan-
deld, waarbij o,m. de nieuwste inzichten en onderzoekingen ter sprake komen. Na
afloop volgt nog een uitgebreide discussie.

De voorzitter weet zich dan ook de tolk van alle aanwezigen, wanneer hij collega
Jacobs tenslotte hartelijk dankt voor het houden van deze lezing. Te ± 11,30 uur
sluit hij deze vergadering,

De afdeling organiseert een vergadering op 14 januari a.s., om 15.00 uur in Hotel
„De Nieuwe Doelen" te Middelburg, alwaar Prof. Dr. G. W a g c n a a r zal spreken
over het onderzoek van het cireulatieapparaat van het rund.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

Mej. J. Bakker, F. C, Dondersstraat 20, Utrecht,
J. L. J. Gaakeer, Bekkerstraat 26-11, Utrccht.
•A. A. P. Groenewegen, Veenweg 62, Nootdorp.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Kon.
Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige student
J. Ph. Vente, Mulderstraat 47 bis. Utrecht,

Hoff, A. M. van \'t, Rotterdam 13, Tsjaikofskilaan 4, tel. (010) 22 59 73, wetensch.
medew. Kon. Mengvoederindustrie Meulemans N.V. te Ravenstein, (bur.) Oss,
Bram van de Bergstraat 10, tel. (08867) 2 41. (170)

Wensing, Dr. C. J. G., van De Bilt naar Ames, Iowa 50012 (U.S.A.), 1409 Hawthorn
Court. (van 214 naar 222)

Bom, L. A., \'s-Gravenhage, aldaar overleden op 7 december 1965.
Veterinaire Studenten Rifvereniging „De Solleysel".

Het bestuur van de Veterinaire Studenten Rijvereniging „De Solleysel" heeft de eer
u mede te delen, dat het voor het bestuursjaar 1965-1966 als volgt is samengesteld.
W. R. M. Stolwijk Praeses
.Ab-actis
Fiscus

19 jr., z.z.g.g. als HULP IN PRAKTIJK EN HUISHOUDING In jong
dierenartsgezin. Intern, Prot. God. Liefst midden van land.

Brieven onder nr. 1/66 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Bevat 50 mg/dl - tocopherol - acetaat per
ml in water. Duphafral E kan ook oraal
I worden toegediend.

Prof. Dr. D. A. de Jong als grondlegger van de
Nederlandse Vergelijkende Pathologie

De vergelijkende ziektekunde heeft sinds de Griekse beschaving onder de
artsen veel belangstelling gewekt omdat de geneeskundigen meenden con-
clusies te kunnen trekken omtrent het wezen van ziekten van de mens uit
kunstmatig opgewekte ziektetoestanden en pathologisch-anatomische be-
vindingen bij de dieren.

Aristoteles ontleende zijn kennis omtrent de anatomie van de mens
geheel aan die van verschillende diersoorten. Als grondlegger van verge-
lijkende anatomie kwam hij wat betreft de bouw van de mens soms tot ver-
keerde conclusies, doch nauwkeurig vergelijken kon hij niet want de wet
verbood hem mensen te seceren. Galenus heeft in Rome vijf eeuwen
later (130 - 201 n. Chr.) de onderzoekingen van Aristoteles voortgezet.
Als geboren Griek was hij een grote kenner van de Griekse geneeskimde.
Hij was echter niet tevreden met alleen maar kennis van de vergelijkende
anatomie, maar bestudeerde ook de werking van de dierlijke organen door
het toepassen van vivisectie op honden, apen, varkens en runderen.
Zijn kennis van de bloedsomloop heeft Galenus beschreven en pas in 1628
heeft William Harvey aangetoond dat Galenus bij zijn obser-
vaties toch fouten had gemaakt. Ook Harvey was niet compleet wat zijn
kennis over de bloedcirculatie betreft. In Delft kwam in 1688 An toni
van Leeuwenhoek met behulp van zijn zelf gefabriceerde aalkijker
tot de ontdekking dat het bloed bij kikkerlarven niet vrij in het weefsel
stroomde maar via de allerfijnste capillairen uit de arteriën in de venae
vloeide en hij wees er in zijn 65ste brief aan de Royal Society op dat het
bij de mens net zo was.

De kennis van de geneeskunde der mensen en die van de dieren is veelal
parallel verlopen. Vegetius (± 500 jr. na Chr.) heeft zijn kennis over
diergeneeskunde, vastgelegd in „Artis veterinaria sive digestorum Mulo-
medinae libra IV", voornamelijk ontleend aan de humane geneeskunde.
De beïnvloeding van het verstoorde evenwicht van de vier vochten van
Hippocrates bleef het feitelijk doel van elke behandeling van het
zieke dier.

De gouden eeuw, waarin Van Leeuwenhoek leefde, bracht tijd en
geld voor nieuwe onderzoekingen met nieuwe instrumentaria en meer
kennis van schei- en natuurkunde. Jan Swammerdam en Reynier
d e G r a a f zijn mensen van hun tijd. Anatomie en fysiologie werden steeds
exacter weergegeven, maar de grote Boerhaave kon zich als arts nog
steeds niet aan de inzichten van Hippocrates onttrekken.
PetrusCamper, die successievelijk geneeskunde doceerde aan de uni-
versiteiten van Franeker, Amsterdam en Groningen, had veel belangstelling

1 Prof. A. van der Schaaf; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Bilt-
straat 172.

voor de ziekten van dieren. Hij onderkende de besmettelijkheid van veepest
en de mogelijkheid er tegen te enten. Hij kende houtvuur, miltvuur en de
longwormziekte en verkondigde de stelling dat artsen zich ook in de ge-
genezing en voorbehoeding van huisdierziekten moesten bekwamen. De
voortgaande specialisatie bewerkstelligde dat een medicus (Alexander
N u m a n) opdracht kreeg veeartsenijkunde te doceren.
Sedert de oprichting van \'s Rijks Veeartsenijschool in 1821 heeft deze een
zeer wisselend bestaan gehad, doch in het laatst van de 19e eeuw, vanaf
1879, werden de perspectieven toch wel beter. Eén van de leerlingen, die
in 1881 werden toegelaten, was DirkAartdeJonguit Waddinxveen.
Hoewel de bekende leraar Thomassen in 1880 meende dat er te veel
veeartsen zouden komen, niettegenstaande er slechts 61 studeerden, steeg
het aantal studenten in 1888 tot 100 om onder invloed van de landbouw-
crisis weer te dalen.

Dit was juist de bloeitijd van de bacteriologie. De ontdekkingen van
Pasteur, Koch en Löffler lagen niet alleen op het gebied van
humane pathologie maar ook op dat der dierziekten. Het spreekt van zelf
dat dit fascinerend werkte op de jongelui, die na hun afstuderen een rich-
ting moeten kiezen.

De Jong werd op 22 juli 1885, dus 80 jaar geleden, tot veearts bevor-
derd; bijna 40 jaar later, n.1. op 31 mei van het jaar 1925, overleed hij op
de leeftijd van 62 jaar. Hij is een ontzaglijk harde werker geweest en heeft
van 1885 tot zijn dood 138 wetenschappelijke publikaties en enkele hand-
boeken geschreven. Over het algemeen was hij met zijn ideeën omtrent be-
smettelijke parasitaire- en infectieziekten zijn tijd ver vooruit. Zijn vooruit-
strevendheid gold vooral de inzichten over algemene en bijzondere hygiëne
en deze vooral met betrekking tot de zoönosen.

Van zijn algemene inzichten over hygiëne getuigt b.v. het „Rapport om-
trent de stichting van een abattoir" te Leiden d.d. september 1897. Hij
toonde in dit uitvoerige rapport een groot voorstander te zijn van aparte
slachthallen voor runderen, klein vee, varkens, paarden en zieke en ver-
dachte dieren. Een koelhuis beschouwde hij als onmisbaar; de mestberg-
plaats moest afgesloten, vliegenvrij en praktisch stankvrij zijn. Het afval-
water diende bij voorkeur chemisch gereinigd te worden en hij beveelt
hiervoor aan de toepassing van verschillende systemen, waarbij alle eiwitten,
vaste deeltjes, bacteriën inbegrepen, worden samengebald met behulp van
kalk, kiezelzuur-hydraat, aluminiumsulfaat, ijzersulfaat of ijzerchloride en
kool. Voor een waterverbruik \\an 8000 m^ per jaar werden de jaarlijkse
kosten, buiten de afschrijving en rente, door hem slechts op ƒ 200,— ge-
schat. Het afvalwater zou dan geheel vrij van ziektekiemen en organische
bestanddelen zijn en zonder enig bezwaar in de Rijnsburgersingel kunnen
worden geloosd. Bijna 70 jaar later worden zelfs in grote slachthuizen nog
niet die maatregelen getroffen, die verontreiniging van openbaar water
doen voorkomen.

Een even gedegen indruk maakt D e J o n g\'s werk: „De eenheid der zoog-
diertuberculose", een verslag van zijn vergelijkende onderzoekingen naar de
werking van tuberkelbacillen, afkomstig van het rund en van de mens bij
runderen, geiten, apen en honden.

Hoe belangwekkend werd dit rapport niet door de beide naschriften, die
hij er aan toevoegde naar aanleiding van de mededeling van Robert

K O c h op het tuberculose-congres te Londen. Hij bestreed fel diens mening
dat de bacteriën van de rundertuberculose ongevaarlijk waren voor de mens
en bracht de door hem verzamelde bewijzen van het tegendeel ter kennis
van Mr. C. J. S i c k e s z, Directeur-Generaal van de afd. Landbouw van
het Ministerie van Binnenlandse Zaken.

Hoe vaak de bovine infecties vóór de georganiseerde bestrijding van de
rundertuberculose in en om Leiden voorkwamen bewijst wel het werk van
H. D. Boer, die aantoonde dat longtuberculose bij volwassenen in 3,1%
door de bovine bacil werd veroorzaakt. Bij kinderen was dit percentage
aanzienlijk hoger n.1. 7,3%, terwijl meningeaal tuberculose, huidtuberculose
en niertuberculose respectievelijk voor 22%, 23% en 11% het gevolg waren
van een bovine besmetting.

Prof. Dr. A. Charlotte R u y s vermeldt in de derde druk (1957) van
haar algemeen bekende „Leerboek der Microbiologie en Immunologie" dat
M. tuberculosis typus bovinus primair een ziekteverwekker is van het rund,
maar ook sterk pathogeen voor de mens.

Men krijgt dan toch wel een bijzondere grote achting voor het vertrouwen
dat D e J O n g had in het resultaat van zijn eigen experimenten en de moed
die hij kon opbrengen om stante pede zijn mening over een misvatting van
de grote ontdekker der tuberkelbacterie bij het hoogste gezag bekend te
maken. De Jong kreeg later steun van andere, vooral Britse zijde.

Door zijn beheersing van de 3 Westerse talen, maar vooral van het Frans,
werd De Jong voordat hij 40 jaar oud was reeds een man van inter-
nationale betekenis. Hier heeft misschien ook zijn proefschrift: „U n t e r-
suchungenüberBotryomycosis", waarop hij in 1899 te Gieszen
gepromoveerd was, reeds aan meegewerkt. In ieder geval had dit proef-
schrift in Duitsland nog al de aandacht getrokken omdat hij hierin, op
grond van zijn kweekproeven, het standpunt innam dat botryomycosis,
een specifiek chronisch ontstekingsproces bij paarden, veroorzaakt werd
door de gewone Staphylococcus pyogenes en niet door een coccus met ge-
heel andere eigenschappen, zoals de bekende Duitse patholoog Rabe had
aangegeven. Later bleek de waarheid in het midden te liggen.

Zoals de reeks ontdekkingen na 1880 over infectieuze oorzaken van ziekten,
waarbij medici zoals Koch en Löffler de bacteriële genese van dier-
ziekten vaststelden, de aandacht van de veeartsen op de mogelijkheid der
bacteriologische diagnostiek van dierziekten vestigde en zoals in Frankrijk,
waar de chemicus Pasteur, die nauw samenwerkte met een arts en een
veterinair in de personen van Roux en Nocard, aantoonde dat deze ge-
combineerde krachtsinspanning resultaten opleverde, was het vanzelf-
sprekend dat de bestrijding van de belangrijkste zoönosen ook elders dieren-
artsen en artsen dichter bij elkaar bracht.

In Frankrijk had men hieruit reeds de consequentie getrokken dat het voor
de opleiding van studenten in de geneeskunde nuttig zou zijn van dierge-
neeskundige zijde voorlichting te krijgen. Toen de beroemde Claude
B e r n a r d kwam te overlijden heeft men zijn leerstoel gebruikt om daar-
van een leerstoel voor de Vergelijkende Pathologie te maken, er voor zorg
dragend dat de opleiding in de fysiologie geen schade ondervond. Henry
B O u 1 e y te Parijs was de eerste veterinaire hoogleraar voor het medisch
hoger onderwijs.

dische hoogleraren en D e J o n g. Men voelde de lacune omtrent de kennis
van de zoönosen bij de medici daar ook terdege aan. Het is dus niet te ver-
wonderen dat D e J O n g in 1908 aan de Medische Faculteit van de Leidse
Universiteit werd benoemd tot buitengewoon hoogleraar. Zijn inaugurale
rede: „Het verband tussen geneeskunde van den mensch en van de dieren"
getuigde voor zijn bedoelingen, n.l. te trachten een nauwer verband te
leggen tussen de beoefenaren van de medische wetenschap en die der dier-
geneeskunde. Hij was van huis uit patholoog-anatoom en leerling van
Pekelharing en Siegenbeek van Heukelom, doch door zijn
zin de causae morbi van ziekelijke afwijkingen nader te bepalen werd hij
ook bacterioloog en parasitoloog. Deze werkzaamheden moesten allemaal
worden uitgevoerd naast zijn „full time job", n.l. die van directeur van het
pas gebouwde abattoir te Leiden.

De J o n g heeft zich met bijna alle facetten van besmettelijke ziekten bezig
gehouden. Zo beschreef hij reeds de 2 soorten babesia\'s, die in Nederland
het z.g. bloedwateren bij runderen veroorzaken. De kleine kwam volgens
hem overeen met de Babesia bovis, terwijl de minder frequent voorkomende
iets groter was en op de in Engeland door Mc Faydean en Stock-
man beschreven Babesia divergens geleek. Hij toonde aan dat de door
sommige trematoden bij mens en dier in de galgangen veroorzaakte woeke-
ringen niet ontaardden in carcinoom zoals AskanazyenKatsurada
voor het Verre Oosten, M e b i u s in Nederlands Indië enVanCalcar
in Leiden hadden gesuggereerd. Veel heeft D e J o n g geschreven over de
wenselijk- en mogelijkheid van een systematische bestrijding van nmder-
tuberculose. Ter prevende van vis- en vleesvergiftiging verdiepte hij zich
in de koeltechniek voor conserveren van vis en vlees.

D e J O n g heeft zich ook intensief bemoeid met de mond- en klauwzeerbe-
strijding en deelde hierbij niet het inzicht van de Veeartsenijkundige Dienst
over de wijze waarop deze moest geschieden. Hij pleitte voor ruime sub-
sidiëring van gericht onderzoek ter genezing en preventie van de ziekte,
doch was tegen ingrijpende overheidsmaatregelen.

Dit alles overziende moet men tot de conclusie komen dat De Jong in
Nederland niet alleen de grondlegger is geweest van de vergelijkende pa-
thologie, doch ook van een belangrijk facet der preventieve geneeskunde.
Na zijn dood heeft het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde dan ook
in het voormalige laboratorium van De Jong onderdak gevonden. In 1920
was deze in Leiden reeds benoemd tot gewoon hoogleraar.

Het werk van de Leidse hoogleraar trok natuurlijk ook de aandacht van het
directoraat van \'s Rijks Veeartsenijschool te Utrecht. Men kwam tot de
overtuiging dat het veterinair onderwijs ook zoveel mogelijk moest kunnen
profiteren van zijn inzicht en stuwkracht.

In 1910 werd hij als eerste aan de school benoemd tot leraar met de per-
soonlijke titel van hoogleraar voor het doceren van de leervakken Para-
sitaire en Besmettelijke Ziekten en de Veeartsenijkundige Politie. Nog kun-
nen wij zijn naam gegrift zien in de gedenksteen, die ter gelegenheid van de
eerste-steen-legging van de proefdierstallen van het voormalige Instituut
voor Parasitaire en Infectieziekten in de muur van de grootste stal werd
ingemetseld.

Niettemin vroeg en verkreeg De Jong binnen 5 jaar na zijn benoeming
ontslag uit zijn functie bij de school. De reden was dat de toenmalige

minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, P o s t h u m a, weigerde
behalve de bouw van nieuwe stallen ook het volledig uitgewerkte plan voor
een nieuw instituut in de z.g. grote weide ten oosten van de Grift te doen
uitvoeren. Het spreekt vanzelf dat er reeds grieven waren vóórdat de weige-
ring van de minister, mede onder invloed van de dreigende oorlogstoestand,
afkwam.

We kunnen zeggen, dat de laatste druppel, die op 1 april 1915 de emmer
deed overlopen de beëindiging was van het „pare vaccinogène" dat onder
W i r t z tot stand gekomen was. Deze koepokinrichting had nooit een
bloeiend bestaan gehad, doch de directeur Schimmel van \'s Rijksvee-
artsenijschool had de opheffing steeds kunnen verhinderen. Onder het
tijdelijk directoraat van zijn opvolger. Van der Plaats, bleek dit niet
meer mogelijk. Wat De Jong als onderzoeker van vaccinia en de aan-
verwante virussen het meest had gegriefd was, dat dit besluit was gevallen
buiten zijn medeweten en voorkennis. De eisen van De Jong waren niet
overdreven en ze zijn naderhand vele malen door zijn opvolgers opnieuw
naar voren gebracht. Nog altijd is het 300 jaar oude „Gildestein" een In-
stituut van de Faculteit der Diergeneeskunde en moet de jongste spruit, die
voortgekomen is uit het grote gebied der parasitaire- en infectieziekten n.1.
de virologie, onderdak verlenen. Het spreekt vanzelf, dat het hiervoor thans
nog minder geschikt is dan voor het werk van D e J o n g.

Ook op een andere wijze heeft De Jong van zich doen spreken, n.1. als
redacteur-uitgever. Er was geen tijdschrift voor vergelijkende geneeskunde
en het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde werd vrijwel niet gelezen door
medici; het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde niet door veterinairen. De
Jong besloot de lacune op te vullen en de publikaties, die voor beide
groepen geneeskundigen van betekenis waren, te publiceren in een door
hem zelf uit te geven tijdschrift. In 1915 verscheen de eerste aflevering van
het Tijdschrift voor Vergelijkende Geneeskunde. De eerste jaargang telde
372 bladzijden. Al spoedig werden in dit tijdschrift ook de verslagen van de
Vereniging voor Microbiologie opgenomen. Dr. H. J. v a n N e d e r v e e n,
veterinair medewerker van De Jong in het Laboratorium voor Verge-
lijkende Pathologie en Parasitologie aan de Boerhaave-straat tegenover de
kliniek van Prof. Zaayer, heeft jarenlang deze verslagen verzorgd. Na de
vroegtijdige dood van D e J o n g is de uitgave van zijn tijdschrift gestaakt,
maar de taak werd overgenomen door de bovengenoemde vereniging en
vanaf 1927 verscheen het als Nederlandsch Tijdschrift voor Hygiëne, Mi-
crobiologie en Serologie, dat in 1934 werd omgedoopt in „Antoni van
Leeuwenhoek".

De Jong was een onderzoeker met een buitengewoon helder verstand;
hij bezat ook het vermogen conclusies en begrippen snel en scherp te for-
muleren. Hij was vaak kritisch, zelfs lastig ten opzichte van zijn medewer-
kers ; in het debat nam hij geen blad voor de mond en toch was hij zeer ge-
zien in zijn naaste omgeving, maar ook steeds welkom op wetenschappelijke
bijeenkomsten. Wanneer hem een verzoek om hulp gedaan werd, was geen
moeite hem te veel deze te verlenen. Hij had uitgesproken sympatiën en
antipatieën, was een groot vereerder van Pasteur en koos in de contro-
verse tussen deze en K o c h natuurlijk de zijde van de Franse meester. Hij
heeft de oeuvres van Pasteur grondig bestudeerd en hiervan een uit-
Noerige beschrijving gegeven.

Verschillende genootschappen van geleerden stelden het op prijs hem onder
hun leden te tellen en als zodanig werd hij hoog gewaardeerd. Vele jaren
was hij Algemeen Secretaris van de Internationale Veeartsenijkundige Con-
gressen. Door zijn snelheid van geest en zijn kennis van vreemde talen was
hij in staat om zonder voorbereiding op het eerste Congres International
du Froid te Parijs in 1908 de leiding op zich te nemen en tot ieders te-
vredenheid ook te behouden.

D e J O n g was getrouwd met Mej. M. J. v. d. Kloot M e y b u r g. Hun
huwelijk is kinderloos gebleven. Mevrouw De Jong heeft steeds haar man,
zoveel als in haar vermogen lag, gesteund in zijn wetenschappelijke en
organisatorische arbeid en zij heeft haar eigen genoegens vaak moeten op-
offeren om hem tijd te verschaffen voor verzorging van de talrijke publi-
katies van zijn hand.

Het werk van D e J o n g werd door zijn collegae, vrienden en leerlingen in
medische en veterinaire kring, geëerd door de oprichting van de Prof. Dr.
D. A. de Jong-Stichting. Op 7 juni 1929 werden de statuten van de stichting
goedgekeurd. Er werd een stam-kapitaal bijeengebracht, waaruit rente werd
gekweekt, maar tevens werd een jaarlijkse bijdrage van het corps der Neder-
landse dierenartsen en de Nederlandse Vereniging voor Microbiologie ont-
vangen. Hierdoor is het College van Beheerders in staat gesteld om welover-
wogen financiële steun te verlenen aan hen, die daadwerkelijk onderzoek
verrichten op het gebied van de Vergelijkende Pathologie.
Sedert 1929 is aan grotere of kleinere subsidiën in totaal een bedrag van
ƒ 35.258,— verleend. De desbetreffende subsidiën werden toegekend aan 4
veterinaire en 3 medische hoogleraren, aan 1 hoogleraar in de chemie en
aan 1 medisch instituut, verder werden geldelijke bijdragen verstrekt voor
het verrichten van onderzoekingen meer in de privé sfeer, b.v. voor het be-
werken van proefschriften, aan 10 dierenartsen, 11 artsen, 1 farmaceut en
1 farmacoloog.

Op deze wijze is de herinnering aan een groot man op het gebied van de
Vergelijkende Geneeskunde reeds meer dan 40 jaar levend gehouden.

Een belangrijke bijdrage hietoe heeft Dr. H. J. van N e d e r v e e n ge-
leverd. Deze was een der promotoren bij de oprichting van de stichting
en is er meer dan 26 jaar onafgebroken secretaris-penningmeester van
gebleven.

Van Nederveen is vanaf 1915, toen hij benoemd werd tot assistent
aan het Laboratorium voor Vergelijkende Pathologie van de Rijks Univer-
siteit te Leiden, tot het overlijden van zijn chef, diens enige veterinaire
medewerker geweest. Naast hem waren als medewerkers ook verschillende
medici en biologen er voor langere of kortere tijd aan verbonden. Zo
hebben de latere hoogleraren Kapsenberg, De Graaf en Van
T h i e 1 ook aan ditzelfde laboratorium gewerkt.

Van Nederveen, die reeds in 1912 gedurende zijn Middelburgse
praktijkjaren was gepromoveerd, heeft De Jong reeds 40 jaren over-
leefd en hij hoopt op 12 januari 1966 in goede gezondheid zijn 90ste ver-
jaardag te vieren.

Een levensbeschrijving van D i r k A a r t d e J o n g, die 80 jaar geleden te Utrecht
het diploma van veearts verwierf, toont aan dat hij voor Nederland de veterinaire
grondlegger is van de vergelijkende pathologie.

Op het gebied van de zoönosen heeft hij uitstekend werk verricht. Dit heeft geresul-
teerd in een benoeming tot buitengewoon en later gewoon hoogleraar aan de medische
faculteit te Leiden en tijdelijk ook hoogleraar aan \'s Rijksveeartsenijschool te Utrecht.

A biography of Dirk Aart de Jong who qualified as a veterinary surgeon in
Utrecht eighty years ago, shows that he was the veterinary founder of comparative
pathology in the Netherlands.

He did excellent work in the field of zoonoses. This resulted in his appointment as a
supernumerary and subsequently as an ordinary professor at the faculty of medicine
in Leyden and, temporarily, also as a professor in the State Veterinary College,
Utrecht.

Une biographie de Dirk Aart de Jong, qui obtint, il y a 80 ans, à Utrecht, le
diplôme de médecin vétérinaire, démontre qu\'il a été pour les Pays Bas le fondateur
vétérinaire de la pathologie comparée.

Dans le domaine des zoonoses il a fait du travail excellent qui lui a valu une nomi-
nation de professeur extraordinaire et ensuite ordinaire à la Faculté de Médecine
à l\'Université de Lcyde et temporairement aussi de professeur à L\'Ecole Vétérinaire
Gouvernementale à Utrecht.

Aus einer Lebensbeschreibung von Dirk Aart de Jong, der vor 80 Jahren das
Tierarztdiplom in Utrecht erwarb, geht herv\'or, dass er für die Niederlande der
Begründer der vergleichenden Pathologie in der Veterinärmedizin ist.
Auf dem Gebiet der Zoönosen hat er hervorragende Arbeit geleistet. Auf Grund seiner
Verdienste wurde er an der medizinischen Fakultät in Leiden erst zum ausserordent-
lichen und später zum ordentlichen Professor und zeitweise auch zum ausserordent-
lichen Professor an der Staatsschule für Veterinärmedizin in Utrecht ernannt.

Una biografia dcDirkAartdeJong, quien se graduo como veterinario hace 80
afios a la universidad de Utrecht, muestre que el es por Holanda el fundador
veterinario de la patologia comparable.

En el terreno de los Zoonoses el ha hecho una labor eminente. Esta resulto en un
nombramiento como catedratico ordinario a la facultad de medecina de la Universidad
de Leiden y temporario tambien como catedratico de la facultad de medecina vete-
rinaria de la Universidad de Utrecht.

De behandeling van broedeieren volgens de
„direef-drukverschil-methode" in een oplossing
van tylosinetartraat ter voorkoming van een
besmetting met mycoplasma galliseptieum bij
kuikens¹)

Control of chronic respiratory disease in chickens by
egg dipping in a solution of tylosine tartrate*)

Chronische ademhaHngsziekte (c.r.d.) is een slepend verlopende ziekte der
luchtwegen bij hoenderachtigen waarbij als aetiologisch moment Mycoplas-
ma galliseptieum een belangrijke rol speelt. De besmetting van broedeieren
via de moedereieren is epizoötisch hierbij van grote betekenis.
Chalquest en Fabricant (1959), Levine en Fabricant
(1962), Olson e.a. (1962), Wernicoff (1962), Alls e.a. (1963),
Stuart e.a. (1963) en Hall e.a. (1963) hebben de mogelijkheid be-
studeerd om M. galliseptieum in het broedei onschadelijk te maken. Dit
geschiedde door eieren onder te dompelen (egg dipping) in een antibio-
ticumoplossing en tegelijkertijd een onderdruk in de eieren te bewerk-
stelligen, waardoor de oplossing in het ei gezogen werd.

Indien warme eieren ondergedompeld worden in een koude vloeistof neemt
de druk in de luchtkamers af. De dompelvloeistof wordt t.g.v. de druk-
vermindering via de poriën van de eischaal in het ei gezogen. Deze methode
wordt aangeduid met temperatuur-verschil-methode (t.v. methode).
De hoeveelheid dompelvloeistof die het ei binnendringt na een behandeling
volgens de t.v. methode wordt direkt beïnvloed door het ouder worden van
de eieren. De grootte van de opname van de dompelvloeistof wordt in deze
gevallen vooral beïnvloed door de bewaartemperatuur.

Proefondervindelijk werd aangetoond, dat het opslaan van eieren in een
broedstoof bij 37°C een grotere gewichtstoename tot gevolg heeft dan na het
opslaan in een kelder bij 12°C. De oorzaak van dit verschijnsel hangt waar-
schijnlijk samen met het groter worden der luchtkamers bij bewaring bij
37°C. De maximale bewaartijd die nog werd beoordeeld, bedroeg echter
slechts 3 dagen.

Bij een dompeltijd van 30 minuten dringt meer dornpelvloeistof de eieren
binnen dan bij een dompeltijd van 10 minuten. Dit kan verklaard worden
door aan te nemen, dat de onderdruk in de eieren na 10 minuten nog niet
geheel opgeheven is. Er zijn aanwijzingen dat bij een temperatuur van de
dompelvloeistof van 4°C meer vloeistof in de eieren dringt, hetzij lang-
duriger of sneller, dan bij een dompelvloeistof van 12°C. Bij de genomen
proef was het verschil niet signifikant.

1 Autoreferaat van proefschrift. Utrecht 28 januari 1965. Summary of thesis,
Utrecht.

2 Dr. A. C. Voeten; dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord
Brabant; Rcchterstraat 80, Boxtel.

Het wassen van broedeieren heeft een zeer grote invloed op de hoeveelheid
dompelvloeistof die de eieren binnendringt. De oorzaak van dit fenomeen is
niet nagegaan.

Bij de hier ontwikkelde methode om stoffen in eieren te brengen worden
eieren ondergedompeld in een vat. Het vat wordt hermedsch afgesloten,
waarna de lucht wordt afgezogen. Door het ontstane drukverschil verlaat nu
de lucht via de poriën van de eischaal de luchtkamer, waardoor de lucht-
druk in het ei eveneens afneemt. Het \\ at wordt vervolgens geopend zodat de
spanning van de lucht in de luchtkamers der eieren lager is dan de spanning
\\an de lucht boven de vloeistof. Door dit drukverschil wordt de dompel-
vloeistof via de poriën in de eieren gednikt. Deze methode wordt aangeduid
met direkt-drukverschil-methode (d.d.v. methode).

De hoeveelheid dompelvloeistof die het ei binnendringt na een behandeling
volgens de d.d.v. methode wordt ook weer beïnvloed door de ouderdom der
eieren. De maximale beoordeelde bewaartijd bedroeg steeds 3 dagen.
Het oplossen van tylosinetartraat en para-toluol-sulfon-chloramid-natrium
(ptsc) in de dompelvloeistof heeft een ongunstige invloed op de hoeveelheid
dompelvloeistof die de eieren binnendringt. Bij een onderdruktijd van ± 30
minuten, gevolgd door een normaal atmosferische druktijd van ± 45 minu-
ten, komt de maximale hoeveelheid dompelvloeistof in ongewassen eieren.
Het wassen der eieren bleek een zeer gunstige invloed te hebben op de hoe-
\\ eelheid dompelvloeistof die het ei binnendringt.

Bovendien bleek de onderdruktijd en de normaal atmosferische druktijd
waarbij de grootste hoeveelheid dompelvloeistof in het ei komt, door het
wassen aanzienlijk verkort te worden.

Teneinde de t.v. methode en de d.d.v. methode met elkaar te vergelijken
zijn 2 behandelingen naast elkaar geplaatst en wel: het onderzoek volgens
de t.v. methode, waarbij gewassen eieren gedurende 3 uur in de broedstoof
bij 37°C worden vooi-verwarmd en vervolgens 10 minuten worden onder-
gedompeld in leidingwater van 4°C, en het onderzoek volgens de d.d.v.
methode, waarbij gewassen eieren ondergedompeld worden in leidingwater
cn 10 minuten onderworpen worden aan 60 cm Hg-druk beneden normaal
atmosferische druk, waarna de eieren nog 10 minuten ondergedompeld
blijven bij normaal atmosferische druk. Deze beide behandelingsmethoden
zijn vergelijkbaar en voor de praktijk geschikt.

De spreiding der gewichtstoename van de eieren behandeld volgens de d.d.v.
methode is aanzienlijk kleiner dan van de eieren behandeld volgens de t.v.
methode. De gemiddelde gewichtstoename van de volgens de t.v. methode
behandelde groep is sterk signifikant lager dan de gemiddelde gewichts-
toename van de eieren, behandeld volgens de d.d.v. methode.
Indien de voor- en de nadelen van de t.v. methode nader overwogen worden
blijkt het volgende:

bij de d.d.v. methode dringen grotere hoeveelheden dompelvloeistof het ei
binnen terwijl de spreiding der gewichtstoename kleiner is, vergeleken bij
de t.v. methode;

voor de praktische uitvoering is het een voordeel van de d.d.v. methode
ten opzichte van de t.v. methode dat de eieren niet voorverwarmd be-
hoeven te worden;

bij de t.v. methode dient men er rekening mee te houden dat de dompel-
vloeistof tijdens het dompelproces niet te veel in temperatuur stijgt.

Het is daarom noodzakelijk dat het gebruikte volume dompelvloeistof
groot is in verhouding met het totale volume der eieren en dat telkens
sneeuwijs antibioticum worden toegevoegd wanneer de stijging van
de temperatuur aanmerkelijk wordt. Bij de d.d.v. methode kan men de
hoeveelheid dompelvloeistof en dus de hoeveelheid te gebruiken anti-
bioticum of andere stoffen tot een minimum beperken en de vloeistof
behoeft niet gekoeld te worden.

Kampelmacher e.a. (1962) hebben een methode beschreven om
antibiotica bij slachtdieren aan te tonen.

Een nader onderzoek is ingesteld naar de mogelijkheid om kwantitatief
tylosinetartraat, opgelost in eiwit en dooier, te bepalen.

Een serumagarbodem wordt geënt met Staphylococcus aureus, vervolgens
wordt in de agar een gat geponst. Dit gat wordt tot aan de rand gevuld met
de te onderzoeken vloeistof. Indien zich in deze vloeistof een antibioticum
bevindt, diffundeert dit in de voedingsbodem en verhindert in een zekere
zone bij voldoende hoge koncentratie de bakteriegroei rond het ponsgat. Bij
dit onderzoek wordt de kortste afstand van de rand van het ponsgat tot aan
de rand van de cirkel waar nog geen bakteriegroei plaatsvindt, de remmings-
z6ne genoemd. De hoeveelheid antibioticum, die in de agar binnendringt en
daardoor de grootte van de remmingszone bepaalt, is afhankelijk van de
koncentratie van het antibioticum in de vloeistof.

Uit het onderzoek is gebleken dat de remmingszone niet beïnvloed werd
door de ouderdom van de serumagarbodem (tot 30 dagen), de dikte van
de serumagarbodem, de doorsnede van het ponsgat (3 tot 14 mm) en het
tijdsverloop tussen het gereedmaken van de geënte voedingsbodem met de
te onderzoeken vloeistof en het plaatsen in de broedstoof. De remmingszóne
werd daarentegen wèl beïnvloed door de dichtheid van de stafylokokken-
suspensie waarmee de voedingsbodem geënt was.

Bij het aantonen van een tylosine-oplossing in eiwit en dooier werd de
kwantitatieve bepaling gekompliceerd door het lysozym uit het wit van het
ei, door het antibioticummaskeereffekt van eiwitachtige stoffen en door
de aard van eiwit en dooier, die een nadelige invloed hadden op de grootte
van de remmingszóne.

Deze komplicaties kunnen opgeheven worden door het wit van het ei of het
dooiermateriaal te wrijven met alkohol 96% (5:1). Hierdoor koaguleren
de eiwitten en lost de tylosine op in alkohol. Het mengsel werd vervolgens
gecentrifugeerd. Uit dit onderzoek is gebleken dat in de beschreven proef-
omstandigheden de bovenstaande heldere vloeistof, bestaande uit alkohol en
de waterige substantie van het wit van het ei of van de dooier, een overeen-
komstige koncentratie tysoline bevatte als oorspronkelijk in het wit van het
ei of in het dooiermateriaal aanwezig was. Het bakteriocide lysozym is door
de alkoholbehandeling geïnaktiveerd. De methode is voldoende betrouwbaar
om tenminste de logaritmische orde van grootte van een tylosine-oplossing te
bepalen.

De hoeveelheid, verspreiding en stabiliteit van tylosinetartraat, dat in eieren
werd gebracht met behulp van de d.d.v. methode in het broedei, embryo en
kuiken

en een 10.000 dpm tylosine-oplossing. Hoeveelheid, verspreiding cn stabili-
teit van het tylosine in de eieren, einbryonen en kuikens is nagegaan.
Het blijkt dat indien de eieren behandeld werden in een tylosine-oplossing
van 10.000 dpm, de gemiddelde koncentratie van het tylosine in het eiwit
direkt na de behandeling ruim 100 dpm bedroeg. Na een week bebroeden
was deze hoeveelheid in het eiwit en in de allantoisvloeistof iets lager dan
100 dpm. Na 14 dagen bedroeg de hoeveelheid in de allantoisvloeistof ruim
10 dpm en deze hoeveelheid bleef aantoonbaar zolang de allantoisvloeistof
in het ei aanwezig was. Direkt na de behandeling kon geen tylosine in de
dooier aangetoond worden. Na een week bebroeden bevatte de dooier van de
diverse eieren zeer onregelmatige hoeveelheden tylosine. Na 14 dagen was in
iedere dooier tylosine aan te tonen. De koncentratie neemt langzamerhand
toe. Na dr 18 dagen was het tylosine regelmatig over alle delen van het ei en
het embryo verdeeld. Na het uitkomen der kuikens werd 10 a 100 dpm tylo-
sine in de dooierrest aangetroffen. Het tylosine bleef aanwezig totdat de
dooierresten geresorbeerd waren. (De kuikens zijn dan ± 5 dagen oud).
Indien de broedeieren werden behandeld in een oplossing met 1000 dpm
tylosine, vertoonden de waarnemingen analoge resultaten.
Praktisch bij iedere bepaling bleek, dat de koncentrade tylosine in eiwit en
dooier samenhangt met de gewichtstoename van de eieren na de behan-
deling volgens de d.d.v.-methode. Deze waarneming ligt voor de hand,
maar dient toch gememoreerd te worden omdat dit een aanwijzing be-
tekent dat de bepaling van de gewichtstoename op de juiste wijze is
geschied. Het is dan ook overbodig bij proeven met betrekking tot het in
eieren brengen van bepaalde stoffen, verschillende faktoren uit te drukken
in koncen trades van die stoffen in de eieren, zoals dit b.v. door A 11 s e.a.
(1963) geschiedt. Het bepalen van de gewichtstoename door weging is
voldoende en uiteraard sterk arbeidsbesparend.

De kweek van Mycoplasma gallisepticum in bebroede eieren, die vóór het
broedproces volgens de d.d.v. methode behandeld zijn in een oplossing van
tylosinetartraat

De broedeieren werden vóór het broedproces volgens de d.d.v. methode
behandeld in een tylosine-ojilossing. Na 4 dagen bebroeden werden de be-
\\ ruchte eieren geïnfekteerd met M. gallisepticum.

Uit het onderzoek is gebleken dat indien eieren behandeld werden in een
tylosine-oplossing van 100, 250 en 500 dpm, de groei van M. gallisepticum
nauwelijks beïnvloed werd. Dit was wèl het geval, indien dc eieren behan-
deld werden in een tylosine-oplossing van 1000, 2500 en 5000 dpm. Indien
eieren behandeld werden in een tylosine-oplossing van 10.000 dpm, was in
ieder ei zoveel tylosine aanwezig dat M. gallisepticum in elk ei gedood werd
(zie tabel 1).

Enkele praktische aspekten betreffende de behandeling van broedeieren
volgens de d.d.v. methode

Het is mogelijk op ekonomische basis volgens de d.d.v. methode broedeieren
te behandelen. Voor de praktijkproeven werden de broedeieren in plastic
mandjes gebracht. In de mandjes was het mogelijk de eieren te wassen en
tevens volgens de d.d.v. methode te behandelen.

Het wassen vond plaats in een in de handel zijnde eierwasmachine, met een
in de handel zijnd speciaal wasmiddel voor eieren. Alhoewel dit wasmiddel

volgens de desbetreffende opgaven desinfekterende stoffen bevat, werden de
eieren na het wassen niet steriel bevonden. Omdat het belangrijk is dat de
eieren bij het behandelen volgens de d.d.v. methode zo steriel mogelijk zijn,
werden de eieren voor het behandelen gedurende 3 minuten ondergedom-
peld in een 0,4% chlooramine oplossing. Het plastic mandje met de broed-
eieren werd vervolgens atgespoeld en direkt ondergedompeld in een vat
met een tylosineoplossing. Dit vat werd in een onderdrukketel gebracht,
die hermetisch afgesloten werd. De lucht werd nu tot 60 cm Hg-druk
beneden normaal atmosferische druk afgezogen. Na 10 minuten werd de
ketel geopend en bleven de eieren nog 10 minuten ondergedompeld. Dc
hoeveelheid tylosine die op bovenstaande wijze in de eieren binnendringt
is voor de praktijk voldoende.

Het uitkomstpercentage werd door het wassen niet ongunstig beïnvloed.
Een „droge" behandeling volgens de d.d.v. methode had geen invloed op het
uitkomstpercentage. Dit was ook niet het geval, indien de eieren behandeld
werden in aqua desdllata. Het uitkomstpercentage werd zeer ongunstig
beïnvloed door eieren te behandelen in een 5000 of 10.000 dpm tylosine-
oplossing. Bij het behandelen van broedeieren in een 1000 dpm tylosine-
oplossing bleek het uitkomstpercentage in één geval 2% gunstiger, in een
ander geval 3% ongunstiger. In een 2500 dpm oplossing was één geval 3%
gunsUger en een ander geval 2% ongunstiger dan de niet behandelde
eieren¹).

1 Bij latere proeven is vastgesteld dat indien in plaats van 60 cm Hg-druk beneden
normaal atmosferische druk een onderdruk van 30 cm Hg-druk wordt toegepast,
de uitkomstresultaten praktisch geen kans hebben nadelig beïnvloed te worden,
terwijl de hoeveelheid dompelvloeistof door de eieren nog voldoende is.

Vcxjr het bereiden van dompelvloeistof werd tylosinetartraat (Tylan) op-
gelost in aqua destillata en vervolgens gefiltreerd door een bakteriefilter. Het
bleek, dat, indien dit filtreren achterwege gelaten werd de dompelvloeistof
ernstig verontreinigd was met de schimmel Aspergillis fumigatus die afkom-
stig was uit het antibioticum. Na enkele malen gebruik dient de dompel-
vloeistof gefiltreerd te worden. Door dompelvloeistof te bewaren bij 12°G
of 4°C bleek dat gedurende 3 weken (de langst uitgeteste tijd) de koncen-
tratie van het tylosine niet achteruitliep.

Het is niet nodig om elke dag een verse oplossing van tylosine te bereiden.
Praktijkproeven

Bij de praktijkproeven werden steeds tegelijkertijd 2 slachtkuikenbedrijven
bevolkt met kuikens afkomstig van dezelfde vcrmeerderingsbedrijven. De
broedeieren voor de kuikens voor de proefbedrijven werden volgens de d.d.v.
methode behandeld in een tylosine-oplossing. De proef- en kontrolekuikens
werden opgefokt op bedrijven waar de huisvesting wat betreft isolatie, ven-
tilatie en inrichting aan de eisen van de huidige slachtkuikenhouderij
voldeed. Op deze bedrijven werd geen ander pluimvee gehouden.
De praktijkproeven zijn 6 maal herhaald. Uit de resultaten is gebleken, dat
alle onderzochte dieren uit de proefkoppels na een behandeling van de
broedeieren volgens de d.d.v. methode in een 2500 dpm tylosine-oplossing
serologisch vrij waren van een M. gallisepticum-hesmetthig. Vijf van de zes
kontrolekoppels waren serologisch positief t.o.v. M. gallisepticum. Het
voordeel voor de slachtkuikenhouder kwam tot uitdrukking in de vorm van
een geringere uitval en een grotere groeisnelheid. Het voordeel voor de
slachtkuikenhouder en tevens voor de pluimveeslachterij was een betere
slachtkwaliteit die vooral tot uitdrukking kwam in een grotere uniformiteit
van de geslachte dieren.

Bij de desbetreffende proeven is gebleken dat bij het behandelen van broed-
eieren volgens de d.d.v. methode in een tylosine-oplossing men rekening
dient te houden met het feit dat:

a. De baktericidie van tylosine in broedeieren t.o.v. M. gallisepticum volle-
dig is bij een koncentratie van 10.000 dpm in de dompelvloeistof (onder
de proef omstandigheden beschreven in hoofdstuk 5).

b. Uit de praktijkproeven is gebleken dat het behandelen van broedeieren
in een tylosine-oplossing van 2500 dpm voldoende is om een M. gallisep-
iicum-infektie te voorkomen.

c. De toxische grens van tylosine in broedeieren t.o.v. de kippeëmbryonen
wordt bereikt bij een koncentratie van 2500 a 5000 dpm tylosine in de
dompelvloeistof.

d. M. gallisepticum trapsgewijs een resistentie kan ontwikkelen t.o.v. ty-
losine.

Dienovereenkomstig wordt geadviseerd de behandeling van broedeieren uit
te voeren in een 2500 dpm tylosine-oplossing, terwijl de broedeieren niet
afkomstig mogen zijn van ouderdieren waaraan een tylosinepreparaat werd
toegediend.

Een onderzoek is uitgevoerd naar de mogelijkheid eieren onder te dompelen in eeri
vat met een tylosine-oplossing. Het vat wordt hermetisch afgesloten, waarna de
bovenstaande lucht wordt afgezogen. Hierdoor ontstaat een onderdruk in de eieren.
Nadat het vat geopend is, wordt de onderdruk in de eieren opgeheven doordat de
antibioticumoplossing naar binnen gezogen wordt.

De tylosine, die de broedeieren op deze wijze binnendringt, doodt Mycoplasma galli-
septicum. De resultaten van het laboratoriumonderzoek zijn in een praktijkonderzoek
bevestigd. De methode is geschikt om op grote schaal op economische basis toegepast
te worden, teneinde chronische ademhalingsziekte tc voorkomen.

An investigation was carried out into the possibility of immersing eggs in a barrel
containing a tylosine solution. The barrel is hermetically sealed and the air at the
top is drawn off; this produces under-pressure within the eggs. When the barrel is
opened, the under-pressure within the eggs will disappear as a result of the fact that
the antibiotic solution is drawn in.

The tylosine which thus enters the hatching eggs, kills Mycoplasma gallisepticum.
The results obtained in laboratory studies were verified in field trials; the method is
suited for extensive use on an economic basis to prevent chronic respiratory disease.

On a examiné la possibilité d\'immerger des oeufs dans une cuve remplie d\'une solution
de tylosine. La cuve est fermée hermétiquement et ensuite l\'air est évacué, de sorte
qu\'une sous-pression se présente dans les oeufs. Après que la cuve a été ouverte, la
sous-pression dans les oeufs est annulée par l\'absorption de la solution d\'antibiotique.
La tylosine qui de cette façon est introduite dans les oeufs à couver, tue le Mycoplasma
gallisepticum. Les résultats de l\'examen au laboratoire ont été confirmés dans la
pratique; la méthode se prête à être appliquée à base économique sur une grande
échelle afin de prévenir des maux respiratoires chroniques.

Es wurde eine Untersuchung angestellt, um Eier in einem Gefäss mit Tylosinlösung
unterzutauchen. Das Gefäss wurde hermetisch geschlossen, wonach die noch vor-
handene Luft abgesogen wurde; hierdurch entsteht ein Unterdruck in den Eiern.
Nachdem das Gefäss geöffnet ist, wird der Unterdruck in den Eiern dadurch behoben,
dass die Antibiotikumlösung nach innen gesogen wird.

Das Tylosin, welches auf diese Weise in die Bruteier dringt, tötet Mycoplasma galli-
septicum. Die Resultate der Laboratoriumsuntersuchung bestätigten sich in der
Praxis. Die Methode ist geeignet in grossem Umfange auf wirtschaftlicher Basis
angewandt zu werden, um chronische Atmungserkrankungen zu verhüten.

Se ha hecho una investigacion a la posibilidad de sumergir huevos en un barril con
una disolucion de Tylosine. Se cierre el barril hermeticamente, despues se sace el
aire, de esta manera se produce una supresion en los huevos. Despues que se abre el
barril, la supresion en los huevos es suprimido, pues se aspire una disolucion de un
antibiotico a dentro los huevos.

La Tylosine que penetre asi los huevos, mate Mycoplasma gallisepticum. Los resul-
tados en el laboratorio estan confirmados en la practica, esto metodo es apropiado
para ser aplicado en gran escala en un manera economica para prevenir enfermedades
cronicas respiratorias.

Congenitale hartmisvormingen komen bij het varken veelvuldig voor (Van
Nie, 1961).

Het merendeel van deze misvormingen (80%) is te verdelen in de groep
subaortastenose en de groep ostium atrioventriculare commune persistens.
Het overige deel (20%) bestaat uit verschillende soorten afwijkingen, o.a.
het hoge ventrikelseptumdefect, het foramen ovale secundum persistens,
de abnormale inmonding van de venae pulmonales.

Twee zeldzame afwijkingen afkomstig uit deze laatste groep zullen hier-
onder worden behandeld.

De beide harten zijn afkomstig van varkens met een levend gewicht van
ongeveer 55 kg. De slechte groei en de abnormale ademhaling deden de
eigenaren tot slachten besluiten.

Hart 1694. Defect septum trunci aortico-pulmonale (fig. 1 en 2)
Uitwendig onderzoek

Het hart is goed samengevallen en heeft een stevige consistentie. De apex
is enigszins stomp. Aan de basis treedt een zeer wijde, dunwandige aorta
ascendens uit het hart. De conus arteriosus is ter hoogte van de sulcus coro-
narius enigszins vernauwd, onmiddellijk na deze vernauwing treedt een
zeer wijde, dunwandige a. pulmonalis uit het hart.

Over een afstand van 1,5 cm, gerekend van de hartbasis af, is de wand
van de aorta niet van de wand van de a. pulmonalis los te prepareren.
De ductus Botalli s. arteriosus is gesloten. De venae cavae en de venae
pulmonales treden het hart normaal binnen.

Bij inwendige inspectie blijken de wanden van de linker- en rechter ven-
trikel en het septum ventriculorum sterk gehypertrofieerd te zijn. De val-
vulae mitralis et tricuspidalis zijn normaal ontwikkeld, op de overgang
naar de chordae tendineae wordt fibrose waargenomen. Op de septale slip
van de valvula tricuspidalis bevindt zich tevens een ronde erosie met een
doorsnede van 5 mm.

In het ostium aortae is een handvormige fibreuze subaortastenose aan-
wezig, die zich uitstrekt tot de bases van de valvulae semilunares aortae.
Deze laatsten bestaan uit 3 valvulae semilunares. Het endotheel van de
kleppen is glad en glanzend, subendotheliaal bevindt zich stug bindweefsel.
Via een klein defect met een doorsnede van 7 mm, staat de valvula semilu-
naris dextra aortae in verbinding met de valvulae semilunares a. pulmo-
nalis.

De beide orificiae arteria coronariae zijn normaal gesitueerd. Bij inwen-
dige beschouwing blijkt de conus arteriosus in basale richting uit te lopen

1 Dr. C. J. van Nie; adjunct-directeur van het abattoir te Leiden; Maresingel 20.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 91, afl. 2, 1965 89

in een zeer nauw ostium a. pulmonalis. In dit ostium bevinden zich drie
sterk gewoekerde met glad endotheel beklede valvulae. Een van deze val-
vulae staat via het reeds genoemde defect in verbinding met de valvula
semilunaris dextra aortae.

De overige delen en organen van dit varken vertoonden behoudens een
geringe graad van uitbloeding geen macroscopische bijzonderheden. Uit de
milt, een nier en de lever werd een reincultuur van een gramnegatief
staafje geïsoleerd, welke niet nader werd gedetermineerd.

Hart 1695. Cor triatriatum (accessoir atrium van de venae pulmonales),
gecombineerd met een ostium atrioventriculare commune persistens (fig. 3).

Bij uitwendig onderzoek blijkt, dat het hart goed is samengevallen en dat
het een stevige consistentie heeft. De aorta en de a. pulmonalis tonen geen
afwijkingen, de ductus Botalli s. arteriosus is gesloten.

Bij inwendige inspectie wordt een ostium atrioventriculare commune per-
sistens aangetroffen. Het septum atriorum is nonnaal gevoi-md, behoudens
een klein halvemaanvormig deel, dat de dorsale rand van het ostium com-
mune vormt.

De slippen van de valvulae atrioventriculares zijn enigszins gewoekerd. Op
de septale slip van de valvula tricuspidalis bevindt zich een ulcererende
woekering.

De musculus papilaris sinister geeft een forse spierbundel af, die — vrij
van het septum ventriculorum — verloopt in de richting van de top van
de musculus papillaris dexter. De chordae tendineae van deze bundel ver-
binden zich met die van de musculus papillaris dexter.
Het foramen ovale secundum is geheel gesloten.

In de dorsale rechter helft van het dak van het linker atrium bevindt zich
een ronde opening met een middellijn van 7 mm. Dit ostium geeft toegang
tot het spatium pulmonale (accessoir atrium). De wanden van dit spatium
zijn min of meer intact. De intredeplaatsen van de venae pulmonales zijn
bij het uitnemen en afsnijden van het hart uit de thorax verloren gegaan.
De beide venae cavae treden het hart normaal binnen.
Bij de sectie van het varken werden een geringe miltzwelling en een em-
bolische bacteriële beiderzijdse nefritis waargenomen. De longen en de lever
waren sterk hyperemisch.

Bij een ingesteld bacteriologisch onderzoek van de milt, van een nier en van
de lever werd een reincultuur van Streptokokken geïsoleerd, die niet nader
werd gedetermineerd.

De ontwikkeling van de aorta en de a. pulmonalis uit de truncus arteriosus
en de scheiding van de beide ostia arteriosa in de bulbus cordis zullen nor-
maal dusdanig gecoördineerd verlopen, dat belangrijke afwijkingen achter-
wege zullen blijven. Kernpunten in het vloeiende verloop van deze ont-

wikkeling zijn de distale en proximale bulbuskussens en de endocardiale
kussens.

In het door ons beschreven geval (hart 1694) is de ontwikkehng van de
beide arteriële ostia vrijwel geheel normaal verlopen. Alleen aan het
uiterste distale einde van de bulbus doen zich moeilijkheden voor. Er be-
staan weliswaar 2x drie valvulae semilunares, maar de vorm en de grootte
zijn afwijkend.

Van enige invloed van deze afwijkingen op de beide "outflow tracts" en
het septum ventriculorum is echter geen sprake.

De fibrose van de valvulae semilunares kan hemodynamisch worden ver-
klaard. Het defect is specifiek van congenitale aard en wordt ons inziens
veroorzaakt door een remming in de ontwikkeling van het septum trunci
arteriosus (aortico-pulmonale). De bulbus en de distale en proximale
bulbuskussens hebben zich immers normaal ontwikkeld.
De ontwikkeling van het septum trunci wordt door S h a n e r (1954) uit-
voerig beschreven. Hij ziet, dat dit septum zich ontwikkelt uit een meso-
dermale plooi, die van twee zijden de truncus ~ die extra-pericardiaal
ligt — indringt en op deze wijze twee vaten doet ontstaan, de truncus
pulmonalis en de aorta.

De zo ontstane scheidingswand vergroeit via de distale bulbuskussens met
bulbusseptum. Onvoldoende uitgroei van de mesodermale plooi ter hoogte
van de distale bulbuskussens zal ons inziens leiden tot het beschreven
defect.

De embryogenese van het cor triatriatum (hart 1695) is naar onze over-
tuiging te verklaren met behulp van de waarnemingen van Los (1958).
Los beschrijft de ontwikkeling van de venae pulmonales bij het mense-
lijke embryo. Hij ziet, dat aan de dorsale atriumwand, links van het zich
vormend atriale septum een vaatuitspruitsel ontstaat. Dit primordium
krijgt contact met vaten, die ontspruiten uit het mesodermale weefsel, dat
de longen zal vormen. Het ene vat, spoedig vertakt tot 4 vaten, wordt in
het atrium opgenomen, aan het eind van de ontwikkeling vormen deze
de 4 venae pulmonales, die dan gescheiden in het linker atrium uitmonden.
Bij het varken vindt een dergelijk proces plaats, met dien verstande, dat
het uiteindelijke resultaat van de ontwikkeling is dat niet 4, maar 5 tot 8
vaten in het atrium uitmonden. Wij zullen in het afwijkende hart het spa-
tium pulmonale daarom dan ook willen zien als de oorspronkelijke vena
pulmonalis, waarin de andere vaten uitmonden. De vrij nauwe verbinding
tussen het spatium en het atrium moet dan ook worden opgevat als de
normale oorspronkelijke verbinding tussen de oer-vena pulmonalis en het
atrium.

Deze verklaring stemt overeen met die van Loef fier (1949). L o e f f-
1 e r beschrijft een geval, vrijwel analoog aan dat van hart 1695. Op grond
van een uitgebreid literatuuronderzoek onderscheidt hij drie groepen: 1. het
acsessoire atrium heeft geen verbinding met het linker atrium; 2. er is een
geperforeerd septum tussen het accessoire atrium en het linker atrium aan-
wezig; 3. er is één circumscripte overgang tussen deze beide atria aan-
wezig.

In de beide eerste gevallen is een afwijkend atriumseptum aanwezig.
L o e f f 1 e r acht dit de primaire oorzaak van het ontstaan van het acces-
soire atrium en daarom embryogenetisch geheel verschillend van geval 3,

waarbij een normaal atriumseptum aanwezig is en waar de primaire oor-
zaak van de afwijking gezocht zal moeten worden in een afwijkende ont-
wikkeling van de opname van de venae pulmonales in het atrium.

Er wordt een beschrijving gegeven van een hart met een defect in het septum trunci
aortico-pulmonale ter hoogte van de valvulae semilunares. Via het defect staan deze
kleppen met elkaar in verbinding. De embryogenese van deze afwijking wordt ver-
klaard aan de hand van S h a n e r \' s opvattingen omtrent de vorming van de truncus
arteriosus bij het varken (1954).

Het tweede hart is een cor triatriatum, waarbij in een accessoir atrium de venae
pulmonales uitmonden, tevens is een ostium artrioventriculare commune persistens
aanwezig. De embryogenese van deze afwijking kan worden verklaard aan de hand
van de opvattingen van L o e f f 1 e r (1949) en van L o s (1958) omtrent respectieve-
lijk de genese van een accessoir atrium en van de venae pulmonales.

Report of a case in which the heart showed a defect in the septum of the aorto-
pulmonary artery in the region of the semilunar valves. These valves communicate
with each other by the defect. The embryogenesis of this defect is explained in the
light of S h a n e r \' s views on the development of the truncus arteriosus in the pig
(1954).

The second heart is a cor triatriatum, in which the pulmonary veins empty into an
accessory atrium, a patent common atrio-ventricular orifice being present as well.
The embryogenesis of this anomaly can be explained in the light of Loeffler\'s
(1949) and Los\' (1958) views on the development of an accessory atrium and of
the pulmonary veins respectively.

Une description est donnée d\'un coeur ayant un défaut dans le septum aortico-
pulmonaire à la hauteur des valvules sémilunaires. Par suite de ce défaut ces valvules
sont en connexion les unes avec les autres. L\'embryogenèse de cette anomalie est
expliquée à l\'aide des théories de S h a n e r sur la formation du bulbe artériel du
porc (1954).

Le deuxième coeur est un coeur à trois oreillettes, où les veines pulmonaires se
déversent dans une oreillette accessoire — en même temps il y a un orifice auriculo-
ventriculaire commun persistant.

L\'embryogenèse des cette anomalie peut être expliquée à l\'aide des théories de
Loeffler (1949) et de Los (1958) concernant respectivement la genèse d\'une
oreillette accessoire et des veines pulmonaires.

Es wird ein Herzdefekt im Septum trunci aortico-pulmonale in der Höhe der Valvulae
semilunares beschrieben. Durch diesen Defekt stehen diese Klappen miteinander in
Verbindung. Die Embryogenese dieser Abweichung beim Schwein wird an Hand von
S h a n e r \' s Auffassungen bezgl. der Bildung von Truncus arteriosus auseinander-
gesetzt (1954).

Das zweite Herz ist ein Cor triatriatum, wobei die Venae pulmonales in einem
accessoir atrium ausmünden, ausserdem ist ein Ostium atrioventriculare persistens
vorhanden.

Die Embryogenese dieser Abweichung kann an Hand der .Auffassungen von
Loeffler (1949) und von Los (1958) bezüglich der Genese eines accessoir
atriums resp. der Venae pulmonales erklärt werden.

Se describe un corazon con un defecto en el septum trunci aortico-pulmonalis, al nivel
de las valvulas semilunares. Por la via de esto defecto estas valvulas estan en comu-
nicacion la una a la otra. Se explique la embriogenesis de esta anomalia segun la
version de Shaner sobre la formacion del truncus arteriosus en el cerdo (1954).
El secundo corazon es un corazon triatriatum en cual dentro un atrium accesorium
desembocan las venas pulmonares, ademas hay un ortium atrioventriculare commune
persistens.

La embriogenesis de esta anomalia se puede explicar segun las versiones de
Loef f ler (1949) y de L o s (1958) cerca respectivamcnte la genesis de un atrium
accessorium y de las venas pulmonares.

Arch. Path., 48, 371, (1949).
L o s, J. A.: De embryonale ontvi^ikkehng van de venae pulmonales en de sinus coro-

narius bij de mens; Thesis Leiden, (1958).
N i e, C. J. van: Congenitale hartmisvormingen bij het varken; Thesis Utrecht,
(1961).

S h a n e r, R. F.: Malformations of the truncus arteriosus in pig embryos. Anat. Rec.,
118, 539, (1954).

Een van de moeilijkheden bij het exploiteren van een K.I.-station in de tropen is
het probleem van de handhaving van de kwaliteit van sperma gedurende de tijd
tussen het verzamelen en het gebruik buiten. Diepvries-sperma wordt steeds meer
gebruikt, maar het is in de tropen nog beperkt doordat koolzuur ijs en vloeibare
stikstof niet beschikbaar of te duur zijn. Een recent onderzoek in Amerika heeft
echter aangetoond dat sperma met succes tot 15 dagen lang bewaard kan worden,
in een verdund eidooier citraat buffer, waaraan 15% kokosnoot water is toegevoegd.
(C.M.E.).

Proeven in Kenya, over een periode van 12 maanden gedaan, hebben laten zien dat
het bevruchtingspercentagc van het op deze wijze bewaarde sperma gelijk is aan dat
van diepvries-sperma. In Uganda bereikte men een conceptiepercentage van 67%,
met sperma van 7 dagen oud. Ook zijn bevredigende resultaten gemeld van dit met
C.M.C. verdund sperma en gebruikt 15 dagen na de datum van verzameling.
Sperma, verdund in C.M.E., moet bewaard worden bij een kamertemperatuur van
niet meer dan 30° C in het donker. In Kenya wordt een kamertemperatuur van
18°—22° C aanbevolen. Voor vervoer moet het gepakt worden in aluminiumfolie
en beschermd worden door een „styrene foam container". Het meest recente werk,
dat op dit gebied door Prof. N o r m a n is gedaan, is medegedeeld op het 5e Inter-
national Congress of Animal Production and A.I. te Trento (Vol. IV, pp. 269-275).

Schapen behoren tot die groep van dieren, die slechts in een bepaald ge-
deelte van het jaar een geslachtelijke activiteit vertonen (z.g. season-
breeders). Buiten de periode september tot februari overheerst bij schapen
in het algemeen een betrekkelijk geslachtlijke inactiviteit (Hammond,
1944).

De regulatie van de voortplantingsprocessen geschiedt door een samenspel
van het endocrine systeem en het zenuwstelsel. Nog veel meer dan bij het
rund (een poly-oestrisch dier) spelen bij schapen talrijke andere factoren,
zoals b.v. temperatuur en daglengte, een zeer belangrijke rol bij de regu-
lering van de oestrus cyclus.

Globaal gesteld kan men zeggen, dat bij schapen de uitwendige factoren
vooral van invloed zijn op het aanvangsmoment van de eerste in het oestrus-
seizoen optredende geslachtscyclus, terwijl de endocrine factoren speciaal
de cyclus zelf beïnvloeden.

De hormonen, die bij de regulering van de geslachts-cyclus betrokken zijn,
zijn in hoofdzaak de gonadotrope hormonen en de steroïden met een oestro-
gene of progestatieve werking.

De laatste jaren staan ons talrijke syntetisch bereide steroïden met een
progestatieve werking ter beschikking, die ter onderdrukking van oestrus
en ovulatie bij verschillende diersoorten een sterke activiteit ontplooien.
Ook bij schapen kan men door middel van oraal werkende steroïden, als-
mede door injecties met progesteron, eventueel gecombineerd met gonado-
trope hormonen, invloed uitoefenen op de geslachtscyclus van deze dieren.
Hierdoor is men in staat om tijdens het oestrus-seizoen de oestrus bij ver-
scheidene dieren synchroon te laten verlopen of bronst op te wekken in het
anoestrus-seizoen. Daarnaast is het ook mogelijk door manipulaties met uit-
wendige factoren, al of niet gecombineerd met een hormonale behandeling,
de schapen tijdens het anoestrus-seizoen in oestrus te brengen. Door ge-
bruikmaking van een schematische behandeling bij schapen met een be-
trekkelijk geringe dosis steroïden met progestatieve werking kan men in
het oestrus-seizoen de oestrus en de ovulatie onderdrukken, terwijl na be-
ëindiging van deze behandeling de oestrus, met of zonder ovulatie, na en-
kele dagen weer normaal plaatsvindt.

Zoals reeds hierboven opgemerkt, kan men deze oestrus- en ovulatieonder-
drukkende werking gebruiken om b.v. in een koppel schapen de oestrus te
synchroniseren of in de betrekkelijk geslachtelijk inactieve periode van het
jaar na de toegepaste behandeling een voortijdig ontwaken van de betref-
fend organen bewerkstelligen en zodoende de geringe geslachtelijke activi-
teit te activeren. Meestal is het echter zo, dat men met behulp van kunst-
grepen wel een uitwendige bronst opwekken kan, maar dat daarna nog één
of meer cycli nodig zijn voordat conceptie mogelijk is.

1 C. Schalk; praktizerend dierenarts te Klundert; Zevenbergseweg 8.
96 Tijdschr. Diergeneesk., deel 91, afl. 2, 1965

De op kunstmatige wijze opgewekte bronst is redelijk goed te synchroni-
seren, maar als dan tijdens deze eerste opgewekte bronst geen conceptie
plaatsvindt, gaat de waarde van de behandeling goeddeels verloren.
In dit artikel worden de resultaten weergegeven van een experiment, dat
in de jaren 1962 t.m. 1965 werd uitgevoerd en dat tot doel had de oestrus,
door middel van toegediende hormonen, bij schapen te synchroniseren.

C O 1 e en M i 11 e r deden in 1933 de eerste proeven bij ooien en toonden
aan, dat deze dieren in bronst kwamen na een behandeling met gonado-
trope hormonen uit het bloedserum van drachtige merries.
O\'Mary e.a. (1950) vermeldden de mogelijkheid om bronst en ovulatie
bij ooien uit te stellen d.m.v. een dagelijkse toediening van 10 mg proges-
teron in olie gedurende 14 dagen. Na het beëindigen van deze behandeling
kwamen 70% van de ooien ± 3 dagen later in oestrus. Zowel de proef-
als de controlegroep hadden een gelijk bevruchtingspercentage, n.l. 80%.
Foote e.a. (1965) zagen na een 17-daagse progesteronbehandeling (10
mg progesteron in olie intramusculair per dag), dat in de eerste opgewekte
bronst slechts 28% concipiëerde. Dit percentage steeg bij de tweede bronst
tot 67,0% en in de derde periode tot 86,4. In de controlegroep was dit
66,7%.

Averil 1 (1958) vermeldde dat hij d.m.v. een P.M.S. (Pregnant Mare
Serum)-injectie alleen of in combinatie met een progesteronbehandeling
meer ovulaties teweeg kon brengen. Een te hoge dosis P.M.S. zou echter
aanleiding kunnen geven tot een versneld transport van de ova door de
tuba, waardoor minder kans op bevruchting zou bestaan. Ook zou men
door een te hoge dosering P.M.S. cyste-vorming kunnen opwekken (R o-
binson, 1951).

Dutt (1952), Davies (1957), R o b i n s o n (1956), A v e r i 11 (1958),
S c h m i d t e.a. (1960) en G o r d o n (1958 en 1963) deden proeven met
de combinade progesteron-P.M.S.. Zij allen konden in het natuurlijk
vruchtbare seizoen bronst en ovulatie opwekken na een behandeling van
10-15 mg progesteron (per injectie) per dag gedurende minstens 8 dagen
of 30-50 mg progesteron om de 2-3 dagen in een week tijds, gevolgd door
een injectie van 500-1000 I.E. P.M.S. 24-48 uren later. Zij achtten, bij
deze kunstmatig opgewekte oestrus, een P.M.S.-injectie nodig om een tekort
aan het natuurlijk geproduceerde P.M.S. aan te vullen i.v.m. de ovulatie.

Ook in het anoestrus-seizoen deden vele onderzoekers succesvolle proeven
bij ooien om deze drachtig te krijgen. Met behulp van progesteron en
P.M.S. in diverse doseringsschema\'s konden ze met redelijk goed resultaat
een vruchtbare oestrus opwekken (Robinson, 1954; Re asi de e.a.,
1956; Averill, 1958; Allen e.a., 1960 en Schmidt e.a., 1960).
In het anoestrus-seizoen is het volgens Go r don (1963) nodig om de be-
trekkelijk in rust verkerende geslachtsorganen een soort voorbehandeling te
doen ondergaan, door de ooien b.v. 2 reeksen behandehngen (van proges-
teron en P.M.S.) te geven, met een tussenruimte van ongeveer 16 dagen
tussen de beide P.M.S.-injecties.

Bij lacterende ooien heeft de enkelvoudige behandeling (van verscheidene
dagen) minder of geen succes. Het succes van een hormonenbehandeling
bij deze dieren hangt o.a. af van de tijd tussen de partus en het begin van

de behandeling. Om enig resuhaat te kunnen boeken zou hier minstens 60
dagen tussen moeten liggen. In de vrije natuur komt het echter voor dat
lacterende ooien na de partus spontaan in oestrus komen en ook vrucht-
baar blijken te zijn (Schalk, 1963).

Gordon (1963) komt in zijn uitvoerige proeven tot een volgende uit-
spraak: men kan in het „oestrus-seizoen" van ooien m.b.v. een hormonen-
behandeling van progesteron gecombineerd met P.M.S. een conceptie van
70% verkrijgen, met een zelfde behandeling kan men in het „anoestrus-
seizoen" 40 en 17% drachtigheid vervi^achten bij resp. niet- en wel-lacte-
rende ooien. Na een dubbele behandeling in dit seizoen kan men meer dan
50% drachtigheid vervk^achten bij lacterende ooien en een nog hoger per-
centage bij niet-lacterende schapen, o.a. bij jaariing ooien (z.g. maiden-
sheep).

Onderzoekers, die met oraal werkende progestatieve stoffen werkten, ver-
meldden ook goede resultaten bij het in oestrus brengen van schapen.
Botkin e.a. (1961), Evans e.a. (1961), Hogue (1962), Pursel
e.a. (1962) werkten met 6-methyl-17-acetoxy-progesteron, Anderson
e.a. (1963) gebruikte 6-chloro-deda-17-acetoxy-progesteron.
Vaak combineerden bovengenoemde onderzoekers de orale behandeling met
een gonatrope hormooninjectie. Bij een groot aantal ooien zou daarna zowel
oesrus als ovulatie optreden in het natuurlijk vruchtbare seizoen, terwijl zij
in het anoestrus-seizoen met deze oraal werkende stoffen ook een redelijk
succes zouden kunnen behalen.

Een onderzoek naar de absorptie van progestei on, intra vaginaal toegediend,
om op die manier de oestrus bij ooien te onderdrukken, is uitgevoerd door
S hel ton (1965). De resultaten van de intravaginale applicatie en de
intramusculaire toediening van progesteron vielen echter duidelijk uit in
het nadeel van de intravaginale wijze van toedienen.

Voor het onderzoek stonden jaarlijks 18 proefdieren van gemengd inlands
ras en variërend in leeftijden ter beschikking. Deze ooien werden verdeeld
in 3 groepen van 6 dieren, opdat de enige beschikbare ram, bij een even-
tueel gelijktijdig in oestrus komen van de ooien, niet overbelast zou wor-
den. De ram werd 2 x daags bij de koppel gebracht om de eventueel op-
tredende bronst te controleren. Tijdens de behandeling werd geen enkele
keer bronst opgemerkt. Bij de optredende bronst, na de behandeling, moch-
ten de ooien gedekt worden.

Bij de navolgende 4 proeven (uitgevoerd in verschillende jaren) werden
de volgende hormonale behandelingen toegepast.

Bij groep Al en A2 werd gedurende 12 resp. 9 achtereenvolgende dagen
(in de maand september) 15 mg Progestine geïnjiciëerd. Progestine is syn-
tetisch bereid progesteron.

Groep Bl en B2 kregen dagelijks gedurende 12 dagen (in de maand sep-
tember) 50 resp. 25 mg Orga-steron per os toegediend (individueel). Orga-
steron is methyl-oestranol in tabletvorm.

De groepen C2 en G3 kregen een behandeling die bestond uit 4 injecties
van elk 30 mg Progestine om de andere dag, 2 dagen later gevolgd door
een injectie van 750 LE. P.M.S. (in de maanden september en oktober).
Groep G1 kreeg 2 x zo\'n behandeling met een tussenruimte van een week
(in de maand september). P.M.S. is pregnant mare serum (Nobigan-S
(Organon)).

Deze groep kreeg een gelijke behandeling als groep Gl, maar dan in het
voorjaar (in de maanden maart en april). Deze bij deze groep behorende
ooien hadden begin februari alle lammeren geworpen en waren tijdens de
behandeling lacterend.

Groep Al bestond uit 6 overjairge ooien die gedurende 12 achtereenvol-
gende dagen (10 t.m. 21 september 1963) 15 mg Progestine intramusculair
per dier kregen toegediend (1 cm^ Progestine = 25 mg progesteron opge-
lost in olie).

Groep A2 vormde een groep van 6 overjarige dieren die gedurende 9
achtereenvolgende dagen (12 t.m. 20 september 1962) 15 mg Progestine
intramusculair per dier kregen geïnjiciëerd.

Bij beide groepen was de oestrus betrekkelijk goed gesynchroniseerd, maar
dit kan niet van de conceptie worden gezegd. Bij groep Al hadden 2 ooien
geconcipiëerd bij de eerste opgewekte bronst en 3 bij de daaropvolgende
bronst, de zesde pas na 1 /j maand. De zesde ooi werd wel op 24-9-63 door
de ram veelvuldig opgezocht, maar liet zich toen nog niet dekken.
Bij groep A2 concipiëerden slechts 2 ooien in de tweede bronst en de rest
pas later.

Hoewel de proeven Al en A2 niet in hetzelfde jaar uitgevoerd werden,
mogen we hier wel opmerken dat een behandeling van 12 x 15 mg Proges-
tine tot betere resultaten heeft geleid dan 9 x 15 mg, vooral wat betreft
de conceptie.

Hierbij werd de oraal werkende progestatieve stof „Orga-steron" toege-
diend (tabletten a 5 mg).

Groep BI bestond uit 5 overjarige ooien en 1 lam van 6 maanden oud.
Ze kregen dagelijks (van 13 t.m. 24 september 1963) gedurende 12 dagen
50 mg Orga-steron per os.

Groep B2 bestond uit 6 1/2-jarige ooien, die alle al een keer gelamd had-
den, die dagelijks (van 16 t.m. 27 september 1963) gedurende 12 dagen
25 mg Orga-steron per os kregen toegediend.

De no\'s 1, 3 en 5 van groep BI werden omstreeks 27-9-63 duidelijk door de
ram opgezocht, terwijl de no\'s 1 t.m. 6 van groep B2 alle eind september
sterk in de belangstelling van de ram stonden.

Beziet men de tabellen van BI en B2, dan merken we op dat B2 een wat
beter resultaat geeft dan BI wat betreft de oestrus-synchronisatie, ofwel
dat een dagelijkse dosis van 25 mg in de onderhavige proeven een iets
gunstiger invloed heeft dan de 50 mg dosis Orga-steron.
In beide gevallen zal er waarschnijlijk enkele dagen na het einde van de
orale behandeling een „stille bronst" teweeg zijn gebracht, die gevolgd
werd door een normale cyclus waarna bij 10 van de 12 dieren conceptie
plaats vond. Het aantal dagen dat verliep na de laatste orale dosis tot de
eerste verschijnselen van bronst lag bij BI en B2 resp. van 8/2-25 en van
16-22 dagen, het /-jarige dier buiten beschouwing latend.

Groep Cl bestond uit overjarige dieren die 4 injecties van 30 mg Progestine
intramusculair om de andere dag (1-9-64 t/m 7-9-64) kregen toegediend en

op 9-9-64 een dosis van 750 I.E. P.M.S. subcutaan, en van 16-9-64 t/m
24-9-64 een gelijke kuur ondergingen.

Groep C2, bestaande uit oudere ooien, kreeg (van 3-3-64 t/m 9-9-64) om
de andere dag 30 mg Progestine intramusculair en op 11-9-64 750 I.E.
P.M.S.

Groep G3 kreeg een gelijke behandeling als groep C2, maar dan een maand
later, n.1. van 6-10-64 t/m 14-10-64. Deze groep C3 bestond uit 4 ooien van
± /a jaar oud en 2 overjarige schapen.

Beziet men de resultaten van proef C, dan blijken 3 dieren uit groep Cl,
4 dieren uit groep C2 en 4 dieren uit groep G3 drachdg te zijn geworden
bij de allereerste dekking die volgde op het beëindigen van de behandeling.
Zeventien van de achttien ooien kwamen in bronst enkele dagen (0-5
dagen) na de behandeling, en geen enkele tijdens de toediening van de
hormonen.

Het verschil in uitkomst tussen de dubbele en de enkele behandeling (van
resp. groep G1 en G2) in de maand september valt hier iets gunstiger uit
voor de enkele behandeling (van C2). De bedoeling om met behulp van
een verlengde behandeling (2x) gunstiger omstandigheden te scheppen
wat betreft de conceptie is hier niet tot uidng gekomen.
Blijkens de tabellen is er ook geen verschil in resultaat van de groepen G2
en G3, die een gelijke behandeling kregen in de maanden september en
oktober.

Bij groep C3 zien we, dat er van de vier jonge ooien (/a jaar oud) slechts
3 in oestrus gekomen zijn na de hormonale behandeling, waarvan er slechts
2 drachtig geworden zijn.

G O r d O n\'s goede resultaten om lacterende schapen in het voorjaar nog-
maals in oestrus te brengen met een hormoonbehandeling was voor mij de
aanleiding om 5 ooien, die in de eerste helft van februari 1965 lammeren
hadden gekregen, een behandeling te geven die als volgt werd geappliceerd:
Van 1 t.m. 7 maart 1965 werd om de andere dag 30 mg Progesdne intra-
musculair gegeven, twee dagen later gevolgd door een injectie van 750 I.E.
P.M.S.. Van 16 t.m. 24 maart volgde eenzelfde behandeling (zie groep Gl).
Noch na de eerste, noch na de tweede behandeling werden verschijnselen
van oestrus bij deze lacterende schapen waargenomen. Na een week, van
1 t.m. 9 april, werd nogmaals eenzelfde behandeling (de derde dus) ge-
geven. Na deze drie series hormoneninjecties werd geen bronst waargeno-
men. Inmiddels was het al twee maanden geleden, dat ze in partu waren
geweest. We zien dus uit het bovenstaande, dat deze in lactatie zijnde
dieren niet hebben gereageerd op de gegeven injecties.

Met behulp van hormonen met progestatieve werking (toegediend per os
of per injectionem) is het mogelijk om bij ooien de oestrus tijdelijk te onder-
drukken. Enkele dagen na het beëindigen van deze behandeling keert de
bronst, echter niet in alle gevallen gevolgd door ovulatie, redelijk goed ge-
synchroniseerd terug.

Door alleen progesteron intramusculair te gebruiken, ziet men dat er (na
de bronstonderdrukking) bij verscheidene dieren nog één of meer cycli
volgen vóórdat ovulatie (c.q. bevruchting) plaats vindt (proef A).
De oraal werkende progestatieve stof „Orga-steron" geeft een beter resul-
taat. Na de orale dosis en na de daarop volgende opgetreden „stille bronst",
vindt bij 10 van de 12 ooien in de daarop volgende bronst conceptie plaats
(proef B).

De gecombineerde behandeling van progesteron en P.M.S. per injectionem
geeft de beste resultaten betreffende de synchronisatie van de bronst, de
ovulatie en de conceptie direct na het beëindigen van de behandeling.
Van het totale aantal dieren uit groep C kwamen er 17 ooien enkele dagen
na het beëindigen van de behandeling in bronst. Van de uiteindelijke 16
drachtige ooien hebben er 11 geconcipiëerd in de eerste opgewekte bronst.
Bij lacterende ooien is het moeilijk om met behulp van een hormonen-
behandeling oestrus op te wekken. Een periodieke behandeling met hor-
moonseries gedurende 5 weken (van 1-3-65 tot 9-4-65) die ongeveer drie
weken na de partus begonnen, leverde geen enkel zichtbaar resultaat op.
Deze uitkomst komt overeen met wat er in de literatuur vermeld staat, n.1.
dat het tot twee maanden na de partus bij lacterende schapen nauwelijks
mogelijk is om door middel van een hormoonbehandeling oestrus op te
wekken.

De wijze van toedienen van de te gebruiken hormonen vormt echter nog
een moeilijkheid op zich zelf.

De behandeling moet n.1. zo weinig mogelijk handelingen onzerzijds om-
vatten en het dier moet de manier van toedienen „gelaten" ondergaan.
Bij deze 2 hoofdpunten komt nog de eis, dat het te gebruiken hormonale
materiaal aantrekkelijk in prijs moet liggen om het ook voor eventuele
praktijkdoeleinden geschikt te doen zijn. De behandeling met inspuitbare

materialen is goed te gebruiken, de dieren ondergaan deze wijze van toe-
dienen goed. Zou men de proef (als bij groep C) van injecties van 30 mg
Progestine om de andere dag kunnen vervangen door b.v. 2 injecties pro-
gesteron om de 4 dagen, dan lijkt mij zo\'n behandeling „als nagenoeg
ideaal" wel aanvaardbaar, als de resultaten tenminste gelijk blijven.
Door de omslachtige wijze van oraal toedienen: 5 of 10 tabletten eenmaal
per dag gedurende 12 dagen aan tegenstribbelende schapen te geven en
daarbij te zorgen dat ze die ook werkelijk inslikken, is deze behandeling
moeilijk uitvoerbaar.

Om de bedoelde stof tegelijk als supplement met het krachtvoer te laten
opnemen, lijkt mij in een koppel schapen uit praktische overwegingen ook
moeilijk uitvoerbaar. Niet alle dieren zullen namelijk even snel en daar-
door evenveel krachtvoer opnemen. Bij voldoende ruwvoer zullen alle ooien
het krachtvoer (met supplement) niet evenzeer ambiëren en verder zullen
de sterkste dieren de zwakkeren van de voerbak verdringen en hierdoor zal
de dosering ook al weer niet gelijk zijn.

De orale toediening zal alleen van praktisch nut zijn als het mogelijk zou
zijn een bolus te fabriceren die de benodigde werkzame stof bevat en om
deze met dan behulp van een pillenschieter om de zoveel dagen (liefst zo
weinig mogelijk keren) toe te dienen. Of misschien zou het mogelijk zijn
met behulp van een smakelijk koekje de dieren individueel hun dosis om
de twee of drie dagen te geven.

De wijze van toedienen zal dus nog vergemakkelijkt moeten worden om het
synchroniseren van de oestrus bij schapen met bepaalde stoffen in de prak-
tijk ingang te doen vinden, terwijl het in oestrus brengen van lacterende
ooien nog meerdere proeven zullen vergen voordat één van de gestelde
doelen: n.1. het verkrijgen van drie worpen lammeren in de twee jaren,
of om goede slachtlammeren in het najaar te kunnen leveren i.v.m. de dan
gunstige markt, bereikt zal zijn. Om najaarslammeren te fokken zullen de
proeven eerder slagen bij de in het voorjaar gust gebleven oudere ooien
of bij jaarling ooien (maiden-sheep), daar dan één van de beperkende fac-
toren „het in lactatie zijn" geen rol meespeelt.

Van de vijf jonge ooien (/a jaar oud) die in de resp. groepen meededen,
n.1. 1 uit groep Bl en 4 uit groep C3, zijn de resultaten minder goed. Er
zijn er 2 „op tijd", 1 nogal laat en 2 in het geheel niet drachtig geworden.
Het zou natuurlijk toeval kunnen zijn, maar misschien is de leeftijd van
een half jaar te jong om een hormonale behandeling te ondergaan en er
een redelijk succes van te verwachten.

Noch bovenstaande uitspraak, noch het beperkte aantal ooien per groep,
zijn evenwel voldoende om ook maar een enigszins gewettigde conclusie uit
mijn verkregen resultaten te mogen trekken.

Het experiment is dan ook meer bedoeld om aan te tonen dat met behulp
van stoffen met progestatieve werking een redelijk goede oestrus-synchro-
nisatie bij schapen te verkrijgen is.

Gaarne mijn erkentelijkheid aan het Laboratorium Nobihs N.V. te Boxmeer voor het
gratis ter beschikking stellen van de gebruikte hormonen; Progestine (Organon),
Orga-steron (Organon) en Nobigonan-S (Organon).

Na een kort literatuuroverzicht werden enkele proeven beschreven bij schapen om deze
met behulp van oraal- en injecteerbaar werkende progestatieve steroïden in oestrus te
brengen. Getracht werd de oestrus te synchroniseren en na te gaan of tijdens deze
opgewekte oestrus ook ovulatie (c.q. bevruchting) opgetreden was.
Na een periode van toediening van bronstonderdrukkende stoffen (steroïden met
progestatieve werking) bleek dat men de oestrus goed kan synchroniseren, maar dat
tijdens de kunstmatig opgewekte bronst na het beëindigen van de hormonale behan-
deling niet altijd ook conceptie optrad.

1. Werden alléén met Progestine i.m. twee ooien drachtig in de eerste en vijf in de
tweede bronst, de rest van het totaal aantal van twaalf dieren pas later (groep A).

2. Met behulp van Orgasteron per os werd geen enkele ooi in de eerste (waarschijn-
lijk een „stille bronst"), maar wel tien van het totaal aantal van twaalf schapen in
de daaropvolgende bronst drachtig, en twee dieren daarna (groep B).

3. Bij het gebruik van Progestine i.m., gecombineerd met één P.M.S. injectie, conci-
pieerden elf van de achttien ooien in de eerste en nog eens drie in de tweede
bronst, twee schapen pas later en twee jonge ooien lammerden in het geheel niet
(groep C).

4. Bij vijf lacterende ooien lukte het in het voorjaar niet, om met m.b.v. injecties
Progestine en P.M.S. binnen twee maanden na de partus, oestrus op te wekken.

A brief review of the literature is followed by a report on a number of experiments
carried out in sheep and designed to induce oestrus by progestational steroids
which are effective on oral administration and injection. Efforts were made to
synchronize the oestrus and to establish whether ovulation (or impregnation) had
also occurred during this experimentally induced oestrus.

When oestrus-suppressing agents (steroids having a progestational effect) had been
administered for a certain period, it was found that oestrus can be readily
synchronized but that conception did not result during the experimentally induced
oestrus in every case when hormone treatment was discontinued.
The following results were obtained in these experimental studies:

1. When progestin alone was administered intramuscularly, two ewes became
pregnant during the first and five during the second oestrus, the rest of the
total number of twelve animals not becoming pregnant until later (group A).

2. When Orgasteron was given orally, not a single ewe became pregnant during
the first oestrus (probably a „silent oestrus"), whereas ten out of the total
number of twelve sheep did become pregnant during the following oestrus and
two animals became pregnant later (group B).

3. When the animals were given combined treatment with intramuscular ad-
ministration of Progestin and a single injection of pregnant mare serum, eleven
out of eighteen ewes conceived during the first and three more became
pregnant during the second oestrus; two sheep did not conceive until later and
two young ewes entirely failed to lamb (group C).

4. Efforts to induce oestrus by injections of Progestin and pregnant mare serum
within two months after lambing in the spring failed in five lactating ewes.

Après un bref aperçu de la littérature on décrit quelques expériences sur des brebis
pour les mettre en état d\'oestrus à l\'aide de stéroïdcs progestatives actives per os
ou par injection. On a tenté de synchroniser l\'oestrus et d\'examiner si pendant cet
oestrus provoqué il y avait eu aussi une ovulation (respectivement une fécon-
dation).

Après une période d\'administration de matières réprimant l\'oestrus (stéroïdes à
action progestative) il parut qu\'on peut très bien synchroniser l\'oestrus, mais que

pendant l\'oestrus provoqué artificiellement il n\'y a pas toujours, après que le
traitement hormonal fut terminé, de conception.
Pendant ces expériences on obtint les résultats suivants:

1. Avec la progestine seule par voie intermusculaire deux brebis devinrent gra-
vides dans le premier oestrus, et cinq dans le deuxième, le reste du nombre
total de douze animaux devinrent gravides plus tard (groupe A).

2. A l\'aide d\'Orgasteron per os aucune brebis ne devint gravide dans le premier
oestrus (probablement un oestrus non-manifeste), mais dix brebis du nombre
total de douze moutons devinrent gravides pendant l\'oestrus suivant, et deux
animaux plus tard (groupe B).

3. L\'emploi de Progestine intermusculaire, combiné d\'une seule injection P.M.S.
rendit gravides onze des dix-huit brebis dans le premier et encore trois dans le
second oestrus, deux brebis plus tard seulement et deux jeunes brebis n\'agnelè-
rent pas du tout (groupe C).

4. Chez cinq des brebis en lactation on ne réussit pas, au printemps, à provoquer
l\'oestrus à l\'aide d\'injections de Progestine et de P.M.S. en moins de deux mois
après la parturition.

Nach einer kurzen Literaturübersicht werden einige Versuche mit Schafen be-
schrieben, um durch oral- und injizierbar wirkende progestative Steroiden Brunst
zu erwecken. Es wurde versucht den Oestrus zu synchronisieren und nachzugehen,
ob während des künstlich erzeugten Oestrus auch Ovulation (bezw. Befruchtung)
eingetreten war.

Nachdem eine Zeitlang brunstunterdrückende Stoffe (Stoffe mit progestativer
Wirkung) verabreicht wurden, erwies sich, dass man die Brunst gut synchronisieren
kann, doch dass während der künsthch erzeugten Brunst, nach dem Beendigen der
Hormonbehandlung, nicht immer Befruchtung eintrat.
Bei diesen Versuchen wurden folgende Resultate erzielt:

1. Von den nur mit Progestin behandelten Schafen wurden zwei Tiere in der ersten
und fünf Tiere in der zweiten Brunst trächtig; des Rest der totalen Anzahl von
12 Tieren erst später (Gruppe A).

2. Mittels Orga-steron per os wurde kein Schaf in der ersten (wahrscheinlich stillen
Brunst), doch 10 von der totalen Anzahl von 12 Tieren in der darauf folgenden
Brunst trächtig und 2 Tiere später (Gruppe B).

3. Beim Gebrauch von Progestin kombiniert mit einer P.M.S.-Injektion wurden 11
von den 18 Schafen in der ersten und nochmals 3 Tiere in der zweiten Brunst
befruchtet, während 2 Schafe erst später und 2 junge Mutterschafe überhaupt
nicht lammten (Gruppe C).

4. Im Frühjahr, innerhalb zweier Monate nach dem Partus während der Periode des
Säugens gelang es nicht mittels Injektionen mit Pro,gestin und P.M.S. Brunst zu
erwecken.

Despues un resumen corto de la literatura se describan algunos experimentos en ovinas
para que ellos entran en celo con ayuda de steroidas progestativas por via oral y por
inyeccion. Se probo de sincronizar el celo y de avcriquar si dentro de esto celo
provocado, tambien habia una ovulacion (fecudacion). Despues un periodo de
administracion dc steroidas progestativas resulto que se puede bien sincronizar el celo
pero que durante esto celo provocado artificialmente, no habia siempre concepcion
despuer de habcr poner fin al tratamiento hormonal.
Se obtuvo en esto experimento los siquientes resultados:

1. Solamente con la inyeccion de progestine intramuscular, 2 ovinas eran prefiadas
despues el primero celo, y cinco despues el secundo celo, el resto del total de 12
animales mas tarde (Grupo A).

2. Con ayuda de orga-steron por via oral ninguna ovina resulto prenada despues
el primero eelo (posiblemente un celo de quietud) sin embargo 10 del total de 12
ovinas resultaran prefiadas despues el seeundo celo y dos animales mas tarde
(Grupo B).

3. Por medio de progestine intramuscular en combinacion con una inyeccion de
P.M.S. concipieron once de las diez y ocho ovinas y otras tres despues el seeundo
celo, dos ovinas mas tarde y dos ovinas yovenes no dabian luz (Grupo C).

4. En cinco ovinas lactantes inyectadas durante la primavera con progestine y
P.M.S. no era posible de provocar un celo dentro de los dos meses despues el parto.

A 11 e n, D. M, and L a m m i n g, G. E.: The induction of breeding activity in lacting
ewes during an-oestrus. ƒ. Reprod. Fertil., 1, 213, (I960).

Anderson, L. L. and S c h u 1 t z, J. R.: Hormonal control of the oestrus cycle
in meat animals. Feedstuffs, 35, (49), 28, 30, 33, (1963).

Ave rill, R. L. W.: The production of living sheep eggs. ]. agric. Sci., 50, 17,
(1958).

B o t k i n, M. P. and N e 1 m s, C. E.: Synchronization of oestrus and lambing in ewes
fed 6-methyl-17 acetoxyprogesterone (Provera). ƒ. anim. Sci., 20, Abstacts 279,
(1961).

G o 1 e, H. H. and Miller, R. F.: Artificial induction of ovulation and oestrus in
the ewe during an-oestrus. Am. J. Physiol., 104, 165, (1933).

D a V i e s, H. L.: A note on the fertility of ewes treated with multiple inj. of proges-
terone followed by P.M.S. Austr. vet. J., 33, 92, (1957).

D u 11, R. H.: Induction of oestrus and ovulation in oestrial ewes by use of proges-
terone and P.M.S. /. anim. Sci., 11, 792, (1952).

E V a n s, J. S., S i m p s o n, E. C. and D u 11, R. H.: Breeding performance in ewes
following synchronization of oestrus by feeding Provera. ƒ. anim. Sci., 20, Abstracts
283, (1961).

F o o t e, W. C. and W a i t e, A. B.: Some effects of progesterone on oestrus-behaviour
and fertility in the ewe. ƒ. anim. Sci., 24, (1), 151, (1965).

Gordon, I.: The use of progesterone and P.M.S. in the control of fertility in sheep.
]. agric. Sci., 50, 123, 152, (1958).

G o r d o n, L: The induction of pregnancy in the an-oestrus ewe by hormonal therapy
during the breeding season and in an-oestrus. J. agric. Sci., 60, 31, (1963).

H a m m o n d, J. J r.: The breeding season in the sheep. J. agric. Sci., 34, 97, (1944).

H o g u e, D. E., Hansel, W m. and B r a 11 o n, R. W.: Fertility of ewes bred
naturally and artificially after oestrus-cycle synchronization with oral progestational
agent, ƒ. anim. Sci., 3, 625, (1962).

O \' M a r y, G. C., Pope, A. L. and G a s i d a, L. E.: The use of progesterone in
the synchronization of the oestrial periods. ]. anim. Sci., 9, 499, 680, (1950).

P u r s e 1, V. G. and Graham, E. F.: Iduced oestrus in an-oestrus ewes by use of
progestagens and follicle stimulating hormone. J. anim. Sci., 21, 132, (1962).

R a e s i d e, J. I. and L a m o n d, D. R.: Effects of progesteron and P.M.S, admini-
stration in an-oestrus ewe, Austr. ]. agric. Res., 7, 591, (1956).

Robinson, T, J,: The control of fertility in sheep, J. agric. Sci., 41, 6, (1951).

R o b i n s o n, T, J,: Fertility of an-oestrus ewes following inj, of progesterone and
P,M,S, Austr. agric. Res., 5, 730, (1954).

Robinson, T. J.: The artificial insemination of merino sheep following the
synchronization of oestrus and ovulation by progesterone injected alone and with
P.M.S. Austr. J. agric. Res., 7, 194, (1956).

S c h m i d t, K,, A 1 t c n k i r c h, W, und B a c h n i c k, G,: Eitransplantation beim
Schaf nach progesteron-P,M,S, synchronisation, Zuchthygiene, 5, 339, (1960).

S h e 1 t o n, J, N,: Identification of progestogens of high activity for the control of
the oestrus cycle in the sheep. Nature, 206, 156, (1965).

Het was zuiver toeval, dat, bij het systematisch doorspelen van de achter-
eenvolgende liederen uit het muziekboek „Deutsche Lieder", ik de melodie
van het bekende „Absyrtus, dir gehör\' ich" tegenkwam onder de titel: „So
pünktlich zur Sekunde". Nog groter werd mijn verbazing toen bleek, dat de
tweede strofe van ons veterinair lied bijna gelijkluidend was aan die van het
door mij gevonden Duitse lied.

Van de oorsprong van het veterinaire lied was mij maar weinig bekend.
Mijn enige kennis bestond uit de wetenschap, dat er in april 1918 door
Prof. Dr. H. Jacob verbeteringen waren aangebracht en een mede-
deling van Dr. H. Vermeulen in het laatste nummer van het maand-
blad „Absyrtus", het z.g. afscheidsnummer (1925).
Laatstgenoemde schrijft hierin op bladzijde 7:

„nog dreunt het corpsHed ons in de ooren en, o bittere ironie, het ge-
liefde:

het lied dat Wilhelm M e ij e r, der Vertreter der Landmannschaft
Normannia der Tierärtzlichen Hochschule in Hannover, bracht in 1890
bij gelegenheid van de zoo schitterend geslaagde herdenking van het
zilveren jubilé, het lied, hetwelk zich sindsdien een plaats in de liederen-
schat veroverd had."

Hieruit blijkt, hoe het lied in 1890 in onze veterinaire wereld is binnen-
gekomen.

Nieuwsgierig geworden wilde ik meer te weten komen over de dichter van
het oorspronkelijke lied: O. v. Reichert. Het is mij niet gelukt nadere
gegevens over hem te verkrijgen. Wel is mij gebleken, dat het gedicht reeds
vóór 1858 bestond, zoals vermeld staat in „Schauenburgs Allgemeines
Deutsches Kommersbuch"; welwillend door collega L u y e r i n k aan mij
ter beschikking gesteld.

Wat de componist van het lied betreft staat in het voorwoord van de eerste
druk van het boek „Deutsche Lieder" vermeld, dat de pianobegeleiding is
gcomponeerd door Karl Hirsch (K.H.), muziekdirecteur te Eberfeld,
gestorven te München.

Betreffende de teksten en nadere gegevens van de liederen, de dichters en
de componisten wordt in het voorwoord verwezen naar „Das Deutsche
Kommersbuch", dat is uitgegeven door de Bond van Katholieke Duitse
Studentenverenigingen. Dit boek heb ik niet kunnen raadplegen.
Jammer is het, dat een fotocopie van tekst en muziek van het oorspron-
kelijke lied, voorkomende in het boek „Deutsche Lieder" niet in ons tijd-
schrift kon worden opgenomen. Ondanks vele pogingen van de redactie
kon hiertoe geen toestemming worden verkregen.

Tenslotte wil ik nog vermelden, dat de eerste druk van „Deutsche Lieder"
verscheen in juni 1900 bij de uitgever Herder und Co. te Freiburg. De
ondertitel van het boek is „Klavierausgabe des Deutschen Kommersbuches".
In mijn bezit is de zesde oplage uit 1922. De teksten der twee liederen wor-
den hieronder, om een vergelijking te kunnen maken, naast elkaar ge-
plaatst.

So pünktlich zur Sekunde
trifft keine Uhr wohl ein,
als ich zur Abendstunde
beim edlen Gerstenwein.
Da trink\' ich lang und passe
nicht auf mein Zifferblatt:
ich hör\'s am leeren Fasse,
wieviels\' geschlagen hat.

Geh\' nachts ich vom Gelage
mit frohem Sang nach Haus,
so kenn\' ich ohne Frage
mich in der Zeit doch aus.
Man kennt\'s an meinem Gange,
am Gange krumm und grad\',
man kennt es am Gesänge, ^
wie viel\'s geschlagen hat. )

Komm\' nachts ich vom Gelage
Mit frohem Sang nach Haus,
Dann kennt man ohne Frage
Mich an dem Gang\'heraus.
Man kennt mich an dem Gange,
Dem Gange, schieff und matt.
Man hört\'s an dem Gesänge ^
Wie viel\'s geschlagen hat. S

Seh\' ich ein Haus von weitem,
wo ein lieb Mädel träumt,
sing\' ich zu allen Zeiten
ein Lied ihr ungesäumt.
Und wird\'s im Zimmer helle,
wär\' es auch noch so spat,
so weiss ich auf der Stelle,
wie viel\'s geschlagen hat. ƒ

Men zegt, dat de geschiedenis zich niet herhaah. Dat moge ten opzichte
van het voorkomen van besmettehjke veeziekten als: longziekte, runderpest,
tuberculose, mond- en klauwzeer en abortus (Bang) zo zijn, voor de op
zichzelf staande klinische praktijk-gevallen, ook al komen ze zeer sporadisch
voor, is dit zeker niet het geval. Onze in de praktijk en onderwijs ver-
grijsde oud-leraar Schimmel wees daar reeds op, toen hij eens opmerkte
naar aanleiding van een bepaald ziektebeeld: „U kunt dit in een veeljarige
praktijk-loopbaan misschien éénmaal of zelfs nooit waarnemen, maar het
ook elke willekeurige dag tegenkomen."

Mijn ervaringen gedurende de 40 jaar, dat ik een grote plattelandspraktijk
uitoefende, zijn niet anders.

Het is nu mijn bedoeling enige van die min of meer bijzondere gevallen
te memoreren. Dit laatste woord letterlijk zo te verstaan, omdat ik daarvan
geen aantekeningen met namen van eigenaars, data enz. heb gehouden en
dus geheel op mijn memorie moet afgaan. Protocollaire bijzonderheden
moet U dan ook niet verwachten, alleen het feit, dat ik ze mij na zoveel
langer of korter tijd nog duidelijk herinner, spreekt voor het bewijs, dat
ze toch wel wat bijzonder waren. Voor de ene collega met zijn ervaring
op dit gebied uiteraard meer dan dan voor een andere.

Toen ik in 1917 afstudeerde had ik daarvóór als assistent van de in Fries-
land en daarbuiten alom vermaarde veearts P 1 e t al heel wat aan de prak-
tijk gedaan. Zij, die aan de Rijksveeartsenijschool in Utrecht gestudeerd
hadden noemden zich rijks-veearts in tegenstelling met de z.g. gepaten-
teerde veeartsen. Dit waren leken, die een cursus hadden gevolgd om behulp-
zaam te zijn bij de bestrijding van besmettelijke veeziekten als de genoem-
de longziekte.

En zo was Plet de eerste rijks-veearts die zich in Heerenveen in 1889 als
zodanig vestigde. Hij moest zich dus een gehele praktijk verwerven en dat
was in die tijd niet gemakkelijk. Dit te meer niet, omdat hij mij zeide —
al lijkt het mij wat onwaarschijnlijk — dat hij in Utrecht nooit één zieke
koe had gezien en alles draaide om de paarden.

Pas in Heerenveen vervoegde zich bij hem een lid van een uitgebreide
veehandelaar-familie, die de gehele streek in wijde omgeving als een soort
monopoliegebied beheerste. Hij stelde Plet voor de boeren in zijn toe-
komstig praktijkrayon te animeren om van zijn diensten gebruik te maken.
Dit onder voorwaarde, dat als zij dan eens een koopkwestie hadden, hij
(P.) een voor hen gunstige verklaring zou afleggen. Ondanks de bedreiging,
dat hij, als hij dit niet accepteerde, op hun invloedrijke tegenwerking zou
moeten rekenen, kon hij hierop onmogelijk ingaan.

Om zich nu beter voor deze openlijke strijd voor te bereiden deed hij twee
dingen.

Gedurende enige maanden was hij werkzaam in de praktijk van de zeer
gewaardeerde veearts E g g i n k (Sr.) in Beesterzwaag. Hij praktizeerde op
succesvolle wijze in een uitgebreide runder- en paardenpraktijk.
Vervolgens wierp hij zich op de paardensport en paardenfokkerij. Bij elk
concours hippique en bij de paardenrennen stond hij weldra in het centrum
van de arena, gaf cursussen in paardenkennis en hoefbeslag en — dit in de
loop der jaren — ging hij met besturen van paardenfokverenigingen en
particulieren in Friesland en daarbuiten naar Duitsland (Aurich) om heng-
sten aan te kopen. En als deze dan alle in ons land als dekhengst werden
goedgekeurd, dan was dit voor hem een dag van zijn leven.
Met dit al kweekte hij daardoor een grote goodwill bij de boeren. Als deze
bij een wedstrijd in Leeuwarden op de tribune zaten en Plet loste het
startschot, dan zei een van hen: en dit is nou onze veearts, hij is verleden
week nog bij ons geweest!

Dit als staaltje hoe men zich in vroeger jaren met beperkte middelen een
uitgebreide praktijk eigen kon maken.

Nu was P 1 e t op dit terrein niet minder dan een fenomeen. Hij beschikte
over een grote feeling en intuïtie bij het stellen van een diagnose.
Beredeneren kon hij dit niet. Zijn enigste antwoord op mijn vragen was
dan ook: „je moet maar zoveel mogelijk meegaan en zelf zien".

Hartpatiënten leveren in de praktijk nogal eens moeilijkheden op bij het
stellen van een juiste diagnose. Dat we deze bij de sectie eventueel nader
kunnen controleren en corrigeren, is het grote voordeel van de diergenees-
kunde.

Een boer in Ijlst berichtte, dat hij een koe had met verschijnselen van kop-
ziekte. Ze was plotseling ziek geworden, vertoonde een slingerende gang en
viel af en toe neer.

Het nog jonge 2-3 jarige dier liep in de weide. Na een moeilijke slinge-
rende gang viel het neer, om enige tijd later weer op te staan, weer te
vallen enz.

De temperatuur was normaal, de ademhaling frequent en oppervlakkig, de
pols zeer zwak, frequent en onregelmatig. Krampen vertoonde het niet.

De typische verschijnselen zoals deze bij kopziekte voorkomen, waren hier
slechts ten dele aanwezig. Differentieel diagnostisch kwamen in aanmerking
een hart- of een hersenlijden.

Wie meent, dat bij een bepaald ziektebeeld ook de volgens het boekje daar-
bij behorende symptomen steeds aanwezig moeten zijn, heeft tot zijn schade
en schande wel eens ondervonden, dat dit niet altijd het geval is. En daar-
om behandelde ik deze patiënt met enige kopziekte-verschijnselen met Ca-
Mg. en uier-insufflatie. Echter zonder enig resultaat, wel namen de ver-
schijnselen in die mate toe, dat tot slachting werd overgegaan.

Bij de keuring had het hart mijn bijzondere aandacht. Aan de kleppen was
niets waar te nemen, maar toen ik het tussensehot insneed bevond zich
daarin een ovale donkerrode plek ter grootte van een duiveëi.
Ik zei tegen de oude slager, die naast de gewone ook de noodslachtingen

En inderdaad het was houtvuur, dat hij, de ervaren koudslager aan de
zurige reuk herkende.

Ondanks naarstig zoeken in het gehele kadaver bleef het gehele boutvuur-
proces beperkt tot die ene haard in de tussenwand van het hart en ik heb
dan ook, ondanks het keurinpregulatief, dat voorschrijft, dat elk dier met
houtvuur voor de consumptie geheel moet worden afgekeurd, de vrij-
moedigheid gehad in dit speciale geval daarvan af te wijken en het goed te
keuren.

Zoals bekend is houtvuur één van de weinige ziekte-oorzaken, die zich ook
na de dood van het slachtoffer nog uitbreidt; maar dat was ook hier niet
het geval.

Toen het mond- en klauwzeer zich weer sterk uitbreidde verzekerde een
boer zijn fokstier voor het toen hoge bedrag van 6000 gulden.
Vijf weken later vertoonde het vee van deze eigenaar de eerste verschijn-
selen van deze gevreesde ziekte en een week later viel de bewuste stier dood
neer. De verzekeringsmaatschappij kreeg onmiddellijk bericht en ik ver-
richtte de sectie.

Hierbij bleek, dat in de hartspier-tussenwand zich een abces bevond ter
grootte van het „gebruikelijke" kippeëi.

Mijn ervaring met verzekeringsmaatschappijen was van dien aard, dat ik
het hart mee naar huis nam en in een formaline-oplossing bewaarde.
De vordering van de eigenaar tot uitbetaling van de verzekerde som op
grond van het door mij uitgebrachte sectierapport werd door de verzeke-
ringsmaatschappij prompt afgewezen, want een hartaandoening was altijd
van lange duur en zeker al aanwezig geweest toen 6 weken vóórdat het
dier stierf de verzekering werd afgesloten.

In oyerieg met de boer deelde ik toen de verzekeringsmaatschappij mede,
dat ik het desbetreffende hart nog in mijn bezit had en stelde haar voor
dit op te zenden naar Prof. Schor nagel voor onderzoek en het vast-
stellen van de antidatering, waarbij beide partijen zich bij deze uitspraak
zouden neerleggen. Hierbij verklaarde zowel de boer als de verzekerings-
maatschappij zich accoord.

Dit had tot resultaat, dat Prof. Schornagel berichtte, dat deze hart-
afwijking hoogstens twee weken aanwezig kon zijn geweest en de verzeke-
ring het betreffende bedrag uitbetaalde.

Dit geval bewijst, dat men bij verzekerings-kwesties, evenals bij koopacties,
nooit te omzichtig te werk kan gaan.

Kl ast ru p, O.: Mastitiscontrol in Denmark. Procedure and experiences. Buil. Off.
Int. Epiz., 60, 501, (1963).

In Denemarken is ± 6 jaar geleden een aanvang gemaakt met de bestrijding van de
enzoötische mastitis op vrijvk-illige basis. Ondanks de steun der Coöperatieve Zuivel-
fabrieken neemt nog maar ^ van alle veefokkers hieraan deel. Vermoedelijk zien zij
het belang nog niet in, zijn zij afgeschrikt door tegenvallers, of teleurgesteld, dat de
resultaten niet van invloed zijn op de melkprijs (waarvoor de schrijver dan ook een
pleidooi houdt). Waarschijnlijk zal een lichte dwang van overheidswege wel gewenst
zijn.

Men bestrijdt slechts de contagieuze mastitis, die door Lancefield-streptokokken wordt
veroorzaakt. Men helt er tegenwoordig toe over die welke door Staph, pyogenes wordt
verwekt ook in deze rubriek onder te brengen. Daarnaast onderscheidt men de z.g.n.
„beroeps" mastitis, verwekt door tal van andere soorten bacteriën, en meer door
milieufactoren beheerst. Zij is daardoor minder door uitroeiing te bestrijden, dan wel
door preventieve maatregelen.

De contagieuze mastitis komt bij ongeveer iJs der medewerkende bedrijven voor; voor
de 2e groep is het moeilijker een percentage te geven, omdat men daarvoor nog geen
algemeen aanvaarde normen heeft.

Men begint bij de bestrijding met de bus-bemonstering, zo nodig gevolgd door
onderzoek van kwartiermonsters van alle aanwezige melkkoeien. De uiers met mastiüs
worden behandeld of de dieren worden geslacht. Het laboratoriumonderzoek, dat uit-
voerig wordt beschreven, speelt dus een grote rol.

Met betrekking tot de behandeling moge nog vermeld worden, dat in Denemarken
reeds jarenlang slechts de dierenartsen antibiotica en chemotherapeutica mogen ge-
bruiken voor intramammaire behandeling. Het aantal tegen penicilline resistente
stafylokokken bedraagt er 7%, tegen 70% in Engeland.

Het wordt gewenst geacht ook de „beroeps" mastitis onder controle te stellen, waarbij
het celgehalte van de melk als maatstaf voor de aanwezigheid van mastitis zou
kunnen worden genomen.

De minister van landbouw heeft een commissie ingesteld voor de bestudering van
algemene regelen voor de bestrijding, en een andere voor de standaardisatie van de
laboratorium-methoden.

C O 11 e r e au, Ph. et Pou 1 e n a r d, A. M.: Buil. Soc. Sci. vét. Lyon, 351, (1964).
Na opgemerkt te hebben dat in Frankrijk paratuberculose in het algemeen geacht
wordt alléén bij rundvee voor te komen, noemen de schrijvers diverse auteurs uit
andere landen die deze ziekte waarnamen bij talloze andere diersoorten, zij het over-
wegend bij herkauwers (wild en tam). Enkele Franse waarnemingen bij schapen
worden aangehaald cn dan bespreken de auteurs het geval in een kudde van 31 geiten
en éen bok.

De bok (4 jaar) stierf na snelle vermagering, bloedarmoede, afwisselende verstopping
en dunne mest en vol met uitwendige parasieten en huidaandoeningen.
Nadat in de loop van een jaar ook enkele geiten zonder nadere diagnose stierven,
werd de diagnose paratuberculose gesteld op grond van een uitgebreid onderzoek
van schrapsel van het slijmvlies van diverse darmgedeclten. Zuurvaste bacteriën
werden in grote getale aangetroffen in het laatste gedeelte van ileum en jejunum en
op de overgang van ileum in caecum. Minder overvloedig in de rest van caecum,
colon en rectum. Enkele zuurvaste bacteriën werden in mesenteriale lymfklieren aan-

getroffen. Door het ontbreken van necrose haardjes in deze lymfklieren werd tuber-
culose uitgeschakeld, welke uitsluiting tevens steunde op een negatieve intradermale
tuberculinatie van de overgebleven dieren van de kudde.

De schrijvers besluiten dat paratuberculose bij de kleine herkauwers wordt gekenmerkt
door:

een afwezigheid van hypertrofische gedeelten van de darm;
een zwelling van enkele mesenteriale lymfklieren;
een overvloed van bacterirn in het iléo-caecalc slijmvlies.
Er wordt op gewezen dat waarschijnlijk vaak de diagnose distomatose of intestinale
strongylose wordt gesteld als er sprake is van paratuberculose.

In de discussie over deze voordracht komen nog enkele interessante aspecten naar
voren, o.a. over het gebruik van Johnine (niet toegestaan!), verband tussen disto-
matose en paratuberculose (is niet aangetoond).

L a m b e r t, G., D e y O e, B. L., and P a i n t e r, G. M.: Postvaccinal Persistence of
Brucella Abortus Strain 19 in Two Bulls. ]. Am. vet. med. Ass., 145, 909, (1964).
In het al.gemeen wordt enting van stieren met Brucella Abortus Strain 19 niet aan-
geraden. Het is bekend, dat in aansluiting op de enting een ernstige orchitis kan
ontstaan.

De auteurs beschrijven een dergelijk geval bij een stier, die op een leeftijd van 6
maanden met Str. 19 werd geënt. Binnen tien dagen na de enting ontwikkelde zich een
bilaterale orchitis. Na castratie werd uit de testikels Strain 19 geïsoleerd.
Een tweede stier werd geënt op een leeftijd van 5 maanden, 8 maanden later werd de
stier voor de fokkerij verkocht en om die reden onderzocht. Het dier had een bloedtiter
t.o.v. Br. abortus van 1 : 50 en een spermaplasmatiter van 1 : 400. De spermakwaliteit
was goed, maar bij cultureel onderzoek van het sperma werd strain 19 gekweekt. Na
slachting kon strain 19 geïsoleerd worden uit de zaadblaasjes, de prostaat, de urethra
en de epididymis, echter niet uit de testes.

De auteurs wijzen op de mogelijkheid, dat een dergelijke stier, indien hij voor de fok-
kerij wordt gebruikt, de brucellosebestrijding ernstig kan bemoeilijken, doordat de ter
dekking aangeboden runderen via het sterk besmette sperma geïnfecteerd raken met
Strain 19.

B e r t s c h i n g e r, H. U., Schweizer, R. und S c h o 1 e r, H. J.: Hefen als
Mastitiserreger beim Rind. Schweiz. Arch. Tierheilk., 106, 183, (1964).

Bij een onderzoek van een groot aantal melkmonsters op aanwezigheid van gisten
bleek dat 0,6% positief was.

In de meeste gevallen (97%) was de melk veranderd, er werden echter ook schimmels
gekweekt uit normale melk. De infectie kan zowel in één, als in meerdere kwartieren
tegelijk optreden.

Ongeveer 30% van de gistinfecties was primair (niet ontstaan na behandeling van
de uier met antibiotica). Het bleek dat het therapeutisch of profylactisch gebruik
van antibiodca geen verschil maakte. De pathogenese is niet duidelijk; mogelijk is er
een onbekend antagonisme tussen bacterieflora en gistgroei.

Wel is gebleken dat bepaalde gistsoorten meer primaire infecties veroorzaken dan
andere gisten.

In het algemeen zijn gistmastitiden individuele gevallen, een massale bedrijfsinfectie
komt zelden voor. Slechts de Cryptococcus neoformans-inlccüe kan van dier naar dier
overgaan; deze gist geeft een vrij typische mastitis, n.1. een chronische progressieve;
het aangetaste kwartier wordt sterk vergroot en hard, de supramammaire lymfklier
is sterk vergroot. Het uiersccretum is in typische gevallen sterk visceus en stolt bij
laten staan van de „melk".

D a b r i g e O n, J. c. s.: Recherche sur la dissémination musculaire du bacille tuber-
culeux chez les bovidés sacrifiés atteints de tuberculose avancée. Buil. Soc. Sei. vét.
Lyon, 367, (1964).

De schrijvers komen op grond van twee series uitgebreide onderzoekingen (waarvan
de technieken uitvoerig worden beschreven) tot de conclusie dat slechts in 2% van de
gevallen het spierweefsel van wegens tuberculose geslachte dieren is besmet. Zij
wijzen er op dat dit een geheel ander cijfer is dan bijvoorbeeld de Duitse auteurs
(Meyen en Ros si) publiceerden. Dit verschil achten zij verklaarbaar door een
verschil in techniek en vooral in het al dan niet hangend verbloeden. In het laatste
geval wordt een post mortaal uittreden van de microörganismen uit het bloed sterk
teruggebracht, aldus de auteurs.

Z i p p 1 i e s, G.: Ein Beitrag zur Bestimmung des bakteriologischen Status in
Betrieben der Fleischbearbcitung und -Verarbeitung. Arch. exp. Vet. Med., 19, 841,
(1965).

Steeds veelvuldiger worden de berichten over het gebruik van agarworsten volgens
Ten Gate ter bepaling van de bacteriologische gesteldheid in vlees be- en ver-
werkende bedrijven. Vrijwel unaniem is men van mening dat deze methode een
bijzonder praktische is, doch de wijzen van rapportering van de uitkomsten lopen
nogal uiteen.

Z i p p 1 i e s heeft een vrij ingenieus systeem ontwikkeld, waarbij zowel grafisch als
numeriek zeer eenvoudig verschillende hygiënische controles van bedrijven zich met
elkaar vergelijken laten. De begroeiing van zijn worsten (die een grotere doorsnede
hebben dan de in Nederland gebruikte, Ref.) deelt hij in volgens de logaritmische
schaal 0-10, 10-100, 100-1000, 1000-10.000 en 10.000 kolonies per schijfje tot
confluerend beslag.

De bacteriologische gesteldheid van de verschillende oppervlakken van een bedrijf
vóór, tijdens of na bepaalde handelingen laat zich eenvoudig weergeven door op een
logaritmische X-as de aantallen kolonies per schijfje agar af te zetten en op de Y-as
de verschillende bemonsterin.gsplaat.sen. Met verschillende tekens kunnen nu in de
figuur de verschillende aantallen kolonies, ontstaan na bemonstering op een bepaalde
plaats vóór, tijdens of na een behandeling, worden aangegeven.

Daar Z i p p 1 i c s de aldus ontstane figuur nog te onoverzichtelijk vond, heeft hij nog
een rapporteringsmethode uitgewerkt. Hiertoe deelt hij de aantallen kolonies in 2
klassen in, namelijk ^ 100/schijfje en > 100/schijfje, waarbij de frequentie-verdeling
van dc .gevonden waarden tijdens een bacteriologische controle van een abattoir
gedurende het slachten in een grafiek wordt uitgezet. Hierbij wordt het aantal malen
dat er > 100 kolonies op een schijfje voorkomen op de X-as afgezet en de frequentie
van de waarden ^ 100 op de Y-as. Wanneer y = nx gesteld wordt, kan een rechte
door de oorsprong getrokken worden, waarbij de richtingscoëfficient n gelijk is aan
tang. a. Deze a laat zich eenvoudig berekenen, waarbij duidelijk is dat hoe dichter
a de 90° benadert, hoe „schoner" het slachthuis is. Op deze wijze is het dus bijvoor-
beeld zeer simpel de bacteriologische gesteldheid van een slachthuis vóór en nä
desinfectie met elkaar te vergelijken.

Seawright, A. A., E n g 1 i s h, P. B. and G a r t n e r, R. J. W.: Hypervitaminosis
A and hyperostosis of the cat. Nature, 206, (l), 171, (1965).

Bij volwassen katten, van 2-5 jaar oud, komt in Urugay en in Australië een bot-
afwijking voor, gekenmerkt door exostosen van verschillende delen van het skelet.
Het dieet van de betreffende dieren bleek een grote hoeveelheid rauwe runderlever te
bevatten. Door bovengenoemde auteurs werd deze skeletafwijking bij katten experi-
menteel opgewekt door het gedurende langere tijd toevoegen van rauwe runderlever
aan het dieet.

Daar bekend is dat het toedienen van grote hoeveelheden runderlever aan ratten
o.a. skeletafwijkingen kan geven, terwijl chronische intoxicatie met vitamine A en
hypervitaminose A bij de mens eveneens skeletafwijkingen te zien gaven, werd na-
gegaan of de oorzaak van de afwijking bij de katten mogelijk gelegen was in een
hypervitaminose A.

Hiertoe werd o.a. het vitamine A gehalte bepaald in het bloedplasma en de lever van
a. een kat die nooit lever in het voedsel had gekregen, b. een kat waarbij experimen-
teel de afwijking was opgewekt cn c. een reeds van nature aangetaste kat. Het
vitamine A gehalte in plasma en lever van dc katten b. en c. was zeer hoog, ver-
geleken met het contróledier.

De auteurs kwamen tot de conclusie dat een dieet van rauwe runderlever een
chronische hypervitaminose A kan veroorzaken. De grote vleesexportindustrie in
bovengenoemde landen waardoor veel rauwe runderlever in het voedsel van katten
komt, kan als uiteindelijke oorzaak beschouwd worden van de van nature voor-
komende skeletafwijking bij de katten.

Uit latere proeven van de auteurs bleek dat de dagelijkse orale toediening van
166 fig zuivere vitamine A per g lichaamsgewicht aan katten die een dieet van vlees
en melk kregen, na 6 maanden eveneens botafwijkingen gaf.

S c h ü t z 1 e r, G., Zander, A. und B a r e s e 1, K.
(Buchhandlung R. Frenkel, Berlin 62, 1965).

Het sinds 1881 door W. Ellenberger en W. Schütz voor het eerst samen-
gestelde en het in latere jaren door andere samenstellers bevi-erkte „Jahresbericht
über die Leistungen auf dem Gebiete der Veterinärmedizin" was tot 1943 de
belangrijkste geordende verzameling van de Duitse veterinaire vaklectuur.
Deze na 1942 stopgelegde bibliografische berichtgeving werd vanaf het jaar 1948
weer hervat in de vorm van het referatenblad „Die Veterinärmedizin".
In het voorliggende werk wordt de Duitse veterinaire vaklectuur inclusief grensgebie-
den — in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland verschenen in de jaren 1943 tot en
met 1947 — volledig op overzichtelijke wijze geïnventariseerd. De samenstellers van
deze bibliographie, waarin opgenomen ongeveer 10.000 publikaties uit ongeveer 600
tijdschriften en bibliographieën — verschenen in 1943/1947 — voorzien met deze
uitgave in een aanvulling, waarmede de bestaande lacune over deze jaren wordt teniet
gedaan.

De vermelde publikaties zijn zeer overzichtelijk ondergebracht in 33 hoofdstukken,
waarvan vele weer in meerdere delen zijn onderverdeeld, alnaargelang het in de
betreffende publikatie behandelde onderwerp.

Het 855 bladzijden tellende werk is voorzien van een register van de in de jaren
1943-1947 verschenen dissertaties; een register van de tijdschriften waarin de
publikaties zijn verschenen; een bibliografisch register en een register van de auteurs.

In inrichting wijkt dit tabellarisch wereldoverzicht van dierziekten niet af van de
vorige jaargangen. In tegensteUing met deze ontbreken toegevoegde artikelen van
algemene strekking.

Aan een samenvattend overzicht van twee bladzijden kunnen de volgende feiten
ontleend worden:

Afrikaanse varkenspest is in april en mei 1964 in Frankrijk voorgekomen. Van de
25.780 uitbraken van mond- en klauwzeer in Europa werden 12.372 in (Noord)
Italië geconstateerd, voornamelijk onder varkens waarbij 61,35% type G., 32,40%
type O. en 6,23% type A. In Nederland werden 146 uitbraken geconstateerd, in
België 2. Het aantal sporadische gevallen in de U.S.S.R. vertoont een aanmerkelijke
vermindering vergeleken bij 1963. In Engeland kwam één geval voor van type G. Van
de Europese landen waren: IJsland, republiek Ierland, Noord Ierland, Noorwegen,
Zweden, F\'inland, Luxemburg, Oostenrijk, Bulgarije en Albanië vrij van mond- en
klauwzeer.

In Denemarken is rabiës geconstateerd langs de Duitse grens bij vossen, katten en
schapen. Het land was sinds 1889 vrij van rabiës geweest.

Tijdens een studiereis in Joegoslavië in het najaar van 1965 had ik het genoegen
de opening bij te wonen van een tentoonstelling, in één van de expositiezalen in
Zagreb, van beeldende kunst van dierenartsen.

Van tien collega\'s uit Kroatië, één collega uit Servië en één uit Slovenië, werden
tezamen 25 tekeningen, aquarellen en schilderijen en één gipsen portret geëxposeerd.
Volgens mijn lekenoordeel werd door deze amateurs in de meeste gevallen een
opmerkelijk hoog peil bereikt.

Deze tentoonstelling, georganiseerd door de in 1963 opgerichte Sectie voor Kunst
en Cultuur van de Kroatische Maatschappij voor Diergeneeskunde en in het bij-
zonder door de Joegoslavische oud-correpondent van ons Tijdschrift voor Diergenees-
kunde Dr. M. Haj s i g, was de eerste openbare na twee besloten exposities op de
Faculteit voor Diergeneeskunde te Zagreb.

Dr. J. Jansen Jr.; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.

Onze kunstzinnige collega\'s in Kroatië hebben bovendien het plan opgevat een inter-
nationale tentoonsteUing van beeldende kunst van dierenartsen te (doen) organi-
seren tijdens het komende Internationale Diergeneeskundig Congres te Parijs in
1967. Een voorstel hiertoe werd reeds verzonden aan het organiserend comité van
het Internationale Dier,geneeskundig Congres te Parijs.

Mijn kridek betreft niet de publikatie van Stewart, die wel de apensoorten met
name noemt en niet de conclusie trekt, die Prof. Jansen in zijn „samenvatting"
vermeldt.

Stewart toonde aan, dat gevaccineerde Rhesusapen resistent waren tegen een
kunstmatige infectie 35 dagen na de enting.

De routine-enüng verrichtte hij niet tijdens een ernstig verlopende enzoötie, maar
onder geheel andere omstandigheden en met geheel ander doel. Stewart entte
462 Rhesusapen, 12 doodskopaapjes, 6 capucijneraapjes en 1 Chimpanzee.
Van de hogere apen dus slechts één Chimpanzee, een soort, waarvan in „Blijdorp"
is gebleken, dat de ziekte een zeer mild verloop had. Hoewel alle exemplaren van
de collectie één of meer pokjes vertoonden, is niet één dier ook maar een ogenblik
merkbaar minder fit geweest.

De sterfte werd daarentegen speciaal bij de Orang oetans gezien, een soort, waarbij
geen enkele ervaring met preventieve enting bekend was en reden was, om te ver-
wachten, dat deze niet geheel ongevaarlijk zou zijn (zoals later ook is gebleken).
Bovendien moest worden aangenomen, dat de meeste dieren reeds in een vergevorderd
stadium van incubatie verkeerden, zoals ook is gebleken.

Zonder enig vooroordeel werden de mogelijke vóór- en nadelen van de vaccinatie
ernstig overwogen en, in overleg met de viroloog die ervairng had met pokken bij
mensen èn Orang oetans, werd er niet gevaccineerd. Wèl besloten wij, in de toekomst
nieuwe aanwinsten te vaccineren (en het onbekende risico te aanvaarden), zo moge-
lijk vóór de verzending naar „Blijdorp".

Mijn mededelingen op het Vlle Symposium zullen, op verzoek van de redactie, in
„Kleintierpraxis" verschijnen. Dan zal Prof. Jansen er wel kennis van willen
nemen en inzien, dat hij die niet met het zinnetje in zijn „Naschrift" kan afdoen.
De ervaringen met de vaccinatie zullen op het VlIIe Symposium worden mede-
gedeeld en t.z.t. in de erkende literatuur.

Over het bovenstaande meen ik kort te kunnen zijn. Volgens mij heeft de Heer
Peters zich niet gehouden aan het onderwerp van mijn artikeltje over de preven-
tieve vaccinatie van apen tegen pokken; hij haalt er de ziekte en sterfte in Blijdorp
bij aan.

De bedoeling van mijn stukje was de aandacht er op te vestigen, dat het technisch
zeer wel mogelijk is apen tc enten en dat hiervan goede resultaten verwacht mo.gen
worden. Het gaf mij dan ook een gevoel van voldoening te vernemen dat sinds kort
in Blijdorp gevaccineerd wordt.

Van Stewart mocht ik een brief ontvangen waarin hij zijn waardering voor mijn
artikel uitspreekt.

Collega P. te R. begint een zekere faam te verwerven. Had hij in 1994 al een rekord
op zijn naam staan, n.1. dat het hem mocht gelukken, dat twee maal in dat jaar een
rund uit zijn praktijk werd geëxporteerd, thans kwam hij weer in \'t nieuws. Zijn
eigen rekord brekende „exporteerde" hij in 1995 drie koeien! Wij hadden een ge-
sprek met collega P. Niet zonder trots vertelde hij hoe het allemaal gegaan was.
„Eén dier had eigenlijk het vorig jaar al weg gemoeten. We zijn toen 4 maanden
vóór het kalven begonnen, u begrijpt wel: dat was te laat. We hebben nu zelfs de
volgende 12 maanden ook nog hard nodig gehad".

De contributie voor 1996 is vastgesteld op ƒ 1500,— voor ambtenaren en gesala-
ricerden. De practici betalen (zie toegezonden schaal) ƒ 500,— tot ƒ 1000,—.
Het H.B. acht het, gelet op \'t feit, dat de diergeneeskundigen er sedert 1925 prijs
op stellen, dat men spreekt van „dierenarts" i.p.v. „veearts", wenselijk, eens een
onderhoud hierover met topfiguren uit de journalistieke wereld te hebben.
Wellicht nog vóór de eeuwwisseling (2000) zal een commissie gevormd worden, die
moet bestuderen of tariefsverhogingen voor de georganiseerde dierziektenbestrijding
aan dierenartsen, gekoppeld dienen te worden aan de loonronden, zoals dat met
Ziekenfonds-afrekeningen bij medici en tandartsen sedert 1960 het geval is.
Een andere commissie is zojuist na 20-jarige studie tot de slotsom gekomen, dat zij
het H.B. niet kan adviseren, overhaast stappen te ondernemen, om de Omzetbelas-
ting er voor dierenartsen af te krijgen. Wél komt het haar onbegrijpelijk voor, dat
medici nóch tandartsen sedert 1956 O.B. behoeven te betalen.

Blijkens een discussie-verslag is het MK tarief voor 1996 vastgesteld op ƒ 2,42!4.
Hierbij wordt aangetekend, dat in praktijken met een stalgemiddelde beneden 12
dieren: ƒ 2,42^4 mag worden berekend. Voor loslopend jongvee kan bovendien
per dier ƒ 0,03 meer worden gedeclareerd, mits tijdig een Voorbericht aan Inspektie
en Prov. Gez. D. is verzonden met volledige schets- en oornummers.
Enkele collegae vonden, dat de verhoging nóg wel iets forser had mogen zijn.
De voorz. richtte beklemmende woorden tot de aanwezigen, „Men zal", zo sprak
hij, „lekenhulp gaan inschakelen, als wij te veeleisend zijn!"
Collega H., die sedert 1945 praktijk gedaan heeft, was van lekenhulp niet bang.
„Wij hebben", zei hij, „de Nederlandse veehouderij in deze eeuw, door zwoegen en
ploeteren, wat de gezondheid der dieren betreft op een ongelooflijk hoog niveau ge-
bracht. Wij mogen enigszins zelfsbcwust zijn. Ik vraag mij af: Zijn wij nu georgani-
seerd of niet! Nadat wij generaties lang zeer matig gehonoreerd werden in ver-
houding tot vergelijkbare beroepen, wordt het tijd, dat wij maatschappelijk gezien
wat zelfbewuster optreden. Terloops herinner ik u aan het feit, dat de medici op
regelmatige tijden bv. 40% verhoging bij de Ziekenfondsen eisen".
Echter: oud-collega B. verzette zich tegen wat hij noemde „het verder opjagen" van
het ent-tarief. „In 1840 entte men nog niet", zo sprak hij, „maar, als ze geënt zouden
hebben, dan zou dat tegen bv. ƒ 0,75 per dier zijn gedaan. Vanaf die tijd tot nu,
zou er dus een sterke verhoging van het tarief zijn ontwikkeld (Als men toen geënt
had). Bovendien", zo zei deze spreker pathetisch, „het gaat de laatste 150 jaar in
de veehouderij niet zo best!"

Deze argumentatie vloerde elke voorstander van hogere tarieven. Geen der collegae
kon voldoende maatschappelijk bewust denken, om ook maar iéts hiertegen in te
brengen.

„Opgericht bij notarieële acte d.d. 7 Juni 1929 verleden door notaris Mr. P. J. van
Wijngaarden te Rotterdam en

gewijzigd bij acte opgemaakt door Notaris A. R. Mennega te Driebergen, geregi-
streerd te Zeist den 24sten Juni 1947,

ingevolge het besluit van de vergadering van beheerders gehouden te Utrecht op den
31 October 1946.

Het doel der Stichting is bevordering van de studie der Vergelijkende Ziektekunde,
waaronder wordt verstaan de leer der bij mensch en dier gemeenschappelijk voor-
komende ziekteprocessen. Zij tracht dit doel te bereiken dcK>r de renten van haar
kapitaal en de jaarlijksche bijdragen aan te wenden tot het doen verrichten van
proefondervindelijk onderzoek.

Mocht het kapitaal door kweeking van renten, door schenking of erflating, door bij-
dragen, door belegging van renten of op eenige andere wijze zoodanig toenemen,
dat het, naar de meening van beheerders, in ruimeren zin nuttig zou kunnen worden
gemaakt, dan zijn de beheerders bevoegd de renten ook tot andere doeleinden aan
te wenden, mits het doel, door de Stichting beoogd, hierbij niet wordt voorbij gegaan.

Het beheer der Stichting is opgedragen aan zeven personen, te weten: een vertegen-
woordiger der Maatschappij voor Diergeneeskunde, een vertegenwoordiger der Neder-
landsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en een vertegenwoordiger
der Diergeneeskundige Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht, welke in onderling
overleg vier overige beheerders zullen aanwijzen.

Van de vier laatstbedoelde personen zal bij voorkeur één lid zijn van de Faculteit
der Geneeskunde aan de Rijks-Universiteit te Utrecht.

De beheerders vertegenwoordigen de Stichting in en buiten rechten. Zij verdeelen
en regelen onderling de werkzaamheden. Zoo noodig wordt een en ander bij huis-
houdelijk reglement vastgesteld.

Bij aftreden, overlijden, ontstentenis of verlies van handelsbevoegdheid van een be-
heerder, wordt door de overblijvenden zoo spoedig mogelijk, uiterlijk binnen drie
maanden, in zijn plaats voorzien.

Wanneer het doel der Stichting (artikel twee, alinea één) niet meer kan worden
bereikt, hebben de beheerders het recht de renten te besteden tot andere weten-
schappelijke doeleinden, mits het oorspronkelijke doel der Stichting, de bevordering
van de studie der Vergelijkende Ziektekunde, daarbij niet uit het oog worde ver-
loren.

Aan de Stichting opkomende schenkingen, legaten en erfstellingen mogen niet anders
worden aanvaard of aangenomen dan krachtens schriftelijke toestemming van de
meerderheid der beheerders cn, wat de erfstellingen betreft ,onder het voorrecht van
boedelbeschrijving.

Belegging en bewaring van het vermogen geschieden op de wijze door de beheerders
te bepalen.

Bij meerderheid van stemmen in een voltallige vergadering van beheerders zijn deze
bevoegd, om, tot bereiking van het doel der Stichting, een gedeelte van het kapitaal
der Stichting aan te wenden, mits dit kapitaal meer bedraagt dan vijftig duizend
gulden en de te besteden som het bedrag van een vijfde van het kapitaal niet te
boven gaat.

Na afloop van elk beheerjaar, vóór of op den eersten Mei daaropvolgende, zullen
beheerders een door twee hunner nageziene en accoord bevonden rekening en verant-
woording over het afgeloopen jaar, nadat deze door voorzitter en secretaris is be-
krachtigd, ter kennisneming zenden aan het Hoofdbestuur der Maatschappij voor
Diergeneeskunde en aan dat van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der
Geneeskunst. Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde kan een
accountant aanwijzen om de boekhouding over het afgeloopen jaar en deze rekening
en verantwoording na te zien en daarover rapport uit te brengen.

Mocht door omstandigheden in den loop der tijden de Stichting niet meer kunnen
dienen voor het oorspronkelijk doel, dan kunnen, doch ook alleen in dat geval, de
gelden worden gebruikt voor een ander doel, dat het oorspronkelijke zoo dicht moge-
lijk nabij komt.

Een besluit daartoe kan alleen worden genomen in een voltallige vergadering van
beheerders bij meerderheid van stemmen en slechts worden uitgevoerd onder nadere
goedkeuring van het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde, van
dat van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en van de
Faculteit der Diergeneeskunde aan de Rijks-Universiteit te Utrecht.

Wijziging der statuten kan alleen geschieden bij meerderheid van stemmen eener vol-
tallige vergadering van beheerders en slechts worden uitgevoerd onder nadere goed-
keuring van het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde, van dat van
de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en van de Faculteit
der Diergeneeskunde aan de Rijks-Universiteit te Utrecht.

Vastgesteld in de vergadering van beheerders gehouden te Utrecht op den 31e
Octobcr 1946.

Het beheer der Stichting berust volgens artikel drie der statuten bij zeven personen.
Deze regelen onderling de verschillende bestuursfuncties.

Dc beheerders worden benoemd voor den tijd van zeven jaar. Zij treden af volgens
een daartoe op te maken rooster en zijn terstond herkiesbaar.

De voorzitter roept de beheerders bijeen wanneer hij zulks noodig oordeelt of drie
overige beheerders dit verlan.gen. Hij leidt de vergaderingen.

Minstens éénmaal \'s jaars, zooveel mogelijk in een der eerste drie maanden des jaars,
wordt een vergadering van beheerders gehouden.

Beheerders die niet wonen in de plaats, waar de vergadering wordt gehouden, kunnen
hunne reis- en verblijfkosten in rekening brengen.

De secretaris houdt van het in de vergadering behandelde aanteekening op door be-
heerders aan te geven wijze.

In elke vergadering, worden de notulen der laatste vergadering vastgesteld, waarna
deze door voorzitter en secretaris worden geteekend.

Ingekomen en afschriften van uitgegane stukken worden door den secretaris van een
volgnummer voorzien en, in de volgorde der nummers, in een register aangeteekend.
Belangrijke uitgaande stukken worden door voorzitter en secretaris geteekend.

De gelden van de Stichting worden belegd en bewaard op zoodanige wijze, als dc
meerderheid van de beheerders zal goedkeuren.

Voor de belegging van bijgekomen gelden en voor het aanbrengen van verandering
in de wijze van belegging is de goedkeuring van de meerderheid in een voltallige
vergadering van beheerders vereischt.

De bewaring der coupondragende schuldvorderingen moet zijn zoodanig, dat de
couponbladen blijven onder berusting van den penningmeester, de mantels onder be-
heer van den voorzitter, tenzij deze waardepapieren in open bewaargeving worden ge-
geven bij eene door de beheerders aan te wijzen Nederlandsche bankinstelling.

De penningmeester houdt nauwkeurig aanteekening van ingekomen gelden en van
gedane uitgaven en brengt daarvan jaarlijks in een zooveel mogelijk vóór den eersten
April te houden vergadering schriftelijk verslag uit.

Op deze vergadering worden alle tot het kapitaal der Stichting behorende effecten
en titels der schuldvorderin.gen (hypotheken enzoovoorts) overgelegd. Mochten tegen
dit laatste practische bezwaren bestaan, dan overtui.gen beheerders zich op andere
wijze van de aanwezigheid van de geldswaardige stukken, bovenbedoeld.

De rekening en verantwoording van den penningmeester wordt overeenkomstig het
bepaalde in artikel negen der statuten, jaarlijks door een commissie van twee be-
heerders onderzocht en met de daartoe strekkende bewijsstukken vergeleken.
Vervolgens wordt de rekening en verantwoording na bekrachtiging overeenkomstig
genoemd artikel ter kennismaking gezonden aan het Hoofdbestuur der Maatschappij
voor Diergeneeskunde en aan dat van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering
der Geneeskunst.

Een verslag van den toestand der Stichting zal jaariijks ter plaatsing worden aan-
geboden aan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en aan het Nederiandsch Tijd-
schrift voor Geneeeskunde en desgewenscht, naar het oordeel van de meerderheid
der beheerders, ter andere plaatse worden openbaar gemaakt.

Aanvulling of wijziging van dit reglement geschiedt slechts bij besluit van de meer-
derheid der beheerders.

Aldus vastgesteld in de vergadering van beheerders gehouden op 31 October 1946
te Utrecht.

15. INTERNAT. FACHTAGUNG FÜR KÜNSTLICHE BESAMUNG DER HAUS-
TIERE, GEHOUDEN OP 28—29 AUGUSTUS 1965 TE WELS (OOSTENRIJK).

Bij de opening van het eongres werd het feit herdacht, dat het gelukt was om deze
dagen voor de 15de maal te organiseren.

De belangstelling van bijna 200 deelnemers uit 14 verschillende Europese landen is
voor de organisatoren een stimulans om hiermede verder te gaan. Dr. Egon
Müller, de hoofdorganisator, werd een herinneringsoorkonde aangeboden, terwijl
— eveneens door de stad Wels — aan de deelnemers, die meer dan 10 van deze
congressen hadden bijgewoond, een boekwerk werd uitgereikt.

Op de eerste morgen behandelde Prof. Dr. V 1 a c h o s uit Thessaloniki, Griekenland,
de problemen rondom de paarden-K.L, waarbij de lage bevruchtingsresultaten in
verband werden gebracht met de lange bronstperiode, de moeilijkheid om het juiste
tijdstip van de ovulatie vast te stellen, de betrekkelijk korte levensduur van het
sperma en het ontbreken van een methode voor het diepvriezen van hengstsperma.
Het vaststellen van het ovulatietijdstip aan de hand van het druivensuikergehalte
in het cervixslijm, de versnelling van de ovulatie door LH-preparaten, de verdunning
en bewaring van hengstsperma, alsmede steriliteitsoorzaken zouden het onderwerp
van onderzoekingen moeten zijn om tot goede bevruchtingsresultaten te komen en
de concurrende met de natuurlijke dekking te kunnen volhouden.
Volgens Prof. Dr. V I a c h o s is het bij een afnemende paardenstapel zeer dringend
nodig van K.1. gebruik te maken om de beste hengsten beter te kunnen benutten.

Frau Dr. R ü s s e hield namens Prof. Bayer uit München een inleiding over de
vroege embryonale sterfte bij het rund, die als een belangrijke oorzaak bij de runder-
steriliteit wordt beschouwd.

De diagnose is echter moeilijk en over de oorzaken kan men verschillende theore-
tische mogelijkheden aanvoeren, zoals genetische faktoren bij vader- of moederdier
of in de kombinatie van beiden, etc.

Wanneer de vrucht vóór de leeftijd van 4 weken afsterft, wordt deze geresorbeerd.
Dit resorberen schijnt door de vruchtvliezen te gebeuren. Deze gaan niet direkt met
de vrucht ten gronde, maar kunnen nog een tijdlang blijven bestaan. Bij slacht-
runderen vond men bij sektie 22x lege vruchtvliezen en slechts 2x de resten van
een embryo in de vruchtvliezen.

Dr. Jochie uit München sprak over de mogelijkheid om in de 3de, 4de en 5de
week van het puerperium door perorale toediening van Chlormadinon (Gestagen)
een rusttoestand van de ovaria te bewerkstelligen, om dan later in de 2de week na
de dekking resp. inseminatie met een androgeen-oestrogeen-injektie de nidatie te
bevorderen. Het veelvuldig gebruik van intraveneuze of intramusculaire injekties
van een hoge dosering van het humane chorion-gonadotropine of merrie-serum-
gonadotropine moest afgeraden worden wegens het gevaar van het opwekken van
antilichamen.

Over het drachdgheidsonderzoek bij runderen werd vermeld, dat een vroege diagnose
mogelijk was door een injektie met een lage dosis van een androgeen-oestrogeen-
mengsel (Provetan, Fecundan), hetgeen ook gebruikt kon worden om een rustend
sexueel zenuwcentrum er toe te brengen gonadotropine te produceren om de voort-
plantingsfunkties op gang te brengen.

Bij de behandeling van cysten werd de intra-ovariële injektie van humane chorion-
gonadotropine als de beste aanbevolen.

Bij de vroeg-embryonale sterfte met normale oestrus-cycli werd ook aanbevolen om
een korte rustperiode van de ovaria te bewerkstelligen door gestagenen of event.
door een kombinatie van depot-oestrogeen- en gestagentoediening, 10 dagen na de
conceptie. Dit zou de nidatie bevorderen. Men verwachte echter niet meer dan

50% succes. De waarde van een antibioticabchandeling van de uterus werd niet
hoog aangeslagen. Bij een persisterende uterus prolaps post partum kon door een
enkele hoge gestagen-dosis, in meer dan 75% van de gevallen, een snelle involutie
met een goede kans op bevruchting bewerkstelligd worden.

Na deze lezing ontspon zich een debat over de wenselijkheid al dan niet hormonen
te gebruiken bij de behandeling van dieren, die op natuurlijke wijze niet drachtig
worden.

De lezing van Prof. Dr. W. Rommel, Leipzig, D.D.R., werd voorgelezen, daar
de auteur niet aanwezig was.

Er werd een vergelijking gemaakt tussen de in de praktijk gemaakte steriliteits-
diagnose (bevestigd door een attest) en de gegevens, die in de khniek konden worden
verzameld (met behulp van klinisch onderzoek, schedeslijmonderzoek en biopsie),
respektievelijk de sektiebevindingen van de geslachtsorganen.

Speciaal bij de chron. endometritis bleek, dat er slechts een geringe overeenstemming
bestond tussen praktijk en kliniek, terwijl er in deze gevallen een goede overeenkomst
bestond tussen kliniek- en sektiebevindingen.

Bij onderzoekingen van het vaginaal- en uterusslijm bij het levende dier waren altijd
kiemen aanwezig, onafhankelijk van de wijze van verzamelen. Na slachting werden
in de regel minder kiemen uit de uterus geïsoleerd, dan men bij het levende dier
had gevonden. Ook waren de uitkomsten ongelijk, wanneer men bij hetzelfde dier een
serie onderzoekingen verrichtte. De conclusie was, dat de betekenis van de bakteriolo-
gische bevindingen in het algemeen onbeduidend was voor de klinische diagnose-
stelhng.

Infektieproeven van de baarmoeder met Coryne bact. pyogenes leidden alleen tot
endometritis, wanneer dit in de corp. luteumfase gebeurde. Hoogstens 14 dagen kon
men deze kiemen nog terugvinden. Een infektie met Micrococcus pyogenes albus gaf
altijd, onafhankelijk van de cyclus-fase, een endometrids. Hoewel door biopsie was
vastgesteld, dat de dieren een vrij omvangrijke ontstekingsreactie in de uterus hadden,
verliepen de endometritiden klinisch latent.

Voor de ontwikkeling van een ontsteking door Cor. pyogenes zijn meer begunstigende
omstandigheden nodig dan voor een ontsteking veroorzaakt door Micrococcus pyoge-
nes albus. Er komen meer endometritiden voor dan klinisch vastgesteld kunnen
worden. Omdat genoemde bakteriën vrij ubiquitair zijn, wordt bij direkte manipulatie
van vagina, cervix en uterus de asepsis onder alle omstandigheden aanbevolen. De
vertraagde involutie met onvoldoende reiniging van de puerperale uterus is een van dc
hoofdoorzaken van de endometritis puerperalis chronica. Deze berust primair op een
insufficiëntie van de gonadotrope aktivitciten van het hypothalamus-adeno-hypofyse-
systeem. Vooral door voedingsfouten bij hoge melkprodukties zou de omschakeling
van dit systeem van de rust tijdens de drachtigheid naar scxuele aktiviteit vertraagd
worden. De therapie van de puerperale uterus moet erop gericht zijn deze gona-
dotrope insufficiëntie op te heffen en niet gezocht worden bij de desinfektie met
antibiotica, respektievelijk de oestrogeen-therapie.

Dr. D. Krause, Hannover, vertelde \'s middags over pathologische spemia-vomien,
waarbij verschillende kleurmethoden ter sprake kwamen. Aan de hand van dia\'s
werden spermabeeiden getoond met overwegend losse koppen, zaadcellen met sterke
beschadiging van de staart cn zaadcellen met persisterende acrosoomgranula.
Verder werden foto\'s vertoond van tuniorvorming op de penis als oorzaak van copu-
latiestoornissen. Dc prognose was afhankelijk van de plaats, de aard van de tumor,
de omvang van dc aanhechtingsplaatsen en eventueel het aantal tumoren. Fibro-
papillomen hadden een grotere kans op rccidieve dan papillomen. Een geval werd ver-
meld van een stier met herhaalde rccidieve en ongunstige prognose, die na een
preputiaal ontsteking en een periode van algemeen ziek zijn met hoge koorts, genas.
Tenslotte werd een stier besproken, die onvruchtbaar was tengevolge van een ver-
traagde ejaculatie; deze trad pas op enkele seconden nadat het dier na de dekking
weer op de grond stond. De oorzaak hiervan kon na sektie niet worden vastgesteld.

Dr. P O d a n y uit Brno, CSSR, hield een voordracht over het meten van de testikeb
bij stieren, bokken, ranmien en beren o.a. met behulp van een z.g. testimeter. Op deze
wijze wilde men normen vastle,ggen voor bepaalde runderrassen om de keuring voor
de K.I. te vergemakkelijken.

Prof. A e h n e 1 t, die deze middag het voorzitterschap waarnam, onderstreepte het
belang van deze onderzoekingen. Ook internationaal moest men komen tot het aan-
nemen van een normenstelsel. Hij informeerde of er ook normen waren opgesteld
voor de grootte en de epididymis, wat de betekenis was van z.g. „Knollenhoden",
etc. Hierop kon echter geen antwoord worden gegeven.

Bij de lezing werden verschillende diagrammen getoond over de ontwikkeling van
de testikel in verband met de leeftijd.

Dr. H. K ö n i g, Bern, Zwitserland, besprak verschillende pathologische bevindingen
bij de geslachtsorganen van stieren: o.a. de hypoplasie van de testikel, de epididymis
en de penis. Impotentia coeundi, door verkorting van de M. retractor penis, kan men
morfologisch niet vaststellen. De verkregen veranderingen van de geslachtsorganen
waren 4x zo talrijk als de aangeboren afwijkingen.

De degeneratie van het testikelepitheel komt het meeste voor en kan door allerlei
oorzaken opgewekt worden. Histologisch vindt men eerst beschadiging van de sper-
miocyten (hydropische degeneratie), waarna in het sperma pathologisch gevormde
spermatozoïden verschijnen. Herstel kan weken tot maanden duren. Indien geen
genezing optreedt, ontwikkelt zich het beeld van de fibrose van de testikel.
Ontsteking van de testikel ontstaat vaak vanuit het preputium langs de urineweg
(urethritis-vesiculitis), meestal met uitgebreide degeneratie van het testikelweefsel,
dat niet direkt in de ontsteking is betrokken. Zeldzamer zijn de hematogene metas-
tatische ontstekingen, die meer interstitieel verlopen. De primaire haard kan dan
een enteritis, gonitis, pneumonie etc. zijn.

Testikelverwondingen, ook zonder infektie, kunnen degeneratie tot zelfs necrose
veroorzaken. Tubercoloïde cel-reakties van het testikelweefsel hebben meestal niets
met een t.b.c.-infektie te maken, maar met een beschadiging van de tubuli door
infektieuze toxische prikkels en de afweerreaktie van het weefsel. Penisbreuk werd
nogal eens gezien, vooral bij het gebruiken van diep uitgegraven dekstallen. Spontane
genezing maar ook recidieve kunnen optreden, soms met uitgebreide bloedingen
langs de penis. Tengevolge van vergroeiing ziet men hierbij vaak impotentie optreden
vooral wanneer niet tijdig chirurgisch wordt ingegrepen.

Aan,geboren afwijkingen van de penis zijn zeldzaam, psychische storingen nog zeld-
zamer.

Dr. H. S t a r k. Oostenrijk, en Dr. J. B a c z e, Budapest, Hongarije, waren de auteurs
van de volgende voordracht, die door Dr. Stark werd uitgesproken.
Deze handelde over de histologische en histochemische veranderingen in de eileider-
wand bij het begin en na het einde van de bronst. Kan men aan de reaktie van uterus
en eileiders tijdens pertubatie (doorblazen met lucht) een afsluiting van de tubae
constateren? Is de pertubatie na flankensncde ook mogelijk vanuit het ostium abdo-
minale tubae bij het levende dier?

De veranderingen in de tubaslijmvliczen werden door diapositieven aangetoond. Rup-
turen van de uterus bij pertubatie vanuit dc cervix traden op bij 130 mm kwikdruk.
Dit lag zeer bij de gemiddelde druk die nodig was om de passeerbaarheid vast te
stellen (128 mm). De passeerbaarheid werd niet sterk beïnvloed door chronische of
acute uterusontstekingen, wel door peritonitis met verklevin.gen in deze omgeving. Het
zakken van de druk van dc ingebrachte lucht wijst niet alijtd op doorgankelijkheid
van de tubae, de lucht kan ook lan.gs de cervix terugstromen. Bij onrustige dieren is
de passage blijkbaar door psychische oorzaken bemoeilijkt. Voor de eerste pertubaties
heeft men 10-60 mm hogere Hg-druk nodig dan voor de volgende. Na de bronst
komen er oedemateuze veranderingen in de ampul van de tubae, maar dit speelt geen
rol bij de pertubatie. Voor de histochemische veranderingen heeft men nog geen
fysiologische verklaring gevonden.

De doorgankelijkheid van de tubae gaat gemakkelijker vanuit het ostium abdominale
dan vanuit de cervix.

De waarde van de toepassing van pertubatie voor diagnostische en therapeutische
doeleinden werdt sterk betwijfeld, daar het slechts in 6% van de gevallen gerecht-
vaardigd zou zijn, terwijl in de moeilijkheden, om het bij het levende dier toe te
passen, de oorzaken gelegen zijn aan vele foutieve diagnoses.

Prof. Dr. T. Bonadonna, Milaan, gaf een algemeen overzicht over de betekenis
van K.I. voor de rundveeverbetering. Hierbij is een kontrole op de produktievererving
van de vaderdieren van grote betekenis. Deze wordt door de K.I. zelf gemakkelijker
gemaakt en versneld. Moderne methoden voor het bewaren van sperma (diepvries)
maken het gebied van toepassing groter. Het probleem van de inteelt in bepaalde
fokgebieden eist grote oplettendheid. De moeilijkheden, die hier ontstaan, zouden
door uitwisseling van sperma op internationale schaal tussen b.v. zwartbonte fok-
gebieden in Duitsland, Nederland, U.S.A. en Groot Brittannië opgevangen kunnen
worden. Hiervoor zouden internationale voorschriften voor spermatransport opgesteld
moeten worden.

De voordracht van Prof. Dr. A. M a y r, München, over „Das Virus in der genetischen
Forschung" was de climax van de voordrachtenreeks.

Aan de hand van schema\'s en elektronenmicroscopische foto\'s werd de opbouw van
verschillende eenvoudige virussoorten .getoond, waarvan de struktuur vergelijkbaar
was met de struktuur en de chemische opbouw van de genen. De nucleïnezuren zijn
zowel bij virus als bij genen de dragers van de .genetische „informatie". Deze liggen in
het binnenste van de virusdeeltjes, resp. in de kern van de cel. Bij kleine virussoorten
is deze binnenste laag omgeven door een eiwitmantel, die geëxtraheerd kan worden
zonder dat de nucleïnezuren en hun eigenschappen worden veranderd. Verder kan
men, zoals bij het tabakmozaiekvirus is gebeurd, door enkele nucleïnezuren met behulp
van salpeterigzuur te veranderen, een mutant krijgen met totaal andere eigenschappen.
Bij de overdracht van de genetische informatie zou eerst een „messenger"-ribo-
nucleïnezuur (m-R.N.S.) gevormd worden. Dit messenger-ribonucleïnezuur brengt de
informatie over op de ribosomen van het celplasma en werkt daar als een soort
matrijs, waarop zich de aminozuren volgens een bepaalde volgorde afzetten en op deze
wijze de eiwitsynthese kontroleren. Om de juiste aanhechting van de aminozuren te
bewerkstelligen worden deze eerst aan specifiek gebouwde, betrekkelijk korte ketens
van nucleïnezuren gebonden, die als S- of „transfer-R.N.S." (ribonucleïnezuren)
worden aangeduid. Met medewerking van enzymen, z.g. syntheasen, verenigen zich
de aminozuren tot lange polypetidenketens, die zich daarna samenvoegen tot een
eiwitmolocule met enzymatische aktiviteit. Katalytisch werkzame proteïnen zijn
noodzakelijk voor de opbouw van D.N.S. (desoxyribonucleïnezuur). Hierbij komt
het transfer-R.N.S. weer vrij en kan nu andere aminozuren aan de oppervlakte van
het messenger-R.N.S. samenbrengen.

De voordracht werd beloond met een hartelijk applaus als dank voor de wijze waarop
de moeilijke materie hier in begrijpelijke vorm naar voren gebracht was.

Een heel andere inleiding was die van Prof. Dr. S c h ö n m u t h, Berlijn, D.D.R.,
n.1. over het heterosis effekt in de veeteelt. Omdat in de tegenwoordige tijd de uit-
wendige omstandigheden sterk veranderen, moet men in de fokkerij proberen zich
hierbij aan te passen en naar verbetering van de produktiviteit streven.
Naast de zuivere fokkerij in een bepaald ras kan men ook proberen door kruisingen
van twee of meer verschillende rassen verbeteringen te verkrijgen in analogie van wat
in de plantenteelt bereikt is (mais) : tot nu toe is het niet gelukt bij de runderen
homozygote lijnen te fokken, waardoor de vergelijking met de plantenteelt niet
opgaat.

Het heterosis effekt (superioriteit van de kruisin.gsprodukten ten opzichte van de
ouders) bij melkveerassen is vooral in de U.S.A. bestudeerd, in de laatste jaren ook
in Hongarije en Oost-Duitsland. Vanaf 1961 heeft men in de D.D.R. een kruisings-
experiment gedaan met Deense Yersey-stieren en Duitse zwartbonten (8800 koeien),

daarnaast Deense Yersey\'s en Duits Fleckvieh (1300 koeien). 50% van de koeien
werd met Yersey-sperma geïnsemineerd en 50% met sperma van stieren van hetzelfde
ras. De Fi-generatie werd weer teruggekruisd met de inheemse ras.sen. De F:-generatie
was bij de geboorte 23% lichter, maar was op een leeftijd van 18 maanden even
zwaar als de zwartbonte dieren. Bovendien was de vitaliteit, groeiïntensiteit en vroeg-
rijpheid zeker zo goed als bij de zwartbonte dieren op dezelfde stal. Het voedsel-
verbruik per kg lichaamsgewicht was bij de Fi-generatie 6.2% hoger, maar hier stond
tegenover dat deze dieren 4-8 weken eerder voor de fokkerij konden worden gebruikt.
De Fi-generatie gaf een verbetering van 19.1% van de melkvetproduktie. Maakt
men de uitwendige omstandigheden gunstiger, dan worden de prestatieverschillen
tussen de Fi-generatie en de zwartbonten groter ten gunste van de Fi. Bij een pro-
duktie van 157 kg melkvet gaven zij 26.7% meer dan de Duitse zwartbonten op
dezelfde stal. Een dergelijke produktieverbetering in één generatie kan men tegen-
woordig met zuivere teelt niet meer bereiken. De uiervorm en melkbaarheid werd bij
de Fi-generatie gunstiger beoordeeld. De mesttijd duurde 8% langer, hetgeen toe-
geschreven wordt aan het geringere geboortegewicht.

Alle cultuurrassen zijn door kruisingen ontstaan. Bij consolidatie van een bepaald
ras worden de mogelijkheden voor genetische verbetering kleiner. Wil men niet aan
de kant blijven staan, dan moet men met een bepaald percentage van de runder-
populatie kombineren en experimenteren. De moderne ontwikkeling vraagt om me-
thoden in de veefokkerij, die binnen een bepaalde tijdseenheid meer effektief zijn.

De morgenzitting werd besloten met een lezing van Dr. H. B u s c h m a n n, München,
over de betekenis voor de varkensfokkerij van de bevruchting van zeugen met
sperma van twee verschillende beren. Men krijgt hierdoor in één worp biggen van
verschillende vaderdieren. Door bloedgroepenonderzoek kan men vaststellen welke
en hoeveel biggen nakomelingen zijn van elk der gebruikte beren, waardoor men ook
de vruchtbaarheid van deze dieren kan vergelijken. Is van één van de beren de
vererving wat betreft mest- en slachtprestatie bekend, dan kan de andere beer hiermee
vergeleken worden, omdat de invloed van de moeder gedurende het intra-uterine
leven, tijdens het zogen en daarna voor beide groepen gelijk is.

Deze methode geeft ook de mogelijkheid om na te gaan of er een correlatie bestaat
tussen bepaalde bloedgroepen en produktie-eigenschappen, het verschil tussen homo-
zygote en heterozygote nakomelingen, eventueel de bepaling van de grootte van het
heterosis effekt, terwijl tenslotte de mogelijkheid bestaat om verschillende gestan-
daardiseerde uitwendige omstandigheden op de biggen in te laten werken en uit het
reaktievermogen van de twee groepen de invloed hiervan na te gaan op de erfelijke
faktoren.

D o z. Dr. R. K o 11 e r, Wels, Oostenrijk, sprak over de betekenis van de thymus-
klier bij de voortplanting. Deze klier staat de laatste tijd in de belangstelling van
veel onderzoekingen waarbij is vast komen te staan, dat de funktie en de invloed
hiervan veel groter is dan men aanvankelijk meende.

Ook op de geslachtsfunkties heeft deze klier een invloed, hoewel deze tot nu toe alleen
bij proefdieren, meest knaagdieren, is vastgesteld. Zo werd gevonden, dat bij het weg-
nemen van de thymus de testikels groter worden, dat na castratie het volume van de
thymus groter wordt. Een stier, die thymuspoeder had gekregen, wilde niet meer
dekken. In de thymusklier heeft men een anti-thyzoïde faktor ontdekt. Toevoer van
corti.son doet het volume van de thymus afnemen. Androgene hormonen remmen de
celdelingen van de thymus sterk, oestrogene hormonen in veel mindere mate.
Men kan in het algemeen zeggen, dat de thymusklier in een antagonistische relatie
tot de geslachtsorganen staat. Men neemt aan, dat de thymus gedurende de adolescen-
tie de Spermiogenese en oögenese remt en dat deze laatste pas bij de somatische
geslachtsrijpheid beginnen.

De invloed van de thymus op de vruchtbaarheid zou bij vrouwelijke dieren (muizen)
groter zijn dan bij mannelijke dieren en bij de geslachtsrijpe dieren van langere duur
dan bij jonge dieren.

Dr. I. V e r e s, Budapest, Hongarije, vertoonde een groot aantal foto\'s van runder-
spemiatozoïden, gemaakt met een elektronenmicroscoop. Door toepassing van ver-
fijnde methoden was het gelukt verschillende inwendige strukturen beter vast te
leggen. Zo werd een defekt van de spermakop gevonden, waarbij deze ingedrukt,
maar overigens niet veranderd scheen. Verschillende reeds bekende kopafwijkingen
konden gemeten worden. De galea-capitis en het aquatoriaal segment zijn normale
struktuurelementen. De begrenzing van de kopkap is evenals van de post-nucleaire
mantel niet symmetrisch. De galea-capitis bestaat uit 2 lagen. In het middenstuk van
de staart zijn spiraalvormige metochondriën ontdekt, die gemeten zijn en waarbij de
graad van de draaiing is vastgesteld. Voor het eerst werden 9 -)- 2 asdraden aan het
eind van de staart gefotografeerd. De asdraden werden op hun dichtheid onderzocht.
In de kop en ook in de staart kon men de dikte van verschillende struktuurelementen
bepalen bij 10-20.000 malige vergroting. In de kop bestond een 2-voudige symmetrie
ten opzichte van de as van de spermatozoïden, n.1. in de verdeling van de kemstof en
in de verdeling van de struktuurelementen van de kop. Deze symmetrie t.o.v. de as
zou bij de voortbeweging van de Spermien stabiliserend werken. Verandert de dicht-
heid van de kop, dan krijgen we een abnormale beweging. De kop is niet alleen aan
de basis dikker en voller, maar ook aan een van de zijden.

Dr. V. O t e 1, Bukarest, Roemenië, sprak over de transplantatie van bevruchte ei-
cellen bij zeugen. Dit werk valt uiteen in drie gedeelten: I synchronisatie van de
oestrus, II het verzamelen van de Zygoten, III de transplantatie van de Zygoten.
De beste methode om de dieren bronstig te krijgen volgde na de behandeling met
600 I.E. gonadotropine uit het chorion 1 mg Stilboestrol bij zeugen van 10-12
rnnd. met een gewicht van 80-100 kg. Bij deze behandeling werden 20 van de 24
dieren bronstig na 4-6 dagen. Om de Zygoten te verzamelen werden de zeugen 1, 2, 3
of 4 dagen na de inseminatie of dekking in de flank geopereerd en daarna het aantal
corp. lutea geteld. Hierop volgde het uitspoelen van de eileider met behulp van een
injektiespuit, die in het ostium tubae abdominalis werd aangebracht. Een glazen
verzamelvat werd met een glas-canule door de uteruswand met het inwendige van de
uterushoom verbonden in de buurt van het ostium tubae uteri. Daarna volgde de
operatie aan de rechterzijde.

Tot nu waren er 6 dieren geïnsemineerd, ieder met een aantal Zygoten variërend van
5 tot 9. Een dier is nu 2/2 maand drachtig. 2 anderen waren niet weer bronstig
geworden. Bij 2 dieren had de nidatie niet plaatsgevonden en één dier was na 45
dagen weer bronstig geworden. Soms werden Zygoten met 3 blastomeren gezien. Of
dit degeneratie betekent, is niet bekend. Na 72 uur zijn verschillende Zygoten reeds in
de uterus, omdat de ovulatie cn dus ook de bevruchting van dc eicellen niet op het-
zelfde ogenblik plaatsvindt.

Dr. S. K. P a u f 1 e r, Gottingen, D.B.R., hield een inleiding over de inwerking van
het licht op de voorwaartse beweging van de spermatozoïden, de grootte van de kern
van de spermatozoa en het D.N.S.-gehalte.

Het licht heeft een zeer schadelijke invloed op de bewegelijkheid, welke invloed de
eerste dag al aantoonbaar was. Bij toevoeging van stikstofgas vóór het afsluiten van
de ampullen was cr geen vermindering van de bewegelijkheid. Licht verhoogt dc
oxydatie, H2O2 hoopt zich op en inaktiveert de spermatozoïden. Rood licht heeft
geen schadelijke werking. Stikstof gaat de HsOü-vorming tegen. Ook de toevoeging
van katalase kan dc oxydatie afremmen, maar de gunstige werking duurt slechts 4
dagen. Toevoeging van cystcamine (cysteamine neemt zuurstof op) heeft een scha-
delijke invloed op de bewegelijkheid, omdat deze stof in geringe concentraties een
toxische werking heeft, welke de eerste dag reeds merkbaar is.

Door het licht worden de kernen van de spermatozoa groter (kleuring volgens
Feulgen). Geringere voorwaartsbeweging correleerde met een grotere nucleus. Het
D.N.S.-gehalte was bij Spermien die in het donker bewaard werden groter dan bij die
in het licht werden bewaard. Bij toevoeging van stikstof, als beschutting tegen de
inwerking van het licht, verminderde het D.N.S.-gehalte ondanks goede voorwaarts-

beweging. De werking van licht op de kern, waardoor het D.N.S.-gehalte vermindert,
kan ook bereikt worden met y-stralen. Röntgenstralen, V-stralen. Misschien ligt hier
een verklaring voor een bepaalde oorzaak van embryonale sterfte.
De organisator van het congres, Dr. Egon Müller, Wels (Oostenrijk), hield de
laatste voordracht en wel over het bepalen van de snelheid van de spermatozoïden in
verdunde ejaculaten met behulp van fotografische opnamen.

De verdunning van de ejaculaten was 1 : 10 tot 1 : 20; verdunningen dus zoals deze
in de K.I.-praktijk gebruikt worden. Er werd getracht de bewegelijkheid van de
spermiën zowel kwalitatief als kwantitatief vast te leggen. Een juiste dikte en een
gelijkmatige verdeling van de spermiën over het preparaat is noodzakelijk. Bij
dunnere preparaten kan men een langere belichtingstijd kiezen (\'/s sec.) dan bij
preparaten waarin zich veel spermatozoïden bevinden. De snelheid is sterk van de
temperatuur afhankelijk, vandaar dat de fotogrammetrische bepalingen bij dezelfde
temperatuur moeten gebeuren.

Men kan direkt een onderscheid maken tussen bewegelijke en onbewegelijke sperma-
tozoïden. Ook krijgt men een indruk van de snelheid van de gezamenlijke spermiën
in een gezichtsveld en iets over de hoedanigheid van de bewegingen. Een gezichtsveld
vormt bij deze methode een ongeselekteerde steekproef van alle spermiën. Bij de
beoordeling en vergelijking van de spermiofotogrammen is het van belang rekening te
houden met de viscositeit, de samenstelling van de verdunner, evenals met de tem-
peratuur, welke gegevens steeds vermeld moeten worden.

Bij de onderzoekingen, die tot nu toe plaatsgevonden hebben, bleek, dat in verse
ejaculaten van verschillende stieren grote individuele verschillen bestaan tussen het
percenta.ge levende zaadcellen en de snelheid van de zaadcellen en dat bij het ouder
worden van het sperma deze eigenschappen in verschillende tempo cn onafhankelijk
van elkaar kunnen verminderen. Normen voor de snelheid en de aard van dc bewe-
ging heeft men nog niet kunnen vaststellen, ook niet een correlatie van deze eigen-
schappen met de vruchtbaarheid. Wel dat ejaculaten met minder dan 60% levende
zaadcellen, zeker als minder .goed moeten worden beoordeeld. Het belangrijkste van
deze methode is op het ogenblik dat men op objektieve wijze iets over de aard van
de bewegelijkheid van de spermiën en over het percenta.ge bewegelijke zaadcellen kan
vastleggen.

De laatste dag was een excursiedag naar twee Oostenrijkse boerderijen. Op het eerste
bedrijf was men van een kleine veebezetting (± 12 stuks) met stalvoedering over-
.gegaan naar een grotere veebezetting (± 30 stuks), die voor een deel \'s zomers
buiten gehouden worden. Het tweede bedrijf was van melkbedrijf, omgeschakeld tot
mestbedrijf voor stieren en ossen. De stieren in de stal, dc ossen buiten op de alm.
De excursie werd besloten in het Stift Kremsmünster, waar het museum, de wapen-
verzameling, de kloosterschat en de bibliotheek bekeken werden en waar de excursie
een vrolijk einde kreeg in de Stiftskeller onder het genot van goede glazen wijn.

Van maandag 12 september tot en met zaterdag 18 september 1965 werd in Edin-
burgh het jaarlijkse congres gehouden van de British Veterinary .Association. Door
een gelukkige samenloop van omstandigheden kon ondergetekende een werkbezoek
aan het Veterinair Pathologisch Instituut in Edinburgh combineren met het bijwonen
van de vergaderingen gedurende de laatste 3 da.gen van bovengenoemd congres als
vertegenwoordiger van dc Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Hieronder zal in het kort een indruk gegeven worden van het bezoek aan Edinburgh,
congrcsstad bij uitnemendheid. Slechts enkele onderdelen van het congres-programma
zullen aangestipt worden aangezien in The Veterinary Record van 10 juli 1965 een
uitvoerig overzicht van dit programma gegeven is. Het programma was een goed
afgewogen geheel van wetenschappelijke voordrachten, exposities, uitstapjes en avond-
feesten,

Het wetenschappelijk gedeelte bestond uit twee symposia gewijd aan resp. virusziekten
en immuniteit en verder een groot aantal losse voordrachten. Zowel een medicus als
een veterinair hielden een inleiding over immuniteit en met veel plezier kon ik de
openheid en de waardering over en weer voor eikaars arbeid waarnemen. Een bij-
zonder boeiende voordracht was die over de rol van de dierenarts in „Wildlife Conser-
vation". Uit deze voordracht en de discussies bleek dat aan Britse zijde een groeiende
belangstelling bestaat voor de problemen betreffende het gebruik van de wilde her-
kauwers voor de vleesvoorziening in Afrika. Tevens kwam het redden van door
uitroeiing bedreigde diersoorten ter sprake. Een van de deelnemers aan de z.g. oryx-
expeditie in Arabic vertelde van zijn boeiende ervaringen.

De voordrachten werden alle gehouden in een collegezaal met televisiemonitor, in het
nieuwe torengebouw van de Universiteit. Op de meeste van de 13 etages van dit
uniek gelegen gebouw met prachtig vergezicht over Edinburgh en omgeving, waren
wetenschappelijke exposities ingericht door de verschillende afdelingen van de Veteri-
naire Faculteit.

Bijzonder fraai waren m.i. de exposities van de Anatomische, Röntgenologische en
Bacteriologische .Afdeling. De ruimten op de begane grond waren gereserveerd voor
een wat krappe expositie van, vooral farmaceutische, firma\'s.

Een der uitstapjes leidde naar het Field Station, een modern geoutilleerd gebouw nabij
Edinburgh waar vooral grote huisdieren als patiënten en ook als proefdieren gehouden
werden. De inrichting van de pathologisch-anatomische afdeling en vooral van de
sectiezaal waren een studie waard.

De avondfeesten waren gewijd aan de Schotse whisky en de Schotse volksdansen. Ook
bestond de mogelijkheid tot informeel contact met de merendeels Schotse collegae.
Het deed me goed te vernemen van een aantal in Afrika werkende Schotten dat de
medewerking van enkele Nederlandse collegae, welke met name genoemd werden, bij-
zonder op prijs gesteld werd. De verslagenheid over het verscheiden van Prof. Wilson
werd in talrijke persoonlijke gesprekken tot uitdrukking gebracht.
Ook bestond de gelegenheid om in kleine kring wat na te praten over enkele lezingen.
Hierbij bleek o.a. dat er in Engeland praktijken zijn met veel varkens, waar het door
onderiinge samenwerking van de geassocieerde collegae gebruik geworden is zelf-
standig gevoeligheidsbepalingen van bacteriën tegen antibiotica te verrichten aan
de hand waarvan de therapie gericht kan worden.

De sluitingsvergadering op zaterdag werd gekenmerkt door een vrij formeel karakter.
Er werd als opvolger van Mr. Oliver een nieuwe voorzitter gekozen. Deze, Mr.
Steel-Bodger, is voor de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde geen onbekende, want hij woonde het congres van onze maatschappij
in 1964 te Utrecht bij.

Er werden ook enkele boodschappen voorgelezen van zustermaatschappijen uit de
Dominions. Behalve een onofficiële Duitse vertegenwoordi,ger bleek ondergetekende
dc enige vertegenwoordiger van het Continent te zijn. Deze vertegenwoordiging en de
daarbij behorende boodschap werd duidelijk geapprecieerd.

Een enkel woord over de huisvesting is nog van belang. Behalve in de talrijke hotels
van het cosmopolitische Edinburgh werden veel congresgangers, waaronder onder-
getekende, geherbergd in Holland House, het studentenhuis. De problemen van de
studentenhuisvesting werden daar fors aangepakt. Behalve het aanwezige fraaie en
goed ingerichte tehuis werden nog tehuizen gebouwd met een capaciteit van meer dan
1000 kamers.

Resumerend kan worden gezegd dat dit uitstekend georganiseerde congres unaniem
als zeer geslaagd beschouwd werd. Dit feit, gecombineerd met de verkregen samen-
werking met het Veterinair-pathologisch Instituut te Edinburgh (op het gebied van
de mamma-tumoren) maakten het bezoek in alle opzichten tot een geslaagd geheel.

CONFERENTIE, GEHOUDEN AAN HET EINDE VAN DE RUNDERPEST
CAMPAGNE IN ZONE 1 (TSAAD BASIN).

Hoewel de verschillende landen in Afrika, waar runderpest enzoötisch is, al jarenlang
op een nationaal niveau maatregelen troffen om de ziekte onder controle te krijgen,
was het nooit gelukt de ziekte uit te roeien.

Een internationale samenwerking werd hiervoor onontbeerlijk geacht en door de
gebieden rondom het Tsaad meer; Kameroen, het oosten van Niger, het westen van
Tsaad en het noorden van Nigeria, werd hier in 1962 een begin mee gemaakt.
Financiële steun werd gezocht en verkregen van de E.E.G. die $ 1,9 milj. en de
.\\merikaanse hulp voor minder ontwikkelde gebieden die $ 0,8 milj. schonk
Deze zogenaamde fase 1 van het project duurde 3 jaar en het streven was om alle
runderen in dit gebied gedurende deze periode ieder jaar te vaccineren. In de fasen
2 en 3, hoopt men dan geheel West Afrika vrij van runderpest te maken, om daarna
met Oost Afrika te beginnen.

De ervaringen en resultaten, verkregen tijdens fase 1, waren het onderwerp van een
conferentie die van 6-8 mei 1965 in Vom (Nigeria) werd gehouden. Aanwezig waren
delegaties van Niger, Tsaad, Kameroen, Senegal, U.S.A., F.A.O., E.E.G. en Nigeria
(waarin o.a. twee Nederlandse collegae en ondergetekende).

.\\ls voorzitter fungeerde de heer W. G. B e a t o n, directeur van het „Inter African
Bureau for Animal Health". Nadat deze de vergadering geopend had, dienden de
internationale coördinator en de verschillende nationale delegaties hun rapporten in.
Hierop volgde een zeer levendige discussie, die bewonderenswaardig door de voor-
zitter werd geleid en door de tolken vertaald.

Hieronder volgen enkele gegevens over de rapporten en de daarop volgende discussies.
Tijdens het derde jaar van de campagne had men ongeveer 11 miljoen dieren
gevaccineerd. Dit is 5 miljoen meer dan dat er officieel volgens de belastingen zouden
zijn en ongeveer drie miljoen meer dan men geschat had bij het begin der campagne.
Vóór de campagne werden er ongeveer 3/2 miljoen dieren per jaar gevaccineerd.
De delegatie van Tsaad liet scherpe kritiek horen op het feit dat de vaccinatieteams
vaak gevolgd werden door belastinginners. Hierdoor ontstond bij de eigenaars ten
onrechte de mening dat de veterinaire dienst de gegevens over het aantal dieren
aan de belasting had verstrekt.

Het aantal verzonden doses vaccin vanuit de laboratoria varieerde van gebied tot
gebied, maar bedroeg 15-30% meer dan het aantal gevaccineerde dieren. Men
schatte ongeveer 75-90% van het nomadische en 90-95% van het niet nomadische vee
te hebben gevaccineerd.

De gemiddelde sterfte na vaccinatie bedroeg ongeveer 2%, doch dit varieert sterk en
hangt o.a. af van het gebruikte vaccin en de algemene toestand van de dieren. In het
algemeen gaf het weefselkweek vaccin zeer weinig reacdes. In .sommige gebieden,
waar het vee in slechte voedingstoestand verkeerde, rapporteerde men tot 16% sterfte.
In het hele gebied van zone I heeft men getracht onder toezicht van 14 dierenartsen
alle runderen drie jaar lang ieder jaar te vaccineren, hoewel men met de gebruikte
methodes (geit, konijn, resp. weefselkweek aangepaste vaccins) een immuniteit van,
zo niet levenslang, dan toch van meerdere jaren kan verkrijgen. Een uitzondering
hierop vormen de kalveren, waarvan een groot deel een passieve immuniteit heeft, die
tot ongeveer 9 maanden aanwezig is.

Speciaal door de afgevaardigde van de E.E.G. (een econoom!) werd nogal kritiek
uitgeoefend op de 3 maal herhaalde vaccinatie. Tevens was volgens hem het vacci-
neren van kalveren totaal overbodig. Ook vond hij dat er teveel dierenartsen bij de
campagne betrokken waren, en dat het verlies van vaccin te hoog was. Deze kritiek
werd door de verschillende afgevaardigden beantwoord. In het algemeen was men
van mening, dat een reductie van het aantal dierenartsen niet alleen de controle op
de vaccinaties, doch ook op de uitbraken van runderpest ernstig in gevaar zou brengen.
Het verlies aan vaccin was slechts een fractie van de totale kosten der campagne,
maar het gebruik van vaccin zou inderdaad beter geregeld kunnen worden.

De kalveren werden gevaccineerd omdat men bang was bij het stellen van een
leeftijdsgrens teveel vee te missen. Bovendien hebben niet alle kalveren een passieve
immuniteit.

De grote meerderheid der aanwezigen was van mening, dat voor de volgende fasen
moet worden vastgehouden aan het besluit om drie jaar achtereen alle runderen te
vaccineren. Alle gedelegeerden haalden in dit verband voorbeelden aan, hoe in het
derde jaar nog duizenden runderen gevonden werden, die nooit gevaccineerd waren.
Bovendien zal door factoren zoals hoge omgevingstemperaturen, gebrekkige ijskasten,
onjuiste injectietechniek e.d. niet ieder rund dat ingeënt wordt ook inderdaad anti-
lichamen ontwikkelen. Steekproeven toonden van streek tot streek in Nigeria nogal
verschillen aan in het percentage dieren met runderpest antilichamen.
Het succes van de campagne kon niet alleen afgemeten worden aan het aantal
gevaccineerde dieren, doch ook aan het aantal epizootiën van runderpest.
Bedroeg vóór de campagne het aantal uitbraken jaarlijks ongeveer 500, met tien-
duizend gestorven dieren, in het laatste jaar van de campagne waren dit er 10, met
250 doden. Deze laatste waren voornamelijk kalveren tussen de 9 cn 16 maanden.
Verschillende afgevaardigden hadden ook aanmerkingen op de uitrusting (auto\'s,
ijskasten e.d.). Vermeld werden o.a. de grote vertragingen in de bestellingen, speciaal
die uit de Verenigde Staten: het zenden van verkeerde onderdelen, (o.a. waterski\'s)
en het gebrek aan reserve onderdelen.

De twee organisaties die het geld verschaft hebben, staan er op, dat al het materiaal
bij hun resp. landen besteld wordt. Dit levert speciaal moeilijkheden op als er repa-
raties moeten worden verricht aan een gebruiksvoorwerp dat in Afrika geen lokale
vertegenwoordiger heeft. Menig dierenarts is dan ook noodgedwongen een uitstekend
auto- en ijskastmonteur geworden.

Vervolgens werd gesproken over de maatregelen die genomen dienen te worden om
zone 1 runderpest vrij te houden. Als voornaamste gevaar zag men het slacht- en
nomadische vee. Deze worden vaak over afstanden van honderden kilometers gedre-
ven, waarbij de eigenaars zich niet veel van internationale grenzen aantrekken.
Speciaal de oostgrens van Tsaad is in dit opzicht een gevaar, en zowel aan de E.E.G.,
als aan de Verenigde Staten, werd gevraagd om geld te verschaffen voor de vaccinatie
in Oost Tsaad.

Een gemakkelijk te besmetten groep, vormen de kalveren tussen de 9 cn 16 maanden.
Na afloop van fase 1, dienen dan ook alle kalveren jaarlijks gevaccineerd te worden.
Twee vaccinaties per jaar zou wenselijk zijn, maar dit stuit op praktische bezwaren.
Wel achtte men het mogelijk om de jaarlijkse vaccinatie van al het rundvee af te
schaffen, doch de wenselijkheid hiertoe zal in de toekomst moeten blijken. Eventuele
uitbraken zouden dan door afslachting, quarantaine en vaccinatie onder controle
moeten worden gebracht.

Van de zijde van Tsaad werd naar voren gebracht, dat men runderen gevonden had,
die, hoewel gevaccineerd, geen antilichamcn bi\'zaten, In hoeverre deze dieren op een
virulente infectie reageren is nog in onderzoek. De mogelijkheid werd niet uitgesloten
geacht, dat deze dieren een zeer lichte (sub-klinische) infectie meemaken, doch dat
het virus bij verdere passage weer typische verschijnselen geeft. Dit zou misschien
verklaren, dat in streken waar 90% van het vee gevaccineerd is, toch nog uitbraken
voorkomen onder het jongvee.

Als reservoir achtte men de in het wild levende herkauwers van weinig belang, dit in
tegenstelling met de situatie in Oost Afrika.

Dragers, hoewel sporadisch in de literatuur vermeld, zouden ook geen rol spelen.
Hetzelfde zou het geval zijn voor vlees en vleesprodukten. (In de literatuur is slechts
een twijfelachtige uitbraak bekend in Italië, gedurende de eerste wereldoorlog, die
terug tc voeren zou zijn op de import van besmet vlees (Ref.)).

De positie van schapen en geiten als reservoir van runderpest is nog niet duidelijk.
Werden in Nigeria in schapc- en geitesera, door middel van een neutralisatietest in
weefselkweek wel antilichamen gevonden, onderzoekers in Tsaad, konden met een
hacmaglutinerend mazelen antigeen, geen runderpest antilichamen aantonen. In Ni-

geria vond men een groter percentage schapen met antilichamen die contact hadden
gehad met vee, lijdende aan runderpest.

Ook gelukte in het Vom Veterinary Research Station (Nigeria) contacttransmissie
van rund naar geit en schaap en van geit naar rund. Toch werd het onwaarschijnlijk
geacht, dat de kleine herkauwers een reservoir zouden vormen, waaruit runderen na
afloop van de massale vaccinaties opnieuw geïnfecteerd konden worden.
Na afloop van de conferentie werd door collega H e n s t r a nog een vaccinatiekamp
getoond. Hierbij vielen vooral de primitieve omstandigheden op, waaronder de vacci-
nateurs moesten leven en werken; de grote bereidvnlligheid van de eigenaars om zo\'n
500 stuks vee op een ochtend bijeen te brengen en de kalmte waarmee gevaccineerd
werd, maar tevens de grote bezwaren die de eigenaars hadden om bloed te laten
tappen voor immuniteitsonderzoek.

Rest mij nog te vermelden dat de gehele conferentie in een bijzonder prettige sfeer
verliep.

Speciaal voor de dierenartsen die in maanden geen collegae zien, was het een genoegen
om eens hun hart te luchten op de vele officiële en onofficiële borrelavondjes en
diners, die de conferentie omlijstten.

Bij de opfok van jonge paarden zal men vooral aandacht moeten besteden aan de
volgende drie factoren: een juiste voeding, een goede hoefverzorging en een effectieve
wormbestrijding.

Na het spenen van de veulens zal men altijd wat krachtvoer moeten verstrekken. Het
beste is, hiermede al enige tijd vóór het spenen te beginnen; de veulens kunnen dan
reeds aan dit voer gewennen. Het eenvoudigst is, gebruik te maken van mengvoer
voor veulens (korrels of brokjes); ook volledig biggenmeel kan men cr voor gebruiken.
Dit mengvoer bevat o.a. wat melkprodukten, dier- of vismeel, lijnzaadprodukten,
grintzemelen en vooral extra mineralen. Lopen de dieren op zeer eiwitrijk gras dan is
een gedeelte van het mengvoer te vervangen door haver. Steeds moet men ook zorgen
voor een liksteen, want onze weiden zijn overwegend te arm aan natrium en chloor,
de beide bestanddelen van keukenzout.

De aard van de weide is voor veulens en jonge paarden in deze tijd van moderne in-
tensieve graslandcultuur een zeer belangrijke zaak. In de vooroorlogse jaren werden
jonge paarden dikwijls geweid op percelen, die weinig bemesting ontvingen en waarin
behoorlijk veel klavers en kruiden voorkwamen. Het gras was niet geil, veeleer wat
stengelig, wat voor een jong paard een voordeel was. Dc kruiden, die de dieren mede
opnamen, hebben een andere minerale samenstelling dan grassen en klavers, onder
andere doordat ze met hun wortels dieper in de bodem dringen dan de grassen, waar-
door ze meer sporenelementen uit de bodem haalden, eveneens van groot voordeel
voor opgroeiende paarden. De mineralen waartoe ook de sporenelementen zoals koper,
mangaan, zink, kobalt en jodium behoren, zijn nodig voor een goede gezondheids-
toestand in het algemeen en speciaal ook voor een goede ontwikkeling van het
beenderstelsel. Door de sporenelementen, o.a. jodium, wordt ook de groei van de lange
beenderen bevorderd, waardoor de paarden de gewenste maat zullen krijgen.
In de tegenwoordige tijd, met dikwijls vrij zware kunstmestgiftcn, is het gras eiwit-
rijker, doch bevat minder ruwe celstof, overige koolhydraten, kalk, natrium, chloor en
sporenelementen, hetgeen voor jonge paarden geen voordeel is. Veelal zijn de
klavers en kruiden „doodgespoten" of verstikt onder het snel groeiende gras, waardoor
de voorziening met hoofdmineralen en sporenelementen is verminderd. Het gevolg van
het verblijf op dit soort weiden kan zijn dat de dieren slap en vet worden, het been-
werk zich slechter ontwikkelt, ziekten van het beenderstelsel zoals rachitis, eerder
zullen optreden.

Kortom, een en ander kan er toe leiden dat de paarden als geheel „vozer" worden,
mogelijk minder maat krijgen en zeker te weinig hardheid zullen bezitten. Dit zijn

allemaal afwijkingen die de feitelijke waarde van het paard, nl. de kracht, een lange
levensduur met behoud van een goed exterieur en prestatievermogen nadelig beïn-
vloeden.

Men moet dus zorgen dat de nadelen van dergelijke weiden zoveel mogelijk worden
opgeheven, vooral er voor zorgen dat de jonge paarden er niet in komen als er veel
welig gras in staat. Men kan dan beter een vrij schrale weide nemen en desnoods
wat krachtvoer bijgeven. Steeds moet worden gezorgd voor een toegift van mineralen,
die men gewoon in een bakje kan verstrekken en ook de liksteen mag niet vergeten
worden.

Ook in de stalperiode is het nodig veel aandacht te besteden aan de voeding. Men zal
moeten zorgen voor goed hard paardehooi, voor zover dat tenminste nog is te krijgen.
In ieder geval geen slap, bladrijk, te vroeg gewonnen hooi. Het krachtvoer moet niet
alleen uit haver bestaan. Men geve steeds een deel als mengvoer (meel of paarde-
brokjes) waarin vooral ook zemelen moeten voorkomen; deze zijn voor een goede
fosforvoorziening en daarmede voor een goede kalk-fosforverhouding van veel belang
met het oog op een goede ontwikkehng van het beenwerk en van het hele geraamte.
Daarbij bevatten ze veel mangaan en B-vitamines. Het is jammer dat zemelen dikwijls
nog veel te weinig worden gevoerd. Bovendien verstrekke men rode wortel of luzeme-
brokjes (kunstmatig gedroogd), een enkele biet, eventueel mineralen en altijd een
liksteen.

In de winter late men de jonge paarden bij voorkeur los lopen in een hok en zo
mogelijk geve men ook nog wat weidegang, want voor een goede ontwikkeling van
het jonge dier, vooral ook van het beendergestel, is beweging en de buitenlucht heel
veel waard.

Steeds streve men een goede ontwikkeling van het geraamte na; men bedenke dat het
geraamte de grondslag is voor een goede lichaamsbouw en daarmede ook het funda-
ment waarop latere prestaties zullen moeten kunnen rusten. Om op te treden tegen
mogelijke tekorten aan mineralen en vitamines kan het gewenst zijn, dat de dierenarts
een paar maal per jaar een behandeling instelt. Bij een gevarieerde voeding is dit niet
noodzakelijk.

Bestrijding van wormen, enkele malen per jaar, zal de gezondheidstoestand en de
gehele ontwikkeling van de dieren bijzonder ten goede komen.

Zowel in de weide als in de stal is een goede hoefverzorging noodzakelijk. Men gaat
de hoeven regelmatig controleren en laat ze op geregelde tijden vakkundig bekappen,
liefst iedere 6 weken, reeds na het spenen. Het is niet alleen van belang voor het
verkrijgen van zo goed mogelijke hoeven, maar tevens voor de bevordering van goede
beenstanden en een evenredige belasting van de verschillende hoefgedeelten en van de
gewrichten. Deze evenredige belasting zal vooral ook ten goede komen aan de weefsels
in de streek van de hoefkatrol, waaraan later hoge eisen worden gesteld. Bovendien
krijgt men de jonge paarden bij de hoefverzorging nog eens extra in handen, waardoor
ze later meer handelbaar zullen zijn.

Wanneer men een paard wil fokken, dat later in staat moet zijn prestaties te leveren,
is het zaak de opfok zo goed mogelijk ter hand te nemen.

In België werd bij K.B. van 14 november 1963 de betaling van de melk naar kwaliteit
algemeen ingevoerd.

De „Bund" geeft een prijstocslag van 4 pfennig/kg melk (1963) aan de aan zuivel-
fabrieken geleverde melk, op voorwaarde dat het land de betaling naar kwaliteit
organiseert.

De kwaliteitsbepaling, die minstens tweemaal per maand moet geschieden, moet reke-
ning houden met de macroscopische zindelijkheid, de bacteriologische kwaliteit en de
reinheid van de melkbussen. Er zijn 3 klassen en het prijsverschil tussen le en 3e
kwaliteit moet minstens 2 pfennig bedragen.

■Alle landen met uitzondering van Baden-Württenberg en Beieren gebruiken dezelfde
bepalingsmethoden.

■Alle aan Deense zuivelfabrieken geleverde melk wordt betaald naar hygiënische en
technologische kwaliteit, maar het systeem van beoordeling van de kwaliteit verschilt
naar gelang van de bestemming van de melk. Er zijn 4 klassen; de basisprijs wordt
betaald voor 1ste klas, voor de 2de klas wordt 0,7 cent, voor 3de klas 2,1 en voor de
4de klas 4,2 cent/liter gekort.

Er is geen wettelijke regeling en dus lopen de — door verschillende fabrieken ge-
bezigde systemen zeer uiteen. De commissie Terroine heeft, na ampele bestudering,
een formule voorgesteld, die veel lijkt op het Nederlands systeem.
Een grote groep coöperatieve zuivelfabrieken betaalt de grondprijs voor 2de klasse,
geeft een toeslag van 1 cent/liter voor 1ste klasse van november-april en 2 cent in
mei-oktober; 3de klasse melk wordt met dezelfde bedragen gekort.

•Mie aan zuivelfabrieken geleverde melk wordt naar kwaliteit uitbetaald. De normen
zijn heel streng. Financiële gegevens worden niet vermeld.

De toestand is in de diverse staten zeer verschillend; de federale regering geeft slechts
aanbevelingen.

In de meeste landen wordt de methyleenblauwproef gebruikt; sommige landen werken
met de resazurine test. De Belgische normen zijn minder streng dan die in andere
landen.

Tijdens de onlangs gehouden studiedagen van de Europese Zoötechnische Vereniging
is door O. K. P e d e r s e n uit Denemarken een inleiding gehouden over boven-
genoemd onderwerp. Hieraan is het navolgende ontleend.

In de loop der jaren zijn met het huidige systeem van beoordeling van de slacht-
kwaliteit van de sclectievarkens aanzienlijke resultaten bereikt. Daar de selectievarkens
een grote uniformiteit in slachtkwaliteit verkregen, zullen we meer exacte beoorde-
lingsmethoden moeten toepassen om met voldoende zekerheid verdere selectie te
kunnen toepassen.

Bij 320 varkens (160 borgen en 160 zeugen) van Deense selectiemesterijen werd
nagegaan welke maten de beste indruk gaven van de slachtkwaliteit en in hoeverre
de subjectieve beoordeling overeenstemt met de hoeveelheid en kwaliteit van de
beoordeelde onderdelen.

In dit materiaal werden correlaties berekend tussen de subjectieve beoordeling
(puntenwaardering) van bepaalde onderdelen en het gewicht èn het percentage vlees
van die onderdelen. Hierbij bleek alleen een duidelijke correlatie (r) te bestaan voor
wat betreft de hamvorm waardering en het gewicht van de ham (voor borgen
r = 0,39, voor zeugen r = 0,38 en de vlezigheid van de ham, borgen r = 0,36,
zeugen r := 0,40). De andere correlaties waren nog veel kleiner.

Hieruit blijkt dat een subjectieve beoordeling slechts zeer weinig zegt over het gewicht
of de vlezigheid van een onderdeel.

Ter bepaling van de maximale betrouwbaarheid van een schatting van de „vlezigheid"
werden een 30 verschillende eigenschappen beoordeeld. Een computer rangschikte deze
gegevens bij borgen en zeugen zodanig dat voor de geslachten de maximale betrouw-
baarheid van de schatting van de viezigheid werd gevonden. Deze betrouwbaarheid
(R.2) bleek bij de multipele correlatie van 9 eigenschappen met het totale vlees-
percentage (R) bij de borgen 0,694 en bij de zeugen 0,725 te zijn. De maximale
betrouwbaarheid van de schatting van de vlezigheid uit subjectief beoordeelde eigen-
schappen is dus ongeveer 70%.

De beste methode ter bepaling van de vlezigheid, van een varken wordt ongetwijfeld
verkregen d.m.v. uitsnijden. Deze methode is moeilijk door tc voeren vanwege zowel
de grote hoeveelheid werk als de hoge kosten die deze methode met zich meebrengt.
Om na te gaan welke mogelijkheden een methode van gedeeltelijk uitsnijden oplevert
werden multipele correlaties bepaald tussen objectief verkregen maten (zoals rug-
spekdikte, spieroppcrvlak, spiergewichten etc.) cn de viezigheid. Hieruit bleek dat,
wanneer alleen rekening werd gehouden met het percentage vlees in de ham en in de
karbonade, de vlezigheid van de zijde al kan worden geschat met een betrouwbaarheid
van 0,87-0,88. Hieruit blijkt, dat men alleen door het bepalen van het vleesgewicht
van ham en karbonade een 20% hogere betrouwbaarheid van dc schatting van dc
vlezigheid van een zijde verkrijgt. Zelfs wanneer de beenderen in de ham en karbonade
worden meegewogen, blijkt de betrouwbaarheid van deze methode nog aanzienlijk
hoger te zijn. Zowel de kosten als de hoeveelheid werk van deze uitsnijmethode zullen
niet veel hoger resp. meer zijn dan dat van het huidige systeem van subjectieve
beoordeling.

De heer P e d e r s e n besluit met er op te wijzen, dat dc vlezi.ghcid alléén niet dc
slachtkwaliteit bepaalt. Naast de gewichten van ham cn karbonade zullen de metingen
van rugspekdikte, spicroppcr\\lak e.d. gehandhaafd moeten blijven.

We hebben inmiddels vernomen dat men bij de beoordeling van de Deense selectie-
varkens rekening gaat houden met het ham- en karbonadegewicht. In Nederland
werden de gewichten van ham (recht afgesneden) en karbonade reeds sedert 1930
bij de beoordeling van de N.L. selectievarkens betrokken. De G.Y. selectievarkens
werden helemaal uitgesneden in vlees, vet en afval. Bij 703 G.Y. selectievarkens
(352 borgen en 351 zeugen) werden door ons correlaties tussen winkelham, karbonade,
schouder en vleessnippers en de totale hoeveelheid vlees berekend. We vonden o.a.
een correlatie tussen winkelham en karbonade cn totale hoeveelheid vlees van 0,97
(zowel bij borgen als zeu.gen). De Denen vonden hiervoor bij de borgen 0,939 en bij
de zeugen 0,931. (Het betreft hier correlatie ontbeende ham en karbonade met totale
hoeveelheid vlees).

Van 4-9 mei 1966 zal in Brugge een colloqium worden gehouden, waaraan vele ge-
leerden uit West-Europa, U.S.S.R. en Amerika medewerken en voordrachten zullen
houden over „Scheidings- en analytische methoden", „Specifiek metaal-bindende ei-
witten" en „Regulatie van eiwitstofwisseling".

Secretariat XlVth Colloqium on Protides of Biological Fluids - P.O. box 71 -
Brugge 1 - Belgitmi.

te houden op donderdag 14 en vrijdag 15 april 1966 te Amsterdam in het Congres-
centrum R.A.I.

Het prc^ramma zal, zoals gebruikelijk, bestaan uit voordrachten van 15 minuten, ge-
volgd door 5 minuten, waarin gelegenheid is tot discussie.

Het kan worden verwacht, dat zeer velen zich voor het houden van voordrachten
zullen aanmelden. Het is evenwel wenselijk het aantal parallele secties tot vijf te be-
perken.

Nadere mededelingen, alsmede definitcivc aanmeldingsformulieren (voor deelname en
voordachten) zullen op een later tijdstip worden rondgezonden.

Secretaris Histologisch Laboratorium Vrije Universiteit,
Prins Hendriklaan 29, Amsterdam-Z.
Ned. Anatomenvereniging Ned. Ver. v. Histochcmie en

Ned. Ver. v. Fysiologie en Farmacologie Ned. Patholoog-Anatomenvereniging
Ned. Ver. v. Gerontologie, biol. sectie Ned. Ver. v. Radiobiologie

Op 26 februari 1966 zal aan de Medizinische Tierklinik van de Universiteit te Mün-
chen, in samenwerking met dc Bayerische Tierärztekammer een cursus worden ge-
geven over: Bloedtransfusie, Aerosol-therapie en y-Globuline-profylaxe bij grote- en
kleine huisdieren.

Men kan zich opgeven bij: Prof. Dr. K. LJllrich, 8 München 22, Veterinärstrasse 13.

Zoals verleden jaar ook reeds geschiedde, zal men in deze aflevering van ons Tijd-
schrift een gele bestelkaart aantreffen, bij invulling en retourzending waarvan men
de banden ter inbinding van de jaargang 1965 bij de Redactie kan bestellen;
zulks onder gelijktijdige storting van het daarvoor gestelde bedrag van ƒ 6,— op
girorekening no. 472075 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123,
Utrecht.

Mocht deze bestelkaart onverhoopt niet zijn ingesloten, dan gelieve men het Secre-
tariaat hiervan op de hoogte te brengen, waarna toezending der banden na ontvangst
van het gestorte bedrag zal geschieden.

Zoals al werd gevreesd, is het niet gelukt het mond- en klauwzeer beneden de grote
rivieren te houden. In de laatste weken van het afgelopen jaar zijn in de provincies
Gelderland en Overijssel in toenemende mate bedrijven besmet geraakt.
Over de twee laatste weken van december werden de volgende aantallen gevallen
in deze provincies geconstateerd:

van 16 tot en met 22 december Gelderland 52 en Overijssel 8;
van 23 tot en met 29 december Gelderland 69 en Overijssel 30,

In de zuidelijke provincies, waar de epizoötie is begonnen, viel over deze weken

Het ziet er dus naar uit, dat de besmetting bezig is zich geleidelijk naar het noorden
uit te breiden. Dit maakte het noodzakelijk, de bestrijdingsmaatregelen aan de nieuwe
situatie aan te passen.

Het vervoer van varkens uit en binnen de provincies Gelderland en Overijssel werd
verboden, de varkensmarkten in geheel Nederland werden geschorst en het houden
van keuringen, tentoonstellingen, verkopingen en dergelijke van varkens werd ver-
boden.

De Ministeriële beschikking (nr. J. 3845), die met ingang van 30 december 1965
in werking trad en voorlopig van kracht is tot 15 januari 1966, bevat een samen-
vatting van alle tot dusver met het oog op het mond- en klauwzeer onder varkens
getroffen maatregelen, aangevuld met enkele nadere voorzieningen.
Van kracht zijn thans de volgende vervoersverboden:

1. het vervoer van varkens, runderen, schapen en geiten uit het gebied van de
provincies Limburg, Noord-Brabant en het deel van Gelderland ten zuiden van
de Waal naar elders;

2. het vervoer van varkens uit de provincies Overijssel en Gelderland (met inbe-
grip van het gedeelte ten zuiden van de Waal) naar elders;

3. het vervoer van varkens binnen de provincies Overijssel en Gelderland (met in-
begrip van het gedeelte ten zuiden van de Waal);

4. het vervoer van varkens in een gedeelte van de provincie Noord-Brabant en
Limburg rondom het Peelgebied.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst kan van deze verboden in bijzondere
gevallen en onder door hem te bepalen voorwaarden ontheffing verlenen.
Verder is bepaald dat certificaten voor uitvoer van levende varkens en herkauwers
slechts worden afgegeven en dat keuring voor uitvoer van vers vlees van varkens en
herkauwers slechts geschiedt, voor zover de invoer in het land van bestemming is
toegestaan.

Duitsland, België, Frankrijk en Italië hebben de invoer van varkens en herkauwers
en vers vlees, alsmede vleeswaren van deze dieren, behoudens die verkregen door
verhitting, uit geheel Nederland verboden.

De doorvoer van vers vlees en vleesprodukten blijft onder bepaalde voorwaarden
toegestaan, voor België alleen via bepaalde grensstations en voor Frankrijk met
uitzondering van de transito naar Italië.

De invoer van vlees uit andere door Frankrijk toegelaten landen en uit overzeese
landen via Nederland en België is onder voorwaarden toegestaan.
Zwitserland heeft de in- en doorvoer van levende dieren, vers vlees en vleeswaren
uit geheel Nederland stopgezet, Luxemburg beperkte zich tot een verbod uit Zee-
land, Brabant, Limburg en Gelderland.

Griekenland heeft de invoer van varkens en varkensvlees uit geheel Nederland ver-
boden, de doorvoer is toegestaan.

Sedert het begin van de epizoötie op 9 oktober 1965, zijn wekelijks tot en met 29
december 1965 de volgende aantallen gevallen van mond- en klauwzeer per pro-
vincie voorgekomen:

Het C.D.I., afdeling Amsterdam, verricht aan de hand van ingezonden materiaal
regelmatig typebepaling van de smetstof. Tot dusver zijn alle gevallen veroorzaakt
door het normale type G van het mond- en klauwzeervirus. Het virus van deze
epizoötie blijkt echter virulenter voor rundvee te zijn dan in voorgaande jaren het
geval is geweest, zodat meer runderen worden aangetast.

Tot nog toe is uit het laboratoriumonderzoek echter niet gebleken, dat hier sprake
is van een afwijkend type van het virus, zoals in het buitenland wel wordt veronder-
steld.

De directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft na overleg met de secretaris
van de Gezondheidsdienst voor Dieren van het Landbouwschap en na te zijn ge-
adviseerd door de districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en de direc-
teur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren, bepaalde gebieden in ons
land aangewezen voor vrijwillige, door de overheid gesubsidieerde ringentingen
tegen mond- en klauwzeer van varkens.

Van overheidszijde wordt een belangrijke tegemoetkoming in de kosten, verbonden
aan de enting, toegekend. Wanneer de varkenshouders van de gelegenheid tot enten
gebruik wensen te maken, verplichten zij zich tot een tweemalige enting met een

tussenruimte van twee welien van al hun varkens, beren en biggen van twee weken
of ouder.

De tweede maal zullen ook die biggen worden geënt, die bij de eerste enting nog
geen, maar bij de tweede enting wel twee weken of ouder zijn. Alle varkens en
biggen worden geïnjiceerd met 5 cm\'\' van de niet-geconcentreerde monovalente ent-
stof C. De op de bedrijven aanwezige runderen worden niet geënt.
Per enting zal de eigenaar ƒ 0,50 verschuldigd zijn aan de dierenarts die de enting
verricht. Verdere kosten zijn er voor de eigenaar niet aan de enting verbonden. De
overheid betaalt eveneens ƒ 0,50 per enting en en per varken en neemt de kosten
van de entstof voor zijn rekening.

Via het P.V.C.-apparaat (dan wel via zuivelfabrieken) wordt per post aan iedere
varkenshouder, woonachtig in een voor ringenting aangewezen gebied een circulaire
gezonden, waarin hij op de hoogte wordt gesteld van de hem geboden gelegenheid
tot enting van zijn varkens, vergezeld van een aanmeldingsformulier. Door invulling
van dit formulier geeft de varkenshouder zich op voor deelneming en verplicht zich
hierdoor tevens tot medewerking aan de volledige, tweemalige enting van zijn be-
drijf.

De formulieren worden door assistenten van de Landbouwvoorlichtingsdienst of door
controleurs van de zuivelfabrieken opgehaald, dan wel ingeleverd bij de districts-
bureauhouders. Aan de hand van deze formulieren wordt per praktizerende dieren-
arts een entlijst in viervoud opgesteld. Het origineel wordt met de formulieren naar
districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst verstuurd en de afschriften
worden gezonden aan de directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren en naar
de betreffende praktizerende dierenarts.

Aan de hand van deze entlijsten bestelt de districtsinspecteur per dierenarts de be-
nodigde hoeveelheid entstof bij de directeur van het C.D.I., afdeling Amsterdam.
De entstof wordt vervolgens rechtstreeks aan de praktizerende dierenarts toegezon-
den.

Dc dierenarts-practicus wordt voor de uitvoering van de entingen een instructie
toegezonden. Hij stelt per dag in viervoud een staat samen van de door hem ge-
ente bedrijven en aantallen varkens.

Exemplaren hiervan stuurt hij aan het einde van de dag naar de directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, de districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
en de directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren. Het vierde exem-
plaar kan hij zelf behouden.

Ten behoeve van de entingen stelt de districtsinspecteur aan de dierenarts ent-
boekjes beschikbaar met in drievoud in te vullen entformulieren. Deze entforrnu-
lieren worden door de dierenarts na afloop van iedere enting op een bedrijf ingevuld,
ondertekend en mede-ondertekend door de varkenshouder.

De varkenshouder ontvangt een exemplaar, een exemplaar wordt dezelfde dag te-
zamen met de staat van verrichte entingen naar de betreffende districtsinspecteur
verzonden en de dierenarts behoudt een exemplaar. De districtsinspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst en de directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren beraden zich door voortdurend onderling overleg over de voortgang
der entingen.

Teneinde onverhoopte verspreiding van smetstof zoveel mogelijk uit te sluiten wordt
van de dierenartsen, die de entingen uitvoeren, verwacht dat zij:

_ alvorens op een bedrijf tot enting over te gaan, eerst alle aanwezige varkens aan

een klinische inspectie op mond- en klauwzeer onderwerpen;
— tenminste per bedrijf een steriele injectienaald gebruiken;

_ zorgen voor schone kleding bij het enten en dus voldoende reserve-kleding mee-
nemen;

ontsmetten, resp. wassen;
— na de dagtaak de entformulieren en dagstaten opzenden naar de genoemde
adressen.

Op bijgaand kaartje zijn de tot 7 januari 1966 aangewezen entgebieden aangegeven.
Voorzover tot nog toe is na te gaan, bestaat er voor deze enting van de zijde van de
veehouders grote belangstelling.

21, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Bijzondere ledenvergadering, 20.00 uur. Res-
taurant „De Poort van Kleef", Utrecht, (pag. 145)

26, -Afd. Friesland K.N.M.v.D. Bijzondere ledenvergadering, 19.30 uur.
Oranje Hotel, Leeuwarden, (pag. 144)

26, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Buitengewone ledenvergadering, 20.00
uur, Restaurant Koekebier, Alkmaar, (pag. 145)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Buitengewone ledenvergadering, 20.30
uur. Groothandelsgebouw, Rotterdam, (pag. 145)

28, v.m. Centrale Hengstenkeuring van de Rijponystamboek (New-Forest),
Welsh IJslands. Nam. Centrale Hengstenkeuring van de V.L.N.

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.30 uur. Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 146)

14—15, 7e Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen, Amsterdam, (pag.
137)

20—23, VIHe Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
(1965))

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

11 —18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag 595 1296
(1965))

17—22, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De afdeling Friesland zal op woensdag 26 januari om 19.30 uur een bijzondere leden-
vergadering houden in het Oranje Hotel te Leeuwarden, alwaar zal worden ge-
sproken over het „Mantelcontract".

Kort verslag van de vergadering van 14 december 1965 te Ommen.
De voorzitter opent om 20.30 uur de vergadering en neemt de activiteiten van het
afgelopen jaar onder de loep, hetgeen besloten wordt met een gepast woord over het
naderende Kerstfeest.

Aanwezig zijn 30 leden en 3 gasten, in totaal bezochten 35 leden de vergadering.
Het bestuur van de afdeling heeft collega H. F. M a 11 h ij s e n bereid gevonden om
zitting te nemen in een commissie van onderzoek over anafrodisie bij varkens. Evenzo
zal collega A. Moerman zitting nemen in een commissie van onderzoek over de
invloed van stro op stallen met drijfmest systeem. Het inidatief van dit onderzoek is
uitgegaan van het Provinciaal Onderzoek Centrum voor de land- en tuinbouw in
Overijssel.

Het ontwerp „Overeenkomst Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren -dierenarts", het
z.g. „mantelcontract", zal tijdens de bijzondere ledenvergadering op dinsdag 4 januari
\'66 worden besproken. Ook de interne structuur van onze Maatschappij zal hier ter
discussie worden gesteld, omdat velen iets missen in onze Maatschappij. De Lande-
lijke Commissie van Grote Huisdierenpractici kan zich niet ontplooien. Van het
Hoofdbestuur komen te weinig impulsen, zodat wij ons moeten beraden over te nemen
initiatieven.

In Gelderland komt al veel mond- en klauwzeer voor, zodat iedereen wordt aan-
geraden de strengste voorzorgsmaatregelen in acht tc nemen. Collega K e m n a
vraagt om de dierenartsen zo veel mogelijk snel voor te lichten.
De collegae G. M. Lambers, J. W. L e s s c h e n en H. G. A. O 1 d e R i e k e -
rink worden na ballotage met algemene stemmen als lid van de afdeling aan-
genomen.

De contributie blijft hetzelfde, er wordt besloten écn maal een lustrumbijdrage van
f 10,— te heffen. De collegae H. J. N ij s e n en B. A. Wol bert worden in dc
kascommissic benoemd, deze kunnen dan tevens nagaan of volgend jaar een contri-
butieverhoging nodig is.

Hierna wordt overgegaan tot de bestuursverkiezing, wegens het reglementair aftreden
van de collegae A. J. van Doorn en B. de Vlas, die niet herkiesbaar zijn.
Reeds in de eerste vrije stemming wordt collega S. de Haan uit Dalfsen als de
leider voor de eerstkomende vier jaren verkozen. Op dezelfde wijze wordt collega
H. van Soest te Wezep aangewezen als bestuurslid, 2e secretaris.
Voor de lezing van deze avond hebben wij collega B. d e V 1 a s uit Zwolle spontaan
bereid gevonden, ons iets te vertellen over de verhouding „Practicus en Vlees-
keuring".

Na eerst de wetskennis aangaande de vleeskeuring bij de practici te hebben opgefrist,
werden de meest voorkomende problemen rond de noodslachtplaats besproken. Hier

liggen n.l. de meeste mogelijkheden voor contact tussen de practicus en de vlees-
keuringsdierenarts. Het belangrijkste is wel; wat is een noodslachting, of wanneer
wordt een slachtdier een noodslachting en welke keuringsuitspraken zijn er dan
mogelijk.

De zeer geanimeerde en soms iets heftige discussie heeft wel bewezen, dat collega
d e V 1 a s een onderwerp heeft aangesneden, dat ons allen zeer na aan het hart ligt.
De voorzitter brengt dan ook de welgemeende dank over aan collega de Vlas voor
deze zeer openhartige bespreking.

Vóór de rondvraag deelt de voorzitter de leden nog mede, dat collega Aukema
zijn plaats in de Landelijke Commissie voor grote Huisdieren Practici beschikbaar
heeft gesteld, omdat hij geen practicus meer is. De vergadering gaat accoord met het
voorstel van de voorzitter, om te wachten met het aanwijzen van een nieuw lid tot
na de vergadering van 4 januari a.s. Het wachten is nu op het standpunt van het
Hoofdbestuur ten opzichte van deze Commissie, terwijl collega Aukema zolang
deze functie zal blijven vervullen.

Collega d e B O k wijst op het grote gevaar van het tekort aan assistentie bij de
mond- en klauwzeervaccinatie, vooral indien de collegae tegen elkaar op gaan bieden.
Collega N ij s e n vindt de .gevraagde melding van de afgifte en gebruik van anti-
biotica bij mastitiden een zware administratieve belasting. Voorzitter vraagt dit toch
consciëntieus te doen, omdat dit nog maar een kleinigheid is vergeleken bij een
verplichte registratie.

Het is tegen 12 uur wanneer de voorzitter deze vergadering op dit ongewoon vroege
tijdstip sluit en hij wenst iedereen in het gezin goede en gezellige kerstdagen.

De afdeling Utrecht organiseert op vrijdag 21 januari a.s. om 20.00 uur een bijzon-
dere vergadering in „De Poort van Kleef" te Utrecht, alwaar zal worden gesproken
over het „Mantelcontract".

Verslag van de gewone ledenvergadering op 21 december 1965.
Na de opening door de voorzitter, herdenkt deze de onlangs overleden collega
Dr. F. P. K e y s e r te Heemstede en neemt de vergadering 1 minuut stilte in acht.
De notulen worden zonder op- of aanmerkingen gearresteerd. De contributie wordt
voor 1966 gehandhaafd op .f 15,—. In de kascommissie worden gekozen de collegae
C. d e G i e r en J. Mus.

Door afwezigheid van collega J. M e 1 e s s e n wordt het verslag van de Algemene
Vergadering uitgebracht door zijn plaatsvervanger, collega J. K r ij g e r, waarna in
het vol.gende punt van de a.genda enkele mededelingen worden gedaan van de
vergadering van het Al.gemecn Bestuur. Collega K. C 1 a y geeft vervolgens een verslag
van de vergadering van de tarievencommissie.

Bij de bestuursverkiezing wordt collega G. W. J. W o u t e r s herkozen als voorzitter
en wordt benoemd wegens voortijdig aftreden van collega W. K. de Jonge,
collega L. O t t O te Halfweg.

Hierna volgt een korte voordracht door collega N. Commandeur over: „Oude
gebruiken bij veeziekten in het Rijnland".

Om 11.30 uur sluit de voorzitter de vergadering nadat de bijzondere vergadering
over het mantelcontract was vastgesteld op 26 januari 1966, te houden in Restaurant
Koekebier tc Alkmaar, om 20.00 uur.

Een buitengewone ledenvergadering zal worden gehouden op donderdag 27 januari
a.s. om 20.30 uur in het Groothandelsgebouw te Rotterdam, alwaar zal worden ge-
sproken over het „Mantelcontract".

Op donderdag 24 februari a.s. organiseert de afdeling om 20.30 uur een vergadering
in het Groothandelsgebouw te Rotterdam.

Op medisch advies heeft de secretaris, collega D. F r i e 1 i n g, zich uit het bestuur
van de Groep teruggetrokken en werd zijn functie overgenomen door collega K. van
der Poel, Nobelstraat 85, Brielle, tel. 01886 - 2021.

Ter vergadering van de Groep, gehouden op 24 april 1965 te Utrecht, werd de
naam van de Groep gewijzigd — zoals hierboven aangegeven — en werd het Regle-
ment der Groep dienovereenkomstig gewijzigd.

Donderdag 30 september 1965 promoveerde collega
R. G. Dijkstra op het proefschrift, getiteld:
„Een studie over listeriosis bij runderen".
Collega D ij k s t r a werd op 16 juni 1928 te Am-
sterdam geboren. Na een onderbreking van zijn
middelbare schoolopleiding gedurende 4 jaren tij-
den-, de 2e wereldoorlog in het voormalig Neder-
landsch-Indië, behaalde hij in 1949 zijn H.B.S.-B
diploma te Zutphen. Daarna begon de studie in de
diergeneeskunde, die in 1957 resulteerde in het be-
halen van het dierenartsdiploma.
Na zijn studie trad hij in dienst bij de Gezond-
heidsdienst voor Dieren in Friesland, tevens is hij
leraar aan de Bijzondere Hogere Landbouwschool
te Leeuwarden.

In zijn proefschrift zijn 370 gevallen van Liitena-abortus en 179 gevallen van
LiiienVencephalitis verwerkt. Het onderzoek had tot doel een bijdrage te leveren
tot de algemene kennis van de listeriosis bij runderen, waarbij bijzondere aandacht
werd besteed aan de epizoötologie van de ziekte.
Een autoreferaat zal binnenkort in dit tijdschrift verschijnen.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

D. van der Wel, Heulweg 18b, Wateringen.
H. Welling, Olterterp (Fr.).
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde aangenomen de diergeneeskundige student:
J. H. Pol, Fred. Hendrikstraat 144, Utrecht.

Beersma, P. F. M., Mechelen-Wittem, naar Hoofdstraat 89, tel. (04455) 3 67. (147)
Branover, I.; 1965; Tel Aviv (Israël), Derech Haifa 31; D. (inlassen 220)

Kamp, F. J. van de. Zaandam, Botenmakersstraat 111, tel. (02980) 6 63 94, P.,
ass. bij H. C. J. Schoenmaker. (inlassen 175)

Kiestra, J., van Giekerk naar Woudsend, Koufurderrige no. 33, tel. (05141) 3 97, D.

Muurling, F., Utrecht, naar Adm. van Gentstraat 73, tel. (030) 71 39 41, wet. ambt.

T.N.O. aan de R.U. (F.v.D., kliniek voor verloskunde en gynaecologie). (188)
Pereboom, W. J., van Zaandam naar Naarden, Gort van der Lindelaan 92, tel.
(02959) 3 17 37 (privé), (02940) 21 21 (bur.), D. bij Philips-Duphar N.V.

Sluijs, J. J. van der. Broek in Wateriand, Dorpsstraat 14, P., geass. met C. de Gier.

Collega L. C. Baas te Blokzijl hoopt op 20 januari 1966 het feit te herdenken dat
hij 25 jaar dierenarts is.

Op pag. 71 (afl. 1, 1966) dienen onder jubilea 1966 de volgende wijzigingen te
worden aangebracht:

50 jaar: op 29 juli G. H. Stotijn, Scherpenzeel (Gld.) (afwezig). Abusievelijk werd
vermeld 2 oktober.

40 jaar: op 23 juni (dus niet op 23 juli) N. A. Commandeur, Leiden en J. C.
Peters, Rotterdam.

Brieven onder nr. 6/66 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Afdeling van
ACCOUNTANTSKANTOOR J. FORTUIN
UITSLUITEND BELASTINGCONSULENTEN
Utrecht • \'s-Gravenhage - Nijmegen

De ONDERLINGE VERZEKERING-MAATSCHAPPIJ
van ARTSEN. DIERENARTSEN en TANDARTSEN
D.T.O.

verzekert tegen de geldelijke gevol-
gen van invaliditeit (ongeacht of deze
invaliditeit is ontstaan door ziekte of
door ongeval).

Voorkom het hieraan verbonden
risico en laat collegae U helpen deze
zorgen te dragen.

Stelt U in verbinding met de administratie van onze maat-
schappij, Prins Hendriklaan 30, Zest. 03404-16476.

Serological aspects of the vaccination against
hog cholera with crystal violet vaccine

Since the finding of a cytopathogenic strain of hog cholera virus by
Gillespie c.s. (1) several aspects of the development of neutralizing
antibodies after infection with and immunization against hog cholera virus
have been studied by a number of workers.

Japanese authors (2-5) have used more elaborate techniques for this
type of investigation.

Although the use of inactivated vaccines, mainly those prepared with
crystal violet, is still the method of choice for several countries, relatively
little attention has been paid to the serological response of the pig to this
type of immunization.

Coggins and coworkers (6) reported that out of 10 pigs vaccinated
with a crystal violet vaccine (GVV), six had no detectable neutralizing
antibody three months after vaccination, two had low titers and two had
titers of 1.5. These authors used the cytopathogenic virus strain and em-
ployed a serum dilution technique.

Using the more complicated END-interference technique I k e d a c.s. (2)
observed low antibody levels in 13 out of 27 pigs vaccinated three weeks
before with 5 ml of GVV, but could detect no antibody in 10 such pigs four
to six months after vaccination. After repeated vaccination and following
exposure to virulent virus high antibody levels developed. The sera were
tested in dilutions against a fixed dose of virus.

Nishimura et al (5) employed the HEIG-interference method for
studying the response of pigs to GVV. They obtained end-points by com-
paring the virus titers found after incubation with both pre- and post-
vaccination sera at 37° G for 24 hours. A difference of more than 1.5 was
judged positive, and less than 1.4 negative. In 31 out of 39 pigs, the
results of an experimental infection were in agreement with those of the
neutralization test. However three animals with no detectable antibody
reacted only slightly to exposure and five others with high levels of anti-
body showed severe clinical reactions.

To study some of the aspects of the use of GVV, both in the laboratory
and under field conditions, was the purpose of this study.

The pigs used belonged mainly to the Dutch L andrace. Yorkshire-Landrace
crosses were utilized in some vaccination trials using older pigs.
Although various groups of pigs differed significantly in response to a
number of treatments, these differences could not be attributed to the use

1 Dr. J. G. van Bekkum; director of the Central Veterinary Institute, Amsterdam;
Gr. Kattenburgerstraat 7, Amsterdam (C.).

of a specific breed. Blood samples were obtained by bleeding from the
jugular vein or the anterior vena cava. Sera were collected before and at
various intervals after vaccination.¹) They were stored in screw capped
vials at -20° C and were used without having been inactivated.

For the vaccination two batches of glycerinated GVY designated as A and
B were used. The vaccines were produced at the Central Veterinary In-
stitute, Rotterdam and contained four different strains of virus.

In the serological tests the virus strain described by Gillespie c.s.
(1960) was used.²) The strain was received in its 28th tissue culture
passage. Several additional transfers were made in our laboratory and the
virus finally used was the 38th to 40th tissue culture passage. Four diffe-
rent batches have been employed. Titers usually varied between 10^ and
103,5 i.D.go per 0.1ml.

For immunity tests in pigs a virulent virus strain of Italian origin was
employed.

This virus was kept as a pool of defibrinated blood, stored at -20° C. It
was routinely administered in the dilution 1/10, each pig receiving 2 ml
intramuscularly. Susceptible pigs died after an average survival time of
11.5 days. A titration of this pool, carried out on a small number of pigs,
yielded an end point of over 10"6.

Kidney cells from porcine fetuses or very young pigs were used. Cortical
tissue was collected, washed in phosphate buffered saline and treated with
a 0.25% solution of trypsine for 45 minutes at room temperature. The cells
were then collected, sedimented in the centrifuge for 4 minutes at 1000
rpm and washed twice in Hanks\' B.S.S.

Tubes were inoculated with 1 ml of a suspension containing 1 ml of packed
cells in 150 ml of Hanks\' with 0.5% of L.A.H. and 7/2% non inactivated
calf serum. After static incubation for three or four days at 37° C the
medium was replaced by 1.5 ml of a solution of Earle\'s B.S.S. containing
5% calf serum and lactalbumin hydrolysate. Cells could be kept in good
condition for periods of several weeks by replacing the medium twice a
week.

In the last change made before inoculation of the virus the calf serum in
the culture fluid was replaced by new-born calf serum. All media used
contained 100 I.U. penicilline, 100 micrograms of streptomycin dihydro-
sulfate, 25 micrograms of terramycin and 50 I.U. of mycostatin per ml.

Before infecting the cultures the cells were washed with Earle\'s B.S.S.
Each tube was then infected with 0.1 ml of virus dilution or 0.2 ml of a

1 The assistance received from Drs. H. Ouwerkerk, Central Veterinary In-
stitute, Rotterdam, and Y. H. P. Hardeman, .Animal Health Service, Assen,
and the technical help of Mrs. A. M. Hagenaars are gratefullen acknow-
ledged.

2 Obtained through the courtesy of Dr. J. H. Gillespie, Department of
Pathology and Bacteriology, Cornell University, Ithaca, N.Y.

serum virus mixture. After incubation for one hour at 37° C 1.5 ml of a
medium consisting of 46% Earle\'s, 4% lamb serum and 50% BAF was
added. Serum and virus dilutions were made in Hanks\' B.S.S.
Virus titrations were done at 3-fold intervals and in most serum titrations
two-fold dilutions of serum were tested against approximately 100 ID50
of virus using 3 or 4 tubes per dilution. Serum and virus were incubated
together for one hour at room temperature before being added to the
cells. In all tests a virus titration and a titration of a positive control
serum were included.

Tubes were read by microscope 3 to 4 and 6 to 7 days later. End-points
were calculated according to Reed and M u e n c h.

Results obtained in preliminary trials showed that the test was specific.
Both with a serum of average and with one of low antibody level, steep
neutralization lines were found when virus doses of 10 to 300 ID50 were
tested against several serum dilutions. A slope of about 3.0 was obtained
in this range, i.e. a tenfold reduction in the amount of virus caused only
a titre increase of the serum of about twofold, or 0.3 on a log scale (fig 1).

This was interpreted as indicating that in neutrahzation tests a constant
virus-varying serum method should preferably be used.
Using this technique the response to CW was first studied in a group of
4 to 6 month Landrace pigs and Yorkshire-Landrace crosses. In all 15
animals from various sources were available, none of them had been
vaccinated before. Two different vaccines were used, both in a 5 ml dose.
Blood samples were collected before vaccination and afterwards at inter-
vals of one or several weeks. Results are shown in figs. 2A and 2B.
All sera collected before vaccination were devoid of antibody. Low anti-
body levels were found in 5 animals two weeks after vaccination. However
a week later 12 out of 14 samples tested were positive. Eventually all pigs
developed antibody but titers ranged from 0.10 to 1.80, i.e. from undiluted
tot 1/60.

Both vaccins produced maximum antibody levels after about six weeks,
vaccine A giving somewhat better average values than B.
Titers persisted as long as the experiment lasted, that is 31 weeks, without
showing a significant decrease with time. Half of the pigs were challenged
after four months, the remainder three months later. All were resistent and
the susceptible controls succumbed.

Fig. 2 B. (batch B)
Response of 5 month old pigs to vaccination w/ith a 5 ml dose of C.V.V

By chance the amount of virus used in testing the sera from this group of
animals was lower than that used in later seiies. The difference of about
one logarithm may be expected to have increased the endpoints about
twofold, .i.e 0.3 log.

In a second series of trials two groups of Landrace pigs were vaccinated
with vaccine A using a dose of 5 ml.

The first group consisted of 39 individuals, belonging to five litters pur-
chased from four different farms. Vaccination had not been practiced on
any of these farms for a number of years. The area was free of hog cholera.
Twenty nine of these pigs i.e. about 3/4 of each litter, were vaccinated at
ages varying from 36 to 41 days.

All animals were bled before vaccination and at the time of challenge.
When exposed three weeks later, all vaccinated pigs survived, practically
without having shown symptoms. The unvaccinated controls succumbed in
5 to 10 days.

No antibodies were found in the prevaccination sera or in the sera from
the control group, but 16 of the 29 vaccinated pigs were positive, titers
ranging from 0.10 to 1.05 (i.e. undiluted to 1/10).

In the second group 56 Landrace pigs, aged 26 to 29 days, from six dif-
ferent litters and five unvaccinated herds, were vaccinated. Sera were col-
lected as usual, but three week samples were only available from two pigs
of each litter.

Out of 11 serum samples collected four weeks after vaccination nine were
positive with an average titer of 0.42.

Of the six week samples 10 were negative out of 45, the mean dter was
0.53. The average was maintained at this level for the remainder of the
experiment (fig. 3).

Antibody response and immunity in i, and 5 week old pigs from
susceptible sows after vaccination with 5 ml C.V.V.

Serum titer
1.40 •
1.30 •
1.20 •
1.10 •
1.00
0.90
0.80
0.70
0.60
0 50
0.40
0.30
0.20
0.10

From each of the six litters two individuals were challenged at one month
and eight weeks after vaccination, the remainder were exposed one month
later. Of the eight week group 4 pigs belonging to two litters died. In the
3 month group 4 out of 32 succumbed.

In both these series a marked variation in response was seen between dif-
ferent litters receiving the same treatment (fig. 4).

Distribution of serum antibody levels in different litters of vaccinated pigs
of the same age from unvaccinated dams.

On the Institute\'s farm it is the current practice to vaccinate the breeding
stock twice with a 10 ml dose of GVV at an age of about four months.
Subsequently the pigs are revaccinated at approximately yearly intervals.
Fig. 5 shows the antibody pattern observed in such pigs after two injections
with a two week interval.

Two to four months after injection of the vaccine antibody levels are high
and they are well above those found in pigs vaccinated only once. Later
.serum titers tend to decrease. Seven to nine months post vaccination they
have reached the maximum values found after injection of a single dose.
The administration of a third dose of vaccine again results in an increase
of titer (fig. 6). A group of seventeen sows, having an average titer of 0.75
at the time of this third injection reached a mean of 1.62 three months
later. This fell off to about 1.40 after a further 4 months and reached
1.20 ten months after the administration of the booster dose.

The transmission of immunity to baby pigs by sows that had received dif-
ferent treatments has been described by several authors.
Information also exists concerning the levels of passively acquired anti-
body that may be found in litters of dams that have received live virus of
have been hyperimmunized (6,8) but little attention has been paid to this
aspect in pigs immunized with crystal violet vaccine.

From the antibody studies described above it is apparent that widely dif-
ferent serum titers may be expected in individuals having received various

numbers of vaccine injections and also, that wide variations occur in
groups of pigs that have received the same treatment.
In addition, in individual animals, serum titer varies with the length of the
period that has elapsed since injection of the last dose of vaccine.
All of such factors affecting the antibody level in the dam, may be expec-
ted to similarly influence the availability of colostral antibody for the
baby pigs. That this is indeed the case, is shown in figs. 7 and 8.
Litters from sows that had received two doses of vaccine with a two week
interval reached different levels and also became serologically negative
after different periods of time.

In the six litters tested this occurred between the ages of 50 and 90 days.
The antibody has a half life of about two weeks.

In sows that had been vaccinated three times an even wider variation was
observed. One litter had lost its antibody when about 60 days old, but in
several cases baby pigs still had significant titers at the age of three months.
In one instance much higher values were measured.

In accordance with the observations made by other workers (5, 16), we
have observed a correlation between resistance to infection and antibody
content of the serum. Data on about 300 pigs are shown in table 1.

Mean antibody levels in litters of older sows that had received
three injections of C.V.V.

Resistance of pigs with different antibody titers to exposure by
intramuscidar injection

These results can be summarized as follows. All pigs having serum titers of
0.60 or more, resisted intramuscular challenge. Of 44 animals having serum
titers of 0.30 or more, but less than 0.60, 38 proved to be immune. Of 48
pigs with serum titers less than 0.30, 43 were imnume.
Thirty three of 116 pigs whose undiluted serum protected less than half
of the infected tubes, resisted challenge.

Several authors have reported that baby pigs from dams that received
crystal violet vaccine may occasionally resist challenge. In none of these
investigations clinical trials were correlated with the outcome of serological
tests.

In farms that practice CVV vaccination, it is however not uncommon for
sows to receive several doses of vaccine in the course of their lives.
As the pattern of antibody response is markedly changed by such treat-
ment, it appeared worthwhile to investigate the effects of such a vac-
cination policy on the imnmnity of the young pigs.

Pigs born from Landrace sows that had received two or three injections
of vaccine, were used. The young pigs were challenged at ages of 50 to
90 days. One group was exposed by contact, a second by intramuscular in-
jection of about 104 I.D.50 of virus.

Infection by contact was as effective as intramuscular injection of virus, in
that all susceptible control pigs were killed, though after a somewhat
longer incubation period.

The results were striking in that the group exposed by contact consisted
of pigs from six sows with a comparable vaccination history. Two litters
had been however farrowed shortly before the mothers were revaccinated,
the other four shortly afterwards.

The pigs born before the revaccination or within four days following it,
died. The remaining three litters born 13 to 17 days after revaccination
of the dams, and 7 and 8 weeks old at the time of exposure, survived.
Previous vaccination of the dams had taken place 15 months before.
The pigs that were challenged by the intramuscular route had been born
from sows that had received three doses of vaccine, the last one 10 to 12
months before parturition. The results of these trials are shown in fig. 9.
At all ages tested at least some pigs survived and antibody level proved
more important for survival than age.

The information on the effect of maternal antibody on vaccination with
GVV is far from complete. So far little attention had been paid to the
effect of repeated vaccination on the mother\'s antibody level. Young of
such sows reach higher serum titers and may be expected to have a
longer immunity than those from sows that have received only one dose
of vaccine. In addition previous workers investigating this field did not use
serological techniques and as a consequence such variables as the individual
sow\'s response to immunization and the antibody levels of the different
litters at the time of vaccination could not be fully appreciated.
It therefore appeared of interest to reinvestigate this problem. So far only
preliminary results have been obtained.

As table 2 shows, so far no depression of antibody development or im-
munity could be detected in five to eight week old pigs having various
antibody levels and challenged 4 to 6 weeks after vaccination.

Antibody response and survival after exposure were not markedly different
in the serologically negative group and the two groups with the lowest
maternal serum titers. In the group with the highest prevaccination titers
the survival rate was also high.

Survival time was normal for the virus strain used, and there were thus
no indications that animals that had been vaccinated while under protec-
tion of maternal antibody had been sensitized to the infection.
A difference in the level of antibody reached became apparent when such
yoimg pigs were revaccinated. In this instance the pigs were from the
same litters as those shown in table 2.

They could be roughly divided in groups having low, average and high
serum titers. If such a division is made it becomes apparent that the pre-
vaccination titer derived from the mother markedly influences the final
antibody concentration eventually reached 4 to 6 weeks after vaccination
(fig. 10).

However when somewhat older pigs were used maternal antibody was
found not to prevent the development of a titer or an immunity after in-
jection of a single 5 ml dose of vaccine (Table 3).

In this case a number of 10 week old litters were used. In three of them
half the pip were vaccinated and the remaining half were left untreated.
At the beginning of the experiment the mean serum titers were 0.40, 0.60

and 0.30 for the different Htters. In the nonvaccinated pigs the titers
dropped and antibody had disappeared at the time of challenge, two
months after vaccinadon. These pigs succumbed to infection when
exposed. Out of fifteen vaccinated pigs however thirteen showed a sero-
logical response and all resisted infection. In the vaccinated pigs the
pattern of response was not significantly different from that observed in
two litters of comparable age without maternal antibody that underwent
the same treatment at the same time.

These results, which need further confirmation, suggest that although
maternal antibody may affect the response to CVV, age at the time of
vaccination is also a factor of importance.

Our results confirm that the neutralization test using the cytopathogenic
virus strain isolated by G i 11 e s p i e et al. (1) is specific for hog cholera.
In no instance have we found pigs known to be susceptible to hog cholera
to have antibodies. Antibody developed after either exposure to hog cholera
or vaccination with live virus.

Our estimates of the slope of the neutralization line for this virus-serum
system differ significantly from those given by C o g g i n s and S h e f f y
(7), who found a figure of approximately 1.0 i.e. a fifteenfold increase in
the potency of a high titered serum, when the dose of virus used was
reduced thirtyfold.

However Coggins and Baker (8) have since further investigated
this aspect and reported a range from 0.8 to 2.3 for different sera.
It thus appears that the serum dilution end-point will be relatively insen-
sitive to small variations in the dose of virus used. Furthermore the low
titers found with this pardcular strain of virus would permit only a very
limited range of observations in tests utilizing a fixed amount of serum.
When using this strain in neutralization tests a technique employing a
fixed amount of virus and serum dilutions therefore seems preferable.
When pigs of different age groups were vaccinated with a single five ml
dose of CW the serological responses observed in four to six month old
animals compared favourably with those found in four to five week old
pigs. They also were superior to those reported by other workers with pigs
of unspecified age (2, 5, 6).

In the first series of tests a relatively small virus dose was employed. This
may have slightly increased the serum titers, but it seems unlikely that this
is the whole explanation.

In the younger groups various litters differed markedly in response to the
same vaccine. These variations may have been due to a genetic back-
ground. It should however be born in mind that these pigs were kept at
the home farm until after weaning at an age of 7 to 8 weeks and as a
consequence were also exposed to different environmental conditions.
Genetic differences in pig\'s abilities to develop immunity after vaccination
have been reported by other investigators (9).

Further in these four to six week old pigs, the antibody response was signi-
ficantly inferior to that observed in the four to six month old group.
A comparison of the challenge results of the different experiments is dif-
ficult as the older pigs were challenged four to seven months after vac-
cination against the younger groups one to three months. In general

however, the lower average antibody levels observed in young pigs and
the variability of the responses seen in different litters appear to correlate
well wdth the less satisfactory vaccination results obtained after treatment
with CW in animals of this age by other investigators (10, 11).
In all groups of pigs antibody developed slowly but persisted practically
undiminished for periods of several months. The titers were however much
lower than those reported after vaccination with attenuated viruses (6).
After vaccination with two ten ml doses of CW with a two week interval
higher levels of antibody were obtained and these were in the range obser-
ved after the use of live vaccines. In such CW treated pigs the titer had
dropped markedly seven to nine months after vaccination.
If a third dose of CW was administered about a year after the first two,
there was again a marked response and the average levels were higher than
before, but in pigs that appeared fairly homogeneous from other points of
view reactions varied widely.

The variation in serum titer observed in sows that have been subjected to
N\'arious treatments is reflected in the antibody titers of their piglets.
The extent to which the time of farrowing affects the persistance of anti-
body in separate litters is well demonstrated by an observation made with
two litters from a dam that had received three doses of vaccine. One litter
was born three weeks after the last vaccine injection, a second eight months
later. The first litter had a high titer and from the available data could be
expected not to have lost all of its antibody until about five months old.
The second one had a much lower titer and would have lost most of its
antibody at an age of three months.

A satisfactory correlation was found to exist between antibody level and
ability to resist challenge, although thirty three pigs with little or no anti-
body proved to be resistant. However, it should be pointed out that these
immune pigs had received an injection of vaccine. Only one of a total
of 38 non-vaccinated controls, all having negative sera, survived the chal-
lenge and only after a prolonged illness.

The fact that nearly 30% of the vaccinated pigs having no antibody
proved resistant to callenge, is somewhat at variance with the observations
of R o b s o n at al. (16). It should be noted that these authors did not test
experimental animals that had been treated with CW. Our results tie in
well with those of Coggins c.s. (6), who point out the difference in
response after vaccination with live hog cholera- and virus diarrhea vac-
cines and CW.

The lack of resjxjnse to crystal violet vaccine reported by both American
and Japanese workers, and also confirmed by some of our own experi-
ments, in a certain percentage of the pigs might indicate, that the neu-
tralization test as currently used is not optimally sensitive. It could also
mean that in the vaccination with CW the humoral antibody response is
not the only mechanism responsible for immunity.

A large percentage of the pigs that had positive titers but were susceptible,
had derived these from maternal antibodies. We can thus confirm the
conclusion drawn by the authors mentioned above, that such antibodies
appear to be less effective than those present in a sensitized host.

Pehl and Schulze (13) demonstrated that two week old pigs farro-
wed 4/2 months after injection of a single dose of CW had some resis-

tance, but that pigs born 6 to 9 months after such a vaccination were sus-
ceptible.

American workers (17) also found that two week old pigs might prove
resistant. From their text it is not clear whether the sows in their study
had been vaccinated only once or had received multiple doses of vaccine.
Our own results demonstrate that, especially in litters from recently revac-
cinated sows, protection may last much longer than previously recorded.
It is again apparent that serum titer is a fair indication of the immunity
that may be expected when animals are exposed. If a high antibody level
is present the pigs are likely to be immune. This will be the case if the
sows were revaccinated recently. Litters from sows that had received a
third injection were better protected than those of sows that had been
vaccinated only twice. In some cases protection lasted two or even three
months. However results were not always uniform and unless revaccination
is of a recent date, maternal antibody appears an unsafe basis for protec-
tion.

Several workers have observed that the presence of passively acquired anti-
body unfavourably affected the development of an immunity after vac-
cination with both attenuated and inactivated vaccines (8, 18, 19, 20, 21).
In many of these studies antibody was administered as hyperimmune
serum.

An investigation of the effect of maternal antibody on the vaccination with
CW proved difficult, mainly on account of the number of variables in-
volved. These are mainly the following.

After vaccination antibody develops slowly and not all pigs become sero-
logically positive. The age of the pig at the time of vaccination may
influence antibody development.

Maternal antibody has a half life of about two weeks. If high levels are
present a long observation period is needed in order to discriminate
between passive and active antibody.

There are significant differences in the level of maternal antibody found in
litters of sows that have been subjected to the same treatment and there is
also some variation within litters.

A depression in antibody development could nonetheless be demonstrated
when five to eight week old pigs were vaccinated twice. This suggests that
a similar effect may have been present in the group that received only
one dose of vaccine. It may not have become manifest because the inter-
val between vaccination and challenge was not always long enough to
permit the differentiation between maternal and activily formed antibody.
In these experiments survival time was normal for the challenge virus
used. There was thus no indication, that animals that had been vaccinated
while under protection of maternal antibody had been sensitized to the
infection.

The high survival rate in the pigs with high initial levels was probably
due to the presence of maternal antibody.

That the picture is a complicated one is demonstrated by the observation
that antibody derived from the sow did not inhibit the development of
antibody or immunity in groups of ten week old pigs. These results, which
need further confirmation, suggest that although maternal antibody may
affect the response to GW, age at the time of vaccination may also be a
factor of importance.

Using Gillespie\'s cytopathogenic hog cholera virus strain the serological res-
ponse to crystal violet vaccination was investigated. A neutralization test employing
serum dilution against a fixed dose of virus was employed.

All of a group of 15 four to six months old pigs showed a response after vaccination
with 5 ml of two different batches of vaccine. Antibody developed slowly, but after
three weeks 12 out of 14 pigs tested were positive. Maximum values were reached
after about six weeks, these average levels of 1.0 and 1.3 were maintained for more
than four months.

Of 40 four to five week old pigs 25 were serologically positive three to four weeks
after vaccination. Of the serum samples collected later more than half were negative
and during the whole of the experiment the average serum antibody level was only
about 0.50.

Pigs of this age group resisted infection 3 to 4 weeks after vaccination, but of those
challenged after 8 weeks, 4 out of 12 succumbed. A month later the score was 4
out of 32.

Revaccination of four month old animals two weeks following the administration of
the first dose of vaccine resulted in a significantly higher antibody level.
Administration of a third dose of vaccine about a year after the first two resulted in
a further increase of the response. In a group of sows that had received this treatment,
the average antibody level was comparable with that found in pigs vaccinated with
lapinized virus, however significant differences were observed between individual pigs.
In litters of repeatedly vaccinated sows high levels of maternal antibody could be
detected and antibody persisted for two months and more.

In a number of cases such antibody was found to protect seven to thirteen week old
pigs against challenge by contact or by intramuscular application of virus.
Data on about 300 pigs show that in general the serum titer gave a good indication
of the immunity to be expected upon challenge. All pigs having values of over
0.60 were immune. For titers between 0 and 0.60 a protection percentage of 88%
was found. Thirty three vaccinated pigs of 116 having no antibody proved resistant,
however the 38 non-vaccinated animals of this same group failed to resist challenge.
The protection derived from maternal antibody appeared somewhat less than that
given bij comparable quantities of actively produced antibody.

In preliminary trials five to eight week old pigs carrying maternal antibody were
exposed 4 to 6 weeks after vaccination. No significant depression of antibody develop-
ment or immunity could be demonstrated. If such pigs were however revaccinated
after two weeks antibody response in the pigs with high levels of maternal antibody
was markedly reduced.

Three litters having passively acquired mean serum titers of 0.30 to 0.60 res-
ponded to vaccination when 10 weeks old and proved immune when challenged 2
months after vaccination. Non vaccinated litters mates lost their antibody and
succumbed to the infection.

These results suggest that both age and the presence of maternal antibody may affect
the response to C.V.V. in young pigs.

Met behulp van de door Gillespie in de Verenigde Staten geïsoleerde cyto-
pathogene varkenspestvirusstam werd onderzocht in welke mate neutraliserende anti-
stoffen worden gevormd na de enting met kristalvioletvaccin.

De toegepaste test maakt gebruik van varkensniercultures en de sera worden in
verdunningen onderzocht tegenover een constante virusdosis. De serumtiter wordt
uitgedrukt als de log. van de verdunning die de helft van de gebruikte cultures
beschermt tegen infectie.

Er werden twee verschillende, door het C.D.I., afdeling Rotterdam, geproduceerde,
partijen entstof gebruikt. Een dosis van vijf ml bleek in alle zeven, respectievelijk acht
ermee geënte vier tot zes maanden oude varkens antistoffen op te wekken. Deze

antilichamen ontwikkelden zich langzaam, maar drie weken post vaccinationem
waren twaalf van de veertien onderzochte varkens serologisch positief. De hoogste
titers werden na circa zes weken bereikt en de op dat tijdstip gevonden gemiddelden,
1.0-1.3 (1/10-1/20), handhaafden zich gedurende meer dan vier maanden.
Van een groep van veertig vier en vijf weken oude biggen waren er 25 drie tot vier
weken post vaccinationem positief. Van de zes tot twaalf weken p.v. verzamelde serum-
monsters was echter meer dan de helft negatief. De gemiddelde serumtiter was boven-
dien lager dan die van de hierboven genoemde oudere dieren, n.1. 0.5 (1/3). Toch
waren alle twaalf vier weken na de enting besmette varkens immuun tegen de proef-
infectie. Van de vier en acht weken later besmette dieren stierven er respectievelijk
vier van de twaalf en vier van de 32.

Bij vier maanden oude varkens resulteerden twee entingen met een tussentijd van
veertien dagen in een belangrijk hogere antistoftiter dan één enting.
Wanneer ongeveer één jaar na de eerste twee doses entstof een derde vaccininjectie
werd gegeven, leidde dit tot een verdere titerstijging.

Bij een groep zeugen die volgens een dergelijk schema geënt waren was de gemiddelde
serumtiter vergelijkbaar met die van met gelapiniseerd virus geënte varkens. Tussen
verschillende individuen bestonden evenwel belangrijke verschillen.
Biggen van herhaaldelijk geënte zeugen hadden hoge serumtiters tengevolge van met
het colostrum opgenomen passieve antistoffen. Deze immuunlichamen bleven twee
maanden en langer aantoonbaar.

In enkele proeven werd vastgesteld dat bij zeven tot dertien weken oude biggen de
op deze wijze verworven immuniteit voldoende was om een kunstmatige besmetting
door contact of injectie van virus te weerstaan.

In infectieproeven met ongeveer 300 varkens bleek, dat in het algemeen de serum-
titer een goede indicatie is van de bij besmetting te verwachten resistentie. Alle dieren
met titers van meer dan 0.60 (}4) waren immuun. Van de varkens met titers tussen
O en 0.60 (1-J4) was 88% resistent. Van de 116 dieren, waarbij geen antistoffen
konden worden aangetoond, succumbeerden alle 38 ongeënte, van de 78 gevaccineerde
bleken er evenwel 33 immuun.

De indruk werd verkregen, dat passief verworven antistoffen minder effectief waren
dan actief geproduceerde van dezelfde titer.

In enkele proeven, waarin vijf tot acht weken oude biggen van herhaaldelijk geënte
zeugen, vier tot zes weken na enting met kristalvioletvaccin werden besmet, was geen
duidelijke remming van de antistofproductie of van de immuniteitsontwikkeling aan
te tonen.

Wanneer dergelijke dieren echter twee weken na de eerste vaccininjectie werden
herent, bleek dat de aanwezigheid van moederlijke antistoffen in hoge titer de reactie
op de toegediende entstof ongunstig beïnvloedde.

Drie worpen, die op een leeftijd van tien weken gemiddeld lage passieve titers hadden,
n.1. van 0.30 tot 0.60 (\'/a-\'A), bleken op de enting te reageren. Dc geënte dieren
waren twee maanden post vaccinationem immuun, de niet geënte koppelgenoten
hadden toen hun antistoffen verloren en bleken gevoelig voor varkenspest.
Het lijkt erop dat zowel de leeftijd van de biggen als de aanwezigheid van passieve
antistoffen van invloed kunnen zijn op het resultaat van de enting.

La neutralisation de la souche cytopathogène de Gillespie du virus de la peste
porcine par sérum provenant d\'animaux vaccinés, permet de mesurer des anticorps.
Dans une telle épreuve des cultures de cellules renales de porc sont inoculées avec des
dilutions de sérum et des quantités constantes de virus.

15 Porcs de 4 à 6 mois acquéraient des titres neutralisants après une vaccination avec
5 ml de vaccin. Trois semaines après cette vaccination des réactions positives étaient
trouvées avec le sérum de 12 animaux. Les taux maximaux s\'observaient à partir de
six semaines après la vaccination. Pendant 31 semaines la durée de l\'épreuve, ces
taux (1.0 et 1.3) se maintenaient.

De quelques groupes de porcelets vaccinés à l\'âge de 4 à 5 semaines, 25 de 40 mon-
traient une réaction sérologique positive 3 à 4 semaines après la vaccination. De tous
les échantillons ultérieurs moins que la moitié s\'avérait positive. Pendant cette expé-
rience le taux moyen des anticorps était de 0.50. Des animaux éprouvés 3 à 4
semaines après la vaccination par injection intramusculaire de virus se montraient
réfractaires à la maladie.

Quatre animaux d\'un groupe de 12, éprouvés huit semaines après la vaccination,
mouraient; un mois plus tard 4 d\'un groupe de 32 succombaient à la peste.
Une série de deux vaccinations, espacées de 15 jours, administrée à des porcs de
quatre mois donnait une élévation significative du taux d\'anticorps. Celles-ci persis-
taient pendant au moins un an. L\' administration d\'une troisième dose, environ une
année après la première, en produisait encore une augmentation.

Un groupe de truies, vaccinées selon cette directive, montrait un taux d\'anticorps
comparable au taux observés après la vaccination avec du virus lapinisé. Cependant
des différences importantes existaient entre les animaux individuels.
Les cochonnets des truies vaccinées plusieurs fois montraient des anticorps passifs
mesurables pendant au moins deux mois. Ces anticorps protégeaient plusieurs
porcelets, âgés de 7 à 13 semaines, contre la maladie après injection intramusculaire
de virus ou après contact avec des animaux malades.

Les résultats obtenus avec quelque 300 porcs montraient, que le titre des anticorps
est généralement une bonne indication de la réaction à exi>ecter après l\'infection
d\'épreuve. Tous les animaux titrant plus de 0.60 s\'avéraient immuns.
88% Des animaux vaccinés avec des titres entre 0 en 0.60, étaient également protégés.
De 116 porcs sans anticorps, 33 se montraient immunes après l\'infection dépreuve.
Ces 33 animaux non-susceptibles avaient une vaccination dans leurs antécédents. Les
38 animaux non-vaccinés, compris dans ce groupe, développaient tous la maladie.
Avec des titres d\'anticorps identiques, la protection dérivée des anticorps maternels
paraissait moins forte que celle provoquée par une vaccination.

Dans des essais préliminaires des animaux porteurs d\'anticorps passifs étaient vaccinés
à l\'âge de 5 à 8 semaines. Le développement des anticorps sériques et de la résis-
tance à l\'infection d\'épreuve 4 à 6 semaines après la vaccination était tout à fait
normal. Cependant une révaccination de ces animaux, deux semaines après la
vaccination primaire, aboutissait à une réduction considérable de la réaction sérique
dans les animaux possédants des taux élevés d\'anticorps passifs en comparaison aux
animaux avec des titres bas.

Trois portées de porcelets nées de truies vaccinées et possédants de titres sériques de
0.30 à 0.60 montraient une réponse sérologique à la vaccination à l\'âge de 10 se-
maines.

Elles se montraient résistantes à l\'infection d\'épreuve deux mois après la vaccination.
Des autres animaux des mêmes portées, qu\'on avait gardé sans vaccination, avaient
perdu à ce moment leurs anticorps. Ils succombaient tous à l\'infection d\'épreuve.
Il parait que les anticorps maternais interfèrent dans certaines conditions avec la
vaccination. L\'âge de l\'animal joue également une rôle.

Mittels des durch G i 11 e s p i e in den Vereinigten Staaten isolierten zytopathogenen
Schweinepestvirusstammes wurde untersucht, in welchem Umfange neutralisierende
Antistoffe nach der Impfung mit Kristalvioletvakzin gebildet werden.
Bei dem angewandten Test wurde von Schweinenierenkulturen Gebrauch gemacht
und die Seren in Verdünnungen untersucht gegenüber einer konstanten Virusdosis.
Der Serumtiter wird ausgedrückt als Logarithmus der Verdünnung, der die Hälfte
der benutzten Kulturen gegen Infektion schützt.

Es wurden 2 verschiedene Partien Impfstoff benutzt. Eine Dosis von 5 ml erzeugte
bei allen 7 resp. 8 geimpften 4-6 Monate alten Schweinen Antistoffe. Diese Anti-
körper entwickelten sich langsam, jedoch waren 3 Wochen nach den Impfungen 12
von 14 untersuchten Schweine serologisch positiv. Die höchsten Titer wurden nach

ungefähr 6 Wochen erreicht. Die zu dieser Zeit ermittelten Mittelwerte, 1.0 - 1.3
(1/10 - 1/20), blieben länger als 4 Monate erhalten.

Von einer Gruppe von 40 zwischen 4 und 5 Wochen alten Ferkeln waren 25 drei bis
vier Wochen nach der Impfung positiv. 6-12 Wochen nach der Impfung war jedoch
mehr als die Hälfte der Serumproben negativ. Der Mittelwert der Serumtiter war
ausserdem niedriger als bei den obengenannten älteren Tieren, nämlich 0.5 (1/3).
Trotzdem zeigten sich bei der Testinfektion vier Wochen nach der Impfung alle 12
Schweine immun. Von der vier und acht Wochen später infizierten Schweinen ver-
endeten 4 von 12 und 4 von 32 Tiere.

Bei 4 Monate alten Schweinen ergaben 2 Impfungen mit einer Zwischenzeit von
14 Tagen einen bedeutend höheren Antistofftiter als eine einmalige Impfung.
Wenn ungefähr ein Jahr nach den ersten 2 Impfungen eine dritte Vakzininjektion
gegeben virurde, ergab diese eine weitere Erhöhung des Serumtiters.
Der Mittelwert der Serumtiter von Schweinen die nach einem solchen Schema ge-
impft wurden, war vergleichbar mit dem Titer welcher erhalten wird nach einer
Impfung mit lapinisiertem Virus.

Ferkeln von mehrmals geimpften Sauen hatten hohe Serumtiter durch die mit dem
Colostrum aufgenommenen passiven Antistoffen. Diese Immunkörper blieben 2 Mo-
nate und länger nachweisbar.

Bei einigen Versuchen wurde festgestellt, dass bei 7-13 Wochen alten Ferkeln die auf
diese Weise erworbene Immunität genügte, um einer künstlichen Infektion durch
Kontakt oder Virusinjektion zu widerstehen.

Bei Experimenten mit etwa 300 Schweinen ergab sich, dass im Allgemeinen der
Serumtiter eine gute Indikation für die Resistenz gegen eine Infektion ist.
Alle Tiere mit Titer von mehr als 0.60 (\'/t) waren immun. Von den Schweinen
mit Titer zwischen 0 und 0.60 (l - \'A) waren 88% resinstent. Von 116 Tieren, bei
denen keine Antistoffe nachgewiesen werden konnten, verendeten alle 38 nicht-
geimpften Tiere, von den 78 vakzinierten Tieren erwiesen sich 33 als immun.
Passiv erworbene Antistoffe schienen weniger effektiv zu sein als aktiv produzierten
desselben Titers.

In mehreren Versuchen, wobei 5-8 Wochen alte Ferkel von mehrmals geimpften
Mutterschweinen 4-6 Wochen nach der Impfung mit Kristallvioletvakzine infiziert
wurden, war keine deutliche Hemmung der Antistoffproduktion oder der Immuni-
tätsentwicklung nachzuweisen.

Falls derartige Tiere jedoch 2 Wochen nach der ersten Vakzininjektion erneut
geimpft wurden, erwies sich, dass das Vorhandensein mütterlicher Antistoffe hohen
Titers, die Reaktion auf den Impfstoff ungünstig beeinflusste.

Drei Würfe, die im Alter von 10 Wochen durchschnitthch niedrige, passive Titer
hatten, nämlich 0.30-0.60 (/s - ]A) reagierten auf die Impfung. Die geimpften
Tiere waren 2 Monate nach der Vakzination immun, die nicht-geimpften Tiere der-
selben Gruppe hatten dann ihre Antistoffe verloren und zeigten sich für Schweinepest
empfänglich.

Con ayuda de la cepa del virus del pestis porcino citopatogeno, aislado en los Estados
Unidos de Norteamerica por Gillespie, se ha investigado en cual dimension se
formaron anticuerpos neutralisados despues la vacunacion con la vacuna de cristal
violado.

El ensayo aplicado aproveche de culturas de rinnones porcinos y se examine los sueros
en diluciones frente una dosis fija de virus.

El titulo de suero esta manifestado como le logaritmo de la dilucion la cual protege
la mitad de las culturas usadas, contra una infecction.

Fueron usados dos diferentes partidas de vacunas producidas por el C.D.I. (Instituto
central de investigaciones veterinaria) de Rotterdam. Una dosificacion de 5 ml.
estimule la formacion de anticuerpos en 7 respectivamente 8 cerdos de una edad de
4-6 meses. Estos anticuerpos se desarrollen lentemente, pero 3 semanas despues la

vacunacion 12 de los 14 cerdos examinados eran serologicamente positivos.
Los titulos mas altos fueron alcanzados despues mas o menos 6 semanas, y los pro-
medios encontrados en esto momento, 1.0 - 1.3 (1/10 - 1/20) se manteneron durante
mas de 4 meses.

De un grupo de cuarenta cerdos de una edad de 4-5 semanas, 25 cerdos eran posi-
tivos 3-4 semanas despues la vacunacion, mas que la mitad sin embargo eran nega-
tivos. El titulo promedio de suero era ademas mas bajo que en los cerdos mas viejos
arriba mencionadose 0,5 (1/3) Sin embargo 4 semanas despues la vacunacion los 12
cerdos contaminados eran inmunos contra una infeccion artifical.
De los cerdos contaminados 4 respectivamente 8 semanas mas tarde se murieron res-
pectivamente 4 de los 12 y 4 de los 32 cerdos.

En cerdos de una edad de 4 meses,2 vacunaciones con un intervalo de 2 semanas
resultaron en un titulo mucho mas alto que una sola vacunacion.
Cuando se hizo una tercera vacunacion mas a menos un ano despues la primera
y secunda vacunacion subia todavia mas el titulo de suero. En un grupo de marranas
que fueron vacunadas segun esto esquema el titulo promedio de suero era compa-
rable con esto en marranas vacunadas con el virus lapinisado. Sin embargo entre
diferentes individuas existian diferencias importantes.

Lechones procedentes de marranas, las cuales fueron inectadas varias veces, habian
titulos de suero altos a causa de anticuerpos pasivos recogidas mediante el colostrum.
Estos anticuerpos se pudieron demostrar durante 2 meses - mas. En algunos experi-
mentos se comprobo que en lechones de una edad de 7- hasta 13 semanas la
inmunidad obtenida en esta manera, era suficiente para resistir a una contaminacion
artificial por contacto o a un inyeccion con virus.

Resulto en un experimento de infeccion en mas o menos 300 cerdos que en general
el titulo de suero era una buena indicacion de la resistencia esperada durante una
contaminacion. Todos los animales con titulos de mas de 0,60 (\'A) eran inmunos.
De los cerdos con titulos entre 0 y 0,60 (1 - unos 88 por ciento eran resistentes
De los 116 animales, en cuales no se pudieron demostrar anticuerpos, semurieron
todos los 38 animales no vacunados, de los 78 cerdos vacunados 33 eran sin embargo
mmunos. Se logro la impresion, que anticuerpos consequidos pasivos eran menos
efectivos que anticuerpos producidos activos del mismo titulo.

En algunos experimentos en los cuales lechones de una edad de 5-8 semanas pro-
cedentes de marranas vacunadas varias veces, fueron contaminados 4-6 semanas
despues la vacunacion con cristal violado no se pudo demostrar un freno visible de
la produccion de anticuerpos o del desarrollo de la inmunidad.
Sin embargo cuanado se revacuno estos animales 2 semanas despues la primera vacu-
nacion, resulto que la presencia de anticuerpos maternales en titulos altos, influen-
ciaba desfavorablemente la reaccion de la vacuna aplicada.

Tres camadas que tenian un promedio de titulos pasiovos bajos a la edad de 10 se-
manas, 0,30-0,60 (/s - ;4) mostraron una reaccion, cuando se las vacunaron. Los
animales vacunados eran inmunos 2 meses despues la vacunacion, los animales no
vacunados habian perdidos sus anticuerpos y eran sensibles por pestis piorcino.

1. Gillespie, J. H., S h e f f y, B. E. and Baker, J. A.: Proc. Soc. exp
Biol. Med., 105, 679, (1960).

2. I k e d a. S., K u m a g a i, T., S h i m i z u. T., S a s a h a r a, J. and M a t u
moto. M.: Nat. Inst. Hlth. Quart., 3, 169, (1963).

3. Matumoto, M., Kumagai, T., S h i m i z u, T. and Ikeda S.: ]
Immunol., 87, 257, (1961).

4. Kumagai, T., S h i m i z u. T., Ikeda, S. and Matumoto, M.: 1
Immunol., 87, 245, (1961).

5. Nishimura, Y., Sato, U., H a n a k i, T. and N o b u t o, K.: Jap
Vet. Sei., 29, 133, (1964).

6. Coggins, L., Sheffy, B. E. and Baker, J. A.: Proc. 66th Ann. Meet.
U.S. Livestock San. Assoc., 316, (1962).

7. Coggins, L. and S li e f f y, B. E.: Proc. 65th Ann. Meet. U.S. Livestock
San. Assoc., 333, (1961).

9. Agr. Information Bull. no. 241, Jan. 1962. History of hog cholera research in the
U.S. Department of Agriculture 1884-1960, p. 69 Agricultural Research Service
U.S. Department of Agriculture.

11. Supplement to History of hog cholera research in the U.S. Department of
Agriculture, p. 89. Agricultural Research Service, March 1962, U.S. Department
of Agriculture.

16. Robs on, D. S., Coggins, L., Sheffy, B. E. and Baker, J. A.: Proc.
65th Ann. Meet. U.S. Livestock San. Assoc., 338, (1961).

18. Dunne, H. W., A 1 i b a s o g e u, M.: Proc. 64th Ann. Meet. U.S. Livestock
San. Assoc., 309, (1960).

19. Dunne, H. W., Kra del, D. C.: Proc. 65th Ann. Meet. U.S. Livestock San.
Assoc., 323, (1962).

Onderzoek betreffende plasma-ijzergehalfe en
totale ijzerbind\'ingscapaeiteit bij rundvee met
gladde tong¹

Research about plasma iron content and total iron
binding capacity in cows with a smooth tongue

De gladde tong (epitheliogenesis imperfecta linguae bovis) bij het rund,
zoals beschreven in de dissertatie van De Groot (1942) vertoont veel
overeenkomst met een symptomencomplex bij de mens, dat door L u n d-
holm (1939) „Hereditary hypochromic anaemia" genoemd wordt. De
aanleiding tot deze anemie is een ijzertekort in het bloed (L u n d h o 1 ra,
1939; Atamerr, 1963).

Aangezien De Groot bij koeien met gladde tong een lager senimijzer
gehalte (S.I.Q.) dan normaal vond, meenden wij het onderzoek in deze
richting te moeten voortzetten. Het is thans een erkend feit, dat het plasma-
ijzer aan een ^-globuline gebonden is, welk eiwit transferrine of siderophi-
line genoemd wordt. Het schijnt dat het plasma een beperkte totale ijzer-
bindingcapaciteit (T.I.B.C.) heeft, waarbij de hoeveelheid transferrine een
belangrijke rol speelt. Deze bindingscapaciteit is gedeeltelijk door het serum-
ijzer (S.I.) verzadigd. Het niet verzadigde gedeelte is de latente bindings-
capaciteit (L.I.B.G.) van het plasma.

De bepaling van bovengenoemde grootheden is een waardevol hulpmiddel
bij de diagnose van ijzerdeficiëntie en werd daarom ook bij dit onderzoek
toegepast. Een volledig literatuur-overzicht ovei plasmaijzer en de verschil-
lende bepalingsmethoden, vindt men in een ardkel van Ramsay (1958).

Het onderzoekmateriaal bestond uit 20 normale en 13 gladde-tong runderen
van 1-6 jaar oud (Fries Hollands ras). 14 van de normale dieren ver-
bleven op de proefboerderij „De Bunzing" en verkeerden tijdens de winter
onder uiteenlopende omstandigheden.

Het staltype was namelijk verschillend: sommige dieren verbleven in een
loopstal, andere waren in een grupstal ondergebracht. Ook de rantsoenen
waren verschillend. De andere 6 normale dieren waren afkomstig van ver-
schillende boerderijen, waar ook gladde-tong dieren aanwezig waren. De
gladde-tong dieren werden later naar „De Bunzing" overgebracht. Zij ver-
toefden tijdens de winter in een open loopstal.

In voorjaar en zomer verbleven alle dieren in de weide, gedurende welke
periode de meeste bloedmonsters werden genomen. Het tijdstip van bloed-
afname was meestal \'s morgens vóór 9 uur. Het bloed werd afgetapt uit de

1 183e mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoon-
oord", Zeist.

2 Mevr. Z. Weisman-Hamerman en Dr. P, C. Hart; wetenschappelijke medewerkers
aan het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek „Schoonoord", Driebergseweg
10 D, Zeist.

vena jugularis en opgevangen in een wijde centrifugebuis. Deze was van
te voren ijzervrij gemaakt door haar 24 uur in geconcentreerd zoutzuur te
dompelen.

Aangezien het verkrijgen van plasma uit de bloedmonsters gemakkelijker
bleek dan het winnen van serum, zijn de bepalingen in bloedplasma ver-
richt. Het is bekend dat het ijzergehalte van serum en plasma gelijk is
(Ramsay, 1953). Dit bleek ook uit door ons ter vergelijking genomen
proeven. Als anti-stollingsmiddel werd heparine gebruikt. De ijzerbepalin-
gen werden meestal direct na de bloedafname ten uitvoer gebracht. Als
dit niet mogelijk was, werd het plasma in de koelkast bewaard; 24 uur
bewaren van het plasma beïnvloedt de uitkomsten niet.
De bepalingen van het S.I. en de L.I.B.C. werden volgens de methode van
Ramsay (1957a, 1957b) verricht.

Tegen het einde van het onderzoek werd een door Fischer en Price
(1964) ontwikkelde methode voor de bepaling van S.I. toegepast. Deze
methode bleek nog gevoeliger dan die van Ramsay. De uitkomsten zijn
in het algemeen iets lager.

De ijzerbepalingen strekten zich over een periode van een jaar uit. Gedu-
rende deze tijd werden van elke koe meermalen bloedmonsters genomen.
Iedere bepaling werd in duplo verricht.

De tijden die verliepen tussen het nemen van de verschillende monsters
waren niet altijd gelijk. In de maanden augustus t.m. november werden
geen monsters genomen.

Gemiddelde waarden van S.I., L.I.B.C., T.I.B.C. en F.C.iJ met de extreme
waarden en standaard afwijkingen van de gemiddelden.

V.C. = de verzadigingscoëfficient, d.w.z. de verhouding tussen S.I. en T.I.B.C.
uitgedrukt in procenten.

Naast een verdeling in gladde-tong en normale dieren is ook een verdeling
gemaakt naar de leeftijd. Dit is gedaan om een eventueel verschil in S.I.
en T.I.B.G. tussen jonge en volwassen dieren op het spoor te komen. Onder
gemiddelde wordt in deze tabel verstaan: het getal verkregen door de ge-
middelde waarden van alle gedurende een jaar verrichte waarnemingen
per koe te middelen.

Uit de cijfers van tabel 1 blijkt duidelijk, dat er tussen normale en gladde-
tong pinken geen verschil in serumijzergehalte (S.I.G.) aan de dag treedt.
De L.I.B.C. - en daardoor ook de T.I.B.C. - is iets lager bij de gladde-tong
pinken.

Kolb en Schimmel (1961) konden in hun proeven bij normale dieren
geen verband vinden tussen S.I. en L.I.B.C.. Wel meenden zij, dat een ho-
gere L.I.B.C. een sneller ijzertransport in het serum teweegbrengt. Vermoe-
delijk dient het verschil in L.I.B.C. tussen de normale- en de gladde-tong
pinken niet als essentieel beschouwd te worden. Het is waarschijnlijk dat
het grote individuele verschil hier een rol speelt, in welk verband nog op-
gemerkt kan worden, dat de uiterste waarden bij beide groepen praktisch
gelijk zijn.

In tegenstelling tot de kalveren en pinken is het S.I.G. van normale vol-
wassen koeien hoger dan dat van even oude gladde-tong koeien (resp.
160 y% en 129,5 y%). Als we echter het kleine aantal gladde-tong koeien
cn de vrij grote schommehng in S.I.G. bij deze dieren in aanmerking ne-
men (tabel 2), lijkt het niet geoorloofd deze lagere gehalten aan het ge-
brek „gladde tong" te koppelen.

Bovendien waren twee van de gladde-tong koeien (nr. 2 en 3) niet hele-
maal gezond tijdens de eerste bloedafname; hetgeen het S.I.G. wellicht
heeft verminderd. De laatste bloedmonsters van alle drie koeien hadden
een hoger S.I.G., in niveau overeenkomend met dat van normale runderen.
Wat betreft de L.I.B.C. en de T.I.B.C. zijn de gemiddelden van de nor-
male en van de gladde-tong koeien als gelijk te beschouwen.
Als het lagere S.I.G. bij de volwassen gladde-tong koeien een gevolg van
ijzertekort zou zijn, had de T.I.B.C. hoger moeten zijn, zoals bij ijzer-
deficiëntie altijd het geval pleegt te zijn (Kolb, 1963; R a m s a y, 1958).
Een vergelijking van de verkregen uitkomsten bij kalveren en volwassen
koeien laat zien, dat de eersten iets hogere waarden vertonen. Verder heb-
ben wij de indruk, dat in het S.I.G. misschien een seizoensschommeling
voorkomt. Het aantal bepahngen is echter te klein om hierop nader in te
gaan.

Het onderzoek is verricht om eventuele stoornissen in de ijzerstofwisseling
bij gladde-tong runderen op te sporen.

In tegenstelling tot de resultaten van De Groot (1942) hebben wij bij
de jonge runderen geen verlaagd S.I.G. kunnen constateren. Ook de
L.I.B.C. en de T.I.B.C. wijzen niet op ijzerdeficiëntie. De waarden voor

S.I. (160 y%) die wij bij normale koeien gevonden hebben, zijn lager dan
de gehalten die D e G r o o t vond. Hij heeft echter het ijzergehalte bepaald
volgens de methode van Heilmeyeren Plötner (1937).
De Groot heeft bloedmonsters van 4 gladde-tong dieren onderzocht.
Twee daarvan waren één jaar oude stieren, die een gemiddeld S.I.G. van
145 y% hadden, hetgeen lager was dan het gemiddelde van de acht door
hem onderzochte normale, volwassen koeien, n.1. 226,7 y%. Het is echter
moeilijk een vergelijking te trekken omdat geslacht en leeftijd van de dieren
verschillend waren.

De andere twee gladde-tong dieren waren volwassen koeien, waarvan de
één een gemiddelde S.I.G. vertoonde van 102,5 y%, terwijl het andere dier
ijzersulfaat en zoutzuur toegediend kreeg, waardoor dit een hogere S.I.G.
had. Het aantal waarnemingen was echter te gering om definitieve con-
clusies te trekken.

De in de literatuur genoemde waarden voor S.I. van normale runderen
zijn niet eensluidend. Een overzicht hiervan is te vinden in tabel 3.

Lanz (1955) vond bij nuchtere kalveren een gemiddelde waarde van
81,5 y% (50 - 116 y%), hetgeen volgens hem wijst op een gebrek aan ijzer.
De overgang van melk naar ander voedsel deed het ijzergehalte stijgen.
K O 1 b en S c h i m m e 1 (1961) geven waarden van 48 - 80 y% als duidend
op ijzerdeficiëntie.

Lanz (1955) beschouwt waarden van 104- 116 y% bij drachtige koeien
als abnormaal. Zijn waarden voor S.I. bij drachtige koeien zijn echter over
het algemeen hoger dan de onze.

De lage ijzerwaarden die Kolb (1963) vond, zijn misschien te verklaren
door de omstandigheid dat de dieren enige tijd vóór bloedafname geen
voedsel ontvangen hadden.

Vergeleken met deze cijfers, wijzen onze resultaten bij volwassen gladde-
tong dieren niet op ijzerdeficiëntie.

Het is echter moeilijk de waarden van de verschillende auteurs te verge-
lijken omdat:

le. de proef omstandigheden, zoals: jaargetijde, tijdstip van bloed-
afname, ras van proefdieren, het toegediende voedsel en het al of
niet drachtig zijn van de koeien, meestal niet vermeld zijn;
2e. de methode van ijzer bepalen niet altijd dezelfde is geweest.
De vergelijking tussen hypochrome anemie bij de mens en gladde-tong
runderen heeft, naast enige overeenkomst, ook enkele belangrijke punten
van verschil:

le. Het bloedbeeld bij gladde-tong runderen is niet abnormaal, noch
wat betreft het S.I.G., noch aangaande het hemoglobinegehalte en
het aantal erytrocyten.
2e. Toediening van ijzer aan lijders van hypochrome anemie geeft een
algemene verbetering, inclusief herstel van het tongepitheel.
Toediening van ijzer aan gladde-tong runderen geeft wel een al-
gemene verbetering, maar heeft geen invloed op het tongepitheel
(De Groot, 1942).
3e. Bij gladde-tong runderen is het tongepitheel het enige keratine be-
vattende slijmvlies dat een duidelijke afwijking vertoont.
Het verschijnsel der gladde tong bij runderen verschilt dus blijkbaar van
het symptomencomplex der hypochrome anemie bij de mens. De atrofiëring
is van andere aard dan het gebrek, bekend als gladde tong bij runderen.

Gaarne zeggen dc auteurs dank aan de heren H. L. van Boxtel en G. van
Essen en aan mej. E. Vos voor hun waardevolle assistentie bij de uitvoering
der proeven.

Gedurende een jaar werden bepalingen van serumijzergehalte en totale ijzerbindings-
capaciteit verricht in bloedmonsters van 20 normale runderen en 13 gladde-tong-
dieren.

De waarden, gevonden bij gladde-tong kalveren en -pinken lagen op eenzelfde niveau
als die, geconstateerd bij normale dieren van dezelfde leeftijd. De gehalten voor
serumijzer van volwassen gladde-tong koeien waren lager dan die van normale dieren,
hetgeen blijkbaar een andere oorzaak heeft dan het verschijnsel der gladde tong.
Toch waren de gehalten ook hier hoger dan bij gevallen van ijzerdeficientie verwacht
mag worden.

During a year determinations of plasma iron content and total iron binding capacity
were executed in bloodsamples of 20 normal cattle and 13 animals with a smooth
tongue.

The values found in calves and heifers with a smooth tongue were on the same level
as those of normal animals of the same age. The content of serum iron in adult cows
with a smooth tongue was lower than that of normal animals, which difference
probably has another cause than the phenomenon of the smooth tongue.

In these older animals however the iron content of the plasma was higher than would
be expected in case of iron deficiency.

Pendant une année des déterminations de la teneur cn fer et dc la capacité totale
d\'attacher le fer furent exécutées dans des échantillons de sang de 20 bovins normaux
et de 13 animaux avec une langue lisse.

Les valeurs, établies dans le sang des veaux et des animaux d\'un an se trouvaient au
même niveau que celles des animaux normales de même âge. La teneur en fer du
sérum des vaches adultes avec une langue lisse était plus basse que celle des animaux
normales. Cette différence a problablement une autre cause que le phénomène de la
langue lisse.

Cependant aussi dans ces animaux plus âgés la valeur en fer du sérum était plus
élevée que celle qu\'on pourrait expecter dans le cas d\'une déficience en fer.

Ein Jahr lang fanden Bestimmungen des Serumeisengehaltes und der totalen Eisen-
bindungskapazität statt in Blutmustern bei 20 normalen Rindern und 13 Tieren mit
glatter Zunge.

Die Werte gefunden bei Kälbern und Jungrindern mit glatter Zunge lagen am selben
Niveau wie die von normalen Tieren desselben Alters. Der Gehalt an Serumeisen von
erwachsenen Kühen mit glatter Zunge war niedriger als bei normalen Tieren
gleichen Alters. Dieser Unterschied hat wahrscheinlich eine andere Ursache als das
Phenomen der glatten Zunge.

Jedoch auch hier blieben die Gehälte höher als jene, welche man im Fall von Eisen-
defizienz erwarten würde.

Durante un ano se hicieron determinaciones del contenido de hierro en el suero y
la capacidad total de liar hierro en muestras de sangre de 20 animales normales y 13
animales con una lengua lisa.

Los valores encontrados en terneros con una lengua lisa y en novillas con la misma
anomalia estaban en el mismo nivel que los valores encontrados en animales normales
de la misma edad. Los contenidos de hierro en el suero de vacas adultas con lenguas
lisas estaban mas bajos que los cuales de vacas normales, los cuales tienen evidente-
mente una otra causa que le fenomeno de la lengua lisa.

A pesar de esto, los contenidos de hierro ahi eran mas altos que en casos cuando
uno espere una deficiencia de hierro.

sensitive chrornogen Tripyridyl S-triazinc. Clin. Chem., 10, (1), 21, (1964).
Groot, Th. de: Bijdrage tot de kennis van de gladde tong bij het rund. Diss.
Utrecht 1942.

H e i 1 m e y e r, L. und P 1 ö t n e r, K. : Das Serumeisen und die Eisenmangelkrank-
heit. Jena 1937.

K o I b, E. : Die Eisenbindungskapazität in Serum von Haustieren. XVI Internat.

Tierarzte Kongress, Madrid, 2, 31, (1959).
K o 1 b, E.: Iron Metabolism in Farm Animals under normal and pathologic Con-
dition. Adv. Vet. Science, 8, (1963).
K o 1 b, E. und S c h i m m e 1, D. : Untersuchungen über die Beeinflussung des Serum-
eisen und der Eisenbindungskapazität durch perorale Eisengaben beim Rind und
über die Reduktionswirkung des Pansensaftes gegenüber Eisen 3 -ionen. Arch. exp.
Vet. Med., XV., 535, (1961).

L a n z, H.: Uber den Eisengehalt des Rinderserums bestimmt nach der kolori-
metrischen Eisenrhodanatkomplex Methode. Vet. Med. Diss. Bern 1955.

Lundholm, I.: Hereditary hypochromic anaemia. Acta Med. Scand. Supp., 102,
(1939).

PI an as, J. and Castro, S. de: Serum iron and total iron binding capacity in
certain mammals. Nature, 187, 1126, (1960).

Ramsay, W. N. M.: The determination of iron in blood serum or plasma. Biol. ].,
53, 227, (1953).

Ramsay, W. N. M.: The determination of iron in blood plasma or serum. Clin.
Chem. Acta, 2, 214, (1957a).

R a m s a y, W. N. M.: The determination of the total iron binding capacity of serum.
Clin. Chem. Acta, 2, 221, (1957b).

U 11 b r i c h, I., Gürtler, H. und Kolb, E.: Beitrag zur Kenntnis des Serum-
eisenspiegels beim Pferd und Rind, unter besonderer Berücksichtigung der Tages-
Schwankungen und der Beeinflussung durch intravenöse Belastung mit Eisen-
verbindungen. Mh. Vet. Med., 18, 683, (1963).

Ervaringen met z.g. agarworsten volgens Ten
Cate als hulpmiddel bij het hygiënische slacht-
lijnonderzoek

Experiences with the so-called "agar-sausages" accord-
ing to Ten Cate as an aid in the hygienic evaluation
of poultry processing plants

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid en het
Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek T.N.O.

De toenemende omvang, centralisatie en rationalisatie van abattoirs en
pluimvee-slachterijen biedt vele mogelijkheden tot het verspreiden van pa-
thogene en bederfverwekkende kiemen (Kampelmacher et al, 1962;
Grossklaus en Lessing, 1964). Besmetting in dergelijke bedrijven
vindt als regel via het oppervlak van slachtdieren en apparaten plaats. In-
tensivering van de hygiënische maatregelen in dergelijke bedrijven is der-
halve bijzonder noodzakelijk. Zowel ter bepaling van de hygiënische ge-
steldheid van slachtprodukten als ter controle van het effect van maat-
regelen die ter verbetering daarvan worden uitgevoerd is het een vereiste,
te beschikken over betrouwbare methoden voor het quantitatief bacterio-
logisch onderzoek van oppervlakken. Hiertoe kan men gebruik maken van
verschillende methoden. Deze zijn in drie groepen te verdelen (Mossel,
1964; Bart els et al., 1964):

1. methoden, waarbij een deel van het te onderzoeken oppervlak door
uitsnijden verwijderd en daarna conventioneel-bacteriologisch onder-
zocht wordt („destructieve" methoden);

2. methoden, waarbij met behulp van watten- of alginaatproppen het
oppervlak wordt afgeveegd en bedoelde proppen op enigerlei wijze
worden onderzocht („swab"-methoden);

3. methoden, waarbij een passende agar direct in aanraking wordt ge-
bracht met het te onderzoeken oppervlak („Abklatsch"- of repli-
catie-rnethoden).

Afhankelijk van het beoogde doel en de ter beschikking staande onder-
zoekfaciliteiten zal één der genoemde methoden het meest verkieslijk zijn.
In dit artikel zal mededeling worden gedaan van de ervaring welke ver-
kregen is bij het slachtlijnonderzoek, in het kader van een sinds enige
jaren over algemene oppervlakte-microbiologie lopend onderzoek, waarover
binnenkort uitvoerig bericht zal worden.

1 M. v. Schothorst; wetenschappelijk ambtenaar, verbonden aan het Laboratorium
voor Zoönosen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1,
Utrecht.

2 Dr. D. A. A. Mossel; hoofd van het Laboratorium voor Bacteriologie van het
Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek T.N.O., Utrechtseweg 48, Zeist.

3 Dr. E. H. Kampelmacher; hoofd van het Laboratorium voor Zoönosen van het
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Sterrenbos 1, Utrecht.

Schothorst et al., 1965) vormde aanleiding tot een nader onderzoek
van de hygiëne in pluimveeslachterijen. Hierbij werden vergeleken de z.g.
„total body swab technique" (M o s s e 1 en B ü c h 1 i, 1964) en de afdruk-
methode met behulp van in Rilsan-darmen ingesloten voedingsbodems, de
z.g. agarworsten volgens Ten Gate (1963).

In deze laatste werd een bijzonder goed en eenvoudig hulpmiddel gevonden.
Bij deze werkwijze wordt de huid van de te onderzoeken dieren niet, zoals
bij de destructieve technieken, vernield. Bovendien kunnen in zeer korte
tijd op uiterst eenvoudige wijze vele dieren bemonsterd worden. Zeer be-
langrijk is tenslotte dat het laboratoriumwerk tot een zeer eenvoudige
handeling beperkt kan blijven: het aflezen van het per schijfje na bebroe-
ding verkregen aantal kolonies. Wanneer de verkregen gegevens visueel
\\\'erwerkt worden in het hieronder nader te beschrijven „hygiënogram", is
de hygiënische gesteldheid van een slachtlijn bovendien in één oogopslag
te beoordelen, zonder tijdrovende interpretatie van verkregen uitkomsten
van tellingen.

Voor het onderzoek van sterk gewelfde oppervlakken leent deze replica-
techniek zich uiteraard niet.

Wanneer een slachtlijn in hygiënisch opzicht beoordeeld moet worden, dient
allereerst te worden overwogen, welke installaties en handelingen de hy-
giënische gesteldheid van het oppervlak van het dier nadelig zouden kun-
nen beïnvloeden. Bij een pluimveeslachterij zijn dit met name: de broei-
kuip, de ontvederingsinstallatie, alle handelingen in verband met de evis-
ceratie, de koeltemperatuur en de paktunnel.

Om de invloed van de behandehng door mens of machine te kunnen be-
oordelen wordt, indien mogelijk, de huid van een voldoende aantal dieren
vóór en na de behandeling onderzocht met één of meer voedingsbodems in
de vorm van agarworst. In de praktijk is gebleken, dat de bemonste-
ring na een gegeven behandeling meestal ook kan dienen als bemonstering
vóór de volgende behandeling.

Voor het pluimvee-slachtlijnonderzoek werden worsten gebruikt, gevuld met
onderscheidenlijk „violet-red-bile-agar" met 1% glucose (VRBG; M o s-
sel et al., 1962) en de briljantgroenagar (BG) zoals in het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid ontwikkeld (Guinée en Kampelmacher,
1962). Deze combinatie van voedingsbodems geeft een goed beeld van de
hygiëne; op VRBG-agar zullen alle aanwezige Enterobacteriaceae zich ont-
wikkelen, terwijl op BG-agar vele dezer bacteriën, die van minder hygi-
enische betekenis zijn, zullen worden geremd. Bij een sterke conta-
minatie, waarbij alle VRBG-plaatjes overgroeid zijn, zullen de BG-plaatjes
dus nog enige verschillen kunnen aantonen; wanneer in gevallen van uit-
stekende hygiëne de BG-plaatjes negadef zijn, zullen de VRBG-plaatjes nog
in verschillende mate begroeid kunnen zijn. Ei zij hier echter wel met na-
druk gewezen op het feit, dat de BG-plaatjes meestal ongeschikt zijn voor
direct Salmonella-ond&Tzoek-, de op deze voedingsbodems verkregen lactose-
negatieve kolonies zullen, ter herkenning van Salmonella op de gebruike-
lijke wijze nader biochemisch en serologisch dienen te worden onderzocht.

De worsten kunnen in het donker in de koelkast gedurende 3 - 4 weken
worden bewaard.

Met een dikbuikig scalpel, dat in een potje met 70%-ige alcohol wordt
bewaard, wordt een vers sneevlak gemaakt. Dit wordt, nadat de alcohol
vervlogen is, op de huid van het dier of in het algemeen op goed toegan-
kelijke oppervlakten gedrukt. Hierna wordt een plakje van ca. 0,5 cm dikte
afgesneden en in een Petri-schaal overgebracht. Na iedere snede wordt het
scalpel weer in de alcohol teruggezet. Deze werkwijze heeft de volgende
3 voordelen: er wordt steeds met een Enterobacteriën-vrije scalpel
gewerkt; de bacteriën, afkomstig van een eventuele randbesmetting van de
worst, die door het scalpel op het plaatje zouden kunnen worden gebracht,
worden door de, nog op het scalpel aanwezige, alcohol gedood; het scalpel
snijdt, door de aanwezigheid van alcohol, gemakkelijker door de agar.
Het aldus ontstane filmpje alcohol op de worst moet vervlogen zijn voor-
dat weer een afdruk gemaakt kan worden, zodat het arbeidstempo niet te
hoog opgevoerd moet worden. Dit laatste geldt echter niet, wanneer zoals
zojuist beschreven, met twee verschillende types worsten wordt gewerkt,
daar dan de alcohol altijd vervlogen is voordat een tweede afdruk wordt
gemaakt.

Bij het afsnijden van plakjes is het soms nuttig met de rand van de steriele
petrischaal een weinig zijdelingse tegendruk te geven, zodat er een regel-
matige sneevlakte ontstaat, terwijl het plakje na het afsnijden vanzelf in
de schaal glijdt.

De eerder gevonden variatie in de aantallen bacteriën op verschillende
plaatsen van het oppervlak van slachtdieren (Mossel en Büchli, 1964)
werd bij dit onderzoek bevestigd. Het is daarom gewenst bij een slachtlijn-
onderzoek bij de dieren steeds op dezelfde plaats af te drukken. Tevens
zal steeds een zo groot mogelijk aantal afdrukken dienen te worden ge-
maakt, om zowel variaties in de besmetting van eenzelfde gebied bij ver-
schillende dieren als de invloed van eventuele fouten bij de visuele inter-
pretatie der plaatjes (zie onder 4) tot een minimum te beperken.

Na 18 - 24 uur bebroeden bij 37° G worden de plaatjes beoordeeld op de
mate van begroeiing. Hoewel dit natuurlijk in beginsel zeer wel kan ge-
schieden, worden de verkregen kolonies bij slachtlijnondcrzoek niet ge-
differentieerd. Gezien de in het algemeen geometrische verdeling van bac-
teriën over slachtdieroppervlakten (Hansen, 1962) wordt het aantal
kolonies bovendien slechts geschat. De aangetroffen aantallen kolonies op
de plaatjes (fig. 1) worden daartoe ingedeeld in 5 klassen volgens het
onderstaande schema, dat een modificatie is van het door Kelch en
Friess (1959) voorgestelde. Voor de uitsluitend visuele weergave der
resultaten wordt aan iedere klasse bovendien een codeteken toegekend (zie
tabel 1).

De codetekens verkregen op VRBG- en BG-plaatjes worden in een schema-
tische voorstelling, het zogenaamde „hygiënogram", verwerkt (zie figuur 2
en 3). Dit hygiënogram leent zich bijzonder goed om met één oogopslag
informatie te verstrekken over de hygiënische gesteldheid van bemonsterde
oppervlakken van slachtdieren, apparaten e.d.

Ieder verschil in zwarting in het hygiënogram wijst immers op een verschil
in bacteriologische gesteldheid van de vergeleken oppervlakken, en zal als
zodanig aanleiding dienen te geven tot het nemen van corrigerende maat-
regelen.

VRBG- en BG-plantjes met verschillende aantallen kolonies.
Resultaten en bespreking

Op de bovenbeschreven wijze werd een groot aantal hygiënograrnmen op-
genomen in verschillende pluimveeslachterijen. Als voorbeeld van de daar-
bij verkregen uitkomsten zijn in fig. 2 en 3 de hygiënograrnmen van slach-
terij I en II weergegeven.

Bij slachterij I werden de dieren op 4 punten van de slachtlijn t.w. na de
ontvedering, na de evisceratie, na de koeling en na de paktunnel bemon-
sterd op één moment van de dag. Bij slachterij II kon slechts op 3 punten
onderzoek worden verricht, aangezien hier de paktunnel ontbrak. In dit
bedrijf werd het onderzoek op 6 momenten van de dag uitgevoerd.
Uit fig. 3 blijkt, dat gedurende de gehele dag de hygiënische gesteldheid
in het bedrijf weinig veranderde en dat de evisceratie een bron van be-
smeuring van de dieren vormde.

11.10 uur 11.35 uur 12.00 uur 13.30 uur 14.00 uur
VRBG BG VRBG BG VRBG BG VRBG BG VRBG BG

Dit laatste treedt ook op bij bedrijf I (fig. 2). Bovendien blijkt hier nog
een oppervlaktebesmeuring tussen koeling en inpakken plaats te vinden.
De waarde van dergelijke, door hun duidelijkheid ondubbelzinnig te inter-
preteren, resultaten voor het corrigeren van fouten in de hygiënische be-
drijfsvoering in pluimvee- en andere slachterijen, is in de praktijk her-
haaldelijk gebleken.

Voor het hygiënisch lijn-onderzoek in pluimveeslachterijen is de afdrukmethode met
behulp van z.g. agarworsten volgens Ten Gate zeer goed bruikbaar gebleken. Wel
bleek het noodzakelijk de scalpels, ter voorkoming van het verspreiden van rand-
infecties van de worsten, in 70%-ige alcohol te bewaren.

Het parallel gebruik van violet-red-bile-glucose-agar en briljantgroen-agar (bereiding
R.I.V.) gaf zeer nuttige resultaten, zowel bij het onderzoek van sterk als van zwakker
besmette dieren en apparaten. De uitkomsten werden in een overzichtelijk schema,
het zogenaamde „hygiënogram", uitgedrukt.

„Taking prints" by Ten Gate\'s so-called agar sausages was found to be a very useful
method in sanitary line-studies in poultry processing plants. To prevent the spread of
marginal infection of the sausages, however, the scalpels had to be stored in seventy
per cent alcohol. The parallel use of violet-red-bile glucose agar and brilliant-green
agar (prepared by the National Institute of Pubhc Health) produced very useful
results in the study of highly as well as slightly contaminated animals and apparatus.
The results were presented in the form of a lucidly arranged diagram, the so-called
"hygienogram".

Afin d\'obtenir un examen hygiénique de la ligne d\'abattage des oiseaux de basse-
cour, la méthode de tirage avec des soi-disants saucissons agar-agar selon Ten Cate
s\'est trouvée être extrêmement pratique. Il a cependant paru nécessaire de conserver
les scalpels dans 70% d\'alcohol afin de prévenir la dispersion des infections des
bords des saucissons.

L\'emploi parallèle de glucose-violet-red-bile agar et d\'agar vert-brillant (préparation
R.I.V. Institut National d\'Hygiène Publique) a donné des résultats très utiles, tant
pour l\'exaimen d\'animaux et d\'appareils fortement contaminés que pour l\'examen
d\'animaux et d\'appareils moins intensément contaminés. Les résultats ont été ex-
primés dans un schéma bien ordonné, nommé „l\'hygiénogramme".

Für die hygienische Linienuntersuchung in Geflügelsclachtereien hat sich die Ab-
druckmethode mittels sogenannter Agar würste nach Ten Cate sehr gut bewährt.
Wohl war es nötig die Skalpells in 70% Alkohol zu bewahren, um Verbreitung von
Randinfektionen der Würste zu verhüten.

Die Parallelanwendung von Violet-red-bile-Glukose Agar und BriUiantgrün-Agar (Be-
reitung R.I.V.) ergab sehr nützliche Resultate, sowohl bei der Untersuchung von stark
oder schwach verseuchten Tieren und Apparaten.

Die Resultate wurden in einem übersichtlichen Schema, dem sogenannten „Hygieno-
gramm" wiedergegeben.

Para el examen higienico post mortem en linea en mataderos para aves resulto que
el metodo de impression con ayuda de las llamadas salchichas de gar segun Ten Cate
era muy utilizable. Si era necesario de guardar en 70% alcohol los scalpels, para pre-
venir una dispersion de las infecciones a la orilla de las salchichas.

El uso paralelo de violado-rojo-bllis-glucosa y brillanteverde-agar (preparado por
R.I.V. Instituto del Est adopara la salud publica) resulto muy bien, asi en el examen
de animales muy contaminadas como en animales contaminadas moderadas, y en
los instrumentos.

Los resultados fueron expresados en un esquema sinoptico, el llamado higienogramo.

Bartels, H,, H a d 1 o k, R, und K ä f e r s t e i n, F, K, ; Bedeutung der Trennung
von Schlachträumen und Fleischbearbeitungsräumen, Fleischwirtschaft 16 1203
(1964).

C a t e, L, t e n: Eenvoudige en snelle bacteriologische bedrijfscontrole in vleesverwer-
kende bedrijven met agar-„worsten" in rilsan-kunstdarm, Tijdschr. Diergeneesk,
88, 14, (1963).

G r O s s k 1 a u s, D, und L e s s i n g, G, : Hygiene-Probleme in Geflügelschlachtereien

Fleischwirtschaft, 16, 1253, (1964).
G u i n é e, P, A, M, and K a m p e 1 m a c h e r, E, H, : Influence of variations of the
enrichment method for detection of Salmonella, Antonie v. Leeuwenhoek 28 417
(1962). \' \'

Hansen, N, H,: A simplified method for the measurement of bacterial surface
contamination in food plants and its use in the evaluation of pressure cleaners.
/. appl. Bacteriol., 25, 46, (1962).
Kampelmacher, E, H,, Guinée, P. A, M,, Hofstra, K, en Keulen,
A, V a n: Salmonella-onderzoek in slachthuizen, Tijdschr. Diergeneesk., 87, 77, (1962).
Kelch, F. und Friess, H.: Durchführung bakteriologischer kontrollen in Fleisch

verarbeitenden Betrieben. Fleischwirtschaft, 11, 1011, (1959).
Mossel, D. A, A. : Essentials of the assessment of the hygienic condition of food

factories and their products, /, Sci. Food Agric., 15, 349, (1964).
Mossel, D. A, A, and Büchli, K,: The total object swab („TOS") technique,
A reliable and convenient method for the examination of some proteinaceous staple
foods for various types of Enterobacteriaceae, Lab. Pract., 13, 1184, (1964).

M o s s e 1, D, A, A,, M e n g e r i n k, W. H, J, and S c h o 1 t s, H, H. / A McConkey

type agar medium for the selective growth and enumeration of all Enterobac-
teriaceae. J. Bacteriol., 84, 381, (1962).
Schothorst, M, van, Guinée, P. A, M,, Kampelmacher, E, H. en
Keulen, A, van: Onderzoek naar het voorkomen van Salmonella-kiemen bij
slachtkippen en -kuikens in Nederiand, Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1523, (1965)

Gesteeid papilloom In de oesophagus als oorzaak
van chronische recidiverende tympanie

Op 19 november 1964 werd door de veehouder v. W. te M. \'s avonds hulp
ingeroepen omdat een koe plotseling erg dik geworden was.

Bij nadere anamnese ter plaatse bleek dat de koe al sedert enkele maanden en
vooral na het eten tympanisch was. Deze tympanie was geleidelijk aan verergerd,
de eetlust en melkgift verminderd en het dier vermagerde.

Hedenavond was het dier na knollen- en hooivoedering plotseling opgehouden
met eten en sterk tympanisch geworden, terwijl het af en toe naar de buik trapte.

Bij onderzoek bleek de pens opgebogen tot boven de lendewervels. De
temperatuur was normaal, de pols 100. De linkerflank bleek bij palpade
erg gespannen te zijn. Er waren geen pensbewegingen te voelen. Wel kon-
den bij auscultatie af en toe pensbewegingen gehoord worden.
Door rectaal onderzoek bleek dat de faeces in het rectum slecht verteerd
waren. De pens was sterk uitgezet en voelde erg gespannen aan.
De neussonde werd via de oesophagus in de pens gebracht, maar hierdoor
kon geen gas ontlast worden. Uit de sonde kwam slechts wat vloeistof
met schuim. Omdat de tympanie tijdens het onderzoek niet toegenomen
was en de Unkerflank met de vuist nog wat ingedrukt kon worden werd
alleen een medicamenteuze therapie ingesteld. De eigenaar zou de koe laten
vasten en er werd meteen 500 gram sulfas natricus exsiccatus met de fles
ingegeven. De sulfas natricus werd echter voor het grootste deel uitge-
braakt.

Er werd besloten tot de volgende dag te wachten met het doel voor ogen
dat de tympanie zou afnemen, waardoor het onderzoek zou worden verge-
makkelijkt. Bij toename van de tympanie zou de boer direct waarschuwen.

Na een lichte verbetering was de koe de andere dag \'s middags nog meer
tympanisch. De pens was nu sterk uitgebogen tot boven de lendewervels.
De koe wankelde en steunde. De temperatuur was normaal, de pols 120.
Nadat de neussonde via de oesophagus in de pens was gebracht kwam
hierdoor weer vloeistof met een beetje schuim naar buiten.
Daar gedacht werd aan een schuimtympanic werd besloten tot operatie.
Bij deze operatie bleek dat er zich in de pens een harde voedselmassa be-
vond met daarboven gas. Bij onderzoek van de buik konden geen verdere
afwijkingen gevonden worden. Via de pens werd de hand in de oesophagus
gebracht, waarbij opviel dat, nadat de cardia gepasseerd was, vloeistof van-
uit de oesophagus in de pens liep.

Doordat de tympanie verdwenen was, verbeterde de algehele toestand van
de koe zienderogen. In de hoop dat de harde pensinhoud de oorzaak van
de recidiverende tympanie was geweest, werd deze voor een groot deel ver-
wijderd. Hierna werden pens- en buikwanden weer gesloten.

1 Dr. W. A. B. Jaartsveld; praktizerend dierenarts te Nijmegen, Pater Brugman-
straat 18.

De teleurstelling was dan ook groot toen de koe nadat ze enkele liters
water gedronken had, dit via neusgaten en niond uitbraakte. Ook nu kon
echter de neussonde weer gemakkelijk in de pens gebracht worden via de
oesophagus. Bij het terugnemen van de neussoride viel op dat, als het einde
hiervan was gekomen ter hoogte van de vijfde rib, het draaien van de
sonde om zijn lengteas werd bemoeilijkt. Hierdoor ontstond het vermoeden
dat zich daar ter plaatse een obstructie bevond in of om de oesophagus.
Besloten werd de koe voor een tweede keer te opereren met het doel de
oesaphagus nog hoger af te palperen. Ook bij dit onderzoek was geen af-
wijking te voelen. Pas nadat een helper de sonde had ingebracht werd een
knobbelig gezwel voelbaar dat aan een ligament hing en door de sonde naar
achteren werd verplaatst. De tumor, die de grootte had van een vuist, kon
met een vingermesje verwijderd worden. De pens- en buikwanden werden
weer gesloten, waarna een volledig herstel optrad.

Bij microscopisch onderzoek bleek de tumor een papilloom te zijn.
Papillomen bij de cardia zijn als oorzaak van recidiverende tympanie be-
kend. Bij literaturonderzoek bleek dat een gesteeld papilloom in de oeso-
phagus als oorzaak van recidiverende tympanie niet beschreven is, hoewel
de patholoog-anatoom deze gesteelde papillomen wel kent.
Volgens Nieberle en Gohrs komen van de tumoren die in de oeso-
pha^s worden gevonden het meeste voor papillomen. De gelokaliseerde
papillomen — vooral de grotere — zijn vanwege de voortdurende prikke-
ling bij het slikken vaak gesteeld.

Beschreven wordt een koe met recidiverende tympanie. Door operatie werd een
gesteeld papilloom uit dc oesophagus verwijderd waarna een volledig herstel optrad.

Description of a relapsing tympany in a cow causcd by a stalked papilloma in the
esophagus. After operation complete recovery was obtained.

N i e b e r 1 e, K. und Gohrs, P.: Lehrbuch der sperziellen pathologischen Anatomie
der Haustiere, Hannover 1954.

B i c k f O r d, A. A.: A fully formed and functional right oviduct in a single comb
white leghorn pullet. Avian Dis., 9, 464, (1965).

Volgens Mc Bride kunnen zich 4 soorten anomaliën van het vrouwelijk geslachts-
apparaat bij kippen voordoen:

2. de rechtereileider is ontwikkeld met geringe ontwikkeling van een rechter
gonade;

4. het linker geslachtsapparaat is normaal, maar de rechter eileider is cysteus
ontwikkeld.

B i c k f O r d seceerde een wegens tracheitis afgemaakte jonge hen, waarbij beide
eileiders volledig ontwikkeld waren en ook beide een ongeveer evengrote uitgang
naar de cloaca hadden. Er was maar één ovarium.

Dit zou het eerste geval zijn van categorie 3 van Mc Bride waarin het rechter
oviduct langer was dan het linker en volledig functioneerde.

(Gewoonlijk is een ontwikkeld rechter oviduct distaal niet passabel, zodat de eieren
daaruit in de buikholte worden opgehoopt, wat de dood tengevolge heeft, Ref.)

Heidrich, H. J. c.s.: Untersuchungen über die Pyogenes-Mastitis des Rindes
mit besonderer Berücksichtigung der Fermenttherapie. Berl. Münch, tierärztl. Wschr.,
IZ, 324, (1965).

In vitro blijkt de verwekker van de pyogenes-mastitis sterk gevoelig voor penicilline cn
Oxytetracycline, minder voor chlooramphenicol, chloortetracycline en streptomycine.
De sulfa-preparaten zijn op enkele uitzonderingen na vrijwel ongevoelig.
De onbevredigende ervaringen in vivo zijn te wijten aan de ontstekingstoestand
(detritus- en pusmassa\'s) die een moeilijk te overschrijden barricade vormt voor de
therapeutische stof om met de verwekker in contact te komen, zowel bij intra-
musculaire als intramammaire applicatie. Van de 128 behandelde kwartieren gingen
er 93 voor de melkproduktie verloren; slechts bij 9 kwartieren trad volledig herstel op
zonder melkgiftdaling en in 20% der gevallen (26 kwartieren) een gedeeltelijk
herstel.

Uit hun onderzoek bleek, dat voor een genezing een vroegtijdig ingestelde behandeling
niet doorslaggevend was. Dit merkwaardige resultaat doet de schrijver veronderstellen,
dat óf bij de verschillende Cht. /))\'og«nes-stammen er ook verschil bestaat in agressivi-
teit voor het uierwccfsel óf het uierwcefsel een individueel verschillende resistentie
t.a.v. de pyogenes-kiemen bezit.

Heidrich, H. J. und F i e b i g e r, E.: Untersuchungen über die Pyogenes-
Mastitis des Rindes mit besonderer Berücksichtigung der Fermenttherapie. Berl.
Münch, tierärtzl. Wschr., 78, 341, (1965).

In de humane sector worden proteolytische fermenten bij daarvoor specifieke indi-
caties gebruikt: intraveneus toegediend worden stolsels bij trombo-embolische ziekten
opgelost; lokaal toegepast worden fibrineuze of purulente exsudaten in lichaamsholten

of op wonden vervloeid. De hiervoor in aanmerking komende fermenten zijn alleen
werkzaam op dood, niet op levend weefsel.

De auteurs stelden een onderzoek in naar de mogelijkheid, of deze fermenten bij
pyogene mastitiden te gebruiken zijn. Uit eerder genomen proeven was gebleken, dat
alleen succes te verwachten was, als er een bactericide stof bijgevoegd was. 52 Zieke
kwartieren werden intramammair behandeld met een fibrolan-antibiotica combinatie
(fibrolan bevattend: 25 E fibrinolysine en 15.000 E desoxyribonuclease) ; 25% der
dieren kon niet genezen worden; 48% der gevallen gaf een volledige genezing zonder
melkgiftdaling en bij 27% een klinische genezing met verminderde melkgift.
Een dergelijke behandeling zal echter uit economisch oogpunt door de relatief hoge
kosten slechts bij waardevolle fokdieren mogelijk zijn.

(Besmettingen met salmonella\'s via het voedsel komen over de gehele wereld voor.
Via het drinkwater wordt de mens in de westers georiënteerde landen echter hoogst
zelden besmet. Sedert de uitbraak in Amsterdam in mei 1962 wordt in Nederland
aan de toestand van het drinkwater meer aandacht besteed en in droge tijden ontstaat
dikwijls een massale „hydrofobie", waarbij borstelwormen voor gevaarlijke organismen
worden gehouden. De tyfusuitbraken in Zwitserland, Zermatt maart 1963 en Etzel
14 september 1965, waarbij het drinkwater met S. typhi besmet bleek, hebben aan-
getoond dat ook in de moderne Europese maatschappij inderdaad een zeker wan-
trouwen ten opzichte van drinkwater wel gemotiveerd is.

Ook in Amerika heeft men met drinkwaterperikelen te maken. New York heeft b.v.
een groot tekort. Een 2e glaasje water bij de maaltijd gedurende het warme jaargetijde
geven de restaurants zelfs niet meer zo vlot en zeker is het niet toegestaan je auto er
mee te wassen. Het is niet te verwonderen dat het werelddeel, waar het meest met
Salmonella besmet veevoer van plantaardige of dierlijke herkomst vandaan komt, ook
met het vcxjrkomen van salmonella\'s in drinkwater te kampen heeft.
Van steden in Midden- en Zuid-Amerika is te verwachten dat het drinkwater, wat
betreft het kiemvrij zijn van virussen en bacteriën, die gastro-enteritis kunnen ver-
oorzaken, niet altijd onberispelijk is. Het is echter treffend dat ook in het westen van
de Verenigde Staten deze ongewenste situatie kan optreden, Rej.)
In de wekelijkse mededelingen no. 21, 22 en 23 van Morbidity and Mortality van
het U.S.A. Department of Health, Education and Welfare wordt melding gemaakt
van een epidemie van gastro-enteritis, die in de stad Riverside in Californië plotseling
uitbrak en waarbij meer dan 1000 personen werden aangetast. De gelijkmatige ver-
spreiding over de gehele stad was moeilijk te verklaren als een voedselvergiftiging.
Er was n.1. geen enkele aanwijsbare oorzaak te vinden voor de plotselinge verspreiding
van de Salmonella typhimurium, die uit meer dan 50% van de faecesmonsters der
patiënten kon worden geïsoleerd. Door de bestudering der epdidcmiologische gegevens
kon vlees van het abattoir, bevroren gevogelte, melk en eieren worden uitgesloten als
vehicula van dc srnetstof. Er was ook geen groot gemeenschappelijk eetfeest geweest.
De epidemie begon medio mei en bereikte haar hoogtepunt in 12 dagen om daarna
geleidelijk te verminderen. In verhouding werden meer kinderen dan volwassenen
aangetast. Alle patiënten op 2 na bleken het niet gechloreerde drinkwater ongekookt
te gebruiken. Dit drinkwater had een uitstekende smaak, het was afkomstig van ver-
schillende norton-putten in en buiten de stad en werd geregeld gecontroleerd op
faecale coli-bacteriën.

Op een 5-taI plaatsen werden op 31 mei en 2 juni 1965 monsters water genomen, die
bacteriologisch onderzocht werden op Salmonellae. Alle monsters bleken S. typhi-
murium te bevatten. Op 2 juni werd begonnen met chlorcring, waardoor de directe
smetstofbron kon worden uitgeschakeld. Door een intensieve voorlichting zou men ook
trachten de secundaire besmettingen te beperken.

De oorspronkelijke smetstofbron van de plotseling (?) optredende contaminatie van het
drinkwater kon niet worden opgespoord. De diepboringen gaven alle direct bemon-

sterd salmonellavrij water, zodat de besmetting in een reservoir of een van de grote
aanvoerbuizen moet hebben plaats gevonden. Het leek alsof het water besmet was
geworden met een reincultuur, niet éénmahg maar bij herhaling, want het coli-
gehaJte bleek beslist niet verhoogd te zijn.

Door een huis aan huis-onderzoek werd vastgesteld dat in totaal 14.000 infecties
onder een bevolking van 110.000 zielen hebben plaats gevonden. Vermoed werd dat
ook nog 2000 personen, die als forensen in Riverside werken, in meer of mindere
mate ziekteverschijnselen door het drinken van besmet water hebben vertoond. Van
de kinderen onder het jaar zou 20% ziek zijn geweest, van 1-4 jaar 18,7% om bij de
oudere personen geleidelijk af te nemen tot 8,7%.

De mededelingen reppen niet over infecties bij huisdieren, die het water moesten
drinken, doch evenmin van oriënterende onderzoekingen dienaangaande.
(Het valt te betreuren dat de rapporteurs, Dr. P h i 1 i p C o n d i t, directeur van dc
afdeling besmettelijke ziekten van het departement voor Volksgezondheid van de
staat Californië, en Dr. Everett Stone, directeur van de provinciale geneeskun-
dige dienst van Riverside, er niet in geslaagd zijn vast te stellen op welke manier de
besmetting heeft kunnen plaats vinden. Via rioolwater of effluent van de zuiverings-
installatie is onwaarschijnlijk omdat dan ook wel andere salmonella\'s in het leiding-
water zouden zijn aangetoond, Ref.)

Growth Hormone - Releasing Activity of Hypothalamic Extracts at Different Ages.
Endocrinology, 77, 241, (1965).

Bij ratten werd het verschil in groei-hormoon uitscheidende (releasing) activiteit op
verschillende leeftijden bestudeerd.

Hypothalamus extracten van 30 dagen oude (I) en 2 jarige ratten (II) werden met
behulp van intra carotide injecties getest op 30 dagen oude intacte ratten ten aanzien
van hun potentie om de groeihormoon secretie van de hypofyse te stimuleren.
Het hypothalamus extract I bleek in tegenstelling tot het extract II in staat te zijn de
hypofyse te brengen in een toestand zonder aanwijsbare hoeveelheden groeihormoon.
Werden daarentegen 2 jarige ratten met het extract I ingespoten dan trad een veel
minder sterke depletie van het groeihormoon op.

Uit deze resultaten werd geconcludeerd dat bij jonge ratten in de hypothalamus een
grotere groeihormoon „releasing" activiteit bestaat dan bij oudere dieren, terwijl de
hypofyse van deze oudere ratten ook minder gevoelig is voor deze stimulering.

U n w i n, D. D.; Field trial with an Organophosphorus compound against Warble
fly larvae in Cattle. Vet. Rec., 77, (21), (1965).

In Engeland worden goede resultaten bereikt bij de bestrijding van horzellarven
{Hypoderma soorten) in koeien met Tiguvon (Bayer 9007-S 1752-Bayer 29493).
De behandeling heeft plaats gehad eind november of in de eerste week van december
met behulp van de zogenaamde „Pour-on" methode. Dc chemische formule van
Tiguvon is 0-4-(methylthio)-m-tolyl-phosphorthioate. Een 2% oplossing in olie werd
gebruikt.

Het Tiguvon werd op de ruggen van de te behandelen dieren gegoten (Pour-on) in
een dosering van 19 ml per honderd pond lich. gewicht.

Bij 141 aldus behandelde dieren werd een resultaat bereikt van 95%. Onaangename
bijverschijnselen werden niet waargenomen.

Oksanen: Studies on nutritional muscular degeneration (NMD) in ruminants.
Acta. vet. Scand., 6, suppl. 2, (1965).

In deze 103 pagina\'s tellende, zeer lezenswaardige monografie behandelt de schrijver
het voorkomen van de spierdegeneratie der herkauwers in Oost-Botnië, waar deze
ziekte enzoötisch voorkomt, tegen sporadische gevallen in de rest van Finland, zowel
bij kalveren als bij oudere runderen en vermoedelijk ook bij lammeren en ooien.
Bij runderen ziet men een piek in het begin van de weideperiode, wel meer ten gevolge
van de grote spierinspanning dan door voedselvergiftiging. Bij kalveren ziet met het
optreden van einde herfst tot in de vroege zomer. Vooral wanneer het hooi in een
natte zomer is gewonnen, treedt de degeneratie (NMD) op.

De klinische verschijnselen variëren van nauwelijks waarneembare tot uitgesproken
lokomotiestoornissen en diarree. Hartdegeneratie ziet men bij kalveren beneden de
leeftijd van 4 maanden, hemoglobinurie bij oudere runderen. Ooien vertonen nooit
duidelijke symptomen.

Het K-gehalte van het bloedserum heeft geen diagnostisch belang; de transaminase-
waarde (SGOT) is sterk verhoogd, evenredig met de uitgebreidheid der spierdegene-
ratie, doch niet met de lokalisatie ervan. Bij klinisch ernstige gevallen (hartdegene-
ratie) is de waarde vaak niet hoog. Aan de pensinhoud werden geen veranderingen
waargenomen.

Bij experimenteel met voedsel uit Oost-Botnië verwekte NMD bij lammeren had toe-
diening van selenium voldoende preventief effect; 1 gram vitamine E aan drachtige
ooien tweemaal toegediend, voorkwam de ziekte bij de lammeren niet.
Maandelijkse perorale toediening van 100 mg Na-seleniet per 30 kg lichaamsgewicht
voorkwam NMD in Oost-Botnië geheel bij runderen, 1 gram vitamine E, maandelijks
intraveneus toegediend bij 9 kalveren, had tot resultaat dat er drie ziek werden.
Alle klinisch zieke dieren genazen na toediening van 2-4 mg Na-seleniet per kg
lichaamsgewicht peroraal, of 0,1-0,3 mg Na-seleniet parenteraal toe,gediend, of 20-50
mg vitamine E per kg lichaamsgewicht parenteraal, of bij gecombineerde toepassing,
(4 van 56 dieren sderven aan complicaties).

Experimenteel kon NMD bij kalveren binnen 1 maand worden opgewekt door een
kunstmelkpoeder, waaraan eerst 1% en later 5% visleverolie was toegevoegd; 5 gram
ferrosulfaat in het voedsel versnelde het optreden niet, doch 100 mg Na-seleniet
peroraal 4 maal tijdens de proef toegediend, vertraagde het optreden van NMD 2
weken.

Toedienin.g van sterk onverzadigde vetzuren (visleverolie) na sluiting van de slok-
darmsleuf of inbrenging in het duodenum versnelde het optreden van NMD bij
lammeren en ooien niet, doch Na-seleniet vertraagde het optreden 3—6 weken.
Voedselanalyse leverde als enig verschil tussen goed en slecht hooi met betrekking tot
de onverzadigde vetzuren een duidelijke verlaging van het linoleènzuurgehalte op. Het
seleniumgehalte van hooi, gerst en haver uit Oost-Botnië was duidelijk lager dan in
Zweden.

De conclusie luidt dat in Oost-Botnië de NMD wordt veroorzaakt door seleentekort in
het voedsel; de karakteristieke seizoensvariatie is waarschijnlijk het gevolg van variatie
in het vitamine E gehalte.

(V.E.B. Gustav Fischer Verlag, Jena, 1965, 345 pag., 74 afb. en 4 pag. kleurendruk;
DM 36,80.)

Dit boekwerk, waaraan behalve de bovengenoemde hoofdauteur zes anderen hebben
meegewerkt, heeft de verdienste dat het, zoals in het voorwoord vermeld is, met een
beperkte doelstelling is geschreven en niet meer pretendeert te zijn dan het is.
Het is opgezet als een beter soort collegediktaat, zulks ter begeleiding van de studie
der levensmiddelenhygiëne door de veterinaire studenten, wien aangeraden wordt de
te behandelen stof voor elk college en nadien het gehele boek voor het Staatsexamen
te bestuderen. In compacte vorm worden systematisch van alle voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong de belangrijkste data vermeld, zonder weergave van de weten-
schappelijke achtergronden betreffende het hoe en waarom. Onderzoekmethoden zijn
er dan ook niet in te vinden; argumentaties voor de beoordeling evenmin. De basis-
kennis wordt verondersteld geestelijk eigendom te zijn van de student en evenzeer van
de in de levensmiddelenhygiëne-sector werkzame dierenarts, voor wie het als naslag-
werk bedoeld is.

Vlees en vleeswaren krijgen, met vis en visprodukten, de meeste aandacht; hiervan
weer met name materiaalkennis, kwaliteitskenmerken en indeling, behandeling, opslag
en bewerking. De afwijkingen in de deugdelijkheid worden systematisch besproken en
gevolgd door de beoordeling.

De bij slachtdieren voorkomende ziekten worden, evenmin als de keuring ervan, be-
handeld, iets wat wel geschiedt bij gevogelte, wild en vis. De postmortale, tot de
rijping voerende processen worden genoemd, zonder erop in te gaan.
In enkele kortere hoofdstukken worden conserven, eieren en eiprodukten, de daarin
voorkomende afwijkin,gen en beoordeling, behandeld.

De in de D.D.R. geldende wettelijke voorschriften zijn in een — foutief genummerd
— aanhangsel toegevoegd. Er komen nog enkele onnauwkeurigheden voor, o.a. op
pag. 1 waar de vleesproduktieplanning in tonnen werd weergegeven, waar deze
ongetwijfeld in x 1000 ton bedoeld werd, en op pag. 10 waar de tekening van het
systeem van uitsnijden van een kalf voorzien werd van de tekst „Zerlegung Schwein".
Na elk hoofdstuk volgt een opgave van geraadpleegde literatuur; in de tekst zelf
ontbreekt de verwijzing hiernaar.

Ondanks deze onvolkomenheden is dit boek door zijn sterke gerichtheid op het doel,
het vergroten, c.q. het opfrissen der kennis van de levensmiddelen van dierlijke
oorsprong en het aangeven van concrete beoordelingscriteria, zeer bruikbaar voor
studie- en naslagdocleinden van onze levensmiddelenhygiënisten.
De typografische verzorging is goed; de prijs zeer overkomelijk.

Hebt U reeds de banden ter inbinding van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
jaargang 1965 besteld?

In de vorige aflevering van dit Tijdschrift werd hiertoe een bestelkaart ingelegd.

Gaarne zou ik bij het in het Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1523, (1965) gepubliceerde
artikel enkele aantekeningen maken.

„Uit 263 (17,3%) van de 1530 kuikens konden Salmonellae worden geïsoleerd."
— Bij 105 (40%) van de 263 positieve dieren werden de Salmonellae alleen uit de

...... geïsoleerd". — „...... zou dit betekenen, dat, daar mogelijk, 105 dieren

in de slachterij gecontamineerd zijn, dus 158 dieren (10,2%) geïnfecteerd werden
aangevoerd."

Ook elders in het artikel wordt „een bestaande latente infectie van het dier" gesteld
tegenover „een contaminatie van het dier tijdens de slachting."

Door het voorgaande wordt de indruk gewekt, dat de 7% contaminatie der huid bij
overigens negatieve dieren op het bedrijf ontstaat (aan de baan hangen, bedwelmen,
verbloeden, broeien, ontvederen) en dus door maatregelen van het bedrijf zou
kunnen worden bestreden. De totale huidbesmetting bedraagt zelfs 12%.
Er mag echter op worden gewezen (wat bij schrijvers bekend zal zijn), dat een deel
van de huidcontaminaties verklaard zou kunnen worden door het vervoer (aanvoer
der levende dieren; temperatuur, aantal, lengte der rit en totale tijdsduur van verblijf
in de stapelkooien). De contaminatie tijdens de genoemde handelingen op het bedrijf
zelf zou wel eens belangrijk minder kunnen zijn.

De schrijvers zijn zich overigens zeer goed ervan bewust, dat nog grote contaminatie-
kansen in het slachthuis niet in het onderzoek zijn opgenomen. Er moeten immers
nog vele handelingen volgen, waarbij de kans op de in het artikel juist gevreesde
huidcontaminatie aanwezig is, o.a. het openen der buik en de evisceratie Juist hier
kan vaak nog zeer veel verbeterd worden.

Belangrijk en interessant zijn nog de percentages voor de blinde darm (7,3%), lever
en gal (5,0%) en milt (2,5%). Wegens het uitzuigen der longen zou het van enig
nut kunnen zijn ook het percentage van de longen (en buikholte) te kennen, en even-
eens van de tarsale gewrichten wegens het vaak doorknippen ervan; vermoedelijk
zijn deze cijfers zeer laag, al is het mogelijk dat hier andere infecties een rol spelen.
Van groot praktisch belang tenslotte lijken de veel lagere percentages bij de kippen.

Het onderzoek naar het voorkomen van Salmonellae bij slaehtkippen en -kuikens
had tot doel het bepalen van het aantal latent geïnfecteerde dieren (10,2%) en niet
het bepalen van de toename van het aantal besmette dieren tijdens het slachten, zodat
behalve het signaleren van de toename, hier niet verder op ingegaan is. Deze dieren
ondergaan vanaf het moment, dat ze vervoerd moeten worden naar de slachterijen
tot het moment, dat ze panklaar in plastic zakjes verpakt worden, vele handelingen
waarvan meerdere er toe bijdragen, dat het besmettingspercentage toeneemt.
Enkele van de handelingen vinden plaats tijdens het vervoer van de vogels van de
bedrijven naar de slachterijen, andere handelingen vinden tijdens het ontbloeden,
broeien en ontvederen plaats. Deze laatste handelingen zouden nu wel eens een be-
langrijk mindere rol in de contaminatie kunnen spelen dan de eerstgenoemde, volgens
van derBurg.

Deze veronderstelling kan niet geheel worden onderschreven, aangezien het contact
faeces-huid tijdens het slachtproces veel directer is dan tijdens het vervoer, daar
bijvoorbeeld alleen al de rubber „vingers" van de ontvederingsmachine in nauw con-
tact komen met de huid, en zodoende in hoge mate tot een toename van huid-
besmettingen kunnen bijdragen.

VanderBurg\'s veronderstelling is overigens niet te weerleggen, daar de gegevens
daarvoor ontbreken. Het maken van een onderscheid tussen vervoer en slachting is
van weinig belang, daar alle maatregelen die tot een vermindering van de besmetting
kunnen leiden, genomen dienen te worden. Hier wordt ook de sanering van de
vervoershygiëne bij inbegrepen.

Iedere dierenarts heeft thans de agenda voor 1966 al weer volop in gebruik. Het is
nu de tijd om de data 8, 9 en 10 juni aan te tekenen en eventueel vast te leggen.
Het is eveneens nu de tijd om met associé of buurtcollegae te overleggen wie er gaan
kan.

Ook de afdelings- of groepsbesturen kunnen in deze een stimulerende of organise-
rende rol spelen.

Het wetenschappelijk programma is intussen vrijwel definitief vastgesteld. De af-
delingen bezitten de voorlopige lijst van voordrachten. Begin mei zal het officiële
programmabokje worden rondgezonden.

Het damescomité heeft dit jaar nieuwe wegen ingeslagen. Het is gebleken dat de
oude opzet, met bezoek aan enige bezienswaardigheden, niet meer voldoet. In een tijd
waarin heel Europa wordt bereisd, blijken binnenlandse bezienswaardigheden niet
meer aantrekkelijk te zijn.

Het Comité heeft zich daarom afgevraagd wat de Universiteit aan de echtgenotes
van de dierenartsen zou kunnen bieden. Het grootste gedeelte van het dames-
programma is op dit denkbeeld ingesteld. Zo zullen o.m. enkele interessante voor-
drachten speciaal voor dc vrouwen van onze dierenartsen worden gehouden. Daar-
naast zal er voldoende tijd zijn voor onderling contact en voor enkele kleine excursies.

Er wordt dit jaar veel zorg besteed aan het avondprogramma, waarmee zowel de
woensdag- als de donderdagavond zullen worden gevuld.

Post-universitair onderwijs is voor de dierenarts nuttig en noodzakelijk. Maar waar-
om zou het geheel niet ook gezellig zijn?

VERSLAG VAN EEN EXCURSIE NAAR WAGENINGEN.
Op 1 juni maakte de Groep K.I. en Zootechniek van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde een excursie (met dames) naar de Landbouwhogeschool te
Wageningen. De mannelijke deelnemers werden in een serie inleidingen door docenten
en medewerkers voorgelicht over de landbouwkundige, resp. veeteeltkundige opleiding

in het algemeen en over het werk dat momenteel in een aantal insdtuten wordt
verricht. Voorts werden demonstraties gegeven in het Laboratorium voor Bloed-
groepenonderzoek en het Laboratorium voor Hygiënische Melkwinning, terwijl op de
boerderij van de afdeling Veeteelt de gang van zaken bij het onderzoek van runderen
op melkbaarheid werd gedemonstreerd.

De tekst van de gehouden voordrachten doen wij hieronder in verkorte vorm volgen.

Prof. Dr. Th. S t e g e n g a: Wageningen als landbouwkundig centrum.
Wageningen is in de landbouwkundige wereld in binnen- en buitenland een begrip.
Het is begonnen omstreeks 1870 met een landbouwcursus aan de middelbare school.
Nu is er sedert 1918 een Landbouwhogeschool en zijn er talloze instituten, met een
totaal van wel 700 academici.

De hogeschool, die circa 1700 studenten heeft, is vergeleken met buitenlandse hoge-
scholen breed van opzet en o.a. ook uitgebreid in de X-richting (sociologie). De op-
leiding is sterk gespecialiseerd. De studenten moeten een keuze uit meer dan 20
studierichtingen maken. In de laatste 2 jaar van de studie ligt de nadruk op zelfstudie
en eigen onderzoek.

Van ouds is het onderwijs en onderzoek in de plantkundige richting uitgebreider dan
dat in de veeteeltrichting, hoewel momenteel de veeteelt wel ruime aandacht heeft,
zowel binnen de hogeschool als in de instituten.

Wageningen heeft niet veel buitenlandse studenten maar wel veel buitenlanders voor
specialisatie of promotie. Er worden geregeld internationale cursussen georganiseerd.
Er gaan veel Nederlandse landbouwkundigen naar de tropen. De meeste tropische
studierichtingen trekken nog steeds een ruim aantal studenten.

In vergelijking tot de andere tropische richtingen heeft de Tropische Veeteelt in
Wageningen nooit veel studenten getrokken. Veel meer dan 10 in deze richting
afgestudeerden zullen er in totaal wel niet geweest zijn. Dit zal voor een groot deel
geweten moeten worden aan de wel zeer summiere opzet van de opleiding. Drie jaar
geleden echter is in deze opzet verandering gekomen door de benoeming van de
inleider tot buitengewoon hoogleraar in de Tropische Veeteelt, terwijl ook een
wetenschappelijk medewerker kon worden aangetrokken. Thans is dan ook te voorzien,
dat er in de komende jaren elk jaar wel één of enkele afgestudeerden zullen zijn, die
dan in de ontwikkelingslanden een plaats kunnen vinden.

De opleiding in de Tropische Veeteelt loopt tot het candidaatsexamen vrijwel gelijk
op met de Nederlandse richting. Daarna worden de verschillen groter. Studenten van
de Nederlandse richting kunnen eventueel nog Tropische Veeteelt als keuzevak voor
het ingenieursexamen nemen.

Afgestudeerden worden in de eerste plaats gevraagd voor onderwijs in veeteelt en
voeding aan landbouwhogescholen en landbouwfaculteiten. Daarnaast vragen proef-
stations, resp. proefboerderijen, goed opgeleide krachten, evenals voorlichtingsdiensten,
hetzij centraal voor het hoofdkantoor, hetzij meer voor de periferie. Bij de meeste van
deze instellingen en diensten zullen ze veterinairen ontmoeten, want in de ontwikke-
lingslanden is de veeteelt meest nog ondergebracht bij de veeartsenijkundige dienst en
veel veterinairen zijn ook zoötechnisch werkzaam.

In Wageningen werd ook met enig eigen onderzoek begonnen en wel naar de variaties
in haardichtheid, haariengte en haarkleur bij runderen, het een en ander met het oog
op de warmte-huishouding van deze dieren.

Dr. Ir. R. D. P o 1 i t i e k: De veeteeltkundige opleiding aan de Landbouwhogeschool.

De studierichtingen Veeteelt en Tropische Veeteelt maken na de algemene propedeuse
(1 jaar) deel uit van de 22 mogelijkheden tot studiekeuze voor de student aan
de Landbouwhogeschool.

Tijdens de candidaatsstudie, die nog onderverdeeld kan worden in een candidaats-A
en een candidaats-B gedeelte (resp. 1 en 1/a jaar) wordt naast de verdere uitbouw
van algemeen grondleggende vakken, begonnen met specifieke veeteeltvakken. Stu-

denten uit de verschillende andere studierichtingen volgen gedeeltelijk eenzelfde
programma. De opleiding Tropische Veeteelt verschilt in de candidaatstijd slechts in
drie vakken van de Nederlandse richting.

Na de candidaatsstudie volgt een praktijkstudie van een half jaar. Deze praktijktijd
is al sterk gericht op de latere differentiatie, n.1. Tropische Veeteelt (praktijk in de
tropen). Veeteelt Nederiand (Veeteeltconsulentschap), Veevoeding (veevoederbureau
of -fabriek), of Pluimveeteelt. Alle studenten brengen twee cursusweken door op de
Praktijkschool voor het Veehouderijbedrijf, voor het beoefenen van praktische werk-
zaamheden.

Voor de ingenieursstudie van ca. 2 jaar, worden 4 vakken gekozen (of 3 met één
verzwaard). Het hoofdvak (Veeteelt, Tropische Veeteelt, Veevoeding) wordt aange-
vuld met drie andere. De keuzemogelijkheid van vakken is zeer ruim. De vakken
worden afgesloten met een (klein) onderzoek, waarvan het resultaat wordt neergelegd
in een scriptie.

Volgens bovenstaand schema is de studieduur ca. 6 jaar, maar in de praktijk is het
gemiddeld 7 jaar.

Het aantal studenten in Wageningen bedraagt momenteel ruim 1700. De laatste jaren
is er een sterke toename (415 eerstejaars in 1964). Jaarlijks studeren 7-8% van de
studenten af in de richtin.gen Veeteelt en Tropische Veeteelt. Reeds een aantal jaren
is er in deze sector meer vraag naar dan aanbod van afgestudeerden.

Dr. Ir. C. J. Schipper: Het onderzoek in het laboratorium voor hygiënische
melkwinning.

De Werkgroep Hygiënische Melkwinning T.N.O. werd ingesteld in 1959. Zij heeft
tot taak het onderzoek op het gehele terrein van de melkwinning te coördineren,
terwijl zij tevens zelf het onderzoek ten aanzien van de hygiënische kwaliteit van
boerderij melk voor haar rekening neemt.

Om het onderzoek mogelijk te maken heeft de Werkgroep de beschikking over een
eigen laboratorium. Door de Werkgroep mag gebruik worden gemaakt van de boer-
derij van de afdeling Veeteelt van de Landbouwhogeschool; anderzijds staan labora-
torium en personeel van de Werkgroep ter beschikking van studenten in de richtingen
Veeteelt en Zuivel, die zich nader willen verdiepen in de problemen die op de melk-
winning betrekking hebben.

Het onderzoek van de Werkgroep richt zich op de hygiënische kant van de melk-
winning en wel op die facetten, welke de kwaliteit van de melk kunnen beïnvloeden.
Onder „melkwinning" worden hierbij al de bezigheden verstaan welke nodig zijn vanaf
het begin van het melken tot aan het moment dat de melk aan de fabriek wordt
afgeleverd.

Melk van prima kwaliteit — welk begrip wat ruimer wordt geïnterpreteerd dan in
de praktijk gebruikelijk is — moet afkomstig zijn van een gezonde uier, een optimale
samenstelling hebben, weinig of geen bacteriën bevatten en geen vuil, terwijl cr geen
vreemde stoffen in opgelost mogen zijn. Wil men hieromtrent uitsluitsel kunnen geven,
dan moet er speciaal laboratoriumonderzoek verricht worden en zullen bepalings-
methoden en normen uitgedacht moeten worden om controle mogelijk te maken. Als
voorbeelden kunnen genoemd worden o.a. de mogelijkheid tot controle op antibiotica,
op bepaalde bactericsoorten, op chemicaliën afkomstig uit gebruikte materialen, op
restanten van reinigin.gs- en ontsmettingsmiddelen en op insecticiden en pesticiden.
Behalve naar onderzoek van deze aard is er echter een steeds toenemende vraag naar
.gegevens van onderzoek betreffende praktijkproblemen van de veehouder. De overgang
van handmelken op machinaal melken b.v. brengt niet alleen technische en dier-
fysiologische, maar ook melkhygiënische vraagstukken met zich mee. Zo moet in
melkmachines het gebruik van bepaalde materialen — b.v. van koper in onderdelen
die met de melk in aanraking komen — worden vermeden. Ook blijken sommige
rubbersoorten niet geschikt als materiaal voor tepelhouders en melkslangen, terwijl
voorts bepaalde reinigings- en ontsmettingsmiddelen wel, andere niet gebruikt kunnen
worden.

Wordt de melkmachine ook nog uitgerust met een melkleiding, dan nemen om te
beginnen de problemen van reiniging en ontsmetting toe, maar er doen zich ook
nog andere vraagstukken voor. Door de stootsgewijze verplaatsing van de melk onder
vacuüm, gevolgd door het plotseling toelaten van lucht, wordt de melk als het ware
geklutst. Bij bepaalde uitvoeringen en het foutief aanleggen van de leidingen, kan dit
tot beschadiging van de vetbolletjes leiden. Het in de melk voorkomende enzym lipase
krijgt hierdoor de kans, het vet te splitsen in vetzuren en mono- of diglyceriden, wat
een rans worden van de melk tengevolge heeft. Ook predisponerende factoren bij
bepaalde dieren bevorderen het optreden van dit gebrek.

Het probleem is vooral daarom ook urgent, omdat er momenteel in de praktijk een
vraag is naar het langer bewaren van de rauwe melk op de boerderij. In deze melk kan
het enzym lipase, dat door pasteurisatie wordt vernietigd, langer actief zijn dan
wanneer de melk één of twee maal per dag aan de fabriek wordt afgeleverd en daar
onmiddellijk gepasteuriseerd wordt.

Ook het materiaal waaruit melkleidingen vervaardigd moeten worden maakt onder-
werp van studie uit, terwijl voorts aandacht wordt geschonken aan de uitvoering van
de melkcontrôle bij gebruik van een melkleiding (een apparaat voor de monstemame
zal worden gedemonstreerd).

Tenslotte is ook het eerder genoemde langer bewaren van de melk op de boerderij
reeds geruime tijd onderwerp van onderzoek voor de Werkgroep. Voor dit bewaren
wordt gebruik gemaakt van tanks, waarin de melk gekoeld opgeslagen kan blijven.
Van belang zijn hierbij vooral de koeling en de frequentie van aflevering van de melk.
Door het onderzoek van de Werkgroep was het mogelijk richtlijnen te geven voor de
vereisten, waaraan de te gebruiken apparatuur op de boerderij moet voldoen.

Het Laboratorium voor Bloedgroepenonderzoek heeft zich tot voor enkele jaren in
hoofdzaak bezig gehouden met onderzoek ter controle van de afstamming van runde-
ren. De laatste tijd echter wordt steeds meer aandacht besteed aan andere aspecten,
waarbij het onderzoek enerzijds meer fundamenteel gericht wordt en zich anderzijds
ook tot andere diersoorten dan het rund uitbreidt.

Het onderzoek bij runderen neemt overigens nog steeds de belangrijkste plaats in. De
laatste jaren wordt vooral aandacht besteed aan de vraag op welke wijze de bloed-
groepen van de ouders op de nakomelingen worden overgedragen. Dit blijkt tevens
een inzicht te geven in de wijze waarop andere erfelijke kenmerken worden over-
gedragen. In verschillende gevallen kon worden aangetoond, dat bepaalde keimierken,
die gedurende een aantal generaties schijnbaar los van elkaar hadden bestaan, op een
bepaald moment bij elkaar kwamen om daarna als complexe eenheden van generatie
op generatie te worden overgedragen en door de populatie te worden verspreid.
Voorts is gebleken, dat van de gegevens van het bloedgroepenonderzoek een dankbaar
gebruik kan worden gemaakt bij de populatiegenetica, b.v. ter toetsing van berekende
gen-frequenties aan de praktijk. Het onderzoek heeft uitgewezen, dat de verspreiding
van genen — althans van die waarmee de bloedgroepen samenhangen — door popu-
laties van runderen onderhevig moet zijn aan verschillende, ons nog slechts ten dele
bekende invloeden, waardoor gen-frequenties ontstaan die afwijken van de theoretische
verwachtingen.

Met het bloedgroepenonderzoek bij kippen is een drie jaar .geleden een begin gemaakt
en het laat zich aanzien, dat binnen afzienbare tijd kan worden begonnen met het
bloedgroepenonderzoek bij varkens.

Vijf jaar geleden is Dr. O o s t e r 1 e e begonnen met de toepassing van electroforese
voor het aantonen van genetisch bepaalde varianten van verschillende componenten
van het bloedserum. Dit blijkt belangwekkende perspectieven te openen. Zo is het
b.v. reeds mogelijk, genetisch bepaalde varianten in verschillende systemen vast te
stellen, o.a. voor transferrinen, albuminen, post- en pre-albuminen.
Het onderzoek met behulp van electroforese biedt het belangrijke voordeel, dat de
technieken zonder veel wijzigingen voor verschillende diersoorten gebruikt kunnen
worden. Dit heeft tot gevolg gehad, dat de laatste jaren onderzoekingen zijn verricht

naar het polymorfisme van genetisch bepaalde eiwitsubstanties bij runderen, paarden,
schapen, varkens en kippen. Hierbij blijkt met name het onderzoek van melk en kippe-
eiwit veelbelovende perspectieven te bieden.

Bij de varkensfokkcrij in ons land heeft men tot dusver alleen gebruik gemaakt van
het toomgenoten- en het afstammelingcnondcrzoek. Bij een „prestatietoets" (perfor-
mance test) onderzoekt men de eigenschappen van het toekomstige fokdier aan dit
dier zelf. Hierdoor is het mogelijk te komen tot een individuele selectie, welke effec-
tiever is dan de selectie op grond van een toomgenoten- of afstammclingenonderzoek,
voorzover tenminste de betreffende eigenschappen een voldoend hoge erfelijkheids-
graad hebben en aan het levende dier kunnen worden gemeten. Voor verschillende
belangrijke eigenschappen (groei, voederverbruik, spekdikte) wordt aan deze eisen
redelijk goed voldaan, nu men ook de spekdikte bij het levende dier ultrasonisch kan
meten.

Teneinde een inzicht te krijgen in de doeltreffendheid van de bovengenoemde selectie-
methode, werden in een experiment dat werd uitgevoerd door het Laboratorium voor
Veeteelt en het I.V.O. te Zeist, 8 beren bij de K.I. ingezet, die waren geselecteerd
resp. op grond van de eigen prestaties en die van de toomgenoten (volgens een
indexsysteem waren telkens de beste en de slechtste uit een aantal tomen gekozen).
Van deze beren werd vervolgens weer een aantal nakomelingen onderzocht op groei,
voederverbruik en slachteigenschappen. Hierbij bleek, dat het effect van de selectie
door middel van de prestatietoets 1,9 keer zo groot was als het selectie-effect bij
toomgenotenonderzoek.

Het mesten van de betreffende dieren, zoals bij de prestatietoets plaats heeft, bleek
het ontstaan van beengebreken in de hand te werken. Dit kon worden ondervangen
door het verstrekken van een opfokrantsoen, dat eiwitrijker, mineralenrijker en minder
geconcentreerd is dan het mestvocr. Aan de andere kant kan men ook het verstrekken
van een mestvocr verdedigen, daar het van belang is om toekomstige fokberen op de
gevoeligheid voor afwijkingen in het beenwerk te testen.

Het is bekend, dat het seizoen van invloed is op de draagtijd bij runderen en op het
vóórkomen van abnormale geboortes, terwijl ook het genotype van de moeder en —
in nog sterkere mate — dat van het kalf hierop van invloed zijn. Het is mogelijk, dat
deze invloeden zich langs hormonale weg doen gelden en er zijn aanwijzingen, dat
vooral de oestrogene hormonen in dit opzicht belangrijk zijn.

Met het oog hierop wordt thans een onderzoek ingesteld naar het gehalte aan oestro-
gene stoffen in de urine van hoogdrachtige koeien in verband met de geboorte van
het kalf (d.w.z. lengte van de draagtijd, veHoop van de geboorte, levensvatbaarheid
van het kalf en productiviteit van de koe). Het onderzoek omvat voorlopig de absolute
hoeveelheid in de urine uitgescheiden oestrogenen, de verhouding tussen de verschil-
lende oestrogenen en dc faktoren bij moeder en vrucht die het oestrogene niveau
bepalen.

Het Laboratorium van Veeteelt hoopt dit jaar nc^ de beschikking te krijgen over
een klimaatstal voor ca. 15 mestvarkens. Men wil hiermee een indruk proberen te
krijgen aangaande dc invloed van temperatuur, relatieve vochtigheid en luchtbeweging
op de groei, het voederverbruik en de slachtkwaliteit. Het is de bedoeling, dat dit
onderzoek zich zal uitbreiden tot mestkalveren en fokvarkens. Het sluit aan bij het
onderzoek dat enkele jaren geleden werd ingesteld naar de warmteafgifte door ge-
leiding van het varken aan de ligplaats, waarbij ook warmtebalansen konden worden
opgesteld voor varkens- en runderstallen.

Verder zullen twee nieuwe respiratiekamers worden geïnstalleerd in het Laboratorium
voor Fysiologie der Dieren, waarmee in samenwerking met het Laboratorium voor

Verterit en het Instituut voor Landbouwbedrijfsgebouwen onderzoekingen zullen
worden gedaan over de kritische temperatuur van gevoerde mestvarkens van diverse
gewichtsklassen. Die kritische temperatuur hangt o.m. samen met de waterdamp-
afgifte en bij de bestudering hiervan zal worden gepoogd, deze laatste te scheiden in
verdamping door de huid (perspiratie en transpiratie) en respiratorische verdamping.

Ir. M. P. M. Vos: Erfelijke verschillen in vleesproduktiegeschiktheid bij rundvee

Naast het onderzoek door het I.V.O. te Zeist, waarbij de dieren onder zoveel mogelijk
identieke milieu-omstandigheden worden gehouden, wordt thans door de afdeling
Veeteelt nagegaan of het mogelijk perspectief biedt om door waarnemingen aan
dieren onder praktijkomstandigheden uit te vinden, welk deel van de variatie erfelijk
is.

Het onderzoek richt zich op de „performance test" voor fokstieren. Daartoe worden
regelmatig jonge K.I.-stieren gewogen en gemeten. Van enkele van deze stieren
worden er door het I.V.O. te Zeist groepen zoons gemest, maar aangezien de eigen-
■■chappen die betrekking hebben op de geschiktheid voor vleesproductie aan beide
geslachten nagegaan kunnen worden, worden er bovendien door het Laboratorium
voor Veeteelt grote groepen dochters van deze stieren gewogen. Op deze manier nu
kan de groei van de stier zelf vergeleken worden met de groei van zijn zoons en zijn
dochters en hoopt men meer inzicht te krijgen in de vererving van de geschiktheid
voor vleesproductie.

Deze ziekte wordt mede als gevolg van de intensivering steeds belangrijker (vooral ook
subklinisch). Voor Nederland echter hebben wij vrijwel geen gegevens over de
voorkomende soorten maag-darmwormen en hun levenskringloop in het grasland. Wel
kan worden aangenomen, dat in vergelijking met het effect van landbouwkundige
maatregelen de werking van anthelmintica zeker op de lange duur onvoldoende
zal zijn.

De problemen concentreren zich in eerste instantie rond de vraag hoe men een
betrouwbare kwantitatieve en kwalitatieve indruk krijgt van de parasietenpopulatie
op ren bedrijf. Als methoden van onderzoek komen in aanmerking het tellen van
wormen afkomstig van gestorven dieren, het tellen van eieren in verse faeces, het
tellen van infecdeuze larven in het gras en het tellen van larven in bebroede faeces.
Op het Laboratorium voor Veeteelt is men thans bezig met het toetsen en verbeteren
van methoden van larvenonderzoek. Met name wordt aandacht besteed aan het be-
monsteren van grasland en het tellen van larven in bebroede mest, waarbij deze
tellingen vergeleken worden met de eitellingen in de verse mest.

Het programma dezer studiedagen, te houden in „Tivoli" te Utrecht, luidt als volgt:

Opening van de studiedagen door Dr=. R. Z ij 1 s t r a, voorzitter van
de drie Centrale Landbouworganisaties.

Inleidend woord door Zijne Excellentie Mr. B. W. Biesheuvel, Mi-
nister van Landbouw en Visserij.

Kopziekte en beweidingsomstandigheden. Dr. Ir. J. T e m m e.
Nieuwe inzichten in de natriumvoorziening van melkkoeien. A. Kemp.
Over de kalk-fosforverhouding in het ransten voor rundvee. Ir. R. v. d.
Berg.

Vroege N-bemesting op grasland i.v.m. de heersende weersomstandig-
heden. Dr. Ir. P. F. J. V a n B u r g.

Opvallende variaties in de voederwaarde van hooi gedurende de laatste
tien jaar. Dr. J. Th. L. B. Rameau.

Perspectieven van het gemengde zandbedrijf. Ir. J. Achterstraat.
Kan één man dertig melkkoeien verzorgen? Ir. J. A. H. H a e n e n.
Melkveehouderij in grotere eenheden. P. W e s t r a.
Is de kalversterfte bij de geboorte te beperken? Drs. S. W. J. van
Di e t e n.

Heeft de praktijk voldoende belangstelling voor de voeding en verzorging
van jongvee? S. de Jong Szn.

De legpluimveehouder in 1966. Ir. T. K a a s t r a.
Oud en nieuw in de pluimveebedrijfseconomie. Ir. R. Scheper.
Moderne huisvestingssystemen in de legkippenhouderij. Ir. E. H. Kete-
laars.

Behandelde sojabonen en sojaschroot olie in rantsoenen voor mest-
kuikens. Ir. H. P. Stappers.

Breukpercentages bij het automatisch rapen van eieren. Prof. Dr. Ir.
P. Schoorl.

Enkele aspecten van het gebruik van pluimveevoeder in de vorm van
kunstkorrel. Ir. W. J. N ij v e 1 d.

Het houden van slachtkonijnen. Ir. A. van Leeuwen.
De biologische waarde der eiwitten en het belang van het aminozuur-
onderzoek. Ir. H. B o g a e r t.

Theoretische beschouwingen over problemen rondom het heel jonge
biggetje. E. E. van Koetsveld.

Woensdag
9.30 uur

9.40 uur

10.00 uur
10.30 uur
11.00 uur

11.30 uur

12.00 uur

14.00 uur
14.30 uur
15.00 uur

15.45	uur
16.15	uur
Woensdag
10.00	uur
10.30	uur
11.00	uur
11.30	uur
12.00	uur
14.00	uur
14.30	uur
15.00	uur
15.45	uur
16.15	uur

10.00 uur De rijkuil en torenhocs voor voordroogkuil. P. G o o d ij k.
10.30 uur De verwerking van dunne mest. A. H. B o s m a.

Tj. Westendorp.
11.30 uur Jongvee en mestvee op roostervloeren. J. H. F r e r i k s.
12.00 uur Machinzial melken aan vaste en verplaatsbare melkmachine-installaties.
H. A. d e V r i e s.

14.30 uur Warmte- en waterdampafgifte, onderhoudsbehoefte, eiwit- en vetaanzet
van kalveren, gevoerd met kunstmelk.

15.00 uur Warmte- en waterdampafgifte, onderhoudsbehoefte, eiwit- en vetaanzet
van mestkalveren, gevoerd met kunstmelk.

Donderdag 10 februari, Concertzaal.
9.30 uur Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O.-controle.

Dr. J. S. R e i n d e r s: „Intensivering, melkproduktie en rundveeziekten".
11.30 uur Montagestalbouw met het ontwikkelingsfonds. Ir. P. A n e m a.
12.00 uur Integratie in de varkenshouderij (een praktijkvoorbeeld). Drs. W. T.
Truyen.

14.00 uur Korrelvoedering aan mestvarkens. Ir. W. D a v i d s.
14.30 uur Dikkebrij — droogvoer — slachtkwaliteit — in de praktijk. M. W ij-
n a n d s.

15.15 uur De resultaten van bedrijven met grote eenheden fokzeugen. H. J.
B i s p e r i n k.

15.45 uur Ervaringen op mammoetbedrijven in Yoegoslavië Ir B J Hof
16.15 uur Sluiting van de studiedagen door de voorzitter van de Stichting C.L.O.-
controle, de heer J. L. N y s i n g h.

9.30 uur Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O.-controle in de concert-
zaal.

Dr. J. S. R e i n d e r s: „Intensivering, melkproduktie en rundveeziekten".
11.30 uur Onze chemische eeuw. Drs. F. W. J. Swart.

veevoederfabrikage. Ir. B. G. Oude O p h u i s.
14.00 uur Inkomensverbetering door varkenshouderij. J. Hoornweg.
14.30 uur Huisvesting van mestvarkens. L. Prinsen.

15.15 uur Kraamhokken-opfokhokken, gecombineerd of niet? Ir. E. G. J. B r u g-
g i n k.

9.30 uur Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O.-controle in de Concert-
zaal.

Dr. J. S. R e i n d e r s: „Intensivering, melkproduktie en rundveeziekten".
11.30 uur Mechanisering en automatisering van het voeren van varkens. H. R.
P O e 1 m a.

J. H. R ij k e n b a rg.
14.00 uur Luchttransport en materiaalafscheiding na de hamermolen. G. Hoeve.
14.30 uur Nieuwe ontwikkelingen bij de opslag en het intern transport van gezakt

produkt. W. R. A. V e r k o u w.
15.15 uur Temperatuurverhoging en vleeskwaliteit bij varkens. Dr. W. S y b e s m a.
15.45 uur Over de grote verschillen in de kwaliteit van varkensvlees. Dr. J. G.
van Logtestijn.

Met ingang van 15 januari 1966 is de Mond- en klauwzeerbeschikking varkens 1966 I
(Nr. J. 125, Stcrt. 10) in werking getreden en is de Mond- en klauwzeerbeschikking
varkens 1965 II (Stcrt. 252) ingetrokken.

Krachtens deze nieuwe beschikking zijn tot 5 februari 1966 de volgende maatregelen
met betrekking tot het mond- en klauwzeer van kracht:

1. Er is één aaneengesloten gebied waarbinnen en waaruit het vervoer van varkens
is verboden. Dit gebied bestaat uit het zuiden van Drenthe, t.w. de gemeenten
Havelte, Nijeveen, Meppel, Ruinerwold, Ruinen, de Wijk, Zuidwolde, Hoogeveen
en het\'gebied ten zuiden van de Hoogeveense vaart. Voorts de provincies
Overijssel en Gelderland, het gedeelte van Noord-Brabant ten oosten van de
Rijksweg E 10 en Limburg. De E 10 zelf valt binnen het verboden gebied, met
uitzondering van het gedeelte vanaf de Moerdijkbrug tot aan kilometerpaal 32.9,
gelegen ten zuiden van de aftakking naar Zevenbergen (ter hoogte van de
Bredase dijk), teneinde het vervoer uit het westelijk gedeelte van Noord-Brabant
en Zeeland gelegenheid te geven naar het noorden te gaan.

3. De Noord-Zuid-barrière (de Waal) is eveneens opgeheven. Dit betekent dat
varkens, indien althans ontheffing is verleend, binnen het gehele verboden gebied
zullen kunnen circuleren.

4. Binnen het verboden gebied is een aantal gebieden aangewezen waar een vrij-
willige, gesubsidieerde inenting plaatsvindt. Voor het vervoer van varkens,
afkomstig van of bestemd voor in die gebieden gelegen bedrijven, zullen geen
ontheffingen worden gegeven, tenzij de dieren geënt zijn, met dien verstande
dat gedurende enkele dagen na de bekendmaking van een gebied in de Staats-
courant, nog ontheffing kan worden verkregen voor afvoer van de slachtrijpe
varkens.

5. De schorsing van de varkensmarkten, tentoonstellingen e.d. in het gehele land
blijft uiteraard gehandhaafd.

6. Eveneens blijven van kracht de bepalingen, dat voor uitvoer van levende dieren
geen certificaten zullen worden afgegeven en dat geen keuring van vlees voor
export zal plaatsvinden, behoudens voorzover een land de invoer toestaat.

Kort na het ter perse gaan van het vorige nummer, werd na overleg tussen het
Ministerie van Landbouw en Visserij en het Landbouwschap besloten, de vrijwillige
enting tegen mond- en klauwzeer in de daarvoor aangewezen gebieden, met ingang
van 6 januari 1966 met terugwerkende kracht geheel op kosten van het Rijk tc doen
geschieden.

Hoewel de belangstelling voor de gesubsidieerde vrijwillige enting in de toen reeds
aangewezen entgebieden bevredigend moet worden genoemd, wordt gehoopt op deze
wijze enting van alle varkens in de entgebieden te bereiken. Het succes van de enting
hangt namelijk mede af van de mate van deelneming aan de entingsactie.
In de voor enting tegen mond- en klauwzeer aangewezen gebieden zal de varkens-
houder slechts ontheffing van het vervoersgebod kunnen verkrijgen voor slacht-
varkens gedurende de eerste dagen na dc aanwijzing en daarna ook voor andere
doeleinden dan afvoer van slachtrijpe dieren, indien zijn gehele varkensstapel volgens
de voorschriften, dus tweemaal met een tussenruimte van twee weken is geënt.
De bestaande regelingen voor ontheffing van het vervoersvcrbod in die gedeelten van
Nederland, waar wel het vervoersvcrbod geldt, maar die niet zijn aangewezen voor
de enting, blijven ongewijzigd. Ook de tot dusver gebruikte bestrijdingsmaatregelen,
waaronder de afvoer van zieke en verdachte dieren, blijven van kracht.

Evenals bij de aanvankelijke regeling, waarbij elke enting ƒ 0,50 aan de veehouder
kostte, zullen de gebieden met inendng op kosten van de overheid worden aan-
gewezen door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, na overleg met de
Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het Landbouwschap en
advisering door de Inspecteurs-districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst en
de Directeuren van de Gezondheidsdiensten voor Dieren in de betreffende gebieden.

Beschikking van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst van 14 januari 1966
nr. LiVD 362

AU gebieden, bedoeld in artikel 2, lid 2 van de Mond- en klauwzeerbeschikking
varkens 1966 I (Stcrt, 10), worden aangewezen:

het Kerkdorp Koekange in de gemeente de Wijk, alsmede het Kerkdorp Echten
in de gemeente Ruinen;

de gemeenten Heino en Ommen, alsmede het gedeelte van de gemeente Dalfsen,
gelegen ten zuiden van de Vecht en het gedeelte van de gemeente Avereest,
gelegen ten zuiden van de Dedemsvaart;

het Land van Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen en de gemeenten Bergh,
Gendringen, Wisch, Dinxperlo, Aalten, Didam Wehl en Doetinchem;

Hees wijk

in de provincie Limburg:
het gedeelte van de gemeenten Meyel, Helden en Kessel, gelegen ten noorden
van de lijn welke vanaf de provinciegrens tussen Noord-Brabant en Limburg
wordt gevormd door de gemeentegrens tussen Meyel en Nederweert tot aan de
Noordervaart en vervolgens de Noordervaart in oostelijke richting tot het Uit-
wateringskanaal en het Uitwateringskanaal tot aan de Maas.
\'s-Gravenhage, 14 januari 1966.

De Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst,
w.g. ƒ. M. van den Born.

Bij besluit van 17 januari 1966 heeft de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
als entingsgebied tegen mond- en klauwzeer aangewezen het gebied van de provincie
Overijssel: de gemeenten Olst, voor zover gelegen ten oosten van de Gelderse IJssel;
de gemeenten Deventer en Diepenveen, voor zover gelegen ten oosten van de Gelderse
IJssel en ten westen van het zijkanaal naar Deventer; de gemeente Raalte, de ge-
meenten Hellendoorn en Den Ham, voor zover gelegen ten westen van het Overijssels
Kanaal.

Bij besluit van 18 januari 1966 heeft hij aangewezen in de provincie Limburg het
gebied van de gemeenten Mook, Arcen en Velden, Ottersum, Gennep en Bergen.
Bij besluit van 19 januari 1966 heeft hij aangewezen in de provincie Utrecht het
gebied, gelegen in de gemeenten Amerongen, Cothen, Doorn, Langbroek, Leersum,
Maarn\', Woudenberg en Wijk bij Duurstede, begrensd door de noordzijde van de
Neder Rijn vanaf de gemeentegrens tussen de gemeenten Amerongen en Rhenen tot
de inmonding van de Kromme Rijn en door de noord-oostzijde van de Kromme Rijn
vanaf de inmonding in de Neder Rijn tot de Cotherweg te Cothen, de oostzijde van
de kortste weg vanaf de Kromme Rijn te Cothen tot de Rijksweg Arnhem-Utrecht te
Maarn, de zuidzijde van de Rijksweg Arnhem-Utrecht van de Amersfoortseweg te
Maarn\' tot de kruising met de spooriijn Amersfoort-Veenendaal, de spooriijn Amers-
foort-Veenendaal vanaf de genoemde Rijksweg tot de gemeentegrens tussen de
gemeenten Amerongen en Veenendaal, de gemeentegrens tussen de gemeenten Ame-
rongen en Veenendaal alsmede tussen de gemeenten Amerongen en Rhenen van de
genoemde spoorlijn tot de Neder Rijn.

Bij besluit van 19 januari 1966 heeft de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
in de provincie Noord-Brabant aangewezen het gebied omvattende de gemeenten
Hoogeloon, Drunen, Udenhout, Helvoirt, Empel en Meerwijk, Haaren, Vught,
Rosmalen, Esch en Lith.

Teneinde aan de behoefte aan bevoegde krachten, die de entingen krachtens de Wet
op de Uitoefening van de Diergenceskunst mogen verrichten, te kunnen voldoen,
heeft de Minister van Defensie, in overieg met zijn ambtsgenoot van Landbouw en
Visserij, besloten aan dierenartsen in militaire dienst verlof te verienen, zich voor de
entingen beschikbaar te stellen.

Een overzicht van het mond- en klauwzeer over de weken van 9 oktober 1965 tot en
met 12 januari 1966, toont het volgende beeld (zie pag. 205).

Aan de vooriichting over de mond- en klauwzeeruitbraak in ons land wordt veel
aandacht besteed. De veehouders, bedrijfsbezoekers en veevervoerders in geheel Ne-
deriand is in een schrijven van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst gewezen
op het grote belang van een grondige ontsmetting en grote voorzichtigheid bij onder-
ling contact.

Regelmatig wordt in landbouwpraatjes voor de radio gewezen op de gevaren van het
overbrengen van smetstof van mond- en klauwzeer.

Vertegenwoordigers van landbouwpcrs en dagbladen worden ingelicht en op 12
januari is op het Ministerie van Landbouw en Visserij een drukbezochte pers-
conferentie gehouden, waar Minister Biesheuvel vertegenwoordigers van pers,
radio en televisie te woord stond.

De Minister liet zich in zeer voorzichtige bewoordingen enigszins optimistisch uit over
de situatie van het mond- en klauwzeer in ons land. In totaal waren ruim 1.800
bedrijven door de epizoötie getroffen. Aan de eigenaars van deze bedrijven heeft het
Rijk 21,5 miljoen gulden uitgekeerd en de kosten voor de inentingen hebben tot nu
toe bijna 2 miljoen gulden bedragen.

Aan premies voor het invriezen van varkensvlees is, op grond van een invriesregeling
van 15.000 varkens, 600.000 gulden verschuldigd.

De maatregelen van het snel afvoeren van zieke en verdachte dieren en het instellen
van markt- en vervoersverboden hebben goed gewerkt en het ziet er naar uit dat de
epizoötie minder hevig is dan in 1961 en 1962.

De Minister legde cr de nadruk op, dat de veehouder cr veel toe kan bijdragen, dat
zijn bedrijf wordt gevrijwaard van mond- en klauwzeer.

Hij zette verder uiteen dat, nu de E.E.G.-landen de grenzen voor Nederlands vlees

hebben gesloten, zijn beleid gericht is op een grotere vleesconsumptie in eigen land,

export. Thans wordt de aandacht bepaald op een grotere binnenlandse afzet, waarvan

De Minister noemde het tenslotte een gelukkig feit, dat op dit ogenblik alle mest-
kalveren zijn geregistreerd, zodat export met een garantieverklaring mogelijk is, zodra
zich exportmogelijkheden openen.

In Europa heerst ongerustheid over de ontwikkeling van het mond- en klauwzeer,
daar elders z.g. „exotische typen" of varianten van klassieke typen van het mond-
en klauwzeervirus in het geding blijken te zijn.

Zo berichtte het Office International des Epizoöties in Parijs, dat in Rusland het
exotische „A. Near East"-type vele slachtoffers maakt. De Europese veestapel is hier-
tegen niet beschermd.

De veterinaire dienst van Zwitserland vermoedt, dat het O-type dat daar zoveel
verliezen veroorzaakt, niet het klassieke O-type is, maar een variant, waartegen het
klassieke O-vaccin onvoldoende bescherming biedt.

Zoals hier al eerder is gezegd, zijn de gevallen in Nederland tot nog toe na onderzoek
alle van het klassieke type C gebleken, zodat cr in dit opzicht in ons land nog geen
reden tot ongerustheid bestaat.

De Minister van Landbouw en Visserij heeft na overleg met het Landbouwschap
besloten voor het jaar 1966 de volgende perioden aan te wijzen voor de georganiseerde
jaarlijkse enting van rundvee tegen mond- en klauwzeer:

voor het jongvee, geboren op of na 1 januari 1964 de periode van 1 februari tot
1 mei;

voor dc runderen geboren vóór 1 januari 19€4 de periode van 15 maart tot 1 mei.

Voorheen werd de jaarlijkse enting van al het rundvee tegen mond- en klauwzeer
uitgevoerd in de periode van 1 februari tot 15 april.

Daar het is gebleken, dat de onvatbaarheid van twee of meerdere malen geënte
runderen tegen het thans in ons land voorkomende type mond- en klauwzeer nog
voldoende is, is het mogelijk gebleken de aanvangsperiode van de enting van deze
dieren naar een later datum te verschuiven.

Voor jongvee wordt deze verschuiving niet gewenst geacht, gezien het feit dat deze
categorie dieren niet of slechts éénmaal is geënt.

Door de verlenging van de entperiode tot 1 mei en door het voor oudere runderen
uitstellen van de aanvangsperiode hiervan tot 15 maart, wordt het de eerstkomende
weken mogelijk alle aandacht te concentreren op die dieren waarvan de enting thans
noodzakelijk is, d.w.z. varkens in de daarvoor aangewezen gebieden en het voor
het mond- en klauwzeer nog gevoelige jongvee.

V. Kl. Huisd., Utrecht, (pag. 212)
15, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, (pag. 212)
22, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel „Bergzicht",
Hcllendoorn. (pag. 211)

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.30 uur. Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 146)

14—15, 7e Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen, Amsterdam, (pag.
137)

20—23, Vnie Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
(1965))

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

14—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965))
Augustus,

4—9, World Ass. for Buiatrics. Int. Congres, Zürich, (pag. 1147 (1965))
11—18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
dering, Utrecht.

17—21, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 19 november 1965 en
dc voortgezette vergadering op 8 december 1965 te Utrecht.

Alle leden zijn aanwezig, evenals de secretaris en de notuliste mevr. R. Emmelot-
Jonker.

De voorzitter heet in het bijzonder collega Van R i e s s e n welkom, die hij geluk
wenst met zijn benoeming tot lid van het Hoofdbestuur en als zodanig installeert.
De voorzitter deelt mee dat mevr. Emmelot voortaan de vergaderingen van het
Hoofdbestuur zal bijwonen om zich nog intensiever te kunnen inwerken in alle pro-
blemen waarbij de Maatschappij wordt betrokken.

In de vacature, ontstaan door het aftreden van collega S i n n e m a, wordt collega
H O r b a c h tot vice-voorzitter benoemd.

Bij de ingekomen stukken wordt de aanvraag tot oprichting van een groep dieren-
artsen, die werkzaam zijn in de particuUere sector van het bedrijfsleven, behandeld.
Het betreffende concept huishoudelijk reglement wordt met een aantal voorgestelde
wijzigingen, c.q. aanvullingen, aan de initiauefnemers voorgelegd.
Blijkens een brief van een lid is op een expositie van kleine huisdieren een preparaat
ten verkoop aangeboden beneden de publieksprijs voor dierenartsen en apothekers.
De betreffende firma, die het bedoelde produkt in de handel brengt, zal worden mede-
gedeeld dat het Hoofdbestuur hiertegen ernstig bezwaar maakt,

In een mededeling van een farmaceutische onderneming wordt gewezen op een pu-
blikatie van het R.I.G.O. in het Farmaceutisch Weekblad en het Tijdschrift voor
Geneeskunde. Het Hoofdbestuur besluit soortgelijke mededelingen, voorzover het
diergeneesmiddelen betreft, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over te nemen.
De Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren wijst er op dat er nog steeds
dierenartsen zijn die de model-certificaten krachtens het Honden- en Kattenbesluit
niet gebruiken. Genoemde vereniging zal worden bericht dat van de zijde van de
Maatschappij nogmaals zal worden gewezen op het verplicht gebruik van de model-
certificaten.

Met betrekking tot een verzoek om een bijdrage uit het Ondersteuningsfonds wordt
besloten dc hiervoor aangewezen vertrouwensman nadere toelichting te vragen.
Enkele klachten die van praktizerende collegae zijn binnengekomen inzake onjuist
ingevulde certificaten krachtens het Honden- en Kattenbesluit worden doorgezonden
aan de Ereraad.

De secretaris verklaart zich akkoord met de herziene salarisberekening over het jaar
1964; deze herziening moest plaats vinden in verband met de nieuwe pensioen-
regeling en de verrekening met de inkomsten van de functie van de secretaris bij de
gemeente Rotterdam.

De secretarifs van de afdeling Overijssel brengt verslag uit van zijn bezoek aan Kent
in verband met de uitnodiging van de South Eastern Veterinary Association om
met een afdeling van de Maatschappij uitwisselingsbezoeken te arrangeren. Besloten
wordt bedoelde secretaris te verdoeken zich met de organisatie van deze uitwisseling

te belasten, waarbij zal worden medegedeeld, dat een zestal afdelingen voor de uit-
wisselingsplannen belangstelling heeft.

De gedachte, tot vorming van een „Groep Grote-huisdieren Practici" zal het Hoofd-
bestuur ter sprake brengen in het Algemeen Bestuur waarna deze aangelegenheid in
de afdelingen in bespreking kan komen. Naar aanleiding van het voorbeeld in de
afdling Noord-Brabant zullen de andere afdelingen zich er over kunnen beraden
eventueel tot de vorming van een groep van grote-huisdieren practici over te gaan
in het verband van de afdeling.

Een praktizerend dierenarts deelt mee dat door een farmaceutisch bedrijf rechtstreeks
geneesmiddelen zijn afgeleverd aan de eigenaar, terwijl de nota is toegezonden aan
de dierenarts die in het betreffende gebied praktijk uitoefent. Besloten wordt be-
doeld farmaceutisch bedrijf er op te wijzen medicamenten aan de behandelende
dierenarts af te leveren en als het een spoedgeval betreft in elk geval de dierenarts
tevoren op de hoogte te stellen.

Naar aanleiding van het advies van een vertrouwensman betreffende het verlenen
van een bijdrage uit het Ondersteuningsfonds wordt besloten nog niet tot het ver-
lenen van een bijdrage over te gaan.

Naar aanleiding van een publikatie in de populaire landbouwpers wordt besloten de
collega die reeds jarenlang de veterinaire voorlichting verzorgt voor een aantal land-
bouwbladen te verzoeken in een artikel het gestelde in eerstbedoelde publikatie te
weerleggen.

Mede in verband met de toenemende werkzaamheden op het bureau heeft de voor-
zitter met de voorzitter van de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
overleg gepleegd over de combinatie van de functie van redacteur met die van secre-
taris van de redactie. De redactie gaat hiermee akkoord, maar verzoekt de algemeen
secretaris bij de redactie te blijven behouden als contactfiguur tussen het Hoofd-
bestuur en de afdelingen enerzijds en de Redactie anderzijds.

De Rijksuniversiteit te Utrecht viert in 1966 het 66e Lustrum. In verband hiermee
zal naar aanleiding van de vraag van de lustrumcommissie of er ook behoefte bestaat
aan de manifestaties mede te werken aan de Directeur van de V.D. worden voor-
gesteld de jaarlijkse voorlichtingsdag te combineren met het lustrum van de Rijks-
universiteit.

Met betrekking tot enige financiële zaken deelt de penningmeester mede dat het
Fonds Sociale Voorzieningen thans een afzonderlijk onderdeel van de boekhouding
vormt.

In aansluiting hieraan wordt besloten deposito-saldi om te zetten in effecten; reste-
rende gelden zullen voor een gedeelte bestemd worden voor obligaties.
Besloten wordt de 113e Algemene Vergadering te houden op 7 en 8 oktober 1966.
Hiermee wordt dus afgeweken van de gebruikelijke derde vrijdag en zaterdag van de
maand oktober.

Het Hoofdbestuur zal zich nader beraden over een andere vergaderplaats.
In verband met de lustrumviering van de afdeling Groningen-Drenthe zal de Alge-
mene Vergadering 1967 in Groningen worden gehouden. Hoewel het Hoofdbestuur
in principe besluit in de toekomst de Algemene Vergaderingen ook buiten Utrecht
te kunnen houden, zal de eerstvolgende nog in Utrecht plaats vinden.
Ten aanzien van de diergeneeskundige tuchtwet besluit het Hoofdbestuur de Minis-
ter van Justitie de suggestie te doen deze wet onafhankelijk van de wet op de uit-
oefening van de diergeneeskunst te ontwerpen. Bovendien zal de minister worden
medegedeeld dat de Maatschappij bij het ontwerpen van de tuchtwet desgevraagd
gaarne van advies zal willen dienen.

Tenslotte wordt in de vacature, ontstaan door het overiijden van collega A. H. M. H.
Hendriekx tot voorzitter van de Tarievencommissie benoemd collega S. v a n
Harten te Ottoland.

Het Hoofdbetuur, gehoord de Tarievencommissie adviseert voor het afgeven van een
certificaat van inenting als bedoeld in art. 3, lid 1, onder c, van het Honden- en
Kattenbesluit een tarief van f 2,50 per certificaat.

N.B. Bedoeld wordt hier het afgeven van certificaten aan eerder ingeente honden
of katten op grond van gegevens uit de administratie van de dierenarts, dan wel op
grond van een door een andere dierenarts afgegeven verklaring (b.v. een door fabri-
kant gedrukte verklaring).

Kort verslag van de Buitengewone Ledenvergadering der afdeling Overijssel op
4- januari 1966 te Ommen.

Wegens de bijzondere agenda van deze vergadering zal collega Va n Doorn als
deskundige deze vergadering nog voorzitten. In de februari vergadering zal de be-
stuursoverdracht plaatsvinden. Aanwezig zijn 37 leden en 2 gasten.
Collega Van Doorn opent met een hem eigen toepasselijk woord over onze be-
roepsethiek en wenst iedereen het allerbeste voor het komende jaar.
Bij de ingekomen stukken is een brief van het Hoofdbestuur, met de mededeling
dat zij allen verhindrd zijn om aanwezig te zijn. Tevens is er een brief binnen-
gekomen, van het Hoofdbestuur, met het verzoek aan de secretaris om het bezoek
.»an de Engelse collegae te organiseren. De Engelse collegae uit het district ten zuiden
van Londen, willen gaarne het weekend van 23 en 24 april 1966, zonder dames hier
op bezoek komen.

Reeds is er bericht gezonden, dat zij welkom zijn. Het wachten is nu op het aantal,
dat wij mogen ontvangen. Indien nodig, zullen de andere afdelingen verzocht worden
om eveneens als gastheer op te treden.

Het woord is nu aan collega Van Doorn, die een inleiding houdt over het ont-
staan en de betekenis van het Ontwerp Reglement deelneming van dierenartsen aan
de georganiseerde dierziektenbestrijding. Hierna zijn al vele bezwaren van de aan-
wezige leden weggenomen. Er wordt nog lang gediscussieerd over de vorm, waarin
deze overeenkomst is gegoten. Speciaal tegen de aanhef, als „besluit van het Land-
bouwschap", heeft men bezwaren.

Hier wordt tegenin gebracht, dat het een overeenkomst met de Gezondheidsdienst is,
die dan over het gehele land uniform zal zijn. Collega Peters zegt zeer ingenomen
te zijn met dit ontwerp en brengt dank aan de werkers van dit concept. De Gezond-
heidsdienst bindt zich hiermede ook om alléén dierenartsen de georganiseerde dier-
ziekten-bestrijding te laten uitvoeren. Hij adviseert daarom deze overeenkomst zo
snel mogelijk te tekenen. De vergadeirng is op dit moment wel overtuigd van de
grote waarde, die dit document in dc toekomst kan hebben. Dc opiniepeiling wijst
uit, dat de grootst mogelijke meerderheid dit ontwerp met de toelichting aanvaard-
baar vindt.

Na de pauze brengt collega Aukema verslag uit van dc werkzaamheden der Lan-
delijke commissie voor grote-huisdieren practici. Een delegatie uit deze commissie
is in oktober op bezoek geweest bij het Hoofdbestuur om verslag uit te brengen en
tevens te praten over de toekomst en het voortbestaan van deze commissie van prac-
tici. Deze delegatie heeft ook suggesties gedaan over een commissie van advies aan
het Hoofdbestuur, over de structuur en de organisatie van onze Maatschappij. Het
Hoofdbestuur heeft toegezegd, hierop schriftelijk te antwoorden. In afwachting van
dit antwoord zullen de practici in Overijssel zich nog niet als zodanig organiseren.
Collega Aukema zal zolang nog lid blijven van deze Landelijke commissie van
grote-huisdieren practici.

Bij de rondvraag brengt collega V a n O s naar voren, dat de dierenartsen niet vol-
doende op de hoogte zijn van de voorschriften en de uitbreiding van het mond- en

klauwzeer. Collega Post zegt toe, dit op te zullen nemen met de Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst, de 2e secretaris kan er dan voor zorgen, dat de leden
regelmatig op de hoogte worden gehouden van de stand van zaken.
Collega Peters roept iedereen op zich te houden aan de door de Maatschappij ge-
adviseerde tarieven voor de mond- en klauwzeer entingen.

De volgende vergadering van de afdeling Overijssel zal plaats vinden op 22 februari
om 20 uur in Hotel „Bergzicht" te Hellendoorn.

De vice-voorzitter, collega Burggraaf, opent, wegens ziekte van collega Dr.
Koopmans, te 20.15 uur de door 36 leden en 5 gasten bijgewoonde ledenvergade-
ring, die in het Jaarbeursrestaurant werd gehouden. In het bijzonder verwelkomt
hij de spreker, collega Dr. Kampelmacher, en collega Dr. de Haan, secre-
taris van de K.N.M.v.D.

Van het huishoudelijk gedeelte moeten speciaal vermeld worden de verkiezing van
collega J. vanDobbenburghtot bestuurslid (vacature B u r g g r a a f f en van
collega den B r e e j e tot afdelingsafgevaardigde in het algemeen bestuur (vacature
Dr. Koopmans), de ballotage van de collegae Coppoolse en Nabuurs
en het verslag van de afdelingsafgevaardigde naar de algemene vergadering, collega
N e e t e s O n.

Met een korte inleiding introduceert vervolgens de waarnemend voorzitter, collega
Dr. Kampelmacher, die bereid was gevonden over een onderwerp te spreken,
dat zeer actueel is en ons allen ter harte gaat. In zijn inleiding, getiteld Enkele
gedachten omtrent de toekomst van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor
Diergeneeskunde geeft de spreker een analyse van de huidige situatie en naar
aanleiding daarvan geeft hij verschillende suggesties wat betreft de structuur, dc
leiding, de kontakten en de taken van de K.N.M.v.D. Hij begint met erop te wijzen,
dat de struktuur van onze Maatschappij herhaaldelijk in de afgelopen maanden
in kleine kring ter sprake is geweest en ziet het vanavond in hoofdzaak als zijn taak
de bal aan het rollen te brengen, d.w.z. het probleem in alle geledingen van de
K.N.M.v.D. tot ondrwerp van bezinning te maken.

De struktuur van de Maatschappij is in de laatste 100 jaar vrijwel ongewijzigd ge-
bleven, terwijl in werkelijkheid de Maatschappij als zodanig aan grote veranderingen
onderhevig is geweest en nog is. Voor een goed functioneren van de K.N.M.v.D.
acht hij struktureel een indeling in belangengroepen het meest efficiënt. Het is vol-
komen onmogelijk op het gehele gebied van de diergeneeskunde „all round" te zijn.
Alleen binnen een groep is het mogelijk de belangstelling op bepaalde facetten van
het beroep gericht te houden. Naast de reeds bestaande groepen zullen in de toe-
komst nieuwe moeten worden geformeerd. Voor de afdelingen blijft daarnaast wel
degelijk nog nuttig werk te verrichten, in het bijzonder in het vlak van het maat-
schappelijk kontakt.

Wat Hoofd- en Algemeen bestuur betreft is collega Kampelmacher van me-
nmg, dat hierin niet alleen de practici, maar ook dc andere groepen belanghebben-
den door stemgerechtigde leden (aangewezen door die groepen) moeten worden
vertegenwoordigd.

Wat de leiding van de K.N.M.v.D. betreft, ziet de spreker grote voordelen in het
zogenaamde Engelse systeem, waarbij de leiding berust bij een driemanschap, be-
staande uit een voorzitter (als zodanig één jaar in functie), een oud-voorzitter en
een aanstaande voorzitter.

Het secretariaat wil hij door verdere uitbouw meer inhoud geven, bijv. door het
leggen van kontakten, het inrichten van een eigen literatuurcentrum. Wat de kon-
takten betreft, acht hij voorts een reorganisatie van de jaarvergaderingsopzet nood-
zakelijk: zowel wat het huishoudelijk en het wetenschappelijk gedeelte (plaats van
samenkomst jaarlijks laten wisselen, een ochtendvergadering met rede van de voor-

zitier en een voordracht over een onderwerp van algemene belangstelling, gevolgd
door gescheiden symposia voor specialisten) als het feestelijk gedeelte betreft.
Naast versteviging van het nationale kontakt is een goed internationaal kontakt, met
name in een éénwordend Europa steeds meer onmisbaar.

Over de taken van onze Maatschappij zullen wij ons terdege moeten bezinnen. Eén
organisatorisch verband van alle Nederlandse dierenartsen is ook in de toekomst
van grote waarde, maar dan zal vooral een grote groep jongeren zekerheid moeten
krijgen omtrent het nut van een samenbindende organisatie (m.a.w. hun belangen
moeten voldoende behartigd worden). Naast tariefbesprekingen en andere bestuur-
lijke aangelegenheden ziet collega Kampelmacher wetenschappelijke voorlich-
ting (o.a. door voorlichting aan jonge collegae en het uitnodigen van buitenlandse
sprekers) als één van de belangrijkste taken.

Uit de zeer geanimeerde, ruim anderhalf uur durende discussie, waaraan zeer velen
deelnemen, blijkt duidelijk, dat de vergadering in grote lijnen het met zijn denk-
beelden eens is.

Met name wil men aan het Algemeen bestuur door verandering van de samenstelling
en uitbreiding van de bevoegdheden en taken een veel grotere rol toebedelen: nu
heeft dit slechts 2x per jaar bijeenkomende college veel te veel het karakter van een
peilen van de in de K.N.M.v.D. levende meningen door het Hoofdbestuur.
Voor het losser worden en van aard veranderen van de banden tussen de leden
onderling gedurende de laatste 15-20 jaar blijken diverse oorzaken aanwijsbaar:
door het na de oorlog sterk toegenomen aantal dierenartsen zijn de kontakten in de
grote groep onpersoonlijker geworden, men is minder geneigd elkaar bij moeilijk-
heden te helpen, een deel van de jongeren ziet de liefde voor het beroep (d.w.z.
de belangstelling voor dieren, voor het dierenarts zijn en voor de dierziektenbestrij-
ding) niet als primaire samenbindende faktor en de huidige welvaart doet de be-
hoefte aan een organisatie ter bescherming van de belangen verminderen. Men ver-
wacht in de toekomst een Maatschappij bestaande uit groepen specialisten als onder-
bouw met een overkoepelende bovenbouw. Aan een voortgaande specialisatie is niet
te ontkomen en dus moeten de specialisatiemogelijkheden (zo men wil differentiatie-
mogelijkheden) snel uitgebreid worden. Of dit tijdens of in aansluiting op de dieren-
artsstudie moet geschieden, is een kwesde van nadere bestudering. De leden zijn van
mening, dat het uiterst nuttig zou zijn, indien men het huidige onderwerp ook in de
andere afdelingen eens ter tafel zou willen brengen.

In zijn slotwoord dankt de waarnemend voorzitter de spreker hartelijk voor zijn
gloedvol betoog, en wenst allen een behouden thuiskomst.

De afdeling Utrecht organiseert op dinsdag 15 februari a.s. om 20.00 uur op alsnog
nader te bepalen plaats een vergadering, waarop collega Dr. P. A. M. G u i n é e zal
spreken over „Enkele moderne aspecten van de antibioticaresistentie bij bacteriën".

Het bestuur van de afdehng Noord-Holland heeft zich voor het jaar 1966 alsvolgt
szimengesteld:

G. W. J. Wouters, voorzitter;
J. E. Hage, secretaris;
W. J. Pereboom, 2e secretaris;
L. Otto, penningmeester;
F. Vogel, vice-voorzitter.

Op 12 februari a.s. organiseert de Groep om 14.30 uur in de Kliniek voor Kleine
212

Huisdieren te Utrecht een ledenvergadering, tevens jaarvergadering, waarop als
spreker aanwezig zal zijn: Dr. G. M. M. N ij h u i s (arts, verbonden aan de Khniek
voor Hart- en Vaatchirurgie van het Stads- en Academisch Ziekenhuis te Utrecht)
over het onderwerp: Principes van de anesthesie.

Ten vervolge op hetgeen in de vorige aflevering reeds werd medegedeeld, volgt thans
de samenstelling van het bestuur der Groep.

G. Hoogstraten, penningmeester, Amstelveen; giro 19809 van de
Boerleenbank te Amstelveen;

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

Buitelaar, J. W., van Leeuwarden naar Beilen, De Perk 23, tel. (05930) 28 23. (154)
Groenewold, J., van Zevenaar naar Oosthuizen, Dorpsstraat 207, tel. (02991) 476,
gr. 588412, P., ass. hij R. Y. de Jong. (164)\'

Heide, L. van der, van Zandvoort naar Orono, Maine (U.S.A.), 36 College Avenue,
Associate Professor in Animal Pathology, University of Maine, (van 168 naar 220)
Idema, A. P., van Uithuizermeede naar Halle (Gld.), Halseweg G 17, tel. (08343)
333, P., ass. bij F. en P. E. Roders. (173)

Jensma, G., Balk, gr. praktijk gewijzigd in 1220327, geass. met J. Akkerman te
Harich. (174)

.long, R. Y. de. Oosthuizen, naar Westeinde 211 aldaar, tel. (02991) 370, P. (175)
Jonge, W. K. de, van Oosthuizen naar Alkmaar, Fontein Verschurenstraat 5. 075)
Klimp, A., van Ter Apel naar Slochteren, Hoofdweg 5, tel. (05982) 202, P. (177)
Kuip, E. J. van der, van Aruba naar Hilversum, Kolhornseweg 20, tel. (02950)
\'2 217, D. (van 219 naar 181)

Osmga, A. S., van Slochteren naar Schildwolde, Padje 1, tel. (05982) 319 gr
867814, D. (igi)\'

Pille, L. C., Stompetoren, naar Scheimeerstraat 2 aldaar, ?., geass. met H. E. M.

Richter, Dr. J. H. M., Boxmeer, Bakelgeertstraat 2, tel. (08855) 15 35 (privé),
(030) 71 55 44 (bur.), gr. 1106154, F., wetensch. h.ambt. A R.U. (F.v.D., Insti-
tuut V. Virulogie). (195)
Rutten, A. M. J., x-Mbergen, naar Ootmarsumseweg 88 aldaar. (197)
Stevense, J., Utrecht, Maliestraat 22, tel. (030) 17 07 8 (privé), 71 55 44 (bur.),
wetensch. ambt. R.U. (F.v.D., Kliniek v. Verloskunde en Gynaecologie). (203)
Thuring, J. W. G. M., van Maiduguri naar Yola (North Nigeria), M.A.F.R., Vet.

Zeeuwen, A. A. F. A., 1966, Goor, Scherpenzeelseweg 17, tel. (05470) 24 65,
gr. 86508, D. (inlassen 217)

Schallenberg, Mej. E. M., te \'s-Gravenhage, Balistraat 100, tel. (070) 63 45 84
b.g.g. 55 55 31, P. (kl. huisd.) (voortzetting praktijk wijlen Dr. N. P. Woudenberg.

Collega H. A. Dingemans te Nijmegen hoopt op 2 februari 1966 het feit te her-
denken dat hij 50 jaar dierenarts is. (Op pag. 71 (afl. 1, 1966) werd abusievelijk
vermeld 13 februari).

Het Lectoraat voor Bedrijfspluimveeziekten vraagt voor
spoedige indiensttreding een

om na specialisatie In de pluimveeziekten mee te werken
aan het onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

Sollicitaties te richten aan de lector in de Bedrijfspluimvee-
ziekten, Amersfoortsestraat 49 te Soesterberg.

Enkele tof dusver nog onbekende bijzonderheden
omtrent G. J. Hengeveld, leraar aan \'s Rijksvee-
artsenijschool van 7853 tof 1881

Some hitherto unknown peculiarities about G. J.
Hengeveld, teacher of the State Veterinary School at
Utrecht 1853 - 1881

Het is al weer verscheidene jaren geleden, dat mij door Mej. Henge-
veld, kinderarts te Zwolle, een drietal penningen werd toegezonden, waar-
onder één gouden, waarmede haar grootvader G. J. Henge^^eld werd
onderscheiden. Ik heb deze onmiddellijk aan ons veterinair museum ge-
geven, waar men ze dus kan bezichtigen. Later ontving ik nog enkele
familiepapieren en het zijn deze, die ik aan de vergetelheid wil ontrukken,
wijl ze enige aardige bijzonderheden bevatten, die ons een kijkje geven op
de veeartsenijkunde, de positie der veeartsen in het begin en midden der
\\\'orige eeuw en speciaal over de verhouding van Hengeveld en de
bekende liberale minister T h o r b e c k e.

Het is niet mijn bedoeling een uitvoerige levensbeschrijving van Henge-
veld te geven. Men kan deze vinden van de hand van mijn oud-leer-
meester M. G. de Bruin in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde en
Veeteelt van 1895. Toch moet ik voor goed begrip van zaken een kort
overzicht van Hengeveld\'s leven en werken geven, temeer waar hij in
W e s t e r\'s belangrijke „Geschiedenis der Veeartsenijkunde" slechts hier
en daar maar even genoemd wordt (o.a. bladz. 170, 173, 235).
G. J. Hengeveld werd geboren in 1814 tc Wilnis en hij stierf op 80-
jarige leeftijd in Haarlem. Na op achttienjarige leeftijd zijn studie aan de
Veeartsenijschool te hebben aangevangen, verkreeg hij in 1836 het diploma
van veearts der le klasse en werd hij als zodanig aangesteld op een jaar-
wedde van ƒ 500,—, tc betalen door liet Landbouwfonds mits hij zich ves-
tigde op de standplaats, die dit fonds hem zou aanwijzen en zich zou ge-
dragen naar de bestaande instructies voor bezoldigde veeartsen. Hem werd
Oegstgeest als standplaats aangewezen, waar hij een flinke praktijk op-
bouwde en zeer gezien was.

In 1853 werd Hengeveld benoemd tot leraar aan \'s Rijksvceartsenijschool
in de vakken: natuurlijke geschiedenis der huisdieren, met uitzondering van
het paard, leefregelkunde f gezondheidsleer noemen we dit thans), veeteelt,
\\ erloskunde, heelkunde, operatieleer en in kliniek. D e B r u i n schrijft in de
necrologie van Hengeveld (Tijdschrift voor Veeartsenijkunde en Veeteelt
en in de Veterinaire Almanak van 1895):

„Niettegenstaande door hem vele en heterogene vakken werden gedoceerd, kwam
ieder vak door exacte beoefening volkomen tot zijn recht. Zijn lessen muntten uit
door duidelijkheid en werden gewaardeerd door zijn hoorders, ook om de humani-
teit waarmede hij ze gaf. Voor zijn leerlingen was hij niet alleen de vraagbaak
aangaande alles wat zijn vakken betrof, maar ook na het verlaten der school, na
volbrachte studie, gedenkt menig oud-leerling met dankbaarheid de door hem ge-

1 Prof. Dr. J. A. Beijers; oud hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Huize
Beatrix, Doorn.

geven praetisehe wenken van wetenGchappelijke, alsook van maatschappelijke aard.

Veeteelt en runderpraktijk waren zijn geliefde vakken en aan de studie
hiervan dankt Hengeveld dan ook voornamelijk zijn grote bekendheid. Hij
heeft veel geschreven, eerst in het Repertorium, Tijdschrift voor Genees-
kunde in al haren omvang" (onder redactie van F. Rienderhof en
F. C. Hekmeyer en dat bestaan heeft van 1847 tot 1854), daarna in
de „Verzameling van Veeartsenijkundige bijdragen" uitgegeven door de
Zuid-Hollandsche Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde en
waarvan hij met J. Jennes en L. Swart de redactie vormde en ook in
het Tijdschrift, dat uitgegeven werd door de Nederlandsche Maatschappij
ter bevordering van Nijverheid. In dit laatste publiceerde hij een reeks ar-
tikelen (van 1853 t.m. 1858) over „Het Rundvee, zijn verschillende soor-
ten, rassen en veredeling" geïllustreerd met fraaie platen van exemplaren
dierrassen. Deze artikelen zijn later gecombineerd en door genoemde Mij.
voor Nijverheid als boek „Het Rundvee" uitgegeven. Een tweede druk
verscheen reeds in 1865. Aan dit werk heeft Hengeveld zijn roem te dan-
ken; grote waardering hiervoor heeft hij van zeer vele zijden mogen onder-
vinden, waarvan hieronder straks enkele bewijzen. Tenslotte schreef hij tal
van artikelen in landbouwbladen zoals De Boeren Goudmijn, de Land-
bouwcourant, in Die Milchzeitung en tenslotte in „Het album der Natuur".
Wie zich hiervoor interesseert vindt een volledige bibliografie van de hand
van D e B r u i n in ons Tijdschrift van 1895, bovengenoemd. Over de meest
verschillende artikelen gaan Hengeveld\'s pennevruchten; vele hebben be-
trekking op veeteelt; hij was een voorstander van het fokken van hoornloos
vee; hiervoor kreeg hij twee medailles, waarover straks nog iets naders.

In mijn aantekeningen vind ik nog een niet door De Bruin vermelde
brochure van 20 bladz. (1861): „Een verschrikkelijk voorval uit de empirie
der veeartsenijkunde in Frankrijk", waarin de toestand der veeartsenij-
kunde in Frankrijk, maar vooral bij ons wordt beschreven omtrent 1860
en aangedrongen wordt op een wet op de uitoefening, aanstelling van ge-
meente-veeartsen enz. Veel heeft het Ned. Rundveestamboek, in 1875 op-
gericht, aan Hengeveld te danken. Hij was hiervan Hoofdinspecteur (eerst
zonder vergoeding, later tegen een vergoeding van ƒ 300,— \'s jaars) en hij
is dit tot zijn dood gebleven.

Het 25-jarig jubileum als leraar is op glorieuze wijze op 1 oktober 1878
gevierd, zowel door zijn oud-leerlingen als door de nog studerenden, alle
leden van Absyrtus. Drie jaar later vroeg en vei kreeg Hengeveld zijn eervol
ontslag. Hij verliet Utrecht waar hij blijkbaar in een eenvoudig huis in de
Biltstraat heeft gewoond, om zich in Beverwijk te vestigen, later te Haarlem
waar zijn zoon, M. J. Hengeveld, districtsveearts was.

In de mij indertijd toegezonden familiepapieren bevinden zich verschil-
lende getuigschriften, brieven etc. die een aardige aanvulling geven van de
levensbeschrijving als boven in het kort vermeld.

Zo is er een paspoort, uitgegeven door het Departement van Oorlog, ge-
dateerd 15 september 1839, waarbij aan de „fuselier G. J. Hengeveld, ge-
boren 25 februari 1814 te Wilnis, lang 1 el, 7 palmen, 4 duimen, O strepen,
voorhoofd hoog, oogen bruin, neus ordinair, mond idem enz", gegeven uit
hoofde van expiratie van dienst. De kolom "zijnde deszelfs vorige diensten,
bekomen wonden, gedane veldtogten en bijzondere daden, hieronder breeder

vermeld" is blanco. "Ingevolge de deswegens bestaande verordeningen op
de administratie bij de Armée is met bovenvermelde persoon afgerekend"
enz. Hengeveld heeft blijkbaar niets te goed gehad! "Alle Civiele en Mili-
taire Autoriteiten worden verzocht gemelde luselier G. J. Hengeveld vrij
en ongehinderd te laten passeren en desnoods hulp en bijstand te verlenen".
Aanwezig is ook het veearts-diploma van Hengeveld, bestaande uit een groot
vel prachtig perkament-papier van 34 bij 50 cm en gedateerd 27 July
1836. Getekend door de directeur A. Nu man en de hoogleeraar in de
Ontleedkunde, physiologie en kruidkunde Th. G. vanLidtdeJeude.
Hengeveld werd bevorderd tot „veearts van de Eerste Klasse", nadat hij
„op den 25e, en 26e July 1836 aan een opzettelijk en gestreng onderzoek
is onderworpen". Het diploma is voor gezien getekend door de Adminis-
trateur voor de Nationale Nijverheid, N e t s c h e r.

Deze zelfde naam komen we ook weer tegen op het benoemingsbesluit, ge-
dateerd 23 augustus 1836 waar de Adminisrateur voor de Nationale Nijver-
heid Hengeveld benoemt tot veearts der Eerste Klasse en uit het fonds van
de Landbouw gedurende vijf jaren hem een jaarwedde van vijfhonderd
gulden verleent "mits zich vestigende op zoodanige standplaats, als hem
zal worden aangewezen, en zich voortdurend gedraagt naar de instructies,
welke voor de bezoldigde veeartsen reeds bestaan of nader zullen worden
gegeven".

Deze instructies liggen ook voor mij; zij zijn blijkbaar gezonden door de
burgemeester van Zwammerdam, die ze heeft laten overschrijven, want
onderaan staat: "voor copie conform de burgemeester van Zwammerdam"
(volgt onleesbare handtekening en gemeentestempel). Zij bevatten 24 ar-
tikelen. Art. 1 zegt, dat de „veeartsen hunne woning moeten vestigen in zoo-
danige provincie, en gemeente als de minister zal noodig oordelen". Hulp
bij een verlossing van een koe of merrie moet steeds voorgaan bij andere
werkzaamheden. Nauwkeurig zijn de tarieven vastgesteld: voor een onder-
zoek van een koe of paard binnen een uur gaans mag 30 centen in reke-
ning worden gebracht, voor een ander huisdier 20 centen; "voor meerdere
beesten bij deze gelegenheid visiteerende voor ieder rund of paard daar te
boven vijftien centen". Voor ieder uur verdere afstand kunnen zij boven-
dien dertig centen vorderen. Schoenzolen moeten destijds wel erg goedkoop
zijn geweest! Voor een aderlating mag 60 cent worden gerekend; voor een
abnormale verlossing bij een koe ƒ 3,—, bij een paard ƒ 5,—; gaat de
moeder dood, dan slechts één derde hiervan. Is dit het gevolg van nalatig-
heid of onkunde van de veearts, dan krijgt deze niets voor de verleende
hulp. Dezelfde regeling geldt voor castraties (hengst of stier ƒ 3,—).
„De veeartsen, zoowel die der 2e als die der Ie klasse moeten zich onmid-
dellijk naar zoodanige plaats begeven als hen wordt aangewezen door de
gouverneur der provincie, de Gedeputeerde Staten der provincie of van
het stedelijk bestuur, van een lid van de commissie van Landbouw. Ook
de minister zelf kan zoodanig bevel geven". Op de publieke markten, waar
zij volgens deze bepaling kunnen worden heengezonden, moeten zij letten
op de staat van gezondheid van het vee en bij enige twijfel onmiddellijk
het gemeentebestuur waarschuwen; bij paarden moet „in gewone tijden in
het bijzonder gelet worden of zich eenige verschijnselen van den droes of
worm mochten vertoonen"; bij schapen of er ook „eenige uitslagziekten" be-
speurd worden. De schrik voor de droes of worm (malleus) in gewone
tijden is er lang in gebleven; tijdens mijn studie M\'as ook nog voorschrift

geen paard op te nemen in de stationnaire kliniek of het moest eerst kli-
nisch op malleus zijn onderzocht. Verdachte verschijnselen van een besmet-
telijke ziekte of slechts enig gegrond vermoeden daarvan, moeten onmid-
dellijk ter kennis worden gebracht aan de autoriteiten (bovengenoemd).
„Als eenig vee door een dollen hond of door andere voor watervreesachtige
gehouden beesten mögt gebeten zijn of vermoed wordt te zijn gebeten"
moeten de dieren acht weken in quarantaine worden gehouden om het
kortheidshalve te zeggen.

De vacatie voor een op schriftelijke last gedane reis was: "voor ieder uur
afstands, heen en terug ééne gulden, verblijfkosten daags twee gulden".
Elke drie maanden moesten zij een rapport inzenden betreffende de staat
der gezondheid van het vee in hun district; elke zes maanden bij wijze van
tabellen, een summier verslag van de zieke dieren, welke zij in dat tijdvak
behandeld hebben, van de handelwijze hieromtrent, van de toegediende
geneesmiddelen en de uitslag daarvan.

Boven schreef ik reeds, dat Hengeveld veel eer heeft ingelegd met zijn
boek „Het Rundvee". Dit blijkt ook uit een brief van de Koning, gedateero
20 april 1853, luidende als volgt:

„De Koning heeft mij opgedragen U Zijne Majesteits dank te betuigen voor de
aanbieding van een exemplaar van het eerste .gedeelte Uws werks over het Rund-
vee, zijne soorten, rassen en veredeling.

Met welgevallen heeft de Koning gezien, met belangtelling zal Zijne Majesteit
blijven gadeslaan de pogingen, door U aangewend ,om de kennis van het runder-
geslacht te vermeerderen, en op die wijze mede te werken om de veehouding uit
de kwijnende toestand op te heffen, waarin die voorname tak van volksbestaan
verkeert.

Ik heb de eer mij hiermede van \'s Konings bevelen te kwijten en verzoek U te
willen aannemen de verzekering mijner hoogachting.

Tijdens zijn praktijkperiode in Oegstgeest stuurde Hengeveld een nota in
aan het Ministerie van Oorlog (mei 1851), groot ƒ 17,50, voor geleverde
medicamenten ad ƒ 8,50 en voor 9 visites van Oegstgeest naar Leiden, een
uur afstand ten behoeve van een dragonderpaard, dat ziek was geworden
op een mars van Den Haag naar Haarlem. In een lange brief van 3 juni
protesteert de Kolonel van de Hoofdadministratie tegen deze declaratie:
de medicamenten moeten behoorlijk worden gespecificeerd en er kunnen
slechts 7 visites zijn gemaakt. Een gewijzigde nota moet kosteloos worden
ingezonden. Hoe het is afgelopen vermeldt de historie niet.
In 1856 had er in Parijs een algemene tentoonstelling van vee, landbouw-
werktuigen en voortbrengselen plaats. Vanwege Nederland moesten een
commissaris en 4 juryleden worden aangewezen. Hengeveld werd hierbij
door de minister van Binnenlandse Zaken aangewezen voor de toe te wijzen
prijzen voor de runderen. Hij bracht in dat zelfde jaar een verslag uit, dat
in druk verscheen: „Het rundvee op de Algemene tentoonstelling te Parijs
door G. J. Hengeveld, vice-president en jurylid".

Tweemaal hebben de leraren van \'s Rijksveeartsenijschool in Hengeveld\'s
tijd salarisverhoging gekregen: volgens de voor mij liggende Koninklijke
Besluiten: éénmaal ƒ 250,— op 1 januari 1865 en éénmaal ƒ 500,— op
1 januari 1873. Het was ook wel nodig!

Uitvoerig heeft W e s t e r in zijn boek de strijd beschreven tegen de twee
voornaamste besmettelijke veeziekten in de vorige eeuw: de longziekte en
de veepest. Van de laatste was ons land vrij gebleven sedert 1814, maar
van 1865 - 1867 is er een zeer ernstige invasie geweest, die W e s t e r even-
eens uitgebreid behandelt.

Thorbecke komt er bij de bespreking der bestrijdingsmaatregelen bij
Wester niet best af, en herhaaldelijk noemt hij voorbeelden, waaruit
blijken moet, dat de minister de adviezen van de deskundigen niet volgde,
ook niet van de ingestelde commissie van 7 veeartsen, waarvan Hengeveld
voorzitter was en de voorzitter der Mij. voor \\\'eeartsenijkunde. Snellen,
lid. Deze laatste geeft ook de schuld aan Thorbecke voor de débâcle
bij de bestrijding en evenzeer aan Hengeveld, „die geen man uit één stuk
bleek te zijn en niet stond op afmaken van ziek en verdacht vee". Hierover
ging feitelijk de strijd; rigoreus afslachten met voldoende vergoeding aan
de eigenaren of niet. De schuld van het niet slagen der bestrijding, wordt
mede geweten aan de tegenwerking der boeren en verschillende autoriteiten,
vooral de burgemeesters. In dit verband is het wel aardig enkele brieveri
te lezen, die Thorbecke aan Hengeveld heeft geschreven. Eén brief luidt:
"den Haag 7 jul. \'69.

Ge hebt, WelEdelzeergeleerde Heer, mij door Uwen brief, bij toezending van het
begin Uwer Geschiedenis van het Ned. rundvee, bijzonder verblijd. Gij wilt, en ge
zijt daartoe beter dan iemand in staat, de historische waarden in haar rêgt te
herstellen. Te regt oordeelt gij, dat men een tijdlang zwijgen kan, maar dat raag
niet op den duur het veld aan leugen en laster laten, en dat eene juiste voor-
stelling der feiten de beste rcgtvaardiging is. Met verlangen zie ik de voortzetting
van Uw werk tegemoet.

Het zal nog menig aangenaam onderhoud met u herinneren ; van het hooge belang
der zaak doordrongen, waart gij tegelijk getuige met hoeveel ernst en ijver zij be-
hartigd werd.

Eerst nu, WelEdelzeergeleerde Heer, kon ik Uw schrijven v.d. 4den jl. beant-
woorden, en U voor de 2e Afl., gelijk voor de hierbij teruggaande losse bladen,
dankzeggen.

Mij dunkt, gij zijt op den regten weg, en meer dan iemand geroepen, ja verphgt, de
volle waarheid te doen kennen. Toen ik, op het eerste gerucht eener gevreesde vee-
ziekte, in den zomer v. 1865 met den snelsten dag- en nachttrein overkwam, waart
gij de eerste, dien ik raadpleegde, en bleeft gij ook vervolgens dc man, in wien ik
bovenal vertrouwen stelde. Gij waart van den beginne af op het terrein in staat na te
gaan wat geschiedde of geschieden moest. Ga voort zooals gij aanvingt.
Ik hoop, dat geenerlei censuur U belette, aan dc geschiedenis, tot heilzame waar-
schuwing voor het vervolg, haar regt te doen wedervaren ; welke maatregelen men
nam, en hoe die werden ontdoken, of gemis van medewerking van de zijde der
belanghebbenden en besturen verijdeld. Gij zult een schoon en nuttig werk ver-
rigten.

Het treft mij, hoe „huiselijk" deze correspondentie is: op gewone blaadjes
papier, zonder enig opschrift, een enkele zelfs met blauw potlood geschre-
ven. Slechts op één velletje staat een stempel: „Tweede Kamer der Staten
Generaal".

De verhouding tussen Thorbecke en Hengeveld schijnt wel vriend-
schappelijk te zijn geweest, getuige een paar telegrammen van de Minister
aan Hengeveld. Het ene deelt mede dat de zoon M. J. Hengeveld
toegelaten wordt tot \'s-Rijksveeartsenijschool, nadat de vader daartoe een
request bij de Minister had ingezonden, omdat hij nog geen zeventien jaar
was. Het tweede is van 31 juli 1871 en luidt: „Uw zoon tot plaatsvervan-
gend districtsveearts benoemd: Thorbecke".

Deze M. J. H e n g e v e 1 d, die na zijn diploma in 1869 gehaald te hebben
eerst in Oosterbeek, dan te Zeist en later te Amersfoort zich vestigde, (hier
als gemeenteveearts en keurmeester), werd in 1876 assistent bij zijn vader.
Prof. Dr. Mac. Gillavry had namelijk gedaan weten te krijgen, dat
er drie assistenten aan \'s Rijks Veeartsenijschool konden worden aangesteld.
Op een salaris van ƒ 1200,—, waaruit ik concludeer, dat de waarde van
de gulden van 1876 tot 1909 gelijk is gebleven, want ik had hetzelfde salaris,
toen ik in 1909 bij S c h i m m e 1, later ook bij P a > m a n s assistent werd!
In 1879 werd hij districtsveearts te Haarlem, waar hij in 1912 overleed.
Ik ontmoette hem enige malen te Naarden bij mijn zeer gewaardeerde
vriend en mentor B. M. B u s i n g, die hem zeer hoog achtte. Hij sderf op
18 november 1912; zowel Dr. Schimmel als Prof. De Jong schreven
een necrologie (Tijdschr. Veeartsenijk., 39, 993, 996, (1912)).

Onder de bewaarde papieren bevindt zich ook een groenen reglement
(Wet der Groenen). Niet gedateerd en met de hand geschreven. Vermoe-
delijk uit de beginjaren van \'s Rijks Veeartsenijschool.
De groentijd duurde toen een jaar:

„iedere aankomende kwekeling bij \'s Rijks Veeartsenijschool zal gedurende den
eersten winter- en zomercursus gerekend worden groen te zijn en zal na dien tijd
als medeleerling erkend worden. Groen zijnde zal hij zich in allen opzigte vrin-
delijk, dienstvaardig, gehoorzaam en nederig moeten gedragen, zowel binnen als
buiten het etablissement (art. 2). Ieder groen mag gedurende de wintercursus met
geen lange pijp zich moogen toonen en in de week zal hij ongehoord moeten zijn
(art. 3)."

Bij het uitgaan der colleges mocht hij pas weggaan nadat de oudste kweke-
lingen heengegaan waren; hij moest zich onderwerpen aan hetgeen hem
werd opgelegd. Beroep was mogelijk bij de daartoe aangestelde twee oud-
sten. Ieder op zijn beurt moest \'s winters een week lang de kachel stoken;
het afhalen der paarden was uitsluitend aan de groenen opgedragen; ze
moesten behulpzaam zijn bij de lijkopeningen en bij de operaties. „Vloeken
en tegenspreken is ten strengste verboden" (art. 15). Het laatste artikel
(16) luidt: „Diegeen welke zich tegen bovenvermelde art. durft te verzet-
ten, zal er met gepaste dwangmiddelen toe gedwongen worden". Welke die
„gepaste dwangmiddelen" geweest zijn, weet ik helaas niet; ze worden
niet vermeld.

Een schoon gedicht is de bloemrijke dankbetuiging van Hero, een New-
foundlandschen hond aan G. J. Hengeveld „Neerlands grootsten veearts".
„Voor de met zoveelen zorgen en kunde verkregen genezing van een ernstige
ziekte". Het vers is blijkbaar vergezeld gegaan van een boekenkast en van
sigaren en wordt eveneens in rijmvorm door „Hubertus" gedateerd augustus
1883, en geadresseerd „de steenen brugh" den Haag (?), de woonplaats
van Hero beantwoord.

G. J. Hengeveld. Zaandam 1875.
Achterzijde: Hollandsche Maatschappij van Landbouw 1847.

Aluminium Penning, (afslag van een gouden).
Voorzijde : Propagation des Races Bovines désarmées.
A. M. G. Hengeveld.
Professeur ä l\'école Véterinaire d\'Utrecht.
Eclairé appréciateur des races bovines désarmées.
Randschrift: Spécimen des médailles d\'or offertes aux lauréats.
Keerzijde : S.A.R. le prince Adalbert de Bavière protecteur 1861 en
profiel van de prins.

Voorzijde : Het comité tot verbreiding van het ras van Hoornloos rund-
vee te Utrecht aan G. J. Hengeveld 1867.
Keerzijde : Willem Frederik Karei Prins der Nederlanden en profiel.
Gesigneerd: J. P. Schouberg. F.

Zoals gezegd heb ik deze medailles indertijd naar het Veterinaire Museum
gezonden. De inscripties spreken voor zichzelf.

De schrifturen, met uitzondering van die, welke meer in het veterinaire
museum thuishoren, zond ik naar het Rijksarchief in de provincie Utrecht,
waarin het archief van \'s-Rijks Veeartsenijschool is ondergebracht.
De hoofdarchivist bij dit Rijksarchief, de heer F. H. G. W e ij t e n s te
Utrecht, bezocht mij onlangs voor enkele inlichtingen en van hem hoorde
ik, dat hij het vorig jaar dit archief van \'s-Rijks Veeartsenijschool had be-
werkt, en hij zond mij een exemplaar van de concept-inventaris toe.
Daarin las ik in de inleiding o.a., dat de correspondentie, gewisseld in de
eerste 30 jaren van het bestaan der School, die gediend zal hebben de ge-
schiedenis daarvan te schrijven, nog steeds volledig aanwezig is.
Moeilijker is de beschrijving van de periode 1851 tot 1874. Directeur
Wellenbergh blijkt een minder minutieus man geweest te zijn, die
archief en bibliotheek verspreid heeft achtergelaten. Ook in latere jaren
zijn door slechte bewaring en onoordeelkundig beheer vele stukken zoek
geraakt en thans onvindbaar.

Ja, het moet een heel werk zijn geweest in het archief op de zolder van
het voorgebouw wat orde te scheppen en een en ander te inventariseren.

We mogen Mej. Hengeveld zeer dankbaar zijn voor het afstaan van de boven-
beschreven schrifturen en medailles, die ons zo\'n goed denkbeeld geven van de toe-
standen van meer dan een eeuw geleden op veeartsenijkundig gebied.
Zij doen ons vervuld zijn van hoge waardering voor de grote bekwaamheid en werk-
kracht van G. J, Hengeveld, die als leraar, schrijver en adviseur van Thorbecke zo\'n
belangrijk man is geweest in een tijd, dat het met de Veeartsenijschool maar diep
treurig was gesteld en er ernstig over werd gedacht haar op te heffen (omstreeks
1850). Had Thorbecke niet ingegrepen, dan zou dit ook geschied zijn; in 1849 en
1850 kwam geen enkele leerling aan; in 1851 waren er in totaal 5 leerlingen aan
\'s-Rijks Veeartsenijschool.

Het artikel geeft enige totnogtoe onbekende bijzonderheden over G. J. Hengeveld,
leraar aan \'s Rijksveeartsenijschool (1853 - 1881).

The article gives some hitherto unknown peculiarities about G. J. Hengeveld, teacher
of the State Veterinary School te Utrecht (1853 - 1881).

L\'article donne quelques particularités de la vie de Mr. G. J. Hengeveld, professeur
de l\'Ecole Vétérinaire de l\'Etat à Utrecht de 1853 - 1881.

Der Artikel gibt einige bisher unbekannte Einzelheiten vom Herrn G. J. Hengeveld,
Dozent an der Staatlichen Veterinärschule zu Utrecht von 1853 bis 1881.

Treatment of Atrial Fibrillation in the Horse
with Digitalis Tincture and Quinidine Sulfate

From the Large Animal Clinic, Dept. of Vet. Med., State
Univ. Utrecht, the Netherlands.

Atrial fibrillation (A.F.) is one of the most frequently observed cardiac
arrhythmias in the horse.

The clinical diagnosis and its electrocardiographic pattern is discussed in
detail by Beyers (1951), Brooymans (1957), Detweiler and
Patterson (1963), Steel (1963).

Ho Iz mann (1955), using ventricular contraction frequency as a cri-
terion, differentiates four types of atrial fibrillation in man:

This is the most commonly observed type in the horse. There is no
evidence of cardiac insufficiency when the patient is at rest and very
often none when exercising.

It is our opinion that this type occurs in horses also. Due to a high
degree of cardiac disability the affected animals are incapable of per-
forming even mild work. "Venous engorgement and oedema may be
present.

The normally low heart rate of the horse, as compared to man, makes
this type of A.F. almost impossible to diagnose in this species. H o 1 z-
rnann (1955) cautioned against the use of digitalis drugs in cases of
this type of A.F. in man.

In this type irregular periods of the tachycardiac and bradycardiac
forms of A.F. alternate. We have not met this type in horses.
In veterinary literature A.F. is considered to be a symptom of a disease
of the cardiac muscle. In our opinion, however, this assumption deserves
closer investigation.

Atrial fibrillation may be induced without difficulty in the frog and dog
heart by short faradic stimulation of the atria. The atria stops in diastole,
and small fibrillar movement can be observed on their surface. Futhermore,
faradic stimulation of the vagal nerve and toxic stimulation with muscarine
and physostigmine produce the same results in these animals. (H o 1 z-
rn a n n, 1955).

In man atrial fibrillation is a common symptom in thyreotoxicosis and in
arterosclerosis. Investigations into a pathologic-anatomical basis of A.F. in
man concentrated on the sino-auricular node.

In some cases there was a degeneration or inflammation in the surroun-
dings of the node, in others no signs of a pathologic process in the sino-
auricular node, the atria or the atrio-ventricular node could be ascer-

1 Dr. J. Kroneman and Drs. H. J. Breukink; members of the Scientific Staff of the
Animal Clinic of Internal Diseases of the Veterinary Faculty, State University of
Utrecht, the Netherlands; Biltstraat 172.

tained. In the latter cases A.F. is considered to be functional and related
to the animal experiments mentioned above.

Treatment of the arrhythmia in man is now based on the treatment of
thyreotoxicosis. In cases of arterosclerosis the use of quinidine (F r e y,
1918; Holzmann, 1955) or the combination digitalis and quinidine is
necessary.

VanRuyven (1961) however warns against the use of the former drug
in premedication. In some cases the normal sinus rhythm appears after
digitalization. The optimad dosage of quinidine still poses a problem, even
in man. For successful treatment in man a blood level of 0.59 mg% quini-
dine seems to be necessary (Sokoloff and Edgar, 1950). By means
of cummulative effect this blood level is reached within 2-3 days by a
daily dose of 0,3-0,4 mg/kg quinidine sulfate. If this treatment is im-
successful, the daily dose may be increased to 0.6 mg/kg, because of the
rapid excretion of quinidine sulfate. Best results are achieved by admini-
stering the drug every three hours (Van Ruyven, 1961). Intoxication
with quinidine is not uncommon in man. The intoxication is charactarized
by the strong stimulating effect of the drug on the vagal nerve.
Successful treatment of atrial fibrillation in horses is described by B e ij e r s
(1951), Detweiler (1952), Glendinning (1963). Detweiler,
in his cases, reached a blood level of 15.8-16.0 mg% quinidine after a
treatment of five days, whereby the daily dose was increased progressively
to a maximum of 90 grammes. Compared to man this dosage is very high
and intoxication seems unavoidable.

Over a period of 8 years 47 cases of atrial fibrillation were diagnosed in
this clinic. Treatment was attempted in only one case with a high dose
of procaine-amide (20 g) without success. The age of the patients varied
from 1.5-20 years.

Some of the cases were diagnosed in routine examinations, in other cases
there was a vague history of decreased stamina. In one case, the case
history mentioned the appearance of epistaxis. Slaughtering followed in
seven cases. The ensuring obductions revealed no pathological anatomical
alterations in four cases and myocardial damage and lymphocytic infil-
trations in the atriae and ventricles in the remaining three cases.

Treatment of the atrial fibrillation started in 1964. This paper gives infor-
mations about five horses of various breeds.

Premedication with digitalis tincture (Digitalis Tincture U.S.P.) per os
was employed, the total digitalizing dose being 30 ml per 45 kg body
weight (Meyer Jones, 1957). The drug was administered every 8
hours according to the following schedule:

In most cases the animals were fully digitalized after 8 doses of digitalis
tincture. At this point the EGG showed a decrease in the amplitude and
frequency of the f-waves and a deceleration of the ventricular rhythm, the
animals were dull and refused food. If these symptoms did not occur after

In most of the cases 30 g of quinidine sulfate were administered by naso-
oesophageal tube three hours after the last application of digitalis tincture,
the animals were auscultated every hour thereupon.

Within one hour after the administration the animals were in a state of
distress, the pulse rate increased and there was severe arrhythmia. In one
case a re^lar sinus rhythm set in two hours after the first quinidine ad-
ministration. In the other 4 cases a second dose of 30 g quinidine sulfate
was given three hours after the first one, A.F. having not ceased by that
time. In all 4 cases A.F. disappeared within one or two hours after the
second treatment. In an effort to maintain digitalization after the onset
of regular cardiac rhythm (in accordance with treatment in human
beings) the horses were treated again with digitalis tincture, 1/10 of the
total digitalizing dose, each day starting on the day following quinidine
administration and during one or two weeks.

Working according to this scheme we were able to induce a regular sinus
rhythm in all five cases.

In one case, however, a five year old trotter stallion with a bad perfor-
mance record (3 wins in 3 years), arrhythmia reappeared within 72 hours
after treatment. Since one of us (J.K.) had detected cardiac arrhythmia
in this animal 3/2 years prior to treatment while examining it for in-
surance purposes this was before the animal had been put into training,
we are certain that A.F. had been present in this case for at least the period
of time mentioned.

In all, we have treated this animal 6 dmes with quinidine sulfate and were
able to achieve a regular heart beat each time, in no case, however, did
the regular sinus rhythm persist longer than 11 days.

Another case, a three years old trotter, full brother to the horse just men-
tioned, suffered a relapse 6 weeks after treatment. The reciurring
arrhythmia was abolished with a second quinidine treatment, digitalis ad-
ministradon was maintained for 10 days this dme. A.F. reappeared G
months after the second treatment whereupon the animal was slaughtered.
In the postmortem examination lymphocytic infiltrations, from 6 to 8
lymphocytes in each slide, were found in the atria.

In the third case, a seven years old Belgian mare, the heart beat was still
regular six months after treatment when the animal was slaughtered for
other than cardiac reasons. Electrocardiographic examination one day
prior to this showed a normal pattern and a normal sinus rhythm.
The horses in the two remaining cases were used for riding and farming
purposes. Both responded well to quinidine therapy and to post-regulatory
treatment with digitalis. In both cases A.F. reappeared two months after
treatment.

It is our opinion that induction of a regular sinus rhythm in horses writh
A.F. is possible. We suggest the following treatment;

3. maintainance of digitalization after the quinidine treatment for as long
as possible.

Although we were able to abolish A.F. in all the cases in which treatment
was attempted, all the patients suffered relapses as soon as they were
placed under physical strain. Quinidine therapy would prove to be of very
limited practical value if further experiments confirm that a regular sinus
rhythm may be permanently retained only if the patient performs no
strenuous work after treatment. Considering the relatively small number
of cases treated up to now, we shall have to await further results before
making any conclusions.

We are much indebted to Mr. D. M o r d o h o v i t z for his valuable help and
contribution to the English text.

De auteurs beschrijven de therapie van de atriumfibrillatie bij het paard met behulp
van digitalis en chinidine-sulfaat.

De digitalis wordt als premedicatie toegepast en wordt om de 8 uur met de neussonde
ingegeven.

De totale digitalis dosis was 30 ml per 45 kg. Deze hoeveelheid werd volgens onder-
staand schema toegediend:

3e en volgende doses: 1/12 „ „ „ „ „
Na 8 doses was het paard voldoende gedigitaliseerd en werd chinidine sulfaat (30 gr)
toegediend, na 3 uur nogmaals 30 gram.

Vijf dieren werden behandeld volgens dit schema, in alle gevallen was het mogelijk
de atriumfibrillatie te veranderen in een normaal sinus ritme.

Bij vier dieren bleek na korte of langere tijd echter weer een recidief te ontstaan.
Ook na een tweede, derde of zelfs vierde behandeling trad recidief op. Bij één patient
werd vlak vóór de slachting wegens kreupelheid zes maanden na behandeling nog een
normaal sinus ritme gevonden.

De gunstige resultaten die in de literatuur van de chinidinetherapie vermeld zijn
moeten dus met scepsis worden beoordeeld.

Atrial fibrillation in the horse and its treatment with quinidine sulfate is described.
Induction of a regular sinus rhythm was possible in all cases treated. In four out of
five cases arrhythmia reappeared as soon as normal physical activity was resumed.

Les auteurs décrivent la thérapie de la fibrillation de l\'oreillette chez le cheval à
l\'aide de digitaline et de sulphate de quinidine.

La digitaline est appliquée comme prémédication et est administrée toutes les huit
heures à travers la sonde nasale.

La dose totale de digitaline était de 30 ml par 45 kg; cette quantité a été administrée
selon le schéma suivant;

3ième et suivantes doses: 1/12 „ „ „ „ „ „
Après huit doses le cheval était suffisamment digitalisé et l\'on administra du
sulphate de quinidine (30 gr.) et après 3 heures encore une fois 30 gr. Cinq animaux
ont été traités selon ce schéma, dans tous les cas il était possible de changer la
fibrillation de l\'oreillette dans un rythme sinusal normal.

Après un temps plus ou moins long cependant une récidive réapparut chez quatre
animaux. Même après un deuxième, troisième ou quatrième traitement une récidive
se produisit. Chez un seul patient on trouva peu avant l\'abattage pour boiterie, six
mois après le traitement, encore un rythme sinusal normal.

Il faut donc considérer les résultats favorables avec la thérapie à la quinidine
mentionnés dans la littérature avec scepticisme.

Die Verfasser beschreiben die Therapie der Atriumfibrillation beim Pferd mit Hilfe
von Digitalis und Chinidinsulfat. Digitalis wird als Prämedikation angewandt und
alle 8 Stunden mittels Nasensonde verabreicht.

Die totale Digitalisdosis war 30 ml pro 45 kg; diese Menge wurde nach folgendem
Schema verabreicht:

Nach 8 Dosen ist das Pferd genügend digitalisiert und wurde Chinidinsulfat (30 gr.)
verabreicht und nach 3 Stunden abermals 30 gr.

Nach diesem Schema wurden 5 Tiere behandelt; in allen Fällen war es möglich die
Atriumfibrillation in einen normalen Sinusrythmus zu verändern.
Bei 4 Tieren zeigten sich jedoch nach kürzerer oder längerer Zeit Rückfälle. Auch
nach einer zweiten, dritten und selbst vierten Behandlung traten Rückfälle auf. Bei
einem Patienten wurde kurz vor der Schlachtung (wegen Lahmheit) 6 Monate nach
der Behandlung ein normaler Sinusrythmus festgestellt.

Die günstigen Resultate der Chinidintherapie lt. Literatur müssen daher mit Skepsis
beurteilt werden.

Los autores describen la terapeutica de la fibrillacion del atrium en el caballo con
digitalis y sulfato de quinidine. Digitalis se aplique como premedication y se lo da
con la sonde nasale cada 8 horas. La dosis total de digitalis era 30 ml por 45
kilogramo de peso vivo, esta cantidad se ha aplicado segun el esquema al pie:
Primera dosis: una tercera parte de la dosis total del digitalis
Secunda dosis: una sexta parte de la dosis total del digitalis

Tercera dosis y siquientes dosis: una duodecimo parte de la dosis total del digitalis.
Despues 8 horas el caballo era suficientemente digitalisado, y se aplico sulfato de
quinidine (30 gramos), despues 3 horas otra vez 30 gramos. Cinco animales fueron
tratados segun esto esquema, cn todos los casos era posible de cambiar la fibrillacion
del atrium en un sinusritmo normal.

Sin embargo en cuatro animales resulto que despues un tiempo corto o largo, origino
otra vez una reincidencia.

Tambien despues un segundo, tercero o aun cuarto tratamiento aparecio una
reincidencia. En un paciente se encontro, antes de sacrificar lo, a causa de una cojera,
todavia un sinusritmo normal.

Los resultados favorables mencionados en la literatura, con el tratamiento con
quinidine hay que juzgar esceptico.

en rund. Tijdschr. Diergeneesk., 76, 540, (1951).
Brooymans, A. W. M.: Electrocardiography in horses and cattle. 1957 - Thesis
Utrecht.

vascular system, in Equine medicine and surgery, (1963).
Frey: (Cited by Holzmann, 1955).

Glendinning, Mrs. Sally Ann: Letters to the Editor. Vet. Record (1963)
1075 No. 34.

Holzmann, M.: Klinische Elektrokardiographie. (1955) Georg Thieme Verlag
Stuttgart.

Meyer Jones, L.: Veterinary pharmacology and therapeutics. Second edition
1917. The Iowa State College Press. Ass. Iowa.

Ruyven: Aandoenin,gen op diagnostisch en therapeutisch gebied deel VIII, Hart-
ziekten.

S o k o 1 O w, M. and Edgar, A.: Blood Quinidine concentrations as a guide in the
treatment of Cardiac arrhythmia\'s. Circulation, I, 576, (1950).

Hoe een zich pas gevestigde practicus zich aanbeval in het begin der vorige eeuw
blijkt uit de volgende kennisgeving, welke zich bevond bij de door Mej. Hengeveld
aan Prof. Dr. J. A. Beijers toegezonden papieren.

Deze kennisgeving was gedrukt op mooi geschept papier en blijkt te zijn rondge-
zonden aan de veehouders in Roermond en omgeving.
De tekst luidt als volgt:

„De ondergeteekendc heeft dc eer de belanghebbende mede tc deelen, als dat hij,
na cene vijfdehalfjarige volbragte studie op \'s Rijksvee-artsenijschool te Utrecht en
cene aldaar op het zelve instituut afgelegde Examen, door zijn Excellentie de
Minister als Vee-arts der 1ste klasse voor het Distrikt Roermond benoemd is; zoo
dat, in geval er eenige, zoowel Uit als Inwendige ziekte onverschilhg onder welke
onzer Huisdieren mogte plaats hebben, hen gaarne wil ten dienste staan en zal door
zijne verdubbelde poogingen aan hunne verwachting zoo veel mogelijk trachten te
beantwoorden.

Ze is niet gedateerd, maar moet zijn uit 1827, want genoemde Classen is in september
1822, zoals ik nagezocht heb, ingeschreven als leerling aan \'s Rijks Veeartsenijschool
cn zal gediplomeerd zijn in februari 1827, want hij heeft immers viereneenhalf jaar
over zijn studie gedaan. En dat klopt, want slechts dat ene jaar werd een aantal
leerlingen in het midden van de cursus geëxamineerd, die in 1826 geen examen
hadden gedaan. Er zijn toen .geslaagd 13 leerlingen, onder wie 4 Belgen (W e s t e r).

Oriënterende onderzoekingen over het voor-
komen van Salmonella kiemen in worstspeciën
en in buitenlands bevroren rundvlees

Orientation about the incidence of Salmonellae in
sausage mix and in frozen meat from abroad.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 89, 934 (1964) werden door mij
de resultaten gepubliceerd van het onderzoek van 193 worstspeciën, zoals
deze in de worstmakerij van de vleesverwerkende industrie worden aan-
getroffen, op de aanwezigheid van Salmonella-kiemen. In 15% van de
onderzochte worstspeciën konden de kiemen worden aangetoond.
Sedertdien werden 418 diverse worstspeciën en 101 monsters buitenlands
bevroren rundvlees op de aanwezigheid van deze kiemen onderzocht.

Voor zover niet anders vermeld werd ± 10 gram materiaal, genomen met
steriele instrumenten, na malen in een Warringblendor overgebracht in
75 cm3 ophopingsvloeistof volgens Müller-Kauffmann en 2 x 24 uur be-
broed bij 37° G. Na 16-18 uur bebroeden werd 1 öse uitgestreken op een
briljantgroenfenolroodagarplaat, die 24 uur bij 37° G werd bebroed. Indien
op de plaat geen Salmonella-koloniën waren gegroeid, werd de betreffende
ophopingsvloeistof nogmaals uitgestreken en 24 uur bebroed. Bij een ge-
deelte der onderzochte monsters, gemerkt met T, werd aan de 75 cm^
ophopingsvloeistof 5 cm3 van een 10% Tergitol oplossing toegevoegd, ten-
einde het in de monsters rijkelijk aanwezige vet te emulgeren en daardoor
de kans op het aantonen van Salmonella-kiemen te vergroten.

De monsters buitenlands bevroren rundvlees werden als volgt genomen.
Na verwijdering van de jute werd de onderliggende plastic bescherming
met een steriele schaar ingeknipt en vervolgens werd met steriele instru-
mensen ongeveer 10 gram vlees uitgesneden..

1 W. H. Eenink; directeur van het abattoir te Assen; Vogelkerslaan 7, Assen.
230 Tijdschr. Diergeneesk., deel 91, afl. 4, 1966

De 84 geïsoleerde Salmonella-cvltures gekweekt uit de 418 worstspecie-
monsters bleken tot de navolgende typen te behoren:

De 11 geïsoleerde Salmonella-cultures gekweekt uit de 101 monsters be-
vroren buitenlands rundvlees, afkomstig uit Argentinië en Uruguay, bleken
tot de navolgende typen te behoren :

Uit deze onderzoekingen blijkt, dat zonder toevoeging van Tergitol het
percentage positieve bevindingen (14.6%) praktisch gelijk is aan het reeds
eerder gevonden percentage van 15%.

Toevoeging van Tergitol aan de uiteraard vetrijke monsters worstspeciën
geeft een groter aantal positieve bevindingen (26.1%).
Het buitenlands bevroren rundvlees blijkt eveneens in belangrijke mate
(10.8%) met Salmonella-\'kie.mQn te zijn besmet en de verwerking van dit
vlees kan tevens in belangrijke mate bijdragen tot de besmetting van de
grondstoffen in de vleesverwerkende industrie.

Gaarne wil ik mijn dank betuigen aan Dr. E. H. Kampelmacher en zijn
medewerkers voor het determineren van de gevonden Salmonella-culturcs.

Uit 219 monsters van worstspeciën werden in 32 gevallen (14,6%) Salmonella
bacteriën gekweekt. Uit 199 monsters van worstspeciën werden na toevoeging van
Tergitol in 52 gevallen (26,1%) Salmonella bacteriën aangetoond.
Uit 101 monsters van buitenlands bevroren rundvlees werden in 11 gevallen (10,8%)
Salmonella bacteriën gekweekt.

Salmonella organisms were isolated from 219 samples of sausage mix in thirty-two
cases (14.6 per cent). Salmonella was identified in fifty-two cases (26.1 per cent)
when tergitol had been added to 199 samples of sausage mix.

Salmonella organisms were isolated from 101 samples of frozen beef from abroad in
eleven cases (10.8 per cent).

De 219 échantillons de mélange d\'ingrédients de saucisson on a pu cultivé dans 32
cas (14,6%) des bactéries de Salmonella. De 199 échantillons de mélange d\'ingré-
dients de saucisson on a démontre, après l\'addition de Tergitol 52 cas (26,1%) de
Salmonellae.

De 101 échantillons dc viande bovine frigorifiée importée de l\'étranger on a cultivé
des bactéries de Salmonella en 11 cas (10,8%).

Von 219 Sorten Wurstmasseproben wurden in 32 Fällen (14,6%) Salmonella-
haktenen gerüehtet. Aus 199 verschiedenen Wurstmasseproben wurden nach Zufügung
von Tergitol in 52 Fällen (26,1%) Salmonellae nachgewiesen.

.\\us 101 Proben von ausländischem Rindergefrierfleisch wurden in 11 Fällen (10,8%)
Salmonella-hakteiien gezüchtet.

Op de studiedagen van de „European Society for Animal Production", die van 21 tot
24 juni j.1. in Noordwijk werden gehouden, werden o.a. uit dit propaganda geschrift
enige mededelingen gedaan over de vruchtbaarheid, resp. de vruchtrijkheid van „Finn-
sheep".

Dit mede omdat kruising met dit ras wel gebruikt wordt ter verbetering van de
vruchtbaarheid, resp. vruchtrijkheid van andere rassen. Hoe vruchtrijk dit ras kan zijn
blijkt uit de volgende staat, waarin van enkele kudden de gegevens vermeld zijn.

betrekking hebben op de uitgezochte, meest vruchtbare kudden in Finland en verder
dat niet vermeld is welk percentage van de lammeren na de geboorte nog sterft.

The value of various eoccidiosfafs and of some
coceidiofherapeufics againsf a Netherlands
strain of E. acervulina

The usual picture of Coccidia infections in chickens in most (European)
countries has been that of serious and often fatal infections due to Eimeria
tenella and E. necatrix species in young chickens. These have been con-
trolled by treatment with sulphanilamide preparations.
The epidemiology has however changed over the past 10 years. Modern
coccidiostats, such as Amprolium i), Zoalene2), NicarbazinS), especially
tested against the two pathogenic Ezmerw-species mentioned above have
replaced the well known sulpha treatments. These preparations have gained
in popularity due both to their greater efficacy and to their lack of toxicity
at the concentrations used. Infections due to E. tenella and E. necatrix are
therefore no longer an economic problem.

In the meantime other Eimeria spp. have increased in importance during
the last few years and E. acervulina infections especially have been in the
Netherlands a cause of serious difficulties. Infection has been chiefly in
hens 4-6 months old or just prior to laying. Apart from the fact that
modern coccidiostats may not be so effective against this species, a further
reason may be due to the fact that the feeding of coccidiostats is not allo-
wed in this country during the laying period.

E. acervulina is a cause however of disease not only in laying hens but
also in younger chickens.

It was therefore thought necessary to carry out an investigation into the
value of different coccidiostats against a Netherlands strain of E. acervulina.

G u c k 1 e r et al. (1960) found Amprolium to be effective against E. acer-
vulina infection, although less effective than against E. tenella and E.
necatrix. Clark (1964) records the favourable influence of Amprolium
on the growth of chickens infected with E. acervulina, but the drug had
no effect on the oöcyst-production. Both Davies and Joyner (1963)
and Long (1963) independantly found Amprolium to have no effect on
E. acervulina infection, whereas Sulfaquinoxaline in the food at 0,008 pei
cent and 0,006 per cent respectively was effective.

H o r t o n-S m i t h and Long (1965) considered a combination of 0,024
per cent Amprolium and 0,018 per cent Sulfaquinoxaline in the drinking
water to be an adequate therapy for all Eimeria species affecting the
domestic fowl.

Diseases, State University; Biltstraat 172, Utrecht, Holland.
1) (l-(4-amino-2-n-propyl-5-pyrimidinylmethyl-2-picolinum chloride hydrochloride),
(Merck, Sharp & Dohme).

(3,5 Dinitro-ortho-Toluamide), (Dow Chemical International).
3) (4,4-dinitrocarbanilide 2-hydroxy-4,6-dimethylpyrimidine), (Merck, Sharp &
Dohme).

Under pracdcal conditions, Peterson and Munro (1949) obtained
a good effect with 0,025% SuIfaquinoxaHne given during 3 days in the
drinking water.

Clarke (1964) got good results with a combination of Sulfaquinoxaline
and diaveridine in the food, but could find no effect of 3,5 dinitroortho-
toluamide (Zoalene) on E. acervulina infection.

Dickinson (1949) mentions a good effect of 150 p.p.m. Sulfaquinoxa-
line in the food against E. acervulina in laying hens.

The favourable action of Sulfaquinoxaline (125 p.p.m. in the food) against
E. acervulina has been described by H o r t o n-S m i t h and Long (1959
a and 1959 b).

The effect of Nicarbazin on E. avervulina infections was described by
Barber (1955), Cuckler et al. (1956) and Horton-Smith and
Long (1959 b). Cuckler and M a 1 a n g a (1956) found that Nicar-
bazin did not interfere with the development of immunity against E. acer-
vulina and some other species.

The use of combinations of different sulfas with pyrimidine derivates
leading to the drug „Whitsyn", was first described by L u x (1954) follo-
wed by publications of J o y n e r and Kendall ( 1955), Kendall and
Joyner (1956 a) and Kendall and Joyner (1956 b).
In a technical data file, the firm Whithmoyer describes a good effect of
Whitsyn 10 and Whitsyn S against E. acervulina.

An isolated stable containing pens fitted with removable wire floors was
used for these experiments. Before the chicks were admitted, this stable
together with the wire floors as well as all larger items of equipment such
as food baskets and drinking pails were first thoroughly cleaned with water
and then very carefully swabbed with 10-15% ammonia solution, the
operator using a gasmask fitted with an Auer K.filter.
All small items of equipment were sterilised either by dry heat or by steam.
The stable was entered only after clothing and foot wear had been changed
for sterilised coats and shoes, which were only used in the stable. Hands
were covered with sterili.sed rubber gloves.

The chickens used were obtained from a local breeder. The eggs, 1 day
before hatching, were carefully swabbed with 90% alcohol and then placed
in a sterile box in the incubator. After hatching, the chickens were put in
a small pen on a wire floor, which was covered with sterilised papers
(under a heat lamp). After 2 weeks no more sterilised papers were neces-
sary and the chickens were kept on the bare wire floor. Chickens were fed
with food pellets and tap water was used as the source of drinking water.
Neither food nor water was sterilised as this was found to be unnecessary.
The actual infection of the chicks was carried out in another stable where
the chicks were again kept under the same conditions of sterility as that
described above. Chickens were now kept in metal cages measuring 100 x
80 X 60 cm with wire floors and with trays fitted below to collect dropping.
The cages were sterilised by swabbing them with ammonia as already
described.

During the rearing period chickens were fed on an unmedicated chick
mash. One day before infection, this was replaced by mash which had
been mixed with the coccidiostats to be used in the test. Mixing was car-
ried out in an electrical mixing drum in quantities of 8 kg over a period of
10 minutes. The doses used were those prescribed by the manufacturers of
the coccidiostats, Zoalene, Amprolium and Nicarbazin 125 p.p.m. = 500
gram of the premix per ton and Whitsyn 10, 900 gram per ton. Sulfaquin-
oxaline was administered pure in a dose of 125 p.p.m.
Before infection, chickens were selected for sex and body weights and with
these data groups were composed as uniform as possible in respect to the
mean body weight. Every group contained equal numbers of male and
female chickens.

Oocystproduction was recorded every 24 h. This was done by collecting the
faeces daily from the dropping trays. Oocyst-counts were performed ac-
cording the technic described by Long and Rowell (1958) with the
exception that instead of the top drive macerator as used by them, a sharp
knife in propellor form, with a rotation velocity of ± 3000 r.p.m., was
used, which fitted into wide mouth 2 liter bottles.

The strain of E. avervulina used in the test was originally isolated from
faeces of a flock of laying hens suffering from duodenal coccidiosis. This
faeces was kindly send us by Dr. A. V o e t e n of the Animal Health Ser-
vice in the province of Noord Brabant. The oocysts were reproduced by
serial passage through chickens, reared under coccidia-free conditions.
The faeces was collected in 2% Potassium bichromate solution over a 3-days
period. The total mass was then sieved according to the method described
by L o t z e and Leek (1961) for sheep oocysts. The oocysts were allowed
to sediment overnight in 2 liter flasks after which the supernatent fluid
was poured off, the oocysts collected, and again Potassium bichromate was
added. The oocysts were then poured out into large trays and kept at 28°
to sporulate. After sporulation was completed, the oocysts were freed of the
last faecal debris by the well known salt floatation technique. The excess
of salt and bichromate was washed off and the oocysts suspensions were
standardised by 5 repeated countings in a Biirker-Tiirk haemocytometer.
The percentage of sporulation was determined by careful microscopic
examination of 200 oocysts.

Infection was carried out by means of a syringe and a rubber cathether
which was introduced into the crop. During infection the solution of
oocysts was constantly agitated to maintain a uniform suspension. The
chickens were weighed individually to the nearest gramme on an August
Sauter weighing machine.

Effect of Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazin, Amprolium and Whitsyn
on E. acervulina infection.

Eighty-four 6-weeks old coccidia free white leghorn chickens were divided
into 7 groups, 12 in each group.

The food with coccidiostats was given from one day before infection and
continued until the experiment was completed. Treatment of each group
was as recorded in table 1.

Sum, average and variation of the fall in body weight caused by infection
with E. acervulina in groups of chickens treated with different coccidiostats.

The birds in all groups except group 7, were infected with 8,5 million
sporulated oocysts. The birds were weighed one day before infection and
on day 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 10 and 13 after infection.

The course of the average body weight of groups of chickens treated with different
coccidiostats, during an infection with E. acervulina.

The effect of Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazin, Amprolium and
Whitsyn 10 on the Oocystproduction of E. acervulina.

Oocyst-counts were made from the 4th to the 12th day after infecdon.
The course of the mean body weight during infection can be seen from
figure 1. The graphs suggest a Hmited effect of Amprolium and Nicarbazin
and no effect of Zoalene, Whitsyn 10 and Sulfaquinoxaline. A statistical
analysis was necessary to demonstrate the differences between the groups
and between the groups and the controls.

As the days of maximal fall in body weight of the individuals of the groups
showed a great variation, the total fall in body weight was used. This total
fall, „d", (of one individual) is the difference between the highest value
of the body weight before and the lowest value of the fall in body weight,
during infection. Sum, average and variation of the fall of the different
groups are recorded in table 1. Statistical analysis of these data demon-
strated that the fall of both group 3 (Nicarbazin) and group 4 (Ampro-
lium) was not significant smaller than that of the infected control, the
difference between both groups being also not significant. Comparing these
two groups with the not infected control demonstrated a significant (P <
0,05) greater fall of group 3. The fall of group 4 (Amprolium) was not
significant greater than that of the not infected control. As the fall of the
infected control was very significant (P < 0,01) greater than that of the not
infected control and the fall of group 4 (Amprolium) deviated neither
from the infected nor from the not infected control, the effect of Am-
prolium was about halving the infection. (This is confirmed by the oocyst-
production (table 2)).

The fall of group 6 (Whitsyn 10) was not significant greater than that
of the infected control, but it was very significant (P < 0,01) greater com-
pared with the not infected control. The fall of group 1 (Zoalene) was
significant (P < 0,05) and that of group 2 (Sulfaquinoxaline) was ver)
significant (P < 0,01) greater than that of the infected control, the diffe
rence between both groups being not significant.

The 24 h. oocyst-productions are recorded in table 2. It is remarkable thai
Zoalene, although it had a negative effect on fall in body weight, had a
favourable effect on oocystproduction. This difference is difficult to
explain. The effect of Sulfaquinoxaline on oocystproduction might be very
limited. The effect of Nicarbazin on the oocystproduction was a little
greater as its influence on the fall in body weight suggested. The influence
of Amprolium on the oocystproduction, being a little less than the half of
that of the infected control, coincides very well with the data concerning
the body weights mentioned before. Amprolium therefore, although it had
the best effect of all coccidiostats tested, could not completely prevent an
infection with our strain of E. acervulina. Since the negative effect of
Sulfaquinoxaline and Zoalene on the fall in body weight was not under-
stood, the experiment was repeated. Parallel to this experiment a test was
carried out to establish the value of the coccidio-therapeutics Amprolsol
(watersoluble Amprolium), Whitsyn S (watersoluble Whitsyn), Sulfaquin-
oxaline — Sodium and P 47, (a new French coccidiostat and therapeutic).

Effect of Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazin, Amprolium and Whitsyn
10 on E. acervulina infection.

Fifty-six, 6 week-old, R.I.R.xW.L. chickens were divided into 7 groups of
8. The food with coccidiostats was administered from one day before infec-
tion undl the end of the experiment as recorded in table 3. All chickens,
except those of group 11, were infected with 8,5 million sporulated oocysts
Chickens were weighed one day before and on days 3, 4, 5, 6, 7, 10, 11 and
12 after infection. Fig. 2 demonstrates the average body weight during the
course of infection.

Sum, average and variation of the fall in body weight caused by infection
with E. acervulina in groups of chickens treated with different coccidiostats.

The course of the average body weight of groups of chickens treated with different
coccidiostats, during an infection with E. acervulina.

The effect of Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazin, Amprolium, and
Whitsyn 10 on the Oocyst production of E. acervulina.

The graphs suggest a reduced effect of Nicarbazin compared with experi-
ment 1, whereas Amprolium seems to have a slightly improved effect. As in
experiment 1, sum, average and variation of the fall in body weight were
determined (table 3).

Statistical analysis of the data showed a very significant (P < 0,01) smal-
ler fall in body weight of group 4 (Amprolium) compared with the infected
control. The fall of this group was not deviating significant from that of
the not infected control. The effect of Amprolium therefore on the fall in
body weight was more favourable than in experiment 1. The fall in body
weight of the other medicated groups was not significant deviating from
the infected control, but all, inclusive that of the infected control, were
very significant (P < 0,01) greater than that of the not infected control.
The negative influence of Sulfaquinoxahne and Zoalene on the fall in body
weight as observed in experiment 1 could not be repeated. The influence
of Amprolium, (group 4) was very significant (P < 0,01) better than
that of Zoalene and Nicarbazin and very significant better (P < 0,01) than
that of Sulfaquinoxaline and Whitsyn 10. The coccidiostats other than Am-
prolium amongst each other demonstrated only a significant (P < 0,05)
better action of Zoalene compared with Whitsyn 10. This differs from the
observations in experiment 1, were Whitsyn 10 had a significant adverse
influence on the loss in body weight compared with Nicarbazin. The 24 h.
oöcystsproductions are recorded in table 4.

Amprolium had far the best influence on oocystproduction which supports
the data of the fall in body weight. The high oocystproduction of group 6
(Whitsyn 10) correlates well with the heavy drop in body weight of this
group. It is remarkable that Nicarbazin (group 3) had in this experiment
no effect on the oocystproduction compared with a favourable effect in ex-
periment 1 (table 2). The effect of Sulfaquinoxaline was as in experiment
1 very limited. The effect of Zoalene on oocystproduction was, although
measurable, not as favourable as in experiment 1.

Sum, average and variation of the fall in body weight caused by infection
with E. acervulina in groups of chickens treated with different
coccidiotherapeutics.

P 47. A new French coccidiostat and therapeutic, a colloidal solution of silver
salts of aryl-alkyl sulfonates (Prolana, Lyon 6, France).

Effect of the coccidio-therapeutics Amprolsol, Whitsyn S, P 47*) and Sul-
faquinoxaline-Sodium on E. acervulina infection.

Forty-eight 6-week old R.I.R.xW.L. chickens were divided into 6 groups
of 8. All groups received food without coccidiostats. Treatment with the
coccidiotherapeutics in the drinking water was started 20 h. after infection.
Treatments were given according to the instructions of the manufactureis
as recorded in table 5.

The course of the average body weight of groups of chickens treated with different
coccidio-therapeutics, during an infection with E. acervulina.

This experiment was carried out parallel to experiment 2 a, in the same
experimental room and with chickens of the same flock, so groups 5 and 11
served as controls to both experiments. Chickens were weighed at the same
days as in experiment 2 a.

The average body weights during the course of infection are recorded in
fig. 3. Sum, average and variation of the fall in body weight are shown
in table 5. Statistical analysis of the data demonstrated no significant dif-
ference in fall in body weight between the groups treated with Whitsyn
S and P 47 and the infected control. So both drugs had na influence on
the loss in body weight. The fall in body weight of the three groups men-
tioned were all very significant (P < 0,01) greater than that of the not
infected control. The fall in body weight of both group 7 (Amprolsol) and
group 10 (Sulfaquinoxaline-Sodium) was very significant (P < 0,01 and
P < 0,01 respectively) smaller than that of the infected control, whereas

The effect of Amprolsol, Whitsyn S, P 47, and Sulfaquinoxaline-Sodium
in the drinking water on the Oocystproduction of E. acervulina.

1 Treatments given according to the instructions of the manufacturers, started 20
hours after infection.

the fall of both groups did not deviate significant from that of the not
infected control. So both Amprolsol and Sulfaquinoxaline-Sodium were
able to protect chickens against a drop in body weight caused by E. acer-
vulina. The effect of Amprolsol was not significant better than that of Sul-
faquinoxaline-Sodium. The effect of Sulfaquinoxahne-Sodium was signifi-
cant (P < 0,05) better than that of Whitsyn S and very significant (P <
0,01) better than that of P 47.

The effect of Amprolsol was very significant (P < 0,01) better than that
of P 47 and Whitsyn S.

Table 6 demonstrates the oocyst-productions during the course of infection.
Although it had na influence on the fall in body weight, P 47 had a
measurable effect on the oocystproduction. The favourable effect of Sul-
faquinoxaline-Sodium on loss of body weight is confirmed by the oocyst-
production of group 10. Although its effect on body weight was not signi-
ficant deviating from that of Sulfaquinoxaline-Sodium, Amprolsol had an
about twice as good effect on oocystproduction. Whitsyn S had a little
effect on oocystproduction.

Although Amprolium could not entirely protect chicks from an experimen-
tal infection of E. acervulina, it was the only drug which, mixed through
the food, was able to protect chickens from a significant fall in body weight
and reduced the oocystproduction to a relative low degree. A considerable
oocystproduction however persisted during the treatment period.
The same results were observed in experiment 2b, in the group treated
with Amprolsol. Between the effect of Amprolsol, group 7, experiment 2b,
and that of Amprolium, group 4 experiment 2a, on body weight, there was
no significant difference.

The degree of oocystproduction permitted by Amprolium may be of im-
portance for the building up of the oocystflora in the hen houses, which
is important for the development of immunity.

The negative effect of 125 p.p.m. Sulfaquinoxaline on the fall in body
weight in the first experiment, could not be confirmed in the second, where
it had no influence.

In both experiments it had a very limited influence on oocystproduction.
These observations on Amprolium and Sulfaquinoxaline are complete con-
trary to those of L o n g (1963) and D a vi e s and J o y n e r (1963). Both
authors could not demonstrate a favourable action of Amprolium against
E. acervulina, whereas both found a very good effect of 0,008 per cent and
0,006 per cent respectively, Sulfaquinoxaline in the food. These doses are
half the doses used in our test. Therefore our results indicate in the direc-
tion of a partial sulfaresistance of our strain, at the low levels which are
suitable for continuous administration.

In experiment 2b, Sulfaquinoxaline-Sodium in the drinking water had a
very good effect on the fall in body weight. This effect was not significant
deviating from that of Amprolsol. Its effect on oocystproduction was about
half that of Amprolsol. The effect of Sulfaquinoxaline-Sodium (group 10
experiment 2b) was very significant (P < 0,01) better than that of Sul-
faquinoxaline in the food (group 2 experiment 2a), which is confirmed
by comparing the oocystproduction of both groups. Sulfaquinoxaline-So-

dium was administered in a 0,025% solution, which is per kg water, twice
as much as 125 mg Sulfaquinoxaline per kg food. As the volume of water
consumption is about twice as high as the food intake, the better effect of
Sulfaquinoxaline-Sodium in the drinkingwater will be due to a higher con-
sumption of Sulfaquinoxaline. These obersvations support the supposition
of the pardal sulfa-resistance of our strain, mentioned before.
The danger of sulfa-resistance could be avoided by administering a higher
dose, but a continuous administration at higher levels is impossible be-
cause of the danger of toxicity. The existence of more partial sulfa-resis-
tant strains is not known, but the possibility is not theoretical because the
use of sulfa drugs in the last decade in poultry management in the Nether-
lands has been difficult to control. The addition of Sulfaquinoxaline to
Amprolium in the food to control E. acervulina as suggested by Long
(1963) and Davies and Joyner (1963) might be of httle value. But
mixing of both components for a drinkingwater therapy as described by
Horton-Smith and Long (1965)) could be useful as indicated by
experiment 2b.

These experiments underline the importance of using local strains when
testing coccidiostats against a species.

Nicarbazin had no influence on the fall in body weight in either of the
experiments. Its effect on the oocystproduction seems not to be constant.
Zoalene had no, or might have a negative influence on the fall in body
weight. It had a favourable but limited effect on oocystproduction. Whit-
syn 10 influenced neither the loss in body weight nor the oocystproduction.
It is interesting to note that in the group treated with Whitsyn S (group
8, table 5) the fall in body weight was less than with Whitsyn 10 (group
6, table 3), but this difference was not significant. This small difference
might also be due to a higher intake of Sulfaquinoxaline. The small but
measurable effect of Whitsyn S on oocystproduction confirms its very
limited influence on the fall in body weight.

The author wants to c.xpress his acknowled,gement to Drs. A. Schoen makers.
Statistician at the Zootcchnical Institute, Utrecht, who performed the statistical
analysis.

The coccidiostats Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazin, Amprolium and Whitsyn 10
were used to control an experimental infection with a Netherlands strain of E.
acervulina in chicks.

Amprolium alone had a consistently favourable effect on oocystproduction and the
fall in body weight. It could not however completely prevent an infection as was
indicated by the considerable oocystproduction which persisted during treatment.
Nicarbazin had no influence on the fall in body weight and a small but inconsistent
influence on oocystproduction. Zoalene and Sulfaquinoxaline had a slight but
measurable effect on oocystproduction. The negadve effect of both drugs on fall in
body weight, observed in one experiment, could not be repeated in the second
experiment, where they had no influence. Whitsyn 10 had neither influence on fall
in body weight nor on oocystproduction. Of the 4 coccidiostats, Amprolsol, Sulfa-
quinoxaline-Sodium, Whitsyn S and P 47 only Amprolsol and Sulfaquinoxaline-
Sodium could prevent chickens from a significant loss of body weight. Amprolsol was
not superior to Sulfaquinoxaline-Sodium.

The effect of Sulfaquinoxaline-Sodium in the drinkingwater was significantly better
than that of Sulfaquinoxaline in the food. The possible cause of this difference, a
partial sulfa-resistance of the local strain, is discussed.

P 47 had no influence on the fall in body weight and a hmited effect on oocyst-
production.

De coccidiostatica Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazine, Amprolium en Whitsyn 10
werden gebruikt om een experimentele infectie met een Nederlandse stam van
E. acervulina bij kuikens te beperken.

Alleen Amprohum had een constant gunstig effect op de oöcystenproduktie en het
verlies aan lichaamsgewicht. Het kon evenwel een infectie niet volledig verhinderen,
wat door een aanzienlijke oöcystenproduküe, die gedurende het experiment optrad,
werd gedemonstreerd.

Nicarbazine had geen invloed op het verlies aan lichaamsgewicht en een geringe, maar
niet constante invloed op de oöcystenproduktie.

Zoalene en Sulfaquinoxaline hadden een gering maar meetbaar effect op de oöcysten-
produküe. Het negatieve effect van beide coccidiostatica op het verlies aan lichaams-
gewicht, dat in één experiment werd waargenomen, kon in het tweede experiment,
waar ze geen invloed hadden, niet worden herhaald.

Whitsyn 10 had noch invloed op het verlies aan lichaamsgewicht, noch op de oöcysten-
produktie. Van de 4 coccidiotherapeutica Amprolsol, Sulfaquinoxalinc-natrium,
Whitsyn S en P 47 konden alleen Amprolsol en Sulfaquinoxalinc-natrium kuikens
tegen een significant verlies aan lichaamsgewicht beschermen. Amprolsol was hier
niet beter dan Sulfaquinoxalinc-natrium.

Het effect van Sulfaquinoxalinc-natrium in het drinkwater was significant beter dan
dat van Sulfaquinoxaline in het voer. De mogelijke oorzaak van dit verschil, een
gedeeltelijke sulfa-resistentie van de gebruikte stam, wordt besproken.
P 47 had geen invloed op het verlies aan lichaamsgewicht en een gering effect op de
oöcystenproduktie.

On s\'est servi des coccidiostatiques Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazine, Amprolium
et Whitsyn 10 afin de limiter une infection expérimentale avec une souche
néerlandaise de E. acervulina chez les poussins.

Seul l\'Amprolium avait un effet constamment favorable sur la production des oöcystes
et sur la perte en poids corporel. Pourtant l\'Amprolium ne savait pas empêcher
complètement l\'infection, ce qui a été démontré par une production considérable
d\'oöcystes qui se produisit pendant l\'expérience.

La Nicarbazine n\'avait pas d\'influence sur le poids corporel et une influence limitée
mais point constante sur la production d\'oöcystes.

Zoalene et Sulfaquinoxaline avaient un effet léger mais mesurable sur la production
des oöcystes. L\'effet négatif des deux coccidiostatiques sur la perte en poids corporel
qui avait été observée dans une seule expérience, n\'a pas pu être répété dans une
seconde expérience où elles n\'avaient pas d\'influence.

Whitsyn 10 n\'influençait ni la perte en poids corporel, ni la production d\'oöcystes.
Des quatre coccidiostatiques Amprolsol, Sulfaquinoxaline-sodium, Whytsin S et P 47,
seuls Amprolsol et Sulfaquinoxaline-sodium pouvaient protéger les poussins contre une
perte importante de poids corporel. Dans ce cas Amprolsol n\'était pas meilleur que
Sulfaquinoxaline-sodium.

L\'effet de Sulfaquinoxaline-sodium dans l\'eau de boisson était considérablement
meilleur que celui de Sulfaquinoxaline dans le fourrage. La cause possible de cette
différence, une résistance partielle de la souche employée contre sulfa, est discutée.
P 47 n\'avait pas d\'influence sur la perte en poids corporel et une menue influence
sur la production d\'oöcystes.

Die Coccidiostatica Zoalene, Sulfaquinoxaline, Nicarbazin, Amprolium und Whitsyn
10 wurden benutzt um eine experimentelle Infektion mit einem Niederländischen
Stamm von E. acervulina bei Küken zu beschränken. Nur das Amprolium hatte
beständigen günstigen Effekt auf die Oozystenproduktion und auf den Verlust an
Körpergewicht. Es konnte aber einer Infektion nicht völlig vorbeugen, was durch eine
beträchtliche Oozystenproduktion, die während des Experiments auftrat, deutlich
wurde.

Nicarbazin hatte keinen Einfluss auf den Verlust an Körpergewicht. Es hatte einen
geringen aber nicht gleichbleibenden Einfluss auf die Oozystenproduktion.
Zoalene und Sulfaquinoxaline hatten einen geringen, aber messbaren Effekt auf die
Oozystenproduktion. Der negative Effekt von beiden Coccidiostatica auf den Verlust
an Körpergewicht, der in einem Experiment beobachtet wurde, konnte in dem
zweiten Experiment, wo sie keinen Einfluss hatten, nicht wiederholt werden.
Whitsyn 10 hatte weder Einfluss auf den Verlust an Körpergewicht, noch auf die
Oozystenproduktion. Von den 4 Coccidiotherapeutica, Amprolsol, Sulfaquinoxaline-
Natrium, Whitsyn S und P 47, konnten nur Amprolsol und Sulfaquinoxaline-Natrium
einem significantcn Verlust an Körpergewicht bei Küken vorbeugen. Amprolsol war
hier nicht besser als Sulfaquinoxaline-Natrium.

Der Effekt von Sulfaquinoxaline-Natrium im Trinkwasser verabreicht, war signifikant
besser als der von Sulfaquinoxaline durchs Futter gemischt. Die mögliche Ursache
dieses Unterschieds, eine teilweise Sulfa-Resistenz des benutzten Stammes, wird
besprochen.

P 47 hatte keinen Einfluss auf den Verlust an Körpergewicht und einen geringen
Effekt auf die Oozystenproduktion.

Para rcducir una infeccion expérimentale con una cepa holandesa de E. acervulina
en pollitos, se uso las siquientcs coccidiostaticas : Zoalene, Sulfaquinoxalina, Nicar-
bazina, Amprollium y Whitsyn 10.

Solamente Amprollium tenia un efecto favorable constante sobre la produccion de
oöcistas y la perdida de peso corporal, empero Amprollium no pudo impcdir
completamente una infeccion, lo cual se pudo demostrar por una produccion con-
siderable de oocistos durante e! experimento.

Nicarbazina no influencio el peso corporal y tenia una menor y una influencia no
constante sobre la produccion de oocistos.

Zoalene y Sulfaquinoxalina tenian un efecto menor, pero mensurable sobre la
produccion de oocistos. El efecto negativo de ambos coccidiostaticas sobre la perdida
de peso corporal, que se pudo observar en un experimento, no se pudo rcpetir en el
secundo experimento, en lo cual ellos no influenciaban.

Whitsyn 10 no tenia influencia sobre la perdida del peso corporal, ni sobre la
produccion de oocistos. De las cuatro coccidiostaticas (therapeuticas) Amprosol,
Sulfaquinoxalina sodica, Whytsin S y P 47, solamente Amprosol y Sulfaquinoxalina
sodica pudieron protéger los pollitos contra una perdida significante del peso
corporal. .Ahi Amprosol no era mejor que Sulfaquinoxalina sodica.
El efecto de Sulfaquinoxalina sodica en el agua de beber era significante mejor que
Sulfaquinoxalina en el alimento. La posible causa de esta diferencia, una resistencia
parcial contra sulfanilamidas de la cepa usada, es discutido.

P 47 no influenciaba la perdida del peso corporal y tenia un efecto moderado sobre la
produccion de oocistos.

Barber, C. W. : Nicarbazin in the prevention of coccidiosis in chichens. Cornell

Vet., 45, 360, (1955).
C 1 a r k e, M. L. : A mixture of diaveridine and sulfaquinoxaline as a coccidiostat for
poultry. Vet. Ree., 76, 818, (1964).

C u c k 1 e r, A. C. and M a 1 a n g a, C. M.: The effect of Nicarbazin on the develop-
ment of immunity to avian coccidia. ƒ. Parasit., 42, 593, (1956).

C u c k 1 e r, A. C., M a 1 a n g a, C. M. and O t t, W. H.: The antiparasitic activity
of Nicarbazin. Poultry Sci., 35, 98, (1956).

C u c k 1 e r, A. C., G a r z i 1 1 o, M., M a 1 a n g a, M. C. and M c M a n u s, E. L.:
Amprolium 1. Efficiency for coccidia in chickens. Poultry Sci., 39, I24I, (1960).

D a v i e s, S. F. M. and J o y n e r, L. P.: Design of therapy for the control of species
of Eimeria in the domestic fowl. ]. cornp. Path., 73, 379, (1963).

Dickinson, E. M.: The effect of sulfaquinoxaline on E. acervulina infection
in Pullets in egg production. Poultry Sci., 28, 670, (1949).

Horton-Smith, C. and Long, P. L.: The effect of different anticoccidial
agents on the intestinal coccidiosis of the fowl. /. comp. Path., 69, 192, (1959a).

Horton-Smith, C. and Long, P. L.: The anticoccidial activity of glycarby-
lamide. British Vet. J., 115, 55, (1959b).

Horton-Smith, C. and Long, P. L.: The treatment of coccidial infections in
fowl by a mixture of Amprolium and sulfaquinoxaline in the drinking water.
Vet. Rec., 77, 586, (1965).

J o y n e r, L. P. and Brian Kendall, 8.: Synergism in the chemotherapy of
E. tenella. Nature, 176, 975, (1955).

Kendall, S. B. and J o y n e r, L. P.: The potentiadon of coccidiostadc drugs by
pyrimethamine. Vet. Rec., 68, 119, (1956a).

Kendall, S. B. and J o y n e r, L. P.: The synergism, between pyrimethamine and
sulfadimethylpyrimidine in the control of E. tenella. J. comp. Path., 66, 145,
(1956b).

Long, P. L.; The effect of a combination of Sulfaquinoxaline and Amprolium
against different species of Eimeria in chickens. Vet. Rec., 75, 645, (1963).

Long, P. L. and R o w e 1 1, J. G.: Counting oocysts of chicken coccidia. Lab.
Practice, 7, 515, (1958).

Lotze, J. C. and Leek, R. G.: A practical method for culturing coccidial oocysts
in tap water. J. Parasit., 47, 588, (1961).

Lux, R. E.: The chemotherapy of E. tenella I. Diaminopyrimidines and Dihydro-
triazines. Antibiotics and chemotherapy, 4, 971, (1954).

Peterson, E. H. and M u n r o, S. S.: The chemotherapy of coccidiosis due to
E. acervulina. Ann. N.Y. Acad. Sci., 52, 579, (1949).

Verbetering van de organisatie bij het machinaal
melken in het kader van de mastitis preventie

Improvement of organisation in machinemilking with
respect to mastitis prevention.

Het aantal factoren dat een rol kan spelen in de aetiologie van mastitis is
zeer groot. (L i 111 e en P 1 a s t r i d g e, 1946).

Bij het benaderen van dit probleem is van veel belang welk criterium men
hanteert, bijvoorbeeld de Brabantse Mastitis Reactie, infectie van de kwar-
tieren of klinische mastitis. Afgezien hiervan is het wel zeker dat voor de
preventie van mastitis het snelst resultaat geboekt kan worden door ver-
betering van de management. Voor wat betreft dit laatste punt moet een
verbetenng van de hygiëne net zo belangrijk geacht worden als verbetering
van het melken als zodanig. (D o d d c.s., 1964).

Hoewel er op het gebied van de diverse facetten van het machinaal melken
m relatie tot mastitis reeds veel onderzoek is verricht, zijn er op verschil-
lende punten, zoals de betekenis van blind melken of een hoog vacuum, nog
mogelijkheden tot discussie gebleven. (Machine Milking, 1959; Intema-
tional-Mastitis-Congress, 1964; Brus c.s., 1964).

Dat betekent echter niet, dat alle beschouwingen over de invloed van het
melken op het optreden van de verschillende gradaties van mastitis als
voorbarig beschouwd moeten worden, hetgeen uit recent Nederiands onder-
zoek nog weer eens gebleken is (C a z e m i e r c.s., 1964; Jaartsveld
C.S., 1964).

Deze onderzoekers beoordeelden het melken op „mastitis bedrijven" en
„controle bedrijven". Hierbij bleek dat de qualificatie „onvoldoende" op
20 van de 27 „mastitis bedrijven" van toepassing was en op 10 van de 30
„controle bedrijven". Eén van de onderdelen bij de beoordeling was de
organisatie en verdeling van het werk. Het resultaat op dit onderdeel was
als volgt:

Hoewel we hier niet mogen spreken van een aselecte steekproef, komt deze
verhouding goed overeen met de mening van Politiek (1964) dat 7 van
de 10 melkers niet goed melken.

Bij de meeste handelingen van het machinaal melken betreft het, het „hoe"
van de handeling; bij de organisatie van het werk gaat het om het „wan-
neer".

Aan de hand van enige vrij willekeurig gekozen praktijkvoorbeelden zal ge-
tracht worden enkele mogelijkheden aan te geven voor verbetering van de
organisatie tijdens het melken.
Als grondregels worden gehanteerd:

1 Drs. F. J. Grommcrs; wetenschappelijk medewerker van het Zoötechnisch In-
stituut, Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Voor een nadere omschrijving van deze maatstaven iian verwezen worden
naar Politiek, (1964); De Melkwinning, deel I en II, 1964.
In het algemeen wordt gestreefd naar een optimale aanpassing aan de
fysiologie van de melkafgifte (Z i e g 1 e r en M o s i m a n n, 1960), terwijl
van belang is individueel te bezien in hoeverre de dieren geschikt zijn on\'
volgens een bepaald systeem gemolken te worden.

Bij de te bespreken voorbeelden is in alle gevallen het machinaal-namelken
toegepast. De weergegeven staafdiagrammen zijn stukken midden uit een
tijdstudie. Zowel ervoor als erna zijn dus nog andere koeien gemolken.
Iedere staaf heeft betrekking op één koe. Elke staaf bestaat uit vier stukken
die achtereenvolgens voorstellen; voorbehandeling, wachttijd, machine-
werktijd zonder na-melken, machinaal-na-melken. Achter de staven is de
hoeveelheid machinaal gewonnen melk, uitgedrukt in kilogrammen, aange-
geven.

Opvallend is de grote onregelmatigheid in dit schema. Dit is veroorzaakt
door de per koe zeer ongelijke benodigde machinewerktijden. De uitersten
zijn hier een zeer taai melkse vaars (no. 2) en een binnenkort droog te
zetten koe (no. 5). Ook koe no. 1 is aan het einde van de lactatie. Deze
koe is de dupe geworden van de opname in de bestaande volgorde op stal.
(De voorgaande koeien zijn in verband met de beperkte ruimte uit het
schema weggelaten). Het apparaat had reeds halverwege de toegepaste
machinewerktijd afgenomen kunnen worden, maar er was op dat moment
geen tijd voor.

Koe no. 5 heeft een te lange machinewerktijd veroorzaakt bij koe no. 4,
doordat bij no. 5 het apparaat wél op tijd is afgenomen en bij no. 6 is aan-
gebracht en vervolgens no. 7 eerst nog gauw is voorbehandeld om daar
het apparaat van no. 4 aan te kunnen brengen. Hier komt dus ook al de
tegenzin van vele melkers naar voren om een apparaat tijdelijk stop te
zetten. Uit het voorgaande moge blijken dat het in het algemeen gewenst is
koeien die een ongeveer gelijke machinewerktijd nodig hebben groepsge-
wijs te melken, eventueel onder toepassing van een verschillende werk-
methode of organisatie. De beste manier is waarschijnlijk die waarbij de per
koe benodigde machinewerktijd toeneemt. De machinewerktijd is de resul-
tante van de melkgift en de melkbaarheid. Tenslotte kan nog gewezen
worden op de te lange wachttijd bij de eerste vier koeien. Als aanwijsbare
oorzaak zien we bij koe no. 3 het oponthoud bij het omzetten van het
apparaat van no. 1 naar no. 3 en bij koe no. 4 de wat lange namelktijd van
koe no. 3. Bij schema C. komen we op de te lange wachttijd uitvoerig terug.

De taakverdeling is hier zo dat één persoon de koeien voorbehandelt en de
tepelhouders aanbrengt en dat de ander machinaal namelkt en de tepel-
houders afneemt.

Toevallig is ook in dit schema no. 2 een taai melkse vaars, hier geldt de-
zelfde opmerking als in dit verband reeds gemaakt is bij schema A. In
het algemeen dient echter tevens de vraag gesteld te worden of het fok-
technisch gezien wel juist is dergelijke dieren aan te houden. Hoewel de
methode PgAg in het algemeen niet aan te bevelen is omdat de organisatie

vrij gecompliceerd is, werken de melkers in dit geval zeer goed samen. Het
was hier de eigenaar die namolk omdat hij een goede controle op het uit-
melken wilde hebben. Bij de koeien no\'s 1, 3 en 4 bestond echter toch de
indruk dat de machinewerktijd ongeveer twee minuten te lang was.
Hoe groot de angst van deze veehouder was voor het niet goed uitmelken
bleek bij de koeien no\'s 6, 7 en 8. De no\'s 6 en 7 werden enkele minuten
na het afnemen van de tepelhouders nog weer met de hand na-gemolken
en bij no. 8 gebeurde dit zelfs twee maal! Als het werkelijk zo is dat deze
dieren met machinaal-na-melken niet goed uit te melken zijn ,dan kan men
ze beter gewoon met de hand na-melken. Dat resulteert behalve in een
betere melktechniek ook nog in tijdwinst.

Lang na-melken met de hand, maar ook lang na-melken met de machine
heeft vaak een tweede maal laten schieten van de melk tengevolge. Op
dit bedrijf vormde klinische mastitis een ernstig probleem.

Hier is weer een koe, en wel no. 4, de dupe geworden van inpassing in een
organisatie waarin zij niet thuishoort, voorts komt in dit schema duidelijk
naar voren dat de wachttijden in het algemeen te lang zijn. Ook de ma-
chinewerktijden leken, gezien de produktie en de beoordeling van de melk-
strooin, wat lang. De melker moest dan ook toegeven dat het moment van
machinaal-na-melken en afnemen van de tepelhouders vooral bepaald
werd door het moment waarop hij weer aan de koe toe was en niet door
het moment waarop de koe na-gemolken moest worden. De volgorde van
werken was zeer gebruikelijk, namelijk: een koe voorbehandelen; na-melken
en afnemen tepelhouders bij de voorgaande koe en aanbrengen van deze
tepelhouders bij de zojuist voorbehandelde koe. De controletijd, het na-
melken en omzetten van het apparaat vergden echter te veel tijd, zodat de
wachttijden te lang werden.

Ook in dit geval bestond weer de angst om een apparaat tijdelijk stop te
zetten. Er stond namelijk nimmer een apparaat aan de kant! Om deze
vicieuze cirkel te doorbreken is de volgorde van werken gewijzigd. Het
resultaat hiervan is te vinden in schema D.

De wachttijden zijn hier tot een normale, aan de individuele dieren aan-
gepaste duur teruggebracht door geen handelingen aan een andere koe te
verrichten tussen het voorbehandelen en het aanbrengen van de tepel-
houders.

De totale werktijd van de beide apparaten tezamen is teruggebracht van
41 minuten op 32 minuten. Dit ondanks het feit dat de totale hoeveelheid
machinaal gewonnen melk van de koeien uit schema C. 54 kilogram be-
droeg en van de koeien uit schema D 66 kilogram.

Zes van de negen koeien in schema D komen ook voor in schema C. Wat
niet goed in het schema tot uiting komt, is dat de melker tussen de ver-
schillende handelingen iets meer tijd over had. Dat hierin ook een gevaar
kan schuilen blijkt bij de koeien no\'s 7 en 8 waar iets te vroeg met na-
meiken is begonnen.

Dit resulteert in een voor deze koeien abnormaal lange na-melktijd, doordat
er nog melk in de uiers aanwezig was die ook zonder de handelingen van

01
^

00
10
O

ÖJ

ui
^

N)
U)

het machinaal-na-melken nog wel door de machine uitgemolken zou zijn.
Koe no. 3 was kort geleden afgekalfd, had nog vrij veel uieroedeem en kon
nu wat meer aandacht krijgen en koe no. 6, welke in schema G niet voor-
komt, heeft altijd vrij veel na-melk.

Over het algemeen genomen is echter de kwaliteit van het melken ver-
beterd. Dit ondanks of dankzij het feit dat de totale machinewerktijd met
ruim 20% is verminderd, terwijl de totale duur van het melken gelijk is ge-
bleven! Hiermee moge het bewijs geleverd zijn dat het constant in bedrijf
houden van de apparaten niet hoeft te betekenen dat men sneller melkt en
zelfs afbreuk kan doen aan de kwaliteit van het melken.

Uitgegaan wordt van drie grondregels voor goed machinaal melken, namelijk: een
goede voorbehandeling, het tijdig aanbrengen en het tijdig afnemen van de tepel-
houders.

Om dit te bereiken is het gewenst de storende invloed van de variatie in benodigde
machinewerktijd per koe, zoveel mogelijk uit te schakelen. Dit is bijvoorbeeld te
bereiken door de volgorde van de koeien zo te kiezen dat deze tijd geleidelijk
toeneemt.

Werkt men volgens een bepaalde methode, dan moet er rekening mee gehouden
worden dat deze methode niet voor alle koeien de meest juiste is en men dient de
consequendes te aanvaarden door uitzonderingen te maken. Echter ook zonder de
methode van werken te wijzigen kan een aangepaste organisatie de melktechniek
verbeteren.

To ensure good machine-milking, three basic rules should be complied with, viz.:
correct udder washing and taking the foremilk, timely fitting and removal of the
cluster.

To attain this end, the disturbing effect of variations in the machine-on time required
for each cow should be eliminated wherever possible. This can be achieved, for
instance, by fixing the order in which the cows are milked in such a way as to grad-
ually increase this time.

When a particular work routine is adopted, it should be borne in mind that this will
not be the most suitable method for every cow and the consequences should be
accepted by making exceptions. The milking technique may also be improved by
adjusting the work routine without altering the number of milking units.

On part de trois règles de base pour la traite machinale efficace, à savoir: un bon
traitement préparatoire, la mise cn position et l\'enlèvement à temps utile des suceurs.
Afin d\'obtenir le résultat désiré il est souhaitable d\'éliminer pour autant que possible
l\'influence dérangeante de la variation dans la durée employée par la machine par
vache. On peut atteindre ce but notamment en choisissant l\'ordre des vaches de sorte
que cette durée augmente successivement.

Si l\'on travaille selon un certain procédé il faudra tenir compte du fait que ce
procédé ne sera pas le meilleur pour toutes les vaches et il faudra en accepter les
conséquences en faisant des exceptions.

Une organisation adaptée pourra améliorer la technique de traite aussi sans un
changement du nombre des trayeurs ou des appareils.

Für gutes maschinales Melken sind 3 Grundregeln erforderlich, nämlich: gutes
Anrüsten, zeitiges Ansetzen und Abnehmen der Zitzenbecher.

Um dies zu erreichen ist es gewünscht, den störenden Einfluss der Abweclislung in
der benötigten maschinellen Arbeitszeit pro Kuh soviel als möglich auszuschalten.
Dies wäre z.B. zu erreichen, wenn man die Reihenfolge der Kühe so wählt, dass die
maschinale Arbeitszeit nach und nach zunimmt.

Arbeitet man nach einer bestimmten Methode, dann muss damit Rechnung gehalten
werden, dass dieselbe nicht für alle Tiere die richtige ist. Man muss die Konsequenzen
hinnehmen, und Ausnahmen machen. Aber auch ohne die Arbeitsmethode zu ver-
änderen kann durch angepasste Organisation die Melktechnik verbessert werden.

Para ordeüar bien con una maquina ordenadora se parte de tres bases, a saber: un

Para conseguir esto, es deseable de eliminar la influencia estorbada la mas posible

conseguir por ejemplo escogicndo el orden de las vacas asi, que esto tiempo aumente

Si uno trabaje segun un método determinado, entonccs uno tiene que tener en cuenta
que esto método no es lo mas apropiado para todas las vacas y uno dene que aceptar
las consecuencias, haciendo excepciones.

Sin embargo tambien, sin cambiar el método de trabajar, una organizacion adaptada
puede mejorar la tecnica de ordefiar.

B r u s, D. H. J., C a z e m i e r, C. H., J a a r t s V e 1 d, F. H. J., P o 1 i t i e k, R. D.
en Rooy, J. de: Mastitis en Melktechniek I. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 823,
(1964).

Gaze mi er, C. H., Jaartsveld, F. H. J., Politick, R. D., Rooy, J. de
en B r u s, D. H. J.: Mastitis en Melktechniek II. Tijdschr. Diergeneesk., 89, 834,
(1964).

D o d d, F. H., N e a V e, F. K. and K i n g w i 11, R. G.: Control of udder infection

by management. /. Dairy Sci., 47, 1109, (1964).
Jaartsveld, F. H. J., Politick, R. D., Rooy, J. d e, Brus, D. H. J. en
Cazemier, C. H.: Mastitis en Melktechniek III. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
1280, (1964).

Company, Inc. New York-London, 1946.
Ministerie van Landbouw en Visser ij: De Melkwinning, deel 1 en

2, \'s-Gravenhage, 1964.
Ministry of Agriculture, Fisheries and Food: Machine Milking.

Bulletin no. 177, London, 1959.
Politiek, R. D.: Goed en snel machinaal melken. Brochure, Wageningen-Gouda,
1964.

Proceedings: International-mastitis-congress, Boxtel. Tijdschr. Diergeneesk., 89,

Supplement II, (1964).
Z i e g 1 e r, H. und M o s i m a n n, W.: Anatomic und Physiologie der Rindermilch-
drüse. Paul Parey, Berlin-Hamburg, 1960.

Afgelopen zomer kocht mijnheer S. te K. twee jonge konijntjes met de be-
doeling om ze vet te mesten en ze met Kerstmis te consumeren. De diertjes
waren van gemengd ras, half mei 1965 geboren en ze zouden van het
vrouwelijk geslacht zijn.

In één buitenhok groeiden ze samen voorspoedig op. Eind oktober werd
bij de „ene voedster" opgemerkt dat ze in de buikstreek nog-al zwaar werd.
Argwaan kreeg men echter nog niet.

Op 28 oktober 1965 had de eigenaar \'s morgens bij het voederen niets bij-
zonders opgemerkt in het hok van de dieren, \'s middags echter aanschouwde
hij in het hok een waar slagveld. Bij de twee konijnen lagen 10 doodge-
beten jongen verspreid door het hok. Zo was het probleem van de dikke
buik van „één van de twee voedsters" opgelost.

De ouderdieren werden direkt ieder apart in een hok gezet en de bestem-
ming „Kerstmis" bleef gehandhaafd.
Maar het verhaal gaat verder.

Op 29 november 1965 werd door de voedster opnieuw een nestje gezonde
jongen (9 stuks) ter wereld gebracht.

Bovenstaand relaas leert ons, dat in een tijdsbestek van enkele uren (op 28
oktober) 10 jonge konijntjes geboren werden, en dat direkt daarna de
voedster weer werd gedekt en bevrucht( zoals een maand later bleek).

Een jonge voedster wierp een nestje jonge konijnen en werd binnen enkele uren na
de partus weer gedekt en bevrucht. Dus twee nestjes jongen uit één voedster in twee
maanden tijds.

A young doe got a litter and was served and fecundated some hours after parturition.
So she got two litters within two months.

D e n n i s S. M. and Armstrong, J. M.: Ovine abortion due to Salmonella
typhimurium in Western Australia. Austr. vet. ]., 41, 178, (1965).
Hoewel in Australië het vinden van Salmonella in de uterus van een drachtig schaap
of het isoleren van Salmonella uit de lever van kort na de geboorte gestorven lammeren
een enkele maal werd gerapporteerd, werden nimmer uitbraken van abortus door
Salmonella vermeld.

Dit artikel beschrijft uitbraken van Salmonella abortus in een viertal koppels schapen,
nl. één in 1954, één in 1957 en twee in 1964.

De abortus ging gepaard met ernstige ziekte-verschijnselen bij dc ooien; enteritis,
vaginale uitvloeiing, septicemic, koorts en een sterfte, variërend van 7,6% tot 17,5%
van het aantal aanwezige dieren.

Salmonella typhimurium, vaak in reincultuur, werd geïsoleerd uit de uterus en de
mesenteriale lymfklieren van gestorven dieren en uit maag, hartebloed en hersenen
van dc geaborteerde vruchten. De bacterie was resistent tegen sulfonaniden, maar
gevoelig voor streptomycine, chlooramphenicol, tetracycline en furazolidone.
Als aetiologisch moment voor het optreden van de uitbraken worden bepaalde stress
factoren genoemd, zoals voedseltekort en verhoogd zoutgehalte van het drinkwater
gedurende de droge Australische zomers.

Slikke, L. B. van der: Salmonellosen (Klinische les). Ned. Tijdschr Geneesk.,
109, 161, (1965).

Aan de hand van de demonstratie van een 49-jarige mannelijke patiënt, die wegens
plotseling optredende ziekte welke met koorts, krampende pijn en hevige diarree
gepaard ging in het ziekenhuis te Groningen was opgenomen, werd het klinisch
verloop, de predispositie en de behandeling van een infectie bij de mens met de z.g.
andere salmonella\'s besproken.

In Groningen worden de alarmerende symptomen, zoals elders vooral door S. typhi-
murium worden veroorzaakt, de laatste tijd juist waargenomen bij S. stanley-infecties.
De ontlasting is dikwijls gemengd met bloed zodat eerst gedacht wordt aan colitis
ulcerans en dysenterie. Vaak is een gestoorde vochtbalans een gevolg van de uit-
puttende diarree, die niet zelden ook met braken gepaard gaat. Een stijging van het
ureum-gehalte van het bloed tot 300 mg/100 ml kan voorkomen. Koorts is in het
begin dikwijls aanwezig doch later is er nauwelijks van temperatuursverhoging sprake
en kunnen de patiënten in shock geraken.

Een groep van 130 dergelijke patiënten had een gemiddelde leeftijd van 53 jaar.
Slechts 1/3 deel van deze salmonella-patiënten had te voren geen klachten gehad.
Carcinomen, maligne bloedziekten, reumatische artritis cn colitis ulcerosa leken pre-
disponerend voor de ontwikkeling van ernstige ziekteverschijnselen te werken. Dit
was ook het geval bij personen, die een maagresectie — geheel of gedeeltelijk —
hadden ondergaan.

Wat betreft de therapie vermeldt de schrijver dat aanvankelijk vooral intramusculaire
en orale therapie met 2 gram chlooramphenicol werd toegepast. Later werd meer
overgeschakeld naar een orale behandeling gedurende 7 dagen met 4 x 100 mg
furazolidone. Na toediening van de therapeutica verbeterde de toestand van de
patiënten vaak verrassend. Opvallend was dat ongeveer 2/3 der zieken na afloop van
de kuur en uiteriijke genezing toch nog Salmonella-uitscheider waren. Het bleek
geen zin te hebben de therapie te herhalen, doch meestal werden de dragers na enkele
weken tot maanden spontaan negatief in de faeces.

Er overleden van de chronische zieken slechts 3 patiënten tengevolge of in het verloop
van de intercurrente salmonellosis.

Lehnert, Ch.: Bakteriologische, serologische und tier-expcrimentelle Untersu-
chungen zur Pathogenese, Epizootologie und Prophylaxe der Listeriose. Archiv. Exp.
Vet. med., 18, 981, (1964).

Uit door Lehnert verrichte proeven met schapen bleek dat deze dieren op iedere
leeftijd via het maagdarmkanaal of intranasaal met Listeria\'s zijn te infecteren.
Hiervoor waren hoeveelheden van 0,1 tot 5 m^ vloeibare cultuur voldoende. Hij
verwacht dat, behalve de neuskeelruimte, het darmkanaal bij de opname een belang-
rijke rol speelt.

Gewoonlijk reageerden de dieren alleen met een stijging van temperatuur. Gedurende
deze temperatuurstijging konden de bacteriën bijna steeds uit het bloed gekweekt
worden. Ook in het neussecreet worden de bacteriën soms tot 25 dagen na de infectie
aangetoond. Speciaal is dit het geval als de dieren enkele dagen achtereen via het
voer besmet waren. Zijn de dieren immuun, dan gelukt het bij intranasale herinfectie
niet de bacteriën langer dan een dag in de neus aan te tonen, zodat saprofytair
voorkomen daar niet waarschijnlijk is. In de mest worden daarentegen lange tijd
bacteriën uitgescheiden; bij verscheidene dieren gedurende 30 tot 60 dagen, in één
geval tot 86 dagen. De bacteriën uit de mest werden via een culturele methode
aangetoond.

Slechts éénmaal werd tijdens de bacteriëmie Listeria met de urine uitgescheiden.
Bij één dier bevonden zij zich echter na 37 dagen nog in de urineblaas.
Directe contactinfecties met uitscheiders gelukten niet, evenmin als indirect contact
via strooisel. Gedurende de bacteriëmie, als het ncussecretum sterk positief was,
gelukte de contactinfectie wel.

Slechts in één geval ontwikkelde zich dodelijke encefalitis na de experimentele
infectie, n.1. na 39 dagen, dus niet onmiddellijk aansluitend aan de bacteriëmie. Wel
werden bij 3, tijdens de bacteriëmie .gedode dieren laesies in verschillende gedeelten
van de hersenen aangetoond.

Blijkens onderzoek van afgemaakte dieren kunnen de Listeria\'s lange tijd in de
hersenen aanwezig blijven zonder dat zichtbare verschijnselen optreden. Als de
klinische symptomen zich voordoen zijn de hersenen al zodanig aangetast, dat the-
rapie geen resultaat meer heeft.

Op grond van secties concludeert Lehnert, dat bij gezonde, latent geïnfecteerde
schapen, de Listeria\'s zich 3 ä 4 maanden handhaven.

Southcott, W. H.: Etiology of ovine posthitis: description of a causal organism.
Austr. vet. J., 41, 193, (1965).

Bij eerdere onderzoekingen was Southcott er reeds in geslaagd ulceratieve
posthitis bij hamels op te wekken met materiaal van aangetaste dieren, waarbij de
overbrenging niet gelukte met bacterie-vrije fikraten.

Thans werd uit de ulceratieve laesies een difteroïd-achtige bacterie geïsoleerd met
een reincultuur waarvan de karakteristieke aandoening kon worden opgewekt door
middel van scarificaties aan het preputium van hamels. Ook nu weer waren bacterie-
vrije filtraten zonder succes, wat er op wijst dat de ulceratieve posthitis in Australië
verschilt van de Amerikaanse contagieuze posthitis, veroorzaakt door een filtreerbaar
virus.

De bacterie, een Gram-negatief niet-zuurvast staafje heeft enige overeenkomst met
Corynebacterium pseudodiphteriticum en Brevibacterium ammoniagenes, maar ver-
toont toch enige verschillen in morfologische, culturele en biochemische eigenschappen,
welke eigenschappen uitvoerig in het artikel worden beschreven.

Ook uit het preputium en de vagina van normale dieren kon in een aantal gevallen de
bacterie worden geïsoleerd. Op de voorgrond tredend is het vermogen tot hydrolyse
van ureum onder ammoniak vorming. Dit staaft de hypothese dat het optreden van
de aandoening alleen mogelijk is bij aanwezigheid van urine en vooral van urine met
een hoog ureumgehalte (eiwitrijke voeding).

De bacterie bleek gevoelig voor penicilline en bacitracine, waar was minder gevoelig
voor andere antibiodca. Sulfafurazolc had geen bacteriostatisch effect,

Müller, Gertrud: Salmonella in bird faeces. Nature, 207, 1315, (1965).
In verband met de opvatting dat vogels de mogelijke oorzaak zijn van de grote
verspreiding van Salmonella in oppervlakte water tengevolge van het bestaan van
een soort Salmonella saprofytisme in de ingewanden van zeevogels, zodat niet het
rioolwater uit de steden de rivieren en oevers zou besmetten, werd hiernaar in
Hamburg een onderzoek ingesteld,

De faecesmonsters, onder a, b en c genoemd, bevatten in resp, 78, 66 en 28% van
de onderzochte monsters Salmonella. Het meest bleek voor te komen S. paratyphi B,
zoals dit ook was in rioolwatermonsters van Hamburg, In faeces van meeuwen,
verzameld in gebieden waar geen rioolwater kwam werd nooit Salmonella ge-
vonden.

Uit de onderzoekingen kon geconcludeerd worden dat de aanwezigheid van Sal-
monella in de faeces van deze vogels slechts kon zijn veroorzaakt door een infectie.
Bij het onderzoek van de faeces van andere vogels waren opvallend de grote aantallen
duiven en eenden die Salmonella in de faeces hadden, resp, 30 en 16%, in tegen-
stelling tot bijv, mussen, 0,2%, De faeces van duiven en eenden bleken vaak
S. typhimurium, te bevatten,

Behrens, H,: Untersuchungen über die Resoqition öliger und wasserlöslicher
Vitamine A-Präparate bei Saugferkeln, Prakt. Tierarzt., 46, 251, (1965).
Op een leeftijd van drie dagen werd telkens de helft der biggen uit een toom
subcutaan achter het oor ingespoten met in water oplosbare vitamine A en de andere
helft met in olie oplosbare. De dosering bestond steeds uit 100,000 LE, Van alle
biggen, die voor de derde levensweek dood.gingen of gedood werden, werd het
vitamine A-gehalte in de lever bepaald volgens methode Carr-Pricc,
Uit de resultaten van zijn onderzoek concludeert Behrens, dat een vitamine A-
injectie alleen zin heeft met een waterige oplossing: dan alleen heeft een snelle
reprptie plaats en een voldoende opslag in de lever, Intramusculair toegediende
injecties in hoeveelheden van meer dan 10 ml gaven een enkele maal lokale abcessen,

H e r d, R, P,, S c h u s t e r, N, and C o 1 t m a n, M,: Prevention of hyponiagnesaemia
and grass tetany, Austr. vet. ]., 41, 142, (1965).

Sterfgevallen door kopziekte worden in Noord-Oost Victoria in sommige jaren geschat
op 1% van de fokkoeien bij vleesrunderen terwijl op bepaalde bedrijven verliezen tot
20% zijn voorgekomen. De grootste verliezen treden op bij koeien in volle lactatie
op jong groeiend wintergras.

Hoewel kopziekte bij schapen eerst in 1963 werd onderkend kan het sonis de belang-
rijkste sterfte-oorzaak zijn onder lacterende ooien en het is niet uitgesloten dat in het
verleden gevallen van kopziekte zijn aangezien voor entertoxemie. Bij schapen wordt
kopziekte alleen gezien gedurende de eerste twee maanden na het lammeren.
Op een viertal bedrijven werd door regelmatig bloedonderzoek bij de runderen over
een heel jaar, een daling van het magnesiumgehalte en vaak ook van het calcium-
gehalte waargenomen in het kopziekte-seizoen (juli-augustus), terwijl op die bedrijven
hooi werd bijgevoerd.

Door toevoeging aan het hooi van 2 ounce (56 gram) magnesium-oxyde per dier per
dag of 4 ounce om de andere dag, kon het magnesiumgehalte van het bloed worden
verhoogd.

Het magnesium-oxyde, gesuspendeerd in water, wordt gesprenkeld over een klein deel
van het hooi dat wordt gevoerd voordat de rest van het hooi wordt verstrekt.
Voor schapen bedraagt de hoeveelheid ounce magnesium-oxyde om de andere dag.
Het behandelde hooi wordt door de dieren met graagte gegeten.

Op bedrijven waar deze methode sedert 1961 wordt toegepast zijn de verliezen door
kopziekte te verwaarlozen.

De schrijver behandelt in een overzichtsartikel vooraf de oorzaken van de radio-
contaminatie, waarvan het gevaar door menselijk ingrijpen ook in vredestijd middels
proefexplosies en energieproduktie in reactoren tot controlemaatregelen noopt.
Vervolgens .gaat hij in op de invloeden van besmetting met verschillende radio-
nucliden, van welke laatste de karakteristieken cn de aangrijpingsplaatsen worden
aan.gegeven.

.Ms laatste onderdeel wordt de opsporing en het meten hiervan beschreven, waarbij de
totale activiteit en die van de onderscheiden nucliden, nadat deze volgens radio-
chemische methoden uit de te onderzoeken voedingsmiddelen zijn geïsoleerd. Exacte
metin.gen welke over een lange periode door de onderzoeker werden verricht, vroegen
een kostbare installatie — ± ƒ 60.000,---en ervaren meettechnici. De meet-
resultaten over zeer veel materiaal gaven tot heden geen overschrijding van de
toelaatbare dosis aan.

Jensen: Halcbidning, Ködkontrol, Praksis. Medl.bl. Dansk Dyrl. for, 48, 659,
(1965).

Bicrning-Sörensen: Om den Ködkontrolmilssig bedömmclse af „Halebid".
Ibid., 48, 661, (1965).

Brekling: Kausal vurdering, af „halcbidning". Ibid., 48, 666, (1965).
Nycngaard: Om amputation af nekrotiske grisehaler. Ibid., 48, 667, (1965).
Redaktion (Madelung): Halcbidning hos grise. Ibid., 48, 658, (1965).
Het Deense keuringsregulatief bevat nog geen voorschriften m.b.t. staartverwon-
dingen, een afwijking, die de laatste jaren verantwoordelijk is voor 25% der totale
afkeuringen.

Men is aangewezen op de bepalingen over verwondingen en pyaemie. Dit leidt tot
ongelijke beoordeling bij de vleeskeuring, met volgens Jensen in het voetspoor
daarvan het ook hier te lande bekende rangeerproces. Jensen stelt een aantal

vragen over de beoordeling in concrete situaties (oudere of jongere processen, al of
niet met metastatische processen in beenderen en organen; met of zonder op bac-
tcriëmie wijzende klinische en patholoog-anatomische verschijnselen, over de toe-
passing van bacteriologisch onderzoek). Meer nog dan in ons land kunnen con-
flictsituaties ontstaan doordat bij het voorkomen van meer dan 1 metastatisch abces
totale cassatie moet volgen.

Op verzoek van de redactie beantwoordt Bicring-Sörensen, docent in prak-
tische vleeskeuring te Ringsted, deze vragen, en geeft als zijn oordeel dat ook aan
de kant der bestaande voorschriften een vrij grote uniformiteit — afgezien van de
biologische variatiebreedte der ook subjectief te beoordelen verschijnselen — te
bereiken is. Wegens de sterke neiging tot metastase bij staartaandoeningen (volgens
Boelskifte in 45% van 674 varkens met staartverwondingen, van welk aantal
8% werd afgekeurd) dient zoveel mogelijk bacteriologisch onderzoek toegepast te
worden, ook al betreft het verse cn granulerende wonden. Verder dient elk varken
met staartverwonding doorgehakt en eventueel uitgebeend te worden met opvolgend
doorhakken der pijpbecnderen.

(Veel doet enerzijds denken aan tbc, cn anderzijds aan vlekziekte, waar men hier te
lande en elders gekomen is tot b.o., ook bij de geringste verschijnselen. Ref.).
Sörensen acht een uitgebreid onderzoek noodzakelijk naar de mogelijkheid van
lymfogene verspreiding, die de beoordeling eventueel zou kunnen beïnvloeden, resp.
aanvullen (als bij tbc Boelskifte zag bij 4500 gevallen van staartverwonding in 5%
abcessen in de linn ingerin. sup. Ref.). Dc redactie is het hiermee eens, doch pleit
ervoor in Denemarken, evenals in Engeland, een diepgaand onderzoek in te stellen
naar het gehele verschijnsel „staartbijten", naar oorzaak en preventie, naar keur-
techniek en beoordeling, met registratie van allerlei factoren, o.a. huisvesting, voeding,
gedragingen der varkens, in de aangetaste bedrijven. Met J e n s e n is de redactie van
mening dat er op dit terrein nog veel verwarring heerst. De moderne varkenshouderij
kan ook tot verveling en gebrek aan mogelijkheid tot het afreageren van onlust-
gevoelens aanleiding geven. Op psychische invloeden wijst daarom B r e k 1 i n g in
een overigens wat duister artikel.

Sörensen wees nog op goede resultaten die men bij de preventie zou hebben
opgedaan in Jocgo-Slavië, door bij de biggen al jong staartamputatie toe te passen.
Nyengaard beveelt daartoe de wat in het vergeetboek geraakte emasculateur
aan, die hij dc laatste tijd weer toepast. Dit ware tc overwegen, zolang men geen
staartloze varkens kan fokken, noch andere preventieve middelen ter beschikking
heeft.

Kernkamp, H. C. H.: Birth and Dead Statistics of Pigs of Preweaning Age.
/. Am. vet. med. Ass., 146, 337, (1965).

Op 5 proefstations van het Institute of Agriculture, University of Minnesota, St. Paul,
kon gedurende 20 achtereenvolgende jaren de procentuele biggensterfte worden
nagegaan.

In totaal werden 48.564 biggen uit 5263 koppels nagegaan. 94,4% werd levend
geboren, 5,6% was dood bij de geboorte.

Gedurende de eerste weck na de geboorte stierf 11,5% van dc biggen, in de tweede
tot cn met dc achtste week stierf nog 9%, zodat in totaal 20,5% van de biggen de
speenleeftijd niet bereikte.

Van het totaal van 5262 biggen, dat in de loop van de eerste levensweek stierf, over-
leed 32,5% gedurende de eerste dag na de geboorte, op de tweede cn derde dag stierf
respectievelijk 20,2% en 16,5%, op de vierde, vijfde, zesde en zevende dag stierven
resp. 11,8%, 7,7%, 5,9% en 5%.

Het percentage doodgeborenen nam toe met het aantal malen dat de zeug gebigd had.

De toomgrootte was bij oudere zeugen wat groter en het totale sterftepercentage w^
groot bij primiparae en bij zeugen die 5 maal of vaker gebigd hadden, zoals blijkt uit
onderstaande tabel:

In dit boek worden door de auteur de principes, dc techniek en de problemen van de
K.I. bij varkens besproken en door S. Paufler de voortplantingsstoornissen bij
zeug en beer.

Door deze samenvoeging worden verschillende onderwerpen gescheiden behandeld
(en soms zijn cr doublures), hetgeen de eenheid van het bock niet ten goede komt.
Zo wordt bijv. de voeding van de zeug besproken in het hoofdstuk: „Algemene
voortplantingsstoornissen" en die van de beer onder het hoofd: „Organisatie van
de K.I."; de morfologie van dc spermiën komt ter sprake zowel op blz. 80 als op
blz. 153.

Het te oppervlakkig behandelen van enkele onderwerpen kan verder als een
bezwaar worden aangevoerd, evenals het te weinig kritisch en te hchtvaardig over-
nemen van sommige literatuur-gegcvens, zoals op pag. 94 de behandeling van de
endometritiden, op pag. 130 de proef van K. Rothe cn op pag. 161 de bespreking
van de pH.

Het boek maakt een zeer verzorgde indruk, is voorzien van vele goede foto\'s,
tekeningen en tabellen en het bevat een uitvoerige literatuurlijst (ca. 1000 literatuur-
opgaven).

Het boek is zeer geschikt voor een snelle algemene oriëntatie over de kunstmatige
inseminatie bij varkens.

Zoötechnisch Instituut speelt een rol in de zich
veranderende warmbloedpaardenwereld

Vrijwel algemeen mag bekend worden verondersteld dat onze beide warmbloed-
paardenorganisaties (het N.W.P. in Groningen, Friesland en Drenthe en de V.L.N.
in de overige provincies) enkele jaren geleden vrij drastisch hun fokrichting hebben
gewijzigd, n.1 .door meer een landbouwrijpaard te willen gaan fokken dan voorheen
het geval was.

Drie jaar geleden werd daartoe als eerste de hengt „Amor" door de V.L.N. inge-
schreven in het Gelders type (foto 1). Deze hengst is een hengst met een moeder
die ingeschreven staat in het Holsteinse stamboek en een Trakehner vader. Trakeh-
ners zijn in Duitsland momenteel zeer populair en worden dan ook bij nagenoeg
ieder Duits warmbloedpaardenstamboek gebruikt ter veredeling van de bestaande
fokkerij.

De import van de hengst Amor in 1962 betekende dan ook een eerste stap naar een
meer gerichte landbouwrijpaardfokkerij.

Ook in 1963, 1964 en 1965 zijn er meerdere hengsten van een dergelijk type ge-
ïmporteerd b.v. de Anglo-Normand Artilleur; de halfbroer van Amor: Cavallerist,
en zelfs een vijftal zuivere Trakehner hengsten.

Het afgelopen keuringsseizoen bood de mogelijkheid de fokkerij van de eerst ge-
importeerde hengst Amor in landelijk verband eens nader onder de loupe te nemen.
Hij is nl. de enige hengst die in 1962 reeds ter dekking stond. Dat de merriehouders
er in dat jaar nog wat schroomvallig tegenover stonden blijkt uit het feit dat in
1962 slechts 65 merries door deze hengst gedekt werden. Eén van de door deze
hengst gedekte merries was Ulderina, een door het Zoötechnisch Instituut in 1961
aangekochte Gelderse kroonmerrie.

1 Drs. G. J. W. van der Mey; wetenschappelijk ambtenaar I aan de Rijksuniversiteit
te Utrecht; Biltstraat 172.

Uit deze kroonmerrie werd in 1963 het merrieveulen E.E. Marijke geboren. Op de
centrale V.L.N. keuring te Utrecht (augustus 1965) kwamen, als ieder jaar, de
prominenten van alle V.L.N.-provincies bij elkaar in één keuringskring. In de ru-
briek 2-jarigen werd E.E. Marijke tot kampioene uitgeroepen (foto 2). Ook op de
derde plaats van deze kleine geselecteerde groep merries stond een Amor-dochter.

Op de centrale N.VV.P.-keuring voor 2-jarige hengsten in Groningen in september
1965 kwam een Amor-zoon op de eerste en een andere op de derde plaats van de
in totaal 4 eerste premiehengsten.

Op de centrale V.L.N.-keuring voor 2-jarige hengsten in Utrecht op 16 oktober 1965
werden de Gelderse hengsten gesplitst in een rijpaard-richting en een „klassieke
richting". In de rijpaard-richting werden maar twee hengsten geplaatst; de leider
was echter een Amorzoon.

Bij de klassieke bloedvoering kwamen Amorzoons op de eerste en de zevende plaats.
Het aantal levend geboren veulens in 1963 van deze hengst zal niet meer dan 50
zijn geweest. Als dan bedacht wordt dat hieronder de drie hoogstgeplaatste jonge
hengsten gevonden worden en het Zoötechnisch Instituut de hoogstgeplaatste merrie
in zijn bezit heeft zult U begrijpen dat de omschakeling van de fokkerij het afge-
lopen keuringsseizoen zeer duidelijk en consequent is doorgevoerd.
Op het Zoötechnisch Instituut rust nu de moeilijke taak in 1966 een juiste partner
te kiezen voor E.E. Marijke om toonaangevend te blijven in deze paardenfokkerij.

Zeer tot mijn spijt bleek mij uit de publikatie getiteld: „Twee gevallen van sectio
caesarea bij het paard", dat helaas thans ook in ons land twee simpele liggings-
veranderingen bij het veulen aanleiding hebben gegeven tot het verrichten van een
sectio caesarea.

Het eerste geval betrof „een hoofdafwijking naar rechts", waarmede bedoeld is een
naar terzijde teruggeslagen hoofd (of was het een torticollis?). De vrucht was dood
en repositie gelukte niet.

Inderdaad is repositie van een naar terzijde teruggeslagen hoofd bij het paard veelal
niet uitvoerbaar, bijv. tengevolge van een te sterk gecontraheerde uterus en/of on-
bereikbaarheid van het hoofd en vanzelfsprekend bij het bestaan van een torticollis.
Het verrichten van een embryotomie is in een dergelijk geval de aangewezen be-
handeling. Een ervaren verloskundige zal hiermede in de regel weinig moeite heb-
ben. Mocht de halsomslag niet bereikbaar zijn — wat overigens slechts een enkele
maal voorkomt — dan dient het voorbeen aan die zijde te worden weggenomen
waar het hoofd zich niet bevindt. Na verwijdering van het geamputeerde been kan
door uitoefening van trekkracht aan het overblijvende voorbeen de vrucht dichter
bij de bekkeningang worden gebracht. De halsomslag zal nu wel bereikbaar zijn.
Het tweede geval betrof een beiderzijdse heupligging cn naar ik aanneem was de
vrucht dood. De uterus was sterk gecontraheerd en repositie onmogelijk. Het aan-
leggen van een draadzaag is niet gelukt.

Ook hier is inderdaad de repositie van een dergelijke afwijking lastig en kan onuit-
voerbaar zijn. Echter, een ervaren verloskundige zal er m.i. zeker in slagen een
draadzaag met behulp van de ring van Marlot aan te brengen.

Het verrichten van een sectio caesarea bij het paard als gevolg van de indicaties
„teruggeslagen hoofd" en „beiderzijdse heupligging" acht ik dan ook niet gerecht-
vaardigd. Hoogstens kon ze dit zijn bij de aanwezigheid van een levende vrucht.
Utrecht, november 1965 c. H. W. de Bois.

Met uw kwalificatie als simpel van de betreffende liggingsveranderingen stemmen
wij gaarne in.

Het aanduiden echter van een embryotomie als een betrekkelijk eenvoudige manier
om de partus bij een Belgische merrie in de gegeven omstandigheden te termineren
achten wij op zijn minst een understatement: in het tweede geval was het aan-
brengen van de ring van Marlot zelfs onmogelijk.
Met oprechte dank overigens voor uw aandacht,

Toegang van 8.00-9.30 uur; van buiten Utrccht, tot 10.30 uur.
KLINISCHE AVOND, KLEINE HUISDIEREN.

Op donderdag, 17 maart a.s. zal in de Kliniek voor Kleine Huisdieren te Utrecht,
een klinische avond vv-orden gehouden.
Aanvang: 20.00 uur precies.

INVENTARISATIE ARCHIEVEN RIJKSVEEARTSENIJSCHOOL EN VEE-
ARTSENIJKUNDIGE HOGESCHOOL.

Naar aanleiding van het artikel van Prof. Dr. J. A. B e ij e r s over G. J. Hengeveld,
in deze aflevering opgenomen, bereikte de Redactie het verzoek onder volgende mede-
deling te plaatsen.

Sedert enige tijd wordt in het Rijksarchief in de provincie Utrecht, Drift 27 te
Utrecht (tel. nr. 15766), gewerkt aan de inventarisatie van de archieven van \'sRijks-
veeartsenijschool, 1821-1918 en van de Veeartsenijkundige Hogeschool, 1918-1925.
Het zal degenen die belangstelling hebben voor de geschiedenis der instellingen van
veterinair onderwijs in Nederland, alsmede andere beoefenaars van wtenschappelijk
onderzoek duidelijk zijn dat de waarde van de inhoud dezer door ambtelijke per-
sonen en colleges gevormde archieven nog vergroot zou worden, indien tegelijkertijd
gebruik kan worden gemaakt van de schriftelijke nalatenschap van veterinairen en
andere bij het diergeneeskundig onderwijs of onderzoek betrokken personen.
Ondergetekende heeft reeds enige van deze particuliere collecties kunnen achter-
halen t.w. stukken afkomstig van de leraren aan \'s Rijks-veeartsenijschool G. J.
Hengeveld, 1853-1881 en van Dr. D. J. v a n d e r P 1 a a t s, 1878-1916. Hierbij
rijst het vermoeden dat bij verscheidene families, in het bijzonder bij geslachten
waaruit talrijke veeartsen zijn voortgekomen, brieven-verzamelingen e.d. bewaard
kunnen worden, die van wetenschappelijk belang kunnen zijn.

Deze mededeling beoogt niet in de eerste plaats om dergelijke collecties voor het rijk
in eigendom te verwerven. Het bestaan ervan zou echter in de ontworpen archief-
inventaris vermeld kunnen worden, hetgeen op zijn minst een garantie zou zijn voor
het behoud der stukken. Dit soort documenten kan overigens te allen tijde bij het
Rijksarchief in bruikleen gedeponeerd worden.

Drukkingen zijn kneuzingen van de huid en onderliggende delen, vooral door het zadel
en in het algemeen gesproken door het harnachement teweeggebracht. Ter plaatse
zijn meermalen tegelijkertijd schaafwonden of ook wel eens diepere verwondingen
aanwezig.

Er zijn velerlei oorzaken voor het optreden van drukkingen. Ze kunnen gelegen zijn:

a. Het zadel moet passend zijn, vooral mag de kamer niet te klein of te nauw zijn en
moeten de stegen niet te stug zijn, maar voldoende soepel; er mogen zich geen
scheuren of barsten in bevinden.

b. Het moet goed onderhouden worden. Ingedroogd zweet en stof, vnl. op de stegen,
moeten worden verwijderd door afsponzen, zonodig afwassen met een goede
zadelzeep, waarna, nadat men het heeft laten drogen, met een weinig slaolie het
leder goed moet worden ingewreven. Ook de singel moet steeds van stof en even-
tuele modder worden ontdaan. Bij een lederen singel zorge men er voor, door het
zojuist genoemde onderhoud, dat deze soepel blijft.

c. Bij het opzadelen moet het zadel steeds voldoende ver naar voren worden gelegd
en bij het aanhalen van de singel mogen er geen belegstukken dubbel komen te
zitten. Na een half uurtje rijden moet een rustpauze worden gehouden, afgestegen,
het harnachement worden nagezien en worden aangesingeld, althans wanneer het
een vrij lange rit gaat worden.

d. Magere paarden zullen eerder gedrukt worden, evenals paarden met een gevoelige
huid. Paarden met een scherpe, hoge en niet ver naar achteren doorlopende schoft
zijn vooral gevoelig voor schoftdrukkingen. Voor dergelijke paarden behoort men
een zadel met een hoge en ruime kamer te gebruiken. Vooral paarden die ge-
voelig zijn voor het ontstaan van zadeldrukkingen dienen te worden gereden met
een schabrak of vilten zadeldek onder het zadel. Het vilt kan echter hard worden
t.g.v. zweet, vuil en vocht en wanneer dit het geval is, is het middel erger dan de
kwaal. Een zadeldekje eist dus prima onderhoud (luchten en uitkloppen). Over
het algemeen is het beter om van een rijdeken gebruik te maken (twee maal
gevouwen met de vier punten bij elkaar) omdat deze het gevoelige paard een
betere bescherming geeft dan een vilten zadeldek en omdat een deken bij goed
luchten en kloppen niet gauw hard wordt. Men legt de deken steeds ver naar
voren, dus goed vóór het zadel uit en ook goed in de kamer gedrukt, met de
gesloten kant naar voren (er komt dan minder stof in) en met de vier punten aan
de linkerkant (men ziet dan eerder of tijdens het rijden de delen goetï gevouwen
blijven liggen). Men zorge steeds voor nauwkeurig vouwen van de deken: een
plooiende deken kan nl. zelf ook drukkingen veroorzaken.

e. Veel is er ook gelegen aan de ruiter en aan de wijze van rijden. Onrustig zitten, te
veel achter in het zadel zitten, vermoeid raken en daardoor op het paard gaan
hangen, scheef zitten naar één kant, onder meer tengevolge van ongelijke lengte
van de beugelriemen, rukken en plukken aan de teugels, waardoor het paard zijn
natuurlijke houding verliest en zich gaat spannen, bevorderen alle het optreden
van drukkingen. Veelvuldig op- en afstijgen, vooral bij zware ruiters, langdurig
gebruik van het paard in dezelfde gang en in draf steeds doorzitten op hetzelfde
been, maken de kans op drukkingen eveneens groter.

ƒ. Vooral tijdens het maken van grote tochten bij warm en drukkend weer is de kans
op het ontstaan van drukkingen groot.

De plaatsen waar drukkingen kunnen optreden zijn vooral de schoft (door de kamer),
de rug (door de stegen) en de ribwand (door een stugge, vuile of te los zittende singel
en bij gebruik van een deken door plooivorming). Men zij met drukkingen op de
schoft en op de ribwand zeer voorzichtig, daar deze aanleiding kunnen geven tot
beenwoekeringen, die weer voorbeschikken voor het opnieuw optreden van druk-
kingen. De gedrukte, dus gekneusde plaats is warm, gezwollen en pijnlijk. Men be-
handelt ze door afkoeling, door na de rit een natte spons of natte kompressen onder
een singel aan te brengen. Deze spons moet geregeld opnieuw met vers water worden
natgehouden, dus koud gehouden. Men geve het paard rust totdat de drukking enige
tijd is verdwenen, zo mogelijk een paar dagen. Is er bovendien een schaving aanwezig,
dan gebruike men bij voorkeur het paard niet, voor dat ook deze is genezen.

Tot slot nog iets over beschadigingen in de mond van het paard. Schavingen aan de
mondhoeken met verlies van opperhuid en mondslijmvlies ter plaatse worden veroor-
zaakt door een te hoog liggende trens. De hakstukken behoren op zodanige lengte te
worden gebracht, dat in rust de mondhoeken niet worden opgetrokken. Ook door
ondeskundige teugelvoering kunnen de mondhoeken worden beschadigd. Bij verkeerd
gebruik van een stang kunnen de lagen, dat zijn de tandeloze randen tussen hoektand
(bij hengsten en ruins haaktand) en voorste kies, beschadigd worden, vooral bij
paarden met scherpe lagen. Deze zijn zeer gevoelig, omdat het mondslijmvlies hier
dicht op het gevoelige beenvlies ligt. De stang moet op de juiste hoogte liggen, d.i.
3 cm boven de hoektand en bij hengsten en ruins 1 cm boven de haaktand. Verder
mag de kinketting noch te los noch te vast zitten; de stang moet nl. op de juiste
manier op de mond van het paard inwerken. Het ergste is echter, wanneer de stang
niet met gevoel en verstand gebruikt wordt, vooral door rukken en plukken aan de
teugels en bij het zg. „zagen". Door al deze oorzaken kunnen de lagen gedrukt en
verwond raken, waarbij ook beschadigingen van beenvlies en been mogelijk zijn en
waardoor zelfs losse beensplinters later kunnen worden afgestoten. Dat dit alles zeer
pijnlijk voor het paard is spreekt vanzelf. Bovendien zal het paard ook na genezing
een zekere angst voor het bit overhouden, het bit dus niet graag willen aannemen,
zich te veel gaan spannen en zich daardoor ook moeilijker laten rijden. Bovendien
zullen ze zich in de weide moeilijker laten vangen. Indien mogelijk rijde men een
paard alleen op trens.

Bij ernstige drukkingen en verwondingen raadplege men de dierenarts.
Wormbestrij ding

Het is ten zeerste aan te bevelen, om de veulens en jonge paarden, nadat zij op stal
zijn gekomen, weer een wormkuur te geven. In de weideperiode hebben ze immers
veel wormeieren en wormlarven opgenomen, die nu, zij het ten dele, als volwassen
wormen in de darmen aanwezig zijn.

(Uitgebracht door de commissie voor het bruikbaarheidsonderzoek van paarden van
het Landbouwschap).

Het I.B.O.P., dat reeds vanaf 1957 trekproeven bij paarden neemt, geeft een kort
en helder overzicht over haar verrichte werkzaamheden in het verslagjaar. Zij doet
dit ingedeeld naar stamboekorganisatie en per provincie. Het I.B.O.P. plaatst de
paarden op grond van de resultaten in de rubrieken A, B, C of D.
Het blijkt dat er vanwege de K.V.N.T. 1964 22 paarden onderzocht zijn en er
hiervan 13 een A-certificaat kregen. In totaal zijn er sinds 1957 820 trekpaarden
onderzocht, waarvan 63% een A-certificaat behaalde.

Voor de V.L.N. zijn in 1964 135 paarden onderzocht en verkregen 85 paarden een
A-certificaat. Sinds 1957 zijn 1749 warmbloed-V.L.N. paarden onderzocht, waarvan
49% een A-certificaat behaalde.

Vanwege het Ned. Fjordenpaardenstamboek zijn er in 1964 in totaal 89 paarden
onderzocht; van hen behaalden 58 het A-certificaat. In totaal zijn er in Nederiand
295 Fjordenpaarden onderzocht, waarvan maar liefst 69% het A-certificaat kreeg.
Het is niet doenlijk hieruit een exacte waardemeting voor de verschillende stam-
boeken af te lezen, omdat vooral ook de training van het paard een belangrijke rol
speelt bij het uiteindelijke resultaat.

Wat de provincies betreft blijkt Noord-Brabant zowel bij de K.V.N.T. als bij de
V.L.N. duidelijk de provincie met de meeste I.B.O.P.-proeven, nl. van 1957 tot en
met 1964 voor de K.V.N.T. 37% en voor de V.L.N. 58% van het totaal aantal
geklassificeerde paarden. Bij de K.V.N.T. komt Zeeland op de tweede plaats, die bij
de V.L.N. echter opgeëist wordt door Noord-Holland.

Bij dit jaarverslag is ook een overzicht gegeven van de telefonische meldingen voor
wat betreft moederloze veulens. Het aantal aanvragen voor een moederloos veulen

bedroeg in 1965 363! Opvallend is hierbij dat het aantal ponymerries dat in dit
verband aangemeld werd 142 bedroeg en hierbij de 121 warmbloedmerries en de 100
koudbloedmerries achter zich liet.

Het aantal gemelde moederloze veulens was veel minder, nl. 75 in 1965. Uit de
opgave van deze aantallen blijkt m.i. duidelijk dat de telefooncentrale in een behoefte
voorziet en m.i. iedere collega dit telefoonnummer in z\'n agenda behoort te hebben
staan (070-32 29 28).

Nu er steeds meer lawaai komt, ook op het platteland, is het van belang te weten,
wat de wetenschap op het gebied van de invloed van geluiden op dieren heeft onder-
zocht.

In Engeland heeft men een helikopter op 10 en 20 meter hoogte over boerderijen en
weilanden laten vliegen. In de V.S.A. is een nauwkeurige studie gemaakt van 182
melkveestapels binnen 5 km rond een vliegveld, waar straalvliegtuigen waren gesta-
tioneerd. De tijden dat er gevlogen werd en de mate van het lawaai werden zorg-
vuldig vergeleken met de melkproduktie.

In geen van beide onderzoekingen bleek, dat de produktie door lawaai werd beïn-
vloed; volgens het Britse onderzoek werd ook geen schadelijke invloed op drachtige
dieren gevonden.

Er is één onderzoek bekend. Amerikaanse onderzoekers stelden onder verschillende
omstandigheden varkens bloot aan bandopnamen van straalvliegtuigen. In verschil-
lende gevallen werd zelfs het dekken van zeugen op deze manier „begeleid". In geen
enkel geval werd enige invloed van geluid op groei, voederopname en -verbruik
gevonden; ook de oren van de varkens vertoonden geen enkel nadelig verschijnsel.
Wel nam het aantal hartslagen tijdens het geluid toe, maar werd direct weer normaal
zodra het weer stil was.

Eieren in een broedmachine kunnen zonder schadelijke gevolgen worden blootgesteld
aan veel lawaai. Slachtkuikens en -hennen hebben er al evenmin last van. Leghennen
schijnen echter gevoeliger te zijn. In sommige proeven werd de produktie niet door
geluid beïnvloed, hoewel soms plotselinge geluiden de hennen wel stoorden. In andere
proeven veroorzaakten verschillende keren per uur overvliegende straaljagers een
daling van de leg, terwijl „abnormale geluiden" (zoals fluiten en voortdurende radio-
uitzendingen) het voorkomen van bloedvlekjes in de eieren vergrootten.
Er zijn echter verschillen. Zo was het totale eigewicht van witte Leghorns die aan
straaljagergeluiden waren blootgesteld, lager dan van de controlegroep, bij New
Hampshire was het hoger.

Een nuttige invloed heeft het lawaai op broedse hennen, die werden nl. in een proef
weer sneller aan de leg gebracht d.m.v. harde geluiden. In een proef bleek het bloot-
stellen van broedse hennen en kalkoenen aan korte perioden van bandopnamen van
straaljagerlawaai net zo effektief te zijn als het toedienen van progesteron. Van invloed
op de produktie was geen sprake.

Er is uiteraard nog veel te weinig geëxperimenteerd om vaststaande conclusies te
kunnen trekken, maar het ziet er naar uit, dat lawaai van nadelige invloed kan zijn
op de eierproduktie, maar geen nadelige invloed heeft op koeien, varkens en mest-
pluimvee.

(Verslag van de studiegroep Melkveehouderij. Nieuwe bedrijfssystemen in de land-
bouw. Publicatie nr. 9. september 1965. Verkrijgbaar bij het P.A.W. in Wageningen
door storting van ƒ 3,- op giro 966643.)

De zware taak die deze studiegroep op zich heeft genomen is enigszins verUcht door
zich speciaal te richten op „het zuivere melkveehouderijbedrijf en aan de melk-
veehouderij als een zelfstandig onderdeel van bedrijven, waar ook andere produktie-
richtingen voorkomen".

Een inzicht wordt gegeven in de huidige stand van zaken in de melkveehouderij,
waarbij ook de plaats van de Nederlandse melkveehouderij in de E.E.G. is belicht.
Vervolgens komt de studiegroep via uitgebreide beschouwingen over de huidige moei-
lijkheden en mogelijkheden tot een prognose voor de toekomst.
Na o.a. geconcludeerd te hebben dat op de meeste melkveehouderijbedrijven het
arbeidsinkomen van de ondernemer, ondanks een aanmerkelijk groter aantal arbeids-
uren, geringer is dan dat van een vakarbeider op de veehouderijbedrijven, meent
de studiegroep dat onder bepaalde voorwaarden bij de tegenwoordige stand der tech-
niek en bij de huidige prijsverhoudingen het tweemansbedrijf van ongeveer 40 ha
met ongeveer 60 melkkoeien, technisch uitvoerbaar, sociaal aanvaardbaar en eco-
nomisch verantwoord is.

In mindere mate zou dit ook gelden voor het eenmansbedrijf van ongeveer 20 ha
met ongeveer 30 melkkoeien.

Wat betreft de omvang van de nationale melkveestapel wordt door de structurele
veranderingen blijkbaar eerder een uitbreiding dan een inkrimping verwacht.
In 1951 bedroeg het aantal bedrijven met melkvee 210.000, in 1964 nog 162.000.
Om de gemiddelde veestapelgrootte als produktietak per bedrijf aan een economisch
minimum te laten voldoen, zou het melkvee nog van 100.000 bedrijven moeten ver-
dwijnen. Als raming voor het moment waarop dit het geval kan zijn, wordt voor-
zichtig het jaartal 1990 genoemd, hoewel iedere prognose natuurlijk uitermate spe-
culatief is.

Al met al is het een zeer lezenswaard rapport voor diegenen die zich willen oriën-
teren omtrent de toekomst van de melkveehouderij.

Er wordt van tweelingdracht gesproken wanneer zich in de baarmoeder twee veulens
gelijktijdig ontwikkelen.

Bij de bevruchting zal in de regel één zaadcel van de hengst zich met één eicel van
de merrie verenigen; eicel x zaadcel geeft de bevruchte eicel, waaruit zich een vrucht
met vruchtvliezen ontwikkelt. Hoewel slechts in 1 a 2% van de gevallen een tweehng
wordt geboren, levend of dood, zullen veel vaker twee of zelfs meer eicellen zich elk
met een zaadcel verenigen.

In het beginstadium van de ontwikkeling sterven echter meestal één of meer van
deze vruchtjes af en komt slechts één veulen op een normale wijze ter wereld. Bij
verschillende diersoorten en ook bij de mens is vastgesteld dat bepaalde hormonen,
die bij de behandeling van de steriliteit (onvruchtbaarheid) worden aangewend,
vaak meer dan één eicel tot rijping kunnen brengen en daardoor het aantal vruchten
kunnen doen verhogen. Het is aan te nemen, dat dit bij het paard ook het geval
kan zijn.

le. er kunnen twee eicellen tegelijk uit één of beide eierstokken vrijkomen en daar-
na worden bevrucht. Hieruit kan zich een twee-eiige tweeling ontwikkelen. Er
zijn dan twee vruchtzakken aanwezig.
2e. de bevruchte eicel kan zich bij de eerste deling in twee afzonderlijke helften
delen, die zich van elkaar losmaken en zich ieder tot een veulen kunnen ont-

wikkelen. In dit geval zijn beide veulens uit één bevruchte eicel ontstaan. Ze
hebben dus een gelijk erfelijk patroon ontvangen. Het gevolg is dan ook, dat de
gelijkenis van de veulens opvallend groot is - een-eiige tweeling. (Bij monster-
vormen heeft een onvolledige deling en uit elkaar gaan plaats gehad).
Bij een één-eiige tweeling is maar één vruchtzak aanwezig (haam). Bij de twee-
eiige tweeling is de gelijkenis niet groter dan tussen andere nakomelingen van de-
zelfde ouders, die als eenling zijn geboren. De tweelingdracht van de merrie wordt door
de paardenhouders niet op prijs gesteld. Veelal wordt de tweeling levenloos te vroeg
geboren; de nageboorte komt minder vaak tijdig af; de merrie raakt in een minder
goede voedingskonditie; bij de geboorte is nogal eens deskundige hulp nodig en
naderhand wordt een lager percentage drachtig.

Bij abortus van een merrie moet steeds rekening worden gehouden met tweeling-
dracht.

Bij een tweeling zijn beide exemplaren meestal ongelijk van grootte. Eén vrucht kan
klein zijn, terwijl de andere soms de grootte van een eenlingvrucht bezit.
De ongelijkheid van grootte staat in verband met het feit, dat één der vruchten
meestal het grootste deel van de baarmoeder gaat innemen, hetgeen een betere voe-
ding geeft en dus een snellere groei tot gevolg heeft.

Door een gestoorde voeding sterft vaak een der vruchten en bij de latere geboorte
komt dit afgestorven exemplaar als een bruine gemummificeerde (verdroogde) kleine
vrucht te voorschijn. Het is ook mogelijk dat één der vruchten wordt verworpen en
dat de andere normaal wordt uitgedragen.

Het tijdstip van afsterven van één of beide vruchten is vaak waar te nemen aan de
opgezette uier, waaruit dan overvloedig melk kan stromen.

Af en toe komen abnormale gevallen van tweelingdracht bij de merrie voor. Zo kan
tijdens dezelfde hengstigheid de bevruchting door verschillende hengsten tot stand
komen. De vaderdieren kunnen zelfs verschillend van soort zijn bijv. paard en ezel,
hetgeen later aan de tweeling kan worden vastgesteld (superfoecundatio).
Het komt ook voor, dat een drachtige merrie weer hengstig wordt. Als dan een nor-
male ovulatie (vrijkomen van een eicel uit de eierstok) plaats vindt, kan er be-
vruchting volgen (superfoetatio). Bij zeer grote uitzondering komen beide vruchten
voldragen ter wereld met hetzelfde tijdsverschil als bij dc dekdata voorkwam. Meestal
geeft een tweede dekking abortus van de eerste vrucht of beide vruchten worden
later tegelijk geaborteerd. Of de eerste vrucht wordt normaal geboren en de tweede
op hetzelfde tijdstip verwoipen.

Op dinsdag 22 februari a.s. om 14.00 uur zal de vereniging een bijeenkomst houden
in het Gebouw van Kunsten en Wetenschappen te Utrecht, waar gesproken zal worden
over de „Toekomstige structuur van de Veehouderij".
Gesproken zal worden door:

Tot 1 februari 1966 werd mond- en klauwzeer geconstateerd op in totaal 2.984
Nederlandse bedrijven. Hiervan waren er 1.167 gelegen in Noord-Brabant, 269 in
Limburg, 1.304 in Gelderland en 191 in de provincie Overijssel.

De overige kwamen voor in Drenthe, Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en Friesland.
De laatste drie provincies zorgden in januari voor een onaangename verrassing. Op
14 januari deed zich een geval van mond- en klauwzeer voor in de Haarlenunermeer
in Noord-Holland, op 21 januari te Ooststelhngwerf in Friesland en op 24 januari te
Waddinxveen in Zuid-Holland. Op 31 januari werd in deze provincie nog een geval
geconstateerd te Driebruggen.

In de provincies Limburg en Noord-Brabant is de epizoötie thans duidelijk aan het
afnemen. Meldde Noord-Brabant op 27 januari nog 7 gevallen, op 28 januari liep
dit terug tot 4, op 29 januari tot 2 en 30 en 31 januari werden geen gevallen
geconstateerd. Limburg meldde op 27 januari 1 geval, bleef op 28 januari vrij, had
op 29 januari weer 2 gevallen, evenals op 30 januari en bleef op 31 januari vrij.
De epizoötie heeft zich in 1966 vooral geconcentreerd in de provincie Gelderland.
In de week van 20 tot en met 26 januari kwamen er 333 gevallen in Gelderland voor,
daarna tot 1 februari dagaantallen van 31, 29, 24, 6 en 31.

Van Overijssel kan worden gezegd, dat de toestand daar op een vrij laag niveau
stationair blijft. In de week van 20 tot en met 26 januari kwamen er 31 gevallen
voor, op de daarop volgende dagen tot 1 februari respectievelijk 1, 6, 4, 1 en 10.
Van 30 december 1965 tot en met 26 januari 1966 waren de weektotalen als volgt:

Totaal dus over deze weken 1.513 gevallen, waarbij werden overgenomen 99.180
varkens en 1.382 runderen.

Het totale aantal gevallen over deze epizoötie van 9 oktober 1965 tot en met 26
januari 1966 bedroeg 2.813, waarbij werden overgenomen 200.084 varkens en 2.471
runderen.

Zoals al eens is gezegd blijkt de thans optredende smetstof meer affiniteit voor
runderen te hebben dan in voorafgaande jaren. Op circa tien tot twintig procent
van de met mond- en klauwzeer onder varkens besmette bedrijven, worden thans
ook runderen aangetast.

Het betreft voornamelijk jonge dieren, die tijdens de jaarlijkse vaccinatie niet of
slechts éénmaal werden geënt. De weerstand van de oude, twee of meermalen geënte
runderen, blijkt nog voldoende te zijn. In enkele gevallen waarin ook deze dieren
worden aangetast, zijn ze niet ernstig ziek en de afwijkingen blijven beperkt tot de
mondholte.

Daarom is voor 1966 een wijziging aangebracht in de jaarlijkse entperiode voor
rundvee. Runderen, geboren vóór 1 januari 1964, zullen van 15 maart tot 1 mei
worden geënt; jongvee, geboren op of na 1 januari 1964 zal worden geënt tussen

Door deze spreiding van de entperiode is het mogelijk alle aandacht te concentreren
op de enting van varkens in de daarvoor aangewezen gebieden en op de enting van
het nu voor mond- en klauwzeer meer gevoelige jongvee.

2 gebieden in de provincie Overijssel met respectievelijk 56.000 en 90.000 varkens;
7 gebieden in de provincie Gelderland met respectievelijk 80.000, 120.000, 50.000,
260.000, 30.000, 80.000 en 12.500 varkens;

3 gebieden in de provincie Noord-Brabant met respectievelijk 400.000, 185.000 en
100.000 varkens;

2 gebieden in de provincie Limburg met respectievelijk 60.000 en 34.000 varkens.
Op bijgaand kaartje zijn de gebieden ingetekend, genummerd naar volgorde van
aanwijzing.

In totaal zijn hiermede 1.589.500 varkens bij de vrijwillige enting betrokken.
De waarnemingsperiode na het tijdstip van de tweede enting is over het algemeen
nog te kort om reeds een conclusie over de waarde van de enting te trekken. De
indruk is echter dat tweemaal geënte bedrijven slechts sporadisch worden besmet.
Zoals het zich thans laat aanzien, is voldoende entstof aanwezig voor de doorvoering
van het vaccinatieschema voor de voorjaarsenting van runderen en de gebiedsentingen
voor varkens.

Inmiddels is met ingang van 1 februari 1966 de mogelijkheid tot deelneming aan
de vrijwillige, door de overheid volledig betaalde enting van varkens tegen mond- en
klauwzeer in die gebieden, waarvan het besluit tot aanwijzing op of voor 17 januari
1966 geschiedde, gesloten.

In de entgebieden, die na 17 januari 1966 zijn of zullen worden aangewezen, zal de
mogelijkheid tot aanmelding van de door de overheid betaalde entingen, gedurende
14 dagen na de aanwijzing openstaan.

op 14 januari

op 17 januari

op 19 januari

op 26 januari

op 28 januari
op 1 februari

Naar aanleiding van het eind 1965 te Lisse voorgekomen geval van rabies bij een
bastaard fox-terrier, die afkomstig uit Colombo, aan boord van een Nederlands schip
clandestien naar ons land was meegenomen, heeft de Veterinaire Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid, tevens Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, zich tot
de scheepvaart gewend.

In een uitvoerig schrijven over het gevaar voor mens en dier van de insleep van
rabies in Nederland, door het meenemen uit het buitenland van een hond zonder

geldige entverklaring, doet hij een beroep op de schepelingen, zich van dergelijke
clandestiene importen te onthouden.

Met medewerking van de Raad van Bestuur voor de Zeevaart en het Centraal Bureau
voor Rijn- en Binnenvaart, is dit beroep via de rederijen ter kennis gebracht van alle
Nederlandse zeevarenden en Rijn- en binnenschippers.

Tevens is via het Ministerie van Financiën een beroep gedaan op de douane-ambtena-
ren, de controle op de certificaten van enting voor honden en katten aan de water-
en landgrenzen te verscherpen.
Ook deze medewerking is toegezegd.

22, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel „Bergzicht",
Hellendoorn. (pag. 211)

22, Ned. Zoötechnische Vereniging. Bijeenkomst, 14.00 uur. Gebouw van
K. en W., Utrecht, (pag. 271)

24, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.30 uur, Groot-
handelsgebouw, Rotterdam, (pag. 146)

17, Klinische Avond Kleine Huisdieren, 20.00 uur, Kliniek voor Kleine
Huisdieren, Utrecht, (pag. 266)

20—23, Vllle Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig (pag 1296
(1965))

2, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, Groep „Geschiedenis der
Diergeneeskunde". 3e Symposium, Hannover.

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

11 — 18, 9c Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag 595 1296
(1965))

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
dering, Utrecht.

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de op 11 december in „Royal" te Arnhem gehouden afdelings-
vergadering.

Bij de ingekomen stukken is een schrijven van collega K ö n i g te Doesburg, waarin
hij aan de hand van de ziektegeschiedenis van een vaars, welke aan een longworm-
infectie met pneumonie en longoedeem leed en na een behandeling met een lage dosis
promintic stierf, concludeert dat het raadzaam is bij zieke dieren aanzienlijk lager
te doseren dan wordt aangegeven. Een verzoek om schadevergoeding werd door de
I.G.I. afgewezen op grond van de ernstige toestand van het dier of overdosering.
Onder de bestuursmededelingen brengt de heer Rozemond verslag uit van een
bespreking met de A.B.T.B. en de Cebeco over medicinaal mengvoeder, waarbij
blijkt dat men accoord gaat met het standpunt van het Algemeen Bestuur. Het was
een nuttige bespreking, vooral door het contact dat geopend is.

Collega Niemantsverdriet vertelt het een en ander over een vergadering
tussen het afdelingsbestuur met de practici-leden van de Vestigingscommissie en het
bestuur van de Gezondheidsdienst. Aan de orde kwamen Mantelcontract, waar het
bestuur van de G.D. niet afwijzend tegenover bleek te staan, de centrale afrekening
m.b.t. de mond- en klauwzeer-entingen, welke in Gelderland om administratieve
redenen moeilijk ligt en de melding van antibiotica-gebruik, waarvan gesteld werd
dat een opgave aan de G.D. weinig zin heeft en eventueel beter met de zuivelfabriek
geregeld kan worden.

Vervolgens wordt door de afgevaardigde ter Algemene Vergadering, collega
Heezen, verslag uitgebracht, waarna in een volgend agendapunt de volgende
collegae tot lid van de afdeling worden toegelaten:

L. Biemans, F. de Groot, A. Harmsma, H. Klaassen, E. Klein
Lebbink, A. te Maarssen, A. Metz, Tj. Nutma, L. Oosterveen
en N. v. W ij k.

Bij de bestuursverkiezing worden de collegae Th. Niemantsverdriet en H.
Rozemond herkozen, terwijl voor de heer G. O v e r g o o r, die niet herkiesbaar
is, collega C. B. d e L i n t in de plaats zal treden.

Collega B. de Vlas, directeur van het Slachthuis te Zwolle, houdt hierna zijn
voordracht over: Practicus en Vleeskeuring.

Na een historisch overzicht geeft spreker de problemen weer die zich om een nood-
slachting kunnen afspelen. Belangrijk hierbij is, dat zowel de practicus als de vlees-
keuringsambtenaar voorzichtig zijn met hun uitlatingen t.o.v. de eigenaar. Overigens
is de noodslachtplaats een zeer leerzame plaats voor de practicus, zowel in positieve
als negatieve zin.

Een ander contactpunt is de koopkwestie. Een vroegtijdig, liefst telefonisch contact
is hierbij zeer belangrijk.

Op deze korte maar interessante causerie volgt een uitgebreide discussie, waaruit het
grote belang van de in het onderwerp behandelde relatie nog weer eens blijkt.

Tijdens de rondvraag wordt een belangrijke plaats ingeruimd voor de mond- en
klauwzeer-epidemie onder varkens. Dc inspecteur, de heer v. Amerongen, geeft
een overzicht van de situatie cn de genomen en te nemen maatregelen. De ziekte
heeft zich over de hele provincie verspreid. Aangeraden wordt de saponine-entstof
te gebruiken. Over het tarief kunnen nog geen exacte mededelingen worden gedaan; de
Algemeen voorzitter, collega Commandeur, zegt toe te zullen bevorderen dat na
dc vergadering van de Paritaire Tarievencommissie dc collegae zo spoedig mogelijk
op de hoogte gesteld zullen worden.

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor collega:

P. van der Eijk, Rijksstraatweg 137, Rijsoord.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige student:

.-Xkker, D. van den, Zwolle, naar Marijkestraat 7 aldaar, tel. (05200) 18 46 O (144)
Blokhuis, J., van Bunnik naar Bilthoven, Meuteplein 1, tel. (03402) 29 58 (149)
Cleef, S. A. M. van, van Utrecht naar Didam, Tesmawcg 78, tel. (08362) 90 0, ass.

Have, M. B. ten, van Lisse naar Schiedam, Stadhoudcrslaan 71, tel. (010) 26 99 23.

Peeters, A. J., van Zoctermeer naar Bleiswijk, Klap-achterweg 2, tel. (01790) 39 70.

Til, J. van, van Alkmaar naar Giekerk, Rinia van Nautaweg 39, ass. bij G. de Boer.

Willems, C. M. T., van Boxtel naar Helvoirt, Oude Rijksweg 6, tel. (04198) 61 1
(bur.), dir. v/d K.I.-ver. „Midden-Brabant", Vught, Helvoirtseweg 227. (215)

Op de Afdeling Toxicologie
van ons Centraal
Laboratorium te Weesp
bestaat de mogelijkheid tot
plaatsing van een

Belangstellenden kunnen
voor een oriënterend
onderhoud telefonisch of
schriftelijk contact opnemen
met de afdeling
Personeelzaken,
C.J. van Houtenlaan 36
te Weesp,

Uit de Kliniek voor Heelkunde der Grote Huisdieren van
de Faculteit der Diergeneeskunde.

De zoolzweer in zijn typische lokahsatie werd reeds in 1920 door R u s t e r-
holz beschreven onder de naam „Das spezifisch-traumatische Klauen-
sohlengeschwür des Rindes" en wel als een chronisch verlopende lokale
pododermatitis purulenta op de overgang van zool in zooibal in de nabij-
heid van de binnen draagrand (afbeelding II).

Ruster holz stelde reeds een hypothese op over de aetiologie en patho-
genese van dit lijden, dat in de laatste jaren weer internationaal in de be-
langstelling staat. Algemeen wordt de opvatting gehuldigd dat deze aan-
doening, die hoofdzakelijk voorkomt aan de achter-buiten-klauw bij het
rund, in de laatste tien jaar meer wordt waargenomen dan b.v. in de jaren
vóór de tweede wereldoorlog. Een opvatting die echter moeilijk met exacte
gegevens te bijwijzen zal zijn.

Het in de kliniek ter beschikking staande patiëntenmateriaal toont zeker
niet een toename van de eenvoudige zoolzweer als een typisch gelokaliseerd
(purulent) granulerend defect van de zoollederhuid dat na wegname van
de overtollige losse zoolhoom tevoorschijn komt, maar wel meer een toe-
name van de complicaties daai-van. Bij het besnijden van de achter-buiten-
klauw van een kreupel rund zal men weliswaar een vrij onschuldig lijkend
granulerend defect aantreffen, maar in vele gevallen blijkt dit defect naast
granulatievorming, een purulent necrotiserend karakter te hebben, d.w.z.
ook de onder de aangetaste pododerma gelegen delen van de klauw (af-
beelding I) worden in het ziekteproces betrokken.

Tijdens de „III. Internationale Tagung über Rinderkrankheiten" in augus-
tus 1964 te Kopenhagen gehouden, is door Bouckaert (Gent) aan-
dacht aan de zoolzweer besteed (ulceration of the sole) en werd door
A m s t u t z (U.S.A.) onder de titel „prolapse of the sole" een rapport over
deze aandoening in Amerika uitgebracht. Beide rapporteurs besteden even-
als Greenough (Engeland) in zijn rapport „Septic Navicular Bursitis
in the Feet of Gattle" (W.V.A. Congre.ss Hanover 1963) aandacht aan de
pathogenese, de behandeling en de profylaxe van dit lijden.

2 Drs. J. J. de Groot; voorheen wetenschappelijk ambtenaar I aan de Rijks-
universiteit te Utrecht; huidig adres: Ontario Vet. College; Dept of Surgery
and Obststrics; Guelph, Ontario, Canada.

3 Drs. F. Németh, wetenschappelijk ambtenaar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.

De opvattingen over pathogenese (en aetiologie) lopen nogal uiteen; de
Engelstalige onderzoekers lijken niet te worden beïnvloed door kennisname
van de oorspronkelijke hypothese van Rusterholz (1920) en komen
tot een gedachtengang die afwijkt van wat men in verschillende delen van
het continentale Europa tracht te bewijzen. Wat Nederlandse onder-
zoekingen betreft is de tijd nog niet rijp voor omlijnde uitspraken.
Voorlopig kunnen wij de zoolzweer en daaruit voortkomende complicaties
zien als het gevolg van een traumatische laesie (waarvan de oorzaak en om-
vang niet met zekerheid zijn vast te stellen) en een secvmdaire infectie met
bacteriën (waarvan wij soort en pathogeniteit kunnen vermoeden), terwijl
het ziektebeloop tevens wordt bepaald door het individueel zeer uiteen-
lopende lokale en algemene afweer- en regeneratievermogen van de patiën-
ten, enkele milieufactoren en de doelmatigheid van een ingestelde behande-
ling. In een goede klauwverzorging wordt een hulpmiddel gezien ter voor-
koming van de ernstige vormen van de zoolzweer.
A m s t u t z (1964) drukt het als volgt uit:

„Footcare is also an important factor in the development of sole pro-
lapsus. Both over trimming and under trimming are to blame with the
latter occuring more frequendy since foot trimming is hard work."

De behandeling is afhankelijk van het stadium waarin de zoolzweer zich
bevindt, m.a.w.:

wordt na besnijden van de zool op de typische plaats een defect in de
hoomige zool aangetroffen met een granulerende meer of minder sterke
prolaps van de hoeflederhuid: de eenvoudige zoolzweer,
óf vinden we, hetgeen bij het merendeel van de kliniekpatiënten wordt ge-
zien, een purulent necrotiserend defect (fistel!) met aantasting van dc
diepere leden, dus achtereenvolgens de pees van de diepe buiger, de bursa
podotrochlearis, het straalbeen, het klauwgewricht en de sesamschede: de
gecompliceerde zoolzweer (Bomer, 1958), (zie afbeelding I).
Bij de eerste groep willen wij niet al te lang stilstaan. In de kliniek wordt
de „eenvoudige zoolzweer" als regel gevonden bij patiënten die om heel
andere redenen ter behandeling worden aangeboden. Een „andere reden"
wordt helaas maar al te vaak gevormd door een „gecompliceerde zool-
zweer" met ernstige kreupelheid van een ander been dan waar de „een-
voudige zoolzweer" wordt vastgesteld.

Met nadruk zij erop gewezen dat een tijdige onderkenning en goede be-
handeling van de eenvoudige zoolzweer veel moeilijkhden voor de patiënt
en schade voor de eigenaar kan voorkomen.

Een zorgvuldig vrijleggen van het aangetaste deel van de klauwlederhuid,
verdunnen van de omgeving en wegnemen van een eventueel prolaberend
deel van de lederhuid dienen vooraf te gaan aan een behandeling met een
sterk werkend desinfectans, b.v. jodium tinctuur 10% of een caustisch
werkend middel (chlor. zinc. 10-20% c.q. antimoon volgens Amstutz
(1964).

Dat de behandeling van de eenvoudige zoolzweer dient te worden afge-
sloten met het aanleggen van een goed drukverband wordt op het ogenblik
algemeen aanvaard. Er dient rekening mede gehouden te worden dat ook
zonder het optreden van complicaties de eenvoudige zoolzweer een lang-

durige kreupelheid kan veroorzaken. Een beslag (ijzer met houten blokje
volgens WiessnerenWiessner (1951) of houten blokjes met kunst-
stof bevestigd (Breuer, 1963 b; Wiersma, 1965) onder de gezonde
klauw kan deze moeilijkheden aanmerkelijk verminderen.

De behandeling van de gecompliceerde zoolzweer vormt aan het einde van
de staltijd en het begin van de weidetijd een dagelijks terugkerende opgave
voor de kliniek. Deze patiënten zijn of in het geheel niet voorbehandeld, of
er is volstaan met het vrijleggen van de zoolzweer zonder doelmatige na-
behandeling.

De behandeling van de gecompliceerde zoolzweer zal er op gericht moeten
zijn het ziekteproces door een chirurgische ingreep bereikbaar te maken
\\ oor een eventuele operatieve verwijdering van de pathologisch veranderde
weefsels (pees en bot) dan wel voor de lokale applicatie van bacterie-
dodende farmaca, in de verwachting dat pathologisch veranderde weefsel-
delen zullen worden afgegrensd en uitgestoten. Een combinatie v£ui een
chirurgisch ingrijpen met een antibacteriële behandeling zal in vele gevallen
de voorkeur verdienen.

De ervaring, dat bij de gecompliceerde zoolzweer niet kan worden volstaan
met het vrijleggen van het aangetaste deel der klauwlederhuid, heeft tot
een aantal behandelingsmethoden geleid waarover in de loop der jaren tal
\\an publikaties zijn verschenen, zoals van Rhode (1957) en Assmus

Afhankelijk van aard en omvang der waargenomen complicaties variëren
deze methoden van een eenvoudig openleggen (c.q. drainage) van het
ziekteproces via het operatief verwijderen van aangetaste weefsels tot de
radicale oplossing van de klauwamputatie.

In 1963 is aan de veelheid van methoden door Breuer een „Neue Ope-
rationsverfahren beim Klauengeschvnir der Rinder" toegevoegd. Deze me-
thode, waarbij alles wat in het beloop van een zoolzweer moeilijkheden kan
opleveren of reeds opgeleverd heeft, uit de ondervoet wordt weggenomen
met behoud van de klauw zelf, is voor ons aanleiding geweest bij honderd
patiënten het resultaat van deze methode en enkele modificaties daarop
nader uit te werken.

Bij de gecompliceerde zoolzweer neemt de aantasting van de diepe buiger
in het gebied van de bursa podotrochlearis een belangrijke plaats in. Deze
aantasting in de vorm van een necrose leidt tot een purulent necrotiserende
podotrochleitis en secundaire ruptuur van de pees. Een voortschrijdende
necrose van de pees of de ontwikkeling van een etterig necrotiserend fleg-
moon rond de pees voert tot een septische tendovaginitis van de sesam-
schede, terwijl de etterig necrotiserende podotrochleitis tot een septische
arthritis van het klauwgewricht kan leiden.

Het is in de genoemde publikatie van Breuer (1963a) niet duidelijk of
hij enige selectie van zijn patiënten heeft toegepast bij de keuze van de twee
door hem aangegeven mogelijkheden:

I. Resectie van oppervlakkige en diepe buiger in de gemeenschappelijke
schede tot boven de bijklauwtjes.

II. Resectie van de buigers als onder I bedoeld, aangevuld met een resec-
tie van het klauwgewricht.

Met name is niet duidelijk of bij methode I wel steeds de peesschede in het
ziekteproces betrokken is geweest.

Daarentegen staat wel vast dat bij resectie van klauwgewricht ook inder-
daad dit gewricht was aangetast.

Het is bekend dat na een (secundaire) ruptuur of totale resectie van de
diepe buiger de klauw opwipt (Rollklaue; W e s t h u e s en B r e u e r,
1964) en bij de belasting alleen het balzool-gedeelte van de klauw de bodem
raakt of met andere woorden de patiënt een minderwaardige klauw bezit
die functioneel van niet veel meer betekenis is dan de stomp die overblijtt
na een goed uitgevoerde klauw-amputatie onder de kroonrand.

Alleen wanneer de methode Breuer de mogelijkheid in zieh bergt het op-
wippen (de Rollklaue) te voorkomen zodat de patiënt over een functioneel
vrijwel volwaardige klauw kan beschikken, kan zij o.i. de voorkeur ver-
dienen boven de amputatie.

Breuer fixeert de zieke klauw aan de gezonde, die van een houten blokje
wordt voorzien en ziet in de voor vele gevallen wat korte observatieperiode,
geen Rollklau ontstaan.

Wij hebben gemeend de door Breuer (1963a) beschreven methoden te
moeten variëren, waardoor aangepast aan de aard en omvang van de waar-
genomen afwijkingen een viertal methoden zijn ontstaan, die vanzelf-
sprekend ook in combinatie kunnen worden toegepast.

Methode A: Partiële resectie van de diepe buiger in het gebied van de
podotrochlea, bij necrose van de diepe buiger. (Niet in het
vergelijkende onderzoek opgenomen).

Methode C: Resectie van de diepe buiger tot onder de sesamschede,
tevens resectie van het straalbeen en ± 1 cm van het distale
gewrichtseinde van het kroonbeen, indien een purulent ne-
crotiserende podarthritis aanwezig is.
Methode D: Resectie van de oppervlakkige en de diepe buiger boven in de
sesamschede in die gevallen waar een purulente tendovaginitis
van de sesamschede aanwezig is, naast een purulent necroti-
serende podarthritis.

De beslissing welke van de vier methoden voor een bepaalde patiënt in
aanmerking komt is in de eerste plaats afhankelijk van de bevindingen die
worden verkregen uit een nauwkeurig klinisch onderzoek.
De aard en de omvang van de aantasting van pezen, peesscheden en bursa
podotrochlearis zullen als regel zonder moeilijkheden kunnen worden vast-
gesteld.

Het al of niet aangetast zijn van het klauwgevmcht is moeilijker met zeker-
heid te bepalen. Er dient rekening mee gehouden te worden dat vooral in
het beginstadium een periarthritis even ernstige klinische symptomen geeft
als een arthritis.

Een punctie van het klauwgewricht met eventueel onderzoek van de Synovia
kan een belangrijk hulpmiddel zijn maar zal zeker in de praktijk nog op
technische bezwaren stuiten en derhalve een beperkte toepassing vinden.
De mogelijkheden van de röntgendiagnostiek bij onderzoek en behandeling
van de beschreven gevallen zijn door ons veelvuldig gebruikt om de aan-
tasting van het gewricht vast te stellen. De röntgenfoto kan een zeer goed
inzicht verschaffen in de aard en omvang der veranderingen die zich bui-
nen de hoornschoen en aan kroon- en kootbeen voordoen. In een aantal ge-
vallen is ook het postoperatieve ziektebeloop röntgenologisch gevolgd waar-
o\\er nog in een afzonderlijke publikatie zal worden bericht.

Onder praktijkomstandigheden zal het niet mogelijk zijn het röntgenonder-
zoek bij de klinische beoordeling van de gecompliceerde zoolzweer te ge-
bruiken en ook in de kliniek wordt voor deze gevallen buiten de periode van
het beschreven onderzoek, het maken van een röntgenfoto tot een minimum
beperkt.

In een aantal gevallen zal dan de uiteindelijke keuze van de behandehngs-
rnethode worden bepaald door de bevindingen tijdens de operatie.
Tijdens de onderzoekperiode naar de betekenis van de genoemde operatie-
methoden is de mogelijkheid van amputatie van de zieke klauw niet of
nauwelijks in overweging genomen. Dit wil niet zeggen dat deze behande-
lingsmethode door ons wordt afgewezen.

Integendeel, wanneer blijkt dat de patiënt nog slechts één weide-periode
op het bedrijf aanwezig zal blijven, de eigenaar geen bezwaar heeft tegen
een amputatie maar wel opziet tegen een langdurige en tijdrovende nabe-
handeling en de daarmee verbonden hogere kosten, wordt de amputatie uit
economische en praktische overwegingen nog steeds uitgevoerd.
Zodra bij de gecompliceerde zoolzweer de peesruptuur (en het opwippen
van de klauw) een feit geworden is en verdere klinische gegevens wijzen in
de richting van aantasting van gewricht en/of peesschede, zal de amputatie
de voorkeur kunnen verdienen boven de tijdrovende, qua operatie-techniek
moeilijker en voor de eigenaar kostbaarder methoden C. en D.
Praktizerend dierenarts en kliniek zijn verplicht de eigenaar op de hoogte
te stellen van de voor- en nadelen der verschillende behandelingsmethoden
en dienen in overleg met hem de keuze te bepalen.

Iedere behandelingsmethode van de zoolzweer die meer omvat dan het vrij-
leggen van de ulcus en eventuele correctie van de prolaberende granulaties
is voor de patiënt een pijnlijke ingreep. Zowel voor patiënt als behandelende
dierenarts is een anesthesie bij de toepassing van de hier beschreven me-
thoden een dwingende eis. Afhankelijk van de omstandigheden waaronder
gewerkt wordt kan worden gekozen uit een epidurale anesthesie of ge-
leidings anesthesie van de ondervoet.

Nadat de hele ondervoet zorgvuldig gereiningd is, wordt het operatieveld
geschoren Na de anesthesie (afb. II) wordt om bloedledigheid in de onder-
voet te verkrijgen, halverwege de metatarsus of metacarpus een Esmarchse
ligatuur aangebracht. Om opwippen van de geopereerde klauw na de
operatie te voorkomen worden de klauwpunten met behulp van een stukje
ijzerdraad aan elkaar verbonden.

Nu wordt het klauwijzer onder de gezonde klauw genageld. Het aanbrengen
van het houten blokje geschiedt pas na de operatie, anders zou dit de
manipulaties tijdens de operatie belemmeren. Om een houten blokje anders
dan met behulp van een klauwijzer onder de klauw te bevestigen, zijn in de
handel verschillende zelfpolymerizerende kunstharssoorten verkrijgbaar.

De huidsnede wordt gemaakt, vanuit de zoolzweer mediaal om de bijklauw
heen, tot ± 6 cm boven de bijklauw. (Afb. II) De richting van de snede
volgt de lijn van de buigpezen. Ver\\olgens klieft men de subcutis en de

sesamschede, waarna de ojjpei-vlakkige buiger, die de diepe buiger hier als
een schede omgeeft, tevoorschijn komt. Om de diepe buiger te kunnen be-
reiken moet de oppervlakkige buiger in de lengterichting worden gespleten.
Nu is het mogelijk om de diepe buiger ter hoogte van het proximale einde
\\an de sesamschede te reseceren (Afb. IIIl.

De aanhechtingsplaats van deze pees aan het klauwbeen is in de meeste ge-
vallen zodanig genecrotiseerd, dat de resectie op deze plaats na circulaire
omsnijding van de zoolzweer, weinig moeilijkheden oplevert.

Hierna réseceert men de oppervlakkige buiger in de proximale wondhoek
en aan het kroonbeen. Bij het losprepareren van de oppervlakkige buiger
van de aanhechtingsplaats aan het kroonbeen moet men er speciaal op let-
ten, het gewrichtskapsel van het kroongewricht niet te laederen.
Het straalbeen kan verwijderd worden nadat de straalbeen-kroonbeen
bandjes en het straalbeen-klauwbeen bandje met behulp van twee Sali
bladen doorgesneden zijn.

Aanwezige fibrine en necrotisch weefsel wordt met de nodige voorzichdg-
heid verwijderd.

Tenslotte moet het aangetaste klauwgewricht gedraineerd worden. Drainage
wordt verkregen door ± 1 cm van het distale einde van het kroonbeen met
behulp van een draadzaag te reseceren.

Om de draadzaag te kunnen aanbrengen, wordt aan de dorsale zijde van
de teen net boven de kroonrand een snede aangebracht tot op het kroon-
been.

Nu is het mogelijk de draadzaag met behulp van een Gerlachse naald direct
om het kroonbeen te brengen.

Na doorsnijden van de kroonbeen-klauwbeen banden met behulp van
Sali-bladen is het mogelijk het afgezaagde stuk kroonbeen te verwijderen.
De ruimte, ontstaan door de resectie van de beide buigpezen en het stuk
kroonbeen wordt opgevuld met tampons bestrooid met breedspectrum anti-
biotica in poedervorm, teneinde drainage te verkrijgen naar de zool toe.
De wond wordt in plaats van met hechtingen door middel van een goed
gelegd verband gesloten. Wanneer de wondranden goed aan elkaar gedrukt
worden, gebeurt het vaak dat het grootste gedeelte van de wond per primam
geneest.

Om te voorkomen dat verband en wond nat worden, wordt bruine teer op
het verband aangebracht.

Voor een goed genezingsverloop is de nabehandeling zeer belangrijk. Het
verband moet na een week gewisseld worden. Het is raadzaam om het wis-
selen van het verband en het verwijderen van de drain niet langer uit te
stellen, aangezien bij langere duur het granulatieweefsel in de drain groeit.
Hierdoor is de drain moeilijk te verwijderen zonder de wond ernstig te
laederen en is het risico aanwezig dat er gedeelten van de tampon als
coi-pora aliena in het granuladeweefsel achter blijven. Het nieuw aange-
brachte verband kan de eigenaar na een week verwijderen, waarna ge-
durende veertien dagen dagelijks voetbaden (soda) moeten worden ge-
geven.

Het klauwblokje kan na ongeveer zes weken verwijderd worden, terwijl de
draadverbinding tussen de beide klauwpunten zx> lang mogelijk intact dient
te blijven.

De ingreep bij deze methode is minder uitgebreid, doch qua techniek niet
gemakkelijker dan die onder D. beschreven.

De sesamschede is hier niet aangetast. De voorbereidingen voor de operatie
zijn dezelfde als bij de vorige methode. De huidsnede wordt vanuit de zool-
zweer tot halverwege de kootholte gemaakt. Men snijdt door tot op de

diepe buiger en reseceert deze iets boven het straalbeen. Wanneer men
voorzichtig is, wordt de sesamschede niet geopend. Mocht dit toch gebeurd
zijn, dan dienen vóór het verbandleggen, met behulp van een geknopte
canule, breedspectrum antibiotica in de sesamschede gebracht te worden,
om de eventueel optredende infectie te voorkomen. Exstirpatie van hel
straalbeen en het distale gedeelte van het kroonbeen geschieden op de
onder D. beschreven manier.

Het necrotische gedeelte van de diepe buiger en het straalbeen worden op
de respectievelijk onder C. en D. beschreven manier verwijderd.
Aangezien hier een septische, nog niet necrotiserende podarthritis aanwezig
is, wordt de door het verwijderen van het straalbeen tot stand gekomen
drainage van het klauwgewricht voldoende geacht.

Om achterblijven van een septische haard in de gewrichtsspleet te voor-
komen, worden daar extra antibiotica ingebracht.

De door het verwijderen van het straalbeen ontstane ruimte wordt opgevuld
met tampons die met breedspectrum antibiotica in poedei-vorm zijn be-
strooid.

Het necrotisch geworden gedeelte van de diepe buiger wordt vemijderd
met behulp van een geknopt scalpel of scherpe lepel, nadat de klauwbal
opgespleten en de zoolzweer omsneden is.

In het voorjaar en de zomer van 1964 werden in de kliniek honderd run-
deren volgens de beschreven methoden D., C. en B. behandeld, acht-en-
negentig aan één been en twee aan beide achterbenen. De gegevens be-
treffende het post operatief verloop en de afloop werden in 90 gevallen
verkregen door schriftelijke informatie bij de eigenaar na zes maanden.
De overige tien gevallen zijn na zes maanden klinisch en röntgenologisch op
de kliniek onderzocht.

De in de kolom „niet genezen" gerubriceerde dieren zijn door de eigenaar
opgeruimd wegens ernstige complicaties. Deze complicaties waren onder
meer arthritis v£m het klauwgewricht of een purulente tendovaginitis van
de sesamschede aan de oorspronkelijk gezonde zijde van de ondervoet.
Hoewel niet in alle gevallen uit de groep „genezen zonder complicaties"
van een normale stand van de klauw kan worden gesproken, zijn de af-
wijkingen in de vorm van opwippen zodanig gering dat de functie van de
klauw tijdens de belasting als voldoende kan worden beschouwd. Slechts bij
7 van de honderd werd een duidelijk opwippende, d.w.z. een functioneel
onvolwaardige, klauw gezien.

Onze conclusie is dan ook dat bij een aantal daarvoor in aanmerking komen-
de gevallen aan de hier beschreven behandelingsmethoden de \\ oorkeur kan
worden gegeven boven de klauwamputatie. De uiteindelijke bestemming van
de patiënt en de instelling van de eigenaar ten aanzien van de nabehande-
ling vormen belangrijke factoren bij de keuze van de behandelingsmethode.

De zoolzweer en vooral de daaruit voortkomende complicaties staan de laatste jaren
weer in de belangstelling van de onderzoekers.

Over de aetiologie is men het nog niet eens. Er wordt aangenomen dat trauma,
gepaard gaande met bacteriële infectie, dc belangrijkste factor is bij het ontstaan van
een zoolzweer en haar complicaties.

Bij de behandeling van de eenvoudige zoolzweer zijn renetten, caustische en/of
desinfecterende middelen en een goed gelegd drukverband onontbeerlijk.
Bij de gecompliceerde zoolzweer zijn verwijdering van necrotische delen en goede
drainage van het proces, gecombineerd met antibacteriële behandeling noodzakelijk
voor een vlotte genezing.

.Afhankelijk van aard en omvang der waargenomen complicaties zijn er verschillende
operatieve behandelingsmethoden bekend die variëren van een eenvoudig openleggen
van het ziekteproces via het operatief verwijderen van aangetaste wecfsls tot de
radicale klauwamputatie toe.

In 1963 is door Breuer een nieuwe operatieve behandelingsmethode gepubliceerd,
waarbij alles wat in het beloop van een zoolzweer moeilijkheden kan opleveren of
reeds opgeleverd heeft, uit de onder\\\'oet wordt weggenomen, met behoud van de
klauw zelf. Deze publikatie is voor ons aanleiding geweest bij honderd patiënten het
resultaat van deze methode en enkele modificaties daarop uit te werken.
De methoden door ons toegepast zijn:

Methode A: Partiële resectie van de diepe buiger in het gebied van de podotrochlea,
bij necrose van de diepe buiger. (Niet in het vergelijkende onderzoek
opgenomen.)

Methode B: Partiële resectie van de diepe buiger tot onder de sesamschede en
resectie van het straalbeen, indien dit aangetast is en al of niet gepaard
gaat met een septische (nog niet purulent nccrotiserende) podarthritis.
Methode C: Resectie van de diepe buiger tot onder de sesamschede, tevens resectie
van het straalbeen en ± 1 cm van het distale gewrichtscinde van het
kroonbeen, indien een purulent necrotiscrcndc podarthritis aanwezig is.
Methode D: Resectie van de oppervlakkige en diepe buiger boven in de sesamschede
in die gevallen waar een purulente tendovaginitis van de sesamschede
aanwezig is, naast een purulent nccrotiserende podarthritis.
Onze conclusie is, dat in gevallen, waar klauwamputatie niet gewenst is en de
eigenaar de hogere operatiekosten en langere nabehandeling niet bezwaarlijk vindt,
de operatieve behandeling bij de gecompliceerde zoolzweer zeker verantwoord is.

In recent years, investigators have become interested again in ulcers of the sole and
particularly in the resulting complications.

Views on the aetiologie of this condition continue to differ to some extent. Injury
accompanied by bacterial infection is assumed to be the most important factor in the
pathogenesis of ulcer of the sole and its complications.

Paring away with the knife, caustic agents and/or disinfectants as well as a correctly
applied pressure dressing are essenUal in treatment of simple ulcers of the sole.
Removal of necrotic tissue, adequate drainage of the lesion and antibacterial
treatment are required to ensure rapid healing in complicated ulcers of the sole.
Depending on the nature and extent of the complications observed, there are various
known methods of surgical treatment, ranging from simple exposure of the lesion
to surgical removal of the affected tissues and even radical amputation of the foot.
A new surgical procedure was suggested by Breucr in 1963, in which anything
which gives or has given rise to complications in the course of an ulcer of the sole,
is removed from the lower part of the foot, the foot itself being preserved.
B r e u e r\' s paper induced the present authors to study the results obtained using
this procedure in 100 patients and to develop a number of modifications. The
procedures adopted by the present authors arc:

Procedure A : Partial excision of the deep flexor tendon in the region of the navicular
bone in necrosis of the deep flexor tendon (not included in the
comparative study).

Procedure B: Partial excision of the deep flexor tendon as far as beneath the
sesamoidean sheath and excision of the navicular bone when this bone
is involved and the lesion is accompanied or unaccompanied by septic
(not yet suppurative and necrotizing) podarthritis.
Procedure C: Excision of the deep flexor tendon as far as beneath the sesamoidean
sheath as well as excision of the navicular bone and approximately one
cm. of the distal epiphysis of the rhort pastern bone when suppurative
necrotizing podarthritis is present.
Procedure D: Excision of the superficial and deep flexor tendons at the top of the
sesamoidean sheath in those cases in which purulent tenosynovitis of
the sesamoidean sheath is present and accompanied by suppurative
necrotizing podarthritis.
It is concluded that surgical treatment is undoubtedly warranted in complicated
ulcers of the sole in those cases in which amputation of the foot is not advisable and
the owner does not object to the higher cost of surgery and the longer period of
postoperative treatment.

Les dernières années l\'ulcère (plantaire) du sabot, et surtout les complications qui en
proviennent, se trouvent dans le centre de l\'intérêt des travailleurs scientifiques.
On n\'est pas encore tout à fait d\'accord sur l\'étiologie. On admet qu\'un traumatisme
accompagné d\'une infection bactérienne est le facteur principal pour la genèse d\'un
ulcère du sabot et de ses complications.

Pour le traitement d\'un ulcère du sabot simple les boutoirs, des remèdes caustiques
et/ou désinfectants et un pansement compressif bien appliqué sont indispensables.
Au cas d\'un ulcère compliqué l\'élimination des parties nécrotiques et un bon drainage
du processus, combiné d\'un traitement antibactérien, sont nécessaires pour une
guérison rapide.

On connaît des méthodes de traitement chirurgical différentes selon la nature et

l\'extension des complications observées, variant d\'une simple incision du processus,

En 1963 B r e u e r a publié une nouvelle méthode de traitement chirurgical, pendant

lequel on excise du pied inférieur tout ce qui, au cours de l\'ulcère du sabot, puisse

fournir des difficultés ou en a fornies déjà, en conservant le sabot lui-même. La

publication nous a incités à élaborer chez cent patients le résultat de cette méthode et

Méthode A: Résection partielle du tendon fléchisseur profond dans la région dc
l\'os naviculaire, au cas de nécrose du tendon fléchisseur profond (non
comprise dans les recherches comparatives).
Méthode B: Résection partielle du tendon fléchisseur profond jusqu\'en dessous de
la gaine tendineuse sesamoïde et résection de l\'os naviculaire si celui-ci
est infecté et est accompagné ou non d\'une podarthrite septique (non
encore purulemment nécrosante).
Méthode C: Résection du tendon fléchisseur profond jusqu\'en dessous de la gaine
sesamoïde, et en outre résection de l\'os naviculaire et environ 1 cm. de
l\'epiphysc distale de l\'os coronaire si une podarthrite purulemment
nécrosante se présente.
Méthode D: Résection du tendon fléchisseur superficiel et profond dans le haut de
la gaine sesamoïde dans les cas où une tendovaginite purulente de la
gaine se présente à côté d\'une podarthrite purulemment nécrosante.
Notre conclusion c\'est que, dans les cas ofi l\'amputation du sabot n\'est pas désirable
et que le propriétaire ne proteste pas contre les frais plus élevés de l\'opération et du

traitement post-opératoire, le traitement chirurgical de l\'ulcère du sabot est cer-
tainement justifié.

Das Klauensohlengeschwür mit seinen hieraus entstehenden Komplikationen hat in
den letzten Jahren wiederum das Interesse der Forscher geweckt. Uber die Ätiologie
besteht noch eine gewisse Unsicherheit. Es wird angenommen, dass Quetschungen
mit bakterieller Infekdon den Hauptfaktor bei der Entstehung eines Klauensohlenge-
schwürs bildet.

Bei der Behandlung des einfachen Sohlengeschwürs sind das Ausschneiden, kaustische,
bezw. desinfizierende Mittel und ein gut angelegter Druckverband unerlässlich.
Beim komplizierten Klauensohlengeschwür sind für eine schnelle Genesung die
Entfernung der nekrotischen Teile, und eine gute Drainage, kombiniert mit anti-
bakterieller Behandlung, unentbehrhch.

Abhängig von Art und Umfang der wahrgenommenen Komplikationen sind ver-
schiedene operative Behandlungsmethoden bekannt, die vom einfachen Freilegen des
Prozesses über operative Entfernung der angegriffenen Gewebe bis zur radikalen
Klauenamputation reichen.

Im Jahre 1963 wurde von Breuer eine neue operative Behandlungsmethode
publiziert, bei der alles, was im Krankheitsverlauf eines Klauensohlengeschwürs an
der Zehe an Komplikationen hervorrufen kann, unter Erhaltung der Klaue entfernt
wurde.

Diese Publikation ist für uns Anlass gewesen das Resultat dieser Methode zu über-
prüfen und einige Modifikationen hierzu auszuarbeiten.
Die durch uns angewandten Methoden waren:

Methode A: Teilresektion der tiefen Beugesehne im Gebiet der Podotrochlea bei
Sehnennekrose (nicht in der vergleichenden Untersuchung aufgenom-
men).

Methode B: Teilresektion der tiefen Beugesehne bis zur Sehnenscheide und Resektion
des Strahlbeins bei aseptischer oder septischer, noch nicht purulent
nekrotisierender, Podarthritis.
Methode C: Resektion der tiefen Beugesehne bis zur Sehnenscheide und des Strahl-
beins, sowie einer ± 1 cm breiten Knochenscheibe vom distalen Gelen-
kende des Kronbeins, bei einer purulent nekrotisierende Podarthritis.
Methode D: Resekdon der oberflächigen und tiefen Beugesehne im proximalen Ende
der Sehnenscheide, bei purulenter Tendovaginitis und einer purulent
nekrotisierenden Podarthritis.

Unsere Konklusion ist, dass in Fällen wo eine Klauenamputation unerwünscht ist und
der Besitzer die höheren Operationskosten und längere Nachbehandlung nicht be-
schwerhch findet, eine operative Behandlung beim komplizierten Klauensohlenge-
schwür zu verantworten ist.

La ulcera del casco y especialmente las comphcaciones las cuales provienen de esta,
estan en el interes de los investigadores otra vez, en los Ultimos afios. Sobre la
etiologia uno no es todavia de acuerdo completo, Uno acepte que trauma acompafiado
con una infeccion con bacterias es el factor mas importante para el origen de una
ulcera del casco y sus comphcaciones.

Para el tratamiento de una ulcera simple, las renetas, remedios causticos y o
desinfectantes y un vendaje de presion bien aphcado estan indispensables.
En la ulcera complicada del casco, se necesite sacar las partes necroticas y un drenaje
bueno del proceso en combinacion con un tratamiento antibacteriano, para una
curacion rapida.

Dependiente del caracter y de la extension de las comphcaciones observadas hay
diferentes métodos de tratamiento operatives conocidos, los cuales pueden variar de

una apertura simple del proceso por sacar operative !os tejidos atacados, hasta la
amputacion radical del casco.

En 1963 B r e u e r ha publicado un nuevo metodo de tratamiento operativo, en cual
todo que puede producir dificultades alrededor de la ulcera del casco, o ya ha
producido, se lo sace del pie con conscrvacion del casco. La publicacion era para
nosotros un motivo para probar esto metodo y algunas modificaciones en un ciento
de pacientes.

Metodo A: Reseccion partial del tendon flexible profundo en la region de la
podotroclea, cuando existe una necrosis del tendon flexible profundo
(no incluido en el examen de comparacion).
Metodo B: Reseccion partial del tendon flexible profundo hasta abago la vaina
sesami, ademas reseccion de la polea del casco, si esto es danado y si o
no esta acompanado con una podartritis (todavia no purulente, necrotica)
septica.

Metodo C: Reseccion del tendon flexible profundo hasta abajo la la vaina sesami,
ademas reseccion de la polea del casco y mas o menos 1 centimetro de la
extrema distal de la articulacion del hueso coronado, cuando hay una
podartritis purulente necrotica.
Metodo D: Reseccion del tendon flexible superficial y del tendon flexible profundo
arriba dentro de la vaina sesami en estos casos cuando hay una tendo-
vaginitis purulenta de la vaina sesami, junto una podartritis necrotica
purulenta.

Nuestra conclusion es, que cn casos, cuando no hay la necesidad de amputar el casco
y el duena del animal no tiene objecion contra los gastos de operacion elevados y
contra un tratamiento de mas largo tiempo, el tratamiento operativo de la ulcera del
casco complicada, si es jusdficado.

A m s t u t z, H. E.: Prolapse of the sole. IIL Internationale Tagung über Rinder-
krankheiten, Kopenhagen, Aug. 1964, blz. 320.
A s s m u s, G.: Erfahrungen mit der Resektion des Klauensesambeines beim Rind.
IIL Internationale Tagung über Rinderkrankheiten, Kopenhagen, Aug. 1964,
blz. 326.

Bouckaert, J.: Lameness in catüe. IIL Internationale Tagung über Rinder-
krankheiten, Kopenhagen, Aug. 1964, blz. 225.
B ö m e r, H.: Über das spezifisch traumatische Klauensohlengeschwür und dessen
Komplikation, die Nekrose des Klauenbeingesehne. Vet. med. Nachr., 63, (1958).
B r e u e r, D.: Neue Operationsverfahren beim Klauengeschwür der Rinder. Tierärztl.

Umsch., 18, 646, (1963).
Breuer, D.: Technovit und Klauenbeschlag. Tierärztl. Umsch., 18, 545, (1963).
Greenough, P. R.: Observations on some of the Diseases of the Bovine Foot. I en

II. Vet. Rec., 74, 1, 53, (1962).
R o h d e, F.: Die Resektion des lateralen bzw. medialen Schenkels der oberflächlichen
und tiefen Beugesehne im distalen Drittel des Mittclfuszes beim Rind. Mh.
Vet.Med., 12, 9, (1957).
Rusterholz, A.: Das spezifisch traumatische Klauensohlengeschwür des Rindes.

Schweiz. Arch. Tierhlk., 62, 421, 505, (1920).
Westhues, M. und Breuer, D.: Die Rollklaue des Rindes und ihre Beziehung
zur Sehnen und Klauengelenksresektion. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 77, 213,
(1964).

„Vetoplast" en hout prothesen. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 576, (1965).
W i e s s n e r, F. und W i e s s n e r, W.: Ein orthopädischer Klauenbeschlag beim
Rind. Wien tierärztl. M.schr., 38, 251, (I95I).

Van 26 oktober 1964 tot 3 december 1964 werd onder auspiciën van de
„Nedeco" te den Haag en de Koninklijke Nederlandsche Heidemaat-
schappij te Arnhem een reis naar Indonesië gemaakt om, samen met
andere specialisten, de mogelijkheden en consequenties na te gaan van ka-
topverbouw in de veeteeltgebieden Timor en Sumba.
Hierbij bestond verder gelegenheid Djakarta, Bogor en Bali te bezoeken,
vele oude contacten te hernieuwen en nieuwe te maken.

Voor een „oud-Indiëgast" als schrijver dezes was het eerste grote genoegen:
te zien en te beleven dat Indonesië nog altijd één der mooiste landen ter
wereld is; „een gordel van smaragd".

In de tweede plaats dat een afwezigheid van 13 jaar de herinneringen aan
een verblijf van 15 jaar niet hadden uitgewist en ik min of meer het gevoel
had weer „thuis" te komen.

In de derde plaats dat de ontvangst overal en bij allen buitengewoon
pretüg was en duidelijk te bemerken was dat men wederzijds blij was
elkaar weer te ontmoeten.

En in de vierde plaats, en dit is „lest-best", dat de Indonesiërs duidelijker
hun zelfrespect toonden door een vrij en vrolijk zijn en een gemakkelijk-
heid in de omgang die vroeger weinig werden gevonden. Dit grote goed
der onafhankelijkheid was voor mij één der mooiste en beste verrassingen.
Bijzonder goed was verder het weer ontmoeten van oude medewerkers met
wie men jaren lang in de „bush-bush" had verkeerd en gewerkt.

Materieel waren de verschillen met vroeger minder groot dan men mogelijk
zou verwachten. Verschillende grote, hypermoderne gebouwen als het
nieuw Aziatisch Olympisch Stadion en Hotel Indonesia hebben geen kans
gezien het aanschijn van de hoofdstad Djakarta te veranderen. Wel waren
bevolking en verkeer echter geweldig toegenomen.

Bogor was nog veel minder veranderd. Ook in het uiterlijk van de fakul-
teiten en instituten die zulk een stempel drukken op dit belangrijke onder-
zoekcentrum op agrarisch gebied (foto 1).

En op Bali was ik weer als vroeger getuige van een invasie van Amerikaanse
toeristen, aangetrokken door het schone landschap, de knappe en zo ho-
mogene bevolking, de interessante dansen en de uitgebreide kunstnijverheid.
De verbindingen gaven verder nog wel eens moeilijkheden, zoals te zien is
op foto 2.

Wat de economische diensten betreft, zoals die voor veeteelt en diergenees-
kunde, waren er wel grote veranderingen te bespeuren. De grootste hier-
van was wel de uitbreiding die deze diensten hadden ondergaan. Nieuwe
kantoren waren in gebruik genomen en de aantallen medewerkers waren
sterk toegenomen. Hiermee had de toename der werkfondsen echter niet
altijd gelijke tred gehouden, zodat er op het gebied der materiële voor-
zieningen vele wensen bestonden.

1 Prof. Dr. P. Hoekstra; hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht; Biltstraat
172; buitengewoon hoogleraar aan de Landbouwhogeschool te Wageningen;
Duivendaal 5.

1. Het veeteeltcomplex in Bogor; rechts het veeteeltcomplex van de universiteit;
links het algemeen veeteeltinstituut.

Ditzelfde geldt voor de verschillende inrichtingen van Hoger Onderwijs
die ook sterk in aantal zijn toegenomen, maar dikwijls slechts pover voor-
zien zijn van de nodige uitrustingsstukken.

Verder bleek men van de Fakulteit der Diergeneeskunde, die eertijds twee
richtingen omvatte, nl. die voor diergeneeskunde en die voor veeteelt, een
Fakulteit van Veeteeltwetenschappen afgesplitst te hebben; ook op andere
plaatsen had men Fakulteiten voor Veeteeltwetenschappen opgericht. De
grote uitbreiding van lager en middelbaar onderwijs maakt het blijkbaar
gewenst ook het hoger onderwijs sterk in de breedte uit te bouwen. Dat de
uitrusting aan personeel, boeken en instrumenten hiermee geen gelijke tred
kan houden, maakt dat hieraan in de toekomst veel aandacht besteed za!
worden.

Nieuw waren verder op landbouwkundig gebied diensten als „Perhutani"
en „Perhewani" (hutan = bos; hewan = vee) die als semi-gouvernemen-
tele bedrijven nieuwe activiteiten ontplooien, bijv. ranchbedrijven stichten
en ook winst mogen maken.

Wat de rundveeteelt betreft bezit men nog het Balirund en het Madura-
rund als autochtone rassen. Het merkwaardige Balirund (foto 3), geken-
merkt door zijn hoge en lange schoft, en het lichtere Madurarund (foto 4)
dienen beide voor werk en de produktie van vlees. Verder is de uit India
ingevoerde Ongole, die aanvankelijk voor zwaarder werk werd gebruikt
(foto 5), maar meer en meer in de vleesrichting wordt gefokt (foto 6),
zeer verbreid.

Ten behoeve van de melkvoorziening van de grotere centra importeerde
men vroeger reeds zwartbonten uit Nederland (foto 7). Na de oorlog is
men hiermee doorgegaan, waarbij men in de jaren van moeilijkheden
tussen Nederland en Indonesië de dieren uit Denemarken betrok.
Thans importeert men weer op grote schaal uit Nederland. Importen van
Rode Denen, o.a. voor kruising met Madurarunderen, zijn, vermoedelijk
wegens een minder goede constitutie, slecht bevallen.

Naast het rund handhaaft de karbouw (foto 8) zich nog altijd in het
bijzonder voor werkzaamheden in de natte sawahs. Of ze worden als trek-
dier voor ploeg en eg gebruikt of als kudde in moerassige velden rondge-
dreven tot de grond voldoende gekneed is om als plantbed voor de jonge
rijstplanten te kunnen dienen (foto 9). Wegens meerdere laatrijpheid en
minder goede smaak van vlees en melk verliest de karbouw in alle niet
moerassige streken terrein aan het nmd.

Van de kleine herkauwers is alleen de geit van betekenis. In warme, voch-
tige contreien kunnen schapen niet gedijen. In Indonesië tracht men de
kleine, brede, gestopte „country-goat" te verbeteren met de uit India ge-
importeerde „Jumnapary goat" (foto 10). In wezen een melkgeit, geeft zij
meer formaat aan de alleen voor de vleesproduktie gehouden geitenstapel.
Het paard is in Indonesië nog altijd van betekenis als rijpaard in gebieden
met weinig wegen en als trekdier voor kleine karretjes ten behoeve van
het plaatselijk vervoer in kleinere steden. Sumba levert met zijn Sandel-
houtras (foto 11) hiervoor nog altijd het beste materiaal.
In de gekerstende en animistische, d.w.z. de niet-Mohammedaanse streken
komen veel varkens van het Sus vittatus type voor (foto 12). Hier en daar
worden ook Westerse varkens en kruisingsprodukten gehouden.

7. Vóór de oorlog uit Nederland geïmporteerde zwartbonte stier (foto H. Huitema).

Samenwerking met Nederland op veeteeltkundig, eventueel diergenees-
kundig gebied wordt door Indonesië zeer op prijs gesteld. Wegens de grote
opleidingscapaciteit van alle mogelijke inrichtingen van Hoger Onderv^^ijs
heeft men alleen behoefte aan personen die op het een of ander gebied
in meer of mindere mate specialist zijn.

Naar aanleiding van een in 1964 gemaakte reis door Indonesië werden enkele
veeteeltkundige en diergeneeskundige aspecten van het huidige Indonesië belicht.

Some aspects of cattle breeding and veterinary medicine in present-day Indonesia
are discussed with reference to a journey made through Indonesia in 1964.

A l\'occasion d\'un voyage fait en 1964 en Indonésie, l\'auteur commente quelques
aspects de l\'élevage et de la médecine vétérinaire dans l\'Indonésie contemporaine.

Nach Rückkehr einer in 1964 gemachten Reise durch Indonesien wurden einzelne
Aspekte über Viehzucht und Veterinär-medizin im heutigen Indonesien beleuchtet.

A proposito de un viaje a Indonesia hecho en 1964 fueron aclarados algunos aspectos
de ciencia de ganaderia y de medecina veterinaria en el Republica de Indonesia
actual.

Op verzoek van de Afdeling Paardenhouderij van het Landbouwschap, is
een onderzoek ingesteld naar het sperma van normale dekhengsten. iNa
een bespreking in de Commissie Gezondheidszorg Paarden van genoemde
afdeling en in het College van Directeuren van Gezondheidsdiensten, is
een werkgroep samengesteld om dit onderwerp te bestuderen. In deze werk-
groep hebben zitting genomen vertegenwoordigers van de Afdeling Paar-
denhouderij, van de Gezondheidscommissie, van het Instituut Veeteelt-
kundig Onderzoek „Schoonoord" (I.V.O.), van de Faculteit der Dierge-
neeskunde en van de twee grootste stamboekorganisaties (V.L.N. en
K.V.N.T.). Daar het plan is uitgegaan van de Afdeling Paardenhouderij,
kon de werkgroep bij het Landbouwschap worden ondergebracht.
De stamboekorganisaties. De Koninklijke Vereniging „Het Friesch Paar-
denstamboek" (F.P.S.), De Koninklijke Vereniging „Het Nederlandsche
Trekpaard" (K.V.N.T.), De Vereniging „Het Nederlandsche Shetland
Ponystamboek" (N.S.P.S.), Het Noord-Nederlands Warmbloed Paarden-
stamboek (N.W.P.) en De Vereniging tot Bevordering der Landbouwtuig-
paardfokkerij in Nederland (V.L.N.), hebben de taak op zich genomen
om goed bevruchtende hengsten voor het onderzoek uit te zoeken en nader-
hand de bevruchtingsresultaten van deze dieren zo volledig mogelijk te ver-
zamelen. De medewerkers van de gezondheidsdiensten hebben het sperma
verzameld en onderzocht en de vertegenwoordiger van de faculteit heeft
de verzamelde gegevens bewerkt. Het I.V.O. heeft een literatuuroverzicht
betreffende hengstesperma samengesteld; dit is naderhand als een insti-
tuutsverslag gepubliceerd. De verschillende instanties hebben de gemaakte
kosten zelf betaald en door de Stichting Fonds Nederlandse Veefokkerij
is een financiële bijdrage verstrekt.

Ten behoeve van het onderzoek zijn o.a. de volgende voorschriften en
adviezen door de werkgroep opgesteld. Voor de beoordeling van een hengst
is één ejaculaat onvoldoende en daarom moeten per hengst verschillende
ejaculaten worden verzameld.

Een klinisch onderzoek van het genitaalapparaat is gewenst, om alsnog
abnormale dieren uit te sluiten.

Voor het vermelden van de gegevens is een protokol opgesteld. De ejacu-
laten zullen in eerste en volgende worden verdeeld; een volgend ejaculaat
wordt verzameld als de hengst dezelfde dag reeds eerder heeft gedekt.
Voor de beoordeling van de individuele beweeglijkheid worden de percen-
tages vermeld van de normaal vooruitgaande spermiën, van de spermiën
met een afwijkende beweging en van de stil liggende spermiën. De snelheid

van de vooruitgaande beweging wordt gewaardeerd als langzaam (1),
matig (2), snel (3) of zeer snel (4).

Om het meten van de grootte van het ejaculaat betrouwbaar en praktisch
uit te voeren, dient te worden gebruik gemaakt van een geijkt maatglas
van 100 cm3, dat een maximale middellijn heeft van 5 cm.
In de loop van het onderzoek zijn nog enkele aanvullende adviezen ge-
geven. Het glazen verzamelvat van de kunstschede (model Götze) kan door
een plastic zakje worden vervangen. Voorts kan het sperma verzamelen
van ponyhengsten met succes geschieden met behulp van een kunstschede
voor stieren; de watermantel mag dan slechts voor een klein gedeelte
met warm water (40-42° C) worden gevuld.

Bij het gebruik van een nieuwe kunstschedebinnenband kunnen moeilijk-
heden ontstaan; de nieuwe rubber kan n.1. oplosbare zwavelverbindingen
afgeven, die giftig zijn voor de spermiën. Het is daarom noodzakelijk de
nieuwe binnenband vóór de montage met een borstel en warm water goed
te reinigen en de band vervolgens in gedestilleerd water uit te koken.
Worden de binnenbanden in een 1% HCl oplossing uitgekookt, dan is het
nodig ze hierna goed uit te spoelen en ver\\\'olgens nog eens uit te koken
in gedestilleerd water; hierna wordt de pH van de vloeistof gecontroleerd;
bij een afwijkende pH wordt het uitkoken in vers gedestilleerd water her-
haald.

In de jaren 1959, 1960 en 1961 zijn 141 hengsten onderzocht. Totaal
konden 112 eerste en 98 volgende ejaculaten worden verzameld. Bij de
praktische uitvoering hebben zich verschillende moeilijkheden voorgedaan,
zodat de hoeveelheid verzameld materiaal is tegen gevallen. Deze moei-
lijkheden moeten zowel bij de vei-zamelaars als bij de hengstenhouders
worden gezocht. Gebrek aan tijd, de vrees voor een verkeerde interpretatie
door derden en het niet beschikbaar kunnen stellen van een hengstige
merrie, moeten als de voornaamste factoren worden beschouwd.
Daar in het verloop van de drie jaren steeds minder materiaal ter be-
schikking kwam, is dit onderzoek beëindigd.

Om het verschil tussen de eerste en volgende ejaculaten te laten zien, zijn
de verzamelde gegevens in tabel 1 ondergebracht. Van de ejaculaten zijn
alleen de grootte, het aantal spermiën per cm3 en het totaal aantal sper-
miën berekend. Daar, wat de andere gegevens betreft, geen duidelijke
verschillen bestaan tussen eerste en volgende ejaculaten, zijn deze hier
weggelaten. Voorts zijn de gemiddelde gegevens en de spreiding per stam-
boek apart venneld, omdat tussen de rassen duidelijke verschillen in grootte
bestaan. De rassen zijn alfabetisch gecodeerd volgens lichaamsgrootte. A
betreft het grootste ras en E het kleinste.

Uit de tabel blijkt, dat de eerste ejaculaten het grootst zijn. Ook het aantal
spermiën per cm3 en het totaal aantal spermiën ervan, zijn bij de hengsten
van B, C en A duidelijk groter. Bij de hengsten van D en E zijn deze
gegevens, door het geringe aantal ejaculaten, niet betrouwbaar. Uit deze
tabel kan worden geconcludeerd, dat het voor een goede beoordeling ge-
wenst is, om eerste ejaculaten te verzamelen.

Van alle 210 eerste en volgende ejaculaten zijn gemiddelden per stamboek
berekend. Deze gemiddelden betreffen de ejaculaatgrootte, het aantal voor-

uitgaande spermiën, de snelheid van de spermiën, het aantal spermiën per
cm3, het totaal aantal spermiën per ejaculaat, de pH en het percentage
morfologisch afwijkende spermiën (tabel 2).

Voorts is van alle gegevens, met uitzondering van die over de grootte en
het aantal spermiën, het gemiddelde berekend en de spreiding vermeld.
Uit de gegevens betreffende de grootte van de ejaculaten blijkt ook hier,
dat de ejaculaten van de grotere hengsten (A, B en C) duidelijk groter
zijn dan die van de kleinere typen D en E.

Bij de beoordeling van de grootte van het ejaculaat, moet met het ras dus
altijd rekening worden gehouden.

Het volgende gegeven betreft het percentage normaal vooruitgaande bewe-
ging. Deze beweging geeft in de regel een goede informatie over de kwa-
liteit van het ejaculaat. Een rasinvloed kan hier niet worden aangetoond.
Bij de waardering van een willekeurig ejaculaat hebben we houvast aan
het gemiddelde van 53%, ondanks de grote spreiding van 0-90%.
Wat betreft de snelheid van de spermiën kan worden opgemerkt, dat deze

over het algemeen goed is. Het gemiddelde bedraagt dan ook 3,1 (4 is
maximaal). Ook hier is de spreiding vrij groot, ten gevolge van enkele
slechte monsters, die op het gemiddelde weinig invloed hebben. Tussen de
snelheid en het percentage normaal vooruitgaande beweging bestaat een
positief verband.

Betreffende het aantal spermiën per cm^ bestaat tussen de rassen weinig
verschil. Alleen bij D (met een klein aantal gegevens)), ligt het gemid-
delde duidelijk lager.

In de kolom, waarin het totaal aantal spermiën staat vermeld, vinden we
geringe verschillen tussen de hengsten van B, C en A.

Duidelijk lager is dit aantal bij D en E. Dit is heel begrijpelijk, daar het
totaal aantal spermiën afhankelijk is van het aantal per cm3 en de grootte
van het ejaculaat.

In de volgende kolom is de gemiddelde pH vermeld. Voor alle rassen
tezamen bedraagt deze 7,4 en de spreiding loopt van 6,6 tot 8,0. Ook hier
krijgen we een algemene informatie over de normale waarde. Per ejaculaat
kunnen echter duidelijke verschillen worden gevonden, t.g.v. een wisselende
bijmenging van de secreta van de accessoire geslachtsklieren. Hoe groter
de toevoeging is, des te groter wordt het ejaculaat en des te hoger de pH.
Het percentage morfologisch afwijkende spermiën, gemiddeld over alle
ejaculaten, bedraagt 18,2 en heeft een grote spreiding van 1-58. Bij de
meeste monsters hgt het tussen de 10 en 20%.

De indruk werd verkregen, dat de gemiddelde percentages bij de tweede
ejaculaten lager waren.

Opmerkelijk zijn de grote spreiding:en, die bij dit materiaal zijn gevonden
ondanks het feit, dat de hengsten zijn geselecteerd. Daar in de onderzoek-
periode tussen de hengsten duidelijke verschillen in drachtigheidsresultaten
zijn geconstateerd, zijn de gegevens i.v.m. deze resultaten nogmaals be-
keken.

Van de meeste hengsten zijn na een jaar de drachtigheidsresultaten be-
rekend. Dit percentage is verkregen door het aantal drachtige dieren (ge-
boortecontrole) met 100 te vermenigvuldigen en te delen door het aantal
gedekte merries. Bij de drachtige dieren zijn de verwerpers meegerekend.
Merries, waarvan de resultaten niet meer konden worden achterhaald, zijn
van het aantal gedekte merries afgetrokken.

Van de niet ingeschreven gedekte merries, van dood geboren of verworpen
veulens komen geen gegevens bij het stamboek binnen. Om deze reden
diende veel extra werk te worden verricht om toch zoveel mogelijk gege-
vens van de dekkingen te verzamelen. Van E is alleen het aantal gere-
gistreerde veulens bekend, zodat we met deze gegevens niet verder konden
werken. Het is ongetwijfeld beter, als ook bij de paarden kan worden ge-
rekend met het drachtigheidspercentage van de eerste dekkingen; met be-
hulp van de beschikbare gegevens is dit echter niet mogelijk.
Aan de hand van de drachtigheidspercentages zijn de gegevens van de
hengsten in 3 klassen verdeeld. De eerste klasse gaat tot en met een per-
centage van 66, de tweede loopt van 67 tot en met 75 en in de derde klasse
zijn de dieren ondergebracht met een percentage van minstens 76 (tabel
3). Van elke groep is het aantal hengsten vermeld en zijn de gemiddelden
weer berekend. Door het geringe aantal onderzochte hengsten van D en dc
geringe spreiding over de groepen, zijn van deze hengsten de gegevens hier
niet vermeld.

Wat betreft de invloed van de grootte van het ejaculaat kan uit deze tabel
geen informatie vi\'orden verkregen. Bij het % vooruitgaande beweging
kan, met uitzondering van de gegevens van B, enige stijging bij opklim-
mend drachtigheidspercentage worden waargenomen. In de snelheid van de
spermiën is geen verband of verschil te vinden. Ook wat betreft het aantal
spermiën per cm3, het totaal aantal spermiën en de pH is tussen de gege-
vens van deze hengsten geen duidelijk verschil per groep aan te tonen.
Worden tenslotte de percentages morfologisch afwijkende spermiën be-
keken, dan blijkt het gemiddelde in groep I 22,2 te zijn. Bij groep II is
dit percentage met 8,1 gedaald tot 14,1. Bij groep III heeft een geringe
stijging plaats gehad van 1,9% en is het percentage 16 geworden. De groep
met het laagste dr.% heeft een % afwijkingen dat boven de 20 ligt, terwijl
de betere groepen hier duidelijk onder liggen. Bij andere soorten is 20%
de grens tussen dieren met een normale of met een verminderde fertiliteit.

In het verzamelde materiaal is een aantal factoren aan te wijzen, die het
optreden van de verschillen in drachtigheidspercentages of sperma-eigen-
schappen veroorzaakt kunnen hebben. Deze factoren zijn:

5 stamboeken met een ongelijke verspreiding over het land;
verschil in leeftijd van de onderzochte hengsten;
verschillen tussen de gedekte merries;
verschillende waarnemers;
seizoen verschillen;

verschillend aantal dekkingen, die aan het onderzoek zijn voorafgegaan;
verschillen tussen de ejaculaten van één hengst; enz.
Het materiaal is te gering om met al deze factoren rekening te kunnen
houden. Om deze reden is door drs. Schoenmakers volstaan met een
algemene analyse van de correlaties tussen het drachtigheidspercentage en
respectievelijk;

het percentage abnormale spermiën;
het totaal aantal spermiën.
Deze correlatieberekeningen zijn uitgevoerd over de jaren 1959, 1960 en
1961. Per jaar is zowel voor elk stamboek afzonderlijk als voor alle stam-
boeken samen een berekening gemaakt. Tenslotte is dit ook gedaan voor
de drie jaar samen.

Hierbij zijn alleen de gegevens verwerkt van de drie grootste stamboeken
A, C en B. Het materiaal van de twee andere stamboeken is weggelaten,
daar hiervan te weinig volledige gegevens beschikbaar waren. Bij de be-
werking van de gedeeltelijke gegevens (b.v. per jaar en per stamboek) zijn
enkele significante correlaties berekend. Kwam een bepaalde significante
correlatie slechts één keer voor, dan is deze als een toevalligheid beschouwd.
Van toevallige correlaties kunnen n.1. ± 5% significant en ca. 1% zeer
significant zijn. Bij de berekening van de totale gegevens over de drie jaren
bleek alleen de correlatie tussen het bevruchtingspercentage en het per-
centage abnormale spermiën significant negatief te zijn. Dit wil dus zeggen
dat het bevruchtingspercentage het hoogst is, als het percentage abnormale
spermiën het laagst is. Gezien de tussentijdse berekeningen, die ook al in
deze richting wezen, kan de gevonden significantie niet meer aan een toe-
valligheid worden toegeschreven. Voorts geeft de correlatie tussen het
d rach tigheidspercen tage en het percentage vooruitgaande beweging een
positieve aanwijzing. Deze correlatie zou echter pas significant van nul
kunnen afwijken, als deze zelfde verhouding ook zou worden gevonden bij
materiaal dat met een honderdtal ejaculaten zou zijn uitgebreid.
Hoewel op het eerste gezicht de verkregen resultaten wat tegenvallen,
moeten we niet vergeten dat hier met geselecteerd materiaal is gewerkt.
Indien dit niet het geval was geweest, zouden vermoedelijk meer aan-
wijzingen zijn gevonden.

Bovendien hebben we nu de beschikking gekregen over gemiddelde gege-
vens, zodat bij het onderzoek van een hengst de verkregen gegevens betei
geïnterpreteerd kunnen worden. Tenslotte kan nog opgemerkt worden, dat
een goede deklust van de hengsten een bevorderende factor bleek te zijn
voor het verkrijgen van een goed ejaculaat.

Tot nu toe is steeds gewerkt met gemiddelden van een aantal hengsten.
Het vvas niet mogelijk om de hengsten onderiing te vergelijken, daar het
materiaal per hengst te gering was en grote verschillen zijn gevonden tussen
de ejaculaten.

Om per hengst meer materiaal te kunnen verzamelen is tot aanschaffing
overgegaan van een drietal V.L.N.-hengsten, die in de omgeving van
Utrecht op een boerderij werden ondergebracht. Van deze hengsten had U
(1955) reeds 6 en Z (1958) 3 dekseizoenen achter de rug. Volgens de be-
vruchtingsresultaten moeten deze dieren als normale dekhengsten worden
beschouwd. Van de hengst C (1961) waren geen resultaten bekend, daar
deze hengst nooit ter dekking had gestaan.

In een periode van 12 weken is met behulp van drie merries door de rap-
porteur en zijn medewerkers zoveel mogelijk materiaal vezameld. Het
aantal verzameldagen is tegengevallen, daar het waarnemen van de heng-
stigheid, ondanks schouwen en weidegang, niet meeviel. Over het alge-
meen verliep het dekken vlot, zelfs indien de merries slecht stonden. Als
dit het geval was kon van de eerste hengst toch vrij goed sperma worden
verzameld. Bij het springen van de tweede hengst kostte het nog meer
moeite de merrie in bedwang te houden, terwijl het bij de derde hengst
soms niet meer mogelijk was. Het gebeurde ook wel, dat gedureride een
week (tot 11 dagen toe) geen enkele merrie hengsdgheidsverschijnselen
vertoonde.

Indien geëist wordt dat een hengst op elk gewenst moment dekt, dan biedt
het houden van eigen merries geen oplossing. Bij niet frequent dekken zal
een nymfomane merrie goed bruikbaar zijn, maar het gebruik van een
fantoom (kunstmerrie) zal pas de oplossing geven. Volgens buitenlandse
gegevens accepteren de hengsten in 80-90% van de gevallen een fantoom
en blijven dit ook doen. Wij hebben hiermede niet kunnen experimenteren,
daar zo\'n apparaat in Nederland niet aanwezig was.

De gegevens over het verzamelde materiaal zijn per hengst in tabel 4 ge-
rangschikt. Na de opgave van het aantal verzamelde ejaculaten zijn ook
van deze hengsten de gemiddelde waarden en de spreiding vermeld van de
grootte van het ejaculaat, het percentage vooruitgaande beweging, de snel-
heid, het aantal spermiën per cm3 en per ejaculaat, de pH en het percen-
tage morfologische afwijkingen. Van de drie hengsten is van deze 6 groot-
heden het onderling verband nagegaan.

Hiertoe zijn per hengst 15 correlaties berekend en tenslotte zijn deze bere-
keningen gemaakt van de gemiddelde waarden van de drie hengsten samen.
In totaal zijn dus 60 correlaties uitgewerkt tussen de diverse grootheden.
Deze correlaties zijn vermeld in tabel 5. Hierin geeft het cijfer 1 de hoe-

veelheid aan, 2 het % levende (bewegende) spermiën, 3 de snelheid, 4 het
aantal spermiën per cm^, 5 de pH en 6 het % abnormale spermiën.

Zo Stelt nu op de eerste horizontale rij 1-2 voor, de correlatie tussen de
grootte van het ejaculaat en het % levende spermiën en wel achtereen-
volgens voor U, G en Z en in de laatste kolom voor de gemiddelde waarden
van de drie hengsten samen. In deze tabel zijn drie correlaties (met x
gemerkt) significant en 3 zeer significant (met xx gemerkt).
Reeds eerder is opgemerkt, dat men met het interpreteren van significante
waarden altijd voorzichtig moet zijn. De gevonden significante correlaties
in de rubrieken 2-4, 2-5 en 4-6 kunnen aan een toevalligheid worden toe-
geschreven. Anders is het echter gesteld in de rubriek 1-4, waar dus de
grootte van het ejaculaat met het aantal spermiën per cm3 wordt verge-
leken. Bij alle drie hengsten wordt hier n.1. een negadeve correlatie ge-
vonden, die bovendien bij G en Z significant uitvalt. Bovendien is de cor-
relatie bij de gezamenlijke gegevens zeer significant, wat betekent dat bij
het groter worden van het ejaculaat, het aantal spermiën per cm^ ver-
mindert.

Van de drie hengsten zijn de gemiddelde uitkomsten met elkaar vergeleken
en op significantie getoetst (zie tabel 6). Daar per hengst 9 of 11 gegevens
bekend waren, zijn de gegevens verwerkt alsof er van elke hengst 10 aan-
wezig waren. Hierin zien we links de groepsaanduiding staan, in de

drie volgende kolommen gemiddelde waarden per hengst en daarna de
vergelijkingen.

Wat betreft de grootte, is bij de vergelijking U-C een zeer significant ver-
schil en bij U-Z een significant verschil gevonden. Betreffende het percen-
tage levende spermiën en de soort van beweging (de snelheid) zijn geen
significante verschillen gevonden en in de groep van het aantal spermiën
per cm3, alleen bij U-Z. Vergelijking van de zuurgraden, heeft zeer sig-
nificante verschillen opgeleverd wat betreft U-C en U-Z. Het duidelijksr
zijn de verschillen tot uiting gekomen bij de percentages abnormale sper-
miën. Ze zijn bij U-C en U-Z zeer significant en bij C-Z significant.
Bij de vergelijking van eerste en volgende ejaculaten is reeds gevonden, dat
de eerste het grootst zijn. Van de drie proefhengsten is ook de invloed van
de dekfrequentie gecontroleerd en wel met behulp van twee opeenvolgende
ejaculaten. Deze zijn na een dekrust van minstens enkele dagen, een dag
na elkaar verzameld. In totaal zijn hiervoor 14 paren ter beschikking ge-
komen. De gegevens zijn per hengst en per volgorde van verzamelen (eerste
of tweede dag) in tabel 7 vermeld.

Uit deze gegevens blijkt duidelijk, dat zelfs een interval van 24 uur al een
duidelijk nadelige invloed heeft op de spermakwaliteit, wat betreft de
grootte van het ejaculaat en het aantal spermiën per cm^.

Overigens kunnen we geen nadelige invloed van deze dekfrequentie waar-
nemen; we zouden zelfs van een gunstige invloed kunnen spreken.
Voor het vergelijken van het materiaal van twee hengsten, kan het van be-
lang zijn te weten, hoeveel materiaal verzameld moet worden en hoe groot
de verschillen moeten zijn, om bij een correlatieberekening significant of
sterk significant afwijkend van nul te worden. Hiertoe is een berekening ge-
maakt, waarmede de verkregen uitkomsten kunnen worden bekeken. We
zijn hierbij uitgegaan van het materiaal van de drie proefhengsten.
In tabel 8 zijn de uitkomsten vermeld en wel voor de grootte, het %
levende spermiën, de snelheid, het aantal spermiën in miljoenen per cm-i,
de pH en het % abnormale spermiën. Allereerst zijn de gemiddelde waar-
den (van de drie hengsten samen) en vervolgens de standaardvariaties
(S.D.) en de variatiecoëfficiënten (V.C.) vermeld.

Met behulp van deze gegevens zijn de correlatieberekeningen uitgevoerd
voor de gevallen dat 4, 5, 6 enz. ejaculaten beschikbaar zijn. Voor elk geval
zijn nu per gegeven en per aantal ejaculaten de verschillen vermeld, waar-
bij de gevonden waarden van de twee te vergelijken hengsten juist signi-
ficant of sterk significant afwijkend van nul uitvallen. Worden bijv. 2
groepen van 4 ejaculaten met elkaar vergeleken, dan is het nodig, dat voor
juist significant een verschil van 77,9 cm3 en voor sterk significant (P =
of < 0,05) een verschil van 118 cmS wordt gevonden. Bij 10 ejaculaten
behoren deze verschillen respectievelijk 42,4 en 58 cm3 te zijn.

Duidelijk blijkt uit deze gegevens, dat enkele ejaculaten in de regel niet vol-
doende zijn om een goed oordeel over een hengst te krijgen.

Met behulp van sperma van de drie proefhengsten is getracht om enkele
gegevens te verkrijgen over de houdbaarheid van verdund hengstesperma.
Daar over het algemeen de initiale beweeglijkheid te wensen overliet, was
het moeilijk om de invloed van verschillende verdunningsvloeistoffen met
elkaar te vergelijken.

Juist significante (x) en sterk significante (xx) verschillen hij de
vergelijking van twee hengsten met elk n ejaculaten.

Bij het I.V.O. is sperma vier maal verdund met een sterk afgecentrifugeerd
ondermelk-eidooiermengsel en vervolgens gedurende 20 minuten in een
waterbad bij 30° C geschud. Na deze behandeling is het % bewegende
spermiën ongeveer verdubbeld en de snelheid verbeterd. Wat precies de
praktische betekenis van deze bevinding is, kan nog niet worden beoordeeld.
Wel is weer aangetoond, dat stilliggende spermiën niet dood behoeven te
zijn. Bij de beoordeling van hengstesperma moet dus wat betreft de beweeg-
lijkheid de nodige voorzichtigheid in acht worden genomen.
Dit blijkt ook uit het feit dat de hengsten U en Z ondanks de minder goede
beweeglijkheid, jarenlang goede bevruchters zijn geweest.

Van 141 goed bevruchtende hengsten zijn 112 eerste en 98 volgende ejaculaten
verzameld. Een volgend ejaculaat wordt verzameld als de hengst dezelfde dag reeds
eerder heeft gedekt. Bij de vergelijking van deze twee soorten ejaculaten is gebleken,
dat de eerste ejaculaten groter zijn, meer spermiën per cm® en dus ook in totaal meer
spermiën bevatten (tabel 1). De gegevens van alle ejaculaten zijn vermeld in tabel 2.
Behalve de gegevens waarbij het rasverschil een rol speelt (grootte, aantal spenniën
per cm® en totaal aantal spermiën), zijn van de andere gegevens de gemiddelde
waarden berekend. Het materiaal is vervolgens over 3 klassen verdeeld naar gelang
de uiteindelijke bevruchtingsresultaten van de hengsten in het onderzoek jaar.
De eerste klasse gaat tot en met 66%, de volgende van 67-75\'% en de derde vanaf
76%.

Bij de correlatieberekeningen van deze gegevens (tabel 3) is gebleken, dat bij deze
geselekteerde hengsten toch een significante negatieve correlatie bestaat tussen de
fertiliteit en het \'% morfologisch afwijkende spermiën. Voorts kon een positieve
aanwijzing worden gevonden van een verband tussen de fertiliteit en het aantal
vooruitgaande spermiën.

Over het algemeen kon worden gekonstateerd, dat een goede deklust een bevorderende
faktor is bij het verkrijgen van een goed ejaculaat.

Met behulp van drie proefhengsten, met een leeftijd van 9, 6 en 3 jaar, zijn dezelfde
gegevens verzameld (tabel 4). Per hengst is nu echter meer materiaal beschikbaar
gekomen. De twee oudste dieren hebben in de voorafgaande seizoenen goede
bevruchtingsresultaten gegeven.

Aangetoond is, dat tussen de grootte van het ejaculaat en het aantal spermiën per
cm®, een zeer significante negatieve correlatie bestaat (tabel 5). Bij de onderlinge
vergelijking van de drie hengsten (tabel 6) zijn significante (x) en sterk significante
(xx) verschillen gevonden.

Ook met het materiaal van deze drie proefhengsten is de invloed van de dek-
frequentie op de spermakwaliteit nagegaan. Zelfs het dekken op twee opeenvolgende
dagen heeft een duidelijke invloed op de grootte, het aantal spermiën per cm^ en
het totaal aantal spermiën opgeleverd (tabel 7).

Tenslotte zijn met behulp van de gegevens van de drie proefhengsten berekeningen
gemaakt om vast te leggen, hoeveel ejaculaten nodig zijn en hoe groot de verschillen
dienen te zijn om bij de vergelijkingen van twee hengsten significante of zeer
significante verschillen te verkrijgen (tabel 8).

112 initial and ninety-eight following ejaculates were collected from 141 stallions
showing satisfactory fertility. A following ejaculate was collected when the stallion had
mated earlier in the day.

Comparison of these two ejaculates showed that the initial ejaculates were larger,
contained a higher spermatozoa count per ml. and therefore also more spermatozoa
(Table 1.).

With the exception of those data in which differences of breed are a factor (volume,
spermatozoa count per ml. and total spermatozoa count), the mean values of the other
data were calculated. The findings then were arranged in three groups according
to the ultimate fertility results of the stallions during the year under investigation.
Results were satisfactory in up to and including sixty-six per cent of the cases in group
one, in from sixty-seven to seventy-five per cent in group two and in from seventy-six
per cent in group three.

When correlations between these data were calculated (Table 3), a significant
negative correlation between fertility and the proportion of morphologically abnormal
spermatozoa was after all found to be present in these selected stallions. In addition,
there was positive evidence of a relationship between fertility and the number of
spermatozoa performing forward movements.

Adequate sexual desire was usually found to be a factor promoting the production
of a satisfactory ejaculate.

Similar data were collected using three experimental stallions who were nine, six
and three years old respectively (Table 4). Each stallion, however, supplied a larger
quantity of ejaculate. The two oldest animals had shown satisfactory fertility during
previous seasons.

A highly significant correlation was shown to exist between the volume of the
ejaculate and the spermatozoa count per ml. (Table 5). A comparative study of the
three stallions (Table 6) revealed significant (x) and highly significant (xx) diffe-
rences. The effect of the frequency of mating on the quality of the semen was also
studied in the ejaculates collected from these three experimental stallions. Even mating
on two consecutive days has a marked effect on the volume of the ejaculate, the
spermatozoa count per ml. and the total spemiatozoa count (Table 7).
Finally, calculations were made on the basis of the findings in the three experimental
stallions to determine the number of ejaculates required and the extent of the
variations required to obtain significant and highly significant differences on compar-
ing two stallions (Table 8).

De 141 étalons fertiles les 112 éjaculats premiers et 98 éjaculats consécutifs ont été
recueillis. Un éjaculat consécutif a été recueilli quand l\'étalon avait déjà monté
plus tôt le jour même.

Une comparaison entre ces deux espèces d\'éjaculats a révélé que les premiers

Outre les données où la différence de race joue un rôle (grandeur, nombre de

spermatozoïdes par cm® et nombre total de spermatozoïdes), les valeurs moyennes des

autres données ont été calculées. Ensuite le matériel a été divisé sur trois classes selon

les résultats définitifs d\'insémination des étalons dans l\'année des recherches. La

première classe va jusqu\'à 66%, la suivante de 67% à 75% et la troisième classe

Pendant les calculs de corrélation de ces données (table 3) il a paru que chez ces
étalons sélectionnés il y a pourtant une corrélation négative importante et mesurable
entre la fertilité et le pourcentage de spermatozoïdes morphologiquement anormaux.
Ensuite on put constater une indication positive d\'une relation entre la fertilité et le
nombre de spermatozoïdes qu se trouvent en mouvement en avant. En général on
peut constater qu\'une bonne envie de monte est un facteur favorable pour la pro-
duction d\'un bon éjaculat.

A l\'aide de trois étalons d\'expérience âgés de 9, 6 et 3 ans on a recueilli les mêmes
données (table 4). Par étalon on a cependant pu réunir plus de matériel. Les deux
animaux plus âgés ont donné, dans les saisons précédentes, de bons résultats de
fécondation.

On a démontré qu\'il y a une corrélation manifeste entre la grandeur de l\'éjaculat
et le nombre de spermatozcädes par cm® (table 5). La comparaison mutuelle des trois
étalons (table 6) a révélé des différences manifestes (x) et très manifestes (xx).
A l\'aide du matériel de ces trois étalons d\'expérience on a aussi examiné l\'influence
de la fréquence de monte sur la qualité du sperme. Même si l\'étalon accouple pendant
deux jours consécutifs, on peut constater une influence manifeste sur la quantité de
spermatozoïdes par cm® et le total du nombre de spermatozoïdes (table 7).
Finalement on a fait des calculs, basés sur les données obtenues des trois étalons
d\'expérience afin d\'établir combien d\'éjaculats il faut, et combien grandes doivent
être les différences, pour obtenir, en comparant deux étalons, des différences mani-
festes et nettement manifestes (table 8).

Von 141 gut befruchtende Hengsten sind 112 erste und 98 folgende Ejakulate
versammelt worden. Ein folgendes Ejakulat wurde versammelt, wenn der Hengst
bereits am selben Tage gedeckt hatte.

Beim Vergleich dieser beiden Ejakulatsorten erwies sich, dass die ersten Ejakulate
grösser sind, mehr Spermien pro cm®, also mehr Spermien befassten (Tabelle 1).
Die Daten aller Ejakulate sind in Tabelle 2 vermeldet.

.\\usser den Daten, wobei der Rassenunterschied eine Rolle spielt (Grösse, Anzahl
Spermien pro cm® und totale Anzahl Spermien), sind von den anderen Daten die
Durchschnittswerte errechnet. Das Material ist sodann je nach dem Massstabe der
end.gültigen Befruchtungsresultate der Hengste im Jahr der Untersuchung über 3
Klassen verteilt worden. Die erste Klasse .geht bis zu 66%, die nächste von 67-75%
und die dritte Klasse von 76% ab.

Bei den Korrelativberechnungen dieser Unterlagen (Tabelle 3) ergab sich, dass bei
diesen selektierten Hengsten doch eine bemerkenswerte negative Korrelation zwischen
der Fruchtbarkeit und dem Prozentsatz morphologisch abweichender Spermien
vorhanden ist. Weiterhin konnte eine positive Anweisung eines Verbandes zwischen
Fertilität und der Zahl vorausgehenden Spermien gefunden werden.
Im allgemeinen konnte festgestellt werden, dass eine gute Decklust ein fördernder
Faktor für eine gute Ejakulation ist.

Mittels 3 Versuchshengsten im Alter von 9,6 und 3 Jahren sind dieselben Daten
versammelt worden (Tabelle 4). Pro Hengst steht jetzt aber mehr Material zur
Verfügung. Die beiden älteren Tiere erbrachten in den vorhergehenden Jahren gute
Befruchtungsresultate.

Nachgewiesen wurde, dass zwischen der Grösse des Ejakulates und der Anzahl
Spermien pro cm^ eine sehr bemerkenswerte Korrelation besteht (Tabelle 5). Bei
einem Vergleich der 3 Hengste untereinander (Tabelle 6) sind bemerkenswerte (x)
und stark bemerkenswerte (xx) Unterschiede gefunden worden.

Auch mit dem Material dieser 3 Versuchshengste wurde der Einfluss der Deckfrequenz
auf die Spermaqualität nachgegangen. Selbst das Decken auf zwei aufeinander
folgenden Tagen hat einen deutlichen Einfluss auf Grösse, Anzahl Spermien pro cm®
und der totalen Anzahl Spermien ergeben (Tabelle 7).

Schliesslich sind mittels der Unterlagen von den 3 Versuchshengsten angestellt worden
um festzustellen, wieviele Ejakulate benötigt werden und wie gross die Unterschiede
sein müssen, um beim Vergleich zwischen zwei Hensten bemerkenswerte oder sehr
bemerkenswerte Unterschiede zu erhalten (Tabelle 8).

De 141 caballos padres los cuales fecunden bien se ha collectado 112 primeros y 98
secundos ejaculados. Un ejaculado proximo fue collectado cuando el caballo padre
ha montado el mismo dia ya antes. Comparando estos dos classe de ejaculados,
resulto, que los primeros ejaculados son mas grandes, contienen mas spermatozoas
por centimetro cubico y asi pues mas spermatozoas (Tabla 1).
Los datos de todos los ejaculados estan mencionados en la tabla 2.
Fuera de los datos, en los cuales la diferencia en raza desempefien un papel (tamafio,
numero de los spermatozoas por centimetro cubico, y numero total de los sperma-
tozoas) se ha calculado en los otros datos los valores promedios. Despues se ha dividido
el material en tres clases segun los resultados de fecundacion definitivos de los caballos
padres en el ano de la investigacion. La primera clase llegue hasta 66 por ciento,
la proxima de 67-75 por ciento, y la tercera clase desde 76 por ciento. En las
calculaciones de correlacion de estos datos resulto que en estos caballos padres
seleccionados, a pesar de esto habia una correlacion significante negativa entre la
fertilidad y el percentage spermatozoas morfologicas diferentes.

Ademas se pudo encontrar una indicacion positiva de una correlacion entre la
fertilidad y el numero de los spermatozoas, los cuales adelantarse. En general se pudo
constar, que un libido bueno, es un factor ventajoso para obtener un ejaculado bueno.
Con ayuda de tres caballos padres de experimentacion con una edad de 9.6 y 3 afios
se ha collectados los mismos datos (Tabla 4).

Por caballo padre ahora hay mas datos disponibles. Los dos caballos padres mas
viejos han dados buenos resultados de fertilidad en la temporada precedente. Se
demostro que hay una correlacion muy significante entre el tamafio del ejaculado
y el numero de los spermatozoas por centimetro cubico (tabla 5). Comparando los
tres caballos padres reciproco (Tabla 6) se ha encontrado diferencias significantes (x)
y muy significantes (xx).

Tambien con esto material de estos tres caballos padres de experimentacion se ha
seguido la influencia de la frecuencia de montas sobre la cualidad de la sperma.
Incluso montar en dos dias seguidos tiene una influencia visible sobre el tamafio, el
numero de los spermatozoas por centimetro cubico y el total de los spermatozoas
(tabla 7). Por fin se ha hecho calculaciones con ayuda de los datos de los tres
caballos padres de experimentacion para poner por escrito, cuantos ejaculados son
necesarios y cual tamafio, tienen que tener las diferencias, para obtener diferencias
significantes y muy significantes, comparando dos caballos padres (tabla 8).

Uit het Laboratorium van de Stichting Gezondheidsdienst
voor Pluimvee en het Lectoraat voor Bedrijfspluimveeziekten
van de Faculteit der Diergeneeskunde.

In september 1965 werden wij op een vermeerderingsbedrijf geconfronteerd
met een verontrustend ziektebeeld bij een koppel W.Pl.R.-kuikens.
Blijkens de anamnese was de gezondheidstoestand van de koppel van 1200
stuks gedurende de eerste levensdagen goed geweest, de groei was normaal,
de sterfte zeer gering en ook overigens werden er geen klinische afwijkingen
geconstateerd. Na de 10e levensdag kwamen er echter in toenemende mate
dieren in de koppel voor, die — na ongeveer één dag traag en wat suf
geweest te zijn — bewegingsstoornissen en krampverschijnselen vertoonden.
Het meest opvallend waren hierbij de naar de grond gerichte en gestrekte
kop en hals (zie foto).

Bij sommige kuikens was sprake van een wat gedraaide kopstand. Op den
duur vielen de aangetaste diertjes om en bleven met gestrekte pootjes en
afwijkende kophoudingen liggen. Voorts viel het op, dat de faeces te dun
waren en donker van kleur, soms tot zwart toe.

S. A. M. van Cleef; wetenschappelijk medewerker bij de Stichting Gezondheids-
dienst voor Pluimvee; Amersfoortsestraat 49, Soesterberg.

H. H. Lensing; wetenschappelijk ambtenaar bij het Lectoraat voor Pluimvee-
ziekten van de Faculteit der Diergeneeskunde; Amersfoortsestraat 49, Soesterberg.

Van de 14e levensdag af stierven er per dag ongeveer twintig kuikens. Na
de 21e levensdag nam de sterfte sterk toe, doch tot de 37e dag viel er
zo nu en dan nog een dier uit. In totaal zijn in 4 weken tijds 178 kuikens
( = 14%) gestorven. Het restant van de koppel bleek bij een op dit tijdstip
aan het bedrijf gebracht bezoek wat ongelijk in ontwikkeling te zijn, maar
overigens gezond. Bij een nacontrole op een leeftijd van 2 maanden bleek
de koppel het verder goed gedaan te hebben.

Het klinische beeld deed, speciaal wat de afwijkende kophoudingen betreft,
sterk aan de door Litjens (1965) en Van Stratum (1965) be-
schreven zoalene- en furazolidonevergiftiging denken. In verband met de
mogelijkheid, dat hier een dergelijke vergiftiging in het spel was, werden
enkele zieke kuikens en een voermonster nader onderzocht.
In het monster volledig mestmeel I werd noch dinitro-toluamide (zoalene),
noch furazolidone aangetoond, doch wel het volgens de zaklabel aan-
wezige coccidiostaticum amprolium in een vrijwel normale concentratie
(129 gram per ton voer). Zoalene- en zoalene met furazolidonvergiftiging
was dus uitgesloten.

Bij de sectie van de voor onderzoek meegenomen zieke kuikens bleek dc
conditie redelijk tot matig te zijn en bevatten de kropjes alleen een geringe
hoeveelheid meel en water. Zeer opvallend was de bijna zwarte inhoud van
de spier- en kliermaagjes, waarin bovendien vele ongeveer 3 mm2 grote
metaalstukjes werden aangetroffen. De meeste kuikens leden aan een flinke
darmstoornis (dunne, grijs tot zwartgekleurde darminhoud) en aan een
ernstige nierontsteking (bleke, gezwollen nieren).

De gevonden metaalstukjes werden door het Laboratorium voor Medisch-
Veterinaire Chemie te Utrecht*) onderzocht en als looddeeltjes gedeter-
mineerd. In verband met de voor een vergiftiging uiterst verdachte ver-
schijnselen vond een uitvoerig voortgezet onderzoek plaats.

Door histologisch, serologisch en virulogisch onderzoek konden trilziekte,
vitamine E-deficiëntie en pseudo-vogelpest met zekerheid door ons worden
uitgesloten. Het vinden van stukjese lood in de magen was aanleiding tot
het opzenden van levers en nieren van zieke dieren naar het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut te Rotterdam¹) ter bepaling van het loodgehalte
in deze organen. Dit bleek zeer hoog te zijn en wel gemiddeld 67 milligram
lood per kg orgaan.

Bij verdere naspeuring ter plaatse op het bedrijf stelden wij vast, dat de
looddeeltjes in het voor de kuikens als bodemstrooisel gebruikte houtzaag-
sel aanwezig waren. Dit houtzaagsel was door de eigenaar van de kuikens
betrokken van een houtzagerij in de omgeving, waar hij dit gratis op mocht
halen.

Teneinde achter de oorsprong van de looddeeltjes te komen, brachten wij
vervolgens een bezoek aan deze zagerij. Daarbij bleek ons, dat de eigenaar
daarvan voor een bevriende relatie nu en dan loodplaten afzaagde met een
cirkelzaag, waarbij loodschilfers in het zaagsel terecht kwamen!

Teneinde de diagnose loodvergiftiging experimenteel te bevestigen werden
bij 4 dagen oude kuikens looddeeltes, die in grootte met de in de maagjes
gevonden deeltjes overeenkwamen, per os in één keer ingegeven en wel in
hoeveelheden van repectievelijk /2, 1, 2, 4, 5 en 10 gram per dier. Twee
kuikens kregen steeds dezelfde hoeveelheid lood.

Naast de 12 aldus behandelde dieren werd een controlegroep van 12
kuikens van dezelfde kruising, herkomst en geboortedatum aangehouden,
die geen lood kregen toegediend. Tijdens de proef werden alle dieren ondei
geheel gelijke omstandigheden opgefokt. Ze kregen naast water ad libitum
volledig opfokmeel I zonder dinitro-ortho-toluamide en furazolidone.
De dieren, die resp. 5 en 10 gram lood hadden toegediend gekregen, ver-
toonden na zes dagen de bovenbeschreven, typische vergiftigingsverschijn-
selen. Ze stierven alle 1 ä 2 dagen later. Bij de dieren, die resp. 1, 2 en 4
gram lood hadden ontvangen werd van de 10e tot 12e dag na het ingeven
een 3 tot 7 dagen durende groeistilstand waargenomen. Ze waren iets traag
en zaten wat ruw in de veren gedurende deze periode. De dieren, die 0,5
gram lood ontvingen, vertoonden klinisch geen enkele afwijking, evenals
de 12 controledieren. Ook van deze experimenteel vergiftigde dieren
werden levers en nieren voor bepaling van het loodgehalte naar het Cen-
traal Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam opgestuurd. Het loodgehalte
bleek gemiddeld 18 milligram per kg orgaan te bedragen. Het bloedbeeld
leverde geen bijzonderheden op: de zo af en toe in de literatuur bij lood-
vergiftiging beschreven basofiele stippeling in de erytrocyten werd in dc
volgens May-Grünwald-Giemsa gecombineerd gekleurde bloeduitstrijkjes
van de kuikens (zowel van het bovenbeschreven praktijkgeval als van d"
experimenteel vergiftigde kuikens) niet aangetroffen.

1 Voor het verrichten van het onderzoek op lood betuigen wij het Laboratorium
voor Medisch-veterinaire Chemie der Rijks Universiteit te Utrecht en het Centraal
Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam onze hartelijke dank.

De auteurs beschrijven een geval van loodvergiftiging bij 10 dagen oude kuikens
tengevolge van het oppikken van in het bodemstrooisel (houtzaagsel) aanwezige lood-
deeltjes.

De klinische verschijnselen kwamen zeer sterk overeen met die, welke kort geleden in
de literatuur beschreven zijn voor dinitro-ortho-toluamide (zoalene) en furazolidon-
vergiftiging.

Description of a case of lead poisoning in 10 days old chickens caused by pecking up
tiny lead particles which were present in the litter.

The clinical features resembled very much those which have been described a short
time ago in poisoning caused by zoalene and furazolidone.

Bies ter, H. E. and S c h w a r t e, L. H.: Disease of Poultry, Fifth Edition, 1221
(1965).

Litjens, J. B., Hendrickx, J. J. M. en G o m m a n s, J. H.: Vergiftigings-
verschijnselen bij slachtkuikens tengevolge van de combinatie 3,5 dinitro-ortho-
toluamide (d.o.t.) en furazolidonum. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 862, (1965).
Stratum, P. G. C. van en F e r o n, V. J.: De invloed van furazolidone op
slachtkuikens, die amprolium of zoalene in het rantsoen krijgen (ter publicatie).

Mit Unrecht verkürzen nog viele Jäger die Ruthe ihres treuen, intelligenten Begleiters,
und man weiss oder überlegt dabei nicht, dass man dem Thiere mit jedem Gliede der
Ruthe gleichsam ein Sfück Physionomie nimmt.

Melier, K.: Der Schwanz der Thiere als Verkündiger ihrer Seelenzustände.
Zool. Gärt., 7, 142, (1866).

Mrs. K. M. Lowndes is dit jaar gekozen tot voorzitster van de Veterinary
Medical Association of Ireland.

Zij is niet alleen de eerste vrouwelijke president van deze vereniging, die in 1888 is
opgericht, maar waarschijnlijk ook de eerste dame die deze functie bij een nationale
veterinaire vereniging bekleedt. In haar rede bij de aanvaarding van de voorzitters-
keten zei Mrs. Lowndes onder meer:

„1 believe that history is being made here to-night.
I am the first woman to be elected President of the Veterinary Medical
Association of Ireland. I shall have to change my ideas of Irishmen
I have always considered them somewhat conservative where women are
concerned, rather reluctant to encourage woman\'s entry into their
field of activity. Yet, here we are, a small country with a comparatively
small profession and a lamentable dearth of woman on the register, but
the first country to have a woman as President of a veterinary asso-
ciation. Congratulations, gentlemen! You are growing up!
I wonder how many of you know that the first woman veterinarian
was also an Irish woman. Back in the first part of the century Aleen
Cust studied in Edinburgh, where she was not treated very kindly by
her colleagues. However, that is another story."

Smith, F. W. A. and Rutherford, L. H.: An outbreak of salmonellosis in
adult cattle. Vet. Ree., Tl, 333, (1965).

Schrijvers werden in maart 1964 geconsulteerd bij een Shorthorn koe van 8 jaar met
heftige diarree en koorts (41° C).

De diagnose „winter-diarree" werd gesteld en de koorts en bloedige ontlasting werden
toegeschreven aan Vibrio jejuni; ook 2 kalveren waren ziek doch vertoonden minder
diarree maar pneumonische verschijnselen. Bij de koe werd 3/2 g streptomycine
ingespoten, bij de kalveren intramusculair elke dag \'/a g chlooramphenicol.
De 2e dag breidde de ziekte zich echter uit, zowel onder de volwassen koeien als de
kalveren en er stierf een der behandelde kalveren. De diagnose werd na sectie hiervan
gewijzigd in salmonellosis en de therapie aangevuld met orale verstrekking van
furazolidone. De volwassen koeien kregen 14 gram van het met water emulgeerbarc
furazolidone (4,4% actieve stof). De kalveren kregen evenveel; deze genazen vlot,
de volwassen koeien echter niet. Bij 2 andere dieren met dezelfde ziekteverschijnselen
werd inplaats van 2 g chlooramphenicol 3 g ampicilline gegeven. Dit semi-synthetische
penicilhnepreparaat bleek ook de geïsoleerde Salmonella dublin in vitro goed te
remmen. Toen de 2 koeien hierop goed reageerden werd de therapie ook ingesteld
gedurende 2 dagen bij 5 andere koeien met minder hevige symptomen. Daarna werd
echter wegens economische redenen overgeschakeld op 94 g van het 4,4% w/w
furazolidone, oraal per dag verstrekt gedurende een aantal dagen, afhankelijk van
de ziekteverschijnselen. Alle dieren genazen vlot.

Een herhaling van de uitbraak vond na een pauze van 35 dagen plaats. Ook toen
werd de ziekte zowel bij kalveren als koeien waargenomen.

Tylosine 350 mg intramusculair had geen effect bij de kalveren. Deze, zowel als de
aangetaste koeien, genazen vlot na behandeling intramusculair met chlooramphenicol
en oraal met furazolidone. Één koe werd nog met ampicilline ingespoten doch kreeg
tevens 94 gram w/w furazolidone en 2 kalveren eveneens met ampicilline en 14 g w/w
furazolidone.

Profylactisch werd daarna aan alle pasgeboren kalveren gedurende de eerste periode
van 1-3 weken van hun leven 50 mg ampicilline dagelijks per os gegeven. Er traden
geen nieuwe gevallen van salmonellosis meer op.

(Het ongewone voor Nederlandse ervaringen is dat bij een na-onderzoek van met
tampons genomen afstrijken van het rectum van alle dieren geen permanente dragers
werden gevonden. Tussen de le en de 2e uitbraak waren alle stallen en boxen waar
patiënten hadden gestaan intensief gereinigd en ontsmet; blijkbaar was dit niet
voldoende om te voorkomen dat de ziekte opnieuw uitbrak. Ref.).

OVERBRENGING VAN RESISTENTIE TEGEN GENEESMIDDELEN VAN
E. COLI OP SALMONELLA TYPHIMURIUM.

Guinée, P. A. M.: Transfer of multiple drugresistance from E. coli to Salmonella
typhimurium in the mouse intestine. Antonie van Leeuwenhoek, 31, 314, (1965).
In 1960 hebben Japanse onderzoekers gevonden dat multiple resistentie tegen genees-
middelen in vitro overgebracht kan worden van Shigella op E. coli. Daarna zijn ver-
schillende onderzoekingen verricht (vlg. o.a. Watanebe 1963) waaruit blijkt
dat deze resistentie gedragen en overgebracht wordt door een episoom. K a s u y a
(1964) heeft de hypothese ontwikkeld dat deze overbrenging in de menselijke darm
zou kunnen plaats vinden en L e b e k toonde aan dat multiresistentie in vitro van
E. coli op Salmpnella over te brengen was.

Guinee bestudeerde de overbrenging van door de episoom gedragen resistentie
van E. coli op een gevoelige S. typhimurium in de darm van Swiss muizen. De coli
was resistent tegen tetracycline, streptomycine, chloramphenicol en sulfamethazine
en was uit een mens afkomstig. Bij een aantal muizen werd dit werkelijk waargenomen.
Het proces was gunstig te beïnvloeden door tetracycline, streptomycine en chloor-
amphenicol per os te verstrekken in verschillende doseringen. De mate van resistentie
van de Salmonella typhimurium, was even groot als bij de donorstam.
(Wat zijn hiervan dc mogelijke consequenties bij onze huisdieren? Ref.).

Sova, Z.: Die Beziehung leptospiröser Infektionen bei Pferden zur Iridocyklo-
chorioidiüs recidiva. Zbl. Bakt. I Orig., 197, 100, (1965).

Voor de iridocyclochorioiditis recidiva zijn in de literatuur verschillende oorzaken
aangegeven: erfelijkheid, Avitaminose B2, anaphylaxie, intoxicatie met histamin,
Onchocerca cervicalis, verschillende bacteriën en virussen.

Een overwegend aantal schrijvers beschouwt echter leptospiren als de oorzaak. Bij
een serologisch onderzoek van ongeveer 1000 paarden in Tschecho Slowakije bleek
Sova dat de meeste gevallen van maanblindheid door leptospiren veroorzaakt
werden, en wel als laat symptoom van een doorgemaakte subklinische infectie.
De volgende serotypen waren hierbij betrokken: L. gryppotyphosa, L. sejrö, L.
icterohaemorrhagiae, L. australis, L. sorex, L. ballum en L. canicola.
De uitvoerige literatuurlijst omvat 61 nummers.

Steiniger, F.: Ueber Salmonellen bei Vögeln im Bereich der „Vogelfluglinie"
Fehmarn-nördliche Ostsee. Zbl. Bakt. I Orig., 197, 210, (1965).
Op twee reizen verzamelde Steiniger faeces van vogels op de trek-wegen, die
noordelijk en zuidelijk om de Oostzee lopen, waarlangs in de zomer en herfst trek-
vogels uit Siberië, de Sovjetunie, Finland en Noordscandinavië, over zuidelijk Zweden
en over Denemarken naar de Bondsrepubliek trekken.

De enigszins verwarrende titel „Vogelfluglinie" is echter volgens de schrijver ontleend
aan een verkeersweg die dit gebied snijdt en waarlangs de meeste waarnemingen
gedaan zijn. Maar in het bijzonder werd materiaal verzameld van meeuwen, sterntjes,
zwemvogels (eenden en ganzen) en verschillende strandvogels. Bij de monstername
werd met zorg opgelet van welke diersoort ze afkomstig waren. Hierbij werd rekening
gehouden met de gedragingen der dieren. Zo kan men een meeuwenrustplaats imiteren
door krijt uit te strooien, waardoor het lijkt of daar reeds oude vogelfaeces liggen.
Dergelijke plekken worden dan bij voorkeur door de vogels opgezocht. Als men
meeuwen langzaam laat opvliegen defaeceren zij; dit doen zij niet als zij plotseling
aan het schrikken worden gemaakt. Er werden duizenden faecesmonsters verkregen.
Bij het onderzoek viel op, dat in de vogelfaeces geen enkele van de talrijke sal-
monella\'s, die in de laatste jaren met voedingsmiddelen van mens en dier in Europa
zijn geïmporteerd, voorkomt. Alle gevonden soorten zijn „oud", zij hebben ook in
vroegere jaren bij de vogels al een rol gespeeld. Bij meeuwen en sterntjes komt het
meest Salmonella typhimurium voor. Steiniger beschouwt deze echter niet als
een speciale infectie van deze vogels, maar brengt ze in verband met het voorkomen
bij andere dieren en bij de mens. De meeuwen zouden zich door contact besmetten,
b.v. met afvalwater van de mens, maar ook door contact met huisduiven en eenden.
Merkwaardig is dat als stormmeeuwen en sterntjes in grote kolonies samenleven, zij
besmet zijn, maar als ze afzonderlijk op de heide broeden geen Salmonella-Ara^tr zijn.

Merkwaardig is dat Steiniger daarentegen Salmonella bareilly en Salmonella
blockley meer karakteristiek voor deze vogels vindt dan Salmonella typhimurium,
de eerste wordt de laatste jaren zeldzamer. Verder wijst hij er op dat de sterntjes
op hun trek zelfs aan de Westafrikaanse kust komen en deze tot de Zuidpunt volgen.
Merkwaardig genoeg komen de salmonella\'s bij deze vogels overeen met die welke
uit Angola-vismeel gekweekt worden. De mogelijkh»id is zelfs niet uitgesloten dat
deze sterntjes het Angola-vismeel besmetten.

(Steiniger beschouwt blijkbaar de Salmonella typhimurium van de verschillende
diersoorten als een eenheid en houdt geen rekening met de culturele typen zoals deze

0.a. door Kristensen zijn beschreven. Wij hebben er destijds op gewezen
(Van Dorssen c.s.: Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1015, (1960) met literatuur-
overzicht) dat het rhamnose negatieve type no. 17 aan de kuststrook van West-Europa
zowel bij eenden als bij meeuwen voorkomt. (Vergelijk voor meeuwen ook Schmidt,
eiland Riems, en E 11 e m a n n. Kopenhagen.) Aangezien in andere delen van de
wereld, zelfs in het binnenland van Duitsland, dit type niet voorkomt, vermoedden
wij dat de eenden door de meeuwen besmet werden en niet de meeuwen door de
eenden zoals Steiniger meent. Hiervoor pleitte ook dat diverse andere salmonella\'s
van eenden bij meeuwen nooit waren gevonden. Van de daarbij genoemde salmonella\'s
komen in het zeer grote materiaal van Steiniger wel enkele sporadische gevallen
voor van Salmonella enteritidis, S. bareilly en S. anatum, maar S. meleagridis en
S. saint-paul zijn er niet bij gevonden, terwijl van S. enteritidis niet is bepaald of het
het culturele type essen zou zijn. Aangezien bij duiven als regel geheel andere
culturele S. typhimurium typen voorkomen dan bij meeuwen (Van Dorssen,
Tijdschr. Diergeneesk., 80, 1188, (1955)) ligt de veronderstelling dat de meeuwen
zich van deze dieren zouden besmetten niet voor de hand. Het is dus te betreuren
dat een uitvoerig cultureel onderzoek van dit unieke materiaal is nagelaten. Rej.).

Müller, G.: Wie weit sind niedere Tiere an der Verbreitung von Salmonellen
beteiligt? Zblt. Bakt. I Orig., 197, 294, (1965).

Evenals Steiniger kon Müller van 1037 monsters meeuwenfaeces, in de
buurt van Hamburg verzameld, uit 367 monsters salmonella\'s isoleren.
Wilde eenden waren voor 16% positief en ratten voor 12%. Ook onderzocht zij
24 inheemse reptielen (hagedissen, slangen) waarvan de faeces alle positief waren.
Van karpers was 2% positief en van snoeken 8%. In het onderzoek werden verder
betrokken 98 zwarte slakken, 2% positief; 20 gestreepte tuinslakken, één positief;
981 regenwormen, alle negatief; 52 spinnen, alle negatief en meer dan 4000 diverse
insecten. Een rups (soort niet genoemd) was drager van S. paratyphi B. en van
3000 vliegen waren 5 positief. Al deze dieren waren afkomstig uit Duitsland. Van
uit het buitenland, Spanje, Ethiopië, Tanganiyka ontvangen insecten en spinnen
(2297) waren alleen 5 vliegen positief. Salmonella paratyphi B. werd zowel bij slak,
vlieg als rups vastgesteld.

Marsboom, R., Mortelmans, J. and Vercruyssc, J.: Methoxymol
induced hypnosis in birds. Bull. Soc. Roy. Zool. d\'Anvers, 35, 3, (1965).
Methoxymol is een imidazolverbinding die bij intramusculaire injectie een goede
anestheserende werking heeft bij vogels. De werking treedt, zoals ook bij andere
narcotica, reeds na enkele (3-7) minuten in.
Bij de narcose zijn drie stadia te onderscheiden:

II. Dc veren raken in de war. De vogel laat zijn kop zakken tot de snavel de grond
raakt. Het dier kan nu nog gemakkelijk wakker gemaakt worden. Als het
aangepakt wordt, spartelt het wat tegen.

III. Geen reacties meer op geluiden. Slechts geringe trekkingen bij pijnprikkels.
Diepe hypnose is bij de kip te bereiken met intramusculaire applicatie in de borst-
spier van 10 mg methoxymol per kg lich. gew. Voor duiven is de dosis 15 mg per kg
en voor eenden 20 mg per kg lieh. gew.

Voor diersoorten waarvan men de reacties niet kent, wordt 10 mg per kg lich. gew.
gebruikt.

De narcose duurt 10-40 minuten. De chirurgische patiënten zijn daarna in 1-3 minuten
weer geheel normaal.

VVondhechtingen, amputaties, tumorresccties en andere ingrepen werden door de
auteurs onder methoxymol-narcose verricht.

V 1 a c h O s, K. und P a c h a 1 a r, E.: Der Einflus des Zeitpunktes der erneuten
Besamung nach der Geburt auf die Fruchtbarkeit der Kühe. Dtsche tierärztl. Wschr.,
72, 390, (1965).

In de eerste drie maanden van 1963 werden 7437 eerste inseminaties uitgevoerd
bij koeien in Macedonië en Thracië. Naast vers sperma werd ook diepvriessperma
gebruikt. Het sperma was bij gebruik 2 a 3 dagen oud.
Uit de non-returncijfers (120 dagen) bleek:

1. Het drachtigheidspercentage steeg tot en met de vierde maand na het afkalven
(83.57%). \'

2. De hoogste bevruchtingsresultaten werden behaald bij koeien, die geïnsemineerd
werden 4 maanden na het afkalven.

3. Na de vierde maand bleven de bevruchtingsresultaten schommelen tussen de
78-80%.

Hartley, W. J. and Kater, Joan, C.: Diseases of the central nervous system
of sheep. Aust. Vet. ]., 41, 259, (1965).

Op het congres van de Australian Veterinary Association in Brisbane in mei 1965,
werd gediscussieerd over het door Hartley en Kater ingediende rapport (Aust.
Vet. f., 41, 107, (1965)).

Prof. J u b b (Vic) memoreerde het door Hartley gelegde verband tussen mul-
tipele symmetrische encefalomalacie (m.s.e.) en enterotoxcmie en wees op de betekenis
van de in de hersenen waargenomen afwijkingen als diagnosticum voor enterotoxcmie,
vooral in die gevallen waar de diagnose wordt bemoeilijkt door postmortale verande-
ringen in de rest van het kadaver. (Wensvoort, 1960, vond op Texel geen
verband tussen m.s.e. en enterotoxcmie. Ref.).

G O r r i e (Vic) zei dat indien een schaap 4 ä 5 dagen heeft geleden aan m.s.e. de
toxinen niet meer zijn aan te tonen.

De door bacteriën (coli, Streptokokken, pasteurella etc.) veroorzaakte meningitis zou
volgens J u b b ontstaan na bacteriëmie (vaak subklinisch) maar niet de encephalitis
door Listeria. Intraveneuze infectie met Listeria leidt meestal niet tot lokalisatie in
het centrale zenuwstelsel maar in de drachtige uterus. LiiJena-encefalitis en Listeria-
abortus komen zelden of nooit tegelijkertijd voor. Er zijn aanwijzingen dat Listeria-
encefalitis langs neurogene weg tot stand komt (trigeminus).

De door diverse bacteriën veroorzaakte abcessen kunnen op verschillende plaatsen
voorkomen, maar de predilectie plaatsen zijn in de buurt van de voorste rugwervels
en de voorste lendewervels.

De aetiologie van polioencefalomalacie of corticale necrose is niet duidelijk. Het
feit dat jonge gevallen bij kalveren gunstig reageren op thiamine is geen bewijs dat
thiaminedeficientie de oorzaak is.

Park ham (NSW) vermeldde dat uit phalaris drie alkaloïden werden geïsoleerd
die, in zuivere vorm aan schapen toegediend, enige symptomen van „phalaris staggers"
veroorzaakten.

Roche (Tas) vond microëncefalie bij niet-gedijende schapen op Tasmanië. Of
deze aandoening erfelijk is, is niet bekend.

D od son (NSW) beschreef ataxie bij lammeren, gepaard gaande met verweking
van het ruggemerg in de buurt van de 2e en 3e lendewervel; een door Hartley
(NSW) niet waargenomen aandoening.

Verschillende sprekers waren van oordeel dat op het gebied van de hersenaan-
doeningen meer biochemisch werk moet worden verricht.

G e o r g i e v, R., A n t o n o v, St., V r i g a s o v, A., D i m i t r o v, A. und
Goranov, Ch.: Uber die Ätiologie der chronischen vesikalen Htämaturie der
Rinder. I. Wien, tierärztl. Usch., 51, 45, (1964).

G e O r g i e V, R. und Antono v, St.: Über die Ätiologie der chronischen vesikalen
Hämaturie der Rinder. II. Wien tierärztl. Msch., 52, 90, (1965).
Wat betreft de aetiologie van de chronische hematurie bij runderen zijn vele
hypothesen opgesteld. De meeste daarvan zijn weerlegd. Andere, zoals die van
Rosenberger en Heeschen (1960), n.1. dat er een aetiologisch verband
zou zijn met het voorkomen van de adelaarsvaren, en die van G j i s k ij en mede-
werkers, volgens welke de hematurie samengaat met het voorkomen van bodem-
zwammen in de pens, moeten nog nader worden onderzocht.

De mededeling van Martincic (1955) en Pamukcu (1959) dat de nieuw-
vormingen in de blaas bij runderen met hematurie een kankerstructuur hadden, heeft
het onderzoek van de auteurs uitgelokt.

Zij verzamelden urine van runderen uit een hematurie-gebied, die alleen met hooi
werden gevoerd van niet gemeste weiden. Van deze urine werd een extract bereid
(extract I). Hetzelfde werd gedaan met urine van koeien uit een hematurie-vrij
gebied (extract II). Deze extracten werden chromatografisch onderzocht.
Van de extracten werden met behulp van paraffine „pareltjes" gemaakt en verder
een 10%-ige acetonoplossing.

De pareltjes met extract I, extract II en zonder extract werden ojxratief in de blaas
van verschillende proefdieren gebracht.

Van de acetonoplossing van de extracten werd driemaal per week een druppel op de
rug van wdtte muizen gebracht en alleen aceton op de rug van controlemuizen.
Na ongeveer 6-7 maanden werd bij vier met extract I behandelde honden hematurie
waargenomen. Bij sectie bleek bij alle met extract I behandelde honden een verdikking
van de blaaswand aanwezig te zijn, met donkerrode, prominerende korreltjes, die
vooral zeer duidelijk waren 3-4 maanden na het begin van de proef.
Bij de met extract II en alleen paraffine behandelde honden waren macroscopisch
geen afwijkingen te zien.

Microscopisch was er ook een duidelijk verschil tussen de „extract I groep" en de
anderen.

Het duidelijkste verschil trad echter op bij de muizen. Bij de met extract I behandelde
muizen ontwikkelden zich eerst wratten en daarna donkerroodbruine tot enkele
centimeters grote tumoren op de rug. De controlegroepen vertoonden geen enkele
huidverandering.

Microscopisch werden de tumoren gedetermineerd als plavcicelcarcinoom, soms samen-
gaande met sarcomateuzc veranderingen. In geen enkel geval werden in de andere
organen metastasen aangetoond. Bij de controlcmuizen werden microscopisch geen
h uidveranderingen waargenomen.

•Aangetoond werd dus dat in de urine van runderen uit hematurie-gebieden een
carcinogene stof voorkomt, die niet kon worden aangetoond in de urine van koeien
uit hcmaturie-vrije streken.

In een tweede artikel wordt getracht de invloed van drinkwater, adelaarsvarcn of
eventueel in de blaas van aangetaste dieren gevormde carcinogene stoffen uit te
sluiten.

Daartoe werd urine verzameld van een gezonde procfkoc. Deze koe werd daarna
gedurende 3 maanden gevoerd met hooi, gemaaid op een in volle bloei zijnde wei uit
een hematurie-streek. Adelaarsvaren werd hieruit verwijderd. Tenslotte werd nogmaals
urine van de koe verzameld.

Volgens de eerder genoemde methode werden deze urinemonsters getest. Hierbij bleek
dat in de urine, verzameld nadat de koe 3 maanden met het verdachte hooi was
gevoerd, wederom carcinogene stoffen aanwezig waren, die niet konden worden
aangetoond in de vooraf verzamelde urine.

Welke stof nu precies de carcinogene eigenschappen heeft is de schrijvers nog niet
bekend. De mogelijkheid blijft natuurlijk bestaan dat deze stof ook in de adelaars-
varen voorkomt, misschien zelfs meer dan in het gras, maar de hypothese dat
speciaal de adelaarsvaren het oorzakelijk agens is, wijzen de auteurs beslist van de
hand.

Oksanen: Influence of sulphur on nutritional muscular degeneration (N.M.D.)
in ruminants.

1. The effect of forage supplemented with sulphur. Nord. Vet.Med., 17, 397, (1965).

In Oost-Bothnië in Finland bcvat dc bodem veel zwavel. Men veronderstelt er, dat
daardoor in de voedergewassen veel zwavel zal voorkomen. In verband met de veel
voorkomende opvatting dat zwavel selenium verdringt, menen sommige auteurs, dat
hierdoor spierdegeneratie zou worden bevorderd.

Bij voedselanalyses bleek de schrijver echter dat hooi en voedergraan uit Oost-Bothnië,
waar N.M.D. enzoötisch voorkomt, niet meer zwavel bevatten dan dezelfde produkten
uit de omgeving van Stockholm, waar deze aandoening zelden wordt aangetroffen.
Verder verrichtte Oksanen een serie experimenten bij lammeren. Het basisdieet
bestond uit hooi, havermeel cn levertraan. Bij een gedeelte der dieren werd hieraan
Na-sulfaat en Na-seleniet toegevoegd, gecombineerd of afzonderlijk. Toevoeging van
de zwavel had geen N.M.D. tengevolge, noch werd dit door Na-seleniet voorkomen.
Verhoogde S.G.O.T. werd gezien bij lammeren welke zwavel en/of selenium ontvingen.
Het is niet aan te nemen, dat de gevallen van N.M.D. in Oost-Bothnië door een hoger
zwavelgehalte zouden kunnen worden veroorzaakt.

1. Influence of pcrorally applied iron on calves. Nord. Vet.Med., 17, 425, (1965).

Het is bekend dat ijzer een katalytische werking uitoefent op het te gronde gaan
van vitamine E in het voedsel. Ook bij dieren stijgt bij ijzertocdiening de behoefte
aan vitamine E.

Oksanen gaf fcrro- en ferrizouten met het voeder aan kalveren die leden aan
N.M.D. tengevolge van vitamine E-tekort. De S.G.O.T.-waarden bleken niet in
ongunstige zin beïnvloed tc vi\'orden. Het schijnt dat voedsel, hetwelk rijk is aan ijzer,
niet beschouwd kan worden als een beslissende factor bij het optreden van N.M.D.
bij kalveren. Bij de proefdieren bestond het basisdieet uit kunstmelk waarin vitamine
E en vismeel voorkwamen. Hieraan werden ijzerzouten toegevoegd.
Spierdegeneratie kan experimenteel veroorzaakt zijn door parenterale toediening
van ijzer in hoge dosis. Bij bi.ggen met tekort aan vitamine E zelfs in therapeutische
dosis.

Bij intramusculaire toediening van ferrigeen Astra in variërende dosis en op ver-
schillende leeftijd kon Oksanen noch bij kalveren noch bij lammeren N.M.D.
opwekken of het optreden bespoedigen (misschien bestond er bij deze dieren geen
ijzertekort. Ref.). Ijzer veroorzaakte dus geen vermindering van vitamine E in het
organisme.

Dit bock van Dr. Yeates, Hoo.gleraar in Veeteelt aan de Universiteit van „New
En.gland", Armidale, N.S.W., Australia, is ontstaan uit 4 series van colleges, gehouden
voor oudere-jaars studenten in veeteelt.

De 4 hoofdonderwerpen zijn: voortplanting, de invloed van het klimaat, vlees en wol.
Uit de school van wijlen John Hammond, heeft de schrijver zowel gewerkt op
het gebied van de voortplantingsfysiologie van schapen als over kwantitatieve en
kwalitatieve karkaswaardering. De meest oorspronkelijke bijdragen van de schrijver
liggen echter op het gebied van de invloed van het klimaat.
De 4 delen worden weer onderverdeeld in hoofdstukken en wel als volgt:
Deel I: Voortplanting, met de hoofdstukken: 1. hormonen, 2. de voortplanting
van het vrouwelijk dier, 3. de voortplanting van het mannelijk dier, 4.
verminderde vruchtbaarheid, en 5. vergroting van vruchtbaarheid en
vruchtrijkheid.

Deel II: De invloed van het klimaat: 6. warmte en kou, 7. afkoeling door verdam-
ping, 8. zweten en zweetklieren, 9. haar- en wolvacht, 10. de selectie van
rassen voor warme klimaten, 11. klimaat en voortplanting.
Deel III: Vlees: 12. het runderkarkas, 13. de malsheid van vlees, 14. andere
kwaliteitskenmerken, 15. beoordeling van een runderkarkas en 16. schaaps-
en lamsvlees.

Deel IV: Wol: 17. de biologie en histologie van de wolvezel, 18. bepaling van ver-
schillende kenmerken van de wolvezel; 19. fysische en chemische eigen-
schappen van wol cn 20. vachtverbetering.
Uit deze inhoudsopgave blijkt dat Yeates zich in het algemeen tot het rund en
het schaap beperkt heeft, zodat de titel van het boek wellicht beter had kunnen luiden
„Modern aspects of cattle and sheep production". Overigens worden verschillende
problemen zo fundamenteel behandeld dat het varken er soms ook bij betrokken wordt.
Het geheel maakt een zeer degelijke indruk, waarbij in de indrukwekkende literatuur-
lijst van ruim 600 titels enkele Franse en enkele Duitse (via Animal Breeding
Abstracts) opvallen.

Vooral de literatuur uit de laatste jaren is uitvoerig weergegeven en elke onderzoeker
op de door Yeates bewerkte gebieden doet er goed aan dit boek te raadplegen.

liet bock is verder keurig uitgegeven met een keur van mooie foto\'s, sprekende
grafieken en duidelijke tabellen.

.\\nders dan vele andere hand- cn leerboeken, vooral Franse, is dit boek niet louter
een compilatiewerk. Integendeel, de auteur heeft over de meeste onderwerpen zijn
oordeel en bespreekt proeven cn conclusies kritisch.

Zo wordt in het hoofdstuk „Sclektie van runderen voor warme klimaten" grote
betekenis gehecht aan het baarkleed. Hierbij worden 3 groepen onderscheiden nl.:

Hij wijst verder op de mogelijkheid om, in verband met export, ook onder westerse
rassen te selecteren op de aard van het baarkleed.

Een foto van een kudde Balirunderen, aangetroffen op het onbewoonde schiereiland

Australië. Hun instaat-zijn te gedijen in een warm, vochtig gebied, waarbij nog veel

BESTIMMUNGSATLAS FÜR SÄMEREIEN DER WIESEN- UND WEIDE-
PFLANZEN DES MITTELEUROPÄISCHEN FLACHLANDES.

Zoals uit de titel blijkt zijn beide boekjes bedoeld om determinatie van de zaden van
grassen en enkele vocderplanten mogelijk te maken. De bij de tekst geplaatste teke-
ningen van de zaden zijn helder en goed verzorgd. Een nadeel van deze boekjes is dat
niet van alle in ons land voorkomende grassen de zaden worden gegeven, terwijl
uiteraard ook de Nederlandse benaming ontbreekt. De dierenarts zal slechts zeer
zelden de behoefte gevoelen zaden te determineren.

In het midden en zuiden van Italië worden nog meer dan 40.000 waterbuffels
gehouden, hoewel veel van dc moerassen zijn drooggelegd.

De melk van deze buffels heeft n.l. grote waarde voor de bereiding van een bepaalde
kaas (mozzarella, bevat minstens 54% vet), waardoor deze melk meer dan V/i x zo
duur is als koemelk.

Hoewel buffels maar 1600 a 1700 liter per jaar produceren zijn ze daardoor econo-
misch verantwoord. De traditionele wijze van halfwild fokken begint langzaam te
verdwijnen. Het half op stal houden wordt echter verkozen boven het permanent op
stal houden (zoals vaak voor runderen daar het geval is). Als trekdier wordt de
buffel weinig meer gebruikt.

De „diergeneeskundige dagen" van de Belgische dierenartsenvereniging, welke op
3 en 4 september 1965 te Namen werden gehouden, waren geheel gewijd aan het
onderwerp: „Distributie van diergeneesmiddelen".

Prof. Dr. J. D e r i V a u X, hoogleraar aan de diergeneeskundige faculteit van Cure-
ghem, gaf als eerste spreker een overzicht van de wettelijke voorschriften betreffende
de distributie van geneesmiddelen in het algemeen en die voor de diergeneeskundige
apotheek in het bijzonder.

De aanwezige Nederlanders zullen direct hebben opgemerkt, dat in de Belgische
wetgeving geen onderscheid wordt gemaakt tussen „diergeneesmiddelen" en „hu-
mane" geneesmiddelen, terwijl verder — eveneens in tegensteUing met Nederland ^—
veterinaire sera, entstoffen en antigenen onder de werkingssfeer van de wettelijke
geneesmiddelenvoorschriften vallen.

Deze voorschriften regelen de fabricage, bereiding, invoer en de registratie van —
alsmede de controle op — geneesmiddelen.

Elk geneesmiddel dient — alvorens het in de handel mag worden gebracht — te
worden geregistreerd, waarvoor bepaalde voorwaarden geldend zijn.
Voor de aflevering van een aldus geregistreerd geneesmiddel is een voorschrift van
een dokter (arts of dierenarts) vereist. Deze beperking kan worden opgeheven.
De dierenarts is behoudens enkele uitzonderingen verplicht zich van geneesmiddelen
te voorzien bij een apotheker. Zij zijn echter gerechtigd om zelf sommige genees-
middelen te bereiden en zijn dan verantwoordelijk voor de kwaliteit van die genees-
middelen.

Behalve het recht van voorschrijven heeft de dierenarts ook het recht om genees-
middelen af te leveren. Aan dit recht zijn verphchtingen verbonden betreffende b.v.
het ingeschreven moeten zijn op de lijsten van de Orde der Dierenartsen, de genees-
middelen en apparaten welke de dierenarts in hun depot ter beschikking moeten
houden, alsmede de geneesmiddelen, welke zij zich moeten aanschaffen bij een apo-
theker.

De dierenarts is verder verplicht 4 registers bij te houden respectievelijk betreffende:
voorgeschreven middelen, middelen in depot, giftige stoffen en verdovende middelen.
De Belgische dierenartsen hebben nu in hun resoluties, die aan het slot van hun
„dagen" te Namen werden aangenomen •), de wens uitgesproken, dat de lijst van
middelen, welke zij in hun depot moeten hebben, aangepast zal worden aan de eisen
van de moderne diergeneeskunde en dat zij niet meer verplicht zullen zijn om deze
middelen van een apotheker te betrekken.

Dr. M. D e b a c k e r e, docent aan de Veeartsenijschool te Gent, belichtte de
distributie van diergeneesmiddelen vanuit het economisch oogpunt en bepleitte het
maken van een onderscheid bij deze distributie van geneesmiddelen in die voor
humaan gebruik en die voor diergeneeskundig gebruik. Naar zijn mening zou de
distributie van diergeneesmiddelen zowel door de apotheker als door de praktizerende
direnarts dienen te geschieden, waarbij dc laatste alléén zou mogen beschikken over
een depot van bereide diergeneesmiddelen en specialiteiten.

Verder zou de dierenarts alléén nog diergeneesmiddelen mogen afleveren voor die
dieren, die hij werkelijk onderzocht heeft. Industrie-dierenartsen zouden alléén nog
diergeneesmiddelen mogen afleveren onder bepaalde voorwaarden.

Dr. D. B r u y n O O g h e, industrie-dierenarts, hield een pleidooi voor het mogelijk
maken van de bereiding en distributie van medicinale voeders.

De Belgische wetgeving kent n.1. dc mogelijkheid niet om zieke dieren door middel
van een medicinaal voeder te behandelen.

„Nochtans", zegt Dr. Bruynooghe, „zou deze vorm van diergeneeskundige be-
handeling niet alleen aan onze beroepsbelangen kunnen voldoen, doch ook de eco-
nomische belangen van de voortbrenger zowel als de gezondheidsbelangen van de
verbruiker kunnen dienen". Hij stelt dan, dat elk voormengsel bereid zou moeten
worden onder controle van een industrie-apotheker en dat elk medicinaal voeder
alleen op voorschrift van een dierenarts zou mogen worden afgeleverd.

Dr. A. Lafontaine, Directeur van het Laboratorium van Hygiëne en Epidemio-
logie van het Ministerie van Volksgezondheid te Brussel hield een voordracht over
de „Weerslag op de mens van therapie en voeding bij dieren".

Spreker bepleitte de totstandkoming van een wettelijke regeling, gezien de reper-
cussies die het toevoegen van diergeneesmiddelen aan voedermiddelen bij thera-
peutisch of profilactisch gebruik t.b.v. de ziektebestrijding op de voor de mens be-
stemde dierlijke voedingsmiddelen kan hebben. Een dergelijke regeling zal in de
eerste plaats moeten be-ogen de mens zo goed mogelijk te voeden zonder hem daarbij
risico\'s te laten lopen en overigens op deugdelijke economische grondslagen moeten
berusten.

Schrijver dezes gaf tenslotte een overzicht van de achtergronden van de Nederlandse
wet van 1 augustus 1964, de z.g. „Antibioticawet".

De Belgische Dierenartsenvereniging heeft haar jaarlijks kongres gehouden te Namen

■Als algemeen thema werd behandeld: „De distributie van de geneesmiddelen voor de

Verschillende verslagen werden gewijd aan het onderzoek van al de aspekten van
dit probleem.

1. Overwegende dat de diergeneeskunde hoofdzakelijk op economische grondslagen
berust en daardoor haar eigen kenmerken heeft, is het noodzakelijk dat ook in het
raam van de wetgeving betreffende de geneesmiddelendistributie aangepaste maat-
regelen worden genomen,

a) de dierenartsen moeten ten alle tijde kunnen beschikken over de beste genees-
middelen die zij in hun praktijk voor de behandeling van dieren nodig hebben;
dit veronderstelt dat zij deze geneesmiddelen in een depot in voorraad kun-
nen houden;

b) het is wenselijk dat dit depot aan strikte voorwaarden voldoet en onder con-
trole wordt gehouden en dat ondermeer de lijst van verplichte produkten die
nog steeds dezelfde is zoals zij werd vastgesteld bij M.B. van 28/7/1931, zou
worden aangpast aan de eisen van de moderne diergeneeskunde;

c) het is wenselijk dat de bevoorrading van dit depot zou kunnen gebeuren
rechtstreeks bij de producerende firma\'s of grossisten nadat alle formaliteiten
van kontrolc op kwaliteit en conformiteit door de verantwoordelijke apo-
thekersdiensten worden vervuld.

a) dat tegenwoordig talrijke misbruiken gepleegd worden op de wetgeving, name-
lijk in de handel en dc distributie door personen die niet gewettigd zijn;

b) dat deze inbreuken schadelijk kunnen zijn èn voor de volksgezondheid en voor
de dierlijke economie, vraagt de Belgische Dierenartsenvereniging dat de
huidige wettelijke voorschriften zeer nauwkeurig en streng worden toegepast.

3. Overwegende, dat de ontwikkeling van de industriële dierlijke productie, bij-
zonder in de pluimvee- en varkens sektor speciaal aangepaste behandelings-
methoden vereist, vraagt de Belgische Dierenartsenvereniging dat door de betrok-
ken Ministeries, zo vlug mogelijk, het probleem der therapeutisch medicinale
voeders zou gereglementeerd worden wat betreft fabricatie, kontrole, distributie
en gebruik.

Men moet de huid niet alleen zien als het beschuttende omhulsel van het lichaam,
maar eerder als een orgaan, dat meerdere funkties vervult. Zo heeft de huid ook
de funktie van gevoelsorgaan, uitscheidend orgaan (van schadelijke stoffen), af-
scheidingsorgaan (van huidsmeer dat door de smeerkliertjes wordt gevormd, welke
uitmonden in de haarzakjes), maar haar belangrijkste funktie is toch wel het regelen
van de lichaamswarmte.

De huid is voorzien van een rijk bloedvatenstelsel. Bij overvulling hiervan wordt in
korte tijd veel warmte afgegeven door uitstraling. Voorts wordt door verdamping
van zweet, afkomstig van in de huid gelegen zweetkliertjes, overtollige warmte ont-
trokken. Omgekeerd wordt door samentrekking van de huidbloedvaten het verlies
van warmte naar buiten aanmerkelijk beperkt.

Door samentrekking van de haarzakspiertjes gaan de haren rechtop staan, waardoor
hiertiissen een dikkere luchtlaag gevormd wordt. Aldus ontstaat een isolerende lucht-
laag die een beschutting geeft tegen te groot warmteverlies.

Een goede huidfunktie zal de gezondheid van het paard in hoge mate ten goede
komen.

Een rijpaard en een landbouwpaard dat tevens voor de sport gebruikt wordt, zal men
minstens eenmaal per dag moeten poetsen en in ieder geval na de arbeid, zodra het
paard is opgedroogd. Door het poetsen wordt opgedroogd zweet, dat vermengd is met
losgelaten opperhuiddelen, zouten, huidsmeer en bovendien met stof en vuil, ver-
wijderd, hetgeen het goed funktionneren van de huid ten zeerste bevordert. Het
poetsen dient zoveel mogelijk met een goede borstel te geschieden, de roskam ge-
bruikc men voorzichtig en zo min mogelijk en zeker niet op plaatsen waar de huid
dicht op het bod ligt.

Is een bepaald onderdeel van het lichaam zeer vuil en door poetsen onvoldoende te
reinigen, dan kan men dit wassen. Hiertoe moet men nooit zeep op de huid smeren,
daar de laatste resten hiervan selcht zijn weg te wassen. De huid wordt hierdoor ge-
prikkeld en dit heeft tot gevolg, dat de haren loslaten. Daarom doet men warm
water in een emmer, waarin men een niet irriterend wasmiddel oplost. Indien men
nog huishoudzeep wenst te gebruiken, dient men er voor te zorgen dat dit volledig
oplost. Met de handen of met een niet te harde borstel gaat men dan wassen. Daar-
na verwijdert men alle zeepstop met schoon lauw water, waarna men de gewassen
plaats afdroogt.

Om bijvoorbeeld rijpaarden kort in het haar te houden, legt men in de herfst en
in de winter een deken op. Het paard zal dan minder gauw zweten en dus ook minder
gauw kouvatten. Overmatig dekken maakt het paard echter gevoelig voor koude.
Door het scheren wordt het poetsen van een paard ook vergemakkelijkt. Men moet
echter bedenken dat vooral geschoren paarden een prima verzorging nodig hebben.
Het verdient aanbeveling deze dieren in de koude maanden op stal een deken op
te leggen en ook buiten behoort men ze, wanneer ze niet in beweging zijn, hiermede
tegen de koude te beschermen.

Voor landbouwpaarden die in de winter voor het werk gebruikt worden of weide-
gang krijgen, is poetsen minder gewenst. Wel zal men aanhangend vuil moeten ver-
wijderen.

Op stal staande paarden zal men over het algemeen wat meer dienen te poetsen.
328 Tijdschr. Diergeneesk., deel 91, afl. 5, 1966

Men houdt ze hierdoor korter in het haar en voorkomt tevens overmatig zweten.
Deze paarden zijn daardoor ook beter schoon te houden en parasitaire huidaandoe-
ningen zullen minder voorkomen.

Wanneer paarden na de winter meer de weide ingaan, moeten ze de laatste weken
van de staltijd niet meer gepoetst worden, huid en haar geven dan een betere be-
schutting tegen regen en guur weer.

Pony\'s die het gehele jaar buiten verblijven of alleen beschutting in een open stal
krijgen moeten vooral niet gepoetst worden.

In het voorjaar loopt men kans dat de temperatuur in de stal te hoog oploopt, men
zorge er voor dat dit niet gebeurt.

Dit is een permanente commissie van de Raad voor Culturele Samenwerking van
de Raad van Europa en bestaat uit hoge ambtenaren van ministeries en vertegen-
woordigers van universiteiten. De commissie besteedt vooral aandacht aan het naar
elkaar toegroeien van de programma\'s der universiteiten en wederzijdse erkenning
van diploma\'s.

De commissie heeft een aantal conferenties georganiseerd over de opleiding van in-
genieurs. Vergelijkende studies zijn gewijd aan de vrijheid van de universiteit, ver-
antwoordelijkheid van de universiteiten ten aanzien van studieprogramma\'s, examens
en structuren van universiteitspersoneel.
(Doe. blad O & IV, F.O.I.B.-nieuws no. 17)

Een commissie uit de Academische Raad onder leiding van Prof. Dr. K. Posthumus
heeft rapport uitgebracht over vraagstukken betreffende de studiediuur.
Het rapport is voor belangstellenden verkrijgbaar bij het bureau van de Academische
Raad, Frankenslag 137, Den Haag, tel. 070 543503.
(F.O.I.B.-nieuws no. 17)

De Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek (Z.W.O.)
heeft besloten tot het periodiek publiceren van overzichten van lopend wetenschap-
pelijk onderzoek. De eerste gids op het terrein van de natuurkunde blijft nog beperkt
tot het onderzoek aan universiteiten en enkele andere instellingen. Het doe! van het
overzicht is de contacten tussen wetenschappelijke onderzoekers te stimuleren en een
inzicht te geven over de stand van zaken, ook voor de buitenlandse collega\'s.
(Doe. blad O & W, F.O.I.B.-nieuws no. 17)

DEUTSCHE VETERINÄRMEDIZISCHE GESELLSCHAFT.
3e Symposium Geschiedenis der Diergeneeskunde.

De Groep „Geschiedenis der Diergeneeskunde" van de Deutsche Veterinärmedizi-
nische Gesellschaft organiseert op 2 mei 1966 haar 3e Symposium in de Tierärztliche
Hochschule te Hannover.

Te houden voordrachten en wensen voor het programma kunnen tot 31 maart a.s.
ingediend worden aan het hieronder genoemde secretariaat, waar ook alle nadere
inlichtingen zijn te verkrijgen:

Dr. E. H. Lochmann; Archiv der Tierärztlichen Hochschule Hannover, 3 Hannover,
Bischofsholer Danun 15.

Zoals reeds in een vorig nummer vermeld, zijn de entingsperioden voor het jaar 1966
in vergelijking tot de enUngsperiode 1965 gewijzigd. Dit is geschied bij Ministeriële
beschikking van 27 januari 1966.

De entingsperiode voor vee, geboren op of na 1 januari 1964 loopt van 1 februari
tot 1 mei 1966 (entingsperiode 1966 I) en voor het oudere vee van 15 maart tot
1 mei 1966 (entingsperiode 1966 II).

Hoewel de regeling er formeel geheel anders uitziet, zijn geen materiële wijzigingen
in de regeling aangebracht, behoudens een enkele die uit de verlenging tot 1 mei
voortvloeit.

Uit de vervoersverklaring, die afhankelijk van de aard van het vervoer aanwezig moet
of kan zijn, moet blijken, dat een rund afkomstig is uit een geënt rundveebeslag.
Hieronder wordt verstaan:

1. A. tot 1 mei 1966: een rundveebeslag waarvan alle dieren in de entingsperiode
1965 zijn geënt, voorzover zij op het tijdstip van de enting ouder dan 4 maanden
waren, en

B. op of na 1 mei 1966: een rundveebeslag waarvan al het op het tijdstip van de
enting ouder dan 4 maanden zijnde jongvee is geënt in de entingsperiode 1966 I
en alle vóór 1 januari 1964 geboren runderen tezamen met het sedert het ge-
noemde entingstijdstip ouder dan 4 maanden geworden jongvee zijn geënt in de
entingsperiode 1966 II, aan welke beslagen geen runderen, ouder dan 4 maanden,
zijn toegevoegd zonder dat daarvoor een ten tijde van de toevoeging geldige ver-
voersverklaring aanwezig was, met dien verstande, dat, indien de toevoeging
geschiedde tijdens de entingsperiode 1965, onderscheidenlijk 1966 I, het beslag
na afloop van de betreffende periode slechts als geënt rundveebeslag wordt
beschouwd, indien ook de toegevoegde runderen gedurende diezelfde periode zijn
geënt;

2. een rundveebeslag, dat na afloop van de entingsperiode 1965 is gevormd uit
runderen, voor welke een ten tijde van de vorming geldige vervoersverklaring
aanwezig was, met dien verstande, dat, indien de vorming geschiedde tijdens de
entingsperiode 1966 I, het beslag na afloop dier periode slechts als een geënt
rundveebeslag wordt beschouwd, indien alle runderen in diezelfde periode zijn
geënt.

Onder dezelfde restrictie dient te blijken dat het rund is geënt tegen mond- en
klauwzeer en wel onder de volgende voorwaarden:

3. Indien het rund geboren is vóór 1 januari 1964 moet de laatste of onmiddellijk
daaraan voorafgegane enting ten minste 14 dagen vóór de datum van het vervoer
hebben plaatsgehad.

a. bij vervoer vóór 15 mei 1966 de laatste of de onmiddellijk daaraan vooraf-
gegane enting ten minste 14 dagen en ten hoogste 4 maanden vóór de datum
van het vervoer hebben plaatsgehad,

b. bij vervoer op of na 15 mei 1966 de laatste enting op of na 1 februari 1966,
doch ten minste 14 dagen vóór de datum van het vervoer hebben plaatsgehad.

5. Indien het nmd geboren is op of na 1 januari 1965 en het vervoer plaatsvindt
op of na 1 september 1966, moet de enting tenminste 14 dagen en ten hoogste
4 maanden voor de datum van het vervoer hebben plaatsgehad.

Entingen van jongvee in de periode van 21 januari tot 1 februari 1966 met
trivalent vaccin, worden voor de toepassing van deze beschikking met entingen
van jongvee in de entingsperiode 1966 I gelijk gesteld. Indien enting van een
rundveebeslag of een deel daarvan heeft plaatsgevonden na 1 mei 1966, doch

vóór 1 februari daaraanvolgend, kan die enting in bijzondere gevallen door of
vanwege de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst met een enting, welke
in de entingsperiode 1966 I heeft plaatsgehad, worden gelijk gesteld.

Bij beschikking van de Minister van Landbouw en Visserij, zijn ingaande 5 februari
1966 alle bestaande maatregelen ter bestrijding van het mond- en klauwzeer in
Nederland, tot 1 maart 1966 verlengd.

Sedert het begin van 1966 was duidelijk, dat in de zuidelijke provincies Limburg
en Noord-Brabant, waar de epizoötie begon, de ziekte aan het afnemen was. In de op
het overzicht in het vorige nummer aansluitende twee weken, van 27 januari tot en
met 2 februari 1966 en van 3 tot en met 9 februari 1966, bedroegen de aantallen:

Noord-Brabant 13 — 11
Gelderland, dat in 1966 de reputatie van sterkst besmette provincie van Noord-
Brabant overnam, vertoonde over deze beide weken een daling met niet minder dan
honderd gevallen:

van 185 over de week van 27 januari tot en met 2 februari
tot 85 over de week van 3 tot en met 9 februari.
Hoewel het aantal gevallen in Gelderland nog altijd aan de hoge kant is, mag uit de
cijfers over de eerste helft van februari worden afgeleid, dat de epizoötie over het
hoogtepunt heen is.

76, 51, 44, 17 cn 13. Over het gehele land zijn over de achttien weken, sedert het

begin van de epizoötie op 9 oktober 1965 tot en met 9 februari 1966, in totaal 3.205

Hierbij werden 221.925 varkens en 3.052 runderen overgenomen.
Een overzicht per provincie over de weken van 27 januari tot en met 2 februari
1966 en van 3 tot en met 9 februari 1966 toont de volgende aantallen:

Op 10 februari kwamen in totaal 13 gevallen voor en wel 4 in Overijssel, 7 in
Gelderiand, 1 in Utrecht en 1 in Limburg.

Op 11 februari was het totaal 15 gevallen, als volgt over de provincies verdeeld:
Overijssel 6, Gelderiand 7, Utrecht 1 en Zeeland 1.

Op 12 februari kwamen 2 gevallen voor in Overijssel en 5 in Gelderiand, totaal dus
7. Op 13 en 14 februari was het totaal over beide dagen 24 gevallen en wel 3 in
Drenthe, 4 in Overijssel en 17 in Gelderland.

Op 4 februari 1966 is een gebied in Gelderland toegevoegd aan de 17 reeds aan-
gewezen gebieden, waarvan 2 in Drenthe, 2 in Overijssel, 1 in Utrecht, 3 in Noord-
Brabant, 2 in Limburg en 7 in Gelderland, waar de mogelijkheid is opengesteld tot
deelneming aan de vrijwillige, door de overheid betaalde entingen van varkens tegen
mond- en klauwzeer.

Het nieuwe gebied in Gelderland omvat Brummen en gedeelten van Apeldoorn,
Voorst, Zutphen en Rheden, met 40.000 varkens.

Het totale aantal bij de enting betrokken varkens is hierdoor gestegen tot circa
1.629.500.

Bij beschikking van de Minister van Landbouw en Visserij van 5 februari is bepaald,
dat vervoersontheffingen voor varkens van varkenshouders, die in de aangewezen
entgebieden niet aan de enting hebben deelgenomen, door de Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst slechts zal worden verleend, voorzover deze varkens naar
het slachthuis worden vervoerd. Deze ontheffing zal niet worden verleend, alvorens
30 dagen zijn verlopen sedert het gebied als zodanig is aangewezen.

zijn mitsdien door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing

Huisdieren, Utrecht, (pa.g. 266)
17, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur. Hotel

Modern, Tilburg, (pag. 339)
19, Groep Geneesk. v. h. Kl. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur.
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 339)

14—15, 7e Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen, Amsterdam (pag.
137)

20—23, Vnie Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
(1965))

2, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, Groep „Geschiedenis der
Diergeneeskunde". 3e Symposium, Hannover. (pag. (329)

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

II-18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

7- 8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e .Algemene Verga-
dering, Utrecht.

17—21, World Veterinary .Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pa.g. 348)

Na een kortstondige ziekte overleed op 15 september
1965 in het Stads- en Academisch Ziekenhuis te
Utrecht Hendrik Tjeerd van der Veen, in de leeftijd
van 68 jaar.

Collega Van der Veen werd op 14 mei 1897 geboren
te Arnhem, waar zijn vader onderwijzer was. Reeds op
jeugdige leeftijd van Hendrik Tjeerd verhuisde de
familie Van der Veen naar Amsterdam. Het middel-
baar onderwijs volgde hij dan ook in de hoofdstad.
Na het eindexamen H.B.S. begon hij zijn studie aan
de toenmalige Veeartsenijkundige Hogeschool te
Utrecht en behaalde in 1921 zijn dierenarts-diploma.
Na zijn afstuderen is hij ongeveer een jaar als assis-
tent in Utrecht werkzaam geweest bij de afdeling Ver-
loskunde onder leiding van Prof. Paimans. Zijn hart
ging echter uit naar de grote-huisdieren praktijk. Hij
vestigde zich in 1922 in de provincie Overijssel, te
Borne. Het gemeentebestuur nodigde hem reeds dade-
lijk uit om als Hoofd van de Vleeskeuringsdienst op
te treden.

Op 24 maart 1924 trad hij in het huwelijk met me-
juffrouw ]. de Ruiter. Uit hun huwelijk zijn een
dochter en een zoon geboren. Het zal niemand verbazen
dal deze rechtschapen en beminnelijke collega in hoog
aanzien stond hij zijn cliënten en zich vele vrienden
wist te maken. Vrienden in Borne, in Twente, in
Amersfoort en ver daarbuiten.

Tot 1951 heeft collega Van der Veen op de hem eigen
serieuze wijze zijn beste krachten gegeven aan de prak-
tijk en de vleeskeuringsdienst. Op de meest collegiale
manier heeft hij zijn beroep uitgeoefend. Zowel in de
afdeling Overijssel als in de afdeling Utrecht van de
Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde was hij een graag
gezien lid, die vrijwel nooit op de vergaderingen ont-
brak. Zijn bestuurscapaciteiten heeft hij in de afd.
Overijssel als voorzitter enkele jaren op voorbeeldige
wijze getoond.

De waardering voor collega Van der Veen bleef niet
beperkt tot Twente. In 1951 werd hij aangezocht om
de functie van Veterinaire Inspecteur van de Volks-
gezondheid tevens Inspecteur van de Veeartsenijkun-
dige Dienst in de provincie Utrecht te willen vervullen.
Op voortreffelijke wijze heeft hij deze functie tot zijn
pensionering uitgeoefend. Als van nature gezagdrager,
in de goede zin van het woord, heeft hij de Veeartsenij-
kundige Dienst en de Veterinaire Inspectie van de
praktische inzichten gediend. Zijn vriendelijke wijze
van optreden, daarbij niet schromend straffe maat-
regelen te treffen wanneer dat nodig was, hebben het
werk van „zijn dienst" voor een ieder zo aansprekend
en aannemelijk gemaakt. Het was steeds een genoegen
en een voorrecht hem te ontmoeten en met hem te
spreken. Ieder die hem heeft ontmoet zal hiervan
kunnen getuigen en hem zo in zijn herinnering blijven
bewaren.

Reeds vóór zijn pensionering werden zijn ambtelijke en
menselijke kwaliteiten zo welverdiend gehonoreerd met
zijn benoeming door Hare Majesteit de Koningin tot
Officier in de Orde van Oranje Nassau.
Bij het afscheid als Inspecteur van de provincie werd
van alle kanten getuigd hoe uitstekend het werk van
collega Van der Veen werd beoordeeld. Vertegenwoor-
digers van het Provinciaal Bestuur, van vele gemeen-
ten, van aanverwante diensten, vrijwel alle practize-
rende- en keuringsdierenartsen en vertegenwoordigers
van de zijde van het bedrijf.sleven waren gaarne aan-
wezig op de hem zo spontaan aangeboden afscheids-
receptie op 25 juni 1962.

Met weemoed heeft hij op 1 juni 1962 de dienst met
pensioen verlaten. Tijdens zijn welverdiende rust heeft
hij nog veel genoegen beleefd aan zijn enige kleinzoon.
Wanneer het maar even mogelijk was verbleef hij graag
bij zijn kinderen en kleinkind in De Steeg. Helaas was
dit door de minder goede gezondheidstoestand van zijn
vrouw niet zo vaak het geval. Bij de crematie was het
voor haar niet m.ogelijk daarbij aanwezig te kunnen
zijn. Zij verbleef in het ziekenhuis te Utrecht.
Vele honderden collegae en vrienden waren van verre
naar Dieren gekomen om collega Van der Veen de
laatste eer te bewijzen. De crematie vond plaats op
zaterdag 18 september 1965.

Vrienden, vertegenwoordigers van de familie, van de
Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
van de Rotary-club, van de Kon. Ned. Mij voor Dier-
geneeskunde en ondergetekende gaven aan de met
bloemen overdekte baar uiting van hun waardering
voor de integere persoonlijkheid, die bij velen niet uit
de herinnering is weg te denken.

Voor mijn gezin en mij is een ware vriend weggevallen.
Onze deernis gaat uit naar de familie voor wie het
verscheiden wel heel moeilijk is. Tot troost zij hun
gezegd dat zij trots kunnen zijn zo\'n man, vader en
grootvader te hebben gehad. Het afscheid van deze

voortreffelijke vertegenwoordiger van ons diergenees-
kundig beroep is door ons allen als een groot verlies
ervaren. Hij was een fijn en gevoelig mens, meer
lijdend door het leed van anderen dan dat van zichzelf.
Henk, rust in vrede.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 6 januari 1966 te Utrecht.
.\\lle leden zijn aanwezig, alsmede de secretaris en de notuliste.

Vanuit het Rotterdams asyl van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van
Dieren worden regelmatig honden en katten afgegeven zonder de ingevolge het
Honden- en Kattenbesluit vereiste certificaten. Bij het bestuur van genoemde
vereniging is aangedrongen op naleving van dit besluit.

Naar aanleiding van het recente geval van rabies bij een hond te Lisse is contact
opgenomen met de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst om te komen tot een
doeltreffender controle met name aan de havens daar de tot dusver gesignaleerde
gevallen van rabies alle ons land zijn binnengekomen via schepen.
Van de zijde van de practici blijkt veel belangstelling te bestaan voor de Onderlinge
Levensverzekering Maatschappij voor Artsen (O.L.M.A.), die in 1966 haar werkzaam-
heden zal aanvangen. Het Hoofdbestuur hoopt het daarheen te kunnen leiden dat
collectieve verzekeringen ook opengesteld worden voor dierenartsen.
De Veeartsenijkundige Dienst in Brabant adviseert kalveren te enten met stam A, O
cn C, terwijl de Veeartsenijkundige Dienst in Gelderland adviseerde kalveren alleen
met de C-stam te enten. Zonder overigens in het beleid van de regionaal inspecteur
te willen treden komt het het Hoofdbestuur gewenst voor dat in een zaak van landelijk
belang een uniform advies wordt uitgebracht. Dc kwestie is voorgelegd aan de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Het R.I.G.O. zal voortaan alleen onderzoekingen op verzoek van artsen en dieren-
artsen doen als een duidelijke medische indicatie aanwezig is. Het is de bedoeling deze
onderzoekingen in de toekomst door tussenkomst van de Veeartsenijkundige Dienst
te doen plaatsvinden.

Ook in 1966 zal ter gelegenheid van de Veterinaire Week een extra aflevering van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verschijnen. Blijkens mededeling van de voor-
zitter van de Commissie ter Voorbereiding van de Veterinaire Week 1966 zullen de
kosten enige duizenden guldens meer bedragen dan drie jaar geleden. Het Hoofd-
bestuur is echter algemeen van oordeel dat deze publikatie moet doorgaan, daarbij
rekening houdend met de financiële mogelijkheden.

In de Contactcommissie Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde^/Landbouw-
schap wordt benoemd colle.ga H. A. van R i e s s e n als opvolger van collega
T. Sinnema.

De op de laatste vergadering van het Algemeen Bestuur goedgekeurde instructie voor
de secretaris wordt door voorzitter en secretaris ondertekend.

Met de Veeverzekeringsmaatschappijen is contact opgenomen tot vaststelling van een
nieuw tarief voor keuringen overeenkomstig het advies van de Tarievencommissie.

Op advies van de behandelende arts moet de secretaris weer eni,ge tijd alle werk-
zaamheden op het secretariaat neerleggen.

Voor zover mogelijk zal zijn taak op het bureau gedurende deze rustperiode worden
waargenomen door mevrouw R. Emmelot-Jonkeren collega L. Harmsen.
In verband hiermede wordt verzocht allerlei zaken die gewoonlijk mondeling of
telefonisch met de secretaris worden afgedaan, voortaan zoveel mogelijk schriftelijk
te behandelen.

Voor dringende beleidsproblemen kan men zich rechtstreeks in verbinding stellen
met de voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, collega
N. A. Gommandeur, Lammenschansweg 9, Leiden, tel. 01710-32 32 0.
Dringende gevallen van waarneming etc. kunnen buiten kantoortijd en gedurende
de weekends worden doorgegeven aan het woonhuis van mevrouw R. E m m e 1 o t -
Jonker, tel. 030-12 10 5.

In aansluiting hierop wordt er nogmaals op gewezen, dat het bureau geopend is
gedurende werkdagen van 8.30-12.30 en 13.30-17.30.

Er wordt aan herinnerd dat de contributie 1966 vóór 1 april a.s. moet zijn voldaan;
zoals op de nota is vermeld kan na deze datum het maximumbedrag van ƒ 250,—
worden gevorderd.

De voorzitter, collega Thien, opent om 20.15 uur de vergadering met een welkom
aan alle aanwezigen en met een speciaal woord van welkom aan de spreker van deze
avond, Ir. C. S. K n o 11 n e r u s. De vergadering wordt gehouden in Hotel Modern
te Tilburg en 40 leden geven blijk van hun belangstelling.

Bij de mededelingen wordt door de secretaris opgemerkt, dat er een verhelderend
onderhoud tussen Hoofdbestuur van de N.C.B, en het bestuur van de Afdeling heeft
plaats gehad naar aanleiding van minder prettige publikaties in diverse dagbladen.
De collegae DenHartogenVerstraalen worden met algemene stemmen aan-
genomen als lid van de Afdeling.
De contributie wordt voor 1966 niet gewijzigd.

De Voorzitter, collega Thien, wordt met grote meerderheid van stemmen her-
kozen tot Voorzitter van de Afdeling.

Hierna houdt Ir. C. S. K n o t t n e r u s. Voorzitter van het Nederlands Landbouw-
Comité, een verhelderende lezing over het ontstaan, de werkwijze en de problemen
van de Europese Economische Gemeenschap voorzover deze van belang zijn voor de
landbouw en de veeteelt.

Uit de lezing blijkt overduidelijk dat het moeilijk is, zo niet onmogelijk diverse landen
economisch te integreren als er geen zeer sterke wil tot éénworden bestaat en indi-
viduele belangen blijven prevaleren boven het groepsbelang.

•Als conclusies zijn wel te noemen: Terug naar de tijd vóór de EEG is niet mogelijk.
Of de huidige crisis volledig overwonnen kan worden is een vraag. Voor de rundvee-
houderij is de EEG gunstig. Voor varkens ligt het moeilijker, omdat hiervoor slechts
weinig grond nodig is en veel afhangt van de graanprijzen. Voor de pluimveehouderij
geldt hetzelfde. Als op beide terreinen de mamoetbedrijven gaan ontstaan met enkele
vakbekwame personen, wat ongeschoold personeel en de automatiek, is in elk land
de varkens- en pluimveehouderij enorm uit te breiden.

De rondvraag staat vooral in het teken van het heersende mond- en klauwzeer bij
varkens. Collega O k k e r s e kan heet van de naald enkele bijzonderheden vertellen
over de zojuist vastgestelde tarieven voor het enten.

Collega Hermans dringt aan op ernstige bezinning van het Hoofdbestuur op het
probleem van de collectieve verzekeringen van dierenartsen, huisartsen en tandartsen.
Waarom verlaten zoveel collegae na 5-10 jaar de praktijk? Zorg voor een groeiend
gezin en de oudedagsvoorziening?

Tenslotte wordt door de vergadering bij het bestuur aangedrongen op het opnemen
van contact met firma\'s, die leveren aan practici, die in heel Nederland praktizeren,
zgn. „ster"dierenartsen.

Om 23.15 uur sluit de voorzitter de vergadering en wenst allen een goede reis naar
huis. ƒ. G. M. Claessens, secretaris.

IJc eerstvolgende ledenvergadering zal plaatsvinden op donderdag 17 maart a.s. in
Hotel Modern, Heuvelring 100 te Tilburg. Aanvang 20.00 uur. Onderwerp: Mantel-
contract.

Dc Groep organiseert op zaterdag 19 maart a.s. om 14.30 uur in de Kliniek voor
Kleine Huisdieren, Alexander Numankade 91, Utrecht, een bijeenkomst, alwaar
Prof. Dr. W. K. H i r s c h f e 1 d zal spreken over de huidverzorging bij verschil-
lende honderassen.

De Minister van Landbouw en Visserij bracht een bezoek aan het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut afd. Amsterdam.

Op 24 januari 1966 bczocht de Minister van Landbouw en Visserij, Mr. B. W.
Biesheuvel, het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. .Amsterdam.
Zijne Excellentie, die werd begeleid door de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, werd in het Instituut ontvangen door dc .Mgemcen Directeur van het C.D.I.,
Dr. L. H O c d e m a k e r, en de Directeur van het C.D.I. afd. Amsterdam, Dr.
J. G. van B e k k u m.

Na zich op de hoogte te hebben gesteld van de zorgwekkende situatie, waarin het
Instituut zich bevindt o.a. door de te kleine behuizing cn dc bouw van dc IJ-tunnel,
maakte de Minister een rondgang door het instituut. Hij werd hierbij voorgelicht
door Dr. J. G. van B e k k u m en enkele wetenschappelijke medewerkers van het
C.D.I. In het bijzonder werd aandacht besteed aan dc produktie van het vaccin tegen
mond- en klauwzeer.

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor collega:

B. A. C. Capel, Oude Wierdenseweg 15, Wierden.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige student:

Bootsma, J., van Wolvega naar de Blesse (Fr.), tel. (05264) 49 5, gr. 1207176, P.

Brand, A., Oss, Kastanjelaan 8, tel. (04120) 44 58 (privé), (030) 71 55 44 (bur.),
wetensch. h.ambt. R.U. (F.v.D., Kliniek v. vet. Verlosk. en Gynaecologie). (152)
Doorn, A. van, van Groningen naar Lisse, Heereweg 319, tel. (02530) 42 92. (157)
Hellemond, K. K. van, Bilthoven, tel. (08370) 33 52 (bur.), wetensch. medew. Inst.
V Landbouwk Onderzoek v. Biochemische Produkten, Wageningen, Haarweg 8.

Lycklama a Nijeholt, P., van Odijk naar Kaduna (N, Nigeria), Vet. Field Station,
P.M.B. 2005. (van 184 naar 221)

Swart, H. W. F,, 1965, Utrecht, Kruisdwarsstraat 49, tel. (030) 19 10 8 (privé),
71 55 44 (bur.), wetensch. ambt. R.U. (F.v.D., Kliniek v. vet. Verlosk. en
Gynaecologie), (inlassen 204)

Sedert de oorlog is het aantal paarden, dat gebruikt wordt voor sportieve
doeleinden, toegenomen. Hierdoor wordt ook de dierenarts meer gecon-
fronteerd met de problemen over de training en voeding van deze dieren.
Het sportpaard wordt volgens empirische methoden geoefend voor een
bepaald doel. Het getraind zijn is een adaptatie van het gehele dier aan de
eisen die gesteld worden tijdens de training en de wedstrijd. Deze adaptatie
gaat bij mens en dier gepaard met veranderingen in het organisme. Van
onze sportpaarden wordt een groot gedeelte getraind op uithoudingsver-
mogen en snelheid. Men mag dus bij deze paarden een aanpassing van de
organen, die bij deze training belast worden, het hart, de longen, de mu.«;-
culatuur, verwachten.

Vooral van paarden, waarvan de prestaties niet aan de verwachtingen vol-
doen, wordt vaak een veterinair onderzoek gevraagd. Tijdens dit onder-
zoek worden, zowel in rust als na arbeid, vaak „afwijkingen" gevonden. In-
terpretatie van deze bevindingen is moeilijk omdat over de invloed van de
training op het dierlijk organisme weinig bekend is.

In dit onderzoek is het elektrocardiogram van het getrainde, klinisch ge-
zonde paard bestudeerd. De resultaten van het onderzoek zijn vergeleken
met gegevens uit de sportfysiologie van de mens.

In de humane sportfysiologie wordt sedert het werk van R e i n d e 11 en
medewerkers het hart van de getrainde mens niet meer beschouwd als een
beschadigd of een tot beschadiging voorbeschikt hart, maar juist als een
ideaal gereguleerd en onder optimale omstandigheden verkerend hart.
Het hart van de op veel uithoudingsvermogen getrainde mens is zowel
morfologisch als elektrofysiologisch verschillend van het hart van de niet
getrainde mens.

Het verschil in de morfologie is het duidelijkst te zien bij het röntgeno-
logisch onderzoek. De basis van deze belangrijke bevinding werd in 1899
reeds gelegd door H e n s c h e n. Hij vond met behulp van de vingerper-
cussie dat het hart van de lange-afstandlopers vergroot was. Sedert de in-
voering van het röntgenologisch borstonderzoek zijn deze bevindingen her-
haalde malen bij de mens bevestigd.

Uit het onderzoek van R e i n d e 11 en medewerkers bleek echter zeer dui-
delijk dat de aard van de sport- en trainingsmethode van zeer grote be-
tekenis was voor de mate van hartvergroting.

2 Dr. J. Kroneman; wetenschappelijk hoofdambtenaar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht, Faculteit der Diergeneeskunde; Biltstraat 172, Utrecht.

Röntgenologisch zeer grote harten vindt men bij wegrenners, bij beroeps-
boxers, bij marathonlopers, en bij tienkampers. Zeer duidelijk kon worden
vastgesteld, dat diegenen die zich tijdens de training en de wedstrijden niet
aan prestaties van lange duur onderwierpen geen hartvergroting kregen.
Dit zijn vooral de sprinters, de hoog- en verspringers, de werpers en de
amateurboxers op nationaal niveau.

Het blijkt dat alle vier hartdelen aan de vergroting deelnemen. De mate
van vergroting van de vier delen van het hart kan röntgenologisch het
duidelijkst gedemonstreerd worden bij liggende proefpersonen. De ver-
groting van het linker atrium gaat parallel met een verwijding van de
venae pulmonales. Vooral bij lange-afstandatleten is de zeer sterke ver-
groting van de rechter ventrikel opvallend.

In het algemeen werd aangenomen dat de vergroting van het hart bij de
atleet het gevolg was van spierhypertrofie. Uit het onderzoek van R e i n-
d e 11 en medewerkers is gebleken dat de vergroting van het hart voor het
grootste deel een gevolg is van een verwijding van de hartholten. Aan deze
verwijding van de hartholten gaat een toename van de hoeveelheid rest-
bloed in de ventrikels parallel. Voor een zeer gering deel is de vergroting
van het hart een gevolg van de hypertrofie van de spierwand.
Deze bevinding is van grote betekenis voor de kliniek. Het gedecompen-
seerde hart werkt noodgedwongen, ook met een grote hoeveelheid restbloed.
Dit restbloed heeft bij het getrainde hart een wezenlijk andere functie dan
bij het gedecompenseerde hart. Uit het onderzoek van R e i n d e 11 en me-
dewerkers, en uit het experimentele onderzoek van o.a. R u s h m e r
(1954) bleek dat het restbloed bij het getrainde hart dient voor de ver-
groting van het slagvolume. Tot een vergroting van het slagvolume is hec
gedecompenseerde hart niet meer in staat, hier is het restbloed een symp-
toom van spierzwakte.

Het getrainde hart is in staat tot een enorme toename van het slagvolume
zonder, ondanks vermeerderde diastolische toevloed, toename van het dias-
tolische volume. Op dit punt komt het hart in situ in conflict met de klas-
sieke wet van S t a r 1 i n g, gevonden bij het geïsoleerde hart. Juist de ner-
veuze en hormonale regulatie zijn verantwoordelijk voor deze regulatieve
verwijding, die het getrainde hart in staat stelt aan enorme eisen te vol-
doen.

Uit het pathologisch-anatomisch onderzoek van 40 verongelukte, in volle
training zijnde, top-atleten is gebleken, dat hun hartgewichten niet boven
het kritische hartgewicht waren. De term kritisch hartgewicht is door
L i n z b a c h ingevoerd en is de bovenste gewichtsgrens van normale
harten van volwassen personen. Dit kritische hartgewicht bedraagt voor
volwassen personen 500 gram. Het is aan L i n z b a c h gebleken, dat
harten die duidelijk boven de 500 gram waren zeer duidelijk tekenen ver-
toonden van een spierstofwisselingsinsufficiëntie. Speciaal lang bestaande
klepgebreken, hypertensie en congenitale hartaandoeningen geven aanlei-
ding tot het ontstaan van deze zware harten. Bij congenitale aandoeningen
worden bij de mens wel hartgewichten van meer dan 800 gram gevonden.
Boven het kritische hartgewicht is het hart relatief arm aan capillairen en
hierdoor is dit zware en grote hart zeer gevoelig voor zuurstof tekort. Het
hart moet bij klepgebreken, bij congenitale hartaandoeningen en bij hyper-
tensie een constant grotere arbeid verrichten en hierdoor wordt het zuur-

stofverbruik van het hart bij deze personen nog groter dan bij normale
p>ersonen.

Deze complicatie is de oorzaak van de stofwisselingsinsufficiëntie, die vooral
bij het verrichten van enig lichamelijke arbeid of bij het verwerken van
met sterke bloeddrukwisselingen gepaard gaande emoties optreedt en aan-
leiding geeft tot het coronaire syndroom.

Op doorsnede lijkt het veelal of de sportharten zeer dikke wanden hebben,
en dus zeer sterk gehypertrofieerd zijn. Sjöstrand heeft aangetoond
dat de lange vezelen van het hart van de atleet tijdens de rigor mortis
maximaal contraheren en daarom geven de spierdoorsneden van het
grote hart van de getrainde mens een sterk geflatteerde indruk omtrent de
hypertrofie.

Ook histologisch onderscheidt het hart van de getrainde mens zich van het
hart van de niet getrainde mens. Vezeldikte en vezellengte en kernrijkdom
zijn toegenomen. Deze groei is volgens L i n z b a c h harmonisch.

De verandering in grootte van het hart gaat parallel met een verandering
in werkwijze. Reeds lang is bekend, dat atleten een lagere polsfrequentie
dan ongetrainde personen hebben; speciaal bij lange-afstand-atleten is de
daling in polsfrequentie zeer sterk. Zatopeck had in rust een polsfrequentie
van 32 slagen per minuut. Pirie 34, Bekila 44, Gaston Roelants 32 slagen
per minuut.

In rust is er geen verschil tussen het slagvolume van het hart van de ge-
trainde mens en het slagvolume van dat van de ongetrainde mens. Bij
belasting daarentegen kan het slagvolume van de getrainde mens enorm
toenemen. Dit bewijst dat de contractie van het hart van de getrainde mens
in rust zeer onvolledig is. Op de röntgenfilm is dan ook zeer fraai een zgn.
„stomme zone" te zien. Dit gedeelte van het hart doet niet mee aan de
contractie. De vorm en de grootte van de „stomme zone" worden bepaald
door de duur en de aard van de training. Deze „stomme zone" is bij ge-
dilateerde, gedecompenseerde harten niet aanwezig.

Volgens elektrocardiagrafisch onderzoek berust de daling in polsfrequentie
bij getrainde atleten op een sinusbradycardie.

Bij zeer goed getrainde atleten kan de prikkelvorming in de sinusknoop zo-
nadig geremd zijn, dat de sinusfrequentie lager wordt dan het atrio-ven-
triculaire ritme en dan treden atrio-ventriculaire dissociaties (A.V. disso-
ciatie) op. Deze A.V. dissociaties zijn door vele auteurs bij atleten be-
schreven. Na belasting wordt in al deze gevallen weer een normale sinus-
ritme gevonden en er wordt dan ook geen enkele pathologische betekenis
aan gehecht. De A.V. dissociaties worden dan ook opgevat als een fysio-
logische adaptatie aan een zeer lange en intensieve training op uithou-
dingsvermogen.

Zeer vaak wordt bij getrainde atleten een zeer duidelijke respiratoire arit-
mie gevonden. Speciaal na korte belasting wordt deze aritmie duidelijk.
Deze respiratoire aritmie kan zo duidelijk zijn dat zij aanleiding geeft tot
geleidingsvertragingen en atrio-ventriculaire blokkeringen (H o 1 z m a n n;
Reindell).

Ook worden regelmatig in de elektrocardiogrammen van atleten P toppen
aangetroffen die afwijken van de normen. Tijdens en na langdurige be-
lasting normaliseren zich deze toppen weer.

wordt geen pathologische betekenis gehecht en zij zouden het gevolg zijn
van de relatieve vagotonie, die ontstaan is door de training. Als na zeer
langdurige belasting de P toppen niet normaal worden, dan pas is een be-
schadiging in de voorkamers aanwezig. Meestal is de beschadiging het ge-
volg van focale infecties in de tandkassen of amandelen.
Verlenging van de PQ tijd, partiële blokkade Ie graad, is een zeer veel-
vuldig voorkomend fenomeen bij lange-afstand-atleten. R e i n d e 11 heeft
een verband aangetoond tussen PQ tijd en de grootte van het hart en de
duur van de training.

Ook kan men bij atleten een verlenging van de QRS duur vinden, soms
is de verlenging zo groot dat van een incompleet bundeltakblok gesproken
kan worden. Meestal is het een rechterschenkelblok. Na langdurige arbeid
verdwijnt ook dit blok.

Verandering in de vorm van de T top is ook bij atleten beschreven zonder
dat dit pathologische betekenis heeft.

Reeds vele jaren heeft men getracht de vele veranderingen die optreden
bij getrainde personen bij proefdieren op te wekken. Voor een aantal fe-
nomenen is dit gelukt bij honden. Het is o.m. aan T h ö r n e r gelukt de
PQ tijd te beïnvloeden. Ook de anatomische veranderingen zijn aange-
toond. Ook is duidelijk gebleken dat, evenals bij de mens, de veranderingen
slechts tijdelijk zijn. Als de training gestaakt wordt verdwijnen de verande-
ringen vrij snel.

Uit het literatuuronderzoek kan dan ook geconcludeerd worden dat dt
training op uithoudingsvermogen aanleiding geeft tot o.a. een aantal ver-
anderingen van het hart. Deze veranderingen zijn het gevolg van een wis-
seling van de neuro-vegetatieve tonus. In het algemeen is bij de getrainde
mens de invloed van de vagus groter geworden. Vooral na een kortdurende
belasting is het samenspel verbroken en kan dit aanleiding geven tot arit-
mieën.

Van de harten van 16 paarden die tijdens de training of wedstrijd veron-
gelukten, zijn de gewichten en afmetingen bepaald. Deze waarden zijn
verzameld in tabel 1.

Overzicht van de gewichten en afmetingen van harten van
15 verongelukte paarden.

Worden deze waarden vergeleken met de gegevens die in de literatuur
vermeld zijn, dan blijkt dat deze waarden niet verschillen van de hartge-
wichten van klinisch gezonde slachtpaarden. Dit bewijst dat de gewoonlijk
aangenomen toename in gewicht van het hart door training ook bij het
paard overschat wordt. Wordt echter gerekend met de zgn. hartindex, dit
is:

dan blijkt dat de hartindex van het getrainde paard groter is. De betekenis
van deze grootheid moet in twijfel getrokken worden omdat nimmer aan-
getoond is dat de betrekking tussen het lichaamsgewicht en gewicht van het
hart bij het paard en nog wel bij alle rassen, lineair is.
Bij de mens is met zekerheid bekend dat de hartindex, zelfs nog voor kli-
nisch onderzoek, een te grote spreiding vertoont.

Sisson en Grossmann geven als variatie van deze waarde bij
alle paarden 0.7 — 1.0. De door Herrmann gepubliceerde waar-
den liggen in deze orde, doch Herrmann suggereert een enorme toe-
name van het hartgewicht door als waarde voor ongetrainde paarden te
vermelden 0.677. Deze waarde is echter reeds door Bergmann (1884)
bepaald, echter maar bij één dier.

Steel heeft een \\erband gelegd tussen de QRS duur in het elektro-
cardiogram en het gewicht van het hart. Volgens Steel stijgt het hart-
gewicht 75 gram als de QRS duur toeneemt met 0.001 sec. Deze correlatie
moet bestreden worden omdat het met de door Steel toegepaste methode
van registratie niet mogelijk is de QRS tijd nauwkeurig in 0.001 sec. te
bepalen. Bij deze bepaling is zeker de derde decimaal zeer onbetrouwbaar,
de tweede decimaal minder betrouwbaar.

Wij menen uit ons onderzoek te mogen concluderen, dat de mate van
hypertrofie bij het getrainde hart van het paard overschat is. Dat deze
geringe hypertrofie reeds aanleiding is tot het optreden van coronair insuf-
ficiëntie moet betwijfeld worden.

Het elektrocardiogram van 246 paarden is geregistreerd bij het vierkant
staande dier. Geregistreerd zijn de afleidingen volgens Einthoven,
Goldberger en Wilson. Bij deze laatste afleiding zijn de elektroden
geplaatst op de door Brooymans aangegeven plaatsen. De verkregen
waarden kwamen overeen met de reeds gepubliceerde gegevens door
L a n n e k.

In het elektrocardiogram van het getrainde paard worden echter een aan-
tal veranderingen aangetroffen die door sommige auteurs als pathologisch
beschouwd worden.

a. De verandering van de P top in vorm en/of fase (wandering auricular
pacemaker (w.p.m.) (Steel, Glazier, Brooymans, Dükes).
Deze verandering werd vooral gezien in de afl. II en afl. HL Ongeveer
20% van de getrainde dieren vertoonden de w.p.m.

b. Blokkeringen van de le en 2e graad. Onder blokkeringen van de le
graad wordt een te lange PQ tijd verstaan zonder uitvallen van de
ventrikelactivatie.

Bij het tweede graads blok, valt niet of wel na een verlenging van de
PQ tijd, de ventrikelactivatie uit. Deze aritmie komt zeer veelvuldig
voor. Van de 98 dravers van 2 jaar en ouder, hadden 51 dieren een
hartblok. Evenals de w.p.m. werd ook de atrio-ventriculaire geleidings-
vertraging het meest gezien bij de oudere paarden. Alle getrainde dieren
van 4 jaar en ouder hebben in rust een AV blok. Dit heeft niets met de
kwaliteit van het paard uit te staan, uitsluitend met de trainingsduur.

Deze „afwijkingen" worden opgevat als een adaptatie aan de training
onndat zij bij 2-jarige dieren nog niet voorkomen. De veranderingen zijn
van neuro-vegetatieve oorsprong. Zij verdwijnen immers bij elke verande-
ring in de omgeving van het dier en zeker na langdurige arbeid of toe-
diening van 5-10 mg. atropini sulfas.

Steun voor deze opvatting werd ook gevonden in de humane sportfysiologie,
hier worden deze fenomenen ook veelvuldig gezien bij atleten die reeds
lange tijd aan een intensieve training zijn onderworpen.
Ook de vorm van de T top, vooral in de afleiding II en III en aVf, V3 is
afhankelijk van de neuro-vegatatieve tonus. Bij angst, opwinding en lichte
arbeid werd een duidelijke toename in positieve waarde van de T top
gezien. Deze T top veranderingen konden bij rustige dieren opgewekt wor-
den door hen b.v. onverwacht een harde klap te geven.

Speciaal in de afl. V3 werd bij de verschillende dieren een aanzienlijke
variatie van het QRS complex gevonden. Voor deze variatie is geen oor-
zaak gevonden.

Direct na een kortdurende belasting, van ca. 2-3 min., werden in het elek-
trocardiogram een aantal typische veranderingen gezien.
Altijd wordt gezien: een sterke toename in de positieve waarde van de
T top en later een afname en zelfs het diep negatief worden van de T top.
Zeer fraai is dit te zien in de afleiding V3, afl. II, III en aVf. Deze sterk
positieve T toppen gaan gepaard met een zeer duidelijke ST elevatie.
Zeer vaak vindt men ritmestoornissen van allerlei aard en afwijkende P
toppen. Deze tijdelijke veranderingen in het elektrocardiogram zijn door
Brooymans als „coronair insufficiëntie" beschreven. Wij menen echter
dat zij het gevolg zijn van neuro-vegetatieve labiliteit door de opwinding
van de tekort durende arbeid.

De ritmestoornissen zijn vaak cyclisch, doch zeker is dat zij niet met één
van de ademfases samenhangen. Er zijn aanwijzingen dat de sinusaritmie
samenhangt met de ademdiepte.

Ook al met auscultatie zijn de ritmestoornissen reeds waar te nemen en zij
gaan gepaard met een sterk bonzende hartslag, vooral als de arbeid van
het dier onder enige opwinding verloopt. Zij kunnen dan bij de onderzoeker
grote verontrusting geven, maar zij zijn het gevolg van de „ondeskundige"
belasting waarbij het paard nog niet in de „steady state" is gekomen. Het
is derhalve noodzakelijk de belasting gedurende lange tijd te herhalen en
het dier ten minste een half uur constante arbeid te laten verrichten. Na
deze arbeid zijn alle verontrusting gevende fenomenen verdwenen.
Dit is o.i. het bewijs dat de beschreven fenomenen geen symptomen zijri
van een myocardinsufficiëntie, want dan zouden zij redelijkerwijs na lang-
durige arbeid in optima forma aanwezig moeten zijn. De verschijnselen
kunnen bij ieder getraind paard opgewekt worden. Het nog kunnen ver-
richten van grote inspannende arbeid van deze paarden is ook aanwijzing
voor deze stelling.

Wij menen dan ook dat de beschreven reacties niets uitstaande hebben
met een relatief of absoluut zuurstof tekort van de hartspier, doch dat
zij te vergelijken zijn met de zgn. „Sofort Reaktion" van S c h 1 o m k a
bij getrainde mensen. Deze reactie is een gevolg van de neuro-vegetatieve
labiliteit na zeer kortdurende arbeid. Evenals bij de mens was deze reactie
ook bij het getrainde dier te voorkomen door vóór de arbeid een geringe
hoeveelheid (5-10 mg) atropini sulfas intraveneus toe te dienen.

Voor de kliniek heeft het voorkomen van het trainingshart en de „sofort
reaktion" bij het paard betekenis bij de keuring. Het is gewenst eerst over
het circulatieapparaat van het getrainde paard een oordeel te vellen als het
dier een uur voldoende lange arbeid heeft verricht.

Voor een uitgebreid literatuuroverzicht en voor de amplituden en tijdsduur
\\ an de verschillende toppen en intervallen wordt vei-wezen naar het proef-
schrift.

Een samenvatting van het proefschrift „Het elektrocardiogram van het getrainde
paard" wordt medegedeeld.

A brief description is given of the thesis „The electrocardiogram of the trained horse".
Révélant results from the human cardiology, especially that relating to the trained
heart are discussed and compared with own investigations on the trained horse.
Just as in man the absolute hypertrophie of the trained horse heart has been
overestimated.

The electrocardiographic pattern of the normal trained horse showed at rest temporary
abnormal P waves (wandering auricular pacemaker), sino-auricular block, atrio-
ventricular block (1st and 2nd degree) and T wave alteration. We considered these as
a normal adaptation to prolonged training.

Short-time exercise gives in all normal healthy trained horses a large amount of
alterations of the rest-electrocardiogram e.g. strongly positive T waves and sinus
arrythmia, a.v. blocks and ST elevation. These alterations are described by B r o o y -
mans as coronary insufficiency. Our opinion is that these reactions are of neuro-
vegetative origin because the horse was not in the „steady state" during exercise. After
prolonged exercise in which the horse was supposed to be in a „steady state" none of
these reactions could be registrated.

.All these reactions could be registrated in normal adult gcx)d preformers.
Therefore we have the opinion that the alterations of short-time exercise are not
symptoms of cardiac damage, but that they can be compared with the „Sofort-
reaktion" of Schlomka in man.
A list of references can be obtained from the author.

La thèse universitaire intitulée „L\'électrocardiogramme du cheval entraîné" est
brièvement résumée.

Dans l\'examen de la littérature on discute certaines parties de la cardiologie humaine.
On consacre surtout de l\'attention aux recherches concernant la physiologie de sport.
Ces recherches ont été comparées avec les recherches de l\'auteur.
Comme pour l\'homme, on surestime pour le cheval l\'augmentation du poids du coeur
causée par l\'entraînement.

L\'électrocardiogramme du cheval entraîné en repos montre des altérations par rapport
à l\'électrocardiogramme normal. Notamment: les sommets P négatifs et biphasiques
(wandering pace maker), ces sommets sont considérés comme des ralentissements de
conduction intra-auriculaires d\'origine vagale.

Comme le wandering pace maker (w.p.m.) le blocage sino-auriculaire et atrio-
vcntriculaire du premier ou du second degré est considéré comme physiologique.
Ensuite on trouve un grand nombre de variations de sommet T.

Surtout après un effort de courte durée l\'électrocardiogramme révèle de nombreuses
altérations. Parmi ces altérations nous signalons: le sommet T très distinctement
positif, combiné ou non d\'une élévation S T, arythmie du sinus et le blocage auriculo-
ventriculaire. Ces altérations ont été décrites par Brooymans comme un symptôme
d\'une insufficience coronaire.

L\'auteur est cependant d\'avis qu\'elles sont la conséquence d\'une labilité neuro-
végétative et qu\'on peut les comparer à la „Sofort Reaktion" de S c h 1 o m k a. Ce
ne sont pas les symptômes d\'un endommagement du myocarde, parce qu\'elles ne se
présentent pas après un effort de longue durée.

L\'electrocardiogramme fait après un travail de longue durée est à peu près identique
à l\'électrocardiogranmie de repos.
La littérature est à disposition chez l\'auteur.

Eine kurze Zusammenfassung über die These „Das Elektrokardiogramm des trainierten
Pferdes" vi-urde gegeben.

Er werden Teile aus der Kardiologie des Menschen besprochen, besondere diejenigen
die in direkter Beziehung zur Sportphysiologie stehen und an diese Mitteilungen sind
die eigene Untersuchungen geprüft.

Genau wie beim Menschen wird die Zunahme des Gewichten des Herzens durch die
Training oft überschätzt.

Die Elektrokardiographie des Sportpferdes ist eingehend bearbeitet worden.
Negative oder biphasische P-Wellen (wandering auricular pacemaker) werden auf-
gefasst als intra-auriculäre Leitungsverzögerungen von vagaler Art. Ebenso wie der
w.p.m. wird das sino-auriculäre Block, das atrio-ventriculäre Block ersten oder 2e
Grades als physiologisch angesehen. Weiterhin findet man eine skala Variationen der
T-Welle.

Kurz dauerende Arbeit ergibt sehr viele elektrokardiograpische Veränderungen gegen-
über dem Ruhe EKG.

Diese Veränderungen sind sehr stark positive T-Welle, mit ST elavation, Sinus-
Arrythmie, A.V. Block. Diese Veränderungen hatBrooymans erstmals beschrieben
als Koronärinsuffuzienz.

Wir vertreten jedoch die Meinung, dass die mit den Sofortreaktionen des trainierten
Menschen übereinstimmen und deswegen neurovegetativer Art sind, und kein
Symptom eines Myocardschadens. Nach langer Arbeit konnten diese Änderungen
nicht mehr gemessen werden, und stimmte das Elektrokardiogramm nach Arbeit
beinahe mit dem Ruhe-Elektrokardic^ramm überein.
Literaturangaben sind beim Verfasser zu bekommen.

Se ha dado un resumen corto de la tesis doctoral „La electrocardiograma del caballo
entrenado." En el examen de la literatura algunas partes de la cardiologia humana
estan discutidos, en esto se ha puesto especial atencion a las investigaciones, las
cuales estan intimamente ligados con la fisiologia del déporté.

Estas investigaciones fueron comprobados con el examen proprio. Asi en el hombre
como en el caballo, el aumento en peso por entrenamiento es superestimado. La
electrocardiograma del caballo entrenado muestre en dcscanso modificaciones de la
electrocardiograma normal. A esto pertcnecc las cumbras P negativas y bifasicas
wandering pace makers, estas cumbres se cojen como demoras en el conducto intra
auricular de origen vagal.

Asi como wandering pace makers (W.P.M.) el bloque sino auricularis y el bloque
atrioventricularis del primero o secundo grado estan tomados como fisiolc^icos.
Ademas se encuentren un gran numero de de variaciones de la cumbre T. Especial-
mente despues un trabajo corto, la electrocardiograma sufre demasiadas Gambias. A
estas cambias pertenecen la cumbre T positiva muy visible si o no combinada con
una S.T. elevacion, aritmia del sinus y el bloque A.V. Estas cambias son descritas
por Brooymans como una sintoma de una insuficiencia coronaria. Sin embargo
el autor es de la opinion que ellos son causadas por una labilidad ncurovegetativa
y que aquellas son comparables al „Sofortreaktion" de S c h 1 o m k a. Aquelleis no
son sintomas de un dafio del miocardio, porque ellas no parecen despues un trabajo
largo. La electrocardiograma despues un trabajo largo es casi iqual a la electro-
cardiograma de un caballo en descanso.

With the increased application of artifical insemination to pigs the need
has arisen for more knowledge about the effects on oestrus and its symp-
toms.

Many pig keepers find it difficult to diagnose oestrus, as appears from
the great number of visits which inseminators daily pay to no purpose and
from the fact that the conception rates of the A.I. associations vary widely
and are at best 15% below the results that can be obtained in natural
mating under optimum conditions (Madden, 1959).
\\s the symptoms of approaching oestrus in gilts, namely the swelling and
redness of the vulva are visible 5 to 7 days before the beginning of the
oestrus, there is a tendency to present these animals for insemination too
early. The age at which the first oestrus may be expected also differs widely
according to breed and rate of growth (Burger, 1952). The practical
difficulties experienced in diagnosing oestrus are not due to indistinct
oestrual behaviour but to the fact that oestrus may be expected in gilts
for a longer period than in older sows, so that oestrus in gilts is sometimes
overlooked. Gilts should therefore be observed daily in order to diagnose
oestrus. The case is somewhat simpler with sows, in which oestrus may be
expected within a few days from weaning. This is the cause of the diffe-
rence in conception rate between gilts and sows after the first insemination.
It is also very important to obtain more insight into the course of oestrus
as this will enable the pig keeper to supply the inseminator with valuable
information on which he can base his advice on whether or not to inse-
minate.

1. an-oestrus or di-oestrus: the period in which the ovary is least active
and no special external symptoms are perceptible.

2. pro-oestrus: the period of increasing ovary activity in which symp-
toms of approaching heat can also be observed, e.g. red discoloration
and swelling of the vulva.

3. oestrus: the period in which follicular ripening has reached its peak
and ovulation takes place. It is only during this period that the
female animal permits mating.

4. post-oestrus or metoestrus: the period in which the corpora lutea
develop and the external oestrual symptoms gradually disappear.

It will be clear that these periods shade off into one another and that the
limits are difficult to observe. This is the cause of the confusion in the use
of these terms in literature, especially with regard to their duration. There
is also a great variation in the lengths of the respective periods in sows.
Thus Schmidt and Bretschneider (1954) specify /a to 2/2 days
for the duration of „Vor- und Nachbrunst". Smidt (1963) understands

1 Drs. A. H. Willemse and Drs. J. Boender; members of the Scientific Staff of the
Institute of Animal Husbandry, Dept. of Reproduction and A.I.; Oostbroekselaan
64, Utrecht; the Netherlands.

by pro-oestrus the occurrence of redness and swelling of the vulva, which
may vary from a slight swelling with hardly discernable discoloration to a
considerable enlargement of the vulva, which is then fiery red and feels
dry and warm. This period lasts 1 to 3 days. By metoestrus he understands
the period in which the external changes gradually disappear. This may
last up to 6 days. W i 11 e m s (1961) also describes the differences in the
changes in the vulva during pro-oestrus and oestrus.

Burger (1952) defines pro-oestrus as „the period of preparation imme-
diately preceding oestrus" and post-oestrus as „the period of waning oestrus,
during which the sow begins to lose interest in the boar, yet it is still
prepared to accept service". This is contrary to the views of many other
workers such as Schmidt and Bretschneider (1954), 1 1 o.
Kudo and Niwa (1959), Eibl (1962) and Smidt (1963), who
regard the oestrual period as the part of the oestrual cycle during which
the sow accepts service.

It appears from the above that on the basis of the definition referred to,
oestrus is the only period of which the beginning and end can be fairly
accurately determined; that pro-oestrus is only important in that the
swelling and redness of the vulva may indicate approaching oestrus and
that the term „post-oestrus" is only of academic value. In our studies we
have therefore defined oestrus as the period in which the sow remains
standing when mounted by the boar and allows of the emissio penis.
Many research workers have investigated the duration of the oestrual
period. Thus Burger (1952) mentions 47 to 57 hours for the Large
White breed and 65 to 68 hours for the Large Black breed. He finds no
significant difference between the duration of the oestrus in gilts and
older sows. According to Campbell (1961) a Large White sow has an
average oestrual period of 3 days and a gilt one of 4 days. I t o. Kudo
and Niwa (1959) also make a distinction betv.-een gilts and sows, but in
their view sows are longer on heat than gilts, namely for 70 and 55 hours
respectively. Schmidt and Bretschneider (1954) found an
oestrual period of 2 or 3 days in a breed they did not mention by name.
These results differ because the investigators may have used different
methods and different definitions of the term „oestrus", and also because
of differences in breed and climate.

Among such external oestrual symptoms as the red discoloration and
swelling of the vulva, the mucous outflow and the behaviour of the animal
in the herd, the most striking oestrual symptom is the behaviour of th(.
animal in the presence of the boar. Burger (1952) describes this as fol-
lows: „She seems to become completely oblivious of the existence of every-
thing about her and assuming a stationary attitude, she will become rigid
in every limb, with her ears cocked. In fact, such females had to be forcibly
carried into their pens to separate them from the boar".
This typical attitude, a requirement for a good mating, which takes a fairly
long time with pigs, is called the standing reflex.
With many animals this reflex can also be evoked in the absence of the
boar by pressing with the fists the sides and the back of the animal on
heat, this being nothing more than a simulation of the tactile stimuli given
by the boar during the prelude and mating. As already shown by W i 1-
1 ems (1961), pressing the sides alone is not always sufficient for drawing
the right conclusion.

According to S i g n o r e t and du Mesnil du Buisson (1961) this,
reflex can be evoked by men in only 50% of sows on heat; W e 11 k e
(1963) succeeded in 60%, Reed (1964) in 75% of the animals tested,
and Schilling and Rostel (1964) state that at the height of the
oestrus nearly all 31 animals tested showed a standing reflex.
Sign ore t and du Mesnil du Buisson (1961) showed that the
stimuli of smell and sound given by the boars had a stimulating effect on
the evoking of the standing reflex, unlike W e 11 k e (1963), who sets little
value on the sound of the boar as a reinforcing stimulus.
The following research was undertaken with a view to studying in greater
detail the normal pattern of the symptoms and the course of the oestrus
and of the changes in the behaviour of the animals during oestrus.

The experimental animals used were Large White gilts of 8 to 9 months
old, originating from 38 litters of 26 boars. The animals were bought when
8 weeks old and reared on the experimental farm. The first two oestrual
periods were determined by means of a daily check with a vasectomized
boar. Of all the animals the third oestrus was further investigated.
Two groups of animals were used. The first consisted of 82 animals which
had their third oestrus in the last 4 months of 1964. The second group
consisted of 75 animals which had their third oestrus in the first 4 months
of 1965. During the summer of 1964 5 or 6 successive cycli of 7 animals
were studied.

When a gilt showed the symptoms of approaching oestrus, i.e, discolo-
ration and swelling of the vulva, she was removed from the batch and housed
separately. The gilts were separated from the boars by a brick wall in which
a wooden sliding-door was constructed. The gilt was brought into contact
with the teaser boar every two hours from 6 a.m. to 10 p.m. The gilt was
invariably taken to the boar, never the reverse. The reaction of the animal
was recorded by means of a code. To find a workable code the animals in
their first and second oestrus were brought into contact with a vasectomized
boar and their behaviour studied.

The behaviour of the sow and the boar during mating should be seen as
an interplay of actions and reactions. The action of one animal evokes in its
partner a reaction which, as another action, may cause a reaction in the
first animal. When a sow which is not on heat is brought into contact with
a boar with a healthy libido, the boar will make a few attempts to mount
but will soon lose interest because the sow does not show sufficient response.
In this case the pattern of stimuli is already blocked at a low level. When a
sow in pro-oestrus is brought into contact with a boar, the latter will not
stop at a few attempts to mount but will show a more intensive prelude
because he has received a response from the sow to his first stimuli. Since
the sow fails to respond to this stronger stimulus of the boar, the latter
will stop his attempts, but the pattern of stimuli is now blocked on a higher
level. When the sow is on heat this game of give-and-take will ultimately
lead to mating. Hence the general view that a boar knows exactly when a
sow is on heat is incorrect, for boars may often be seen attempting to mount
sows that are not on heat, and even dummy sows or fixed boars.
As several boars were available and used in turn, the libido of the animals

was always high enough to make a successful or an unsuccessful attempt
at mounting in every test so that the stimulus given by the boar was always
of the same strength.

The response of the gilts to these tests with a vasectomized boar was coded
as follows:

2. goes to the boar but keeps uttering repelling cries. She constandy
turns her hindquarters away from the boar, and when he tries to
mount she runs off crying.

4. keeps standing after the mount, with or without uttering sounds.
The gilt permits emissio penis so that mating is possible.

The beginning of oestrus was considered the time when the gilt first per-
mits mating. When a test was scored 3 and the following test two hours
later 4, the beginning of oestrus was fixed at a time midway between these
two tests. In this way oestrus could be determined to an accuracy of one
hour in animals that came in heat by day, and to an accuracy of about
4 hours in animals that came in heat at night. The end of the oestrus wa.s
determined in the same way.

When a tested gilt had shown the standing reflex for the boar, the inves-
tigator first tried to evoke the standing reflex in the following test by pres-
sing the sides and the back of the female. Immediately afterwards the gilt
was again brought into contact with the boar to check the results of the
previous test with the boar. The standing reflex evoked by the investigator
was considered positive when the gilt allowed him to sit on her back foi
some time. These tests by the investigator were always carried out in the
individual sow pens.

3. keeps standing when the sides are pressed but it easily distracted.
Manual pressure of the back is not allowed.

5. permits evoking of the standing reflex by sitting on her back, bui
runs off during the test.

6. permits evoking of the standing reflex by sitting on her back; she
does not cock her ears, utters sounds but does not run off.

A gilt was considered to stand when the result of the test by the investi-
gator or inseminator was scored 6 or more. In the same way the moment
was determined at which the gilt would no longer stand in the test made by
the investigator. The test with the boar was then continued until the result
was also negative.

The tests showed that during pro-oestrus a gilt shows a changing behaviour
towards the boar, resulting in the standing reflex at the beginning of

oestnis. In the oestrual period the behaviour of the gilt towards the boar
remains externally the same, while in post-oestrus the behaviour again
changes, resulting in the total repulsion of the boar. At the same time the
behaviour of the gilt towards the inseminator is quite different. In the
initial stage of oestrus a gilt never shows a standing reflex in response to
the „inseminator" stimulus. Later in the oestrual period this stimulus may
also evoke the standing reflex for some time, but this is no longer possible
in the final stage of the oestrual period.

The following table shows the reactions to the tests made during one
oestrual period of an animal selected at random.

In this animal oestrus was considered to have started at 15.00 p.m. on 1st
March. Up to this time the behaviour of the animal towards the boar
showed a rising score. From the moment the inseminator started his at-
tempts at evoking the standing reflex (18.00 p.m., 2nd March) the be-
haviour of the gilt increasingly resembled a positive standing reflex and
in any case the animal showed a maximum response to the standing reflex
test at 16.00 p.m., 2nd March, code 8. During the following 24 hours the
behaviour of the gilt towards the inseminator did not perceptibly change.
From 18.00 p.m. on 3rd March the behaviour became less pronounced
and some hours later the inseminator could no longer evoke the standing
reflex (22.00 p.m., 3rd March). The test with the boar was then con-
tinued. The gilt shows the standing reflex to the „boar" stimulus until thi.s
also stops at 10.00 a.m. on 4th March. The gilt had then entered the
postoestrual period.

Of 157 experimental animals tested in this way, 147 showed the same pat-
tem of behaviour, the variations only being in duration. Having regard
this pattern of behaviour, oestrus clearly falls into three periods:

1. a period in which only the boar can evoke the standing reflex, which
we term "the first boar period" (Bl);

2. a period in which both the boar and the investigator or inseminator
can evoke this reflex and which we therefore term "inseminator
period" (I);

3. a period in which again onlv the boar is successful: "the second boar
period" (B2).

Figure 1 shows the changes in oestrual behaviour towards the boar and
inseminator.

The curves show that the inseminator can only evoke the same behaviou
in the gilt at a later period and for a shorter time than the boar. The solid
part of the curve relates to our observations, the dotted part being hypo-
thetical. Even when she shows the standing reflex the gilt\'s behaviour will
be subject to changes, although they cannot be observed by the method
employed by us. As the behaviour of the gilt towards the boar is invariably
more pronounced than the behaviour towards the inseminator during the
same oestrual period, we may assume that this will also be the case at the
height of the oestrus. Hence the curve of the boar in fig. 1 rises higher
than that of the inseminator.

The total duration of oestrus varies widely (fig. 2 and tabel 2). As already
stated, the time during which the animals show a specific behaviour during
oestrus may also vary widely from animal to animal (fig. 3 and table 3).

iT <21\' 23 28 33 \' 38 43 48 53 58 63 >65 hrs
fig 3 duration of I - period in hrs

Table 3 shows that the subdivision into the three periods B 1, I and B 2
are in the approximate ratio of 1 : 4 : 1. We investigated whether this
rado was affected when the oestrus of an animal is shorter or longer than
the average. For this purpose the animals were divided into three equal
groups, one with the shortest oestrus (Sh), one with the longest oestrus
(L) and one with an oestrual period approximating the average duration
(Av). The average found per group and per period is shown next to the
theoretical average when the ratio is exactly 1:4:1 (table 4).

Each found average was checked against the theoretical average (De
Jong e, 1964), but there were no significant differences between the ave-
rages (P > 0,05). Thus irrespective of the total oestrual duration, our
experimental animals showed the standing reflex for the inseminator for
two-thirds of the total oestrual period.

With the aid of tlie data in table 2, the difference in variation in the du-
ration of oestrual periods within groups of sisters was compared with the
differences between groups of sisters. It was found that the variation
within groups of sisters is smaller than that between groups of sisters
(P < 0,05).

The analyses of the oestrual periods of the 7 animals of which some
oestrual periods per animal were studied show that the variation of the
total oestrual duration in individual animals is smaller than that between
the animals (P < 0,05). In other words, the oestrual lengths of a particu-
lar gilt show less difference than those of several gilts.

Of the first group of 82 animals were 6, viz. 7,3% which throughout the
third oestrus showed no standing reflex for the investigator alone. After
slaughter two of these animals were found to suffer from cystic ovaries;
the other four showed no macroscopic anomalies of the ovaries and had
ovulated normally during the third oestrus. Three of the six animals, two
full sisters and one half-sister, had the same sire, so that 76 animals of the
first group showed an oestrual pattern of the kind described above.
Of the second group of 75 animals, 4 would not "stand" for the insemi-
nator (5,2%). These four animals were also tested in their 4th, 5th and
6th oestrus. In none of these successive oestrual periods could the standing
reflex be evoked by the inseminator, so it may be assumed that these ani-
mals always showed a deviating oestrual pattern. On slaughter no macro-
scopic deviations were found and all animals had ovulated in the oestrus
previously tested.

Of these ten animals with a divergent oestrual pattern one attained matu-
rity (first oestrus) at the age of 192 days, while the other nine animals
did not pass through their first oestrus until they were over 270 days old.

On the other hand, the mature age of the other animals averaged 211 days.
This slow sexual development may be the cause of the incomplete pattern
of oestrual behaviour.

The changes in the response of a gilt on heat to a specific sexual stimulus
may be explained by assuming a variable oestrual intensity. This intensity
is low, and increases until a certain threshold value has been passed at
which the strongest stimulus, viz. the boar, can evoke the standing reflex.
The combination of stimuli emanating from the boar may be classified as
follows:

4. a tactile stimulus: feeling the boar. This stimulus has two elements:
prodding the sides and under the belly during the prelude and the
pressure on the back and in the sides after mounting.

the oestrual intensity again decreases, as shown by the fact that a stronger
stimulus (boar) is again needed to evoke the same reaction. This theory is
illustrated in figure 4 in the form of a diagram. (B)n is the lowest level
of intensity at which the boar, the strongest natural stimulus, can evoke
the standing reflex. (Tin is the higher level of intensity at which a weak
stimulus, the inseminator, can also evoke a positive standing reflex. In
response to a combination of stimuli which are stronger than the insemi-
nator but weaker than the boar, e.g. the combination of inseminator sti-
mulus and olfactory stimulus (preputial fluid) the gilt will show a positive
standing reflex at an oestrual intensity level (I 0)n below (I)n but
above (B)n.

The results obtained by S i g n o r e t and du Mesnil du Buisson
(1961) are in agreement with this theory. In 671 (50%) out of 1381 sows
on heat they evoked a positive standing reflex by pressing the sides and
the back.

They also made a tape recording of the sound of a boar and added this
acoustic stimulus to the tactile stimuli, with the result that 71% of the
animals showed a positive standing reflex. Bij adding an olfactory compo-
nent (preputial fluid) the percentage of positive standing reflexes was
raised as much as to 90%. The conclusion of the two research workers is
that only in 50% of the animals tested the standing reflex was evoked by
men and that this percentage can be raised by using such aids as the sound
and smell of the boar.

In our opinion the explanation of the result that only 50% of the animals
tested showed the standing reflex for the inseminator, is that the French
workers only subjected their animals to the standing reflex test once during
oestrus. These animals were in different oestrual stages and consequently
at different levels of oestrual intensity, so that stimuli of different strength
were required to evoke the same reaction.

In our tests only two stimuli were used viz. the complex boar stimulus and
the merely tactile stimulus of the inseminator. The period in which the
animal reacts to the tactile stimulus only is about two-thirds of the total
oestrual period. If the tactile stimulus is applied in combination with the
olfactory and/or acoustic stimulus, the animals will react to this stronger
combination of stimuli at a lower level of oestrual intensity. The oestrual
period in which a positive standing reflex can be evoked with this com-
bination of stimuli will then be longer than the period in which it can only
be done with the tactile stimulus. Moreover when an unsuccessful test was
first made for the standing reflex with a tactile stimulus and the animal
immediately afterwards showed the standing reflex in the presence of the
boar, it was found that for a brief period (about 15 minutes) after the last
test with the boar a weak tactile stimulus was also sufficient to evoke the
standing reflex. This shows that a strong stimulus may induce a specific
oestrual intensity, which, however, falls off rapidly. As a result the weak
stimulus was always tested first in our methods.

As our experimental animals were regularly in intensive contact with men,
the fear factor was negligible. As a matter of fact, fear in an animal may
li>wer the threshold value of the oestrual intensity necessary for obtaining
a positive standing reflex and shorten the "inseminator period", or for that
matter eliminate it entirely.

In diagnosing oestrus in practice the inseminator may use the tactile and
the olfactory stimulus. Some inseminators regularly use the latter stimulus
by letting some drops of preputial fluid fall on to the nose. If the animal still
reacts negatively the oestrual intensity is too low and insemination is not
advisible. When an animal reacts positively to this combination but not to
the tactile stimulus alone, the intensity may be low but increasing (B 1
period) or the intensity may be low and decreasing (B 2 period). It is
doubtful whether insemination is advisable in such a case.
Bennett and O\'Hagan (1964) showed that on farms where a boar
was kept only 15,7% of the animals presented for insemiation were refused,
against 28,8% on farms without a boar. In the latter category of farms,
however, the conception rate was higher, viz. 70,6% as against 64,3% in
the former. This may be due to the fact that sows on farms where a boar
is kept have a longer "inseminator period" because both the tactile stimuli
of the inseminator and other stimuli directly or indirectly emanating from
the boar play a part during the test. So it is not impossible that this com-
bination of stimuli produces a positiv standing reflex, and that insemination
occurs at a less fertile stage of the oestrus.

Credit is due to Mr. A. Waninge and Mr. J. Lübbe rink for the care
and enthusiasm with which they assisted in the technical execution of this experiment
and also to Mr. H. V e r v e r for his assistance in the statistical processing of the data.

1. A study was made of the course of the oestrus in gilts and the changes in the
behaviour of the animals during pro-oestrus, oestrus and post-oestrus under the
influence of external stimuli of the boar and the inseminator.

a. the first boar period, in which the gilt only showed the standing reflex in
presence of the boar.

b. the inseminator period, in which the standing reflex could also be evoked by
the investigator or inseminator.

3. Despite the fact that the total duration of the oestrus varied widely from animal
to animal, it was found that on an average there was a constant ratio of 1 : 4 : I
between the lengths of the three oestrual periods.

4. A significant difference (P < 0,05) was found between the variation of the
duration of the oestrus within groups of sisters and between groups of sisters,
while also the variation in individual gilts is smaller than between gilts (P < 0,05).

5. Of the animals which showed a divergent oestrual behaviour, viz. no standing
reflex for the inseminator, it was found that two had cystic ovaries and the other
animals showed greatly retarded sexual development.

6. All observations, including those mentioned in the literature, can be interpreted
in a simple manner by our theory that the oestrual intensity is not constant during
oestrus.

1. Een onderzoek is verriebt over het verloop van de oestrus bij gelten en over de
veranderingen in het gedrag van de dieren tijdens de pro-oestrus, oestrus en
post-oestrus, onder invloed van uitwendige prikkels van de beer en de inseminator.

2. Bij 147 van de 157 onderzochte dieren bleek het mogelijk de oestrus in drie
Perioden onder te verdelen:

a. de eerste beerperiode, waarin de gelt de stareflex alleen voor de beer
vertoonde.

b. de inseminator-periode, waarin de stareflex ook door de onderzoeker c.q.
inseminator kon worden opgewekt.

3. Ondanks het feit, dat er een grote variatie gevonden werd in de totale lengte van
de oestrus tussen de dieren, bleek er gemiddeld een constante verhouding van
1 : 4 : 1 te bestaan tussen de lengten van de drie perioden van de oestrus.

4. Een significant verschil werd gevonden (P < 0,05) tussen de variantie van de
bronstduur „binnen" groepen zusters en „tussen" groepen zusters, terwijl ook de
variantie „binnen" de zeugen geringer is dan „tussen" de zeugen (P < 0,05).

5. Van de dieren, die een afwijkend bronstgedrag vertoonden, n.1. geen stareflex voor
de inseminator, bleken er twee cysteuze ovaria te hebben; de overige dieren ver-
toonden een sterk vertraagde sexuele ontwikkeling.

6. Met behulp van de door ons opgestelde hypothese, die er van uitgaat, dat ge-
durende de bronst de intensiteit van de bronst niet constant is, kunnen alle waar-
nemingen, ook uit de literatuur, eenvoudig geïnterpreteerd worden.

1. Un examen a été fait concernant le cours de l\'oestrus des truies et sur les
altérations dans la conduite des animaux pendant la période précédant l\'oestrus,
pendant l\'oestrus et après l\'oestrus, sous l\'influence de stimulations externes du
verrat et de l\'inséminateur.

2. Pour 147 des 157 animaux examinés il parut possible de subdiviser l\'oestrus en
trois périodes:

a. la première période „du verrat", pendant laquelle la truie ne manifestait le
réflexe d\'immobilisation que pour le verrat.

b. la période de l\'inséminateur, pendant laquelle le reflex d\'inmiobilisation a pu
être sdmulée aussi par l\'examinateur, respectivement l\'inséminateur.

3. Malgré le fait qu\'on a trouvé une grande variation dans la durée totale de
l\'oestrus de différents animaux, il se trouve être en moyenne une relation constante
de 1 : 4 : 1 entre les durées des trois périodes de l\'oestrus.

4. Une différence significante a été trouvée (P < 0,05) entre la variation de la
durée de l\'oestrus à l\'intérieur des groupes de soeurs et entre les groupes de
soeurs, tandis que la variation à l\'intérieur des truies est moindre que celle entre
les truies (P < 0,05).

5. Parmi les animaux qui manifestaient une conduite déviante pendant l\'oestrus
(notamment absence du réflex d\'immobilisation pour l\'inséminateur) deux ani-
maux paraissaient avoir des ovaires kystiques, les autres animaux manifestaient
une évolution sexuelle fortement retardée.

6. Avec l\'hypothèse formulée par nous partant du fait que l\'intensité de l\'oestrus
n\'est pas constante pendant l\'oestrus, toutes les observations, celles de la htté-
rature y comprises, peuvent être interprétées très simplement.

1. Es wurde eine Untersuchung betreffs des östrusveriaufs bei Jungschweinen und
über die Veränderungen bezgl. des Benehmens der Tiere während des Prae-Östrus,
Östrus und Post-Östrus unter Einfluss äusserlicher Reize des Ebers und Insemina-
tors angestellt.

2. Bei 147 der 157 untersuchten Tiere schien es möglich zu sein den Östrus in 3
Perioden einzuteilen:

a. die erste Eberperiode, wobei das Jungschwein den Duldungsreflex nur vor
dem Eber aufwies,

b. die Inseminatorperiode wobei der Duldungsreflex auch durch den Unter-
suchenden, bezw. dem Inseminator hervorgerufen werden konnte,

3. Trotz der Tatsache, dass zwischen den Tieren eine grosse Verschiedenheit in der
totalen Östrusdauer gefunden wurde, schien durchschnittlich ein konstantes Ver-
hältnis von 1:4:1 zwischen den drei östruspcriodcn vorhanden zu sein.

4. Ein auffallender Unterschied (P < 0,05) wurde zwischen der Brunstdauer „inner-
halb" und „zwischen" den Schwestergruppen gefunden, während auch der Unter-
schied „innerhalb" der Säue geringer ist, als „zwischen" den Säuen (P < 0,05).

5. Von den Tieren, die ein abweichendes Verhalten bei der Brunst, nämlich keinen
Duldungsreflex vor dem Inseminator hatten, zeigte sich, dass zwei Tiere cystöse
Ovaria hatten; die übrigen Tiere hatten eine stark verzögerte sexuelle Entwicklung.

6. Mittels der durch uns aufgestellten Hypothese, die davon ausgeht, dass während
der Brunst die Intensität der Brunst nicht konstant ist, können alle Beobachtungen,
auch aus der Literatur, auf einfache Weise interpretiert werden.

1. Fue hecho una investigacion sobre el transcurso del oestrus en cerdas y sobrc
las variaciones en la conducta de los animales durante la prae-oestrus, oesrus y
post oestrus baja la influencia de irritaciones externas del macho y del inseminador.

2. De los 157 animales examinados era posible en 147 animales de dividir el oestrus
en tres periodos.

a. El periodo primero del macho en lo cual la cerda muestraba el reflejo de pic
solamente frente el macho.

b. El periodo del inseminador en lo cual el reflejo de pie tambien fue estimulado
por el investigador respectivamente el inseminador.

3. A pesar de el hecho que se encontro una variacion grande en la largueza total del
oestrus entre los animales, resulto que habia promcdia una relacion constante de
1:4:1 entro las larguezas de los tres periodos del oestrus.

4. Se hallo una diferencia significante (P < 0,05) entre la variacion en tiempo del
cclo adentro las grupas hermanas y entre grupos hermanas, mientras tambien las
variaciones adentro las cerdas es menos que entre las cerdas (P < 0,05).

5. De los animales que muestraron una conducta distinta durante el oestrus, es decir
ninguno reflejo de pie frente el inseminador, dos de estas cerdas habian ovarias
cistosas, los demas animales mucstrarion un desarrollo sexual muy lente.

6. Con ayuda de nuestra hipotesis formulada, la cual sale del principio que durante
cl cclo, la intensidad del celo no es constante, todas las observaciones tambien de
la literature, se pueden interpretar simplcmente.

Bennett, G. H. and O\'H a g a n, C.: Factors influencing the success of artificial
insemination of pigs. Proc. 5th Int. Congr. Anim. Reprod., Trento, 4, 481, (1964).

B u rg e r, J. F.: Sex physiology of pigs. Onderstepoort ]. vet. Res., suppl. 2, (1952).

Campbell, D. A. R. : Observations on certain aspects of A.I. in pigs. Proc. 4th
Int. Congr. Anim. Reprod., The Hague, 4, 847, (1961).

Ito, S., Kudo, A. and N i w a. T.: Studies on the normal oestrus of swine, with
special reference to proper time for service. Ann. Zootechnie, 8, suppl. série D, 105,
(1959).

Jonge, H. de: Inleiding tot de medische statistiek. Deel 2, pag. 464, Leiden,
(1964).

Madden, D. H. L.: Field experiences of pig A.I. in Hampshire. U.K. Ann. Zoo-
techn., 8, suppl. serie D. 59, (1959).

Schilling, E. und Röstel, W.: Methodischen Untersuchungen zur Brunstfest-
stellung beim Schwein. Dtsch. tierärztl. Wschr., 71, 429, (1964).

s c h ra i d t, K. und Bretschneider, W.: Über den äuszeren Ablauf des Sexual-
zyklus bei der Sau. Tierzucht, 4, 119, (1954).
Signoret, J. P. et du Mesnil du Buisson, F.: Etude du comportement
de la truie en oestrus. Proc. 4th Int. Congr. Anim. Reprod., The Hague, 2, 171,
(1961).

Wschr., 70, 517, (1963).
W e t t k e, K. ; Zur Sicherung der zeitgerechten Sameneinführung beim Schwein.

Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 14, 271, (1963).
Willems, C. M.: The diagnose of heat in swine. Tijdschr. Diergeneesk., 86, 1531,
(1961).

De Heeren G. H. Matthe s, H. van Lennep, F. A. Vriese en N. Redeker
Bisdom hebben het plan opgevat om eene openbare slagtplaats voor Amsterdam
tot stand te brengen, in navolging van de meeste andere groote steden van Europa,
en ingevolge de gunstige gevolgen, van die inrigtingen elders reeds verkregen...
Het stedelijk toczigt op de deugdzaamheid van het vleesch zal worden vereen-
voudigd... de afvaj der geslagte beesten zal niet meer op verschillende plaatsen der
stad behoeven te blijven, en door schadelijke uitdampingen de gezondheid benadeelen,
maar aan het slagthuis (buiten de stad) kunnen verblijven... Het benoodigd kapitaal
tot oprigting der slagtplaats wordt door de genoemde heeren begroot op ƒ 200,000,
te verdeden in 1000 aandeden van ƒ 200 met een waarschijnlijk billijk dividend, voor
de aandeelhouders. (Uit het Ned. Tijdschr. Geneesk. 1862, bl. 15).

Hef penicilline-gehalte in de melk van runderen
na parenterale penieilline-faediening

Voor de behandeling van mastitiden bij runderen wordt veelvuldig gebruik
gemaakt van antibiotica. Deze worden bij voorkeur verwerkt in preparaten,
die voor intramammaire applicatie geschikt zijn. Penicilline en strepto-
mycine behoren tot de antibiotica, die in deze vorm regelmatig worden
gebruikt.

Het is vanzelfsprekend dat na de intramammaire toediening van penicilline-
bevattende preparaten, afhankelijk van het gebruikte preparaat en he:
lactatie-stadium waarin het betreffende rund verkeert, met de melk ge-
durende kortere of langere tijd penicilline uitgescheiden wordt. De zuivel-
industrie kan bij de boter-, kaas- en yoghurtbereiding moeilijkheden on-
dervinden door het gebruik van penicilline bevattende melk.
Met betrekking tot de parenterale toediening van penicilline aan run-
deren, welke ter ondersteuning van de intramammaire therapie en overi-
gens bij alle daarvoor in aanmerking komende ziektegevallen geïndiceerd
kan zijn, is door meerdere onderzoekers (S a d e k, 1954; H o 11 i s t e r,
e.a., 1959; Blobel en Burch, 1960; Wright en Harold, 1960;
Albright e.a., 1961; Brodie e.a., 1962) aangetoond, dat zodoende
ook penicilline in de melk kan verschijnen. De resultaten verschillen echtei
nogal, evenals de bepalingsmethoden.

Juist in die gevallen, waarbij de penicilline-injecties geschieden in verband
met andere aandoeningen dan mastitiden en waarbij de melk dus niet
wegens ondeugdelijkheid wordt thuisgehouden maar normaal aan de zui-
velindustrie afgeleverd, is het noodzakelijk de consequenties te kennen van
deze parenterale penicillineïnjecties.

Het resultaat van enkele oriënterende experimenten, om nader geïnfor-
meerd te raken over dit vraagstuk, wordt in deze mededeling weergegeven.

Voor de bepalingen werden runderen van het Fries-Hollandse veeslag ge-
bruikt. De verschillende penicilline-preparaten werden eermiaal öf intra-
musculair in de hals óf intraperitoneaal geïnjiceerd, uitgezonderd bij rund
XII en XIII; deze dieren werden 3 x geïnjiceerd met 24 uur tussen iedere
injectie.

De melkgift der runderen varieerde tussen 6 en 20 liter per dag, de ge-
wichten lagen tussen 450 en 600 kg.

De onderzochte monsters waren mengmelkmonsters, genomen uit de em-
mer direkt na het melken en bij -20° C bewaard totdat alle monsters van
de verschillende tijden post injectionem verzameld waren.

») Drs. J. F. Frik; dierenarts, Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks-
universiteit te Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.
»») Mej. E. C. de Koff; analiste. Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijks-
universiteit te Utrecht; Biltstraat 172, Utrecht.

Het aantonen van penicilline in de melk geschiedde met behulp van de
methode G a 1 e s 1 o o t en H a s s i n g (1962). Hierbij worden schijfjes fil-
treerpapier, gedrenkt in de te onderzoeken melk, op een speciale voedings-
bodem gelegd, waardoorheen een cultuur van Bacillus calidolactis gemengd
is. Deze media worden vervolgens 3 uur bij 57° G geplaatst, waarna even-
tuele remmingszones gemeten kunnen worden. Op deze manier zou men tot
0.0025 E penicilline per ml melk kunnen aantonen (de gevoeligheidsgrens
voor de yoghurtbacteriën kan op 0.005 E penicilline per ml. worden ge-
steld).

\') De preparaten zijn ter beschikking gesteld door de Koninklijke Nederlandse Gist-
en Spiritusfabriek N,V. te Delft.
ME = miljoen eenheden.

Uit de tabellen blijkt dat na parenterale penicillinetoediening in gebrui-
kelijke doseringen penicilline in de melk aantoonbaar is. De concentratie
is afhankelijk van de aard van het gebruikte preparaat en de wijze waarop
dit is toegediend.

Een éénmalige intramusculaire injectie met natrium- of procaine-penicilline
in waterige oplossing en/of waterig suspensiemiddel, al of niet gecombi-
neerd met streptomycine en/of prednison, geeft 24 uur nadien geen aan-
toonbare hoeveelheden penicilline meer in de melk. De penicilline van ben-
zathinepenicilHne blijkt echter na intramusculaire injectie pas na 60 uur
niet meer in de melk aantoonbaar te zijn. De invloed van een meermalige
penicilline-injectie op het aanwezig zijn van penicilline in de melk is in
principe gelijk aan een eenmalige injectie.

Globaal gezien kan een tijd van 24 uur post injectionem als uiterste grens
worden genomen voor het aanwezige zijn van penicilline in de melk na
een éénmalige parenterale injectie met natrium- of procaine-penicilline.
Voor het benzathine-penicilline is deze tijd aanmerkelijk langer. Gezien
echter de geringe hoeveelheden penicilline in bovengenoemde gevallen is
het de vraag of er aan de parenterale penicilline-behandeling bij runderen
belangrijke praktische consequenties zijn verbonden.

Parenterale toediening van oplossingen of suspensies van natriurn-penieilline en
procaine-penicilline in een dosering van 3 miljoen eenheden per volvv-assen rund,
veroorzaakt niet langer dan 24 uur een penicilline-spiegcl in de melk. Voor benzathine-
penicilline is dit op 60 uur te stellen.

Parenteral administration of solutions or suspensions of sodium penicillin and procaine
pcnicillin in a dosage of 3,000,000 units per adult cow does not produce concen-
trations of penicillin in the milk persisting beyond twenty-four hours. When benzathine
penicillin is used, this period will be sixty hours.

L\'administration par injection de solutions ou de suspensions de pénicilline-sodium
et de pénicilline-procaïne dans un dosage de 3 millions d\'Unités par bovin adulte
occasionne dans le lait une présence démontrable de pénicilline d\'une durée n\'excédant
pas 24 heures. Pour la pénicilline-benzathine cette présence ne dépasse pas 60 heures.

Parenterale Verabreichung von Lösungen oder Suspensionen mit Natriumpenicillin
und Präocainpenicillin in einer Dosierung von 3 Mill. Einheiten pro ausgewachsenem
Rind verursachte in der Milch nicht länger als 24 Stunden einen Penicillinspiegel.
Bei Benzathinpenicillin muss mit 60 Stunden gerechnet werden.

Aplicacion parenteral de soluciones o suspensiones de Penicilina Potassia y Peniciline
Procaine en una dosificacion de 3 millones de Unidades por vaca adulta, producen
un nivel de penicilina en la leche a mas tardar 24 horas. Esto es por Penicilina
benzathinica unas 60 horas.

Albright, J. L., Ormiston, E. E., B r o d i e, B. O. and Witter, L. D.:
Penicillin in milk following intramuscular and intramammary administration of
penicillin in normal and mastitis cows. ]. Am. vet. med. Ass., 138, 70, (1961).
B 1 O b e 1, H. and B u r c h, C. W.: Concentration of penicillin in milk of cows
following intramuscular administration. J. Am. vet. med. Ass., 136, 477, (1960).
B rod ie, B. O., Albright, J. L., Ormiston, E. E. and Witter, L. D.:
Penicillin in milk after intramuscular injection. J. Am. vet. med. Ass., 140, 1293,
(1962).

G a 1 e s 1 O O t. Th. E. en H a s s i n g, F. : Een snelle en gevoelige methode om met
papierschijfjes penicilline in melk aan te tonen. Versl. Ned. Inst. v. Zuivelonderzoek
no. 68, juni 1962.

Hollis ter, C. J., H u e b n e r, R. A., Boucher, W. B. and D e M o 11, T.:
Parenteral benzathine penicillin in bovine mastitis. ]. Am. vet. Res., 20, 287,
(1959).

S a d e k, S. E.: Penicillin concentration in bovine blood and milk after intramuscular
injection and its application in the treatment of mastitis, ƒ. Am. vet. med. Ass., 137,
525, (1954).

W r i g h t, W. W. and Harold, L. C. : Antibiotic residues in milk after parenteral
and oral administration in cows. J. Am,, vet. med. Ass., 137, 525, (I960).

The influence of ammonium compounds on some
aspects of the metabolism of dairy cows*l

by H. J. HENDRIKS**), R. L. PRESTON***),
U. A. PRINS**) and D. L. VAN RHEENEN**)

Laboratory of Veterinary Biochemistry of the Veterinary
Faculty, State University of Utrecht (The Netherlands).

In the course of our investigations on the pathogenesis of hypomagnesaemia
we fed twice daily to four low producing cows 300 g of di-ammoniuni
phosphate encapsulated in gelatin via a rumen fistula. Each day we took
blood samples and sometimes rumen samples.

After a preliminary period of 6 days during which we fed hay ad lib., there
was an experimental period of 5 days for two cows in which we fed hay
ad lib. and the above mentioned quantity of ammonium phosphate. In the
case of two experimental animals we had to abbreviate the experimental
period to 4 days, as the cows showed signs of ruminal and intestinal distur-
bances (very loose faeces containing blood; stasis of the ruminal movements
and fever).

In all four cows the calcium concentration of the blood plasma dropped
after administration of the phosphate to a level of about 2 mg% lower
than in the preliminary period. After stopping the administration to the
above mentioned sick cows the calcium concentration increased in one day
to nearly original levels.

The magnesium concentration of the blood plasma of the first cow drop-
ped from 2.1 mg% to 1.6 mg%, in the second cow from 2.3 to 1.6 mg%,
in the third cow from 2.5 tot 2.1 mg% and in the last cow we found no
alteration at all.

The inorganic phosphate levels of the blood plasma rose in all experiments
to very high values (ca 3-4 fold).

Furthermore we found a decrease varying from 2.5-4.7 mg% in the potas-
sium concentration of the blood serum and no change in the blood serum
sodium concentration.

In the preliminary period and in the experimental period the basic com
pounds in the rumen liquid of one of the 3 testcows, which stayed in the
experiment during the whole period, were determined.

In the preliminary period were detected: methylamine, ethylamine, dime-
thylamine, diethylamine, putrescine, spermidine, ethanolamine, taurine and
glutamine.

In the experimental period were found the same compounds together with
cadaverine and a spot, which could not be identified, one hour after the
first dose of ammonium phosphate.

*) Preliminary communication.
**) Dr. H. J. Hendriks, Drs. R. A. Prins, Dr. D. L. van Rheenen; members of the
Scientific Staff of the State University of Utrecht; 172 Biltstraat, Utrecht, The
Netherlands.

***) Dr. R. L. Preston; associate professor; guest co-worker, on sabbatical leave from
the University of Missouri, U.S.A.

ethylamine, lysine and ornithine. During these two hours the intensity
of the methylamine and the unknown spot increased.
On the 4th day of the experimental period the faeces of the testcows were
analyzed for basic compounds. The following basic compounds were de-
tected : ethylamine, methylamine, dimethylamine, diethylamine, butylamine,
amylamine, phenylethylamine, tyramine, putrescine, cadaverine, spermidine,
ethanolamine, l-amino-propanol-2, 4-aminobutanol-l, hisddine, lysine, or-
nithine, /3-alamine, y-aminobutyric acid, taurine, glutamine and two spots
which could not be identified, one of them was the same as the unknown
compound in the rumen liquid. The 4-aminobutanol-l spot was not seen
before in a faeces extract.

The blood plasma NH3-N concentrations increased from an average value
of 123 |Lig% in the preliminary period to levels between 305 and 820 iJ.g%.
Whole blood urea-N concentrations steadily increased from an average
value of 6.7 mg% in the preliminary period to maximum values ranging
between 24.4 and 40.7 mg%.

As could be expected from the rather low urea-N levels the ruminal NH3-N
values have been shown to be low (lower than 5 mg%) in the prelimi-
nary period. Throughout the experimental period the concentrations rose
from an average of 56.0 mg% at the first day to an average of 132.0 mg%
at the fourth day.

Total volatile fatty acids showed a slight increase and there was a tendency
for the pH to drop.

Cellulose digestibility measured by in vitro incubation was impaired and
microscopical examinations showed a loss of protozoa in all cows and the
appearance of a disturbed ruminal flora. All rumen samples were taken
3 hours after dosing the ammonium phosphate.
A full report of our investigations will be published soon.

The authors gratefully acknowledge the constant interest of Prof. Dr. L. S e e k 1 e s.
SUMMARY.

Following oral administration of large quantities of di-ammonium phosphate to four
lactating cows the authors found a number of influences on the metabolism.

a. blood plasma: a drop of the concentration of calcium (about 2 mg%), magnesium
(0.0, 0.5, 0.7 and 0.4 mg% resp.) and of potassium (2.5-4.7 mg%) occurred.
The concentration of inorganic phosphate (up to the 3-4 fold), NH3-N (up
to the 6 fold) and urea-N (up to the 6 fold) rose.

b. ruminal fluid: the quantity of NH,i-N rose (up to the 25 fold), as the quantity
of volatile fatty acids. Furthermore the cellulose digestibility dropped and the
composition of the flora and fauna appeared to be changed. The pattern of basic
compounds chan.gcd too. Following administration of ammonium phosphate we
found cadaverine and an unknown basic compound.

c. faeces: the same unknown compound has been detected in an extract of faeces.
For the first time we found in the extract 4-arainobutanol-l.

Na het per os verstrekken van grote hoeveelheden di-ammoniumfosfaat aan vier
melkgevende runderen werden cen aantal invloeden op dc stofwisseling waargenomen.
a. bloedplasma: een daling van de hoeveelheid calcium (met ca. 2 mg%), mag-
nesium (met 0.0, 0.5, 0.7 en 0.4 mg%) en van kalium (met 2.5-4.7 mg%)
werd gcvonden. Voorts werd een stijging waargenomen van de hoeveelheid

anorganisch fosfaat (tot ca. 3-4 maal), NHs-N (tot ca. 6 maal), cn van urcum-N
(tot ca. 6 maal).

b. pensvloeistof: dc hoeveelheid NHa-N steeg (tot ca. 25 maal), de hoeveelheid
vluchtige vetzuren vertoonde een geringe stijging, dc cellulosevertering daalde en
de pensflora en -fauna veranderde. Het patroon van de basische componenten
veranderde. Na het toedienen van ammoniumfosfaat werden cadaverine en een
onbekende basische stof gevonden.

c. faeces: in de faeces werd na het toedienen van ammoniumfosfaat de boven-
genoemde onbekende basische stof ook waargenomen. Voor het eerst werd
4-aminobutanol-l in het faecesextract gevonden.

.Après l\'administration orale de grandes quantités de bi-phosphate d\'ammoniaque à

a. Plasma sanquin: nous avons constaté une diminution du calcium (environ 2
mg%), du magnésium (0.0, 0.5, 0.7 et 0.4 mg%) et du potassium (2.5-4.7 mg%).
La teneur en phosphate anorganique s\'élevait (jusqu\'au triple ou quadruple),
ainsi que la teneur en NH3-N (jusqu\'au sextuple) et en urée-N (jusqu\'au
sextuple).

b. Liquide ruminale: la quantité de NHa-N s\'élevait (jusqu\'au vingtquintuple)
comme la concentration en acides gras volatils. La digestion de cellulose s\'abaissait,
ainsi que la composition de la flore et la faune ruminale. Le spectre des matières
basiques changeait. Après l\'administration du bi-phosphate d\'ammoniaque il se
présentaient dc la cadavérine et une substance basique inconnue.

c. Matières fécales: il se présentait la même substance basique inconnue et en outre
4-aminobutanol-l.

Milchkühe sind verschiedene Beeinflussungen des Stoffwechsels festgestellt worden.

a. Blutplasma: eine Senkung des Kalziumgehaltes (mit etwa 2 mg%), des Magne-
siumgehaltes (0.0, 0.5, 0.7 und 0.4 mg% resp.) und des Kaliumgehaltes (mit
2.5-4.7 mg%) konnte nachgewiesen werden. Ausserdem wurde ein Anstieg des
anorganischen Phosphatgehaltes (bis zum 3-4-fache), der NHs-N (bis zum 6-
fache) und der Harnstoff-N (bis zum 6-fache) nachgewiesen.

b. Pansenflüssigkeit: der Gehalt an NH3-N zeigte einen deutlichen Anstieg (bis zum
25-fache), wie auch der Gehalt an flüchtige Fettsäuren. Die Verdauung von
Zellulose senkte sich und die Fauna und Flora änderte sich, wie auch das
Spektrum der basischen Komponente. Nach Verabreichung des Phosphats wurde
Kadaverin und eine unbekannte basische Substanz nachgewiesen.

c. Kot: dieselbe unbekannte Substanz wurde auch im Kot nachgewiesen. Zum
Erstenmal wurde 4-Aminobutanol-l gefunden.

a. Plasma dc sangre: fue encontrado una disminucion de la cantidad de calcio (con
unos 2 mg por ciento) magnesio (con 0,0, 0,5, 0,7, y 0,4 mg por ciento). Ademas
se anoto un aumento de la cantidad de fosfato anorganico (hasta mas o menos
3-4 vcces), NH3-N (hasta aproximadamente 6 veces) y de ureum (hasta aproxima-
damente 6 veces).

b. Liquido de la panza: La cantidad NHs-N aumento hasta aproximadamente 25
veccs) la cantidad dc acidos grasos volatiles mucstro un poco dc aumento, la
digestion dc cclulosa disminuyo y se cambio la flora y la fauna de la panza.
Despues la aplicacion de fosfato de amonio se hallo cacadaverina y una sustancia
basica no conocida.

c. Heces; En los heces tambien se hallo esta sustancia basica no conocida, despues
la aplicacion dc fosfato de amonio. Por la primera vez se ha encontrado 4-amino-
butanol-l en el extracto de los heces.

Een ernstige, acuut verlopende virusziekte bij
ganzekuikens, gepaard gaande met grote sterfte

A serious virus disease with an acute course and great
mortality in goose-chickens.

Uit het laboratorium van de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee te Soesterberg.

Op een ganzenfokbedrijf brak in mei 1965 onder jonge ganzekuikens een
ziekte uit, gekenmerkt door een catastrofaal verloop. In verband met de
grote sterfte en het falen van de diverse gebruikte antibiotica en chemothe-
rapeutica in combinatie met rantsoenwijziging werd door de behandelende
dierenarts (collega Van Riessen te Lunteren) op 11 juni de hulp in-
geroepen van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee.

Blijkens ingewonnen inlichtingen werd de ziekte niet alleen waargenomen
op het bovengenoemde ganzenfokbedrijf en bij de afnemers daarvan, doch
ook op diverse andere ganzenfokbedrijven, verspreid door verschillende
delen van ons land. Bovendien zou de ziekte ook in Duitsland voorkomen.
Volgens de pluimveehouders wordt reeds sinds enkele jaren in toenemende
mate last van deze ziekte ondervonden, zodat dit nu een ernstig probleem is
geworden.

De ziekte breekt gewoonlijk uit op een leeftijd van 6-8 dagen, tast 90-100%
van een koppel zichtbaar aan en duurt ongeveer 14 dagen. De mortaliteit
varieert van 10-90%. Bij ganzen jonger dan 5 dagen en ouder dan 4 weken
is de ziekte niet waargenomen. Na het doorstaan van de ziekte blijft een
zeer ongelijk koppel over, waarvan slechts een klein deel nog normaal door-
groeit. De ziekte vormt dan ook speciaal voor de ganzenmestbedrijven een
ernstige bedreiging.

Gezien het epidemisch karakter en het ziekteverloop werd in eerste instantie
gedacht aan de mogelijkheid van een aandoening veroorzaakt door een
zeer pathogeen micro-organisme (virus en/of bacterie). Pfeifferellose kan
volgens Dougherty (1959) bij ganzen optreden, terwijl Jansen
enWemmenhove (1965) gevallen van een eendepest bij ganzen heb-
ben beschreven. Bij het onderzoek konden deze twee ziekten evenwel met
zekerheid worden uitgesloten, evenals kippe-pokken-difterie, eendevirushe-
patitis, pseudo-vogelpest, infectieuze bronchitis en C.R.D. (mycoplasmose).
Naar onze mening is hier sprake van een tot nu toe niet beschreven ziekte-
beeld, veroorzaakt door een filtreerbaar virus.

Door ons werden ± 70 ganzekuikens afkomstig van 2 verschillende pluim-
veebedrijven uitvoerig onderzocht, respectievelijk 1, 3, 7 en 14 dagen na
het optreden van de eerste ziekteverschijnselen in de diverse koppels. De
ziekte begon op deze bedrijven steeds op een leeftijd van 6-8 dagen.

♦) Drs. S. A. M. van Gleef, dierenarts en J. Th. Miltenburg, technisch hoofd-
ambtenaar bij de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee; Amersfoortsestraat
49, Soesterberg.

na het begin der eerste ziekteverschijnselen, waarna deze binnen een week
vrij snel afneemt. In de tweede week van de ziekteperiode vallen nog maar
enkele dieren af. Het symptomenbeeld is dan ook te verdelen in een acuut
en een meer chronisch of subacuut stadium.

Het begint meestal met het afschilferen van de snavel- en poothuid; sufheid;
sterk verminderde eetlust; het dons gaat overeind staan; sero-muceuze uit-
vloeiing uit ogen en neusopening; veel slijm en roodheid in mond- en keel-
holte; ernstige diarree en tenslotte sterft zo\'n dier in versufte toestand met
omlaag gezakt hoofd. Deze verschijnselen kunnen binnen enkele uren na het
zichtbaar worden van de ziekte ontstaan.

Indien de dieren enkele dagen langer leven, kunnen zij zich na een korte
periode van een atactische gang niet meer voortbewegen, zodat zij blijven
liggen en zeer snel vermageren, waarna de dood intreedt onder het op-
treden van zenuwverschijnselen, gedraaide hals en fietsbewegingen. De
dieren, die in leven blijven, vertonen na 7 dagen diep invretende gele necro-
tische plekken in het slijmvlies van mond- en keelholte en op de tong en
blijven nog lange tijd traag met een sterk geremde grqei.

Behalve de tijdens het leven waarneembare veranderingen (o.a. aan de
poot- en snavelhuid en in de mond- en keelholte) ziet men een sero-mu-
ceuze ontsteking van oog- en neusslijmvlies, in de regel bloedingen (ecchy-
mosen en sugillaties) in de longen, in mindere mate in de lever en onder de
hoomige laag van de spiermaag, bleke en iets gezwollen lever, milt en
nieren, een bleke hartspier en een zeer dunne, bruine tot groene inhoud

in het darmkanaal. De door Jansen en Wemmenhove (1965) bij
aan eendepest lijdende ganzen beschreven necrotiserende ontstekingen in
trachea, oesophagus, darmen en cloaca werden door ons bij dit ziektebeeld
nimmer waargenomen. Parasieten werden niet gevonden.

Het bacteriologisch onderzoek leverde sterk variërende resultaten op. In
een aantal gevallen werden in het geheel géén bacteriën geïsoleerd, terwijl
uit een ander deel der onderzochte ganzekuikens uit één of meer organen
Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli of Staphylococcus aureus bacte-
riën werden gekweekt. Bacteriën spelen dan ook vrij zeker geen of slechts
een secundaire rol. Het onderzoek op Mycoplasma galliseptieum verliep ne-
gatief: op de gebruikelijke P.P.L.O.-voedingsbodem volgens Edward trad
geen groei op, terwijl de verschillende sera van overlevende dieren met
Mycoplasma gallisepticum-a.nügeen bij toepassing van de plaatagglutinatie-
methode geen agglutinatie te zien gaven.

Uit enkele pas gestorven kuikens werden de harten en levers steriel ver-
wijderd. Van deze organen is een suspensie gemaakt door homogenisatie
gedurende 1 minuut met behulp van een Bühler homogenisator (suspen-
siedikte 1 : 10 in fysiologische zoutoplossing). Per ml suspensie werden
1000 I.E. penicilline en 1 mg streptomycine toegevoegd.
Bij elk van 8 gedurende 12 dagen bebroede ganzeëieren werd 0,2 ml sus-
pensie in de allantoisholte gespoten. Na 48 uur waren drie en na 8 dagen
nog twee van de 8 embryonen dood. Daar de allantoisvloeistof van enkele
afgestorven eieren Pseudomonas aeruginosa bacteriën bleek te bevatten,
werd de verzamelde allantoisvloeistof eerst door een Seitz E.K.-filter ge-
filtreerd, alvorens deze voor een tweede eipassage is gebruikt. Hiervan is

0,2 ml in de allantoisholte van elk van 5 gedurende 17 dagen bebroede
ganzeëieren gespoten. Van twee eieren, waarvan de embryonen na respec-
tievelijk 48 en 96 uur gestorven waren, werd de bacterievrij bevonden allan-
toisvloeistof (A) gebruikt voor een derde eipassage. Wederom werd in elke
van 9 gedurende 17 dagen bebroede ganzeëieren 0,2 ml. in de allantois-
holte gespoten. 4 van de 9 embryonen stierven na 72 uur. De allantoisvloei-
stof (B) van deze 4 eieren was bacteriologisch negatief. De resp. drie, drie
cn vijf niet afgestorven eieren bij de drie eipassages zijn op de normale tijd
uitgekomen, terwijl geen afwijkingen zijn waargenomen bij de hieruit ge-
komen kuikens. De afgestorven embryonen in de drie eipassages vertoonden
als enige afwijking een abnormale roodheid, terwijl de allantoisvloeistof
helder was.

Pseudomonas aeruginosa bacteriën in de allantoisvloeistof van de inge-
spoten ganzeëieren na te gaan, werden twee proeven gedaan:

a. 0,2 ml van een door een Seitz E.K.-filter gefiltreerde Pseudomonas
aeruginosa bouilloncultuur (6 dagen bebroed, 37° C) werd in de allan-
toisholte van elk van 60 gedurende 9 dagen bebroede kippeëieren ge-
spoten. Deze eieren werden elke dag geschouwd. Behalve 7 na 24 uur
afgestorven kiemen, welke als aspecifieke sterfte moeten worden be-
schouwd (bloeding op de injectieplaatsen) zijn geen afwijkingen of
sterfte der embryonen waargenomen. Het bacteriologisch onderzoek van
de eiinhoud verliep steeds negatief.

b. 0,2 ml van een door een Seitz E.K.-filter gefiltreerde allantoisvloeistoi
van door Pseudomonas aeruginosa gestorven kippeëmbryonen werden
in de allantoisholte van 20 gedurende 9 dagen bebroede kippeëmbiy-
onen. Hierbij traden geen afwijkingen of sterfte der kippeëmbryonen op.

Na het inspuiten van bebroede eieren volgens a. en b. is er dus geen aan-
wijzing gevonden, dat Pseudomonas aeruginosa toxinen aanleiding kunnen

geven tot kiemsterfte. Bovendien pleit tegen de theoretische mogelijkheid
van kiemsterfte door Pseudomonas aeruginosa toxinen, dat bij zieke of ge-
storven ganzekuikens vaak ook helemaal geen of slechts andere bacteriën
dan Pseudomonas aeruginosa werden gekweekt.

Een suspensie van hart en lever van aan de ziekte gestorven gansjes werd
vijf minuten gecentrifugeerd (10.000 toeren per min.) en gefiltreerd door
een steriel membraanfilter M.F. 50, waarna hieraan per ml 1000 I.E. peni-
cilline en 1 mg streptomycine werden toegevoegd en dit fikraat /a uur bij
kamertemperatuur werd bewaard.

Hiervan werd 0,2 ml in de allantoisholte van elk van 5 gedurende 9 dagen
bebroede kippeëieren gespoten. Na 24 uur werd van twee van deze eieren
de allantoisvloeistof verzameld en opnieuw 0,2 ml bij elk van 5 gedurende
9 dagen bebroede kippeëieren ingespoten (tweede passage). Op dezelfde
manier werd de derde en vierde passage gemaakt. Van iedere passage
bleven dus steeds drie eieren over, welke na zes dagen werden opengemaakt
en onderzocht.

Bij de derde en vierde passage gaven de deels afgestorven embryonen de
volgende afwijkingen te zien: enkele onregelmatig gevormde luciferkopgrote
gele woekeringen met een doorsnede van 3-4 mm in een rood en verdikt
amnionvlies; de tenen van het embryo waren ver over de kop gebogen;
groene lever, soms met necrose langs de leverrand; oedeem in de buikholte;
de kleur van de embryonen was in het algemeen wat bleker dan normaal;
soms was een geringe groeiremming aanwezig.

De bacteriologische controle van deze embryonen was steeds negatief.
Vervolgens werd 0,2 ml van de bacterievrij bevonden allantois-vloeistof,
respectievelijk van de derde (1) en vierde (2) passage in de dooierzak van
elk van 5 gedurende 7 dagen bebroede kippeëieren gespoten. In geval (1)
waren alle 5 embryonen dood na 3 dagen met roodheid van de embryonen
en de amnionvloeistof en iets oedeem. In geval (2) was na 4 dagen 1
embryo dood en de 4 andere eieren werden na 5 dagen opengemaakt, ter-
wijl deze 4 embryonen nog leefden. Bij alle vijf embryonen was iets oedeem
van de weefsels, een groene lever en eenmaal een bleke hartspier te zien.
Het ligt in de bedoeling ook met materiaal van deze afwijkende kippe-
embryonen de ziekte op te wekken, zodra in het voorjaar weer jonge gansjes
beschikbaar zullen zijn.

1. 0,5 ml van de allantoisvloeistof (B, 3e ganzeëipassage) werd intramus-
culair ingespoten bij elk van twee elf dagen oude gansjes afkomstig var
op ons instituut uitgebroede ganzeëieren van een bedrijf, waar de ziekte
niet voorkwam. Een van deze gansjes werd 48 uur en het andere 96
uur post infectionem ernstig ziek, het eerste leefde nog 1 en het tweede
2 dagen na het begin van de eerste ziekteverschijnselen. Zowel klinisch
als pathologisch-anatomisch kwam het ziektebeeld met de bij de spon-
tane uitbraak waargenomen symptomen overeen. De twee niet behan-
delde controledieren werden niet ziek.

2. 0,5 ml. allantoisvloeistof (B) werd eveneens intramusculair ingespoten
bij drie één maand oude gansjes, afkomstig uit het restant (30%) van
een koppel, die deze ziekte (begonnen op een leeftijd van 8 dagen) had

doorgemaakt. Deze koppel was reeds goed hersteld. Na deze infectie
werden geen ziektesymptomen waargenomen, noch bij de 3 proefdieren
noch bij de 3 niet behandelde controledieren, hetgeen o.i. wijst op een
ten tijde van de experimentele infectie bestaande onvatbaarheid t.g.v.
óf een doorgemaakte spontane infectie óf een leeftijdsimmuniteit.
3. Een groep van 22 gansjes, 16 dagen oud en afkomstig van een bedrijf,
waar de ziekte niet is voorgekomen, werd in 2 groepen van 11 dieren
verdeeld. De ene groep (A) werd intramusculair ingespoten met 0,5 ml
orgaanfiltraat per dier. Dit filtraat was verkregen door het door een
Seitz E.K.-filter filtreren van een orgaansuspensie (suspensiedikte
1 : 5), gemaakt van hart en lever van één week zieke ganzekuikens.
De andere groep (B) werd streng geïsoleerd van groep A, evenwel
onder overigens gelijke milieu-omstandigheden als de onbesmette con-
trolegroep aangehouden. De resultaten van deze proef zijn in tabel 1
weergegeven.

2e dier ziek 6e dag, dood 13e dag
3e dier ziek 6e dag, hersteld 17e dag
4e dier ziek 6e dag, echter hersteld
binnen 4 dagen

Alle dieren uit groep A bleven de eerste dagen na de infectie duidelijk
achter in groei bij die uit groep B en vertoonden toen ook praktisch alle-
maal diarree, en tevens in mindere mate sufheid en verminderde eetlust.
De niet behandelde controledieren uit groep B vertoonden geen ziektever-
schijnselen. De gegevens in tabel 1 betreffen alleen de dieren, die duidelijk
ziek waren. De klinische en pathologisch-anatomische verschijnselen wa-
ren hierbij volkomen identiek aan die bij een spontane uitbraak. Uit de
eerste en derde infectieproef (1 en 3) volgt dat de infectie op oudere leef-
tijd minder goed aanslaat en minder slachtoffers veroorzaakt, waarbij
tevens een sneller en beter herstel optreedt, tenminste indien de hoeveelheid
virus in de orgaansuspensie niet te veel verschilt met die in de allantois-
vloeistof (B). Allantoisvloeistof (B) kon voor deze proef echter niet worden
gebruikt vanwege het kleine aantal beschikbare ganzeëieren i.v.m. het einde
van het legseizoen.

Het bloed van overlevende ganzekuikens 2-4 weken na het optreden van
de eerste ziekteverschijnselen in het koppel, is door ons uitvoerig onderzocht
op de aanwezigheid van afweerstoffen t.o.v. andere in aanmerking ko-
mende virusziekten. Uitgevoerd werden de hemagglutinatie-remmings-
reactie ten opzichte van pseudovogelpest en de serumneutralisatie ten op-
zichte van infectieuze bronchitis, eendepest, eendevirushepatitis en pseudo-
vogelpest. De hemagglutinatieremmingstest werd uitgevoerd als beschreven
door Zuidam (1952).

Voor de serumneutralisatietest werden de volgende stammen gebruikt,
pseudo-vogelpest Beaudette, afkomstig van het C.D.I. te Rotterdam; infec-

tieuze bronchitisstam B 222, afkomstig van het C.D.I. te Rotterdam; aviru-
lente eendepeststam, afkomsdg van het Virulogisch Insdtuut Faculteit der
Diergeneeskunde te Utrecht; eendehepaddsstam 2475, afkomsdg van de
Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg.
Zowel de hemagglutinatie-remmingsreactie als de serumneutralisatie gaven
een geheel negatieve uitslag. Volledigheidshalve zij nog vermeld dat voor
de serumneutralisatie van bovenstaande virussen tienvoudige verdunningen
werden gemaakt van 10"i — door middel van steriele bouillon, die
1000 I.E. penicilline en 1 mg streptomycine per ml bevatte. Van 1 : 10
verdund ganzeserum werd 0,6 ml gevoegd bij 0,6 ml van elk der virusver-
dunningen. De virusserummengsels bleven dertig minuten bij kamertempe-
ratuur staan. Vervolgens werd van elke verdunning 0,2 ml in de allan-
toisholte van 9 dagen bebroede kippeëieren gespoten; 5 eieren per verdun-
ning. Deze eieren werden elke dag geschouwd en de afgestorven eieren
gecontroleerd en genoteerd.

abababab abababab (2)*
Pseudovogelpestvirus 5555555555555533 {3)*
Infectieuze bronchitis-

Allantoisvloeistof (B: derde ganzeëipassage) werd gebracht in een kunst-
matige luchtkamer van 10 twaalf dagen bebroede ganzeëieren, 0,15 ml per
ei. Drie en zes dagen later werden echter geen necrotische plekjes in dc
chorio-allantoisvliezen gezien. Tegelijkertijd werd wat allantoisvloeistof (B)
in de veerfollikels van 10 vijf weken oude gevoelige kippekuikens gewreven.
Gedurende de controletijd (10 dagen) trad geen zwelling van de follikels
en omgeving op. Kippepokken-difterie kan derhalve evenals bovengenoemde
virusziekten met vrij grote zekerheid worden uitgesloten. Ons inziens heb-
ben wij dan ook met een tot nu toe bij ganzen niet eerder beschreven virus-
ziekte te doen.

Gezien het karakter van deze ziekte zou zij met recht ganzepest genoemd
kunnen worden.

Indien eende- en kippekuikens werden gehouden op ganzenbedrijven, waar
deze ziekte bij ganzen doorlopend voorkwam, werden bij deze dieren nooit
ziekteverschijnselen gezien. Door ons werden 10 eende- en 10 kippekuikens
op een leeftijd van 4 dagen met 1 ml orgaanfiltraat (1:5) van zieke gan-
zen intramusculair ingespoten; 10 andere kuikens van beide diersoorten
werden ingespoten met 1 ml orgaanfiltraat en 2 ml reconvalescentserum.

Een derde groep dieren diende als niet ingespoten controle. Zowel de proef-
als controledieren bleven kerngezond en vertoonden geen groeiremming. De
ouderdieren van de eendekuikens waren geënt tegen eendepest en eende-
virushepatitis, die van de kippekuikens tegen pseudo-vogelpest, infectieuze
bronchitis en pokken-difterie.

Met door ons uit doorgeziekte gansjes gewonnen bacterievrij plasma (gefil-
treerd door een bacteriefilter) werden door de practicus enkele koppels
ganzekuikens op één besmet bedrijf intramusculair ingespoten, 0,5 ml plas-
ma per dier. Als oriëntatie werd begonnen met het behandelen van een
groep van 35 ganzekuikens, 10 dagen oud en sedert 2 dagen ziek. In dit
koppel werden te zelfder tijd 35 klinisch gezonde gansjes, oud 3 dagen,
bijgeplaatst en eveneens met serum ingespoten. Toen de resultaten van deze
proef bemoedigend uitvielen, zijn later met tussenpozen nog twee koppels
behandeld: één van 660 en één van 160 dieren.

Het resultaat van deze proefbehandeling is in onderstaande tabel 3 weer-
gegeven.

De bedoeling was 600 van de 660 dieren preventief met plasma te be-
handelen op een leeftijd van vijf dagen, terwijl 60 kuikens als onbehandelde
controledieren in het koppel aanwezig zouden blijven. Tijdens het inspuiten
van de 600 kuikens werd opgemerkt, dat reeds enkele dieren in Uchte mate
ziek waren, ofschoon \'s morgens door de eigenaar nog niets afwijkends was
waargenomen. Toch werd de behandeling toegepast. De 60 aanvankelijk
niet behandelde controledieren werden spoedig in zeer ernstige mate ziek.
Op aandringen van de eigenaar zijn deze 4 dagen na het begin der eerste
ziekteverschijnselen alsnog met serum ingespoten. De sterfte liep desondanks
op tot 50%. De sterfte van de 600 dieren bleef beperkt tot 8,3%. Uit dit
laatste geval blijkt, dat men de schade aanzienlijk kan beperken, indien
men meteen na het waarnemen der eerste ziekteverschijnselen een thera-
peutische behandeling instelt met plasma of serum. Hoe langer men wacht
met een plasmabehandeling, des te slechter worden de resultaten, zoals dui-
delijk blijkt uit bovenstaande tabel.

Ter vergelijking zij opgemerkt, dat het sterftepercentage bij noch preven-
tief, noch therapeutisch met plasma behandelde koppels op hetzelfde bedrijf,
waar al deze proefbehandelingen plaatsvonden, gemiddeld 60-70% bedroeg
en op een ander bedrijf, waar wij geen proefbehandelingen hebben inge-
steld, 90%. Gezien de bemoedigende resultaten met reconvalescentserum is
van een serumtherapie, vooral bij toediening kort voor het tijdstip van de
te verwachten uitbraak, op een leeftijd van 3-5 dagen, en in het beginsta-
dium van de ziekte gunstig resultaat te verwachten.

Bereiding van een hoogwaardig immuunserum zal in de eerste plaats moeten
worden ter hand genomen. Voorts ligt het in het voornemen na te gaan of
in analogie met eendepest en eendevirushepatitis de ziekte bij de ganzekui-
kens kan worden voorkomen door vaccinatie van de moederdieren.

Wij danken Drs. W. J. R o e p k e en Drs. W. H. S m i t s voor hun hulp en Prof. Dr.
Jac. Jansen voor het beschikbaar stellen van een avirulente eendepeststam.

Half juni 1965 werd een acuut verlopende ziekte bij 5-21 dagen oude ganzekuikens
vastgesteld, die blijkens uitgebreid laboratoriumonderzoek door een virus wordt
veroorzaakt en een morbiditeit van 90-100% en een mortaliteit van 10-90% heeft.
De ziekte kan acuut en meer chronisch of subacuut verlopen. Bij het acute beeld ziet
men afschilferen van snavel- en poothuid, een sero-muceuze oog- en neusuitvloeiing,
sufheid, sterk verminderde eetlust, roodheid in de mond en heftige diarree. In het
subacute stadium vallen speciaal op, naast sterke vermagering en achterblijven in
groei, diep invretende, gele necrotische plekken in de mond- en keelholte en op de
tong. Het sectiebeeld vertoont een sero-muceuze ontsteking van het oog-, neus- en
mondslijmvlies, bloedingen in de longen, en (in mindere mate) in lever en spiermaag
en bleke iets gezwollen organen.

Een agens, een filtreerbaar virus, is via passages in bebroede kippe- en ganze-eieren
geïsoleerd en hiermee kon bij herhaling hetzelfde ziektebeeld worden opgewekt.
Differentieel diagnostisch konden, behalve bacterieziekten, de volgende virusziekten
worden uitgesloten: eendepest, eendevirushepatitis, infectieuze bronchitis, pseudo-
vogelpest en kippepokken-difterie. Het geïsoleerde agens is niet pathogeen voor kippe-
en eendekuikens. Met reconvalescent-serum of -plasma, 0,5 ml per dier intramusculair,
werden goede resultaten behaald, mits toegediend kort voor de derde tot vijfde levens-
dag en in het beginstadium van de ziekte. Het ligt in het voornemen de mogelijkheid
van vaccinatie van de ouderdieren in analogie met de bestrijding van eendevirus-
hepatitis en eendepest nader te beproeven. Wij stellen voor aan deze ziekte de naam
ganzepest te verlenen.

In the middle of May 1965, a disease running an acute course was observed in five-
to twenty-one-day-old goslings. Detailed laboratory studies showed that the condition
is due to a virus and that morbidity ranges from ninety to 100 per cent and
mortality from ten to ninety per cent.

The disease may run an acute and a more chronic or subacute course. The acute
condition is marked by scaling of the skin of the bill and legs, a sero-mucous discharge
from the eyes and nose, dullness, marked loss of appetite, redness in the mouth and
severe diarrhoea. In addition to severe emaciation and retardation of growth, out-
standing features in the subacute stage consist in deeply corrosive, yellow areas of
necrosis in the oropharynx and on the tongue. Findings at autopsy consist in sero-
mucous inflammation of the mucous membranes of the eyes, nose and mouth,
haemorrhages in the lungs and (to a less extent) in the liver and gizzard, and pale,
slightly swollen organs,

An agent, a filterable virus, was isolated by passages in chick and duck embryos and
an identical clinical picture was induced several times by this virus.
In addition to bacterial infections, the following virus dseases were ruled out by
differential diagnosis; duck plague, virus hepatitis of ducks, infectious bronchitis,
Newcastle disease and fowl-pox diphtheria. The agent isolated is not pathogenic for
chickens and ducklings.

Satisfactory results were obtained on intramuscular injection of 0.5 ml of convalescent
serum or plasma to each bird provided it was administered shortly before the third to
fifth day of life and in the early stage of the disease. Further studies are to be done
on the possibility of vaccination of thé parent birds on the analogy of the control of
virus hepatitis of ducks and duck plague.
It is suggested to call this disease .goose plague.

Vers la mi-juin de 1965 on constata chez des oisons âgés de 5-21 jours un mal à
cours aigu, causé, d\'après des recherches de laboratoire détaillées, par un virus et
ayant une morbidité de 90-100% et une mortalité de 10-90%. Le mal peut avoir un
cours aigu et un cours plus chronique ou moins aigu.

Le cours aigu est accompagné des symptômes suivants: une desquamation de la peau
du bec et des pattes, une sécrétion séromuqueuse des conjonctives et du nez, une
torpeur, un appétit fort diminué, de la rougeur dans la bouche et une diarrhée
violente. Dans le stade moins aigu on perçoit surtout, à part l\'amaigrissement prononcé
et un retard dans la croissance, des taches jaunes nécrotiques rongeant profondément
dans la cavité buccale et le pharynx et sur la langue. L\'autopsie révèle une infection
séromuqueuse des membranes muqueuses de l\'oreille, du nez et de la bouche, des
hcmorrha.gies dans les poumons et en moindre mesure dans le foie et le gésier et en
outre des organes pâles légèrement tuméfiés.

Un agent, un virus filtrable, a été isolé à l\'aide de passages dans des oeufs couvés de
poules et d\'oies et on sut provoquer à plusieurs reprises le même syndrome. Au point
de vue diagnostique différentielle on put exclure, à part les maladies bactériennes,
les maladies causées par un virus suivantes: la peste des canards, l\'hépatite causée par
le virus des canards la bronchite infectieuse, la pseudo-peste aviné et la diphtérie
variolaire des poules. L\'agent isolé n\'est pas pathogène pour les poussins de poules
ou de canards. Avec le sérum ou le plasma de réconvalesccnts (0,5 ml, par animal par
injection intramusculaire) on sut obtenir de bons résultats, à condition qu\'il fût
administré brièvement avant la 3icme ou 5ième journée de vie et dans le stade
initial du mal. On a l\'intention d\'examiner la possibilité de vaccination d\'animaux-
parents, par analogie à la lutte contre l\'hépatite causée par le virus de canards et la
peste des canards.

Mitte Juni 1965 wurde bei 5-21 Tage alten Gänseküken eine akut veriaufende
Krankheit festgestellt, die auf Grund einer ausgedehnten Laboratoriumsuntersuchung
durch ein Virus verursacht wurde. Hierbei betrug die Morbidität 90-100% und die
Mortalität 10-90%. Die Krankheit kann akut, mehr chronisch oder subakut verlaufen.
Beim akuten Krankheitsbild sieht man Abblättern des Schnabels und der Fusshaut,
sero-mukösen Augen, und Nasenausfluss, Stumpfsinn, stark herabgesetzte Esslust,
Mundröte und heftige Diarrhöe.

Im subakutem Stadium fallen neben starker Abmagerung und Zurückbleiben im
Wachstum, tief eingefressene, gelbe nekrotische Flecken auf der Zunge und in der
Mund- und Rachenhöhle auf. Das Sektionsbild zeigt eine seromuköse Entzündung
der .Augen-, Nasen- und Mundschleimhäute, Blutungen der Lungen, in geringerem
Masse in der Leber und im Fleischmagen und bleiche, etwas geschwollene Organe.
Ein Agens, ein filtrierbares Virus, wurde mittels Passagen in bebrüteten Hühner- und
Gänseeiem isoliert, womit wiederholt das gleiche Krankheitsbild erzeugt werden

konnte. Differential diagnostiseh konnten ausser Bakterienkrankheiten folgende Virus-
erkrankungen ausgeschlossen werden: Entenpest, Entenvirushepatitis, infektiöse
Bronchitis, Pseudovogelpest und Hühnerpockendiphteritis. Das isolierte Agens ist
nicht pathogen für Hühner- und Entenküken. Mit Rekonvaleszenz-serum oder -plasma,
0,5 ml pro Tier intramuskulär, wurden gute Resultate erreicht, falls dasselbe kurz
vor dem 3. bis 5. Lebenstag und im Anfangsstadium der Krankheit verabreicht wird.
Man will die Möglichkeit der Vakzination der Elterntiere in Analogie mit der
Bekämpfung der Entenvirushepatitis und der Entenpest näher untersuchen.
Wir schlagen vor diese Erkrankung „Gänsepest" zu nennen.

En la mitad del mes de Junio 1965 se ha comprobado una enfermedad aguda en
pollitos de gansos de una edad de 5 hasta 21 dias, esta enfermedad es causada por
un virus, segun investigaciones intensas en el laboratorio, y tiene una morbididad de
90-100 por ciento y una mortalidad de 10-90 por ciento.

La enfermedad puede transcurir aguda, cronica o subaguda. En el transcurso agudo
se vea una desescamasion del pico y de la pata, una secrecion seromucosa del ojo y
de la nariz, una somnolencia, un apetito muy bajo, una rojez en la boca y una
diarrea violenta. En el transcurso subagudo llame la atencion, ademas que el
enflaquemiento grave, y un retroceso en el crecimiento, los lugares amarillos necroticos
muy penetrandos en la cavidad bocal y nasal y en la lengue. La autopsia muestre una
inflammacion seromucosa de la mucosa del ojo, nariz y de la boca, hemorragias en
los pulmones y en menos grado en el higado y en cl estomago muscular y ademas
organos palidos y un poco hinchados.

Se ha aislado por medio de pasajes en huevos de gallinas y ganso empollados, un
virus filtrado, con locual se pudo estimular varias veces las mismas sintomas de esta
enfermedad. En punto de vista de diagnostico diferencial se pudo excluir, fuera de
enfermedades causadas por bacterias, las siquientes enfermedades causadas por virus:
pestis de patos, virus hepatitis en patos, bronquitis infecciosa, pseudo pestis aviar y
viruela avina y difteria avina.

El virus aislado no es patogeno para pollitos de gallinas y pollitos de patos. Buenos
resultados fueron obtenidos con suero reconvalescente o plasma, un medio centimetro
cubico por animal intramuscular, al menos cuando se injecte al tercero-quinto dia
del nacimiento y en un principio de la enfermedad. Uno tiene el proposito de estudiar
la posibilidad dc vacunar los animales adultos por analogia con el combate de la
virus hepatitis en patos y pestis en patos.

Dougherty, E.: Mondelinge mededeling via S m i t s, W. H. (1959).
Jansen, J. en Wemmenhove, R.: Eendepest onder ganzen. Tijdschr. Dier-
geneesk., 90, 314, (1965).
Smits, W. H.: Voorlopige mededelingen betreffende een virusziekte bij eende-
kuikens. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 177, (1957).
Z u i d a m, D. M.: Pscudo-vogelpcstvaccinatie en virusuitscheiding. Dissertatie 109
(1952).

Na het voltooien van dit onderzoek en deze publikatie verscheen in de Berliner und
Münchener Tierärztliche Wochenschrift, 78, (19), (oktober 1965), 372-375, een
artikel onder de naam: „Eine verlustreiche Aufzuchtkrankheit bei Gänseküken" van
H. Krauss (Hannover).

On December 9th 1964 a couple of giant anteaters (Myrmecophaga tri-
dactyla) bought from a merchant, were placed without previous quaran-
taine in a glass-cage in the monkey house.

On december 21th they were reported to be ill. Both showed a profuse
purulent nasal discharge and ulcers on the nose, that were looked upon as
infected scratches or bitewounds, but proved later on to be empted vesicles.
These too were found on the legs and even on the tongue and on the sole
of the feet. The vesicles shone through the thick skin as round yellowish
spots.

•Antibiotic treatment was given with some succe.ss, but on December 31th
the one year old male Orang Utan „Geert", who lived with the two years
old male Orang „Tom" in a glass cage on a distance of about 4 meters,
showed the same symptoms, a profuse nasal discharge, yellow vesicles on the
mucous membrane of the mouth, on the sole of the feet and the volar side
of the hands.

Staphylococcus was found in the vesicles of the feet from both anteater and
Orang.

On January 3rd Geert was terribly ill, heavily oppressed with bleeding
lips, and died. Prof. R. Gispen (State Indtute of Public Heahh at
Utrecht) determinated the „monkey-pox" virus. All possible measures to
prevent spreading of the contamination and disinfection of the premises
were taken. The anteaters, although recovering, were killed and here too
the virus was isolated from the vesicles.

Nevertheless the infection spread throughout the whole monkey-house.
The susceptibility varied greatly according to species, even in one family.
Although most of the anthropoids got pox-eruptions, none of the chim-
panzees showed signs of general illness. The orang utans on the contrary
fell seriously ill, five of the six fatal cases died within a few days after the
initial symptoms and only four of the total number of ten recovered after
a long period of reconvalescence.

The chemothereapeutic drug „Marboran", that had given good results in
contact persons during a epidemy of pox in Madras in 1963, gave only a
temporary, if any protection.

In the initial stage only a change in behaviour is recognized, young animals
.seem to be anxious, creeping away, older ones on the contrary become
more agressive. Next day eating becomes slower, the mouth seems painfull,
judging from the mumbling with the lips turned slightly inwards, and
suckling on a finger.

On the third day a moderately itching erythema appears on the back,
under the arms and sometimes also around the eyes. Appetite diminishes

1 Joh. C. Peters; veterinary surgeon, employed by the "Blijdorp Zoo", Rotterdam.

but drinking remains normal. An occasional cough and a mucous or even
purulent nasal discharge is noted on the third to fourth day.
Soon aftei"wards a peculiar sickly smell can be noticed and small yellowish-
white thickenings on the mucous membranes of the mouth appear, followed
by small thickenings of the skin of the face, hardly recognizable. In this
stage the most susceptible animals die from viraemia. In those surviving,
secondary bacterial infection (Staphylococcus aureus) may be the cause of
death, if adequate antibiotical therapy fails or can not be carried out.
From the four Orang Utans that recovered, two showed multiple pox
eruptions on face, legs and the whole body, drying up after about a week.
Although it is known, that vaccination with the normal cow-pox-vaccine
gives a good immunity against monkey-pox, the risk in very susceptible
animals in the incubation stage witheld us from a trial.

Typical changes are a pale greyish discoloration of the mucous membranes
and dyspnoe, although no postmortal lungaffection can be found. Both
Gorilla\'s (Gorilla gorilla) sur\\ i\\ed, only the male was seriously ill.
Most of the Chimpanzees (Pan troglodytes) showed small pox eruptions,
none of them however showed signs of general illness. The only Gibbon
(Hylobates Bar.) in the monkey house died after 18 days of serious illness,
possibly from the secondai7(?) infection with Pasteurella pseudotuber-
culosis.

Of the three squirrel monkeys, (Saimiri sciurea) that died in this period,
in one case only pox symptoms and virus were apparent.
Four Cercopithecus Hamlyni fell ill with pox eruptions at the lips, but
recovered spontaneously in a few days.

No cases were seen in the Oedipoidas Oedipus, Ateles paniscus, Geofri and
Fuscipes, Symphalangus syndactylus, Cebus capuciiius, Cercopithecus
mona, Cercopithecus I\'Hoesti.

One of the Marmosets (Callithrix)) died in a few days from viraemia.
Only reddening and swelhng of the area around the eyes and nose had
been visible. The rest of the Marmosets showed only swelling without
illness.

The author describes a "monkey-pox"-enzooty in the monkey house of the zoological
garden "Blijdorp". A pair of ant-eaters (Myrmecophaga tridactyla), bought from
a merchant, brought the contamination.

The orang utans (Simia satyrus) proved to be extremely susceptible to the virus
v^ith a great mortality, in most cases caused by an acute viraemia.
The chimpansees (Pan troglodytes) shovt-ed only small pox eruptions without signs
of general sickness.

The gorillas (Gorilla gorilla) became rather seriously ill, but recovered.
De Platyrrhina schenen gevoeliger te zijn, dan de Catarrhina.

Prophylactic treatment with the chemotherapeutical drug "Marboran" proved in-
sufficient. In the cases that survived the first days of the diesase, antibiotic treatment
in order to combat bacterial complications proved to be of the highest importance.

Een „monkey-pox"-enzoötie onder de apen in Diergaarde „Blijdorp", besmet door
een paartje miereneters (Myrmecophaga tridactyla), afkomstig van een dierenhande-
laar, wordt beschreven.

De orang oetans (Simia satyrnus) bleken uitzonderlijk gevoelig te zijn voor het virus;
de sterfte was zeer hoog, in de meeste gevallen door een acute viremie.
De chimpanzees (Pan troglodytes) vertoonden slechts enkele kleine pokjes, zonder
tekenen van algemeen ziek zijn.

De gorilla\'s (Gorilla gorilla) werden vrij ernstig ziek, maar genazen.
De Platyirrhina schenen gevoeliger te zijn, dan de Catarrhina.

Profylactische behandeling met het chemotherapeuticum „Marboran" bleek onvol-
doende effect te hebben.

In de gevallen, die de eerste dagen van de ziekte overleefden, bleek toediening van
antibiotica, om secundaire bacteriële infecties te bestrijden, uitermate belangrijk tc
zijn.

L\'auteur décrit une enzootic de „monkey-pox" chez les singes du jardin zoologique
„Blijdorp", contaminés par un couple de fourmiliers (Myrmecophaga tridactyla),
venant d\'un marchant.

Les orang utan (Simia satyrus) se montraient extrêmement susceptibles au virus,
la mortahté étant très haute, le plus souvant par une viraemie acute.
Les chimpansés (Pan troglodytes) ne montraient que de simples boutons sans aucun
signe de maladie générale.

Les gorilla\'s (Gorilla gorilla) devenaient assez malade mais guérissaient.
Les Platyrrhina semblaient être plus sensible que les Catarrhina.
L\'effect prophylactique du chimotherapeutique „Marboran" se prouvait insuffisant.
Dans les cas qui survivent les premiers jours de la maladie, la therapie antibiotique
pour combattre les complications bacterielles est de la plus grande importance.

Eine „monkey-pox"-En7.oötie unter den Affen im Tiergarten „Blijdorp" angesteckt
von einen Pärchen Ameisenbären (Myrmecophaga tridactyla) von einem Tier-
händler geliefert, wird beschrieben.

Die Orang Utans (Simia satyrus) zeigten sich ausserordentlich empfindlich für das
Virus, die Mortalität war sehr hoch. In den meisten Fällen lag eine akute Virämie
vor.

Die Chirapanzen (Pan troglodytes) zeigten nur winzige Pocken, ohne Zeichen einer
Algemeinerkrankung.

Die Gorillen, (Gorilla gorilla) erkrankten ziemlich schwer, doch erholten sich.
Die Platyrrhina schienen empfindlicher zu sein als die Catarrhina.
Prophylaktische Behandlung mit dem Chemotherapeuticum „Marboran" ergab nur
eine ungenügende Wirkung.

Bei den Fällen, die nicht in den ersten Krankheitstagen eingingen, zeigte sich die
Verabreichung von Antibiotica zur Bekämpfung sekündärer bakterieller Infektionen
als äusserst wichtig.

Se describe una enzootia de „Monkey-Pox" en monos en el jardin zoologico „Blijdorp"
Rotterdam, Holanda. Estos monos fueron contaminados por una pareja de Myrme-
cophaga tridactyla, procedente de un négociante en animales.

Los monos Simia satyrus eran sensibles excepcionalmente al virus. La mortalidad era
muy alta, en la mayoria de los casos por una viremia aguda.

Los monos (Pan trochlodytes) muestraron solamente algunas viruelas, sin demostrar
sintomas de alguna enfermedad.

Los monos (Gorilla gorilla) se enfermaron muy graves, pero se curaron.
Los Plathyrrhina eran mas sensibles que los Catharrhina.

Tratamiento profilaxia con un quimoterapeutico „Marboran" no resulto suficiente-
mente.

En los casos que los animales sobrevivieron la enfermedad durante los primeros dias,
la aplicacion de antibiotico era sumamente importante para combadr infecciones
bacterianas secundarias.

Bauer, D. J., Campbell, K. R., Fox-Fulme, Patricia, Sadler, P.
W.: The chemotherapy of Variola major infection. Bull. World Heath Org., 727,
(1962).

Bauer, D. J., Leone St. Vincent, Henry Kempe, Downe, A .W.:
Small pox prophylaxis. Prophylactic treatment of small pox contacts with N-
Methylisatin ß Thiosemicarbazone (compound 33T57, Marboran). The Lancet,
sept. 1963 (1963).

Care and diseases of the Researeh Monkeys. Ann. New York Ac. Sci., 85, (3), 735,
(1960).

85, (3), 951, (1960).
Stewart, J. et al.: Protection of Rhesus monkeys against monkeypox by Vaccinia
Virus Immunization. Am. J. vet. Res., 25, 192, (1964).

Whitney, L. F.: Canine. Mental Genetics. Nord. Vet. Med., 17, 103, (1965).
De Amerikaan Whitney, dierenarts, kynoloog, jager en voedingsdeskundige, die
met honden experimenteert, hield hierover een voordracht op de vergadering van de
Féderation Cynologique Internationale tc Stockholm.

Bij de beoordeling van de psychische eigenschappen van de hond, dient men cr van
uit tc gaan, dat een hond eigenlijk een wolf is. Volgens schrijver is de wolf een
betrouwbaar dier met een goed karakter en van nature niet vijandig aan de mens. Er
is in Canada een vereniging die 100 dollar uitlooft aan ieder die kan bewijzen door
een wolf te zijn gebeten, welke premie nooit is uitgekeerd behoeven te worden.
Het is een grote wilde hond, die van vlees leeft dat hij zich door de jacht verschaft,
zijn merk aanbrengt op bomen en stenen, argeloos cn vriendelijk, kwispelend als hij
plezier heeft, blaffend tegen de maan. Hij is geneigd de vijand eerder aan te vallen
als hij wegloopt dan als hij aanvalt, omdat zijn instinct op de achtervolging is
ingesteld, niet bang voor dc mens, maar door een onbekende kracht weerhouden
om hem aan te vallen, klaar om zijn vriend te worden, zijn volgeling, zijn helper en
zijn slaaf.

Zo kwamen in de tijd van dc bisonjachten in Noord-Amerika de wolven op het
geluid van een schot aan lopen en zaten in een kring op ongeveer 15 meter afstand
van het kadaver te wachten tot ze aan de resten mochten beginnen. De wolf heeft
een goed famiheleven, het pak bestaat uit vader, moeder, de jongen van dit jaar en die
van vorig jaar. .Als men een jonge wolf levend vangt kan men met deze als lokaas
zowel vader als moeder wolf bemachtigen.

Een typische eigenschap van de wolf is, dat hij een bepaald dier achtervolgt en moe
jaagt en het spoor van dit dier tussen sporen van andere individuen van dezelfde
diersoort kan herkennen, een eigenschap die de speurhonden dus geërfd hebben.
De mens kan bij de wolf 10 verschillende vormen van communicatie door de stem
onderscheiden.

Door selectie, daarbij waarschijnlijk gebruik makend van spontane mutanten is het
de mens gelukt bepaalde eigenschappen in verband met het gebruik naar voren te
brengen. Het blijkt dat sommige van deze eigenschappen volgens eenvoudige regels
vererven. Zo is het achtervolgen met geluid geven dominant t.o.v. het zwijgend
achtervolgen. De schrijver kon op deze wijze bij bloedhonden, die voor politiewerk
gebruikt moesten worden (in Amerika laat men nog steeds mensen vangen door een
meute bloedhonden) het luidkeels jagen weglokken (daarom is het op zijn beurt
moeilijk of waarschijnlijk onmogelijk om zonder vreemd bloed bij een meute, die
geluidloos is gaan jagen, het geluid terug te fokken, Ref.). Het jagen met opgerichte
neus, zoals een hond voor de vogeljacht doet, is dominant boven het jagen met dc
neus aan de grond als ccn speurhond. De bereidwilligheid in het water te gaan is
dominant boven een onverschilligheid of afkeer daarvan. Het apporteren, dat hierop
berust dat wolven hun prooi voor de jongen zouden meeslepen, is ook erfelijk, evenals
dc trek om de mond die de schrijver met „lachen" aanduidt.

Hij merkt verder op dat honden in het algemeen minder verstand hebben dan wolven,
o.a. in de kunst van zich verstoppen. Ook het aggrcssicf zijn, dat de mens in sommige
rassen heeft ingefokt is een verlies aan begrip van zelfbehoud. Volgens schrijver
zouden Duitse herdershonden bijna nooit in ernstige gevechten betrokken raken door
hun intelligentie. Merkwaardig is tenslotte dat hij spreekt van „misguided-persons"
die van Duitse herders en Dobermanpinchcrs speurhonden proberen te maken, hetgeen
ze volgens hem van nature niet zijn. Blijkens het artikel gebruikt men daarvoor in de
U.S.A. bloedhonden of „packs" van gekruiste honden met bloedhonden afstamming.

Ringarp: Koli-enterotoxamie hos gris. Försöli alt förebygga awaniningssjuk-
Hommarna hos gris. Nord. Vet. Med., 17, 346, (1965).

Tijdens het spenen der biggen na 5-8 dagen optredende ziekten, meestal gepaard
gaande met diarree, veroorzaken grote verliezen. De sterke relatieve en absolute
toename van (meestal hemolytisehe) eoli-bacillen is met allerlei middelen (preventief
en curatief) bestreden, zonder veel resultaat.

De schrijver heeft bij deze coli-enterotoxemie broomoxychinoline gebruikt. Dit
middel, alleen toegepast, bevredigde ook niet, en daarom voegde hij een aantal
substanties toe; het mengsel kwam onder de naam „Sudiform" (R) Leo in de handel.
De samenstelling luidt: a tocopherolsuccinaat 0,60 g; dibromonychinoline 13 g;
K-zout van panthoteenzuur 1 g; nicotylamide 0,80 g; riboflavine 0,13 g; natrium-
chloride 10,20 g; kalium chloride 2 g; kopersulfaat 0,32 g; zinksulfaat 3,20 g;
Pharmasorb (bestaat uit aluminium-silicaat) regul. ad 100 g. De minimum groei-
remmende werking van debromonychinoline, gecontroleerd bij 43 uit faeces geïsoleerde
coli-stammen (28 hemolytisch) lag bij een concentratie van 5-10 mg per cm^ substraat.
Susiform werd toegepast bij:

a. 210 koppels preventief, waarin diarree geregeld en uitgebreid voorkwam (58
controlegroepen);

c. preventief in 2 bedrijven, waar 7 dagen na aankoop van biggen veel diarree optrad
(21 koppels, 21 controles);

e. toepassing als adjuvans bij de behandeling van enteritis op de leeftijd van 5
weken tot 5 maanden.

Op de resultaten zal ook invloed hebben gehad, dat de eigenaren ook voorzichtiger te
werk gingen bij de overgang van moedermelk op ander voedsel.

De schrijver concludeert; de resultaten zijn niet 100%; hij had dit ook niet verwacht
omdat z.i. voor de enterotoxcmie een complex van oorzaken verantwoordelijk schijnt
te zijn. Maar toch meent hij dat susiform een grote verbetering betekent. Volgens
hem bevalt dit mengsel ook goed bij voeder- en milieuverandering, of bij het gebruik
van kwalitatief minderwaardig voer bij oudere biggen.

Cousin eau, J. G. and McClenaghan, R. J.: Anthrax in Bison in the
Northwest territories. Canad. Vet. ]., 6, 22, (1965).

.\\nthrax zou in de 18e eeuw door Franse kolonisten in Louisiana zijn ingevoerd. Men
vermoedt wel dat in vroeger jaren de bisons, die de grote westelijke vlakten bevolkten
hierdoor aangetast zijn geweest, maar details zijn hierover niet bekend.
Schrijvers constateerden in 1962 anthrax onder bisons in een reservaatgebied, die een
kwaadaardig verioop had. Van 1300 bisons stierven er 281 stuks. In 1963 trad de
ziekte op in een ander gebied met 2500 dieren waarvan er 269 stierven. Aangezien
dit gebied aan de overzijde van een rivier lag werd vermoed dat aasetende vogels de
infectie hadden overgebracht. Bij de zieke dieren werden oedemateuze zwellingen
waargenomen, o.a. aan de hals en de prepuüaalstreek. Sommige dieren herstelden;
vermoed werd, dat deze de cutanc vorm hadden, ontstaan door vliegesteken.
Kadavers werden per helicopter opgespoord en na diagnosestelling, indien positief op
hoge grond na bekalking onder een mechanisch opgeworpen grafheuvel begraven of
- indien het gebied moerassig was — verbrand. De bisons werden met helicopters
verdreven van de besmette gebieden, maar keerden daar na enige tijd uit zichzelf
terug. Hoewel deze reservaten dicht bij het Wood Buffalo National Park waren
gelegen, werden de dieren daar gelukkig niet door de ziekte aangetast.

Dunsmore, J. D.: Ostertagia spp. in lambs and pregnant ewes. /. Helminthol,
39, 159, (1965).

Studie werd verricht over het wezen van het stijgen van het aantal trichostrongylide-
eicren ten tijde van de partus of vlak daarna („spring rise" of „parturient rise")
bij het schaap. Hiervoor gebruikte Dunsmore diverse groepen ooien en lammeren,
v/aarvan er met regelmatige tussenpozen enkele geslacht werden. Met behulp van
wormtellingen, faecesonderzoek, larvendifferentiaties en toediening van phenothiazine
en thiabendazol gedurende de graviditeit komt hij tot de volgende conclusies.
Bij alle ooien die lammeren treedt tijdens en vlak na de partus een stijging op van
het aantal trichostrongylideëieren per gram faeces. Deze stijging blijft achterwege
bij niet drachtige ooien alsmede bij abortus gevallen. De stijging van het aantal
eieren wordt veroorzaakt door het volwassen worden van Ostertagia-larven, die voor
en gedurende de graviditeit rustend in de mucosa van de lebmaag li.ggcn en de
larven, die nog tijdens de dracht opgenomen worden. Anthelmintiea hebben dan
ook geen (phenothiazine) of een geringe (thiabendazol) invloed op de stijging van
het aantal eieren.

Ook na experimentele infecties gedurende de graviditeit verschijnen de meeste
eieren pas na de partus in de faeces.

Het aantal infectieuze larven, dat na de lammertijd op het land aanwezig is, is zo
groot dat klinische verschijnselen ook bij zeer jonge lammeren verwacht kunnen
worden.

Kohier, P. H. and Rogoff, \\Vn. M.: Control of Catdc grubs by Pour-on,
Injection and Spray, ƒ. Econ. Entom., 55, (4), 1962).

Vier organische fosfaatverbindingen wcrdcn getest op hun werkzaamheid tegen horzel-
larven (Hypodcrma lineatum, de Villers cn Hypoderma bovis, L.) door middel van

Ruelene (0-4-tert-butyl-d-chlorophcny! o-methyl-methylphosphoramidate) van Dow.
Chemical Co. had een 90,6-100% resultaat, wanneer het gebruikt werd als een 0,25%
rpray of 10-7 g/kalf. Minder resultaten (90-96,3%) werden bereikt met Ruelene
bij de Pour-on methode bij een dosering van 5 g./kalf.

Co-Ral (.\\suntol, Bayer), 3-chloro-4-mcthyl-7-oxycumarin-0,0-diacthyl-thiophosphat,
was 91,1% werkzaam als het gebruikt werd in een 0,25% spray. Bij dc Pour-on
methode was het 91,8-97,8% werkzaam in ccn dosering van 5 g./kalf.
Tiguvon (Bayer 29493, S 1752, Bayer 9007); 0,0-(methylthio)-m-tolyl-phosphor-
thioate, toc.gepast in een 0,25% spray had 100% resultaat. Deze zelfde resultaten
werden bereikt bij de Pour-on methode in een dosering van 2,5 g./kalf en bij de
intramusculaire injectie 7 mg/kg lich. gew.

Famophos (American Cyanamid 38023); 0,0-dimethyl, O.p-dimethylsulfamoylphenyl
phosphorthioate, had bij de Pour-on methode in een dosering van 10 g,/kalf 94,8%
resultaat en 99,6% resultaat bij een intramusculaire injectie in een dosering van 7-15
mg./kg lich. gew.

Het voordeel van de Pour-on methode is de zeer eenvoudige en zeer vlu.ggc toepassing.
Het enige wat men nodig heeft is een maatglas om de dosering af te meten. Borstels
en der.gelijke zijn overbodig, de vloeistof wordt gewoonweg over de rug van het dier
gegoten.

I. C O r d e s, D. O., D O d d, D. C. and O \' H a r a, P. J.: Bovine Mycotic abortion.
New Zealand Vet. ]., 12, 95, (1964).

II. Cordes, D. O., D o d d, D. C. and O \' H a r a, P. J.: Acute Mycotic pneu-
monia of cattle. New Zealand Vet. J., 12, 101, (1964).

III. Scholz, H. D. und Meyer, L.: Mortierella polycephala als Erreger einer
Lungenmykose beim Rind. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 78, 27, (1965).

IV. Turner, P. D.: .Association of Fungi with Bovine Abortion in Hongkong.
Vet. Ree., 77, 275, (1965).

I. C o r d e s c. s. beschrijven 39 gevallen van abortus bij koeien door schimmels.
In de meeste gevallen werd de diagnose gesteld door histologisch onderzoek van
de necrotische cotyledomen. In enkele gevallen waar gekweekt werd, werden
Aspergillus, Mucor en Penicillium aangetoond. In acht gevallen ging de abortus
samen met dodelijk verlopende schimmelpneumonie. Veranderingen werden aan-
getroffen in de uteruswand, de huid van de foetus en de foetale membramen;
voornamelijk waren de bloedvaten aangetast, met necrose aan het endotheel,
trombose van de kleinere vaten en perivasculaire necrose.

II. Dezelfde schrijvers namen door schimmels veroorzaakte acuut verlopende pneu-
monie bij runderen waar, waarvan acht koeien aborteerden. Slechts uit 4 ge-
vallen is gekweekt: 2 x Mucor en éénmaal een niet gedetermineerde schimmel.
Zij kunnen niet verklaren hoe de infectie tot stand is gekomen (in Nieuw
Zeeland zijn de runderen het hele jaar buiten, Ref.). De secundaire aantasting
van de uterus moet hematogeen tot stand zijn gekomen.

III. Scholz en Meyer (Bonn) onderzochten orgaanmateriaal van een rund
dat had geleden aan een pneumonie dat niet met medicamenten was te beïn-
vloeden. Hieruit kweekten zij de schimmel Mortierella polycephala, waarvan
weinig over de pathogeniteit bekend is. De Vries (Baarn) deelde hun mede
een identieke Mortierella-stam te bezitten, die uit een runderfoetus was geïso-
leerd. Dc betrokken koe had korte tijd vóór het manifest worden van de
pneumonie verworpen. De foetus is niet onderzocht.

Dat de schimmel ook uit lichaamslymfklieren en milt werd gekweekt bewijst de
hemotogene verbreiding in het lichaam. Dc schimmel sporuleerde alleen op
voedingsbodems met extract van paardemest, maar niet van koemest. Hij is
waarschijnlijk afkomstig uit het stalmilieu en de infecrie zal aerogeen tot stand
zijn gekomen.

IV. Turner onderzocht in Hongkong 34 gevallen van abortus bij runderen,
waarvan 10 door schimmels, te weten Mucor sp., Rhizopus sp., Symphalastrum
sp., Aspergillus sp., Candida tropicalis en niet gedetennineerde. De foetale
membramen waren in hoofdzaak aangetast, de huid van de foetus maar zelden.
Amnionvloeistof en maaginhoud waren positief.

Behalve Candida kwamen sporen van deze schimmels in de lucht voor. Candida
tropicalis werd echter verschillende malen ook in het vaginaalslijm van normale
koeien aangetroffen.

M a h a f f e y, L. W. and R o s s d a 1 e, P. D.: An abortion due to Allescheria boydii
and general observations concerning mycotic abortions of mares. Vet. Ree., 77, 541,
(1965).

Abortus bij merries door schimmels zijn sinds 1961 beschreven in Duitsland, Engeland
en U.S.-A. Als oorzaak worden als regel Aspergillus en Mucor aangegeven. In Ken-
tucky wordt ongeveer 10% van de abortusgevallen daaraan toegeschreven.
Schrijvers onderzochten aan het Equine Research Station te New Market een na 6
maanden verworpen foetus van ren 14-jarigc volbloedmerrie. Deze foetus was abnor-
maal klein en had een opgezette buik. De lever was vergroot en lichtgeel van kleur.
In de longen bevonden zich talrijke witte knobbeltjes van 1 mm tot 2 mm doorsnede.

Uit deze haardjes werd een schimmel geïsoleerd, evenals uit de uterus van de merrie
de dag na de abortus en uit chorion en amnion.

Deze schimmel bleek te zijn Allescheria boydii, die meermalen bij de mens uit
„madurovoeten" is geïsoleerd en ook vrij in dc bodem voorkomt.
Schrijvers merken hierbij op dat longafwijkingcn bij loeten van paarden, die door
schimmelinfecties aborteerden, in de regel niet voorkomen. Dc schimmclinfectie
beperkt zich gewoonlijk tot endometrium en chorion. Alleen als het amnion aangetast
wordt kunnen de longen in het proces betrokken raken.

De infectie van de merrie vindt waarschijnlijk vaginaal plaats. Er is geen verspreiding
van merrie op merrie. De luchtaspiratie van de vagina, die onder een aantal omstan-
digheden kan worden opgemerkt, zal er zeker een rol bij spelen. Deze vindt o.a.
plaats de eerste uren na dc partus als de vulva verslapt is. Vaak zal men dan een
nieuw strobed verstrekken, wat stuiven door het opschudden van het stro geeft.
Ook onmiddellijk na de dekking kan men vaak lucht de vagina horen binnentreden.
Verder moet als besmettingsmogelijkheid worden genoemd inwendig onderzoek, waarbij
eerst rectaal wordt geëxploreerd en daarna pas vaginaal en dat verder op volbloed-
fokkerijen dikwijls een speculum wordt ingebracht, waarbij tevens lucht wordt
geaspireerd.

Lars en, G.: Kansal vurdering af halcbidning paa praktisk Klinisk grundlag.
Medl.bl. Danske Dyrl. foren., 48, 869, (1965).

Op 2 goed geleide bedrijven bleven de varkens in ontwikkeling achter. Het verstrekte
mengvoeder bevatte o.m. uitsluitend eiwit van plantaardige oorsprong. 3 Dieren van
elk bedrijf waren na een maand durend verblijf in de interne kliniek, waar zc
ondermelk en gerst kregen, weer geheel bijgekomen. 3 Weken nadat ze weer in het
bedrijf teruggekeerd waren, vertoonden ze gelijktijdig het euvel van het staartbijten.
De schrijver is van mening, dat in dit geval de aanleiding tot het staartbijten gelegen
was in de overgang van volwaardig tot niet-volwaardig eiwit. Hij werd hierin gesterkt
doordat in een ander, minder goed gedreven bedrijf, waar echter veel wei werd
gevoederd, nimmer staartbijten werd gezien.

LOKALE BESCHADIGING, VEROORZA.AKT DOOR INTRAMUSCULAIRE
INJECTIE VAN TETRACHLOORKOOLSTOF BIJ SCHAPEN EN RUNDEREN.

De dieren werden in 3 groepen verdeeld cn geslacht na respectievelijk 2, 5 en 10
weken.

Vier Jersey koeien werden elk op 4 verschillende plaatsen intramusculair ingespoten
met per plaats verschillende doses.

De injectieplaatsen waren de linker en rechter halsvlakte en de linker en rechter dij.
De gebruikte doses waren 10 ml CCU, 5 ml CCU gemengd met 5 ml paraffine, 20 ml
CCU en 10 ml CCU gemengd met 10 ml paraffine.

Twee van de koeien werden na 5 weken en twee na 10 weken geslacht.
Bij de met CCU alleen ingespoten schapen trad aanvankelijk spiernecrose op, later
gevolgd door bindweefselvorming. Hoewel na 10 weken macroscopisch slechts een
geringe hoeveelheid bindweefsel aanwezig was, werden microscopisch naast fibrose
en spierceldegeneratie chronische ontstekingsverschijnsclen waargenomen.

Bij de met het mengsel ingespoten schapen werd minder necrose maar meer en langer
durende bindweefselvorming waargenomen.

Bij de koeien die op 5 en 10 weken werden geslacht na de injectie van 10 ml CCU of
10 ml mengsel werden geen veranderingen gevonden, evenmin als na injectie van
20 ml CCU in de halsspieren. In dc dijspieren werd na injectie van 20 ml CCli na
5 weken een gemarmerd aspect gezien, dat na 10 weken was verdwenen.
Ernstige necrose met bindweefselvorming vertoonden de dijspieren op 5 weken na de
injectie van 20 ml mengsel. Na 10 weken echter waren deze verschijnselen verdwenen.
Eenzelfde hoeveelheid mengsel, ingespoten in de halsspieren, veroorzaakte slechts een
gering gemarmerd aspect, maar na 10 weken was nog steeds een geringe verkleuring
van de spieren aanwezig.

De conclusie is dat voor runderen de injectie van CCU alleen de voorkeur verdient
boven injectie van een mengsel van CCU met minerale of plantaardige olie. De
halsspieren zijn als injectieplaats te verkiezen boven de dijspieren.
Schapen noch koeien zouden mogen worden geslacht binnen 3 maanden na intramus-
culaire injectie.

Zarzuelo Pastor, E.; La inspeccion de aves. Alimeniaria, 2, (8), (1965).
In Spanje wordt in een ministerieel besluit van 15 juni 1965 vermeld, aan welke
sanitaire-hygiënische eisen slachthuizen van gevogelte moeten voldoen, alsmede welke
eisen er gesteld moeten worden aan geslacht gevogelte alvorens het ten verkoop kan
worden aangeboden.

Onafhankelijk van algemene redenen, waarom afkeuring moet geschieden zoals rotting,
kwalijk rieken, verschroeiing, fracturen etc. kunnen de volgende gevallen reden tot
afkeuring zijn: Ascariden infecties, aspergillosis, coccidiosis, Pasteurella aviseptica,
difterie, ziekten van Newcastle, Heterakis gallinae-\'mlecties, leucosis, histopromasis,
vogelpest, pullorum, Synchamus (rac/iea/ii-lintworminfecties. Salmonella gallinarum,
Lophophyton gallinae (schurft), tuberculosis, pokken.

Volgens de Spaanse wet is het verboden, gevogelte dat chemisch gecastreerd is en
gevogelte dat gevoederd is met voer dat arsenicum of oestrogene stoffen bevat, ter
consumptie aan te bieden.

Oliver, J. E. and H o e r 1 e i n, B. F.; Convulsive Disorders of Dogs. ]. Am. vet.
med. Ass., 146, 1126, (1965).

Epilepsie wordt gedefinieerd als een chronische functionele aandoening, die geken-
merkt is door korte convulsieve toevallen met verlies van bewustzijn, gevolgd door
clonische of tonische krampen.

Epilepsie kan onderscheiden worden in symptomatische en idiopatische epilepsie.
Symptomatische epilepsie heeft een organische oorzaak. Als zodanig worden genoemd:
hypoglycemic (door stress of te sterke inspanning), hypocalcemie, hypoxic, avitaminose
B, hyperthermic, intoxicaties met insecticiden of strychnine, hersenletsels of hersen-
tumoren, abcessen, littekens of ontstekingen in of nabij de hersenen, infectieziekten
(tetanus, hondeziekte, rabies) en parasieten.

Van idiopathische epilepsie is de oorzaak (nog) niet bekend. Idiopathische epilepsie
wordt vooral aan.getroffen bij jonge Cockerspaniels, Terriers en Poedels. Pas na een
zeer uitvoerig medisch onderzcK\'k, waarbij alle oorzaken van een symptomatische
epilepsie zijn uitgesloten, kan tot de diagnose idiopatische epilepsie worden besloten.
De meest voorkomende oorzaak van epilepsie is hondeziekte.

De therapie richt zich primair tegen de grondoorzaak. Hiernaast zijn vaak anti-
convulsiva noodzakelijk. De belangrijkste anticonvulsiva zijn: phenobarbital, diphenyl-

hydantoïnc en primidone. Aanbevolen wordt met cen minimale dosis phcnobarbital
te beginnen en deze dosering geleidelijk op te voeren totdat een voldoende anti-
convulsieve werking is bereikt. Wanneer de toevallen met phcnobarbital niet onder-
drukt worden, wordt tevens diphenylhydantoïne gegeven in stijgende hoeveelheden.
Indien ook dit onvoldoende effect heeft, wordt bovendien primidone toegevoegd.
Vaak is het dan noodzakelijk om de dosis van phcnobarbital cn diphenylhydantoïne
geleidelijk te verminderen, teneinde een voldoend hoge dosering van primidone te
kunnen bereiken. Een te snelle verandering van de medicamentatie dient vermeden
te worden, daar vooral met diphenylhydantoïne de maximale bloedspiegel pas na
enkele dagen wordt bereikt. De belangrijkste neveneffecten van deze anticonvulsiva
zijn sufheid cn ataxie.

Bij epilepsie zijn phenothiazinederivaten en Rauwolfia-alkaloïden gecontraindiceerd
wegens hun epileptogene werking.

Naast epilepsie kan nog de syncope of bezwijming onderscheiden worden: een tijdelijk
verlies van bewustzijn zonder krampen.

Vrijwel steeds wordt een syncope veroorzaakt door ischemic van de hersenen.
Oorzaken kunnen zijn: shock, hyperventilatie, hartaandoeningcn of lokale vaat-
spasmen. Daarnaast kan functionele hypoglycemic of hyperinsulinismc (o.a. door
pancrcastumoren) cen syncope veroorzaken. De therapie richt zich naar de grond-
oorzaak.

B e r k O w, J. W. and R i c k e t t s, R. L.: Spontaneous Diabetes Mellitus in Dogs.
/. Am. vet. med. Ass., 146, 1104, (1965).

De klinische verschijnselen van suikerziekte bij honden zijn: polyurie, polyfagie, poly-
dypsie en vermagering.

De diagnose wordt gesteld door het aantonen van glucose in de urine. De behandeling
bestaat uit diëtistische maatregelen en regelmatige toediening van insuline.
Orale hypoglycemica, zoals phenformin, tolbutaminc cn chloorpropamide zijn bij de
hond niet effectief.

Regulering van het bloedsuikergehalte kan alleen verkregen worden door parenterale
insuline-injecties, samen met ccn caloricënarm dieet. De beste resultaten worden
verkregen met insulinepreparaten met halflange werkingsduur zoals zink-insuline en
isophanc-insuline. P.Z.I. bleek een tc lan.ge werkingsduur te hebben voor honden.
Ter bepaling van de juiste dosering is urine-onderzock niet geschikt. Aanbevolen
wordt om de insuline te doseren op basis van het bloedsuikergehalte na 24 uur vasten.
Het grootste gevaar van de medicamentatie is het opwekken van hypoglycemiscbe
shock door overdosering. Er dient dus met lage doseringen insuline begonnen te
worden. Dc dagelijks toe te dienen hoeveelheid insuline wordt geleidelijk opgevoerd
tot normale bloedsuikergehalten na 24 uur vasten zijn bereikt.

Diabetische honden hebben een verhoogde vatbaarheid voor infecties. Deze infecties
leiden dikwijls tot verstoring van het ingestelde cvenwicht. Na genezing van de
infectie moeten dan ook dikwijls dieet cn insulinedoscrin.g weer opnieuw aangepast
worden.

(Gustav Fischer Verlag, Jena 1965, 329 pag., 185 fig., waaronder schemata in
kleuren. Prijs: DM. 26.—).

Reeds eerder verscheen bij dezelfde uitgever een boek van gelijke strekking, namelijk
van J. W. Harms: Zoobiologie für Mediziner und Landwirte (1963). Zowel het
werk van E r d m a n n als dat van Harms zijn bedoeld als een korte, doch zeer
veel feiten bevattende leidraad ten gebruike van jongere jaars studenten in de dier-
geneeskunde, dan wel aan de landbouwhogeschool.

Het is natuurlijk wel zo, dat een overzicht steeds secundair moet zijn en een al of niet
uitgebreide voorbehandeling van het onderwerp impliceert. Zo wordt bij de kip
slechts vermeld, dat er 6 Eimeria-soorten zijn zonder verdere aanduiding, wat het
kader van het boek niet toelaat. Gelukkig is een goed schema van de ontwikkelings-
eyclus van het Coccidiengenus Eimeria bijgevoegd, terwijl de bij rund en konijn
voorkomende coccidiosen duidelijk worden behandeld.

Op heldere wijze wordt uit een grote hoeveelheid van feiten de essentie weergegeven.
Merkwaardigerwijze en in een boek van deze omvang onverwacht, wordt de cytologie
(submicroscopische en chemische grondstructuren) op uitvoerige en voortreffelijke
wijze behandeld. Alleen hierom zou men het boek al willen aanschaffen.
De hoofdstukken erfelijkheid, soortsbegrip en afstammingsleer zijn zeer kort behan-
deld. In de daarop volgende hoofdstukken (het leeuwendeel der stof) wordt een
systematisch overzicht van het dierenrijk gegeven aan de hand van vele zwart-wit
en een aantal gekleurde schemata. Bijzondere nadruk wordt ook gelegd op de parasito-
logie, uiterst belangrijk voor de diergeneeskunde.

Nog slechts enkele opmerkingen. Niet Bahesia bovis (wordt in alle leerboeken vermeld)
is de verwekker der Europese rundcrhemoglobinurie, doch Babesia divergens. Dat de
Entodiniomorpha uit de pensfauna van de herkauwers uitsluitend commensalen zouden
zijn, wordt door recente onderzoekingen niet bevestigd. Bij de jachtluipaard is het
gewenst ook de Latijnse naam te vermelden. Men komt dit dier nogal eens in de
literatuur tegen (snelste bij wedrennen b.v.).

Wie in korte tijd iets wil weten van de hoofdzaken in de zoölogie en wel de meer
praktische gebieden daarvan, vindt in dit boek een betrouwbare vraagbaak en
begeleider van colleges en practica.

Hebt U reeds de banden ter inbinding van jaargang
1965 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
besteld?

De eigenaar J. P. te K., die niijn hulp inriep wegens het aan de nageboorte blijven
staan van zijn ongeveer drie-en-een-half-jarige tweedekalfskoe, had niet geweten, dat
een dubbele cervix aanleiding kan geven tot retentio secundinarum wegens het feit,
dat de secundinae om de scheidingswand in de dubbele baarmoedermond kunnen
slaan.

Was hij echter goed oplettend geweest, dan had hij dit geval met eigen ogen kunnen
waarnemen en met eigen handen kunnen opknappen.

De „vleesbalk" was namelijk zodanig uitgerekt, dat die uitwendig zichtbaar was.
Na van zijn verbazing bekomen te zijn, was deze eigenaar zo vriendelijk hieronder-
staande foto te maken.

*) Dr. R. M. Barkema; praktizerend dierenarts te Middelburg, Sprencklaan 5.
400 Tijdschr. Diergeneesk., deel 91, afl. 6, 1966

Op het in het Tijdschr. Diergeneesk., 91, 193, (1966) geplaatste Naschrift van
M. van Schothorst zou ik nog gaarne met het volgende willen terugkomen.
Nu Van Schothorst mij iets laat verklaren wat ik niet geschreven, noch bedoeld
heb, voel ik mij wel genoodzaakt nogmaals een aantekening te maken.
„De contaminatie tijdens de genoemde handelingen op het bedrijf zelf zou wel eens
belangrijk minder kunnen zijn" betekent, dat het bijvoorbeeld wel 8% zou kunnen zijn
in plaats van de genoemde 12%. Ik beweer hiermede niet, dat de huidcontaminatie
tijdens de handelingen op het slachtbedrijf tot en met het ontvederen^) minder zou
zijn dan die tijdens het vervoer van de levende dieren.
We mogen dus aannemen:

a. dat 10,2% der dieren bij de pluimveehouders reeds besmet was (latente infectie),
wat een zeer belangrijk gegeven is;

b. dat 12% der dieren (deels dezelfde, deels andere) niet alleen tijdens het eerste
gedeelte van de bewerkingen in de slachterij een huidbesmetting opliepen, zoals
in het artikel werd vermeld, maar mede tijdens het vervoer. (Een huidbesmet-
ting bij de pluimveehouders wordt dus veronachtzaamd, wat waarschijnlijk niet
altijd juist is.)

Wanneer een ambtenaar bij een pluimveekeuring aan maatregelen tot bestrijding
denkt, zijn beide percentages van belang, maar alleen op dat onder b. kan hij invloed
uitoefenen, terwijl deze huidcontaminatie ook juist het meest gevreesd wordt. Dat ik
op het vervoer heb willen wijzen komt mede omdat ik (niet in eigen dienst) heb
waargenomen, dat bij het vervoer van kippekuikens een sterke verontreiniging met
faeces sóms optreedt. Juist dit is weer oorzaak, dat de huidbesmetting in het slachthuis
(Van Schothorst noemt als voorbeeld de rubber „vingers" van de ontvederings-
machine) vee! grotere vormen aanneemt.

Graag zou ik nu in ditzelfde verband er ook op willen wijzen van hoe groot belang
het is, dat wij — door genoemd artikel - een inzicht hebben in de besmettingsgraad
van lever en gal, waarvoor het percentage van 5,0 wordt genoemd. Reeds voor ik
ambtshalve bij het pluimvee betrokken was, heb ik de mogelijkheid geopperd of
de lever niet tot bijvoorbeeld leverpastei (conserve) te verwerken was in plaats van
deze in een plastic zakje weer in de buik van een dier te stoppen. In ieder geval zou
de veiligheidsgraad er door worden verhoogd. Dit zou echter alleen te verwerkelijken
zijn als alle landen van de E.E.G. een dergelijk voorschrift maakten, waardoor
consumenten van geslacht pluimvee hun artikel slechts zo konden kopen en het
voorschrift dus voor dc handel niet discriminerend kon werken. Alleen deze basis
van 5% zonder nadere gegevens lijkt mij echter onder de huidige omstandigheden
een dergelijke maatregel nog niet te rechtvaardigen.
En dan zou ik nog met een persoonlijke opmerking willen besluiten.
De pluimveekeuring in .Nederland is in opbouw. Wanneer de wet in werking treedt
zullen er heel wat moeilijkheden op te lossen zijn. In mijn dienst houd ik aan de
stelregel vast, dat de hygiëne even belangrijk als de keuring is, wat nu door cijfers
van dit onderzoek op Salmonellae wel zeer sterk wordt .geruggesteund. Mijn visie is,
dat de ambtenaar van de pluimveekeuring in gedachten naast de leiding van het
bedrijf kan staan en deze met beleid, takt en geduld op het bedrijfsbelang van de
hygiëne kan wijzen; wat niet alleen betekent, dat de hygiëne bij de personeels-
handelingen moet worden opgevoerd, maar dat ook minder juiste technische op-

M Bij nalezing van de door mij ingezonden tekst blijkt een woordje te zijn weg-
gevallen, namelijk hier in „en dus door maatregelen van het bedrijf hier zou
kunnen worden bestreden". Het ging juist om maatregelen op het bedrijf en
niet om maatregelen van het bedrijf.

lossingen worden opgespoord en geëlimineerd. Er zullen ongetwijfeld bedrijven over-
blijven, waarbij verkregen inzicht en overreding niet voldoende blijken; dan is de
tijd voor, soms harde, maatregelen aangebroken. Op deze manier heeft de ambtenaar
bij de pluimveekeuring de voldoening iets op te bouwen, in het belang van de volks-
gezondheid en van de landelijke economic.^)

De Universiteit van Madrid heeft, op voordracht van dc Veterinaire Faculteit aldaar,
aan Prof. Dr. L. S e e k 1 e s, hoogleraar in de Medisch-Veterinaire Chemie aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht, de graad van doctor honoris causa toegekend. De
plechtige investituur heeft op 7 maart j.1. in de aloude „Universitas complutcnsis"
te Alcala de Henares, waar de Universiteit van Madrid haar oorsprong vond, plaats
gehad.

Deze studiereis werd mogelijk gemaakt door ccn Fcllowrhip van dc Raad van Europa,
zulks op voordracht van de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid.
Door tussenkomst van Dr. J. Ringseisen (Ministerialrat im Bayer. Staats-
ministcrium des Innern) is een programma samengesteld, waardoor mij de gelegen-
heid werd geboden het slachthuis en de veemarkt van de stad München te bezichtigen,
een ctudie te maken van het vleeswarenondcrzoek in het zgn. „Veterinäramt" en een
maand door tc brengen aan de Veterinaire Faculteit van de Universiteit te München.
Aangezien het zwaartepunt van de studie lag op het gebied van het moderne vlees-
warenonderzoek wil ik mij beperken tot het weergeven van enige indrukken betreffen-
de mijn verblijf in het „Veterinäramt" cn in het „Institut für Nahrungsmittelkundc".

Het „Veterinäramt" is een onderdeel van het „Städt. Veterinärwesens" (Directeur
Dr. D cnnler), waar vlees cn vleeswaren, vis en visprodukten, eieren, wild cn
gevogelte door dierenartsen worden onderzocht. Bij de stadscontrolc zijn deze dieren-
artsen als deskundigen toegevoegd aan de districtsinspecties. Deze controle betreft alle
verkooppunten van bovengenoemde levensmiddelen, zoals slagerijen, worstkeukens,
viswinkels, supermarkten, vleeswarenfabricken, markten, grossierdcrijen, kantines etc.
Belangrijke voorschriften betreffende deze controle zijn gegeven in de „Hygiene-
verordnung" en de „Hackfleischverordnung". Vooral dc bepalingen van deze laatste
verordening zijn bijzonder streng. Wanneer in bepaalde bedrijven veranderingen
moeten worden aangebracht, controleert dc betreffende districtsinspecteur of dc
aanwijzingen van de deskundigen ook zijn uitgevoerd. De dierenartsen zijn gerechtigd
ook zonder begeleiding winkclinspccties uit tc voeren. Zij zijn daartoe in het bezit
van een legitimatickaart.

1) Pas na schrijven dezes werd in dezelfde aflevering van het Tijdschr. v. Diergeneesk.
op blz. 178 kennis genomen van het artikel van Van Schothorst et al.,
waar mededeling werd gedaan dat binnenkort (gelukkig) gepubliceerd zal worden
over het bacteriologische slachdijnonderzoek.

Het geschrevene verander ik niet meer om er mee aan te geven hoezeer (in het
algemeen) de keuringsdierenarts en de keurmeesters deze steun nodig hebben om
anderen hygiëne-minded te maken. Wel zal echter het bedrijf tijd moeten hebben
om zich aan te passen en paniekmakerij bij het publick is zeker niet gewenst.

\\\'an groot belang is de monstername en het onderzoek van deze monsters in het
laboratorium. Van verdachte partijen (bederf, afwijkende samenstellingen, ontoelaat-
bare toevoegingen etc.) worden steeds monsters meegenomen. Er is wettelijk vast-
gesteld, dat per 1000 inwoners per jaar minstens 6 monsters moeten worden genomen!
Voor de zgn. „Planproben" wordt door de districtsinspecties een schema opgesteld.
Bij iedere monstername wordt in de winkel in verzegelde monsterzakken een „Gegen-
probe" achtergelaten, De slager kan deze op eigen kosten door bepaalde bevoegde
deskundigen laten onderzoeken. Wenst hij dit onderzoek niet, dan moeten deze
monsterzakken binnen 14 dagen ongeopend weer bij de gemeente worden ingeleverd.
Wanneer bij het onderzoek een overtreding wordt geconstateerd of wanneer er een
verdenking op een overtreding bestaat, wordt veelal één of meerdere keren een
„Nachprobc" genomen. Iedere consument kan bij de stedelijke politionele instellingen
bezwaren maken tegen het gekochte produkt (de zgn. „Beschwerdeproben"), Dit
zijn veelal lastige kwesties, aangezien deze monsters vaak zolang onderweg zijn, dat
bederf niet meer is te antedateren tot het moment van de koop. Zodra een
„Beschwerdeprobe" is aangeboden, wordt zo spoedig mogelijk een „Vergleichsprobc"
genomen. Veelvuldig kan echter geen monster van dezelfde partij meer worden
verkregen, aangezien deze reeds is uitverkocht.

Ieder monster wordt in een verzegelde papieren zak verpakt en wordt begeleid door
een speciaal formulier met uitgebreide gegevens (anamnese). Het nemen en het
verzenden van de monsters geschiedt door de districtsinspecties. In München worden
de monsters iedere middag tegen 3 uur in het „Veterinäramt" afgeleverd. De
dierenartsen beginnen daarna met het onderzoek. Zij vermelden hun bevindingen op
de begeleidende formulieren, die — nadat het onderzoek is beëindigd — worden
teruggezonden naar de districtsinspecties.
Het onderzoek wordt uitgevoerd volgens onderstaand schema:

a. Omschrijving van het monster: etiket, omhulling, soort en kwaliteit, doorsnede
(in geval van worsten), gewicht enz.

b. Organoleptisch onderzoek: kleur, reuk, eventueel smaak, consistentie, samen-
stelling en structuur.

c. Fysisch-chemisch onderzoek: pH-bepaling, onderzoek in U.V.-licht, NHs- en
HaS-proef, neutraalroodreakde, kleurproef in water, grove reakties op keukenzout,
nitriet en sulfiet. Voor de Eber\'se proef wordt een stukje vleeswaar geprikt aan een
glasstaafje, dat is voorzien van enkele weerhaakjcs. Dit geheel wordt in een glazen
flesje boven het Eber\'se reagens gehouden, waarna de nevelvorming in lamphcht
wordt beoordeeld.

Interessant is het instrument, dat dient om vleessalades te spoelen. Dit instrument
bestaat uit een metalen cilinder, die aan de ene kant op de kraan van de water-
leiding kan worden aangesloten. De andere kant is afgesloten door een zeef.
Hierdoor is het mogelijk, snel de mayonnaise weg te spoelen. Dit is van belang,
omdat in München een onderscheid wordt gemaakt tussen „Fleisch-" en „Wurst-
salat".

d. Bacteriologisch onderzoek: afdrukpreparaten, kiemtellingen (methode Koch) en
kultureel onderzoek (aëroob en anaëroob).

Naast de normale voedingsbodems wordt — waar nodig — gebruik gemaakt van
selecticfbodems en bonte rijen (speciaal voor Salmonellae). In geval van voedsel-
vergiftigingen werken humane artsen, dierenart.sen en chemici samen,

e. Histologisch onderzoek: Voor het routine-onderzoek wordt volstaan met bevries-
coupcs (eventueel met alginaat-insluiting), Indien de preparaten langer moeten
worden bewaard, worden paraffinc-coupes vervaardigd. De meest gebruikte kleur-
methoden zijn: Haemaluin-eosine-, Calleja- cn van Gieson kleuring; de kleuring
volgens Weichert-Domagk; een speciale kleuring op levercellen (Schönberg) en de
kleuring volgens Böhm, om opnieuw verwerkte oude stukken worst aan te tonen.
Het doel is, om de samenstellende weefsels te leren kennen en om na te gaan of
verboden delen of toevoegingen aanwezig zijn. Ten aanzien van de samenstelling
zijn eisen gesteld in de „Richdinien für die Qualität von Fleischerzeugnissen und

deren Kenntlichmachung", waarbij vele soorten vleeswaren weer zijn onder-
verdeeld in drie kwaliteiten. (Spitzen-, normale-, einfache Qualität).
Het grote voordeel van de histologie is, dat bewijsmateriaal voorhanden blijft in
de vorm van paraffine-coupes en foto\'s. In het „Veterinäramt" worden macro- en
micro dia\'s gemaakt, die in de rechtszaal kunnen worden geprojecteerd.
Opmerkelijk is, dat het bactcrioscopisch onderzoek (methode Brekenfeld) in
München niet wordt toegepast, ondanks de goede resultaten die hiermede in
Nederland zijn verkregen,
f. Histometrisch onderzoek: Hierbij wordt het volumepercentage collageen (bind-
weefseleiwit) ten opzichte van het volumepercentage niet-collageen bepaald. In
München wordt gebruik gemaakt van de point-counter (Prändl). Het materiaal
wordt voorbehandeld overeenkomstig de voorschriften van Prändl en de coupes
worden gekleurd volgens de door Kotter gemodificeerde azankleuring. Collageen
mag niet ongelimiteerd worden toegevoegd. Voor de verschillende kwaliteiten
rauwe worsten en broeiworsten, alsmede voor .gehakt, zijn daarom grenswaarden
vastgesteld, die niet mogen worden overschreden.
In sommige gevallen is een uitgebreider chemisch onderzoek nodig. Dan wordt een
deel van het monster doorgezonden naar het chemisch instituut (Staatl. Chem. Unters,
anstalt), waar o.a. het vet-, water-, zout- en zetmeelgehalte, alsmede de vet-eiwit en
water-eiwit verhoudingen worden bepaald. Het colla,geengehalte kan ook chemisch
worden vastgesteld (oxypro\'in- en tryptophaan bepaling). Deze methode is echter
niet betrouwbaarder dan de histometrische. Het voordeel van het histometrisch
onderzoek is vooral, dat de preparaten langere tijd kunnen worden bewaard.
De samenwerking tussen dierenartsen en chemici is in München goed. Deze samen-
werking is bij het levensmiddelenonderzoek van groot belang. De taak van de dieren-
arts is, om te bepalen of dc bovengenoemde levensmiddelen gevaarlijk voor de
volksgezondheid, bedorven, vervalst of misleidend aangeduid zijn.

De naamsaanduiding is zeer belangrijk. Zo mag een in München gemaakte Amster-
damse leverworst niet als „Echte, originele Amsterdamse leverworst" worden aan-
geduid (tenzij deze is geïmporteerd), maar moet b.v. als „leverworst volgens Amster-
dams recept" worden kenbaar gemaakt. Op blikken moet o.a. naam en plaats van de
producerende firma, inhoud, gewicht en datum van bereiding worden aangegeven.
De conclusies worden tenslotte neergelegd in een rapport, waar de bevindingen van
de chemicus aan kunnen worden toegevoegd. Deze rapporten kunnen zeer omvangrijk
worden door de verschillende „Nachproben". Bovendien moet het verweer van de
overtreder alsmede de stellingname van de dierenarts erin worden verwerkt. De
dierenartsen verzorgen zelf een belangrijk deel van de administratie, terwijl ze boven-
dien een dagboek moeten bijhouden. Bij het onderzoek en het vervaardigen der coupes
en prepraraten worden ze geassisteerd door kundig laboratoriumpersoneel.
Zeer opvallend was, dat het aantal dierenartsen, dat deskundig is op het gebied der
vleeswarencontrolc in Duitsland zo bijzonder groot is. De collegae in het „Veterinär-
amt" waren van menin,g, dat een ervaring van minstens een jaar in een goede stads-
controledicnst nodig is, om die deskundigheid te verkrijgen. Aan in dergelijke controle-
diensten werkzame dierenartsen worden hoge eisen .gesteld. Zij moeten de laborato-
riumtechnieken beheersen; zij moeten op de hoogte zijn met de produktiemethoden
der verschillende soorten vleeswaren; zij moeten de levensmiddelenwet en de vele uit
deze wet voortvloeiende verordeningen kennen; zij moeten op de hoogte zijn met de
gang van zaken bij de rechtbank en zij moeten hun literatuur bijhouden. Bij dit alles
is het van groot belang, dat zij het contact met de verkooppunten van vlees en vlees-
waren in de stad niet verliezen. Hoewel hun belangrijkste plaats in het laboratorium
is, moeten de dierenartsen toch ook op zekere hoogte bij de winkelcontrole betrokken
zijn.

Ook het contact tussen producenten, consumenten en deskundigen is van belang. In
München wordt één keer per maand een bijeenkomst belegd in het zgn. „Gewer-
beamt", waar vertegenwoordigers van de producenten (slagers, fabrikanten etc.),
vertegenwoordigers der consumentenorganisaties (huisvrouwen en plattelandsvrouwen)

cn enkele deskundigen (dierenartsen en chemici) monsters vleeswaren, die willekeurig
in de stad zijn genomen, beoordelen. Het werd mij toegestaan een dergelijke bijeen-
komst mee te maken. De monsters werden veelvuldig heel verschillend gewaardeerd
door de drie groepen vertegenwoordigers. Het belang van deze bijeenkomsten is, dat
de producent hoort wat de consument wenst, de consument krijgt inzicht in de
technische mogelijkheden en moeilijkheden bij de produktie en de deskundigen kunnen
hunr voordeel doen met deze op- en aanmerkingen (kennis van het plaatselijk handels-
gebruik en de verwachting van de consument is voor de deskundige van belang, om
vervalsingen te kunnen beoordelen).

De leiding van het „Institut für Nahrungmittelkunde" is in handen van Prof. Dr.
L. Kotter, de Rector Margnificus van de „Ludwig Maximiliansuniversität". Aan
dit instituut zijn 8 dierenartsen, een chemicus een een landbouwkundige verbonden.
Het instituut is weer onderverdeeld in de afdelingen histologie, bacteriologie, techniek,
radiologie, Serologie, chemie, levensmiddelenrecht en melkhygiëne. De dierenarts, die
zich bezighoudt met het levensmiddelenrecht is tevens jurist. Juridische kwesties op
levensmiddelengebied kunnen op deze wijze ook de juiste veterinaire aandacht krijgen.
De radiologie is een nieuwe afdeling met een zeer kostbare apparatuur. Het laat zich
aanzien, dat deze onderzoekingen in de toekomst van het grootste belang zullen zijn.
Voor de techniek is een dierenarts beschikbaar, die tevens slager is. Bij de beoordehng
en constructie van technische apparatuur, alsmede bij de produktie van proefworsten
voor het onderzoek, biedt deze combinatie van twee beroepen veel voordelen. Doordat
Prof. Kotter ook een chemicus heeft aangetrokken kunnen histologisehe en che-
mische onderzoekingen naast elkaar plaats vinden, waardoor ze goed met elkaar zijn
te vergelijken.

In de afdelingen histologie, bacteriologie, chemie en scïologie worden regelmatig
monsters vleeswaren onderzocht. Veelal zijn dit „Gegenproben". Regelmatig komen
ook dierenartsen van de keuringsdiensten om raad vragen. In de bacteriologische
afdeling worden bovendien voedingsmiddelen voor kinderen onderzocht.
Zeer interessant en ook van direct praktisch belang zijn de onderzoekingen, die
worden verricht in de histologisehe en serologische afdelingen. In de eerstgenoemde
afdeling wordt veel tijd besteed aan de histometrie. Zo is gebleken, dat zetmeel zich
evenals bindweefseleiwit blauw kleurt bij de methode volgens Kotter. Door aan
deze kleuring een zetmeelkleuring toe te voe.gen, is dit probleem opgelost. Een histo-
mctrische zetmeelbepaling is echter nog niet uitgewerkt.

Momenteel wordt gediscussieerd over een herziening van de grenswaarden betreffende
het volume-percentage collageen, waarbij meer rekening zal worden gehouden met
hoedanigheid van het uitgangsmateriaal. („Fleisch wie gewachsen!") Van groot
belang zijn de onderzoekingen die worden verricht, om te komen tot een meer
verantwoorde bepaling van de zgn. „Fleischeinwaage" van goulash. In München
wordt veel waarde toegekend aan het getal van Feder.

In de serologische afdeling wordt hard gewerkt om methoden te ontwikkelen, waar-
door toevoegingen van paardevlees, kippeëiwit, bloedplasma, melkeiwit e.d. ook in
hoog verhitte vleeswaren kunnen worden aangetoond. Zeer interessant is het werk
van Dr. Herrmann. Het is haar gelukt, om melkeiwit aan te tonen in materiaal,
dat tot 115° C verhit is geweest. Zelfs is het haar gelukt om met behulp van de
indirekte hemagglutinatie kwantitatieve bepalingen te doen! Dit is ook van groot
praktisch belang, omdat de precipitatiereactie alleen goed bruikbaar is bij materiaal
dat niet boven 70° C verhit is geweest. Bovendien is getracht melkeiwit aan te tonen
door middel van fluorescerende antilichamen. Ook deze methode houdt beloften in
voor de toekomst. Momenteel wordt gewerkt aan een methode, die wordt aangeduid
als „Agar-gel Diffusion".

Al deze onderzoekingsmethoden maken een verblijf in het instituut van Prof. Kotter
zeer de moeite waard. Ook de studenten worden daarbij niet vergeten. Onder leiding
van enkele assistenten werd een excursie georganiseerd naar de I.F.F.A. (Internatio-
nale Slagersvaktentoonstelling) te Keulen. Ook de gasten van het instituut kregen
een uitnodiging deze excursie mee te maken. Prof. Kotter achtte het terecht van

belang, dat de Studenten en assistenten de gelegenheid wordt geboden, om de
nieuwste machines, worstomhuUingen, produkticmethoden enz. voor en van vlees-
waren in ogenschouw te nemen.

Mede doordat Prof. Kotter een slagersvakdiploma heeft, bezitten de keurings-
diensten een autoriteit, waar ze met hun problemen terecht kunnen. Aan de andere
kant moeten de deskundigen er ernstig rekening mee houden, dat de „Gegenproben"
door zeer ervaren dierenartsen aan de Faculteit kunnen worden onderzocht. Dit
geeft een bescherming van de producenten tegen ongerechtvaardigde processen-
verbaal.

Door mijn verblijf in München ben ik tot de conclusie gekomen dat er in Nederland
op het gebied van het vleeswarenonderzoek een achterstand moet worden ingehaald.
Deze achterstand ligt niet alleen op het gebied der wetgeving! Naast het geven van
uitgebreidere wettelijke voorschriften is het ven belang dat de opleiding van de
keuringsdierenartsen beter wordt aangepast aan het moderne vleeswarenonderzoek.
De keuringsdiensten zullen zodanig moeten worden gereorganiseerd, dat de stads-
controledienst een belangrijke onderafdeling wordt. Deze stadscontrolediensten zullen
de beschikking moeten hebben over goed uitgeruste laboratoria met ervaren dieren-
artsen en laboranten. De producentenorganisaties zullen zich meer moeten inspannen
om ook in Nederland tot een verantwoorde kwaliteitsindeling te komen. Tenslotte
zullen de consumenten meer prijs- en kwaliteitsbewust moeten worden. Het valt te
voorzien, dat het vleeswarenondcrzoek en de problemen, die daarmee verband houden
ook in E.E.G.-vcrband een belangrijke plaats zullen gaan innemen.

Koppel (grootte): .................. dieren. Geboortedatum: .................................

Zorg voor voldoende drinkbakken en borstel deze vóór de enting grondig met schoon
water uit. Gebruik daarbij GEEX ontsmettingsmiddelen en geen reinigingsmiddelen
zoals zeep, soda enz.

Voor het betrekken van de entstoffen en voor nadere inlichtingen wende men zich
tijdig tot zijn dierenarts.

Bij de enting dient streng de hand te worden gehouden aan de voorgeschreven
dosering.

Dc bovengenoemde voorbehoedende entingen zijn onmisbaar om ernstige schade door
de betreffende ziekten op de bedrijven te voorkomen.

ïlet aangegeven entschema bevat slechts algemene richdijnen. Deelnemers aan het
waarschuwingssysteem ontvangen een speciaal voor hun bedrijf ontworpen entschema.
Belangstellenden kunnen zich opgeven bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee of bij
de inspektiedienst van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren.
Wanneer de omstandigheden op het bedrijf het nodig maken van het entschema af
te wijken, kunt u het beste eerst overleg plegen met uw dierenarts of de Gezondheids-
dienst voor Pluimvee.

Van aangekochte dieren nagaan of deze waren geënt; zonodig alsnog enten.
Tijdens of kort na de enting geen grote veranderingen aanbrengen zoals overplaatsing,
verandering van voeding, uitlaten van de verwarming, enz.

De beste leeftijd om met het enten (door het drinkwater) te beginnen is: enkele
weken. Het enten van zeer jonge kuikens is slechts in NOODGEVALLEN aan te
bevelen.

Zowel dc „verstuivingsmethode" als het „snaveldompelen" geeft slechte resultaten en
moet dus worden afgeraden.

In met infectieuze bronchitis besmette gebieden dient reeds op een leeftijd van 14
dagen tegen deze ziekte te worden geënt met een mildwerkende entstof, stam H 120,
teneinde de kuikens zo vroeg mogelijk een bescherming te geven. Op een leeftijd vaii
3 maanden dient de enting te worden herhaald met een sterkwerkende entstof (bijv
stam H 52).

De enting tegen infectieuze bronchitis moet in ieder geval vóór de leg geschieden,
aangezien bij leggende dieren de produktie, de ei-kwaliteit en de broeduitkomst
blijvend door het entvirus worden benadeeld.

Dc gekombineerde enting tegen pseudo-vogelpest en infectieuze bronchitis is in het
algemeen te ontraden.

De enting tegen pokken en difterie kan voor kuikens, geboren in de periode van
I december tot 1 mei, het beste plaats hebben op een leeftijd van 4 maanden, volgens
de veerfollikelmethode. Om ongewenste reakties te voorkomen, dient er echter tot
mmstens 3 weken na de endng tegen infectieuze bronchitis mee te worden gewacht.
Kombinatie met de enting tegen trilziekte kan zonder bezwaar plaats vinden
Kuikens, geboren in de periode van l mei tot I december kunnen echter in verband
met het pokken-difteriegevaar tijdens de herfst en de winter, beter op een leeftijd van
6—8 weken worden geënt volgens de vleugelprikmethode. In dit geval is echter een
herhaling van de enting op een leeftijd van ± 5 maanden volgens de veerfollikel-
methode noodzakelijk om voldoende bescherming gedurende de gehele legperiode te
behouden.

Het enten tegen trilziekte dient vóór de leg te geschieden, daar gedurende 4 weken

na deze enting de eieren niet voor de broederij kunnen worden gebruikt. Vraag uw
dierenarts een schriftelijke verklaring, dat uw hennen zijn geënt en bewaar deze goed,
aangezien u zich daarmee beschermt tegen eventuele schade-aanspraken van de
afnemers in verband met trilziekte.

Ook dient gedurende 4 weken na het enten tegen trilziekte het koppel goed gescheiden
te worden gehouden van eventuele jonge kuikens op het bedrijf, die beneden de leef-
tijd van 3 weken gevoelig voor de ziekte kunnen zijn cn van leggende kippen, indien
deze niet geënt zijn tegen trilziekte en geen natuurlijke immuniteit hebben.

Bij dieren, die voor een tweede legpcriode worden aangehouden, is herinenting
noodzakelijk kort vóór de aanvang van deze legpcriode: eerst tegen infectieuze
bronchitis (bijv. H 52), drie weken later tegen pseudo-vogelpest (La Sota) en pokken-
difterie (gecombineerd, d.w.z. tegelijkertijd).

Te hevige en langdurige entreakties zijn meestal het gevolg van C.R.D., in welk
geval toediening van geneesmiddelen gewenst is.

Bij besmette of verdachte koppels is toediening hiervan direkt na de enting nood-
zakelijk. Ook bij andere stoornissen is enting alleen verantwoord in overleg met uw
dierenarts.

De verschillende leeftijdsgroepen of koppels moeten streng gescheiden worden ge-
houden. Bij de ingang van ieder hok behoort een bak met een dagelijks te verversen
Halamid- of Natronloogoplossing aanwezig te zijn voor de ontsmetting van schoeisel,
speciaal na de entingen tegen pseudo-vogelpest, infectieuze bronchitis en trilziekte.

Gezien de afzonderlijke huisvesting en verzorging van de mestkalveren in ons land,
wordt in het kader van het wegens het uitroeien van het mond- en klauwzeer weer
op gang brengen van onze vee- en vleesexport getracht voor kalfsvlees een uitzonde-
ringspositie in het internationale verkeer te verkrijgen. Teneinde te voldoen aan
eventuele eisen van importlanden inzake de herkomst van de kalveren, zijn zij van
cen oormerk voorzien en geregistreerd. Voorts hebben besprekingen plaatsgehad met
de Italiaanse Veterinaire dienst, waarbij is gewezen op de garanues, welke dezerzijds
kunnen worden gegeven nopens de uitvoer van kalfsvlees. De minister van landbouw
en visserij hoopt dat deze besprekingen tot gunstige resultaten zullen leiden, zo deelt
hij mede in antwoord op schriftelijke vragen van het Tweede Kamerlid, de heer
Elfferich.

Het kalfsvlees vond voor het overgrote deel zijn bestemming in de export naar landen
in Europa. Deze landen hebben vrijwel alle uit veterinaire overwegingen de grenzen
gesloten. Een verlichting van de afzetmoeilijkhedcn kan daarom alleen worden gevon-
den in vergroting van de binnenlandse consumptie. Hoewel de consumptie van kalfs-
vlees in ons land geen belangrijke plaats inneemt, heeft de aanvullende afzet op de
binnenlandse markt er ongetwijfeld toe bijgedragen, dat de benedenwaartse prijs-
ontwikkeling kon worden afgezwakt.

In tegenstelling bij de varkenssector was het de bewindsman niet mogelijk steun aan
de prijsontwikkeling van mestkalveren te verlenen. De E.E.G.-rundvleesverordening,
die van toepassing is, voorziet namelijk niet in de mogelijkheid van rechtstreekse
marktinterventie bij mestkalveren. Deze mogelijkheid is destijds, mede in het belang
van de produktie en de export van Nederlands kalfsvlees, bewust uitgesloten, teneinde

te voorkomen dat onder bepaalde omstandigheden dc handel binnen de Gemeenschap
aan andere dan veterinair-sanitaire beperkingen zou worden onderworpen. Voor onze
export werd dit hoogst ongewenst geacht.

De Stichting Koningin Wilhelmina Fonds heeft de Wetenschappelijke Raad voor de
Kankerbestrijding in de gelegenheid gesteld, een aantal stage-beurzen beschikbaar
tc stellen. Deze stage-beurzen zijn bestemd voor jonge wetenschappelijke werkers,
voor wie het in verband met hun verdere wetenschappelijke vorming van grote
betekenis geacht moet worden, dat zij enige maanden in buitenlandse klinieken of
laboratoria verblijven, teneinde kennis te nemen van nieuwe theoriën of methoden
in die tak van het kankeronderzoek, waarin zij zich bekwamen. Bij de toekenning kan,
behalve met het belang voor de betrokkenen zelf, ook rekening gehouden worden met
de wenselijkheid, dat in de klinieken of laboratoria, waarin zij werken, via hen, kennis
genomen wordt van de nieuwe werkwijzen enz., die elders zijn ingevoerd.
Deze stage-beurzen kunnen uitsluitend aangevraagd worden door hoofden van klinie-
ken en laboratoria, ten behoeve van veelbelovende medewerkers, die tenminste een
doctoraal examen hebben afgelegd in de geneeskunde, de biologie, de biochemie of de
diergeneeskunde, en die de leeftijd van 40 jaar nog niet hebben bereikt.
Nadere gegevens ter verwerving dezer beurzen zijn te verkrijgen bij Dr. L. Meinsma,
arts, secretaris, de Lairessestraat 33, Amsterdam-Z., tel. 020 - 735575.

Door het „Koningin Wilhelmina Fonds" zijn „Fellowships" ingesteld, welke door de
Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding worden toegekend.
Deze fellowships zijn in principe bestemd voor afgestudeerde artsen, biologen, chemici,
fysici, farmaceuten, veterinairen en tandartsen, bij wie het voornemen bestaat om in
de toekomst hun werkkracht in dienst te stellen van het kankeronderzoek.
Doctorandi in de geneeskunde, diergeneeskunde of tandheelkunde kunnen eventueel
ook in aanmerking komen. Zij, die met goed .gevolg het examen arts, dierenarts of
tandarts hebben afgelegd, genieten de voorkeur.

Voor de gekozen „fellow" wordt een bij zijn (haar) vetlangen en aanleg passende
werkgelegenheid gezocht in één of achtereenvolgens meer instituten, waar hij (zij)
zich in diverse methodes van wetenschappelijk onderzoek kan bekwamen onder
supervisie van ervaren onderzoekers. De opleiding zal gericht zijn op vorming tot
zelfstandig werker op het gebied van de kanker. Elk „fellowship" wordt telkens voor
een jaar (tot een maximum van drie jaar) toegekend.

Verwacht wordt, dat na deze periode van wetenschappelijke vorming voor de fellow
de mogelijkheid zal zijn ontstaan, in Nederiand een passende positie in het kanker-
onderzoek te verwerven bv. aan een instituut voor kankeronderzoek, een kanker-
centrum, een univcrsitcitslaboratorium of enig ander wetenschappelijk instituut, waar
onderzoek in verband met het kankervraagstuk wordt verricht.

Verder worden senior-fellowships ingesteld voor hen, die met succes de termijn van
drie jaar als opleidings-fellow hebben volbracht, of op andere wijze een geëigende
vooropleiding hebben doorgemaakt en voor wie niet onmiddellijk een passende vaste
positie aan een der bovengenoemde instituten of laboratoria beschikbaar is, of ge-
creëerd kan worden. In elk zodanig geval wordt door de Wetenschappelijke Raad
overwogen, of de hoedanigheden van de opgeleide van dien aard zijn, dat het als een
nadeel voor het kankeronderzoek in Nederland moet worden beschouwd als hij daar-
voor wegens het ontbreken van een voor hem geschikte plaats toch nog verioren zou
gaan.

Een senior-fellowship wordt toegekend voor een periode van ten hoogste vijf jaren.
De opleidings-fellow ontvangt een toelage, die gelijk is aan het salaris van een
assistent aan een Rijksuniversiteit.

De senior-fellow ontvangt een toelage die gelijk is aan het salaris van een weten-
schappelijk ambtenaar Ie klas. Deze toelage zal tenslotte kunnen stijgen tot het salaris
van een wetenschappelijk hoofdambtenaar A.

Men kan zich voor een fellowship te allen tijde schriftelijk aanmelden bij de secre-
taris van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbsetrijding, de Lairessestraat 33,
Amsterdam-Z.

Verslag van het op vrijdag 22 oktober 1965 te Amsterdam gehouden „Klein Con-
gres" van het Congres voor Openbare Gezondheidsregeling.

Om 10.30 opende de nieuwe voorzitter, Prof. Muntendam, dit Klein Congres,
dat handelde over „De verantwoordelijkheid van de gemeente voor de gezondheid"
en noemde enkele redenen waarom dit congres in Amsterdam werd gehouden. In
september 1915 werd het eerste congres gehouden in Deventer, waarbij men zich af-
vroeg of het enige zin had om te spreken over gezondheidsregelen die toch maar in
beperkte kring golden, terwijl rondom in de eerste wereldoorlog moord op grote
schaal plaats vond.

Vanaf 1915 is er grote zorg aan de gezondheidstoestand besteed en vooral aan de
preventieve zorg. Spreker noemde o.a. de fluorering van het drinkwater, thans reeds
voor 6 miljoen inwoners, waardoor Nederland op dat gebied vooraan staat in de
wereld. Onder het brengen van de aandacht van de gemeentebesturen voor hun ver-
antwoordelijkheid voor de gezondheidszorg, opende hij het congres.
Daarna heette de Wethouder van Onderwijs en Openbare Gezondheid van Amsterdam
alle congressisten van harte welkom. De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Volks-
gezondheid, de Heer B a r t e 1 s sprak eveneens enkele woorden van welkom en
wenste de deelnemers een goed congres toe.

Hierna was het woord aan de eerste spreker, Prof. Dr. A. Q u e r i d o, over het
onderwerp: „Gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de Volksgezondheid".
Eeuwenlang was de zorg voor de volksgezondheid een taak van de plaatselijke Over-
heid. In het laatste decennium neemt de gemeentelijke activiteit nog grotere vormen
aan en is de technische vooruitgang groot. Er ontstonden geneeskundige diensten,
waarbij een en ander krachtig werd gesteund door de Gezondheidswet 1901 en de
daarbij ingestelde gezondheidscommissies.

De preventieve individuele zorg (kinderhygiëne, t.b.c.-bcstrijding) blijft bij het parti-
culier inidatief en ontwikkelt zich in dc richting van dc consultatie-bureau\'s.
Rijksorganen namen gemeentelijke activiteiten over en men kan zich afvragen of de
gemeentelijke taak nog een werkelijke inhoud heeft.

Coördinatie is nodig om te komen tot een eventuele distributie van deskundigen,
personeel en technische hulpmiddelen als het gebied van een gemeente te klein is om
als verzorgingsgebied te fungeren. De schoolartsendienst heeft deze ontwikkeling
reeds doorgemaakt. Andere objecten zijn: eerste hulpdienst, bejaardenzorg, bedrijfs-
geneeskundige dienst en vooral het ziekenhuis- en inrichdngswezen. Hieruit volgt de
noodzakelijkheid van het opstellen van een gezondheidsplan door een gemeente of
een groep van gemeenten.

Samenvattend meent de inleider te mogen zeggen, dat de formule van Thorbeckc
t.a.v. de gezondheidszorg nog steeds geldt, n.1. gedecentraliseerde uitvoering bij een
centraal toezicht.

Tweede spreker was de heer D. H e y m a n s, Directeur van de Gemeentelijke
Geneeskundige Dienst te Haarlem, met als onderwerp: „Hoe kan een middelgrote
gemeente met een geneeskundige dienst haar volksgezondheidstaak uitvoeren?"
Volgens spr. geeft art. 168 van de gemeentewet aan Burgemeester en Wethouders
de bevoegdheid om verordeningen te maken ten behoeve van de Volksgezondheid.
De taak van zulk een dienst is overal verschillend. Is er b.v. een luchthaven, dan
zullen daarvoor vele bijzondere voorzieningen moeten worden getroffen. Ook vindt
er een verdeling van werkzaamheden plaats als er particuliere voorzieningen zijn ge-

troHen (wijkverplegingen, kruisverenigingen, bejaardenzorg enz.). Zijn die parti-
culiere voorzieningen er niet, dan moet de gemeente die taken op zich nemen. .Andere
taken zijn het adviseren van B. en W., van de Politie, van Sociale Zaken, het zieken-
vervoer, de psychologische dienst, de keuringen, krankzinnigenzorg enz.
Spreker bespreekt uitvoerig het werk van zijn dienst in Haarlem, waarbij hij tal van
historische bijzonderheden vermeldt.

Sedert 1914 is er in Haarlem een schoolartsendienst. Zuiver medisch dus, n.1. de
bemoeiing met de kinderen zelf. Vóór 1914 had men reeds bemoeiing met algemeen
toezicht b.v. op de schoolbanken, op de bouw van een school, op het inenten en her-
inenten. Thans is er contact tussen de arts, de ouders, de onderwijzer en het kind.
De schoolpsychologische dienst is een onderdeel van de geneeskundige dienst. In
1939 is opgericht een bureau voor psychiatrische voor- en nazorg. Verder is opgericht
een bureau voor psychiatrisch onderzoek van geestelijk gestoorde bejaarden, dat uit-
stekend aan zijn doel beantwoordt. Ook aan de jeugd wordt op dit gebied aandacht
besteed, waarvoor zelfs een jeugdpsychiater aan de geneeskundige dienst is ver-
bonden.

In 1956 is een geriatische afdeling opgericht, als gevolg waarvan een verordening
op de verpleeghuizen ontstond. Spreker behandelt verder uitvoerig alle andere acu-
viteiten van de geneeskundige dienst te Haarlem. Hij acht het nodig, dat de taak
van een gemeentelijke geneeskundige dienst duidelijk wordt aangegeven en bepleit
ook veel meer coördinatie op velerlei gebied.

Derde spreker was Dr. T. H. O o s t e r w ij k. Burgemeester van Ooststellingwerf
met als onderwerp: Hoe kunnen gemeenten zonder geneeskundige dienst hun volks-
p;ezondheidstaak uitvoeren?"

Spreker zei dat zijn gemeente nog geen fluor in het drinkwater heeft en klaagde
erover, dat de kleinere gemeenten, waar de geneeskundige dienst van een grotre
naburige gemeente taken verricht, geen medezeggenschap hebben.
In een kleine gemeente, is wel een schoolartsendienst, tandartsendienst en een toe-
zicht op de werkplaats voor minder validen. Verder kan een kleine gemeente een
beroep doen op verschillende instellingen, zoals de Inspectie van de Volksgezondheid,
psychiatrische- en andere speciale instituten.

Het platteland komt veel te kort en de openbare gezondheidszorg is over het alge-
meen onvoldoende. Wel zijn er verschillende rapporten uitgebracht. Daarin wordt
o.m. gezegd, dat gemeenten met 20.000 tot 25.000 inwoners een gemeente-arts kun-
nen nemen, mits in combinatie als schoolarts. Deze combinatie wordt door velen niet
aanvaardbaar geacht, omdat een huisarts de speciale kennis omtrent schooltoezicht
mist. Anderen zeggen dat een huisarts toch ook vee! voordelen heeft i.v.m. zijn con-
tact met vele gezinnen. Gemeenten met ongeveer 60.000 inwoners hebben voor een
geneeskundige dienst een volledige dagtaak. Ook kan een combinatie met een andere
gemeente worden gevormd op grond van een gemeenschappelijke regeling.
Ooststellingwerf heeft 20.000 inwoners en de afstand in het dorp van Oost naar West
is 30 km. De gemeente-arts kan dus alleen maar benzine verrijden en heeft nergens
anders tijd voor. De kosten van een geneeskundige dienst in een gemeente van 60.000
inwoners bedragen van ƒ 1,50 tot ƒ 4,00 per inwoner.

Spreker acht de huisarts onmisbaar bij de gezondheidszorg op het platteland; als
gemeente-arts kan hij B. en W. van advies dienen, optreden als contact-man tussen
de huisartsen en B. en W. enz.

Als vierde spreker trad op Mr. J. H. J. D a n i ë 1 s. Burgemeester van Beegden en
Horn, voorzitter van de R.K. vereniging „Het Limburgse Groene Kruis". Onderwerp:
„Particuliere organisaties voor gezondheidszorg en gemeentelijke verantwoordelijk-
heid".

Spreker zei, dat de particuliere organisaties een belangrijke plaats innemen in de
gezondheidszorg. Zij behartigen deze naar hun eigen opvattingen en werken goed-
koper. Jammer is het geldgebrek en de vele tijd die in het besturen gaat zitten. De
contributie is nooit hoog genoeg, vooral niet als ook jeugdzorg en geestelijke gezond-
heidszorg worden behartigd. De overheid moet dus steunen. Ook met de particu-

liere ziekenhuizen (meestal op confessionele grondslag) zal dat moeten geschieden,
evenals met de opleiding voor E.H.B.O. enz.

De Rijkssubsidie kan geen gelijke tred houden met de toename van de behoeften.
Een subsidie van 90% voor bewezen diensten is aan te bevelen. Wel dienen enkele
voorwaarden te worden gesteld, n.1. gemeentelijke controle, goede outillage, goede
technische uitvoering. De plaats van de particuliere gezondheidszorg is zeer bclan.g-
rijk.

Na de lunch sprak nog de Heer J.P. P e t e r s m a, jeugdpsychiater, waarna cen
forum-discussie werd gehouden, voorgezeten door een kamerlid, 2 vertegenwoordigers
van ministers en alle sprekers. Vragen konden schriftelijk worden ingediend.
Om ongeveer half vijf sloot de Voorzitter het zeer goed bezochte congres.

In Limburg kwamen 165 aanvragen binnen voor een bijdrage als ontwikkelings-
bedrijf en 15 voor een bijdrage in de bouw van een monta.gestal, aldus Ir. C. A. M.
A. van Gi 1 s, hoofdingenieur-directeur voor de rijkslandbouwvoorlichting onlangs
voor de microfoon. Van de 165 aangevraagde ontwikkelingsbedrijven hadden er 55
betrekking op nieuwbouw of verbouwing in de sector rundvee, 64 in de sector var-
kenshouderij, 26 in beide sectoren, 14 in de pluimveehouderij, 5 in de tuinbouw en
1 in de akkerbouw.

De in eerste instantie door het Bestuur van het O.- en S.-fonds voor Limburg vast-
,gestelde quanta bedroegen 26 ontwikkelingsbedrijven en 3 montagestallen.
De Provinciale Raad voor de Bedrijfsontwikkeling in de Landbouw in Limburg, die
door het Bestuur van het O.- en S.-fonds was aangewezen als adviserend orgaan,
verrichtte aan de hand van de aanvraagformulieren de selectie van de bedrijven,
die naar zijn mening het meest voor een bijdrage in aanmerking zouden komen. De
maatstaven die hierbij werden aangelegd waren: de mate van structuurverbetering,
een .goede geografische spreiding over de provincie en het .geschikt zijn als voorbeeld-
bedrijf.

Gelukkig werd in cen later stadium het in de provincie toe te wijzen aantal uitge-
breid tot 52 ontwikkelingsbedrijven en 6 montagestallen. Van alle geselecteerde be-
drijven werd door de rijkslandbouwvooriichtingsdienst een uitvoerig rapport .gemaakt,
aan de hand waarvan aan het Bestuur van het O.- cn S.-fonds door de Provinciale
Raad werd geadviseerd over dc toewijzing.

Namens het Bestuur kon door de hoofdingenieur-directeur van de Rijkslandbouw-
voorlichtingsdienst in Limburg aan 48 aanvragers van een bijdrage als ontwikke-
lingsbedrijf en 6 aanvragers voor cen bijdrage voor cen monta.gestal worden bericht,
dat hun aanvrage kon worden toegewezen. Over 4 aanvragen voor ontwikkelin.gs-
bedrijven werd nog geen beslissing genomen. Van de 48 reeds toegewezen aanvragen
hebben er 10 betrekking op de rundveehouderij, 17 op dc varkenshouderij, 12 op
beide produktietakken, 4 op dc pluimveehouderij en 5 op de tuinbouw.
Wanneer alle voorgestelde bedrijven kunnen worden toegewezen, zullen voor Lim-
burg de bijdra.gen voor ontwikkelingsbedrijven ongeveer ƒ 360.000,- bedragen bij cen
totale investering in gebouwen van ƒ 1.800.000,- en voor montagestallen ongeveer
f 100.000,- bij een totale investering van ƒ 200.000,-. Dc eerste betalin.gen kunnen
spoedig worden verwacht.

De Provinciale Raad voor de Bedrijfsontwikkeling in de Landbouw in Limburg en
de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst zijn van mening, dat de genoemde bijdrage-
regelingen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de gewenste structuurverbete-
ring van dc bedrijven. Zij hopen, dat de regelingen het volgend jaar, zij het op een
wat ruimere schaal, zullen worden verlengd.

Sinds mei 1965 werkt op deze afdeling de heer B. L. Leopold, rustend dierenarts;
hij houdt zich intensief bezig met de beschrijving van het aanwezige instrumentarium
en het zoeken naar hteratuur erbij. Zijn aantekeningen worden door ons op kaart-
systeem gezet, in tweevoud, nl. één kaartsysteem voor het Museum op de Biltstraat
en één voor de Trans, zodat men op beide plaatsen het bezit kan verifiëren. Tot nu
toe zijn ca. 150 instrumenten op deze wijze beschreven.

Oude dictaatcahiers {Prof. Dr. G. Wagenaar).
.Ammon: Von der Zucht und Veredlung der Pferde 1818.
.Apparaat om trekhonden te keuren (dierenarts A. Rutgers, De Bilt).
Diverse chirurgische apparaten (Kliniek voor Heelkunde).
Herinneringen aan het Vet. Stud. Corps Absyrtus (enige dierenartsen).

De Diergeneeskundige Afdeling van het Universiteits Museum heeft uit de nalaten-
schap van Dr. G. J. Hengeveld ontvangen:
Een grocnenreglement (in manuscript).

Een aankondiging van N. dassen, dat hij zich als Vee-arts le klasse te Roermond
heeft gevestigd (N. Classen is in sept. 1822 ingeschreven in \'s R.V.S.).
Gedrukt stuk over Veepest. 1716.

Gedicht van hond Hero aan Dr. Hengeveld en gedicht van Dr. Hengeveld aan deze
hond, die klaarblijkelijk door hem genezen is. 1883.

Brief (in het Frans) van Adelbcrt, prins van Beieren, aan Dr. Hengeveld als
begeleidend schrijven bij 2 gouden penningen, aan Hengeveld toegekend voor zijn
werk over het onthoornen van vee.

BESTRIJDING VAN HUIDPARASIETEN BIJ P.AARDEN.
(Paardengezondheidskalender januari 1966)

Als in dc wintermaanden de paarden veel op stal staan en een zwaardere beharing
hebben, zullen bepaalde parasieten, nl. luizen en schurftmijten, meer voorkomen en
ook meer last veroorzaken dan in de zomer.

Wanneer het paard luizen heeft zal men deze pas bemerken door de jeuk die zc
veroorzaken, waardoor het zich gaat schuren en likken. Bij het zoeken naar luizen zal
men deze het eerst aantreffen op het kruis, nabij de staartwortel en in de manekam.
Omdat er niet altijd veel luizen aanwezig zijn en ze vaak op beschutte plaatsen weg-
schuilen, zal men zc niet steeds gemakkelijk opmerken. Ziet men echter de neten, dat
zijn de eieren van de luizen, dan moeten cr ook luizen zijn. De neten zijn witgeel van
kleur en zitten vastgekleefd aan het onderste gedeelte van de haren. Men raadplege
dc dierenarts voor de behandeling.

Vooral manenkam, kruis, staartwortel, oogkuilen, keclgang, de streek tussen de benen
en de romp, zijn plaatsen waar de luizen van de lichaamswarmte het meest profiteren.
Deze moeten vooral behandeld worden. Indien de behandeling door wassing geschiedt,
moet steeds het gehele paard worden gewassen. Daarbij dient men ervoor te zorgen

dat het paard op een beschutte plaats behandeld wordt, waarna het onder een deken
met wat los stro er onder, op stal op kan drogen. Na een eenmalige behandeling
kunnen alle luizen dood zijn, maar niet de neten. Meestal komen die na ruim een week
uit, zodat dan opnieuw een behandeling moet worden toegepast. Er zijn neten, die pas
na 2 tot 3 weken uitkomen en daarom zal een derde behandeling nodig zijn. Neten
kan men ook opzoeken en van dc haren afkrabben met een bot mes, maar dat is een
heel werk, ofschoon wel erg nuttig.

De bestrijding van luizen is vaak moeilijk. Vooral als er veel paarden op een stal
verblijven, kunnen de luizen zich hardnekkig handhaven. De bestrijding hiervan eist
dan een voortdurende zorg. Veelvuldige nacontrole van alle paarden is dan nood-
zakelijk.

Beenschurft komt voor aan de binnenkant van de benen, vooral aan de achterbenen
en wordt veroorzaakt door een schurftmijt. Ter plaatse ziet men dan korstvorming
en haaruitval.

Beenschurft veroorzaakt jeuk waardoor veel onrust in de stal ontstaat. De paarden
slaan tegen de palen en schotten waardoor verwondingen en dikke benen kunnen
optreden. Ook slaan ze de ijzers vaak scheef en los, verder staan ze veel te stampen
en met de benen langs elkaar te schuren, waardoor verwondingen aan de binnenkant
van de benen kunnen ontstaan. Bij infectie van deze verwondingen ontstaan dikwijls
dikke benen. Vooral nu er prima schurftmiddelen zijn, is deze aandoening gemakkelijk
te bestrijden. Men vrage advies aan de dierenarts.

Op allerlei plaatsen op het paardenlichaam, maar meestal aan het hoofd en dan
speciaal boven de ogen, ziet men soms ronde plekken, waarop de haren totaal zijn
verdwenen, welke aandoening veroorzaakt wordt door een schimmelinfectie.
Men noemt de ziekte ringworm vanwege dc uitbreiding aan de periferie (rand) van
de cirkelvormige plekken. Met advisere de dierenarts voor de vaak moeilijke be-
strijding.

Deze aandoening is besmettelijk voor de mens, dus zeer voorzichtig zijn met aanraking
van paarden welke met deze huidaandoening besmet zijn.

Gaarne voldoet de Redactie aan het verzoek tot publikatie van de volgende mede-
deling:

„Die diesjährige, 16. Internationale Fachtagung der Bundesanstalt für künstliche

Prof. Dr. W. B i e 1 a n s k i, Krakow/Polen: Die Wanderung der Spermien im
männlichen Genitale.

Prof. Dr. T. Bonadonna, Milano/Italien: Biologische Probleme der Befruchtung
des Rinder-Eies.

Prof. Dr. K. Bratanov, Sofia/Bulgarien: Die Immunbiologie der Säugetier-
spermien.

Doz. Dr. R. Koller, Wels/Ö.: Das Verhalten der Spermien im weiblichen Geni-
tale.

Dr. E. Müller, Wels/Ö.: Die Beweglichkeit der Spermien als genetisches Problem.

II. Hauptthema: Physiologische und pathologische Einflüsse auf Geschlecht und
Geschlechtsfunktionen:

Dr. J. C z a k o, Budapest/Ungarn: Untersuchungen ülier das Veralten von Besa-
tnungsbullen.

Prof. Dr. H. Fischer, Giessen DER: Erfahrungen mit der Akklimatisation von
Rindern der gemässigten Zonen in den feuchten und überfeuchten Tropen Asiens.
Dr. E. Schilling, Mariensee/DBR: Probleme der Geschlechtsbceinflussung bei
Säugetieren.

Prof. Dr. H. T a n g 1, Budapest/Ungarn: Thema wird noch bestimmt.
Prof. Dr. M. V a n d e p 1 a s s c h e, Gent/Begien: Praktische Beispiele der Rolle
des Nervensystems in der Geschlechtsfunktion.

III. Hauptthema: Genetische, biologische und wirtschaftliche Probleme der Selek-
tion von Besanmngsstieren:

wirtschaftlicher Sicht.
Dr. R. Haugg, Traunstein/DBR: Erbwertermittlung im .Alpen- und Voralpen-
gebiet.

Prof. Dr. G. W. R i e c k, Giessen/DBR: Probleme der Selektion auf Fruchtbarkeit.

Dipl. Ing. Dr. F. R i t t m a n n s p e r g e r, Wien/Ö.: Die Bedeutung der Eigen-

rnastlcitung von Jungstieren für die Selektion auf Fleischleistung.
Dr. H. F. Z o d e r, Neustadt/Aisch/DBR: Abgangsursachen von Prüfbullen.
•Anmeldungen zur Tagung sowie Anfragen sind an die Bundesanstalt für künstliche
Befruchtung der Haustiere in Wels/Österreich zu richten."

INT. UNIE VAN VERENIGINGEN VAN ARTSEN-AUTOMOBILISTEN.
IV Internationaal Congres, mei 1967, Wenen

Genoemde organisatie zal van 7-13 mei 1967 in Wenen haar IV Internationaal
Congres houden, waarop als hoofdthemata zullen worden behandeld: de arts-auto-
mobolist, rijvaardigheid, ongelukken en de legale en sociale aspecten van het auto-
rijden uil medisch standpunt bekeken.

Voorts zullen een aantal discussie-avonden en colloquia worden gehouden, o.m.
over het verlenen van rijbewijzen, de veiligheid der voertuigen, verblinding, het
effect van alcohol, luchtverontreiniging, de oorzaken van lawaai en diergeneeskundige
problemen, veroorzaakt door modern vervoer en transport.

.Alle inlichtingen over het congres zijn te verkrijgen bij
World Congress of Motoring Medicine
c(o Wiener Medizinische .Akademie
Stadiongas.se 6-8, 1010 Vienna (Austria)
Telephone 42-71-6.\'i

De aangekondigde banden ter inbinding van de jaargang 1965 van ons tijdschrift
— waarvan reeds zeer vele zijn aangevraagd — zullen in de loop van de maand
maart gereed komen, waarna onmiddellijk met de verzending ervan zal worden
aangevangen.

Daar het aantal bestelde banden dat van het vorige jaar overtreft, moet ter voor-
koming van teleurstellingen en extra kosten worden aangeraden deze banden zc
spoedig mogelijk bij de Redactie te bestellen, indien zulks niet reeds geschiedde.

In februari is een snelle teruggang van het aantal besmette bedrijven in de mond-
en klauwzeerepizoötie opgetreden.

De weektotalen over de eerste drie weken van deze maand waren:
van 3-2 t/m 9-2: 135
van 10-2 t/m 16-2: 79
van 17-2 t/m 23-2: 28

Over deze weken bedroeg het aantal in de sterkst besmette provincie Gelderland
achtereenvolgens 85, 50 en 10.

Het totaal aantal besmette bedrijven was op 23 februari gestegen tot 3.312. Hierbij
werden overgenomen 227.895 varkens en 3.299 runderen. Over de 12 weken welke
de epizoötie in 1965 duurde, kwamen in totaal 1.300 besmette bedrijven voor. Het
grootste deel in Noord-Brabant met 883.

In de 8 weken van 1966 was het totale aantal 2.012, voornamelijk in Gelderland
met 1.240.

Het totale aantal besmette bedrijven van deze weken was als volgt verdeeld:
week overgenomen

Het totale aantal van 3.312 bedrijven gedurende de gehele epizoötie tot en met
23 februari, is als volgt over de provincies verdeeld:

Nu het effect van de genomen bestrijdingsmaatregelen zichtbaar wordt in het sterk
afnemen van de epizoötie, komen ook andere resultaten van de bestrijding duidelijk
naar voren.

Door het aanvankelijk lokaliseren van de epizoötie tot de zuid-oostelijke provincies

beneden de grote rivieren, kon de exportmogelijkheid voor het grootste deel van het

virus, hoewel van het klassieke C-type, een kwaadaardiger karakter had dan in andere

Bovendien brak de ziekte uit aan het begin van de winter, onder voor het virus
gunstige klimatologische omstandigheden.

De vrees die aanvankelijk bestond, dat de besmetting zich op groter schaal over een
ruimer gebied zou verspreiden, was dan ook niet ongegrond.

Een doorbraak naar het noordei. en westen van ons land werd echter voorkomen.
Zoals de opmars van de besmetting naar het noorden doodliep in zuid-Drenthe, zo
gelukte het in Utrecht de voorlopers van een doorbraak naar het westen van ons land
op te vangen.

Na 23 februari deden zich, tot het afsluiten van dit nummer op 2 maart, nog de
volgende gevallen van besmette bedrijven voor.

De combinatie van politionele en .indere aktieve bestrijdingsmaatregelen, zoals de
voorbehoedende noodentin.gen in docr de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
aangewezen gebieden, hebben een sterke uitbreiding van de epizoötie voorkomen.
Voor deze noodentingen op grote schaal, was de aankoop van entstof in het buitenland
noodzakelijk. Daar entstof, die aan de gestelde eisen voldeed, niet tijdig in voldoende
hoeveelheid door het buitenland kon worden geleverd en aangezien naast de urgente
enting van varkens de jaariijkse vaccinatie van de rundveestapel onder alle om-
standigheden doorgang moest vinden, werd de aanvangsdatum van de jaariijkse
massale enting van de oudere runderen aanvankelijk zes weken later gesteld dan
gewoonlijk.

Zoals de dierenartsen inmiddels per circulaire is medegedeeld is in nauw overleg
tussen de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst en de Voorzitter van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde, regelmatig nagegaan
of de mond- en klauwzeervaccinpositie het toeliet, de termijn voor de enting van het
oudere rundvee alsnog eerder te laten aanvangen dan op 15 maart.
Toen het zich liet aanzien dat de epizoötie een aflopend karakter had, waardoor ook
de frequentie van aanwijzingen van gebieden voor de op rijkskosten uit te voeren
enting van varkens zou afnemen en mede dank zij gunstige aankopen van vaccin in

het buitenland, kon de datum van aanvang van de jaarlijkse enting worden vervroegd
tot 1 maart 1966.

Inmiddels heeft de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst met ingang van 22
februari een nieuw entgebied aangewezen, met 70 tot 80.000 varkens. Het omvat het
nog niet aangewezen deel van de gemeente Ede en de gemeenten Scherpenzeel,
Hoevelaken, Nijkerk en Putten in Gelderland.

Hoewel het effect van de bestrijdingsmaatregelen, waartoe ook de noodentingen
gerekend worden, thans dus duidelijk wordt, kan over het resultaat op de lange duur
van de voor de eerste maal op grote schaal uitgevoerde gebiedsentingen nog weinig
worden gezegd. Afgewacht moet worden, of de vaccinaties de ziekte hebben uitgeroeid,
of slechts voor korte tijd hebben onderdrukt. De Veeartsenijkundige Dienst hoopt
thans een groot aantal gegevens te kunnen verzamelen over de waarde van de
gebruikte vaccins bij varkens in de praktijk. Bestudering van deze gegevens zal uiter-
aard van belang zijn voor het bepalen van de gang van zaken bij de bestrijding van
het mond- en klauwzeer onder varkens in de toekomst.

Ook in het buitenland heeft deze massale enting van varkens sterk de aandacht
getrokken, daar het voor zover bekend de eerste maal is, dat een dergelijke groot-
scheepse enting wordt uitgevoerd.

Zowel de varkenshouderij als de kalvermesterij zijn nog voor een groot deel ingesteld
op de export. De binnenlandse produktie aan varkens bedraagt per maand ongeveer
550.000 stuks.

Hiervan zijn 350.000 varkens voor binnenlandse consumptie en de rest, 200.000
varkens, wordt geëxporteerd. Als varkens en varkensvlees circa 120.000 stuks en als
vleeswaren en conserven 80.000 stuks.

De export van conserven, vooral gericht op de Verenigde Staten, alsook de bacon-
export naar Engeland, hebben van de mond- en klauwzeeruitbraak geen nadeel
ondervonden.

Nederland mest per jaar ongeveer 650.000 kalveren. Hiervan worden er 600.000
geëxporteerd, vooral naar Frankrijk en Italië. De E.E.G.-partner-landen sloten hun
grenzen ook voor dit vlees.

Gezien de afzonderlijke huisvesting en verzorging van de mestkalveren in ons land,
wordt voor het weer op gang brengen van onze vee- en vleesexport, getracht voor
kalfsvlees een uitzonderingspositie in het internationale verkeer te verkrijgen.
Teneinde te voldoen aan eventuele eisen van importlanden met betrekking tot de
herkomst van de kalveren, zijn of worden zij van een oormerk voorzien en ge-
registreerd.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft daarom de kalvermesters erop
gewezen, in hun eigen belang voort te gaan met het laten merken en registreren van
nieuw opgezette kalveren, speciaal als zij voor export zullen worden bestemd.
Het laten merken heeft echter alleen zin, wanneer de kalveren nog geen maand oud
zijn en tenminste nog drie maanden op het bedrijf zullen blijven.

Met de Italiaanse Veterinaire dienst zijn inmiddels besprekingen gevoerd, waarbij
gewezen is op de garanties die van Nederlandse zijde kunnen worden gegeven met
betrekking tot de uitvoer van kalfsvlees.

Hoewel er alle reden is tot optimisme over het verloop van de mond- en klauwzecr-
epizoötie in ons land, heeft de Minister van Landbouw en Visserij veiligheidshalve
de bestaande bestrijdingsmaatregelen vooralsnog van 1 tot 16 maart 1966 verlengd.
Het betreft de maatregelen, vervat in dc Mond- en Klauwzecrbeschikking varkens
1966-1, met als voornaamste bepalingen:

_ cr is één aaneengesloten gebied, waarbinnen en waaruit het vervoer van varkens

is verboden. Dit gebied bestaat uit het zuiden van Drenthe, geheel Overijssel en
Gelderland, oostelijk Noord-Brabant en geheel Limburg.

- de schorsing van varlcensmarkten, tentoonstellingen e.d. van varkens in het gehele
land blijft gehandhaafd.

- voor uitvoer van levende dieren worden geen certificaten afgegeven en vlees
wordt niet voor export gekeurd, behoudens voor zover een land de invoer toestaat.

17, Klinische Avond Kleine Huisdieren, 20.00 uur. Kliniek voor Kleine
Huisdieren, Utrecht, (pag. 266)

17, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Ledenvergadering, 20.00 uur, Hotel
Modem, Tilburg, (pag. 339)

18, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant Riche-
National, Arnhem.

19, Groep Geneesk. v. h. KI. Huisdier K.N.M.v.D. Vergadering, 14.30 uur.
Kliniek voor Kleine Huisdieren, Utrecht, (pag. 339)

31, Promotie collega E. J. van der Kuip, 16.15 uur. Rijksuniversiteit Utrecht,
(pag. 424)

14—15, 7e Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen, Amsterdam, (pag.
137)

20—23, VlIIe Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
(1965))

26, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Klinische Avond, 20.00 uur, Khniek In-
wendige Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 429)

2, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, Groep „Geschiedenis der
Diergeneeskunde". 3e Symposium, Hannover, (pag. 329)

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

24, Afd. Overijssel K.N.M.v.D, Afdelingsvergadering, 20.00 uur. Ommen,
(pag. 429)

11 — 18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
dering, Utrecht.

17—21, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Grote verslagenheid verspreidde zich in de wijde kring
dergenen bij wie hij door persoonlijke of ambtelijke
relaties bekend was, toen op I november 1965 het
bericht werd doorgegeven, dat Prof. Pette die morgen,
op weg van huis naar zijn werk, plotseling was over-
leden. Hoewel zijn gezondheid de laatste jaren af en toe
wel iets te wensen overliet, leek het, dat hierin een
blijvende verbetering was opgetreden, zodat dit tra-
gische bericht voor iedereen volkomen onverwacht
kwam en een diepe indruk maakte.
Het contact van Pette met bredere diergeneeskundige
kringen kwam eigenlijk pas tot stand na zijn benoeming
tot buitengewoon hoogleraar in de melkhygiëne aan de
Faculteit der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit
te Utrecht. Maar voordien genoot hij toch bij de
dierenartsen, die zich speciaal met de melkhygiëne en
de zuivel bezig houden, een zo grote bekendheid en
algemene waardering dat het zeker op zijn plaats is
hem ook in dit tijdschrift te herdenken.
Jan Willem Pette werd op 20 november 1904 te Wor-
merveer geboren, waar zijn vader de bekende choco-
ladefabriek, die zijn naam droeg, beheerde. Later ver-
huisde de familie naar Den Haag. Daar bezocht Jan
Willem het gymnasium en deed in 1923 eindexamen.
Voor zijn daarop volgende studie in de chemie werd
de Rijksuniversiteit te Leiden gekozen. Daar nam hij
na zijn kandidaatsexamen de microbiologie als bijvak
voor zijn doctorale studie. Voor dit bijvak kreeg hij de
gelegenheid om ongeveer een jaar te werken aan het
Laboratorium voor Technische Microbiologie van de
Technische Hogeschool te Delft. De leider van dit
laboratorium. Prof. Dr. Ir. A. J. Kluyver, had een
bezielende invloed op vele van zijn jonge medewerkers
en zijn werkverblijf te Delft heeft ook de richting van
de verdere wetenschappelijke loopbaan van Pette
bepaald. Want ofschoon hij na zijn doctoraal examen
als promotie-assistent bij Prof. Dr. J. J. Blanksma te

Leiden een proefschrift bewerkte, dat op het gebied
van de organische chemie lag, bleef de microbiologie
hem toch na aan het hart liggen. Toen hij er dan ook
kort voor zijn promotie in slaagde een betrekking te
verwerven als bacterioloog bij de afdeling voor Zuivel-
bacteriologie van het Rijkslandbouwproefstation te
Hoorn, kwam hij in zijn wetenschappelijk element.
Hier kreeg hij gelegenheid om zijn kennis van de
technische microbiologie op fascinerende, praktisch
belangrijke zuivelproblemen toe te passen. Vooral bij
zijn onderzoek over het boteraroma heeft Pette te
Hoorn baanbrekend werk kunnen verrichten. Hij kwam
op grond van zijn onderzoekingsresultaten tot nieuwe
opvattingen over de ontstaanswijze van het diacetyl, de
aromastof, bij de praktische boterbereiding. Maar aan-
vankelijk was het zeer moeilijk deze nieuwe opvattingen
in alle opzichten experimenteel te staven. Het pleit
voor het heldere inzicht van Pette, dat zijn op on-
volledig experimentele bewijzen gegrondveste theorie
later geheel kon worden bevestigd, toen nieuwe experi-
mentele hulpmiddelen, o.a. radioisotopen, meer ver-
fijnde proeven mogelijk maakten.

Andere Hoornse onderzoekingen van Pette hadden be-
trekking op de kaasrijping en de daarbij optredende
bacteriologische gebreken. Dit werk bracht hem ook in
contact met de in die jaren zeer in de belangstelling
staande onderzoekingen over de grasconservering in de
vorm van silage. De boterzuursporen die uit deze
silage afkomstig waren, werden als belangrijke oorzaak
voor kaasgebreken aangewezen en het gelukte Pette,
tezamen met zijn directeur, Ir. ]. van Beijnum, de
speciale lactaatvergistende stam van boterzuurbacteriën
te isoleren, die de naam Clostridium, tyrobutyricum
ontving.

Het wetenschappelijke werk werd ook voor Pette ge-
durende de oorlog in ernstige mate afgeremd. Zijn
maatschappelijke en culturele belangstelling hadden
hem echter al spoedig na zijn vestiging te Hoorn een
grote vriendenkring doen verwerven onder op het
gebied van muziek en letterkunde werkzame kunste-
naars en onder de gelijkgestemde Hoornse ingezetenen.
Hierdoor kon Pette in de oorlogsjaren op succesvolle
ivijze illegale activiteiten ontplooien ten behoeve van
ondergedoken kunstenaars en andere nazi-slachtoffers.
Na de bevrijding eisten de onderzoekingen weer nieuwe
aandacht. De bacteriologische aspecten van de yoghurt
en de hieruit voortvloeiende praktische maatregelen om
de kwaliteit van dit belangrijke melkprodukt bij de
bereiding in de hand te houden, werden als hoofd-
onderwerpen van studie gekozen.

Maar daarnaast moest meer en meer tijd besteed
worden aan het zoeken naar een nieuwe organisatie-
vorm, waarin het na-oorlogse zuivelonderzoek op de
meest vruchtbare wijze voor de Nederlandse zuivel
zou kunnen werken. Als afdelingsleider van het
Hoornse Rijkslandbouwproefstation, dat een reorgani-

satie mpest ondergaan, was Pette hierbij nauw betrok-
ken. En nadat de beslissing gevallen was, dat er een
afzonderlijk zuivelinstituut zou komen, was het Pette
die met de nadere uitwerking van dit plan en met de
bouw van een nieuw laboratorium werd belast. Tussen
de officiële stichting van het Nederlands Instituut voor
Zuivelonderzoek (N.I.Z.O.) in 1948 en de opening van
het nieuwe laboratorium te Ede in 1955 eisten organi-
satorische en bouwtechnische vraagstukken zeer veel
van de werkkracht van Pette, die inmiddels met ingang
van 1950 tot hoofddirecteur van het N.I.Z.O. was
benoemd. In deze functie bleven nadien beleids- en
bestuursvraagstukken veel tijd vragen en daar kwam
dan nog de noodzakelijkheid bij, om door het leggen
van internationale contacten het nieuwe N.I.Z.O. een
passende plaats in de internationale wetenschappelijke
zuivelwereld te doen innemen.

Hierin is Pette uitstekend geslaagd en hij heeft voor
zijn werk nationale en internationale waardering ge-
oogst. In 1958 ontving hij een eredoctoraat van de
Universiteit van Helsinki en in 1959 werd hij benoemd
tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Zoals helaas zo vele wetenschapsbeoefenaars, die tot
hoge en verantwoordelijke posities geroepen worden,
zag ook Pette zich in de latere jaren genoodzaakt het
experimenteel wetenschappelijke werk grotendeels aan
zijn staf van medewerkers over te laten, die hij op
stimulerende wijze richting wist te geven. De op het
N.I.Z.O. verkregen resultaten bleven daardoor zijn
geest ademen.

Zijn benoeming tot buitengewoon hoogleraar aan onze
Faculteit gaf de toekomstige dierenartsen de gelegen-
heid om uit de eerste hand van Pette\'s grote kennis op
zuivelgebied te profiteren. Zijn loopbaan werd helaas
afgesneden, voordat hij het aan hem toevertrouwde
deel van het diergeneeskundig onderwijs volledig van
zijn geestesmerk heeft kunnen voorzien. Zijn heengaan
is daardoor een des te zwaarder verlies.

Jan Pette laat ook bij mij persoonlijk een gevoelige
leegte achter. Vrijwel gelijktijdig begonnen wij onze
loopbanen te Hoorn en werden al spoedig vrienden.
Met onze gezinnen doorleefden wij in nauwe verbon-
denheid de moeilijke oorlogsperiode en ook daarbuiten
deelden wij in eikaars lief en leed. Hieraan bewaar ik
vele dankbare herinneringen.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Contributie 1966

De datum, waarop de contributie voor het jaar 1966 moet zijn voldaan, nadert.
Tot 1 april a.s. kunnen de leden gebruik maken van de bijzondere regeling die op
de nota is vermeld en nader is toegeUcht. Daarna kan de volle contributie worden
berekend.

Voorzover leden van de Ereraad, besturen, commissies etc. nog declaraties moeten
indienen voor gemaakte kosten gedurende het jaar 1965, worden zij verzocht dit te
doen vóór 1 april a.s.

Thans kan worden medegedeeld dat het Jaarboek 1966 in de loop van deze maand
aan de leden zal worden toegezonden.

Welk Nederlands dierenartsgezin kan gastvrijheid verlenen aan het vijftienjarig
dochtertje — middelbaar scholiere — van een Belgische collega (Inspecteur V.D.)
teneinde haar voor de periode van 1-20 of 25 juli a.s. au pair op te nemen, mogelijk
ter verrichting van lichte huishoudelijke werkzaamheden of kinderverzorgster?
Nadere inlichtingen verstrekt het Secretariaat van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht (tel. 030- 1 14 13 en 1 37 49).

Op donderdag 31 maart a.s. om 16.15 hoopt collega E. J. van der Kuip (Aruba)
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op het proefschrift, getiteld „An
investigation into the occurrence of Trypanosomiasis cruzi in Aruba".

Kort versl^ van de vergadering, gehouden op 18 december 1965 te Groningen.
Te ± 14.30 uur opent de voorzitter de vergadering met een woord van welkom
tot de 42 aanwezige leden; in \'t bijzonder richt hij zich tot de spreker van heden-
middag Prof. Dr. S. R. Numans, de vertegenwoordiger van het hoofdbestuur
R. G O 1 en die van de afd. Friesland D. Talsma.

De notulen van de vorige vergadering worden onveranderd goedgekeurd.
Na de ingekomen stukken, welke geen aanleiding geven tot het maken van bij-
zondere opmerkingen, brengt J. v. d. V 1 e r k verslag uit van de Algemene Vergade-
ring van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Na hem doet J. H. Vierdag hetzelfde van de op 2 december 1965 gehouden
vergadering van het Algemeen Bestuur.

Tot lid van de afdeling worden vervolgens met algemene stemmen aangenomen
A. K 1 i m p te Ter Apel, J. T. N i p te Meppel en G. H. v, d. W a 1 te De Wijk
(Dr.).

De secretaris J. S. v. d. Kamp wordt met algemene stemmen herkozen in deze
functie. In de kascommissie worden benoemd J. Kooke en A. Rozeman.
Hierna is het woord aan Prof. Dr. S. R. N u m a ns die een boeiende uiteenzetting
geeft over „Kreupelheden bij grote huisdieren". Hij doet dit aan de hand van dia\'s.
Nadien wordt nog een film over dit onderwerp vertoond. Een hartelijk applaus is
terecht zijn deel.

Bij de rondvraag komt o.m. ter sprake de verhoging van de honoraria voor het
diergeneeskundig markttoezicht. Deze zijn vaak zéér laag.

Ook wordt gevraagd of de zgn. E.E.G.-voorwaarden niet wat overtrokken zijn en
wie deze eigenlijk vaststelt.

Kort verslag van de buitengewone ledenvergadering, gehouden op 12 januari 1966
te Groningen.

Te ± 20.15 uur opent de voorzitter de vergadering met een woord van welkom
tot de aanwezige leden (uiteindelijk ten getale van 33), waarna hij zich in \'t bij-
zonder richt tot de algemeen voorzitter van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, collega Commandeur en de afgevaardigden van de Afd. Fries-
land, de collegae Koopmans en Van Loenen. Collega Van Doorn zal
hij later begroeten, aangezien deze door storing bij de N.S. niet op tijd aanwezig
kan zijn.

Bij de ingekomen stukken bevindt zich o.m. een schrijven van collega A. van
Doorn te Groningen, waarin hij bedankt als lid van de afdeling i.v.m. zijn vertrek
naar Lisse.

Collega Lambers snijdt o.m. het probleem aan van de uitbetaling naar vetgehalte
(60 miljoen pakjes boter onverkocht!) waarover uitvoerig van gedachten wordt ge-
wisseld. Mogelijk kan hierover eens een deskundige worden gehoord op een af-
delingsvergadering.

Collega Van Doorn, die inmiddels is gearriveerd, geeft vervolgens een uiteen-
zetting over het Mantelcontract. Hierop volgt een uitgebreide discussie, waaraan
door verscheidene der aanwezigen wordt deelgenomen. Sommige leden verzetten
zich tegen het niet gelijkwaardig zijn van beide partners. Met name artikel 16, lid
4, is dit moeilijk te accepteren. En wat kan hierdoor en later nog bij komen? Op
de vraag wat er gebeurt, wanneer door één of meer dierenartsen bijlage I (bereid-
verklaring) niet wordt opgestuurd wordt uitvoerig van gedachten gewisseld. Hierop
is artikel 6, lid 1 van toepassing. Men zal uiteindelijk de eigen cliënten duperen.
Na de algemene discussie, waarbij collega Van Doorn alle vragen en opmer-
kingen doeltreffend beantwoordt, wordt het ontwerp artikelsgewijze besproken,
waarbij nog discussiepunten aan de orde komen. Zo b.v. Par. I, artikel 1, lid 3b:
„Na overleg enz." zou „in overleg enz." moeten zijn. De bijlagen (A en C) hebben
nog niet ieders instemming, waar het b.v. betreft het optrekken van een huidplooi,
het niet meer gebruiken van aangebroken flessen vaccin enz. Dit zal praktisch
moeten worden opgelost o.a. door het beschikbaar stellen van kleinere doses.
In grote lijnen kan de vergadering zich echter verenigen met de beide uitgangs-
punten:

Ook al zijn dan enkele leden het niet geheel eens met de geest van dit ontwerp of
met de in de bijlagen opgenomen bepalingen.

Te ± 13.00 uur sluit de voorzitter, door de tijd hiertoe genoodzaakt, de vergade-
ring na met name collega Van Doorn bedankt te hebben voor zijn duidelijke
beantwoording van de gestelde vragen.

Het jaar 1965 is voor de afdeling een zeer actief jaar gewce.-t. Het ledenaantal is
gestegen tot 105. Twee leden boven de 65 jaar hebben bedankt; 15 nieuwe leden
konden wij opnemen in onze gelederen. Het is verheugend, dat nagenoeg alle jonge
dierenartsen in Overijssel lid van de afdeling zijn geworden. Deze 15 nieuwe leden
zijn: J. Abma, D. van den Akker, Dr. S. J. van den Anker, Mevr.
J. S. van den Anker-Hooghiemstra, R. V. Brückwilder, D. J, A.
de Groot, J. P. van der Laan, G. M. Lambers, J. W. Lesschen,

Het afgelopen jaar was het bestuur als volgt samengesteld: A. J. van Doorn,
voorzitter; H. F. M a 11 h ij s e n, vice-voorzitter; J. J. A u k e m a, secretaris; A. M.

F. de Bok, penningmeester en B. de Vlas, 2e secretaris, tevens lid van het
Algemeen Bestuur.

Op 14 december 1965 werd collega S. de Haan gekozen als voorzitter, tevens hd
van het Algemeen Bestuur en collega H. van Soest werd gekozen als 2e secretaris.

De 4 afdelingsvergaderingen werden zeer goed bezocht, gemiddeld was 35% van de
leden aanwezig. Tevens werden nog 2 buitengewone vergaderingen gehouden, één
klinische demonstratie cn een gecombineerde vergadering met de afdeling Gelderland.
Op 23-2-1965 werd de eerste afdelingsvergadering gehouden, met als hoofdpunten
de „Antibiotica-Wet" en de eerste lezing van collega C. L. van Limborgh over
de voeding van mestkalveren. Aanwezig waren 34 leden en 6 gasten.
Prof. Dr. G. Wagenaar heeft op 28-4-1965 een klinische demonstratie gegeven
in Utrecht, voor onze leden, die zeer geslaagd was met 31 aanwezigen.
De afdehngsvergadering op 18-5-1965 was gewijd aan de erkenning van het S. pul-
lorum onderzoek en de lezing van collega R. Post over „Mastitis".
Deze interessante vergadering werd bezocht door 35 leden en 2 gasten.
Op 9-6-1965 werd een buitengewone afdelingsvergadering gehouden, waar collega

G. L. van Limborgh zijn 2e lezing over de huisvesting van mestkalveren be-
sprak. Collega F. B O r m en collega W. H. S m i t s van de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee behandelden hier ook het G.R.D. probleem. Deze zeer leerzame lezingen
werden door 28 leden en 6 gasten beluisterd.

De collegae W. F. R o e p k e en W. H. Smits van de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee hebben in het kader van de landelijke voorlichtingsactie op 14-9-1965 in
Zwolle een demonstratie gehouden over het S. pullorum-onderzoek, die door 27
leden bezocht werd.

Op 5-10-1965 werd een afdelingsvergadering gewijd aan het programma voor de
a.s. Algemene Vergadering en werd door collega J. J. A u k e m a verslag uitge-
bracht van de activiteiten der Landelijke Commissie voor grote-huisdieren practici.
Ilier waren 30 leden en 2 gasten aanwezig.

De laatste vergadering van het jaar op 14-12-1965, met de belangrijke bestuurs-
verkiezing, werd interessant door de lezing van collega B. de Vlas, die op zeer
reële wijze de verhoudii^ Practicus-Vleeskeuring voor ons heeft besproken; 35 leden
waren hiervoor naar Ommen gekomen.

De middag van de 22e juni 1965 was de afdeling Gelderland onze gast te Deventer.
Ir. A. B. G. G r e V e r sprak hier over thermoresistentie van microörganismen en Dr.
W. Y. Aalbersberg over vleeswaren en vlees in flexibele verpakkingen. In
tegenstelling tot de middag, was het diner \'s avonds in Gorssel goed bezocht. Vooral
de prachtige boottocht in gezelschap van de dames, van Deventer naar Gorssel op
het hoge IJssel water, werd zeer gewaardeerd.

Zoals uit het voorgaande blijkt, hebben de kippen en de kalveren het afgelopen jaar
in het niiddelpunt van de belangstelling gestaan.

De mastitisbestrijding bij de runderen, met nauw daaraan verbonden de z.g. „Anti-
bioticawet", is ook uitvoerig besproken. De lezingen in Deventer trokken niet veel
belangstelling, waarschijnlijk omdat de keuringsdierenartsen in eigen kring al behoor-
lijk voorgelicht worden. De varkens en de kleine huisdieren zijn dus nu zeker een
bespreking waard.

H?t voltallig bestuur was aanwezig bij de begrafenis van wijlen collega E. d e N o o y
tc Zwolle, waar ook zeer vele collegae door hun aanwezigheid blijk gaven van hun
waardering voor de overledene en van medeleven met zijn familie.
Namens de afdeling heeft het bestuur de volgende collegae gelukgewenst: op 24 juni
1965 collega R. Post en Dr. H. H. Sc hol ten voor het 40 jaar dierenartsen
jubileum; op 27-7-1965 collega E. R u t g e r s. Erelid van onze afdeling voor het 50
jaar dierenartsen jubileum; op 11-5-1965 collega B. d e V 1 a s, die 25 jaar dierenarts
was en op 25-10-1965 collega L. v a n d e V o o r e n, die ook 25 jaar dierenarts was.
Voorzitter cn secretaris waren aanwezig op de Jubileum Keuring van de Afdeling
Overijssel van het V.L.N. cn hebben namens de Afdeling Overijssel der K.N.M.v.D.
een Ereprijs aangeboden.

Twee bestuursleden zijn aanwezig geweest bij de feestelijke bijeenkomsten van de
afdelingen Groningen-Drenthe en Friesland.

Dit heeft het afgelopen jaar nogal in de belangstelling van het bestuur gestaan. Met
het bestuur van de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren is hierover diepgaand
gesproken. Het bestuur van de afdeling heeft bepaalde voorstellen gedaan, maar deze
V/aren niet aanvaardbaar voor het bestuur van de Gezondheidsdienst. Wij hopen dat
er landelijke afspraken gemaakt kunnen worden. Gelukkig is er een goede verstand-
houding met de Gezondheidsdienst en het regelmatige bezoek van de collegae van deze
dienst op onze vergaderingen wordt zeer gewaardeerd.

De Veeartsenijkundige Dienst heeft ons het afgelopen jaar aardig in spanning ge-
houden, maar gelukkig hebben wij nu weer een Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst. Voor de Adjunct-Inspecteur is het een zwaar jaar geweest. Wij vertrouwen
volledig op een goede samenwerking met de beide collegae van deze dienst in de
toekomst.

Van het Mantelcontract, ook wel Re.glemcnt deelneming van dierenartsen aan de
georganiseerde dierziektenbestrijding genoemd. Het concept is nu gereed gekomen.
Wij zullen hopen, dat dit iedereen tevreden kan stellen en tevens, dat wij het nooit
nodig zullen hebben.

In totaal is deze commissie vier maal bijeen geweest en twee maal zijn enkele leden
door het Hoofdbestuur ontvan,gen. Het duidelijkste resultaat waren vier artikelen
voor de practici.

Met de Coöperatieve veevoederfabrieken „De Handelsraad" van de A.B.T.B. en de
Cebeco is éénmaal vergaderd om te spreken over wederzijds begrip in het belang van
de dierziektenbestrijding. Deze bespreking verliep zeer bevredigend.
Gedurende dit jaar is het eerste Internationale contact gelegd met de South Eastem
Veterinary Association van de Brit. Vet. Ass. voor een bezoek aan Holland in het
aanstaande voorjaar. Collega A u k e m a zal fungeren als corresponderend lid.
Van de Ereraad.

Collega P. J. D. van Egmond heeft collega J. H. Loman opgevolgd als lid
van de Ereraad. Wij zijn collega Loman dankbaar, dat hij zoveel werk in stilte
voor ons heeft gedaan. Het is te hopen, dat de activiteiten van collega Van
Egmond in de Ereraad beperkt mogen blijven.

Het vorig jaar is de leden gevraagd tc bevorderen, dat alle jonge collegae lid van
de afdeling zouden worden, hetgeen heel goed is geslaagd. Helaas zijn er nog 3
dierenartsen in Overijssel, die geen lid van de afdeling en geen lid van de Maat-
schappij zijn, terwijl er nog 9 collegae in Overijssel wonen, die wel lid van de Maat-
schappij zijn en geen lid van de afdeling.

De Algemene Vergadering van onze Maatschappij, was dit jaar slecht bczocht.
Velen vragen zich af, of wij wel op dc goede weg zijn, zowel wat dc Algemene Ver-
gadering, als wat de opbouw en organisatie van onze Maatschappij betreft. Het is
te hopen\', dat na een jaar van bezinning, de Algemene Vergadering een geheel ander
geluid zal laten horen. Dit is noodzakelijk om alle dierenartsen tc interesseren en om
de eenheid zo hecht mogelijk tc laten blijven.

Het hoogtepunt van het jaar was ongetwijfeld het jaarfeest in het „Evcrloo" op 28
september 1965. Meer dan 80 deelnemers verschenen er aan dc start van de skelter-
baan. Uit de afdelingen Groningen-Drenthe, Friesland en Gelderland waren er gasten
aanwezig. Het was adembenemend om te zien, hoe ook de dames met topsnelheden
de bochten namen.

Voor degene, die \'s middags nog geld van de totalisator had overgehouden, was er
\'s avonds nog rijkelijk de gelegenheid om dit tc besteden aan het grote vat met wijn.
De feestcommissie, bestaande uit de collegae J. L. van Os, FI. van Soest en
Mevr. V. Schoenmaker-Koets, kan met recht trots zijn op deze zeer
geslaagde dag. Wij hopen dat het a.s. lustrumfeest in 1966 door dezelfde geest
gedragen zal worden.

Mijnheer de voorzitter, zo ben ik dan aan het eind gekomen van het verslag van dit
druk bezette verenigingsjaar. De mond- cn klauwzeer-cpizoötie deze winter heeft tot
gevolg dat de practici al hun werkkracht moeten geven voor de bestrijding en beper-
king van deze plaag.

Daarom wil ik u allen veel sterkte toewensen voor dc eerste maanden, opdat u daarna
gezond met uw gezinnen de zomer tegemoet kunt gaan.
De afdeling wens ik een goed lustrumjaar toe.

Kort verslag van de afdelingsvergadering dinsdag 22-2-1966 in Hellendoorn.
Aanwezig waren 6 gasten, waarbij de spreker voor deze avond. Prof. J. H. ten
T h ij e en collega N. A. Commandeur, en 27 leden, waarbij later nog 3 leden
kwamen.

De waarnemend voorzitter, collega S. d c H a a n opent om 20.30 uur de vergadering,
met een speciaal welkom voor de gasten.

De notulen van de vorige drie vergaderingen worden met een redactionele wijziging
aangenomen.

Bij de ingekomen stukken wordt speciale aandacht geschonken aan een brief van de
secretaris van het contactorgaan voor de Pluimvectccltvoorlichting in Overijssel, die
de dierenartsen vraagt om te zorgen dat cr steeds voldoende medicijnen in voorraad
zijn om dc pluimveehouder snel te kunnen helpen, omdat er voor deze zo grote
financiële consequenties aan verbonden zijn.

Na ballotage worden de collegae L. P. M. van den Brand en G. A. van E x e 1
zonder tegenstemmen als lid van de afdeling aangenomen.

Prof. J. H. ten Thij e krijgt nu gelegenheid, om ons nog eens als van ouds iets
te vertellen over koopkwesties en wel in het bijzonder de patholoog-anatomische
aspecten.

Vooral na de oorlog heeft dc experimentele pathologie ons veel geleerd betreffende de
antidatering. Hypertrofie en atrofie ontstaan veel sneller dan men vroeger dacht.
Tuberculose gaf vroeger veel koopkwestics, maar kan nu nog bijzonder ingewikkelde
moeilijkheden veroorzaken.

De voorzitter spreekt zeker namens alle aanwezigen, wanneer hij Prof. ten T h ij e
heel hartelijk dank zegt voor dit interessante college.

Na de pauze krijgt collega M a t t h ij s c n het woord. Hij brengt de dank van alle
leden over aan de oud-voorzitter collega Van Doorn, voor zijn actief leiderschap.
Door zijn bekende welbespraaktheid cn de mogelijkheid die iedereen kreeg, om open
voor zijn mening uit te komen, heeft hij de „nachtmis" in Overijssel ingevoerd.
Ook collega De Vlas dankt hlij hartelijk voor zijn vele werk en het feit, dat hij
steeds zijn beste krachten gegeven heeft aan het secretariaat en aan het Algemeen
Bestuur. Na decharge van deze oud-bcstuursleden, installeert hij collega S. d e H a a n
als voorzitter van de afdeling Overijssel en collega H. v a n S o e s t als 2e secretaris
van deze afdeling.

De jaarverslagen van de secretaris en dc penningmeester worden hierna onveranderd
goedgekeurd. Als lid van de Prov. Vestigingscommissie wordt collega T. Sinnema
gekozen in de vacature, door het bedanken van collega S. de Haan.
In de Lustrumcommissie worden de collegae J. G. J. t e r H a a r, J. J. K n a p e,
H. J. N ij s e n en Mevr. V. Schoenmaker-Koets benoemd.
Naar aanleiding van de brief van het Hoofdbestuur over een groep Grote-Huisdieren
practici wordt besloten het Hoofdbestuur voor te stellen een studiecommissie in het
leven te roepen om dit te bekijken en speciaal daar aan vast te koppelen, hoe deze
groep dan geïncorporeerd moet worden in de structuur van onze Maatschappij. Deze
studiecommissie zal ook eventuele voorstellen kunnen doen voor een reorganisatie en
moet dus zo breed mogelijk worden opgezet.

Van dc rondvraag maken de collegae Post, Commandeur, Matth ij sen en
Ruygh gebruik om respectievelijk de massabestrijding, het „honden en katten-
besluit", het vasthouden van de pinken voor de mond- en klauwzeerentingen en de
vaccinvoorraad aan de orde te stellen.
Sluiting om 0.45 uur.

Op dinsdag 26 april a.s. om 20.00 uur zal prof. Dr. G. W a g e n a a r voor de leden
der Afdeling Overijssel een klinische avond organiseren aan de Kliniek voor Inwen-
dige Ziekten te Utrecht.

Op dinsdag 24 mei a.s. om 20.00 uur organiseert de .Afdeling Overijssel een vergade-
ring te Ommen, alwaar collega Dr. J. I. T e r p s t r a zal spreken over varkensziekten.

Opnieuw is cen jaar voorbijgegaan, een jaar waarin ook de afdeling Utrccht diverse
activiteiten heeft ontwikkeld. Volgens een goede traditie is thans het moment aan-
gebroken van het wel en wee van een jaar afdelingsleven in het kort verslag uit te
brengen.

Dc afdeling telde per 1 januari 1965 152 gewone en 5 buitengewone leden. Tot de
afdeling traden in dc loop van het jaar toe 4 nieuwe leden (de collegae Cop-
p ooi se. Van der Kooi, Maas en N a b u u r s, door de dood ontviel ons
1 lid (collega Van d e r V e c n), terwijl 5 leden voor het lidmaatschap bedankten
(de collegae D r ij f h o u t, Dr. Jansen Jr., Molenaar, Verhaar en Van
der Wal). Per 31 december 1965 telde hierdoor onze afdehng 150 gewone leden
en 5 buitengewone leden.

Het bestuur werd gevormd door de collegae Dr. K o o p m a n s, voorzitter (3e zittings-
jaar) ; Burggraaff, vice-voorzitter (4e zittingsjaar); Smits, secretaris (2e
zittingsjaar); Dr. Krediet, penningmeester (le zittingsjaar), terwijl collega den
B r e e j c uit hoofde van zijn lidmaatschap van de Tarievencommissie eveneens deel
van het bestuur uitmaakte.

De afdelingsafgevaardigde in het Algemeen Bestuur, Dr. K o o p m a n s (Ie zittings-
jaar) zag zich wegens zijn verkiezing tijdens de Algemene Vergadering van de Kon.
Ned Mij voor Diergeneeskunde tot voorzitter van de Ereraad reglementair genood-
zaakt zijn functie ter beschikking te stellen. In zijn plaats werd tijdens de leden-
vergadering van 17 december voor de rest van zijn zitüngspenode tot afdelmgs-
afgevaardigde gekozen collega denBreeje. „.,,.

In de Contactcommissie voor overleg met de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren hadden, evenals in het voorgaand jaar, namens de afdeling behoudens
het volledige bestuur ook de collegae Blanken en Schneider zittmg
Tot afgevaardigde, resp. plaatsvervangend afgevaardigde naar de 112e Algemene
Vergadering van K.N.M.v.D. werden in de ledenvergadering van 17 september de
collegae Neeteson en Abraham se benoemd.

Afgevaardigden naar de besprekingen inzake „het Mantelcontract" waren de collegae

Lid van de Paritaire Tarievencommissie van het Landbouwschap en de K.N.M.v.u.
was collega S c h n e i der (3e zittingsjaar).

In de Landelijke Commissie van Grote Huisdieren Practici heeft collega Burg-
graaff zitting, terwijl als plaatsvervanger collega Blanken optreedt.
De kascontrolecomm.issie bestond voor het boekjaar 1964 uit de collegae Sehnei-
der en Loth, terwijl voor het controleren van de financiële bescheiden van 1965
de collegae L o\' t h en Neeteson in deze commissie werden gekozen.
Ter voorbereiding van de jaarlijkse contactdag 1965 van de afdelingen Noord-
Holland Zuid-Holland en Utrecht werd een commissie gevormd, bestaande uit het
bestuur,\'aangevuld met de collegae Van Dobbenburgh en Schneider.

Er werden 4 ledenvergaderingen gehouden. Op 16 maart hield Prof. Dr. D.
Swierstra, mede aan de hand van een film en een aantal dia\'s een inleiding
over „Het leverbotprobleem".

In de vergadering van 11 juni sprak Dr. A. P. M i d d e 1 k o o p over klauwver-
zorging en klauwbeslag bij het rund, terwijl de vergadering van 17 september geheel
gewijd was aan huishoudelijke zaken, met als hoofdnoot de agenda van de Algemene

Op 17 december wist collega Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r met zijn gloedvolle
inleiding „Enkele gedachten omtrent de toekomst van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde" een zeer geanimeerde discussie op gang te
brengen over een brandend probleem. Tijdens deze laatste vergadering in het ver-
slagjaar werd in de vacature B u r g g r a a f f, die reglementair aftrad en n^t direct
herkiesbaar was, tot bestuurslid gekozen collega J. v a n D o b b e n b u r g h. Dat de
keuze van collega B u r g g r a a f f tot vice-voorzitter een juiste was geweest, bewees
hij oa deze avond door de vaardige wijze, waarop hij — wegens ziekte van de
voorzitter — de vergadering leidde. De belangstelling van de leden vc^r de verga-
deringen vertoont een duidelijke tendens tot daling: 26, 19, 24 en 36, gemiddeld
25 tegen gemiddeld ruim 34 in 1964.

Oi) 24 juni werd de door onze afdeling georganiseerde jaarlijkse contactdag voor de
afdelingen Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht gehouden. De voorbereidings-
commissie, waarin met name de collegae d e n B r e e j e, v a n D o b b e n b u r g h
en S c h n e i d e r een grote activiteit hebben ontwikkeld, hadden een aantrekkelijk
programma samengesteld: een lunch en een uiteenzetting van de Utrechtse Uni-
versitaire nieuwbouwplannen door Prof. Dr. P. H o e k s t r a in het al gereed-
gekomen Transitorium, een langs een prachtige route leidende sportieve autorit
gevolgd door een „rondvarende borrel" op de Loosdrechtse Plassen en een „dansend
diner" in ,de Rietschans" te Nieuw Loosdrecht. Was door onvoorziene omstandig-
heden in de middaguren het aantal deelnemers beperkt, \'s avonds groeide het gezel-
schap tot 42 personen uit en bereikte de feestvreugde grote hoogten.
Overeenkomstig de door het hoofdbestuur verstrekte richtlijnen werden door de
afdeling twee pullorumdemonstraties ten behoeve van de praktizerende collegae ge-
organiseerd, en wel op 7 oktober en op 26 november (totaal 27 bezoekers). De

demonstraties werden bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg gegeven
door collega Smits.

De contacten met de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren waren van prettige
aard; zij werden door de voorzitter onderhouden. Wegens het onveranderd blijven van
de tarieven voor de georganiseerde dierziektenbestrijding kwam de contactcommissie
dit jaar niet bijeen.

Een bijzonder woord van waardering moge hier uitgesproken worden voor het goede
contact met de heer districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. Niet alleen
is hij op elke vergadering aanwezig en dus in staat over actuele kwesties zijn stand-
punt weer te geven, bijzonder voortreffelijk is de wijze, waarop hij onze praktizerende
leden de laatste maanden voortdurend op de hoogte houdt van de stand van zaken
betreffende de huidige mond- en klauwzeer epidemie

De contacten met het hoofdbestuur waren dit jaar der traditie getrouw goed* 3x was
dit college op een ledenvergadering vertegenwoordigd door haar voorzitter en wel lx
door de waarnemend voorzitter, collega K a r s e m e ij e r en 2x door de nieuwe voor-
zitter, collega Commandeur. De afdelingen Noord-Holland en Gelderland waren
elk éénmaal door een lid op onze vergaderingen vertegenwoordigd.
Met de wens, dat 1966 een vruchtbaar jaar moge worden met een overstelpende
belangstelling van de zijde van de leden voor vergaderingen en andere afdelings-
activiteiten, wil ik, mijnheer de voorzitter, dit verslag beëindigen.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen collega:

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae:

F. J. Koksma, Oude Gracht 326 bis A, Utrecht.
J. Oosterbaan, Uranuslaan 18, Bilthoven.

S. de Vries, Kruisstraat 24, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaadid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de diergeneeskundige studenten:

G. J. Goedhart, Ridderschapstraat 13, Utrecht.
J. Jansingh, Hazenbroekstraat 24, Utrecht.

E. P. C. M. van Riel, Kerkstraat 29 bis, Utrecht.
A. S. E. P. Textor, van Speykstraat 2, Utrecht.
I. J. van der Werf, Biltstraat 108, Utrecht.

Schriftelijke sollicitaties te richten aan de direkteur, ir. H.
van Harten, Irenelaan 66 te Ede. Telef. school: 08380-9222,
thuis: 08380-8147.

De betekenis van de leverbiopsie voor de
diagnostiek van inwendige ziekten bij het rund¹)

De lever is het centrale stofwisselingsorgaan van mens en dier. Door dc
ligging in de buikholte, geheel tussen de ribwanden, is de lever voor het
normale klinische onderzoek zeer moeilijk toegankelijk. Door bloedonder-
zoek en levcrbelastingproeven kan men een goede indruk van de functie
van de lever krijgen.

Leverfunctieproeven geven echter geen nauwkeurige aanwijzing over de
aard van de celveranderingen. Omtrent de structuur van de lever zelf kan
men iets te weten komen door patholoog-anatomisch onderzoek van een
stukje lever, door biopsie verkregen. Deze methode werd in Zweden reeds
lang toegepast voor de diagnostiek van infectieuze anemie bij het paard,
in Amerika voor het bepalen van het vitamine A-gehalte in de lever en
in Nederland door Van der Grift voor het onderzoek van het koper-
gehalte in de lever.

De opzet van dit onderzoek was, na te gaan of door middel van een lever-
biopsie de diagnostiek van inwendige ziekten bij het rund verbeterd kon
worden. Hiervoor werden bij 108 dieren in totaal 116 leverbiopsieën ge-
nomen, waarvan 82 aspiratie-leverbiopsieën en 34 biopsieën volgens de
methode Whitehair.

De methode Whitehair had voor ons als bezwaar dat hierbij een vrij grote
wond moest worden gemaakt, terwijl dikwijls een subcutaan emfyseem
optrad. Deze methode werd dus vervangen door de aspiratie-leverbiopsie.
Bij dertien dieren mislukte de operatie. In één geval, waarbij de methode
Whitehair werd toegepast, was de oorzaak hiervan een onvoldoende fixatie
van de lever tegen de ribwand, waardoor de lever bij het nemen van dc
biopsie voor het biopsieapparaat uitweek. Nadat het biopsieapparaat ver-
lengd was kon nadien met deze methode in alle gevallen leverweefsel ver-
kregen worden.

In twaalf gevallen waarbij de aspiratie-biopsie methode werd toegepast,
werd geen leverweefsel verkregen. Drie keer werd nierweefsel en een keei
pancreasweefsel geaspireerd, tweemaal kon de lever niet bereikt worden en
in zes gevallen kon geen leverweefsel geschikt voor histologisch onderzoek
verkregen worden, daar de lever erg hard was. Bij deze harde levers bevindt
het parenchym zich namelijk in een skelet van bindweefsel. Bij het nemen
van de biopsie wordt het eigenlijke leverweefsel dan als een breiige massa
afgezogen. Nadat gebruik gemaakt werd van de techniek van Betty, Crew-
kerne en Somerset kon ook in die gevallen waarbij de lever hard was,
weefsel geschikt voor histologisch onderzoek verkregen worden.

2 Dr. W. A. B. Jaartsveld; praktizerend dierenarts te Nijmegen; Pater Brugman-
straat 18.

Twee dieren, welke leden aan een dirombophlebids venae cavae, stierven
ten gevolge van het nemen van de biopsie.

Uit deze gegevens blijkt dat het nemen van een leverbiopsie in het alge-
meen voor het rund een ongevaarlijke ingreep is. Bij dieren, verdacht te
lijden aan een leverstuwdng, verdient het aanbeveling vóór de operatie
het bloedstollingsvermogen te bepalen, of een trocard te gebruiken met een
veel kleinere doorsnede dan die welke voor dit onderzoek gebruikt is.
De biopsieën waren bijna altijd geschikt voor histologisch onderzoek. Met
uitzondering van de randgebieden, welke in sommige gevallen wat gecom-
primeerd waren of een te grote bloedrijkdom vertoonden, behield het lever-
weefsel zijn normale structuur zodat gehele levereilandjes op pathologische
veranderingen onderzocht konden worden.

Om een overzicht te verkrijgen werd het patiëntenmateriaal in groepen
ingedeeld.

Tot Groep I behoorden 11 dieren met een leverstuwing, hiervan herstelde
één dier. Door onderzoek van leverbiopsieën werd in 7 gevallen een stuwing
van de levereilandjes vastgesteld. In 3 gevallen werden niet algemene acute
stuvwngsverschijnselen gevonden. Eén keer werd geen stuwing in de lever-
eilandjes gevonden, terwijl bij de sectie toch een thrombophlebitis vanae
cavae aanwezig was. In dit geval was de stuwing, veroorzaakt door de
thrombophlebitis venae cavae, door een goede collaterale bloedvoorziening
verdwenen.

Uit dit patiëntenmateriaal bleek, dat de diagnose levenstuwing alleen door
middel van een leverbiopsie kan worden gesteld.

a. Een leverstuwdng berust meestal op een tromboflebitis, als bij het kli-
nisch onderzoek een hartaandoening kan worden uitgesloten.

b. Bij een stuwang, veroorzaakt door een thrombophlebitis venae cavae,
is er ook altijd stuwing op de plaats waar de biopsie wordt genomen.

c. Een thrombophlebitis venae cavae kan aanwezig zijn zonder dat de lever
gestuwd is, namelijk in die gevallen waarbij de stuwing door een goede
collaterale circulatie is verdwenen.

d. De door het onderzoek van een biopsie gevonden niet algemene acute
stuwingsverschijnselen wijzen op een ernstige hartaandoening.

In groep II werden 15 dieren ingedeeld met vervalsprocessen, waarvan
geen enkel dier herstelde. In 6 gevallen werd door onderzoek van biopsieën
een „reactielever" gevonden, in één geval bestond er een reactie van het
R.E.S. zonder duidelijke celwoekering en bij één dier werd een leverabces
aangeprikt. Hoewel door leverbiopsie zelden een abces zal worden aange-
prikt, zal de diognose leverabcessen ernstig in aanmerking genomen moeten
worden wanneer een „reactielever" wordt gevonden. Een „reactielever"
wijst op een actief proces waarvan de prognose ongunstig is. Wanneer door
biopsie een abces wordt aangetoond, dan mag alleen dan een ongunstige
prognose worden gesteld, wanneer het klinisch onderzoek wijst op metasta-
seringen.

De waarde van de biopsie voor de diagnostiek van vervalsprocessen in de
lever wordt beperkt, daar de door die processen optredende chronische
interstitiële hepatitis ook dikwijls gevonden wordt bij distomatose.
In groep III werden 6 dieren ingedeeld met leucose of tumoren. Hierbij
kon met uitzondering van één dier, waarbij de diagnose leucose gesteld
werd en dat herstelde, in alle gevallen sectie worden gedaan.

Door onderzoek van leverbiopsieën werden bij 2 dieren leucotische ver-
anderingen, bij één dier tumorweefsel en in één geval veel reuzencellen ge-
vonden. Bij één dier met leucose werden Infiltraten van rondkernige cellen
gevonden, welke echter het gevolg konden zijn van een distomeninfectie.
Hieruit blijkt dat, ofschoon distomatose misschien de waarde van de lever-
biopsie voor de diagnostiek van een beginstadium van leucose kan be-
perken, het onderzoek van een leverbiopsie toch belangrijk kan zijn voor
de diagnostiek zowel van leucose als van tumoren. Soms kan alleen op
grond van de leververanderingen de diagnose leucose worden gesteld.

Groep IV bestond uit 6 dieren met een mummificatie van de witte huid.
Zij herstelden allen. In alle gevallen werd een chronische interstitiële he-
patitis gevonden en bovendien twee keer een vettige infiltratie van de lever-
cellen. Daar bij de meeste van de 108 onderzochte runderen een chro-
nische interstitiële hepatitis werd gevonden, kon door onderzoek van biop-
sieën niet worden nagegaan of deze chronische interstitiële hepatitis hier
samenhing met de munmiificatie van de witte huid.

In groep V werden 6 dieren ondergebracht met sterke icterus, welke alle
herstelden. Door onderzoek van biopsieën werd in de helft van deze ge-
vallen een centrolobulaire leverdegeneratie vastgesteld. Bij icterus is de
biopsie van belang voor de prognose, dit in verband met het al of niet
vinden van een necrose van de levercellen.

In groep VI werd bij 5 dieren een kopergehalte van de lever berekend
door middel van biopsie. Een onderzoek hieromtrent was reeds gedaan
door Van der Grift.

In groep VII werden 20 dieren vermeld, waarbij de diagnose distomatose
werd gesteld en waarbij de helft herstelde.

Door onderzoek van biopsieën werd bij 12 dieren een sterke chronische in-
terstitiële hepatitis en bij 8 dieren een geringe chronische interstitiële hepa-
titis gevonden.

Ofschoon slechts op één dier sectie kon worden gedaan, werd toch de in-
druk verkregen, dat bij jonge dieren een sterke chronische interstitiële he-
patitis gecombineerd met een hyperleucocytose, prognostisch ongunstig moet
worden beoordeeld. Een bij een niet jong dier door biopsie gevonden sterke
chronische interstitiële hepatitis zal, vooral wanneer geen distomeneieren
worden gevonden, prognostisch niet ongunstig beoordeeld mogen worden.
Een door onderzoek van een biopsie gevonden geringe chronische inter-
stitiële hepatitis is voor de prognose van distomatose slechts van geringe
betekenis; voor de diagnostiek van distomatose als klinische ziekteooi-zaak
heeft het geen enkele waarde (zie hoofdstuk II).

Wanneer door biopsie geen chronische interstitiële hepatitis wordt ge-
vonden, dan vormt dit een aanwijzing dat het betreffende dier niet klinisch
ziek is tengevolge van chronische distomatose. De door onderzoek van een
biopsie gevonden acute veranderingen vormen naast de anamnese de
enige aanwijzing voor acute distomatose. Microscopisch kan niet uitge-
maakt worden of een door biopsie gevonden chronische interstitiële hepa-
titis nog samenhangt met actieve distomatose elders in de lever dan wel
met een leverlijden van ander origine.

In groep VIII werden 21 dieren ondergebracht met een indigestie of een
chronische tramnatische reticulitis. In 3 gevallen werd een pathologische
vettige infiltratie van de lever gevonden.

Groep IX bestond uit 4 dieren met een septicemie ten gevolge van een
mastitis, waarvan de helft herstelde. Bij 2 dieren werd door onderzoek
van biopsieën een reactie van het R.E.S. gevonden met een niet duidelijke
celwoekering. In beide gevallen wees het bloedbeeld op een zeer ernstige
septicemie.

Tot groep X behoorden 3 dieren met acetonemie. Door histopathologisch
onderzoek werd in alle gevallen een vettige infiltratie van de levercellen
gevonden, welke zich uitstrekte over de gehele levereilandjes, terwijl er
geen glycogeen in aangetoond kon worden. Bij acetonemie zal een, door
biopsie verkregen, stukje lever gebruikt kunnen worden voor chemisch-,
histo- en biochemisch onderzoek.

In groep XI werden 11 dieren ingedeeld waarbij door onderzoek van
biopsieën geen specifieke veranderingen werden gevonden. Bij het histo-
logisch onderzoek van biopsieën afkomstig van 3 dieren met paratuber-
culose werden geen voor deze aandoening specifieke leververanderingen
gevonden.

In totaal werd door bloedonderzoek bij 44 dieren een verhoogd bilirubine-
gehalte vastgesteld. Hiervan werd bij 6 dieren door onderzoek van biop-
sieën een leverdegeneratie vastgesteld, in nog 6 gevallen werd een vettige
infiltratie van de levereilandjes gevonden. Door bloedonderzoek werd dus
vaker een gestoorde leverfunctie vastgesteld dan dat het histopathologisch
onderzoek deed vermoeden. Dit laatste is ook uit de pathologie wel bekend.
De functie van de lever kan in een bepaalde richting gestoord zijn terwijl
bij de sectie geen afwijking aan dit orgaan te zien is. Omgekeerd bleek
dat de functie van de lever, wat de bilirubineuitscheiding betreft, normaal
kan zijn terwijl de leverstructuur diffuus ernstig veranderd kan zijn.

In totaal werden bij 108 dieren 116 leverbiopsieën genomen.
Het patiëntenmateriaal werd in groepen in,gedeeld.

Hieruit bleek dat bij leverstuwing het onderzoek van een biopsie van beslissende
betekenis is voor de diagnostiek en prognose, bij vervalprocessen en tumoren kan
het onderzoek van een leverbiopsie hiervoor beslissend zijn.

In vele gevallen, zoals icterus en distomatose, kan het onderzoek van een leverbiopsie
een waardevol hulpmiddel zijn voor de diagnostiek en prognose. De waarde van de
leverbiopsie voor de diagnostiek van vervalsprocessen, zoals abcessen en necrose-
haarden, wordt, evenals een beginstadium van Icucosc, beperkt door het voorkomen
van distomatose.

Door onderzoek van een leverbiopsie krijgt men gegevens betreffende de structuur van
dit orgaan, terwijl de funcdc van de lever mede zal moeten worden bepaald door
leverfunctieproeven.

A total number of 116 liverbiopsies was accomplished on 108 animals.
The patients were divided into groups.

From this it was concluded that in case of a congestion of the liver the investi-
gation of a biopsy is of decisive importance for the diagnosis and the prognosis. In
case of decay processes and tumors the investigation of a liverbiopsy can be decisive.
In many cases such as icterus and distomatosis the investigation of a liverbiopsy can
be a valuable expedient for the diagnosis and the prognosis. The value of the liver-
biopsy for the diagnosis of decay processes such as abscesses and necrosis foci is.
just as an initial stage of leucosis, limited by preventing distomatosis.
Examining a liverbiopsy we get ideas concerning the structure of this organ, while the
function of the liver must be determined by means of liver function experiments.

En total on fit sur 108 animaux 116 biopsies hépadques.
Le matériel des patients a été divisé en groupes.

Cette division révéla que l\'examen de la biopsie est d\'importance décisive pour le
diagnostic et pour le pronostic de la congestion hépatique, au cas de processus
dégénératifs et de tumeurs l\'examen d\'une biopsie hépatique peut être décisif.
Dans plusieurs cas l\'examen d\'une biopsie hépatique peut être un moyen important
pour le diagnostic et le pronostic, par exemple de l\'ictère et de distomatose. La valeur
d\'une biopsie hépatique pour le diagnostic de processus dégénératifs, comme les abcès
et les foyers nécrotiques, est limitée, comme d\'un début de leucose, par la présence
de distomatose.

Grâce à l\'examen d\'une biopsie hépatique on obtient des données concernant la
structure de cet organe, tandisque la fonction du foie devra être déterminée en outre
avec des expériences de la fonction hépatique.

Bei 108 Tieren wurden insgesamt, 116 Leberbiopsien genommen.
Die Patiënten wurden in Gruppen eingeteilt.

Hieraus konnte die Konklusion gezogen werden dasz bei Leberstauung die Unter-
suchung einer Biopsie ein wertvolles Hilfsmittel ist für die Diagnose und die Prognose;
bei Zerfallsprozessen und Tumoren kann die Untersuchung einer Leberbiopsie die
diagnostische Entscheidung bringen.

In vielen Fällen wie beim Ikterus und bei der Distomatose kann die Untersuchung
von Leberbiopsien ein wertvolles Hilfsmittel sein für die Diagnose und die Prognose.
Der Wert der Leberbiopsie für die Diagnostik von Zerfallsprozessen wie Abszesse und
Nekrose Herde, wird genau so wie ein Anfang von Leukose, beschränkt durch das
Vorkommen von Distomatose.

Durch Untersuchung einer Leberbiopsie bekommt man Eindrücke über die Struktur
dieses Organes, während die Funktion der Leber mitbestimmt werden musz durch
Leberfunktionsproben.

En total se han cogidos en 108 animales 116 biopsias del higado.
El material dc los pacicntes fue dividido en grupos.

Asi resulto que en el caso de un higado estibado el examen de la biopsia es de una
significacion decisiva, para el diagnostico y el prognosis, en processos de decaimento
y tumores el examen de la biopsia puede scr decisivo para estos.
En muchos casos, como una ictericia y distomatosis, el examen de una biopsia puede
ser un medio precioso para cl diagnostico y el prognosis. El valor de la biopsia del
higado para el diagnostico de processos de decaimento, como abscesos y focos de
necrosis, es limitado, como tambien en el primer estado de leucosis, por la presencia
de distomatosis.

Examinando una biopsia del higado, uno obtiene datos sobre la estructura del higado,
mientras la funcion del higado tambien hay que determinar por experimentos de
funcion del higado.

Onder anafrodisie bij vrouwelijke dieren wordt verstaan, een verminderde
of ontbrekende geslachtsdrift, zich uitend in het uitblijven van de bronst of
in stille bronst.

Wanneer bij dit type van subfertiliteit geen andere dan endocriene stoor-
nissen een rol spelen, dan komt een hormonale behandeling van deze aan-
doening in aanmerking.

De gegevens, welke in deze mededeling zijn verwerkt, zijn ontleend aan
de volgende bronnen:

a. Een enquête over het vóórkomen en de behandeling van anafrodisie bij
varkens, gehouden onder de Nederlandse praktizerende dierenartsen, in
het voorjaar van 1963 (van ongeveer 600 formulieren werden er 102
terug ontvangen). Van de vele interessante gegevens, welke hieruit naar
voren kwamen, zij hier slechts een enkele conclusie vermeld.

b. Praktijk-proeven met het hormoonpreparaat PG-600, beschikbaar ge-
steld door Laboratoria Nobilis te Boxmeer. Deze proeven werden uit-
gevoerd in de periode van mei 1963 t/m mei 1964 in de provincies
Drenthe en Utrecht. De kosten van de behandeling werden voor de
veehouder betaald, mits de antwoordkaarten werden ingezonden.

In Drenthe werden 468 kaarten verzonden en 429 terug ontvangen; in
Utrecht werden alle 737 kaarten terug ontvangen.

De toediening van het preperaat is aldus: Aan het drooggevroren materiaal
wordt het solvens toegevoegd en het geheel achter het oor subcutaan inge-
spoten. Betrof de behandeling een geitzeug, dan werd nog 1 mg nobifollin
toegevoegd (zie onder).

Daar de gegevens, verkregen na toepassing van het preparaat PG-600 de
belangrijkste bron van informatie vormen, zij eerst gememoreerd, welke
de motieven zijn geweest voor de samenstelling van dit preparaat.

PG-600 is een kombinatie-preparaat van gonadotrope hormonen, bestaan-
de uit 400 I.E. follikel-stimulerend hormoon en 200 I.E. luteiniserend
hormoon.

Tot een therapie met gonadotrope hormonen werd besloten, omdat deze
het vermogen bezitten de ovaria te stimuleren en daarin morfologische en
funktionele veranderingen teweeg te brengen, die uiteindelijk leiden tot de
bereidheid van het vrouwelijke dier om te paren.

De hypofysen van alle zoogdieren produceren en secerneren een gonado-
troop hormoon-komplex bestaande uit FSH en LH.

1 Drs. W. A. J. Cromwijk en Drs. Y. H. P. Hardeman; dierenartsen, werkzaam
bij de Stichting Gezondheidsdienst voor dieren te Utrecht, resp. te Drenthe.

2 S. Reijenga; biol. kand., voorheen werkzaam bij Laboratoria Nobilis te Boxmeer.

Er zijn echter belangrijke verschillen tussen de verschillende zoogdieren
en ook in de verschillende stadia van een voortplantingscyclus van het
individuele dier, wat betreft de verhouding van de FSH en LH aktiviteit
van het gonadotrope hormoon-komplex. In het algemeen kan men stellen,
dat de FSH/LH verhouding groter is, wanneer een fysiologisch lange
bronst-periode voorkomt, zoals bijvoorbeeld bij paarden en varkens.
Crighton (1964) toonde aan, dat bij zeugen na het spenen en vlak
\\ óór de daarop volgende oestrus het gehalte aan hypofysair FSH in be-
langrijke mate het hypofysair LH gehalte overtrof. Op grond van deze
waarneming werd bij de samenstelling van het preparaat PG-600 de kom-
binade van FSH en LH zodanig gekozen, dat de hoeveelheid FSH twee-
maal de hoeveelheid van LH bedraagt.

Bij de behandeling van anafrodisie bij gelten werd aan de kombinade van
de beide gonadotrope hormonen nog 1 mg oestradiol monobenzoaat (nobi-
follin) toegevoegd. De bedoeling hiervan was de uiterlijke bronstsympto-
men, die bij gelten veelal moeilijker waarneembaar zijn dan bij zeugen,
te versterken.

Bij de toediening van oestrogene stoffen bij deze indikade moet men zich
altijd bev^aist zijn tussen Scylla en Charybdis door te varen. Enerzijds kan
de bronst worden versterkt, anderzijds kan de hypofyse geremd worden en
daarmee de ovulatie. Alleen een zeer lage dosering van oestrogene stoffen
(zowel natuurlijke als synthetische) is verantwoord. Waarschijnlijk is het
beter deze stoffen helemaal weg te laten en te vertrouwen op de endogene
produktie van oestrogenen in de ovaria onder invloed van gonadotrope
hormonen, hetgeen resulteert in een natuurlijke bronst.

De vraag of anafrodisie bij zeugen veel voorkomt, menen wij bevestigend
te moeten beantwoorden, althans wanneer dit wordt gemeten aan het
aantal gevallen, waarin behandeling wordt gevraagd.
Uit de enquête blijkt, dat naar schatting 9% van de fokzeugen voor ge-
noemde stoornis wordt behandeld. Het is ons gebleken, dat speciaal de
zeugen die nog nooit gebigd hebben (geitzeugen) ten opzichte van het
totaal aantal geslachtsrijpe zeugen, het meest blijken te lijden aan anafro-
di.sie (enquête: 59%; Drenthe: 42%; Utrecht: 61%).

Anafrodisie is een aandoening, welke mogelijk gebonden is aan het seizoen;
dit blijkt althans uit de Utrechtse cijfers. De resultaten van de behande-
ling waren hier in het vroege voorjaar (maart, april en mei) het slechtst
(65% werd bronstig binnen 10 dagen na behandeling, tegenover een ge-
middelde van 75%). Juli bleek de gunstigste maand met 90% posidef
resultaat. In Drenthe waren de resultaten niet duidelijk afhankelijk van
het seizoen.

Hoewel de aantallen wat klein werden voor het trekken van konklusies,
menen wij toch voorzichtig een verband te kunnen aantonen tussen het
resultaat van de behandeling en het aantal dagen dat verlopen is sinds de
biggen zijn gespeend (dus de duur van de anoestrale periode).

In tegenstelling tot de konklusie van Hansen (1960), komt uit de
Utrechtse cijfers naar voren, dat er waarschijnlijk een verband is met de
perioden waarin de oestrus kon worden verwacht; de kans op gunstig re-
sultaat is kort na het spenen het grootst. In Drenthe zijn hierover geen
gegevens verkregen.

De percentages van de dieren, die wèl bronstig werden na behandeling
t.o.v. het totaal aantal behandelde dieren in de betreffende periode, waren
als volgt (slechts de „piek"-waarden worden hier vermeld):
enkele dagen na het spenen : 100 % bronstig

tussenliggende periode
ruim 3 weken na het spenen
tussenliggende periode
ruim 6 weken na het spenen
periode na 6 weken

De wijzen waarop de gegevens in de beide genoemde provincies zijn ver-
werkt lopen helaas niet geheel parallel. Mede daarom is van de beide pro-
vincies afzonderlijk een tabel opgesteld.

70,4% bronstig

86,8% bronstig

42,1% bronstig

84,6% bronstig

52,3% bronstig

a. 24 gevallen waarbij de zeug na aanvraag voor behandeling inmiddels berig
was geworden (!).

c. 18 gevallen waarbij de verstrekte gegevens kennelijk onbetrouwbaar waren.
Alleen de dieren welke binnen 10 dagen na behandeling bronstig werden, zijn als
positief beschouwd (verreweg de meeste werden bronstig na 3-5 dagen).

62 Gevallen zijn buiten beschouwing gelaten, o.a. wegens varkenspest en verkoop.
Aleen de dieren welke na Ie inseminatie of dekking drachtig werden, zijn geteld.
Evenals in tabel I is hier de dracht bepaald na Ie dekking of inseminatie.

Het percentage is berekend van het totaal aantal dieren dat bronstig was ge-
worden en waarvan de drachtigheidsresultaten konden worden nagegaan. Een
berekening t.o.v. het oorspronkelijk aantal behandelde dieren zou wegens de
hiaten in de verstrekte gegevens geen goed beeld geven.

Om dezelfde redenen als onder kon van 60 tomen de grootte niet worden
bepaald. Ook de doodgeboren biggen worden bij het totaal en de gemiddelde
toomgrootte meegerekend.
7 drachtig verkocht, 2 verworpen.
2 drachtig gestorven.

De „output of progeny" per 100 behandelde dieren werd berekend door vermenig-
vuldiging van de percentages van kolom 3 en 4 en de gemiddelde toomgrootte
(kolom 5).

Een vergelijking van drachtigheidspercentages en toomgrootte bij dieren
die met en zonder hormonale behandeling bronstig geworden zijn, kan
ons een indruk geven over de waarde van de hormonale behandeling op
zichzelf.

Een vergelijking van drachtigheidspercentages bij natuurlijke dekking
met en zonder hormonale behandeling is moeilijk, omdat hierover te
weinig gegevens beschikbaar zijn voor de groep van de spontaan bronsdg
geworden dieren in dezelfde tijd en bij hetzelfde varkensras als bij de
proefgroep.

Anders ligt dit bij gebruikmaking van K.I.; hierbij is het drachtigheids-
percentage bij eerste inseminatie en de gemiddelde toomgrootte nauw-
keurig bekend (geboorteregistratie). Dc output of progeny per 100 ge-
insemineerde dieren is hier dus een betrouwbaar getal. Ook is hierbij be-
kend hoe de waarden zijn bij zeugen en gelten. Wanneer dit n.1. niet be-
kend is, dan boet een vergelijking van drachtigheidspercentage en toom-
grootte wel sterk aan waarde in.

In tabel III worden de resultaten vergeleken bij K.I., met een zonder
kunstmatig geïnduceerde bronst, in de provincie Utrecht. Het ras is hoofd-
zakelijk Groot Yorkshire. De gegevens van beide groepen zijn verkregen
over één jaar in de periode 1963/1964.

1. Bij de hormonale behandeling van anafrodisie is het te verwachten
resultaat mogelijk afhankelijk van het seizoen en waarschijnlijk van de
anoestrale periode.

2. Ten aanzien van de gebruilite preparaten is uit de enquête naar voren
gekomen, dat, hoewel de ondervraagden in het algemeen niet erg te-
vreden waren over het gebruik van alleen oestrogene stoffen, tóch nog
27,5% van hen deze wijze van behandeling toepasten.

3. Zeugen die bronstig worden na behandeling met PG-600 vertonen een
normale vruchtbaarheid.

Dat de vruchtbaarheid van de gelten na toepassing van het hormoon-
preparaat van Nobilis nog beneden de waarde blijft van die van de
gelten, welke op natuurlijke wijze bronstig werden, zal wel allermeest
zijn oorzaak vinden in organische afwijkingen bij de eerstgenoemde
categorie dieren.

Misschien waren de resultaten hier nog wel beter geweest, indien geen
nobifollin aan de gonatrope hormonen bij de geitzeugen was toege-
voegd.

In Drenthe en Utrecht zijn praktijkproeven genomen met het preparaat PG-600, ter
bestrijding van anafrodisie bij zeugen.

In Drenthe werden van de gelten en zeugen 74,1%, resp. 70,7% bronstig na be-
handeling. In Utrecht waren de resultaten van de behandehng dat 77,8%, resp.
70,2% van de behandelde dieren bronstig werden.

Field trials using the preparation PG-600 for the treatment of anaphrodisia in sows
were made in the provinces of Drenthe and Utrecht.

Of the gilts and sows, 74.1 per cent and 70.7 per cent respectively were in heat
following treatment in Drenthe. In Utrecht, results following treatment were 77.8
per cent and 70.2 per cent.

Dans les provinces de Drenthe et d\'Utrecht on a fait des expériences de pratique avec
le produit PG-600 contre l\'anaphrodisie des truies.

Dans la province de Drenthe 74,1% des truies jeunes et 70,7% des truies entrèrent en
rut après le traitement. Dans la province d\'Utrecht les résultats après le traitement
étaient resp. 77,8% et 70,2%.

Zur Bestreitung der Anaphrodisie bei Mutterschweinen wurden in den Provinzen
Drenthe und Utrecht mit dem Präparat PG-600 Praxisproben durchgeführt.
In Drenthe wurden von den Jungschweinen und Säuen 74,1% bezw. 70,7% nach der
Behandlung brünstig. In Utrecht waren die Resultate 77,8% bezw. 70,2%.

En las provincias de Utrecht y de Drente se ha hecho experimentos en la practica
con el preparado PG-600 para combatir la anafrodisia en cerdas.
En la provincia de Drente 74,1 por ciento de las cerdas y 70,7 por ciento de las
marranas entraron en celo despues el tratamiento. En la provincia de Utrecht los
resultados despues el tratamiento eran 77,8 por ciento y 70,2 por ciento respectiva-
mente.

C O 1 e, H. H. and C u p p s, P. T.: Reproduction in Domestic Animals, 1, pag. 335,
1959.

Crighton, D. B.: Proc. 5th International Congres Anim. Reproduction and
artificial Insemination, 2, 349, (1964).

Hammond, J.: Hormones in relation to fertility in farm animals. Brit. Med. Bull.,
11, 165, (1955).

Hansen, L. H.: Verslag van de werkzaamheden van hormoonpreparaten op de
vruchtbaarheid van zeugen met bronstgebreken (Uit de afdeling Obst en Gyn.
van de Kon. Diergeneeskundige en Landbouw Hogeschool te Kopenhagen), 1960.

R a s b e c h, N. O.: Undersogelser over anvendelsen af afrodisaca til gylte og seer,
Nord. Vet. Med., 5, 131, (1953).

De betekenis van de regelmaat van de oestrus
intervallen voor de runder K.I. ¹J

Na de eerste inseminatie wordt 65% van de koeien drachtig en na her-
haalde inseminatie blijft nog 10% gust. Bijna al deze guste dieren, die niet
of zeer moeilijk drachtig zijn te krijgen, vertonen klinisch geen afwijkin-
gen.

Tot voor kort werd aangenomen, dat ze een moeilijk waarneembare endo-
metritis hadden; dit is echter onjuist zoals o.a. is gebleken uit het onder-
zoek van De Bois (1961). Volgens hem vertonen klinisch normale run-
deren, die niet eerder dan 90 - 100 dagen p.p. worden aangeboden,
praktisch gesproken geen endometritis. Zijn ze vóór deze periode aan-
geboden, dan komt de afwijking in beperkte mate en slechts tijdelijk voor.
Volgens C asi da (1961) dient het verschijnsel van de repeat-breeders
te worden toegeschreven aan het niet tot stand komen van de bevruchting
of aan het verstoren van de drachtigheid. Door Erb c.s. (1958) is door
het laten dekken van maagdelijke pinken door goed fertiele of door steriele
stieren aangetoond, dat de voornaamste factor moet worden gezocht in
het niet optreden van de bevruchting. Andere Amerikaanse onderzoekers
(citaten Cole and Cups, 1959) hebben na het laten dekken van de
repeat-breeders steeds een aanvankelijke bevruchting geconstateerd. Dit is
echter niet altijd juist; het is nl. in bepaalde gevallen absoluut onmogelijk
dat de eicel wordt bevrucht. Volgens S c h a e t z (1963) zijn 9,5% van de
eicellen defect; de afwijking kan zelfs zo groot zijn, dat zij met behulp
van een gewone microscoop kan worden waargenomen. Voorts kunnen
de eicellen naast de eileidertrompet terecht komen of kan de eileider zijn
afgesloten. Ook wordt de een of andere vorm van erfelijke steriliteit vaak
vermeld; de eigenlijke oorzaak wordt echter in de regel in het midden
gelaten.

Bepaalde gevallen van steriliteit kunnen worden toegeschreven aan een
immunologische antigeen-antilichaamreactie tussen de gameten. Op het
vijfde internationale congres over de voortplanting is vorig jaar een reso-
lutie aangenomen, dat de kennis van de antigeenwerking van de gameten
en zijn betekenis bij de stoornis in de bevruchting en bij de embryonale
sterfte dient te worden uitgewerkt. Niet alleen moeten de foetale en de
maternale onverenigbaarheid worden onderzocht, maar ook de bescher-
ming van de gameten.

Zoals reeds is opgemerkt worden bij het klinisch onderzoek in de regel
geen afwijkingen gevonden. Men tracht daarom op de een of andere
manier een aanwijzing te vinden voor een verlaagde fertiliteit. Een storing
van de fertiliteit nu kan gepaard gaan met een abnormale geslachtsfunctie
en daardoor met een onregelmatige cyclus. Daar het duidelijkste symp-
toom van de cyclus de oestrus is, vormt deze een waardevolle indicatie
voor de voortplantingsconditie. De regelmatigheid van de cyclus, dus het

2 Dr. J. Hendrikse; lector Faculteit der Diergeneeskunde; Biltstraat 172, Utrecht

op tijd terugkeren van de oestrus, wordt als een performance test (pres-
tatie-toets) gebruikt, evenals het geboorte-interval, het drachtigheids-
percentage en het interval tussen de eerste inseminatie en het begin van
de drachtigheid. (N.N., 1957).

Onregelmatigheid van de cyclus vormt volgens diverse onderzoekers (zie
Erb, 1958) een economisch probleem. Volgens Erb c.s. (1958a) echter
bestaat er geen praktisch bezwaar om een normale koe met een abnormale
cyclus te dekken; zij maken echter een restrictie voor koeien met cycli,
die kleiner zijn dan 17 dagen, daar deze duidelijk een geringere (16%)
fertiliteit vertonen. Chapman c.s. (1937) vatten eeh onregelmatige
cyclus op als een waarschuwing voor te verwachten moeilijkheden. Ook
Stegenga (1951), Bonfert (1956), Eibl (1959) en Hall c.s.
(1959) vermelden geringere bevruchtingsresultaten van de inseminaties,
die binnen 17 dagen na de voorafgaande oestrus zijn uitgevoerd.
Volgens Schaetz (1963) begint een cyclus op de eerste dag van de
oestrus en deze periode loopt van de eerste tot de tweede dag. Hierna
komt de metoestrus (periode van teruggang) van de 2e tot de 5e dag, ver-
volgens de dioestrus (rust) van de 5e tot de 18e dag en tot slot de pro-
oestrus van de 18e tot de 21ste dag.

Ook aan de hand van de postoestrale bloeding kan de regelmaat van de
oestrus worden beoordeeld. Deze treedt echter slechts op bij iets meer dan
de helft van de pinken en bij minder dan de helft van de runderen. Dit
uitwendig waarneembaar verschijnsel is dus voor het controleren van de
cyclus minder geschikt.

Dc oestrus en de ovulatie komen tot stand en worden gereguleerd door
factoren, die grotendeels onder invloed staan van hormonale en neuro-
vegetatieve impulsen. Verschillende uitwendige factoren spelen hierbij
een rol. Bij een goede regulering wordt de regelmaat niet gemakkelijk ver-
stoord. Volgens Erb (1958) is echter bij de runderen het peil van de
geslachtshormonen laag, zodat bij deze dieren het hormonale evenwicht
en dus ook dc cyclus veel eerder in de war raakt. Zodoende komen bij de
runderen meer gevallen voor van an-oestrus (periode van sexuele inactivi-
teit), van suboestrus (stille bronst) en van anovulatoire oestrus (zonder
ovulatie).

Bij het waarnemen van een geval van anoestrus moet er altijd aan worden
gedacht, dat een anoestrus echt maar ook schijnbaar kan zijn. Zo vertoont
volgens Hall c.s. (1959) in Louisiana de helft van de koeien een oestrus-
duur, die korter is dan 12 uur en daar voorts bij 54,8% de oestrus in de
nachtelijke uren begint, wordt onder normale omstandigheden deze niet
altijd waargenomen.

Een controle van de dieren om de 6 uur geeft goede resultaten. Is deze
echter om 6, 12 en 18 uur, dan wordt 10% van de gevallen niet waar-
genomen; een controle orn 6 en 18 uur geeft t.o.v. de eerste methode een
verlaging van 19,9%.

Salisbury c.s. (1953) hebben in de maanden januari - maart de mees-
te gevallen van anoestrus geconstateerd. Door uitwendige factoren, zoals
het langer worden der dagen, wordt de normale regelmaat weer hersteld.
Worden de koeien, die voor hun koppelgenoten niet staan en bij het
onderzoek wel degelijk in de oestrus (suboestrus) zijn, geïnsemineerd, dan
wordt een normaal drachtigheidspercentage verkregen. Treden oestrus-

verschijnselen na de concepde op, dan kan van een afwijking worden ge-
sproken. Bij 14,4% van de onderzochte runderen en in 3,4% van alle ge-
vallen, is dit verschijnsel door Hall (1959) gevonden.
Volgens Asdell c.s. (1949), Chapman (1937) en Eibl (1959) be-
staan er individuele verschillen betreffende de lengte van de bronstcyclus
en het oestrusinterval. De intervallengte is erfelijk bepaald en recht even-
redig met de lengte van de oestrus. Oudere dieren vertonen een langere
oestrus en hebben ook grotere intervallen.

Ook het seizoen, of beter nog de buitentemperatuur, heeft invloed op de
lengte. W e b e r (citaat H e t z e 1, 1940) heeft geconstateerd, dat de inter-
vallen in de winter iets groter zijn. In de tropen bedraagt de gemiddelde
oestrusduur 11,9 uur (Hall c.s., 1959), de intervallen zijn hier dus klei-
ner. Boyd c.s. (1961) konden wat betreft de intervallen geen seizoen-
invloed vinden; ook ontkennen deze onderzoekers het bestaan van duidelijke
verschillen tussen de rassen.

Bij het beoordelen van de gemiddelde intervallen, moet de wijze van be-
rekenen niet uit het oog worden verloren. De ene schrijver gebruikt alle
gevonden intervallen, terwijl een ander de lange intervallen van de be-
rekening uitsluit. De grenzen van de normale intervallen (60-70%) worden
zeer verschillend getrokken: 17-24 dagen (citaat Salisbury, 1961), 17-
25 dagen (citaat Salisbury, 1961), 17 tot 27 dagen (Chapman
C.S., 1937), 18-24 dagen (cit. Hetzel, 1940), 18-25 dagen (cit. Salis-
bury, 1961; Götze, 1949 en Erb, 1958) en 19-23 dagen (Eibl, 1959).
Uit deze gegevens blijkt, dat de onderste begrenzing van de normale inter-
vallen bij de diverse schrijvers varieert van 17 tot 19 en de bovenste van 23
tot 27 dagen.

Ten gevolge van het verschil in indeling van de normale intervallen, lopen
ook de grenzen voor de abnormale uiteen. De onderverdeling is eveneens
verschillend. Voor de verkorte intervallen wordt volgens Chapman
(1937) 4-16 dagen genomen en volgens Hetzel (1940) 8-14 dagen en
15-17 dagen.

Van alle intervallen liggen 5 a 6 tot 10% in de groep van de verkorte. Ze
gaan gepaard met een verminderde vruchtbaarheid (Eibl, 1959), die
wordt veroorzaakt door ovariumcysten; ook komen zij vcx)r bij dieren die
pas hebben gekalfd en waarbij de normale toestand zich nog niet heeft her-
steld.

Intervallen van 34 dagen en langer zijn een indicatie voor ovariële af-
wijkingen (Chapman, c.s., 1937). Als de extreem lange niet worden
meegeteld lopen de gemiddelde intervallen niet ver uiteen. Zo wordt voor
pinken 20, koeien 21 en voor koeien van 13 jaar en ouder 22 dagen gevon-
den (Erb, 1958). Voorts is het percentage van de intervallen dat op een
bepaalde intervallengte valt, in de regel kleiner dan 15%.
Wordt een onderscheid gemaakt tussen normale- en probleemkoeien, dan is
het aantal normale dieren in de klasse 19-23 en het aantal probleemkoeien
in de klasse 24-33 het grootst.

Ook tussen de intervallen van ongedekte en gedekte dieren bestaan ver-
schillen. Worden de intervallen, die groter zijn dan 35 niet meegeteld, dan
bedraagt het gemiddelde interval van de eerste groep 20,8 dagen en van de
tweede gedekte groep 22 dagen (E r b, 1959). Worden alle intervallen mee-
gerekend dan zijn de gemiddelden 29,7 dagen en 39,2 dagen (E rb, 1958).
Worden van de ongedekte en de gedekte groep de percentages van de nor-

male intervallen berekend, dan worden verschillen gevonden die variëren
van 1,3 tot 15,6%.

Indien normale runderen met fertiele stieren worden gepaard, heeft vrijwel
steeds bevruchting van de eicellen plaats (citaten Cole and Cups,
1959); door minder ferdele stieren wordt slechts 72% bevrucht. Na een
periode van 60-90 dagen gaan van deze groepen respectievelijk 25,5 en
14,9% van de bevruchte eicellen verloren, zodat de drachtigheidspercen-
tages 74,5 en 61,2 worden.

Volgens Bayer (1964) komt bij normale koeien 15-20% en bij de repeat-
breeders 40-60% embryonale sterfte voor. Volgens citaten van G o 1 e and
Cups (1959) wordt bij de repeat-breeders 38% niet bevrucht.
Daar er bovendien een embryonale sterfte is van 29%, worden na 33 dagen
slechts bij 33% van de dieren normale embryo\'s gevonden.
Deze vroeg-embryonale sterfte is reeds door Hammond in 1914 be-
schreven en is een belangrijke voortplantingsstoomis (Erb, c.s., 1958).
Het hoe en waarom is moeilijk te doorgronden, al bestaat er wel verband
met een aantal uitwendige en fysiologische factoren.

Daar de opbrekers na een dekking een langer en onregelmatiger interval
hebben, kan door een vergelijking van gedekte en ongedekte dieren, de ver-
moedelijke embryonale sterfte worden berekend. Zo is door Erb, c.s. (1958)
een embiyonale sterfte berekend van 20,6%; bovendien treedt bij 7,2%
van de dieren abortus op, zodat het totale verlies 27,8% is.
Het grootste verlies door embryonale sterfte ontstaat in de tweede helft van
de eerste conceptiemaand (Bayer, 1964) of 16-34 dagen na de be-
vruchting (cit. Erb, C.S., 1958).

Het is van belang of het ovum afsterft vóór of na het ontstaan van het
corpus luteum graviditatis (Lain g, 1952). Heeft het afsterven plaats na-
dat het ovum de tuba heeft verlaten en voordat invloed is uitgeoefend op
het corpus luteima om te gaan persisteren, dan komt de oestrus weer op de
normale tijd. Treedt de sterfte op na de overgang van het corpus luteum
periodicum in het corpus luteum graviditatis, dan ontstaat de oestrus na een
verlengd interval t.g.v. het tijdelijk in functie blijven van het corpus luteum.
Volgens Rows on (1959) komt het ei na een normale passage van 3-4
dagen in een 8-16 cellenstadium in de uterus. Bij het begin van de implan-
tatie (11-12e dag) eindigt de periode van het ei en begint de periode van
het embryo. De daarop volgende foetale periode begint na een graviditeit
van 45 dagen. Dat de embryonale sterfte en vroeg foetale dood nog steeds
een groot probleem vormen, blijkt ook uit een resolutie, die op het vijfde in-
ternationale congres voor .Animal Reproduction and Artifical Insemination
is aangenomen. Hierin is gewezen op de noodzaak van het voortzetten van
de studie over de oorzaak en de controle van deze sterfte.

Daar in de regel bij opbrekende koeien geen klinische afwijkingen worden gevonden,
spelen vermoedelijk andere, moeilijk waarneembare oorzaken een rol. In de eerste
plaats is het mogelijk dat na een inseminatie geen bevruchdng heeft plaats gehad
t.g.v.: afwijkende ejaculaten, het niet aanwezig zijn van normale eicellen in de tuba,
een afwijkend vrouwehjk genitaal-apparaat, onverenigbaarheid van de gameten, of
een verstoorde hormooncirculatie. In de tweede plaats kan na de bevruchting de
verdere ontwikkeling in een vroeg stadium worden verstoord.

Een verminderde fertiliteit kan met een abnormale geslachtsfunctie samen gaan. Door
deze abnormale functie kan een onregelmatige cyclus worden veroorzaakt. De lengte

van de normale cyclus of interval (60-70% van alle cycli) is afhankelijk van indivi-
duele verschillen, van de leeftijd en van het klimaat. Verkorte intervallen worden in
10% en verlengde in ± 30% van de gevallen gevonden.

Verlengde intervallen worden vooral bij probleemkocien waargenomen en hier speelt
de vroeg embryonale sterfte een grote rol. Deze sterfte kan worden veroorzaakt of in
de hand gewerkt door abnormale gameten, de leeftijd van de spermiën, afwijkingen
van het vrouwelijk genitaal apparaat, het te vroeg insemineren van koeien na de
partus, de leeftijd van het rund, slechte coördinatie tussen inseminatie en ovulade
en de buitentemperatuur.

As clinical lesions are usually not observed in cows continuing non-pregnant after
service, other causes which are not readily identifiable are probably involved.
To begin with, the fact that insemination failed to result in impregnation may be due
to: abnormal ejaculates, absence of normal ova in the uterine tube, abnormal female
reproductive organs, incompatibility of gametes or impaired circulation of hormones.
Secondly, the subsequent development following impregnation may be disturbed at
an early stage.

Reduced fertility may be associated with abnormal sexual function. This abnormal
function may give rise to an irregular cycle. The length of a normal cycle or interval
(sixty to seventy per cent of all cycles) will vary with individual differences, age and
climate. Reduced intervals are observed in ten and extended intervals in thirty per
cent of the cases.

Extended intervals are mainly observed in problem cows and eariy embryonic deaths
are an important factor in these cases. These deaths may be caused or promoted by
abnormal gametes, the age of the spermatozoa, pathological changes in the female
reproductive organs, premature insemination of cows after parturition, the age of the
cow, inadequate co-ordination between insemination and ovulation and the outside
temperature.

Comme l\'on ne constate généralement pas de troubles cliniques chez les vaches
stériles, il est probable que d\'autres facteurs difficiles à constater jouent un rôle dans
ce processus.

En premier lieu il est possible qu\'après l\'insémination il n\'y ait pas eu de fécondation
par suite de: éjaculats anormaux, l\'absence d\'ovules normales dans l\'oviducte,
anomalie de l\'appareil génital féminin, incompatibilité des gamètes ou une circulation
hormonale troublée. En second lieu il est possible qu\'après la fécondation l\'évolution
ultérieure soit dérangée dans un stade précoce.

Une fertilité diminuée peut coïncider avec une fonction sexuelle anormale. Cette
fonction anormale peut causer un cycle irrégulier. La durée du cycle normal ou
intervalle (60-70% de tous les cycles) dépend de différences individuelles, dc l\'âge
et du climat. On trouve en 10% des cas des intervalles raccourcis et en 30% environ
des intervalles prolongés.

Les intervalles prolongés sont constatés surtout chez des vaches problématiques, et
dans ce cas la mortalité embryonnaire prématurée joue un grand rôle. Cette mortalité
peut être causée ou amenée par des gamètes anormaux, l\'âge des spermatozoïdes, par
des anomalies dans l\'appareil génital féminin, l\'insémination de vaches succédant trop
rapidement après la parturition, l\'âge des vaches, finalement par une mauvaise
coordination entre l\'insémination et l\'ovulation et la température au dehors.

Da in der Regel bei nicht aufnehmenden Kühen keine klinischen Abweichungen
gefunden werden, spielen vermutiich andere, schwer wahrzunehmen Ursachen eine
Rolle.

Erstens ist es möglich, dass nach einer künstlichen Besamung keine Befruchtung
stattgefunden hat als Folge von: abweichenden Ejakulaten, Nichtvorhandensein nor-
maler Eizellen in der Tuba, abweichendem weiblichen Genitalapparat, Unverein-
barkeit der Gameten oder gestörter Hormonzirkulation. Zweitens kann im frühen
Stadium nach der Befruchtung die Weiterentwicklung gestört werden.
Eine verringerte Fruchtbarkeit kann mit einer anormalen Geschlechtsfunktion gepaart
gehen. Durch diese anormale Funktion kann ein unregelmässiger Zyklus eintreten.
Die Dauer des normalen Zyklus oder Intervalls (60-70% von allen Zyklen) ist von
individuellen Unterschieden, dem Alter und dem Klima abhängig. Kürzere Intervalle
wurden in 10% und verlängerte in ± 30% der Fälle gefunden.

Längere Intervallen werden vor allem bei Problemkühen wahrgenommen und hier
spielt die frühe embryonale Sterblichkeit eine grosse Rolle. Diese Sterblichkeit kann
verursacht oder gefördert werden durch anormale Gameten, Spermaalter, Ab-
weichungen des weiblichen Genitalapparates, zu frühzeitige künsthche Besamung der
Kühe nach dem Partus, Alter der Kühe, schlechte Koordination zwischen Besamung
und Ovulation und Aussentemperatur.

Puesto que en general en vacas con déficiente facultad de adaptacion no se encuentren
anomalias clinicas, probablemente otros motivos dificilmcnte perceptibles desempenen
un papel.

En primero lugar, es posible que despues una inseminacion no habia fecundad a
causa de ejaculados anormales, no habia ovulos normales, en la tuba, una anomalia
genital feminal, una incompatibihdad de los gametos o una circulacion de hormonas
turbada. En el secundo lugar es posible que despues la fecundad un desarrollo es
disturbado en un estado temprano. Una fertilidad reducida puede acomodarse con
una funcion sexual anormal.

Esta funcion anormal ouede causar un ciclo irregular. La duracion del ciclo normal
o intervalo (60-70 por ciento de todos los ciclos) es dependiente de diferencias
individuales, de la edad y del clima. Intervalos cortos se encuentren en 10 por ciento
y intervalos prolongados en mas o menos 30 por ciento de los casos.
Intervalos prolongados se observen especialmcnte en vacas problematicas, es ahi que
la mortahdad embrionale desempene un papel grande. Esta mortalidad puede ser
causada o estimulada por gametos anormales, la edad de la espcrma, anomalias del
tracto genital feminal, inseminandos vacas demasiado temprano despues el parto,
la edad de la vaca una mala coordinacion entre inseminacion y ovulacion y la
temperatura afuera.

of dairy cattle. Cornell Vet., 39, 389, (1949).
Bayer, W.:Gefährdungen des frühembryonalen Lebens. Vet.Med. Nachr., 155,
(1964).

Bois, C. H. W. De: Endometritis cn vruchtbaarheid bij het rund. Dissertatie,
Utrecht, (1961).

B o n f e r t, A. : Brunstgeschehen und Fruchtbarkeit beim Rinde. III Int. Congress

Animal Reprod., Cambridge, (1956).
Boyd, H. and R e e d, H. C. B. : Investigations into the incidence and causes of

infertiHty in dairy cattle. Brit. vet. ]., 117, 18, (1961).
C a s i d a, L. E. : Present status of the repeat-breeder cow problem. J. Dairy Sci.,
44, 2323, (1961).

Chapman, A. B. and C a s i d a, L. E.: Analysis of variation in the sexual cycle
and some of its component phases with special reference to cattle, ƒ. agr. Res., 54,
417, (1937).

C o 1 e, H. H. and C u p s, P. T. ; Reproduction in domestic animals, vol. II. London,
(1959).

Erb, R. E., Ehlers, M. H. and Morrison, R. A.: Environmental influences
on frequency of estrous cycles. Bull. 583, Inst. Agr. Set., State College of
Washington, (1958).

Erb, R. E. and Ehlers, M. H.: Fertility rates of cows bred following estrous
cycles of varying lengths. J. Dairy Sei., 41, 671, (1958a).

Erb, R. E. and Holz, E. W.: Factors associated with estimated fertilization and
service efficiency of cows. J. Dairy Sei., 41, 1541, (1958b).

Erb, R. E., Ehlers, M. H. and Morrison, R. A.: Wash. St. Agric. Exp. Sta.,
Bull. 583 (citaat A. Br. Abstr., 1959).

Hall, J. G., Bran ton, C. and Stone, E. J.: Estrous, estrous cycles, ovulation
time, time of service and fertility of dairy cattle in Louisiana. J. Dairy Sei., 42,
1086, (1959).

Laing, J. A.: Early embryonic mortality. II Int. Congress Animal Reprod., Copen-
hagen, (1952).

N. N.: Breeding difficulties in dairy cattle. Cornell Univ. Agr. Exp. Station, Ithaca,
New York. Bull. 924, (1957).

Salisbury, G. W., B r a 11 o n, B. W. and Foote, R. H.: The bull as one
cause of delayed returns to service in artificial breeding. J. Dairy Sei., 35, 250,
(1952).

R o w s o n, L. E.: Experimental aspects of reproduction in farm animals. XVI Int.
Vet. Congress, (1959).

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, Afdeling Rotterdam.

Ofschoon het houden van kippen voor produkde en slachtdoeleinden reeds
eeuwen wordt bedreven, is men gedurende de laatste tien tot twintig jaar
in Nederland pas begonnen met de sterke intensivering van de pluimvee-
houderij, zoals deze al eerder in Amerika werd toegepast. Deze inten-
sivering houdt naast verbetering van rassen en voer, tevens een revolutio-
naire ommekeer in de hokkenbouw in.

Waar het vroeger wenselijk werd geacht dat de jonge hennen tijdens de
opfokperiode buiten liepen, is het thans normaal dat de dieren zonder
„uitloop" worden grootgebracht. Het aantal produktiedieren per vierkante
meter hokruimte is gestegen van 2 tot 7, terwijl mestkuikens worden ge-
houden in een aantal van 15-20 per vierkante meter. Dat deze dierconcen-
tratie ook invloed heeft gehad op het ziektespectrum dat bij het pluimvee
wordt waargenomen ligt voor de hand. De tienduizenden dieren welke onder
zeer kunstmatige omstandigheden worden gehouden, zijn een ideale voe-
dingsbodem voor tal van ziekten. Daarnaast heeft ook de invoer van nieuw
fokmateriaal uit andere landen voor de uitbreiding van het aantal ziekte-
verwekkers gezorgd. Eén van deze, voor ons land nieuwe ziektebeelden
is C.R.D.

Hoewel coryza, veroorzaakt door Haemophilus gallinarum, zowel als coryza
opgewekt door de lichaampjes van Nelson (1935) in Nederiand reeds
lang bekend waren (de Blieck, 1942), kwam het vroeger niet tot de
chronische ontsteking van de diepere luchtwegen zoals wij die thans zien
Pas na de introductie van pseudovogelpest en infectieuze bronchitis nam
de ernst der ademhalingsziekten bij het pluimvee toe. Deze beide virus-
infecties verliepen aanvankelijk zeer heftig en brachten ernstige ziekten
teweeg. In de loop der jaren verminderde de heftigheid, zodat ze thans in
ongecompliceerde toestand kunnen veriopen als lichte, nauwelijks waai--
neembare ademhalingsstoringen. Daar tevens goede vaccins kunnen worden
aangewend, is de directe schade door beide ziekten veroorzaakt niet meer
zo groot.

Desondanks zyn zowel de „wilde" als de vaccinstammen van pseudovogel-
pest en infectieuze bronchitis toch nog vaak mede oorzaak van grote ver-
liezen, omdat zij een activerende werking op latent aanwezige PPLO\'s
kunnen ontplooien. Nelson beschreef in 1935 een coryza welke werd
veroorzaakt door kleine coccoide, onbeweeglijke lichaampjes.

Deze micro-organismen werden ook door G h u in 1954 aangetoond in een
groot aantal gevallen van corzya en chronische ontstekingen van de adem-
halingsorganen. Reeds korte tijd later werden door tal van onderzoekers
isolaties van deze „cocco-bacilloform bodies" bericht. Vanwege de grote
overeenkomst met de verwekker van de pleuro-pneumonie bij de runderen
werden ze „pleuro-pneumonia like organisms" genoemd. De naam „myco-
plasma" is hiermede synoniem.

Het bleek echter dat een groot aantal van G h u \'s geïsoleerde stammen niet
in staat waren ziekteverschijnselen te ontwikkelen. G h u maakte daarna een
indeling in pathogene kiemen (pathogene PPLO of Mycoplasma gallisep-
tieum) en apathogene (apathogene PPLO of Mycoplasma gallinarum) op
basis van de in onderstaande tabel nader aangeduide eigenschappen.

„pathogene"

PPLO

lichaampjes

van Nelson.

Mycoplasma

galliseptieum

respiratory disease" of C.R.D. genoemd, in feite dus een patholoog-ana-
tomische benaming. Enige verwarring ontstond in de literatuur door het
gebruik van de naam C.R.D. Terwijl sommige onderzoekers onder C.R.D.
het gehele complex van ademhalingsstoornissen wilden zien gerangschikt,
wilden anderen onder C.R.D. alleen zuivere PPLO-infecties betrekken.
Die ziekten, waarbij alleen een PPLO-infectie kan worden aangetoond,
vallen onder het begrip „mycoplasmosis".

C.R.D. brengt jaarlijks enorme schade toe aan de pluimveehouderij. In de
aangetaste koppels treedt sterfte op, terwijl een groot financieel verlies ont-
staat, doordat de „broilers" het slachtgewicht niet tijdig bereiken. Indien
keuring van de slachtprodukten plaatsvindt, wordt een groot gedeelte der
kuikens geklasseerd in een lagere uitbetalingsklasse. Bij leghennen treedt
een aanzienlijke produktiedaling op. Naast deze legdaling wordt, wanneer
het fokdieren betreft, ook een verlaagd bevruchtings- en uitkomstpercen-
tage van de broedeieren vastgesteld.

Het optreden van C.R.D. is afhankelijk van de stressfactoren en de PPLO
besmettingsgraad. In het algemeen kan gezegd worden dat de ziekte zich
ontwikkelt 2-3 weken na het optreden van de activerende factoren, bij een
voldoende hoeveelheid PPLO en in aanwezigheid van pathogene colibac-
teriën. Aangezien kuikens veelal tegen I.B. en P.V.P. geënt worden op een
leeftijd van drie weken, zag men dientengevolge C.R.D. bij voorkeur op
de leeftijd van 5 weken optreden. In verband met de grote invloed, speciaal
van I.B.-vaccins, zagen talrijke kuikenmesters dan ook af van vaccinatie.
Aangezien het echter praktisch onmogelijk blijkt te zijn om grote koppels
vrij te houden van I.B. is men hiervan gedeeltelijk weer teruggekomen.
Men heeft thans de volgende mogelijkheden:

b. niet enten, met de mogelijkheid dat er spontane infecties optreden met
grotere virulentie dan de gebruikte vaccinstammen, hetgeen resulteert
in een hogere uitval.

c. vervroegde entingen, daarbij gebruik makend van het verschijnsel dat
onder de leeftijd van 3 weken weinig PPLO-spreiding is opgetreden
(OlesiukenVanRoekel, i960).

De complexe aetiologie van de C.R.D. heeft tot gevolg dat het analyseren
van de causale factoren, door middel van laboratoriumonderzoek, een zeer
bewerkelijke zaak is geworden, die niet in alle gevallen tot een bevredi-
gende oplossing zal kunnen worden gebracht. Men heeft hiervoor nodig
de sectiegegevens en een bacteriologisch, virologisch en serologisch onder-
zoek. Een behandeling van deze punten is het volgende doel van ons artikel.

Indien we de mogelijkheid hebben tot selectie van het sectiemateriaal,
verdient het aanbeveling om behalve dode en zieke dieren, ook levende
dieren (voor het serologisch onderzoek) te betrekken uit die hokken waar
de ziekte het eerst werd waargenomen en uit die hokken waar nog geen
ziekteverschijnselen werden gezien.

welke in vele combinaties kunnen voorkomen. Onderstaande tabel geeft de
sectiebevindingen weer, die werden waargenomen bij een groep dieren, af-
komstig uit een typische „C.R.D.-koppel". De kuikens 1 en 7 werden dood
aangevoerd.

Bij leghennen geven chronische ademhalingsziekten minder duidelijke sec-
tiebeelden dan bij mestkuikens. We krijgen dan ter onderzoek aangeboden
vermagerde, z.g. „opdrogende" dieren, welke lijden aan snot.
In de meeste gevallen worden een tracheitis, sinusitis en coryza vastgesteld,
terwijl zich slechts in enkele gevallen een typische luchtzakontsteking heeft
ontwikkeld.

Uit die levende dieren, waarbij we tijdens de sectie luchtzakontsteking met
geel exsudaat vonden, alsmede uit die dieren waarbij een pericarditis,
perihepatitis of peritonitis werd vastgesteld, kan doorgaans een E. coli ge-
isoleerd worden. Deze colistammen blijken over het algemeen pathogeen te
zijn voor proefkuikens. De CoUtypering staat momenteel sterk in de belang-
stelling, temeer daar een correlatie tussen zekere antigeentypes en patho-
geniteit is komen vast te staan.

Behalve E. coli kunnen uit de ontstoken luchtzakken nog andere kiemen
worden geïsoleerd en wel o.a. Proteus, Staph, aureus. Staph, albus, welke
eveneens secundaire ontstekingen teweeg kunnen brengen.

Het bacteriologisch onderzoek van de ontstoken sinus van leghennen levert
in het algemeen een veelheid van bacteriesoorten op, welke veelal niet
primair pathogeen zijn. Wel kunnen deze kiemen zich in de sinus vermeer-
deren en door hun aanwezigheid een chronische ontsteking onderhouden.
Uitgesproken pathogeen is Haemophilus gallinarum, die vaak geïsoleerd
wordt uit sinus en faciaal oedeem van kippen welke lijden aan acute
coryza. Haemophilus is te kweken op chocoladebloedplaten bij 37° C in een
atmosfeer met 10% CO2. Deze bacterie geeft aanleiding tot een acute
sinusitis met zeer korte incubatietijd (3-5 dagen), welke, indien geen com-
plicatis zijn ontstaan, goed reageert op streptomycine (200 mg per dier
intramusculair).

Het cultureel onderzoek op PPLO kan het best geschieden bij dieren welke
in de acute fase van de ziekte verkeren. Uit chronische ontstekingen iso-
leert men veelal secundaire kiemen, welke de gebruikte media overgroeien
en zo een goede beoordeling onmogelijk maken. Het best lenen zich voor
onderzoek trachea en luchtzakken. Het aantal media, dat geschikt geacht
wordt voor het kweken van PPLO is zeer groot.

Het meest gebruikt worden echter de vaste en vloeibare bodem volgens
A d 1 e r of modificaties hiervan.

Aangezien de kweekmethode op PPLO weinig gevoelig is, is een negatieve
kweek niet bewijzend voor het niet aanwezig zijn van PPLO.
Voor een nauwkeuriger onderzoek kan men trachten PPLO te cultiveren
in de dooiers van zes dagen bebroede, bevruchte PPLO-vrije kippeëieren.
De aspecifieke sterfte ten gevolge van andere banale secundaire infecties is
ondanks antibiotica toevoeging (1000 E/penicilline/ml) hierbij echter zeer
hoog. Met behulp van de Giemsakleuring zijn PPLO\'s overigens ook aan te
tonen in directe uitstrijk preparaten van trachea, sinus en begroeide media.
Daar ook slijmpartikels en bacteriën ten dele meekleuren is de beoordeling
van deze preparaten zeer moeilijk. Mogelijk zal hier de immunoflorescentie-
microscopie in de toekomst de oplossing brengen.

Het virologisch onderzoek wordt met materiaal van hersenen, trachea,
longen en luchtzakken verricht, hetwelk onder toevoeging van antibiotica,
vermalen wordt en gebracht in de allantoisholte van tien dagen bebroede,
bevruchte kippeëieren.

Indien het inoculum pseudovogelpest-virus bevat, sterven de geënte eieren
na 3 tot 5 dagen. De uit de eieren afkomstige, virushoudende allantois-
vloeistof, veroorzaakt dan een agglutinatie van toegevoegde gewassen kippe-
erytrocyten. Deze hemagglutinatie treedt niet op, indien men het virus in
het eimateriaal neutraliseert met een bekend positief pseudovogelpest-anti-
serum.

Aangezien ook de vaccinstammen op dezelfde manier kunnen worden ge-
isoleerd, kan men, indien de dieren kortgeleden geënt werden op deze wijze
niet vaststellen of het gekweekte agens een veld- dan wel een vaccinstam is.
Het virologisch onderzoek op infectieuze bronchitis duurt over het algemeen
langer en vindt plaats in combinatie met de bovenbeschreven pseudovogel-
pestisolatie. Geënte eieren, welke niet sterven aan laatstgenoemd virus
worden bebroed tot 6 dagen na de infectie, waarna een volgende eipassage
wordt ingezet. In de tweede of latere passage treden dan bij de positieve
gevallen afwijkingen bij de embryonen op, te weten: dwerggroei, pootmis-
vormingen en uraatneerslagen in de nieren. Het embryo ligt als een bal in-
eengerold met de pootjes op de kop.

Het serologisch onderzoek op PPLO kan reeds direct geschieden bij het
levende dier.

Een druppel bloed wordt op een verwarmd schommelkastje of voorwerp-
glaasje gemengd met een iets grotere hoeveelheid gekleurd PPLO-antigeen.

Deze „heel" of „vor\'-bloed-agglutinatie-reaetie wordt geheel uitgevoerd als
de pullorum-agglutinatie, doch met PPLO-antigeen in plaats van pullorum-
antigeen. Een positieve reactie verraadt zich binnen de minuut door het
ontstaan van grove gekleurde vlokken.

Indien de reactie dubieus verloopt of wanneer een meer exacte titer wordt
gewenst, kunnen de hemagglutinatieremmings- of de buisjesagglutinatie-
titer van het serum worden bepaald.

Antistoffen tegen dit virus kunnen in het serum worden aangetoond met
behulp van de hemagglutinatieremmings (H.A.R.) reactie en de serum-
neutrahsatietest (S.N.). De H.A.R.-titer kan na een doorgemaakte ziekte
of enting zeer hoog zijn, maar daalt in het algemeen vrij snel.
Na het verdwdjnen van de H.A.R.-titer vinden we toch nog vaak positieve
S.N.-waarden.

I.B. antistoffen kunnen eveneens worden aangetoond met behulp van een
serumneutralisatie-test. Positieve titers treden echter pas 2/2-3 weken na
de infectie op.

Het behoeft geen betoog, dat een éénmalig positief serologisch onderzoek
niet zonder meer bewijzend behoeft te zijn voor een recent doorgemaakte in-
fectie. Ook vroegere vaccinatie, respectievelijk infectie, kunnen het dier een
titer hebben bezorgd.

Voor een volledig serologisch onderzoek zullen dus sera moeten worden
gecontroleerd, welke werden afgenomen in de acute ziektefase, en sera
welke afkomstig zijn van dieren in de herstelfase.

Reeds lange tijd heeft men getracht doeltreffende middelen ter voorkoming
en genezing van C.R.D. te vinden. Bij het testen van de werkzaamheid
van geneesmiddelen ontstond behoefte aan een methode om de ziekte kunst-
matig op te wekken.

Hiertoe kan men de volgende procedure volgen. PPLO-vrije kuikens
worden op een leeftijd van drie weken besmet met infectieuze bronchitis.
Indien de infectie manifest wordt door het optreden van ademhalingssto-
ringen op de vierde of vijfde dag na besmetting, worden de dieren intra-
tracheal geïnfecteerd met een pathogene PPLO-cultuur. Zes dagen na het
toedienen van de PPLO wordt op gelijke wijze een cultuur van een bekend
pathogene E. coli in de luchtwegen gebracht. In aansluiting op deze be-
handeling ontwikkelt zich zonder uitzondering een typische C.R.D.
Geen C.R.D. ontstaat er echter, indien men nalaat de dieren te infecteren
met Mycoplasma. Deze waarneming bracht vele onderzoekers er toe, te
trachten PPLO-vrije dieren te fokken als gebruiksdier.
Ofschoon het op laboratoriumschaal goed mogelijk was om vast te stellen
of een groep dieren lijdende was geweest aan een Mycoplasma-miectie, was
toch de daarbij gebruikte buisjesagglutinatie volgens Adler (1959) te
arbeidsintensief voor praktijkdoeleinden.

Ook de hemagglutinatieremmingsreactie van Jungherr (1959) is weinig
geschikt voor het onderzoek van zeer grote aantallen dieren. De later ont-
wikkelde serumplaat agglutinatie bracht veel verbetering, doch steeds was
het nog nodig van elk te onderzoeken dier serum te winnen.
Aftosmis (1960) produceerde enkele jaren later echter een gekleurd
antigeen, hetwelk geschikt was om een agglutinatiereactie uit te voeren
met vers ongestold bloed. Ook in Nederland worden thans deze „volbloed"
antigenen bereid die het mogelijk maken op het bedrijf zelf de reacties t.a.v.
PPLO uit te voeren. Bij studies over de epizoötiologie van de C.R.D. bleek
dat het agens werd overgebracht via het broedei en via directe contacten.
Dit houdt in dat een praktische bestrijding van deze ziekte zal moeten be-
ginnen met de produktie van PPLO-vrije eendagskuikens.

A. Op kleine schaal kan men PPLO-vrije dieren fokken door eieren te
broeden van geselecteerde moederdieren. Selectie van de moederdieren
vindt plaats door deze hennen regelmatig serologisch op PPLO te
controleren en de positieve dieren uit de koppel te verwijderen. Vier
jaar geleden werd door schrijver een dergelijke stam opgebouwd, met
als selectiemiddel de hemaglutinatieremmingsrecatie. Thans kan hier-
voor ook de volbloed-agglutinatie worden gebruikt.

B. Broeden van kuikens uit hennen welke klinisch gezond zijn of welke
hersteld zijn van een Mycoplasma-\'mieciie. Olesiuk en Van
R O e k el (1960) stelden vast dat de smetstofoverdracht via het ei af-
neemt, naarmate de ziekte minder acuut wordt. Ook Smits (1964)
bericht deze mogelijkheid van het verkrijgen van PPLO-vrije kuikens
uit besmette moederdieren.

C. Behandeling van broedeieren met antibiotica. Tylosine blijkt een sterke
werking te ontplooien ten opzichte van PPLO. Van deze eigenschap
wordt gebruik gemaakt bij het doden van laatstgenoemde kiem in
eieren. Voeten (1965) heeft een gestandaardiseerde methode voor
het dompelen van eieren in een tylosine-oplossing uitgewerkt.
Behalve door dompelen zijn broedeieren t.o.v. PPLO te steriliseren door
het injiciëren van een tylosine-oplossing in de luchtkamer, een methode
die door schrijver dezes werd uitgewerkt. (Publikatie in voorbereiding).
Hiertoe wordt een klein gaatje in de luchtkamer geboord, waarna met
een automatische injectiespuit een zeer kleine hoeveelheid van 2 mg
tylosine in de luchtkamer wordt gebracht, welke oplossing verder in het
ei diffundeert. Na de injectie worden de eieren met een weinig lak
gesloten.

D. Behandeling van eendagskuikens met antibiotica (tylosinetartraat) via
het drinkwater is mogelijk. Ook worden wel naar Amerikaans voor-
beeld kuikens subcutaan aan de hals ingespoten.

a. Continue selectie op PPLO-titer is in grote koppels dieren niet door
te voeren, doordat het regelmatig vangen van deze dieren storingen
in de leg kan veroorzaken, terwijl bovendien steeds weer positieve
dieren te vinden zijn.

b. Het broeden van kuikens uit herstelde of klinisch gezonde moeder-
dieren is wel het eenvoudigste, doch men zal rekening moeten houden
met het feit dat een deel van deze koppels toch PPLO-dragers zal

gaan bevatten. Hoe kleiner men de eenheden maakt, hoe groter de kans
op PPLO-vrije groepen.

c. Dipping van eieren is zonder twijfel technisch makkelijker uitvoerbaar.
Nadelen van het dippen zijn: een variatie in de hoeveelheid ingebracht
antibioticum en de passage van vloeistoffen door de schaalwand kan
bacteriële infectie van de eieren met zich meebrengen. Deze bezwaren
vervallen wanneer men de antibioticumoplossing in de luchtkamer
brengt. Een nadeel van deze laatste methode is echter weer de grotere
arbeidsintensiviteit.

d. Het behandelen van eendagskuikens ter verkrijging van PPLO-vrije
dieren is veterinair gezien de meest ongeschikte methode. Immers men
brengt besmette kuikens in een schoon hok en hoopt dat de dieren na
de behandeling geen eerder uitgescheiden PPLO\'s meer zullen opnemen.
Herinfectie na de behandeling is dan echter ook zeer goed mogelijk.
Aangezien de spreiding vrij traag verloopt is het mogelijk om met een
herhaalde kuur, de kuikens op te fokken tot slachtgewicht zonder
PPLO-overlast. Deze methode wordt thans veel gebruikt in de kuiken-
mesterij.

Het subcutaan injiciëren van kuikens in de hals verdient geen voorkeur
boven de drinkwaterbehandeling, aangezien het risico van banale in-
fectie bij deze injecties vrij groot is.
Concluderend kunnen we dus zeggen, dat er momenteel verschillende me-
thoden zijn tot het PPLO vrij maken van de pluimveestapel. Ontegenzeg-
gelijk is een groot bezwaar van alle procedures de grote afhankelijkheid
van één of meerdere antibiotica waartegen zich te allen tijde resistenties
kunnen ontwikkelen.

Aangezien de C.R.D. sterk gestimuleerd wordt door stressfactoren is het
zeer belangrijk te weten welke die factoren op een bepaald bedrijf zijn.
Indien men weet welke oorzaken op een bedrijf de C.R.D. beïnvloeden, kan
men trachten door wijziging van de omstandigheden de ziekte onder con-
trole te krijgen.

Is een ongunstige invloed gelegen in fouten in huisvesting of klimaatfac-
toren, dan kunnen door eenvoudige wijzigingen grote verbeteringen ont-
staan.

Meestal is de oorzaak van het optreden van C.R.D. echter het optreden
van virusinfecties of het toepassen van entingen. Door het verschuiven van
de entingen naar jongere leeftijd, waarbij nog niet zoveel PPLO\'s aan-
wezig zijn, is soms een beter verlopende vaccinatie te bewerkstelligen. Her
enten op te jonge leeftijd kan echter soms gecontraindiceerd zijn in ver-
band met het aanwezig zijn van parentale afweerstoffen bij de jongt
kuikens. Op de bedrijven waar steeds weer C.R.D. optreedt verdient het
overweging entingen uit te voeren onder dekking van antibiotica.
De beste methode, doch evenzeer de kostbaarste, is wel het verstrekken van
tylosinetartraat door het drinkwater, 0,5 gram per liter. Bij kuikens kan
men dit middel toedienen gedurende de eerste drie levensdagen en tevens
enkele dagen na de uit te voeren entingen. Ook erythromycine geeft een
bescherming tegen PPLO. Het cureren van reeds zieke koppels broilers is
een riskante zaak. Indien de dieren met een klein financieel verlies afge-
voerd kimnen worden verdient dit veelal de voorkeur boven een therapie

Wanneer echter het vereiste gewicht nog niet gehaald wordt of wanneer
men verwacht dat het slachtprodukt ver onder de norm zal vallen, zal een
behandeling moeten worden ingesteld.

Bij het voorkomen van de typische Coli laesies verdient een behandeling
met furozolidon aanbeveling. Dit geneesmiddel kan door het dieetvoer
worden gemengd in een dosering van 400 gram per ton voer gedurende 5-7
dagen. Indien de vrees bestaat dat de dieren niet meer willen eten, kan
furozolidon oplosbaar worden aangewend. Het verdient aanbeveling de
dieren een licht verteerbaar voer te verstrekken dat eventueel aangemaakt
kan worden.

De PPLO-infectie zelf werd in de loop der jaren met tal van antibiotica
bestreden. Dit resulteerde in een resistent worden van de PPLO, zodat thans
met de „gewone" antibiotica, zoals streptomycine, weinig effect meer wordt
verkregen.

Tylosinetartraat is op het ogenblik nog werkzaam. Ofschoon het succes
dat wij bereiken met een therapie dus zeer wisselend is, kan toch van deze
behandeling een stimulerende invloed op de dieren uitgaan, zodat de voer-
opname beter wordt, ook al zouden de kuikens onverminderd blijven door-
niezen.

De behandeling van produktiedieren verloopt identiek aan die bij mest-
kuikens, met dien verstande, dat produktiedieren over het algemeen ge-
voeliger blijken te zijn voor klimaatomstandigheden, welke ontstaan door
overbevolking. Opmerkelijk is in dit verband dat loslopende hennen, welke
gehuisvest zijn in open fronthokken op een bedrijf onder controle van het
G.D.I., nimmer aan G.R.D. leden, terwijl toch PPLO\'s werden aangetoond.
Op dit bedrijf trad meermalen een spontane I.B.-infectie op. Ook deze in-
fecties werden zeer goed doorstaan, zonder dat er sprake was van een
blijvende legdaling.

Therapieën bij leghennen welke aan C.R.D. lijden zijn over het algemeen
weinig hoopgevend. Tylosine geeft goede, doch duurbetaalde successen.
Het gebruik van antibiotica bij fokhennen brengt grote bezwaren met zich
mede in verband met de vorming van resistente PPLO-stammen, welke
overgebracht kunnen worden met het broedei. Indien therapieën per os
falen, verdient het aanbeveling een lokale therapie in te stellen. Antibiotica,
ingebracht in de sinus orbitalis, geven soms een enorme verbetering. Door
de zeer tijdrovende bewerking is deze methode echter minder geschikt voor
zeer grote koppels. Door schrijver werd op een bedrijf waar naast pro-
duktie- en mestdieren ook nog een poeliersbedrijf was gehuisvest, regelmatig
een individuele therapie ingesteld.

Praktisch elke op dit bedrijf gehouden koppel hennen viel ten offer aan een
chronische ademhalingsziekte, welke werd veroorzaakt door combinaties
van PPLO, Haemophilus, pseudovogelpest en infectieuze bronchitis. Na het
instellen van een voor dit bedrijf aangepast entschema, vervielen de P.V.P.
en I.B. stress, doch daarvoor in de plaats kwam een stress van de circule-
rende entstammen. Alle therapieën per os, zelfs met tylosine, faalden.
De dieren ontvingen nu intramusculair 150 mg dihydrostreptomycine, 5.000
E peniciUine en 25 mg tylosinetartraat (1 cm3).

Bij dieren met een duidelijk ontstoken sinus werd bovendien nog J/a ml van
dit mengsel in de geïnfecteerde sinus gedeponeerd. Aldus behandelde dieren
herstelden zeer snel. Aangezien deze methode zeer kostbaar was, werd bij

volgende koppels geprobeerd te volstaan met het behandelen van alleen
zichtbaar zieke dieren. De infectie bleef zich echter uitbreiden naar de niet
behandelde dieren, zodat toch weer de gehele koppel moest worden inge-
spoten.

Op het bedrijf worden thans alle produktiedieren aldus behandeld, direct
wanneer C.R.D, optreedt. Sanering van de pluimveestapel is door de aan-
wezigheid van de slachterij niet mogelijk.

C.R.D. wordt veroorzaakt door een groot aantal afzonderlijke componenten en waar-
van één van de belangrijkste de PPLO is.

PPLO-infecties kunnen worden voorkomen en bestreden met vnl. tylosinetartraat,
terwijl bovendien PPLO-vrije dieren kunnen worden gefokt door selectie van kuikens
en ouderdieren. Behandeling van reeds aangetaste koppels dieren is weinig hoop-
gevend, of zeer duur.

PPLO-vrije kuikens kunnen op verschillende manieren worden verkregen, terwijl de
serologische controle van grote aantallen van deze kuikens door de ontwikkeling van
het volbloed PPLO-antigeen binnen de grenzen van de technische mogelijkheden is
komen te liggen.

Chronic respiratory disease is caused by a large number of individual agents, PPLO
being among the most important of these organisms.

Tylosine tartrate is mainly used in the prevention and treatment of infections by
PPLO and, in addition, PPLO-free birds may be reared by selective breeding of
chicks and parent birds. Treatment of affected flocks offers little hope of being
successful or is very expensive.

PPLO-free chicks may be obtained by various methods and, as a result of the
development of whole-blood PPLO antigen, serological testing of large numbers of
these chicks has come within the range of technical possibility.

C.R.D. (Mai Respiratoire Chronique) est causé par un grand nombre de facteurs
distincts, dont PPLO est un des plus importants.

Il est possible de prévenir et de combattre les infections-PPLO principalement avec un
tartrate de tylosine, tandis qu\'une sélection de poussins et d\'animaux-parents permet
d\'élever des animaux libres de PPLO. Le traitement de troupes d\'animaux déjà
affectées offre peu de perspectives ou bien coûte très cher.

On peut obtenir des poussins libres de PPLO de différentes façons, tandis que le
contrôle sérologique de grands nombres de ces poussins entre dans les possibilités
techniques grâce au développement de l\'antigène PPLO, fait de sang complet.

C.R.D. wird durch viele absonderliche Komponente verursacht, von denen PPLO
eine der wichtigsten ist.

PPLO-infektionen können hauptsächlich mit Tylosintartrat vermieden, bezw. bestritten
werden, während ausserdem durch Selektion der Küken und Elterntiere PPLO-freie
Tiere gezüchtet werden können. Behandlung bereits angetasteter Tierkoppel ist nicht
anzuempfehlen, bezw. sehr kostspielig.

PPLO-freie Küken kann man auf verschiedene Weise erhalten, während die sero-
logische Kontrolle grosser Kükenkoppeln durch die Entwicklung des Vollbluts-PPLO-
antigens innerhalb der technischen Möglichkeiten liegt.

C.R.D. es causado por un gran numero de componentes apartes, de los cuales unos
de los mas importantes es P.P.L.O.

Se puede prévenir y combatir infecciones con P.P.L.O. principalmente con tylosine-
metartrato, mientras ademas se puede recriar animales libres de P.P.L.O. por medio
de scleccion de pollitos y animales adultos.

Tratamiento de animales ya infectados, promete muy poco, o es muy caro.
Pollitos libres de P.P.L.O. se puede consiguir en diferentas maneras mientras el
control serologico de grandes cantidades de pollitos es dentro de los limites de las
posibilidades tecnicas, por el desarollo del P.P.L.O. antigeno de pura sangre.

A d 1 e r, H. E. and Y a m a m o t o, E. : Preparation of a new PPLO antigen for the
diagnosis of C.R.D. by the agglutination test. Am. J. vet. Res., 17, 290, (1959).
f t o s m i s, J. G., T o u r t e 11 o 11 e, M. E. and Jacobs, R. E. : A sensitive
whole blood test for Mycoplasma gallisepticum. Avian Dis., 4, 485, (1960).
Blieck, L. de: Immunisatie tegen Coryza Infection galhnarum. Tijdschr. Dier-
geneesk., 67, 204, (1942).
Chu, H. P.: Proc. Tenth World Poultry Congress, Edinburgh, III, 246, (1954).
Gross, N. B.: E. coli as a comphcating factor in chronic respiratory disease and

infectious sinusitis. Poultry Sci., 35, 765, (1956).
Jungherr, E. L., G r a n f o r t e, E. M. and Jacobs, A.: Serologic analysis
of seven strains of PPLO from air-sac infection in poultry. Poultry Sci., 34, 662,
(1959).

N e 1 s o n, J. B. : Coccobacilloform body\'s associated with infectious coryza in domestic

fowls. Science, 82, 43, (1935).
Olesiuk, O. M. and Rockel, H. van: Transmission of C.R.D. in chickens.

Voeten, A. C.: De behandeling van broedeieren volgens de direkt-drukverschil-
niethode. Diss. Utrecht (1965).

Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
der Rijks Universiteit te Utrecht.

In november 1965 werd een op 31 oktober 1965 dood gevonden edelherte-
kalf, afkomstig van de Hoge Veluwe, ter onderzoek aangeboden.

Bij sectie werd alleen een muceuze enteritis aangetroffen. In de darmin-
houd, welke voor een belangrijk deel uit een vuil-rood slijm bestond werden
talrijke coccidie-oöcysten gezien, zodat de diagnose coccidiose gesteld werd.
Microscopisch onderzoek toonde aan, dat de coccidien in hoofdzaak ge-
rekend moesten worden tot de soort Eimeria robusta Supperer en Kutzer,
1961. Daarnaast werd een nieuwe coccidie-soort gevonden, die hieronder
beschreven wordt als Eimeria elaphi n. sp.

In de inhoud van de darm werden, behalve E. elaphi n. sp., twee typen
coccidie-oöcysten waargenomen: dikwandige en dunwandige. De dikwan-
dige vorm komt overeen met de beschrijving van E. robuste van Sup-
perer en Kutzer (1961). De afmetingen van onze exemplaren zijn
echter iets groter dan die welke opgegeven worden door Supperer en
Kutzer (1961): 34 - 42 x 23,5 - 30 fx (gemiddeld 38,5 x 27,8 fi) resp.
31 - 42,5 X 22,5 - 30,5 p. (meestal 34 - 37,5 x 23,5 - 26 /x), waardoor zij
wat de grootte betreft sterk doen denken aan E. ponderosa Wetzel, 1942
beschreven uit het ree: 37,8 - 45 x 25,2 - 28,8 /x (meestal 39,6 x 27 /x). De
sporulatietijd van 5-6 dagen komt evenwel praktisch overeen met die van
E. robusta en niet met die van E. ponderosa, die 18 dagen bedraagt.
De dunwandige vormen komen min of meer overeen met E. cervi Galli-
Valerio, 1927. Onze maten en die genoemd door Galli-Valerio
(1927) zijn resp 32 - 42 x 20,5 - 25 ,x (gemiddeld 37 x 23 fx) en 33 x 21 p.).
De morfologie van deze oöcysten komt echter niet overeen met de be-
schrijving van BochenLucke (1961). Deze auteurs beschrijven onder
de naam E. cervi dikwandige oöcysten met de volgende afmetingen:
31,1 - 37,3 x 21,8 - 24,9 p.. Hoewel er naar onze mening geen enkele
reden is de door BochenLucke (1961) beschreven vorm te onderschei-

1 Dr. J. Jansen; Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten;
Biltstraat 172, Utrecht.

2 Dr. J. L. van Haaften; Instituut voor Toegepast Biologisch Onderzoek in de
Natuur (ITBON) ; Kemperbergerweg 11, Arnhem.

den van E. robusta, is het toch niet uitgesloten, dat zij met het geven van
de naam E. cervi gelijk hebben. De oorspronkelijke beschrijving van E. cervi
door G a 11 i-V a 1 e r i o (1927) is namelijk te summier om iets te kunnen
■weten omtrent vi^anddikte en sporulatietijd. Doch zolang het niet te bewijzen
valt, dat E. robusta als een synoniem van E. cervi beschouwd moet worden,
verdient het de voorkeur de dikwandige oöcysten beschreven door S u p-
perer en Kutzer (1961) en Boch en Lucke (1961) E. robusta te
noemen.

Aangezien de buitenste lagen van de oöcystenwand van E. robusta gemak-
kelijk loslaten (S upperer en Kutzer, 1961, Boch en Lucke, 1961)
zou men kunnen denken, dat van E. robusta twee vormen, een dik- en een
dunwandige, kunnen voorkomen, zoals dat ook het geval is bij E. ponderosa
(W e t z e 1, 1942, Böhm en Supperer, 1956). Maar het feit dat onze
dunwandige vormen meestal nog geen afgeronde sporoblast bezitten, niet
tot sporuleren te brengen zijn en vooral in afschraapsel van de mucosa ge-
vonden werden, wijst er meer op, dat zij op het moment van verzamelen
nog niet geheel het „rijpe" oöcysten-stadium bereikt hadden.

Zeer kleine, ronde tot subsferische oöcysten met een zeer lichtgele wand,
zonder micropyle of poolkap. Lengte x breedte van 40 exemplaren zijn
10,2 - 15,2 X 9,5 - 12,7 /x, gemiddeld 13,3 x 12,0 p.. De sporoblast is rond
tot bijna rond: 7,6 - 11,4 x 7,6 - 10,2 /i, gemiddeld 8,9 x 8,3 p. en ligt als
regel geheel of bijna geheel los van de wand.

Helaas werden deze oöcysten pas ontdekt nadat zij al enige tijd de gelegen-
heid hadden gehad te sporuleren, zodat alleen gezegd kan worden, dat de
sporulatieüjd minder dan acht dagen is. Lengte x breedte van de sporo-
cysten zijn 6,4 - 9,5 x 2,5 - 3,8 p., gemiddeld 7,8 x 3,3 /i. Een extern rest-
lichaam ontbreekt. De interne restlichaampjes lijken hoogstens uit enkele
korreltjes te bestaan.

Vindplaats: Hoge Veluwe, provincie Gelderland.
Differentieel diagnostisch komt in de eerste plaats E. austriaca Supperer en
Kutzer, 1961, uit het edelhert, in aanmerking, maar deze oöcysten zijn
kleurloos en groter, volgens de beschrijving van Supperer en Kutzer
(1961) 17 - 25 X 14,4 - 20 /i en volgens die van B o c h en L u c k e (1961)
18,7 - 21,8 X 15,5 - 18,7

Hoewel men volgens Pellérdy (1956) praktisch, op grond van de zeer
grote gastheer-specifiteit van de Eimeria spp., uit mag sluiten, dat edel-
herten zich kunnen infecteren met coccidien afkomstig van b.v. reeën ot
andere herkauwers, is het nuttig toch het onderscheid vast te stellen met:

1. E. rotunda Pellérdy, 1955 uit het ree, die kleurloos is en iets groter. De
maten opgegeven door Pellérdy (1955) en Boch en Lueke
(1961) zijn resp. 11 - 14 ;a en 13,0 - 17,5 x 12,5 - 13,7 ix. Een groot
verschil met E. elaphi n. sp. is, dat bij E. rotunda de sporoblast bijna
de gehele ruimte in de oöcyste opvult en er slechts een ruimte met de
vorm van een maansikkeltje overblijft.

2. E. parva Kodän, Mócsy en Vajda, 1929 van het schaap, welke iets
groter en ovaler is (G h r i s t e n s e n, 1938, Pellérdy, 1956).

Beschreven wordt een geval van coccidiose bij een edelhertekalf (Cervus elaphus)
van de Hoge Veluwe, veroorzaakt door Eimeria robusta Supperer en Kutzer, 1961.
Daarnaast werd Eimeria elaphi n. ,sp. gevonden.

A case of coccidiosis in a red deer (Cervus elaphus) was caused by Eimeria robusta
Supperer and Kutzer, 1961. The difference between E. robusta and E. cervi is
discussed and the authors consider the original description of E. cervi too concise
to conclude about any difference or conspecificity of these two species.

Very small spherical — subspherical oocysts: 10.2 - 15.2 x 9.5 - 12.7 n, average 13.3
X 12.0 p.. Oocyst wall lightly coloured, no micropyle, no polar cap. Sporulation time
less than eight days. Length x breadth of the sporocysts: 6.4 - 9.5 x 2.5 - 3.8 /i,
average 7.8 x 3.3 /i. No residual body. The intra-residual bodies seem to consist of
a few granules only. This new species is differentiated from E. austriaca Supperer and
Kutzer, 1961, E. rotunda Pellérdy, 1955, and E. parva Kotian, Mócsy and Vajda,
1929.

Tierärztl. Umsch., 16, 421, (1961).
Böhm, L. K. und Supperer, R.: Beiträge zur Kenntnis tierischer Parasiten. II.

Zentralbl. Bakt. I. Abt. Orig., 167, 170, (1956).
Christensen, J. F.: Species differentiation in the coccidia from the domestic

sheep, ƒ. ParasitoL, 24, 453, (1938).
G al 1 i - V a 1 e r i o, B.: Notes de parasitologic et de technique parasitologique.

Centralbl. Bakt. I. Abt. Orig., 103, 177, (1927).
Pellérdy, L.: Beiträge zur Kenntnis der Coccidien des Rehes (Capreolus ca-

preolus). Acta Vet. Hungar., 5, 161, (1955).
Pellérdy, L.: Catalogue of the genus Eimeria (Protozoa: Eimeriidae). Acta Vet.

Hungar., 6, 75, (1956).
Supperer, R. und Kutzer, E.: Die Kokzidien von Reh, Hirsch und Gemse.

Jub. Jhrb. 1960161, öst. Arbeitskr. Wildtierforsch., 128, (1961).
Wetzel, R.: Eimeria ponderosa n. sp., ein neues Coccid aus dem Reh. Arch.
Wissensch. Prakt. Tierheilk., 77, 200, (1942).

DE TOEKOMST DER DIERENARTSEN IN DENEMARKEN.
Poulsen, K.: 1965-1966. Medl.bl. Dansk. dyrl. foren., 49, 1, (1966).
De voorzitter van de Deense dierenartsenvereniging opent de nieuwe jaargang van het
ledentijdschrift met een beschouwing over de vraagstukken waarvoor in alle door hen
uitgeoefende taken, de dierenartsen zich geplaatst zien als gevolg van de stormachtige
veranderingen in het maatschappelijk leven.

Gaat Odense wel ver genoeg, gezien tegen de achtergrond van de toekomstverwach-
tingen voor de academische opleiding in haar geheel? Zal de maatschappij niet on-
weerstaanbaar specialisatie eisen in de klinische, technologische en hygiënische sector?
Moet de splitsing in de opleiding niet reeds in een vroeg stadium (en met onderlinge
overgang slechts na een diepgaande supplerende opleiding) geschieden? Zal dit ook
niet de oplossing zijn voor een bekorting van de studieduur met 2-3 semesters?
Bij de tegenwoordige investeringsbehoeften over de gehele lijn kunnen de dierenartsen
niet op een eiland blijven zitten. Zij beoefenen een dienstverlenend beroep en de
practici zijn afhankelijk van wat er in de landbouw gebeurt. Daar zien we een streven
naar rationalisatie, concentratie, industrialisatie, specialisatie met een duidelijk streven
naar vergroting der bedrijven (men spreekt van familiebedrijven van 45 ha).
Maar voor de tweede wereldoorlog kozen jaarlijks 15.000 jongelui de landbouw als
beroep, van wien er voor de huwbare leeftijd 50% afvielen. In 1965 waren de cijfers
20.000 en 75%. Zal dit automatisch leiden tot een toestand als in de Verenigde
Staten, waar naast I/2 miljoen kleine bedrijfjes, waarop de eigenaar een arbeiders-
inkomen heeft, 300.000 fabriekachtige bedrijven voorkomen? 3% van deze reuzen
levert 40% van de totale productie. In elk geval zal het proces dat in Denemarken
aan de gang is de veterinaire praktijk steeds meer in de profylactisch-consultatieve
richting drijven.

Het streven naar rationalisatie en samenwerking laat onze Deense collega\'s niet
onberoerd. De voorzitter wijst op de poging tot ziekteregistratie in Horsens (zie
referaat R a s b e e k). Er is een uittocht aan de gang uit de praktijk naar de andere
sectoren. In 4 jaar tijds is het aantal practici met 41 verminderd en dat van de vaste
waarnemers van 39 op 5 gekomen. In totaal dus een minus van 75.
Hierbij spelen de fysieke moeilijkheden van het beroep een rol, maar ook vooral het
ongeregelde (familie) leven, de extra taak voor de echtgenote (administratie, tele-
foon), culturele behoeften spelen een rol. Deze nadelen werden door de oudere
generatie geaccepteerd, maar niet meer door de jongere collegae. Men wil niet achter-
staan bij andere beroepen.

Een ander deel der collegae tracht de bezwaren te ondervangen, door onderlinge
samenwerking, b.v. door afspraken voor waarneming der diensten tijdens het weekend,
feestdagen, avond en nacht. Over het algemeen is dit door de veehouders goed
geaccepteerd. In één geval hebben een aantal dierenartsen tezamen één z.g.n. groeps-
praktijk gevormd. Ook ziet men reeds pogingen een gemeenschappelijk financieel
bureau op te richten. Meer en meer komen de Deense dierenartsen tot de overtuiging
dat de onderlinge naijver, die vaak tussen buurcollegae bestaat, niet meer op haar
plaats is.

Tenslotte vestigt Poulsen de aandacht op de waarde van een goede voorlichting
door de overheid, organisaties en pers over het werk van de dierenartsen.

Smi th, H. O.: Mastitis, metritis and diarrhea in swine. ƒ. Am. vet. med. Ass., 147,
626, (1965).

Metritis is een aandoening, die vooral bij gelten voorkomt in aansluiting aan de
partus. Het voornaamste klinische verschijnsel is een geringe purulente uitvloeiing
uit de vulva, de dieren zijn nauwelijks ziek en hebben een geringe tempcratuurs-
verhoging. Aangetaste dieren zogen hun biggen niet. Meestal gaat een metritis gepaard
met een mastitis.

Mastitis veroorzaakt veel ernstiger ziekteverschijnselen: naast zwelling en pijnlijkheid
van de melkklier, koorts, apathie en verlies van eetlust.

Mastitiden en metritiden kunnen op een bedrijf afzonderlijk, tezamen of afwisselend
voorkomen. Zij treden op cen fokbedrijf vaak endemisch op en kunnen veroorzaakt
worden door vele verschillende soorten bacteriën en virussen.

Hygiënische maatregelen, zoals het ontsmetten van de hokken of zelfs het inrichten
van nieuwe hokken hebben vaak een teleurstellend effect. Bij beide aandoeningen is
de biggensterfte meestal aanzienlijk.

Een andere oorzaak van biggensterfte is agalactie. De specifieke oorzaken zijn groten-
deels onbekend. Genetische en voedingsfactoren spelen een rol. Metritis als oorzaak
van agalactie wordt dikwijls over het hoofd gezien.

Agalactie kan veroorzaakt worden door een overmaat aan ruwvoeder bij een tekort
aan granen in het rantsoen tijdens de dracht. De aandoening kan voorkomen worden
door bijvoedering van havermout gedurende de laatste drie of vier dagen van de
graviditeit en door 125 mg KJ per dag gedurende de gehele drachtigheid.
Therapeutisch wordt lentin (piton) of stilbestrol gebruikt. Goede resultaten werden
bereikt door bijvoedering van een slobber van geplette voedergerst aan zeugen met
agalactie.

Agalactie, mastitis en metritis van de zeug kunnen aanleiding geven tot het optreden
van diarree bij de biggen. Doordat de biggen bij deze aandoeningen geen of onvol-
doende colostrum ontvangen, ontwikkelt zich geen weerstand tegen infecties. Bij sectie
van aan diarree gestorven biggen wordt in de meeste gevallen een E. coH-infectie
aangetoond.

Daarnaast kent men ook een vorm van biggendiarree, die kort na de geboorte optreedt,
terwijl de zeug klinisch geen afwijkingen vertoont. Soms zijn volgens de eigenaar de
biggen met diarree geboren. Vermoed wordt, dat in deze gevallen de zeug subklinisch
drager is van een E. coli- of Salmonella-mlectie. Meestal blijft een dergelijk ziekte-
beeld beperkt tot worpen van bepaalde zeugen en verspreidt ze zich niet over de stal.
Preventief worden bij biggendiarree, al of niet gepaard met metritiden en mastitiden
van de zeugen, de beste resultaten bereikt met een autogeen vaccin.
Uit een gestorven big wordt een stalspecifiek vaccin bereid, waarvan vlak na de
dekking 5 cm® subcutaan wordt ingespoten. Deze injectie wordt een of meermalen
herhaald met een tussenruimte van 7 tot 10 dagen, terwijl ca. 1 maand voor de
partus nog een boosterinjectie gegeven wordt met 10-15 cm® vaccin.

I. Beveridge, W. I. B.: Some topical comments on influenza in horses. Vet.
Rec., Tl, 427, (1965).

I. In 1963 werd in Engeland influenza A./Equi 1 virus geïsoleerd uit paarden, die
waren aangetast door de toen wijdverspreide hoest epizoötie. Het bleek toen
tevens dat de Engelse paarden geen antilichamen hadden tegen influenza
A/Equi 2.

In maart 1965 is opnieuw een epizoötie uitgebroken. Deze bleek door het type
A/Equi 2 te zijn veroorzaakt. Beveridge waarschuwt er nogmaals voor om
de paarden niet te laten werken als ze nog hoesten. Dan kunnen complicaties als
ernstige bronchitis, pneumonie en oedeem van de benen optreden. Het is nuttig
in besmet milieu temperatuur op te nemen, want de verhoging treedt vaak 12 uur
vóór het hoesten op. Zoals bekend tasten de beide paarden-influenzavirussen de
mens niet aan en zouden menselijke stammen paarden niet kunnen besmetten.

TI. De influenzauitbraak in 1965 is begonnen in de Engelse en Ierse stoeterijen en
niet in de trainingsstallen.

Dit komt doordat ook daar voortdurend contact is met Amerika en er vanaf
januari een geregelde verplaatsing is van merries die naar de publieke- en privé
stoeterijen gebracht worden om te veulenen en/of gedekt te worden.
De paardentransportwagentjes bleken de infectie te verspreiden. Deze worden
niet steeds gereinigd en ontsmet, onmiddellijk na gebruik (schrijver vermeldt
niet hoe lang het virus hierin aanwezig blijft, Ref.). Het is verder gebleken, dat
druppelinfectie op ongeveer 32 meter (35 yards) mogelijk is, en indien wind of
tocht hierbij nog een rol spelen op aanmerkelijk groter afstand. Het wordt nog
steeds niet genoeg beseft hoe zeer besmettelijk deze vorm van paardeninfluenza is,
zodat afzondering van een ziek paard niet gelijk gesteld kan worden met isolatie
en strikte quarantaine.

Indien een merrie tenminste 14- dagen vóór het veulenen de ziekte heeft door-
gemaakt, geeft ze via antilichamen in het colostrum een grote mate van bescher-
ming mee. Veulent ze echter in het begin van haar ziekte, dan wordt het veulen
in een zwaar besmet milieu geboren, terwijl de merrie door likken en besnuffelen
ook de infectie overbrengt. Op de 4e en 5e dag krijgt dan het veulen hoge koorts,
houdt op met zuigen, krijgt ernstige respiratiestoornissen en sterft op de 9e en 10e
dag.

Op kleine schaal heeft het Equine Research Station te New-Market geprobeerd
dergelijke in acuut besmet milieu geboren veulens profylactisch in te spuiten met
plasma of serum van voor kort genezen of gehyperimmuniseerde paarden. Deze
injectie vindt plaats tussen het 60e en 80e uur na de geboorte. Voorlopige
resultaten waren bemoedigend. Tevens kan men preventief een antibioticum-
behandeling van de geboorte tot de 3e of 4e levensdag instellen, teneinde de
secundaire bacteriën te bestrijden.

De resultaten met Europese en Amerikaanse virusvaccins bij paarden zijn be-
moedigend. Aangeraden wordt de paarden te enten, ook die welke de ziekte al
hebben doorgemaakt (verhoging immuunlichamen!).

Livoni og Mölgaard: Gruppe-B-streptokokinfektioner hos mennesker og hos
Kväg. II. Humane infektioner som eventuel smittekilde for kväg. Medl.bl. Dansk.
Dyrl.foren., 48, 871, (1965).

Bij de mastitisbestrijding treft men soms B-streptokokken in de melk aan zonder dat
men afwijkende kwartieren kan opsporen. Ook ziet men in gesaneerde bedrijven wel
reïnfecties optreden, zonder dat insleping van buiten kan hebben plaats gehad. De
schrijvers hebben nu een eerder gerefereerd onderzoek afgerond en deden daarbij de
volgende ervaringen op.

Op 97 bedrijven, waarin bij runderen reïnfecties met B-streptokokken van duistere
herkomst optraden werden bij 117 verzorgers in 46% der keeluitstrijkjes deze bac-
teriën gevonden. In 54% der onderzochte beslagen waren de nieuwe uitbraken vrij
zeker van humane dragers afkomstig. Hierop wijst ook het feit, dat in 3 gevallen
zowel bij runderen als hun verzorgers, lactose-negatieve B-streptokokken werden ge-
vonden, terwijl Livoni bij meer dan 60.000 bovine stammen nimmer een lactose-
negatieve stam aantrof.

26% van de bij het personeel gevonden stammen waren anhemolytisch. Dit bewijst
de noodzaak om in de toekomst ook de Camp-reactie toe te passen.

Ewald, F. W.: Erysipeloid und septische Rotiauf-Komphkationen. Münch. Med.
W.schr., 107, 365, (1965).

De betrekkelijke zeldzaamheid van deze infectie is aanleiding dat de medicus er
dikwijls niet aan denkt. Daar de ziekte gewoonlijk een beroepsinfectie is geeft de
anamnese aanwijzingen. De meeste patiënten komen uit het slagersvak of uit de
vishandel. Een aetiologisch moment is hierbij tevens het werk onder vochtige om-
standigheden, waarbij de epidermis verweekt, wat een gunstige factor is voor het
aanslaan van de infectie, waarbij de omstandigheid dat de bacteriën hyaluronidase
vormen (een fermentcomplex dat de weefselpermeabiliteit bevordert) van belang is.
Onder 2300 gevallen van huidontsteking vond King 115 maal vlekziekte. Hiervan
waren ruim 50% koks en huisvrouwen, die zich in de keuken besmet hadden.
Na een incubatietijd van 1-5 dagen ontwikkelt zich op de plaats van infectie een
scherp omgrensde, licht verheven, zich langzaam perifeer voortschrijdende, rode vlek,
die later blauw-rood wordt en centraal weer verbleekt. Het sterke jeuken en branden
van de strakke, glanzende huid met het gevoel van spanning en bewegingsbeperking
zijn oorzaak dat de patiënt naar de arts gaat. Nooit treedt ettering of fluctatie op,
wel ontstaat dikwijls een artritis van de vingergewrichten, die soms chronisch wordt.
Algemeen ziek zijn en koorts zijn daarbij ongewoon, complicaties zijn zelden, echter
kan ook echte vlekziekte-sepsis optreden. Indien in dergelijke gevallen de patiënt al
een beschadigd hart heeft, kan zich hieruit vlekziekte-endocarditis ontwikkelen. Deze
openbaart zich soms nadat de patiënt alweer genezen is.

Enige schrijvers menen dat het proces als regel uit zichzelf zou moeten genezen.
Overigens is de therapie met penicilline of serum geen probleem. Met serum zouden
recidieven ontstaan; na voorlopige genezing ontwikkelen zich poly-artritische klachten.
Bij penicillinebehandeling wordt in verband hiermede aangeraden de dagelijkse
behandeling 12 dagen voort te zetten. Ook worden wel tetracyclinen toegepast. Een
acute vlekziekte-endocarditis werd genezen door dagelijkse behandeling met 12 miljoen
E. penicilline en 1 gram streptomycine. Immuniteit is bij de mens maar van korte
duur.

D uBose, R. T.: Pox in the sage grouse. Bull. Wildlife Dis. Ass., 1, 20, (1965).
Uit een hoenderachtige, Centrocercus urophasianus, met een harde, verdikte en schil-
ferende kophuid en een prolifererende verdikking op de poothuid werd een virus
geïsoleerd, dat dezelfde verschijnselen opriep bij kippeëmbryo\'s en kuikens als een
handelsvaccin van het kippenpokkenvirus. Kruisimmuniteitsproeven leidden tot de
conclusie, dat het virus kippenpokkenvirus moest zijn.

1 t e r a s, I.: Human dermatophyte infections from laboratory animals. Sabourau-
dia, 4, 143, (1965).

De auteur beschouwt sommige huidschimmel-aandoeningen van de mens als beroeps-
infecties en verdeelt deze in drie groepen: die bij mensen, werkzaam in de veeteelt,
veroorzaakt door runder-huidschimmels, de „athlete\'s foot" bij mijnwerkers en de
infecties afkomstig van proefdieren.

In een periode van tien jaar werd bij 40 mensen de ziekte uit deze laatste groep
(20 laboranten, 18 dierverzorgers en 2 artsen) vastgesteld. In 75% der gevallen was
Trichophyton mentagrophytes de oorzaak; verder werden gevonden T. quinckeanum
(4x), Microsporum, canis (4x), T. rubrum (lx) en M. audouini (lx).
De bron van infectie was meestal de cavia.

DE BEHANDELING VAN DISTOMATOSE BIJ RUNDEREN DOOR INTRA-
MUSCULAIRE INJECTIE VAN TETRACHLOORKOOLSTOF.

H o r e, D. E.: Intramuscular injection of Carbon tetrachloride in the treatment of
fascioliasis in cattle. Austr. Vet. J., 41, 295, (1965).

In Oost Victoria vormt leverbotziektc bij runderen een groot probleem, zowel op
gcïrrigeerde weiden als in de dalen en vlakte van het heuvelland. Bij deze in half-
wilde staat gehouden vleesrunderen verdient perorale toediening van anthelmintica
de voorkeur boven de haast niet uitvoerbare orale toediening.

Duizenden dieren worden dan ook regelmatig behandeld met tetrachloorkoolstof
middels intramusculaire injectie.

Het effect van CCU-injectie werd nagegaan door sectie van behandelde en onbe-
handelde dieren. Gebruikt werd CCU gemengd met 5% vloeibare paraffine, inge-
spoten in de dorsale bekkenspieren in een dosis van 1 ml per 30 Ib levend gewicht.
Meestal werd de hele hoeveelheid op één plaats ingespoten en in enkele gevallen werd
de dosis over twee injectieplaatsen verdeeld.

Op deze wijze werden 47 runderen behandeld en geslacht na 6 tot 60 dagen. 41 niet
behandelde, maar onder gelijke omstandigheden geweide dieren dienden als controle.
De mate van leverbotinvasie werd vastgesteld door verzamelen en tellen van de
levende botten. De spierbeschadiging op de injectie-plaats werd bepaald door het
wegen van de bij de vleeskeuring uitgesneden necrotische, fibreuze en verkleurde
spierdelen. Van de 41 niet behandelde dieren hadden 35 door leverbot beschadigde
levers en in 31 gevallen waren levende botten aanwezig. Bij 14 dieren in deze groep
werden meer dan 40 botten per lever geteld.

Van de 47 behandelde dieren hadden 40 door leverbot beschadigde levers met ge-
middeld 5 botten per lever en geen enkele met meer dan 40 botten per lever. In 16
van deze levers werden geen botten gevonden. Bij de behandelde dieren werden
slechts botten aangetroffen in door verkalkte massa\'s afgesloten verdikte galgangen.
Bij 90% van de dieren trad na de behandeling kreupelheid op en zwelling van de
injectieplaats die 3 tot 7 dagen duurden. Bij dieren die binnen 7 dagen na de
injectie werden geslacht werd op de injectieplaats een donker grijze necrotische
massa, omringd door oedeem, waargenomen. Tot 14 dagen na de behandeling was
bij insnijding een sterke tetrachloorkoolstof geur waarneembaar. De necrotische zóne,
die minstens 6 weken bleef bestaan, werd geleidelijk kleiner en resulteerde na 2
maanden in een bindweefsel zóne van variabele grootte. Deze bindweefselvorming
nam 14 dagen na de injectie een aanvang. In sommige gevallen was de reactie gering
en bij 4 dieren, geslacht 1 maand na de injectie, werd geen spierbeschadiging ge-
vonden. In ernstige gevallen werd 8 Ib of meer vlees verwijderd.

Om verlies van vlees te voorkomen zal men behandelde dieren niet eerder dan na
1 maanden mogen slachten.

Jansen, J.: Choc lethal après injections intraveineuses de suspensions dc tissu
nerveux. Rev. Pathol, comparée, 65, 293, (1965).

De laatste 20 jaar heeft Jansen (Utrecht) zich geïnteresseerd voor het ver-
schijnsel van dodelijke shock, die na intraveneuze injectie van orgaanmateriaal kan
ontstaan.

Hij verrichtte hierover in de loop der jaren uitvoerige experimenten, waarbij suspen-
sies van diverse weefsels van dieren bij diverse diersoorten intraveneus werden
ingespoten. Hierbij bleek dat lever- en miltmatcriaal nooit aanleiding tot shock geven,
dat de resultaten met nier- en testikel-weefsel wisselend zijn, maar de resultaten met
materiaal van het centrale zenuwstelsel opvallend.

Indien men konijnen intraveneus hersenen en ruggemerg inspuit van een haan, een
eend, een duif of een gans treedt geen shock op, daarentegen als regel wel met

hersenen- en ruggemerg-materiaal van konijn, rat, muis en rund. Hanen kregen geen
shock van materiaal van het centrale zenuwstelsel van konijn, rat, muis en rund,
daarentegen wel van haan, eend, duif en gans. Ook eenden en duiven waren met deze
laatste materialen te doden.

Deze waarnemingen zijn zeer verrassend, omdat men als immunoloog de algemene
indruk heeft dat het lichaam zijn eigen weefsel aanvaardt, maar geen vreemd weefsel.
Schrijver meent dat deze proeven aanleiding kunnen zijn tot voorzichtigheid te manen
bij de toepassing bij mens en zoogdieren van vaccins die bereid zijn van hersen-
weefsel van zoogdieren.

Madsen, H. D.; Om lymfoide infiltrationer muskulaturen hos slagtekyllinger.
Medl.bl. Danske dyrl. foren., 48, 1005, (1965).

In 1964 werden in de Noord-Jutlandse Coöp. pluimveeslachterijen (N.A.F.) 14,3
miljoen kuikens geslacht. Van 261.000 afgekeurde kuikens was bij 150.000 de reden
van afkeuring lymfomatose (waarde, ruim ƒ 250.000,—). Van 1 maart tot 31 augustus
1965 werd 2,54% afgekeurd (1,47% kippenverlamming). Sedert 1 september 1965
zijn nieuwe voorschriften van kracht.

Bij lymfomatose vindt totale afkeuring plaats, ongeacht plaats en uitbreiding van het
ziekteproces. Bij uitsluitende aanwezigheid in de gonaden bij kuikens worden alle
organen afgekeurd, doch kan de romp goedgekeurd worden, als de spieren na onder-
zoek geen infiltraties blijken te bevatten.

Dit onderzoek wordt verricht door 2 longitudinale insnijdingen ter weerszijden van de
crista sternalis te maken, over de gehele lengte, het losmaken van de borstspieren en
nauwkeurige inspectie van beide oppervlakten. Met behoud van de te inspecteren
oppervlakten mogen in deze techniek per fabriek wijzigingen aangebracht worden.
Bij de N.A.F. geschiedt de beoordehng als volgt: „aan de band", dus direct, worden
afgekeurd de gehele dieren bij het voorkomen van:

b. oedeem van de romp met gezwollen gele lever (gaat in de regel gepaard met
spierinfiltraties);

c. aifwijkingen alléén in de gonaden, ongeacht de grootte, doch gepaard gaande met
vermagering (werden door de fabriek meestal reeds uitgeschoten) ;

d. zeer grote haarden in de gonaden (die meestal gepaard gaan met aantasting van
de omgeving).

Ingeval van afwijkingen aan de gonaden, niet behorend tot bovenstaande groepen,
worden na afkeuring der organen de rompen gemerkt en voor nadere keuring van de
band genomen. Bij deze dieren worden 2 verticale sneden als bovenvermeld aan-
gebracht, de huid losgemaakt, daarna de sneden naar voren verlengd en de claviciUae
losgemaakt, waarna het geheel kan worden omgeslagen. Zowel de ventrale als de
dorsale oppervlakte van de oppervlakkige en diepe borstspier worden nauwkeurig
geïnspecteerd. Infiltraties vertonen zich als streep- of boonvormige verkleuringen,
soms met een min of meer vage roodgele rand. Bij de geringste afwijking wordt het
kuiken afgekeurd; ook bij oedeem of onsmakelijk aspect, ook als dit glazig is en er als
geolied uitziet.

Er is geen positieve correlatie tussen de grootte der haarden in de gonaden en het
voorkomen van spierinfiltraties.

In september 1965 werden in de N.A.F. geslacht 847.459 kuikens, waarvan 11.112
afgekeurd werden, en wel 3623 wegens kippeverlamming, t.w. 2023 direct en 1593
bij de nadere keuring, d.i. 13,2% van alle dieren die aan een nadere keuring werden
onderworpen (dagelijkse variatie 1,72 en 26,39%). Alleen al in deze maand september
werden 10.548 kuikens goedgekeurd, die voorheen afgekeurd zouden zijn (0,43 t.o.
1,67%).

De bovenbeschreven insnijdingen vormden een inleiding tot een vakkundige ver-
kleining. Hoewel dit ten opzichte van verkoop in toto een waardevermindering be-
tekent, leverden de nieuwe bepalingen in september alleen al aan deze fabriek een
besparing op van ƒ 11.000,—. Maar zal daardoor de prikkel voor de pluimvee-
houders om intensief aan de bestrijding der ziekte mee te werken, niet minder
worden, vraagt de schrijver zich af.

Hop wood, R. T. and M i g d e n, W.: Elimination of Fleas from an Animal by
Aerosol Insecticide Applied in a closed Environment. /. Am. vet. med. Ass., 146
1115, (1965).

De auteurs stoppen honden en katten met een vlooieninfectie in een plastic zak, die
met ritssluitingen gesloten wordt, zodat alleen de kop er nog uitsteekt.
Dan spuiten zij met behulp van een spuitbus een insecticide in de zak via een klein
gaatje. Na 5 minuten wordt het dier weer „uitgepakt". Alleen op de kop zijn dan nog
levende vlooien te vinden, maar binnen 2 uur na de behandeling zijn deze ook dood.
Als insecticide werd gebruikt: voor honden 0,25% malathion of 1% technisch
piperonyl butoxide, voor katten 0,5% malathion.
Verschijnselen van toxiciteit werden niet waargenomen.

(Schlütersche Buchdrückerei Verlaganstalt Hannover, 33.- DM.)
Het jaarboek 1964-1965 — sinds de laatste wereldoorlog de 13e uitgave in deze
serie — omvat meer dan 650 referaten van artikelen, betrekking hebbende op de
veterinaire vakliteratuur en verwante wetenschappen. De referaten geven een duide-
lijke afspiegeling van het gerefereerde artikel en zijn naar het onderwerp dat behan-
deld wordt, verdeeld in 9 hoofdstukken. Verder bevat het werk een alfabetisch zaken-
register en een auteurenregister, waardoor dus ieder onderwerp, waarover men nader
georiënteerd wil zijn, zeer gemakkelijk toegankelijk is.

Ook de niet-Duitstalige publikaties hebben bij de laatste uitgaven steeds meer
aandacht gekregen. In het jaarboek 1964-1965 hebben ongeveer 40% van de
referaten betrekking op niet-Duitstalige artikelen.

„Was gibt es Neues für den praktischen Tierarzt?" informeert niet alleen de
praktizerende dierenarts, maar ook andere vakgenoten zonder veel moeite vlot en
doelmatig en verschaft ons door een geconcentreerde berichtgeving een doelmatig
overzicht over de nieuwste publikaties en ontwikkelingen in ons vak in al zijn ge-
ledingen; met name ook inzake actuele onderwerpen t.a.v. de praktijk, wetenschap
en onderzoek.

Het keurig uitgegeven werk kan voor de velen, voor wie het onmogelijk is zich blijvend
te oriënteren via de lawine van artikelen die verschijnen in een groot aantal tijd-
schriften, een hoofdbron zijn om „bij" te blijven. Het kan gebruikt worden als naslag-
werk, waaraan de behoefte zich doet gevoelen in veel bij het dagelijks werk voor-
komende gevallen.

Voor de specialist kan het een algemene oriëntaticbron zijn, ook voor die onderdelen
van ons vak, die niet op het terrein van zijn specialisme liggen, doch waarvoor hij
vaak toch een grote interesse heeft behouden.

Symposium: „Honderd jaar Mendel"; Voordrachten, gehouden op het symposium
georganiseerd door de Biologische Raad van de Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen op 20 en 21 april 1965.

(Uitgave van het Centrum voor Landbouwpublikaties en Landbouwdocumentatie in
Wageningen.)

In deze ruim 200 pagina\'s tellende „paperback" vermeldt de inhoud, na een voor-
woord van Prof. Dr. J. L e v e r van de Vrije Universiteit te .Amsterdam, de volgende
voordrachten.

Prof. Dr. S. J. G e e r t s. Katholieke Universiteit te Nijmegen: Een eeuw erfelijkheids-
leer.

Prof. Dr. H. Engel, Gemeente Universiteit van Amsterdam: De tijd van Mendel.
Dr, J. Th. V. Me ij knecht o.s.a.. Gymnasium Augustinianum te Eindhoven: Wie
was Mendel?

Prof. Dr. J. Heiman s. Emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam:
De herontdekking.

Prof. Dr. Ir. S. J. Wellensiek, Landbouwhogeschool te Wageningen: Erwten
toen en nu.

Dr. A. R ö r s c h. Medisch Biologisch Laboratorium, Rijksverdedigingsorganisatie

T.N.O,: Mendelisme en microörganismen.
Prof. Dr. G. A. van Ark el. Rijksuniversiteit te Utrecht: Het genbegrip.
Prof. Dr. R. Prakken, Landbouwhogeschool te Wageningen: Erfelijkheid en ver-
edeling.

Prof. Dr. M. S i n i s c a 1 c o. Rijksuniversiteit te Leiden: Het mendelisme en de mens.
Wat een dierenarts of veeteeltkundige bij het lezen van deze lijst onmiddellijk opvalt
is dat een behandeling van de betekenis van de genetica voor de wereld der huisdieren
ontbreekt. Alleen noemt Prakken bij de behandeling van de populatie en kwan-
titatieve genetica het werk van Lush, Johansson, Lerner en Robertson,
speciaal wat betreft het komen tot gefundeerde voorspellingen omtrent een doel-
treffende keuze tussen verschillende fok- en veredelingsmethoden. Maar met geen
woord wordt bijv. melding gemaakt van de bij huisdieren bekende erfelijke gebreken
en het verrichtte werk op het gebied van het bloedgroepenonderzoek.
Overigens staan de namen der verschillende inleiders borg voor de kwaliteit der
voordrachten.

Voor dierenartsen zijn in het bijzonder interessant die over de betekenis van het
Mendelisme voor microörganismen resp. de mens. Dr. R ö r s c h begint met de
bacteriën als een zelfstandige groep naast planten en dieren te onderscheiden, vooral
op grond van het ontbreken van een, door een membraan van het cytoplasma ge-
scheiden kern. Vervolgens bespreekt hij het haploide karakter van de bacteriën en het
tot stand komen van Zygoten door transformatie, transductie cn conjugatie. Daarna
komen o.a. aan de orde een genetische analyse van bacteriën, rccombinatie op mole-
culair niveau en het ontstaan van breuken in het D N.A. van een zygoot door de
werking van enzymen, de z.g. nucleasen.

Wat de mens betreft wordt door Prof. S i n i s c a 1 c o na een geschiedkundig overzicht
in de eerste plaats de genetica der bloedgroepen behandeld. Daarna wordt in staat-
vorm een overzicht gegeven van aangeboren afwijkingen in de stofwisseling („inbom
errors of metabolism") en de genetica van de bloedeiwitten. Hij besluit tenslotte met
de beschrijving van een uitgebreid populatieonderzoek betreffende genetische ver-
schillen in vatbaarheid voor malaria.

Bij een uit België ingevoerde koppel kalveren, bestemd voor de mesterij, werd uit
voorzorg een premix, bevattende 20 g furoxon per kg, gedurende drie dagen voor-
geschreven. Daarna zou de dosering teruggebracht worden tot ^ van de dosering,
zoals onlangs in een mededeling aan de dierenartsen werd geadviseerd.
Reeds na drie keer voeren traden verschijnselen van furoxonvergiftiging op; de
dieren werden hierbij schrikachtig, begonnen te loeien en sloegen met de benen,
kortom er was een compleet „kopziekte beeld" waar te nemen.

Toepassing van tranquillizers deed de dieren wel kalmeren en zelfs in slaap vallen,
maar het uiteindelijke resultaat was teleurstellend. Een flink aantal kalveren (19%)
stierf binnen enkele dagen en van de overige kalveren kregen een aantal een heel
merkwaardige diarree, waarbij de ontlasting net zwavel was. Men zou kunnen aan-
nemen dat door de furoxon de darmflora was vernietigd, terwijl mogelijk ook
slijmvliesbeschadiging was opgetreden.

Ook de dieren met diarree bleken ondanks een op grote schaal toegepaste behan-
deling rnet vitaminen (B-complex en A-D en K) niet te redden, zodat in totaal in 6
dagen tijd 26% der dieren was gestorven.
Hierbij rijzen nu de volgende vragen:

1. Zou de onlangs geadviseerde dosering misschien tot de helft teruggebracht kun-
nen worden? Aldus zou het verschil tussen de letale en curatieve dosis veel
groter zijn.

2. De meeste kalvermestpoeders bevatten reeds een furoxonverbinding. Bestaat nu
niet de kans dat men snel te hoog doseert met een voorgeschreven premix, omdat
furoxon cumulatief werkt?

3. Furoxon is onoplosbaar en het toepassen cr\\\'an eist een nauwkeurige individuele
behandeling. Moet daarbij niet goed worden opgelet dat in de gebruikte emmers
geen bezinksel van furoxon achterblijft?

4. Is het toelaatbaar een permix met furoxon in een mengemmer te storten waar-
uit een aantal kalveren melk krijgt?

5. Is het waarschijnlijk dat de gevoeligheid voor furoxon van kalf tot kalf (sterk)
verschilt ?

Naar aanleiding van de m.i. terechte waarschuwing van een van onze leden tegen
mogelijke nadelen bij preventief of therapeutisch gebruik van furazolidon bij mest-
kalveren, kunnen de volgende gegevens wellicht nuttig zijn.

1. Gedurende de eerste vijf weken van de mestduur wordt algemeen in kunst-
melkpoeders een lage preventieve dosis (toegestaan op grond van de Vee-
voederverordening 1961), c.q. groeibevorderingsdosis van 50 ppm furazoli-
don toegepast. Deze 50 mg per kg poeder levert bij een dosis poeder die
maximaal 2% van het lichaamsgewicht kan bedragen, hoogstens een do-
sering van 1 mg per kg lichaamsgewicht per dag voor het kalf op.
Afgezien van een foutieve, onwettige overdosis in de poeder, levert dit ni-
veau pen enkel gevaar voor intoxicaties op, ook niet na 5 weken continu
gebruik. Bovendien is bij goede voormenging en namenging geen grote
schommeling te verwachten en zal ontmenging, bij draaiend aftappen uit
de aanmaak (was) machine, per emmer te verwaarlozen zijn. In de vette

1 Furoxon = 3- (5-mtrofurfurylideneamino)-2-oxazolidon = Furazolidon = nifu-
lidon = tricofuron.

kunstmelkoplossing zal deze geringe hoeveelheid door elektrostatische bin-
ding met zwevende melkpoederdeeltjes en ohedruppeltjes ook weinig schei-
ding vertonen. Geen enkel praktijkgeval is dan ook gemeld, dat op enigerlei
wijze nadelen kenbaar maakt.

Hoewel gering, bedraagt bij een pH = 6 de oplosbaarheid toch nog 40 mg
per liter water, zodat theoretisch alles uit de poeder in oplossing kan gaan
(zelfs 5 maal zoveel).

2. Er is aangetoond, dat een toepassing van een therapeutische dosis (voorge-
schreven door de leverancier van furazohdon¹) gedurende drie dagen op
gezonde 1 week oude meststiertjes op expresselijk foutieve wijze toegediend
(strooien van de therapeutische dosis per dag 2 maal op de aangemaakte
melk per kalf en per emmer, waardoor laagjes poeder bleven drijven)
100% letaal verloop gaf ten gevolge van intoxicatie.

Van 6 dieren die tussen 6 overige niet gedoseerde dieren liepen, sderven
binnen 20 dagen alle gedoseerde dieren na herhaald typische hevige exci-
tatieverschijnselen, zwavelgele en vaak dunne mest, waarna exitus in coma
volgde.

Macroscopische nier- en leverdegenratie waren de eerste opvallende sectie-
beelden, naast darmontsteking.

Op grond van dit significant effect werden reeds enige jaren geleden waar-
schuwende opmerkingen gelanceerd door een practicus die deze proef mede
heeft uitgevoerd, dit mede in verband met in de praktijk analoge- hoewel
niet „wetenschappelijk" bewezen ervaringen, die hierdoor in een duidelijker
licht kwamen.

Bewezen is dus niet dat de aangegeven therapeutische dosis gedurende drie
dagen per se deze effecten geeft, indien op een juiste wijze het medicament
zou zijn verstrekt; n.1. bij een zo goed mogelijke homogene verdeling in het
voedsel.

3. Vóór het in werking treden van de antibioticawet was de handel in „prepa-
raten" (in de zin van de Veevoederverordening) die furazolidon bevatten,
of van furazolidon als zodanig, alsmede van preventieve- of therapeutische
toepassing, een veel voorkomende zaak.

Dat ook toen onjuiste toediening of misrekeningen hebben plaats gevonden
spreekt welhaast vanzelf. Toch is van een dramatische slechte naam ten ge-
volge van mogelijke intoxicaties door furazolidon niet veel te bespeuren ge-
weest. Indien overwegend nadelen waren opgetreden, zou dit althans aan-
nemelijk geacht moeten worden. Welhcht valt de verklaring te zoeken in de
omstandigheid, dat de preparaatvervaardigers c.q. leveranciers (meestal
niet-farmaceutische huizen) een grote voorzichtigheid enerzijds en verwor-
ven ervaring (door de grote schaal van gebruik gedurende enige jaren)
anderzijds in de praktijk hebben gebracht.

Preparaten met slechts 1% furazohdon op een geschikte dispergeerbare
drager met stabilisatoren of anderszins, kunnen hier een rol gespeeld heb-
ben. Bovendien was de mester niet gereserveerd ten aanzien van eventuele
berispingen e.d. om een juist antwoord te verstrekken aangaande het reeds
gebruiken of gebruikt hebben van furazolidonhoudende stoffen. Indien al
de antibioticawet nü het gebruik van furazolidonpreparaten verbiedt zon-
der actie van de desbetreffende practicus, dan nog wil dit niet uitsluiten,
dat er geen illegale handelingen zijn of worden gepleegd. Een ontkenning
kan dus het gevaar voor overdosering niet uitsluiten. Dit gevaar is niet al-
leen een reëel gevaar, maar een uiterst pijnlijke kwestie voor de practicus,
de cliënt en de kalveren. Men hoede zich voor eventuele conclusies zonder
absolute zekerheid van dosering. Illegale interveniëring door derden, zelfs

buiten kennis van de mester (aangaande het geneesmiddel furazolidon in
dit geval) is daarbij niet onmogelijk.

4. Van behandeling met een antidotum of een neutraliserende behandeling bij
onverhoopte intoxicatie zijn, v.z.v. bekend, weinig resultaten te vermelden.
Adsorbentia, coagulantia, mucilaginae geven weinig hoop. Vasten en laxeren
geven eveneens weinig soelaas en wellicht dat van farmacologische zijde
hierop meer licht zou kunnen worden geworpen.

Voeding met dikke melk (1 deel poeder op 4 ä 5 delen water) lijkt het
gunstigst te werken, samen met carbo vegetabilis (10% van het poeder)
toegepast op 10% van het lichaamsgewicht per dag tot de excitade afneemt.
Symptomatisch kunnen Sedativa gegeven worden.

1. Het gebruik van betrouwbare preparaten met gehalten aan furazolidon die
laag liggen (max. 5%?) geven minder gevaar voor weegfouten door on-
nauwkeurigheid, zij hebben een grotere vóórdispersie en laten zich beter
mengen (= dispergeren) in de melk.

2. Preparaten dienen met hulpstoffen het in dispersie brengen en houden van
de fijn verdeelde furazohdon te bevorderen. Slechts een gedeelte gaat traag
in oplossing.

3. Door gelijktijdig toepassen van synergetisch werkende antibiotica (één der
tetracychnen b.v.) kan een therapeutisch afdoend effect met een minimum
aan furazolidon worden bevorderd; b.v. door het gebruik van maximaal %
van de officiële dosis door de fabrikant aangegeven en kortere toepassings-
duur, waarna een lage onderhoudsdosis ware te geven.

4. Individuele dosering verdient de voorkeur, aangezien een foutieve dosering
dan niet over het gehele koppel valt en ontmengingen niet bij centrale aftap
kunnen plaats vinden. Evenwel dient per emmer (dus per kalf) steeds na-
gedacht te worden over de aangepaste dosis (zie verder) en zeer intensief
geroerd te worden (na-roeren tijdens het drinken).

5. Zieke kalveren kunnen ten gevolge van een functio laesa der darm (para-
tyfus!) beduidend lagere toleranties hebben en dienen als zodanig gedoseerd
te worden (klinische blik). Evenzo kan een lagere tolerantie worden verwacht
bij verzwakte dieren na transport, in een incubatieperiode, in ondervoede
toestand enz.

6. Absolute zekerheid dient ten aanzien van interventie door de mester of derden
te bestaan om geen catastrofen te krij.gen. Bestaat deze zekerheid niet, dan
gebruike men geen furazolidon maar chlooramphenicol pro. inj., gevolgd
door toepassing van een onderhoudsdosis per os, al is dit duurder.

Grote kapitalen aan kalveren eisen het vermijden van ieder risico, zolang
er een doeltreffende uitwijkmogelijkheid is.

7. Een onderzoek naar de gedragingen van furazolidon (preparaten) via de melk
of via tabletten in de darm en faeces, alsmede het effect daardoor op gezonde
en zieke kalveren, is zeer gewenst.

De kwalificatie van de stof zelve aangaande zuiverheid etc. dient daarbij
gevolgd te worden.

8. Uiterste voorzorg dient betracht te worden om verwisseling met andere gele
geneesmiddelen te voorkomen, vooral als deze nog toxischer kunnen zijn
(nitrofurazon en andere nitrofuraanverbindingen).

9. En ten slotte dient de mester nadrukkelijk gezegd te worden bij beginnende
kolder- of schrikachtigheidssymptomen onmiddellijk de toediening te staken
en onverwijld te waarschuwen.

1. Smith, Kline en French geven in „The nitrofurans in veterinary
medecine", editie 1957, als indicatie voor een toxische dosis met markante

tekenen van vergiftiging van het centrale zenuwstelsel een hoeveelheid aan
van 4 gram per dag per kalf (het aantal dagen en het gewicht worden niet
vermeld). Dit zal dus ergens bij 80-100 mg per kg lichaamsgewicht per dag
uitkomen.

H e n n i n g, M. W.: On the chemotherapy of Calf Paratyphoid. J. S. Afr.
vet. med. Ass., 25, 1, (1954), geeft aan dat het veilig en effectief zou zijn
een therapie met tabletten in te stellen gedurende 7 dagen met een zuivere
furazolidon dosis van 2 maal daags 0,5 gram (dus ongeveer 20-25 mg per
kg lichaamsgewicht per dag). Dit bij kalveren die kunstmatig met S. dublin
waren besmet.

2. Een Progress Report van Hess and Clark Inc. (U.S.A.), bulletin no. 45, geeft
aan dat de hoogste éénmalige tolerabele, orale dosis bij jonge vaarskalveren,
welke geen intoxicatieverschijnselen laat zien, 600 mg per kg lichaamsgewicht
bedraagt. Dit zal vermoedelijk gezonde dieren betreffen, hoewel dit niet
vermeld is (dit zijn dus fokkalveren).

Een orale dosis van 15,20 en 35 mg per kg lichaamsgewicht, eenmaal daags
toegediend bij drie (sic!) kalveren, gaf geen veranderingen in het bloed-
en urinebeeld, nóch een afwijking in de pols, respiratie, temperatuur of
eeriust. Na een drieweekse periode was geen significante ophoping van fura-
zolidon in de eetbare delen van de geslachte dieren aantoonbaar. Omtrent
bijzonderheden aangaande de methode van de orale toediening, de toestand
van de kalveren en de voeding (!) van de kalveren wordt weinig of niets
vermeld.

Uitermate gevaarlijk lijkt het om genoemde doseringen, die voornamelijk
bij folkkalveren (met krachtvoer, hooi e.d. gevoerd) zijn gebezigd, zonder
meer op uitsluitend op met melk of melk vervangende preparaten gevoerde
mestkalveren over te dragen.

3. In „Introduction to the Nitrofurans" vol 1 (Eaton Labs., U.S.A.) wordt
aangegeven dat de furoxon-uitscheiding in de urine van ratten, die een dosis
van 100 mg per kg lichaamsgewicht hadden gekregen, in 48 uur minder dan
1% was. Bij toediening van 25 mg furoxon per kg lichaamsgewicht bedroeg
de faecale uitscheiding van furoxon in 24 uur 1,6%.

Bij de hond werd 1,4-11% gevonden in de faeces na toediening van 50 mg
per kg lichaamsgewicht; in de urine werd hierbij 0,5% gevonden.
Bij een dosis van 10 mg per kg lichaamsgewicht voor humane therapie
(gebruikelijk is een dosis van 7 mg per kg lichaamsgewicht) werden geen
nadelige effecten geconstateerd, behalve een tijdelijke lichte daling van de
spermiogenese (dit betreft een therapie bij gezonde jonge mannen).

4. Uitgaande van een tijdens de Veterinaire Week 1960 gehouden voordracht en
daaropvolgende discussie {Tijdschr. Diergeneesk., 85, 1511 en 1513, (1960))
wordt het bovenstaande nog eens naar voren gebracht.

Het in deze publikade beschrevene spreekt voor zichzelf, waarbij echter wel
opgemerkt dient te worden, dat het te ver zou gaan te veronderstellen dat
bij alle waargenomen intoxicatiesymptomen tijdens of na een furazolidon-
behandeling, deze te wijten zouden zijn aan te hoge dosering of een te lange
toedieningsduur daarvan, of het abusievelijk toepassen van nitrofurazon (zie
Tijdschr. Diergeneesk., 86, 848, (1961)).

Op de vergadering van het Algemeen Bestuur van de Koninklijlce Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde heb ik op 2 december j.1. o.a. gesproken over het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Het vervult mij nl. al langere tijd met zorg en onlust-gevoclens bekruipen mij, als ik
in kringen van geïnteresseerden verkeer en ons Tijdschrift komt ter sprake en ik dan
als regel weinig lovende woorden daarover verneem. Het tegendeel is het geval, men
hoort meestal slechts schampere en afkeurende commentaren.

Ik vraag mij af, is dit terecht of is dit ten onrechte. Is het terecht, dan heeft men er
weinig aan als de klachten niet verder komen dan de wandelgangen. Is het ten on-
rechte, dan moet het maar eens in het openbaar recht gezet worden. Beter is te
strijden voor een goed Nationaal Veterinair Tijdschrift en wel met open vizier.
Dit wil zeggen, als er op- en aanmerkingen zijn, dan moeten deze ter kennis worden
gebracht van degenen, die verantwoordelijk zijn of van degene, die het Tijdschrift
uitgeeft, ter kennis dus van de redactieraad of van het Hoofdbestuur van de
K.N.M.v.D.

Is er na de uitvoerige enquête, die nog niet zo lang geleden gehouden is, eigenlijk
zoveel veranderd? Is behalve de nieuwe omslag, die naar ik verneem ƒ 4000,— heeft
gekost, veel aan de inhoud veranderd ?

Houdt het Tijdschrift de Ncderiandse vlag hoog in het buitenland? Worden wij daar
gelezen ?

Is het niet zo, dat wanneer men een wetenschappelijke bijdrage plaatst in een bui-
tenlandse veterinaire periodiek als Die Kleintier Praxis, Das Zentralblatt für Veterinär
Medizin, The Journal of Small Animal Practicc en andere, men een stroom van
aanvragen krijgt voor afdrukken, hetgeen niet gebeurt als men in ons eigen Tijdschrift
een bijdrage plaatst?
Worden wij gelezen?

Is het een juist beleid, dat de meeste van onze wetenschappelijke ardkelen in het
Nederlands verschijnen, een taal die men niet verstaat?

Zou het niet juister zijn, dat de meeste en de voornaamste artikelen in het Engels
zouden verschijnen?

Is het soms mogelijk tezamen met de Belgen en de Zuid-Afrikanen een Veterinair
Tijdschrift uit te geven?

Is het juist gezien, dat de hele mengeling van mededelingen, berichten, verslagen en
nieuws van de V.D., van de Redactie, van de .\\fdelingen en van de Groepen tezamen
met de wetenschappelijke artikelen overal naar toegaan?

Is het juist, dat wetenschappelijke voordrachten, zelfs die, waarom door de redactie
gevraagd wordt, door welke misverstanden dan ook, in de verkeerde bak terecht
komen nl. in de bak van dc verslagen en dan met kleine lettertjes geplaatst worden
en er geen afdrukken van tc krijgen zijn?

Is het juist, dat men een artikel heeft geweigerd, omdat dc inhoud te wetenschappelijk
was?

Is de stelling, die een onzer promovendi nog niet zo lang geleden heeft geponeerd:

dat er in Nederland naast het Tijdschrift voor Diergeneeskunde nog behoefte is aan

Is er een zekere competitie tussen ons Tijdschrift en bijvoorbeeld het Diergeneeskundig

Ziet naar de industrie en het bedrijfsleven, waar het proces van de fusie\'s volop in
ontwikkeling is!

Kunnen we niet in nog groter verband een E.E.G.-veterinair tijdschrift ontwikkelen?
Het Journal of Small Animal Practice ziet het goed en heeft overal zijn medewerkers
zitten met een wereldtaal als voertaal, plus vertalingen.

En stel dat u het zo houden wil, ons eigen Nationale Tijdschrift, en u wilt er wat meer
van maken, zit u dan met de financiën?
Mag ik nog eens een suggestie doen?

Als U nu die hele rim-ram van berichten en verslagen en mededelingen er eens
uitgooide en die apart van een eenvoudige omslag voorzag, het kan desnoods ge-
stencild worden en dat aan alle leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde toestuurde en dan het eigenlijke tijdschrift alleen reserveerde voor de
wetenschappelijke artikelen!

Maak dan van het Tijdschrift een maandblad en voer de standing op en geef de
mededelingen om de 14 dagen uit.
Zou dat de financiën helpen?

En maak het de scribenten wat aantrekkelijker, en wees wat vlotter met afdrukken.
Zeer geachte redactie, alle opmerkingen zijn goed bedoeld.

Als er ergens een oneerbiedig woord in deze tekst staat, dan is dat ook nog goed
bedoeld, zeker niet om iemand, wie dan ook, te kwetsen. Maar gevoelens van
onbehagen (niet alleen bij mij overigens) moet men toch een keer kwijt.
Nu hoop ik, dat u ook aan de suggesties wat heeft. Dat zou dan positief zijn.
Maar wie weet, zijn er andere leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde, die het ook goed menen en die zich ook nog druk kunnen maken en die veel
betere suggesties hebben!

Al zou ik alleen maar de discussie op gang hebben gebracht, dan zou mijn moeite al
beloond zijn. Wie helpt er mee?

Alle suggesties zijn welkom naar ik aanneem bij uwe Redactie of bij het Hoofdbestuur
of anders bij ondergetekende.

Met veel dank voor de plaatsruimte, met veel en onverminderd respect voor al uw
redactionele arbeid en moeilijkheden en met alle verschuldigde hoogachting.
Februari 1966. M. A. J. Verwer.

De Redactie is collega Verwer dank verschuldigd voor de openhartige kritiek op
ons Tijdschrift, waardoor eventueel een discussie op gang kan komen, die in ieder
geval een stimulans voor scribenten en lezers kan betekenen.

Alleen al het beantwoorden van de vragen die collega Verwer stelt, geeft de
Redactie een welkome aanleiding om een aantal misverstanden uit de weg te ruimen
en een en ander recht te zetten.

Alvorens hierop in te gaan is het gewenst enkele algemene opmerkingen te maken.
Kritiek op ons Tijdschrift is er altijd geweest, men leze er de oude jaargangen op na.
En de redenen hiervan liggen voor de hand.

Bij de beoordeling van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dient men uit te gaan
van de doelstelling van het tijdschrift en de financiering die men er voor over heeft.
De doelstellingen nu zijn genoemd in de slotbeschouwing op de resultaten van de in
1964 gehouden enquête (zie Tijdschr. Diergeneesk., 89, 896, (1964)) en zij komen
neer op de drieledige taak die het Tijdschrift vervult, n.1. die van veterinair-weten-
schappelijk tijdschrift voor binnen- en buitenland, die van kontaktorgaan voor de
leden der Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en die van
voorlichtend orgaan.

Daartoe werd door de Redactie een algemeen schema ontworpen, volgens hetwelk
het Tijdschrift dient te worden samengesteld en dit schema omvat de volgende
rubrieken: oorspronkelijke artikelen, klinische lessen, praktijkmededelingen, publikaties
uit het buitenland, referaten, boekbesprekingen, rubriek vraag en antwoord, veterinaire
snapshots, ingezonden, berichten en verslagen, aankondiging van congressen, mede-

delingen van de redactie, van de veterinaire hoofdinspectie van volksgezondheid en
van de Veeartsenijkundige Dienst, doorlopende agenda. Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde (onderverdeeld in 6 rubrieken), rectificaties en
mededelingen uit de studentenmaatschappij.

Deze scala van rubrieken kan worden geacht zeer velen van onze omstreeks 2400
lezers „iets" te geven.
En wat wil men nu eigenlijk?

Men zou graag „een schaap met 8 poten" willen. Men zou graag willen dat in elke
aflevering niet alleen in alle rubrieken zeer wetenswaardige feiten werden vermeld,
doch bovendien dat ieder specialisme van ons vak in de rubrieken tot zijn recht zou
komen.

Niet iedereen krijgt precies wat hij nu zo graag zou willen, b.v. de practicus de kort
beschreven klinische les, de wetenschapsbeoefenaar de bekendmaking van de resultaten
van zijn onderzoek in binnen- en buitenland; neen, iedereen krijgt iets, maar meestal
niet genoeg om zijn speciale wensen te bevredigen. Men kan zelfs verder gaan en
stellen dat de kleine-huisdier specialist, de zoötechnicus, de vleeskeuringsman enz.
veel te weinig in ons Tijdschrift vinden wat voor hun nu juist van belang is. Dit
„onlustgevoel" met betrekking tot het eigen werkgebied zal in de toekomst eerder toe-
dan afnemen, omdat er steeds meer specialismen in ons beroep opkomen en wij ge-
bieden betreden, die vroeger voor ons onbekend waren of tot andere beroepen
behoorden. Wij worden steeds meer geïnteresseerd in het steeds hechter in elkaar
grijpende gebied der gehele biologische wetenschappen en — evenals 100 jaar geleden

— proberen wij deze steeds breder wordende stralenbundel in één punt — ons Tijd-
schrift — ééns in de 14 dagen op te vangen.

Indien „in kringen van geïnteresseerden" slechts „weinig lovende woorden" en
„schampere en afkeurende commentaren" werden vernomen, vraagt men zich af of
hier „geïnteresseerden" aan het woord waren die het Tijdschrift slechts als weten-
schappelijk tijdschrift hebben gezien, met voorbijgaan van de andere functies die het
dient te vervullen. De 318 collegae uit alle groepen van de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde, die op de enquête hebben gereageerd, hebben
ten dezen duidelijke taal gesproken, collega Verwer, waaruit gelukkig meer
waardering sprak.

Omtrent de functie van het Tijdschrift als kontaktorgaan heeft de enquête uitgewezen
dat men op de hoogte gesteld wil blijven van hetgeen er leeft in onze steeds groeiende
Maatschappij. Er zijn veel collegae die het Tijdschrift „van achter naar voor" lezen.
Wat de financiën betreft zijn de volgende overwegingen wellicht nuttig. Op grond
van het lidmaatschap van de Maatschappij krijgt ieder lid het Tijdschrift gratis
toegezonden; (zie art. 88 van het Huishoudelijk Reglement) en de abonnementsprijs
a ƒ 60,— wordt door de leden niet betaald, omdat het recht van toezending in de
contributie is inbegrepen. De subsidie die de Redaktie van de Maatschappij ontvangt
is aanmerkelijk lager dan het ledental, vermenigvuldigd met 60. Mede daardoor zijn
dc financiële mogelijkheden voor de Redactie — helaas — beperkt.
Men kan het ook anders bezien. Ons Tijdschrift kost momenteel jaarlijks omstreeks
ƒ 130.000,—■ en sinds 1 januari 1966 verleent de Maatschappij een subsidie van
ƒ 45.000,— (tot die datum was dit bedrag gedurende vele jaren ƒ 30.000,—), zulks
met de duidelijke aantekening dat dit zonder verdere contributieverhoging voor de
komende jaren absoluut het maximum is. Dit betekent dat wij met z\'n allen van
iedere gulden die het Tijdschrift kost, slechts ƒ 0,35 betalen, en dat anderen (onder
wie degenen die overdrukken bestellen) — vooral degenen die advertenties plaatsen

Men denke niet gering over de financiële gevolgen van het uitgeven van een 14-daags
periodiek in zo\'n kleine oplage, waarin het Tijdschrift verschijnt.

Om een voorbeeld tc noemen: Om de drie jaar wordt een Veterinaire Week gehouden,
die helaas slechts door een deel van de collegae kan worden bijgewoond. Alle overigen
hebben de wens en het recht het gesprokene in ons Tijdschrift te lezen, reden waarom

de Maatschappij dit verlangen steunt met een subsidie van ƒ 6.000,- voor een extra
aflevering van het Tijdschrift, dat, in de omvang van omstreeks 500 pagina druk,
dit jaar zal komen te staan op omstreeks ƒ 18.000,-, exclusief de portokosten.

Indien men de moeite neemt de indices van voorgaande jaren te vergelijken met
hetgeen de index van jaargang 1965 vermeldt, zal men tot de conclusie komen dat er
waarlijk wel meer is veranderd dan de omslag alleen. Wel zeer sprekend is de toename
van het aantal klinische lessen, het aantal praktijkmededelingen en de aanzienlijke
omvang van het „Maatschappij-gedeelte".

Met de gegevens uit de enquête werd dus terdege rekening gehouden, doch het is
duidelijk dat nog niet alles verwezenlijkt is kunnen worden waarnaar de Redaktie
streeft. Zij is daarbij afhankelijk van de kopij die zij binnen kan krijgen en zij
kan in dezen stimuleren doch zij moet de uiteindelijke effectuering afwachten.
Wat de gewijzigde omslag betreft, de kostenstijging hiervan bedroeg nog geen 3%
van het totaal begrotingsbedrag voor 1965 en dit is toch waarlijk niet te veel voor de
verbeterde presentatie van het „visitekaartje" dat eens in de 14 dagen door de Neder-
landse dierenarts aan de buitenwereld wordt geboden.

Houdt het Tijdschrift de Nederlandse vlag in het buitenland hoog en wordt het daar
gelezen?

Indien men nagaat welke kontakten het „Tijdschrift" met het buitenland heeft, kan
worden medegedeeld dat van de 1 maart aflevering 2001 exemplaren naar het binnen-
land en 334 exemplaren naar het buitenland werden verzonden.

Door het buitenland werden op het Tijdschrift abonnementen afgesloten door per-
sonen, instanties enz. in: België, Italië, Ierland, Duitsland, Israël, Zwitserland, Ca-
nada, Australië, Tschechoslowakije, Ned. Antillen, Japan, Bulgarije, Noorwegen,
Nieuw Zeeland, Brazilië, Congo, U.S.S.R., Denemarken, Frankrijk, Engeland, Hon-
garije, Zuid Afrika, Zweden en U.S.A.

Ruilabonnementen, ter verkrijging van tijdschriften waaruit kan worden gerefereerd,
werden afgesloten met redacties van tijdschriften in: Argentinië, Australië, België,
Brazilië, Bulgarije, China, Denemarken, West Duitsland, Oost Duitsland, Egypte,
Frankrijk, Indonesië, Italië, Japan, Joegoslavië, Oostenrijk, Polen, Roemenië, Spanje,
Uruguay, U.S.A., U.S.S.R., Zweden, Zuid Afrika en Zwitseriand.

De verbeterde uitvoering kan men beschouwen als één der factoren, hoewel niet de
belangrijkste, waardoor de „afzet" naar het buitenland is gestimuleerd en dus „de
Nederlandse vlag wordt hooggehouden" ; nog meer kan dit echter gebeuren door de
aard en kwaliteit der artikelen.

Geregeld komen bij de Redactie aanvragen voor overdrukken binnen, die alsdan naar
de auteurs worden doorgezonden, omdat de Rcdaktie geen overdrukken aanhoudt.
Regelmatig worden artikelen uit ons Tijdschrift in buitenlandse periodieken gerefe-
reerd.

Dat de kans op aanvragen voor overdrukken groter is, indien een gelijkwaardig artikel
in een wereldtaal wordt gepubliceerd, dan wanneer dit artikel in het Nederlands wordt
gesteld, is zonder meer duidelijk; deze consequentie heeft men te aanvaarden indien
men een Nederlands Tijdschrift voor Diergeneeskunde wil hebben, in het bijzonder
— ook weer niet alléén — bestemd voor Nederlandse dierenartsen, van wien althans
de grote meerderheid het Nederlandse karakter gehandhaafd wil zien.
Bovendien worden in het Tijdschrift samenvattingen in 4 vreemde talen opgenomen,
speciaal ter ondervanging van het feit dat het Nederlands een zeer beperkt geografisch
gebied bestrijkt.

Waarom, verschijnen de meeste wetenschappelijke artikelen in het Nederlands en niet
in het Engels?

De uitslag van de enquête leert, dat een meerderheid der lezers er vóór is of er geen
bezwaar tegen heeft, dat daarvoor in aanmerking komende artikelen in het Neder-

lands en in hiet Engels zouden worden gepubliceerd, terwijl er ook waren die geen
tweetaligheid wensten omdat zij van mening zijn dat de Nederlandse dierenarts Engels
dient tc kennen. Reeds lang denkt de Redactie aan het uitgeven van 1 of 2 afleve-
ringen per jaar in het Engels (extra afleveringen!) of het gelijktijdig opnemen van
Engelse én Nederlandse tekst van goede publikaties in de routine-afleveringen.
Beide mogelijkheden stuiten op financiële „zorgen" en het laatste plan bovendien op
de verlenging van de wachttijd.

Overigens zijn 60% van onze binnenlandse lezers practici, die gaarne uit „hun"
tijdschrift als voornaamste bron van informatie artikelen in het Nederlands wensen te
zien.

Ter geruststelling van „aanhangers" van beide stromingen; jaargang 1965 bevat 113
pagina\'s Engelse tekst op een totaal van 1789 pagina\'s.

Gezamenlijk uitgeven van één tijdschrift met België en Zuid-Afrika.
Tot nog toe bepalen de kontakten zich tot de uitwisseling van tijdschriften. Het
zal ongetwijfeld de bedoeling van collega Verwer zijn een dergelijk tijdschrift uit te
geven naast het uitgeven van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde; indien dit zo
is gaat dit gepaard aan een kostenverhoging, afgezien nog van het feit of aan een
dergelijke uitgave van beide zijden behoefte bestaat, o.m. omdat het merendeel der
problemen op nationale basis ligt.

Is het juist dat alle mededelingen — in kleine letter gezet — tezamen met de weten-
schappelijke artikelen, overal heengaan?

Men kan over de juistheid hiervan uiteraard van mening verschillen, doch het
Tijdschrift vervult een 3-delige taak (zie inleiding).

In Scandinavië en België b.v. is de situatie anders; elk der Scandinavische landen
heeft een eigen Maatschappij met een eigen orgaan en de meeste wetenschappelijke
artikelen worden in de Acta Scandinavica gepubhceerd (wachttijd 6-8 maanden,
collega Verwer), die per kwartaal uitkomen. In België heeft men een Nederlands-
talig, een Frans-talig en een tijdschrift van de Belgische Dierenartsen Vereniging,
dat tweetahg is en dat wordt gesubsidieerd door de groothandel.

Plaatsing van wetenschappelijke voordrachten, waarom gevraagd werd en ver-
krijgbaarheid van overdrukken.

Wetenschappelijke voordrachten, waarom door de Redaktie werd gevraagd, worden
steeds in grote letter geplaatst; berichten en verslagen daarentegen in kleine letter.
De tekst van voordrachten, gehouden b.v. op groeps- of afdelingsvergaderingen, wordt
in het algemeen onder „berichten en verslagen" geplaatst, tenzij het manuscript
duidelijk het karakter van een oorspronkelijk artikel draagt (zie Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1965, afl. 7, pag. 482; afl. 8, pag. 567; afl. 14, pag. 1011 en 1016).
Overdrukken van verslagen kunnen altijd worden besteld, mits hiertoe tijdig de wens
te kennen wordt gegeven, het zal duidelijk zijn dat diegene die overdrukken bestelt,
deze ook dient te bekostigen cn deze kosten niet kan afwentelen op de „dierenartsen-
gcmcenschap".

Er worden de laatste tijd herhaaldelijk artikelen geweigerd, of er wordt verzocht er
veranderingen in aan te brengen of het artikel te bekorten.

Tot nog toe echter zijn er wel artikelen geweigerd die niet wetenschappelijk genoeg
waren, dan wel omdat men de mening was toegedaan dat wetenschappelijkheid en
lengte van een artikel aan elkaar evenredig zijn. Hiertegen dient de Redaktie te waken
wegens de plaatsruimte, waardoor de wachttijd voor andere auteurs noodzakelijkerwijs
langer wordt; indien het echter verantwoord is wordt een dergelijk artikel opgenomen.
Voorts is het noodzakelijk dat ook zeer specialistische artikelen opgenomen moeten
kunnen worden, voorzover deze ons vak betreffen, met inbegrip van nauw verwante
wetenschappen. Men kan zich nu — nog minder dan voorheen — een geïsoleerde en
teruggetrokken positie veroorloven. De beoordeling of een artikel over een onder-

werp in de aanverwante wetenschappen zal worden opgenomen ligt geheel in het
subjectieve vlak en is derhalve mede afhankelijk van de instelling van de beoorde-
laar(s). Dit kan niet anders.

Een artikel, op zichzelf te specialistisch bevonden, werd alleen op grond daarvan
nog nooit afgewezen. Wél echter indien het, alhoewel thuishorend bij een aanver-
wante wetenschap, naar het algemeen oordeel van de Redaktie te ver van ons vak-
gebied was verwijderd.

Is er behoefte aan een wetenschappelijk diergeneeskundig tijdschrift?
Het ligt niet op de weg van de Redaktie de genoemde stelling te weerleggen, aan-
gezien dit een kwestie van beleid van het Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maatschap-
pij voor Diergeneeskunde is; immers, de Maatschappij geeft het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde uit.

Vooruitlopend op het feit dat men de mogelijkheid van deze nieuwe opzet zou over-
wegen, dienen alle daaraan verbonden facetten — niet in de laatste plaats de fi-
nanciële — grondig te worden bestudeerd, waarbij men dan ook de ommezwaai vol-
ledig moet maken en het wetenschappelijk tijdschrift zou moeten uitgeven in minstens
één en wellicht meer wereldtalen.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde en Diergeneeskundig Memorandum.
In het Diergeneeskundig Memorandum worden wel eens artikelen gepubliceerd, die
de Redaktie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ook gaarne zou hebben op-
genomen. Daarmede pretendeert de Redakde van het Tijdschrift echter geenszins dat
zij het recht heeft op alle goede artikelen en een goed artikel in een ander tijdschrift
prikkelt haar alleen tot gezonde rivaliteit.
Van concurrentie echter is geen sprake.

Bij het beschouwen van een mogelijkheid tot „bundeling" moeten wel terdege de
doelstellingen der beide tijdschriften worden overwogen.

Hiervoor geldt q.q. eigenlijk hetzelfde als reeds voor een tijdschrift in samenwerking
met België en Zuid-Afrika werd gezegd.

Ook hier geldt dat dit een beleidskwesde is, waarvan de konsekwenties wel zeer goed
moeten worden overwogen.

Bijvoorbeeld: een maandelijks uitgeven van het tijdschrift betekent, vergeleken bij de
huidige toestand, zeer zeker een achteruitgang. Niet alleen dat hierdoor bij voort-
during de plaatsingstijd wordt verlengd, maar de gelegenheid om op korte termijn een
artikel te plaatsen wordt er praktisch onmogelijk door gemaakt, aangezien een „voor-
rangsplaatsing" de wachttijd voor andere scribenten aanzienlijk zou verlengen.
Bovendien: men vergist zich indien men denkt dat stencilwerk in een oplage van
omstreeks 1500 exemplaren goedkoper uitkomt dan drukwerk.

En als hier dan nog een omslag bijkomt en de porti die binnenkort omhoog zullen
gaan, zal zeer nauwkeurig e.e.a. moeten worden bekeken.

Tenslotte, collega Verwer, de Redaktie heeft de grootste waardering voor uw
instelling t.a.v. de Redaktie en uw medeleven teneinde te komen tot een zo goed
mogelijk Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

De zorgen die de Redaktie daarvoor heeft zijn niet minder, zij is allerminst voldaan,
maar zij blijft streven.

De geboden mogelijkheden in aanmerking genomen is het nu eenmaal niet zo, dat
alle leden van de Maatschappij aan het Tijdschrift dezelfde eisen stellen; daarin is in
zeer veel schakeringen een zeer grote verscheidenheid en de Redaktie kan alleen maar
streven naar het bereiken van een zo goed mogelijk gemiddelde... en zelfs dat blijkt
wel eens onbereikbaar.

Naar aanleiding van het artikel van HonerenVinkin het Tijdschr. Diergeneesk.,
90, 1548, (1965) de volgende notities.

Het is mogelijk, dat ik in mijn artikel (Tijdschr. Diergeneesk., 89, 423, (1964)) iets
le agressief ben geweest, hoewel ik mij reeds beperkingen had opgelegd waar het
kritiek betrof. (Voor de rest geldt wat Dr. Eelt je Halbertsma over scheer-
baas J O u t e zegt: „Jowt er jimme ris in skramke, jimme hawwe ck wol ris pükels.")
Vandaar misschien, dat ik de zin „characterised by a summer and winter infection
peak" niet geheel begrepen heb, doch de woordkeuze komt mij dan enigszins
verwarrend voor.

Overigens accepteer ik niet de aantijging, dat ik kritiek zou hebben op het werk van
Ollerenshaw en Rowlands. (Ik maakte slechts een kritische opmerking
over de namen winterinfectie en zomerinfectie.) Er wordt gesteld, dat Dr. Olleren-
shaw hierover elders iets zal zeggen. Blijkbaar weten Honer en Vink niet,
dat Dr. Ollerenshaw reeds iets gezegd heeft en wel te Rome in september 1964
toen hij zijn opvattingen over de epidemiologie van leverbotziekte aan de hand van
uitvoerige en nieuwe door hem verzamelde gegevens uiteenzette in een voordracht
voor het le Internationale Congres voor Pasasitologic. Het deed mij toen genoegen
te kunnen uitleggen, dat ik zijn artikelen niet had gekritiseerd, behoudens voor wat
betreft de reeds genoemde opmerking; wij waren het over de begrippen winterinfectie
en zomerinfectie volledig eens.

De oplettende lezer zal gemerkt hebben, dat het mijn bedoeling was een literatuur-
overzicht (over de epidemiologie van fascioliasis) te geven en dat dit overzicht, nadat
conclusies waren getrokken, geïllustreerd werd met enkele eigen waarnemingen.
De opmerking van Honer en Vink „Jansen (1964) ondeent zijn opvattingen
over de epidemiologie enz." geeft daarom een scheve voorstelling van mijn mening
en een vals idee over mijn opvatting van wetenschappelijk onderzoek.
Tot slot een enkel woord over de eerste twee punten van Honer en V ink\'s
Summary: ik gaf (de reeds genoemde) illustraties (geen modellen) en een hypothese
over infectieperioden, die niet geheel schijnen overeen te komen met de gegevens
van Honer en Vink. Men moet echter bedenken, dat mijn resultaten gebaseerd
zijn op het tellen van leverbotten en leverboteieren en de resultaten van H o n e r en
Vink op het tellen van cijfers.

Gaarne bedank ik de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voor het
beschikbaar stellen van plaatsruimte.

Wetenschappelijk werk bestaat o.i. uit onderzoek, communicatie en commentaar.
Dit laatste speelt een essentiële rol, doch alleen wanneer het een reële bijdrage levert
tot het onderhavige probleem. Een eerste vereiste bij het leveren van commentaar
is dat de betreffende publikatie(s) grondig cn volledig gelezen wordt (worden).
Wanneer cen publikatie bovendien in cen vreemde taal verschijnt, dient men zich
allereerst te overtuigen dat men begrijpt wat men leest en dat men juist vertaalt.
Dit bevordert het goede begrip cn is fatsoenlijk tc.genover diegene die de publikatie
heeft doen verschijnen.

Zo laat Jansen (1964) in zijn literatuuroverzicht vet drukken dat de door ons
gebruikte schapencijfers afkomstig zijn van „45% der geslachte lammeren bestemd
voor export", terwijl in het oorspronkelijke artikel staat: „The slaughter-houses
concerned (dat zijn dus de exportslachterijen) handle about 45% of all sheep
slaughtering in the Netherlands".

Wanneer men de zin „The pattern of infection in our material shows a constant
oscillation, characterised by a summer and winter infection peak" (Honer en
Vink) vergelijkt met de vertaling van Jansen: „Het infectie patroon (is)
gekarakteriseerd door een zomerinfectie- en winterinfectietop", dan ziet men, dat er

in de eerste plaats essentiële begrippen weggelaten zijn en dat, ten tweede, de be-
tekenis van de zin is veranderd zodat, als men dat wil, het woord „peak" inderdaad
verward zou kunnen worden met het Nederlandse begrip „top".

Waarschijnlijk wordt het Jansen duidelijker als hij de door ons gepubliceerde
grafiek op blz. 1404 van het Tijdschrift van 1964 raadpleegt.

Het woord „aantijging" berust wellicht op een overgevoeligheid, omdat wij Jansen
alleen datgene verweten hebben dat hij zelf toegeeft! Bovendien heeft Dr. O 11 e r e n -
s h a w zijn gegevens aan ons ter beschikking gesteld voor hij naar Rome ging en wij
hebben hem geraadpleegd voor het schrijven van het bewuste artikel. Wij zien
daarom niet in dat wrij enigszins van inzicht zouden veranderen.

De zin „Jansen (1964) ondeent zijn opvattingen over epidemiologie enz." is
onvolledig, want wij hebben hier het woord „blijkbaar" gebruikt. Jansen noemt
zelf het mestonderzoek in zijn derde conclusie (blz. 429) ; blijkbaar is het wel
betrokken in zijn inzichten? Het doet ons een genoegen te lezen dat Jansen
de betrekkelijke waarde van dergelijke gegevens in dit verband heeft ingezien (zie
ook Honer 1965, 1965a, 1966). Bovendien neemt de statistische betrouwbaarheid
toe met de grootte van het monster; wij hebben zowel wat schapen als runderen betreft
het grootst mogelijke monster gebruikt, nl. ongeveer 90% van de slachtingen in beide
gevallen.

Hoe Jansen zijn resultaten van het tellen van leverbotten en leverboteieren tot
uiting wil brengen zonder cijfers te hanteren, is ons geenszins duidelijk. Overigens
is nergens duidelijk gebleken in zijn stuk dat hij zelf leverbotten geteld heeft.
Hoewel wij de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dankbaar zijn
voor de mogelijkheid de opmerkingen van Jansen te beantwoorden, betreuren
wij in feite de noodzaak in dit verband; het leverbotprobleem in Nederland is van
al te groot belang dat men het op deze wijze gaat aanpakken.

Dit is een zaak die niemand persoonlijk aangaat maar de gehele Nederlandse vee-
houderij.

De commissie voor de Veterinaire Week is een heel eind gevorderd met de plannen.
Wetenschappelijk programma

Na de opening in het Transitorium op woensdagmorgen 8 juni zal er een rondgang
zijn over de nieuvvfbouw van onze Faculteit.

\'s Middags beginnen de voordrachten, die zowel op donderdagmorgen als op vrijdag-
morgen zullen worden voortgezet. Men zal een keus kunnen maken uit een 34-tal
voordrachten. Hoewel alle voordrachten de diergeneeskunde betreffen, zal er speciaal
op donderdag een serie zijn die uitsluitend over vlees handelt, terwijl er vrijdag een
serie voordrachten is die speciaal kleine huisdieren en bijzondere diersoorten betreft.

Zowel op donderdag- als op vrijdagmiddag zullen er demonstraties zijn. De 4 klinieken
zullen weer demonstraties verzorgen, evenals het pathologisch-anatomisch instituut
en een aantal andere instituten. Ook zullen er demonstraties zijn op het slachthuis.

Op woensdagavond is er een gezellige avond, verzorgd door het cabaret „Piep, zei
de Muze", terwijl er op donderdagavond een diner zal zijn.

Het damesprogramma, onder het motto „De Universiteit ook voor U", omvat een
aantal interessante excursies, alsmede een aantal voor dit doel uitgezochte voor-
drachten.

Het programmaboekje zal begin mei aan de in Nederland woonachtige dierenartsen
worden toegezonden.

Buitenlandse dierenartsen en Nederlandse dierenartsen die in het buitenland wonen
kunnen nu reeds een programmaboekje bij de secretaris van de Commissie, Prof. Dr.
D. Swierstra, Biltstraat 172, Utrecht, aanvragen. Zij zullen dan het boekje ook
begin mei ontvangen.

Re.scrveer nu reeds deze dagen in Uw agenda en maak zo nodig afspraken over
praktijkwaarneming enz.

Opening van de tentoonstelling over Studentenhuisvesting in Nederland
voor genodigden.

Het definitieve programma met aanmeldingskaarten kan binnen enkele weken na
deze worden tegemoet gezien.

11.00 uur in de collegezaal van het Laboratorium voor Microbiologie, Catharijne-
singel 59 - HOOFDINGANG:

Daarna vinden op de volgende uren vrije voorstellingen plaats: 12.00 -
14.00 - 15.00 - 19.00 - 20.00 - 21.00 - 22.00 - 23.00 uur
16.15 uur vindt de voorstelling voor genodigden plaats
Elke voorstelling duurt 35 a 40 minuten

09.00 uur en \'s middags op de Loosdrechtse plassen, zeilwedstrijden
19.30 uur in het Universiteitshuis:

DIESHERDENKING, waarbij de Rector Magnificus, Prof. Dr. H. M.
J. Scheffer een rede zal uitspreken.

Daarna zullen tijdens de plechtigheid door de Academische Senaat vier
eredoctoraten worden verleend:

in de Godgeleerdheid aan Drs. W. Barnard (Guillaume van der
Graft) te Rozendaal (Gld.) ;

in de Wiskunde en Natuurwetenschappen aan Prof. Robert J. van
de Graaff, Directeur van de Research Afdeling van de High Voltage
Engineering Corporation te Burlington, Mass. (V.S.) en aan Prof. P.
C. Z a m e c n i k, hoogleraar in de Oncologie aan de Harvard Uni-
versity ;

in de Sociale Wetenschappen aan Prof. S a u v y, hoogleraar aan het
Collége de France te Parijs.

Na afloop van de plechdgheid receptie in het Universiteitsgebouw.
± 16.30 uur (na afloop van bovenbedoelde receptie) in de Kloostergang:
Opening van de kunstmarkt.

Deze kunstmarkt zal afwijken van gewone kunstmarkten door het feit,
dat de aangeboden kunstvoorwerpen uitsluitend door leden van dc
universitaire gemeenschap zullen zijn gemaakt.

Het Utrechts Universiteitsfonds zal bij deze gelegenheid glazen voorzien
van het Universiteitswapen in kleuren te koop aanbieden
20.45 uur in „De Hommel":

N.B. De gehele dag zullen in het Laboratorium voor Microbiologie voor-
stellingen van het Polyvisionspel worden gegeven en wel op: 11.00 -
12.00 - 14.00 - 15.00 - 16.00 - 19.00 - 20.00 - 21.00 - 22.00 - 23.00 uur

Voetbal- en Hockeywedstrijden
14.00 uur op Fort de Bilt:
Schietwedstrijden
20.30 tot (21/4) 02.00 uur in TivoU

Het concert zal worden uitgevoerd door een orkest, dat is samengesteld
uit alle studenten muziekgroeperingen, onder leiding van T a a p
Hillen.

Behalve een compositie van J. H. S t r a t e g i e r, zal o.m. de Sonate
Pathétique van César Franck worden uitgevoerd met als solist
de burgemeester van Utrecht, Jhr. Mr. C. J. A. de R a n i t z.
Het overige programma zal nader worden bekend gemaakt.
Na afloop van het concert zal in de versierde zalen van Tivoli een
feestavond plaats vinden, waarbij onder meer zullen optreden: het
dansshoworkest „de Nieuwe 5", het gitaarcombo „the Combiners",
Tzigane, Palotas, het Lowland Trio, de goochelaar Boedha en diverse
cabaretgroepen.

ALLE leden van de universitaire gemeenschap zijn op deze avond van
harte welkom.

N.B. De gehele dag zullen in het Laboratorium voor Microbiologie de
voorstellingen van het Polyvisionspel — op dezelfde tijden als de
vorige dag — worden voortgezet.

N.B. De gehele dag zullen in het Laboratorium voor Microbiologie de
voorstellingen van het Polyvisionspel — op dezelfde tijden als de
vorige dagen — worden voortgezet.

DERDE en laatste muziekuitvoering en feestavond.
Programma als op vorige dagen.
Sluiting van het Lustrum.

N.B. De gehele dag zullen in het Laboratorium voor Microbiologie de
voorstellingen van het Polyvisionspel — op dezelfde tijden ah de vorige
dagen — worden voort,gezet.

De gehele dag voorstellingen op dezelfde tijden als vorige dagen.
Zondag 24 april 1966
Polyvision - Sltiiting

De gehele dag voorstellingen op dezelfde tijden als vorige dagen.
± 23.45 uur na afloop van de laatste voorstelling, sluiting.

Velen van hen, die op 28 oktober 1963 aanwezig waren bij het afscheid van Jo
R ij n d e r s, die meer dan veertig jaar werkzaam was aan de apotheek van de

faculteit, zullen zich herinneren dat aan de jubilaris een schilderskist werd aan-
geboden.

Voor J O R ij n d e r s betekende dit afscheid dat hij zich geheel aan de schilder-
kunst kon gaan wijden. Reeds van jongsaf aan had hij zijn vrije tijd en vakanties
gebruikt om zich op dit gebied te bekwamen, eerst onder leiding van verschillende
leermeesters, later werkende in groepsverband met andere kunstenaars. Ook bracht
hij zes zomers door aan de Academie te Parijs.

Jo Rijnders heeft de laatste twee en half jaar hard gewerkt en gebruikte de
inhoud van de schilderskist op toe te juichen wijze. Het resultaat hiervan, een
collecde van stemmingsvolle en zeer doorleefde aquarellen, waarin de schilder zich
meester van de materie toont, werd onlangs in Kunstzaal Monet te .Amsterdam
geëxposeerd.

Een tweede tentoonstelhng, welke op zaterdag 2 april om 16.00 uur door Ben van
E y s s e 1 s t e ij n zal worden geopend, zal men tot 23 april kunnen bezichtigen in
Kunstzaal Polder, Kleine Kazernestraat 5 te Den Haag.
Een bezoek aan deze tentoonstelhng kan warm worden aanbevolen.

WORLD VETERINARY POULTRY ASSOCIATION. I.
3e Wereldcongres, 6 en 7 september 1965, Parijs.

Voor het derde wereldcongres van de W.V.P.A., dat op 6 en 7 september j.1. in het
Maison de la Chimie te Parijs werd gehouden, bestond internationaal grote belang-
stelling: vele honderden dierenartsen en specialisten op het gebied van de pluirnvee-
ziektebestrijding uit tal van landen waren aanwezig. Na de officiële opening door
een vertegenwoordiger van de Franse Minister van Landbouw werden op de eerste
dag twee onderwerpen behandeld, n.1. de door pluimveeziekten veroorzaakte schade
en het aandeel van de dierenarts in de beperking hiervan, gevolgd door overbrengbare
tumoren.

De tweede dag was in hoofdzaak gewijd aan infectieuze bronchitis, terwijl één rapport
over nerveuze aandoeningen bij pluimvee handelde.

In aansluiting op het congres, dat op 7 september werd beëindigd met een rondvaart
over de Seine en een banquet in het Palais d\'Orsay werd op de morgen van 8
september in de Ecole Véterinaire d\'Alfort door ongeveer 100 specialisten een zeer
geslaagd symposium gehouden over de virulogie van infectieuze bronchitis.
Er bestond voorts gelegenheid deel te nemen aan enkele excursies, o.a. op 8 september
naar het Zoötechnisch Instituut te Jouy en Josas en het paleis te Versailles, terwijl
voor de aanwezige echtgenoten van congresleden een apart damesprogramma was
opgesteld.

Van de door enkele firma\'s rondom het congres ontwikkelde activiteiten moet speciaal
genoemd worden het door Merck, Sharp & Dohme op 5 september op de Eiffeltoren
georganiseerde rondetafelgesprek over coccidiosis in replacement birds and laying
hens, waaraan wegens plaatsgebrek slechts op persoonlijke uitnodiging kon worden
deelgenomen.

Na deze korte inleiding zullen dc belangrijkste wetenschappelijke gegevens van
congres, symposium en rondetafelgesprek worden weergegeven.

Over het thema de door pluimveeziekten veroorzaakte schade en het aandeel van de
dierenarts in de beperking hiervan werden 12 rapporten uitgebracht, n.1. door
Meurier, Bennejean en Le Turdu (Frankrijk), Kesteven (F.A.O.),
Lancaster (Canada), Hi Ib rich (West Diutsland), de Cuenca (Spanje),
Perek en Zamberg (Israël), Taborda Duarte (Portugal), Devos
België), Hoekstra en Driessen (Nederland), Gordon (Groot Brittannië),
Patterson, (U.S.A.) en Marthedal (Denemarken).

Onder de dierlijk eiwit producerende onderdelen van de veehouderij neemt in diverse
landen de pluimvee-industrie een vooraanstaande plaats in: in de U.S.A. komt ze
direct na de rundveehouderij, in België is ze even belangrijk als de varkenshouderij
en in Frankrijk economisch belangrijker dan de wijnindustrie.

De door ziekten veroorzaakte schade werd door de verschillende rapporteurs zeer
uiteenlopend behandeld, zodat geen nauwkeurige vergelijking mogelijk is. Voor mest-
kuikens varieert het becijferde verlies per geproduceerd piepkuiken van ƒ 0,09/2 in
West Duitsland en ƒ 0,15 tot ƒ 0,20 in Nederland tot ƒ 0,42 in Frankrijk; voor leg-
hennen zijn de schattingen resp. ƒ 6,82, ƒ 2,— tot ƒ 3,— en ƒ 3,11 per opgehokte
leghen. Voor reproduktiedieren berekent M e u r i e r zelfs een gemiddeld veriies van
j 4,84. De Westduitse cijfers behoeven een correctie, omdat de diergeneeskundige
kosten niet zijn verdisconteerd en wat de leghennen betreft ook geen rekening werd
gehouden met de slachtwaarde van de verwijderde hennen. De schade voor mest-
kuikens in dit land moet mijns inziens hoger, die voor de leghennen lager worden
gesteld.

Berekend als percentage van de totale produktiekosten bedroeg het verlies voor mest-
kuiken- en legsector tezamen in Frankrijk 12,65%, in de U.S.A. 13,2%, in Groot
Brittannië 24% en in West Duitsland 25%.

Ademhalingsziekten, leucosecomplex (met inbegrip van Marekse ziekte en tumoren)
en inwendige parasieten (waarvan coccidiose de meeste schade veroorzaakt) bezetten
in de meeste landen de drie eerste plaatsen van de ranglijst van schadeverwekkers.
Van een verontrustende stijging van het aantal gevallen van subacute of acute
Marekse ziekte en van lymfoïde leucose vooral bij opgroeiende dieren wordt melding
gemaakt in de rapporten van U.S.A. (Het percentage gevallen van Marekse ziekte
was in 1964 bij dieren jonger dan 24 weken gestegen van 4,33% tot 13,08%, in
vergelijking tot het voorgaande jaar, en wat lymfoïde leucose betreft van 0,57%\'tot
10,35%, terwijl 20% van de afkeuringen bij geslachte mestkuikens wegens „leucose"
geschiedt), Israël (bij mestkuikens werd in de laatste jaren een sterke stijging
geconstateerd), Spanje (in dit land is de acute vorm van Marekse ziekte tijdens de
opfok een ernstig probleem; 5 tot 60% van de hieraan lijdende koppels valt uit) en
Canada (in 2 jaar is het aantal afkeuringen wegens „leucosecomplex" bij geslacht
pluimvee verdrievoudigd). Van de ademhalingsziekten blijken mycoplasmose, infecti-
euze bronchitis en coli-infecties de grootste economische schade te veroorzaken.
Het aandeel van de dierenarts in de beperking van de schade is in de meeste landen
groeiende. Algemeen wordt meer aandacht aan de pluimveeziektebestrijding tijdens
de opleiding aan Universiteiten en Hogescholen gewenst geacht. In Groot Brittannië
bijv. wordt minder dan een tiende van de tijd, besteed aan het obsolete paard, gewijd
aan het onderricht in de pluimveeziekten. Het Israëlische rapport wil mede s\'choling
op het gebied van aviaire fysiologie en voeding, het Britse wil bij de studie ook de
economische betekenis en de organisatie van de pluimveehouderij alsmede de omvang
en de variatie van dc problemen in deze agrarische bedrijfstak meer belicht zien.
Behalve een meer aangepaste opleiding achten verschillende rapporteurs post uni-
versitair onderwijs en meer wetenschappelijk onderzoek noodzakelijk. Het aandeel
van de praktizerende dierenartsen in de ziektebestrijding is tot nu toe in de meeste
landen beperkt, al neemt in landen met een moderne pluimveeindustrie het aantal
pluimveepractici toe. De meeste pluimveedierenartsen zijn verbonden aan instituten
en onderzoekcentra. Daarnaast is in de verschillende Westeuropese landen een belang-
rijk aantal dierenartsen in dienst van mengvoederfabrieken en farmaceutische indus-
trie, pluimveebedrijven of integraties: in Groot Brittannië 100, in België 38. Het
diagnostisch werk vindt in hoofdzaak in de laboratoria plaats: uitbreiding van het
aantal diagnostische centra wordt o.a. in Groot Brittannië, Frankrijk en Israël na-
gestreefd.

In de meeste rapporten wordt op de ziektepreventie als belangrijkste mogelijkheid
tot schadebeperking de nadruk gelegd. Het gaat hierbij om hygiënische maatregelen,
het uitroeien van hiervoor in aanmerking komende ziekten (S. pullorum, S. galli-
narum, aviaire tuberculose, mycoplasmose) en vaccinatieprogramma\'s.

De belangstelling voor zogenaamde S.P.F. (specific pathogen free) programma\'s is
groeiende. In de Noordamerikaanse staat Maine is men 4 jaar geleden met een
dergelijk hygiënisch programma gestart: op geselecteerde fokbcdrijven is men in
nauwe samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en onderzoekcentra er in geslaagd
fokmateriaal vrij van pseudo-vogelpest, infectieuze bronchitis, infectieuze laryngo-
tracheïtis, pokken-difterie, mycoplasmose, pullorum en Kleinse ziekte te maken en te
houden. In Denemarken blijkt M a r t h e d a 1 met een analoog programma eveneens
succes te hebben.

Met name tegen trilziekte blijkt de vaccinatie van het reproduktiemateriaal zeer
effectief te werken: o.a. in Nederland, Israël, Spanje en Frankrijk wordt deze ziekte
sedert de toepassing van deze enting bij zeer grote uitzondering gezien. De drink-
watervaccins ter voorkoming van pseudo-vogelpest en infectieuze bronchitis winnen
steeds meer veld. Zo is in West Duitsland de enting tegen infectieuze bronchitis sedert
kort toegestaan. In België wordt voor de entingen op de fok- en vermeerdcrings-
bedrijven steeds meer gebruik gemaakt van weefselkweekvaccins.

In verschillende landen bestaan plannen de georganiseerde pluimveeziektebestrijding
in betere banen te leiden.

Zo zal in Frankrijk door de overheid in de toekomst de naleving van de hygiënische
en sanitaire maatregelen op de fok- en vermeerdcringsbedrijven en de kuikenbroede-
rijen worden gecontroleerd, evenals op de slachterijen en mestbedrijven. In Groot
Brittannië wordt het Poultry Stock Improvement Plan vervangen door een Health
Plan: gehoopt wordt, dat de practici door de Animal Health Division als plaatselijk
veterinair inspecteur worden ingeschakeld. Behalve S. pullorum zullen in het Ver-
enigd Koninkrijk waarschijnlijk ook andere hiervoor in aanmerking komende ziekten
in de toekomst georganiseerd bestreden worden. In de U.S.A. wordt in elke staat
getracht een apart staflid van de Veeartsenijkundige Dienst te belasten met de pluim-
veeziektebestrijding. In België zal het overheidstoezicht op de pluimveehouderij in de
toekomst geschieden door een gespecialiseerde veterinaire inspectie voor pluimvee.
Is in de U.S.A. en in Canada de keuring van geslacht pluimvee verplicht, in andere
landen (o.a. België en Frankrijk) kan een verplichte keuring in de toekomst worden
verwacht. Overheidstoezicht op geïmporteerd fokmateriaal (in Nederland ten dele
gedelegeerd aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee) wordt door vele rapporteurs
van groot belang geacht.

Een belangrijke veterinaire taak wordt genoemd het geven van voorlichting in woord
en geschrift op het gebied van de pluimveeziektebestrijding. Samenvattend kan
worden gezegd, dat het aandeel van de dierenarts in de beperking van de econo-
mische verliezen tot nu toe — voornamelijk door wetenschappelijk speurwerk —
van betekenis zijn geweest, In de toekomst verwacht m.en, dat voor de dierenarts in
het kader van de georganiseerde ziektepreventie nog een zeer belangrijke taak is
weggelegd.

Op het gebied van de overbrengbare tumoren zijn 4 rapporten uitgebracht.
B i g g s (Groot Britannië) geeft in zijn rapport Avian transmissible tumors een over-
zicht van de in de laatste jaren gemaakte vorderingen. Vele fundamentele problemen
zijn opgehelderd en nieuwe technieken ontwikkeld, waardoor in de toekomst mo-
gelijk tot een praktisch uitvoerbare bestrijding kan worden gekomen.
Marekse ziekte, sedert 1960 als een afzonderlijke ziekte beschouwd, blijkt een vooral
bij jonge kuikens zeer besmettelijke ziekte te zijn, vermoedelijk veroorzaakt door een
virus en gekenmerkt door een korte incubatietijd, Virulentieverschillen en verschillen
in erfelijke gevoeligheid bij de gebruikte proefdieren blijken bepalend te zijn voor
de mate, waarin naast neurale ook viscerale laesies (speciaal in de gonaden) optreden.
De verspreiding vindt plaats door direct en indirect contact, mogelijk ook door
eipassage (het agens groeit in bebroede eieren). In tegensteUing tot leucosevirus
ontwikkelt het Marekvirus geen R.I.F.-activiteit, groeiremming van het Roussarcoom
in de weefselkweek en groeit het niet op een kippeëmbryofibroblastencultuur. Afweer-

stoffen in bloed werden nimmer aangetoond. Het agens zelf komt daarentegen in
vele weefsels en in het bloed van aangetaste dieren voor.

Acute Marekse ziekte (men spreekt nogal eens ten onrechte van „jeugdleucose")
wordt behalve in de U.S.A. en Groot Brittannië sedert de laatste tijd ook in West
Europa in stijgende mate gezien: slechts een deel van de dieren raakt verlamd, de
overige sterven na een acuut ziekteverloop in goede conditie of, wanneer ze iets
langer blijven leven, sterk vermagerd; de sterfte beloopt gemiddeld 1-2% per dag,
maximaal bedraagt de totale sterfte 30%. De incubatietijd van de acute vorm is
korter dan van de klassieke Marekse ziekte: in één experiment bleek 100% van de
kuikens aangetast in 40 dagen tijds; de ziekte begint op een leeftijd van 20-30 dagen.
In het algemeen blijken hennetjes veel gevoeliger voor Marekse verlammingsziekte
dan haantjes.

Over het ontstaan van infectieuze Roussarcoomgezwellen en de werking van het
mechanisme van de R.I.F.-test is veel duidelijk geworden. Naast het Roussarcoom-
virus is een helpervirus (= leucosevirus) nodig. Zonder dit helpervirus ontstaan niet
infectieuze tumoren. Aangezien alleen het helpervirus de antilichamen vormt, kunnen
hiermee besmette cellen bij latere besmetting met Roussarcoomvirus niet tot tumor-
groei overgaan. Hoewel er tenminste 2 qua antigeenstructuur verschillende typen
leucosevirus zijn aangetoond, behoren de meeste virusstammen tot het eerst bekend
geworden type. Voor de fokkers wordt de zaak er echter niet eenvoudiger op, omdat
de genetische resistentie voor de beide virustypen niet gelijk ligt.
De door Sar ma c.s. in 1964 beschreven complementbindingsreactie is waarschijn-
lijk specifiek voor aviaire tumorvirussen (leucose en sarcoom). De voor de R.I.F.-
test bestaande beperkingen gelden hierbij vermoedelijk niet, want alle onderzochte
leucosevirussen blijken complementbindingsantigenen te bezitten.

Er komen steeds meer aanwijzingen voor de theorie van een multipotentieel virus, dat
afhankelijk van stamverschillen en proef omstandigheden, lymfoïde leucose dan wel
osteopetrose of één of meer andere van een hele rij tumoren veroorzaakt.
Men kan op grond van de R.I.F.-test bij volwassen dieren een onderscheid maken
tussen viremische dieren (congenitaal besmet, kunnen geen immuunstoffen vormen
tegen het leucosevirus), dieren met antilichamen en onbesmette dieren. Via het ei
kunnen kuikens parentaai afweerstoffen ontvangen, die hen de eerste 3-4 levensweken
beschermen.

Dit congres wordt van 2-8 oktober 1966 te Madrid gehouden. Van het congres, ge-
houden onder auspiciën van de Societatis Internationalis Veterinariorum Zootechni-
corum, verscheen een in boekvorm uitgegeven voorlopige aankondiging, waarin men
het voorlopig programma en de reglementen ervan aantreft.
Nadere volledige inlichtingen zijn te verkrijgen bij het algemeen secretariaat:

General Secretariat World Congress of Animal Feeding; Calle de Isabel Ia
Catolica 12; 3e Madrid, Spain.

Dit congres, van 4-9 augustus 1966 te houden in Zürich, wordt georganiseerd door
de World Association for Buiatrics.

Als hoofdonderwerpen zullen worden besproken de verstoring van de gezondheid van
het vee door industriële afvalprodukten, door voedingsmiddelen en chemische mid-
delen; de economisch belangrijke parasitaire ziekten van het vee en de fysio-pathologie
van het zenuwstelsel, het circulatie- en het ademhalingsapparaat.
Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het organiserend comité:

Prof. Dr. J. Andres, Ambulatorische Klinik, 8057 Zürich, Schweiz, Winterthur-
strasse 260.

Het ziet er naar uit, dat de mond- en klauwzeerepizoötie onder varkens in Nederland
spoedig tot het verleden zal behoren. Ook in maart heeft de daling van het aantal
besmette bedrijven, die in februari begon, zich voortgezet.

Over de weken, aansluitend op die genoemd in het vorige nummer, bedroegen de
aantallen:

in de week van 24-2 t/m 2-3 27
in de week van 3-3 t/m 9-3 16
in de week van 10-3 t/m 16-3 19
Zij waren als volgt over de provincies verdeeld:
24-2 t|m 2-3
Drenthe 1

De bedrijven, die nu nog besmet raken, zijn dus grotendeels gelegen in het westen
van de provincie Gelderland en het hieraan grenzende oostelijke deel van de pro-
vincie Utrecht, tervrijl ook nog een aantal gevallen in Overijssel voorkomt.
Het zuidelijk gedeelte van Nederiand, beneden de grote rivieren, is gedurende de
laatste 3 weken, op enkele gevallen in Limburg na, vrij gebleven van mond- en
klauwzeer.

De laatste gevallen in Noord-Brabant deden zich voor in de week van 17 tot en met
23 februari.

In totaal zijn sedert het begin van de epizoötie tot en met 16 maart 3374 besmette
bedrijven geteld. Van Rijkswege werden hierbij overgenomen:
231.887 varkens
3.469 runderen

Zoals reeds vermeld, is de tijdens deze epizoötie bij varkens optredende smetstof van
het type C virulenter voor runderen gebleken dan voorheen.

Op circa 10 tot 20 procent van de bedrijven met mond- en klauwzeer onder varkens
werden ditmaal ook runderen aangetast, voornamelijk jonge dieren, die niet of
slechts éénmaal waren gevaccineerd.

Voor zover ook oudere runderen werden aangetast, bleven de afwijkingen beperkt
tot primaire affecten in de mondholte.

Gezien de gunstige ontwikkeling van de mond- en klauwzeersituatie is met ingang van
16 maart 1966 de Mond- en Klauwzeerbeschikking 1966 I ingetrokken. Hierdoor is
het algehele vervoersverbod voor varkens in het oosten en zuiden van het land
vervallen.

Dit is gebeurd bij afkondiging van de Mond- en Klauwzeerbeschikking varkens
1966 II.

Voorts wordt in deze beschikking het vervoer van varkens in een tweetal entgebieden
in de provincies Gelderland en Utrecht verboden. Daarbij is een bepaalde datum
voor de duur van dit verbod genoemd en wel:

tot 1 april 1966: het gebied van de gemeente Ede (provincie Gelderland) voorzover
gelegen ten zuiden van de verkeersweg van Veenendaal over De Klomp, Ede en
Otterlo naar Hoenderlo, alsmede van de gemeenten Scherpenzecl, Hoevelaken, Nij-
kerk en Putten;

tot 16 april 1966: het gebied van de gemeente Renswoude (provincie Utrecht) en
de ten noorden van de E 36-weg gelegen gedeelten van de gemeenten Veenendaal,
Amerongen, Leersum, Woudenberg en Maarn.

Deze data zijn vastgesteld op grond van het feit, dat besloten is in deze gebieden een
vervoersverbod tot vijf weken na de datum van aanwijzing als entgebied te laten
gelden.

In eventueel nog aan te wijzen entgebieden voor varkens, zal eveneens een vervoers-
verbod worden ingesteld, welke tot 5 weken na aanwijzing van kracht zal blijven.
Op 4 maart 1966 heetf de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst een entgebied
aangewezen in de provincie Drenthe. Het omvat het centrum van de gemeente
Ruinerwold en wel Haakswold, Dijkhuizen, Oosteinde, Kraloo en Blijdenstein, alsmede
de percelen gelegen aan het Boerpad, de Dr. Laryweg en de Wolddijk.
Om administratieve redenen zal voor dit entgebied geen tijdelijk vervoersverbod
gelden. Hier zal het vervoersverbod in de vorm van een kringenbeschikking worden
doorgevoerd.

Voortaan zal bij nieuw optredende gevallen van mond- en klauwzeer een vervoers-
verbod voor varkens zowel als runderen in de betreffende kringen worden ingesteld.
Het beleid bij het verienen van ontheffingen bij ingestelde vervoersverboden zal
dezelfde blijven.

Tot 1 april 1966 blijven in geheel Nederland de varkensmarkten geschorst en is het
organiseren en houden van keuringen, tentoonstellingen, verkopingen enz. voor wat
betreft varkens verboden. Het verbod zal ook na 1 april worden gehandhaafd, indien
onverhoopt nog hier en daar een geval van mond- en klauwzeer blijft voorkomen.

De bepalingen met betrekking tot export zijn onveranderd gebleven, zodat een
certificaat voor uitvoer van varkens en herkauwende dieren slechts wordt afgegeven,
voor zover de invoer in het land van bestemming is toegestaan.

Hetzelfde blijft van kracht ten aanzien van keuring voor uitvoer van vers vlees van
varkens en herkauwende dieren.

Is invoer toegestaan, dan kan de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst afwijken
van de Merkenbeschikking vlees en vleesprodukten 1965. Het is daardoor mogelijk
geworden om, zodra zich exportmogelijkheden voordoen, deze onmiddellijk te hono-
reren, zonder nadere wijzi.ging van de onderhavige teksten.

Zoals in het vorige nummer al is gemeld zijn er besprekingen gevoerd tussen de
veterinaire diensten van Nederland en Italië, over een mogelijke heropening van de
Italiaanse grens voor Nederiands kalfsvlees. Tijdens de jon.gste zitting van de
Ministerraad van de E.E.G. te Brussel hebben de Minister van Landbouw en Visserij
en zijn Italiaanse ambtgenoot overeenstemming bereikt over de hervatting van de
uitvoer van Nederlands kalfsvlees naar Italië, onder de door Nederland gegeven
veterinaire garanties. Deze betreffen, op basis van dc merking en registratie van de
mestkalveren, de waarborg dat deze afkomstig zijn van bedrijven die tenminste drie
maanden vrij zijn van mond- en klauwzeer. Van Nederiandse zijde zal voorts worden
gewaarborgd, dat de omvang van de uitvoer zodanig zal worden beheerst dat over-
voering van de Italiaanse markt wordt voorkomen. Deze waarborg zal worden
gerealiseerd door het Produktschap voor Vee en Vlees, in samenwerking met de
Nederlandse exporteurs.

Met de drie bovengenoemde gebieden in Utrecht, Gelderland en Drenthe, heeft de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst thans in totaal 21 gebieden voor de
gesubsidieerde enting van varkens tegen mond- en klauwzeer aangewezen.
Deze zijn gelegen in de provincies Drenthe (3), Overijssel (2), Gelderland (9),
Utrecht (2), Noord-Brabant (3) en Limburg (2). In deze gebieden zijn aanwezig
ruim 1,7 miljoen varkens.

Zoals reeds gezegd, zijn over de waarde van de entingen nog geen definitieve
conclusies te trekken, daar nog niet alle gegevens zijn verzameld en bewerkt. Boven-
dien is de waamemingsperiode na het tijdstip van deze tweede enting nog te kort.
Het is echter zeer waarschijnlijk dat de snelle teruggang van de epizoötie gedurende
de laatste weken, niet alleen het resultaat is van deze entingen, doch dat de pohtionele
maatregelen er een belangrijke rol bij hebben gespeeld.

In Zuid-Oost Seeland in Denemarken zijn gevallen van mond- en klauwzeer van het
type O onder runderen en varkens voorgekomen. Eind februari was de ziekte ge-
constateerd op een achttal bedrijven en er waren circa 500 runderen en 600 varkens
opgeruimd.

De Deense Veeartsenijkundige Dienst heeft besloten in dit gebied en op de eilanden
Mon en Bogo te enten.

Voor de benodigde entstof is een beroep gedaan op het buitenland. Noorwegen,
Zweden, Finland en de Faeroer hebben de grenzen voor Deens vlees gesloten.
Op het eiland Lindholm, gelegen tegenover het gebied waar de besmetting is
opgetreden, is het Dansk Statens Institut for veterinaer Virusforskning gevestigd. In
dit Instituut heeft men zich de laatste tijd bezig gehouden met de produktie van
O-vaccin.

In de pers zijn inmiddels berichten verschenen, dat de besmetting door dit Instituut
zou zijn veroorzaakt, doch dit staat nog geenszins vast. Alle vereiste veiligheids-
maatregelen zijn nagekomen.

Vrijdag 25 februari deden zich bij het dorp Kalvehave in Seeland twee gevallen
van mond- en klauwzeer voor.

Naar alle waarschijnlijkheid werd de ziekte diezelfde dag eveneens geconstateerd bij
een onderwijzeres in dat dorp.

De negende Vooriichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst zal worden gehouden
op donderdag 10 november 1966 in het Jaarbeursrestaurant tc Utrecht.
Flet programma voor deze dag zal nog nader worden bekend gemaakt.

De Algemene Ncderiandse Vereniging voor Sociale Geneeskunde heeft in haar
vergadering van 19 juni 1965 besloten tot het instellen van een sectie voor milieu-
hygiëne. . ^ ,

Op 25 november 1965 werd de oprichtingsvergadering van deze sectie gehouden,
waarbij tevens een bestuur werd gekozen.

De sectie stelt zich de bestudering van de gezondheidsaspecten van al die vraag-
stukken, die voortvloeien uit de wisselwerking tussen de mens en zijn omgeving, ten
doel.

Het sectie-bestuur acht een multidisciplinaire aanpak een eerste vereiste voor de
benadering van deze vraagstukken.

Daarom is deze sectie ook opengesteld voor niet-medici, voor wie toetreding mogelijk
is via het buitengewoon lidmaatschap van de .A.lgemene Ncderiandse Vereniging voor
Sociale Geneeskunde.

Op 3 mei 1966 zal in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht de voorjaarsvergadering van
de sectie worden gehouden.

Deze begint om 10.30 uur en zal gewijd zijn aan de fysische, medische een preven-
tieve aspecten van de geluidshinder in relatie tot de verstedelijking.

Mede met het oog op de komende vakantieperiode is een bijgewerkt overzicht
verschenen van de veterinaire eisen, die verschillende landen in verband met rabies-
gevaar stellen aan de invoer van honden en katten.

Voorzover deze eisen bekend zijn, worden ze vermeld van: België, Canada, Dene-
marken, West-Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Groot-Brittannië, Ierland,
Italië, Luxemburg, de Nederlandse Antillen, Noorwegen, Oostenrijk, Spanje, Zweden
en Zwitserland.

Voor de wederinvoer in Nederland, anders dan via België, moet de eigenaar van een
hond of kat beschikken over een geldig certificaat van enting.

Dit wordt op zijn verzoek na een enting tegen hondsdolheid door de dierenarts
verstrekt. Het moet worden gelegaliseerd door de Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst.

Via de toeristenorganisaties is bekendheid aan deze maatregelen voor de toeristen
gegeven. Dierenartsen kunnen desgewenst een exemplaar van het overzicht aanvragen
bij de Inspecteur-districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst.

In september 1965 keerde de eigenaar van een boerderij te Mount Crosby in
Austrahë terug. Hij was in het bezit van een luchtledige fles, die 58 ampullen met
rundersperma bevatte. Bij zijn aankomst op het vliegveld van Sydney gaf hij wel de
fles bij de douane aan, maar deed geen mededeling omtrent de inhoud.
In de daarop volgende weken liet hij vier van zijn koeien met het sperma insemineren.
Op 25 november ging hij met drie ampullen naar de diergeneeskundige faculteit van
de Queensland universiteit, met het verzoek de kwaliteit hiervan te willen beoordelen.
Het hoofd van de quarantainedicnst voor dieren te Brisbane werd hiervan op de
hoogte gesteld, die onmiddellijk alle niet gebruikte ampullen in beslag liet nemen en
de boerderij onder quarantaine stelde.

Het sperma bleek te zijn betrokken van de K.I.-station in Brits-Columbia, Canada,
grenzend aan de Verenigde Staten. Daar bluetongue in Amerika veel voorkomt,
bestond de mogelijkheid dat het virus de aangrenzende Canadese provincies was
binnengedrongen. Het virus wordt verspreid door muggen van de soort Culicoides.
Runderen kunnen, zonder klinische verschijnselen te vertonen, dragers van het virus
zijn, dat door muggen kan worden overgedragen. Ambtenaren van de Veeartsenij-
kundige Dienst te Brisbane adviseerden alle herkauwers binnen een kring van twee
en een halve kilometer rond de boerderij te slachten, alle verblijfplaatsen van muggen
met een insektendodend middel uit te gassen en het gebied gedurende twee maanden
na deze maatregelen af te sluiten voor herkauwers.

Bij de afslachting waren ruim 600 dieren betrokken. Men hoopt door deze maatregelen
iedere mogelijke uitbraak van de ziekte te hebben voorkomen. De Australische
autoriteiten hebben dit geval als voorbeeld gesteld van het gevaar dat ontstaat wanneer
particulieren de quarantaine-maatregelen trachten te omzeilen. Overwogen wordt
tegen de eigenaar van de boerderij strafrechtelijke maatregelen te nemen.

13, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, 14.00 uur, restaurant
„Overcingel", Assen. (pag. 498)

14—15, 7e Fed. Vergadering Med. Biologische Verenigingen, Amsterdam, (pag.
137)

20—23, VlIIe Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
1965))

26, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Klinische .Avond, 20.00 uur, Kliniek In-
wendige Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 429)

2, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, Groep „Geschiedenis der
Diergeneeskunde". 3e Symposium, Hannover, (pag. 329)

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504(1965))

24, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Afdelingsvergadering, 20.00 uur. Ommen,
(pag. 429)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afdelingen
Noord-Brabant en Zeeland, 20.30 uur. Groothandelsgebouw, Rotterdam,
(pag. 499)

18, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afd.
Friesland, 14.00 uur. (pag. 498)

11—18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh. (pag. 595, 1296
(1965))

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
dering, Utrecht.

10, Negende Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst, Jaarbeurs restau-
rant, Utrecht, (pag. 494)

17—21, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

Gironummer 511606 ten name van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Dier geneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 3 februari 1966 te
Utrecht.

Het Hoofdbestuur is voltallig, de secretaris is wegens ziekte afwezig.
Van de zijde van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der
Geneeskunst is medegedeeld dat de Raad van Commissarissen van de Onderlinge
Levensverzekering Maatschappij voor Artsen (O.L.M.A.) besloten heeft de deelname
voorlopig te beperken tot leden van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot
bevordering der Geneeskunst. Pas over enige tijd, als de O.L.M.A. volledig functio-
neert, zal men zich kunnen beraden over de werkingssfeer.

Het C.D.I. afdeling Rotterdam dringt aan op het gebruik van een uitsluitend uit glas
bestaande pipet bij de lodine Agglutination Test bij nertsen.

Bij Koninklijk Besluit van 21 augustus 1965 (Stb. 386), houdende wijziging van
het Landbouwhogeschoolstatuut, wordt aan landbouwkundig ingenieurs met terug-
werkende kracht tot 1 september 1964 onderwijsbevoegdheid verleend in een of meer
der vakken biologie, scheikunde, natuurkunde en economie. Het Hoofdbestuur heeft
de Faculteit der Diergeneeskunde verzocht zich te beraden over de mogelijkheden ook
aan het diploma van dierenarts onderwijsbevoegdheid in bepaalde vakken te ver-
binden.

Het Hoofdbestuur staat afwijzend tegenover invoering van een numerus clausus bij
de diergeneeskundi.ge faculteit.

De 113e Algemene Vergadering zal gehouden worden in het Jaarbeurs Restaurant te
Utrecht. Dc directie heeft verzekerd aan de service bijzondere zorg te zullen besteden.
De maatregel betreffende de gesphtste entingen mond- en klauwzeer heeft bij vele
practici ongerustheid en verwarring gesticht. Het Hoofdbestuur betreurt het dat de
Maatschappij bij het vooroverleg niet betrokken werd en zal stappen ondernemen
om bij calamiteiten in de toekomst dit vooroverleg in ieder geval te doen plaatsvinden
zowel wat betreft de praktische als de administratieve uitvoering van de te nemen
maatregelen.

Naar alle waarschijnlijkheid zal in de paasvakantie en de lustrumweek weer studenten-
hulp beschikbaar zijn voor de georganiseerde dierziektenbestrijding.
De voorzitter zal contact opnemen met de afdelingsbesturen om hen te polsen over de
oprichting van een groep grote-huisdieren practici in afdelingsverband. Ook met de
voorzitter van de Landelijke Commissie voor grote-huisdieren practici wordt over dit
onderwerp van gedachten gewisseld.

Enkele contributiegevallen worden besproken. De contributiercgeling voor leden, die
bij het begin van het boekjaar 65 jaar of ouder zijn, kan ook van toepassing zijn op
degenen, die zich vóór het bereiken van de 65-jarige leeftijd uit alle veterinaire werk-
zaamheden hebben teruggetrokken.

N.B. Dit is dus niet analoog met vóór 65-jarige leeftijd gepensioneerd zijn. Het is
denkbaar dat men in zo\'n geval andere veterinaire werkzaamheden vindt, b.v. in de
praktijk.

Namens de directeur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee wordt het volgende
bekend gesteld:

„In de afgelopen maanden kon diverse keren het door praktizerende dierenartsen
verrichte pullorumonderzoek niet worden geaccepteerd, omdat bij controle achteraf
door de inspektiedienst van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren een totaal
onvoldoende eiproduktie werd vastgesteld.

Zoals duidelijk is aangegeven in de aan alle aan de georganiseerde pullorumbestrijding
deelnemende dierenartsen uitgereikte richtlijnen biedt bloedonderzoek van koppels
met een te lage eiproduktie (d.w.z. lager dan 40% wat slachtrassen betreft en lager
dan 50% wat legrassen betreft) onvoldoende zekerheid omtrent het al of niet aan-
wezig zijn van een eventuele S. pullorum-hesmetting.

Hoe lager de produktie, hoe geringer de kans op het aantonen van een besmetting.
Bij de onderhavige gevallen, waarbij de produktie varieerde van 0-20%, heeft vanzelf-
sprekend het onderzoek geen enkele zin gehad. Natuurlijk kan gesteld worden, dat
volgens de geldende richtlijnen de verantwoording voor een voldoende eiproduktie bij
de eigenaar is gelegen: deze immers tekent op de pullorumverklaring een aparte ver-
klaring inzake de produktie.

Doch anderzijds is de ervaring, dat juist in de praktijken, waar de dierenarts zelf niet
op de produktie let, sommige eigenaars geneigd zijn het onderzoek op een te vroeg
tijdstip te laten verrichten. Is de dierenarts wel gewoon de produktie op de in het
hok aanwezige produktielijst of eventueel in het eierboek na te gaan, dan voorkomt
hij hiermee onjuiste mededelingen van de zijde van de eigenaars en bespaart zichzelf
een dubbel onderzoek (iets, wat zeker in de drukke winter- en voorjaarsmaanden de
practicus welkom moet zijn).

Ook ten opzichte van pluimveehouderskringen in het algemeen is het dringend
gewenst, dat de onderzoekende dierenarts blijk geeft acht te slaan op de eiproduktie
en de absolute noodzaak van een voldoende eiproduktie als voorwaarde voor een
verantwoord onderzoek in te zien. Er ontstaan anders zo gemakkelijk generaliserende,
voor ons dierenartsen ongunstige uitspraken.

In overleg met de voorzitter van de Kon. Ned. Mij voor Diergeneeskunde wil ik op
alle aan de georganiseerde pullorumbestrijding deelnemende dierenartsen het dringen-
de beroep doen van heden af aan, voorzover het al niet geschiedde, acht te slaan op
de produktielijsten (resp. het eierboek). Weigert u bij onvoldoende produktie ten
enemale onderzoek te verrichten en motiveert uw weigering bij de eigenaar. Mocht
u om welke reden dan ook twijfelen aan de juistheid van de produktiegegcvens, dan
verzoek ik u de Gezondheidsdienst voor Pluimvee hiervan direkt op de hoogte te
stellen.

Blijft vanzelfsprekend de eigenaar met zijn handtekening verantwoordelijk voor de
juistheid van de produktiegegcvens, van u als verantwoordelijk onderzoeker wordt
gevraagd zoveel als in uw vermogen is te bevorderen, dat het onderzoek door de
praktizerende dierenarts ten alle tijde de toets der kritiek kan doorstaan."

De afdeling organiseert op woensdag 13 april a.s. om 14.00 uur een vergadering in
restaurant „Overcingel" te Assen, alwaar Prof. H. van Genderen zal spreken
over diergeneeskundige aspecten van bestrijdingsmiddelen.

Op zaterdag 18 juni a.s. om 14.00 uur organiseert de afdeling een gezamenlijke bijeen-
komst met de afdeling Friesland op een alsnog nader te bepalen plaats, alhier zal
collega Dr. E. H. Kampelmacher een onderwerp inleiden, getiteld „Enkele
gedachten over de toekomst van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde".

Een groep Engelse collegae met dames, komende uit de Z.O.-punt van Engeland, zal
ons land bezoeken van 22 april tot en met 24 april 1966. Het Hoofdbestuur heeft mij
gevraagd deze ontvangst te organiseren. Zes afdelingen van de Maatschappij hebben

te kennen gegeven aan deze ontvangst mee te willen werken. Deze afdelingen zijn
verzocht om bericht te sturen aan J. J. A u k e m a hoeveel en welke collegae Engelse
gasten willen ontvangen. Er is bericht uit Engeland ontvangen, dat zij een vliegtuig
voor 38 personen hebben gecharterd, dat zij hopen vol te boeken. In dat geval heb ik
nog enkele gastheren te weinig.
Het programma luidt als volgt:

Om 18.15 uur komt het vliegtuig aan op Zestienhoven bij Rotterdam.
Met een bus worden de gasten naar Utrecht gebracht, waar het Hoofdbestuur de
gasten en gastheren van 21.00 tot 23.00 uur een receptie aan zal bieden in Hotel
„Pays Bas" te Utrecht. Hier worden allen verwacht, die aan deze ontvangst mede-
werken.

De gasten logeren op eigen kosten in Hotel „Pays Bas" waar zoveel kamers zijn
besproken, dat ook meerdere gastheren er kunnen overnachten. De kosten zijn in-
clusief ontbijt tot ƒ 20,— p.p. Gaarne zal ik binnen een week na de verschijning van
dit Tijdschrift bericht ontvangen, wie van de collegae van deze hotelaccomodatie
gebruik wensen te maken.

De gastheren brengen de gasten zaterdag van „Pays Bas" naar de kliniek voor Heel-
kunde, waar Prof. Dr. S. R. N u m a n s het gezelschap om 10.30 uur zal ontvangen.
Hij zal een inleiding houden over de bestaande Faculteit en de nieuwbouwplannen,
met een demonstratie in de kliniek.

De dames kunnen dan met de gastvrouwen \'s morgens in Utrecht winkelen en de
stad bekijken.

Om 13.00 uur lunchen wij dan gezamenlijk in het Transitorium op het nieuwe
Universiteits terrein. De kosten zijn maximaal ƒ 3,50 inclusief.

Prof. C. H. W. d e B oi s zal om 14.30 uur een inleiding houden over de in aanbouw
zijnde kliniek voor Verloskunde en Fertiliteit van het Mannelijk Dier, hetwelk wij om
± 15.30 uur zullen bezichtigen.

Des avonds wordt er om 18.00 uur gezamenlijk gedineerd in Restaurant „Bella Vista"
te Zeist, dicht bij het station. De kosten zijn ƒ 12,50 p.p. inclusief.
De gastheren en dames nemen de gasten na afloop mee naar huis. Tot het vertrek
op zondag 24-4-1966 om 21.00 uur van Zestienhoven wordt er niets georganiseerd.
Het is volgens mij wenselijk, dat de gastheren de gasten zaterdags vrijhouden en zeker
voor het vervoer zorgen van „Pays Bas" \'s morgens tot \'s avonds thuis.
Ondergetekende zal gaarne spoedig bericht ontvangen, hoeveel collegae aanwezig
zullen zijn op de vrijdag en op de zaterdag.

/. /. Aukema, Meppelerweg 134 a, Steenwijk, tel. 05210-3405.
Afdeling Zuid-Holland

De afdeling Zuid-Holland organiseert op vrijdag 27 mei a.s. om 20.30 uur, tezamen
met de afdelingen Noord-Brabant en Zeeland, in het Croothandelsgebouw te Rotter-
dam een vergadering, alwaar collega Dr. E. H. K a m p e 1 m a c h e r zal spreken over
de toekomst van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen collega:

Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae:

H. J. W. Hesselink, Kerkedijk 9, Angerlo (Gld.).
U. I. Lavy, Jacob Jonkerstraat 7, Utrecht.

Gaakeer, J. L. J., Utrecht, naar Milosdrcef 23 aldaar, tel. (030) 71 50 94, wetensch.
ambt\'R.U (F.v.D., Kliniek v. vet. Heelkunde). (162)

Komijn R E van Mijeveld naar Quito (Equador), Casilla 1048, F.A.O. Mission
N.L.Equador. (inlassen 221)

Kuil H., van Noordeloos naar Zaria (North Nigeria), Ahmadu Bello University,
Faculty of Veterinary Medicine. (van 181 naar 221)

Ruitenberg, E J., van Urbana naar Amersfoort, Vermeerstraat 87, tel. (03490)
1 98 14\'(privé), (030) 2 71 51 (bur.), gr. 532988, wetensch. ambt. Ie kl. b/h RTV.

Aan de Oud leden en Buitengewone leden van de Diergeneeskundige Studenten
Kring.

Naar aanleiding van de opro<-p door mijn voorganger aan u gericht in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, aflevering 24 deel 90, wil ik door middel van dit schrijven
allen, die aan deze oproep gehoor gaven, bijzonder hartelijk dank zeggen voor hun
bijdrage.

In verband met de in april plaats vindende groepsuitwisseling tussen de veterinaire
faculteiten van Gicssen en Utrecht, waaraan in het .geheel 60 personen zullen deel-
nemen, richt ik mij tot al diegenen die tot op heden nog niet de wens te kennen
hebben gegeven om door storting van een bedrag van tenminste ƒ 5,— op postrekening
271994 ten name van de Fiscus van dc D.S.K. buitengewoon lid van uw oude
vereniging te willen worden.

Het is aan geen twijfel onderhevig, dat u door uw financiële bijdrage het werk van de
D.S.K. in het algemeen, en het slagen van de uitwisseling in het bijzonder, in hoge
mate kunt beïnvloeden.

Uw reactie hoopvol en met vertrouwen tegemoet ziend, verblijf ik met gevoelens van
hoogachüng en heb de eer van u te zijn,

Kwaliteitsbeoordeling van een aantal commer-
ciële infusievloeistoffen die toepassing vinden
bij de behandeling van kopziekte, melkziekte en
van met dehydrafie gepaard gaande aandoe-
ningen

Quality tests made in a number of commercial in-
fusion fluids for treatment of grass tetany, paresis
puerperalis and dehydration

Naar aanleiding van klachten uit de praktijk na het gebruik van bepaalde
melkziektepreparaten werd door van Genderen, van Miert en
Reinders (1964) een onderzoek ingesteld naar de oorzaak hiervan. Aan
de hand van laboratoriumonderzoek werd vastgesteld, dat de betreffende
preparaten pyrogeen en dus ondeugdelijk waren. Bovendien traden er bij
twee van de vier preparaten toxische verschijnselen op, wanneer ze in een
wat hogere dosering intraveneus gegeven werden aan konijnen. De resul-
taten waren aanleiding tot een kwaliteitsbeoordeling van alle ons bekende
en op de markt verkrijgbare infusievloeistoffen, die onder meer toegepast
worden bij de behandeling van kopziekte, melkziekte en van ziekten die
gepaard gaan met vocht- en electrolietenverlies.

In totaal werden 20 infusiepreparaten onderzocht, waaronder 6 fysiolo-
gische zoutsoluties, al dan niet met glucose. Van de infusievloeistoffen voor
de behandeling van kop- en melkziekte kan nog worden opgemerkt, dat
van drie preparaten twee verschillende charges en van één preparaat zelfs
drie charges onderzocht werden, zodat in totaal 25 infusievloeistoffen
werden gecontroleerd. Bij de beoordeling werd gelet op:

1. Bij de beoordeling van de confectionering werd gekeken naar de ver-
pakking (fles en afsluiting) en naar de etikettering (code of serienum-
mer en opgave van de samenstelling).

Allereerst werd opgemerkt dat bij 11 van de 25 infusievloeistoffen geen
code of serienummer was vermeld en dat bij 8 van de 20 preparaten
de opgave van de samenstelling onvolledig was of in het geheel ontbrak.
Het bleek zelfs dat een tweetal door de fabrikant gelijk geëtiketteerde
preparaten een duidelijk verschillende werking vertoonden. Ook twee
preparaten van een zelfde samenstelling (vlg. etiket), maar door ver-
schillende firma\'s in de handel gebracht, vertoonden duidelijk verschil-

1 Drs. A. S. J. P. A. M. van Miert; wetenschappelijk ambtenaar le klas, verbonden
aan het Instituut voor Veterinaire Farmacologie, Biltstraat 172, Utrecht.

len. Aangezien er geen reden is om aan te nemen dat veterinaire genees-
middelen met meer zorg worden bereid dan die van humaan gebruik,
lijkt ons de voor humane geneesmiddelen verplichte opgave van samen-
stelling en de aanduiding van een code- of serienummer hier zekei\'
noodzakelijk (zie „Besluit Verpakte Geneesmiddelen", Staatsblad 1963,
336, artikel 13 onder het eerste lid).

Van de verpakking kan worden opgemerkt, dat ondanks andere prak-
tische voordelen de gebruikte plastic flessen met idem schroefdeksel
vaak een onvoldoende afsluiting gaven. Tijdens het transport naar ons
Instituut was er bij 2 preparaten lekkage opgetreden, zodat een steriele
inhoud niet meer gegarandeerd kon worden. De sterilistatie van plastic
flessen is een probleem op zichzelf. Het is bekend dat tijdens de ver-
warming van bepaalde soorten plastic verpakkingsmateriaal toxische
bestanddelen gevormd kunnen worden (P. Michon et al., 1962).
Gezien het voorafgaande bestaat mijns inziens de beste verpakking uit
glazen flessen, afgesloten met geperforeerde deksels of schroefdeksels
met rubber inlegstuk. Met gebruikmaking van deze verpakking is auto-
daveren goed uitvoerbaar, zodat een steriele inhoud gegarandeerd kan
worden.

2. De controle op eventuele bacteriologische verontreiniging werd verricht
direct na het aanbreken van de flessen. In dit onderdeel van het onder-
zoek werden steeds twee druppels van de te onderzoeken injectievloei-
stof vermengd met 5 ml steriele serumbouillon.¹) Van iedere oplossing
werden twee buizen ingezet en wel bij 20° C en bij 37° C. De resultaten
werden na 24 uur afgelezen.

Van één preparaat waren beide onderzochte charges positief. Een
tweede preparaat van dezelfde firma vertoonde ook bacteriële conta-
minatie, terwijl de overige 22 infusievloeistoffen geen groei veroorzaak-
ten. In alle drie gevallen bleek de groei alleen bij 20° C te zijn opge-
treden. Bij nader onderzoek bleek het rein geïsoleerde gram negatieve
staafje goed te groeien in media zoals serum bouillon, serumagar, bloed-
agar etc. Bij 37° C bebroed trad op dezelfde media echter geen groei

Het Laboratorium voor Microbiologie der Rijksuniversiteit was zo vrien-
delijk op ons verzoek deze saprofiet te identificeren.²) Aan de hand
van morfologische en biochemische eigenschappen werd geconcludeerd,
dat het hier betrof Pseudomonas synxantha, een obligaat aerobe grarn
negatieve bacterie, die zich optimaal ontwikkelt bij 20-24° C. Groei is
mogelijk in media die tot 5% NaCl bevatten. Typisch is de groene pig-
mentvorming die optreedt bij groei in taptemelk, terwijl de kleur meer
geel is in volle melk en oranje in room.

Verondersteld mag worden dat de contaminatie met deze saprofiet tij-
dens de fabricage tot stand is gekomen.

3. De controle op eventuele pyrogene verontreiniging werd nagegaan met
gebruikmaking van de zogenaamde pyrogeniteitstest. In deze test kregen

1 Drs. J. W. Gunnink; verbonden aan het Instituut voor Veterinaire Bacterio-
logie, vifil ik langs deze weg danken voor zijn hulp.

2 ») Drs. C. P. A. v a n B o V e n; verbonden aan dit laboratorium, ben ik zeer erken-
telijk voor zijn welwillende medewerking bij de uitvoering van dit onderdeel van
het onderzoek.

drie konijnen de te onderzoeken vloeistof intraveneus toegediend, meest-
al in een dosering van 1 ml/kg lichaamsgewicht, aangezien door er-
varing gebleken was, dat deze hoeveelheid de beste resultaten gaf (v a n
Genderen, van Miert, Reinders, 1964). Bovendien komt
deze dosering, uitgedrukt per kg lichaamsgewicht, goed overeen met de
therapeutische hoeveelheid, die bij kopziekte en bij melkziekte aan run-
deren wordt toegediend. Het gewicht van de in deze test gebruikte
konijnen (Vlaamse reus x Deens landkonijn) varieerde van 3,7 tot 5,4
kg. De temperatuursmeting geschiedde rectaal met behulp van thermo-
applicators, die aangesloten waren met een „Ellab" electrical themo-
meter (galvanometer). Voor de verdere werkwijze kan, wat betreft de
details, verwezen worden naar de Nederlandse Pharmocopee (1958),
eventueel ook de „British Pharmacopeia" en de „Pharmacopeia of the
United States" (1960).

In deze test bleek nu, dat in totaal 6 van de 25 onderzochte infusie-
vloeistoffen positief pyrogeen waren. In 3 gevallen was er sprake van
contaminatie met Pseudomonas synxantha. Zeer waarschijnlijk is dit
micro-organisme de oorzaak geweest van de pyrogene verontreiniging
van de betreffende infusievloeistoffen. De supernatant van een 41 uur
oude bouilloncultuur, bebroed bij 20° C, veroorzaakte namelijk in een
dosering van 0,1 ml/kg lichaamsgewicht intraveneus bij 3 konijnen een
sterke stijging van de lichaamstemperatuur met resp. 2,2° G, 1,2° G en
2,3° G. De onbeënt gelaten controlebouillon gaf bij een zelfde dosering
een gemiddelde temperatuursstijging van 0,3° G.

In de 3 overige gevallen is de pyrogene verontreiniging waarschijnlijk
veroorzaakt door het gebruik van met pyrogenen gecontamineerde
grondstoffen en/of aqua destillata. Deze mogelijkheid is tijdens de
tweede wereldoorlog onder meer door G o T u i aangetoond bij onder-
zoek van handelspartijen NaGl, Na-citraat, glucose en inuline, bestemd
voor gebruik in de kliniek. Een aantal monsters bleken hierbij pyrogeen
positief. De pyrogene contaminatie kan optreden als gevolg van bewa-
ring bij niet steriele omstandigheden, vooral wanneer het verbindingen
betreft, die als metaboliet door gram negatieve bacteriën benut kunnen
worden (Go Tui, Schrift, 1942; GoTui, Wright, 1942). Ge-
distilleerd water kan echter na enige dagen staan ook pyrogeen ge-
worden zijn (van Genderen, 1959).

4. De zuurgraad van de infusievloeistoffen werd gemeten met behulp van
een Beekman pH meter. Dit onderdeel van het onderzoek werd direct
nadat de flessen waren aangebroken uitgevoerd. 7 van de 25 infusie-
vloeistoffen bleken een pH kleiner dan 6 te bezitten, terwijl bij 3 hier-
van de pH zelfs beneden de 4 lag. Aangezien de normale weefsel-pH
tussen 7,35 en 7,45 ligt, lijken deze oplossingen wat aan de zure kant.
Zeer zeker geldt dit voor één preparaat, dat een pH had van 2,4.
Volgens de opgegeven samenstelling was dit preparaat identiek aan een
door een andere firma in de handel gebrachte infusievloeistof, die
echter een pH had van 5,2. Intraveneuze toediening van een oplossing
met een zo sterk zuur karakter kan reeds bij een betrekkelijk lage do-
sering symptomen oproepen door verstoring van het zuur-base even-
wicht.

5. De weefselreactie na subcutane toediening werd als volgt nagegaan:
steeds 2 ratten (Wistar), in gewicht variërend van 135-280 g, kregen
onder de rughuid 0,3 ml van de te onderzoeken vloeistof ingespoten.
24 uur na de toediening werden de dieren pijnloos gedood, waarna
sectie werd verricht. Twee preparaten werden niet gecontroleerd, om-
dat beide infusievloeistoffen CaCl2 bevatten en daarom uitsluitend in-
traveneus gegeven mochten worden, hetgeen ook op het etiket vermeld
was. Op de injectieplaats werd gekeken naar hemorragie (a), oedeem
(b), al dan niet met beginnende necrose (c). Afgaande op de zuur-
graad van een aantal infusievloeistoffen, valt de weefselreactie bij een
aantal dezer preparaten erg mee. Enige weefselreactie, alhoewel in geen
der gevallen in ernstige mate, werd waargenomen bij 5 preparaten. He-
morragie was vooral duidelijk bij 4 preparaten, terwijl symptomen van
een beginnend weefselverval bij 3 preparaten geconstateerd werd. Bij
3 preparaten werd op de plaats van toediening alleen oedeem aange-
troffen. In totaal veroorzaakten dus 11 van de 22 onderzochte infusie-
vloeistoffen een lokale reactie.

6. De reactie na intraveneuze toediening aan konijnen. Bij de uitvoering
van de pyrogeentest traden bij sommige preparaten tijdens of direct na
de intraveneuze toediening ongewenste bijwerkingen op. Om een betere
indruk te krijgen werd daarom iedere injectievloeistof snel intraveneus
toegediend aan 2 konijnen (injectiesnelheid < 10 sec.). De dosering
bedroeg steeds 1 ml/kg lichaamsgewicht.

Beoordeeld werden de ademhaling, zowel wat betreft type als frequ-
entie, verder de bloeddruk (onbloedig perifeer gemeten aan de oorar-
terie), de perifeer optredende vasodilatatie of vasoconstrictie der bloed-
vaten (in het oor), eventueel optredende veranderingen van de pupil-
diameter en van de skeletspiertonus (spierfibrillaties en krampen).
Gelet werd ook op het al dan niet optredende verzet tijdens de injec-
ties. Opvallend was dat bij een aantal gevallen tijdens de toediening de
konijnen reageerden met het maken van kortdurende kauwbewegingen.
Geen merkbare veranderingen werden geconstateerd bij 9 preparaten
(11 infusievloeistoffen)), terwijl een matige reactie werd waargenomen
bij 7 preparaten (8 infusievloeistoffen). Sterke reacties traden op bij de
overige 6 infusievloeistoffen (6 preparaten). Op deze laatste categorie
wordt nu nader ingegaan. Een sterke reactie, bestaande uit duidelijk
verzet tijdens de injectie, kortdurende ademstilstand, daarna langzame
diepe, enigszins pompende ademhaling met als gevolg een kortdurende
cyanosis, perifeer optredende vasodilatatie en pupilvernauwing, werd
waargenomen bij 2 preparaten, die ieder een hoge concentratie aan
Mg ionen bezaten. Bij 2 andere preparaten werd ook verzet gezien
tijdens de injectie, met een duidelijke toename van de ademfrequentie,
bloeddrukstijging, perifeer optredende vasodilatatie en pupilverwijding.
Waarschijnlijk zijn deze symptomen het gevolg van de hoge concen-
tratie aan Ca ionen, die in beide preparaten voorkwam.
Een bepaalde charge van een der onderzochte infusievloeistoffen ver-
oorzaakte verzet tijdens de toediening, duidelijke bloeddrukstijging, toe-
name van de ademfrequentie, duidelijk perifeer optredende vasodila-
tatie, pupilverwijding, spitsen van de oren naar voren en bovendien een
sterk verhoogde prikkelbaarheid. Deze symptomen waren na 45 a 60

minuten nog duidelijk waarneembaar. Resumerend bleek dus, dat bij
vergelijking van het reactiepatroon na toediening van de verschillende
charges van dit ene preparaat er duidelijke verschillen bestonden (zie
ook tabel). Deze konden nog geaccentueerd worden door een hogere
dosis te kiezen, nl. 2 ml/kg lichaamsgewicht (bij één charge traden dan
krampaanvallen op). Met één van deze charges zijn, onder praktijk-
omstandigheden, bij runderen lijdende aan melkziekte, na toediening
van dit preparaat kopziekte-achtige symptomen waargenomen (van
Genderen, van Miert, Reinders, 1964).
Toediening van de reeds eerder genoemde zure infusievloeistof (pH =
2,4) aan drie konijnen leidde bij al deze dieren tot zeer heftige reacties.
Tijdens de injectie trad er verzet op en na de toediening werd de adem-
haling traag en zeer onregelmatig. Na 45 sec. trad er bewusteloosheid
op, gevolgd door een algehele spierverslapping, de oogbol vertoonde ho-
rizontale nystagmus, terwijl de pupil sterk verwijd was. Vervolgens tra-
den er krampen op, gevolgd door ademstilstand, cyanosis en de dood.
Dit hele reactiepatroon duurde niet langer dan 2 minuten. Bekend is dat
bij een geleidelijke verschuiving van het zuur-base evenwicht in de rich-
ting van een acidose ten gevolge van een zuur infuus, er eerst een directe
stimulering van het ademcentrum plaats vindt, die resulteert in een
hyperpneu. Wanneer de bloed-pH verandering ondergaat, vindt er via
de pH-receptoren in de sinus caroticus bovendien nog een extra stimu-
lering van het ademcentrum plaats. Ook het vasomotorencentrum wordt
gestimuleerd. Bij een toenemende zuurtoevoer zal de buffercapaciteit
onvoldoende toereikend zijn. De acidose, die er het gevolg van is, leidt
onder meer tot depressie van het centrale zenuwstelsel. Symptomen die
dan kunnen worden waargenomen bestaan uit coma, convulsies, onregel-
matig vertraagde ademhaling, bloeddrukdaling, cyanosis en tenslotte de
dood, onder meer als gevolg van de ademverlamming. Volgens L e v y
veroorzaakt een intraveneus infuus van een zure oplossing bij konijnen
reeds de dood, wanneer de pH van het bloed van 7,4 tot 6,9 gedaald
is (S O 11 m a n n, 1957). De door ons waargenomen reacties na de snelle
intraveneuze toediening van het eerder genoemde preparaat zijn dus
waarschijnlijk het gevolg van de sterk afwijkende zuurgraad van deze
oplossing.

In al deze experimenten werd de intraveneuze toediening snel uitgevoerd.
Dit werd met opzet gedaan om een betere indruk te verkrijgen over de
onderlinge verschillen in verdraagzaamheid van de verschillende infusie-
vloeistoffen. Voor therapeutisch gebruik van deze infusievloeistoffen geldt
uiteraard dat de bestaande afwijkende ionenverhouding geleidelijk gecor-
rigeerd moet worden. In hun experimenten met kalveren hebben B e r g-
manenSellers (1953) aangetoond, dat bij de intraveneuze toediening
van CaGl2-oplossingen niet alleen de dosis, maar ook de infusiesnelheid van
groot belang is. Zo bepaalden deze onderzoekers onder meer, dat de maxi-
male calciumdosis, die nog goed verdragen wordt door het kalf, bedraagt
0,07 meq/kg lich.gew./min., mits de infusieduur tenminste 45 min. bedraagt.
Bij de verkorting van de infusieduur mag verwacht worden, dat deze hoe-
veelheid toxisch wordt. De invloed van de infusieduur is echter in onze ex-
perimenten niet nader bekeken, omdat dit te veel buiten het bestek van deze
kwaliteitscontrole viel.

Bebroed bij 37° C waren alle infusievloeistoffen nagatief.
tekens geven de mate van reactie weer.
Weefselreactie O = niet uitgevoerd
a = hemorragie
b = oedeem
c = beginnende necrose
A = glazen fles
B = bruine glazen fles
C = plastic fles
D = plastic zak
I = plastic schroefdeksel
II = rubber stop

IV = geperforeerd schroefdeksel met rubber inlegstuk
V = geperforeerd deksel met rubber inlegstuk

1. Bij een aantal preparaten laat de confectionering nog veel te wensen
over. De beste verpakking voor infusievloeistoffen bestaat uit een glazen
fles, afgesloten met geperforeerde deksel (of schroefdeksel) met rubber in-
legstuk, zodat autoclaveren goed uitvoerbaar wordt.

2. In een aantal gevallen was de etikettering onvolledig, vooral met be-
trekking tot de vermelding van de samenstelling en de opgave van een
code- of serienummer.

3. Interne controle, door de betreffende farmaceutische industrie uit tc
voeren vóór de aflevering aan practici, is noodzakelijk. Wij constateren bij
twee preparaten ernstige afwijkingen wat betreft de samenstelling, die van
dien aard waren, dat de te behandelen patiënten hierdoor in vergroot
levensgevaar gebracht werden.

4. Bacteriêle verontreiniging behoort niet voor te komen, ook niet de con-
taminatie met saprofieten.

6. De geconstateerde kwaliteitsfouten onderstrepen de al eerder door ons
geüitte wenselijkheid van een wettelijke regeling betreffende de bereiding
van veterinaire geneesmiddelen (van Genderen, van Miert,
Reinders, 1964).

De redactie heeft zich na het lezen van bovenstaand artikel afgevraagd
hoe de Nederlandse dierenarts nu verder geholpen kan worden. Naar
aanleiding van een aantal vragen die hierbij naar voren werden gebracht
wil ik, na overleg met Prof. H. van Genderen, het volgende nog eens dui-
delijk stellen.

le. Het beschreven onderzoek is verricht naar aanleiding van moeilijk-
heden met infusievloeistoffen in de praktijk. Het controleren van
geneesmiddelen is zeker niet de taak \\ an ons instituut.
2e. Het onderzoek is zeker niet geheim. Het publiceren van namen heeft
geen zin, omdat een slecht produkt kan verbeteren, terwijl ook het
omgekeerde kan gebeuren.
3e. De oplossing van het probleem ligt, zoals in het artikel reeds is ver-
meld, in een wettelijke regeling.
Wat kan de praktizerende dierenarts doen teneinde zich te beveiligen
tegen aankoop van ondeugdelijke geneesmiddelen?

Op het ogenblik niet zo erg veel. Het enige wat er voor hem overblijft is,
dat hij zich ervan overtuigt, dat de leverancier in staat is zijn produkt
hetzij chemisch, biologisch of microbiologisch te controleren. Dit betekent
dat de betreffende firma een goed geoutilleerd laboratorium moet bezitten.
Een garantie is dit uiteraard is.

Uitgevoerd werd een kwaliteitsonderzoek van 20 commerciële infusiepreparaten, waar-
van 14 infusievloeistoffen bestemd voor de behandeling van kop- en melkziekte en 6
fysiologische zoutsoluties al dan niet met glucose. Van 3 preparaten werden 2 charges,
van 1 preparaat 3 charges gecontroleerd, zodat in totaal 25 infusievloeistoffen bekeken
werden. Gelet werd op:

1. de confectionering met name de verpakking (bij 2 preparaten was deze onvol-
doende) en de etikettering (11 van de 25 oplossingen hadden geen code- of serie-
nummer; van de 20 preparaten waren er 5 (dit zijn 9 oplossingen), waarvan de
samenstelling niet of slechts ten dele werd opgegeven;

2. de zuurgraad: bij 3 oplossingen lag de pH beneden de 4, terwijl bij 1 preparaat
deze 2,4 bedroeg;

3. de weefselreactie na subcutane toediening: aangetroffen werden oedeem (8), al
dan niet met hemorragie (5) en beginnende necrose (4) ;

4. eventuele bacteriologische verontreiniging; in 3 gevallen positief (bij 20° C) ;

5. eventuele contaminatie met pyrogenen: bij 6 van de 25 infusievloeistoffen positief;

6. de reacties van konijnen na een snelle intraveneuze toediening: bij 2 preparaten
van zeer ernstige aard (dosering 1 mVkg lich. gew.).

Geconcludeerd wordt, dat een wettelijke regeling betreffende de bereiding van vete-
rinaire geneesmiddelen gewenst is.

The results are presented of quality tests made in twenty batches of different infusion
fluids for treatment of paresis puerperalis, of grass tetany and dehydration.

On mentionne les résultats de l\'examen concernant la qualité de 20 parties dc liquides
d\'infusion dont on se sert pour le traitement de parésie puerpérale, de tétanie d\'her-
bage et d\'affections accompagnées de dessiccation.

Es werden die Resultate einer Qualitätsuntersuchung von 20 Partien Infusions-
flüssigkeit bekannt gemacht, die bei der Behandlung von Paresis puerperalis, Gras-
tetanie und mit Dehydration gepaart gehenden Erkrankungen benutzt werden.

Los resultados de una investigacion a la cualidad de 20 lotes de liquidos de infusion,
para el tratamiento de paresis puerperalis, tetania de hierba y trastornos acompanados
de deflegmacion fueron reportados.

Bergman, E. N. and Seilers, A. F. : Studies on intravenous administration of
calcium, potassium and magnesium in dairy calves. I. Some biochemical and general
toxic effects. Am. J. vet. Res., 14, 520, (1953).
GoTui and Schrift, M. H.: Production of pyrogen by some Bacteria, ƒ. Lab.

and Clin. Med., 27, 569, (1942).
G o T u i and W r i g h t, A. M. : The preparation of nonpyrogenic infusion and other

intravenous fluids by adsorptive filtration. Ann. of Surg., 116, 412, (1942).
Genderen, H. van: Pyrogens, their mechanism of action and a few remarks on
testing procedures. Arch. Belg. Med. Soc. Hyg. Med. Trav. Med. Leg., 1, 32,
(1959).

Genderen, H. van. Miert, A. S. J. P. A. M. van en R e i n d e r s, J. S. :
Pyrogeniteit van infusievloeistoffen ter behandeling van paresis puerperalis. Tijd-
schr. Diergeneesk., 89, 1724, (1964).
M i c h o n, P., L a r c a n. A., L a v e r g n e, E. d e, P i c a r d, J. M. et K 1 i n g, G. :
Incidents et accidents perfusionnels et transfusionnels. Contribution à l\'étude des
accidents de type pyrogene. La Sem des Hosp. Therapeut., 38, 516, (1962).
Nederlandse Pharmacopee: Onderzoek op afwezigheid van koortsverwekkende stoffen.

\'s-Gravenhage, (1958).
The Pharmacopeia of the United States of America: Pyrogen Test. Easton, (1960).
Sollmann, T.: A Manual of Pharmacology. London ( 1957).
De Wet op de Geneesmiddelenvoorziening. \'s-Gravenhage (1963).

Histomoniasis, caused by the protozoan parasite Histomonas meleagridis
was first described in turkeys by Gushman (1893) and the disease is
now well known to cause acute symptoms with a high mortality.
Similar infections in the fowl are usually mild, the birds recovering without
treatment but remain as carriers of the parasite (Horton-Smith and
Long, 1956). The disease has therefore been more carefully studied in the
turkey than in the fowl.

There have been three previous studies of the blood changes in turkey
infected with Histomonas (Johnson and Lange, 1939; Mc Guire
and Gavett, 1952; Malewitz and Calhoun, 1957. The blood
changes in the fowl however have only been investigated on one previous
occasion by Venkataratnam and C 1 a r k s o n, (1963).
Recently the etiology of histomoniasis in turkeys has been studied at this
Institute (Goedbloed and Bool, 1962), and naturally occurring out-
breaks with some mortality have been seen in fowls. The opportunity has
therefore been taken to carry out a preliminary study of the blood changes
following experimental infectons of 3-week old chicks.

Twelve young chicks reared under disease free conditions were placed
under daily observation when 10 days old. They were divided into 3
groups, one group of 4 chicks being retained as uninfected controls, while
the remaining 8 chicks were divided into 2 groups of 4 each for infection
intrarectally with H. meleagridis.

The infected material differed in the two groups. Two young turkeys had
been infected previously with 1500 eggs of Heterakis gallinarum. Twelve
days later one turkey was killed, the caeca showing typical lesions of histo-
moniasis and smears showed parasites, but the liver changes were not so
definite. Material from the caeca and liver ground in normal saline was
used for infection, 2 ml. of the saline suspension being given per rectum
to each of the 4 chicks. This group of chicks was then 18 days old and is
subsequently referred to as the turkey-chick infected group.
On the following morning the second turkey was found dead, and since
it was doubtful if the Histomonas parasites were still alive, material from
the caeca and liver was used to inoculate cultures. The cultures were
strongly positive 2 days later and this material was used to infect the
second group of 4 chicks. These chicks were then 21 days old and are
referred to as the culture-chick infected group.

The chicks were kept in sterilized cages, fed on unmedicated chicken mash
and maintained throughout under disease-free conditions.
Blood was obtained 5 days per week from the ulnar or metatarsal vein by
puncture with a sharp needle, the first few drops being discarded and the

t Prof. Dr. S. G. Wilson; late director of the Institute for Tropical and Protozoan

Diseases, State University of Utrecht.
*) Miss N. M. Perié; laboratory assistant of the Institute for Tropical and Protozoan
Diseases; State University of Utrecht.

freely flowing blood being then drawn directly into a red-cell pipette at a
dilution of 1:200. The diluting fluid used was that described by N a 11
and Her rick (1952) which required methyl violet as the differentiating
dye. Both erythrocyte and leucocyte counts were made from the same
sample in the pipette.

The pipettes after filling were shaken in an automatic shaker for at least
10 minutes before transferring the diluted blood to a haemocytometer. A
Neubauer haemocytometer was used, 80 small squares being counted for
the erythrocytes (x 10,000) while for the leucocyte count 2 sq mm areas
were counted (x 1000).

Using the methyl violet diluting fluid the erythrocytes and leucocytes were
easily distinguished and also granulocytes can be differentiated from the
lymphocytes and monocytes. There was often however a real practical
difficulty in differentiating lymphocytes and atypical thrombocytes with
deformed cytoplasm and no longer elliptical in shape. This difficulty can
only be overcome by experience.

For differential counts the usual routine method of staining with Giemsa
was used, but later the May.-Grunwald-Giemsa method was used to give
better differentiation especially of the heterophils.

The normal blood counts of the 4 uninfected chickens, numbers 39, 40, 53
and 54, beginning from the time when they were 10 days old, until they
reached the age of 67 days old are given in table 1 and fig. 1.

Table giving average blood counts of 4 uninfected chicks taken at frequent
intervals from 10 days to 67 days old (mean values in thousandsjc.m.m.).

The most pronounced change as the chicks grew older was the persistent
gradual increase in the total leucocyte counts. The mean number of leu-
cocytes during the first 5 counts when the chicks were between 10 and
19 days old was 13,400 cells per c.mm. There was than a rather sudden
increase in leucocytes at the end of the 3rd week of life and the beginning
of the 4th week, so that the mean values for the next 7 counts, when the
chicks were between 20 and 28 days old, was 20,000 cells per c.mm. Be-
tween the 28th to 67th day of age when 11 counts were made, the mean
value was 30,000 leucocytes per c.mm. or over twice the original counts.
This increase in leucocyte counts with age was due almost entirely to an
increase in lymphocytes. The lymphocyte counts rose from an early mean of
7,600 cells up to the 19th day to a mean of 14,000 cells between the 20th
and 28th day and 20,000 cells per c.mm during the final period up to the
67th day of life.

By contrast the granulocytes (heterophils, eosinophils and basophils) and
monocytes remained relatively constant, the average counts for each type
during the 9 week period being 4,570 (heterophils), 320 (eosinophils),
540 (basophils), and 1,370 (monocytes).

The heterophils showed most variation during the early life of the chick
from the 2nd to 4th week, but from the 5th week onwards the average
values were remarkedly constant at approximately 5,000 cells per c.mm.
Eosinophils however showed considerable daily variation from a count of
30 cells per c.mm on day 19 to 1,610 cells on day 67, but the normal
range appeared to be from 200 to 400 cells per c.mm with an average
value during the period of 320 cells per c.mm.

The monocyte counts showed less daily variation than the eosinophils, but
there was a slight tendency to increase in numbers with age from values
of 940 cells approximately during the first 3 weeks of life to 1,800 cells
during the 6th to 10th week. The average value during the 8-week-period
was 1,370 cells per c.mm.

There were considerable daily variations in the total leucocyte counts
between individual chickens, a fact also noted by G h u b b and R o w e 11
(1959). This variation can best be seen by a comparison between the daily
counts recorded from chick no. 39 compared with that found from chick
53 (fig. 2). Counts from chickens 40 and 54 corresponded very closely to
those for chick 53.

The maximum counts for chick 39 of 31,000 and 45,000 leucocytes per
c.mm on days 24 and 25 respectively emphasize the difficulty of detecting
pathological changes in chickens from daily blood counts unless the disease
organisms cause a substantial and persistent change in blood cell counts.
Fortunately, histomoniasis is such a disease and deductions on the response
to infection are possible from a relatively small group of chickens.

In both infected groups the most striking blood change was the pronoun-
ced and sudden increase in total leucocytes which commenced after the
brief incubation of 4 days. The cells chiefly responsible for this rise were
heterophils, but eosinophils, basophils and monocytes were also increased,
while lymphocytes were scarcely affected.

are given in table II and fig. 3. The values of the 7 daily counts made
immediately before infection and during the first 3 days of the incubation
period all fall within the normal range expected for chicks 2 to 3 weeks old.
No counts were possible during the week-end of the 4th and 5th day after

infection, so the initial rise of leucocytes was missed, but the total average
leucocyte count on the 6th day of 53,250 cells per c.mm were already sig-
nificantly above normal.

The acute period of infection as assessed from the total leucocyte counts
was from the 6th to 15th day after infection during which period the
average total counts were persistendy above 50,000 leucocytes per c.mm.
Average total counts above 80,000 leucocytes per c.mm were found on the
7th and from the 9th to the 13th day inclusive. The maximum count was
92,000 leucocytes per c.mm on day 10. The average total leucocyte count
in the 4 chicks over this 10-day-period of acute infection was 70,000 leu-
cocytes per c.mm. Individual chicks in this group show total leucocyte and
heterophils counts as high as 150,000 and 108,000 resp.
The increase in counts shown by the various types of leucocytes during the
10-day-period of acute infection are summarised as follows:

The average total counts of eosinophils and monocytes in this group during
the acute period of infection compared with those from normal chicks on
the same days are shovm graphically in figs 4 and 5.

(2) Results of blood counts in the group of chicks infected with culture
material are given in Table III and fig 6. In this group the 8 daily blood
counts made during a 14-day-period up to the 3rd day after infection
again fall within the normal range. A count of 33,000 leucocytes per c.mnr
was noted in only one of the chicks on the 4th day, while the other 3 chicks
remained normal, so the total average count for all 4 birds was only 21,300
cells per c.mm.

On the 5th day all had increased above 30,000 leucocytes per c.mm. The
acute period of infection as judged by the leucocyte counts was therefore
taken as from the 4th to 13th day.

During this acute period, with the exception noted of the 4th day, leucocyte
counts were all above 34,000 cells per c.mm. The highest mean count of
65,300 cells per c.mm was on the 7th day. The average total leucocyte
count was 45,500 cells per c.mm (compared with 70,000 cells per c.mm
in the direct turkey-chick infected group). However no counts were made
for the 8th and 9th day, so the true maximum count may not have been
recorded for this group.

The average increased total counts for other types of leucocytes during
the acute infection period, although consistently lower, corresponded
closely in other respects to those of the first group:

( 3 ) In both groups there was no marked convalescent period and after the
acute period of infection leucocyte counts quickly returned to the normal
range of 30,000 cells per c.mm. Leucocyte, lymphocyte and eosinophile
counts however during the recovery period continued to be slighdy higher
in the turkey-infected group, but there was possibly no real significant dif-
ference.

The normal values for total erythrocytes and leucocytes counts as found
from the daily blood counts carried out on the 4 non-infected chicks are
shown in table I, and fig 1. The chicks were 10 days old at the commen-

cement of the experiment and counts were continued until they were
approximately 9 weeks old.

There was an increased value of leucocytes with age from an initial
average count of 13,000 cells per c.mm during the 2nd and 3rd week of
life to a final count of 30,000 cells per c.mm. This increase has already
been noted by Chubb and Rowell (1959). These authors also noted
that this increase of leucocytes is due chiefly to an increase in the lym-
phocytes with the age of the chicks and this fact is also confirmed in the
present study.

The average values as given by Chubb and Rowell (1959) for chicks
up to 7 weeks old compared with results of the present experiments from
chicks 2 to 9 weeks old are as follows:

The most significant differences in the present results are in the low count
of basophils and high count of monocytes. Apart from the practical dif-
ficulties associated with blood sampling and visual counting techniques and
the differences noted between observers in the identification of cells, there
are also the differences associated with breed, management and diet of the
chicks. Every effort has been made in the present study to eliminate prac-
tical errors, but with the very wide variations noted in all cell types by all
observers between different chickens on different days, closer approxi-
mation of results between two widely different groups of chicks cannot
perhaps be expected.

The individual variations in the present group are shown by a comparison
of daily counts of chick 39 with those of chick 53. The practical results of
these individual variations amongst chicks is that only total leucocyte
coimts above 40,000 cells per c.mm can be regarded as pathological and
then only if these high counts persist for a period of days.
The increased counts due to histomoniasis did not however present any
difficulties in interpretation. The chief blood changes may be summarised
as follows:

The return to normal counts in each group was on or about the 21st day.
The major difficulty in comparing the results of the two groups is that no
counts were made for 2 days during two vital periods ■— during the initial
rise in the turkey-chick group (a) and the period of maximum rise in the
culture-chick group (b). But it does appear that the reaction in the turkey-
infected group was more severe in that the increase in leucocytes was not
only higher but the acute period of infection lasted until the 15th day
after infection.

Comparison of results with those given by Venkataratnam and
C 1 a r k s o n ( 1963) are interesting. Following the infection of 6-week-old
chicks with material from caeca and liver of infected turkeys, these authors
reported an increase of total leucocytes from a normal value of 35,000 cells
per c.mm. approximately to a count of 70,000 cells approximately in the
10th day. The heterophils and lymphocytes were mainly responsible for the
rise but significant rise also occurred amongst the monocytes and eosino-
phils. The approximate maximum counts were as follows: Lymphocytes
30,000, heterophils 30,000, monocytes 5,000 and eosinophils 2,000 cells
per c.mm. Most maximum counts were found about the 10th day after
infection. Compared with results found in the present study, especially
those given in table II, these maximum counts are lower than our results.
The main difference however is in the absence of any really significant rise
in lymphocyte counts during the acute infection in the present experiment,
apart from that due to the increasing age of the chicks.
A lymphocytic increase during early clinical symptoms following by a
decrease during the period of severe clinical symptoms to values only
slightly above normal following by a further decrease below normal before
death was noted in turkeys suffering from histomoniasis by M c Guire
and Cavett (1952). This lymphopenia was associated with the severe
fatal nature of the disease in turkeys with little or no recovery response.
In turkeys Malewitz and Calhoun (1957) also reported a lympho-
cytosis from day 3 to day 9 after infection following by a lymphopenia
both in turkeys which died from histomoniasis and in one bird which re-
covered. The heterophil count increased in both groups, while monocytes,
eosinophils and basophils remained within normal range.
The relatively mild response of lymphocytes with maximum counts of
30,000 cells per c.mm recorded by Venkataratnam and C 1 a r k s o n
(1963) and the lack of lymphocyte response in the present experiments
are no doubt related to the chronic non-fatal infections in chicks compared
with the acute fatal disease in turkeys.

A study was carried out of the blood changes following experimental infections of 3-
week-old chickens with Histomonas meleagridis parasites.

Four chickens were infected intrarectally with material from the caeca and liver of
turkeys infected 12 days previously (turkey-chick group). Another four animals were
infected via the same route with material from 2-day-old culture (culture chick
group). Four animals were kept as controls.

In both infected groups there was a pronounced and sudden rise in total leucocytes
during an acute period of 10 days with an average total count of 69,900 leucocytes
during this period (6th till the 15th day) in the turkey-chick group and 45,500 cells
(4th till the 13th day) in the culture chick group, compared with 21,600 and 19,800
in the control animals during the corresponding periods.

The maximum mean counts were 92,000 leucocytes per c.mm on the 10th day in the
turkey-chick group and 65,300 cells in the culture chick group.

In both groups after the acute period of infection, leucocyte counts quickly returned
to the normal range of 30,000 cells per c.mm on or about the 21st day after infection.
The rise in leucocyte count was mainly made up of heterophils, which rose to a
maximiun of 49,000 cells on day 13 and 35,000 on day 5 in the turkey-chick group
and culture chick group respectively.

The numbers of eosinophils, basophils and monocytes were also significantly increased,
but the numbers of lymphocytes were scarcely altered.

De veranderingen in het bloedbeeld tijdens een infectie met Histomonas meleagridis-
parasieten werden bij 3 weken oude kuikens onderzocht.

Vier kuikens werden intrarcctaal geïnfecteerd met materiaal, afkomstig uit de coeci
en lever van reeds 12 dagen eerder geïnfecteerde kalkoenen („turkey-chick"-groep).
Vier andere kuikens werden op dezelfde wijze met materiaal uit een 2 dagen oude
cultuur („culture-chick"-groep) geïnfecteerd. Vier kuikens dienden als controle.
Dagelijks werden een telling van het totaal aantal leucocyten en een differentiëring
van de leucocyten uitgevoerd.

In beide geïnfecteerde groepen werd een duidelijke en plotselinge stijging van het
totaal aantal leucocyten waargenomen gedurende een acute periode van 10 dagen.
Het gemiddelde totaal aantal leucocyten gedurende deze periode (6e tot 15e dag) in
de „turkey-chick"-groep, was 69.900 per mm^ en 45.500 (4e tot 13e dag) in de
„culture-chick"-groep, vergeleken met 21.600 en 19.800 in de controle-dieren ge-
durende de overeenkomsti,ge tijdperken.

De maxima van de gemiddelde tellingen waren 92.000 leucocyten per mm® op de
10e dag in de „turkey-chick"-groep en 65.300 in de „culture-chick"-groep. In beide
groepen keerde het aantal leucocyten na de acute periode snel tot het normale aantal
van 30.000 per mm® terug op ongeveer de 21e dag na de infectie.
De stijging van het aantal leucocyten werd in hoofdzaak veroorzaakt door de
heterofielen. Deze stegen tot een maximum van 49.000 cellen per mm® op dc 13e
dag en tot een maximum van 35.000 cellen per mm® op de 5e dag, respectievelijk in
de „turkey-chick"-grocp en de „culture-chick"-groep.

De aantallen eosinofielen en monocyten waren eveneens aanmerkelijk verhoogd, maar
de aantallen lymfocyten waren nauwelijks veranderd.

Les altérations dans la formule sanguine pendant l\'infection avec des parasites His-
tomonas meleagridis ont été examinées sur des poussins âgés de 3 semaines.
Quatre poussins ont été infectés par voie rectale avec du matériel originaire des
caeci et du foie de dindons infectés déjà 12 jours auparavant (le groupe „turkey-
chick"). Quatre autres poussins ont été infectés de la même façon du matériel
originaire d\'une culture existant depuis deux jours (groupe „culture-chick"). Quatre
poussins servaient de contrôle.

Journellement on faisait un comptage du nombre des leucocytes et une différenciation
des leucocytes.

Dans les deux groupes infectés on constata une augmentation évidente et soudaine du
nombre total de leucocytes pendant une période aiguë de dix jours. Le nombre total
moyen de leucocytes pendant cette période (6ième jusqu\'au 15ième jour) dans le
groupe „turkey-chick" s\'élevait à 69.900 par mm® et à 45.500 (4ième au 13ième jour)

dans le groupe „culture-chick", comparé à 21.600 et 19.800 chez les animaux de
contrôle pendant les périodes correspondantes.

Les maxima des comptages moyens s\'élevaient à 92.000 leucocytes par mm^ pour le
lOième jour dans le groupe „turkey-chick" et à environ 65.300 dans le groupe „cul-
ture-chick". Après la période aiguë, environ le 21ième jour après l\'infection, le nombre
de leucocytes se réduisait rapidement au nombre normal de 30.000 par mm® pour les
deux groupes.

L\'augmentadon du nombre de leucocytes a principalement été causée par des hétéro-
philes. Ceux-ci augmentaient jusqu\'à un maximum, le 1 3ième jour, de 49.000 cellules
par mm® et jusqu\'à un maximum, le 5ième jour, de 35.000 cellules par mm®, res-
pectivement dans le groupe „turkey-chick" et le groupe „culture-chick".
Le nombre d\'éosinophiles et de monocytes avait également augmenté considérablement,
mais les nombres de lymphocytes avaient à peine changé.

Bei 3 Wochen alten Küken wurden wahrend einer Infektion Histomonas meleagridis-
Parasiten, Veränderungen des Blutbildes untersucht.

4 Küken wurden mit Material, das aus Coeci und Leber von bereits 12 Tage zuvor
infizierten Kalkunen („turkey-chick-Gruppe) stammte, intrarektal infiziert. 4 andere
Küken wurden auf die gleiche Weise mit Material aus einer 2 Tage alten Kultur
(„culture-chick-Gruppe) infiziert. 4 Küken dienten als Kontrolltiere.
Täglich wurde eine Zählung der Leukozytenanzahl und eine Differenzierung der
Leukozyten vorgenommen.

In beiden infizierten Gruppen wurde eine deutliche und plötzliche Steigung der
totalen Anzahl Leukozyten während einer akuten Periode von 10 Tagen wahr-
genommen. Die durchschnittliche Anzahl Leukozyten während dieser Periode (6. bis
15. Tag) in der „turkey-chick"-Gruppe betrug 69900 pro mm® und 45500 (4. bis
13. Tag) in der „culture-chick"-Gruppe, verglichen mit 21600 und 19800 bei den
Kontrolltieren in den übereinstimmenden Zeitabschnitten.

Die Maxima der durchschnittlichen Zählungen betrugen am 10. Tag 92200 Leuko-
zyten pro mm® in der „turkey-chick"-Gruppe und 65300 in der ,culture-chick"-
Gruppe. In beiden Gruppen kehrte nach der akuten Periode die Anzahl Leukozyten
ungefähr am 21. Tag nach der Infektion, schnell wieder auf den normalen Stand
van 30000 pro mm® zurück.

Das Ansteigen der Leukozytenzahl wird hauptsächlich durch Heterophilen verursacht.
Diese stiegen bis zu einem Maximum van 49000 Zellen pro mm® am 13. Tage und
bis zu einem Maximum van 35000 Zellen pro mm® am 5. Tage resp. in der „turkey-
chick"- und der „culture-chick"-Gruppe.

Die Zahl der Eosinophilen und Monozyten war gleichfalls erhöht; die Zahl der
Lymphozyten dagegen war kaum verändert.

Las alteraciones del haemogramo, en pollitos de una edad de 3 semanas durante una
infeccion con parasitos del tipo Histomonas meleagridis fueron investigados. 4 Pollitos
fueron infectadas por via intrarectal con material procedente del intestino ciego y
del higado de pavos infectados ya hace 12 dias antes (grupo „turkey-chick"). Otros
4 pollitos fueron infectados en la misma manera con material procedente de una
cultura de 2 dias (grupo „culture-chick").
4 Pollitos formaron el grupo de control.

Diariamente fue hecho una numerasion de la cantidad de leucocitos y una diferen-
ciacion de los leucocitos.

Durante un periodo agudo de 10 dias se observo en ambos grupos infectados una
aumenta y de repente del total numéro de los leucocitos. El promedio total del
numéro de los leucocitos durante esto periodo (6 hasta 15 dias) en el grupo „turkey-
chick" era 69900 por mm cubico y 45500 (4 hasta 13 dias) en el grupo „culture-

chick", comparando con 21600 y 19800 en los animales del prupo de control durante
los periodos conformes.

Los maximos de las numeraciones promedios eran 92000 leucocitos por mm cubico
en el decimo dia en el grupo „turkey-chick" y 65300 en el grupo „culture-chick". En
el vigesimo uno dia despues la infeccion el numero de los leucocitos regresarion rapido
despues el periodo agudo al numero normal de 30000 por mm cubico en ambos
grupos. El aumento del numero de los leucocitos era pricipalmente causado por
heterofilos.

Estos aumentaron hasta un maximo de 49000 celulas por mm cubico en el decimoter-
cero dia y hasta un maximo de 35000 celulas en el quinto dia, respectivamente en el
grupo „turkey-chick" y en el grupo „culture-chick".

El numero de los eosinofilos y monocitos tambien eran aumentado bastante, pero
el numero de los limfocitos eran apenas cambiado.

C h u b b, L. G. and R o w e 11, J. G. : Counting blood cells of chickens. /. agric. Sci.,
52, (1959).

diseases, VI, (3), (1962).
Horton-Smith, C. and Long, P. L. : Studies in Histomoniasis. 1. The infection
of chickens (Gallus gallus) with Histomonad suspensions. Parasit., 46, 79, (1956).
Johnson, E. P. and Lange, C. J.: Blood alterations in typhlohepatitis of

turkeys, with notes on the disease. J. Parasit., XXV, (1939).
M a 1 e w i t z, T h. D. and Calhoun, M. L. : The normal hematological picture
of turkey poults and blood alterations caused by Enterohepatitis. Am. J. vet. Res.,
18, (1957).

M c G u i r e, W. C. and C a v e 11, J. W. : Blood studies on Histomoniasis in turkeys.

Poultry Sci., U, (1952).
Natt, M. P. and H e r r i c k, C. A.: A new blood diluent for counting the

erythrocytes and leucocytes of the chicken. Poultry Sci., 31, (1952).
Venkataratnam, A. and C 1 a r k s o n, M. J.: The effect of Histomoniasis
on the blood cells of the fowl. Res. Vet. Sci., 4, 603, (1963).

„Die Trichinose bei Füchsen hat eine ernstbedenkliche Seite. Im Thüringer Wald
sind nämlich die armen Leute ganz versessen auf Fuchsflcisch, nicht nur um dasselbe
überhaupt als Fleischkost zu verwenden, sondern vorzugsweise als Heilmittel (!)
gegen die Schwindsucht zu gebrauchen, und es finden sich zu jeden erbeuteten
Fuchse sofort zahlreiche Liebhaber. Selbst unter Forstleuten herrscht hie und da die
Meinung, dass man seine Schweine bei guter Gesundheit und Fresslust erhalten könne,
wenn man ihnen von Zeit zu Zeit ein Stück angetrocknetes Fuchsfleisch reiche.
Welche Gefahr, welche Verantwortung liegt in diesem Aberglauben."
Rö s e, A.: Der Zool. Garten, 7, 77, (1866).

In de literatuur wordt zowel voor parasitaire nematoden als voor Fasciola
hepatica L. een periodiciteit in de eiuitscheiding in de loop van de dag
beschreven. (Spedding, 1952; Dorsman, 1956, 1957; Honer,
1965). Voor Fasciola hepatica L., werd voor runderen een ééntoppige dag-
curve vermeld, waarvan het maximum, in eieren per gram mest, om 13.30
werd bereikt (Dorsman, 1956).

Het doel van ons onderzoek was na te gaan in hoeverre het tijdstip van
monsternemen van belang is voor de eitelling, en de hierop gebaseerde
diagnostiek in de praktijk. Tevens wilden wij in het kader van het epide-
miologisch onderzoek van leverbotziekte inzicht krijgen in de totale pro-
duktie aan leverboteieren op een bedrijf.

Hiertoe werd op een bedrijf in Noord-Holland in de stalperiode en tijdens
het weideseizoen van een aantal runderen de totale dagproduktie aan
faeces verzameld.

In totaal werd op vijf dagen de gehele dagproduktie aan faeces van een
aantal runderen opgevangen.

T.N.O., Oostbroekselaan 64, Utrecht.
*) H. J. Over; wetenschappelijk ambtenaar bij het Leverbotonderzoek T.N.O.,
Oostbroekselaan 64, Utrecht.

Dc in de kolommen drie en vier aangegeven e.p.g. waarden werden ver-
kregen uit een routineonderzoek op dit bedrijf, dat gedurende enkele jaren
maandelijks werd verricht. Bij het voortgezette onderzoek in maart en
augustus werden uit praktische overwegingen zes in plaats van negen
dieren als proefmateriaal gebruikt.

Op de eerste en tweede waarnemingsdag werd de faeces per defaecatie
verzameld op een lange plank, door deze tijdens het defaeceren onder de
anus door te schuiven.

Met brede plamuurmessen werd de faeces in porties van gelijke lengte
verdeeld, welke in plastic zakjes werden verpakt en geëtiketteerd. Per
defaecatie werden 3-12 monsters verkregen, in gewicht schommelend
tussen 100 en 400 gram. Op de derde dag van het onderzoek werd de
faeces op dezelfde wijze opgevangen, maar nu verdeeld in een eerste groot
mengmonster van 1000 tot 2500 gram en een laatste klein monster van
100- 300 gram.

Op de vierde waarnemingsdag werd de faeces verkregen door ieder uut
rectaal te prikkelen en verder gelijk behandeld als op de voorgaande dag.
De verschillen tussen de methoden van faeces verzamelen op de drie proef-
dagen in maart zijn als volgt te motiveren:

a. In februari was reeds gebleken dat er tussen de e.p.g. waarden van de
porties van een defaecatie grote verschillen optraden. Om dit te be-
vestigen herhaalden wij het onderzoek op precies dezelfde wijze op de
tweede waarnemingsdag (17/18 maart 1964).

b. Door Dorsman werd gewerkt met e.p.g. waarden verkregen uit de
laatste paar honderd gram van een defaecatie (Dorsman, 1956).
Om onze resultaten hiermede vergelijkbaar te laten zijn, onderzochten
ook wij dit monster steeds apart, (18/19 maart 1964).

c. De rectale prikkeling op de vierde proefdag (19/20 maart 1964) werd
toegepast omdat de door Dorsman beschreven top uit op deze wijze
verzamelde faeces verkregen was, (Dorsman, 1956).

In het zomerseizoen werd de faeces om praktische redenen niet op dc
plank, maar in een plastic zak opgevangen, en als een groot mengmonste;-
behandeld en geanalyseerd. De gehele monsters werden op leverboteieren
geanalyseerd met de door Dorsman gemodificeerde zeefmethode vol-
gens W i 1 m O 11 en P e s t e r (Dorsman, 1956). De gegevens werden
vastgelegd op protocollen. In totaal werden ten behoeve van dit onderzoek
1911 monsters geanalyseerd.

Tabel II geeft een gedeeltelijk uitgewerkte lijst weer over 24 uur. In bij-
gaande blokgrafieken (afb. i, 2, 3, 4) wordt een indmk gegeven over de
e.p.g. waarden en de hoeveelheid faeces in de loop van de dag. Hierin is
de berekende gemiddelde e.p.g. waarde per defaecatie gebruikt, afgerond
op 5 e.p.g. De verticale lijnen geven de e.p.g. schommelingen tussen de
porties per defaecatie weer.

Een niveauverschil in e.p.g. valt op tussen de faeces van verschillende tijd-
stippen, dat moet worden toegeschreven aan een hogere uitscheiding van
leverboteieren en een geringere geproduceerde hoeveelheid faeces in de
verschillend perioden. In tabel III wordt een overzicht gegeven over de
produktie aan faeces, de produktie aan leverboteieren en de berekende

gemiddelde e.p.g. waarden in 24 uur, waarbij deze 24 uur zijn onderver-
deeld in perioden van 6 uur.

*) De defaccatic geschiedde onopgemerkt. Een klein monster werd u:l de groep verzameld. De
.gegevens van dif monster werden slechts gedeeltelijk verwerkt.

w I 15.05 |l7.00^p| 19.45 I g| ÜJ l|S|o.25 ] 1 05 |3.30|5 15 |6.45 |810 Ig.Zsllciool-lll.ZC

°|13\'i5|\'i5.45|\'5\'| jl\'so\'so |\'2^,10\'|0.\'3e^\'1.45 |\' 4\'20 j 6.10 | ^ I S o\'s \'| 11.00

0|l4U5|l6.0Ó|^;|ia25|g|22.Ó5|\'Bll.Ó5|2.30|\' 6.10 \' 1 8.05 | 9.35 h0.i5tl\'2.10

In deze tabel ziet men dat de hoge waarden van leverboteieren en gemid-
delde e.p.g. voornamelijk worden bereikt in de periode van 12.00- 24.00
uur, de hoge waarden van faecesprodukde tussen 0.00- 12.00 uur.
Zet men de hoogste gemiddelde e.p.g. waarden in een grafiek uit tegen de
tijd, dan verkrijgt men het beeld van afb. 5. Hierin werden de hoogste gern.
e.p.g. waarden van alle proefdieren van de vijf proefdagen verwerkt.

Voor het inzicht in de epidemiologie is het van belang te weten welk ver-
band aanwezig is tussen de totale eiproduktie bijv. per dier of per dag en
een waargenomen e.p.g.-getal.

Bij de berekening van de correlatie tussen het gemiddelde hoogste e.p.g.-
getal en het gemiddelde e.p.g. per dag (tabel IV) blijkt het verband over-
tuigend. De berekende correlatiecoëfficiënt bedraagt r = 0.95 (P < 0.01 \'l.

Op de gegevens werd een statistische analyse toegepast door de afdeling
Bewerking Waarnemingsuitkomsten T.N.O. Hieruit kwamen de volgende
punten naar voren.

De verschillen in e.p.g. tussen de porties van een defaecatie zijn niet signi-
ficant. De waarden vertonen een Poissonverdeling (meetfout) zoals te ver-
wachten was bij deze meetmethode.

De verschillen tussen de berekende gemiddelde e.p.g. waarden per defae-
catie in het verloop van de dag zijn wel significant. Zie de afb. 1 t.m. 4.

Uit het voorgaande is gebleken dat in het verloop van de dag een niveau-
verschil in de gemiddelde e.p.g. waarden van de faeces optreedt. Zet men
deze waarden uit tegen de tijd, dan blijkt dat in de namiddag en avond
de hoogste e.p.g. waarden verwacht mogen worden.
Voor het bemonsteren in de praktijk is de periode van 12.00- 20.00 uur
het meest geschikt. De golf blijft echter nog vrij hoog tot middernacht.
Aangezien bij deze proef enkele malen de dagproduktie van dezelfde
dieren is verzameld, en hierbij niet steeds een volledig identieke golf-
beweging is geconstateerd, kan enige speüng in het tijdstip waarop faeces
verzameld wordt op een bedrijf — bij herhaald controlerend mestonder-
zoek — wel toelaatbaar worden geacht.

Zolang nog moet worden aangenomen dat de hoge middagwaarden de
beste indruk geven omtrent besmetting, levertocGtand en klinische ver-
schijnselen van het dier, adviseren wij diegenen die zich bezighouden met
het onderzoek van faeces op leverboteieren, de mest zoveel mogelijk in de
namiddag te verzamelen.

Meer exacte gegevens over het verband tussen deze factoren zijn bij ons
in bewerking.

Wat betreft de dagproduktie aan leverboteieren op een bedrijf is uit dit
onderzoek gebleken dat er een verband aantoonbaar is tussen het hoogste
gemiddelde aantal eieren per gram mest en de dagproduktie.
Een eenvoudige vermenigvuldiging van de totale faecesproduktie met een
éénmalige e.p.g. bepaling kan echter een fout opleveren in de grootte orde
van 2 a 3. Voor een nauwkeurige bepaling van de dagproduktie zou men
meerdere e.p.g. bepalingen moeten doen om de helling en de lengte van
de eigolf in de berekeningen te kimnen verwerken.

Het blijft echter de vraag in hoeverre een dergelijke nauwkeurigheid voor
de studie over de epidemiologie van de leverbotziekte, in het stadium
waarin wij nu verkeren, van belang is.

De problemen dragen in de eerste plaats een relatief karakter en vragen
bijvoorbeeld of er verschillen in eiuitscheiding optreden tussen de sei-
zoenen. Uit het onderzoek blijkt dat ook eenmalige bepalingen vergelijken-
derwijs betrouwbare indrukken kunnen geven.

1. De spreiding in e.p.g. waarden tussen de porties, binnen de defae-
caties geeft een Poissonverdeling te zien. De eieren zijn binnen één
defaecatie homogeen verdeeld.

2. Er blijkt een niveauverschil tussen de periode 12.00 - 20.00 uur (even-
tueel 12.00 - 24.00 uur) en de rest van de dag te bestaan, ten aanzien
van het aantal eieren per gram mest.

3. Er is geen verschil aantoonbaar tussen de vorm der e.p.g. curven van
winter- en zomerperiode.

4. Het gemiddelde hoogste e.p.g. per dag staat in verband met de totale
eiproduktie per dag.

Zeer veel dank zijn wij verschuldigd aan Dr. J. Jansen van het Instituut voor
Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten van dc R.U. te Utrecht, de heren
J. Koopman, C. J. van Leeuwen en J. M. Witte van de Gezondheids-
dienst voor Dieren in Noord-Holland, en de heer C. P. H. Gaasenbeek van
onze Werkgroep met wier hulp in ploegendienst — twee waarnemers waren ± 12 uur
continu aanwezig — de proef in maart van 3 x 24 uur tot een goed einde kon worden
gebracht.

In februari en augustus werd de faeces verzameld door vier medewerkers van de
Werkgroep.

Bijzonder erkentelijk zijn wij de heer J. K o n ij n en zijn gezin, die huis en bedrijf
gastvrij voor ons openstelden.

Bij een onderzoek naar de variatie in de eiuitscheiding van Fasciola hepatica L. in
runderen is aangetoond dat er een niveauverschil in e.p.g. bestaat tussen de ochtend
en de namiddag.

The authors describe a variation in the egg-output of Fasciola hepatica L. in catde.
They demonstrate a difference in e.p.g. level between the morning and the afternoon.
The highest counts were obtained in the period from 12.00 to 24.00 o\'clock.

Pendant un examen de la variation dans l\'élimination d\'ovules de Fasciola hepatica
L. chez le bovin on a démontré qu\'il y a une différence de niveau dans l\'E.P.G.
(= ovules par gramme de fèces) entre le matin et l\'après-midi. Les valeurs les
plus élevées furent atteintes entre 12.00 et 24.00 heures.

Bei Untersuchung nach der Variation in der Eiausscheidung von Fasciola hepatica L.
in Rindern, wurde nachgewiesen, dass in der E.P.G. zwischen morgens und nach-
mittags ein Niveauunterschied besteht.

Investigando la variacion de deposicion de huevos de Fasciola hepatica L. en bovinos,
se ha demostrado que existe una diferencia en el nivel de E.P.G. entre la manana y la
tarde. Los valores mas altos fueron alcanzados entre las 12-24 horas.

faeces. J. Helminth., 30, 165, (1956).
Dorsman, W.: Fluctuation within a day in the liverfluke egg count of rectal

contents of cattle. Vet. Rec., 68, 571, (1956a).
Dorsman, W.: Variation within a day in the nematode egg-count of the rectal

contents of cattle. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 655, (1957).
Honer, M. R. : The interpretation of faecal egg-counts. 1. Daily variations in

Fasciola hepatica egg-counts in cattle. Z. Parasitenk., 26, 143, (1965).
S p e d d i n g, C. R. W.: Variation in the egg-content of sheep faeces within one day
/. Helminth., 26, 71, (1952).

De invloed van furazolidon op slachtkuikens bif
voedering van rantsoenen die amprolium of
zoalene bevatten¹)

The effect of furazolidone on broiler chickens fed
rations containing amprolium or zoalene

De coccidiostatica amprolium en zoalene (3,5-dinitro-ortho-toluamide,
d.o.t.) worden gewoonlijk in mengvoeders voor kuikens toegepast in een
concentratie van 0.0125% (125 mg per kg). Hogere concentraties ampro-
lium worden volgens de literatuur door kuikens zonder nadelige gevolgen
verdragen. Daarentegen zouden grotere doses zoalene bij de dieren groei-
vertraging en andere intoxicatieverschijnselen veroorzaken (Bigland
et al, 1963; B r i o n et al, 1963; M o r r i s o n et al., 1961; Reyntens
en K e p p e n s, 1961).

Uit de slachtkuikenmesterij zijn gevallen bekend, waarin dieren vergifti-
gingsverschijnselen vertoonden op rantsoenen, die de gebruikelijke hoe-
veelheid zoalene, n.1. 0.0125% bevatten. Deze verschijnselen bleken ver-
band te houden met de toevoeging van therapeutische concentraties fura-
zolidon (300 ä 400 mg per kg) aan het rantsoen (L i t j e n s et al., 1965).
In deze publikatie wordt een tweetal 6-weekse groeiproeven beschreven,
waarbij de invloed van continue verstrekking in het rantsoen van ampro-
lium, zoalene en furazolidon afzonderlijk en van de combinaties ampro-
lium -f furazolidon en zoalene furazolidon op de groei en de voede:-
omzetting van slachtkuikens werd onderzocht.

De waargenomen intoxicatieverschijnselen zullen in een volgende publi-
katie worden beschreven, terwijl een derde artikel zal handelen over het
effect van een 10-daagse furazolidonkuur tijdens een mestperiode van
7/2 week.

De proeven werden opgezet met ééndags haankuikens van een slacht-
kruising. De dieren werden volgens toeval verdeeld over 6 proefgroepen
van elk 40 stuks en vervolgens gemerkt en gewogen. De kuikens werden
ondergebracht in metalen kooitjes met gaasbodem in een electrisch ver-
warmde proefdierenstelling, die thermostatisch op 34° C werd gehouden.
De temperatuur werd tijdens de proef geleidelijk teruggebracht tot 21° C
na 28 dagen.

1 Dit onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met Merck Sharp & Dohme
Nederland N.V. te Haarlem.

2 Drs. P. G. C. van Stratum en Drs. V. J. Feron; Centraal Instituut voor Voedings-
onderzoek T.N.O.; Utrechtseweg 48, Zeist.

De proefrantsoenen werden bereid door volledig mestkuikenmeel uit de
handel te mengen met de te onderzoeken preparaten (zie tabel 1).

Samenstelling van de proefrantsoenen.
proefgroep toegevoegd aan volledig mestkuikenmeel

Proefvoeders en vers drinkwater werden ad libitum verstrekt.
Na 7 dagen werden de dieren individueel gewogen en werden van elke
groep de lichtste en de zwaarste exemplaren verwijderd, zodat 30 dieren
per groep overbleven, onder behoud van het gemiddelde gewicht. Verdere
wegingen vonden plaats na 14, 28 en 42 dagen in de eerste proefserie, en
na 18, 28 en 42 dagen in de tweede proefserie. Bij elke weging werd per
groep de geconsumeerde hoeveelheid voer bepaald.

In de eerste week gingen — verspreid over alle proefgroepen — in totaal
9 dieren dood, voor het merendeel achterblijvers. Vanaf 2/2 week tot het
einde van de proef stierven nog 14 dieren, nu echter onder intoxicatie-
verschijnselen (voor een beschrijving hiervan wordt verwezen naar de
volgende publikatie).

In tabel 2 zijn de gemiddelde lichaamsgewichten per proefgroep na O, 7,
14, 28 en 42 dagen weergegeven.

Gemiddelde gewichten per proefgroep van 40 kuikens, na 7 dagen
gereduceerd tot 30. Eerste proefserie.

Uit tabel 2 blijkt dat de groepen 1, 2 en 3 (resp. op controlevoer, ampro-
lium en zoalene) gedurende de gehele proef gelijkelijk in gewicht toe-
namen. Op een leeftijd van 28 en 42 dagen waren de controledieren
lichter dan de dieren van de groepen 2 en 3; de verschillen waren statistisch
echter niet van betekenis. De groepen 4 en 5 (furazolidon, resp. furazolidon
amprolium in het voeder) bleven vanaf de eerste week gelijkelijk in
gewicht achter bij de groepen 1, 2 en 3. De verschillen zijn statistisch be-
trouwbaar (na 1 week P < 0.05, daarna P < 0.001). Groep 6 (furazoli-
don -[- zoalene) vertoonde de kleinste gewichtstoeneming. Vanaf de eerste
week bleven deze dieren duidelijk achter bij alle overige groepen (P =
0.02).

In tabel 3 zijn de voederconversies (gegeten voer per g gewichtstoeneming)
vermeld.

Voederconversie (g voederverbruik per g gewichtstoeneming) per
proefgroep. Eerste proefserie.

Zoals uit tabel 3 blijkt, hadden de dieren op controlevoer en op voer met
amprolium of zoalene (groep 1, 2 en 3) ongeveer gelijke conversies. De
voederomzettingen van de groepen 4 en 5 (furazolidon en furazolidon
amprolium) waren ongunstiger dan die van de groepen 1, 2 en 3. Groep 6
had in de eerste 14 dagen een ongunstiger conversie dan groep 1, 2 en 3,
maar over de totale proefduur was er geen verschil met de controlegroep.

Het aantal doden in de eerste proefweek bedroeg 11, voornamelijk duide-
lijke achterblijvers. Na 32 dagen moest één kuiken worden afgemaakt, om-
dat het dier door „kromme nek" (zie volgende publikatie) geen voedsel
meer kon opnemen.

In tabel 4 worden de gemiddelde lichaamsgewichten per groep na O, 7, 18,
28 en 42 dagen weergegeven.

Zoals uit tabel 4 blijkt, namen de dieren van groep 1, 2 en 3 (resp. op
controlevoer, amprolium en zoalene) ongeveer even snel in gewicht toe.
Een uitzondering vormt hier groep 3, die — alleen na 7 dagen — signifi-
cant lichter was dan de twee overige groepen (P < 0.01). In het verdere
verloop van de proef was dit verschil niet meer te constateren. De groepen
4 en 5 (furazolidon en furazolidon -)- amprolium) bleven gelijkelijk en
steeds duidelijker in gewicht achter bij de drie eerste groepen.
Op een leeftijd van 18 dagen en daarna waren de verschillen zeer signifi-
cant (P < 0.001). Groep 6 (furazolidon zoalene) bleef wéér duidelijk en
steeds significant achter bij de twee laatstgenoemde groepen.

Gemiddelde gewichten per proefgroep van 40 kuikens, na 7 dagen
gereduceerd tot 30. Tweede proefserie.

De voederconversies in tabel 5 geven in de eerste 18 dagen een ongunstige
invloed van furazolidon in het rantsoen te zien (groep 4, 5 en 6). In de
latere perioden was deze invloed minder duidelijk; wel kan gewezen wor-
den op de relatief slechte voederomzetting van groep 6 over de totale duur
van de proef.

Uit beide proefseries blijkt, dat toevoeging van 0.0125% amprolium of
zoalene aan het rantsoen van slachtkuikens in de eerste 6 weken geen on-
gunstige invloed heeft op de gewichtstoeneming en voederconversie. Deze
waarnemingen zijn in overeenstemming met de bevindingen van M o r r i-
son et al. (1961) en van ReyntensenKeppens (1961).
Continue verstrekking van 0.040% furazolidon in het rantsoen had een
verminderde gewichtstoeneming tot gevolg: in de beide proefseries waren
de dieren op furazolidon resp. 19% en 17% lager in gewicht dan de con-
troledieren.

Werd aan een rantsoen met 0.0125% amprolium tevens 0.040% furazoli-
don toegevoegd, dan werd in beide proefseries een vertraging van de groei
gevonden: de eindgewichten waren resp 22% en 15% lager dan die van
de dieren op amprolium alléén.

In de getoetste concentratie heeft amprolium blijkbaar geen invloed op de
door furazolidon veroorzaakte groeivertraging.

Toevoeging van 0.040% furazolidon aan een rantsoen met zoalene ver-
oorzaakte de sterkste groeiremming: de eindgewichten waren resp. 29%
en 35% lager dan bij de dieren met alleen zoalene in het voeder.
De combinatie van furazolidon en zoalene had dus een duidelijk ongun-
stiger effect op de gewichtstoeneming dan op grond van de werking van
de afzonderlijke preparaten verwacht kon worden: hier is dus — in tegen-
stelling tot de combinatie furazolidon -)- amprolium — wél sprake van
een synergistisch effect.

De invloed van furazolidon op de voederconversie wordt uit deze proeven
niet geheel duidelijk. In alle groepen die dit preparaat in het rantsoen
kregen, was de voederomzetting in de eerste weken ongunstiger dan in de
overeenkomstige groepen zonder furazolidon. In het verdere verloop van
de proef werd deze ongunstige invloed nu eens geconstateerd bij de com-
binatie met zoalene, dan weer bij de rantsoenen met amprolium en ook
bij rantsoenen zonder coccidiostaticum.

Öp grond van deze waarnemingen kan niet worden geconcludeerd dat
continue verstrekking van 0.040% furazolidon in het rantsoen — al dan
niet in combinatie met de coccidiostatica — de voederomzetting ongunstig
beïnvloedt.

1. In een tweetal voederproeven met groepen van t-lk 30 eendags slaehthaantjes
werden gedurende 6 weken rantsoenen verstrekt, waaraan tijdens de gehele proef-
duur was toegevoegd: nihil (controlevoer), 0.0125% amprolium, 0.0125% zoalene,
0.040% furazolidon, de combinatie 0.0125% amprolium -f 0.040% furazolidon
resp. de combinatie 0.0125% zoalene 0.040% furazolidon.

2. Amprolium en zoalene alléén hadden geen invloed op de gewichtstoeneming en
voederconversie.

3. Furazolidon alléén en de combinatie amprolium furazolidon veroorzaakten een
groeivertraging van ca. 18%.

De combinatie zoalene -h furazolidon had de sterkste groeivertraging, n.1. 32%,
tot gevolg.

4. Een ongunstige beïnvloeding van de voederomzetting door furazolidon, al dan niet
in combinatie met één van de coccidiostatica, werd uit deze proeven niet
duidelijk.

1. In two growth experiments, groups of 30 one day-old male broiler chickens were
fed during 6 weeks resp. control ration and rations with 125 p.p.m. amprolium,
125 p.p.m. zoalene, 400 p.p.m. furazolidone, 125 p.p.m. amprolium 4 400 p.p.m.
furazolidone, or 125 p.p.m. zoalene 400 p.p.m. furazolidone.

2. Weight gain and feed conversion were not influenced by supplementing the ration
with amprolium or zoalene.

3. Furazolidone alone and amprolium furazolidone caused a reduction in weight
gain of about 18%. The combination zoalene furazolidone depressed weight
gains with about 32%.

4. An unfavorable effect on feed conversion of furazolidone alone or combined with
one of the coccidiostats was not apparent from these experiments.

1. Deux expériences de croissance ont été effectuées sur 6 groupes de 30 coquelets
d\'un jour. On a incorporé aux aliments, qui sont distribués continuellement

pendant 6 semaines, nihil, 0.0125% d\'amprolium, 0.0125% de zoalène, 0.040%
de furazolidon, la combinaison 0.0125% d\'amprolium -f 0.040% de furazolidon
ou la combinaison 0.125% de zoalène 0.040% de furazolidon.

2. L\'administration d\'amprolium ou de zoalène seul n\'a pas d\'effet sur l\'augmen-
tation de poids et sur la conversion alimentaire.

3. L\'administration de furazolidon seul ou en combinaison avec d\'amprolium emporte
une diminution de la croissance d\'environ 18%. La combinaison furazolidon
zoalène donne la plus forte diminution de la croissance, soit 32%.

4. On n\'a pas obtenu des faits indiquant un effet défavorable sur la conversion
alimentaire de l\'administration de furazolidon, soit seul, soit en combinaison
avec d\'amprolium ou de zoalène.

1. Es wurden zwei Fütterungsversuche mit jungen Masthähnchen ausgeführt. Sechs
Wochen lang wurden Gruppen von je 30 Tieren gefüttert mit einer Kontrollration,
oder mit Rationen die 0.0125% Amprolium, 0.0125% Zoalene, 0.040% Furazoh-
don, 0.0125% Amprolium 0.040% Furazolidon bzw. 0.0125% Zoalene -f
0.040% Furazolidon enthielten.

2. Amprolium oder Zoalene allein im Futter beeinflussten die Gewichtszunahme und
die Futterverwertung nicht.

3. Furazolidon allein und die Kombination .^mprohum Furazolidon verursachten
eine Wachstumsverzögerung von etwa 18%. Zoalene -f Furazolidon reduzierten
die Gewichtszunahme mit etwa 32%.

4. Aus den Versuchsergebnissen trat nicht hervor dass Furazolidon allein oder in
Kombination mit einem der Coccidiostatica nachträgliche Effekte hat auf die
Futterverwertung.

1. En un par de experimentos de alimentacion en grupos de unos 30 pollitos de
engorde de una edad de un dia, fueron suminstrados durante 6 semanas, una racion
a la cual fuera afiadida durante el tiempo de los experimentos: nada (alimento
de control), 0,0125% de amprolium, 0,0125% de zoalene, 0,40% de furazolidon,
la combinacion 0,0125% de amprolium plus 0,040% de furazohdon respectiva-
mente la combinacion 0,0125% de zoalene plus 0,40% de furazolidon.

2. Amprolium y zoalene unicamente no influenciaban el aumento en peso y la
conversion de alimento.

3. Furazolidon unicamente y la combinacion de amprolium y furazolidon causaban
un retraso en cl desarrollo de unos 18 por ciento. La combinacion dc zoalene y
furazolidon resultaba en un retraso lo mas alto en el desarrollo, es decir unos
32 por ciento.

4. No se pudo ver en estos experimentos una influccia desfavorable del furazolidon
en la conversion dc alimento, tarnpoco cuando esto estaba combinado con unos
de los coccidiostaticas.

B i g 1 a n d, C, H., H o w e 11, J. and D a M a s s a, A. J. : Zoalene toxicity in broiler
chickens. Av. Dis., 7, 47/, (1963).

B r i o n. A., Fontaine, M. et F" o n t a i n e, M. O. : Intoxication de volailles
par le dinitro-ortho-toluamide (D.O.T.). Bul. Acad. Vét., 26, 369, (1963).

L i t j e n s, J. B., Hendrickx, J. J. M. en G o m m a n s, J. H. : Vergiftigings-
verschijnselen bij flachtkuikens ten gevolge van de combinatie 3,5-dinitro-ortho-
toluamide (d.o.t.) en furazohdonum. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 862, (1965).

Morrison, W. D., Ferguson, A. E., C o n n e 1 1, M. C. and McGregor,
J. K. : The efficacy of certain coccidiostats against mixed avian coccidial infections.
Av. Dis., 5, 222, (1961).

Reyntens, N. en Keppens, L.: Invloed van coccidiostatica op de groei en de
voederomzetting van mestkuikens. Landhouwtijdschr. (België), 14, 117, (1961).

Rasbech: Sundhedsregister, miljöfaktorforskning og regionallaboratorier. Medlbl.

Dansk. dyrl. foren., 49, 14, (1966).
Sedert 3 jaren wordt in het district Horsens (Jutland) op 3594 bedrijven met
87.000 runderen (50% melkkoeien) met medewerking der dierenartsen een onder-
zoek ingesteld naar de betekenis der verschillende dierziekten voor de rentabiliteit.
Bij de voortgaande industrialisatie in de landbouw zal de vatbaarheid voor ziekten
groeien en de noodzaak van ze collectief rationeel te bestuderen, voorkomen en be-
strijden, zal stijgen.

De statistiek bevat alleen klinische gevallen, voor latente en subklinische gevallen
ontbraken de basisgegevens. 4 punten zijn van belang:

1. Registratie. Men verdeelt de ziekten in 23 sterk onderverdeelde hoofdgroepen,
waarvan de 12 belangrijkste waren: nierziekten, geboortecomplicaties, maagdarm-
aandoeningen, melkziekte en acetonaemie, klauwaandoeningen (vormen 81,4% van
alle ziekten tezamen), ziekten der ademhalingsorganen, der urinewegen, deficiëntie-
ziekten (samen 9,4%), dus totaal 90,8% (resp. 38,9 - 18,3 - 11,1 - 8,9 - 4,2 - 4,1 -
3,1 - 2,2%).

2. Inspectie der algemene bedrijfsomstandigheden (door een landbouwingenieur),
o.a. betrekking hebbende op bodem, voeding, stalinrichting, geteelde gewassen enz.
In totaal 19 stuks onderverdeelde hoofdgroepen: de bodem b.v. in diverse grond-
soorten, de bemesting naar de hoeveelheid gebruikte kunstmeststoffen (inclusief de
omgerekende hoeveelheid stalmest).

Op het terrein der bemesting kwamen opmerkelijke gegevens aan het licht: op 72%
der bedrijven werden nooit sporenelementen verstrekt, op slechts 0,5% mangaan,
terwijl daarvan per jaar 15 kg per ha met de geteelde gewassen aan de bodem
onttrokken werd. Slechts sporadisch konden echter chemische analyses verricht
worden. Op 9 van 9 onderzochte boerderijen lag het seleniumgehalte van de voeder-
gerst beneden de minimumgrens voor het ontstaan van spierdegeneratie (N.M.D)
bij verschillende diersoorten zodat het optreden daarvan afhankelijk was van het
gehalte aan Se. in het bijvoer. Invloed op de reproduktie en groeisnelheid en op het
optreden van deficiëntieziekten werd geconstateerd.

3. Waardering der afzonderlijke milieufactoren naar aard en omvang van de
invloed op het optreden van ziekten. De schrijver pleit hier voor de oprichting van
regionale laboratoria naast de bestaande, onder voorwaarde van een grote bereidheid
tot samenwerking met landbouwinstituten, laboratoria en organisaties en een goede
voorlichting van de veehouders. Dit zijn essentiële punten voor de Deense landbouw-
economie.

4. Verwerking van gegevens over dc gezondheidstoestand, erfelijkheid, produktie en
bedrijfsomstandigheden (milieu). Hier is medewerking van controleverenigin,gcn nood-
zakelijk. Daarom is regionaal aansluiting gezocht bij 8 controle-verenigingen. Dit
biedt ook de gelegenheid om de gegevens met de computor te verwerken.

De schrijver ziet, nu we over computors beschikken, dc mogelijkheid van registratie
van gegevens als bovenbedoeld voor de gehele Deense vee- (inclusief varkens-) stapel.

Sampson, G. R., S a u t e r, R. A., W i 1 k i n s, L. M. and D r i e s e n s, R. J.:
Clinical Appraisal of an Avirulent Oral Erysipelas Vaccine, ƒ. Am. vet.med. Ass.,
147, 485, (1965).

Een avirulente stam van Erysipelothrix rhusiopathiae werd gebruikt voor de produktie
van een oraal vaccin.

De dosering bedraagt 2 cm^ per varlcen, tweemaal met een tussenruimte van 3 tot 5
weken toegediend, opgelost in het drinkwater.

In deze dosering bleek 95% van 167 gevaceineede varkens immuun tegen een
experimentele vlekziekteinfectie (intramusculaire injectie van volvirulente cultuur).
De immuniteit trad zeven dagen na de vaccinatie op en duurde minstens 331 dagen.
Vermindering van de dosis tot een achtste van de aanbevolen hoeveelheid gaf
voldoende immuniteit bij 92% van de 145 onderzochte varkens.

Er werden geen nadelige effecten van de vaccinatie waargenomen bij twaalfvoudige
overdosering. Het vaccin bleek bij orale toediening onschadelijk voor kalveren,
paarden, schapen, honden, katten en laboratoriumdieren. Ook overdosering en paren-
terale toediening van het vaccin aan deze dieren had geen nadelige gevolgen.
Uit organen en weefsels van gevaccineerde varkens konden na vaccinatie geen vlek-
ziektebacteriën worden geïsoleerd.

Krishna Murty, D. and K e m s h i k, R. K.: Studies on an outbreak of acute
swine pasteurellosis due to Pasteurella multocida Type B. (Carter 1955). Vet.
Ree., 77, 411, (1965).

In een staatsfokkerij in India met 777 varkens werd een uitbraak van acute pas-
teurellose waargenomen, waardoor in totaal 30 dieren werden aangetast en 4 stierven.
Bemoeilijkte respiratie en temperatuurverhoging werden vastgesteld, verder acute
zwelling van keelstreek en diffuus blauwe verkleuring van de huid van oren, nek,
flanken, snuit en abdomen. In uitstrijkjes van de plaatselijke zwelling werden veel
pasteurella\'s gezien. De slijmvliezen waren cyanotisch. De dieren waren ongeveer een
maand te voren voor varkenspest geënt met kristalviolet vaccin, hetgeen volgens de
schrijvers predisponerend kan hebben gewerkt (bedoeld wordt waarschijnlijk evenals
bij vlekziekte vlg. Doyle, zie ook Tijdschr. Diergeneesk., 78, 501, (1958), Ref.).
Behandeling werd ingesteld met subcutane injecties van sulfadimidine 33^3%, 15
ä 20 cm" per dag, voor dieren van 3 tot 6 maanden, intramusculaire injectie met
Oxytetracycline van 150 mg per dier gedurende drie dagen, injecties van bij buffels
bereid pasteurellaserum, terwijl preventief ook vaccins werden toegepast.
Begonnen werd met sulfamezatine en wanneer dit niet hielp werd oxytetracycHne
gegeven; vooral met dit laatste middel werden zeer goede resultaten bereikt, soms
zelfs als de bacteriën in het perifere bloed konden worden aangetoond. De serum-
therapie was van betrekkelijk gering nut.

Over de entingen kon geen oordeel worden gevormd, daar hiervan geen dieren later
experimenteel herbesmet werden.

Grau, F. H. and B r o w n 1 i e, L. E.: Occurrence of Salmonellas in the bovine
rumen. Austr. vet. ]., 41, 321, (1965).

Op vijf abattoirs in Zuid-oost Queensland werden van 193 willekeurige, gezonde
slachtdieren monsters pensinhoud cultureel onderzocht op Salmonella. De monsters
werden genomen nadat de organen zonder bemerkingen de normale vleeskeuring
waren gepasseerd.

Van de 193 monsters bevatten 87 (45%) Salmonella. Er werden 31 serologische
typen gevonden van 11 somatische antigeengroepen. Acht typen werden tevoren
nooit in Australië geïsoleerd en acht andere typen werden tevoren nooit bij runderen
gevonden. De vijf meest voorkomende typen waren S. Oranienburg (13%), S. vejle
(12%), S. typhimurium (11%), S. sandiego (9%) en S. saintpaul (7%). Bij 30
dieren kwamen menginfecties voor.

Er werd geen verschil gezien in frequentie van voorkomen tussen melkrassen en
vleesrassen, noch tussen de verschillende plaatsen van herkomst van de dieren.

Gewezen word I op het grote belang van hygiëne tijdens het slachten opdat het vlees
niet door pensinhoud wordt bezoedeld.

Bezoedeling van tong en kopvlees is bij het slachten praktisch niet te voorkomen.

O e i,0. L.: Listeria-mcningitis bij een volwassene. Ned. Tijdschr. Geneesk., 109,
1153, (1965).

Beschreven wordt het geval van een 23-jarige Spaanse arbeider, die opgenomen werd
wegens meningitis.

In het bloed werd een leukocytose gevonden, in het lumbaalvocht 4200/3 cellen,
waarvan 85% segmentkernigen. Het was dus een meningitis e causa ignota. Tuber-
culeuze meningitis kon het niet zijn, want daarbij zijn minder cellen in het liquor-
vocht en dat zijn merendeels lymfocyten.

In afwachting van het bacteriologisch onderzoek werd de patiënt behandeld met
penicilline, chlooramfenicol en sulfafurazol.

Bij de kweek bleek Listeria monocytogenes die ongevoelig was voor chlooramfenicol,
maar gevoelig voor tetracycline, de oorzaak van de ziekte te zijn.
Na zes weken werd de patiënt genezen ontslagen.

Intensief contact met dieren is vaak oorzaak van besmetting; bij dc beschreven patiënt
was dit niet het geval.

In één derde van de gevallen komt de ziekte voor bij kinderen jonger dan een jaar
(transplacentaire infectie?), waarvan het sterftepercentage 43 bedraagt, in één derde
der .gevallen zijn de patiënten ouder dan 50 jaar; bij hen is de sterfte 50%.

Hapke, H. J.: Die Giftigkeit von hcptachloor für Tauben. Berl. Münch, tierärztl.

Hcptachloor, dat tot de groep van de gechloreerde koolwaterstoffen behoort, wordt
ook als zaaizaad-ontsmettingsmiddel gebruikt. Opname van hiermee behandeld zaai-
zaad, kan bij zoogdieren en vogels vergiftiging veroorzaken. Na opname wordt hcpta-
chloor omgezet in het zeer giftig epoxyd, dat vooral in het vetweefsel opgeslagen
wordt en waarbij ook een cumulatief effect kan worden waargenomen.
Vergiftigingsverschijnselen treden, daar de omzetting van hcptachloor in epoxyd
langzaam geschiedt, pas na een zekere latentietijd op. Experimenteel konden duiven
vergiftigd worden door opname van 10-15 gram tarwe, waaraan per 100 kg 250-500
gram zaaizaad-ontsmettingsmiddel, dat 25-37,5% hcptachloor bevatte, was toege-
voegd. De duiven stierven 6-8 dagen na de opname van deze tarwe onder vergifti-
gingsverschijnselen van het centrale zenuwstelsel (ataxie en clonische krampen).
Karakteristiek is de opistotonus, waardoor de dieren meestal in rugligging sterven.
Bij sectie vindt men een catarrale enteritis en bloedingen in de inwendige organen.
De voor duiven dodelijke dosis hcptachloor bedraagt ongeveer 50 mg/kg.

Trainer, D. O. and Hunt, R. A.: Lead poisoning of whistling swans in Wis-
consin. Avian Dis., 9, 252, (1965).

Wilde zwanen stierven aan loodintoxicatic tengevolge van ingestie van hagelkorrels.
Er werden per kadaver gemiddeld 50 hagelkorrels in min of meer verteerde staat
in de spiermaag aangetroffen. De dieren stierven onder verschijnselen van enteritis.
Vermoed wordt dat de dieren in gebieden waar veel gejaagd wordt de hagelkorrels
opnemen doordat ze voedsel van de bodem van het water verzamelen.

Zedier, W. und S a 1 e h, M.: Über die Heilung von Knochenbrüehen der Vögel.
Berl. Münch, tierärztl. W.schr., 78, 24-9, (1965).

De klinische, röntgenologische en histologische bevindingen worden beschreven van
het verloop van de genezing van 46 artificieële fracturen van humerus en tibiotarsus
bij duiven.

De tibiotarsaalfracuren waren reeds na 10 dagen volkomen functioneel belastbaar,
hoewel op dat moment röntgenologisch aantoonbare callusvorming niet of nauwelijks
aanwezig was.

Bij de humerusfracturen was op de 10e dag de vleugel nog totaal onbruikbaar. Zelfs
op de 30e dag waren humerusfracturen klinisch nog niet genezen, ondanks het feit
dat omstreeks die tijd röntgenologisch een behoorlijke callusvorming waarneembaar
was.

Röntgenologische controle van fracturen heeft dus bij vogels vrijwel geen betekenis
voor het beoordelen van het genezingsproces.

Het aanleggen van verbanden heeft geen invloed op het verloop van de genezings-
processen. De auteurs kregen de indruk dat humerusfracturen onder verband sterkere
dislocaties gaven dan zonder verband. Een eventueel gedurende enkele dagen aan te
leggen verband moet los liggen.

Osteosynthese leek, in de 5 gecontroleerde gevallen die bij grotere vogels verricht
werd, geen speciale voordelen te geven.

Miller, T. A.: Influence of age and sex on susceptibility of dogs to primary
infection with Ancylostoma caninum. J. ParasitoL, 51, 701, (1965).

Miller, T. A.; Persistence of immunity following double vaccination of pups with
x-irradiated Ancylostomfl caninum larvae. J. ParasitoL, 51, 705, (1965).
Op grond van experimentele infecties van honden, die nooit eerder geïnfecteerd
waren geweest met mijnwormen, met virulente A. caninum-larven, worden de vol-
gende conclusies getrokken.

Een natuurlijke weerstand treedt bij de volwassen teef eerder op dan bij de reu;
deze weerstand is eveneens bij de teef vollediger dan bij de reu.

Interessant is te veronderstellen, dat dit verschil in gevoeligheid tussen het vrouwelijk
en het mannelijk dier zou kunnen berusten op de aanwezigheid in de v/eefsels van de
teef van rustende AncylostomaAarvcn.

Een enting door middel van een subcutane injectie met 1000 bestr.aalde (40 kr.)
larven van pups op een leeftijd van drie maanden en een herhaling van de enting op
ren leeftijd van vier maanden resulteerde in een zeer goede immuniteit.

Hess, E.: Parasitologische Probleme der Fleischhygiene, Schweiz. Arch. Tierheilk.,
107, 243, (1965).

Het referaat onder deze titel betreft eigenlijk slechts een voorwoord van een cyclus
van drie voordrachten, welke op 14 november 1964 voor de Zwitserse „Tierärztliche
Vereinigung für Fleischhygiene" werd gehouden. Omdat het één aspect van de
vleeskeuringsproblematiek bevat kan volstaan worden met één referaat over de drie
artikelen, welke meer dan de helft van de betreffende aflevering vullen.

De onderwerpen en de auteurs zijn: „Diagnostik, Klinik und Therapie von Echino-
kokkus und Taeniasis", van de hand van T. W e g m a n n, Chef van de Medische
kliniek van het Kantonshospitaal te St. Gallen, „Epidemiologie und Prophylaxe von
Echinococcose und Cysticercose", door J. B o c h, direkteur van het Instituut voor
Parasitologie van de Vrije Universiteit te Berlijn, en „La lutte contre la Cysticercose
bovine est-elle bien comprise", door P. D e s p r é s, direkteur van het Abattoir en
de Gemeentelijke Veterinaire Dienst te Genève.

De eerste auteur geeft een ontstellend beeld van het zeer veelvuldig voorkomen van
echinococcose bij de mens in met name het noordoostelijk deel van Zwitserland, alsook
van het zeer ongunstig verloop van de aandoening. Ook de diagnose op grond van het
bloedbeeld, biochemische en biologische reacties en de — veelal falende — therapie
krijgen aandacht. Desensibilisatie om anafylactische reacties te voorkomen en be-
strahngen bleken nutteloos, zodat in de weinige zich daartoe lenende operabele
gevallen alleen chirurgische ingreep redding kon brengen.

Over taeniasis en cysticercosis bij de mens is de auteur korter, hij duidt er echter
op dat het laatste, hoewel zelden voorkomend, ernstige ziekteverschijnselen kan
geven, afhankelijk van aantal en lokalisatie der blaaswormen.

De auteur B o c h, de epidemiologie en profylaxis behandelend, duidt erop dat de
grootte van de larven (25 micron) het verklaarbaar maken dat deze zelden het lever-
èn het longcapillairnet zullen passeren; voorts dat er twee typen zijn, n.1. de E.
granulosis, die in volwassen vorm als 3-ledige, 5 mm lange taenia uitsluitend bij
hond, wolf, jakhals en dingo voorkomen, en de 4-ledige E. hydatidosus, resp. bij
hond, kat en vos. In de E.-blazen zijn tot 400.000 scolices geteld.
De cyclus cysticercosus inermis van het rund en de taeniasis (saginata) bij de mens
is volgens schrijver moeilijk te doorbreken, maar de auteur geeft aan dat door het
maken van meer insnijdingen in de predilectieplaatsen, een groter oplettendheid bij
het onderzoek en enkele andere maatregelen deze aandoening teruggedrongen zou
kunnen worden.

Ook de laatste auteur pleit voor onderzoekuitbreiding en voor voorwaardelijke goed-
keuring ingeval andere dan geheel verkalkte cysticerci worden aangetroffen, terwijl de
voorwoordschrijver verplichte verzekering van slachtvee en milieu-onderzoek van de
aangetaste runderen aanbeveelt.

Hauke, H.: Mitteilung über die Ausscheidungsdauer und -menge von Sulfonamiden
mit der Milch bei intravenöser und intrazisternaler Applikation. Mh. Vet. Med.,
20, 165, (1965).

In de D.D.R. worden ook tegenwoordig nog sulfapreparaten ter behandeling van
uierontstekingen gebruikt, die bij acute mastitiden hoofdzakelijk intraveneus worden
toegepast. Sommige preparaten worden ook in de cysterne ingebracht.
In de proeven van Hauke gebruikte hij sulfathiazolnatrium, sulfadimidine en de
specialités Solupront cn Supravet. Deze preparaten werden intraveneus bij proef-
koeien ingespoten. Zij waren alle aantoonbaar in de melk. De langste uitscheidings-
duur was die van sulfadimidine 36 uur, de kortste van sulfathiazol 14 uur.
Met sulfadimidine werd een zodanige concentratie in de melk bereikt, dat de ver-
meerdering van mastitisstreptokokken beïnvloed wordt. Bij toediening in de uier van
het sulfapreparaat Becarmol bedroeg de uitscheidingsduur 2 dagen.

Madelung: Det vacuumpakkede paaläg. Medl.bl. Dansk. dyrl. forening, 48, 1052,
(1965).

De houdbaarheid van gesneden vleeswaren, voorverpakt in vacuum, hangt in grote
trekken af van de initiale bacteriële infectie, de hygiëne van handen, gereedschap en

apparatuur bij de bereiding, het snijden en de verpakking, de tijd tussen bereiding
en snijden, de wijze van bewaren, de aard van de bacterieflora.
Dit alles geldt ook voor onverpakte vleeswaren, maar op dat terrein liggen minder
moeilijkheden, doordat de detaillisten en consumenten aan vacuumprodukten een
grotere houdbaarheid toeschrijven. Bovendien moet met dit laatste produkt nog erva-
ring worden verkregen inzake de controletechniek cn dc beoordeling. De verkoop
door ondeskundige detaillisten vergroot het risico.

Momenteel wordt door de fabrikanten de z.g. uiterste houdbaarheidsdatum aan-
gegeven. Dit vermindert de verantwoordelijkheid van de detaillist en daardoor zijn
zorg voor het produkt, en leidt tot oneerlijke concurrentie tussen de fabrieken, die de
termijn zo lang mogelijk rekken. Zo kan het voorkomen dat een produkt van een
zeer consciëntieuze fabriek ondanks het feit, dat het veel verser was, door het publiek
achtergesteld werd omdat de resterende tijd korter gesteld werd dan bij zijn con-,
current. De schrijver acht het beter de verpakkingsdatum aan te geven. Dan krijgt
ook de detailhst verantwoordelijkheid te dragen. De mogelijkheid dit voor te schrijven,
bestaat in Denemarken, wanneer eventueel het verkoopareaal wordt uitgebreid.
Een bespreking wordt gewijd aan alle i^ovengenoemde factoren. We nemen slechts
enkele opmerkingen over.

Infectie via de handen kan verminderd worden door inwrijving der handen met
hexachlorofeen, beter nog door het dragen van handschoenen (verplicht voor te
schrijven).

De verlaagde zuurstofspanning bij het vacuumprodukt brengt een gewijzigde bacterie-
flora met zich mee. Daardoor verandert de omzetting en dit heeft tengevolge dat de
verschijnselen van bederf minder duidelijk worden, ook bij de aanwezigheid van een
hoog bacterie-aantal.

De schrijver acht het totaal aantal bacteriën in verhouding tot het voorkomen van
organoleptische afwijkingen, een onhygiënische behandeling en het voorkomen van
potentiecl-schadelijke bacteriën niet van overwegend belang.

Op het verkoopmoment moet het produkt nog een verblijf van een dag bij gemiddeld
17° C kunnen verdra.gen. De schrijver beveelt aan om bij monsteronderzoek het
monster eerst gedurende de nog resterende gegarandeerde houdbaarheidstermijn bij
5° C te bewaren en dan nog 24 uur bij 17° C.

Het is gewenst steeds onderzoek op Coli (als indicator voor na-infectie). Salmonella,
potentiële ziekteverwekkers {Bac. cereus, coagulasepositieve stafylokokken, faecale
Streptokokken, Cl. Welchii) te doen; deze mogen z.i. in Vioo gram vleeswaar niet
voorkomen.

De voorgeschreven bewaartemperatuur van 5° C wordt door de schrijver (en niet
door hem alleen) te hoog geacht. Hij prefereert een temperatuur van —1 tot 0° C,
hoogstens tot 4-1° C.

Hill, R. and Williams, H. L.: The effects on intensively reared lambs of diets
containing copper. Vet. Rec., 77, 1048, (1965).

Bij vroeg spenen van lammeren, waarbij aan deze dieren ad libitum krachtvoer werd
verstrekt, kwamen gevallen van kopervergiftiging voor. Het verstrekte krachtvoer
bevatte 44 p.p.m. elementair koper. Dit kopergehalte bleek bij lammeren, welke
dagelijks ongeveer 1,25 kg krachtvoer opnamen, aanleiding te geven tot zeer hoge
leverkoper-waarden en incidenteel kopervergiftiging.

Naar aanleiding van deze ervaring werd een mestproef met vier groepen van 18
lammeren opgezet. Aan al deze vier groepen werd naast een kleine hoeveelheid hooi,
hetzelfde krachtvoer verstrekt met voor iedere groep een verschillende kopersulfaat-
toevoeging. Het gehalte aan elementair koper in het krachtvoer was voor de controle-
groep A 7,3 p.p.m. en voor de proefgroepen B, C en D respectievelijk 26,6, 40,7 en

43,2 p.p.m., terwijl in het krachtvoer van de grot^p D bovendien 1% kaliumsulfaat
was opgenomen.

Na ongeveer zeven weken werden de lammeren, die in deze periode van 20 tot onge-
veer 36 kg waren gegroeid, geslacht en werden de koperwaarden van de levers bepaald.
Eén dier in groep C sderf aan kopervergiftiging, waarbij het kopergehalte van de
lever 1995 p.p.m. bedroeg. Bij de andere dieren werd in geen der groepen klinisch
noch na slachting kopervergiftiging geconstateerd.

Het kopergehalte van de levers van groep A was, met 358 p.p.m., gedurende de
proefperiode bijna niet toegenomen, dat van groep B was gemiddeld 990 p.p.m.,
groep C 1130 p.p.m. en bij groep D was als gevolg van de toevoeging van 1% kalium-
sulfaat aan het krachtvoer de koperaccumulatie tot 890 p.p.m. beperkt.
De groei in de groepen C en D was door de kopergchalten van meer dan 40 p.p.m. in
het krachtvoer significant minder dan op het controlerantsoen van groep A. Ook groep
B op het rantsoen met 26,6 p.p.m. koper was juist significant minder in gewicht
toegenomen dan groep A, terwijl ook de voederconversie, hoewel niet significant,
bij de proefgroepen B, C en D ongunstiger was dan voor de groep A op het controle-
rantsoen.

(Intensief bij voederen of mesten van lammeren met kalver- of rundveesamenstellingen,
waarin 2/2% van het mineralenmengsel voor rundvee is op.genomen en waarbij het
kopergehalte varieert van 25-30 p.p.m., zal gezien deze proeven niet aan te bevelen
zijn, Ref.)

(Technical Comtnunication No. 33 of the Commonwealth Bureau of Helminthology.
Commonwealth Agricultural Bureaux, Farnham Royal, Bucks, England, 1965, 206
blz., 2 afb., 40 sh.)

In dc bespreking van de eerste uitgave van dit werkje (Tijdschr. Diergeneesk., 88,
360, (1963)) maakte ik reeds dc opmerking, dat een boek, handelend over anthel-
mintica, gedoemd is snel tc verouderen. Het wekt dan ook geen verbazing dat wij nu
al dc tweede druk voor ons hebben, al zal de kwaliteit van Gibsons werk daar ook
voor een deel debet aan zijn.

In het boekje is thans de literatuur opgenomen tot december 1963, waardoor hel 34
blz. in omvang en ca. een rijksdaalder in prijs is toegenomen.

In het bijzonder zij vermeld, dat nieuwe anthchiiintica zoals thiabendazole, ihenium-
verbindingen, dithiazanine jodide, yomesan enz. behandeld worden. Juist door het
beschikbaar zijn van deze nieuwe anthelmintica is het hoofdstuk waarin suggesties
gedaan worden t.a.v. de te gebruiken wormmiddelen nogal gewijzigd: zo hebben o.a.
thiabendazole en methyridine neguvon vervangen en phenothiazine enigszins naar de
achtergrond verdrongen; methyridine wordt als het anthelminticum voor capilla-
riasis bij pluimvee aangeraden. Opmerkelijk is voorts de halvering van de dosering
van de piperazinc-verbindingen tegen Parascaris, kleine strongyliden en Oxyuris bij
het paard: 100 mg per kg. Een hinderlijke drukfout is de afwezigheid van een
accolade om „Fasciola hepatica" en „Fasciola gigantica" bij het rund (blz. 201).
Hoewel Gibsons boek ondanks de iets grotere omvang net zo efficiënt zal blijken
als de vorige druk, is het toch tc hopen, dat de auteur bij een volgende bewerking
de tekst over verouderde anthelmintica inkort, opdat het geheel zo handig blijft als
het nu is.

Uit de reeics boeltjes, welke van genoemde schrijver, over verschillende hondenrassen
zijn verschenen heb ik, als dierenarts-kynoloog, met grote interesse en veel genoegen
„De Collie" gelezen.

Op zijn bekende, vlotte, vaak amusante wijze beschrijft hij dit populaire ras en wijst
in het eerste hoofdstuk op het feit, dat een jonge Collie nooit een echte filmster
Lassie kan worden, aangezien deze ster „uit vier honden bestaat", iets dat aan kopers
van een jonge Collie niet bekend is.

Het zou te ver voeren alle hoofdstukken te behandelen maar voor een enkele wil ik een
uitzondering maken, n.1. welke gaat over verzorging en voeding; het heeft mij zeer
aangenaam getroffen de zinsnede „hulp van dierenarts inroepen" vaak aan te
treffen.

W met al een goed en volledig boekje met zeer veel interessante gegevens over dit ras,
ook voor collegae met een kleine-huisdier praktijk.

Eén onjuistheid heb ik geconstateerd, n.1. bij de voeding wordt bij vlees de baarmoeder
genoemd; dit orgaan is echter destructiemateriaal (art. 2 lid 1 d van de destructie-
wet).

Rest mij nog te vermelden dat dit goed verzorgde boekje verlucht is met een groot
aantal zeer goede foto\'s.

Dat de bekende kynoloog en auteur Jan van Rheenen een boek over „De
Poedel" heeft laten verschijnen, zal vele liefhebbers van dit ras deugd doen.
Zoals de heer van Rheenen met enkele cijfers aantoont, geniet de poedel en met
name de dwergpoedel een grote populariteit. Voor de dierenarts geeft hij een aardig
historisch overzicht inzake de mogelijke afstamming van de poedel, terwijl er voor de
leek in dit boek zeer behartenswaardige opmerkingen voorkomen over voeding, op-
voeding en aanschaf. Vooral het laatste hoofdstuk over ziekten en pijnloos doden
van het dier heeft mijn volledige instemming.

Het door de bekende kynoloog Jan van Rheenen geschreven boekje „De
Duitse Herder" bevat voor de dierenarts niet veel bijzondere gegevens, behalve de in
de eerste hoofdstukken besproken mogelijke afstamming van onze huishond.
Op bijzonder vlotte wijze behandelt de auteur de eisen, die aan het ras gesteld worden,
waarna op zeer populaire wijze de anatomie besproken wordt.

Voor de leek geeft de schrijver zeer behartenswaardige opmerkingen betreffende aan-
schaf, voeding, verzorging en dressuur.

Breaking through of an absces situated in the ventricle septum
of a bovine heart.

Op 21-10-1964 werd een rund van J. B, te H. in nood gedood en daarna verder
afgeslacht in de noodslachtplaats te H. De eigenaar verklaarde, dat het dier tijdens
het melken plotseling was gestorven. Ziekteverschijnselen hadden zich bij het dier
in de zomer van 1964 niet voorgedaan.

Bij de sectie kwamen de volgende afwijkingen aan het licht: in het hart bevond zich
een rechtszijdige endocarditis, gepaard gaande met grote harde korrelige woekeringen
op de septale slip van de valvula tricuspidalis; tevens waren enkele kleine zachte
woekeringen op de andere slippen aanwezig. In de m. papillaris dexter bevond zich
een duiveëi groot abces, dat was doorgebroken naar het lumen van het hart.
In de longen waren talrijke kleine acute cmbolische haardjes aanwezig, waar tussen-
door ook enkele grotere haarden werden waargenomen. Enkele grote abcessen lagen
verspreid door de lever, waarschijnlijk veroorzaakt door de necrosebacil.
De milt was licht gezwollen; de nieren waren groot en vochtrijk, acute embolische
haarden werden echter niet waargenomen.

Op het peritoneum bevond zich ter plaatse van de leverabcessen een contact
peritonitis.

Het dier werd na het bacteriolc^isch onderzoek, dat positief uitviel, afgekeurd.

De firma van Geest te Veenendaal Holland brengt momenteel via veevoederleveran-
ciers en ook rechtstreeks aan pluimveehouders het „natuurproduct" Cardint aan de
man.

Het product kost 125 gulden per kg en volgens dc folder voorkomt en geneest het
C.R.D. bij mestkuikens en ander gevogelte. Door ons werd een monster Cardint voor
onderzoek opgestuurd naar het R.I.G.O. te Leiden. De uitslag was als volgt: In dit
product konden geen antibiotica cn geen chemoterapeutica worden aangetoond. Ook
jodium werd niet aangetoond.

Het product bleek o.a. plantaardige bestanddelen te bevatten. Aangetoond werden:
tarwemeel, lactose en vitamine A.

WORLD VETERINARY POULTRY ASSOCIATION II¹)
3e Wereldcongres, 6 en 7 september 1965, Parijs.

Door Fritzsche en Monreal wordt in aansluiting op een vorige publikatie
gerapporteerd over Weitere Untersuchungen über die Eigenschaften der Virus der
Osteopetrose der Hühner bei Passagen.

Van de verschillende besmettingswegen bij embryonen en kuikens van uiteenlopende
leeftijd blijkt de intraveneuze besmetting van 11 dagen bebroede kippeëmbryonen
het beste aan te slaan: de eerste klinisch zichtbare gevallen treden op de 16e dag na
het uitkomen van de kuikens op. Opvallend is het zeer goed aanslaan van de infectie
bij embryonen en ééndagskuikens afkomstig van blijkens R.I.F.-test leucosevrije
hennen (100% aangetast). Met ongefiltreerd plasma van besmette dieren is het virus
over te brengen. Hoe sterker de virusverdunning (1:10 tot 1:1280), hoe langer de
incubatietijd wordt. Hanen zijn gevoeliger dan hennen. Naast osteopetrose en nefro-
blastomen (niergezwellen) ontstaan bij hun experimenten met de 3e tot 13e passage
van de eerst geïsoleerde stam en met 4 andere stammen (afkomsdg van spontane
gevallen van osteopetrose) in mindere mate ook lymfoïde en myeloïde leucose, als-
mede Marekse ziekte.

Hoewel enkele argumenten worden opgesomd, die voor een apart osteopetrose- (en
nefroblastomatose-) virus pleiten, zal de toekomst moeten leren of deze opvatting
juist is. Immers zagen o.a. B u r m e s t e r en medewerkers een nauw verband tussen
enerzijds de hoeveelheid toegediend agens én het tijdstip van de embryonale ont-
wikkeling, resp. van de leeftijd van het dier waarop de besmetting plaasvindt en an-
derzijds het meer of minder op de voorgrond treden van bepaalde vorm (en) van het
leucose-complex. In gelyofiliseerde toestand blijft het virus bij bewaring bij kamer-
temperatuur gedurende 22 maanden infectieus. Persisterende viremie komt bij klinisch
aan osteopetrose lijdende dieren voor.

Kottaridis, Chomiak en Luginbuhl konden met de door hen in 1965
voor het aantonen van antilichamen tegen het Roussarcoom virus in serum beschreven
metabolism inhibition test ook in eidooiers dergelijke antilichamen aantonen. Hoewel
de titers van eidooiers lager liggen dan die van de sera van de hennen, waarvan de
betreffende eieren afkomstig zijn, blijkt er een duidelijke relatie tussen beide tc
bestaan. Het voordeel is, dat met deze methodiek binnen 4 dagen antilichamen tegen
leucosevirus bij leggende hennen kunnen worden aangetoond zonder dat cr bloed
behoeft te worden getapt.

Door Löliger werden mededelin.gen gedaan over proeven rnet 8 verschillende
leucosevirusstammen. In alle gevallen werden voor de eerste dierpassage ééndags-
kiukens rnet celvrij bloedplasma ingespoten. Van één virusstam werden 16 passages
gemaakt. In de eerste passage krijgt hij ongeveer 10,5% myelocytematose naast
andere vormen van het leucosecomplcx, later uitsluitend andere vormen. Nimmer
gelukte het met celvrij plasma of gehomogeniseerd tumormateriaal uitsluitend myelo-
cytomatose te krijgen. Volgens Löliger is de tumorcelvorra bij myelocytornatose
geen onrijpe promyelocyt, doch een basofiele granulocyt of een reticulumcel.
Purchase beschreef proeven met leucose gevoelige en met commerciële ééndags-
kuikens, waaruit duidelijk kwam vast te staan, dat in een schoongemaakt en gedes-
infecteerd hok het aantal sterfgevallen door leucose aanzienlijk lager was dan in een
overeenkomstig niet schoongemaakt hok, waarin het oude strooisel („deep litter")
van het vorige koppel hennen niet verwijderd was. Op een leeftijd van 400 dagen
bedroeg in het niet ontsmette hok de uitval tengevolge van leucose in de 3 groepen

1 Het eerste deel van dit verslag treft men op pag. 488 e.v. (aflevering 7) van dit
Tijdschrift aan.

35, 36 en 38% tegen 11, 18 en 22% bij de overeenlvomstige controlegroepen in het
ontsmette hok. De besmetting, afkomstig uit de omgeving, is kennelijk belangrijker
.geweest dan de parentale besmetting van de dieren zelf.

Churchill bevestigt in zijn rapport The serology of Roussarcoma virus in relation
to flo;k screening for avian leucosis antibody, dat voor het vroegtijig vaststellen van
een leucosevirus besmetting in een leucosevrij koppel het noodzakelijk is de R.I.F.-
test voor elk van de twee bekend geworden leucosevirustypen afzonderlijk te ver-
richten.

Tijdens de discussie op het thema van overbrengbare tumoren blijkt M a r t h e d a 1
in Denemarken ook de acute vorm van de Marekse ziekte te hebben vastgesteld op een
leeftijd van 4-6 weken. Het beeld doet klinisch aan C.R.D. denken.

Transient paralysis, waarvan volgens Purchase in Michigan vele gevallen worden
gezien en waarvan de oorzaak onbekend is, komt volgens B i g g s in Groot Brittannië
nog niet voor. D o 1 g e o n echter meent bij geïmporteerd fokmateriaal één uitbraak
te hebben meegemaakt. Hij legt ook verband tussen het optreden van acute Marekse
ziekte en het importeren van fokdieren uit het buitenland. Zijns inziens kan bij
import niet worden volstaan met veterinair toezicht van de geïmporteerde dieren
alleen, omdat latente infecties pas klinisch tot uiting komen bij volgende generaties.
Ook in West Duitsland en Frankrijk ziet men dit ziektebeeld, waarbij histologisch in
het centraal zenuwstelsel laesies worden gevonden.

G u i 11 O n deelt in zijn rapport Aspects histopathologiques des maladies nerveuses de
volailles de betreffende ziekten in 3 groepen in, n.1.

le. encefalosen (.gepaard gaande met degeneratieverschijnselen van toxische aard) ;

3e. aspecifieke encefalitiden (met de pathologische veranderingen van beide voor-
.gaande groepen, doch zonder een infectieus a.gens als oorzaak), waarbij hij
bepaalde tumorvormingen eveneens heeft ondergebracht.
In de .samenvatting van zijn rapport wijst hij volkomen terecht op de beperkingen,
waarvan men zich bij de histologie als diagnostische hulpwetenschap moet bewust
zijn. Degeneratieverschijnselen, zoals zijn beschreven bij vitamine E-tekort, komen
bijv. ook bij intoxicatie door D.O.T., door insecticiden bestaande uit organische fosfor-
verbindingen, door koolzuur enz. voor.

Over het thema infectieuze bronchitis brachten verschillende van de 9 uitgebrachte
rapporten belangrijke nieuwe aspecten van de uiterst contagieuze en zeer verspreid
voorkomende ziekte naar voren.

■Als eerste rapporteur gaf Fontaine een „Historique de la bronchite infectieuse",
waaruit duidelijk naar voren kwam, dat ondanks het zeer vele werk, dat reeds
verricht is, er nog veel onopgeloste vragen zijn, zoals het probleem van de chronische
virusdragers, persistentie van het virus buiten de kip (o.a. onder invloed van milieu-
factoren) en het mechanisme van de vorming van antilichamcn en immuniteit. Er
zijn verschillende virustypen en varianten bekend, die ook in pathogeen cn immuni-
serend vermogen én in adaptie aan de cellen verschillen. Behalve het respiratie- en
geslachtsapparaat blijken ook de nieren (Winterfield en Hitchner, 1962)
door infectieuze bronchitis pathologische veranderingen te kunnen ondergaan.

In zijn rapport The relationship of infectious bronchitis virus to other respiratory
diseases komt M c M a r t i n op grond van literatuur en eigen onderzoek tot de
slotsom, dat het infectieuze bronchitisvirus, evenals pseudo-vogelpestvirus, de klinische
Symptomen van Mycoplasma galliseptieum- en/of E. co/i-infecties onder bepaalde
omstandigheden kan verergeren. Voorts vestigt hij de aandacht op recente onder-
zoekingen van Raggi en Lee (1964). Deze onderzoekers bevestigen de door
Hanson c.s. (1965, 1959) vastgestelde eigenschap van het infectieuze bronchitis-
virus de vermeerdering van het pseudo-vogelpestvirus in de kip te kunnen vertragen
of te voorkomen, zelfs indien het pseudo-vogelpestvirus 18 uur vóór het infectieuze

bronchitisvirus wordt toegediend. Met de pneumotrope BI stam was in genoemde
proeven het interferendeverschijnsel zodanig, dat de meerderheid van de besmette
kuikens niet geïnfecteerd werd. Gecombineerde enting met levend virus kan bhjkens
hun proeven dus tot slechte immuniteitsvorming ten opzichte van pseudo-vogelpest
leiden.

Wright constateert in zijn rapport Infectious bronchitis and reproduction, dat in
Groot Brittannië op grote, goed geleide bedrijven een hoog percentage (variërend
van 55-81%) van de klachten over slechte eischaalkwaliteit en inwendige kwahteit
en van een te lage produktie het gevolg is van het doormaken van infectieuze
bronchitis. (Zoals bekend, was enting tegen infectieuze bronchitis tot voor kort in dit
land verboden).

Opmerkelijk is, dat het overgrote deel van de infectieuze bronchitisuitbraken gepaard
gaat met zeer geringe respiratoire symptomen (enkele dagen proesten) of zelfs zonder
dergelijke verschijnselen! De schade, die in Groot Brittannië hierdoor wordt geleden
bedraagt ruim ƒ 300.000.000,— per jaar. Hoewel de klachten ook de hennen betreft,
die op zeer jonge leeftijd besmet zijn, is in de regel de schade het grootst bij dieren,
die vlak vóór of tijdens de leg infectieuze bronchitis krijgen.

Box komt in zijn rapport Infectious bronchitis: factors affecting the disease in the

field tot de conclusie dat, hoe korter vóór het begin van de leg infectieuze bron-
chitis optreedt, hoe groter het produktieverlies is. Evenals Wright komt hij tot de
slotsom, dat het virus speciaal op bedrijven met diverse leeftijdsgroepen maandenlang
aanwezig blijft. Na tweemalige enting met gedood vaccin ziet hij geen produktie-
daling tengevolge van een op een later tijdstip optredende spontane besmetting
ontstaan, mits deze spontane besmetting niet te snel na de tweede enting optreedt.
Uit de door hem aangehaalde pubhkatie van B e r ry krijgt men persoonlijk de indruk,
dat een „tijdige" spontane besmetdng bepalend is voor het al of niet succes hebben
met deze entmethode.

G a r s i d e behandelt de histologische differendeel diagnostiek van de ziekten van
de ademhalingsorganen in zijn rapport The diagnosis of infectious bronchitis and its
differentation from other avian respiratory infections by histological examination
of the upper respiratory tract.

Hoewel de histologie zeer goede mogelijkheden biedt voor het stellen van een diag-
nose, heeft zij toch haar beperkingen. De resultaten kloppen wat de virusziekten
betreft voor 80% met de bevindingen van het virulogisch onderzoek. Voor kuikens
van 0-4 weken is het histologisch onderzoek niet bruikbaar. De methodiek is volgens
G a r s i d e hoogstens geschikt voor kleine laboratoria, die geen virusisolatie en
serumneutralisatie verrichten.

De Epizootologie der Infektiösen Bronchitis wordt door Woernle besproken.
De ziekte komt in Europa zeer verspreid voor. Door het optreden van virusdragers
blijven smetstofbronnen bestaan. Hoewel het door strenge isolatie en het houden van
één leeftijdsgroep op een bedrijf mogelijk is, dieren vrij van ziekte te houden, vormt
onder de huidige omstandigheden in de pluimveehouderij een onder veterinaire
leiding staand vaccinadeprogramma de beste bestrijdingsmethode.

In zijn rapport Prophylaxie de la bronchite infectieuse beschrijft Fontaine de
huidige bestrij dingsmogelij kheden:

le. de eradicatie van de ziekte en het toepassen van een strikt isolement van het
pluimvee in pluimveearme gebieden, waar een zeer moderne industriële pluim-
veehouderij wordt opgezet (m.i, erg theoretisch).
2e. het gebruik van levende entstoffen (gemakkelijk toe te passen in de vorm van
drinkwaterentstoffen, maar waaraan naast grote voordelen verschillende be-
zwaren kleven, zoals het manifest worden van colibacillose en mycoplasmose, het
gevaar van het optreden van nierafwijkingen door het gebruik van bepaalde
virusstammen, het verschil in immunologische eigenschappen tussen de spontane

virusstammen en het vaccinvirus, de invloed van milieufactoren op de entresul-
taten, en de interferentie met pseudo-vogelpest).
3e. van gedode vaccins, zoals in Groot Brittannië worden toegepast (de waarde
hiervan is sterk afhankelijk van het fabricageproces).

Over de in Australië veelvuldig voorkomende „uremie", veroorzaakt door infectieuze
bronchitisvirus, werden twee rapporten uitgebracht.

Gumming, die in 1962 voor het eerst dit type infectieuze bronchitis in Australië
vaststelde, sprak over The present position of infectioixs bronchitis in Australië.
Hoewel met alle geïsoleerde virusstammen de typische symptomen van infectieuze
bronchitis kunnen worden opgewekt, vormt een nefrose of nefritis, gepaard gaande
met sterke ophoping van urinezuurkristallen onder de nieroppervlakte, de belang-
rijkste laesie. De laatste 10 jaar vormt deze ziekte een ernstig probleem bij dieren
in opfok. Een in Amerika verricht serologisch onderzoek (Winterfield en
Hitchner) heeft uitgewezen, dat het om virus van het Massachusetts-type gaat.
De Australische sera worden geneutraliseerd door Grey-, Hall-, Beaudette- (Massa-
chusetts-), Connecticut- en Iowa 97-virus. Omgekeerd bleken verschillende Ameri-
kaanse antisera het Australische virus niet te neutraliseren. Het Australische virus
potentieert Mycoplasma-infecties en heeft een ongunstige invloed op de produktie
en eikwaliteit. Bij experimentele infectie ontstaan na ± 24 uur respiratoire sympto-
men, die spoedig verdwijnen.

De sterfte tengevolge van nierontsteking begint op de 6e dag post infectionem en
varieert van V% tot 80%. Het hoogtepunt van de sterfte wordt in 3-4 dagen bereikt,
terwijl na 14 dagen vrijwel geen dieren meer doodgaan. In spontane uitbraken wordt
de sterfte tengevolge van „uremie" beïnvloed door virusstamverschillen, de eventuele
aanwezigheid in parentale immuniteit (deze speelt tot de 26e levensdag een rol) en
sexverschillen (haantjes zijn meer gevoelig dan hennetjes, tenzij ze hormonaal ge-
kapoeniseerd zijn).

In experimenten met een sterfte van meer dan 20% bij een eiwitgehalte van 20%
in het voeder bleek verlaging van het eiwitgehalte gunstig en verhoging ongunstig te
werken. Ook de verstrekking van 1 % kaliumchloride en 1 % keukenzout in het voeder
of 1,25% kalitimchitraat door het drinkwater had een additief, gunstig effect. Bij
sterftepercentages lager dan 20% zag hij dit effect niet. Aangezien in de praktijk de
sterfte zelden boven de 10% uitkomt, lijkt de voeding vrijwel geen invloed uit te
oefenen op het aantal uremie-gevallen.

Verreweg de belangrijkste factor blijkt in de praktijk én experimenteel een koude-
stress te zijn (de sterfte stijgt dan van 24% tot 48%). Voor de definitieve diagnose
IS virusisolatie noodzakelijk uit de nieren (en uit de trachea, indien respiratoire symp-
tomen aanwezig zijn). De vraag wordt gesteld, in hoeverre blauwe kamziekte en
infectieuze bronchitis verwant zijn! (Gumming). De bestrijding wordt gezocht in
een vaccinatie (dood vaccin voor le,ghennen, drinkwatervaccin voor mestkuikens).

Gilchrist c. s. beschrijven de elkaar tegensprekende resultaten van een aantal
proeven in hun (voorlopige) rapport The effect of some enyiroimiental and nutri-
tional factors on the mortality rate following infection with a nephrosis inducing
strain of infectious bronchitis.

Soms was er verschil tussen gewone hokken en kooien, soms niet; dorst lijden had geen
invloed; soms waren er wel, soms geen verschillen bij rantsoenen met 17%, 20% of
25% ruw eiwit. Verhoging van het calciumgehalte in het rantsoen van 1% tot 3%
naast 24% ruw eiwit (hetzij dieriijk of plantaardig) gaf in 3 experimenten een
significante stijging van de sterfte door uremie te zien: resp. van 3,5% tot 16-20%,
van 5% tot 20,7% en van 3% tot 30,3%. Men kan zich afvragen of het „calcium-
probleem", waarmee we enkele jaren geleden zowel in Nederland als in andere West
Europese landen werden geconfronteerd, op een dergelijke samenhang tussen eiwit-
gehalte van het voeder en de totaal opgenomen hoeveelheid calcium gebaseerd was.

De discussie over het thema „infectieuze bronchitis" leverde nog enkele gegevens op.

Het Australisch I.B.-virus blijft volgens Gumming gedurende 35 dagen, volgens
anderen tot 8 weken na een uitbraak in de nieren aantoonbaar. De ziekte doet zich
in de praktijk herhaaldelijk voor op een leeftijd van 10-14 dagen.

Bak os (Zweden) isoleerde via bebroede eieren en weefselkweek uit gezonde en
zieke dieren een hele rij virussen, die geen verwantschap bleken te vertonen met de
bekende virussen. Één hiervan vertoont in de eikweek embryonale dwerggroei, zoals
ook door infectieuze bronchitisvirus wordt teweeggebracht. Hij vraagt zich af of bij
het onderzoek van Wright dergelijke infecties niet een rol spelen bij de onvoldoende
eiproduktie.

Gordon doet mededeling van het optreden van een in Duitsland eerder beschreven,
maar voor Groot-Britannië nieuw ziektebeeld, fatty liver/kidney disease, waarbij een
vetinfiltratie in lever, nieren en hart optreedt. De ziekte wordt gezien bij kuikens van
12 tot 21 dagen, duurt 3 tot 5 dagen en gaat gepaard met een sterfte van 0,5%-2%.
Na een vaccinatie met dood pseudovogelpestvaccin is de sterfte hoger.

Aan het einde van het congres werden korte mededelingen gevraagd voor het in 1967
in Parijs te houden Internationaal Veeartsenijkundig Congres. Tijdens het in 1966
in Kiev te houden W.P.S.A.-congres zal o.a. een symposium worden gehouden over
de standaardisatie van de vaccinproduktie.

De opening van dit op 8 september 1965 in de Ecole Veterinaire d\'.Mfort gehouden
symposium geschiedde door Prof. B r i o n, die vervolgens de leiding overdroeg aan
C r a w 1 e y uit Canada. Besloten werd de discussie volgens een van te voren opgesteld
schema van facetten te behandelen.

Feitelijk bestaan er slechts twee antigene typen (Massachusetts en Connecticut) vast.
Hiertussen bestaan varianten, die elkaar ten dele overlappen. C h u heeft vele stammen
onderzocht die hiertoe behoren. Tot nu toe heeft hij geen standaard Massachusetts of
standaard Connccticut-virus in handen kunnen krij.gen. Van Amerikaanse zijde worden
over dit punt geen mededelingen gedaan.

Smits deelt mee, dat in Nederland 2/3 van de isolaties intermediaire of bivalentc
(M/C) stammen betreft en slechts 1/3 stammen met alleen Massachusetts-antigenen.
Het bivalentc type is achteraf reeds 10 jaar in ons land voorhanden gebleken (d.w.z.
de stam die gebruikt wordt voor H. 120 en H. 52 vaccins en 10 jaar geleden door
Hoekstra van het C.D.I. werd geïsoleerd behoort tot het bivalentc type). Met
deze bivalente stam wordt in Nederland een goede, met Jungherr (= Massa-
chusetts) stam een slechte immuniteitsvorming (7 weken-3 maanden) bereikt.
Volgens W O e r n 1 c is met de agargelprccipitatietest geen typeverschil vast te stellen
tussen het Beaudette-, Hitchner-, Connecticut-, Massachusetts-, Grey- en Gumming
(„uremie") -virus.

Over het persisteren van het virus in het lichaam lopen de mededelingen uiteen;
Garside minstens 80 dagen in trachea- en cloaca-uitstrijkjcs; Wells heeft op
het congres in Cambridge ook van 80 dagen gesproken; C h u heeft bij een weke-
lijkse controle van een aantal bedrijven steeds 10 dieren per bedrijf onderzocht:
gedurende 2-6 weken na een uitbraak was het virus op bebroede eieren te isoleren
(desgewenst worden 2 verdere passages gemaakt).

Van groot belang is volgens Garside, dat binnen \'/s uur na het afmaken van
besmette dieren de m,eeste I.B.-virussen (spontane uitbraken) al te gronde zijn gegaan.
Dit is de reden, dat het isoleren van I.B.-virus zo sporadisch gelukt! Crawley wijst
er op, dat men het beste jonge, gevoelige kuikens van 3 weken oud met verdacht
materiaal kan besmetten en, na het optreden van klinische symptomen, hieruit het

virus isoleren. C h u gebruil<t hiervoor of Icuikcns van I.B.-vrije ouderdieren, dan wel
5-6 weken oude kuikens van geïmmuniseerde ouderdieren (op deze leeftijd zijn de
parentale afweerstoffen geheel verdwenen). Van Duitse zijde wordt gesteld, dat het
aantal virusdragers sterk afhankelijk is van de initiaal dosis: met een hoge dosis
ontstaat snel immuniteit en blijven weinig dragers over; met een lage dosis duurt het
tot standkomen van voldoende immuniteit lan.ger en komen er veel virusdragers. Het
isoleren van virus ca. 1 jaar na een uitbraak (Wright) berust waarschijnlijk op
een rcïnfectie, zoals ook bij pseudo-vogelpest bekend is.

a. bij zeer jonge kuikens: In het verleden was o.a. in Canada, Frankrijk en Engeland
de kuikensterfte hoog. Tegenwoordig, vermoedelijk door het op grote schaal voor-
komen van parentale immuniteit, is dit niet meer het geval. In Zweden komt volgens
Bak os infectieuze bronchitis wel voor, maar vormt het geen probleem: bij zeer
jonge kuikens blijft de sterfte beneden 1%; is ze echter hoger, dan blijken er altijd
tevens andere infecties in het spel te zijn. In Zweden behoeft niet geënt te worden.

b. bij leghennen: vooral schade door blijvend te lage produktie en minder goede
eikwaliteit („I.B.-eieren", haarscheuren, meer breuk, te veel dun eiwit).

C h u ziet in de zomer veel minder complicaties in de vorm van coli-infecties dan in
de winter, hetgeen nauw samenhangt met de huisvesting.

In Frankrijk wordt sedert begin 1965 op 96 mestbedrijven en wel op een leeftijd van
5-6 weken een onderzoek naar het voorkomen van infectieuze bronchitis en compli-
caties ingesteld: volgens de agargelprecipatietcst waren 80% en volgens de serum-
neutralisatiemethode 30% van de koppels met infectieuze bronchitis besmet .geweest;
bij 50% was tevens sprake van colisepticemie; de sterfte was vrij gering, het econo-
misch verlies vooral het gevolg van groeivertraging; antibiotica gaven een goed
resultaat.

In Rhodesië bleek 80% van een aantal onderzochte koppels positief voor infectieuze
bronchitis en Mycoplasma galliseptieum. G a r s i d e merkt op, dat infectieuze bron-
chitis zonder respiratoire verschijnselen kan verlopen. Hij toonde dit aan in proeven,
waarbij .geïsoleerd gehouden, 5 weken oude kuikens, experimenteel besmet werden.

Crawley heeft vastgesteld, dat S.N.-titers bij kuikens van 2 weken nog het .gevolg
zijn van parentale immuniteit. Deze antilichamen kunnen invloed hebben op infectie
of vaccinatie.

Het persisteren van antilichamen na enting, gecontroleerd met verschillende methoden

W O c r n 1 e beschrijft een proef, waarbij 3 vaccinaties werden uitgevoerd en de
aanwezigheid van prccipitinen vol.gens de agargelprecipitatiemethode werd na.gc.gaan.

A. op een leeftijd van 3 weken werd voor het eerst met Connecticut-virus geënt; 14
da,gen later waren de prccipitinen verdwenen;

B. op een leeftijd van 8 weken werd de tweede enting met Massachusctts-virus
verricht; 3 weken daarna waren geen jjrecipitinen meer aantoonbaar;

C. op een leeftijd van 5 maanden werden de dieren ten derde male, thans met
een praktijkvirus geënt; er traden hierbij geen klinische symptomen op; wel
stegen de precipitatietiters opnieuw en bleven thans wel langer aanwezig (dit
ziet men bij spontane I.B.-uitbraken eveneens).

Crawley geeft globaal het verloop van de S.N.-titers weer, teweeggebracht door
enting met Beaudette-virus, resp. met een meer virulent vaccin, dan wel met praktijk-
virussen (= uitbraak).

Met de Beaudette-stam zijn de maximale S.N.-titers veel lager en is de immuniteit
van veel kortere duur, dan bij een uitbraak of met een meer virulent vaccin het geval
is (hierbij ontstaan de hoo,gste titers 3 weken na de besmetting). Bij rcïnfectie kunnen

de titers opnieuw stijgen. Na vaccinatie met dood vaccin zag men in Houghton
de hoogste dters na 4 weken: 10®-10«. Volgens Chu stijgen de S.N.-dters na re-
vaccinatie niet zo snel, maar blijven langer aanwezig. Hij denkt, dat de gunstige resul-
taten bij legdieren verkregen met dood vaccin het resultaat zijn van (tijdige) spon-
tane herinfecties.

Woernle controleerde de agargelprecipitatietiters na vaccinatie met dood vaccin
op een leeftijd van 5 weken. Ook hier waren de precipiterende antilichamen na enting
met dood vaccin eerder verdwenen, dan na een uitbraak.

Purchase geeft een korte uiteenzetting van door hem verricht erfelijkheids-
onderzoek met 3 verschillende inteeltlijnen (nrs. 6, 7 en 15) binnen een bepaalde
kippestam. Van elk van de met deze 3 lijnen mogelijke kruisingen werden 1000
embryonen met infectieuze bronchitis-virus besmet op de 10e dag van het broedproces.
De sterfte tussen de 10e dag (infectie) tot aan het uitkomen werd per dag nagegaan.
Het resultaat van deze proeven was als volgt:

1) Lijn 7 had een vertragend effect op de embryonale sterfte, bij alle kruisingen
hiervan trad deze dus later dan gemiddeld op.

Het verschil in sterftepercentage is in de eerste 7 dagen p.i. zeer groot t.o.v. de
kruisingen, waarin deze lijn niet was gebruikt. De totale sterfte op het tijdstip van
uitkomen vertoont voor de verschillende combinaties geen duidelijke verschillen meer.

2) De invloed van de haan is op het vertragingseffect groter dan die van de hen.
De bevindingen van Purchase zijn van belang voor: le virulogisch en serologisch
onderzoek in broedeieren (virustitratie, serumneutralisatie) en dus voor het uitzoeken
van koppels voor de leverantie van broedeieren voor dit werk; 2e voor het bepalen
van de resistentie van de ouderdieren, welke parallel loopt met de embryoresistentie.
De ouderdieren van de in bovengenoemde proeven gebruikte embryonen waren
immuun tegen infectieuze bronchitis, doch het verschil in S.N.-titers had geen invloed
op „vertragingstiters". Bovendien stelt hij dat ook de verschillen in titervorming op
genetische verschillen moeten berusten, aangezien de milieuinvloeden voor zijn ouder-
dieren volkomen gelijk waren.

Blijkens mededeling van Chu heeft Miss Newnham in de eieren van 10 hennen
van een patrijsleghornkruising eveneens verschillen in resistentie per dier vastgesteld.
Purchase blijkt geen onderzoek te hebben ingesteld naar verschillen in resistentie
van de eieren per hen. Crawley concludeert, dat het nodig is tot internationale
standaardisatie van proeven te komen om de resultaten te kunnen vergelijken.

Mej. Matucek isoleerde eind 1964 voor de le maal in Joegoslavië infectieuze
bronchitis-virus uit 65 dagen oude kuikens op een zeer groot bedrijf. Opmerkelijk
was het verschil in adaptatie: in kippeëieren had het virus zich na 14 passages nog
niet volledig aangepast, op de nierepitheelcelweefselkweek reeds na 5 passages. Het
cytopathogeen effect bestond uit een geringe neiging tot vacuolaire degeneratie. Een
Brits onderzoeker merkt naar aanleiding hiervan op, dat het cytopathogeen effect na
aanpassing van het infectieuze bronchitis-virus aan de nierepitheelcelkweek per
„batch" weefselcultuur varieert en dat bepaalde ingrediënten van het medium van
invloed zijn op de titer (hij onderzocht 3 Britse en 2 Amerikaanse stammen, alsmede
1 Australische nephrose-stam):

met cancerserum (?) titer van lO^-lO^\'S; met normaal kippeserum titer van 10°\'®-
10^\'® en met varkensserum titer van 10° (wordt daarom normaliter als negatieve
controle gebruikt).

Bestaat er een correlatie tussen een klassieke serumneutralisatie en een senmmeutra-
lisatie in weefselkweek?

Von Bülow: de stijging van de hoeveelheid in weefselcultuur gevormde neutra-
lisatielichamen heeft men niet goed in de hand. Met één virus kan men in ver-

schillende weefselcultures verschillen te zien krijgen. De toestand, waarin de cellen
verkeren, speelt naast andere factoren hierbij een rol. De verschillen tussen verschillen-
de virussen zijn niet van genetische aard, maar hangen o.a. van de mate van adaptatie
af. Een goed geadapteerd virus heeft een stijging („slope") van 1:1 of 1:1,2; bij een
minder goed aangepast virus verloopt deze lijn steiler. Bij de gewone S.N.-test ziet
men een stijging van 1:2 of 1 :3.

In verband met het voorgaande merkt Crawley op, dat bij de S.N.-test ook de
verdunning invloed heeft op de hoogte van de titer: bij een tweevoudig hogere ver-
dunning van het serum moet het virus negen maal sterker worden verdund om een
gelijke uitkomst te krijgen.

Wright merkt op, dat volgens Hitchner de afzetting van urinezuur in de
nieren een veel beter maatstaf voor de „challenge" vormt dan groeiremming van het
embryo. Crawley acht dit, evenals bijv. het beoordelen van klinische symptomen
bij dierproeven, een zeer persoonlijke maatstaf. Histologisch tracheaonderzoek bleek
volgens C h u in Cambridge als standaardbeoordeling moeilijk hanteerbaar. Het leek
hem het beste een stam gestandaardiseerd op eiproduktieverlies te ontwikkelen: na
intratracheale „challenge" zijn op deze wijze met pseudo-vogelpest duidelijke ver-
schillen te zien.

Nadat nog van enkele zijden iets, doch geen wezenlijk nieuws, hierover was meegedeeld
(in Frankrijk heeft men o.a. met spiramycine goede resultaten) werd dit zeer
geanimeerde symposium door Prof. B r i o n gesloten.

Het voorlopig programma van dit Symposium, van /3-16 juii a.s. aan het R.I.V. te

H. E. Larsen (Denmark): L. monocytogenes isolation technique, primary culti-
vation and cold incubation technique*).

J. Bojsen-Moller (Denmark): Growth of L. monocytogenes in mixed cultures
and the isolation from faeces after incubation at 4° C*).

C. P. S w o r d and M. W i 1 d e r (U.S.A.) : Biochemical aspects of L. monocytogenes.

considerations of structural and chemical fractionation studies of L. monocyto-
genes.

I. Kujumgiev (Bulgaria): Biochemical determination of the virulence and its
degrees by L. monocytogenes.

H. E. Larsen (Denmark): Evaluation of the importance of antibiosis in isolation
of L. monocytogenes.

G. S c h i e r z (Germany) : The detection of Listeria antibodies by passive haemagglu-
tination.

E. M. Jenkins (U.S.A.): Further investigations on the production and nature
of the soluble hemolysins of L. monocytogenes.

H. E. Larsen and H. S e e 1 i g e r (Denmark, Germany) : A mannitol fermenting
Listeria strain.

J. Donker-Voet (the Netherlands): A serological study of some strains of L.
monocytogenes.

S. J. Silverman (U.S.A.) : The bactericidal activity of normal guinea pigs serum
against L. monocytogenes; its inhibition by a listerial cell extract.

E. H. Kampelmacher, E. J. Ruitenberg and L. M. van Noorle
J a n s e n (the Netherlands) : Experiments with hydrocortisone in Listeric infected
mice.

D. Jones, P. H. A. S n e a t h, A. Seaman and M. Woodbine (England):
The relations between L. monocytogenes and other bacteria.

A. H, Killinger and R. D. Hatch (U.S.A.): Clinical and Epidemiologic
aspects of Listeric infections in cattle and sheep in Illinois.

R. G. D ij k s t r a (the Netherlands) : Epidemiological investigations about Listeriosis
in cattle*).

M. S. Silverman and R. H. Stewart (U.S.A.) : The effects of continual low
dose rate gamma radiation on the response of mice to a respiratory infection
with L. monocytogenes.

Muraschi Thelma F. (U.S.A.): Influence of gastric mucin on virulence of
L. monocytogenes for mice.

J. K. M i 11 e r and MuraschiThelmaF. (U.S.A.) ; Pathogenesis of Listeriosis
in pregnant rabbits¹).

C;. D. King and C. Olson (U.S.A.): Listeriosis and the placental barrier in the
rabbit.

R. G. D ij k s t r a (the Netherlands); Experience of the agglutination and the
Complement Fixation Test on Listeriosis in cattle.

D. C. Blenden (U.S.A.): Epidemiological studies on an outbreak of listeriosis in
a sheep flock.

C. Frappier, M. Becker and K. K. K e a h e y (U.S.A.) : Listeriosis in animals
submitted for rabies diagnosis.

W. C. E v e 1 a n d and J. V. Baubles (U.S.A.) ; Two case reports of the associa-
tion of human and canine listeriosis.

W. C. Eve land and J. V. Baublis (U.S.A.): Passive immunity to L. mono-
cytogenes types 1 and 4 studied by means of an indirect fluorescent antibody
technique.

H. E. Lars en (Denmark); Epidemiology of Listeriosis. The ubiqitous occurrence
of L. monocytogenes*).

M. Hood (U.S.A.): A study of the incidence of L. monocytogenes in three
geographic areas*).

■A. H. Killinger and J. H. Schubert (U.S.A.); Listeric infection in man
and animals in the United States.

J. Hartwich and D. Strauch (Germany): Serodiagnotic and bacteriological
investigations in listeriosis suspected man (1960-1965).

E. H. Kampelmacher, J. Donker-Voet and L. M. van Noorle
Jansen (the Netherlands): Data in listeriosis in the Netherlands (1956-1965).

G. Erdmann (Germany): Modern a.spects of the newborn listeriosis and her
pathogenesis*).

R. Hays and J, K. M i 11 e r (U.S.A.) : Relation of L. monocytogenes in the vaginal
flora as detected by immunofluorescence and the interruption of pregnancy*).

O. Jess en and J. Bojsen-Moller (Denmark): The encephalitic type of
listeriosis in man.

R. P. Mouton and E. H. Kampelmacher (the Netherlands): Listeric in-
fection of the human skin.

J. Bojsen-Moller and O. J e s s e n (Denmark) ; Occurrence of L. monocyto-
genes in human faeces; epidemiological and pathogenetic aspects*).

1 Main lecture. For main lectures 20 minutes and for short communications 10
minutes time is available.

Het mond- en klauwzeer onder varkens houdt in het oosten van het land hardnekkiger
stand dan werd verwacht.

Vooral in Overijssel steeg het aantal besmette bedrijven over de laatste week van
maart aanzienlijk.

Bedroeg het aantal gevallen in deze provincie over de week van 17 tot en met 23
maart 9, de week van 24 tot en met 30 maart telde 36 gevallen, eenzelfde aantal als
over de tweede week van januari. Daarna liep het aantal geleidelijk terug tot 3 over
de week van 24 februari tot en met 2 maart, om vervolgens weer langzaam te stijgen
met voorlopig genoemde uitschieter over de week van 24 tot en met 30 maart.
In Gelderland bleef het aantal gevallen tot enkele beperkt. Over de week van 17
tot en met 23 maart werd geen enkel geval gemeld, in de week van 24 tot en met
30 maart kwamen 2 gevallen voor.

Utrecht had over deze weken respectievelijk 3 gevallen en 1 geval. De andere pro-
vincies bleven vrij.

Het totaal aantal gevallen van deze epizoötie is hierdoor gestegen tot 3.425, die als
volgt over de provincies zijn verdeeld:

Over de weken van 17 tot en met 23 en 24 tot en met 30 maart bedroeg het aantal
overgenomen dieren respectievelijk:
varkens 650 en

Het totaal aantal overgenomen dieren over de gehele epizoötie is hiermee gestegen tot:
234.884 varkens
3.496 runderen

waarvoor aan schadeloosstelling werd uitgekeerd een bedrag van ƒ 37.494.469,61.
Maatregelen verlengd.

Deze ontwikkeling heeft er mede toe geleid, dat dc Minister van Landbouw en
Visserij vooralsnog heeft besloten tot handhaving van de schorsing van de varkens-
markten en het verbod tot het houden van keuringen, tentoonstellingen e.d. van
varkens tot 16 april.

Zoals reeds in het vorige nummer werd gemeld, is met ingang van 16 maart het al-
gehele vervoersverbod voor varkens in het oosten en zuiden van het land vervallen.
In door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst aangewezen entgebieden voor
varkens, is tot 5 weken na aanwijzing een vervoersverbod voor varkens van kracht.
Per 1 april is een nieuw entgebied aangewezen in de provincie Overijssel, omvattende
de gemeenten Tubbergen, Ootmarsum, Denekamp, Weerselo en Oldenzaal.
Hier geldt derhalve tot 6 mei een vervoersverbod voor varkens. Bij de geleidelijke
hervatting van de uitvoer van Nederlands kalfsvlees naar Italië, is niet zoals in het
vorige nummer gemeld een waarborg nodig dat de dieren afkomstig zijn van bedrijven
die tenminste drie maanden, doch van bedrijven die tenminste vier maanden vrij zijn
van mond- en klauvraeer.

Een overzicht van het voorkomen van varkenspest in Nederland over het derde kwar-
taal 1965, vermeldt een landelijk totaal van 231 bedrijven waar deze ziekte werd
geconstateerd.

Hiervan waren 69 fokbedrijven, 93 mestbedrijven en 69 gemengde bedrijven, waarvan
in resp. 29, 54 en 35, totaal dus 118 gevallen, de infectiebron bekend was.
Het aantal bedrijven waar een totaal afslachtsysteem werd toegepast bedroeg 164,
met 11.490 dieren. Hiervan waren 48 fokbedrijven met 3.197 dieren, 65 mestbedrijven
met 4.962 dieren en 51 gemengde bedrijven met 3.331 dieren.

Het partieel afslachtsysteem werd toegepast op 61 bedrijven met 5.610 dieren. Deze
zijn als volgt onder te verdelen:

21 fokbedrijven met 966 dieren, 28 mestbedrijven met 3.228 dieren en 18 gemengde
bedrijven met 1.416 dieren.

Hiervan werden overgenomen 3.179 dieren en wel 760 van fokbedrijven, 1.331 van
mestbedrijven en 1.088 van gemengde bedrijven.

Gevaccineerd werden 2.212 dieren en wel 137 op fokbedrijven, 1.786 op mestbedrijven
en 289 op gemengde bedrijven.

Op 1 bedrijf waar na de partiële afslachting was geënt, moest na deze enting nog 1
dier worden overgenomen wegens aantasting door varkenspest. Het betrof een ge-
mengd bedrijf.

Op 19 maart is in Nederland aangekomen de heer Parnabolon Sitorus uit
Indonesië. De heer Sitorus is als dierenarts verbonden aan het Central Experi-
ment Station for Animal Husbandry, een overheidsinstituut te Bogor. Hij bekleedt
er de functie van hoofd van de afdeling vruchtbaarheid en kunstmatige inseminatie.
Met een fellowship van het bureau voor Internationale Technische Hulp zal de heer
Sitorus circa een half jaar werkzaam zijn op de afdeling Kunstmatige Inseminatie
en Fertiliteit Mannelijk Dier van de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht.
Na te zijn ontvangen op de Veeartsenijkundige Dienst van het Ministerie van Land-
bouw en Visserij heeft de heer Sitorus zijn intrek genomen te Utrecht, teneinde
aldaar zijn kennis van K.I. onder leiding van Prof. Dr. C. H. W. d e B o i s en Dr. J.
H e n d r i k s e, aan te vullen.

20—23, VlIIe Symposium ziekten van dierentuindieren, Leipzig, (pag. 1296
1965))

21, Groep K.L en Zootechniek K.N.M.v.D. Jaarvergadering, 10.00 uur,
LV.O. „Schoonoord", Zeist. (pag. 566)

26, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Klinische Avond, 20.00 uur. Kliniek In-
wendige Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht, (pag. 429)

27, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering 20.00 uur. Restaurant „Royal",
.Arnhem, (pag. 563)

2, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, Groep „Geschiedenis der
Diergeneeskunde". 3e Symposium, Hannover, (pag. 239)

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pa.g. 1504 (1965))

24, .Afd. Overijssel K.N.M.v.D. .Afdelingsvergadering, 20.00 uur, Ommen,
(pag. 429)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afdelingen
Noord-Brabant en Zeeland, 20.30 uur. Groothandelsgebouw, Rotterdam,
(pag. 499)

8—10, Veterinaire Week. Transitorium „de Uithof", (pag. 1496 (1965), 47,
194, 485)

18, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afd.
Friesland, 14.00 uur. (pag. 498)

13—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965), 556)

11 —18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
dering, Utrecht.

10, Negende Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst, Jaarbeurs restau-
rant, Utrecht, (pag. 494)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

1. Bij het Federal Department of Veterinary Research te Vom. De betrokkenen
kunnen aangesteld worden bij de Secties voor bacteriologie, virulogie, zootechniek
of onderwijs.

2. Bij het Ministry for Animal and Forest Resources in Noord Nigeria. De betrokke-
nen zullen als field-officer aangetrokken worden.

3. Bij de Universiteit van Ibadan. De betrokkenen zullen een specifiek research-
onderwerp aangewezen krijgen, met daarnaast een beperkte onderwijstaak.

Nadere inlichtingen bij Dr. D. Zwart, Instituut voor Tropische en Protozoaire
Ziekten, Biltstraat 172, Utrecht.

Van collega Y. H. Leeuwenburg, P.O. box 15, Waipu, New Zealand, ontving
het bureau het bericht dat bij de Otomatea Veterinary Club (Inc.) en verschillende
andere clubs vacatures aanwezig zijn, te vervullen door pas afgestudeerde dierenartsen
of dierenartsen die reeds enige jaren zijn afgestudeerd.

Bij de Otomatea Veterinary Club is een bijna nieuw huis beschikbaar tegen lage
huur. De salarissen zijn landelijk geregeld, voor extra werk wordt extra betaald.
Autokosten worden per mijl vergoed; de aankoop van een auto kan met Clubsubsidic
geschieden. De reiskosten voor het gezin naar Nieuw Zeeland worden betaald door
de Veterinary Services Council.

Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij de Agricultural Adviser of the High Com-
missioner of New Zealand, New Zealand House, London; met welke instantie een
onderhoud dient plaats te hebben.

Vanzelfsprekend kan men ook nadere gegevens verkrijgen bij collega Leeuwen-
burg zelf, die over uitgebreide inlichtingen beschikt.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 17 februari 1966 te Groningen.
Te ± 20.15 uur opent de voorzitter de vergadering. Hij heet naast de aanwezige leden
(helaas minder dan gebruikelijk, n.1. 22) de beide sprekers van hedenavond en de
vertegenwoordigers van de afdeling Friesland, de collegae Talsma en Zegers,
welkom.

De notulen van de vorige en dc buitengewone ledenvergadering worden onveranderd
goedgekeurd. Wel wordt door enkele aanwezigen nog een vraag erover gesteld of een
opmerking gemaakt.

Bij de ingekomen stukken bevindt zich o.a. een schrijven van de Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, zijnde een antwoord op het door het afdelingsbestuur aan
hem gerichte schrijven met betrekking tot de genomen maatregelen ten aanzien van
het mond- en klauwzeer.

In aansluiting hierop doet de voorzitter hierover nadere mededehngen. Hij geeft
o.m. een verslag van een met de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst plaats-
gehad hebbend onderhoud.

Hierna is het woord aan Ir. Th. Zwart, rijksveeteehconsulent in de provincie
Groningen, en de heer W. d e J o n g, directeur van de Goöp. Zuivelfabriek „Zuidelijk-
Westerkwartier" te Marum, die na elkaar spreken over de foktechnische resp. eco-
nomische aspecten van de uitbetaling van de melk naar eiwitgehalte.
Eerstgenoemde begint met het geven van een kort historisch overzicht van het eiwit-
onderzoek. De erfelijkheidsgraad blijkt, evenals die van vet, 0,70% te bedragen. Er
is dus foktechnisch wel perspectief. Aan de hand van een overzichtelijke tabel worden
de resultaten van het eiwit- èn vetgehalteonderzoek van 1958 tot 1965 besproken.
Bij verkoop van vee wordt vrijwel niet naar eiwit gevraagd, hetgeen de animo om
met het onderzoek door te gaan, niet bevordert, temeer waar dit onderzoek bepaalde
kosten met zich mee brengt. Het zou zeker wenselijk zijn indien, b.v. door financiële
stimulansen, aan deze materie meer aandacht werd geschonken.

De heer W. de Jong geeft vervolgens schematisch weer hoe de melkprijs eigenlijk
is opgebouwd en vergelijkt de verschillende E.E.G.-landen met elkaar. De boter moet
eigenlijk meer kosten, wil het uitkunnen (Nw. Zeeland krijgt ƒ 2,50/kg). Hierna
gaat hij voor de verschillende zuivelproducten als b.v. koffiemelk en kaas in op de
consequenties van een (denkbeeldig) verkregen stijging van het eiwitgehalte.
Hij eindigt zijn betoog met de mededeling, dat hij uitbetaling naar eiwitgehalte zeer
reëel vindt, ja zelfs met genoegen zou doen (zijn fabriek maakt namelijk veel kaas,
heeft dus belang bij eiwit), mits alle andere fabrieken het ook maar deden!
Zuiver uit concurrentie-overwegingen blijft deze betaling momenteel dus achterwege.
Het argument: „eiwit is gezonder dan vet", zoals men zo vaak hoort, wil spreker als
zijnde van niet zakelijke aard buiten beschouwing laten.

Op deze voordrachten volgt een interessante discussie, waarbij enkele leden de vraag
opwerpen of het niet gewenst zou zijn dat de dierenartsen hun stem laten horen hier-
over in positieve zin, d.w.z. pro uitbetaling naar eiwitgehalte. Hiervoor zijn anderen
echter nog wat huiverig. Het betreft hier een economische kwestie met vele facetten,
die wij misschien niet alle overzien.

Voorzitter dankt beide sprekers tenslotte voor het houden van de lezingen en over-
handigt elk een boekenbon. De overige programmapunten worden hierna snel af-
gewerkt. Zo brengen secretaris en penningmeester hun jaarverslag uit, welke geen
aanleiding geven tot het maken van op- of aanmerkingen.

De kascommissie bestaande uit de collegae Kooke en Rozeman brengt bij monde
van eerstgenoemde verslag uit van het gevoerde financiële beleid, hetwelk alle lof
verdient.

Bij de rondvraag houdt het mond- en klauwzeer en hetgeen zich daarom heeft
afgespeeld velen bezig.

Niettemin is voorzitter in staat om klokslag twaalf deze vergadering te sluiten.

De Afdehng Gelderland houdt op woensdag 27 april a.s. om 20.00 uur een vergade-
ring in Restaurant Royal te Arnhem; zulks ter bespreking van het Mantelcontract.

Kort verslag van de gewone ledenvergadering, gehouden op 17 maart 1966 te
Tilburg.

Om 8.15 uur opent de Voorzitter de vergadering met een hartelijk welkomstwoord
aan alle aanwezigen. Collega A. J. v a n D o o r n uit Deventer is als gast aanwezig
om een toelichting te geven op het ontwerp Mantelcontract. Dertig leden wonen de
vergadering bij.

Bij de ingekomen stukken is een schrijven van een hd-practicus, waarin deze stelt het
niet juist te vinden, dat niet-practici aanwezig zijn bij de behandeling van het ontwerp
Mantelcontract.

Na ballotage worden de collegae I. Th. J. A. B e r t e 1 s te St. Anthonis, H. F. J. M.
van Heivoort te Moergestel, N. M. van H u 1 t c n te Waalwijk en J. J. van
Z u t V e n te Oss zonder tegenstemmen als lid van de Afdeling aangenomen.
Hierna brengt de penningmeester een keurig jaarverslag uit. Ook de secretaris doet
zijn best op zijn jaarverslag.

Als hoofdschotel komt dan de bespreking van het Mantelcontractontwerp aan de
orde. De Voorzitter begint met de mening van het Bestuur naar voren te brengen.
Als in art. 1,3b „na" overleg niet verandert in „in" overleg en in art. 8,3 het woord
„nadat" blijft gehandhaafd, het bestuur adviseert niet met dit contract in zee te
gaan. Liever geen contract, dan een slecht contract.

Collega vanDoorn tracht hierna aan te tonen, dat het voor een openbaar lichaam,
zoals het Landbouwschap is, onmogelijk is het „in" overleg te accepteren. Het
Schap is een verordenend lichaam en de Gezondheidsdienst een uitvoerend orgaan,
die de richtlijnen krijgt voorgeschoteld en ze uit moet voeren. „In overleg" is dan
ook niet acceptabel. Het hoogst haalbare was dat de zin: „in het belang van de dier-
ziektebestrijding" werd tussengevoegd. Economische belangen zouden het dus nooit
mogelijk kunnen maken, dat andere dan de practici in de georganiseerde dierziekte-
bestrijding worden betrokken.

Collega Hermans maakt snel duidelijk dat publiekrecht en privaatrecht ongelijke
grootheden zijn. Een Schap kan zich niet ongeordend verklaren. Dan breekt het zijn
eigen wezen af. Derhalve kan in het concept nooit staan „in" overleg, maar steeds
„na". Het is een wezenskenmerk van de P.B.O.

Maar veel gevaarlijker is de zinsnede: „in het belang van de dierziektebestrijding"
en de toevoeging dat economische belangen niet zwaar genoeg kunnen wegen om de
niet-practicus in te schakelen.

Want dierziektebestrijding is altijd een economische aangelegenheid. Wat is voor-
deliger?, het hebben van mond- en klauwzeer of het niet-hebben ervan?
Kan de boer de dierziektebestrijding niet opbrengen, dan de goedkoopste weg volgen.
Collega Van Doorn betoogt, dat het verstandig is, dat men een contract maakt
op een moment dat alles nog pais en vree is. Vooral met het oog op de toekomst:
meerdere collegae, andere werkzaamheden, andere Gezondheidsdirecties etc.
De vergadering voelt wel voor een goed contract (16 practici zijn ervoor), maar
niet voor hetgeen nu in ontwerp voor hen ligt.

De voorzitter uit zijn bezorgdheid over de gang van zaken als bijvoorbeeld 8 afdelingen
vóór zijn en twee tegen. Volgens collega Van Doorn moet de Algemene Verga-
dering beslissen. Het Hoofdbestuur zal zich dan ook wel terdege beraden, alvorens
ze het in de Algemene Vergadering brengt. Ook het reglement van Arbitrage zit de
leden niet lekker. Er moet een uitweg naar de burgerlijke rechter zijn. Het is wellicht
beter dat de Afdeling een goed contract maakt met de Brabantse Gezondheidsdienst.
Collega Van Doorn merkt tenslotte op dat hij niet aanwezig is om te overtuigen,
maar slechts om toelichting te geven en het Hoofdbestuur te informeren over hetgeen
leeft in deze Afdehng. Persoonlijk wil hij er toch op wijzen, dat de moeilijke problemen
zullen toenemen en het beter is zich nu, nu alles nog in vrede is, vast te leggen.
De voorzitter concludeert dat de Afdeling Noord-Brabant er niet voor voelt zich
aan dit contract te binden. Geen bezwaar tegen een contract, maar dan een goed.
En dit is, gezien de constellatie publiekrecht en privaatrecht blijkbaar niet haalbaar.
Hij dankt collega Van Doorn voor zijn komst en wenst hem succes met een
goed contract.

De kascommissie deelt mede, dat de boeken van de penningmeester in orde zijn
bevonden.

De rondvraag levert geen bijzonderheden op en om half twaalf sluit de voorzitter
de vergadering en wenst allen wel thuis.

Het aantal leden bedroeg op 1 januari 1965 120. Overleden zijn de collegae: Joan
A. J. M. Kirch, 25 augustus; J. H. Wilmink, 9 september; L. A. Bom, 7
december.

•Mieuwe leden: 18 maart: collegae P. J. M. M. v a n G u 1 i c k, P. J. J. A. S c h r ö-
d e r en J. P. G. Vermeer; 4 oktober: collegae J. G. J. W u 1 f f r a a t en G. H.
E. Dresen; 15 december: collegae M. J. N. den H a r t o g en W. J. H. V e r -
s t r a a 1 e n.

Op 27 juli vierden de collegae L. A. B o m te Den Haag, J o a n A, J. M. K i r c h
te Den Bosch en M. P. S w i n k e 1 s te Helmond hun gouden dierenartsjubileum.
De twee eerstgenoemden mochten helaas het einde van het jaar niet meer beleven.
De samenstelling van het bestuur was alsvolgt:
B. L. Thien, voorzitter;
E. E. Kemperman, vice-voorzitter:
J. W. A. Remmen, penningmeester;
J. G. M. Claessens, secretaris;
H. L. M. Houben, tweede secretaris.
In de decembervergadering werd wegens aftreden van collega B. L. Thien, voor-
zitter, een verkiezing gehouden. Bij deze verkiezing werd collega B. L. Thien met
vrijwel algemene stemmen herkozen als voorzitter.

Lid Algemeen Bestuur: collega F. A. M. Doppen. Deze was dit jaar aftredend en
niet herkiesbaar. In zijn plaats werd benoemd: collega E. E. K e m p e r m a n.
Lid Ereraad: collega J. J. Ooms.

Lid Tarievencommissie: collega H. van Swaay. Wegens verlaten van de praktijk
werd in de loop van 1965 zijn plaats ingenomen door collega C. J. O k k e r s e.
Vertegenwoordigers bij de Gezondheidsdienst: collega B. M. Bogaerts; collega
J. M. M. Goossens (Gezondheidsdienst voor Pluimvee); collega K. H. Her-
mans (Gezondheidsdienst voor Varkens).

Lid Landelijke Commissie Grote Huisdieren: collega J. M. W ij s m u 1 1 e r.
Afdelingsvergaderingen:

Er werden in 1965 vier gewone Algemene Ledenvergaderingen gehouden;
18 maart: 38 aanwezigen. Jaarverslag penningmeester en secretaris; lezing door coll.

Dr. A. Herschel over; De verzorging en ziekten van mestkalveren.
2 juni: 31 aanwezigen. Lezing coll. W. H. S m i t s en F. B o r n over: Hygiënische
maatregelen op de pluimveebedrijven en De bestrijding van C.R.D. bij pluimvee.
4 oktober: 39 aanwezigen. Lezing door coll. Dr. P. A. M. G u i n é e over: Enkele

aspecten van de bacteriële resistentie tegen antibiotica.
15 december; 40 aanwezigen. Lezing door Ir. C. S. Knottnerus over: De ont-
wikkeling van de landbouw-veehouderij in de E.E.G.
Op 22 april werd een feestelijk diner gegeven in Riche te Tilburg ter afsluiting
van de win tercampagne en als afscheid aan de aftredend voorzitter collega M.
K a r s e m e ij e r. Collega M. K a r s e m e ij e r en echtgenote waren dan ook de
Eregasten op het feest. Een 30-tal leden met hun dames woonde deze avond bij.
Collega J. J. Ooms was weer de geestelijke vader van de organisatie.
Het bestuur was verder in zijn geheel of gedeeltelijk aanwezig bij besprekingen met
het bestuur van de N.C.B. te Eindhoven en te Tilburg, bij een bespreking met belang-
hebbenden over het aleutian disease-vraagstuk te Arnhem, bij een zitting van de
beroepscommissie Gezondheidsdienst voor pluimvee te Zeist, bij de begrafenis van de

collegae Kirch en Wilmink, bij het veertig-jarig ambtsjubileum van collega
Dr. A. W. A. Bos bij meerdere bijeenkomsten, belegd door de Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst ter instructie van de practici aangaande het ringente;n van
varkens tegen mond- en klauwzeer. Op 17 maart vergaderde het bestuur miet het
bestuur van de Gezondheidsdienst.

Op 12 oktober en 24 november organiseerde de Afdehng met medewerking wan de
Gezondheidsdienst voor Dieren en de Gezondheidsdienst voor Pluimvee ee:n de-
monstratiemiddag betrekking hebbende op het pullorumonderzoek.
De Groep Practici van de Afdeling vergaderde enkele malen met lezingen over
kalverziekten en een lezing door collega T r u y e n over de Gezondheidsdiens t voor
Varkens. Het bestuur van de Groep onderging geen wijziging.

Het bezoek aan de Afdelingsvergadering was minder dan in 1964, maar beter
gespreid over de 4 vergaderingen. Géén top van 50 en géén dieptepunt van 1 4 aan-
wezigen. Gemiddeld bezocht 30% (v.j. 36%) de bijeenkomsten. Het feit, dat de groep
practici regelmatig bijeenkwamen heeft m.i. geen afbreuk gedaan aan het bezoek aan
de Afdelingsvergaderingen.

Mag ik besluiten met de wens, dat de .afdeling in 1966 met toenemend succes de
leden tot steun en voordeel zij en dat dit jaar voor de leden een tijdperk mag worden,
waarin ze in volle vrijheid de hun toevertrouwde kudde preventief of curatief met
succes kunnen behandelen.

De Groep houdt haar Jaarvergadering op 21 april a.s. om 10.00 uur in het I.V.O.
„Schoonoord" te Zeist, Driebergseweg lOd.

De agenda vermeldt vele huishoudelijke zaken en voorts 2 voordrachten, n.1. van
Ir. D. M i n k e m a over selectie in K.I.-verband en het invriezen van sperma in
tabletvorm, ingeleid door collega A. Rutgers.

Op 7 maart j.1. werd aan Prof. Seekles,
hoogleraar in dc Medisch-Veterinaire Chemie
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, het ere-
doctoraat in dc diergeneeskunde verleend door
de Universiteit van Madrid. Hiermede werd be-
vestigd, wat al op 22 april 1963 was besloten
en in de Spaanse bladen was gepubliceerd. Door
het overlijden van de toenmalige Rector Magni-
ficus moest de uitreiking, die in Spanje met zeer
grote plechtigheid, „more maiorum", geschiedt
naar een latere datum worden verschoven.
De plechtige investituur vond plaats op 7 maart,
de gedenkdag van Thomas van .Aquino, de
beschermheilige van dc studenten, en werd ge-
houden in een 16de eeuws kloosterachtig paleis
in .\\lcaU de Henares, een stad ± 30 km van
Madrid. In dit oude gebouw werd n.1. in 1517
door Kardinaal Cisneros, een van de leer-
meesters van Karei V, de Universitas Complu-
tensis gesticht, als liberale tegenhanger van de

reeds lang bestaande clericale universiteit van Salamanca. De Universitas Complu-
tensis is verhuisd naar Madrid, maar de .grote plechti.gheden vinden nog steeds in het
indrukwekkende oude gebouw plaats.

Het ere-doctoraat was verleend op voordracht van de Veterinaire Faculteit van
Madrid, de promotor van Prof. Seekles was Prof. C a r d a, hoogleraar in de
Alg. Ziektekunde, die in 1950 eni,ge tijd aan het Laboratorium voor Medisch-
Veterinaire Chemie werkzaam was.

Tijdens de plechtigheid reikte de Rector Magnificus, Prof. Gutierrez Rios,
de bul, toga en cappa, doctorshoed en doctorsring en tenslotte de witte handschoenen
„als symbool van zuiverheid" uit aan Prof. Seekles cn een drietal andere buiten-
landse hoogleraren, n.1. Prof. B r e s s o u uit Parijs, Prof. Bonadonna uit
Milaan en Prof. B r a u d e 1 eveneens uit Parijs. Prof. Seekles schaarde zich
hiermede in de rij van prominente geleerden, zoals Fleming, Waksman,
Tiselius, Butenandt e.a., die vóór hem het ere-doctoraat van dc Universiteit
van Madrid ontvingen.

De volgende dag stond Prof. Seekles een nieuwe plechtigheid te wachten. Bij zijn
aankomst in Madrid bleek n.1. dat men hem tevens had benoemd tot ere-professor
in de Faculteit der Diergeneeskunde. Door de decaan van de Faculteit werd hem
daarom op 8 maart de medaille overhandigd, behorende bij het ere-professoraat,
tijdens een plechtigheid in het Instituto de Biologia Animal te Madrid, bijgewoond
door hoogleraren en staf van de Faculteit der Diergeneeskunde.

Daarna sprak Prof. Seekles zijn inaugurele rede uit, getiteld „La sal de la tierra
matriz de la vida". Tijdens zijn verdere verblijf in Madrid had Prof. Seekles
vele vakgesprekken met diverse collegae.

De Nederlandse Ambassadeur in Madrid, Baron van Haersolte, gaf een
receptie ter ere van Prof. Seekles, waarop vele oude vrienden en bekenden hem
kwamen begroeten. Ook tijdens zijn verdere verblijf in Madrid ondervond Prof.
Seekles de zeer gewaardeerde medewerking van de Ambassade.
Zaterdag 12 maart arriveerde Prof. Seekles op Schiphol, tot zijn grote verrassing
daar begroet door de volledige staf van zijn laboratorium.

Reeds dit najaar keert Prof. Seekles naar Spanje terug om een internationaal
congres over dierlijke voeding bij te wonen en in aansluiting daarop in Madrid en
Córdoba, waar de Faculteit voor Diergeneeskunde van de Universiteit van Sevilla
is .gevestigd, enkele voordrachten te houden.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

P. J. de Drcu, van Foreestweg 107 A, Julianadorp (gem. Den Helder)
F. J. Koksma, Oude Gracht 326 bis A, Utrecht
J. Oosterbaan, Streekweg 173, Hoogkarspcl
S. dc Vries, Kruisstraat 24, Utrccht
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van dc Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde voor de collegae:

H. FI. Lensing, Vosseveldlaan 6, Soest
J. H. van Setten, Salomcdrccf 37, Utrecht
Het Hoofdbestuur heeft als kandidaatlid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangenomen de dier.gcneeskundige student:

Bergsma, C., Dordrecht, tel. gew. ^n 33 18 1 (privé), 36 32 1 (bur.). 88 en 164)
Diemont, Jr., Dr. A., Heelsum, huisnr. te wijzigen in 62. (172)

Fredcriks, H. H. J., van India naar Rome, c/o Dr. J. G. Rumeau, Animal Production
and Health, F.A.O., Viale delle Terme de Caracalla. (232)

Nie, G. J. van, van Hummelo naar Baak, Broekstraat 9, tel. (05754) 43 6, P., geass.

Oosterbaan, J., van Bilthoven naar Hoogkarspel, Streekweg 173, tel. (02286) 50 0
P., ass. bij D. de Vries te Westwoud. (inlassen 205)

Sluis, L van der, Leeuwarden, naar Bildtsestraat 44 aldaar, tel. (05100) 25 06 0.

Prof. Dr. J. Hoekstra te Zeist hoopt op 24 april het feit te herdenken dat hij 25 jaar
dierenarts is.

Der traditie getrouw zal de V.S.R. „de Solleysel" ook dit jaar weer een concours
hippique organiseren en wel op zaterdag 7 mei op het terrein de Lage Vuursche. Het
programma zal bestaan uit:

Inschrijvingsformulieren verkrijgbaar bij het ab-actiaat, Biltstraat 172 te Utrecht.
Via deze weg nodigen wij alle dierenartsen, die belangstelling voor de paardensport
hebben uit om op deze dag aanwezig te zijn en indien mogelijk actief deel te nemen.
Hopend u in grote getale te mogen begroeten, tekent met gevoelens van hoogachting

Al naar gelang de aard van het geval
geeft men het dier 1 Kapsule in het
nniddageten of 20 cc oraal met water
verdund, eventueel door het eten, of

§evaarlijke bloedingen,
ij grootvee de 2- of 3-voudige dosis.
In enkele minuten staat de bloeding.
De wonden genezen sneller.
Goede verdragelijkheid en atoxisch.
De moderne eerste hulp in de
Diergeneeskunde.

^ ROTTERDAMSE TELECOMMUNICATIE- S
» MAATSCHAPPIJ N.V. DELFTSESTRAAT17 g
I ROTTERDAM-TELEFOON: 010-13.49.15* Si

De invloed van furazolidon op slachtkuikens bij
voedering van rantsoenen die amprolium of
zoalene bevatten*!

The effect of furazolidone on broiler chickens fed
rations containing amprolium or zoalene

In een tweetal groeiproeven met slachtkuikens werd waargenomen, dal
continue verstrekking van 0.040% furazolidon in het rantsoen een ver-
minderde gewichtstoeneming veroorzaakte (Van Stratum en Feron,
1966). Werd bovendien in het voeder 0.0125% zoalene verstrekt, dan was
de groeivertraging veel sterker, hoewel 0.0125% zoalene alléén de groei
niet merkbaar beïnvloedde. Eenzelfde concentratie amprolium in het
rantsoen had geen invloed op de groeivertragende werking van furazolidon.
Tijdens voornoemde groeiproeven werd een aantal intoxicatieverschijn-
selen waargenomen. De klinische symptomen van de vergiftiging en de
macro- en microscopisch waargenomen pathologische veranderingen van
diverse organen vormen het onderwerp van deze publikatie.

Gedurende de groeiproeven werden de kuikens regelmatig gecontroleerd
op afwijkingen. Dieren die in de tweede helft van de proef doodgingen,
werden macroscopisch onderzocht op pathologische veranderingen. Van
een aantal organen werd materiaal verzameld voor microscopisch ondei-
zoek.

■Aan het eind van het experiment werden van de controlegroep, de groepen
op furazolidon, amprolium furazolidon en zoalene furazolidon (dit
zijn resp. dc groepen 1, 4, 5 en 6 uit de voorgaande publikatie) een aantal
dieren, waaronder de kuikens met klinische symptomen, door decapitatie
gedood en macroscopisch onderzocht. Uit de eerste proefserie werden 10.
uit de tweede proefserie 5 dieren per groep genomen. Telkens werd van 5
dieren per groep materiaal verzameld voor microscopisch onderzoek van
hart, lever, milt, nier en hersenen. Dr organen werden gefixeerd in een
4% neutrale formaldehyde oplossing en bewerkt tot paraffinecoupes, 5 /.(
dik, die gekleurd werden met hemaluin-floxine-saffraan.

*) Dit onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met Merck Sharp & Dohme
Nederland N.V. te Haarlem.
**) Drs. V. J. Feron en Drs. P. G. C. van Stratum; Centraal Instituut voor Voedings-
onderzoek T.N.O.: Utrechtseweg 48, Zeist.

afwijkingen en de kuikengroepen waarin de afwijkingen voorkwamen, kun-
nen de waargenomen afwijkingen worden verdeeld in drie groepen:

Het verschijnsel „kromme nek" kan als volgt worden omschreven: de kop
en nek zijn sterk — soms tot bijna tussen de poten — naar beneden
gebogen. Wordt de aandacht van het dier getrokken door iets dat zich
boven de kop bevindt, dan worden kop en nek zijwaarts gedraaid en kijkt
het dier schuin naar boven.

Het verschijnsel „kromme nek" werd alleen in de proefgroep op zoalene
furazolidon aangetroffen; in de eerste proefserie voor het eerst na 13
dagen, in de tweede proefserie na 9 dagen. Tabel 1 geeft een overzicht van
het aantal dieren met „kromme nek". In beide proefseries bleek na onge-
veer twee weken een maximum op tc treden. Daarna nam het aantal
kuikens met „kromme nek" geleidelijk af.

Aantal kuikens met de afwijking „kromme nek" in de proefgroep
op 0.040% furazolidon -f 0.0125% zoalene.

Het verschijnsel bleek niet steeds bij dezelfde kuikens voor te komen en
niet van gelijke duur te zijn. In de eerste proefserie werd het verschijnsel
„kromme nek" in totaal bij 11 van de 30 dieren, in de tweede proefserie
bij 21 van de 30 dieren geconstateerd.

In de eerste proefserie werden soms bij de kuikens lichte evenwichtsstoor-
nissen gezien. Na opjagen werden bij sommige dieren snelle ongecoördi-
neerde voor- en achterwaartse bewegingen waargenomen.
Naar aanleiding van de waarnemingen van Litjens et al. (1965) werd
in de tweede proefserie uitvoerig aandacht besteed aan de evenwichtsstooi-
nissen, die als volgt omschreven kunnen worden, (zie ook foto 2).

Worden de kuikens met de hand enkele malen 180° om hun lengte- of
dwarsas gedraaid en neergelegd, dan zijn de dieren niet onmiddellijk in
staat om op te staan en weg te lopen. Meestal blijven ze enige tijd opzij of
achterover liggen met de poten en vleugels uitgespreid. De bewegingen
van de extremiteiten missen de normale coördinatie. Na enige minuten
rust kunnen de dieren weer normaal staan en lopen.

Evenwichtsstoornissen traden voornamelijk op bij dieren die het verschijn-
sel „kromme nek" vertoonden of eerder vertoond hadden. Uit tabel 2
blijkt, dat de meeste dieren met evenwichtsstoornissen gevonden werden
in de groep op zoalene -f furazolidon na 28 dagen. Ook in de groep op
amprolium furazolidon werd de afwijking gezien, zij het bij een geringer
aantal dieren. De intensiteit van de verschijnselen was in de groep op am-
prolium -I- fuzarolidon eveneens duidelijk geringer dan in de groep op
zoalene -f- furazolidon.

Na 28 dagen werden enkele kuikens die het verschijnsel in ernstige mate
vertoonden, opgeofferd voor macro- en microscopisch onderzoek. Bij de
resterende dieren verdwenen de symptomen geleidelijk.

Het verschijnsel „gespannen buik" kan als volgt omschreven worden: hel
dier is suf, de veren zijn opgezet. Het sterk gespannen abdomen fluctueert
bij palpatie. Vaak treedt enkele dagen na het begin van de verschijnselen
de dood in.

In de eerste proefserie ging reeds na 19 dagen één kuiken dood, waaibij
de bovenstaande verschijnselen werden opgemerkt. Daarna succurnbeerdcn
in de groepen op furazolidon, op amprolium furazolidon en op zoalene
furazolidon nog 13 kuikens onder soortgelijke symptomen, terwijl aan
het einde van de proef nog 5 levende dieren met „gespannen buik" werden
aangetroffen.

In de tweede proefserie ging slechts één dier dood en wel in de groep op
zoalene furazolidon na 41 dagen. Aan het einde van deze proef werden
nog drie dieren met „gespannen buik" aangetroffen.

Tabel 3 geeft een overzicht van de aantallen dieren die het verschijnsel
„gespannen buik" vertoonden. In de eerste proefserie kwam de afwijking
voor in alle groepen die furazolidon in het rantsoen verstrekt kregen; in
de groep op zoalene furazolidon iets méér dan in de twee overige
groepen.

In de tweede proefserie werden alleen in de groep op zoalene fura-
zolidon gevallen van „gespannen buik" aangetroffen.

Bij het macroscopisch ondei-zoek van 6 kuikens die de 28e dag ernstige
evenwichtsstoornissen vertoonden (3 kuikens hadden ook een „kromme
nek"), werden geen patholoog-anatomische veranderingen waargenomen.

Ook bij het microscopisch onderzoek van hersenen en ruggemerg werden
geen afwijkingen gevonden.

Bij het macroscopisch onderzoek van de dieren met „gespannen buik"
werden — zowel in de eerste als in de tweede proefserie — de volgende
pathologische veranderingen gevonden (zie ook foto\'s 3 en 4).

Milt en hart van een normaal kuiken (links), kleine bleke milt en gedilateerd hart
van een kuiken met het verschijnsel „gespannen buik" (rechts).

Lever van een normaal kuiken (links), gedeformeerde, deels met bindweefsel bedekte
lever van een kuiken met het verschijnsel „gespannen buik" (rechts).

De kuikens waren mager en hadden een opgezette, gespannen buik, die
bij palpatie fluctueerde. Bij openen van het abdomen stroomde nagenoeg
helder, lichtgeel vocht naar buiten, dat afkomstig bleek te zijn uit de
voorste en achterste lichaamsholte. Bij een aantal dieren werden voorna-
melijk rond de lever en tussen de darmlissen heldergele, gelatineuze massa\'s
aangetroffen. In de thoracale luchtzakken en in de pericardholte was
meestal een geringe hoeveelheid heldergeel vocht aanwezig.
Het hart was gedilateerd; in enkele gevallen tot de grootte van een kippe-
ei. De sterkste dilatade vertoonden de rechter ventrikel en het rechter
atrium; meestal was ook de linker harthelft verwijd. De trabeculae carneac
waren afgeplat.

De lever was bleek en bol, voelde vast aan en had sterk afgeronde randen.
Vaak was het oppervlak nagenoeg geheel bedekt met een witte, glanzende,
stevige substantie. In enkele gevallen waren verklevingen of adhesies met
de verschillende longitudinale septa en met het septum posthepaticum aan-
wezig.

Bij het microscopisch onderzoek werd in het myocard een focale fibröse ge-
vonden met voornamelijk in deze gebiedjes gedegenereerde hartspiervezels
(gezwollen vezels met grote, blazige kernen). Soms werden in de hartspier
lymfocytaire infiltraatjes waargenomen. Bij een aantal kuikens waren een
gering aantal acidofiele granulocyten tussen de hartspiervezels aanwezig.
In enkele gevallen was het epicard fibreus verdikt.

De lever vertoonde steeds een polymorf kernbeeld, diffuus door de lever
verspreid voorkomende necrotische parenchymcellen en proliferatie van gal-
gangepitheel. Soms werd een centrolobulaire necrose gevonden. Vaak wa-
ren de sinusoïden verwijd en werd een matige periportale fibröse gezien.
Bij een aantal levers was het kapsel fibreus verdikt, terwijl in een aantal
andere gevallen een fibrineuze perihepatitis aanwezig was.
In de milt werd een geringe tot sterke reductie van de lymffollikels waar-
genomen. In de nier en hersenen werden geen afwijkingen gevonden.

Ook bij het macroscopisch onderzoek van de dieren op furazolidon, ampro-
lium -f furazolidon en zoalene -f furazolidon, die aan het eind van de
proeven klinisch normaal waren, werden pathologische veranderingen ge-
vonden. Een afronding en geringe dilatatie van het hart kwam voor bij ca.
80% van deze dieren in de eerste proefserie en bij ca. 60% in de tweede
proefserie. Bij sommige kuikens was de lever licht gezwollen.
Het microscopisch onderzoek van nier, milt en hersenen van de klinisch
normale kuikens liet geen afwijkingen zien. In de hartspier werden wis-
selende hoeveelheden gedegenereerde spiervezels, gepaard gaande met een
focale bindweefseltoeneming, gevonden.

De lever vertoonde geringe tot matige proliferatie van galgangepitheel en
diffuus optredend verval van parenchymcellen.

Het verschijnsel „kromme nek" werd in beide proefseries op ongeveer het-
zelfde tijdstip en in ongeveer dezelfde mate geconstateerd. De evenwichts-

stoornissen, waarop alleen in de tweede proefserie speciaal werd gelet, ble-
ken op een later tijdstip tot uiting te komen maar ook op een later tijdstip
nog aanwezig te zijn dan het „kromme nek"-verschijnsel. Daar echter de
evenwichtsstoornissen voornamelijk gevonden werden bij dieren die het ver-
schijnsel „kromme nek" vertoonden of eerder vertoond hadden, lijkt het
verantwoord om beide verschijnselen in één intoxicatiesyndroom van waar-
schijnlijk neurologische aard te vatten.

De vermelde afwijkingen komen nagenoeg overeen met de neurologische
verschijnselen die door Brion et al. (1963) en door Bigland et al.
(1963) worden beschreven bij kuikens die alleen zoalene in het rantsoen
verstrekt kregen. De hoeveelheden zoalene waarbij deze auteurs vergifti-
gingsverschijnselen vonden, waren echter vier- tot zevenmaal groter dan
die in de hier beschreven experimenten. Het feit, dat een hoge dosis zoalene
dezelfde verschijnselen bij slachtkuikens kan opwekken als een „normale"
concentratie zoalene (0.0125%) in combinatie met een therapeutische
dosis furazolidon (0.040%), wijst er op dat de aanwezigheid van furazoli-
don in het rantsoen de gevoeligheid van kuikens voor zoalene ten aanzien
van de genoemde intoxicatieverschijnselen verhoogt. Opmerkelijk is het
verdwijnen van de neurologische verschijnselen, hoewel de preparaten on-
verminderd in het voeder aanwezig blijven. Mogelijk is de verhoogde ge-
voeligheid voor zoalene slechts van tijdelijke aard. Men kan hier denken
aan een samenhang met de leeftijd van het dier, of aan het op gang komen
van een desintoxicatiemechanisme.

Uit het feit, dat bij de tweede proefserie in de groep op amprolium -f fu-
razolidon ook een aantal dieren met evenwichtsstoornissen gevonden werd,
blijkt dat na verstrekking van amprolium bij aanwezigheid van furazolidon
in het rantsoen neurologische afwijkingen kunnen optreden. Ook Litjens
et al. (1965) maken gewag van één kuiken dat evenwichtsstoornissen ver-
toonde na toediening van amprolium furazolidon in het voeder.

Het verschijnsel „gespannen buik", dat niet gecorreleerd bleek te zijn met
het optreden van „kromme nek" of evenwichtsstoornissen, werd geconsta-
teerd in alle proefgroepen die furazolidon verstrekt kregen. Hieruit volgt,
dat het effect het gevolg is van de continue verstrekking van furazolidon.
Deze bevinding bevestigt volledig de waarnemingen van Harwood et
al. (1958). Deze auteurs constateerden bij slachtkuikens die gedurende 4
weken een rantsoen met 0.0512% furazolidon verstrekt hadden gekregen,
een mortaliteit van 30% en bij een aantal dieren een ernstige ascites.
Kon in de eerste proefserie de bevinding dat het grootste aantal kuikens
met „gespannen buik" in de groep op zoalene -f- furazolidon gevonden
werd, als toevallig beschouwd worden, het feit dat in de tweede proefserie
uitsluitend in de groep op zoalene furazolidon kuikens met een ernstige,
khnisch waarneembare ascites voorkwamen, is een aanwijzing dat toevoe-
ging van zoalene aan het rantsoen de werking van furazolidon ten aanzien
van het verschijnsel „gespannen buik" kan versterken.
De bij de kuikens met „gespannen buik" aanwezige hartdilatatie, gepaard
gaande met ascites, wijst op een hartinsufficiëntie. De gedegenereerde hart-
spiervezels en de focale fibrosis cordis duiden op de aanwezigheid van een
cytotoxisch agens, dat echter niet alleen de hartspier, maar ook de
lever blijkt aan te tasten, gezien de daarin geconstateerde pathologische

veranderingen. Ook de reductie van de lymffollikels in de milt kan een
gevolg zijn van de directe aantasting van het lymfatisch apparaat.

De auteurs danken Drs. J. B. L i t j e n s, dierenarts bij de Stiehdng Gezondheidsdienst
voor Dieren in Limburg te Heythuysen, voor de verleende medewerking bij de
klinische beoordeling van de kuikens.

1. Bij slachthaantjes die een rantsoen met 0.0125% zoalene 0.040% furazolidon
kregen, trad na ca. 10 dagen de afwijking „kromme nek" op, na enige tijd
meestal gevolgd door evenwichtsstoornissen.

De verschijnselen verdwenen spontaan, ook wanneer de verstrekking van de
preparaten werd voortgezet.

2. „Kromme nek" en evenwichtsstoornissen waren onderling gecorreleerd; beide
verschijnselen kunnen worden opgevat als één neurologisch intoxicatiesyndroom,
veroorzaakt door een verhoging van de gevoeligheid voor zoalene onder invloed
van furazolidon.

3. Bij voedering van 0.0125% amprolium 0.040% furazolidon werden lichte
evenwichtsstoornissen geconstateerd.

4. Bij continue verstrekking van 0.040% furazolidon in het rantsoen trad het ver-
schijnsel „gespannen buik" op. De aanwezigheid van zoalene in het rantsoen
versterkte dit intoxicatieverschijnsel.

1. Young male broiler chickens fed a ration containing zoalene (125 p.p.m.)
furazolidone (400 p.p.m.) exhibited the intoxication phenomenon „crooked neck".
The symptoms occurred at about ten days and thereafter. Mostly they were
followed by locomotion disturbances.

The phenomena disappeared spontaneously, even if the administration of the
preparations was continued.

2. „Crooked neck" and locomotion disturbances were correlated with each other;
they are supposed to belong to one neurological intoxication syndrome, caused by
an increased sensitivity to zoalene under influence of furazolidone.

3. Feeding a ration with 125 p.p.m. amprolium 400 p.p.m. furazolidone caused
slight locomotion disturbances.

4. Continuous feeding of 400 p.p.m. furazolidone in the ration resulted in the
phenomenon called „swollen abdomen" (ascites). The presence of zoalene in the
ration enhanced this intoxication phenomenon.

1. Un phénomène d\'intoxication, nommé „cou courbé" a été observé chez des
coquelets après affourragement d\'un régime contenant 0.0125\'% de zoalène -f
0.040% de furazolidon. Le plus souvent „cou courbé", parraissant à un âge de
dix jours, est suivi par des perturbations de l\'équilibre. Tous les deux phénomènes
disparaissent, même en continuant l\'administration des deux substances.

2. „Cou courbé" et perturbations d\'équilibre se tiennent. On suppose que les deux
phénomènes font partie d\'un syndrome d\'intoxication neurologique, causé par une
sensibilité pour zoalène augmentée sous l\'influence de furazolidon.

3. L\'affourragement d\'un régime contenant 0.0125% d\'amprolium 0.040% de
furazolidon n\'emporte que des perturbations faibles de l\'équilibre.

4. L\'administration continuelle de 0.040% de furazolidon au ration emporte un
„ventre balloné" (ascites). La présence de zoalène dans le régime intensifie ce
phénomène d\'intoxication.

1. Bei jungen Masthähnchen gefüttert mit einer Ration die 0,0125% Zoalene
0.040% Furazolidon enthielt, trat ab ungefähr 10 Tagen ein sogenannter
„Krummer Hals" ein, meistens nach einiger Zeit gefolgt von Gleichgewichtszer-
störungen.

Die Erscheinungen erlischen spontan, eben wenn die Verabreichung der Präpara-
ten kontinuiert wurde.

2. „Krummer Hals" und Gleichgewichtszerstörungen waren mit einander korreliert;
beide Erscheinungen gehören zu demselben neurologischen Vergiftungssyndrom,
verursacht von einer Erhöhung der Empfindlichkeit für Zoalene unter dem
Einfluss von Furazolidon.

3. Bei Verfütterung von 0.0125% Amprolium kombiniert mit 0.040% Furazolidon
wurden leichte Gleichgewichtszerstörungen festgestellt.

4. Kontinuierliches Futtern einer Ration mit 0.040% Furazohdon erzeugte soge-
nannten „Gespannter Bauch" (Ascites). Die Anwesenheit von Zoalene im Futter
verstärkte diese Vergiftungserscheinung.

1. En pollitos de engorde, los cuales fueron alimentados con una racion que tenia
0,0125% de zoalene plus 0,040% de furazolidon aparecio despues mas o menos
10 dias la anomalia „torticohs", despues algo tiempo casi siempre acompanada por
estorbos del equilibrio. Estos fenómenos desaparacieron espontâneo, tambien
cuando se continuo la aplicacion de estos medicamentos.

2. Habia una relacion reciproca entre „torticolis" y estorbos del equihbrio, ambas
anomalias se entienden como, una sola sindroma de una intoxicacion neurologica,
causada por un aumento de la sensiblidad por el zoalene baja la influencia de
furazolidon.

3. Cuando se aplico 0,0125% de amprolium plus 0,040% de furazolidon al alimento,
se constato estorbos del equilibrio ligeros.

4. Si se aplico continuo 0,040% de furazolidon al alimento, aparecio la anomalia
„barriga aprieta". La presencia de zoalene en la racion agravo esta anomalia.

B i g 1 a n d, C. H., H o w e 1 1, J. and D a M a s s a, A. J. : Zoalene toxicity in broiler
chickens. Av. Dis., 7, 471, (1963).

B r i o n, A., Fontaine, M. et Fontaine, M. P. : Intoxication de volailles par
le Dinitro-ortho-toluamide (D.O.T.). Bul. Acad. Vét., 26, 369, (1963).

H ar wo od, P. D., Stünz, D. J. and Wolfgang, R. W.: The efficacy of
furazolidone as a coccidiostat against Eineria Tenella and Eineria Necatrix. Proc.
2nd Nat. Symp. on Nitrofurane in Agriculture, 107, Athens, Georgia (1958).

L i t j e n s, J. B., Hendrickx, J. J. M. en G o m m a n s, J. H. : Vergiftigings-
verschijnselen bij slachtkuikens tengevolge van de combinade 3,5-dinitro-ortho-
toluamide (d.o.t.) en furazohdonum. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 862, (1965).

Stratum, P. G. C. van en F\' e r o n, V. J. : De invloed van furazolidon op
slachtkuikens bij voedering van rantsoenen die amprolium of zoalene bevatten. I.
Groei en voederconversie bij continue verstrekking gedurende 6 weken. Tijdschr.
Diergeneesk., 91, 532, (1966).

Further information on the sodium requirement and
sodium supply of lactating cows

Instituut voor Biologisch en Scheikundig Onderzoek van
Landbouwgewassen, Wageningen.

In aansluiting op de gegevens over de natriumbehoefte van melkkoeien die
in de laatste jaren uit een groot aantal kortdurende balansproeven werden
verkregen (Kemp, 1964), werd van oktober 1964 tot mei 1965 een
onderzoek uitgevoerd met tien hoogproduktieve melkkoeien. Het doel hier-
van was het toetsen en uitbreiden van de eerder verkregen gegevens ovei
een langere periode.

a. De opname aan natrium en andere minerale bestanddelen in voeder en
drinkwater en de uitscheiding hiervan in de melk, de faeces en de urine.

b. De invloed van drie verschillende natriumniveaus in het rantsoen op
de voederopname, de wateropname, de urineproduktie, het lichaamsge-
wicht, de conditie van de dieren, de melkproduktie en het natrium- en
kaliumgehalte van speeksel, pensvocht en bloedserum (benadering van
de optimale behoefte).

c. De hoeveelheid natrium die bij een natriumdeficiënte voeding uit de
lichaamsvoorraad kan worden geput.

d. Het effect van het verstrekken van extra natrium aan natriumdeficiënte
dieren en de veranderingen die hierbij optreden in de onder a en b
genoemde criteria.

e. De invloed van verschillende natriumniveaus in het rantsoen op de
benutting van het voedermagnesium en op het magnesiumgehalte van
het bloedserum.

In deze publikatie zal alleen ingegaan worden op de natriumuitscheiding
met de urine bij de verschillende natriumniveaus, de hoeveelheid natrium
die uit de lichaamsvoorraad kan worden gebruikt en de samenstelling van
het speeksel en het pensvocht. Verder worden enkele aspecten van de kli-
nische verschijnselen ten gevolge van een tekort aan natrium in de voeding
in het kort vermeld. Het is niet mogelijk om alle bij dit onderzoek verza-
melde gegevens in één publikatie voor een tijdschrift samen te vatten, ter-
wijl bovendien de analyseresultaten van het voeder en van de faeces nog
niet gereed kwamen.

De voor deze proef gebruikte tien zwart-bonte melkkoeien waren vier tot
zeven jaar oud en normaal afgekalfd in de periode van einde september
tot einde november 1964. De proefdieren verkeerden in een goede gezond-

1 A. Kemp; wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Biologisch en
Scheikundig Onderzoek van Landbouwgewassen te Wageningen, Bomsesteeg
65-67.

Het rantsoen bestond uit hooi met een zeer laag natriumgehalte, n.1. onge-
veer 0,03% in de droge stof, aangevuld met pulp en krachtvoer waaraan
geen mineralenmengsel was toegevoegd. Het natriumgehalte van het op
deze wijze samengestelde rantsoen bedroeg op grond van voor de aanvang
van de proef en tijdens de proef regelmatig herhaalde bepalingen, ongeveer
0,05% in de droge stof. De rantsoenen werden gedurende de gehele proef
samengesteld uit dezelfde partijen voer aan de hand van de normen van
het Centraal Veevoeder Bureau. Tijdens de proef werden de rantsoenen
aangepast aan de veranderde melkproduktie van de dieren. Bij het samen-
stellen van de rantsoenen waarin krachtvoer zonder toevoeging van een
mineralenmengsel voorkwam, werd vooral gelet op de gehalten aan de
andere minerale bestanddelen dan het natrium, teneinde er zeker van te
zijn dat deze gehalten tenminste optimaal zouden zijn. Daar het calcium-
en het magnesiumgehalte mogelijk niet geheel aan deze eis zouden voldoen,
werd per dier per dag 60 gram MgCl2 en 60 gram CaCOs verstrekt.
Bovendien werd per dag 130 gram KCl gegeven, teneinde het kalium-
niveau van het totale rantsoen op een niveau te brengen overeenkomstig
het in de praktijkrantsoenen veel voorkomende. Dit laatste was o.i. aan te
bevelen juist door de invloed van het kalium op de natriumstofwisseling
van het dier. De hoeveelheden van deze extra verstrekte zouten die in het
krachtvoer werden gegeven, werden gelijktijdig herzien met de aanpassing
van het rantsoen aan de veranderde melkproduktie. Het extra kalium en
magnesium werd als chloride gegeven teneinde ook het chloorgehalte van
het rantsoen te brengen op een niveau waarbij zeker geen chloortekort zou
optreden.

Dit optrekken van het chloorniveau werd eveneens wenselijk geacht omdat
op 14 december drie groepen werden gevormd met een verschillende na-
triumopname door het verstrekken van extra keukenzout aan twee van de
drie groepen. Door het verhogen van het chloorgehalte van het rantsoen
bij alle dieren, mag aangenomen worden dat de in deze proef opgetreden
klinische verschijnselen bij de laag-natrium groep moeten worden toege-
schreven aan natriumtekort en niet aan een tekort van chloor. Vóór het
instellen van de drie groepen op 14 december werd vanaf 15 november
aan alle tien proefdieren een gelijke hoeveelheid keukenzout van 80 gram
per dier per dag extra verstrekt, waardoor het natriumgehalte van het
totale rantsoen op ongeveer 0,25% in de droge stof werd gebracht. Vanaf
14 december bleven de verstrekte hoeveelheden MgCl2, CaCOs en KGI
voor alle dieren uit de drie groepen gelijk, doch werd bij één groep het
extra verstrekte keukenzout weggelaten, aan één groep werd 38 gram
keukenzout per dier per dag extra gegeven en aan de derde groep 80 gram.
Deze drie groepen zullen in het vervolg worden aangeduid als groep L
(laag), groep M (midden) en groep H (hoog). Ter verkrijging van een
goed overzicht worden in tabel 1 de hoeveelheden zout vermeld welke
vanaf 15 november aan de drie groepen werden verstrekt.
De natriumgehalten van de rantsoenen van de drie groepen dieren be-
droegen respectievelijk ongeveer 0,05%, 0,14% en 0,25% in de droge stof.
Op grond van de bevindingen in voorgaande proefnemingen mocht nu
verwacht worden dat de dieren uit groep L niet in de natriumbehoefte
zouden kunnen voorzien, dat er bij groep M tenminste een evenwicht zou

zijn tussen opname en afgifte en dat de koeien van groep H een overschot
aan natrium in het voer zouden hebben. Het lage natriumniveau vs^erd bij
drie van de vier dieren ruim vier maanden lang gehandhaafd en bij één dier,
Agatha 3, drie maanden. Bij de groepen M en H werd het verschillende
natriumniveau ruim drie maanden aangehouden.

Op 6 jan. Syke vervangen door Stien. On 6 Jan. Syke replaced by Stien.
3) Van 21 april tot 28 april 220 g NaCl, vanaf 28 apr. weer 72 g NaCl per dag.

Aan het einde van deze perioden kregen alle dieren gedurende ongeveer
drie weken 110 gram extra NaCl per dier per dag. Doordat op de proefstal
van niet meer dan zes dieren tegelijk gescheiden faeces en urine kon
worden verzameld, moest het afsluiten van de proef in twee fasen ge-
schieden. De tijdelijke toediening van 220 gram NaCl per dag aan H koe
Hendrina 19 was slechts bedoeld om na te gaan of deze vergrote hoeveel-
heid ook in dezelfde verhouding en even snel na het begin van de toe-
diening met de urine zou worden uitgescheiden en of het lagere niveau
hierna zich weer even snel zou instellen.

Van de tien proefdieren waren twee van elke groep op de proefstal ge-
plaatst en de overige (twee van groep L, één van groep M en één van
groep H) in een andere stal, waar faeces en urine niet kwantitatief en ge-
scheiden konden worden veraameld. Deze laatste dieren ontvingen het-
zelfde rantsoen als de koeien van de proefstal en ook de toevoeging van
zouten was gelijk aan die van de dieren uit de overeenkomstige groepen
van de proefstal. Vóór het instellen van de verschillende natriumniveaus
op 14 december, werd bij de zes proefstaldieren een z.g. balansproef uitge-
voerd waarbij gescheiden faeces en urine kwantitatief werden verzameld
gedurende acht dagen, nl. van 6 tot 14 december. Op deze wijze werd zeer

nauwkeurig de uitgangstoestand vastgelegd van de natriumopname in
voeder en drinkwater en de uitscheiding in melk, urine en faeces. Na het
instellen van de natriumniveaus werd met het verzamelen van deze gege-
vens doorgegaan tot 26 december, zodat alle veranderingen in opname en
uitscheiding van dag tot dag konden worden gevolgd. Vervolgens werd bij
alle drie groepen op de proefstal tot aan het einde van de periode met ver-
schillende natriumverstrekking iedere maand een dergelijke balansproef
van acht dagen ingelast.

Vanaf het begin van de hieropvolgende afsluitperiode (zie tabel 1), werden
de veranderingen in opname en afgifte eveneens dagelijks vastgelegd tot de
natriumuitscheiding met de urine bij de natriumdeficiënte L koeien weer
een constant niveau had bereikt, wat op grond van eerdere balansproeven
normaal kon worden geacht. Verder werden als criteria voor het beëin-
digen van de proef gehanteerd de kalium- en natriumgehalten van het
speeksel, de hematokrietwaarden van het bloed en de mtussen weer nor-
maal geworden voederopname en melkproduktie. Deze wijze van werken
maakte het mogelijk een indruk te krijgen van de hoeveelheid natrium die
nodig was om de natriumvoorraad in het lichaam weer op peil te brengen
en dus ook van de verbruikte hoeveelheid. Deze laatste kon bovendien
worden benaderd uit de tussentijds uitgevoerde balansproeven.
Voor de wijze van uitvoering hiervan wordt verwezen naar een vroegere
publikatie (Kemp et al., 1961). De eindfase van de proef werd ook van
de vier niet op de proefstal geplaatste koeien vastgelegd, die hiertoe tijde-
lijk op de proefstal werden geplaatst. De waarnemingen over de voeder-
opname, de melkproduktie, het lichaamsgewicht, de kalium- en natrium-
gehalten van speeksel, bloed en pensvocht, de hematokrietwaarden en de
magnesiumgehalten van het bloed en de conditie van de proefdieren
werden bij alle tien dieren verricht.

Op 15 december moest een dier uit de proefstal worden vervangen wegens
speenbetrapping en op 6 januari een ander dier door een ernstiger wor-
dende stijfheid van de gewrichten. Hiervoor in de plaats kwamen dieren
uit de overeenkomstige groepen uit de praktijkstal die dus dezelfde voor-
geschiedenis hadden meegemaakt. In de groepen van de praktijkstal
werden twee nieuwe dieren ingepast. Dank zij het feit, dat er over reserve-
dieren kon worden beschikt en dat deze noodzakelijke vervanging aan het
begin van het onderzoek plaats vond, heeft dit weinig storend gewerkt op
het gehele verloop van de proef cn op de verkregen resultaten.

In de figuren 1 t/m 10 werden de gegevens verwerkt van ieder proefdier
afzonderlijk, over de uitscheiding aan natrium in de urine in grammen
per dag en de gehalten aan kalium en natrium van het speeksel gedurende
de gehele proefduur. Figuur 1 t/m 4 hebben betrekking op de L koeien,
figuur 5 t/m 7 op de M koeien en figuur 8 t/m 10 op de H koeien. Even-
eens werd hierin opgenomen of en in welke hoeveelheden extra natrium
werd gegeven. Bij beschouwing van deze figuren moet er rekening mee
worden gehouden dat de datum op de x-as in de linker gedeelten van de
figuren (links van de verticaal getrokken lijn) volgens een andere schaal-
verdeling werd uitgezet dan in de rechter gedeelten. Op deze manier kon-
den de gegevens over de gehele proefduur in de figuren worden opge-
nomen.

Bij de zes proefdieren waarbij vóór het instellen van de verschillende na-
triumniveaus op 14 december een balansproef werd uitgevoerd, bleek de
uitscheiding aan natrium met de urine per dag gemiddeld over acht dagen,
te variëren van ruim 10 tot ruim 26 gram per dag. Op deze grote ver-
schillen tussen de dieren kan hier niet verder worden ingegaan wegens
het nog ontbreken van de gegevens over het voer en de faeces. Uit de
hoogte van de natriumuitscheiding met de urine in deze periode kan echter
worden geconcludeerd dat vóór het instellen van de verschillende natrium-
niveaus alle dieren in een voldoende natriumtoestand verkeerden, (Kemp.
1964). Ook het natriumgehalte van het speeksel, zoals nog nader zal
worden besproken, peft aan dat geen natrium uit de lichaamsvoorraad
werd verbruikt of hieraan moest worden toegevoegd.

Na deze gelijke uitgangstoestand traden in de tweede balansperiode van
19 t/m 26 december aanzienlijk grotere verschillen in de natriumuitschei-
ding met de urine op ten gevolge van de intussen gerealiseerde verschillen
in de natriumopname. Deze verschillen duurden drie tot vier maanden
voort, totdat de eindfase van de proef begon (vertikale lijri in de figuren
1 t/m 10), waarbij alle dieren extra natrium kregen toegediend (tabel 1).
De L koeien vallen sterk op door een zeer lage natriumuitscheiding met
de urine. De laagste hoeveelheid die bij de twee proefstaldieren werd
waargenomen als gemiddelde van een achtdaagse periode bedroeg 0,19 g
natrium per dag (fig. 1 en 2). De hoogste waarde bij deze L koeien
durende deze periode bedroeg slechts ruim 0,50 g per dag. In vergelijking
met eerder gepubliceerde gegevens van kortdurende balansproeven, waarin
werd geconcludeerd dat bij een natriumuitscheiding met de urine van
minder dan 2,5 a 3 gram per dag de kans zeer groot is dat de natrium-
balans negatief zal zijn, mag uit de hier gesignaleerde natriumuitscheidirig
met de urine reeds besloten worden dat de voorziening met natrium in
deze periode onvoldoende is geweest om in de behoefte voor onderhoud en
produktie te voorzien (natriumgehalte van het rantsoen ongeveer 0,05%
in de droge stof). Zoals later zal blijken werd dit ook bevestigd in het ver-
bruiken van aanzienlijke hoeveelheden natrium uit de lichaamsvoorraad.
Voor de twee L koeien in de figuren 3 en 4 mogen dezelfde conclusies
gelden. Ook hier was de uitscheiding zeer laag en op een overeenkomstig
niveau als bij de beide eerste L koeien.

Bij de drie M koeien in figuur 5, 6 en 7 en bij de drie H koeien in figum-
8, 9 en 10 valt direct op dat overeenkomstig de verschillen in de natrium-
opname met het voer, de natriumuitscheiding met de urine bij de M koeien
belangrijk hoger is dan bij de L koeien en bij de H koeien het hoogst. Bij
de opzet van de proef was gepoogd de M koeien over zoveel voederna-
trium te laten beschikken (ongeveer 0,14% Na in de droge stof), dat de
natriumuitscheiding met de urine ongeveer 2,5 a 3 gram per dag zou be-
dragen en waarbij dus de natriumbalans in evenwicht zou zijn. Figuur 5, C
en ook 7 laten zien dat deze grens zeer goed benaderd werd, hoewel e.-
enige aanwijzingen zijn dat koe Stien (fig. 5) niet geheel in de natrium-
behoefte kon voorzien, wat blijkt uit het feit dat vooral aan het einde van
de natriumarme periode te weinig natrium met de urine werd uitgeschei-
den. Uit de samenstelling van het speeksel en de eveneens verderop te be-
spreken klinische verschijnselen kan worden afgeleid dat de natriumvoeding

m deze groep in de behoefte heeft voorzien. Dit was, zoals reeds te ver-
wachten was, ook het geval met de H koeien. De uitscheiding aan natrium
met de urine was bij deze dieren belangrijk hoger dan de grens waarbij
balansevenwicht zal optreden. In deze groep was er een overschot aan
voedernatrium, (natriumgehalte ongeveer 0,25% in de droge stof) dat
met de urine werd uitgescheiden. Bijzonder opvallend zijn wel de indi-
viduele verschillen in de uitscheiding aan natrium met de urine tussen
de koeien Grietje 4 in fig. 8 en Gretha 44 in fig. 9. Bij nagenoeg gelijke
natriumopname met het voer plus toevoeging was de uitscheiding aan na-
trium met de urine bij Gretha 44 steeds aanzienlijk hoger dan bij Grietje
4. Een gelijktijdige beschouwing met de gegevens over de uitscheiding met
de faeces en mogelijk met de melk zal hiervoor ongetwijfeld een verklaring
kunnen geven.

Alvorens de natriumuitscheiding met de urine tijdens de eindperiode te be-
spreken zal eerst de samenstelling van het speeksel bij de verschillende
groepen worden besproken (fig. 1 t/m 10, bovenste deel). De datuminde-
ling langs de x-ras is dezelfde als in het onderste deel van deze figuren,
terwijl op de y-as de gehalten aan kalium en natrium van het speeksel
staan aangegeven. De speekselmonsters werden meestal twee keer per dag
genomen (om 8 en om 18 uur) overeenkomstig de door Dobson et al.
(1960) ontwikkelde mehode, waarbij men het proefdier gedurende onge-
veer vijf minuten laat kauwen op een in de buurt van de speekselklier ge-
bracht schuimplastic sponsje ter grootte van ongeveer 4 bij 6 cm. Na uit-
knijpen van dit sponsje is voldoende speeksel verkregen voor een vlam-
fotometrische bepaling van kalium en natrium. De in het volgende vermelde
gehalten zijn meestal gemiddelde waarden van twee waarnemingen per
dag. Vóór het instellen van de verschillende natriumniveaus waren de na-
trmmgehalten van het speeksel ongeveer 3 tot 4 gram per liter en de ka-
liumgehalten ongeveer 0,25 gram per liter. Deze waarden zijn in overeen-
stemmmg met literatuurgegevens hierover, M c D o u g a 11 (1948) Den-
ton (1957), Kay (1960), Bailey (1961), D o b s o n (1963), B o 11 et
al. (1964). Overeenkomstig de natriumuitscheiding met de urine geeft ook
de samenstelling van het speeksel aan dat bij het begin van de proef de
dieren over voldoende voedernatrium beschikten. De verhouding Na/K in
het speeksel is ongeveer 20 tot 30, wat eveneens als normale waarde in de
hiervoor geciteerde literatuur wordt genoemd.

Tijdens de natriumarme periode van de L koeien daalden de natriumge-
halten van het speeksel regelmatig tot ongeveer eenderde van de normale
waarde terwijl de gehalten aan kalium sterk stegen. De verhouding Na/K
uitgedrukt in m.eq. per liter wijzigde zich hierdoor zeer sterk en veranderde
van 20--30 tot waarden in de buurt van 2. Het totaal van de som K -f Na
bleef bij deze verandering nagenoeg op hetzelfde niveau. Dat bij Agatha
3 het natriumgehalte van het speeksel daalde op overeenkomstige wijze als
bij de andere drie L koeien, doch het kaliumgehalte niet evenredig steeg,
moet waarschijnlijk als een abnormale afwijking worden geïnterpreteerd.
Sommige gegevens van dit dier moeten n.1. met enige reserve worden be-
schouwd daar er bij dit dier tijdens de proef moeilijkheden optraden door
ontstekingen aan hoeven en spronggewrichten. Vermoedelijk had dit niets
met natriumgebrek te maken, doch het dier heeft hiervan tijdelijk veel
hinder ondervonden, wat o.a. tot uitdrukking kwam in een verminderde

voederopname en een verlaagde melkprodukde. Daar het dier echter in
de meeste opzichten op gelijke wijze heeft gereageerd als de andere drie
L koeien besloten wij de bij dit dier verrichte waarnemingen toch te ver-
melden. In tegenstelhng tot de L koeien trad er bij de M en H koeien
gedurende de gehele proefduur geen wezenlijke verandering op in dc
samenstelling van het speeksel en vond er geen vervanging plaats van
natrium door kalium. Mogelijk trad bij de M koe Stien (fig. 5) enige ver-
andering in aan het einde van de eerste proefperiode op 23 maart. Dat dit
dier in vergelijking met de andere M koeien in deze periode weinig na-
trium met de urine uitscheidde zou hiermee in overeenstemming zijn.
Bij de onderlinge vergelijking van de gegevens der drie groepen komt zeer
duidelijk tot uitdrukking dat bij alle L koeien de zeer lage natriumuitschei-
ding met de urine steeds gepaard ging met een vervanging van natrium
in het speeksel door kalium en dat bij de hogere uitscheiding aan natrium
in de urine bij de M en H koeien deze vervanging geheel achterwege bleef.
Hieruit mag de conclusie worden getrokken dat de M en H koeien in tegen-
stelling tot de L koeien over voldoende voedernatrium beschikten om in
de behoefte te voorzien. Uit de onderzoekingen van Mc Donald, Go-
ding en Wright (1958) is gebleken dat bij een natriumtekort in de
voeding de produktie van aldosteron toeneemt onder invloed waarvan het
natrium wordt vervangen door kahum. Bij een voldoende natriumvoeding
blijft de samenstelling van het speeksel ongewijzigd. Deze verandering van
de samenstelling van het speeksel onder natriumdeficiëntie omstandigheden
werd bij weidende koeien nagegaan door Bolt et al. (1964), waarbij
eveneens de gehalten aan natrium in urinemonsters werden bepaald. De
conclusie was dat in de meeste gevallen bij verlaagde of lage natriumge-
halten van het speeksel ook lage natriumconcentrades in de urine werden
waargenomen, doch niet in alle gevallen. Hierbij moet echter bedacht
worden dat het natriumgehalte van willekeurig genomen monsters urine
een zeer onbetrouwbare maat is ter beoordeling van de natriumvoorziening
van het dier daar binnen een etmaal het natriumgehalte zeer sterk schom-
melt, welke variatie een factor 30 kan bedragen (Kemp, niet gepubli-
ceerde gegevens). De interpretatie van dergelijke gegevens wordt hierdoor
zeer moeilijk, wat in het bovenvermelde onderzoek van B o t t et al. (1964)
zeker een rol zal hebben gespeeld.

Nadat in het voorgaande de veranderingen in de natriumuitscheiding met
de urine en in de samenstelling van het speeksel tijdens het eerste deel van
de proef werden besproken, zal nu aandacht besteed worden aan de eind-
periode van de proef (gegevens rechts van de verdkale lijn in de figuren
1 t/m 10). In deze periode werd aan alle proefdieren met uitzondering van
H koe Hendrina, 110 gram NaGl per dag verstrekt, (tabel 1). Zowel de
veranderingen in de natriumuitscheiding met de urine als die in de samen-
stelling van het speeksel zijn bij de L koeien en bij H koe Hendrina per
dag aangegeven (fig. 1 t/m 4 en 10). Bij de overige koeien (figuur 5 t/m
9) werden wat betreft de urine ook dagelijks gegevens verzameld in de
eerste zes dagen nadat op het hogere zoutniveau was begonnen, daarna
echter werd het gemiddelde van een 8-daagse periode bepaald. Wegens niet
te verwachten veranderingen in de samenstelling van het speeksel bij deze
groepen, werden hiervan geen dagelijkse gegevens verzameld. Alleen van H
koe Hendrina werd dit wel gedaan in verband met de verschillende zout-
niveaus gedurende de eindperiode.

De kalium- en natriumgehalten van het speeksel in deze eindperiode bleven
bij de M en H koeien zonder uitzondering op hetzelfde niveau. De ver-
hoging van de natriumopname met het voer had hier geen verhoging van
het natriumgehalte van het speeksel tot gevolg. Dit in tegenstelling tot alle
L koeien, waarbij direct nadat met het verstrekken van extra natrium was
begonnen, cle samenstelling \\-an het speeksel zich herstelde tot op het peil
van vóór het instellen van de natriumgroepen op 14 december. Bij alle L
dieren was na een week het natriumgehalte weer tot het normale niveau
gestegen en het kaliumgehalte overeenkomstig gedaald. Bijzonder interes-
sant is nu om dit al of niet wijzigen van de samenstelling van het speeksel
in de verschillende groepen te vergelijken met de veranderingen in de na-
triumuitscheiding met de urine. Bij alle L koeien n.1. bleef gedurende de
tijd dat de natrium- en kaliumgehalten van het speeksel zich weer herstel-
den, de uitscheiding aan natrium met de urine nog op een laag niveau en
de eerste dagen nadat met het verstrekken van extra natrium was be-
gonnen nagenoeg nog op hetzelfde niveau als voor de aanvang van de zout-
verstrekking. Bij de L koeien staat in de figuren 1 t/m 4 d.m.v. een onder-
broken horizontale lijn het niveau van de natriumuitscheiding met de
urine aangegeven als gemiddelde van de laatste acht dagen, dus nadat de
samenstelling van het speeksel weer normaal geworden was en de uitschei-
ding aan natrium met de urine zich weer op het normale niveau had
ingesteld. Het verschil tussen de waarden aangegeven volgens deze horizon-
tale lijnen en de werkelijke uitgescheiden hoeveelheden geeft bij benadering
de hoeveelheid die werd vastgelegd in het lichaam ter aanvulhng van dc
in de deficiënte periode van drie a vier maanden aangesproken voorraad.
Hieruit blijkt duidelijk dat een belangrijke hoeveelheid lichaamsnatrium
werd verbruikt. Bij de bespreking van tabel 2 wordt hierop nader ingegaan.
Zeer opvallend is dat bij de L koeien de normale samenstelling van het
speeksel niet steeds op dezelfde datum werd bereikt en dat deze datum bij
benadering overeenkomt met die waarop de uitscheiding aan natrium met
de urine weer normaal geworden was.

Bij de M koeien, met uitzondering van koe Stien (fig. 5) en bij de H
koeien, werd vrijwel direct nadat met het geven van extra zout was begon-
nen, de overeenkomstige hogere natriumuitscheiding in de urine bereikt.
Dat deze verandering zeer snel gaat blijkt vooral uit de gegevens van H
koe Hendrina (fig. 10), waaraan tijdelijk 220 gram NaCl en vanaf 28
april 72 gram NaCl per dag boven het in het rantsoen aanwezige natrium
werd gegeven. Zowel na de verlioging als de verlaging van de verstrekte
hoeveelheid NaCl was reeds na één dag het overeenkomstige niveau in dc
urine bereikt. Na de laatste verandering bleef het peil ongeveer op gelijke
hoogte als vóór de verstrekking van extra zout op 21 april. De even snelle
aanpassing van de natriumuitscheiding met de urine na zowel een toename
van de naLiiumopname als na een afname hiervan, wijst erop dat er bij dit
dier geen natriumretentie heeft plaats gevonden, wat overigens ook niet te
verwachten was op dit peil van natriumvoeding. Uit het feit dat bij de
andere H koeien (fig. 8 en 9) alsook bij de M koeien (fig. 6 en 7) met
uitzondering van Stien (fig. 5), even snel het verhoogde peil in de uit-
scheiding aan natrium met de urine werd bereikt, mag worden geconclu-
deerd dat bij deze dieren na het verstrekken van extra zout evenmin vast-
legging van natrium in het lichaam heeft plaats gevonden. In deze groepen
was de samenstelling van het speeksel ook onveranderd gebleven, wat hier-

Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uitscheiding aan natrium met de urine bij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen (0,05% Na in de ds) met en zonder verstrekking van extra
NaCl. ö—» — O gram NaCl per dag extra.

Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium (0,05% in d.m.) with and without additional NaCl.

Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uilscheiding aan natrium mei de urine bij
melkkoeien op een nalriumarm rantsoen (0,05% Na in de ds) mei en zonder verstrekking van extra
NaCl. O—> = O gram NaCl per dag extra.

Concentrations o/ sodium and potassium in the saliva and the excretion oj sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium (0,05% in d.m.) with and without addiHonal NaCl.

Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uitscheiding aan natrium met de urine bij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen (0,05% Na in de ds) met en zonder verstrekking Dan extra
NaCl. <_0_» = O gram NaCl per dag extra.

Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium (0,05% in d.m.) with and without additional NaCl.

g/l Na •—• tnK o—o in spttksiL
g./lNa •—• and K o—o in th» saliva

Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
mtlking cows fed on rations low in sodium (0,05% in d.m.) with and without additional NaCl.
<—Ö—> = 0 grams of NaCl per day.

Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uitscheiding aan natrium met de urine bij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen met verstrekking van extra NaCl.
<-J8—» 38 gram NaCl per dag extra.

Gehauen aan kalium en natrium in hel speeksel en de uitscheiding aan natrium met de urine bij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen met verstrekking van extra NaCl.

Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion o/ sodium in the urine of
milking cows jed on rations low in sodium with additional NaCl.

Fig, 7. Koe Johanna 4 J.M.
Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uitscheiding aan natrium met de urine bij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen met verstrekking van extra NaCl.
<_?g—> = 38 gram NaCl per dag extra.

Fig. 7. Cow Johanna 4 J.M.
Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium with additional NaCl.
t—38—, — 38 grams of NaCl per day.

Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uitscheiding aan natrium in de urine hij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen met verstrekking van extra NaCl.
<—80—. — 80 gram NaCl per dag extra.

Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium with additional NaCl.
SO—> = 80 grams of NaCl per day.

Fig. 9. Koe Gretha 44.
Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel en de uitscheiding aan natrium in de
melkkoeien op een natriumarm rantsoen met verstrekking van extra NaCl.

Concentrations oj sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium with additional NaCl.
80—» i:; 80 grams of NaCl per day

Fig. 10. Koe Hendrina 19.
Gehalten aan kalium en natrium in het speeksel cn de uitscheiding aan natrium in de urine bij
melkkoeien op een natriumarm rantsoen met verstrekking van extra NaCl.
<—80—> rz 80 gram NaCl per dag extra.

Fig. 10. Cow Hendrina 19.
Concentrations of sodium and potassium in the saliva and the excretion of sodium in the urine of
milking cows fed on rations low in sodium with additional NaCl.
<-«0-» = 80 grams of NaCl per day.

mee in overeenstemming is. Bij de M koe Stien lijkt er een geringe retentie
te hebben plaats gevonden, wat in overeenstemming zou zijn met de geringe
natriumuitscheiding met de urine voordat de natriumtoediening werd ver-
hoogd.

Bij benadering is uit de figuren 1 t/m 4 af te leiden hoeveel natrium in het
lichaam werd vastgelegd nadat met het geven van extra natrium was be-
gonnen, totdat de uitscheiding aan natrium met de urine weer een niveau
had bereikt dat niet duidelijk meer veranderde. Tabel 2 geeft hiervan een
overzicht.

Retentie van natrium bij melkkoeien door het verstrekken van extra
natrium na een natriumdeficiënte periode.

r3e M en de H koeien werden hierbij buiten beschouwing gelaten, daar na
het verstrekken van extra natrium aan deze dieren geen natriumretentie
heeft plaats gehad. Misschien moet hier een uitzondering worden gemaakt
voor de M koe Stien waarbij mogelijk een hoeveelheid van 10 a 15 gram
werd vastgelegd. Deze retentie was blijkens de gegevens uit tabel 2 bij de
L koeien veel groter en bedroeg globaal 100 tot 200 gram. Evenzo mag
hieruit afgeleid worden dat deze dieren over een niet onbelangrijke mobiele
voorraad natrium in het lichaam beschikten die in tijden van tekort kan
worden aangesproken. Dit verbruik uit de voorraad in het lichaam bedroeg
bij de proefdieren 1 tot 2 gram Na per dag. Uiteraard hangt deze hoeveel-
heid nauw samen met de hoeveelheid benutbaar natrium die met het
voeder wordt gegeven en met de behoefte aan natrium voor de melkpro-
duktie. De kans dat de aangesproken voorraad aan het eind van de proef
nog niet geheel aangevuld was lijkt klein te zijn, daar de uitscheiding aan
natrium met de urine bij de L koeien gedurende de laatste week van de
proef niet meer steeg en op een niveau gekomen was dat gemiddeld zelfs
hoger lag dan dat van de M en de H koeien. Verder was de samenstelling
van het speeksel weer geheel normaal geworden evenals de hier niet verder
besproken melkproduktie en de voederopname. Het blijft echter mogelijk
dat, niettegenstaande het herstel van de hiervoor genoemde factoren, later
nog een geringe retentie heeft plaats gevonden.

In het voorgaande komt duideüjk tot uitdrukking dat onder omstandig-
heden waarbij onvoldoende natrium in het rantsoen aanwezig is om de be-
hoefte hieraan voor onderhoud en produktie te dekken, de natriumuit-
scheiding met de urine tot zeer kleine hoeveelheden wordt teruggebraclu
Is deze regulatie alleen niet voldoende, dan begint onder invloed van de
onder deze omstandigheden toegenomen produktie van aldosteron een ge-
leidelijke vervanging van natrium door kalium in het speeksel. Er zijn aan-
wijzingen in de hiervoor beschreven gegevens van de L en de M koeien dat
deze vervanging in het speeksel begint nadat minder dan ongeveer 2 a 1
gram natrium per dag met de urine wordt uitgescheiden. Dit sluit goed aan
bij eerder verkregen resultaten met de kortdurende balansproeven, waaruit
werd geconcludeerd dat bij een natriumuitscheiding met de urine van
minder dan 2,5 a 3 gram per dag de natriumbalans negatief zou zijn
(Kemp 1964). De hier beschreven resultaten geven zeker geen aanleiding
om te veronderstellen dat de indertijd vermelde onderhoudsbehoefte van
3 gram per dag te laag is geweest, integendeel.

De langzame daling van het natriumgehalte van het speeksel moet gezien
worden als het aanspreken van een mobiele natriumvoorraad die vooral in
de pens aanwezig is. De totale speekselproduktie van een koe bevat een
aanzienlijke hoeveelheid natrium en het grootste deel van het natrium dat
de pens binnenkomt is afkomstig van dit speeksel. Dit betekent dat het ge-
halte aan natrium van het pensvocht sterk beïnvloed wordt door het na-
triumgehalte van het speeksel (Bailey, 1961). Dit blijkt ook uh de in
tabel 3 vermelde gegevens over de kalium- en natriumgehalten van pen.s-
vochtmonsters. Deze monsters werden met behulp van een sonde genomen
op 6 april om 11 uur en om 15 uur van de drie L koeien Trui 40, I.ena -1
en Betsie 5, als ook van de M en H koeien, die op dat tijdstip een overschot
aan natrium kregen (tabel 1).

Gehalten aan natrium en kalium in het pensvocht (gjliter) van koeien op
een natriumarm rantsoen met ( ) en zonder (—) toevoeging van NaCl.

Sodium and potassium concentrations in rumen liquor (grams per liter) of
cows fed on rations very low in sodium, with ( ) and without (—)
addition of NaCl. Date of collection 6 April at 11 a.m. and 3 p.m.

Overeenkomstig de verschillen in de samenstelling van het speeksel bij de
natriumarme en natriumrijke koeien v/aren de natriumgehalten van het
pensvocht bij de ( ) koeien aanzienlijk hoger dan bij de (—) koeien,
terwijl de kaliumgehalten juist andersom lagen. Ook in het pensvocht was
de Na/K verhouding tussen beide groepen dus zeer verschillend. Evenals ::)ij
het speeksel bleef de som van natrium plus kalium bij beide groepen nage-
noeg gelijk, n.1. ongeveer 130 m.eq. per liter. Ten opzichte van het speeksel
was bij de natriumrijke koeien het natriumgehalte in het pensvocht echter
lager en het kaliumgehalte hoger. Bij de natriumarme koeien daarentegen
vertoonden de kalium- en natriumgehalten van het speeksel en het pens-
vocht een grotere overeenkomst. De door ons gevonden natrium- en ka-
liumgehalten van het pensvocht komen goed overeen met waarden die
werden gevonden door Seilers en Dobson (1960). Door O y a e r t
(1955) werden natriumgehalten van het pensvocht gevonden die ongeveer
tussen de waarden van de in tabel 3 vermelde hoog-natrium- en laag-
natriumkoeien in lagen.

Wat verder in de tabel opvalt is dat het natriumgehalte in de om 15 uur
genomen monsters op één geval na steeds hoger was dan in de monsters
die om 11 uur werden verzameld, Seilers en Dobson (1960), die
hierover eveneens gegevens verzamelden, spreken weliswaar over een variatie
binnen een dag, doch de beelden waren zeer wisselend en niet steeds in
overeenstemming met de hier opgetreden variaties. Het is in dit verband
vermeldenswaard dat bij de in ons onderzoek meerdere malen per dag ver-
zamelde speekselmonsters geen systematische verschillen in de natriumge-
halten werden gevonden, wat in overeenstemming is met literatuurgegevens
hierover.

Met behulp van de in tabel 2 vermelde gegevens over de hoeveelheden
natrium die in het lichaam werden vastgelegd na een natriumarme periode,
en de gegevens over de teruggang in de natriumgehalten van het speeksel
en het pensvocht, willen we nu trachten een kwantitatieve benadering te
geven van de hoeveelheid natrium die aan de lichaamsvoorraad werd ont-
trokken. In tabel 4 werden vergeleken de hoeveelheden natrium die bij het
verstrekken van extra zout na de natriumdeficiënte periode (tabel 2) in het
lichaam werden vastgelegd met de hoeveelheden natrium die aan de speek-
selcirculatie werden onttrokken. Hierbij werd een aanwezigheid van 100 1
pensvloeistof verondersteld. Deze hoeveelheid zou met een uit de gegevens
van tabel 3 berekend gemiddeld natriumgehalte van 2,79 gram per liter
bij de natriumrijke koeien ongeveer 279 gram natrium bevatten. Vervol-
gens werden met behulp van de natriumconcentraties van het pensvocht
van de drie laag-natriumkoeien de hoeveelheden berekend die bij deze
dieren nog aanwezig waren. De verschillen van deze laatste waarden per
koe met de eerder genoemde 279 gram geven een indruk van de verbruikte
hoeveelheden uit de pensvloeistof, die in de tweede kolom van tabel 4
worden vermeld.

Het is niet onwaarschijnlijk dat, behalve aan het pensvocht, ook natrium
aan het bloed werd onttrokken. De hematokrietgetallen van het bloed, die
tijdens de natriumdeficiënte periode sterk waren gestegen en na het ver-
strekken van extra zout weer vrij snel normaal werden, suggereren een
verlaging van het bloedvolume. Het natriumgehalte van het bloedserum
vertoonde echter gedurende de gehele proef geen systematische verande-

ringen en lag bij alle groepen op een normaal niveau van ongeveer 330
mg per 100 ml. Dit is in overeenstemming met de resultaten van Smith
en Aines (1959) en Helfferich et al. (1965), die bij natriumdefi-
ciëntie evenmin verlaging van het natriumgehalte van het bloedserum
konden vaststellen. Echter, door het verlagen van het bloedvolume bij een
constant gehouden natriumconcentratie, kan de totale hoeveelheid natrium
die zich in het bloed bevindt, kleiner geworden zijn. De totale aan het
lichaam onttrokken hoeveelheden zijn dan groter dan de in de laatste
kolom van tabel 4 vermelde hoeveelheden. De beperkte gegevens hierover
laten echter geen correctie toe.

Vergelijking van de natriumretentie na een natriumdeficiënte periode met
de hoeveelheden natrium die in deze periode aan de pensvloeistof werden

Comparison between the retention of sodium after a sodium deficient
period (table 2) and the sodium depletion during this period from rumen

Bij de interpretatie van deze gegevens moet er rekening mee worden ge-
houden dat aan de in de laatste kolom van tabel 4 vermelde hoeveelheden
mogelijk vrij grote fouten kleven en dat deze hoeveelheden op z\'n hoogst
slechts globale benaderingen zijn die niet meer dan enkele suggesties toe-
laten. Bij een vergelijking van de waarden uit de eerste en uit de laatste
kolom valt de zeer grote overeenkomst op. Ook de onderlinge verschillen
tussen de dieren komen volgens deze beide benaderingen treffend tot uit-
drukking. Dit zou allereerst betekenen dat de beide schattingen van de uit
het lichaam verbruikte hoeveelheden natrium elkaar ondersteunen. Dit
suggereert verder dat de hoeveelheid natrium die gedurende de natrium-
deficiënte periode aan het lichaam werd onttrokken alleen reeds verklaard
zou kunnen worden uit de gesignaleerde onttrekking van natrium aan de
speekselcirculatie.

Hoewel later aan de ten gevolge van natriumgebrek opgetreden klinische
verschijnselen uitvoeriger aandacht zal worden besteed, lijkt het zinvol hier
in het kort reeds enige conclusies te vermelden. Bij alle L koeien kwamen
duidelijk tot uitdrukking een verminderde voederopname, sterke likzucht-
verschijnselen (zie foto) en een daling van de melkproduktie. Bij sommige
dieren werd de huid stug (dehydratie), doch deze bleef diep glanzend als
bij de M en de H koeien. De verminderde voederopname bedroeg in het
ernstigste geval bij L koe Lena 4 aan het einde van de natriumdeficiënte
periode, meer dan 50%. Bij de M en de H koeien werd niets van de hier-
voor genoemde verschijnselen waargenomen, wat geheel in overeenstemming
is met de gegevens over de samenstelling van het speeksel, de uitscheiding

aan natrium met de urine en het bij deze groepen niet putten \\\'an natrium
uit de reservevoorraad. In overeenstemming met de eerder verkregen re-
sultaten (Kemp, 1964) beschikte dus ook de M groep gedurende esii
lange periode bij een hoge melkproduktie over voldoende natrium om niet
alleen in de minimale natriumbehoefte te kunnen voorzien, doch eveneens
in de optimale behoefte.

De verschijnselen van natriumgebrek bij dc L koeien begonnen op te treden
ongeveer twee maanden nadat met hel lage natriumniveau was begonnen.
Er waren echter wat dit betreft ook grote individuele verschillen tussen
de dieren. Zo toonde Lena 4 deze verschijnselen eerder en aan het einde
van de natriumdeficiënte periode ook ernstiger dan Trui 40. Dit onderlinge
verschil kwam ook duidelijk tot uitdrukking in de hoeveelheden natrium
die uit de lichaamsvoorraad werden verbruikt. Bij Lena 4 was dit immers
veel hoger dan bij Trui 40 (zie tabel 2). Belsie 5 nam hier een tussenpositie
in, zowel wat betreft de gebreksverschijnselen als de verbruikte hoeveelheid
lichaamsnatrium. Bijzonder opvallend was dat verschijnselen als vermin-
derde voederopname en verlaagde melkgift die in de natriumdeficiënte
periode gedurende meer dan twee maanden optraden, reeds acht a, tien
dagen nadat met het verstrekken van extra natrium was begonnen, gehee\'
verdwenen waren. Dit herstel van de L dieren viel samen met de normaal
geworden zijnde samenstelling van het speeksel, de weer normale uitschei-
ding aan natrium met de urine en de tot het normale peil veranderde he-
matokrietgetallen van het bloed.

De verminderde voederopname bij de L koeien betrof zowel een teruggang
van de opname aan krachtvoer als aan hooi. Na het verstrekken van extra
zout werd de opname van het krachtvoer, zowel als van het hooi, weer zoals
aan het begin van de proef en zoals het bij de M en de H koeien steeds was
geweest. Het extra zout dat vanaf het begin van de naperiode werd ver-
strekt, werd alleen toegediend in het krachtvoer. Dit suggereert dat de ver-
minderde voederopname bij de L koeien niet in de eerste plaats moet
worden toegeschreven aan een minder goede smakelijkheid t.g.v. het ont-
breken van zout, doch veeleer een gevolg zal zijn van de natriumver-
arming van het lichaam. Dat de voederopname pas verminderde, enige tijd
nadat met de natriumarme voeding werd begonnen, wijst eveneens sterk in
deze richting.

Met de normalisering van de natriumvoorziening in de naperiode steeg ook
de melkproduktie tot een normaal niveau. In figuur 11 worden de gemid-
delden van de dagprodukties per groep aangegeven en in figuur 12 de
individuele dagprodukties van de L koeien.

Gemiddelde dagelijkse melkproduktie per groep van drie koeien op rantsoenen met onvoldoende
......, voldoende - en hoog ............ natriumgehalte in het rantsoen.

.raj^: dc:i.y r.iilkproduct:on per group of three cows j:d on rations containing insufficient
sufficient---and high ............ sodium.

Het effect van het verstrekken van extra NaCl op de melkproduktie bij koeien met onvoldoende

The response of giving extra NaCl on the milkproduction of cows fed on rations poor in sodium.

Het verloop van de melkprodukde bij de M en de H koeien van ongeveer
27 kg per dag aan het begin van de proef tot ongeveer 21 kg aan het
einde is een normaal lactatieverloop. Dat aan het begin van de proef het
gemiddelde niveau van de H koeien iets hoger lag dan van de M koeien,
welk verschil in het verloop van de proef verdween, illustreert dat de melk-
produktie bij de M koeien zeker niet sterker gedaald is ten gevolge van
een eventueel natriumtekort in de voeding. Het verstrekken van extra zout
vanaf 23 maart had bij deze groepen geen enkel effect op de melkproduktie.
Geheel anders was het met de L koeien, die een relatief sterke daling van
de melkproduktie te zien gaven tot 21 april. Hierna werd ten gevolge van
de verstrekking van extra natrium de melkproduktie sterk verhoogd. Figuur
12 toont aan dat dit effect op de melkproduktie bij alle drie L koeien op-
trad. Bij Lena 4 werd de dagproduktie in ongeveer twee weken tijds meer
dan verdubbeld.

In hoeverre de verhoging van de melkproduktie bij de L koeien een direct
of een indirect gevolg is van het verstrekken van extra natrium is nog een

vraag, aangezien de toename van de melkproduktie in deze periode gepaard
ging met een belangrijke verhoging van de voederopname.

Onder de minimale natriumbehoefte van volwassen melkkoeien kan worden
volstaan de hoeveelheid natrium die nodig is om een evenwicht te kunnen
handhaven tussen het opgenomen natrium met voeder en drinkwater en
het uitgescheiden natrium in de urine, in de faeces, in de melk en door
de huid (balans evenwicht). Bij de eerder uitgevoerde kortdurende balans-
proeven (Kemp, 1964) werd aangetoond dat bij een benuttingspercen-
tage van het voedernatrium van 85% een dagelijkse opname van 20,6
gram voedernatrium voldoende was om bij een melkkoe met een produktie
van 30 kg melk per dag in deze minimumbehoefte te voorzien. Met het
incalculeren van enkele veiligheidsmarges werd geconcludeerd dat een na-
triumgehalte van 0,15% in de droge stof van het voer steeds voldoende
zou zijn.

Wanneer onder de optmale behoefte die hoeveelheid natrium wordt ver-
staan die nodig is om alle levensverrichtingen optimaal te kunnen laten
verlopen, dan is het duidelijk dat de norm voor de optimale behoefte
experimenteel in feite niet vast te stellen is, daar hier teveel onzekerheden
zijn omtrent de faktoren die hierbij een rol spelen. Deze optimale behoefte
is slechts te benaderen door het verrichten van meer waarnemingen aan
het dier dan voor het bepalen van de minimale behoefte nodig is. Zo
werden in het hier beschreven onderzoek, naast gegevens als de natrium-
opname in voeder en drinkwater en de uitscheiding in de urine, de melk
en de faeces, over een lange periode waarnemingen verricht over de samen-
stelling van het bloed en het speeksel, het lichaamsgewicht, het verloop
van de voederopname, de melkproduktie en de waterconsumptie, de con-
ditie van de dieren en het al of niet optreden van verschijnselen van lik-
zucht. Een en ander werd gedaan bij drie verschillende natriumniveaus
in het voer, waarbij de middengroep op een natriumniveau van ongeveer
0,14% natrium in de droge stof van het rantsoen werd gehouden, teneinde
de eerder vastgestelde minimale natriumbehoefte van 0,15% in de droge
stof te kunnen toetsen.

De in het voorgaande beschreven resultaten toonden duidelijk aan dat de
norm van 0,15% over een lange periode bij koeien met een hoge melk-
produktie juist is en als een optimale norm voor de natriumbehoefte mag
worden geïnterpreteerd. Dit wijst erop dat de hoeveelheden natrium die
nodig zijn ter dekking van de minimale behoefte en van de optimale erg
dicht bij elkaar zullen liggen en dat het eventuele verschil binnen de fout
van de bepaling zal liggen. De grote moeite die moest worden genomen
om voor de koeien met een zeer hoge melkproduktie een zodanig natrium-
arm rantsoen samen te stellen dat gebreksverschijnselen tot gevolg zou
hebben, maant alleen reeds tot voorzichtigheid om bij een groot percentage
van het Nederlandse melkvee tot natriumgebrek te besluiten. Hierbij komt
dat voorgaande proeven hebben aangetoond dat de benutting van natrium
uit weidegras gunstiger is dan uit wintervoer. Het optimale gehalte van
0.15% Na in weidegras heeft dus een extra veiügheidsmarge t.o.v. 0.15%
Na in wintervoer. Een belangrijk punt bij de natriumvoorziening is verder
dat, zoals in dit onderzoek werd aangetoond, runderen over een belangrijke

voorraad aan mobiel natrium beschikken waaruit kan worden geput onder
omstandigheden waarin het voedernatrium niet in de behoefte kan voor-
zien. De gegevens wijzen erop, dat een melkkoe met een hoge produktie een
gedeelte van deze voorraad kan gebruiken voordat de eerste klinische ver-
schijnselen als een verminderde voederopname en likzucht op gaan treden.
Wellicht bedraagt deze hoeveelheid meer dan 100 gram natrium. De hoe-
veelheden die verbruikt kunnen worden voordat het natriumgebrek letale
gevolgen kan hebben, zijn nog belangrijk hoger dan 200 gram. Het is
duidelijk dat hiermee verklaard wordt waarom klinische verschijnselen van
natriumgebrek (die overigens niet typisch zijn), zo lang uitblijven, zoals
b.v. ook door SmithenAines (1959) werd aangetoond. Evenals dit
b.v. voor calcium en fosfor het geval is door mobilisering van deze ele-
menten uit het skelet, kan er zonder bezwaar tijdelijk een gedeelte van de
natriumvoorraad uit de speekselcirculatie worden verbruikt. In het voor-
gaande werd eveneens aangetoond, dat de aangesproken voorraad weer
snel op peil gebracht kan worden.

Daar de samenstelling van het speeksel zich eerst gaat wijzigen onder om-
standigheden waarbij het dier over onvoldoende voedernatrium beschikt,
lijkt de samenstelling van het speeksel een goed criterium te bieden ter be-
oordeling van de natriumvoorziening van het dier. Hoewel de hoeveelheid
natrium die met de urine wordt uitgescheiden eveneens goede inlichtingen
geeft over de natriumvoorziening, lijkt de samenstelling van het speeksel
als criterium toch belangrijke voordelen te bieden. Immers, een kwantita-
tieve bepaling van de uitscheiding van natrium met de urine is op praktijk-
schaal niet mogelijk, doordat voor een enigszins betrouwbare benadering
hiervan gegevens over de urineproduktie bekend moeten zijn. De bepaling
van het gehalte aan Creatinine in een monster urine en met behulp van
het bepalen van de natriumconcentratie hierin berekenen van de natrium-
uitscheiding, biedt onvoldoende perspectieven. De schommelingen van hel
natriumgehalte in de urine binnen een etmaal zijn zeer groot en de
creatineprodukties van dier tot dier kunnen eveneens sterk verschillen (niet
gepubliceerde gegevens).

Het beoordelen van de natriumvoorziening van het dier door middel van de
bepaling van het natriumgehalte in een monster urine dat \'s morgens vóór
zeven uur genomen zou moeten worden, leidt eveneens slechts tot zeer
globale aanwijzingen. Wordt in dit verband de norm van 100 mg natrium
per liter urine als gewenst gehalte genomen (Handleiding mineralenonder-
zoek in de praktijk), dan geeft dit bovendien aanleiding tot een te hoog
percentage dieren met natriumgebrek, omdat in de eerste ochtendurine de
laagste natriumgehalten worden gevonden. Het bepalen van het natrium-
gehalte van het gras is dan een betere beoordelingsmaat (Kemp, 1963).
Het gebruik van het natrium — en het kaliumgehalte van het speeksel als
criteria voor de natriumvoeding van het dier heeft het voordeel dat de
concentratie van deze beide elementen en hun onderlinge verhouding gaan
veranderen op het moment dat het dier over onvoldoende voedernatrium
beschikt. Verder geeft het niveau van deze gehalten aan of en zo ja, bij
benadering in welke mate de reservevoorraad aan natrium in de speeksel-
circulatie is aangesproken. Zo lijkt de kans zeer klein te zijn dat natrium-
tekort in het spel is wanneer het natriumgehalte van het speeksel hoger is
dan ongeveer 3,0 gram per liter en het gehalte aan kalium lager dan
ongeveer 0,5 gram per liter. Echter bij waarden voor natrium lager dan

1,5 gram en kalium hoger dan 2,5 gram per hter zou tot een ernstig na-
triumtekort moeten worden besloten, waarbij reeds een belangrijke hoe-
veelheid hchaamsnatrium zal zijn verbruikt.

Er moet echter rekening mee worden gehouden dat wellicht ook door
andere oorzaken dan door natriumtekort, b.v. door bepaalde afwijkingen
binnen het dier, de samenstelling van het speeksel zich zal kunnen wijzigen.
Het is echter de bedoeling van deze methode om de natriumvoorziening
van een groep dieren te beoordelen die b.v. op dezelfde weide grazen of met
hetzelfde winterrantsoen worden gevoerd. We mogen aannemen dat bij een
bemonstering van ongeveer 20 ä 25% van het aantal dieren met een mini-
mum van 2 ä 3 dieren per groep met een grote betrouwbaarheid kan
worden gezegd of natriumgebrek al of niet in het spel is. De monsters
kunnen op elk willekeurig tijdstip van de dag worden genomen, waarbij
het ter verkleining van de bemonsteringsfout wellicht aanbeveling verdient
om twee monsters per dag van hetzelfde dier te verzamelen. Hoewel bij het
beschikbaar komen van meer gegevens de interpretatie zich misschien hier
en daar nog wat zal wijzigen of de hierboven gestelde criteria wat moeten
worden verschoven of kunnen worden uitgebreid, wijst het geheel sterk in
de richting dat uit deze benadering een methode kan worden ontwikkeld
met behulp waarvan op eenvoudige en betrouwbare wijze de natriumvoor-
ziening van rundvee kan worden beoordeeld.

Een voederproef werd uitgevoerd met tien hoog produktieve melkkoeien gedurende
zes maanden, op een rantsoen met een zeer laag natriumgehalte (0,05% in de droge
sto.\'), bestaande uit hooi en krachtvoer. Na een voor alle dieren gelijke uitgangs-
toestand, werden door het al of niet verstrekken van extra NaCl drie groepen ge-
xo.\'-md t.w. groep L met 0,05% Na in de droge stof van het rantsoen, groep M
met 0,14% en groep H met 0,25%; zie resp. de figuren 1 t.m. 4; 5 t.m. 7 en 8 t.m.
10. Aan het einde van de proef werd weer aan alle proefdieren een gelijke hoeveel-
heid extra NaCl verstrekt (tabel 1). Regelmatig werden gegevens verzameld over
de opname aan natrium en andere minerale bestanddelen in voeder en drinkwater
en de uitscheiding hiervan in de melk, in de urine en apart hiervan in de faeces.
Verder werden waarnemingen verricht over de voederopname, de melkproduktie,
de waterconsumptic, de kalium- en natriumgehalten van het speeksel en van het
pensvocht, de samenstelling van het bloed, het lichaamsgewicht en het al of niet
optreden van klinische verschijnselen van natriumgebrek.
Slechts een gedeelte van de verkregen resultaten werd hier gepubhceerd.
Bij de L koeien was de uitscheiding aan natrium met de urine zeer laag en lager
dan het niveau waarbij een evenwicht tussen opname en afgifte van natrium mag
worden verwacht. De natrium.gehalten van het speeksel daalden tot lage waarden
en de kaliumgehalten stegen zeer sterk (fig. 1 t.m. 4). De gehalten aan natrium
van het pensvocht waren eveneens sterk gedaald, de kaliumconcentraties daaren-
tegen overeenkomstig de veranderingen in het speeksel, sterk gestegen (tabel 3).
Bij het verstrekken van extra NaCl aan deze dieren bleek dat er aanzienlijke hoe-
veelheden natrium in het lichaam werden vastgelegd ter aanvulling van de in de
deficiënte periode aangesproken lichaamsvoorraad (fig. 1 t.m. 4 en tabel 2). Ge-
bleken is dat zich een mobiele voorraad natrium in de speekselcirculatic cn dus
voornamelijk in de pens bevindt, waarmee wordt verklaard dat bij een natrium-
deficiënte voeding de verschijnselen van natriumgebrek geruime tijd uitblijven. Van
deze voorraad kan meer dan 200 gram verbruikt worden (tabel 4).
Na twee maanden werden de eerste verschijnselen van natriumgebrek gesignaleerd
t.w. een verminderde voederopname en verschijnselen van likzucht. Waarschijnlijk
kan meer dan 100 gram natrium uit de lichaamsvoorraad worden gemobiliseerd al-

vorens zich klinische verschijnselen van natriumgebrek voordoen. Verder trad er
bij de L koeien een daling op in de melkproduktie welke direct weer steeg na het
verstrekken van extra NaCl, waarbij de soms tot minder dan 50% gereduceerde
voederopname zich even snel herstelde (fig. 11 en 12). Deze klinische verschijn-
selen kunnen worden toegeschreven aan natriumgebrek en niet aan een tekort aan
chloor, daar bij alle dieren het chloorniveau van het rantsoen hoger was dan voor
de behoefte nodig was. De natriumgehalten van het bloedserum bij de L koeien
bleven niettegenstaande het natriumtekort op een normaal niveau.
Bij de M en de H koeien traden geen verschijnselen van natriumgebrek op. De uit-
scheiding aan natrium met de urine was voldoende (fig. 5 t.m. 10) en de samen-
stelling van het speeksel en van het pensvocht bleef gedurende de gehele proef
normaal (fig. 5 t.m. 10 en tabel 3). In de naperiode waarin extra natrium werd
gegeven werd geen natrium in het lichaam vastgelegd. De melkproduktie was bij
deze dieren niet verlaagd. De resultaten van de hiervoor beschreven proefnemingen
bevestigen de eerder verkregen gegevens omtrent de natriumbehoefte van melkkoeien,
n.1. dat een gehalte aan natrium van 0,15% in de droge stof van het rantsoen vol-
doende is om de behoefte van een melkkoe met een zeer hoge melkproduktie te dek-
ken zonder dat de voorraad aan natrium in het lichaam wordt aangesproken
(Kemp, 1964).

De veranderingen in de samenstelling van het speeksel, die op gaan treden wanneer
de hoeveelheid voedernatrium niet in de behoefte van het dier kan voorzien, en
nadat de natriumuitscheiding met de urine zeer sterk werd gereduceerd, lijken
goede criteria te bieden ter beoordeling van de natriumvoorziening van het dier.
Zo lijkt de kans zeer klein te zijn dat natriumgebrek in het spel is wanneer het
natriumgehalte van het speeksel hoger is dan ongeveer 3,0 gram per liter en het
kaliumgehalte lager dan ongeveer 0,5 gram per liter.

Echter bij waarden voor natrium lager dan 1,5 en kalium hoger dan 2,5 gram per
liter zou tot een ernstig natriumtekort moeten worden besloten, waarbij reeds een
belangrijke hoeveelheid lichaamsnatrium zal zijn verbruikt.

An experiment was carried out, lasting 6 months, with 10 high-yielding milking
cows fed on rations, consisting of hay and concentrates with a very low sodium
content (0.05% in the dry matter). The condition of the animals was the same
at the start, but 3 groups were formed by supplying additional NaCl or not, viz.
group L with 0.05%of Na in the dry matter of the rations, group M with 0.14%
and group H with 0.25%, see the figures 1-4, 5-7, and 8-10 respectively. At the
end of the experiment all animals received the same amount of additional NaCl
table 1). Data were regularly collected on the intake of sodium and other mineral
constituents in the feed and drinking water and on the excretion in the milk and
urine and in the faeces separately. Furthermore, the feed consumption, milk pro-
duction, water consumption were recorded as well as the potassium and sodium
contents in the saliva and rumen liquor, composition of the blood, body weight and
the incidence of clinical symptoms of sodium deficiency or otherwise. The results
obtained are only partly published in this paper.

In the animals of the L-group the urinary excretion of sodium was very low and
lower than the level at which an equilibrium may be assumed between intake and
excretion of sodium. The sodium content in the saliva decreased to low values and
the potassium content increased considerably (fig. 1-4). The sodium content in the
rumen liquor also decreased appreciably, but the potassium content, similar as in
the saliva, increased considerably (table 3). After applying additional sodium to
the animals in this group there was a considerable sodium retention in the sodium
deficient period (fig. 1-4 and tabel 2). A supply of mobilizable sodium was found
in the saliva and therefore mainly in the rumen, which is the reason why clinical
symptoms of sodium deficiency are not immediately evident after sodium deficient
feed. Over 200 g may be mobilized from this reserve (table 4). After two months

the first symptoms of sodium deficiency show, viz. reduced feed intake and salt
hunger. Probably over 100 g of sodium from the body reserve can be mobilized
before clinical symptoms occur.

The cows in the L-group also showed decreased milk yields, which clearly increased
again after supplying additional NaCl, similar as the feed intake, sometimes re-
duced to 50% (fig. 11 and 12). These clinical symptoms are caused by sodium
deficiency and not by a chlorine shortage, since the chlorine content in the feed
was higher than the requirement of the animals. Despite the sodium deficiency the
sodium content in the blood serum of the animals in the L-group remained on a
normal level.

The animals in the M- and H-group did not show sodium deficiency symptoms.
The urinary excretion of sodium remained on a sufficiently high level (fig. 5-10)
and the composition of the saliva and rumen liquor remained normal during the
whole experiment (fig. 5-10 and tabel 3). In the period in which additional NaCl
was supphed there was no sodium retention in the body. The milk production of the
animals in these groups was not decreased.

The results of the experiments described confirm the data earlier on the sodium
requirement of milking cows, viz. that a sodium content of 0.15% in the dry matter
of the rations is sufficient to meet the requirement of a high yielding dairy cow
without affecting the sodium reserve in the body (Kemp, 1964).
The changes in the composition of the saliva, occurring when feed sodium is in-
sufficient to meet the requirement of the animal, and after a considerable decrease
in urinary sodium excretion, seem to be good criteria in estimating the sodium
status of the animals. Sodium deficiency is unlikely if the sodium content in the
saliva is over 3.0 g per hter and the potassium content below 0.5 g per liter. How-
ever, if the sodium content is lower than 1.5 g per liter and the potassium content
over 2.5 g per liter a serious shortage may be established, in which the body reserve
had already been depleted to a great extent.

Pendant six mois on a fait une expérience d\'alimentation sur dix vaches de production
très élevée avec une ration ayant une teneur très basse en sodium (0,05% dans la
matière sèche), consistant en foin et fourrage concentré. Après une situation initiale
égale pour tous les animaux on a créé trois groupes en administrant oui ou non de la
chlorure de sodium supplémentaire, c\'est à dire le groupe L avec 0,05% Na dans la
matière sèche de la ration, le groupe M avec 0.14% et le groupe H avec 0,25%; voir
respectivement les figures 1 jusqu\'à 4 inclusivement, 5-7 et 8-10). Vers la fin de
l\'expérience on administra de nouveau à tous les animaux d\'expérience une quantité
égale de chlorure de sodium supplémentaire (table 1). On recueillait régulièrement
les données concernant l\'assimilation de sodium et d\'autres constituants minéraux dans
le fourrage et l\'eau de boisson et l\'élimination dans le lait, dans l\'urine et indépen-
damment de cela dans les fèces. En outre on a observé l\'assimilation du fourrage, la
production laitière, la consommation d\'eau, les teneurs en potassium et en sodium
dans la salive et dans le suc du rumen, la composition du sang, le poids corporel et la
présence ou l\'absence de symptômes cliniques de manque de sodium. Seule une partie
des résultats obtenus a été publiée.

Chez les vaches L l\'élimination de sodium dans l\'urine était très basse et plus basse
que le niveau oii l\'on peut s\'attendre à un équilibre entre l\'ingestion et l\'élimination
de sodium. Les teneurs en sodium de la salive descendaient à des valeurs basses et les
teneurs en potassium augmentaient fortement (fig. 1 jusqu\'à 4 inclusivement). Les
teneurs en sodium du suc du rumen avaient également baissé, les concentrations de
potassium avaient cependant fortement monté conformément aux altérations dans la
saUve (table 3). Pendant l\'administration de chlorure de sodium supplémentaire à
ces animaux il parut que des quantités considérables de sodium étaient retenues dans
le corps afin de suppléer à la réserve du corps entamée dans la période déficiente
(fig. 1-4 et table 2). 11 a paru qu\'une réserve mobile de sodium se trouve dans la

circulation des salives et donc surtout dans le rumen ce qui explique que pendant un
lourrage ayant une déficience de sodium les symptômes de déficience de sodium
tardent à se produire. De cette réserve plus de 200 grammes peuvent être utilisés
(table 4).

Après deux mois les premiers symptômes dc déficience de sodium ont été signalés,
notamment une assimilation diminués du fourrage et des symptômes d\'une tendance
augmentée à lécher. Il est probable que plus de 100 grammes dc sodium peuvent
être mobilisés des dépôts du corps avant que les symptômes cliniques de déficience de
sodium se présentent. Ensuite la production laitière des vaches L manifestait un
abaissement, mais après l\'administration supplémentaire dc chlorure de sodium elle
augmenta immédiatement, tandis que l\'assimilation dc fourrage, réduite parfois à
moins de 50%, se rétablit aussi promptcment (fig. 11 et 12). Ces symptômes cliniques
peuvent être attribués à une déficience de sodium et non pas à un manque dc chlore,
puisque chez tous les animaux le niveau de chlore de la ration était plus élevé qu\'il
ne fallait pour le besoin. Les teneurs en sodium du sérum sanguin chez les vaches
L demeuraient, malgré la déficience de sodium, sur un niveau normal.
Les vaches M et H ne révélaient pas de symptômes dc déficience de sodium. L\'éli-
mination de sodium dans l\'urine était suffisante (fig, 5 jusqu\'à 10 inclusivement) et
la composition de la salive et du suc du rumen restait normale pendant la durée
entière de l\'expérience (fig, 5-10 et table 3), Dans la période postérieure où l\'on
n\'administra pas de sodium supplémentaire il n\'y avait pas de rétention de sodium
dans le corps, La production laitière de ces animaux n\'avait pas baissé. Les résultats
des expériences décrites préalablement confirment les données obtenues plus tôt
concernant le besoin de sodium de vaches laitières, à savoir qu\'une teneur en sodium
dc 0,15% dans la matière sèche de la ration suffit pour couvrir le besoin d\'une vach;-
laitière à production très élevée sans que la réserve de sodium dans le corps ne soit
entamée, (Kemp 1964).

Les altérations dans la composition de la salive qui se présentent quand la quantité de
sodium du fourrage ne peut pas pourvoir au besoin de l\'animal, et après que l\'élimin-\'--
tion de sodium dans l\'urine avait été fortement réduite, semblent offrir dc bons
critères pour juger de la réserve de sodium de l\'animal. Ainsi la chance qu\'il s\'agisse
d\'une déficience de sodium quand la teneur en sodium dans la salive est plus élevée
qu\'environ 3,0 gr. par litre, et que la teneur en potassium est plus basse qu\'environ
0,5 gr. par litre, semble être très petite.

Mais si on trouve des valeurs sodium plus basses que 1,5 et des valeurs de potassium
plus élevées que 2,5 gr. par litre, on devrait conclure qu\'il y a une déficicnce grave de
sodium, tandis qu\'une quantité importante de sodium du corps aura été consommée
déjà.

Es wurde ein halfjähriger Futterversuch mit sehr hochproduktiven Milchkühen
durchgeführt. Die Ration bestand aus Heu und Kraftfutter und enthielt sehr wenig
Natrium (0,05% der Trockensubstanz). Nach einem für alle Tiere gleichen Aus-
gangszustand wurden drei Gruppen gebildet: Gruppe L erhielt kein zusätzliches
NaCl, so dass der Na-Gehalt der Trockensubstanz des Futters 0,05% blieb; Gruppe
M erhielt zusätzlich soviel NaCl, dass der Natriumgehalt 0,14% wurde und Gruppe
H mehr, so dass der Natriumgehalt 0,25% wurde (siehe die Figuren 1 bis 4, 5 bis 7
und 8 bis 10). Am Ende des Versuches wurde allen Versuchstieren eine gleiche
Menge NaCl als Zugabe erteilt (Tabelle 1). Regelmässig wurden Zahlen gesammelt
über die Aufnahme von Natrium und anderen Mineralstoffen im Futter und Trink-
wasser und über die Ausscheidung solcher Stoffe in der Milch, im Harn und (davon
getrennt) im Kot. Ferner wurden Beobachtungen angestellt über die Futterauf-
nahme, die Milchproduktion, den Wasserverbrauch, die Kalium- und Natriumgehalt
des Speichels und der Pansenflüssigkeit, die Blutserumzusammensätzung, das Körper-
gewicht und das Auftreten oder Ausbleiben klinischer Natriummangelerscheinungen.
Nur ein Teil der Ergebnisse wurde hier veröffentlicht.

Die L-Kühie schieden im Harn selir wenig Natrium aus — weniger als man bei
einem Gleichgewicht zwischen Natriumaufnahme und — abgabe erwarten darf. Die
Natriumgehalte des Speichels sanken auf niedrige Werte herab und die Kalium-
gehalte stiegen sehr stark (Fig. 1 bis 4). Die Natriumgehalte der Pansenflüssigkeit
waren gleichfalls stark gesunken und die Kaliumkonzentrationen hatten wie im
Speichel stark zugenommen (Tabelle 3). Als diese Gruppe von Tieren zusätzliches
NaCl erhielt, wurden zur Ergänzung des in der Mangelzeit angesprochenen Körper-
vorrates erhebliche Mengen Natrium im Körper festgelegt (Fig. 1 bis 4 und Tabelle
2). Es hat sich herausgestellt, dass sich ein mobiler Natriumvorrat in der Speichel-
zirkulation und somit hauptsächlich im Pansen befindet, woraus sich erklärt, dass
bei einer natriumdefizienten Ernährung Natriummangelerscheinungen geraume Zeit
ausbleiben. Von diesem Vorrat können mehr als 200 Gramm verbraucht werden
(Tabelle 4). Nach zwei Monaten zeigten sich die ersten Natriummangelerscheinun-
gen: Lecksucht und eine geringere Futteraufnahme. Wahrscheinlich können mehr
als 100 Gramm Natrium aus dem Körpervorrat mobilisiert werden, ehe sich kli-
nische Natriummangelerscheinungen zeigen. Bei den L-Kühen ging auch die Milch-
produktion zurück, aber diese stieg gleich wieder nach der Zugabe von NaCl, wo-
bei sich ebenso schnell die in einem Falle auf weniger als die Hälfte herabgesetzte
Futteraufnahmc wieder herstellte (Fig. 11 und 12). Diese klinischen Erscheinun-
gen sind auf Natriummangel und nicht auf Mangel an Chlor zurückzuführen, da
der Chlorbedarf bei allen Tieren durch das Futter reichlich gedeckt wurde. Der
Natriumgehalt des Blutserums der L-Kühe blieb trotz des Natriummangels normal.
Bei den M- und den H-Kühen traten keine Natriummangelerscheinungen auf. Die
Natriumausscheidung im Harn war genügend (Fig. 5 bis 10) und die Zusammen-
setzung von Speichel und Pansenflüssigkeit war durch den ganzen Versuch hin-
durch normal (Fig. 5 bis 10 und Tabelle 3). Die zusätzliche Natriumgabe zu Ende
des Versuches führte bei diesen Tieren nicht zur Festlegung von Natrium im Kör-
per. .Auch hat die Milchproduktion nicht abgenommen. Diese Ergebnisse bestätigten
die eher ermittelte Zahl des Natriumbedarfs von Milchkühen: 0,15% Natrium in der
Trockensubstanz der Ration decken den Bedarf hochproduktiver Milchkühe, ohne
dass der Natriumvorrat des Körpers angesprochen wird (Kemp, 1964).
Die Veränderungen in der Speichelzusammensetzung, die nach einer starken Her-
absetzung der mit dem Harn ausgeschiedenen Natriummenge bei Natriummangel
des Futters auftreten, scheinen einen guten Maszstab zur Beurteilung der Natrium-
versorgung des Tieres zu bilden. So liegt wohl kaum Natriummangel vor, wenn der
Speichel mehr als etwa 3,0 Gramm Natrium und weniger als ca 0,5 Gramm Kalium
je Liter enthält. Findet man aber weniger als 1,5 Gramm Natrium und mehr als
2,5 Gramm Kalium je Liter, so wäre auf einen ernstlichen Natriummangel zu
schliessen, bei dem schon eine bedeutende Menge Körpernatrium verbraucht sein
wird.

Fue realizado una experiencia de alimentacion durante seis meses con 10 vacas
lactantes de alta produccion dando las una ration de heno y concentrado con un
contenido bajisirno de sodio (0,05 por ciento en la materia seca). Saliendo de una
situacion igual para todas las vacas, se formaron très grupos a medida que ellos
rccibieron si o no adicion de extra NaCl, es decir: grupo L con 0,05 por ciento de
.sodio en la materia seca de la racion, grupo M con 0,14 por ciento y ,grupo H con 0,25
por ciento (vea respectivamente las figuras 1 hasta 4; 5 hasta 7 y 8 hasta 10). AI fin
de la experiencia todos los animales rccibieron una cantidad iqual de extra NaCl
(Tabla 1). Por lo regular fueron coleccionados datos sobre la acogida de sodio y
otros componentes minérales en el alimento en cl agua dc beber y su excrecion en la
leche, cn la orina y separado de estos en los heccs. Ademas se hicieron observaciones
sobre la acojida de alimento, la produccion de leche, el consumo de agua, el con-
tenido de potasio y sodio de la saliva y del liquido de la panza, la composicion de
la sangre, el peso corporal y la presentacion si o no de sintomas clinicas de falta de
sodio. Solamente ahi se ha publicado una parte de los resultadof, obtenidos.

En las vacas del grupo L, la secrecion de sodio en la orina era muy baja y mas baja
que el nivel en locual se puede contar con un equilibrio entre la acojida y la entrega
de sodio. Los contenidos de sodio en la saliva abajaron hasta valores muy bajos y los
contenidos de potasio aumcntaron fortemente. (figuras 1 hasta 4). Los contenidos de
sodio del liquido de la panza tambien eran muy abajados, las concentraciones de
potasio al contrario eran conforme los cambios en la saliva, fortemente aumentados.
(Tabla 3). Afiadiendo extra NaCl a estos animales, résulta que cantidades considera-
bles de sodio fueron depositados en el cuerpo para suplir las réservas corporal gastadas
durante el periodo de deficiencia (Figuras 1 hasta 4 y Tabla 2). Resulto que habia
unas réservas mobiles de sodio en la circulacion de saliva y de esta manera prin-
cipalmente en la panza, con locual se puede aclarar que con alimentos déficientes en
sodio las sintomas de una deficiencia de sodio pueden tardar mucho tiempo. De estas
réservas se puede gastar mas de 200 gramos (Tabla 4).

Despues dos meses se ha senalado las primeras sintomas de una falta de sodio, a saber
una acogida de ahmento abajado y sintomas de ansia a lamer. Posiblemente se puede
mobilisar mas de 100 gramos de sodio de las réservas del cuerpo, antes que se
presentarion sintomas clinicas de deficiencia de sodio. Ademas en las vacas del grupo
L sepresento una caida en la produccion de leche, la cual aumento inmediatemente
despues la adicion de extra NaCl, tambien se restablecio rapidamente la acojida de
alimento, la cual era rcducida algunas veces hasta menos de 50 por ciento (Figuras
11 y 12).

Estas sintomas chnicas se puede atribuir a falta de sodio y no a una falta de cloro
porque en todos los animales el nivel de cloro en la ration era mas alto que necesario.
Los contenidos de sodio en el suero de la sangre de las vacas del grupo L quedaron
en un nivel normal, a pesar de una falta de sodio. En las vacas de los grupos M y H
no parecieron sintomas de una deficiencia de sodio. La excretion de sodio con la
orina era suficiente (Figuras 5 hasta 10) y la composicion de la saliva y del liquido
de la panza quedo normal durante todo el tiempo de la cxperiencia. (Figuras 5 hasta
10 y Tabla 3). En el periodo despues en lo cual fue dado extra de sodio, no fue
fixado sodio en el cuerpo. La produccion de leche no habia caida en estas vacas. Los
resultados de estas experiencias descritos arriba; confirmaron los datos obtenidos antes,
concerniente a la necesidad de sodio en vacas lecheras, a saber que un contenido de
sodio de 0,15 por ciento en la materia seca es suficiente para cubrir la necesidad de
una vaca lechera de una muy alta produccion, sin empezar a disponer de la existencia
de sodio en el cuerpo. (Kemp 1964).

Los cambios de la composicion de la saliva, que van aparecer cuando la cantidad
de sodio en la ration no puede abastecer en la necesidad del animal y despues que la
excrecion de sodio con la orina fue muy forte reducido, parecen de ofrecer buenas
criterias para el juicio de la provision de sodio al animal. Parece que la probabilidad
que haya una deficiencia de sodio es muy pequeûa cuando el contenido de sodio en
la saliva es mas alto que aproximadamente 3,0 gramos por litro y el contenido de
potasio es mas bajo que aproximadamente 0,5 gramos por litro.

Sin embargo cuando hay valores de sodio mas bajo que 1,5 gramo por litro y
valores de potasio mas alto que 2,5 gramo por litro, habia de concluir a una
deficiencia forte de sodio en lo cual sera gastado una cantidad importante de sodio
del cuerpo.

Bailey, C. B. : Saliva secretion and its relation to feeding in cattle. Brit. J. Nutr.,
15, 489, (1961).

deficiency and corticosteroid secretion in catdc. Nature, 202, 461, (1964).
Denton, D. A.: The study of sheep with permanent unilateral parotid fistulae.

Quart. J. Exp. Physiol., 42, 72, (1957).
Dobson, A., Kay, R. N. B. and McDonald, I. : The relation between the
composition of parotid saliva in sheep during the induction of sodium deficiency.
Res. Vet. Sei., 1, 103, (1960).

D O b s O n, A.: Changes in eomposition of sahva of cows on grazing heavily fertilized
grass. Res. Vet. Sci., 4, 238, (1963).

H e 1 f f e r i c h, B., Bauer, R. und L e n k e i t, W.: Langfristige Untersuchungen
über den Einflusz von natriumarmer Ernährung auf den Stoffwechsel von Milch-
kühen. Z. Tierphysiol. Tierernähr. Futtermittelk., 20, 61, (1965).

Kay, R. N. B.: The rate of flow and compositions of various salivary secretions in
sheep and calves, ƒ. Physiol., 150, 515, (1960).

Kemp, A., D e ij s, W. B., Hemkes, O. J. and Es, A. J. H. van: Hypomag-
nesaemia in milking cows: Intake and utilization of magnesium from herbage by
lactating cows: Neth. J. Agric. Sci., 9, 134, (1961).

Kemp, A.: De natriumbehoefte en de natriumvoorziening van melkkoeien. Stikstof,
39, 81, (1963).

K e m p. A.: Sodium requirement of milking cows: Balance trials with cows on rations
of freshly mown herbage and on winter rations. Neth. J. Agric. Sci., 12, 263,
(1964).

McDonald, I. R., Coding, J. R. and Wright, R. D.: Transplantation of
the adrenal gland of the sheep to provide access to its blood supply. Austr. J. Biol.
Med. Sei., 36, 83, (1958).

O y a e r t, W.: Studie van de wijziging der minerale en stikstofhoudende fractie van
het voeder tijdens de passage doorheen de voormagen. Proefschrift Gent, (1955).

S e 11 e r s, A. F. and D o b s o n, A.: Studies on reticulo-rumen sodium and potassium
concentrations and electrical potentials in sheep. Res. Vet. Sci., 1, 95, (1960).

Smith, S. E. and A i n e s, P. D.: Salt requirements of dairy cows. Bulletin 938,
Cornell University, Ithaca, New York, (1959).

Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
der Rijks Universiteit te Utrecht.

Op 21 december 1965 werd de dunne darm van een acht maanden oude
kat uit Leerdam ontvangen, waarin een tiental exemplaren van Toxocara
cati en ruim 70 exemplaren van Dipylidium caninum aanwezig waren.
Daarnaast werden bij microscopisch onderzoek van de dunne darm inhoud
ongeveer 90 exemplaren van een derde parasitaire wormsoort gevonden,
waarvan het voorkomen in Nederland nog onbekend was; de eigenaar van
de kat was zo vriendelijk mee te delen, dat deze kat in Nederland geboren
en nimmer buitenslands geweest was.

De worm, een trematode uit de familie Heterophyidae, werd gedetermi-
neerd als Apophallus donicus (Skrjabin en Lindtrop, 1919).

Synoniemen zijn o.a. Rossicotrema donicum Skrjabin en Lindtrop, 1919
en Apophallus venustus (Ransom, 1920).

Deze trematode is zeer klein, ongeveer 1,2—1,4 mm lang en 0,4—0,6 mm
breed. De eitjes zijn ovaal, bruin en voorzien van een duidelijk operculum;
lengte x breedte der eieren zijn ongeveer 0,031—0,035 x 0,019—0,022 mm.
Zie voor de morfologie voorts Skrjabin (1952).

De eerste tussengastheer is een slak. Welke slakkensoort dit is in Europa
is onbekend, in Noord Amerika is dit Goniobasis livescens. Tweede tussen-
gastheer kunnen vele soorten zoetwatervissen zijn zoals voorn, baars, snoek-
baars, pos en brasem, waarbij vooral op de schubben en vinnen de meta-
cercarien te vinden zijn. Volgens mededelingen van de eigenaar kreeg de
door ons onderzochte kat regelmatig afval van vis, die in de Linge of het
IJsselmeer gevangen was. Zie voor een meer gedetailleerde beschrijving van
de cyclus Gameron (1956) en Olsen (1962).

A. donicus wordt vooral gevonden in de dunne darm van visetende dieren,
zoals hond, kat, marter, poolvos, gewone zeehond, visetende vogels enz.
Het voorkomen van deze trematode is slechts bekend uit de Verenigde Sta-
ten van Amerika, Canada, U.S.S.R., Roemenië, Hongarije, Tsjechoslowakije
en Albanië, zodat het vinden ervan in Nederland wel zeer interessant is.
Hoe de infectie in Nederland tot stand gekomen is, is moeilijk anders dan

1 Dr. J. Jansen; Instituut voor Veterinaire Parasitologie cn Parasitaire Ziekten,
Biltstraat 172, Utrecht.

met speculaties te beantwoorden. Het meest voor de hand liggend is even-
wel te veronderstellen, dat A. donicus altijd wel voorkomt, maar niet zo
gauw ontdekt wordt: ten eerste door de geringe afmetingen van de parasiet.
En ten tweede omdat men kan aannemen, dat de cyclus vooral in stand
gehouden wordt door visetende vogels, zoals reigers en meeuwen, en/of door
in of aan het water levende zoogdieren; met andere woorden: hond en kat
zijn van nature misschien niet de geëigende eindgastheren en worden pas
besmet als zij (b.v. door het krijgen van visafval) toegang tot vis hebben.

Over de pathologie en de eventuele klinische symptomen van een infectie
met A. donicus is weinig bekend. De wormen zouden met het vooreinde de
Lieberkühnse klieren binnendringen en aanleiding zijn tot destructie van
epitheel (zie K o 11 ä n, 1960).

Indien de diagnose, op grond van het voorkomen van eieren in de faeces,
gesteld wordt, is het de vraag of een specifieke therapie zin heeft, daar als
regel geen klinische symptomen aanwezig zullen zijn en de vermoedelijk
wel werkzame anthelmintica, zoals die welke tegen andere trematoden ge-
bruikt worden, vaak nogal toxisch zijn.

Voor de profylaxe is het van belang slechts gekookte vis of gekookt visafval
te gebruiken.

Veel dank ben ik verschuldigd aan collega J. M. V. M. Mouwen (Instituut voor
Pathologische Anatomie) voor de toezending van het materiaal en aan de eigenaar
van de kat voor zijn bereidwilligheid nadere gegevens te verstrekken.

\\\'oor de eerste maal wordt in Nederland melding gemaakt van het voorkomen, bij een
kat, van de trematode Apophallus donicu.s (Skrjabin en L i n d t r o p, 1919).

.Apophallus donicus (Skrjabin and L i n d t r o p, 1919), is recorded, from a
domestic cat, for the first time in the Netherlands. The cat, eight months old, has
never been abroad and was fed regularly freshwater fish-offal.

Ciameron, Th. W. M.: Parasites and parasitism, London, 1956.
Kot Ian, A.: Helminthologie. Budapest, 1960.

Olsen, O. W.: Animal parasites, their biolo.gy and life cycles. Minneapolis, 1962.
Skrjabin, K. I.; Trematodes of animals and man. Vol. 6. Moskou, 1952. (In
Russisch).

P i t c h a r d, E. L. : Experimental transmission of transmissible gastroenteritis virus by
starlings. Am. }. vet. Res., 26, 1177, (1965).

„Transmissible gastroenteritis\', „T.G.E.", komt dikwijls bij varkens voor zonder dat

een besmettingsbron kan worden aangetoond. Behalve varkens die latent besmet zijn

Op grond van het voorkomen van uitbraken nadat grote zwermen spreeuwen bedrijven

hadden bezocht, vermoedden schrijvers dat deze dieren dc ziekte konden overbrengen.

Zij voedden spreeuwen met T.G.E. virus en lieten dc spreeuwefaeccs door „specific

Les serums anti-phagocytaires dans l\'étude de l\'infection streptococcoquc. Arthrites
et cardiopathies expérimentales chez la souris.

I. Gay eux, P. et P a n ij e 1, J.: Infections expérimentales streptococciques
[Streptococus pyogenes) chez la souris blanche traitée par du sérum anti-
macrophages.

II. P a n ij e 1, J., C a y e u x. P., L e v i 1 1 a i n, R. et C 1 u z a n, R. ; Arthrites et
cardiopathies streptococciques {Streptococcus pyogenes) chez la souris blanche,
étude clinique et bactériologique.

III. Gayeux, P., C 1 u z a n, R., P a n ij c 1, J. et L e v i 1 1 a i n, R. : Arthrites
et cardiopathies streptococciques {Streptococcus pyogenes) chez la souris
blanche, étude anatomo-pathologique des lésions. Ann. Institut Pasteur, 109,
663, 668, 675, (1965).

de muis virulente, als voor de muis onder normale omstandigheden niet
virulente bacteriën voorkwamen.

Indien alleen de laatsten bij muizen worden ingespoten veroorzaken zij
geen ziekteverschijnselen. Tóch hebben zij pathogene eigenschappen als de
natuurlijke afweerbarrière van de muis wordt doorbroken, b.v. door het
mechanisme van de fagocytose op te heffen.

Dit werd bereikt met een specifiek serum, dat gericht was tegen macro-
fagen van de muis, dat bereid was bij konijnen. Dc voor het immuniseren
van de konijnen benodigde macrofagen werden verkregen door het peri-
toneum van de muizen tc prikkelen door injecties van steriele bouillon.
Door zowel dit serum als de apathogene Streptokokken bij muizen in te
spuiten, werden daarbij ziekteverschijnselen opgewekt. Als deze injecties
met een kort interval plaats vonden ontstonden artritis en huidafwijkingen.
Werd het serum 6 uur van tevoren ingespoten dan werd zelfs acute sepsis
verkregen.

IL en III. De klinische en histologisehe beelden van deze experimentele ziekten
hadden veel overeenkomst met acute gewrichtsreumatiek van de mens.

G u i 11 o u d, N. B., King, A. A. and Lock, A.: A study of the efficiacy of
thiabendazole and dithiazanine iodide-pipcrazine citrate suspension against intestinal
parasites in the Macaca mulatta. Lab. Anim. Care, 15, 354-, (1965).
Drie behandelingen met twee weken tussenruimte, van elk 100 mg per kg hch. gew.
thiabendazol .gaven onder goede hygiënische omstandigheden uitstekende resultaten
bij Rhesusapen die besmet waren met Strongyloides fulleborni en Oesophagostomum
bijurcum.

Dithiazanine jodide (69 mg per kg lich. gew.) plus piperazine citraat (83 mg per kg
lich. gew.), eveneens drie maal om dc twee weken toegediend, gaf een aanmerkelijke
vermindering van het aantal eieren en larven van bovengenoemde parasieten. De
resultaten met thiabendazol waren cchtcr significant beter.

Linkenheime r, W. H. and Stolsenberg, S. J.: Pharmacologic characteris-
tics of 4 sulfonamides in sheep. Am,. ]. vet. Res., 26, 1095, (1965).
De farmacologische eigenschappen van vier Sulfonamiden werden bestudeerd bij het
schaap: sulfa-aethoxypyridazine, sulfamethazine (= sulfamezathine), sulfamethoxy-
pyridazinc en sulfadimethoxine.

.M deze stoffen werden goed geabsorbeerd na orale verstrekking. Uit de bloedspiegels
en de excretie met de urine bleek dat sulfamethazine het snelst werd uitgescheiden.
Sulfa-aethoxypyridazine gaf het beste resultaat.

G i n t h c r, O. J.: Clinical aspects of Mierosporurn nanum infection in Swine. J.
Am. vet. med. Ass., 146, 945, (1965).

Bij onderzoek op 33 varkensfokkerijen in Pensylvania, Maryland cn Georgia, bleken
op 27% van de bedrijven dieren aanwezig te zijn met huidlacsies, veroorzaakt door
een infectie met Mierosporurn, nanum.

De morbiditeit varieerde van 4 tot 71%. Speciaal fokzeugen cn beren waren aan-
getast, jonge dieren in mindere mate. De Mierosporurn nanum laesies komen overal
op het lichaam voor, echter sporadisch op de dun behaarde plaatsen. Vaak begint
de infectie aan de caudale oorbasis als een oranjeachtig bruine vlek met daarna
uitbreiding op het oor en op de nek.

Laesies op andere plaatsen beginnen meestal circumscript en breiden zich centrifu.gaal
uit, zoals ook het geval is bij trichophytic.

Door confluentic kunnen grote onregelmatige plekken gevormd worden, bedekt met
dro.gc bruine korsten. Na verwijdering van de korsten door wassen is de aangetaste
plek alleen tc onderkennen door de roodachtige huidverklcuring.

Typisch voor een Mierosporurn nanum. infectie is het ontbreken van alopecia en
pruritis. De laesies worden hierdoor bij goed behaarde varkens vaak niet onderkend.
Spontaan herstel is, speciaal bij jonge dieren, mogelijk. Meestal nemen de laesies
langzaam in omvang toe, zowel bij dieren, die buiten lopen als bij die op stal worden
gehouden.

De meeste fungiciden zijn bij de behandeling niet effectief. Alleen een handels-
preparaat met als werkzaam bestanddeel koper naphtenaat, bood bij toepassing op
beperkte schaal perspectief.

In de grond van de varkenslopen konden de macroconidiën van Microsporum nanum
worden aangetoond. De grond kan hier dus als een constante reïnfectiebron worden
beschouwd.

Brunt, G.: Hondenspoelworm en mens. T.N.O. Nieuws, 20, 840, (1965).
Vrijwel iedere jonge hond wordt geboren met Toxacara canis, doordat hij intra-
uterine is besmet. Verder kan hij zich per os besmetten door opname van geëmbryo-
neerde eieren. Volwassen honden hebben zelden deze spoclworm in dc darm, wel in
de vorm van ingekapselde larven in de weefsels.

Bij cavia, varken en mens zwermen deze larven, indien zc worden opgenomen, eveneens
uit in het lichaam en kunnen ziekteverschijnselen geven. O.a. kunnen zij zich vestigen
in lever, longen, diafragma, hart, viscerale lymfklieren en centraal zenuwstelsel. Bij de
mens is een geval van het oog bekend.

Brunt (Itbon, Arnhem) vatte het probleem in twee richtingen aan:
le Hij onderzocht de kans, welke de mens loopt om te worden geïnfecteerd, evenals
de wijze waarop en de plaats vanwaar dit geschiedt, teneinde te trachten een
correlatie te vinden tussen infectiekans en het optreden van ziekteverschijnselen.
2e Nagegaan is of mensen, „die beroepshalve zeer veel met jonge honden in aan-
raking komen — kennelhouders —" bepaalde ziekteverschijnselen vertonen.
Wat betreft punt 1 merkt hij op, dat de eieren pas na 3 weken bij 18° C geëmbryo-
neerd zijn. Op plaatsen waar honden gedefaeceerd hadden waren deze eieren nog tc
vinden als de faeces al volkomen waren vergaan; ze bleven daar echter maar 6 weken
in het leven. In een vijftal woningen, waar zwaar geïnfecteerde jonge honden werden
groot gebracht, heeft schrijver nimmer spoelwormen aangetroffen, wel in de tuin.
Op het hchaam van de betrokken honden (likken) werden ze niet gevonden. Brunt
stelde een enquete in, in een paar ziekenhuizen naar kinderen die langdurige eosino-
filie hadden of deze contact hadden gehad met honden. Dit bleek niet het geval te
zijn. (Speelden deze kinderen niet op straat? Ref.).

Ten tweede wilde hij nagaan of mensen die beroepshalve veel met jonge honden
in aanraking komen — kennelhouders — bepaalde ziekten meer dan normaal ver-
tonen. Bij een enquete onder huisartsen van kennelhouders bleek dat daarbij geen
ziekteverschijnselen zijn waargenomen die optraden bij alle of zeer vele kennelhouders.
„W ij kregen zelfs de indruk dat kennelhouders een gezond
slag van mensen vormen."

(De arts Brunt schijnt ambtshalve dan ook blijkbaar weinig contact met dit „.slag
van mensen" tc hebben. Anders zou hij de Raad van Beheer op Kynologisch Gebied,
die volgens ingewonnen informatie hem de gegevens blijkt verstrekt te hebben, niet de
„Vereniging van Kennelhouders" noemen en menen dat kynologen voor hun beroep
honden houden. Daaruit is ook verklaarbaar dat hij b.v. schrijft „Een deel der kennels
was niet regelmatig in bedrijf" enz. Hij wil t.z.t. op één en ander terugkomen. Het
lijkt gewenst, dat hij zich dan eerst plaatselijk oriënteert en niet alles per enquete
doet. Ref.).

De zich wijzigende verhoudingen in de maatschappij wat aantal paarden en ge-
bruikswijze betreft, zijn van invloed geweest op de positie en beroepsuitoefening van
de hoefsmid, o.m. resulterend in het verschijnsel „rijdende hoefsmid",
.^an het I.L.R. werd de vraag voorgelegd of het mogelijk zou zijn het hoefbeslag
te verlichten en te vereenvoudigen. In 1960 werd een werkcommissie ingesteld, be-
staande uit Dr. A. P. Mi d d e 1 k O o p, Ir. C. A. M. v. d. Hou t, Ir. P. Hoog-
schagen en Ir. W. P. M. 0 o r s t i a e n s e n en een tweetal onderwijzers in
praktisch hoefbeslag, de heren R v. d. Meer en D. J. Smit, met de bedoeling:

a. een studie te maken van het hoefbeslag om richtlijnen te verkrijgen voor de
verdere ontwikkeling van de methodiek van het beslaan,

b. een prognose te maken van de behoefte in verband met de ontwikkeling van de
paardenstapel,

c. een uitzicht te geven op een rationele uitvoering van het hoefbeslag voor het
individuele bedrijf en de bedrijfstak over het gehele land.

Een praktijkonderzoek op arbeidstechnisch gebied, uitgevoerd door de heren K.
Martens en J. Bouma is eveneens in het rapport verwerkt dat onder de titel
„Hoefbeslag" in november 1965 is uitgegeven.

De eerste twee hoofdstukken, handelend over „hoefbeslag, zoals dit moet worden
uitgevoerd" en „de werkmethoden bij het hoefbeslag en de verdere hoefverzorging",
zijn voor de dierenarts, ook al bevatten ze weinig nieuwe gezichtspunten, van het
meeste belang.

De twee volgende hoofdstukken, waarin de bedrijfstechnische aspecten van hoef-
beslag en hoefverzorging zijn verwerkt, geven een goed beeld van de zich wijzigende
ontwikkelingen en de toekomst van het beroep van hoefsmid. Een grote vak-
bekwaamheid vereisend, lichamelijk inspannend en voor het paard en zijn eigenaar
zeer nuttig beroep, dat de belangstelling, waardering en bovenal de medewerking
van veterinaire zijde ten volle verdient.

Dierenarts en student, voor wie het paard meer betekent dan een potentiële patiënt,
wordt het lezen van dit boekje van harte aanbevolen.

Het is te verkrijgen door storting van ƒ 3,- op gironummer no. 880018 van boven-
genoemd Instituut te Wageningen.

No. 2. Ruminants: a. Technical Reviews 264 blz., prijs 30 shillings; b. Summaries
of estimated requirements, 37 blz., prijs 5 shillings.

(Agricultural Research Council London 1965, Cunard Building, 15 Regent Street
London S.W. 1.)

In 1950 werd op initiatief van de Agricultural Research Council een technische
commissie geïnstalleerd onder voorzitterschap van Sir David Guthbertson,
toen nog directeur van het Rowett Research Institute, die tot taak kreeg studie
te maken van de literatuur betreffende de voedernormen van landbouwhuisdieren
en op grond daarvan aanbevelingen te doen over dit voor de veehouderij zo belang-
rijke onderwerp. Er werden daartoe drie werkgroepen gevormd, één voor pluimvee,
één voor herkauwers en één voor varkens. De beide eerstgenoemde hebben intussen
hun studies in rapporten vastgelegd, de normen voor varkens zijn nog niet gepubli-
ceerd.

De werkgroep „voedernormen voor herkauwers" heeft zich niet beperkt tot het
geven van normen voor vrijwel alle nutriënten (b), maar daarenboven in een uit-
voerig literatuuroverzicht (a) beschreven hoe ze aan deze uitspraken zijn gekomen.
Hetzelfde schijnt de werkgroep „normen in de varkensvoeding" te zullen gaan doen,
de werkgroep „pluimvee voedernormen" heeft alleen de onder b genoemde samen-
vatting gepubliceerd die voor 2 s. 6 d. in de handel is.

Als ik thans tot een bespreking van de beide hierboven genoemde boeken kom, dan
wil ik beginnen met op te merken dat degene, die alleen met de normen wil werken
aan de „summaries of estimated requirements" genoeg heeft, maar een ieder die zich
ook op de hoogte wil stellen van achtergronden van de normen voor herkauwers,
bestudering van „Technical Reviews" sterk kan worden aanbevolen. Ik geloof name-
lijk niet dat in de literatuur nog een dergelijk gedegen werk over de voedernormen
van herkauwers bestond.

Dat het werk gedegen is moge worden geconcludeerd uit de volgende opsomming
van nutriënten waarvoor normen worden aangegeven voor melk- en mestrunderen,
kalveren en schapen. Deze nutriënten zijn: water. Ca, P, Mg, K, Na, Cl, Fe, Cu,
Mo, Co, Zn, Mn, J, Se, Pb (-vergiftiging), Fl (-vergiftiging), vit A, vit D,
vit E, vit B-complex, eiwit, energie en drogestof. Verder wordt voor vele van deze
voederbestanddelen in het deel „Technical Reviews" een nadere omschrijving ge-
geven van b.v. de invloed van drachtigheid, groei, mesting, lactatie en arbeid op de
behoefte, de verteerbaarheid, de vastlegging in het lichaam enz.

Hoewel het hoofdstuk energiebehoefte voor de Nederlandse gebruikers van het boek
zonder het uitvoeren van enig rekenwerk niet bruikbaar is, omdat de normen niet
in zetmeelwaarde maar in calorieën omzetbare energie zijn opgegeven, kan ik toch
niet anders doen dan te wensen, dat een ieder die met de voeding van herkauwers
te maken heeft — en welke grote-huisdieren practicus heeft dat niet — op zijn
minst de „summaries of estimated requirements" geregeld zal gaan raadplegen.
Dat wil niet zeggen dat men nergens bedenkingen tegen de opgegeven normen zou
kunnen hebben.

Om een paar voorbeelden te noemen, de chloorbehoefte wordt alleen in afhanke-
lijkheid van de natrium opname beschouwd terwijl mag worden aangenomen dat
een hoge K-opname, die dikwijls voorkomt, ook een verhoging van de chloorbehoefte
met zich mee zal brengen. Een tweede vraagteken zou ik willen plaatsen achter de
uitspraak dat de biologische waarde van het voedereiwit van volwassen herkauwers
tenminste 70 zou moeten zijn, maar een cn ander neemt niet weg, dat ik de hier-
boven neergeschreven warme aanbeveling gaarne handhaaf.

Is het tegenwoordig mogelijk een rijpaard op zo jeugdige leeftijd in dressuur tc
nemen dat het verantwoord is een springconcours uit te schrijven voor 4 en 5 jarige
paarden ?

Naar ik weet mag men een vierjarig paard nauwelijks berijden en dient dit berijden
dan nog de vorm te hebben van „kleutergymnastiek", terwijl men met een 5-jarig
paard pas kan gaan „werken".

Men zou dus springconcoursen tot een hoogte van 80 tot 100 cm kunnen uit-
schrijven voor paarden die tenminste de 6-jarige leeftijd bereikt hebben.
Elk concours-springen voor jongere paarden zou dan een (eventueel door de Ned.
Hippische Sportbond) gesanctioneerde vorm van dierenmishandeling zijn, d.w.z.
een zodanig gebruik dat aan het individu schade wordt toegebracht.

De bovengenoemde vraag brent een punt ter sprake dat de laatste tijd in de Neder-
landse hippische sportwereld heftig in discussie is geweest en nog steeds is.
Inderdaad heeft men onlangs springconcoursen uitgeschreven voor 4 en 5 jarige
paarden tot een hoogte van 1.10 m, zulks naar Frans voorbeeld.
Wordt hierbij nu aan het individu schade toe.gebracht?
Ons inziens niet, indien aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.
Algemeen wordt aangenomen dat een 3-jarige Volbloed juist volwassen is en dat dit
voor paarden van het Gelderse type op 3y2-jarige leeftijd het geval is. Voor de
eerste categorie, waarbij ook bepaalde andere, hoog in \'t bloed staande, paarden-
rassen mogen worden gerekend, geldt dat de meeste dieren gemakkelijk los een
hindernis van 1.20 m springen en zich hierbij niet nodeloos inspannen. Ook het bij-
brengen van een bepaalde gehoorzaamheid, zoals het in de juiste galop aangaan,
links en rechts in de juiste stelling gaan enz., kan bij zulk een jong dier zeer goed
geschieden, daar dit natuurlijke bewegingen zijn. In feite is dit geen dressuur.
Zijn de trainingsperioden op jonge leeftijd juist gedoseerd en in overeenstemming
met de krachten en de natuurlijke aanleg van het dier, dan kan een paard op 4-
of 5-jarige leeftijd af en toe een springparcours lopen zonder hiervan schade te
ondervinden. De voorwaarden voor dit parcours moeten zijn dat de hindernissen
goed aangeleund zijn en dat een niet te snel terreintempo gevraagd wordt; jacht-
springparcoursen zijn voor jonge paarden uit den boze.

Op goede wijze voorbereid zijn vele voorbeelden bekend van paarden, welke op 4-
of 5-jarige leeftijd voor \'t eerst uitkwamen en op 11- of 12-jarige leeftijd nog
springparcoursen tot 1.90 m sprongen.

Daarmede is niet gezegd dat er geen bezwaren kleven aan dit vroegtijdig beginnen.
In Frankrijk is dan ook het aantal paarden dat in die eerste 2 jaar uitvalt betrek-
kelijk groot, om commerciële redenen stapt men daar over dit bezwaar heen. Dit-
zelfde ziet men ook bij Dravers en Volbloeds, die op 2-jarige leeftijd in training
worden genomen. Velen daarvan ziet men na een aanvankelijk succesje nooit meer
terug.

Bij te grote frequentie van springen en een te vroeg beginnen van een zware training
is het .gevaar voor schade aan beenderen, spieren, pezen en banden zeer groot,
hetgeen door vele collegae kan worden bevestigd. De grens tussen goed en niet
meer goed is zeer moeilijk te bepalen.

Resumerend kan men zeggen dat het zeer wel mogelijk is bij hoog in \'t bloed
staande paarden op 3-jarige leeftijd met de training voor springconcoursen te be-
ginnen, mits men de juiste (lage) trainingsdosis toedient en de eigenaar c.q. trainer
zich ook bij paarden die het zeer „goed doen" beperkt tot enkele wedstrijden per
seizoen.

Het uitschrijven van springconcoursen is o.i. geen gesanctioneerde vorm van
dierenmishandeling mits de parcoursen aan redelijke eisen voldoen, goed aangeleund
zijn en de toegestane tijd vrij ruim is. Anderzijds is het goed minder deskundige
ruiters te waarschuwen voor de gevaren, aan de training op jeugdige leeftijd, ver-
bonden.

Naar aanleiding van een aantal opmerkingen over het arükel „Van de keuringsdienst",
hetwelk geplaatst werd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, aflevering 6 — deel
90 — van 15 maart 1965, meen ik hierop nader te moeten ingaan.

Als antwoord op de principiële vraag of een gedachtewisseling over een onderwerp,
dat in slagersvakbladen en de dagbladpers reeds zo vaak is besproken past in een
wetenschappelijk tijdschrift, meen ik te mogen stellen dat in eerste instantie de re-
dactie beslist over de opname van een dergelijk artikel.

In het Diergeneeskundig Jaarboek 1965 wordt op bladzijde 260 vermeld, dat 162
dierenartsen in volambtelijke dienst verbonden zijn aan een keuringsdienst van
slachtdieren en van vlees en 87 collegae bemoeienis hebben met de daadwerkelijke
keuring van vlees, terwijl 34 dierenartsen verbonden zijn aan het Staatstoezicht op
de Volksgezondheid. Ongeveer yi der niet rustende dierenartsen moeten of kunnen
zich derhalve bezig houden met de vleeskeuring.

Over de praktische uitvoering der Vleeskeuringswet en de wetenschappelijke pro-
blemen rond de vleeskeuring wordt — misschien terecht — weinig gepubliceerd.
Misschien is dit te verklaren door de huidige instelling van de meeste diensten,
waarbij speciaal de functie van bedrijfs-directeur op de voorgrond treedt, terwijl
terloops wordt aangemerkt dat deze functionaris tevens Hoofd der Vleeskeurings-
dienst is.

Uiteraard geldt dit in het bijzonder voor diensten met een klein of groot gemeen-
telijk slachthuis.

Sinds 1965 zijn wederom vele publikaties verschenen over de Programmering, Con-
centrering en Calculering van de Openbare Slachthuizen en terecht schrijft collega
Niewenhuijs dat dit er een bewijs van is, dat de belangstelling voor de slacht-
huisproblemen steeds groter wordt en de slachthuisgebruikers in gaan zien, dat de
doelstellingen en de maatschappelijke functie van de Openbare Slachthuizen de
laatste jaren zijn gewijzigd en zich in de komende jaren nog meer zullen wijzigen.
Het verwijt, dat in genoemd artikel niet duidelijk stelling is genomen ten aanzien
van een Rijks- of Gemeentelijke Vleeskeuringsdienst is inderdaad niet geheel on-
gegrond.

Door mij werd de vraag gesteld of de Rijksoverheid van de Gemeentelijke overheid
kan verlangen de toch reeds moeilijk te exploiteren slachthuizen aan de gestelde
E.E.G. eisen te laten voldoen.

Een positief antwoord hierop kan door mij niet gegeven worden, wel een gedachte-
bepaling, die uitging in de richting van een Rijksregeling van de vleeskeuring, waar-
bij een groot aantal bestaande diensten samengevoegd zouden kunnen worden.
De gemeenten die eens een slachthuis hebben gesticht, moeten met deze instelling
verder, daar een weg terug onder de huidige omstandigheden nauwelijks denkbaar
of uitvoerbaar is.

Aan het improvisatie- en organisatievermogen van de Directeuren wordt overgelaten
„how to make the best of it". Ten koste van grote investeringen worden daartoe
veelal oudere slachthuizen die oorspronkelijk bestemd waren voor de plaatselijke
slagers en grossiers - die hiervan echter steeds minder gebruik gaan maken - -
omgebouwd tot verzendslachthuizen ten behoeve van verzendgrossiers.
De nieuwe gebruikers hebben slechts interesse als de outillage en de tarieven hen
bevredigen kunnen, waarbij wordt uitgegaan van de gedachte dat de grossier meer
rechten mag en kan laten gelden dan de oorspronkelijke kleine gebruiker.
Zakelijk bezien is dit juist.

Ook de Rijksoverheid beschouwt zich veelal als (groot-) gebruiker van dc gemeen-
telijke vleeskeuringsdiensten, immers vele gemeenten zijn aangewezen als „Eerste
kantoor" ten behoeve der Rijksinvoerkeuring. Indien de slachthuizen aan de gestelde
eisen voldoen, kan bovendien in die gemeente Rijksuitvoerkeuring plaats vinden.
Eén groot verschil met de verzendgrossier en de vleeswarenfabrikant is kenmerkend.
Het Rijk bepaalt zelf de tarieven voor deze Rijkskeuring evenals de vergoeding aan
de gemeenten en - voorzover het de Rijksuitvoerkeuring betreft — de keurings-
ambtenaren (Rij kskeurmeesters!).

De grootgebruikers trachten uit zakelijke overwegingen het laagst haalbare tarief bij
een gemeente af te d(w)ingen. Zo zijn de eveneens reeds veelvuldig bekritiseerde,
meest wonderlijke en ingewikkelde gemeentelijke heffingsverordeningen ontstaan.
Speciaal de laatste jaren heeft de invoer van buitenlands vlees een zeer grote om-
vang aangenomen. De Rijkskeuringsveearts, belast met de keuring hiervan, ontvangt
het vastgestelde keurloon (2/2 cent) van de importeur en draagt dit zonder meer
af aan de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid.

De Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid heeft in september 1957 be-
schikt dat de vergoeding aan de als „eerste kantoor" aangewezen gemeenten voor
het ten behoeve van het Rijk verrichten van de keuring van uit het buitenland in-
gevoerd vlees, wordt vastgesteld overeenkomstig het door de betrokken gemeente te
heffen recht op grond van artikel 8 van de Vleeskeuringswet. Met dien verstande,
dat, indien in de gemeenteverordening méér dan één tarief is opgenomen, de ver-
goeding niet hc^er zal zijn dan overeenkomstig het laagste tarief.
Het is voor vele vleesgrossiers mogelijk om, via de weg van het „eerste kantoor",
het ardkel 8 van de Vleeskeuringswet en de financiële konsekwendes, daaraan ver-
bonden, te omzeilen.

Indien een gemeente in zijn heffingsverordening niet vroegtijdig orde op zaken heeft
gesteld, betekent deze ministeriële beschikking een ondermijning van één der pijlers
waarop de veelal „bouwvallige" gemeentelijke Vleeskeuringsdienst is gebouwd. Het
is misschien triest, maar daarom niet minder waar om te moeten erkennen, dat de
baten, voortvloeiende uit de toepassing van artikel 8 de meeste Vleeskeuringsdiensten
op de been houden, met of zonder grote parapluie vanwege de self-supporting.
Waarschijnlijk zal de Minister na bestudering van het rapport van de „Commissie
van Drie" ook tot deze conclusie komen.

Over de waarde en het nut van de invoerkeuring als zodanig blijft mijn mening
dat controle op het „binnenlandse" vlees, dat uit een andere Vleeskeuringsdienst
wordt ingevoerd, gewenst is, maar nadere keuring van al het ingevoerde „buiten-
landse" vlees, — ook al is dit op een „eerste kantoor" gekeurd — noodzakelijk
blijft.

In dit licht bezien vraag ik mij derhalve af, of het handhaven van het reeds eerder
genoemde besluit van de Minister van Volksgezondheid van 24 september 1957, nr.
14357, afdeling Gezondheidsbescherming, Directie Volksgezondheid, nog te billijken
of verantwoord is.

Het komt mij gewenst voor, dat de Minister overweegt om de keuring van buiten-
lands vlees en vleeswaren op te dragen aan volambtelijke Rijkskeuringsveeartsen
met een vaste standplaats, welke wordt aangewezen als „Eerste Kantoor".
Het zal alleen dan mogelijk zijn tot een werkelijke uniforme en dus verantwoorde
keuring van uit het buitenland ingevoerd vlees te komen, waardoor de Volksgezond-
heid beter ,,beschermd" zal worden.

De Hoofden van Vleeskeuringsdiensten, die thans nog zijn aangesteld als Rijks-
keuringsveeartsen, zullen van vele problemen en zorgen verlost worden en de Mi-
nister dankbaar zijn voor het aan hen eervol verleende ontslag, al of niet onder
dankzegging voor de door hen — onder vaak moeilijke omstandigheden — aan het
Rijk pro deo bewezen diensten.

Voor de Rijksuitvoerkeuring zal een dergelijke regeling niet zo eenvoudig zijn te
realiseren, maar hier staat tegenover dat de keuring van slachtdieren bestemd voor
export, nauwelijks grotere problemen meebrengt, dan van dieren waarvan het vlees
bestemd is voor de binnenlandse consumptie.

■Aangenomen mag worden, dat er in de vleeskeuringssector veranderingen zullen
komen. Hoe de wetgever deze zal doorvoeren en welke overheidsinstantie (Ge-
meente, Provincie of Rijk) uiteindelijk met de uitvoering der Vleeskeuringswet be-
last zal worden, is niet bekend.

Bij een eventuele sanering kan echter de virulentie van het artikel 8 door de Mi-
nister evenmin onderschat worden als het kwaadaardige karakter van het mond- en
klauwzeer-, rabies- of varkenspestvirus. Ook de sanering hiervan vraagt jaarlijks
heel veel bloed, inspanning en teleurstelling.

Van dit op pag. 491 van dit Tijdschrift reeds aangekondigde Congres, dat onder
auspiciën van de Worid Associaüon for Buiatrics van 4-9 augustus a.s. te Zürich
wordt gehouden, is het voorlopig wetenschappelijk programma verschenen, dat alsvolgt
luidt;

Die Hauptthemata werden eröffnet durch Einleitungs-Referate. Anschliessend folgen
Kurzreferate. Abschnittsweise werden Diskussionen eingeschaltet. Tagungs-Sprachen
sind Deutsch, Französisch und Englisch mit Simultan-Ubcrsetzung.

1. Gesundheitliche Schädigungen des Rindes durch industrielle Emissionen, vor
allem durch Fluor

Flatla und Ender (Oslo), Mi lie und Stamatovic (Belgrad):
Beobachtungen über Fluorose.

Rosenberger (Hannover), Gründer (Hannover), Lee mann
(Zürich): Schädigungen bei Fluorose.

Bronsch und Lüders (BerUn) : Fluor-Toleranzen im Futter.
Trautwein und Kopp (Freiburg i. Br.), Huber (Zürich), Shupe
(Logan), Burns (Weybridge), Allcroft (Weybridge): Zur Diagnostik
der Fluorose.

2. GesuxidheitUche Schädigungen des Rindes durch Futterstoffe und durch che-
mische Stoffe, die in der Landwirtschaft bezw. im Lebensraum der Rinder ein-
gesetzt werden

Einleitungsrcferate: Trautwein (Freiburg i. Br.), Radclcff (Kcrrville).
Kurzreferate:

Bod die (Edinburg) : Akute und chronische Vergiftungen.
Muss il (Salzburg): Magnesit.

Kilchsperger (Zürich): Blei.
E n d e r (Oslo) : N-Nitrosodimethylamin.
Pugh (Dublin): Warfarin.
Brown (Norfolk) : Insekticide.

C 1 e gg (Loughborough), Seawright (St. LuciaJBrisbane), M c C o s k e r
(St. Lucia/Brisbane), B c 11 und M u 11 e n (London), Weaver (Glasgow) :
Pflanzliche und andere Vergiftungen.

Te US eher und Wenzel (Zürich): Diagnostik.
Michel (Weybridge): Magen-Darm-Parasiten.
Bratanov i c und S i b a 1 i c (Belgrad) : Strongyloides.

Horvath (Budapest), Willimas (Stillwater), Holtenius, Jons-
son und Jacobson (Stockholm): ReUculiUs traumatica.
S v e n d s e n (Kopenhagen), D i e t z (Berlin) : Abomasus.
S i m e s e n (Kopenhagen), Gregorovic, Skusek, Kesvar (Ljublja-
na) : Stoffwechselkrankheiten.

Sali (Nicolo a Trebbia) : Private Rinderklinik.
Mülling (Berlin): Anaesthesic/Zitzenchirurgie.
H e i d r i c h (Berlin) : Mastitis-Vaccination.
Brander (Brentford): Mastitis-Behandlung.
Straub (Tübingen) : Exanthema vesicularis coitale.
Seekles (Utrecht) : Kupfer/Fertilität.
Weis (Freiburg i. Br.) : Listeriosis.

Alle Beiträge werden den Teilnehmern vor der Tagung als Arbeitshefte gedruckt
(mit Zusammenfassungen in den drei Kongress-Sprachen) zum vorbereitenden
Studium zugestellt.

Die Teilnehmergebühr beträgt: für Mitglieder der Welt-Gesellschaft für Buiatrik
sFr. 60,—, für Nicht-Mitglieder sFr. 70,— inklusive Arbeitshefte und Krongress-

Interessenten werden gebeten, die Anmeldeformulare beim Unterzeichneten anzu-
fordern, aus denen alles Weitere hervorgeht, einschl. gesellschaftliches und Damen-
Programm.

Prof. Dr. J. Andres / Dr. H. Gloor; Ambulatorfische Klinik,
Winterthurerstrasse 260, 8057 Zürich j Schweiz.

De Werkcommissie organiseert op vrijdag 11 november a.s. een Symposium in één
der zalen van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Ie Brandenburgerweg 78 b,
Bilthoven.

Bij het verschijnen van deze aflevering zijn alle bestelde banden ter inbinding van
jaargang 1965 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, waarvoor het verschuldigde
bedrag van ƒ 6,- reeds werd voldaan, verzonden. Degeen, die deze banden nog niet
ontving, stelle hiervan het kantoor op de hoogte.

Zouden zij, die de banden wèl reeds bestelden, doch het verschuldigde bedrag nog
niet voldeden, zulks zo spoedig mogelijk willen doen (giro 472075 t.n.v. Redactie
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht), zulks ter voorkoming
van vertraging in de toezending der banden?

Wie helpt de Redactie aan losse afleveringen van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde?

De Redacue ontvangt geregeld aanvragen voor de levering van losse aflevcrmgen
van het Tijdschrift, zowel van het lopende jaar als van voorgaande jaargangen.
Voor zover de voorraad strekt kan aan deze aanvragen worden voldaan, maar nu
doet zich de omstandigheid voor dat, vanwege de beperkte oplaag van het Tijdschrift,
de voorraad is uitgeput.

Teneinde nu collegae en abonnees die om suppleUe verzochten ter inbinding van een
jaargang te kunnen helpen, zou de Redactie graag de beschikking hebben over de
hieronder genoemde afleveringen en zij doet hierbij een beroep op hen die wellicht
hun Tijdschrift (nog) niet hebben laten inbinden, dan wel het bezit ervan in mindere
mate op prijs stellen.

jaargang 1965; afleveringen 1 en 7.
Inzenders worden bij voorbaat van harte bedankt!

Zoals in het vorige nummer al is gemeld, blijkt de mond- en klauwzcerbesmetting in
een deel van de provincie Overijssel zeer hardnekkig te zijn. Het betreft hier speciaal
het gebied langs de grens met Duitsland, waar gemeenten als Enschede, Oldenzaal,
Denekamp, Borne, Tubbergen, Wierden, Weerselo, Losser, Ootmarsum en Vriezen-
veen liggen.

In dit gebied steeg het aantal aangetaste bedrijven over de week van 31 maart tot en
met 6 april tot 48 en in de week van 7 tot en met 13 april werden daar eveneens 48
gevallen genoteerd.

Dit waren tevens de landelijke totalen, daar over beide weken in geen enkele andere
provincie meer mond- en klauwzeer voorkwam. Het totaal aantal gevallen in Overijssel
over de gehele epizoötie steeg hierdoor tot 410 op 13 april 1966.
Het landelijke totaal steeg op deze datum tot 3.521 gevallen, waarbij 240.331
varkens en 3.496 runderen werden overgenomen.

Het aantal overgenomen dieren bij de 48 gevallen in Overijssel over de week van
31 maart tot en met 6 april bedroeg 3.048 varkens, over de 48 gevallen in dezelfde
provincie van 7 tot en met 13 april 2.399 varkens. De bedragen aan uitgekeerde
schadeloosstellingen waren over deze weken resp. ƒ 454.239,— en ƒ 339.353,25. Het
totaal aan tijdens deze epizoötie uitgekeerde schadeloosstellingen steeg hierdoor tot
ƒ 38.288.051,86.

Met het oog op deze ontwikkeling is het verbod tot het organiseren en houden van
keuringen, tentoonstellingen, verkopingen enz. voor wat betreft varkens, voor het
gehele land gehandhaafd. Ook de varkensmarkten in geheel Nederland blijven ge-
schorst. De verlenging van deze maatregelen geldt voorlopig tot 7 mei 1966.

In Overijssel heeft de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst drie nieuwe
gebieden aangewezen, waar de varkens op kosten van de overheid kunnen worden
geënt tegen mond- en klauwzeer.

Het zijn: gedeelten van dc gemeenten Gramsbergen, Hardenberg, Den Ham, Hcllen-
doorn en Wierden, alsmede de gemeenten Vriezenveen en Losser op 7 april. In dit
gebied bevinden zich circa 55.000 varkens.

Op 15 april zijn aan,gewezen de gemeenten .\\lmelo, Borne, Hengelo, Enschede en
gedeelten van de gemeente Ambt Delden, met in totaal circa 48.000 varkens en op
20 april het overige deel van Ambt Delden, de gemeenten Stad Delden, Haaksbergen
en een deel van Markelo met 60.000 varkens.

Met de twee gebieden die in januari van dit jaar werden aangewezen en het gebied
dat de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst op 31 maart aanwees, n.1. Tub-
bergen. Denekamp, Ootmarsum, Weerselo en Oldenzaal met circa 90.000 varkens,
heeft de enting in Overijssel betrekking op totaal 399.000 varkens.

Ook voor deze gebieden geldt, dat er tot vijf weken na de aanwijzing tot entgebied,
een vervoersverbod voor varkens van kracht is.

In totaal zijn thans gedurende deze epizoötie 24 gebieden voor de vrijwillige enting

In 1965 werden bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut afdeling Rotterdam in
totaal 364 dieren op rabiës onderzocht.

Het grootste deel hiervan, 327, bestond uit vossen uit de grensgebieden.
Voorts werden onderzocht: 21 honden, 11 katten, 2 eekhoorns, 1 wezel, 1 das, 1 muis.
In één geval, bij een door een schepeling klandestien ingevoerde hond, waarvan hier
destijds melding is gemaakt, was de uitslag van het onderzoek positief. In alle andere
gevallen was de uitslag negatief.

Mr. M O r f a w is verbonden aan het Veterinary Department te Bamenda in West-
Cameroen. Hij behaalde te Vom in Noord-Nigcria een diploma als vetcrinair-assistent
en studeerde aan het Northampton Colle.gc of Technology leer-technologie.
In Camerocn worden huiden en andere dierlijke bij-produkten niet op de juiste wijze
behandeld cn cr gaat derhalve veel waardevol materiaal verloren. Dit is cen gevolg
van het feit dat hel aan de nodige technische kennis ontbreekt. Bovendien is het
noodzakelijk zowel pluimveeteelt als varkenshouderij op een hoger plan te brengen
door moderne voedingsmethoden.

De heer M o r f a w maakt daarom met een fellowship van de F.A.O. een reis naar
Engeland en Nederland, elk twee maanden en tenslotte naar India voor acht maanden.
In samenwerking tussen het Internationaal Agrarisch Centrum te Wagenin.gen en de
Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid, is een programma voor het
bezoek aan Nederland samengesteld. Mr. M o r f a w bezoekt hier slachthuizen,
destructiebedrijven en bedrijven ter verwerking van dierlijke produkten, lederwaren-
industrieën, machinefabrieken, voederindustrieën, pluimveeslachterijen en enkele K.I.-
stations.

Ook zal hij een kort bezoek brengen aan de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht.

Het trivalent pullorum antigeen, partij no. 661, geproduceerd door N.V. Laboratoria
de Zeeuw te de Bilt, voldoet aan de gestelde eisen en is mitsdien door de directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst voor toepassing geschikt verklaard tot 1 april 1967.

2, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft, Groep „Geschiedenis der
Diergeneeskunde". 3e Symposium, Hannover, (pag. 239)

5—6, Symposium on Animal Waste Management, East Lansing, Michigan,
(pag. 1504 (1965))

18, Afd. Gelderland K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, restaurant „Royal",
Arnhem, (pag. 635)

24, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Afdelingsvergadering, 20.00 uur. Ommen,
(pag. 429)

27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afdelmgen
Noord-Brabant en Zeeland, 20.30 uur. Groothandelsgebouw, Rotterdam,
(pag. 499)

8_10, Veterinaire Week. Transitorium „de Uithof", (pag. 1496 (1965), 47,
194, 485)

14, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel Modern,
Tilburg, (pag. 636)

18, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afd.
Friesland, 14.00 uur. (pag. 498)

13—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965), 556)

11—18, 9e Intern. Congres Dieriijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

7 -8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Al,gemene Verga-
dering, Utrecht.

10, Negende Vooriichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst, Jaarbeurs restau-
rant, Utrecht, (pag. 494)

17—21, Worid Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348)

op 19 november 1965 overleed collega D. Haak, oud-
praktizerend dieienarts en oud-hoofd van de keurings-
kring Groede, in het ziekenhuis te Oostburg.
Hij werd geboren op 8 maart 1894 te Terneuzen, waar
hij de lagere school volgde. Zijn vader, die een flink
landbouwbedrijf bezat, liet zoon Daan enkele jaren
meewerken tot hij eindelijk inzag dat het beter was
hem te laten studeren. Het doel was n.1. dierenarts
worden, hij volgde daartoe de R.H.B.S. in Bergen op
Zoom, maar behaalde het einddiploma in Terneuzen.
De studie aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool was
nauwelijks begonnen toen de eerste wereldoorlog uit-
brak en de veterinaire student Haak gemobiliseerd
werd. De mobilisatiejaren ten einde wijdde hij zich
onafgebroken aan de studie, die in 1923 met het di-
ploma van dierenarts werd bekroond.
Collega Haak, Zeeuwsvlaming van geboorte, wilde de
praktijk ingaan, bij voorkeur in Zeeland; hij vestigde
zich in IJzendijke.

Ruim een jaar later trad hij op 4 november 1924 in
het huwelijk met mejuffrouw W. J. T. van der Meulen.
Uit dit huwelijk werden 2 kinderen geboren, een zoon
en een dochter.

Door het overlijden in 1928 van collega Brouwer in
Kortgene (op het voormalige eiland Noord-Beveland)
kwam hij in de gelegenheid van mevrouw Brouwer de
bestaande praktijk over te nemen met het vooruitzicht
op een vee- en vleeskeuringsdienst, waartoe hij korte
tijd later tot hoofd werd benoemd. Aanvankelijk
meende hij hier een flinke praktijk te kunnen op-
bouwen, maar het gehele eiland bood toch te weinig
materiaal om. aan zijn ambities te kunnen voldoen.
Daar wijlen collega Davidse in Renesse veel belangstel-
ling voor Noord-Beveland toonde en einde 1929 in
Groede de praktijk van collega F. H. van Raadshooven
over te nemen viel, werd in korte tijd een praktijk over-
gedaan en een andere door hem overgenomen. Zo-
doende keerde collega Haak heel spoedig terug naar
zijn geliefd Zeeuws Vlaanderen.

Daar schrijver dezes al enige tijd in Sluis praktizeerde
werden collega Haak en ik buurcollegae en kwam ik
in de gelegenheid hem nader te leren kennen en als
practicus te waarderen en te respecteren. De kring-
gemeente Groede benoemde hem tot hoofd van de
vee- en vleeskeuringsdienst, welke functie hij tot zijn
pensioengerechtigde leeftijd minutieus heeft vervuld.
In de maand oktober 1944 werd geheel West-Zeeuws
Vlaanderen bevrijd van de Duitse bezetting. Helaas
trof een granaat het huis van collega Haak, een gra-
naatscherf rukte zijn linkerarm af, een kleinere door-
boorde zijn buikwand. Na spannende dagen verdween
het levensgevaar, maar een depressie als gevolg van het
verlies van een zijner ledematen week maar langzaam.
De Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Zeeland werd opgericht, een directeur werd gevraagd
en collega Haak werd als zodanig benoemd. Door
moeilijkheden de praktijk over te doen en door het
terugkeren van zijn zelfvertrouwen bleef hij met behulp
van een assistente praktizeren, verrichtte met zijn over-
gebleven rechterarm de zwaarste merrieverlossingen op
een manier, die naar ik zelf heb kunnen constateren,
niet te verbeteren was. Gehecht aan de praktijk,
gehecht aan de omgang met zijn cliënten en hun fa-
milie, bedankte hij voor het directeurschap in Goes.
Hij wijdde zich nu tenvolle en al spoedig zonder
assistente aan de praktijk, die door het verplichte t.b.c.
onderzoek en door het enten tegen mond- en klauwzeer
van het rundvee een aanmerkelijke uitbreiding kreeg.
Een eresaluut voor deze prestatie.

In 1954 kreeg hij assistentie van collega J. P. Ris-
seeuw, die na enige tijd de praktijk overnam. Daardoor
werd zijn taak aanzienlijk verlicht; hij kon nu de vee-
en vleeskeuringsdienst, uitgebreid met de keuring van
de z.g. huisslachtingen, zonder hulp en — als voor-
heen — heel exact verrichten.

In 1963 vierde collega Haak onder veel belangstelling
zijn 40-jarig ambtsjubileum. Twee jaar later trad een
ernstige longontsteking op; zijn hart stond al jaren
onder controle van een hartspeciali.it maar bleek niet
in staat tot voldoende weerstand. Na opname in het
ziekenhuis te Oostburg overleed hij aldaar drie weken
later op 19 november 1965. Zijn naderend einde had
hij voorvoeld en in kalmte en berusting aanvaard.
Velen toonden hun deelneming, toen op 23 november
de begrafenis plaatsvond; de zoon bedankte voor de
laatste eer aan zijn vader bewezen; heel veel bloemen
bedekten het graf. Een korte dienst aan huis onder
leiding van zijn vroegere buurman Ds. Derksen was
voorafgegaan.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
adres: Rubenslaan 123 - Utrecht,
telef.: (030) 1 14 13 en 1 37 49.

.^an de Diergeneeskundige Studentenkring is een subsidie van ƒ 290,— verleend

De directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft met verschillende instanties

contact opgenomen om een sluitende controle te verkrijgen aan de zee-, lucht- en

De jaarlijkse Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst is bepaald op 10
november a.s.

De afdeling Rotterdam van de Nederlandsche Vereniging tot Bescherming van Dieren
deelt mede het personeel de strengst mogelijke instructies te hebben gegeven tot
naleving van het Honden- en Kattenbesluit.

Van 22-24 april 1966 zal een aantal Engelse collegae een bezoek brengen aan Neder-
land. Zie voor het programma het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 april 1966.
Voor de Paasveetentoonstelling van de Hollandschc Maatschappij van Landbouw
heeft het Hoofdbestuur ook dit jaar een erepenning ter beschikking gesteld.
Aanvragen voor onderzoek van geneesmiddelen door het R.LG.O. zullen in de
toekomst lopen via de districtsinspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. Deze zal
de dierenartsen in zijn district te zijner tijd van de met het R.LG.O. getroffen
regeling op de hoogte stellen.

Het Hoofdbestuur staat afwijzend tegenover de invoering van een door een farma-
ceutische industrie gepropageerde internationale gezondheidspas voor honden.
Enkele contributiekwesties worden besproken.

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft een gift van
ƒ 500,— geschonken als bijdrage voor het Nationaal Huwelijksgeschenk.
Het Hoofdbestuur heeft zijn goedkeuring gehecht aan de door de Paritaire Tarieven-
commissie vastgestelde tarieven voor de georganiseerde dierziektenbestrijding in de
periode 1 mei 1966 t/m 30 april 1967. Zij zullen zo spoedig mogelijk in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde worden gepubliceerd.

Met het oog op de komende zomervakanticperiode wordt cr nog eens op geatten-
deerd, dat de dagelijkse uitvoering van het waarnemingsbureau berust bij de secre-
taresse Mej. Weerensteyn. Zij besteedt cr veel tijd cn zorg aan en behartigt
haar taak zo goed als mogelijk is, of beter gezegd zo goed als haar mogelijk wordt
gemaakt door de medewerking die het bureau van de aanvragers en de beschikbare
waarnemers nodig heeft en daar mankeert helaas nogal eens wat aan.
Ook nu wordt zowel de waarnemers c.q. assistenten als de practici nog eens met
klem verzocht het bureau op de hoogte te stellen met alle onderling gemaakte af-
spraken. Het komt nog regelmatig voor dat geen enkel bericht naar het bureau
wordt gezonden, nadat onderlinge regelingen worden getroffen tussen aanvrager en
waarnemer of assistent, zelfs terwijl beide „partijen" bij het bureau zijn ingeschreven!
Alleen met aller medewerking zal gedurende de a.s. vakantiemaanden aan alle aan-
vragen en bijzondere wensen kunnen worden voldaan.

Aan het begin van dit jaar bedroeg het aantal leden van onze afdeling 112, t.w. 111
gewone leden en 1 erelid.

Als lid traden toe de collegae R. Veen, A. Klimp, H. J. Nip en G. H. v. d.
Wal. Wegens het aanvaarden van een functie buiten de grenzen van onze provincies
bedankten als lid de collegae P. v. d. Kerk en .A. van Doorn.
Op 4 februari overleed collega G. Aukema te Norg.

Het aantal leden bedroeg derhalve op 31 december 113, t.w. 112 gewone leden 1
erelid.

Collega H. D i d d e n s te Delfzijl herdacht dit jaar het feit, dat hij 40 jaar geleden
zijn studie voor dierenarts voltooide. Voorzitter en secretaris, vergezeld van hun echt-
genotes boden hem uit naam van de afdeling hun gelukwensen aan, welke vergezeld
gingen van een fles edel vocht.

Het streven van het bestuur om 6 vergaderingen te houden, waarvan 4 huishoudelijke
en 2 wetenschappelijke, kon worden gerealiseerd.

De vergaderingen werden gehouden te Groningen (4) en te Assen (2), afwisselend
\'s middags of \'s avonds. Zij werden bezocht door resp. 27, 26, 31, 41, 28 en 42 leden,
helaas geringere aantallen dan het vorig jaar. Het bestuur heeft zich hierover beraden,
doch uit de bijgehouden presentielijsten blijkt, dat het vrijwel steeds dezelfde leden
zijn, die de vergaderingen bezoeken, onafhankelijk van het onderwerp, zodat hieraan
weinig te doen zal zijn. En vergeleken met andere afdelingen is het nog niet eens zo
slecht!

a. In de vergadering van 11 februari, \'s avonds gehouden te Groningen, werd het
overlijden van collega Aukema herdacht.

Secretaris en penningmeester brachten verslag uit over het afgelopen jaar.
De contributie werd wederom vastgesteld op ƒ 25,— (ƒ 20,— -1- ƒ 5,—).
Collega P. van L o o hield een lezing over Voeding en verzorging van varkens.

b. In de vergadering van 21 april, \'s avonds gehouden tc Assen, werden lezingen
gehouden door Ir. A. v. d. V 1 i e r t over Economische aspecten van de slacht-
kuikenhouderij en door collega L. W. v. d. V o o r e n over Veterinaire aspecten
van de slachtkuikenhouderij.

c. In de vergadering van 2 juni, \'s middags gehouden te Groningen, werden een
aantal films vertoond. Tot lid van de feestcommissie werden benoemd de collegae
■A n n e m a, Osinga en S o r g d r a g e r. Bij de rondvraag werd gediscussieerd
over moeilijkheden bij de uitvoering van de Antibioticawet.

d. In de vergadering van 29 september, \'s middags gehouden te Groningen, werd
uitvoerig aandacht geschonken aan een schrijven van collega Lambers met
betrekking tot het veterinaire toezicht op het K.I.-station te Noorddijk.

Het programma van de Algemene Vergadering van K.N.M.v.D. werd besproken,
hetgeen geruime tijd in beslag nam. Collega J. v. d. Vlerk werd tot afgevaar-
digde gekozen.

e. In de vergadering van 3 november, \'s-avonds gehouden te Assen, werd door
collega J. Jacobs een lezing gehouden over resistentie van bacteriën tegen
antibiotica.

f. In de vergadering van 18 december, \'s middags gehouden te Groningen, werd
door de resp. afgevaardigden verslag uitgebracht over de Alg. Vergadering van
de K.N.M.v.D. en de vergadering van het Algemeen Bestuur, gehouden op 2
december.

De collegae A. K I i m p, J. H. N i p en G. H. v. d. Wal werden als lid aan-
genomen. De secretaris werd in zijn functie herkozen.

Prof. Dr. S. R. Numans hield een lezing over kreupelheden bij grote huis-
dieren, welke werd toegelicht door een film en kleurendia\'s.

Naast deze vergaderingen werden enkele bijzondere bijeenkomsten georganiseerd, door
omstandigheden alle in de maand september, en wel:

a. Cursus van 3 middagen op 8, 15 en 22 september over melkmachinetechniek en
mastitisproblemen.

b. Inleiding -f demonstratie -f practicum door collega W. H. Smits te Soester-
berg over pullorumonderzoek op de Gezondheidsdienst voor Dieren te Assen.
Een herhaling vond plaats op 23 november, eveneens op de Gezondheidsdienst
te Assen. De eerste middag werd bezocht door 30 leden, de tweede door 6.

Evenals vorig jaar werd een auto-puzzlerit georganiseerd, die er zijn mocht!
Daarvoor stond de commissie, bestaande uit de collegae Annema, Osinga
en Sorgdrager borg! Een gezellig diner in het „Clubhuis" te Haren besloot
deze geslaagde dag.

Ter voorbereiding van de vergaderingen en ter bespreking van algemene zaken, de
diergeneeskunde betreffende, kwam het bestuur 6 keer bijeen. Afwisselend werd
vergaderd bij de verschillende leden thuis. Ook de vertegenwoordiger in het Algemeen
Bestuur van de K.N.M.v.D., collega J. H. Vierdag, bezocht zoveel mogelijk de
vergaderingen. Vrijwel steeds waren alle bestuursleden aanwezig.

Voorzitter en secretaris wensten de Commissaris van de Koningin en zijn echtgenote
namens de afdeling een Gelukkig Nieuwjaar op de door hen gehouden Nieuwjaars-
receptie. Hetzelfde deden voorzitter en penningmeester, vergezeld van hun echtgenotes
op de Nieuwjaarsrecepde van de Commissaris der Koningin in de provincie Drenthe.
Op 13 januari woonden secretaris en penningmeester, vergezeld van hun echtgenotes,
een feestelijke avond van de Afd. Friesland, gehouden te Olterterp, bij.
Op 20 januari woonde secretaris de .Mg. Vergadering van de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Drenthe bij.

De voorzitter vertegenwoordigde de afdeling bij de crematie van collega C. A u k c m a
op 9 februari.

Op 20 mei waren de vice-voorzitter en secretaris tegenwoordig bij de opening van het
centrale K.I.-stadon te Noorddijk.

Voorzitter en secretaris, vergezeld van hun echtgenotes, wensten collega D i d d e n s
geluk met zijn 40-jarig dierenartsjubileum op de receptie, die ter gelegenheid daarvan
door hem gehouden werd op 24 juni.

Secretaris en penningmeester, vergezeld van hun echtgenotes, vertegenwoordigden de
afdeling op het jaarfeest van de afdeling Overijssel, gehouden op 28 september te
Oldenzaal.

Op 10 november woonde secretaris de 4e provinciale Gezondheidsdag van de Prov.
Raad voor de Volksgezondheid in de provincie Drenthe bij.

Op 21 december woonden secretaris en zijn echtgenote een feestelijke bijeenkomst met
dames van de afd. Friesland, gehouden te Drachten, bij.

De vergaderingen van de afd. Friesland werden alle door een of twee van de
bestuursleden bijgewoond, waardoor het goede, reeds bestaande contact werd be-
stendigd.

.\'\\andacht werd middels een aan het Hoofdbestuur gericht schrijven geschonken aan
de moeilijkheden in de praktijk rond de uitvoering van de Antibioticawet.
Het ontwerp-reglement deelneming dierenartsen bestrijding dierziekten, het z.g. man-
telcontract, kwam aan het eind van dit jaar gereed en zal hopelijk het volgend jaar zijn
uiteindelijke vorm krijgen.

Getracht zal worden verbetering te krijgen in de honoraria voor het veterinaire
markttoezicht op bepaalde markten, aangezien deze niet langer aan de hieraan te
stellen norm voldoen. Aan het einde van dit jaar werd daartoe cen enquête gehouden
onder de leden. Het volgend jaar zullen de daarvoor in aanmerking komende
gemeenten hierover benaderd worden.

Van het hoofdbestuur van de K.N.M.v.D. werd toestemming verkregen om de Al-
gemene Vergadering in 1967 in Groningen te mogen houden, dit in verband met het
in dat jaar te vieren 125-jarig bestaan van dc afdeling. Met de opstelling van een
voorlopig programma hiervoor werd een begin gemaakt. Het volgend jaar zal dit
voltooid moeten worden.

De afdeling houdt, in plaats van op 27 april j.1., haar ledenvergadering op woensdag
18 mei a.s., om 20.00 uur in Restaurant „Royal" te Arnhem, alwaar het Mantel-
contract zal worden besproken.

Tijdens dit jaar traden vijf nieuwe leden tot de afdeling toe, te weten: F. J. M.
Golstein Brouwers, F. F. J. Jansen, J. M. van Leeuwen, J. W. H.
Metzlar en H. C. J. Schoenmaker. Prof. Frens bedankte voor het lid-
maatschap.

Drie leden ontvielen ons door de dood, namelijk collega Dr. K c y z e r, collega P.

Ook het afgelopen jaar werden er weer vier algemene Icdenvergadcrin.gen .gehouden.
Tijdens drie ervan werd een inleiding gehouden en wel op 24 februari door collega
Dr. P. A. M. Guinee over enkele facetten van de antibioticaresistentie bij bac-
teriën, op 13 mei door collega Roepke over bedrijfshygiëne en door collega F. J.
Borm over bestrijding van C.R.D. bij pluimvee en op 21 december door collega
Commandeur over oude gebruiken bij veeziekten.

Tijdens de vergadering van 25 december, waarop de beschrijvingbrief voor de Al-
gemene Vergadering van de Maatschappij werd behandeld was geen lezing gepland.
Het bindend besluit betreffende de levering van geneesmiddelen, bestemd voor in-
spuiting in of door de huid lokte op deze vergadering een langduri.ge discussie uit.
De afdehng stemde vóór het bindend besluit.

Er werden weer vier contactcommissievergaderingen gehouden. Tijdens de laatste
bijeenkomst moest de voorzitter van de S.G.D., de heer Berkhout, door ziekte
verstek laten gaan. Dit viel temeer op, daar hij reeds jaren achtereen geen vergadering
had gemist.

Tevens was een deputatie van het bestuur aanwezig op de receptie van collega
Eikelenboom en Dr. Schölten bij diens 50-jarig resp. 40-jarig dierenarts-
jubileum en de receptie ter gelegenheid van het 25-jarig huwelijksfeest van collega
Van B e u s e k O m.

Ook bij het afscheid van Prof. ten T h ij c waren enkele bestuursleden aanwezig. De
voorzitter vertegenwoordi.gde de afdeling bij de begrafenis van collega Reitsma
en bij de crematie van collc,ga H e c k en collega Dr. K e y z c r.

De door de Cebeco op 29 maart georganiseerde coöp. pluimveedag voor westelijk
Nederland werd door een der bestuursleden bijgewoond, evenals de op 8 oktober door
het hoofdbestuur in Arnhem belegde bijeenkomst over aleutian disease bij nertsen.
De pluimveecursus in de vorm van een viertal lezingen en demonstraties is een succes
geworden. Vele leden woonden de door collega Golstein Brouwers, collega
Roepke, collega Borm en collega v. d. Maas verzorgde middagen bij.

In kleinere getale bezochten leden met hun dames de contactdag met de afdelingen
Utrecht en Zuidholland, die dit jaar in de provincie Utrecht werd gehouden.
De contributie werd voor 1965 verhoogd van ƒ 12,50 tot ƒ 15,—. Aan het einde van
het verenigingsjaar kon de contributie voor 1966 wederom op ƒ 15,— worden vast-
gesteld. In het bestuur werd de voorzitter, die aftredend was, herkozen, terwijl collega
de Jonge door verandering van werkzaamheden het penningmeesterschap neer-
legde. Zijn functie werd overgenomen door collega Otto.

Met de wens dat ook het komende jaar leden en bestuur de juiste activiteiten zullen
opbrengen in het belang van de afdeling en haar doelstellingen, besluit ik deze korte
opsomming van feiten uit 1965.

De afdeling organiseert op dinsdag 14 juni a.s., om 20.00 uur een ledenvergadering
in Hotel Modern, Heuvelring, Tilburg, alwaar collega Dr. J. B o u w zal spreken over
bloedgroepenonderzoek bij landbouwhuisdieren.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

H. J. W. Hesselink, Kerkedijk 9, Angerlo (Gld.)
U. I. Lavy, Jacob Jonkerstraat 7, Utrecht
G. H. Nieuwenhuis, Utrechtseweg 388, De Bilt
A. A. P. A. Zeeuwen, Scherpenzeelseweg 17, Goor
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collegae:

J. H. M. Buiteman, Roosendaalsewcg 23, Etten-Lcur
M. P. Kwakernaak, Kadijkselaan 36, Bergambacht
M. A. Levy, Blauwkapelseweg 93, Utrecht
J. G. A. Slaats, Emmastraat 55, Asten

Smit, Tuinbouwstraat 4, Utrecht
D. P. Teenstra, Lange Jansstraat 19 bis. Utrecht

Bakker, Mej. J. J., Utrecht, tel. (030) 71 51 13 (privé), 71 55 44 (bur.). (163)

Buiteman, J. H. M., 1966, Etten-Leur, Roosendaalsewcg 23, tel. (01608) 22 10, P.,
ass. bij J. B. M. Buiteman en M. A. B. van Oosterhout. (inlassen 170)

Jonge, W. K. de, van Oosthuizen naar Alkmaar, Fontein Verschuirstraat 5, tel.
(02200) 17 71 7 (privé), 17 34 7 (bur.), gr. 149402, D. b/d G.v.D. i/d prov.
Noord-Holland. (189)

Jongebreur, J. A., van Zwitserland naar Ter Apel, Vijverstraat 4, tel. (05995) 36 7,
P., ass. bij P. B. ./Mberda van Ekenstein. (van 233 naar 189)

Maas, H. J. L., van Amersfoort naar Soest, Birkstraat 136 a, tel. (03490) 12 41 1.

Schuring, H. J., van Oud-Beijerland naar Nijkerk, Havenstraat 3, tel. (03494) 16 50.

Slaats, J. G. A., 1966, Asten, Emmastraat 55, tel. (04936) 19 99. (inlassen 215)
Smit, J. E., van Rotterdam naar Bosschenhoofd (N.Br.), Molenbaan 5, P. (215)
Straver Mei P J., van Amsterdam naar Weesp, Henriette Roland Holsthof 85 III.

Sutmöller, Dr. P., van Rio de Janeiro naar Plum Island Animal Disease Laboratory,
Agricultural Research Service, P.O.B. 848, Greenport, Long Island, N.Y. 11944,
U.S.A. (234)

Teenstra, D. P., 1966, Utrecht, Lange Jansstraat 19 bis, ass. bij G. M. Smits te
Amsterdam. (inlassen 219)

Zwart, Dr. D., van North Nigeria naar Soest, Vosseveldlaan 31, tel. (02955) 54 33.

5 april 1966 J. H. M. Buiteman
K. Bijleveld
M. A. Levy
J. G. A. Slaats
■A. B. M. van der Steen
D. P. Teenstra

In verband met de uitvoering van een project van technische hulp inzake
de opbouw van een veterinaire faculteit aan de AHMADU BELLO Univer-
siteit In ZARIA, NOORD-NIGERIA, wordt gevraagd:

welke na een inwerkperiode op de Rijksuniversiteit te
Utrecht, naar Zaria zal worden uitgezonden.
De uitzending zal geschieden op basis van een — eventueel
te verlengen — 1-jarig contract.

Belangstellenden wordt verzocht zich schriftelijk onder overlegging van
volledige persoonlijke gegevens te wenden tot het Ministerie van Buiten-
landse Zaken, t.a.v. de Directie Internationale Technische Hulp, van Alke-
madelaan 500 te Den Haag.

met mogelijkheid van overneming of associatie.
Brieven onder no. 21/66 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Overneming na 3 maanden samenwerking is mogelijk.
Brieven onder no. 20/66 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

die interesse heeft voor varkensziekten, In plattelandspraktijk
in het oosten van het land.
Brieven onder no. 19/66 aan de Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht,

De invloed van furazolidon op slachtkuikens bij
voedering van rantsoenen die amprolium of
zoalene bevatten¹!

The effect of furazolidone on broiler chickens fed
rations containing amprolium or zoalene.

In twee voorafgaande publikaties (Van Stratum en Feron, 1966;
Feron en Van Stratum, 1966) werd een tweetal groeiproeven be-
schreven, waarbij slachtkuikens gedurende 6 weken een rantsoen zonder
coccidiostaticum kregen, resp. rantsoenen waarin de gebruikelijke doses
(0.0125%) amprolium of zoalene waren opgenomen, al dan niet in com-
binatie met een continu verstrekte therapeutische dosis furazolidon
(0.040%).

Uit deze experimenten bleek, dat furazolidon alléén een duidelijk ongun-
stige invloed had op de gewichtstoeneming. Dit furazolidon-effect werd niet
beïnvloed door de aanwezigheid van amprolium. Werd echter naast fura-
zolidon ook zoalene verstrekt, dan was de groeivertraging veel sterker.
In genoemde proeven werden de verschijnselen „kromme nek" en even-
wichtsstoornissen geconstateerd bij de combinatie zoalene furazolidon.
Beide verschijnselen werden toegeschreven aan een verhoogde gevoeligheid
van de dieren voor zoalene door de aanwezigheid van furazolidon.
Ook in de groep op amprolium -I- furazolidon werden enkele dieren met
lichte evenwichtsstoornissen gevonden.

In een later stadium werd bij dieren op furazolidon het verschijnsel „ge-
spannen buik" waargenomen. Aanwijzingen werden verkregen, dat zoalene
het optreden van deze afwijking versterkt.

In de praktijk worden therapeutische doses furazolidon gedurende een be-
perkte tijd aan slachtkuikens toegediend, bijvoorbeeld gedurende 10 dagen,
te beginnen op een leeftijd van 2 ä 3 weken.

In het hier beschreven onderzoek werd zo nauw mogelijk de praktijk ge-
volgd en werd furazolidon van de 18e tot de 28e dag in het voeder ver-
strekt. De kuikens werden op slachtgewicht gebracht om na te kunnen
gaan of een furazolidonkuur — gecombineerd met continue verstrekking
van amprolium of zoalene — invloed heeft op de resultaten van een volle-
dige mestperiode.

1 Dit onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met Merck Sliarp & Dohme
Nederland N.V. te Haarlem.

2 Drs. P. G. C. van Stratum en Drs. V. J. Feron; Gentraal Instituut voor Voe-
dingsonderzoek T.N.O., Utrechtseweg 48, Zeist.

De proef werd opgezet met ééndags slachthaantjes, die gehuisvest en ver-
zorgd werden als in de voorgaande proeven. De proefrantsoenen werden
bereid door mengen van de te onderzoeken preparaten in volledig kuiken-
mestmeel. In tabel 1 zijn de proefrantsoenen vermeld.

^ d
s

2 -
I s

S ^

O §

3 3

gehouden op controlevoer, voer met 0.0125% amprolium of voer met
0.0125% zoalene (groepen 1, 4 resp. 7 in tabel 1). Na 1 week werden door
selectie de groepen tot 100 kuikens gereduceerd.

2e periode (18-28 dagen): uit elke groep werden 3 groepen van elk 30
dieren gevormd met hetzelfde gemiddelde gewicht en dezelfde gewichtsver-
deling. Gedurende deze periode werd aan de rantsoenen 0.020% of 0.040%
furazolidon toegevoegd, naast eventueel reeds aanwezig coccidiostaticum.

3e periode (28-53 dagen): in deze periode werden de dieren met mest-
meel II op een gewicht van ruim 1500 gram gebracht. De rantsoenen van
groep 4-6 bevatten amprolium, die van groep 7-9 zoalene.
Na elke periode werd de per groep geconsumeerde hoeveelheid voer be-
paald. Regelmatig werden de dieren gecontroleerd op afwijkingen in ge-
drag. Op een leeftijd van 28 dagen werden de kuikens door twee buiten
het onderzoek staande waarnemers beoordeeld op het voorkomen van
„kromme nek" en van evenwichtsstoornissen. Op dit tijdstip werden 5
dieren per groep door decapitatie gedood voor macroscopisch onderzoek.
Van de groepen 1, 3, 6 en 9 werden de hersenen van telkens 3 dieren
microscopisch onderzocht.

Bij beëindiging van de proef werden wederom 5 dieren per groep gede-
capiteerd en macroscopisch onderzocht. Van groep 1 en groep 9 werd van
hart, lever, milt, hersenen, nier en ruggemerg materiaal verzameld voor
microscopisch onderzoek. Hart, lever, milt en nier werden gefixeerd in
een 4% neutrale formaldehyde oplos-sing (hersenen en ruggemerg in een
10% formaldehyde oplossing) en bewerkt tot paraffinecoupes, 5 fi dik, die
gekleurd werden met hemaluin-floxine-saffraan.

Het aantal doden in de eerste week bedroeg 7, vrijwel allen achterblijveis.
In groep 4 (amprolium) ging daarna op 21 dagen nog één, sterk ver-
magerd dier dood; bij sectie werden geen pathologische afwijkingen ge-
vonden. In dezelfde groep moest na 42 dagen een kuiken worden afge-
maakt wegens ernstige perosis, waardoor het dier niet meer bij voeder- en
waterbak kon komen.

De gemiddelde gewichten per groep zijn vermeld in tabel 1.
Dc groepen 1, 4 en 7 (resp. controle, amprolium en zoalene) namen ge-
durende de gehele proef ongeveer even snel in gewicht toe. Een uitzon-
dering is hier na de eerste week groep 7 (zoalene), die — alleen bij deze
weging ^ ^ significant lichter was dan de twee overige groepen (P < 0.01).
In de tweede proefperiode (18-28 dagen) werd in alle drie de reeksen
proefgroepen de gewichtstoeneming ongunstig beïnvloed door de aanwezig-
heid van furazolidon in het voeder. De groepen, die gedurende 10 dagen
de hoogste concentratie furazolidon (0.040%) kregen (3, 6 en 9) waren
na deze periode alle zeer significant (P < 0.001) lichter dan de overeen-
komstige groepen zonder furazolidon (resp. 1, 4 en 7).

Furazolidon had op de groepen met amprolium geen beduidend ongun-
stiger invloed dan op de groepen zonder coccidiostaticum (groep 5 niet

meegerekend, zie volgende alinea). Het groeivertragend effect was echter
wel groter bij de groepen die zoalene in het rantsoen kregen: de hoogst
gedoseerde groep (nr. 9) was na 28 dagen significant lichter dan alle
andere groepen.

Tijdens de 3e proefperiode (28-53 dagen) groeide groep 5 (amprolium -i-
0.020% furazolidon) opvallend langzamer dan groep 6, die de dubbele hoe-
veelheid furazolidon in het voer had gekregen. Dit verschijnsel is niet in
overeenstemming met het resultaat van de overige groepen, n.l. dat de
hoogste dosis furazolidon de sterkste groeiremming ten gevolgde had. Daar-
om wordt de trage groei van groep 5 aan een onregelmatigheid in het
proefverloop toegeschreven, en worden de residtaten van deze groep verder
buiten beschouwing gelaten.

De gewichtsverhoudingen die na de furazolidonperiode — op een leeftijd
van 28 dagen — werden geconstateerd, bleken tijdens het verdere verloop
van de proef gehandhaafd te blijven. De verschillen werden wél geringer
en waren op het einde van de proef statistisch niet meer van betekenis. Dit
laatste is mede het gevolg van de steeds groter wordende spreiding in in-
dividuele gewichten tussen de dieren van de afzonderlijke groepen. Na 53
dagen waren de groepen die voer met furazolidon hadden geconsumeerd,
lichter dan de overige groepen. De lichtste dieren werden aangetroffen in
de groep, die naast 0.040% furazolidon gedurende 10 dagen, continu zo-
alene had gekregen.

Uit de voederconversies (zie tabel 2) blijken geen belangrijke verschillen
tussen de proefgroepen, behalve in groep 9, die gedurende de 2e periode de
slechtste en gedurende de laatste periode de gunstigste voederomzetting
had. Over de gehele proefduur genomen vallen geen verschillen in con-
versie waar te nemen die wijzen op een invloed van de onderzochte pre-
paraten afzonderlijk of in combinatie op de voederconversie gedurende
ly^ week.

Het verschijnsel „kromme nek" (voor de beschrijving zie F e r o n en V a n
Stratum, 1966) trad voor het eerst op na 27 dagen bij enkele dieren

in groep 9 (zoalene 0.040% furazolidon), d.i. 9 dagen na het begin van
de furazolidonkuur. Bij de beoordeling na 28 dagen (zie tabel 3) vertoon-
den 4 dieren van groep 9 het verschijnsel „kromme nek". Op de 29e dag —
één dag nadat was overgeschakeld op voeder met alleen zoalene — ver-
toonden deze 4 dieren nog dezelfde symptomen, daarna was de afwijking
verdwenen. In alle overige proefgroepen werden geen „kromme nek"-ver-
schijnselen waargenomen.

Evenwichtsstoornissen werden na 28 dagen waargenomen in de groepen fi
en 9. Zoals uit tabel 3 blijkt, was het aantal dieren met evenwichtsstoor-
nissen in groep 6 (amprolium furazolidon) ongeveer 1/4 van het aantal
in groep 9 (zoalene furazolidon). Ook de ernst van de evenwichtsstoor-
nissen was minder in groep 6 dan in groep 9 (zie de puntentelling in de
laatste kolom van tabel 3).

Op de 29e dag, één dag nadat op voer zonder furazolidon was overgescha-
keld, werden na opjagen geen evenwichtsstoornissen meer geconstateerd.

„Kromme nek" en evenwichtsstoornissen na 28 dagen in de groepen 3, 6
en 9 (na 10 dagen verstrekking van 0.040% furazolidon). 30 dieren/groep.

Bij het macroscopisch onderzoek van de na 28 dagen opgeofferde kuikens
werden geen patholoog-anatomische veranderingen gevonden, hoewel met
opzet de dieren met de duidelijkste klinische symptomen onderzocht
werden.

Bij het microscopisch onderzoek van de hersenen na 4 weken (de hersenen
van drie dieren uit de groepen 1, 3, 6 en 9 elk) werden bij één kuiken
van groep 9 enkele gedegenereerde Purkinjecellen in het cerebellum aan-
getroffen; het cytoplasma was homogeen en sterk acidofiel, de kern was
klem, soms pycnotisch, vaak was er kernwand-hyperchromatose of ka-
ryorrhexis. De cellen waren duidelijk verschillend van de als normaal be-
schouwde, basofiele Purkinjecellen, die ook bij gezonde kuikens in grote
aantallen kunnen voorkomen.

Behalve enkele periportale lymfocytaire Infiltraten in een aantal levers
(zowel van groep 1 als van groep 9) werden bij het microscopisch onder-
zoek aan het einde van de proef, geen pathologische veranderingen waar-
genomen.

Uit de resultaten van deze proef blijkt, dat tijdens een 10-daagse kuur met
therapeutische doses furazolidon een duidelijke groeivertraging optreedt.

De aanwezigheid van 0.0125% amprolium in het rantsoen had geen merk-
bare invloed op dit furazolidon-effect. Dit in tegenstelling tot 0.0125%
zoalene, dat in combinatie met de furazolidonkuur een groeivertraging te-
weeg bracht die veel groter was dan de groeivertraging na verstrekking
van furazolidon alléén.

Aan het einde van de proefperiode was de groeivertraging, veroorzaakt
door 0.020% of 0.040% furazolidon nog merkbaar, hoewel de verschillen
in lichaamsgewicht tussen de diverse groepen niet significant waren. De
groep op zoalene die een 0.040% furazolidonkuur had ondergaan, was hot
sterkst in lichaamsgewicht achtergebleven, n.1. 5%.

Uit deze proef is niet gebleken dat de onderzochte preparaten de voeder-
conversie van kuikens gedurende de mestperiode duidelijk beïnvloeden.
Op het einde van de furazolidonkuur werden bij de dieren op zoalene -f
0.040% furazolidon dezelfde verschijnselen („kromme nek" en evenwichts-
stoornissen bij opjagen) waargenomen die in de proeven met continue ver-
strekking bij deze combinatie werden geconstateerd. Het grootste gedeelte
van de dieren vertoonde één van deze of beide afwijkingen.
In de groep op amprolium (nr. 6) werden na 10 dagen verstrekking van
0.040% furazolidon enkele dieren met evenwichtsstoornissen gevonden.
Blijkbaar heeft ook deze combinatie een intoxicatie ten gevolge, zij het bij
veel minder dieren en in minder ernstige mate dan in het geval van zoalene
-h furazolidon.

Twee dagen na overschakeling op rantsoenen zonder furazolidon waren
alle verschijnselen in beide groepen verdwenen.

Deze resultaten stemmen overeen met de bevindingen van L i t j e n s et al.
(1965) die bij een combinade van zoalene furazolidon in het voer grote
aantallen dieren met vergiftigingsverschijnselen vonden, terwijl slechts in
één incidenteel geval evenwichtsstoornissen na voedering van de combinatie
amprolium furazolidon werden geconstateerd. Ook deze auteurs ver-
melden het verdwijnen van alle symptomen 1 ä 2 dagen nadat het ver
strekken van furazolidon werd beëindigd.

In de hier beschreven proef werden enkele gedegenereerde Purkin jecellen
gevonden in het cerebellum van een kuiken dat gehouden was op ecu
rantsoen dat praktijkconcentraties zoalene en furazolidon bevatte; dit diei
vertoonde duidelijk „kromme nek" en ernstige evenwichtsstoornissen. Dat
deze waarneming niet op een artefact berust, is gebleken uit een proef,
waarbij aan 12 kuikens extreem hoge doses zoalene -F furazolidon in het
rantsoen verstrekt werden (6 kuikens op 0.025% zoalene -h 0.080% fura-
zolidon en 6 kuikens op 0.050% zoalene -F 0.160% furazolidon werden af-
gemaakt na 5 ä 8 dagen op het moment, dat ze ernstige intoxicatievcr-
schijnselen vertoonden). Bij 8 van deze kuikens werden wisselende aantallen
gedegenereerde Purkinjecellen in de kleine hersenen gevonden (Feron,
niet gepubliceerd). Er kan dus gesteld worden, dat ook bij kuikens die
gehouden worden op rantsoenen waaraan de praktijkconcentraties zoalene
-I- furazolidon in combinade zijn toegevoegd, pathologische veranderingen
van de Purkinjecellen gevonden kunnen worden.

Het feit dat bij het microscopisch onderzoek van de kuikens uit groep 9
aan het einde van de proef geen pathologische veranderingen werden ge-
vonden, die aan de werking van zoalene en/of furazolidon konden worden
toegeschreven, is een aanwijzing dat verstrekking van furazolidon gedurende
10 dagen bij condnue aanwezigheid van zoalene in het rantsoen geen blij-

vende lichtmicroscopisch waarneembare afwijkingen in één van de onder-
zochte organen doet ontstaan.

1. In een 53-daagse voederproef werden 3 groepen van elk 100 ééndags slachthaantjes
gehouden op mestvoeder zonder toevoeging (controlevoer), resp. op voeder met
0.0125% amprolium of 0.0125% zoalene. Na 18 dagen werd elke groep gesplitst
in drieën, die gedurende 10 dagen 0%, 0.020% of 0.040% furazolidon extra in
het voeder kregen.

2. Door de furazolidonkuur werd de gewichtstocneming duidelijk ongunstig beïn-
vloed, het meest bij de dieren op zoalene. Aan het eind van de proef waren de
lichaamsgewichten van de dieren die de furazolidonkuur hadden ondergaan nog
iets lager dan die van de overeenkomstige controlegroepen. De kuikens op zoalene
0.040% furazolidon waren het sterkst in gewicht achtergebleven, n.1. ca. 5%.

3. Over de gehele proefduur genomen had de furazolidonkuur geen merkbare invloed
op de voederconversie.

4. Op het einde van de 0.040% furazolidonkuur, vertoonde ca. 80% van de dieren
op zoalene en ca. 20% van de dieren op amprolium neurologische afwijkingen
(„kromme nek" en evenwichtsstoornissen). Deze intoxicatieverschijnselen verdwe-
nen binnen 2 dagen na het beëindigen van de furazolidon-toediening.

1. Three groups of each 100 one-day old male broiler chickens were given during
53 days, resp., a control ration, and rations containing amprolium (125 p.p.m.)
or zoalene (125 p.p.m.). After 18 days, each group was divided into three equal
parts which were treated with 0, 200 or 400 p.p.m. of furazolidone in the original
ration during 10 days.

2. The incorporation of furazolidone into the ration caused a distinct depression of
weight gain, mostly so with the chickens fed a ration containing zoalene. Final
body weights of groups treated with 400 p.p.m. of furazolidone were somewhat
lower than found in untreated groups. Chickens fed zoalene plus furazolidone
(400 p.p.m.) had the lowest final weights, i.e. about 5% below the control group.

3. The furazolidone-treatment had no effect on the feed conversion during the whole
experimental period.

4. When terminating the treatment with furazolidone, about 80% of the chickens fed
zoalene and about 20% of the animals fed amprolium had neurological symptoms
(„crooked neck" or locomotion disturbances). These intoxication phenomena
disappeared within 2 days after withdrawal of furazolidone from the ration.

1. Pendant 53 jours on a affourra.ge 3 groupes de 100 coquelets resp. un engrais sans
additions (contrôle), un régime contenant 0.0125% d\'amprolium et un régime
dans lequel a été incorporé 0.0125% de zoalène. Après 18 jours chaque groupe
a été divisé en trois sous-groupes recevant en outre 0%, 0.020% ou 0.040% de
furazolidon pendant 10 jours.

2. L\'addition de furazolidon au régime provoque un effet défavorable sur l\'aug-
mentation de poids corporel, étant le plus clair dans les groupes sur zoalène. A la
fin de l\'expérience le poids corporel des coquelets qu\'on avait affourragé un
régime contenant de furazolidon étaient toujours un peu plus bas que celui des
contrôles. Les animaux au régime avec zoalène auquel on a ajouté 0.040% de
furazolidon, présentent le poids corporel le plus bas, soit 5% moins que celui des
contrôles.

3. L\'addition de furazolidon n\'a pas d\'effet sur la conversion alimentaire pendant
toute la durée de l\'expérience.

4. A la fin de l\'administration de 0.040% de furazolidon a peu près 80% des
coquelets sur zoalène et environ 20% des animaux sur amprolium présentent des
anomalies neurologiques („cou courbé" et perturbations d\'équilibre). Ces symp-
tômes d\'intoxication disparaissent dans un délai de 2 jours après la fin de
l\'administration de furazolidon.

1. In einem 53-tägigen Fütterungsversuch wurden 3 Gruppen von je 100 eintags
Masthänchen versetzt mit Mastfutter, u.z. ohne Zusatz (Kontrollfutter), mit
0.0125% Amprolium oder mit 0.0125% Zoalene. Ab 18 Tagen wurde jede
Gruppe dividiert in 3 Untergruppen, denen während 10 Tagen 0.020\'%
bzw. 0.040% Furazohdon extra im Futter verabreicht wurden.

2. Die Furazolidonbehandlung hatte einen ungünstigen Effekt auf die Gewichts-
zunahme, am Meisten bei den Tieren auf Zoalene. Am Versuchsende waren die
Körpergewichte der Küken die einer Furazolidonbehandlung unterzogen worden
waren noch etwas niedriger als die der unbehandelten Kontrollgruppen. Die Tiere
auf Zoalene, die 0.040% Furazolidon im Futter konsumiert hatten, waren am
Meisten in Gewicht hintergeblieben, u.z. etwa 5%.

3. Die Futterverwertung während der ganzen Versuchsperiode wurde von der
Furazolidonbehandlung nicht merkbar beeinträchtigt.

4. Am Ende der Behandlung mit 0.040% Furazolidon zeigten etwa 80% der Tiere
auf Zoalene und etwa 20% der Tiere auf Amprolium neurologische Symptome
auf („Krummer Hals", Gleichgewichtszerstorungen). Diese Intoxikationserschei-
nungen verschwanden innerhalb 2 Tagen nachdem die Furazolidonbehandlung
beendet worden war.

1. Durante 53 dias, se hizo un experimento de alimentacion con 3 grupos de 100
pollitos de engorde cada uno, estos pollitos teniendos una edad de un dia. En el
primero grupo (control) no se anadio nada al la racion, el secundo grupo recibio
a la racion 0,0125% de amprolium y el tercero grupo recibio una racion con
0,0125% de zoalene. Despues 18 dias, cada grupo fue divido en tres partes, los
cuales recibieron durante 10 dias 0,020% o 0,040% de furazolidon extra en la
racion.

2. La cura con furazolidon influyo desfavorablemente el aumento en peso muy evi-
dente, especialmcnte en los animales que recibieron zoalene. A fines del experi-
mento las pesas de los animales los cuales recibieron furazolidon eran todavia un
poco mas bajas que las peses de los animales de los grupos de control corres-
pondientes.

Los poUitos que recibieron zoalene = 0,040% de furazoHdon tenian las peses mas
bajas, es decir aproximadamente 5%.

3. Durante el tiempo total del experimento la cura con furazolidon no tenia una
influencia visible sobre la conversion de alimento.

4. Al fin de la cura con 0,040% de furazolidon, aproximadamente 80 por ciento de
los animales que recibieron zoalene, y aproximadamente 20 por ciento de los
animales que recibieron amprolium muestraron anomalias (torticolis y estorbos del
equilibrio). Estas sintomas de intoxicacion desaparacieron dentro de los 2 dias
despues poner fin a la aphcacion de furazolidon.

F e r o n, V. J. en Stratum, P. G. C. van: De invloed van furazohdon op slacht-
kuikens bij voedering van rantsoenen die amprolium of zoalene bevatten. II.
Intoxicatieverschijnselen bij continue verstrekking gedurende 6 weken. Tijdschr.
Diergeneesk., 91, 571, (1966).

Litjens, J. B., Hendrickx, J. J. M. en G o m m a n s, J. H.: Vergiftigings-
verschijnselen bij slachtkuikens tengevolge van de combinatie 3,5-dinitro-ortho-
toluamide (d.o.t.) en furazolidonum. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 862, (1965).

Stratum, P. G. C. van en Feron, V. J.: De invloed van furazolidon op slacht-
kuikens bij voedering van rantsoenen die amprolium of zoalene bevatten. I. Groei
en voederconversie bij continue verstrekking gedurende 6 weken. Tijdschr. Dier-
geneesk., 91, 532, (1966).

Regardless of their relative social inascessibility and their usual failure to respond
to acts of loving kindness, as does the dog and sometimes the cat, turtles are not
mfrequently used for pets. True they have no particular qualifications for this role
but they do have certain negative advantages; they do not bark, meow or sing like a
canary, nor are they in perpetual maddening motion like goldfish and their tropical
cousins. Their chief disadvantages, in fact are their newly noted threat to human
society as Salmonella vectors and the difficulty of feeding them properly.

De Consolidates Traders Ltd, die vlees van wild verwerkt en exporteert, verwacht
dat de fokkerij van wild zich binnen enkele jaren tot de belangrijkste inkomstenbron
voor particuliere vleesexporterende industriën in Nieuw Zeeland zal ontwikkelen.
Het oppervlak aan maagdelijk land dat geschikt zou zijn voor het fokken van herten,
zwijnen, geiten en hazen is belangrijk groter dan het huidige landbouwareaal.
Grote aantallen herten — alle geïmporteerde soorten — worden nu reeds gejaagd,
waarbij gebruik wordt gemaakt van helicopters, kleine vliegtuigen en trucks, ook om
het vlees en de huiden naar de steden te brengen.

Antibiotieumresiduen in de melk van parenteraal
met antibiotica behandelde runderen

Het voorkomen van antibioticumresten in melk vormt een probleem voor
de zuivelindustrie en wordt tevens beschouwd als een probleem voor de
volksgezondheid.

Antibiotica kunnen langs verschillende wegen in de melk terecht komen.
De intramammaire toediening van deze stoffen voor de behandeling van
mastitis zal ongetwijfeld de meest voorkomende oorzaak zijn. In de laatste
jaren zijn daarom, ook in ons land, een aantal maatregelen genomen om
zoveel mogelijk te voorkomen dat resten van intramammair toegediende
antibiotica in de melk voorkomen. Onder deze maatregelen speelt de voor-
lichting van dierenarts en veehouder over de gevolgen van de toediening
van verschillende typen preparaten een belangrijke rol. Over de werkings-
duur en uitscheidingstijd van een aantal in ons land in de handel zijnde
typen antibioticumpreparaten voor intramammair gebruik, wordt in een
volgend artikel bericht.

Het is bekend dat ook resten van intramusculair toegediende antibiotica
in de melk kunnen voorkomen. De over dit onderwerp bestaande literatuur
is voor wat betreft de hoeveelheden met de melk uitgescheiden antibiotica
weinig eensluidend en voor zover ons bekend is, is er in ons land op dit
gebied praktisch geen onderzoek verricht. Om deze redenen hebben wij
in een aantal bepalingen de omvang van de in de melk voorkomende re-
siduen van intramusculair toegediende antibiotica bij het Fries-Hollands
rundvee trachten vast te stellen. De ingespoten hoeveelheden zijn afgestemd
op de in de praktijk veelal gebruikte doseringen. Als tijdstip voor de toe-
diening is omstreeks twaalf uur in de middag gekozen, omdat deze tijd
ongeveer het gemiddelde tijdstip vormt van de door de praktikus op een
normale werkdag uitgevoerde behandelingen.

Als proefdieren werden gebruikt groepen van vijf klinisch normale Fries-
Hollandse runderen, welke met intervallen van ongeveer twaalf uur ma-
chinaal werden gemolken. Omdat de hoeveelheid geproduceerde melk en
het stadium van de lactatie van invloed kunnen zijn op de tijdsduur ge-
durende welke antibiotica met de melk worden uitgescheiden, werden in
de groepen runderen met uiteenlopende produkties geplaatst, terwijl ervoor
gezorgd werd dat alle bij de proef betrokken runderen ongeveer in het mid-
den van hun lactatieperiode verkeerden. Elk van de onderzochte antibiotica
werd aan alle vijf dieren van een groep intramusculair aan de hals toege-
diend. Daarna werden bij elke volgende melktijd mengmelkmonsters per

1 Drs. J. Jacobs; Hoofd Wetenschappelijke Afdeling N.V. Verapharm; Ceintuur-
baan 106, Meppel.

koe (emmermonsters) verzameld en in het laboratorium onderzocht. Indien
het onderzoek niet op dezelfde dag kon plaatsvinden, werden de monsters
in bevroren toestand bewaard.
De volgende antibiotica werden gebruikt:

1. Procaine penicilline, 3 miljoen eenheden per dier; 10 ml. van een wa-
terige suspensie bevattende 300.000 eenheden per ml i).

2. Benethamine penicilline, 3 miljoen eenheden per dier; 30 ml. van een
waterige suspensie bevattende 100.000 eenheden per ml 2).

3. Benzathine penicilline, 3 miljoen eenheden per dier; 30 ml. van een
waterige suspensie bevattende 100.000 eenheden per ml 3).

4. Dihydrostreptomycine, 5 gram per dier; 25 ml. van een oplossing be-
vattende 200 mg. dihydrostreptomycine base als sulfaat per ml 4).

5. Oxytetracycline, 1,5 gram per dier; 30 ml. van een oplossing bevattende
50 mg. Oxytetracycline per ml 5).

6. Tetracycline, 1,5 gram per dier; 30 ml. van een oplossing bevattende
50 mg. tetracycline per ml ").

7. Chlooramphenicol, 5 gram per dier; 20 ml. van een oplossing bevattende
250 mg. per ml 7).

De antibioticumgehalten van de melkmonsters werden met behulp van mi-
crobiologische ijkingsmethoden bepaald. Daarvoor geschikte vaste voedings-
bodems werden in rechthoekige glazen bakken uitgegoten en beënt met een
voor het te bepalen antibioticum gevoelig micro-organisme.
In de voedingsbodems werden vervolgens cups geponst welke werden ge-
vuld met 0,1 ml van de te onderzoeken monsters of met 0,1 ml van de voor-
af bereide standaardoplossingen van het betrokken antibioticum. Door het
meten van de remmingszones welke na bebroeding rondom de cups ontstaan
kunnen de antibioticumgehalten van de monsters worden berekend.
De minimaal aantoonbare concentraties bij gebruik van onze methoden be-
dragen voor:

De resultaten van de bepalingen zijn weergegeven in de tabellen I t/m VI
en in de figuren I en II.

Het valt op dat alle in de melk gevonden hoeveelheden antibioticum zeer
gering zijn. De door ons gevonden waarden voor procaine penicilline stem-
men in grote lijnen overeen met de door Blobel en Burch (1960) ge-
vonden hoeveelheden, maar zijn wat lager dan die welke door W r i g h t en

Harold (1960) werden gevonden. Edwards en Haskins (1953)
stelden vast dat 24 uur na intramusculaire injectie van Na-benzylpenicil-
line, 17000 E per kg lichaamsgewicht, de melk vrij was van penicilline. De
gevoeligheid van de gebruikte methode bedroeg 0.03—0.06 E/ml. Uit de
literatuur blijkt dat er voor wat betreft de uitscheiding met de melk weinig
verschil bestaat tussen intramusculair ingespoten Na-benzylpenicilline en
procaine penicilline en dat de dosering van weinig invloed is op de uit-
scheidingstijd van deze stoffen met de melk.

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire injectie van
3 miljoen E. penicilline. Gemiddelde van 5 normale runderen.

Antibiotic concentrations in milk of cows after parenteral injection of 3 million Units
of penicillin. Average of 5 normal cows.

De gevonden waarden voor benzathine penicilline zijn lager en de gevonden
tijdsduur is aanmerkelijk korter dan die welke worden opgegeven door
Wright en Harold. Deze onderzoekers vonden in de melk van twee
met 10.000 E/kg behandelde runderen waarden van 0.03 en 0.018 E/ml
één dag na injectie, terwijl de melk na respectievelijk 5 en 8 dagen vrij was.
In het overzichtsartikel van Albright c.s. (1961) wordt vermeld dat 72
uur na injectie de melk vrij is van penicilline.

De uitscheiding van dihydrostreptomycine door onze nmderen stemt vrijwel
overeen met de door Siddique c.s. (1965) opgegeven waarden en is
voor wat betreft de tijdsduur wat geringer dan die welke door Wright
en Harold (1960) werd gevonden. Edwards en Haskins (1953)
vonden na injectie van 11 mg/kg een maximumwaarde van 2.56 /ig/ml
terwijl de melk eerst na 36 uur vrij was van streptomycine.
Barnes (1956) vond na intramusculaire injectie van 1 gram oxytetra-
cycline geen aanwijsbare hoeveelheid van deze stof in de melk. De door
deze auteur gebruikte methode had een gevoeligheid van 1,25 /xg/ml. Zijn
bevindingen kunnen met die van ons overeenstemmen omdat wij maximaal
0.36 ju,g/ml hebben gevonden. Schipper en Petersen (1953) vonden

na intramusculaire injectie van 3 gram oxytetracycHne geen aanwijsbare
hoeveelheden van deze stof in de melk. De gevoeligheid van de door deze
auteurs gebruikte techniek is niet vermeld.

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire injectie van
dihydrostreptomycine, 5 gram; oxytetracycHne 1,5 gram en tetracycline 1,5 gram.
Gemiddelde van 5 normale runderen.

Antibiotic concentrations in milk oj cows after parenteral injection of dihydro-
streptomycin 5 grammes; oxytetracycHne 1,5 grammes and tetracycline 1,5 grammes.

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire
injectie van 3 miljoen E. procaine penicilline in waterige suspensie.

Antibiotic concentrations in milk of cows after parenteral injection of
3 million Units of procaine penicillin in aqueous suspension

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire
injectie van 3 miljoen E. benethamine penicilline in waterige suspensie.

Antibiotic concentrations in milk oj cows after parenteral injection of
3 million Units of benethamine penicillin in aqueous suspension

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire
injectie van 3 miljoen E. benzathine penicilline in waterige suspensie

Antibiotic concentrations in milk of cows after parenteral injection of
3 million Units of benzathine penicillin in aqueous suspension

Zoals te verwachten valt stemden in onze experimenten de uitscheidingen
van oxytetracycline en tetracycline praktisch geheel overeen. De door ons
gevonden tetracyclineconcentraties zijn wat lager dan die welke door
Wright en Harold werden gevonden. Wij vonden daarentegen voor
deze stof een iets langere uitscheidingstijd. Edwards en Haskins
(1953) vonden na intramusculaire injectie van 11 mg/kg chloortetracycline

deze stof gedurende tenminste 48 uur terug in de melk terwijl de maximum-
concentratie 1,8 /Ag/ml bedroeg. Wij willen de resultaten van deze onder-
zoekers met een rund dat slechts 1,.\') liter melk per dag produceerde liever
buiten beschouwing laten. In verband met het irriterend effect van chloor-
tetracycline wordt dit antibioticum vrijwel niet intramusculair toegediend
en het is daarom niet in onze experimenten opgenomen.

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire
injectie van 5 gram dihydrostreptomycine in waterige oplossing

Antibiotic concentrations in milk of cows after parenteral injection of
5 grammes of dihydrostreptomycin in aqueous solution

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire
injectie van 1,5 gram Oxytetracycline

Antibiotic concentrations in milk of cows after parenteral injection of
1.5 grammes of Oxytetracyclin

Antibioticumconcentraties in de melk van runderen na intramusculaire
injectie van 1,5 gram tetracycline

Antibiotic concentrations in milk of cows after parenteral injection of
of 1.5 grammes of tetracycline

minimum concentratie voor
duidelijke remming
minimal concentration for
distinct inhibition; fig per ml
antibioticum yoghurt zuursel

Na intramusciaJaire toediening van 5 gram chlooramphenicol waren wij niet
in staat in de melk van elk van de vijf behandelde runderen deze stof aan
te tonen. Het is desondanks mogelijk dat chloorampenicol in concentraties
lager dan 1 /xg/ml met de melk wordt uitgescheiden. Men kan zich af-
vragen of de geringe hoeveelheden antibiotica, welke na intramusculaire
toediening in de melk voorkomen, invloed zullen hebben op de zuivelbe-
reiding en of in verband hiermee de dierenarts, die deze injecties toedient,

de veehouder moet adviseren om gedurende een bepaalde tijd deze melk
niet aan de zuivelfabriek af te leveren. Galesloot (1962) heeft van
een yoghurt- en zuurselcultuur de gevoeligheid voor een aantal antibiotica
bepaald. Zijn bevindingen zijn weergegeven in tabel VII.
Uit vergelijking van de tabellen kan men afleiden hoelang de onverdunde
melk van runderen, welke met de in de tabellen genoemde hoeveelheden
en soorten antibiotica werden behandeld, ongeschikt is voor de zuivelbe-
reiding. Het is bij gebrek aan gegevens moeilijk te zeggen of de in de melk
van invloed kunnen zijn op de volksgezondheid. Wel dient men er rekening
voorkomende geringe residuen van intramusculair toegediende antibiotica
mee te houden dat zeer kleine hoeveelheden penicilline in staat zijn om,
bij voor deze stof overgevoelige mensen, o verge voeligheidsverschijnselen te
veroorzaken.

Residuen van intramusculair aan melkkoeien toegediende antibiotica kunnen in de
melk terechtkomen. Aan groepen van vijf runderen werden van een aantal anti-
biotica de in de praktijk gebruikelijke doseringen intramusculair toegediend. Door
middel van microbiologische bepalingen werden daarna de antibioticumconcentraties
in de melk van deze runderen vastgesteld en de gemiddelde waarden van elke groep
berekend.

Het bleek dat na toediening van 3 miljoen E. procaine-penicilline de melk gedurende
3 melkmalen daarna penicilline bevatte. De maximumconcentratie bedroeg 0.038 E/ml.
Na intramusculaire injectie van 3 miljoen E. benethamine-peniciUine bevatte de melk
gedurende drie melkmalen daarna penicilline en de maximumconcentratie bedroeg
0.016 E/ml.

De toediening van 3 miljoen E. benzathine-penicilline had tot gevolg dat daarna
gedurende vier melkmalen de melk penicilline bevatte. De maximumconcentratie
bedroeg 0.003 E/ml.

Na injectie van 5 gram dihydrostreptomycine bevatte de melk gedurende één melktijd
daarna 2,6 /tg/ml van deze stof.

Gedurende vier melktijden werden Oxytetracycline en tetracychne in de melk aan-
getoond na injectie van 1,5 gram van deze stoffen. De maximumconcentratie bedroeg
voor Oxytetracycline 0.36 /ig/ml en voor tetracycline 0.28 /ig/ml.

Na de intramusculaire toediening van 5 gram chlooramphenicol werden daarvan geen
resten in de melk gevonden. De gevoeligheid van de bij de chlooramphenicol bepaling
gebruikte methode bedroeg 1 /ig/ml.

Residues of antibiotics administered to dairy cows by intramuscular injection may
enter the milk.

Of a number of antibiotics, the doses commonly used in veterinary practice were
administered by intramuscular route to groups of five cows. The concentrations of
antibiotics in the milk of these cows then were determined by microbiological
methods.

When 3,000,000 units of procaine penicillin were administered, the mik was subse-
quently found to contain penicillin at three milking times. The maximum concen-
tration was 0.038 U./ml.

When 3,000,000 units of benethamine penicillin were injected intramuscularly, the
milk subsequently contained penicillin at three milking times and the maximum
concentration was 0.016 U./ml.

When 3,000,000 units of benzathine penicillin were given, the milk subsequently
contained penicillin at four milking times, the maximum concentration being 0.003
U./ml.

When five grams of dihydrostreptomycin were injected, the milk subsequently con-
tained 2.6 U./ml. of this antibiotic at one milking time.

Oxytetracycline and tetracycline were found to be present in the milk at four
milking Umes following injection of 1.5 g. of these agents. The maximum concen-
tration of Oxytetracycline was 0.36 /ig./ml., that of tetracycline being 0.28 /ig./ml.
When five g. of chloramphenicol were administered intramuscularly, residues were
not found to be present in the milk. The sensitivity of the method used in determining
the concentration of chloramphenicol was one ^ig./ml.

Il est possible que des résidus d\'andbiotiques administrés par injection intramusculaire
à des vaches laitières apparaissent dans le lait.

De quelques antibiotiques on administra par injection intramusculaire les dosages
usuels dans la pratique à des groupes de cinq vaches. Ensuite on calcula au moyen
de déterminations microbiologiques les concentrations de Tantibiotique dans le lait
de ces vaches.

Il parut qu\'après l\'administration de 3 millions d\'Unités de pénicilline-procaïne le
lait contenait de la pénicilline après que les vaches avaient été traités trois fois. La
concentration maximale s\'élevait à 0,038 Unités/ml.

Après une injection intramusculaire de 3 millions d\'Unités de pénicilline-bénétharnine
le lait contenait, après trois traites consécutives, de la pénicilline et la concentration
maximale s\'élevait à 0,016 U/ml.

L\'administration de 3 millions d\'Unités de pénicilline-benzathine avait pour con-
séquence qu\'ensuite le lait contenait de la pénicilline après que les vaches avaient
été traités quatre fois. La concentration maximale s\'élevait à 0,003 U/ml.
Après d\'injection de 5 grammes de dihydrostreptomycine le lait contenait, après une
seule traite, 2,6 microgr./ml de cette matière.

Après quatre traites on a démontré de l\'oxytétracycline et de la tétracycline dans
le lait après l\'injection de 1,5 gr. de ces matières.

La concentration maximale s\'élevait pour l\'oxytétracycline à 0,36 microgr./ml et
pour la tétracycline à 0,28 microgr./ml.

Après l\'injection intramusculaire de 5 grammes de chloramphénicol on ne trouva pas
de restes dans le lait. La sensibilité de la méthode employée pour la détermination du
chloramphénicol s\'élevait à 1 microgr./ml.

Rückstände von intramuskulär an Milchkühen verabreichten Antibiotika können in
die Milch geraten.

Es wurden an Gruppen von je 5 Rindern eine Anzahl .Antibiotika in den in der
Praxis üblichen Dosierungen intramuskulär verabreicht. Mittels mikrobiologischer
Bestimmungen wurden danach die Antibiotikakonzentrationen in der Milch dieser
Rinder berechnet.

Es erwies sich, dass nach Verabreichung von 3 Millionen Einheiten Procain-penicillin,
die Mich noch nach 3 Melkungen Penicillin enthielt. Die Maximumkonzentration
betrug 0,038 E/ml.

Nach intramuskulärer Injektion von 3 Millionen Einheiten Benethamin-penicillin
enthielt die Milch noch nach 3 Melkungen Penicillin ; die Maximumkonzentration
betrug 0,016 E/ml.

Die Verabreichung von 3 Millionen Einheiten Benzathin-Penicillin hatte zur Folge,
dass noch nach 4 Melkungen die Milch Penicillin enthielt. Die Maximumkonzentration
betrug 0,003 E/ml.

Nach Injektion von 5 Gram Dihydrostreptomycin enthielt die Milch noch nach
einmaligem Melken 2,6 Mg/ml von diesem Stoff.

Nach Injektion von 1,5 gr. Oxytetracychn und Tetracyclin wurden diese Stoffe noch
nach 4 Melkungen nachgewiesen. Die Maximumkonzentration betrug für Oxytetra-
cyclin 0,36 /ig/ml und für Tetracyclin 0,28 ßgjml

Nach intramuskulärer Verabreichung von 5 gr. Chloramphenicol wurden keine
Rückstände in der Milch gefunden. Die Empfindlichkeit bei der Chloramphenicol-
bestimmung benutzten Methode betrug 1 jig/ml.

Sc pucdc cncontrar residues de antibioticos en la leche de vacas lecheras, les cuales
fueron injectados intramuscular. Fueron formados grupos de 5 vacas, estas vacas
fueron injectados intramuscular con un numero de antibioticos en la dosificacion
normalrnentc usada en la practica. Por medio de determinacciones microbiologicos,
se calculo la concentracion dc antibioticos en la leche de estas vacas.
Resulto que despues la aplicacion dc 3 millones de unidades de penicilina procaina,
la leche contenia durante 3 ordeflos penicilina. La concentracion maxima era 0,038
unidades/ml.

Despues una injeccion de 3 millon unidades de peniciline benethamina, la leche
contenia despues 3 ordenos penicilina y la concentracion maxima era 0.016 uni-
dades/ml.

La aplicacion de 3 millon unidades de penicilina benzathina resulto en una leche. La
cual contenia penicilina durante 4 ordcfios. La concentracion maxima era 0,003
unidades/ml.

Despues la injeccion de 5 gramos de dihidroestrcptomicina la leche contenia durante
un ordeno 2,6 unidades/ml.

Despucs la injeccion de oxitetraciclina y tetraciclina en una dosificacion de 1,5
gramos, se pudo demostrar estos antibioticos en la leche durante 4 ordenos. La
concentracion maxima era por oxitetraciclina 0,36 /ig/ml y de tetraciclina 0,28
Mg,\'ml.

Despucs la aplicacion intramuscular de 5 gramos de chloramfenicol no se pudo hallar
residuos en la leche. La sensibilidad del metodo usado para la determinacion de
chloramfenicol era 1 /ig/ml.

.\\ 1 b r i g h t, J. L., Tücke y, S. L. and Woods, G. T.: Anubiotics in milk — a

review. ]. dairy Sei., 44, 779, (1961).
Barnes, L. E.; Oxytetracycline in bovine mastids. IL Milk levels following local

and parenteral administration. Ar)T. ]. vet. Res., 128, 18, (1956).
Blobel, II. and Burch, C. W.: Concentrations of penicillin in milk of cows
following intramuscular administration, ƒ. Am. vet. med. vlii., 136, 477, (1960).
Brown, R. W.: Residues in milk from antibiotics used in mastitis treatment. Sym-
posium Beltsville Maryland U.S.A. 1960.
Edwards, S. J. and H a s k i n s, M. D.: The determination of antibiotic levels
in blood and in milk following parenteral and intramammary injection. /. Comp.
Path., 63, 53, (1953).
G a 1 e s 1 o o t, Th. E. en H a s s i n g, F.: Een snelle en gevoelige methode om met
papierschijfjes penicilline in melk aan te tonen. Ned. Melk- en Zuivel Tijdschr.,
16, 89, (1962).

G a 1 e s 1 O O t, Th. E.: Symposium gebruik van antibiotica bij de bestrijding van
mastitis. ZuiveUechnologische aspecten. Ned. Melk- en Zuivel Tijdschr., 16, 63,
(1962).

G r O V e, D. C. and R a n d a 1 1, W. A.: Assay methods of antibiotics. New York 1955.
Jacobs, J.: Detection and significance of penicillin in milk. Tijdschr. Diergeneesk.,
88, 1055, (1963).

S a d e k, S. E.: Penicillin concentrations in bovine blood and milk after intramuscular
injection and its application in the treatment of mastitis. J. Am. vet. med. Ass.,
125, 388, (1954).

Schipper, J. A. and Petersen, W. E.: Milk, blood and urine concentrations
of Terramycin following intravenous, intramammary and intramuscular administra-
tion. Vet. Med., 48, 315, (1953).
S i d d i q u e, I. H., L o k e n, K. J. and H o y t, H. II.: Concentrations of neomycin,
dihydrostreptomycin and polymyxin in milk after intramuscular or intramammary
administration. J. Am. vet. med. Ass., 146, 594, (1965).
Wright, W. W. and Harold, C. L.: Antibiotic residues in milk after parenteral
and oral administration in cows. J. Am. vet. med. Ass., 137, 525, (1960).

De werking van methyridine („Mintic", LC.I.I en
thiabendazol („Thibenzole", M.S.D.1 op Coope-
ria bij kalveren

The action of methyridine („Mintic", I.C.I.) and
thiabendazol („Thibenzole", M.S.D.) on Cooperia in
calves

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig Insti-
tuut, afdeling Rotterdam.

Nadat sedert Wereldoorlog II vele jaren lang fenothiazine onbetv^^ist aan
de spits heeft gestaan van de anthelmintiea ter bestrijding van maagdarm-
wormen bij onze huisdieren, begint in deze situatie sedert enige jaren een
kentering te komen. Door de activiteit van de farmaceutische industrieën
zijn talrijke nieuwe preparaten ontwikkeld, dan wel reeds bestaande ver-
bindingen dienstbaar gemaakt aan de bestrijding van wormen. Genoemd
kunnen worden: fenothiazine van een hogere graad van zuiverheid dan ge-
bruikelijk, dan wel van een geringere deeltjesgrootte, piperazine, bephe-
nium- en organische fosforverbindingen, combinaties van fenothiazine en
verschillende dezer fosforverbindingen, methyridine, thiabendazol en
andere.

Tot de meestbelovende moderne middelen schijnen thans wel methyridine
en thiabendazol te behoren.

Methyridine 2-(j8-methoxyethyl) pyridine is een lichtbruin gekleurde,
enigszins visceuze vloeistof die zich gemakkelijk met water mengt en door
de Imperial Chemical Industries Ltd. is geïntroduceerd in 1961.
Thiabendazol 2-(4\'-thiazolyl)-benzimidazol is een licht kleurloos, reukloos
en smaakloos poeder, dat is ontwikkeld door Merck, Sharp and Dohme Inc.,
en door deze industrie in gemakkelijk suspendeerbare vorm in de handel
wordt gebracht (in Europa sedert 196.3, elders reeds langer).

1 J. E. T. Langeler; dierenarts bij de Afdeling Diergeneeskunde T.N.O.; Prof.
Poelslaan 35, Rotterdam-?.

Beide middelen zijn in het buitenland reeds op grote schaal onderzocht, zo-
wel in wetenschappelijke instituten als in de praktijk, doch daar het aantal
genera, waarop de werking bij de verschillende huisdieren beproefd moet
worden, groot is, blijft voortdurend behoefte aan nader onderzoek bestaan.

De werking van methyridine op darmwonnen is zowel bij rund als schaap
uitstekend, op maagwormen iets minder (Wal ley, 1961). Als 90% op-
lossing in water („Promintic", I.C.I.) kan het zowel subcutaan als intra-
peritoneaal worden toegediend; beide applicatiemethoden worden aanbe-
volen (W a 11 e y, 1962). Voor orale toediening moet gebruik gemaakt
worden van een 47,9% oplossing van het sulfaat in water, welke gestabili-
seerd is met hydroxylamine hydrochloride („Mintic", I.C.I.).
Een bezwaar van het middel bij subcutane toediening is, dat dikwijls een
lokale zwelling optreedt op de plaats van injectie. Hoewel de zwelling
volgens Groves (1961) oedemateus is en er geen abcesvorming of ulce-
ratie optreedt, zijn er toch ook andere berichten. R. W. Johnston
(1962) maakt melding van een bevinding bij 30 lammeren die onoordeel-
kundig (intramusculair) met methyridine werden ingespoten, en waarvan
bij slachten 6 weken later alle betreffende achterbouten voor consumptie
afgekeurd moesten worden omdat de musculatuur rondom de injectieplaats
bleek en geheel gelatineus was. Bij intraperitoneale injectie van methyridine
wordt dit bezwaar ondervangen, er treden geen klinische verschijnselen van
peritoneale irritatie op en bij postmortaal onderzoek vindt men geen af-
wijkingen bij ingespoten dieren aan het peritoneum (Wal ley, 1962).
Een ander bezwaar van het middel, ook bij de normale dosering van 200
mg per kg lich. gew. is, dat soms intoxicatie-verschijnselen optreden (ver-
snelde ademhaling, speekselvloed, tandeknarsen, nystagmus). Verondersteld
wordt dat dit het geval is indien het middel gedeeltelijk in een bloedvat
wordt gespoten (Groves, 1961; Hiscock, 1962). Zonder deze com-
plicatie wordt het middel in normale dosering goed verdragen. Bij over-
dosering moet met toxische verschijnselen echter steeds rekening worden
gehouden; reeds bij tweevoudige overdosering kan bij rund en schaap sterfte
optreden (Wal ley, 1961).

Tegenover deze nadelen van methyridine staat echter het grote voordeel
van zijn doeltreffendheid bij de bestrijding van maagdarmstrongylosis. Zelfs
bij ernstige, voortgeschreden gevallen treedt bij toepassing spoedig ver-
betering in, de diarree houdt binnen enkele dagen op en de dieren gaan er
beter uitzien; liggende dieren gaan weer opstaian (Young, 1961).

De resultaten die met thiabendazol bereikt zijn, zijn eveneens zeer goed te
noemen.

Vaak zijn deze resultaten in afdrijvingspercentages uitgedrukt, welke echter
dikwijls gebaseerd zijn op het aantal uitgescheiden wormeieren per gram
faeces vóór en na een behandeling. Betrouwbaarder is een vergelijkend post-
mortaal onderzoek van behandelde en niet-behandelde dieren na toepassing
van een anthelminticum. Bij deze laatste methode van onderzoek vonden
Ames, Cheney en Rubin, (1963) bij kalveren, dat Ostertagia oster-

tagi en Cooperia oncophora in de prepatent-periode voor resp. 94% en
85%, en in de patent-periode voor resp. 99% en 83% werden afgedreven.
De dosering bij toepassing in de prepatent-periode bedroeg 73 mg, bij toe-
passing in de patent-periode 100 mg/kg lich. gew.

In Australië werd thiabendazol op uitzonderlijk grote schaal met zeer goed
succes toegepast bij schapen (Gor don, 1962). In de praktijk bewees het
daar zijn grote werkzaamheid tegen maagdarnmematoden door eetlust, vet-
aanzetting en wolproduktie bij aangetaste lammeren belangrijk te verhogen.
K e i t h (1963) beproefde de werking bij 80 kalveren, meest kunstmatig be-
smet, door het aantal uitgescheiden wormeieren vóór en na de behandeling
te bepalen en voorts door post-mortaal onderzoek van meerdere behandelde
dieren. Bij de dosering van 100 mg per kg lich. gew. trad bij infectie met
volwassen Cooperia punctata, C. pectinata, Oesophagostomum en Haernon-
chus placei een daling op in het aantal uitgescheiden eieren van meer dan
80%. Bij infectie met onvolwassen wormen van deze soorten werd — zodra
de wormen volwassen waren geworden en eieren begonnen te leggen —
een daling van 60-80% geconstateerd t.o.v. niet-behandelde dieren.
Thiabendazol heeft dus, evenals dit met methyridine het geval is, een zeer
goede afdrijvende werking op Trichostrongyliden met inbegrip van larvale
stadia. Het heeft daarbij ten opzichte van methyridine het voordeel van een
veel geringere toxiciteit, hetgeen het ook voor toepassing bij paarden ge-
schikt maakt („Equizole", M.S.D.). De bij het rund bij ernstige worm-
besmetting aanbevolen dosering van 100 mg per kg lich. gew. kan volgens
opgave van de fabriek zelfs 10 ä 20 maal zonder gevaar worden over-
schreden. Uit enkele onderzoekingen, bijv. die van Her lich (1962)
krijgt men echter de indruk, dat de werking op Cooperia iets onzekerder
is dan op andere genera, zodat hier nader onderzoek vereist werd geacht.
Toen zich dan ook een gelegenheid tot toetsing voordeed hebben wij deze
benut en de werking van thiabendazol op Cooperia met die van methyridine
op Cooperia vergeleken in een gecontroleerd experiment bij kalveren.

15 „nuchtere" F.H. stierkalveren, door bemiddeling van de veehandel aan-
gekocht op 19-3-\'63, werden vanaf die datum opgestald aan het Centraal
Diergeneeskundig Instituut.

Volgens schatting varieerde de leeftijd bij aankomst tussen 4 en 10 dagen.
De kalveren werden aangebonden geplaatst, de stal 2x per week uitgemest,
uitgespoten en schoongeschrobd, waardoor infectie met Trichostrongyliden-
larven vanaf de stalvloer uitgesloten kon worden geacht. De opfok ge-
schiedde met een kunstmelk-preparaat („Sprayfo") en voorts werden ad
libitum hooi en water verstrekt; daarnaast vrije opname van mengvoeder
in de vorm van biks, tot een maximum van 1,5 kg per dier per dag.
De kalveren no. 0087, 0010 en 0064 werden niet besmet en aan de andere
12 kalveren werden tussen 6 en 10 mei 1963 200.000 infectieuze Tricho-
strongyliden-larven toegediend, elke dag ten naaste bij 40.000 larven.
Deze larven waren alle gekweekt uit faeces van één proefkalf, dat zelf te-
voren experimenteel was besmet en de ouderdom van de larven op het tijd-
stip van ingeven bedroeg 2-8 weken, gerekend vanaf het tijdstip van isolatie
uit de faecescultuur.

Enkele uren vóór het ingeven werd iedere benodigde portie telkens gepipet-
660

teerd uit een voorraad-suspensie van 6.210.000 larven en vervolgens ge-
suspendeerd in ± 100 ml met noritpoeder gezuiverd leidingwater. De lar-
ven werden met behulp van een flacon ingegeven, welke 2x met water werd
nagespoeld. Het tijdstip van ingeven was telkens te 15.00 u. \'s middags, in
de periode tussen het herkauwen en de 2e voedering.

De procentuele samenstelling van de voorraad-suspensie van 6.210.000
lar\\\'en was vooraf bepaald door 4.000 larven, hieruit willekeurig genomen,
op geslacht te determineren, waarvoor gebruik gemaakt werd van de tabel-
len van K e i t h (1953).
Gevonden werden:

Cooperia spp. Ostertagia spp. Trichostrongylus spp. ondefinieerbaar
4000 = 3938 4-28-1-16-1- 18

De suspensie bestond dus voor de overgrote meerderheid (bijna 98,5%) uit
Cooperia.

Op de tweede toedieningsdag (7-5-\'63) liepen de gewichten van de kalveren
uiteen van 64 kg tot 82 kg (gemiddeld 73,6 kg). Gedurende de gehele pe-
riode van hun verblijf op het Centraal Diergeneeskundig Instituut werden
de kalveren wekelijks gewogen, in totaal 12 maal.

Van de 7e tot de 22e dag van de infectie (gerekend vanaf de dag van de
eerste larventoediening 6-5-\'63) werd bij alle kalveren, ook de niet-geïnfec-
teerde, dagelijks, uitgezonderd de 12e en 13e dag, de methode van ei-con-
centratie uit ± 1 gram faeces gedaan op de wijze als eerder beschreven
(Lange Ier, 1963), terwijl vanaf de 22e tot de 39e dag dagelijks (be-
halve tijdens de week-einden) bij de geïnfecteerde kalveren het aantal
eieren per gram faeces werd bepaald volgens een gewijzigde M a c-
M ast er methode, beschreven door Dorsman (1957). Bij de onge-
infecteerde kalveren werd in die periode de methode van de ei-concentratie
vei-volgd. De voor de bepalingen benodigde faecesmonsters werden steeds
uit het rectum genomen en voor zover mogelijk op hetzelfde uur van de
dag (\'s ochtends 8.30 uur).

Op de dagen O, 1, 2, 3 en 4 (6 t/m 10 mei 1963), telkens des namiddags om
15.00 uur, werden aan 12 kalveren oraal infectieuze Trichostrongyliden-
larven toegediend, in totaal 200.000 larven per kalf.

Van de 7-22e dag werd de methode van ei-concentratie gedaan met behulp
van een verzadigde NaCl-oplossing uit ± 1 gram faeces van ieder kalf.
Van de 22e-39e dag werd bij de geïnfecteerde kalveren dagelijks het aantal
eieren per gram faeces bepaald (uitgezonderd de week-einden); bij de
ongeïnfecteerde kalveren werd doorgegaan met de methode van ei-concen-
tratie uit 1 gram faeces.

Op dag 35 werden de geïnfecteerde kalveren in 3 gelijkwaardige groepen
1, II en III van ieder 4 dieren ingedeeld op basis van de tot die dag ver-
kregen waarden voor het aantal eieren per gram faeces. Er werd tevens
voor gezorgd, dat de som van de lichaamsgewichten in de drie groepen met
elkaar in overeenstemming waren.

In de namiddag van dag 35 om 15.30 uur, werd aan ieder kalf van Groep
I oraal thiabendazol („Thibenzole", M.S.D.) in de dosering van 100 mg

werkzame stof per kg. lich. gew. gegeven. Toediening oraal in waterige sus-
pensie in een flacon, welke 2x met water werd nagespoeld.
Op hetzelfde tijdstip kreeg ieder kalf van Groep II oraal methyridine
(„Mintic", I.C.I.) in de door de I.C.I. aanbevolen dosering van 0,55 ml per
kg lich. gew., overeenkomende met 200 mg methyridine per kg lich. gew.
Toediening oraal, onverdund. De flacon werd 2x met water nagespoeld.
De kalveren van Groep III kregen geen thiabendazol of methyridine en
evenmin een ander anthelminticum (controlegroep).

Op dag 39 werden alle geïnfecteerde kalveren geslacht; lebmagen en dunne
darmen uitgespoeld, inhouden kwantitatief verzameld en behandeld met een
fixatievloeistof ter fixatie van de aanwezige wormen.

Teneinde te bepalen, in hoeverre alle aanwezige wormen ook werkelijk
werden verzameld, werden na het afspoelen en afwrijven van de lebmaag-
wand, resp. doorspoelen van de dunne darm, deze organen verteerd in een
pepsine-zoutzuur-oplossing, volgens een methode, aangegeven door H e r-
lich (1956). Alle aanwezige wormen, ook larvale stadia, komen dan vrij.
De lebmaagwand werd in zijn geheel verteerd, van de dunne-darmwand
alleen het eerste gedeelte, ter lengte van 1 meter.

Het aantal en het geslacht en soort van wormen, verkregen uit de orgaan-
inhouden en de verteerde orgaanwanden werden na fixatie met formaline
op een later tijdstip bepaald, resp. door middel van verdunningstellingen
en door determinatie. Met de verkregen gegevens werd vervolgens de werk-
zaamheid van thiabendazol en van methyridine op het geslacht Cooperia
nagegaan.

Dit orgaan, nog bevestigd aan de boekmaag, werd na van vet- en scheils-
resten zoveel mogelijk ontdaan te zijn, vanaf de pylorus langs de grote cur-
vatuur opengeknipt tot aan de boekmaag, waarna de inhoud er onder de
kraan uitgespoeld werd en kwantitatief werd opgevangen in een emmer.
Na verwijdering van de boekmaag werd de lebmaagwand vervolgens op
een stenen tafel uitgespreid en met de vingers afgewreven. De afgewreven
substantie werd bij de verzamelde inhoud gevoegd, waarna deze vervolgens
bij gedeelten op een ronde metalen zeef van 20 cm doosnede, een opstaande
rand van 7 cm hoogte en een maaswijdte van 200 /x (80 mazen per lin.
inch) werd gebracht en doorgespoten met een krachtige straal water. De
wormen blijven met de grovere vezelbestanddelen uit de maaginhoud op
de zeef liggen. Deze substantie wordt overgebracht in een maatcylinder van
1 liter en overgoten met een formaline-fixatievloeistof ter fixatie van de
wormen (1 deel formaline 40% 8 delen fysiologische NaGl-oplossing).
Ter vertering van de lebmaagwand, met het doel mogelijk ook daarin aan-
wezige wormen en larvale stadia te verkrijgen, werd deze overgebracht in
een bekerglas van 3 liter, waarin 1/6 normaal HCl en daarin geheel onder-
gedompeld (1200 ml water -f- 20 ml geconcentreerd HCl ±37% geeft
1/6 normaal HCl).

Per 250 gram lebmaagwand werd hieraan toegevoegd 6 gram pepsin
1 : 10.000 „Difco", waarna het geheel gedurende ± 20 uren aan een tem-
peratuur van 50° C werd blootgesteld (de optimale temperatuur voor dit
enzympreparaat). Na dit tijdsverloop was de mucosa volledig verteerd.

alleen resten van de serosa bleven onverteerd. De verteerde substantie werd
over een zeef met opstaande rand (met maten als bovengenoemd) uitge-
goten, doorgespoten met een krachtige straal water en vervolgens bewaard
onder formaline-fixatievloeistof.

Dit orgaan, ontdaan van vet- en scheilsresten, werd longitudinaal tussen
duim en wijsvinger uitgestreken en de inhoud opgevangen in een emmer
of schaal. Het orgaan werd lx nagespoeld met fixatievloeistof, welke met
behulp van een trechter naar binnen werd gebracht. Vervolgens werd het
voorste gedeelte van het duodenum, ter lengte van 1 meter, van het reste-
rende dunne-darmgedeelte verwijderd, opengeknipt en bewaard. Het reste-
rende darmgedeelte werd weggeworpen. De emmer- of schaalinhoud werd
vervolgens bij gedeelten over een zeef met opstaande rand (zie boven) ge-
goten, met een krachtige straal water doorgespoeld ter verwijdering van
slijm- en kleurstofbestanddelen en vervolgens behandeld zoals de lebmaag
werd behandeld.

Het stuk duodenum ter lengte van 1 meter werd ondergedompeld in 1/6
normaal HCl waaraan toegevoegd pepsine 1 : 10.000 „Difco" (6 gram per
250 gram te verteren darmwand) en vervolgens behandeld zoals de leb-
maag werd behandeld.

Zodra de telling en de determinatie van de wormen in de verzamelde or-
gaaninhouden zullen plaatsvinden worden deze homogeen gesuspendeerd
in 10 liter water en worden monsters van bekende grootte daaruit ge-
nomen, tienmaal achtereen, en overgebracht in Petrischalen. Onder het
prepareermicroscoop worden de wormen hier één voor één uit verwijderd
en gedetermineerd. Het aantal wormen, dat in de betreffende orgaaninhoud
aanwezig was, wordt dan als volgt berekend:

Een overzicht van de uitkomsten der eitellingen van de proef vanaf dag 7
tot aan de datum van slachten is weergegeven in tabel I.

Reeds op dag 8 werd bij één geïnfertcerd kalf voor het eerst een wormei in
de faeces gevonden; op dag 18 waren de monsters van alle geïnfecteerde
kalveren positief, op dag 21 voor de overgrote meerderheid sterk positief.
De monsters van de drie ongeïnfecteerde kalveren bleven van het begin tot
het eind negatief, met een uitzondering op dag 25, toen in een enkel faeces-
monster een wormei werd aangetoond. Waarschijnlijk was dit ei afkomstig
van verontreiniging van zeef of glaswerk, die niet altijd geheel vermeden
kan worden. Het is mogelijk, dat ook het ei dat bij kalf 0003 op dag 8 werd
gevonden, aan een dergelijke verontreiniging moet worden toegeschreven.
De periode van de eitellingen kan in drie gedeelten worden verdeeld:
22e—25e dag aanloopperiode
29e—35e dag constante periode (periode A)
37e—39e dag vergelijkingsperiode (periode B)

Blijkens de cijfers van de eitellingen, bedraagt het gemiddelde van de
uitkomsten dezer tellingen in periode A:

bij Groep I (Thibenzole groep) 11252 : 5 = 2250
bij Groep II (Mintic groep) 12577 : 5 = 2515

bij Groep I (Thibenzole groep) 889 : 3 = 296
bij Groep H (Mintic groep) 169 : 3 = 56

In periode B heeft de controlegroep dus het hoogste gemiddelde, de beide
andere groepen hebben een veel lager gemiddelde door de toegepaste an-
thelmintica. De reductie in deze groepen ten opzichte van de controlegroep
is gemakkelijk te berekenen (1% reductie = 12,67).

Groep I: reductie in de eitellingen ten opzichte van controlegroep 76,6%
Groep II: reductie in de eitellingen ten opzichte van controlegroep 95,6%.

De uitkomsten van de eitelHngen wijzen duidelijk op werkzaamheid zowel
van thiabendazol als van methyridine, op de tot stand gebrachte Cooperia-
infectie. Bij statistische analyse dezer uitkomsten blijkt het volgende:
In groep I, zowel als in groep II en groep III zijn de verschillen tussen
de kalveren onderling, wat betreft het aantal uitgescheiden eieren in de
faeces, zeer significant (P < 0,001), hetgeen er dus op wijst, dat de tot
stand gebrachte Cooperia-iniectie zich in geen der groepen homogeen heeft
gevestigd.

Het verschil tussen de A perioden onderling is gering (de verdeling van de
12 kalveren in drie gelijkwaardige groepen heeft dus op een juiste wijze
plaats gevonden), het verschil tussen de B perioden is veel groter, doch is
niet significant (P > 0,05) doordat er grote variatie binnen de groepen
is (tussen de dieren P < 0,01).

Worden de B perioden twee aan twee vergeleken, dan blijkt bij vergelijking
van I B en H B dat binnen deze perioden (tussen de dieren) niet-signifi-
cante verschillen bestaan (P > 0,05) en dat het verschil tussen I B en II B
zeer significant is (P < 0,01).

Mintic heeft dus een grotere daling in het aantal uitgescheiden eieren per
gram faeces tot stand gebracht (groep II) dan thiabendazol (groep I).
Bij vergelijking van I B en III B en van H B en III B blijken er significante
verschillen tussen de dieren te bestaan (P < 0,01), te wijten aan groep III
B, Wordt uit groep III B het 3e dier weggelaten, dan zijn de verschillen
tussen de dieren niet meer significant (P > 0,05) en wordt het verschil
tussen de groepen nu in beide gevallen zeer significant (P < 0,001).
Worden de A en B perioden, gezien de significante verschillen tussen de B
groepen, per proef vergeleken, dan blijkt zowel het verschil I A-B als II
A-B en III A-B zeer significant te zijn (P < 0,001). Ook indien het 3e
dier uit groep III wordt weggelaten is het verschil III A-B zeer significant.
Hieruit zou de conclusie getrokken kunnen worden, dat de infectie op het
tijdstip van toediening der anthelmintica reeds over haar hoogtepunt heen

was en de daling in het aantal uitgescheiden eieren, ook in de proefgroe-
pen, hiervan het natuurlijke gevolg is. Dit laatste is — gezien de zeer signi-
ficante verschillen tussen de B groepen onderling — onwaarschijnlijk.

De stijging was in Groep IV (ongeïnfecteerde groep) iets groter dan in de
Groepen I, II en III (geïnfecteerde groepen), doch het verschil is niet
significant (P > 0,05).

Deze traden niet op. Geen diarree (soms was er wel iets dunnere ontlasting,
doch deze kwam ook wel voor bij dieren uit de ongeïnfecteerde groep),
geen vermagering, geen ruw baarkleed.

De infectie kwam alleen duidelijk tot uiting in het aantal eieren per gram
faeces.

Na de toediening van methyridine trad een geringe schuimvorming in de
bek op, thiabendazol werd reactieloos verdragen. Bij geen der kalveren
trad een merkbare vermindering van eetlust op.

Bij het post-mortaal onderzoek van de lebmaag- en dunne-darminhouden,
uitgevoerd als beschreven op pag. G62, werd in het begin een monster-
flacon voor het nemen van de monsters gebruikt van 52,0 ml inhoud. Ten-
gevolge van breuk moest deze later vervangen worden door een flacon van
een iets geringere inhoud, nl. 48,0 ml. De berekening van het aantal wor-
men per orgaan onderging hierdoor een wijziging.

Indien een monsterflacon van 52,0 ml inhoud werd gebruikt, werd het
aantal wormen berekend door vermenigvuldiging van het in het monster

, • , \'0.000
getelde en gedetermmeerde aantal met ^^ q = 19,23. Indien een mon-
sterflacon van 48,0 ml inhoud werd gebruikt, werd het aantal wormen be-
rekend door vermenigvuldiging van het getelde en gedetermineerde aantal

Aldus werden in de verschillende groepen de volgende aantallen wormen
in de orgaaninhouden berekend:

Het onderzoek van de substanties, overgebleven na vertering van de leb-
maag- en dunne-darmwanden, leverde een vrijwel negatief resultaat op.
Slechts in de verteerde substantie, afkomstig van lebmaagwand kalf 0075
(controlegroep) werd één verminkte worm aangetroffen [Cooperia spp).

De werkzaamheid van thiabendazol en methyridine in dit experiment (de
afdrijvingspercentages) kunnen worden berekend met de formule:

gem. aantal Cooperia in controlegroep — gemiddeld aantal in proefgroep x 100
gem. aantal in controlegroep

Doordat de aantallen wormen binnen iedere groep uiterst variabel waren
(zie boven) zijn deze berekende percentages van werkzaamheid weinig be-
trouwbaar te achten. Zelfs blijkt tengevolge van de variatie het verschil

tussen Groep I en Groep III niet significant te zijn (P > 0,05). Het ver-
schil tussen Groep II en Groep III is wel significant (P < 0,05).

Gerechtvaardigd lijkt echter de conclusie, dat Cooperia spp. (C. onco-
phora en C. surnabada) in dit experiment door beide anthelmintica in
belangrijke mate werden afgedreven, doch dat de werking van methy-
ridine op Cooperia beter was dan die van thiabendazol op Cooperia.
Het verloop van de eitellingen wijst in dezelfde richting.

Slechts een gedeelte van het aantal infectieuze larven dat aan een dier
wordt toegediend, groeit uit tot volwassen wormen en vestigt zich. Het
resterende gedeelte ontwikkelt zich niet of niet voldoende en gaat verloren.
Toegediend aan Groep III 4 x 200.000 = 800.000 larven.
Hiervan waren 98,45% Cooperia spp. = 787.600 exemplaren.
Post-mortem aangetroffen in Groep III (berekend aantal) 13.308 exem-
plaren Cooperia.

Hoewel dit berekende vestigingspcrcentage ten gevolge van de variabiliteit
binnen de groep vermoedelijk weinig betrouwbaar is, geeft het een indruk
van de (zeer geringe) mate, waarin de toegediende larven zich hebben ge-
vestigd.

In het beschreven experiment werd de werking op Cooperia nagegaan van
twee moderne anthelmintica, die beide reeds op uitgebreide schaal in de
praktijk werden toegepast, n.1. thiabendazol en methyridine.
Beide middelen werden op de 35e dag van de infectie toegediend en bleken
een zeer sterke daling van het aantal eieren per gram faeces, dat werd
uitgescheiden, te veroorzaken, n.1. respectievelijk 76,6% en 95,6%, beide
percentages berekend ten opzichte van het aantal uitgescheiden eieren in
de controlegroep.

Bij het post-mortaal onderzoek van lebmaag en dunne darm bleken de
aantallen wormen, die in Groep I (thiabendazol-groep) bij de verschillende
dieren werden gevonden, uiterst variabel te zijn, waardoor het verschil
tussen deze groep en de controlegroep niet significant is (P > 0,05). Een
onaanvechtbaar bewijs voor de afdrijvende werking van thiabendazol op
Cooperia werd in dit experiment dus niet geleverd. De daling in de ei-uit-
scheiding zou op zichzelf immers ook verklaard kunnen worden door een
remming in de ei-produktie.

Het verschil daarentegen tussen Groep II (methyridine-groep) en de con-
trolegroep is wel significant (P < 0,05), zodat de afdrijvende werking van
methyridine op Cooperia wel met zekerheid kwam vast te staan.
Het is echter toch wel zeer waarschijnlijk te achten dat niet alleen methy-
ridine, doch ook thiabendazol Cooperia in belangrijke mate heeft afge-
dreven, zij het dat de werking van methyridine op Cooperia sterker was
dan die van thiabendazol. Het verloop van de eitellingen wijst ook in deze
richting.

Met het oog op het verkrijgen van sterke worminfecties, zo mogelijk ge-
paard gaande met klinische verschijnselen als diarree, vermagering e.d.,
werd aan ieder dier een hoog aantal infectieuze larven toegediend, n.1.
200.000 per dier, verdeeld over 5 achtereenvolgende dagen. Deze opzet is
niet geslaagd. Niet alleen traden geen klinische verschijnselen op, doch het
aantal wormeieren dat werd uitgescheiden, was ook niet hoger dan bij
overeenkomstige proeven het geval was, waarbij een geringer aantal larven
werd toegediend. Evenmin was het aantal wormen dat bij post-mortaal on-
derzoek in de onbehandelde groep werd aangetroffen belangrijk hoger dan
bij andere proeven.

Het vestigingspercentage van de larven, globaal berekend op 1,7%, was
dienovereenkomstig zeer gering, aanzienlijk geringer dan bij vroegere over-
eenkomstige proeven werd gevonden. Het lijkt wel, dat de sterke larven-
toediening een averechtse werking op de vestiging heeft uitgeoefend; in
plaats van een verhoogde vestiging werd juist een verlaagde geconstateerd.
Bij de techniek van het post-mortaal onderzoek werden steeds zeven ge-
bruikt met een maaswijdte van 200 jx, ook bij het onderzoek van de ver-
teerde maagwand- of darmwandsubstantie op larvale stadia. Het gevaar,
dat oudere larvale stadia deze maaswijdte zouden passeren bij het door-
spuiten van de zeef met een krachtige straal water, wordt niet groot geacht.
Gebruik van meerdere zeven, grovere en fijnere in serie achter elkaar, geeft
uiteraard wel meer zekerheid dat alle larven worden tegengehouden, reden
waarom hier dan ook is afgezien van het trekken van conclusies omtrent de
werking van thiabendazol en methyridine op larvale stadia.

Het beschreven experiment werd uitgevoerd met technische hulp van Mej. J.
Sprangers te Rotterdam; de statistische bewerking van de uitkomsten is van
Drs. A. Schoenmakers te Utrecht. Voor beider hulp wordt hier gaarne dank
betuigd.

Beschreven wordt een experiment met een groep van 15 F.H.-stierkalveren die wor-
menvrij werden opgefokt tot een leeftijd van 8 weken; 12 dezer dieren werden ver-
volgens experimenteel met Cooperia {C. oncophora en C. surnabada) besmet, bij
de overige drie werd de wormenvrije opfok voortgezet.

Op de 35e dag van de infectie werden de 12 geïnfecteerde kalveren in 3 gelijkwaar-
dige groepen I, II en III van ieder 4 dieren ingedeeld. Ieder kalf van Groep I kreeg
oraal thiabendazol („Thibenzole", M.S.D.) in de dosering van 100 mg per kg lich.
gew. toegediend; ieder kalf van Groep II kreeg methyridine („Minde", I.G.I.) in
de dosering van 200 mg per kg lich. gew., eveneens oraal. De kalveren van Groep III
kregen geen anthelminticum (controlegroep).

In Groep I werd een vermindering van het aantal uitgescheiden eieren per gram
faeces vastgesteld van 76,6%, in Groep II van 95,6%, beide percentages berekend
ten opzichte van de onbehandelde Groep III.

Uit post-mortaal onderzoek van lebmaag- en dunne darminhoud van de geïnfecteerde
kalveren bleek, dat volwassen Cooperia\'s door beide gebruikte anthelmintica in be-
langrijke mate waren afgedreven.

Geconcludeerd werd, dat de werking van methyridine op Cooperia beter was dan
die van thiabendazol op Cooperia.

De niet geïnfecteerde kalveren werden niet geslacht. De lichaamsgewichten van deze
kalveren stegen in het verloop van de proef iets meer dan die van de geïnfecteerde
dieren, doch het verschil was niet significant.

Klinische verschijnselen werden bij de geïnfecteerde kalveren niet waargenomen.
Er was geen vermindering van eedust na de toediening der anthelmintica. Methy-
ridine gaf een kortdurende verhoging van salivatie, thiabendazol werd geheel reactie-
loos verdragen.

Report on an experiment carried out on a group of fifteen bull-calves of Dutch-Frisian
breed reared free from worms up to the eighth week of life. Of these animals, twelve
then were experimentally infected with Cooperia {C. oncophora and C. surnabada),
worm-free rearing being continued with the three others.

On the thirty-fifth day of infection, the twelve infected calves were allocated to
three equivalent groups I, II and III of four animals each. 100 mg. of thiabendazole
(„Thibenzole" M.S.D.) per kg. of body weight were given orally to each calf of
group I, 200 mg. of methyridine („Minde" I.C.I.) per kg. of body weight being
administered orally to each calf of group II. The calves of group III did not receive
any anthelmintic (control group). The proportion of eggs excreted per gram of faeces
was found to have been reduced by 76.6 per cent in group I and by 95.6 per cent
in group II, the two percentages being calculated in relation to the untreated
.group III.

Post-mortem examination of the contents of the abomasum and small intestine of the
infected calves showed that the two anthelmintics used had eliminated a large number
of adult specimens of Cooperia. It was concluded that the effect of methyridine on
Cooperia was superior to that of thiabendazole on Cooperia.

The non-infected calves were not slaughtered. The body weights of these calves
increased to a slightly greater extent during the course of the experiment than did
those of the infected animals but the difference was not significant.
Clinical symtoms were not observed in the infected animals. Administration of the
anthelmintics was not followed by loss of appetite. Methyridine resulted in a short-
lived increase in salivation; thiabendazole was tolerated without any reactions.

Description d\'une expérience faite avec un groupe de 15 jeunes taureaux qui avaient
été élevés protégés contre contamination de vers jusqu\'à l\'âge de 8 semaines; en
guise d\'expérience 12 de ces animaux ont ensuite été infectés avec Cooperia (C.
oncophora et C. surnabada) ; chez les 3 autres l\'élevage sans vers a été continué.
Le 35 ième jour de l\'infection les 12 veaux infectés ont été subdivisés en 3 groupes
équivalents I, II et III comprenant chacun 4 animaux. On administra per os à
chaque veau du groupe I du thiabendazol („Thibenzole" M.S.D.) dans le dosage de
100 mgr. par kgr. de poids corporel, tandisqu\'à chaque veau de groupe II on
administra, également oralement, de la niéthyridine („Mintic" I.C.I.) dans le dosage
de 200 mgr. par kgr. de poids corporel. Les veaux de .groupe III ne recevaient pas
d\'anthelmintique (groupe de contrôle).

Pour le groupe I on constata une diminution du nombre d\'oeufs éliminés par gramme
de fèces de 76,6%. Dans le groupe II une diminution de 95,6%; les deux pourcen-
tages ayant été calculés par rapport au groupe III non traité. Pendant un examen
autoptique du continu de la caillette et de l\'intestin grêle il parut que les Cooperias
mûres avaient été chassées dans une mesure importante par les deux anthelmintiques
employées.

On conclut que l\'effet de méthyridine sur Cooperia était meilleur que celui de
thiabendazol sur Cooperia.

Les veaux non-infectés n\'ont pas été abattus. Au cours de l\'expérience les poids
corporels de ces veaux augmentaient un peu plus que ceux des animaux infectés,
mais la différence n\'avait pas de valeur statistique.

11 n\'y avait pas de diminution de l\'appétit après l\'administration des anthelmintiques.
La méthyridine causa une brève augmentation de la salivation. Le thiabendazol fut
supporté sans aucune réaction.

Beschrieben wird ein Experiment mit einer Gruppe von 15 F.H.-Kälbern, die bis zu
einem Alter von 8 Wochen wurmfrei aufgezogen wurden. Zwölf dieser Tiere wurden
darauf experimentell mit Cooperia {C. oncophora und C. surnabada) infiziert,
während bei den restlichen drei Tieren die wurmfreie Aufzucht fortgesetzt wurde.
Am 35. Tage nach der Infektion wurden die infizierten Kälber in 3 gleiche Gruppen
I, II und III von jeweils 4 tieren eingeteilt. Jedes Kalb der Gruppe I bekam in einer
Dosierung von 100 mg. pro kg. Körpergewicht Thiabendasol („Thibensol M.S.D.)
oral verabreicht, während jedem Kalb der Gruppe II Methyridin („Mintic" I.C.I.)
in einer Dosierung von 200 mg pro kg. Körpergewicht, gleichfalls oral, verabreicht
wurde. Die Kälber der Gruppe III (Kontrollgruppe) erhielten kein Anthelmintikum.
Bei Gruppe I wurde eine Abnahme der Eiablage von 76,6% pro Gramm Fäces und
bei Gruppe II von 95,6% festgestellt, beide Prozentsätze auf Basis der nicht be-
handelten Gruppe III.

Aus der postmortalen Untersuchung von Labmagen und Dünndarm der infizierten
Kälber ergab sich, dass die ausgewachsenen Cooperia\'s durch beide benutzten An-
thelmintika in erheblichen Masse abgetrieben worden waren.

Konkludiert wurde, dass die Wirkung von Methyridin auf Cooperia besser war, als
die von Thiabendasol auf Cooperia.

Die nicht infizierten Kälber wurden nicht geschlachtet. Das Körpergewicht dieser
Kälber stieg im Verlauf dieser Untersuchung etwas mehr als die der infizierten Tiere,
doch der Unterschied war nicht signifikant.

Klinische Erscheinungen wurden bei den infizierten Tieren nicht wahrgenommen,
auch war nach Verabreichung der Anthelmintika die Fresslust nicht verringert.
Methyridin verursachte eine kurz dauernde Erhöhung der Salivation. Thiabendasol
wurde reaktionslos vertragen.

Se desribe un experimento con un grupo de 15 terneros machos de la raza (Frisian-
Holstein) los cuales fueron criados sin lombrices hasta la edad de 8 semanas; despues

12 de estos animales fueron contaminados artificialmente con Cooperias {C. oncophora
y C. surnabada) se continuo con el resto de los terneros la crianza libre de lombrices.
35 Dias despues la infestacion, los 12 terneros infestados fueron divididos en 3 grupos
iguales 1, 2 y 3, en cada grupo 4 animales. Cada ternero del grupo 1 fue tratado
con tiabendazol oral („Thibenzole" M.S.D.) en la dosificacion de 100 mg por kilo
peso corporal mientras los terneros del grupo 2 fueron tratados con metiridine
(„Mintic" I.C.I.) 200 mg por kilo peso corporal tambien oral. Los terneros del grupo
3 no recibieron una antelmintica (grupo del control).

En el grupo 1 se comprobo una disminucion del numero de huevos cxcrctados por
.gramo de heces de 76,6 por ciento y en el grupo 2 se comprobo una disminucion dc
95,6 por ciento, ambos porcentajes calculados con respccto a! grupo 3 (animales no
tratados).

En un examen post mortem del contenido del abomaso y de los intestinos delgados
de los terneros infestados se comprobo que los Cooperias adultas fueron eliminados
en alto grado por ambas antelminticas usadas. Se saco la conclusion que la accion
de metiridine era superior al tiabendazol al respecto Cooperia.

Los terneros no infestados no fueron sacrificados. Los pesos corporales de estos
temeros aumentarion en el curso del experimento un poco mas que los pesos de los
animales no infestados, pero la diferencia no era significante. No fueron observados
sintomas clinicas de los animales infestados. No habia una disminucion del apetito

despues la aplicacion de los antelminticas. Metiridine provoco una aumenta de la

salivacion durante un corto tiempo, tiabendazol fue soportado sin ninguna reaccion.

Ames, E, R., C h e n e y, J. M. and Rubin, R.: The efficiency of thiabendazole
and bepheniumhydroxynaphtoate against Ostertagia ostertagi and Cooperia on-
cophora in experimentally infected calves. Am. J. vet. Res., 24, 295, (1963).

Dorsman, W.: Variation within a day in the Nematode egg-count of the rectal
contents of catde. Tijdschr. Diergeneesk., 82, 655, (1957).

G o r d o n, H. M c L.: Recent advances in anthelmintics for use in sheep: opening of
discussion. Austr. vet. ]., 38, 170, (1962).

Groves, T. W.: A summary of anthelmindc and toxicity results from field trials
with methyridine. Vet. Rec., 73, 196, (1961).

H e r 1 i c h, H.: A digestion method for post-mortem recovery of Nematodes from
ruminants. Proc. Helm. Soc. Wash., 23, 102, (1956).

H e r 1 i c h, H.: The efficacy of thiabendazole, ruelene and phenothiazine as anthel-
mintics in ruminants. J. Parasitol., 48 (Section 2), 29, (1962).

Hiscock, R. H.: Intraperitoneal injection of methyridine. (Letter to the editor).
Vet. Rec., 74, 1140, (1962).

Johnston, R. W.: A hazard of 2-(,8-methoxyethyl) Pyridine (Clinical note).
Vet. Rec., 74, 285, (1962).

K e i t h, R. K.: The differentiation of the infective larvae of some common nematode
parasites of cattle. Austr. ]. Zoology, 1, 223, (1953).

Keith, R. K.: Efficiency of thiabendazole against some gastro intestinal helminths
of cattle. Austr. vet. ]., 39, 264, (1963).

L a n g e 1 e r, J. E. T.: De werking van methyridine („Mintic", I.C.I.) bij een groep
kalveren, experimenteel geïnfecteerd met Cooperia, Ostertagia en Trichostrongylus.
Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1415, (1963).

W a 11 e y, J. K.: Methyridine, a new anthelmintic for sheep and cattle. Vet. Rec.,
73, 159, (1961).

W a 1 1 e y, J. K.: The anthelmintic activity of methyridine by intraperitoneal injection
in sheep and cattle. Vet. Rec., 74, 927, (1962).

Young, J.: Observations on the use of methyridine as an anthelmintic in practice.
Vet. Rec., 73, 192, (1961).

In het volgende autoreferaat wil ik trachten de achtergronden van de
fractuurbehandeling bij grote huisdieren te schetsen en iets van het in-
zicht, dat geleidelijk gegroeid is, weer te geven.

Bij een vergelijkende beschouwing van de fractuurbehandeling bij de
mens, de kleine huisdieren en de grote huisdieren is de achterstand in de
ontwikkeling van reëele behandelingsmethoden voor paard en rund, zeer
opvallend. Het literatuuroverzicht van de fracturbehandeling bij land-
bouwhuisdieren blijkt in wezen niet meer te zijn dan een verzameling van
casuïstische mededelingen van min of meer geslaagde gevallen.
In het algemeen zijn de resultaten zeer teleurstellend en het patiënten-
materiaal van de verschillende onderzoekers is meestal te gering om tot
een vergelijkend onderzoek te komen, waarbij een aantal methoden van
behandeling op hun waarde getoetst kunnen worden.

Onder het uitgebreide patiëntenmateriaal van de Kliniek voor Veterinaire
Heelkunde bleken, als resultaat van een ingestelde enquête, voldoende
fractuurpatiënten voor te komen om verschillende methoden van opera-
tieve en niet-operatieve fractuurbehandelingen in te stellen en uit te
proberen.

Het onderzoek heeft betrekking op 143 patiënten, welke in een periode
van drie jaar zijn aangeboden. Hiervan zijn 57 dieren operatief be-
handeld.

Tijdens het onderzoek is de achtergrond van de factoren, die het resultaat
der fractuurbehandeling bepalen, geleidelijk aan duidelijk geworden. Het
critisch uitselecteren van methoden van fractuurbehandeling ten gunste
van de z.g. transfixatie geschiedt dan ook op grond van deze beslissende
factoren.

Simplistisch gesteld, wordt de prognose van behandeling van een fractuur
der lange beenderen bij grote huisdieren (paard en rund voornamelijk)
bepaald door:

Hoewel het vanzelfsprekend zo is, dat de aard van de fractuur aanleiding
kan zijn zonder meer van elke vorm van fractuurbehandeling af te zien
— hierbij is ondermeer te denken aan de ernstige contaminatie van een
open fractuur of aan een intra-articulaire fractuur — is naar onze stellige

1 Autoreferaat van het proefschrift. Utrecht 1965. Summar)- of thesis, Utrecht
1965. In de reeks Diergeneeskundige Monografieën uitgegeven bij Schotanus &
Jens, Utrecht N.V. (Nederland).

overtuiging, welke op ervaring berust, het karakter van de patiënt, d.w.z.
de gemoedsaard van het dier zoals die uit het dagelijks gedrag blijkt, de
meest essentiële factor tijdens de fractuurgenezing.

Hoe gunstig het gedrag van de patiënt ook is, de fractuur zal daarenboven
zodanig stabiel gefixeerd moeten zijn dat het dier het betreffende been
kan gebruiken zonder dat hernieuwde dislocatie der fractuurfragmenten
optreedt.

Vooral paarden en runderen met een beenbreuk zullen na de behandeling
het been noodzakelijkerwijs weer belasten. Het gevolg hiervan is, dat de
niet-operatieve methoden van fractuurbehandeling in het algemeen tekort
schieten. Zo worden in het gipsverband wel de, het bot omgevende, weke
delen geïmmobiliseerd, doch de fractuurfragmenten zelf worden niet ge-
fixeerd. Voor de Thomasspalk gelden dergelijke bezwaren, zij het dat be-
lasting van de fractuurplaats grotendeels kan worden vermeden.
Beide vormen van niet-operatieve fractuurbehandeling kunnen echter van
betekenis zijn in combinatie met een vorm van interne fixatie.
Als voorbeeld zouden wij willen noemen de fixatie, met behulp van een
schroef, van een kootbeenfractuur van een paard (afb. 1) welke ge-
combineerd werd met een gipsverband. Evenzo werd een calcaneusfrac-
tuur bij een rund behandeld met een schroef (interne fixatie), het be-
treffende been werd geïmmobiliseerd in een Thomasspalk.
De methode Rush leent zich in het algemeen niet voor toepassing bij
(schacht) fracturen bij paard en rund wegens de te geringe stabiliteit dei
retentie. De noodzakelijke stabiliteit moet dan gezocht worden in het aan
te leggen gipsverband, dit met alle bezwaren van dien.
Bij kleine herkauwers kan een goed gebruik gemaakt worden van Rush-
pennen voor de intramedullaire fixatie van radius- en tibiafracturen. Hoe-
wel hierbij niet steeds het „Rush-principe" der driepuntendruk kan worden
bereikt, blijkt de verkregen stabiliteit veelal voldoende te zijn. Dit hangt
samen met de omstandigheid dat schapen en geiten het betreffende been
gemakkelijk kunnen ontlasten, het lichaamsgewicht gering is en het in de
regel rustige, dociele dieren zijn.

Toepassing van de methode Rush zouden wij willen illustreren aan de
hand van de röntgenfoto\'s van de luxatie der carpo-metacarpaalverbinding
bij een één dag oud Iers pony veulen (afb. 2).

De starre Küntscherpen kan met goed resultaat toegepast worden bij
schachtfracturen van femur en humerus. Juiste lengte en vooral ook
juiste diameter van de pen, die liefst letrograde (d.w.z. vanuit de frac-
tuurplaats) wordt ingebracht zijn noodzakelijk om het genezingsproces on-
gestoord te doen verlopen.

Voor een werkelijk stabiele fixatie van fracturen van radius, tibia, meta-
carpus en metatarsus bij paard en rund blijkt de z.g. transfixatie de enige
methode van fractuurbehandeling te zijn die, voor zover op dit moment
is te overzien, aan het gestelde doel beantwoordt.

Bij deze, gecombineerde interne- externe fixatie, worden tenminste twee
gladde vitallium pennen, vrijwel loodrecht op het beenstuk door het bot
en de omgevende weke delen ingebracht. De onderlinge afstand tussen
de pennen in één fractuurfragment wordt hierbij zo groot mogelijk ge-
nomen.

De pennen, die onderling niet evenwijdig lopen, steken aan beide zijden
uit het been; na ingebracht te zijn worden zij, zowel lateraal als mediaal,
onderling verbonden door een kunstharsbrug. De kunsthars wordt in plas-
tische toestand aangebracht; dit geschiedt niet eerder dan nadat iiöntgeno-
logisch is gecontroleerd dat de repositie exact is en nadat het beenstuk
goed gepolsterd is.

De polstering is een zeer belangrijk onderdeel. Is zij te gering dan bestaat
gevaar voor druknecrose, terwijl de warmteontwikkelling tijdens de auto-
polymerisatie der kunsthars tc sterk op dc huid zou kunnen inwerken.
Doordat cle pennen in het bot zelf aangrijpen en vervolgens door middel
van de kunsthars onderling verbonden worden neemt de aan beide zijden
langs het beenstuk lopende brug de steungevende functie van het bot
over. Tengevolge hiervan kan de fractuurgenezing (beennieuwvorming)
ongestoord plaats vinden, terwijl het been gebruikt (d.w.z. belast) wordt.

Een ongestoorde bloedvoorziening en absolute rust op de fractuurplaats
kan op deze wijze gehandhaafd worden.

Het spreekt \\oor zichzelf dat het gedrag van de patiënt in deze van groot
belang is en dat dit aspect sterker gaat spreken naarmate het lichaams-
gewicht toeneemt.

Zo kon, een maand na de promotiedatum, een bijzonder ongunstige meta-
tarsusfractuur bij een vrij zware, vijfjarige Gelderse merrie tot genezing
gebracht worden nadat de fractuur stabiel was gefixeerd in een trans-
fixatie. Hoewel de aard van de fractuur en het lichaamsgewicht niet be-
paald hoopgevend waren kon een goed resultaat bereikt worden. Dit re-
sultaat was voornamelijk te danken aan het „gemakkelijke karakter" van
de patiënt.

Wil men fracturen behandelen, dan zal men een zeker inzicht moeten
hebben in het wezen van de fractuurgenezing.

Tijdens de herstelfase is het noodzakelijk veel aandacht te schenken aan
de factoren die het algemeen welzijn, dan wel de lokale toestand van de
extremiteiten kunnen schaden. Ik zou misschien mogen zeggen dat een
fractuur van één der lange beenderen bij de grote huisdieren een pre-
dispositie vormt voor complicaties in de meest uitgebreide betekenis van
het woord.

Regelmatige contiole, goede verzorging en verpleging zijn onontbeerlijk
om het natuurlijk genezingsproces ongestoord te doen plaats vinden.
Ter illustratie van de mogelijkheden der tran.sfixatie geven wij hier de
röntgenfoto\'s van een Gelders veulen met een juxta-articulaire radius-
fractuur (afb. 3).

Hoewel het bij de landbouwhuisdieren niet altijd tot een fractuurbe-
handeling zal komen, doordat economische motieven dit verhinderen,
dient opgemerkt te worden dat het aan de eigenaar is om te beslissen of
een dier al dan niet behandeld zal worden.

Met nadruk dient echter gesteld te worden, dat het met de huidige moge-
lijkheden der operatieve fraetuurbehandeling van veterinair-chirurgisch
standpunt bezien, niet meer nodig is grote huisdieren met een fractuur van
één der lange beenderen naar het abattoir te verwijzen.

Na een inleiding over het doel van het onderzoek worden een tweetal hoofdstukken
gewijd aan de algemene grondslagen der fraetuurbehandeling o.a. biologie van het
beenweefsel, aetiologie en symptomatologie en diagnostiek der fracturen, normale
fractuurgenezing en storingen in de fractuurgenezing.

Een uitvoerig literatuuroverzicht van de methoden van fractuurbehandeling vormt de
inleiding tot het hoofdstuk over eigen onderzoek, waarin de resultaten zijn weer-
gegeven van een behandeling van 143 grote huisdieren met een fractuur van een der
lange beenderen; 57 van deze patiënten zijn operatief behandeld.
Een critisch vergelijkend onderzoek van de resultaten van verschillende methoden,
waar mogelijk getoetst aan vroegere en door anderen opgedane ervaringen heeft
geleid tot een voorkeur voor de „transfixatie". In een slotbeschouwing worden de
mogelijkheden en onmogelijkheden van fraetuurbehandeling bij grote huisdieren naar
diersoort en lokalisatie samengevat.

.■\\fter an introducdon concerning the purpose of the investigation, two chapters are
dedicated to the general principles of fracture treatment, among others biology of

bone tissue, etiology, symptomatology and diagnosis of fractures, normal fracture
healing, interference in fracture healing.

A. detailed literary survey of the methods of fracture treatment makes the introduction
to the chapter of own investigation in which are represented the results of treatment
of 143 large domestic animals with a fracture of one of the long bones; 57 eases
are treated surgically.

A discriminating comparative investigation of the results of the different methods,
tested if possible by experiences gained before and by others, has led to a preference
for the method of transfixation. In the epilogue the possibilities and impossibilities of
fracture treatment in large domestic animals are summarized following species of
animals and localization.

Après une introduction sur le but de l\'investigation, deux chapitres sont dédies aux
bases généraux du traitement des fractures e.a. biologie du tissu osseux, étiologie,
symptomatolo.gie et diagnostic des fractures, guérison normale des fractures, pertur-
bation de la guérison des fractures.

Un aperçu détaillé des méthodes de traitement des fractures fait l\'introduction pour le
chapitre de l\'investigation propre, dans laquelle sont reproduit les résultats du traite-
ment de 143 grands animaux domestiques avec une fracture d\'un des os longs: 57 cas
sont traité par voie chirurgicale.

Une investigation comparative discriminante des résultats des différentes méthodes,
essayé si possible aux expériences ecquéri auparavant et par des autres, a mené à une
préférence pour la méthode de la trasfixation. Dans l\'épilogue les possibilités et les
impossibilités du traitement des fractures chez les grands animaux domestiques sont
résumé selon les espèces d\'animaux et la localisation des fractures.

Nach einleitender Besprechung über den Zweck der Arbeit werden zwei Kapitel den
allgemeinen Grundregeln der Frakturbehandlung gewidmet. Es wird besonders auf die
Biologie des Knochengewebes, die Ätiologie, Symptomatologie und Diagnostik des
Knochenbruches, die normale Bruchheilung und den gestörten Heilungsverlauf ein-
gegangen.

Eine ausführliche Literaturübersicht über die Methoden der Knochenbruchbehandlung
ist den eigenen Untersuchungen vorangestellt. Diese basieren auf 143 Krankheits-
fällen bei grossen Haustieren, von denen 57 operativ behandelt wurden.
Eine kritische, vergleichende Gegenüberstellung der Behandlungsresultate verschiede-
ner Methoden, die nach Möglichkeit mit früheren und durch andere .gemachter!
Erfahrungen verglichen wurden, haben zur vorzugsweisen Wahl der Transfixation bei
Brüchen lan.ger Röhrenknochen geführt.

Schliesslich werden die Möglichkeiten und Unmöglichkeiten einer Frakturbchandlung
bei grossen Haustieren nach Tierart und Lokalisation des Bruches zusammengefasst.

Despues una introduccion sobre el proposito de la investigacion un par de capitules
estan dedicados a las bases générales del tratamiento de las fracturas, entre otras
Cosas la biologia del periostio, etiologia y sintomatologia y diagnostica de las fracturas,
una curacion normal de la fractura y perturbaciones en la curacion de la fractura.
La introduccion al capitulo, investigaciones proprias, es formada por un sumario
detallado de la literatura sobre los metodos del tratamiento de la fractura. En esto
capitulo estan reproducidos los resultados del tratamiento de la fractura de uno de
los huesos largos cn 143 animales domesticos grandes, de los cuales 57 animales fueron
tratados por medio dc opcracion. Una investigacion comparativa critica de los
resultados de los diferentes metodos, si era posible ensayados a experiencias anterior-
rnentcs y experiencias adquiridas por otros a conducida a la preferencia por la
„transfijcza".

En una consideracion final estan recapitulados las posibilidades y las imposibilidades
en los animales domesticos grandes en cuanto la cspecie del animal y la localidad.

In verband met het feit, dat een mij bevriend arts, bij zijn hond maden
(oxyuren) zou hebben gezien, meen ik goed te doen hieraan enkele regelen
te moeten wijden, daar dit mij onwaarschijnlijk voorkwam, temeer daar
door mij en andere collega\'s deze nimmer bij honden zijn waargenomen of
bij de secties zijn gevonden.

De arts kon mij deze darmparasiet niet meer tonen, zodat determinatie van
de wormen niet kon worden gedaan. Hij had een piperazine preparaat toe-
gepast, dat ook bij kinderen daarbij wel wordt gebruikt en sedertdien
zouden de wormen niet meer bij zijn hond zijn opgemerkt.

Toch is in de wat oudere veterinaire werken beschreven, dat het voor-
komen ervan bij honden het geval zou zijn.

Jakob o.a. doet mededeling daarvan in zijn boek „Diagnose und The-
rapie der inneren Krankheiten des Hundes, 1913". Hij vermeldt n.1. op
bladzijde 434:

„Oxyuris vermicularis, ein kleiner zu 10 mm langer Wurm, der ins be-
sonders im Rektum und Kolon vorkommt und zu Anal- und Afterjucken
(Beiszen, Reiten, Schlittenfahren) und sekundären entzündlichen Ver-
änderungen der Aftergegend und Schwellungen derselben führt (oxyu-
riasis). Weitere klinische Symptomen werden kaum beobachtet".
Ook Hutyra en Marek noemen het voorkomen van oxyuren bij de
hond in hun werk „Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere, 1910".
Zij vermelden n.1.:

In het boek van Zürn „Die thierische Parasiten auf und in den Körper
unserer Haussäugedere, 1882", wordt n.1. reeds melding daaromtrent ge-
daan.

In de latere veterinaire boeken is omtrent de aanwezigheid van oxyuren in
de darmen van honden niets meer te vinden. Alleen in de boekjés over
honden en hun ziekten, voor hondenliefhebbers en hondenbezitters geschre-
ven, wordt nog wel het voorkomen van maden (oxyuren) soms vermeld.
Terecht worden ook in het boek van Klarenbeek „De ziekten van de
hond, 1950", deze ingewandsparasieten (maden) niet meer genoemd. Prof.
S w i e r s t r a was zo vriendelijk mij te berichten, dat op grond van de pa-
rasitologische standaardwerken aan te nemen is, dat de enterobius (Oxyuris
vermicularis) niet bij de hond voorkomt.

Prof. Wetzel, Giessen, liet mij weten, dat de worm „Wirtspezifisch sei
und beim Hund nicht vorkomme".

1 Dr. H. Veenendaal; oud-lector aan dc Rijksuniversiteit te Utrecht; Frederik
Hendrikstraat 48, Utrecht.

Hetzelfde werd mij door collega Roberts (Californië) bericht, n.1. dat
deze wormen nimmer in Amerika bij honden zijn vastgesteld.
Hierbij zij nog opgemerkt, dat de door leken aangeduide maden, die in de
anaalstreek soms kunnen worden opgemerkt, niets anders zijn dan nog le-
vende of ook wel ingedroogde proglottiden van taeniae, voornamelijk van
Dipylidium caninum, welke taeniae vaak in grote getale in de darm van
van de hond aanwezig zijn en niets te maken hebben met de bij de mens
(vooral kinderen) voorkomende oxyuren.

De auteur komt op grond van ei.gen onderzoek, literatuurstudie en gegevens van
andere collegae, tot de conclusie, dat hoewel zulks in de oudere veterinaire werken
is vermeld (o.a. Jakob) enterobius (Oxyuris vermicularis) niet bij honden voor-
komt.

Based upon own research, data out of the literature and communications of other
colleagues, the author comes to the conclusion that Oxyuris vermicularis does not
occur in dogs as is mentioned in older veterinary works. (Jakob)

D a 1 s g a a rd: Om sygdomoregistrering. Medl.bl. Dansk. dyrl.foren., 49, 76, (1966).
Dalsgaard is, evenals de meeste Deense practici, voorstander van het stichten
van een aantal regionale laboratoria ten behoeve van de praktijk. Op de algemene
vergadering is daar druk over gediscussieerd en de laatst verschenen nummers van het
ledenblad zijn er voor een belangrijk deel aan gewijd.

Met betrekking tot bovengenoemde lezing van Prof. Rasbech op de jaarvergade-
ring laat de schrijver een waarschuwend geluid horen. Het is zeer verleidelijk om het
verband tussen het vóórkomen van dierziekten en verschillende milieufactoren elek-
tronisch te verwerken, maar dan moet men van scherp bepaalde gegevens uitgaan
en deze op de kaarten vastleggen.

Tenzij uit het eindrapport van Rasbech en Jochumsen over de proef te
Horsend anders blijkt, meent de schrijver dat het schema aan deze eis niet voldoet.
Volgens hem is b.v. onvoldoende rekening gehouden met het feit, dat de bedrijfs-
omstandigheden sterk beïnvloed kunnen worden door de menselijke factoren. Hij
geeft hiervan enkele sprekende voorbeelden. Het stellen van een juiste diagnose is
van het grootste belang. Deze moet geschieden volgens symptoom-criteria die centraal
aangegeven moeten worden; het is niet toelaatbaar de gegevens te verwerken van 35
dierenartsen van allerlei leeftijden, zonder dat alle hulpmiddelen van het laboratorium
te hulp zijn geroepen. Daarom acht hij de taak van de regionale laboratoria ook op
dit terrein van grote betekenis.

Bendixen, H. J. og Borgen: Morbus Aujeszkyi\'s forekomst og optraden hos
svin i Danmark. Nord. Vet.Med., 17, 657, (1965).

In 1931 is in Denemarken voor het eerst bij het rund morbus Aujeszkyi gediagnosti-
seerd en het eerste klinische geval bij biggen dateert van 1964.

Nu zijn in totaal bij varkens 15 uitbraken geregistreerd (13 op Seeland, 1 op Falster
en 1 in Zuid-Jutland). In 1962 werden echter op een bedrijf waar runderen waren
aangetast, bij varkens neutraliserende antistoffen in het bloed aangetoond. Sedert
die tijd wordt op elk bedrijf waar klinische gevallen bij runderen of varkens zijn
geconstateerd, bij een aantal runderen en varkens onderzoek naar antilichamen
gedaan. Bij runderen werden ze tot nu toe niet gevonden, bij varkens echter in
gemiddeld 40%. Vermoedelijk vormt het varken een virusreservoir voor het rund.
Door betrekkelijk eenvoudige maatregelen kan men de ziekte vaak tot 1 hok of 1
bedrijf beperken.

Deze maatregelen zijn: geen interne verplaatsing van drachtige of lacterende zeugen
of van (zieke) biggen; ernstig ziekte biggen doden; kadavers naar de destructor;
regelmatige desinfectie met 2% NaOH van hokken en gereedschappen; geen gemeen-
schappelijk gebruik van gereedschappen bij runderen en varkens en bij zieke en
gezonde dieren; runderen en varkens zoveel mogelijk gescheiden houden; beren uit
centrale beerhouderijen niet laten dekken zolang op het bedrijf morbus Aujeszkyi
voorkomt; geen fokvarkens afleveren; honden, katten en huisdieren niet in de stal
toelaten.

Borgen og Bendixen, H. J.: Om udbredelsen af pseudorabiesvirus-infektionen
blandt kvög og svin i Danmark. Nord. Vet.Med., 17, 672, (1965).

Subklinisch is morbus Aujeszkyi voor het eerst in 1962 in Denemarken geconstateerd
bij 2 zeugen op een bedrijf, waar 2 runderen aan morbus Aujeszkyi gesuccumbeerd
waren, nadat een zeug na een abortus was gestorven, waarbij de diagnose niet was
gesteld.

Teneinde na te gaan of deze subklinische uitbreiding misschien reeds verder was
voortgeschreden dan uit de klinische gevallen kon blijken, zijn niet alleen sera van
varkens en runderen op aangetaste boerderijen onderzocht, maar werd ook bij varkens
en runderen, die in over het gehele land verspreide slachterijen waren geslacht,
serologisch onderzoek gedaan. Gezocht werd naar antilichamen tegen morbus
Aujeszkyi-virus, waarbij gebruik werd gemaakt van weefselculturen van niercellen
van varkens, daar deze de beste resultaten geven. De sera werden positief genoemd,
als ze in verdunning 1:2 ±100 T C I D 50 van de teststam neutraliseerden. Dit
onderzoek geschiedde bij 1937 dieren.

Bij de 431 sera van runderen en de 585 van baconvarkens werden geen andlichamen
gevonden. Het negatieve resultaat bij deze runderen en de dito bevindingen in
bedrijven, waar morbus Aujeszkyi bij runderen zich klinisch manifesteerde, toont aan
dat deze diersoort moeilijk is te infecteren, maar dat als dit wèl gebeurt, het verloop
als regel dodelijk is.

Bij 9 van 212 onderzochte zeugen en bij 62 van 753 beren werden wel antilichamen
aangetoond. Van de 62 posideve sera hoorden 61 op Seeland, Mön en Falster thuis,
1 was afkomstig uit Z. Jutland (Varde bij Ribe). 6 van de 9 posideve sera van
zeugen kwamen van Seeland en Falster, 3 uit het slachthuis Varde.
Volgens deze onderzoekingen komt morbus Aujeszkyi bij fokvarkens meer voor dan
uit de klinische gevallen bij biggen blijkt, echter nog gelokaliseerd.

Griep, W. A. en B1 e i k e r, M. A.: De betrouwbaarheid van de reactie van
Mantoux bij oudere mensen. Ned. Tijdschr. Geneesk., 109, 1811, (1965).
In vervolg op het onderzoek, gerefereerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
dd. 15 juni 1965, onderzochten schrijvers patiënten in het Groene-Kruis Sanatorium
in Delft en de Gezondheidsorganisatie TNO in de Boezembarakken in Rotterdam.
Ze zijn tot de conclusie gekomen, dat de Mantoux weliswaar onbetrouwbaar is bij
het onderzoek naar de besmettingsdichtheid in de verschillende leeftijdsgroepen cn
bij het onderzoek naar omslagreacties bij ouderen, maar in alle leeftijdsgroepen even
betrouwbaar is, als men wil bepalen, of iemand röntgenologisch moet worden onder-\'
zocht, of om een actieve tuberculose uit te sluiten.

Grunert, E., Trein, E. J. und Blobel, H.: Paralytische Form der Tollwut
als Ursache schlaffer Lähmung bei einer Geburtsstute. D.tsch. tierärztl. W.schr., 72,
242, (1965).

Een hoogdrachtige merrie werd aan de dierenkliniek van de universiteit van Rio
Grande do Sul (Brazilië) ter behandeling aangeboden, omdat het dier sinds acht
dagen moeilijkheden had met opstaan en tenslotte zich in de achterhand niet meer
kon oprichten.

Opname van voedsel en water was niet gestoord. Sinds 24 uur traden tevens weëen
op met ontsluiting van de cervix. Een uur na de geboorte van een levenszwak veulen,
dat na 7 uur stierf, werd waargenomen dat de merrie het haar voorgelegde veulen
beet.

Twee dagen na de partus begon de liggende merrie loze kauwbewegingen te maken
met speekselvloed en beet om zich heen. Er bestond versterkte Opisthotonus. Het dier
werd toen wegens verdenking van rabiës gedood, welke diagnose door laboratorium-
onderzoek werd bevestigd.

Skov,gaard, Vacuumpakkede Ködvarcr. Medl.bl. Dansk dyrl.foren, 48, 1104,
(1965).

Het artikel begint met een kort overzicht over de verschillende soorten van foliën,
die bij de voorverpakking van vlees en vleeswaren worden gebruikt en van de door-
laatbaarheid daarvan voor zuurstof, koolzuur en vocht.

Omdat er bij de bacteriële stofwisseling veel CO2 wordt gevormd, is juist de door-
laatbaarheid voor dit .gas van grote betekenis. Bij de meeste foliën is die 5 maal zo
groot als voor zuurstof.

Bij de evacuering wordt 80-90% van de aanwezige lucht verwijderd. Vaak is echter
de aanwezigheid van slechts 1 % der atmosferische lucht voldoende voor de vermeer-
dering van aerobe rottingsbacteriën als B. pseudomonas, B. proteus en B. achromo-
bacter. Echter houdt deze vermeerdering binnen 24 uur op door de overmaat van
koolzuur die gevormd wordt en door de reducerende eigenschappen van vlees. Dit
lemt, vooral bij lage temperatuur, de ontwikkeling van diverse bacteriesoorten (lacto-
bacillen en Streptokokken het minst).

Verder hebben invloed op de samenstelling der bacterieflora de vermeerderingskracht
bij koeltemperatuur, en de tolerantie voor NaCl. De produktie van COa door aerobe
bacteriën baant de weg voor micro-aerofiele en anaërobe bacteriën. Aeroben hebben
onder anaerobe verhoudingen hogere relatieve vochtigheid en meer voedingsstoffen
nodig dan in een aerobe omgeving (b.v. Salmonellae).

De houdbaarheid wordt bij vacuumverpakking niet vergroot. De wisselin.g van de
flora van eiwitsplitscrs tot micro-aerofiele katalase-negatieve staven en kokken (o.a.
lactobacillen) maken dat dc organoleptische waarneembare veranderingen ondanks
een hoog kiem,gehalte van de vleeswaar gering en voor de meeste consumenten niet
waarneembaar zijn. De toelaatbare grens van het aantal bacteriën is nog niet vast-
gesteld, en bovendien moet men er rekening mee houden, dat pas enige tijd na het
bereiken van een hoog kiem.getal organoleptische verschijnselen optreden. Hoewel de
schrijver dus in verband met de houdbaarheid een hoog kiemgetal wel degelijk van
betekenis acht (al zijn daarbij bacteriën die juist voor dc gewenste eigenschappen in
grote getale moeten voorkomen), legt ook hij de nadruk op de aard der kiemen.
Met betrekking tot de temperatuur stelt hij dezelfde eisen als M a d e 1 u n g¹). Boven-
dien maakt hij nog de praktische opmerking dat het aanbeveling verdient, de pakjes
eerst in dunne laag te koelen tot de gewenste temperatuur, voordat ze getransporteerd
worden, daar de foliën een sterk isolerend vermogen bezitten.

Schaal, E.: Weitere Untersuchungen über das Vorkommen von Mykobakterien
im Fleisch bei der isolierten Lymphknotentuberkulose des Schweines. Schi. Vieh.Zeit.,
66, 10, (1966).

Dc regelmatig in de D.B.R. voorkomende gevallen van lymfkliertuberculose bij slacht-
varkens staat de laatste tijd zeer in de belangstelling der onderzoekers. De auteur
geeft een overzicht van de betreffende literatuur en vergelijkt de resultaten ervan
met die van zijn onderzoek.

Niet alleen werden humane en bovine typen uit de processen gekweekt; belangrijker
is dat ook indien uitsluitend lymfkliertuberculose werd waargenomen, tuberkel-
bacteriën uit het vlees konden worden gekweekt.

Bij 10 van de 114 vleesmonsters van varkens met lymfkliertuberculose waren de
kweekproeven positief (= 8,7%); 6 maal werd M. avium, 4 maal skotochromogene
mycobacteriën aangetoond.

Blanche Koelensmid, W. A.: Microbiologie en hygiëne bij de fabricage van
diepvriesprodukten. Conserva, 14, 28, (1965).

Tegenwoordig komt, volgens de schrijver, een zeer gevarieerd „gezelschap" van
„diepvriesvoedingsmiddelen" in een meer of minder vergevorderd stadium van be-
werking op de markt.

4. gedeeltelijk bewerkte produkten als voorgebakken patates frites, croquetten,
fish sticks, e.d.;

De microbiologische gesteldheid van deze produkten loopt sterk uiteen, evenals de
eisen die men eraan mag en soms ook moet stellen. Deze eisen zijn vooral afhankelijk
van de behandeling (o.a. verhitting), die het produkt vóór het invriezen heeft onder-
gaan, alsook van de behandeling die het nä het ontdooien nog door de huisvrouw
zal krijgen.

.\'^an de hand van een aantal produkten kan dit gedemonstreerd worden.
Vlees, vis en gevogelte waarop „van nature" E. coli en faecale Streptokokken worden
aangetroffen, zullen na het ontdooien uit de diepgevroren toestand deze micro-
organismen nog bezitten. Deze produkten zullen dan ook opnieuw „snel bederfelijk"
zijn. Door een spoedig na het ontdooien plaatsvindende hittebehandeling zal het
potentiële gevaar van de microbiële besmetting echter goeddeels weggenomen worden.
Consumptieijs en bijv. Wiener roomcake worden na het invriezen niet meer verhit.
De hygiënische eisen aan deze produkten te stellen, moeten dan ook veel scherper zijn.
Diepgevroren groenten die door de consument vóór het nuttigen eerst nog gekookt
worden, leveren voor de volksgezondheid niet zulke grote risico\'s op als de ijs- en
bakkersprodukten. Hier komt nog bij dat door het blancheren (gedurende korte tijd
op 80-90° C verhitten), bedoeld om bepaalde enzymatische processen stil te leggen,
ook een groot aantal kiemen gedood wordt.

Een produkt dat veel meer zorg vereist is de complete maaltijd, waarvan het de
bedoeling is, dat deze alleen „even opgewarmd" wordt en dan genuttigd. Het gevaar
van bacteriegroei bij een onjuiste behandeling is in dit geval zeker aanwezig.
Uit deze voorbeelden blijkt dat het stellen van één enkelvoudige bacteriologische
normeis voor alle diepvriesprodukten niet alleen onnodig maar zelfs niet houdbaar is.
Men zal voor ieder produkt afzonderlijk normen moeten vaststellen, afhankelijk van
het produktieproces, de specifieke eigen bcderfflora èn de eventuele behandeling na
het ontdooien. Dit alles vereist van de bacterioloog-bedrijfshygiënist niet alleen een
grondige kennis van de gang van zaken in de fabriek; hij dient tevens de specifieke
bcderfflora en het gedrag van deze flora bij bepaalde temperaturen te kennen. Vooral
ook het gedrag van bepaalde microörganismen bij lage temperaturen is in dit opzicht
van belang, omdat sommige bacteriën en schimmels volgens verschillende auteurs
bijv. in vlees nog schijnen te groeien bij —10° C. Dit zou met name in niet-voldoende
laag afgestelde vrieskasten bij langduriger bewaren tot moeilijkheden aanleiding
kunnen geven. Op dit gebied is nog veel onderzoek mogelijk en noodzakelijk.
Het zal in ieder geval duidelijk zijn, dat het niet aangaat om bepaalde eisen voor melk-
en zuivelprodukten ook te stellen aan andere produkten van de voedingsmiddelen-
industrie.

De vraag hoe deze normen dan wel moeten luiden zal door de industrie en dc
instellingen die betrokken zijn bij de volksgezondheid opgelost moeten worden, omdat
beide partijen belang hebben bij een „veilig" produkt van een zo hoog mogelijke
kwaliteit.

Organisation ä l\'école nationale vétérinaire d\'Alfort d\'un cours de spécialisation
d\'hygiène et technologie des denrées alimentaires d\'origine animale. Rev. Méd. Vét.,
CXV, 65, (1964).

Aan de Nationale Veeartsenijschool te Alfort is een cursus gevestigd voor specialisatie
in hygiëne en technologie van levensmiddelen van dierlijke oorsprong. Door middel
van deze één jaar durende cursus zullen dierenartsen tot specialist in deze richting
worden opgeleid en zijn dan bestemd voor de functie van directeur van een abattoir
Oi onderneming waar voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong verwerkt worden.
Aan deze cursus kunnen gegradueerden van de Nationale Veeartsenijscholen van
Alfort, Lyon en Toulouse deelnemen.

De toelating tot de cursus, de kosten ervan etc. worden door de directeur van de
Veeartsenijschool geregeld.

Aan de leerlingen die een voldoend gemiddeld cijfer voor de diverse praktische en
theoretische vakken hebben behaald wordt een diploma uitgereikt.

Pons, P., F a 1 i u, L., G r i e s s, D. et K h a m m o u m a, M.: Essai sur l\'alimen-
tation du Pore „Francais de type Danois" en plein air intégral. Rev. Méd. Vét., CXV,
533, (1964).

De auteurs beschrijven een voederproef waarbij ze acht varkens van het Deense ras
in de open lucht op een stuk grond van 32 are met daarop strohutten mesten, gebruik
makend van een automatische voerbak. Zij komen tot de conclusie dat in Z.W.-
Frankrijk in elk jaargetijde varkens in de open lucht zijn te mesten.
De gezondheidstoestand van de dieren was gedurende de mestperiode prima. Deze
methode betekent een aanzienlijke arbeidsbesparing voor de mester en verschaft de
dieren meer comfort dan zij in het merendeel der mesterijen hebben.
Torvoeging van 10% lucernemeel en 40% mais aan het rantsoen beperkt de voeder-
opname. Door bij deze methode gebruik te maken van het Deense landvarken werden
zeer goede resultaten verkregen v.w.b. groei en slachtkwaliteit.

Door de goede gezondheidstoestand van de dieren, de goede slachtkwaliteit, de gun-
stige voederconversie, de geringe hoeveelheid benodigde arbeid en de geringe af-
schrijvingskosten is deze manier van mesten zéér winstgevend.

I. K n a p p e n b e r g e r, R. E.; Breeding problems of the equine. Mich. St. Univ.
Vet., 24, 145, (1964).

II. D a 1 1 e y, J. B.: Infertility in the equine female; a review. Mich. St. Univ. Vet.,
25,32, (1964).

I. De uitvoerige beschouwing van K n a p p e n b e r g e r, die waarschijnlijk ont-
leend is aan de volbloedfokkerij, begint met enkele opmerkingen betreffende de
hengst. Deze moet in goede conditie zijn; er moet worden gezorgd voor goede
voeding, dagelijkse beweging, wormcontrole, gebit en voeten, en toezicht op het
ontwikkelen van „verkeerde gewoonten". De genitaliën van hengst en merrie
moeten voor de sprong gewassen worden met zachte zeep. De staart van de
merrie moet gebandageerd worden. Als een hengst veel dekt, dient tenminste
tweemaal per week spermaonderzoek plaats te vinden.

Na een uitvoerige anamnese wordt bij de merrie aandacht besteed aan het in-
wendig onderzoek. Een harde, verdikte of geïndureerde cervix kan wijzen op in-
wendige adhaesies tengevolge van vroegere beschadiging wat door vaginaal-

onderzoek is te constateren. Een slappe dikwandige uterus kan duiden op een
metritis met pus. Bij afwijkingen aan het ovarium, deelt de schrijver op grond
van eigen ervaring mede, dat soms met één hard tumorachti,g ovarium de merrie
toch drachtig kan worden.

Het vaginaalonderzoek dient een aseptische procedure te zijn. Bij vermoeden van
infectie moet het pathogene micro-organisme worden gekweekt een een gevoelig-
heidsbepaling ingesteld. Gewoonlijk worden hemolytische Streptokokken gevon-
den, verder stafylokokken, E. coli, Pseudomonas cn Corynebacteriën. Dagelijkse
behandeling met het op grond van de bepaling gekozen geneesmiddel geeft de
beste resultaten. Sexuele rust is vaak zeer noodzakelijk, al wordt daardoor een
geheel seizoen gemist. Hierbij kan het bovenste derde deel van de vulva worden
gehecht om aspiratie van lucht of, bij een gezonken perineum, van mest enz.
te voorkomen.

Onregelmatigheden in de oestrische cyclus zijn 75% van de oorzaken van
steriliteit. Merries die met andere merries samen lopen of nog beter de hengst
geregeld kunnen horen of zien hebben wat dat betreft betere kansen, dan alleen
gehouden merries. Een goede probeerhengst die volgens een vast systeem wordt
gebruikt is de belangrijkste factor in de fokkerij.

De schrijver waarschuwt er voor om vóór april te laten dekken. Merries, die in
het begin van het seizoen te lang achtereen hengstig zijn, hebben vaak niet
actieve ovariën {vergelijk D a 1 1 e y, H.), laat men dergelijke merries continu
dekken, terwijl ze niet in staat zijn te ontvangen, dan werkt men daarmede
infecties en trauma in de hand, terwijl dit voor de hengst overbodig werk is.
Als echter bij rectaal onderzoek een zachte follikel van normale grootte in één
van de ovariën wordt gevonden, beveelt schrijver aan een intraveneuze injectie
te geven met luteïniserend hormoon of gonadotropin en 10 tot 12 uur daarna tc
laten dekken. Vierentwintig uur later kan rectaal worden gecontroleerd of de
follikel verdwenen is. Als bij vaginaal onderzoek met het speculum een open en
ontspannen cervix wordt gezien, met dun vloeibaar slijm in de vagina, wijst dit
er op, dat de merrie gedekt kan worden. Is dit niet het geval, dan mag de
ovulatie niet worden gestimuleerd. Het is dan beter de merrie geregeld te blijven
schouwen en het inwendig onderzoek te blijven herhalen.

Indien merries ook na langer schouwen met de probeerhengst geen ovariale
functies vertonen, raadt Knappenberger aan voor deze dieren een uterine
infusie met circa /a liter lauwwarme fysiologische keukenzoutoplossing toe te
passen, waaraan furazine of penicilline met streptomycine is toegevoegd. Dit zou
in 50% van de gevallen oestrus tengevolge hebben en anders wekelijks moeten
worden herhaald. Hij deelt mede dat de resultaten hiervan beter zouden zijn
dan van een hormoonbehandeling met oestrogenen.

Merries met stille hengstigheid maar met normale follikelrijping en ovulatie kan
men het best tweemaal per dag schouwen en om de andere dag vaginaal en
rectaal onderzoeken. Dergelijke merries „staan" gewoonlijk niet bij het schouwen
maar nemen wel de hengst aan.

Het dekken tijdens de veulenhengstigheid, op de 9c of 10c dag, raadt de
schrijver aan vanwege het hoge bevruchtingspercentagc, mits de merrie schoon
is, wat kan bevorderd worden door beweging geven als het weer dit toelaat.
Merries met moeilijkheden bij het veulenen, retentie van de placenta van enkele
uren of een ziek veulen, of die uitvloeiing hebben, kan men dan beter niet laten
dekken.

Tenslotte merkt de schrijver op, dat, aangezien de hengstigheidsperiode van de
merrie ongelijk van lengte is en de ovulatie 1 tot 3 dagen vóór het einde plaats
vindt, het bevruchtingspercentage kan worden verhoogd door dagelijks dekken
of anders om de andere dag. Op een drukke stoeterij kan dit mogelijk worden
gemaakt door kunstmatige inseminatie.

II. Dalley vermeldt dat in januari en februari de ovariën klein zijn, met een
doorsnede van 1 \'/a tot 3 cm. Dit is de periode van diepe anoestrus. Door ver-

meerderde werking van de hypofysevoorkwab gaan de Ovarien nu vergroten tot
4 ä 8 cm wat voorafgaat aan de follikelgroei. De door de hypofyse gevormde
gonadotrophinen zijn bij het paard rijk aan Folhkel Stimulerend Hormoon in ver-
houding tot Luteiniserend Hormoon. Daardoor kan follikelontwikkeling en
oestrus optreden zonder dat ovulatie plaats vindt. Dit is de verklaring waarom de
eerste hengstigheden vaak langdurig zijn met korte intervallen en de mogelijkheid
van conceptie gering is. Later in het voorjaar treden hengstigheden van korter
dan 4 dagen op, waardoor de bevruchtingsmogelijkheden optimaal zijn van
eind mei tot begin augustus. Met het afnemend daglicht vermindert dan de
activiteit van de hypofyse. D a 1 1 e y is geen voorstander van dekken tijdens de
veulenhengstigheid. Vroege abortus, retentio secundinarum en doodgeboren of
zieke veulens zouden hierna frequenter voorkomen. Verschillende schrijvers
zouden, in tegenstelling met de publieke opinie, met cijfers hebben aangetoond,
dat de fertiliteit dan geringer was dan bij de volgende hengstigheden. Schrijver
hecht veel waarde aan inwendig onderzoek met bacteriologisch onderzoek van
uterusinhoud vóór de dekking. Bij alle paarden, die reeds eerder gedekt zijn,
wordt die gecombineerd met een infusie met een combinatie van antibiotica.
Volgens onderzoek van D a 1 1 ey waren 88 van 108 merries, die op deze wijze
werden onderzocht, positief op bacteriën. In tegenstelling met de klassieke onder-
zoekingen van Dimock en Edwards waarin 66,4% besmet was met
Streptococcus genitalium (zooepidemicus Ref.) en Klebsiella pneumoniae,
vormden de Streptokokken maar 9,5% van de positieve culturen (het merendeel
waren saprofyten. Micrococcus sp. 32%, Bacillus sp. 14,7%, hierbij eventueel
ook te rekenen E. coli 14,7% enz.). Hij brengt dit in verband met slecht gesloten
vulvalippen en is voorstander van vulvahechting.

Ook D a 1 1 e y beveelt tot het opwekken van bronst aan het toedienen van een
infusie van fysiologische keukenzoutoplossing met penicilline en streptomycine.

(Uitgegeven in opdracht van de gebroeders Knol door de Friese veefokkerij N.V.,
Sneek; december 1965.)

In dit prachtig uitgegeven, 418 pagina\'s tellend werk, verlucht met vele foto\'s, o.a.
kleurenfoto\'s en schema\'s, is het geweldige fokkerswerk van drie geslachten Knol
beschreven. Daarmee hebben J. A. van Popta en zijn medewerkers voldaan aan
de wens van Dirk en Klaas Knol om hun voorgeslacht, in het bijzonder hun
ouders, te eren. Op de eerste bladzijde vinden we dan ook de sprekende foto\'s van
Simon Ate\'s Knol en Jetske Fedde\'s Breeuwsma.
Naast de beschrijving van de verschillende belangrijke families, de Adema\'s, de
Sikkema\'s, de Uiltje\'s, de Nette\'s en de Pellen wordt in het eerste gedeelte veel
interessants medegedeeld over de omstandigheden waaronder de veefokkerij vroeger
bedreven werd. Hierdoor is dit boek tevens geworden een waardevolle bron voor de
geschiedsbeschrijving van de rundveehouderij in Friesland en daar buiten.
Voor een dierenarts is hierbij in het bijzonder interessant het hoofdstuk: „Besmet-
telijke veeziekten in oude tijden" en dat handelend over Francois Guenon
als: Een invloedrijke dwaalleraar. Guenon kreeg veel invloed omdat hij meende
uit zeer duidelijk waaneembare kenmerken, als de vorrn der rnelkspiegel, de rnelk-
rijkheid van een koe te kunnen voorspellen. Nog gedurende lange tijd werden de
melkspiegel bij koeien en zelfs de zaadspiegel bij stieren beoordeeld. Bijv. in een
N.R.S. Rapport van 1876 had Nienke, no. 4, een melkspiegel der le klasse en 4e
orde. Uitvoerig wordt ook over de contacten met en de invloeden van het buiten-
land bericht.

Van 1892 tot 1940 werd het bewind op de boerderij in Hartwerd gevoerd door
Simon A t e\'s Knol. Deze rustige, ingetogen figuur heeft een geweldige invloed
op de zwartbonte fokkerij uitgeoefend. Zijn systematische geest bleek reeds spoedig
uit het „benoemen" van dochters en zonen resp. naar moeder en vader.
In 1940 werd Cimon A t e\'s op bijna 80-jarige leeftijd begraven op het kerkhof
van Hartwerd. Naast graven van andere leden van zijn geslacht herinnert een steen
aan zijn zoon W i e b e, wiens overlijden in 1926 op 30-jarige leeftijd, als Ir. Wiehe
Knol, directeur van het Rijksproefstation te Beekbergen, zulk een zware slag voor
hem geweest is.

En na de begrafenis van Simon A t e\'s hebben zijn zoons Dirk en Klaas het
fokbeleid in de geest van hun vader voortgezet.

Hoofdstukken over het dorpje Hartwerd en de bedrijfsstijl in stal Knol besluiten
dit met kennis van zaken en piëteit geschreven grote werk.

Men kan van mening verschillen over de economische waarde van verschillende
van Knol\'s fokprodukten. Duidelijk is echter dat ook op het gebied van de rundvee-
fokkerij kunstenaars tot zeer bijzondere prestaties in staat zijn. En onder de fokker-
kunstenaars nemen de boeren Knol wel een uitzonderlijke en ereplaats in.

Wil men als dierenarts kunnen voldoen aan de verlangens die voortvloeien uit dc
hobby\'s welke dank zij de 5 daagse werkweek bij zijn clientèle in omvang toenemen,
dan is het welhaast noodzakelijk zich ook behoorlijk op de hoogte te kunnen stellen
over voeding en verzorging van velerlei volièrevogels.

In snel tempo verschijnen de laatste tijd de deeltjes van „Thieme\'s volièrebibliotheek"
die, doordat een goede keus gedaan is uit de vogels die momenteel in het middelpunt
van de belangstelling staan, als naslagwerkjes zeer geschikt zijn.
De laatst verschenen drie deeltjes behandelen zaadetcnde exotische vogels.
Deel I geeft een algemene inleiding over kenmerken, gedrag, huisvesting, voeding en
kweek. Daarop volgen soortbeschrijvingen van vele astrildesoorten, vuurvinken en
ckstertjes. Een belangrijk winstpunt, in vergelijking met andere geschriften over vogels
acht ik dat de auteur, door de aandacht te vestigen op basiskennis uit dc pluimvee-
voeding, de gedachten van de lezers een andere, alleszins verantwoor.\'.c, richting
probeert te geven over de voeding van hun vogels.

Deel II behandelt uitsluitend de Australische prachtvinken, waarbij terecht uitvoerig
wordt stilgestaan bij de Goulds amandina. Sinds in januari 1962 de uitvoer van
vogels uit Australië streng gereglementeerd is, is er een aanmerkelijke verschuiving
tot stand gekomen in de prijzen van die vogels en daardoor ook in de belangstelling
van velen die zich voorstellen met hun dieren te fokken. De soortbeschrijvingen
weerspiegelen de wijzigingen die het gevolg zijn van de beschermende maatregelen
der Australische regering.

Deel III behandelt een grote variatie van zaadetcnde tropische vogels uit .Afrika,
Noord- en Zuid Amerika cn Azië. Tevens worden in dit deeltje een aantal tropische
duivesoorten beschreven.

Dc boekjes zijn goed uitgevoerd en voorzien van een flink aantal afbeeldingen van
behoorlijke tot goede kwaliteit. Om beter tot hun recht te kunnen komen als naslag-
werken zou meer aandacht moeten worden besteed aan de inhoudsopgave.
„Zaadetcnde tropische vogels" zijn goede gidsjes op weinig bekende paden.

Op 30 december 1965 werd een meer dan 20 jaar oude merrie van het inlandse type
door Z. te L. ter keuring aangeboden.

Bij de keuring vóór het slachten werden aan dit paard geen bijzonderheden waar-
genomen, Het paard had de drie dagen voorafgaande aan de .slachting in de stal van
het Openbaar Slachthuis te Leiden doorgebracht. De stalknecht heeft gedurende deze
tijd geen bijzonderheden aan het gedrag van het paard opgemerkt.
Bij de keuring na het slachten toonden geen van de organen — met uitzondering van
de milt — macroscopische afwijkingen.

De milt was sterk hyperplastisch en had een stevige consistentie. De maximale lengte
was 100 cm, de maximale dikte 12 cm. Het gewicht bedroeg 16 kg. De lymfklieren
waren niet vergroot. Het gewicht van het paard nä de slachdng bedroeg 325 kg.
De histologie van deze milt zal door collega Misdorp worden bestudeerd en
beschreven. Hij zal ook gaarne worden in.gelicht over het voorkomen van andere
gevallen van megasplenie bij paarden. Voor het toezenden van stukjes milt gefixeerd
in 5% formaline — vergezeld van eventuele nadere gegevens — houdt hij zich aan-
bevolen.

.\\dres: Dr. W. Misdorp, Ant. van Leeuwenhoekhuis, Sarphatistraat 108, .\'Am-
sterdam C.

Roukens, W. A. A.: Een geval van leucaemie met miltruptuur bij het paard.
Tijdschr. Diergeneesk., 48, 541, (1921).

Aangezien het vorig verslag van deze dienst zeer uitvoerig is besproken teneinde de
lezer een zo volledig mogelijke indruk te geven van doel en werkwijze [Tijdschr.
Diergeneesk., 90, 1620, (1964)), wordt hier volstaan met een aantal citaten over dc
belangrijkste onderwerpen.

„Ook in het verslagjaar 1964 heeft de Gezondheidsdienst voor Pluimvee zich in-
tensief beziggehouden met het bevorderen van een goede pluimveeziektenbestrijding
op de fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven en kuikenbroederijen.
Economisch bezien was 1964 een slecht jaar voor de pluimveehouderij, vooral in de
legsector. Geen wonder, dat het aantal vermeerderingsbedrijven daalde van 3375
tot 3045, terwijl vele vermeerderaars niet of nauwelijks voldoende broedeieren kon-
den afleveren om de kosten van het bedrijf goed te maken.

Daarnaast was het opvallend, dat een duidelijke ontwikkeling naar grotere be-
drijven en grotere eenheden plaats vond en dat o.a. diverse kuikenbroeders öf zelf
grote vermeerderingsbedrijven stichtten, óf daaraan meewerkten. Deze ontwikkeling
heeft in hoofdzaak plaatsgehad ten koste van de kleinere bedrijven, die zich niet
voldoende wisten aan te passen aan de eisen des tijds en waarvan er dan ook nogal
wat als vermeerderaar hebben bedankt. Volgens gegevens van het Produktschap
voor Pluimvee en Eieren werd 75% van alle vermeerderingsdieren geproduceerd
door: wat de legrassen betreft 19 fokkers en wat slachtrassen betreft 5 fokkers. Er
zijn dus nog steeds vrij wat kleine fokbedrijven met slechts een geringe afzet.
Het aantal kuikenbroeders nam af van 784 tot 703, waarbij eveneens een aantal
kleinere broederijen weinig of geen afzet had. Ondanks deze afname van het totale
aantal legdieren in ons land en een afname van het aantal vermeerderingsbedrijven
en kuikenbroederijen, is een duidelijke toename van het aantal inzendingen en het
aantal dieren voor onderzoek bij de Gezondheidsdienst te constateren. Op de pluim-
veebedrijven bestaat een grote en toenemende behoefte aan werkelijk goede, des-
kundige hulp bij de pluimveeziektenbestrijding, zodat de Gezondheidsdienst te veel
betrokken dreigt te worden in individuele en plaatselijke ziekteproblemen. De
Gezondheidsdienst kan zich onmogelijk tot in alle bijzonderheden met de ziekte-
bestrijding op drie ä vierduizend bedrijven, verspreid door heel Nederland, bezig
houden. Bovendien zou dit te veel leiden tot versnippering van tijd en krachten,
zodat onvoldoende tijd overblijft voor belangrijker werkzaamheden, zoals de ge-
organiseerde ziektebestrijding.

Het zou dan ook van het grootste belang zijn voor de gehele pluimveehouderij
indien op zo kort mogelijke termijn méér gespecialiseerde hulp voor de bedrijven
op dit gebied beschikbaar zou komen. Vooral nu de eenheden steeds groter wor-
den, stijgt ook het ziekterisico en is er steeds meer kapitaal mee gemoeid, zodat
werkelijk deskundig hulp een steeds grotere noodzakelijkheid wordt. De veranderen-
de omstandigheden in de pluimveehouderij maken tevens een omschakeling nood-
zakelijk van de gehele ziektebsetrijding van de curatieve naar de preventieve kant.
Vooral voor de grotere bedrijven zal het duidelijk zijn, dat het veel belangrijker is
ziekten te voorkomen, dan er achteraan te lopen om ze te genezen. Bepaalde
bedrijfstechnische maatregelen moeten worden ingevoerd of aangepast, de gehele
bedrijfsvoering moet in vele gevallen worden gewijzigd, hygiënische maatregelen
zijn meer dan ooit noodzakelijk, voorbehoedende entingen moeten op tijd worden
toegepast, de bestrijding van de ademhalingsziekten dient met kracht te worden
aangepakt, enz. enz. hetgeen allemaal veel beter in groter en georganiseerd verband
kan plaats vinden, dan wanneer men dit per bedrijf afzonderlijk moet behandelen.
De ernstige overlast en andere moeilijkheden, ondervonden van de nabijgelegen
militaire vliegbasis te Soesterberg, bleven ook in 1964 onverminderd voortbestaan.
Thans werd er door de betreffende militaire instanties op aangedrongen alle bomen

van het terrein van de Gezondheidsdienst te kappen, teneinde een betere aanvheg-
route voor het vhegveld te verkrijgen. Het bestuur is echter van mening, dat hieraan
niet kan vk-orden voldaan en heeft om nieuwe onderhandelingen met het Ministerie
van Defensie verzocht over eventuele overname van het terrein met alle gebouwen.
In verband met bovengenoemde moeilijkheden wordt echter verdere permanente
uitbreiding van de gebouwen op het huidige terrein niet meer verantwoord geacht
en ziet het bestuur al sinds enkele jaren uit naar een nieuw terrein. Op 1 juli 1964
kon de aankoop van 6 ha. grond in de gemeente Doorn worden bekrachtigd, waar-
van de financiering mogelijk werd gemaakt door het Produktschap voor Pluimvee
en Eieren. Hiermee is een fraai terrein verkregen, dat zeer geschikt is voor vestiging
van een gebouw, dat voldoende accommodatie en verdere mogelijkheden biedt voor
een goed functionerende en naar de eisen des tijds ingerichte Gezondheidsdienst.
De vorig jaar geldende regeling bleef voor de bestrijding van Salmonella pullorum
gehandhaafd. Voor vermeerderingsbedrijven met koppels van 3000 of meer dieren
van dezelfde geboortedatum, herkomst en afstamming werd dit jaar voor het eerst
de mogelijkheid geschapen van een beperkt onderzoek, mits tevoren toestemming
was verkregen van het Produktschap voor Pluimvee en Eieren.

Voor de beperking is op grond van wiskundige berekeningen het volgende schema
vastgesteld:

bij 3.000 - 4.000 dieren in ieder hok 80% van het totale aantal
bij 4.001 - 5.000 dieren in ieder hok 70% van het totale aantal
bij 5.001 - 6.000 dieren in ieder hok 60% van het totale aantal
bij 6.001 - 8.000 dieren in ieder hok 50% van het totale aantal
bij 8.001 - 11.000 dieren in ieder hok 40% van het totale aantal
bij 11.001 - 15.000 dieren in ieder hok 30% van het totale aantal
bij 15.001 en meer dieren in ieder hok 25% van het totale aantal
Het onderzoek vond overeenkomstig de bestaande regeling plaats door de prakti-
zerende dierenartsen, voorzover er althans geen sprake was van geïmporteerd fok-
materiaal. (In dergelijke gevallen wordt het onderzoek door de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee verricht.) Door de Gezondheidsdienst werd toezicht gehouden op
de uitvoering van het onderzoek. Enkele kwesties werden na overleg met de betrok-
ken afdelingsbesturen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde geregeld.

Dit jaar werden enkele Salmonella pullorum-gcvaWen vastgesteld. Een deel hiervan
kwam aan het licht, doordat bij het onderzoek van zieke of gestorven kuikens door de
Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren een Salmonella pullorum-infectit werd
gevonden. Door onmiddellijk de herkomst van de bewuste kuikens na te gaan en een
bloedonderzoek te doen van de betreffende vermeerderingsbedrijven, kon de bron
van de infectie in de meeste gevallen door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee,
eventueel in samenwerking met de plaatselijke dierenarts en de inspectiedienst wor-
den opgespoord en uitgeschakeld.

Tweemaal bleek de besmetting afkomstig te zijn van het aan de kuikenbroederij —
die de kuikens geleverd had — verbonden vermeerderingsbedrijf. Daarbij waren
eenmaal R:I.R. hennen betrokken, afkomstig van een inmiddels opgeheven fok-
bedrijf, waarvan geen ander reproductiemateriaal van dezelfde afstamming meer
aanwezig was.

Driemaal kon de herkomst der besmette kuikens niet worden achterhaald, hetgeen is
doorgegeven aan het Produktschap voor Pluimvee en Eieren, dat op zijn beurt twee
van deze gevallen in behandeling heeft gegeven aan de Algemene Inspectie Dienst.
Daarna zijn van deze broederijen geen nieuwe klachten bekend geworden. De overige
Salmonella pullorum-gevaWen bleken alle terug te voeren te zijn tot enkele importen
uit een ander E.E.G.-land van één fokbedrijf, dat hiervan aan een aantal z.g. sub-
fokbedrijven en vermeerderingsbedrijven materiaal had geleverd. In verband hier-
mee was het voor de Gezondheidsdienst noodzakelijk een extra onderzoek te ver-
richten van niet minder dan 75.571 volwassen hennen en hanen op het boven-
bedoelde fokbedrijf, alle subfokbedrijven en 40 vermeerderingsbedrijven. Dit aantal

dieren Icost één onderzoeker in totaal ± 400 uren = 50 dagen = 10 weken = 2/2
maand pullorumonderzoek, hetgeen voor de Gezondheidsdienst met zijn beperkte
personeelsbezetting en het vele andere werk, dat om behandeling vraagt, een grote
extra inspanning betekende.

Nederland is echter — als een der weinige landen van Europa — praktisch Salmonella
pullorum-vxi] geweest, zodat het mede in verband met onze export bijzonder belangrijk
werd geacht dit stadium zo spoedig mogelijk opnieuw te bereiken. Dank zij een
grote extra krachtsinspanning kon het grootste deel van dit werk in 1964 worden
verricht. (Het sluitstuk volgde in de eerste helft van 1965.) Voorts zijn verdere
importen door bedoeld fokbedrijf voorlopig stopgezet door de Veeartsenijkundige
Dienst.

Het bestuur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee is over het algemeen bijzonder
verontrust en teleurgesteld over de slechte resultaten van veel routine onderzoek in
de praktijk. Het wordt dringend noodzakelijk geacht hierin op zo kort mogelijke
termijn verbetering aan te brengen. Enkele in 1964 ontstane kwesties in verband
met het pullorumonderzoek zijn in 1965 verder behandeld. Een oude kwestie, waar-
tegen door de betrokken dierenarts beroep was aangetekend, is door de hiervoor
door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde en het
Produktschap voor Pluimvee en Eieren ingestelde beroepscommissie behandeld,
waarbij de betrokkene in het ongelijk is gesteld.

Ter nadere differentiëring werden van 4 Gezondheidsdiensten voor Dieren 10 Sal-
monella cultures ontvangen, waarvan er 5 tot het type Salmonella pullorum en 5 tot
het type Salmonella gallinarum behoorden. De typering bleek goed tc kloppen met de
khnische symptomen in dc betreffende koppels.

Het probleem van de mycoplasmose (= C.R.D. = chronische ademhalingsziekte =
chronische snot = chronische luchtzakontsteking) heeft al diverse jaren de intense
aandacht van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee.

Door C.R.D. wordt in de pluimveehouderij aanzienlijke economische schade aan-
gericht, in het bijzonder in de mestkuikensector, in mindere mate in de legsector.
Het is logisch en ook economisch het meest verantwoord in de eerste plaats de fok-
bcdrijven mycoplasmose-vrij t emaken en in afwachting hiervan de overige schakels
in de produktieketen, d.w.z. de vermeerderingsbedrijven, kuikenbroederijen, slacht-
en legbedrijven, reeds voor te bereiden op het vrij houden van het mycoplasmose-
vrij afgeleverde materiaal.

Bij het verkrijgen van mycoplasmose-vrij e nakomelingen van besmette ouderdieren
kan men gebruik maken van het verschijnsel dat bij een koppel, waarin alle dieren
in contact geweest zijn met de smetstof en daarop met de vorming van antistoffen
hebben gereageerd, na enkele maanden produktie het aantal besmette broedeieren
daalt tot minimale waarde. Dit dalen van de smetstofoverdracht is met behulp van
ééndagskuikens en gelijktijdig onderzoek van alle aangepikte, maar niet uitgekomen
broedeieren) na te gaan. In het algemeen worden onder de nakomelingen van een
besmet koppel na 4 tot 5 maanden produktie naast besmette ook geheel myco-
plasmose-vrije leeftijdsgroepen aangetroffen. Voor fokmateriaal is het van zeer groot
nut bij de stamvernieuwing, waarbij men tevens van mycoplasmose-besmet op
mycoplasmose-vrij materiaal wil overstappen, de nakomelingen per broeduitkomst
in diverse, kleinere groepen streng van elkaar en van andere groepen geïsoleerd op
te fokken. Door de besmette sub-groep(en) tijdig te verwijderen is het soms zelfs
mogelijk in één keer het beoogde doel te bereiken. Aan dit systeem zijn voor de
fokkers aanzienlijke kosten verbonden, omdat het noodzakelijk is gedurende enkele
jaren achtereen 2 volledige fokbcdrijven in stand te houden in plaats van één: één
voor besmet en één voor mycoplasmose-vrij fokmateriaal.

Door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee is in de jaren voorafgaand aan 1964 reeds
zeer veel onderzoek, met name op het gebied van de diagnostiek van mycoplasmose
verricht. Zo werd bijvoorbeeld in de zomer van 1962 reeds op kleine schaal een
aanvang gemaakt met het opsporen van smetstofdragers door middel van een bloed-
onderzoek. Aanvankelijk werd daarbij met diverse, voornamelijk buitenlandse test-

vloeistoffen (= antigeen) gewerkt, later 1963) werd overgeschakeld op zelfbereid
antigeen. In het voorjaar van 1963 kon, na de ontwikkeling van een betrouwbaar,
gekleurd antigeen van de kostbare en tijdrovende laboratoriummethoden (hemagglu-
tinatieremmingsreactie cn scrumagglutinati(-) worden overgegaan op een bloedonder-
zoek ter plaatse op de bedrijven (snelle bloeddruppelagglutinatie). De methode van
onderzoek komt nu in grote lijnen overeen met die bij het onderzoek op Salmonella
pullorum.

Het aantal inzendingen voor laboratoriumonderzoek bedroeg 3422, waarvan 163 in-
zendingen betrekking hadden op het immuniteitsonderzoek t.o.v. trilziekte van broed-
eieren. Nu de toepassing van voorbehoedoende enting op de fok- en vermeerderings-
bedrijven op grote schaal plaats vindt, wordt dit broedei-onderzoek nog maar op
beperkte schaal gevraagd. Dit verklaart in hoofdzaak de daling van het aantal in-
zendingen in vergelijking met het vorig jaar: 4118 inzendingen, waarvan 1155 be-
trekking hadden op trilziekte-eionderzoek. Laat men het laatstgenoemde onderzoek
buiten beschouwing, dan blijkt het aantal inzendingen uit andere hoofde met 10%
te zijn toegenomen van 2963 in 1963 tot 3259 in 1964.

Gezien in het licht van het snel dalende aantal fok- en vermeerderingsbedrijven is
de conclusie gewettigd, dat het laboratoriumonderzoek in stijgende mate in de be-
hoefte van het bedrijfsleven voorziet.

Bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 8650 kuikens, 2392 kippen en hanen,
228 eenden, 16 ganzen, 10 kalkoenen en 2925 eieren, behorende tot 1740 inzen-
dingen (ruim 50%).

WORLD VETERIN.ARY POULTRY ASSOCIATION III¹)
3e Wereldcongres, 6 en 7 september 1965, Parijs,

3. Het rondetafelgesprek betreffende „Coccidiosis in replacement birds and laying
hens"

Dit door Merck, Sharp & Dohme in de Eiffeltoren op 5 september georganiseerde
rondetafelgesprek stond onder leiding van Prof. Brion (Frankrijk). De gespreks-
basis werd gevormd door acht bijdragen over de huidige situatie op dit gebied in de
betreffende landen van de hand van S c h ij n s (België), Marthedal (Dene-
marken), Aycardi (Frankrijk), Hilbrich (West Duitsland), Roepke (Ne-
derland, Quaglio (Italië), Horton Smith en Joyner (Groot Brittannië)
en C h r i s t i e (U.S.A.).

In te.genstelling tot het sedert de toepassing van de moderne coccidiostatica te ver-
waariozen probleem van de cocridiosis bij mrstkuikens vormt coccidiosis bij de op-
groeiende en volwassen leghen in alle landen een ernstig probleem.
Met dc industrialisatie (grote koppels, intensieve huisvesting) is de door E. acervulina
IE. mivati veroorzaakte chronische dunne darmcoccidiose op een leeftijd van 3-8
maanden in alle rapporterende landen het hoofdprobleem geworden. Vaak ziet men
in hieraan lijdende koppels veel gevallen van leucose en Marekse ziekte. Eimeria
maxima en E. necatrix vormen een veel minder belan.grijk probleem. Eimeria brunetti
wordt in de meeste landen gevonden dan wel vermoed (Nederland) en vormt in
U.S.A. en Engeland een opfokproblecm.

Sulfaquinoxaline gepotentiecrd met pyramethaminc of diaveridine is hiertegen zeer
effectief. Dat ondanks het beschikbaar zijn en de toepassing van goede coccidiostatica
coccidiosis jaarlijks grote schade bij jon.ge hennen veroorzaakt is te wijten aan een
aantal factoren. De grote pluimveedichtheid en de zeer grote hokken maken een goede

1 Het eerste en tweede deel van dit verslag treft men resp. op pag. 488 (aflevering
7) en pag. 548 (aflevering 8) van dit Tijdschrift.

hygiënische preventie niet mogelijli: hierdoor bestaat er een grote kans op zware
besmettingen. Chronische coccidiose vormt daarom vooral een probleem bij de middel-
grote en grote koppels. In het over het algemeen vochtige klimaat van West Europa
wordt nog te weinig aandacht bij de hokkenbouw besteed aan het probleem van een
te hoge relatieve vochtigheidsgraad binnen het hok. Belangrijk zijn voorts het grondig
reinigen van leeggekomen hokken en het aanbrengen van grote mestbakken, bedekt
met draad- of lattenroosters.

Bij coccidiose-uitbraken is behalve een therapie ook vernieuwing van het bodem-
strooisel van essentieel belang. Dit wordt maar al te vaak nagelaten. In sommige
landen is de menging van coccidiostatica door het opfokvoer niet tot aan de leg
toegestaan (in Frankrijk slechts gedurende 12 levensweken, in de U.S.A. gedurende
de eerste 14 weken).

Het is onjuist gebleken de voor amprolium en zoalene geadviseerde preventieve do-
sering van 0,0125% niet aan te houden; hierdoor bestaat eerder kans op doorbraken
en resistentievorming, terwijl met name tegen E. acervulina geen of vrijwel geen
immuniteit wordt gevormd. Ter verkrijging van een zo goed mogelijke immuniteit
tegen de Eimeria-soorten, waartegen deze kon worden opgebouwd, is het beter
gedurende de eerste 6 weken 0,0125% amprolium of zoalene (= D.O.T.) te ver-
strekken, daarna intermitterend 14 dagen niet en 14 dagen wel tot 14 dagen na
plaatsing in de leghokken. Afhankelijk van de ernst van de uitbraak van de Eimeria-
soort (bij E. tenella en E. necratix kan soms snel een ernstige infectie tot stand komen)
kan het coccidiostaUcumloze intermezzo verkort worden.

In de U.S.A. blijkt nicarbazin nog steeds zeer goed te voldoen. Algemeen is sulfa-
quinoxaline als curativum sterk in betekenis afgenomen (intoxicatiegevaar, opkomst
van de moderne coccidiostatica).

De door Roepke vermelde D.O.T. en/of furazolidone-intoxicatie bleek in Engeland
volkomen onbekend te zijn ondanks veelvuldige toepassing van deze combinatie bij
mestkuikens. Mogelijk spelen bepaalde voedercomponenten bij het al of niet optreden
van de vergiftiging een rol. Voor nitrofuraanverbindingen, zoals furazolidone, nitro-
furazone en D.O.T. wordt de tolerantiegrens toch al vrij snel bereikt.
In Engeland heeft men preventief goede resultaten geboekt met een combinatie van
0,0125% amprolium en 0,006% sulfaquinoxaline. Aangezien de hoeveelheid residu
in de weefsels zich logaritmisch cn niet rechtlijnig verhoudt tot de hoeveelheid
opgenomen coccidiostaticum, zal een 5-8 (soms 10) maal te hoge dosis in het voeder
nodig zijn om een dubbele hoeveelheid residu in vlees cn organen te krijgen. Voor
residuvorming behoeft wat de coccidiostatica betreft dus niet gauw gevreesd te
worden. Hetzelfde geldt voor eieren: met 125 d.p.m. in het voeder komt er slechts
0,009 d.p.m. in een ei. Pas bij 1000 d.p.m. in het voeder is een verdubbeling van de
hoeveelheid residu in het ei te verwachten.

Quaternaire ammonium-verbindingen hebben geen ontsmettende werking ten aanzien
van oöcysten.

Vroeger bestond veelal de mening, dat de navelstreng zo snel mogelijk na de ge-
boorte moest worden afgebonden en gedesinfecteerd. Deze behandeling spotte vaak
met alle regels van steriliteit. Vuile messen, scharen, bandjes en niet te vergeten
vuile vingers, ze kwamen alle met de navel in aanraking. Boven de plaats van
onderbinding zwol de navel op als gevolg van bloedstuwing waardoor een goede
voedingsbodem voor allerlei ziektekiemen ontstond. Weliswaar was er soms ook een
ontsmettingsmiddel voorhanden, doch dit werd vaak niet op de juiste wijze gebruikt.
Men beschouwde het als een bewijs van vakmanschap, wanneer het afbinden en
doorknippen van de navelstreng zo snel mogelijk na de geboorte geschiedde. Het
resultaat van dit alles was echter dat veel van de op deze wijze behandelde veulens
aan lähme (veulenziekte) ten gronde gingen, dus aan infectie. Bovendien gaan,

en dit\'geldt in het bijzonder voor de volbloeds, nog bijna 2% der veulens dood ten-
gevolge van te vifeinig bloed in de bloedsomloop. In de nageboorte is dan te veel
bloed achtergebleven en weggevloeid. Het tekort aan bloed geeft aanleiding tot een
toestand waarbij de hersenen te weinig zuurstof ontvangen en daardoor treden
zenuwstoornissen op. Volledigheidshalve zij opgemerkt, dat vermoedelijk ook be-
schadiging van de ribwand tijdens de geboorte ter plaatse van de tweede tot en met
de vierde rib, de hartfunctie zodanig kan belemmeren dat ook zuurstofgebrek in de
hersenen kan optreden.

Zowel elders als in ons land hebben vele paardenfokkers de ervaring opgedaan, dat
bij niet te snel ingrijpen bij en na de geboorte uiteindelijk het sterftecijfer van de
veulens niet hoger is, doch eerder lager.

Sommige eigenaren van fokmerries geven er de voorkeur aan, vooral als eerder
veulenziekten zijn voorgekomen, de merries op zodanig tijdstip te laten dekken, dat
de veulens in de weide geboren worden. Meestal wordt dan bij de geboorte, die als
regel in de nacht plaats vindt, geen menselijke hulp verleend. Het veulen profiteert
dan tevens van een vitaminerijke voeding van de moeder zowel in de laatste periode
van de drachtigheid als na de geboorte; bovendien heeft veel zonlicht een gunstige
invloed op de gezondheid van moeder en veulen. Belangrijk is echter vooral dat de
scheiding van merrie en veulen op meer natuurlijke wijze geschiedt.
Zonder hinderlijke aanwezigheid van de mens blijft de merrie na de geboorte nog
een poosje liggen (drie tot vijftien minuten) en de navelstreng is nog enkele mi-
nuten intact. Door het samentrekken van de baarmoeder stroomt het bloed dat in
de nageboorte aanwezig is, nog gedurende drie tot tien minuten via de navelader
in de circulatie van het vuelen, waardoor in het veulen voldoende bloed komt. Dit
is voor het verkrijgen van een goede bloeddruk en een goede ontplooiing van de
longfunctie zeer gewenst. Veulens die flauw ter wereld komen, kunnen daardoor
in deze minuten weer meer levensvatbaar worden. De pulsatie in de navelvaten
is de eerste twee minuten nog duidelijk voelbaar. Als de merrie ten slotte overeind
springt, is meestal heel weinig bloed in de nageboorte (haam) achtergebleven. De
navelstreng scheurt op de natuurhjke plaats af, dat is waar de navelstreng inge-
snoerd is, ongeveer een vingerbreedte onder de overgang van de behaarde huid in
de kale navelstreng. De gladde spiertjes in de navelvaten trekken zich samen en er
zal praktisch geen bloeding optreden.

Wat gebeurt er nu als de geboorte onder toezicht van de mens plaats vindt, zoals
dat op bijna alle grote volbloedstoeterijen in Engeland geschiedt?
De geboorte vindt aldaar plaats in een aparte box en vanuit een nabijgelegen kamer
houdt het stalpersoneel een wakend oogje op de merrie. Slechts enkelen namen na
het tevoorschijn komen van het veulen een afwachtende houding aan. De meeste
stalknechten menen reeds handelend te moeten optreden zodra voorbenen en hoofd
van het veulen zichtbaar worden. Nerveuze merries springen direct na de geboorte
overeind en de navelstreng breekt af. Het laatste geschiedt ook als de stalknecht
het veulen achter de merrie vandaan haalt en bij het hoofd van het paard brengt.
Door het spoedig afscheuren van de navelstreng, in de genoemde gevallen in de
regel binnen de minuut, gaat I - 1/s liter bloed verloren of blijft in de nageboorte
achter. Ook bij het direct na de geboorte afbinden van de navelstreng wordt een
dergelijke hoeveelheid bloed aan het veulen onthouden, d.w.z. het veulen zal ±
25% van haar natuurlijke bloed moeten missen. Als de scheiding van moeder en
veulen plaats vindt nadat de pulsatie in de navelvaten is opgehouden (soms pas na
± 7 minuten, doch meestal na 2 minuten) dan blijft slechts 0.05 - 0.15 liter bloed
in de nageboorte achter.

Men heeft in Engeland kunnen nagaan dat dit tekort aan bloed aanleiding kan
geven tot het optreden van „barkers", „dummies" en „wanderers", inzonderheid
bij volbloeds.

Onder „barkers" verstaat men een zenuwaandoening waarbij het veulen een blaffend
geluid laat horen als van een kleine hond. De ziekte treedt wel kort na de geboorte
op, namelijk na tien tot dertig minuten, doch meestal pas na één tot twee uur. De

ziekte begint soms met verschijnselen van zwakte, doelloze bewegingen en blindheid,
doch karakteritiek is het blaffend geluid tijdens de kramptoestanden. Voorts maakt
het veulen kauwbewegingen, vertoont krampen aan hoofd, hals, rug en ledematen.
Het hoofd maakt krampachtige op- en neergaande bewegingen waarbij tengevolge
van botsingen met de vloer kneuzingen van het hoofd kunnen optreden. Soms zit
het veulen op het achterstel met de voorbenen naar voren gestrekt en laat dan het
typisch geluid horen. Er worden weinig pogingen ondernomen om op te staan. Als
het veulen overeind komt, is de gang onzeker, het loopt wezenloos in de box rond,
botst wel tegen de wanden, doch bij voorkeur gaat het ergens tegen leunen. Ook
door vallen kunnen kwetsuren optreden. Het veulen is blind en vertoont oogtrillin-
gen. Er bestaat geen neiging tot zuigen. Geleidelijk verergeren de verschijnselen.
Het veulen valt op één zijde, vertoont heftige krampen en gaat sterk zweten. In dit
stadium kunnen enkele der patiënten reeds sterven, maar de meeste veulens komen
hierna in het stadium van bewusteloosheid waarbij ze met gestrekt hoofd op één zijde
liggen. Door lawaai, bijv. slaande deuren, ontwaken ze soms uit de toestand van
verdoving. Afwisselend zijn er momenten van rust en doelloze spierbewegingen. Ze
zijn niet meer overeind te krijgen en als men het nog probeert treden soms lichte
krampen op. Dit stadium kan uren en zelfs dagen duren. Ze kunnen sterven —
van de barkers sterft ongeveer de helft — of overgaan in het „dummie"- of „wan-
derer"-stadium en langzaam genezen. In totaal kan de ziekte van de barkers wel
drie tot tien dagen duren. Ze moeten kunstmatig gevoed worden met behulp van
een slokdarmsonde.

Onder „dummies" en „wanderers" verstaat men lichter verlopende ziektegevallen
met minder ernstige kramptoestanden. Ze kunnen direct na de geboorte optreden
of overblijven na het „barker"-stadium. Wel zijn ze blind en reageren niet op uit-
wendige prikkels. Ze proberen niet te zuigen.

„Dummies" liggen rustig of staan op een bepaalde plaats in een slaperige houding.
„Wanderers" lopen doelloos rond in de box, botsen overal tegen aan en gaan uit
zichzelf meestal niet liggen. Als men ze neerlegt dan blijven ze vaak uren liggen.
Bij goede verzorging, ook kunstmatige voeding, begiimen ze soms na 36 - 48 uren
de eerste pogingen te doen om te zuigen en volledig herstel volgt vaak op de vijfde
dag. Het langst blijven nog stoornissen in het gezichtsvermogen bestaan.
Uit het voorgaande zal de fokkers wel duidelijk zijn geworden, dat de natuurlijke
scheiding van merrie en veulen na de geboorte verre de voorkeur verdient. Immers
in Nederland komen genoemde ziekten ook voor. Mocht dan bij het veulen nog een
nabloeding optreden, hetgeen slechts bij zeer hoge uitzondering voorkomt, dan kan
men alsnog ingrijpen. Zorgt dat een ontsmettingsvloeistof bij de hand is. Druk de
naverlstomp enkele minuten met schone, ontsmette vingers dicht en mocht dit bij
uitzondering geen succes hebben, probeer dan het stompje stevig af te binden.
Maak daarbij gebruik van een schoon en niet te smal bandje, dat tevoren in de
ontsmettingsvloeistof is gehouden. Ook de schaar moet voor het gebruik ontsmet
zijn.

Het verdient aanbeveling, zulks in verband met mogelijke infectiekansen, de stomp
na afloop te dompelen in jodiumtinctuur of een 10%-oplossing van kaliumperman-
ganaat. Bruine teer is niet zo gewenst vanwege het aankleven van vuil en stro.

Onder deze titel werd van 24 augustus—2 september 1965 een reeks lezingen ge-
houden in het conferende-oord Elvetham Hall in Hartley Wintney (Hampshire).
Er waren 80 vertegenwoordigers uit 15 landen aanwezig op deze bijeenkomst, die werd
mogelijk gemaakt door een fonds van het NATO-Advanced Study Institute en onder
meer van het Unilever Concern. Behalve uit de NATO-landen waren ook enkele deel-
nemers uit Hongarije, Tsjecho-Slowakije en de Duitse Democratische Republiek aan-
wezig. De organisatie was in handen van Dr. C o a t e s en Mr. Harrison van het
National Institute for Research in Dairying in Shinfield, Dr. W o s t m a n n (Lobund
Institute, U.S.A.) en Dr. Gordon (University of Kentucky, U.S.A.).

Het is niet mogelijk in dit korte bestek de meer dan 50 voordrachten volledig samen
te vatten. Aan geïnteresseerden kan op verzoek een gestencild boekje met abstracts
ter inzage worden gezonden. Dit boekje werd aan de deelnemers verstrekt maar zal
niet worden verspreid.

Een 10-tal voordrachten waren „original communications". Veel van de overige
informatie kan men vinden in het in 1963 verschenen werk: „Germ-free life and
gnotobiology" van Th. D. L u c k e y. (Academie Press, New York-Londen).

Bovendien werden korte voordrachten gehouden in het kader van „European plans
and programmes".

Kiemvrije dieren en gnotobionten (dieren waarvan de microflora precies bekend
is) moeten worden gehouden in isolatoren. Deze isolatoren moeten gesteriliseerd
kunnen worden en volledig van de gecontamineerde buitenwereld zijn afgesloten.
Als enige toevoerwegen moeten aanwezig zijn een inlaat voor de gefiltreerde lucht
en een sluis waardoor gesteriliseerd materiaal of kiemvrije dieren kunnen worden
binnengebracht of verwijderd. De luchtuitlaat moet worden voorzien van een
„desinfectieslot". Alle noodzakelijke werkzaamheden in een isolator kunnen worden
verricht doordat in de wand lange rubberen handschoenen zijn aangebracht.
Er zijn drie hoofdtypen van isolatoren. Die volgens Reyniers is een stalen
cilinder die als een autoclaaf met stoom kan worden gesteriliseerd. Deze appara-
tuur is zeer kostbaar. Gustafsson ontwikkelde daarom een lichtere metalen
isolator die in zijn geheel in een grote autoclaaf kan worden gesteriliseerd. Met de
isolatoren volgens T r e x 1 e r, gemaakt van plastic-folie begon echter een enorme
toename van de belangstelling voor kiemvrije technieken. Complete isolatoren
worden thans door verscheidene Amerikaanse firma\'s in de handel gebracht.
De plastic (polyvinyl) isolatoren moeten chemisch gesteriliseerd worden (ethyleen-
oxide, perazijnzuur-aerosol), omdat het materiaal niet tegen verhitting in een
autoclaaf bestand is. Nylonfolie, dat ook is toegepast, kan wel in een autoclaaf
worden gesteriliseerd.

Kiemvrije zoogdieren zijn te verkrijgen door een aseptische keizersnede of hysterec-
tomie. De operaties kunnen met behulp van de rubber handschoenen vanuit de
isolator worden verricht, waarbij men veelal een plastic membraan in de bodem
van de isolator vasthecht op de geschoren en gedesinfecteerde buikhuid van een
drachtig moederdier, zo kort mogelijk vóór dat de natuurlijke geboorte zou hebben
plaatsgevonden.

Een andere methode is om de gevulde uterus uit het moederdier te halen en na
onderdompeling in een desinfectans in de isolator te brengen. Op gelijksoortige
wijze introduceert men vóórbebroede eieren.

Het opkweken van kiemvrije jongen kan geschieden met „moedermelkvervangers"
(=: hand fed) of met behulp van pleegmoeders van een andere stam (= foste-
ring) . Met vele diersoorten is het gelukt ze kiemvrij te houden. Muizen en ratten
zijn reeds vele generaties achtereen in kiemvrije toestand voortgekweekt.
Caviae-jongen kan men betrekkeijk gemakkelijk kiemvrij op laten groeien na
hysterectomie, maar verder kweken met deze dieren stuit op bezwaren o.m. in
verband met het enorm uitgezette coecum. In het Lobund Institute is het gelukt
kiemvrije konijnen te laten reproduceren. Het opkweken van jonge konijnen met
gesteriliseerde kunstmelk biedt nog problemen, maar deze zouden met een dieet
uit Lobund (466 Es) zijn opgelost.

C O a t e s beschrijft sterfte bij kiemvrije jonge konijntjes die werden gevoerd met
een Glaxo-melkrecept. Er zou hier sprake kunnen zijn geweest van een vorm van
anafylaxie. Het ziektebeeld lijkt op een syndroom dat bij baby\'s wordt gezien.
Direct na de voeding treden convulsies op. Ook het sectiebeeld (longstuwing en
bloeduittreding) wijst op een overgevoeligheid, waarschijnlijk ten opzichte van
eiwitmoleculen uit de gebruikte koemelk.

Kiemvrije biggen laten zich gemakkelijk grootbrengen met melkvoedingen in een
voor de soort aangepaste isolator. Ook met geiten is het gelukt.
Bij vogels (kippen en Japanse kwartels) doet zich de moeilijkheid voor dc eischaal
te ontsmetten zonder het embryo te schaden. Na 18 dagen (kwartels 14-15 dagen)
bebroeden borstelt men de eieren gedurende 2 minuten in een detcrgent en daarna
8 minuten in 2% sublimaat op broedtemperatuur, waarna de eieren via het
desinfectiebad in de isolator worden gebracht, die in zijn geheel op broedtempera-
tuur met de juiste vochtigheid (65%) wordt gehouden. De kwarteleieren worden
op de laatste dag zelfs met water besproeid. Om het kierngetal op de eischaal te
reduceren worden de hennen op gaasbodems gehouden en laat men ze in wegrol-
nesten leggen. Spoedig na het leggen worden de eieren afgespoeld in een hypo-
chlorietoplossing (0,03% chloor). Kunstmatige inseminatie voert tot een hoger
kiemgetal in de vagina dan bij natuurlijke dekking. Binnen de schaal kunnen de
eieren reeds in het oviduct besmet zijn en daardoor de isolator contamineren. De
luchtverversing liet bij de gedemonstreerde isolatoren nogal eens te wensen over.
Bij een grote isolator, bestemd voor enkele tientallen kuikens bleek slechts 5-7 m^
lucht per uur te worden ververst.

De afwezigheid van bacteriën, schimmels en P.P.L.O.\'s wordt intensief gecontro-
leerd met de gebruikelijke media (o.m. thioglycolaat en paardebloedagarplaten)
waarbij op verschillende temperaturen (22°-37°-55° C) wordt bebroed. Behalve
darminhoud wordt ook de mondholte in het onderzoek betrokken. Sommige bac-
teriën zijn sterk gebonden aan een bepaalde plaats. (Leptotrichia buccalis in de
mondholte, Bacteronema metatruchulata alleen in het coecum). Bij bacteriosco-
pisch onderzoek ziet men in faeces van kiemvrije dieren slechts enkele (door
sterilisatie gedode) kiemen per gezichtsveld. In verband met waargenomen inter-
mitterende uitscheiding van microörganismen wordt ook gezocht naar „reactie-
centra" (ophopingen van ontstekingscellen) in de organen behorende tot het
R.E.S.

Het bestaan van een virusbesmetting is soms pas waarneembaar nadat de dieren
worden bestraald. Met de gangbare isolatietechnieken heeft men tot nu toe bij
kiemvrije ratten geen virus.sen kunnen aantonen. Na bestraling van muizen echter
vond men viruslichaampjes in de thymus. Het is bekend dat virusoverdracht dia-
placentair kan plaats vinden; bij een hysterectomic wordt bovendien moederlijk
weefsel in de isolator gebracht. Het is daarom niet waarschijnlijk dat kiemvrije
dieren ook steeds als virusvrij beschouwd mogen worden.

.■Ms gevolg van het hoofdkenmerk — de afwezigheid van microben — wijken dc
dieren op een aantal eigenschappen af van conventionele dieren. Het meest op-
vallende is het sterk vergrote coecum (bij knaagdieren), gevuld met waterige
inhoud. Dc darmwand is uiterst dun en ook in de andere organen, die bij normale
dieren in contact komen met de gastflora, komt een onderontwikkeld afweer-
systeem tot uiting. De hoeveelheid serumglobulinen is sterk verminderd. De in de
voeding na sterilisatie nog aanwezige gedode kiemen en ook hoogmoleculaire
stoffen (eiwitten) kunnen nog als antigeen werken. De stofwisseling is geheel
anders. In de darm valt reeds op dat onaangename geuren ontbreken. Sommige
omzettingen vinden niet plaats. Zo ontbreken een aantal metabolieten van de gal-
zuren in de faeces van kiemvrije dieren. In het algemeen is de gemiddelde levens-
duur der kiemvrije dieren langer dan van conventionele controle-dieren van
dezelfde stam.

Het spreekt vanzelf dat de gevonden verschillen tussen gewone en kiemvrije dieren
aanleiding zijn tot vele onderzoekingen over het hoe en waarom van deze verschil-
len. Dit geldt bijvoorbeeld in sterke mate voor de biochemie en met name voor
het aandeel van de microflora bij de vele metabolische processen. Ook voor het
praktisch gerichte voedingsonderzoek bieden kiemvrije dieren interessante mogelijk-
heden, bijvoorbeeld ten aanzien van het mechanisme van de groeibevordering van
antibiotica in de voeding. Kiemvrije dieren groeien sneller dan gewone dieren.
.Antibiotica toevoeging aan kiemvrije dieren heeft geen invloed op de groei. De
voederconversie van kiemvrije dieren ligt gunstiger dan bij hun conventionele
soortgenoten.

Bij het bestuderen van de werking van de verschillende soorten straling gebruikt
men kiemvrije dieren omdat de normale proefdieren na eenzelfde stralingsdosis
veelal aan bacteriëmiën sterven. Sommige bacteriesoorten echter blijken in staat
de overlevingsduur van hun gastheer na bestraling te vergroten. Met beenmerg-
transplantaties kan men bestraalde dieren in leven houden. Is dit beenmerg van
een niet verwante donor dan kan z.g. „secundaire-zickte" optreden (een immuno-
logische reactie van het R.E.S. van de receptor t.o.v, de cellen van de donor). Bij
proeven met kiemvrije dieren kan dit ziektebeeld ook worden opgewekt en beter
worden bestudeerd zonder de complicaties van bacteriêle infecties.
Spontane tumorvorming is waargenomen bij kiemvrije dieren. Chemische stoffen
(o.a. methyl-cholantreen) kunnen op dezelfde wijze als bij gewone dieren tumor-
groei veroorzaken. Door bestraling van kiemvrije muizen heeft men leukemie
kunnen opwekken, waaruit men zou kunnen concluderen dat er leukemie-virussen
in bacterievrije muizen voorkomen.

Uit de steriele darmwand van kiemvrije ratten heeft men een zuiver antigeen
kunnen bereiden waarmee mensensera kunnen worden getest op de aanwezigheid
van auto-immuunlichamen, gevormd tegen eigen weefselantigeen. Men kan nu
bewijzen dat de ulceratieve Colitis die bij mensen voorkomt, mede veroorzaakt
wordt door een lokale antigeen-antilichaamreactie.

Ook bij de bestudering van de oorzaken van tandcariës heeft men gebruik gemaakt
van kiemvrije ratten, waarbij cariës pas kan worden opgewekt als naast predispo-
nerende factoren een specifieke flora aanwezig is. In dit opzicht is vooral Strep-
tococcus faecalis actief. De cariogene mondflora kan ook met antibiotica worden
onderdrukt.

Een tweede ziektebeeld uit de tandheelkunde, dat met behulp van kiemvrije en
gnotobiotische dieren is bestudeerd, is de Periodontitis, waarbij eveneens micro-
organismen een rol blijken te spelen (actinomyceten).

Ook voor de betekenis van de predisposities (dieet) bij deze ziekten zijn bacterie-
vrije dieren van grote betekenis.

.Als bijzonder belangrijke en praktische toepassing noemen wij tenslotte de mo-
gelijkheid om met kiemvrije dieren via het gnotobiotische stadium S.P,F.-kolonies
op te bouwen (Specific Pathogen Free), Grote vermeerderingsbedrijven van
proefdieren zijn er op deze wijze in geslaagd voor de gehele biologische research
proefdieren te leveren zonder storende infectieziekten. Bij het zogenaamde conven-
tionaliseren van kiemvrije dieren tot S.P.F.-dieren is de kennis van de „normale"
flora onontbeerlijk. Mede hierom werd er tijdens deze study-course ruime aan-
dacht besteed aan:

In het algemeen kan men zeggen dat de flora van een diersoort tamelijk stabiel
is. De pH is een factor die de meeste veranderingen veroorzaakt en de pH is weer
afhankelijk van de voeding. Interessante waarnemingen hierover zijn gedaan bij
dieren in het wild vergeleken met in gevangenschap gehouden soortgenoten. Ook
vóór en na het spenen verandert de flora aanmerkelijk. Bij borstkinderen is de
bacteriepopulatie anders dan bij kinderen die met de fles worden grootgebracht.

Bij muizen van verschillende leeftijden heeft men vrij nauwkeurig de samenstelling
en onderlinge verhouding der bacterieflora in de maag en de verschillende darm-
gedeelten bestudeerd. Sommige componenten van de flora vestigen zich direct na
de geboorte en blijven aanwezig. Andere worden alleen in jonge dieren aan-
getroffen en niet bij volwassen exemplaren. Het omgekeerde komt ook voor.
Bij jonge muizen treft men tot een leeftijd van 10 dagen (waarop ze vast voedsel
gaan opnemen) in het voorste deel der maag-darm tractus alleen lactobacillen en
streptokokken aan en in de dikke darm bacteroïdes. Daarna vestigen zich pas
coliforme bacteriën in de dikke darm.

Bij het varken is de populatie in de diverse darmdelen eveneens anders van samen-
stelling. E. coli en enterokokken komen niet voor in maag, duodenum en het eerste
deel van het jejunum. Clostridia ziet men alleen in ileum, coecum en colon, terwijl
de lactobacillen zich alleen kunnen vermeerderen in de maag. Clostridium, welchii
wordt in de darmtractus gedecimeerd zodra de biggen vast voedsel gaan opnemen.
Door vervroegd spenen heeft men getracht de samenstelling van de darmflora te
veranderen. De biggen kregen dan gehomogeniseerde rundermelk. De enige ver-
andering, die werd waargenomen was, dat het aantal aerobe Lactobacillae afnam
en het aantal anaerobe Lactobacillae toenam.

Het verschijnsel, dat rond de speenleeftijd een groot aantal biggen sterven, is in
vrijwel alle landen van Europa bekend. De meeste dieren komen om als gevolg van
een enterotoxemie, veroorzaakt door de endotoxinen van serologisch in bepaalde
groepen onder te brengen E. co/i-stammen. Deze coli-stammen zijn als regel
hemolytisch. Om deze eigenschap goed te bestuderen moet men gewassen schape-
bloedcellen gebruiken. Ook runderbloedcellen, mits gewassen, zijn voor dit doel
geschikt. Opvallend is nu, dat bij zoveel biggen vrijwel reinculturen van hemo-
lytische E. co/i-bacteriën uit de faeces worden geïsoleerd zonder dat deze dieren
klinisch waarneembare ziekteverschijnselen vertonen.

Deze potentieel pathogene microörganismen bevinden zich echter dan alleen in
het caudale deel van het jejunum, ileum, coecum en colon. Gaan zij meer craniaal
voorkomen dan ontstaat er een malabsorptiesyndroom met als gevolg ziekte en
dood.

Als men kiemvrije biggen besmet met een pathogene hemolytische E. coli-stam
ontstaan geen ziekteverschijnselen hoewel deze kiem voorkomt tot de macht 10^®
in de faeces.

Wanneer men bij deze hemolytische coli echter een apathogene soortgenoot brengt,
ziet men wel ziekteverschijnselen en sterfgevallen. Een en ander zou het gevolg
zijn van de schadelijke werking van de „apathogene" kiem op het slijmvlies van dc
darmtractus, waardoor het toxine van de meer pathogene gelegenheid krijgt om
via bloed en lymfbanen in het lichaam te dringen.

Dat Clostridium welchii dodelijk verlopende gastro-enteritiden kan veroorzaken
is thans wel algemeen bekend. Bij varkens veroorzaakt het C type een ernstige en
vaak voorkomende necrotizerende gastro-enteritis. Na het geven van Clostridium
welchii type C aan gezonde biggen ontstaan geen ziekteverschijnselen. Dit komt
omdat het trypsine in de darmtractus het /8-toxine van Cl. welchii type C onwerk-
zaam maakt. Als men de werking van dit enzym tegengaat b.v. door het verlagen
van de pH slaat de infectie wel aan en eveneens wanneer de pancreas in zijn
activiteit is geremd. Het bleek namelijk dat de pancreas van varkens lijdende aan
genoemde ziekte bij histologisch onderzoek laesies vertoonde. De vorming van
amylase en lipase was eveneens geremd. Bij het ontstaan van deze darmontsteking
spelen behalve het ;8-toxine nog andere factoren een rol (erfelijke predispositie,
overvoedering, abnormale samenstelling voedsel). Het blijkt, dat vasten de pH van
de darmen ook verandert. Er wordt dan namelijk meer ammoniak gevormd cn
minder melkzuur. Hierdoor ontstaan ook veranderingen in de bacteriële populatie.
In de digestie-tractus van de kip komen voornamelijk anaerobe bacteriën voor,
vooral als de dieren met vleesmeel worden gevoederd. Bij de kuikens blijkt de
darmflora die zich ontwikkelt sterk afhankelijk van de faecesdelen die nog in de
broedmachine aanwezig zijn.

Wij hopen er in het bovenstaande in te zijn geslaagd de belangrijkste facetten van
de research met kiemvrije dieren, zoals die zijn behandeld tijdens de studieconferentie,
te hebben weergegeven.

Het werken met kiemvrije dieren heeft enkele beperkingen. Hoewel de apparatuur al
sterk vereenvoudigd is, vereist een en ander ruimte en personeel en de mogelijke
aanwezigheid van occulte virussen is een „smet" op het „pure culture concept".
Wij geloven dat desondanks de toepassing in de biologische research een grote vlucht
zal nemen.

Het voorlopig programma van dit congres, dat van 15-22 juli 1967 te Parijs zal
worden gehouden, is verschenen.

Dit programma, te verkrijgen bij het Secretariaat van de Kon. Ned. Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht, bevat uitgebreide inlichtingen over
de algemene organisatie, het wetenschappelijk programma, tentoonsteOingen, bij-
komende manifestaties, het damesprogramma, de inschrijving, de hotelreservering,
enz. enz.

Participants are advised to enrol as soon as possible, in order to profit from the
reduction in registration fees. If necessary, they may claim back the sum already
paid, as indicated in the provisional programme.

Registration fees to the Congress vary, on one hand with the category of the partici-
pants, on the other hand with the date of payment (dates considered are those at
which the Organizing Committee receives payments; the post-stamp will serve as
proof. Fees are reckoned in French Francs: F):

(1) After July 1967, enrolments will only be accepted in exceptional circumstances
and if places are still available.

(a) Ordinary Members (affiliated to W.V.A.) are the veterinary surgeons who
subscribe to a national organization that is a member of the W.V.A. and non-
veterinary surgeons who belong to one of the affiliated international organizations
of specialists.

(b) Visitor Members (not affiliated to W.V.A.) are the veterinary surgeons who do
not belong to the member-organization of their country or who live in a country
where there is no affiliated organization.

The payment of registration fees gives the participants a right to all manifestations
of the Congress (scientific sessions, receptions, excluding the official evening) and
includes receiving all documents of the Congress (programmes. Papers, Short-com-
munications, Reports). Registration fees to the official evening (optional) are all
fixed at 50 F.

The registration fees must accompany the enrolment form; they can be paid by
postal order (C.O. 18ème C.M.V.., Paris n° 1275-92), by cheque of by any means
of exchange to the „Comité d\'Organisation du 18ème C.M.V." ; the amount can be
expressed in foreign currency, for the equivalent in french francs, at the rate of
exchange in each country.

Participants will be notified of their enrolment by a numbered receipt which must
be carefully kept; on presenting it, the participants may accede to the manifestations
of the Congress, receive the documents or, alternatively, if they cancel their enrolment,
obtain repayment of their registration fees. This number will also be that of the post
box at which the participants can receive their mail during the Congress.

Short-communications may be submitted through the national organizations. Those
are sent in the form of „abstracts" on a special form. The authors of Short-Commu-
nications must first enrol to the Congress.

All Short-communications must be unpublished. They may refer to all subjects
concerning the profession or veterinary science. Those connected with a Topic of the
Congress will give their authors a prior right to speak in the corresponding discussion.
The other Short-communications will be „read by titles" during special sessions.

„Forms for Short-communications" are available at the offices of national organiza-
tions, or if there is not one in the country, to Prof. Ch. P i 1 e t — Ecole Nationale
Vétérinaire, 94. Alfort, France.

The authors must return the filled forms to the same adresses, before January 1st
1967, deadline after which no Short-communication will be accepted.

Wil men aan het congres deelnemen, dan bestelt men een voorlopig programma bij
het secretariaat (Rubenslaan 123, Utrecht. In dit voorlopig programma is een in-
schrijfformulier gehecht, dat men ingevuld opzendt aan het Secretariaat. (Rubens-
laan 123, Utrecht)

Betaling geschiedt eveneens aan het Secretariaat door gelijktijdige storting van het
desbetreffende bedrag op girorekening no. 511606 ten name van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht, of storting ervan bij de Algemene Bank
Nederland N.V., Janskerkhof 13, Utrecht met de vermelding dat het bedrag bestemd
is voor de K.N.M.v.D. Congres W.V.A., Parijs.

Het Secretariaat belast zich dus met de registratie der inschrijvingen en het door-
zenden ervan naar het Organiserend comité te Parijs, alsmede met het overmaken
van de bedragen daarheen; voor de regeling van de reis- en hotelaccomodatie dient
men zelf zorg te dragen, waarvoor o.m. aanwijzingen in het voorlopig programma te
vinden zijn.

Het Secretariaat van de Maatschappij zendt geen inschrijvingen door dan nadat de
desbetreffende bedragen door haar zijn ontvangen.

Speciale aandacht wordt gevestigd op de bepaling dat degene, die een „short com-
munication" wenst in te zenden, zich eerst o.a. voor het congres moet hebben
ingeschreven en het bedrag moet hebben voldaan (vóór 1 januari 1967).

Van de door de Stichting te organiseren Landelijke Studiedag, te houden op 3 juni
a.s. te Lunteren, Conferenüeeentrum „De Blije Werelt", luidt het programma alsvolgt:
10.30 Welkomstwoord door de voorzitter van de A.C.V. Controle, de heer H. S m i t.
10.40 Officiële opening door de heer Ir. J. .Achterstraat, hoofdingenieur-
directeur van de Rijkslandbouwvoorliehtingsdienst in Gelderland.
11.00 Lezing door de heer Ir. G. C. K a p p e t e i n, wetenschapelijk medewerker
van het Instituut voor het onderzoek van de bewaring, de bewerking en de
verwerking van landbouwprodukten, getiteld: „Aflevering van mengvoeder
in bulk en factoren, die invloed hebben op de persbaarheid van mengvoeders".
14.00 Lezing door de heer Drs. W. T. T r u ij e n, dierenarts bij de Gezondheids-
dienst voor dieren in Noord-Brabant, getiteld: „Samenwerkingsmogelijkheden
tussen varkensfokkers, -mesters, veevoederleverancier en vleeswarenindustrie".
1 .\'5.4,\') Lezing door de heer Ir. P, B o e z a a r d t, werkzaam bij de Directie Agra-
rische Handel en Nijverheid van het Ministerie van Landbouw cn Visserij,
getiteld: „Gedachten omtrent de toekomst en taak van het kleine en middel-
grote particuliere mengvoederbedrijf, gezien in het licht van de integratie".
17.30 Sluiting door de voorzitter.

Begin mei zag het er naar uit, dat de mond- en klauwzeeruitbraak 1965-1966 geheel

bedwongen was. Nadat over de gehele maand april alleen Overijssel nog aangetaste

bedrijven meldde, met één geval te Neede in Gelderland op 17 april, begon tegen het

en met 13 april nog per week 48 gevallen, dit aantal liep in de week van 14 tot en

Het totaal aantal aangetaste bedrijven in Overijssel was hiermede over de gehele

Op 28 en 29 april werd geen mond- en klauwzeer geconstateerd, op 30 april kwam
een geval voor te Bathmen in Overijssel en op 1 en 2 mei werden wederom geen
gevallen geconstateerd.

Het aantal varkens dat over de vier weken van april, tot en met 27 april, werd
overgenomen, bedroeg resp. 3.048, 2.399, 2.147 en 882. Er werden geen runderen
overgenomen.

Over de gehele epizoötie was het aantal overgenomen dieren op 27 april gestegen
tot 243.360 varkens en 3.496 runderen tot een totaal bedrag van ƒ 38.703.765,61.

Inmiddels wordt niets nagelaten, om de grenzen van de ons omringende landen zo
spoedig mogelijk heropend te krijgen voor de export van Nederlands vee en vlees.
Die grenzen zijn, als gevolg van de plotselinge opleving van de uitbraak in Overijssel,
langer gesloten gebleven dan was voorzien.

Zoals reeds vermeld, is medio maart de uitvoer van kalfsvlees naar Italië, onder door
Nederland verstrekte veterinaire garanties, hervat.

Na langdurig overleg te Bonn, is de Veeartsenijkundige Dienst erin geslaagd met de
bevoegde West-Duitse veterinaire diensten een regeling te treffen. Deze regeling houdt
in, dat de deelstaten Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen, met ingang van 28 april
1966 bereid zijn, importvergunningen af te geven voor de invoer van levende slacht-
varkens en slachtrunderen uit geheel Nederland. Een uitzondering werd gemaakt
voor de provincie Overijssel en het gedeelte van de provincie Gelderland ten noord-
oosten van de Rijn en de IJssel.

De import dient te geschieden onder de gebruikelijke E.E.G.-voorwaarden voor slacht-
runderen en slachtvarkens. De dieren moeten na aankomst in Duitsland worden
vervoerd naar, en in de door één van de beide genoemde deelstaten afgegeven import-
machtiging genoemde slachthuizen, worden geslacht. Het transport mag uitsluitend
per trein geschieden.

Aan de exporteurs zijn door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst via dc
daarvoor in aanmerking komende instanties, nauwkeurige richtlijnen gegeven hoe te
handelen om voor export in aanmerking te komen.

Dit geldt zowel voor de export van slachtvarkens als van mestkalveren en slacht-
runderen.

Bij de export van levende slachtkalveren, dienen eveneens de E.E.G.-voorschriften
in acht te worden genomen. Daar het hier jonge dieren betreft, die jonger zijn dan vier
maanden, behoeven zij o.m. niet tegen mond- en klauwzeer te zijn gevaccineerd.
De export van slachtrunderen ouder dan vier maanden, dient geheel overeenkomstig
de bepalingen van de E.E.G.-richtlijn en volgens de gebruikelijke exportprocedure te
verlopen.

Export van slachtvarkens kan alleen geschieden uit de provincie waar de dieren zijn
aangekocht. Voor mestkalveren en slachtrunderen geldt deze beperking niet.

Met ingang van maandag 2 mei 1966 hebben de Zwitserse autoriteiten het invoer-
verbod van vlees van Ncderiandse slachtdieren beperkt. Onder garantie van de
Nederlandse Veeartsenijkundige Dienst kan vlees van runderen, schapen en geiten in
Zwitserland worden toegelaten, doch vlees van varkens op dat moment nog niet.
De geslachte dieren mogen niet afkomstig zijn uit Overijssel en zij moeten van
bedrijven komen, die minstens drie maanden vrij zijn van mond- en klauwzeer.
De Veeartsenijkundige Dienst heeft een regeling voor de handel ontworpen om aan
de Zwitserse eisen voor de invoer tc kunnen voldoen.

Luxemburg heeft de export van kalfs- en varkensvlees uit geheel Nederland, met
uitzondering van Overijssel, toegestaan.

Met andere landen werden op het moment van afsluiten van dit nummer nog onder-
handelingen over de hervatting van de export gevoerd.

Er bestond goede hoop, gezien de gunstige ontwikkeling van de mond- en klauwzeer-
besmetting, dat deze besprekingen spoedig met succes zouden worden bekroond.
Zo werd voor Italië op korte termijn de openstelling van de grens voor invoer van
alle vee en vlees volgens de E.E.G.-voorschriften verwacht.

Op de negende Voorlichtingsdag van de Veeartsenijkundige Dienst, die op donderdag
10 november 1966 in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht zal worden gehouden, zullen
de volgende onderwerpen worden behandeld:

Aspecten bij de bestrijding van mond- en klauwzeer.
De enting van varkens tegen mond- en klauwzeer.
Internationale technische hulp.

Problemen rondom onschadelijkheid en wettelijke toelaatbaarheid bij de voedsel-
bestraling.

Gezondheidsbescherming en residuën van antibiotica van hormonen in voedings-
middelen.

Dierenarts en gezondheidsnota.
Tevens zal op deze dag een nieuwe Engelse kleurenfilm over leverbot worden
gedraaid, die op de internationale landbouwtentoonstelling, de „Grüne Woche", die
in jarmari te Berlijn is gehouden, een gouden aar verwierf.

Arnhem, (pag. 635)
24, Afd. CK\'erijssel K.N.M.v.D. Afdelingsvergadering, 20.00 uur. Ommen,
(pag. 429)

24, Promotie collega J. H. G. Roerink. Rijksuniversiteit Utrecht, 16.15 uur.
27, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afdelingen
Noord-Brabant en Zeeland, 20.30 uur. Groothandelsgebouw, Rotterdam,
(pag. 499)

3, A.C.V.-Controle. Landelijke studiedag, Lunteren. (pag. 705)
8—10, Veterinaire Week. Transitorium „de Uithof", (pag. 1496 (1965), 47,
194, 485)

14, Afd. Noord-Brabanf K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel Modern,
Tilburg, (pag. 636)

18, .Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afd.
Friesland, 14.00 uur. (pag. 498)

13—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965), 556)

4_9, World Ass. for Buiatrics. Int. Congres, Zürich, (pag. 1147 (1965), 491,
624)

11 —18, 9e Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
dering, Utrecht, (pag. 709)

10, Negende Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst, Jaarbeurs restau-
rant, Utrecht, (pag. 494, 707)

17—21, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348, 703)

Gironummer 511606 ten name van de Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur op 7 april 1966 te Utrecht.
.Mie leden van het Hoofdbestuur zijn aanwezig.

L\'it de enquete „toekomst diergeneeskundig beroep" is gebleken dat de waarschuwing
van dc voorzitter op de 112e .«Mgemene Vergadering voor wat betreft de mogelijkheden
voor de practicus in de toekomst niet lichtvaardig is geweest.

De leeftijdsgroep tussen 30 en 40 jaar vertoont een opvallende piek, zodat de door-
stroming niet erg groot zal zijn. In de eerstkomende tien jaren worden dan ook niet
meer dan 10 a 15 vacatures per jaar verwacht. Door de dichtheid van de praktijken
zijn nieuwe vestigingen vrijwel niet meer mogelijk. Gunstiger is dit getal voor ambte-
lijke functies, 20 a 25 per jaar, mede door te verwachten nieuwe uitbreidingen in
enkele sectoren.

Betreffende specialisatie in de pluimvecscctor staat het Hoofdbestuur op het stand-
punt, dat hoe de opleiding tot deze specialisatie ook moge zijn, de uitoefening van
dit specialisme slechts via de gezondheidsdiensten cn de instituten moet lopen.
In het vervolg zullen de Mededelingen van het R.I.G.O. voor zover voor de dier-
geneeskunde van belang, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden gepu-
bliceerd.

Ilct Hoofdbestuur stelt een nader onderzoek in naar de verzameling van betrouwbare

Besloten wordt een wisselbckcr beschikbaar te stellen voor het door „De Solleysel"

Het initiatief om te komen tot dc oprichting van een Nederlandse vereniging van
vrouwen van dierenartsen heeft de volledige instemming van het Hoofdbestuur. Na-
dere mededelingen van de zijde van dc initiatiefneemsters zullen worden opgenomen
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

De verzekeringsmaatschappijen voor paarden en rundvee maken bezwaar tegen ver-
hoging van het tarief voor keuringen. Het Hoofdbestuur handhaaft echter het voor-
gestelde tarief van ƒ 15,— voor het eerste dier en ƒ 7,50 voor elk daarop volgend
gelijktijdig gekeurd dier.

Orn tijdige voorbereiding mogelijk te maken voor de verkiezingen ter vervulling van
de vacatures, waarin de 113c Algemene Vergadering 1966 dient tc voorzien, volgen
hieronder de namen van die collegae die krachtens het Huishoudelijk Reglement aan
de beurt van aftreden zijn en die wel of niet herkiesbaar zijn:
Hoofdbestuur:

Collega Z. Hooijberg treedt af en is niet herkiesbaar.
Prof. Dr. S. R. Numans treedt af en is niet herkiesbaar.

Ten aanzien van de vacatures, waarin het Hoofdbestuur voorziet door benoeming uit
kandidaten die de afdelingen aanwijzen, wordt het volgende medegedeeld:
Redactie Tijdschrift voor Diergeneeskunde:

Dr. P. H. W. Tacken treedt na de 113e Algemene Vergadering af en is niet
herkiesbaar. Ook Prof. Dr. Th. S t e g e n g a treedt af. Deze is echter herkiesbaar.
Tarievencommissie:

Collega J. A, J, M. P e t e r s treedt af per 31 december 1966 en is niet herkiesbaar.
Eveneens treedt af per 31 december 1966 collega W, van Veen, die niet herkies-
baar is.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland, collega E. L. L a n s i n k. Deze is
herkiesbaar.

De afgevaardigde van de afdeling Noord-Holland, collega J, E, Hage. Deze is niet
herkiesbaar.

De afgevaardigde van de afdeling Zeeland, collega W. van Veen. Deze is niet
herkiesbaar.

De afgevaardigde van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en Keurings-
dierenartsen, Dr. S. T. Hofstra, die herkiesbaar is.
Financiële Commissie (art, 83 a Huishoudelijk Reglement):

De Algemene Vergadering benoemt een nieuw lid van de Financiële Commissie 1967
op voordracht van de afd, Groningen-Drenthe. Een lid van de Financiële Commissie
1966 van de afdeling Friesland treedt af.

Ongetwijfeld zullen alle leden van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
het programma voor de komende Veterinaire Week ontvangen hebben en daarbij
hebben geconstateerd dat gedurende de 3 dagen een zeer gevarieerd en buitengewoon
interessant programma van lezingen en demonstraties ons te wachten staat, terwijl
ook de ontspanning en de gezelligheid niet vergeten is.

Het is dus zaak nu direct de data 8, 9 en 10 juni te reserveren voor de Veterinaire
Week.

Ook het damesprogramma belooft bijzonder interessant te worden, zodat een grote
opkomst van de dames wordt verwacht.

Het reserveren van de drie dagen zal niet bij iedereen mogelijk zijn, maar stellig
zullen velen nu reeds afspraken maken met buurtcollegae om de werkzaamheden in
hun functie of praktijk voor deze drie dagen te verdelen.
Gezien het programma kan een zeer grote opkomst verwacht worden.

Er bestaan mogelijkheden voor plaatsing van Nederlandse dierenartsen in de republiek
van Zuid-Afrika in de navolgende funkties:

1. Als research-dierenarts aan het veeartsenijkundig Onderzoekings Insdtuut in On-
derstepoort.

Nadere inlichtingen: Dr. D. Zwart, Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten,
Utrecht.

De Tarievencommissie van het LandbouwschapjKon, Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen voor de
periode van 1 mei 1966 tot en met 30 april 1967:

(dit betreft de enkelvoudige tuberculinatie waaraan de rundveebeslagen periodiek
moeten worden onderworpen)

B. Voor de V-Z tuberculinatie in aansluiting op de onder A genoemde tuberculi-
natie:

per rundveebeslag waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 7,50 vermeerderd met
f 1.50 per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

Opmerking: Dit tarief geldt ook voor de aansluitende onderzoeken 1966/\'67
die eventueel na 30 april 1967 worden verricht.

C. Voor de tuberculinatie van een rundveebeslag buiten de onder A bedoelde:
(bijvoorbeeld bij een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het
verwijderen van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie
in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned.
Maatschappij voor Dier.geneeskunde een hoger tarief dan het onder a ge-
noemde te bepalen.

j 0,30 per aanwezig rund op het tijdstip van de jaarlijkse tuberculinatie of,
indien het beslag in het betrokken jaar niet wordt getuberculineerd, per aan-
wezig rund op het tijdstip van de registratie van het beslag. (Hieronder is niet
begrepen het schetsen van de runderen).

Ic. Voor wat wordt verstaan onder tuberculinatie en gewone administratie wordt
verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaamheden te verrichten bij de georga-
niseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang en de enting tegen mond- en
klauwzeer", onder I A en B.
2e. Bij geen der onder A, B en C vastgestelde tarieven komen de kosten van de
tubcrculine ten laste van de dierenarts.

Besluit no. 56 (1967)
De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee in 1967
gedurende de bij ministeriële beschikking vastgestelde entingsperiode bedragen:

ƒ 2,50 per rund, dat met de volledige voor een rund voorgeschreven hoeveelheid
entstof (stam O, A en C) is geënt.

Ie. Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden bij de georganiseerde enting
tegen mond- en klauwzeer wordt verwezen naar de bijlage getiteld; „Werk-
zaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder III a en b.
2e. Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof ƒ 65,60
per liter bedraagt.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de ge-
zondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan hetgeen is weer-
gegeven in de bijlage onder III b, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hier-
voor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, Abortus
Bang)

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) bedragen voor de periode van 1 mei 1966 tot en met 30 april 1967:

B. Voor het aanvullend bloedonderzoek op vrije bedrijven en voor alle tussentijdse
bloedonderzoeken bij een deel van de aanwezige runderen niet zijnde een koppel-
onderzoek en voorgeschreven door de gezondheidsdienst:

voor elk bij een visite geënt rund ƒ 6,50; voor de overige daarbij geënte runderen
ƒ 3,— per rund. Indien meer dan één rund wordt geënt geldt het tarief van
ƒ 3,— per rund, indien alle gelijktijdig te enten runderen door de veehouder
bij elkaar zijn gebracht.
De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is van oordeel, dat centrale afrekening door de gezondheidsdiensten met
de betrokken dierenartsen van de entingen tegen abortus Bang zoveel mogelijk moet
worden doorgevoerd teneinde een nauwkeurige cn doeltreffende registratie van deze
entingen te waarborgen.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden ten behoeve van de georganiseerde
bestrijding van abortus Bang wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang
en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder II \\ en B.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan is omschreven
in de genoemde bijlage onder II A. en B, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt

hiervoor per provincie in overleg tussen dc gezondheidsdienst en de afdeling van de
Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

Tarieven voor het administratief bijhouden van de mutaties en voor de afgifte van
verklaringen

De tarieven voor de beloning van dc dierenartsen voor dc vv-erkzaamhedcn die verband
houden met het afgeven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrij-
ding van tuberculose, abortus Bang en mond- cn klauwzeer bedragen in de periode
van 1 mei 1966 tot en met 30 april 1967:

ƒ 0,30 per aanwezig rund bij dc jaarlijkse tuberculinatie resp. registratie van het
rundveebeslag.

f 1,— per afgegeven verklaring, inclusief het aanbrengen van abortusstempels
voor zover de verklaringen tijdens door de dierenarts vastgestelde uren worden
afgehaald.

Voor wat wordt verstaan onder de werkzaamheden voor het bijhouden van mutaties en
het afgeven van verklaringen wordt verwezen naar de bijlage getiteld: „Werkzaam-
heden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose, abortus Bang
en de enting tegen mond- en klauwzeer", onder IV A en B.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het volgende besluit genomen:

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor dc werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde varkensziektenbestrijding bedragen voor de periode van 1 mei
1966 tot en met 30 april 1967:

f 6,50 per bezoek plus ƒ 1,— per geënt dier plus de prijs van de entstof (d.i.
de kostprijs verhoogd met een klein bedrag voor omzetbelasting, verlies en breuk).

f 6,50 per bezoek plus ƒ 1,— per geënt dier, mits dc entstof en het serum gratis
door dc overheid ter beschikking worden gesteld.

C. Voor de controle-bezoeken (van de practicus die ingeschakeld is voor de georgani-
seerde varkensziektenbestrijding):

in verband met het feit, dat tot nu toe slcchts in enkele provincies genoemde on-
derzoeken plaatsvinden is nog geen tarief vastgesteld: geadviseerd wordt een
tarief van ƒ 12,50 per controle-bezoek inclusief het invullen en toezenden van
het op dat bezoek betrekking hebbende rapport.

Toelichting op besluiten nos. 55, 56, 57, .58 en 59 van de Tarievencommissie van
het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.

■Naar het oordeel van de Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maat-
schappij voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van dierziekten"
worden gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de terzake gegeven voorschriften, de
gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip dat hem schikt.

De Tarievencommissie herinnert eraan, dat indertijd is vastgesteld, dat over de
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg kan plaatsvinden tussen de
betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde
tarief, zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft ver-
kregen van het Landbouwschap en de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

De Tarievencommissie is van mening, dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het sub a. gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt dan
door de gezondheidsdienst.

Werkzaamheden te verrichten bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en de enting tegen mond- en klauwzeer.

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose
wordt verstaan onder:

b. het invullen en opzenden van de berichtkaart van tuberculinatie aan de
gezondheidsdienst;

d. het noteren van de min- en plustekens op de tubercuhnatiestaat, alsmede de
maat en de aard van de eventuele zwelling, de data van tuberculinatie en
controle, door wie deze zijn verricht, het aantal getuberculineerde runderen
en het plaatsen van de handtekening.

Als de tubcrculinatiestaat door een ander dan die dierenarts is klaargemaakt
valt onder de tuberculinatie ook het op deze staat aanbrengen van de mu-
taties, welke in het rundveebeslag hebben plaatsgehad tussen het tijdstip van
klaarmaken van de tubercuhnatiestaat en het tijdstip van tubercuhneren;

e. het opzenden van de tubercuhnatiestaat aan de gezondheidsdienst en het
afgeven van een duplicaat aan de veehouder.

het volgens de voorschriften van de gezondheidsdienst zodanig gereedmaken van
de tubcrculinatiestaat, dat de dierenarts na de tuberculinatie kan volstaan met de
invulling daarop van hetgeen hierboven onder punt d is vermeld.

Ten aanzien van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van abortus
Bang wordt verstaan onder:

runderen het betreft;
d. het opzenden van de bloedbuisjes met bijbehorende bloedlijst aan de gezond-
heidsdienst.

b. het opgeven aan de gezondheidsdienst van het aantal geënte runderen met
hun schets- en/of oornummers, de geboortedatum of maand van geboorte
en de datum van enting.

Onder de werkzaamheden, te verrichten bij de georganiseerde enting tegen mond-
en klauwzeer, worden de volgende handelingen verstaan:

b. het aan de gezondheidsdienst resp. aan een door de gezondheidsdienst aangewezen

3e. het aantal niet geënte runderen met vermelding van de schets- en/of oor-
nummers van deze runderen, ingeval niet alle tot een beslag behorende
runderen (boven 4 maanden) zijn geënt;

4e. de schets- en/of oornummers van de runderen, welke buiten de entperiode
(1 febr.-15 april) zijn geënt.

Ten aanzien van de werkzaamheden voor het bijhouden van de mutaties en het af-
.geven van verklaringen ten behoeve van de georganiseerde bestrijding van tuberculose,
abortus Bang en mond- en klauwzeer wordt verstaan onder:

b. het op de desbetreffende staat vermelden of op andere wijze in de admini-
stratie vasdeggen van het schetsnummer en/of oornummer, de soort van de
verklaring ten aanzien van tuberculose en/of abortus Bang, alsmede de datimi
van tuberculinatie, eventueel de datum van bloedafname en de datum van
enting tegen mond- en klauwzeer van het betrokken toegevoegde rund;

c. het éénmaal per week aan de gezondheidsdienst opzenden van de ingeleverde
verklaringen na invulling van de data van inlevering en het plaatsen van de
handtekening;

d. het noteren of zodanig in de administratie opbergen van berichten van de
gezondheidsdienst betrekking hebbende op de status van een rund of een
beslag, dat daaruit steeds valt te concluderen of cen gevraagde verklaring
verantwoord kan worden afgegeven.

a. het in ontvangst nemen van een door dc veehouder .getekend aanvraag-
formulier;

b. het in de administratie nagaan of de gevraagde verklaring kan worden
afgegeven;

c. het invullen van alle voor afvoer vereiste gegevens op de verklaring en de
bijpassende schets;

d. het noteren van de afvoer van het betreffende rund op de tuberculinatiestaat
van het beslag.

De Tarievencommissie van het Landbouwschap/Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft, in verband met de gewijzigde omstandigheden ten aanzien van de
periode waarin het rundvee in dit jaar tegen mond- en klauwzeer wordt geënt in
aanvulling op besluit no. 51 het navol.gende besluit genomen:

Het tarief van ƒ 2,30 per rund, genoemd in besluit no. 51, wordt verhoogd met
ƒ 6,— per rundveebeslag in.geval de dierenarts de tot dat rundveebeslag behorende
runderen, geboren op of na 1 januari 1964 geënt heeft in de maand februari 1966 en
hij te dien einde aan het betrokken bedrijf een extra bezoek heeft gebracht.

Op donderdag 24 mei a.s., om 16.15 uur hoopt collega J. H. G. Roerink te Baarn
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op een proefschrift, gcütcld:
„Development of a non-agglutinogenic killed Brucella abortus adjuvant vaccine and
its applicability in the control of bovine brucellosis".

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 13 april 1966 te Assen.
Te ± 14.30 uur opent de vice-voorzitter (de voorzitter is verhinderd deze vergadering
bij te wonen) de vergadering. Hij heet de aanwezi.ge leden (20) welkom en richt zich
daarna tot de spreker van hedenmiddag. Prof. Van Genderen, de voorzitter
van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde, collega Commandeur
en de vertegenwoordiger van de afdeling Friesland, collega J. R e i n d e r s.
Vervolgens verzoekt hij de aanwezigen door staande een ogenblik stilte in acht te
nemen het overlijden van collega W ij m a te gedenken.

De penningmeester merkt op, dat in tegenstelling tot hetgeen dienaangaande is
vermeld in de notulen de leden van 65 jaar en ouder j 10,— contributie betalen en
niet tevens ƒ 5,—, bestemd voor het jubileumfonds.

Bij de ingekomen stukken bevindt zich o.a. het antwoord van het R.I.G.O. op een
vraag betreffende het antimastitis-preparaat (injector) Supcrcryozol. Dit bevat als
werkzame stof jododiaminodifenylsulfon. Deze stof is geen typisch chcmotherapeu-
ticum en valt derhalve niet onder de Antibioticawet. Het bezit antibacteriële eigen-
schappen.

Met algemene stemmen wordt collega K. J. Koopmans tot lid van de afdeling
aangenomen.

Als vertegenwoordiger van de afdeling in het Algemeen Bestuur wordt gekozen de
vice-voorzitter collega H. H e i n r i c h, dit wegens tussentijds aftreden van collega
H. J. Vierdag.

Hierna houdt Prof. Van Genderen een voordracht over „Nevenwerkingen van
bestrijdingsmiddelen", welke met grote aandacht wordt gevolgd.
Deze middelen kan men indelen in een aantal groepen.
I. Herbiciden (D.N.C. Na-arseniet).

II. Fungiciden (T.M.T.D., Hg-houdendc preparaten: vooral deze laatste geven
aanleiding tot milieu-verontreiniging!).
III. Insecticiden (Parathion, Isolan, D.D.T.).

Op de ei,genschappen, werking, giftigheid van stoffen behorende tot deze 3 groepen
gaat spreker, waar hem dat gewenst voorkomt, uitvoerig in. Ook aan de onaangename
.gevolgen van het gebruik van verschillende van deze stoffen, i.c. milieuverontreiniging,
schenkt hij veel aandacht.

Een hartelijk applaus is dan ook zijn deel, wanneer het einde van dit interessante
betoog is gekomen.

Na een korte pauze heeft een geanimeerde discussie plaats, die geruime tijd in beslag
neemt. Enkele frappante praktijkgevallen worden nog genoemd.
Nadat bij de rondvraag de aflevering van antibiotica ter sprake is gebracht en door
de penningmeester de tarieven van de georganiseerde ziektebestrijding zijn genoemd,
sluit de vice-voorzitter te ±18.30 uur deze vergadering.

In het jaar 1965 is de afdeling gegroeid met 13 leden, 15 nieuwe leden werden
geballoteerd en als lid geïnstalleerd en 2 leden hielden op lid te zijn, resp. door over-
lijden en door vertrek naar elders. Aan het eind van het jaar had de afdeling 133
leden en 1 erelid.

Vermeldenswaard is, dat er zieh nog 2 collegae hebben opgegeven om lid te worden,
welke op de eerste vergadering in 1966 zullen worden geballoteerd.
In de loop van het jaar werden als bestuursleden herkozen de collegae H. Roze-
mond en T. M. Niemantsverdriet. Nieuw benoemd als opvolger van
collega G. H. A. O v e r g o o r, werd benoemd colle,ga G. B. de Lint.
Aan het eind van het jaar was het bestuur van de afdeling als volgt: Dr. J. Bouw,
voorzitter: H. Rozemond, ondervoorzitter; E. L. L a n s i n k, secretaris; G. B.
de Lint, tweede secretaris; T, M. Niemantsverdriet, penningmeester.
Er zijn in 1965 vijf ledenvergaderingen gehouden, n.1. op 3 februari met een lezing
van collega Dr. W. B. v. d. B u r g over de verantwoordelijkheid van dierenartsen
ten aanzien van de zg. Antibioticawet; 29 april met een voordracht van Dr. A. K.
Constandse over sociale aspecten van de samenwerking in het agrarisch be-
drijf; 22 juni gemeenschappelijke vergadering met de afdeling Overijssel met een
lezing door een bioloog en een chemicus van de N.V, Thomassen en Drijver over
blikemballage problemen; 1 september met als spreker collega S. van Harten
over het werk van de paritaire tarievencommissie; 11 december met een voordracht
van collega B. de Vlas over prakticus en vleeskeuring.

Twee bijeenkomsten werden op 29 september en 9 oktober georganiseerd, welke ook
toegankelijk waren voor niet-leden, waarop door de Stichting Gezondheidsdienst voor
Pluimvee, het pullorumonderzoek is gedemonstreerd.

Bestuursvergaderingen werden gehouden op 11 januari, 10 maart, 13 april, 11 mei,
21 september en 24 november.

De Vestigings commissie kwam 5 keer bijeen, n.1. op 15 februari, 1 april, 27 april,
2 november en 18 november.

Bij de begrafenis van collega P. G. Vaags was de afdeling door het bestuur ver-
tegenwoordigd.

Te vermelden is een bespreking, die het bestuur had met de vertegenwoordigers van
de A.B.T.B. en GEBEGO betreffende de regeling van medicinale mengvoeders.
Met het dagelijks bestuur van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland had
het bestuur twee keer een bespreking.

Ook bij vergaderingen van naburige afdelingen was het bestuur enige malen ver-
tegenwoordigd.

In het najaar werden weer postuniversitaire cursussen georganiseerd door de collegae
Dr. W. B. V. d. Bur g, L. H. W o u d a cn P. den H a r t o g, welke avonden
wederom in het gastvrije gebouw van de Gezondheidsdienst mochten worden ge-
houden.

Tot slot zij het mij vergund mede te delen, dat de samenwerking in het bestuur bui-
tengewoon goed was en door ondergetekende de initiatieven van de medebestuurs-
leden zeer gewaardeerd worden,

Kort verslag van de afdelingsvergadering, gehouden op 18 maart 1966 te Arnhem.
•Aanwezig: 30 leden en 2 gasten, waaronder collega Werkman, die als spreker
was uitgenodigd.

De voorzitter, collega Bouw, opent om 20.30 uur de vergadering met een uitgebreid
openingswoord; dit i.v.m. het feit, dat het de eerste afdehngsvergadering in het
nieuwe jaar is.

Na behandeling der ingekomen stukken en bcstuursmededehngen, brengt de secretaris,
college L a n s i n k, zijn jaarverslag.

Het jaarverslag van de penningmeester, collega Niemantsverdriet, wordt
i.v.m. ziekte van deze, voorgelezen door collega Rozemond. Vermeldenswaard
is, dat het voorstel van de penningmeester om een contributie-verhoging van ƒ 5,—
door te voeren (dus een jaarcontributie van ƒ 20,—) met volledige goedkeuring
van de vergadering wordt geaccepteerd. Uit het verslag van de kascommissic blijkt,
dat het financieel beheer van de penningmeester zeer goed geweest is.
Na ballotage worden zonder tegenstemmen, als lid van de afdeling aangenomen, de
collegae W. Altenburg en G. Porte.

Twee sprekers zijn in de vergadering aanwezig, die een uiteenzetting zullen geven over
diverse aspecten van de mond- en klauwzeeraffaire.
Collega Werkman krijgt als eerste het woord.

Op overzichtelijke wijze geeft hij een indruk van de veterinaire aspecten van de
mond- en klauwzeerbestrijding bij varkens. Hoewel hij zich realiseert, dat er, vooral
aanvankelijk, hiaten waren in de organisatie en dat het nu toegepaste systeem niet
waterdicht is, meent hij, dat met de thans beschikbare middelen toch goede resultaten
bereikt zijn. In de toekomst zal misschien geconcentreerde entstof voor varkens
gebruikt worden, doch dan zou de produktie veel groter moeten worden. En de
grote moeilijkheid is, dat men nooit weet welk type men te verwachten heeft. De
gegevens, die tijdens de laatste epizoötie verkregen zijn, moeten nog worden bekeken
en verwerkt. Spreker zegt dan ook, dat zijn verhaal hier en daar nog hiaten bevat.
Collega S c h O 1 t e n vertelt daarna op welke wijze het huidige mond- en klauvraeer-
tarief tot stand is gekomen.

De discussie die volgt is zeer geanimeerd. De behandeling van dit actuele onderwerp
bleek dan ook zeer nuttig te zijn geweest.

Het punt „rondvraag" wordt i.v.m. het late uur snel afgewerkt. De voorzitter ziet
tenslotte toch nog kans om de vergadering om ±12 uur te beëindigen. In zijn
slotwoord verzoekt de voorzitter de leden om goed nota te nemen van het „Mantel-
contract", daar dit op de volgende vergadering besproken zal worden.

Op donderdag 31 maart promoveerde collega E. J.
V, d. Kuip tot doctor in de diergeneeskunde op het
proefschrift, getiteld „An investigation into the
occurrence of trypanosomiasis cruzi in Aruba". De pro-
motor was Prof. Dr. P. H. van T h i e 1, de co-
referent was Prof. A. van der Schaaf. Prof. Dr.
P. H. van T h i e 1 is Hoogleraar in de Protozoaire-
en parasitaire Ziekten aan de Medische Faculteit van
de Universiteit te Leiden.

Collega Van der Kuip werd op 30 augustus 1930
geboren tc Balikpapan, Indonesia. Hij woonde van
1937 tot 1946 op Curasao, waar hij de Lagere School
en de MULO doorliep. Van 1946 tot 1949 bezocht hij
het Christelijk Lyceum te Zeist, waar hij het diploma H.B.S.-B behaalde. De studie
in de diergeneeskunde werd besloten in 1956. Na zijn afstuderen werd hij benoemd tot
Hoofd van de Veterinaire Dienst van het eilandgebied Aruba.

Deze dienst omvat velerlei taken. Behalve toezicht op de handel in menselijke voe-
dingsmiddelen van dierlijke oosprong en zorg voor het abattoir vallen ook onder de
dienst de landbouw, de visserij, de markten en de door het eilandgebied geëxploiteerde
koel- en vrieshuizen.

Naast deze officiële zaken treedt de dienst ook op als gastheer van biologische onder-
zoekers die het eiland bezoeken,

Een hunner, Ir. R. H. C o b b e n, maakte collega VanderKuipin 1957 attent
op het voorkomen van triatoma op Aruba. Prof. Dr. P. W y g o d z i n s k y deter-
mineerde de triatoma als T. maculata en colle.ga Van der Kuip vond dat deze
triatoma in een niet onbelangrijk percentage besmet waren met trypanosoma. Door
Prof. Van Thiel werden deze trypanosoma gedetermineerd als T. cruzi.
Collega Van der Kuip heeft daarop onder leiding van Prof. Van Thiel
een onderzoek ingesteld naar het belang voor de volksgezondheid van het voorkomen
van deze parasiet op het eiland en naar de verhouding parasiet - vector - gastheer
onder Arubaanse omstandigheden. Dit onderzoek is vastgelegd in een proefschrift.
Collega Van der Kuip gaat zich in de toekomst belasten met het projectleider-
schap van twee Nederlandse technische hulpprojecten in Quito, Equador.
Deze projecten omvatten:

le. de modernisering van het slachthuis te Quito en de instructie van veterinaire

studenten in moderne keuringstechnieken en modern slachthuisbeheer;
2e. een melkveeinstructiebedrijf, 18 km ten zuiden van Quito, waar aanstaande
voorheden van de grote melkveebedrijven, die Equador kent, opgeleid zullen
worden in de moderne bedrijfsvoering van een melkveebedrijf.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

H. H. Lensing, Vosseveldlaan 6, Soest.
J. H, van Setten, Salomédreef 37, Utrecht.

Akker, D. van den, Zwolle, naar Marijkestraat 7 aldaar tel. (05200) 18 46 O (privé),
12 46 9 (bur.), gr. 859801, I.V.D. en I.V.G. (161)

Anema-Willcms, mevr. H. J. B., van Utrecht naar Zevenaar, Oosteinde 104. (162)
Bijlenga, Dr. G., Genève, tel. 346061 - 27 30 (bur.), D. b/d Veterinary Public Health
Unit W.H.O., 20 Avenue Appia, 1211 Genève 27. (232)

Kreek, F. W. van der. Alkmaar, tel. (02200) 12 20 0 (privé), (070) 63 09 72 (bur.),
I.V.D. en I.V.G., i.a.d. (194)

Lieuw A Joe, R., Paramaribo (Suriname), naar Lawtonlaan 92, aldaar, P.O.B. 1205.

Misdorp, Dr. W., Amsterdam, tel. (020) 94 34 34, T. 76 (bur.), staflid Ned. Kanker-
instituut. (201)
Shngerland, J., Dordrecht, tel. gew. in 31 91 4. (214)
Smallcgange, D. W., Hilversum, tel. (privé) gew. in 14 13 1, gr. 151305. (215)
Spaargaren, S., Loosdrecht, tel. (029,58) 36 96 (privé), (020) 73 12 26 (bur.), D. bij
Philips Duphar N.V. te Amsterdam. (216)
Volbers, H. J. W., Putten, naar Abdinckhofstraat 1 aldaar. (224)

Stratum, J. J. W. van, m.i.v. 1 april 1966 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst
bij de Veeartsenijkundi.ge Dienst, ter standplaats Heer. (218)

Benoemd tot Officier in dc Orde van Oranje Nassau (met de zwaarden):
A. J. Braak te Utrecht.

De hieronder volgende zin, voorkomende op pag. 618 (20e regel van beneden, af-
levering 9, 1966) van dit tijdschrift:

„In een vijftal woningen, waar zwaar geïnfecteerde honden werden grootgebracht,
heeft schrijver nimmer spoelwormen aangetroffen, wel in de tuin"
dient ten rechte alsvolgt te luiden:

„In een vijftal woningen, waar zwaar geïnfecteerde honden werden grootgebracht,
heeft schrijver ninmier spoelwormeiercn aangetroffen, wel in de tuin".

Op de afdeling Vleestechnologie van het
CENTRAAL INSTITUUT VOOR VOEDINGSONDERZOEK
TNO TE ZEIST

met chemische, veterinaire of landbouwkundige opleiding
voor microbiologisch speurwerk op het gebied van verpakt
vlees en vleeswaren en de toepassing van antimicrobe
stoffen bij vleeswaren.

Schriftelijke sollicitaties aan de direkteur van het Instituut,
Utrechtseweg 48, Zeist.

Deze traditionele dag, die gekenmerkt is door zijn geheel eigen sfeer, zal oqk dit jaar
weer gehouden worden op de baan van het sportpark „Mereveld", dat ten gerieve
van de bezoekers, waaronder wij hopelijk ook u mogen rekenen, aanzienlijke ver-
anderingen heeft ondergaan.

Ter opluistering van dit festijn, dat door de Diergeneeskundige Studenten Kring
georganiseerd wordt in samenwerking met de Utrechtse Paardensport Vereniging en
de Stichting Nederlandse Draf- en Rensport, zullen ook de Vet. Studenten Rijvereni-
ging „De Solleysel" en het Kon. Utrechts Dilettanten Orkest aanwezig zijn.
De spanning zal ten top gedreven worden wanneer in één der courses twaalf getrainde
veterinaire studenten zullen strijden om het predikaat „Peerdepiet 1966".
\'s .i^vonds wordt het Galafeest van de D.S.K. gehouden in de commanderije „De
Kloosterhoeve" tc Harmclen. Ook hier bent u natuurlijk van harte welkom. Het
D.S.K.-bestuur hoopt u hier om 22.30 uur te mo.ecn ontvangen.

Al naar gelang de aard van het geval
geeft men het dier 1 Kapsule in het
nniddageten of 20 cc oraal met v/ater
verdund, eventueel door het eten, of

Bij grootvee de 2- of 3-voudige dosis.
In enkele minuten staat de bloeding.
De wonden genezen sneller.
Goede verdragelijkheid en atoxisch.
De moderne eerste hulp in de
Diergeneeskunde.

Deepfreezing oj bovine sperm in pellet form.
door J. M, M, GOOSSENS en W. J. G. KAMPS¹)

In 1949 ontdekten Polge, Smithen Parkes dat glycerine de schade-
lijke werking van bevriezen en ontdooien op sperma wist te verhinderen.
Dit was voor vele onderzoekers aanleiding om zich intensief met het
bevriezen van levende cellen (kryobiologie) bezig te houden. Vooral op
het gebied van rode bloedcellen, weefselcultures en ook rundersperma
zijn sindsdien grote vorderingen gemaakt. In het algemeen wordt aange-
nomen dat te snelle temperatuurwisseling voor levende cellen zeer scha-
delijk is. Het begrip „koudeshock" is bij ieder die zich met diepvriezen van
sperma bezig houdt bekend. Ook nu nog wordt rundersperma bij het diep-
vriesprocedé meestal afgekoeld met een snelheid van maximaal 1 graad
Celsius per minuut (Eibl, 1959). Is op deze wijze het kristallisatiepunt
bereikt, dan koelt men sneller af.

Aanvankelijk wist men deze afkoeling te bereiken door het te bevriezen
sperma in een alcohol-bad van gelijke temperatuur te plaatsen. Vooraf had
men het sperma verdund en voorbehandeld en bij een temperatuur van
5° C in glas geampulleerd in gebruiksdosis. Aan dit alcohol-bad voegt
men nu stukken koolzuurijs (—79° C) toe zodanig, dat de temperatuur
van de alcohol ongeveer 1° C per minuut daalt. De handigheid van de
persoon, die zich met die werkzaamheden belast, is van zodanig groot
belang, dat in de praktijk deze methode dan ook nog al eens tot teleur-
stellingen leidt. Daaorm zijn geheel of gedeeltelijke automatische z.g. pro-
grammeurs ontworpen (J o n d e t, 1964), waarbij koolzuurijs en ook vloei-
bare stikstof (—198,8° C) als koelmedium worden gebruikt. Hebben de
ampullen de gewenste temperatuur bereikt, dan worden zij bewaard in
z.g. Dewarvaten met alcohol en koolzuurijs of ook wel in speciaal ont-
worpen vaten, die gevuld zijn met vloeibare stikstof of, hoewel minder ge-
bruikelijk, met vloeibare lucht.

Bij het bewaren is vloeibare stikstof te verkiezen boven alcohol met kool-
zuurijs. Wanneer men diepvriessperma bij —25° C in een gewone diep-
vrieskast bewaart is het na een week dood, hoewel het hard bevroren blijft
(G r O O t e n h u i s, 1953). Zelfs bij temperaturen van —100 tot —130° C
moet men aannemen dat er in ijskristallen nog thermodynamische veran-
deringen plaats vinden (G re aves e.rrf\'., 1963).

Mixner en Wiggin (1964) vergeleken de bevruchtingsresultaten van
diepvriessperma, dat zij bij een temperatuur van —79° G gedurende één,
twee, vier en acht jaren bewaarden. Naarmate het sperma langer bewaard
was, zagen zij de bevruchtingsresultaten afnemen.

S tewar t (1964) zag het bevruchtingspercentage van sperma dat gedu-
rende 9 jaren bij een temperatuur van — 79° C werd bewaard met ge-
middeld 0,8% per jaar dalen. Jonde t (1964) en Meryman (1963)
nemen op theoretische gronden aan dat sperma, bewaard bij —196° C,
zeer lang, zo niet onbeperkt houdbaar is.

1 J. M. M. Goossens en W. J. G. Kamps; resp. dierenarts-directeur en medisch
analyst bij de Coöperatieve Vereni.ging voor K.I. „Land van Cuyk" G.A.; Beers.

Toch heeft het insemineren met diepvriessperma, ook al wordt het bij
lagere temperaturen dan —79° C bewaard, in Nededand weinig ingang
gevonden. Hiervoor zijn een aantal redenen te noemen.

1. De K.I.-stations hier te lande zijn veel kleiner dan in het buitenland.
Het gevolg hiervan is dat alle inseminatoren dagelijks naar het station
komen en derhalve ook dagelijks over vers sperma kunnen beschikken.
In het buitenland, waar men met zeer grote afstanden te doen heeft,
is dit onmogelijk. K.I.-stations met een straal van 100 a 200 km en
een half miljoen inseminaties per jaar zijn geen uitzondering meer.
Het is ondoenlijk de subcentra en de soms geïsoleerd wonende insemi-
natoren meerdere malen per week met vers sperma te bevoorraden.

2. Zowel het vervoer van diepvriessperma bij zeer lage temperaturen als
het ontdooien en openen der ampullen op de plaats waar men die wil
gebruiken brengt bezwaren met zich mee („to much handling in the
field").

3. Bevruchtingsresultaten van sperma dat langzaam is ingevroren, zijn
slechter dan van vers sperma.

4. Het diepvriezen van sperma in glazen ampullen is een kostbare en
tijdrovende bezigheid.

Wanneer men levende cellen gaat bevriezen zal de kristallisatie zelden be-
ginnen bij het vriespunt van de oplossing waarin de cellen zich bevinden
(Meryman, 1963). Ijskristallen kunnen zich nl. slechts afzetten om
een z.g. nucleus. Deze nucleus is een minimaal stofdeeltje dat meestal op
een ijskristalletje lijkt. De temperatuur waarbij kristallisatie plaats vindt
is evenredig aan de grootte van de nucleus. Is de temperatuur nog slechts
weinig onder het vriespunt van de oplossing dan zijn relatief grote deeltjes
nodig, wil kristallisatie optreden. Indien echter de temperatuur zeer laag
is, kunnen ook de kleinste deeltjes reeds als kristallisatiekern fungeren.
Wanneer nu een cel of weefselsuspensie wordt afgekoeld beneden haar
specifiek vriespunt, zal meestal eerst een stadium van z.g. onderkoeling op-
treden, omdat nog geen nuclei voorhanden zijn die groot genoeg zijn orn
als kristallisatiekern te kunnen fungeren. Naar gelang echter de tempe-
ratuur daalt nadert het tijdstip waarop voldoende nuclei van een be-
paalde grootte aanwezig zijn waaromheen kristallisatie kan geschieden. Is
dit tijdstip bereikt, dan gaat het stadium van onderkoeling over in het
kristallisatiestadium. Indien een vloeistof kristalliseert komt z.g. kristalli-
satiewarmte vrij, ook wel latente warmte of fusie genoemd.
In een celsuspensie nu zijn de grootste nuclei steeds extrac.cllulair gelegen
en het begin van kristallisatie vindt dan ook extracellulair plaats. De
warmte die hierdoor vrij komt brengt de oplossing wederom in het stadium
van onderkoeling. Er vindt geen verdere kristallisatie plaats, omdat in dit
stadium geen nuclei voorhanden zijn, die de passende kritische grootte
bezitten. Dit verschijnsel wordt „rebound phenomeen" genoemd. Indien nu
langzaam weer koude wordt toegevoegd zal opnieuw kristallisatie plaats
vinden, ook nu weer extracellulair om dezelfde nuclei. Het gevolg is, dat
de extracellulaire elektrolytconcentratie stijgt en het osmotisch evenwicht
tussen intra- en extracellulair vocht wordt verstoord. Water passeert de

celmembraan om dit cvenwicht te herstellen. Dit proces herhaalt zich tot
nagenoeg al het water extracellulair in de vorm van relatief grote kristallen
bevroren is. Eerst dan gaat de temperatuur weer regelmatig dalen, afhan-
kelijk van de toegevoegde hoeveelheid koude. Zo bevriest 90 tot 95% van
het water in dierlijke cellen extracellulair, terwijl de rest als water aan
intracellulaire componenten gebonden blijft. Indien de bevriezing zeer snel
geschiedt kan de latente warmte de temperatuur niet of nagenoeg niet doen
stijgen. Er zijn dan snel vele nuclei, zowel extra- als intracellulair, die de
kritische grootte hebben, en ook intracellulair treedt kristallisatie op. Het
osmotisch evenwicht wordt bij zeer snelle bevriezing dan ook praktisch
niet verstoord.

Men zou nu verwachten dat bevriezing van dierlijke cellen de vernietiging
van deze cellen door mechanische beschadiging tot gevolg zou hebben.
Toch heeft men intacte dierlijke extremiteiten experimenteel weten te be-
vriezen en ontdooien zonder merkbare schade. Voorwaarde is echter dat de
bevriezing van zeer korte duur is. Rinfret (1963) kon 90% van het
bevriesbare water in bloed laten kristalliseren, gedurende 30 minuten,
zonder schade van betekenis aan de rode bloedcellen. Het ligt dan ook
voor de hand dat beschadiging der cellen door bevriezing niet zonder meer
mechanisch geschiedt, maar veeleer biochemisch van aard is en min of
meer aan tijd en temperatuur gebonden.

De snelheid waarmede biologisch materiaal bevroren wordt kan dus zeer
veel invloed hebben op de virulentie ervan na ontdooien. Hierbij zij op-
gemerkt, dat diverse cellen geheel verschillend reageren, afhankelijk o.a.
van hun intracellulaire structuur. Bevriest men op de traditionele wijze met
een afkoeling van ongeveer 1 graad Celsius per minuut dan spreekt men
van langzaam bevriezen. Brengt men het te bevriezen materiaal direct in
aanraking met koolzuurijs (—79° C) dan wordt in de literatuur van „semi
rapid freezing" gesproken (Greaves e.m., 1963). Bij „ultra rapid free-

zing" wordt het materiaal nog sneller afgekoeld, zo b.v. door het materiaal
direct in contact te brengen met vloeibare stikstof (—198,8° C). Men kan
zuiver bloed in sprayvorm rechtstreeks in vloeibare stikstof spuiten. Bij het
ontdooien wordt het als het ware tot zand bevroren bloed direct in een
fysiologische zoutoplossing van 45° C gebracht. De ontstane lysis door
dit vries- en dooiprocedé kan zelfs tot 3% worden teruggebracht als men
suikers zowel aan het bloed als aan de ontdooivloeistof toevoegt.
(Gr e aves e.m., 1963). Toch kan men ook bijna alle dierlijke cellen of
weefsels, door toevoeging van glycerine, variërend van 5 tot 20%, zonder
ernstige schade langzaam bevriezen en gedurende geruime tijd bij vol-
doende lage temperatuur bewaren en daarna weer ontdooien.
Voor rode bloedcellen is aangetoond (Meryman, 1963) dat een ge-
deelte van het water intracellulair aan glycerine gebonden wordt en niet
bevriest. De lagere elektrolytconcentratie, die hiervan het gevolg is, resul-
teert in mindere beschadiging van de cel. Toch heeft de toevoeging van
glycerine aan rundersperma op deze wijze een nadelige invloed op de be-
vruchtingsresultaten. Er is nl. een zekere tijd nodig om de glycerine de
celwand te laten passeren. De tijd, welke nodig is voor deze osmose, wordt
equilibratietijd genoemd.

De Groot en Jansen (1963) vonden een significant verschil in be-
vruchtingsresultaten tussen sperma met een equilibratietijd van 4 en 17
uur ten gunste van sperma met een equilibratietijd van 17 uur. Dit heeft
tot gevolg, dat men in de praktijk meestal sperma invriest dat 18-24 uur
oud is (z.g. 2e dags sperma).

Behalve glycerine heeft men tal van andere stoffen beproefd op hun be-
schermende werking bij het bevriezen en ontdooien van levende cellen. In
het algemeen zal de stof de cel moeten kunnen binnendringen en daar
voldoende water aan zich moeten kunnen binden. De stof moet bovendien
in de werkzame concentratie niet toxisch zijn. Glycerine bindt water in
moleculaire verhoudingen van 3 : 1. In de gebruikte concentraties is het
weinig toxisch. Het doordringingsvermogen in de cel is voor glycerine
echter zeer variabel. Zo zijn ratteërytrocyten ongeveer 250 maal beter
doordringbaar voor glycerine dan schapeërytrocyten.

Ook voor rundersperma is equilibratietijd nodig, zoals reeds eerder werd
opgemerkt.

Stoffen met een werking als glycerine worden microadditieven (Rin fret,
1963) genoemd. Zij hebben een relatief laag moleculair gewicht zoals gly-
colen, suikers en dimethylsulfoxide. Vooral deze laatste stof, D.M.S.O. ge-
noemd, staat tegenwoordig zeer in de belangstelling (Jacob e.m., 1965;
Ned. Tschr. Geneesk., 109; K e r r, 1964).

Het is een stof die de meeste lichaamsmembranen zeer snel kan passeren
zonder schade aan te richten. Hoewel het werkingsmechanisme nog vrij
onbekend is weet men, dat D.M.S.O. vele dierlijke membranen ook voor
andere stoffen permeabel maakt. Zo vormt het, gemengd met hydrocor-
tisone en aangebracht op de huid, bij mensen een reservoir van deze laatste
stof in de huid, welke reeds na enkele minuten niet meer afwasbaar is. Ook
tuberkel bacteriën kan men binnen 2 minuten zonder te verhitten kleuren
met carbolfuchsine indien het vermengd is met D.M.S.O. Als additief bij

het diepvriezen van levende cellen heeft het glycerine voor een groot deel
vervangen, vooral, omdat voor deze stof praktisch geen equilibratietijd
nodig is. Meestal gebruikt men het in dezelfde concentrates als glycerine.
Om een indruk te krijgen over eventuele toxische werking van D.M.S.O.
op rundersperma werd een ejaculaat tot de normale gebruiksconcentratie
verdund met eidooier-ondermelk-verdunner (5% eidooier). Daarna werd
het ejaculaat in 3 gelijke delen verdeeld. Aan één deel werd 5% en aan
een ander deel 10% D.M.S.O. toegevoegd. Het derde deel diende ter con-
trole. Beoordeling van beweeglijkheid en sterftepercentage had plaats na
2 uur, 22 uur, 4 dagen en 8 dagen. Een schadelijke werking van D.M.S.O.
kon in deze concentraties niet worden waargenomen.
Lovelock en Bishop (1959) toonden echter aan dat glycerine supe-
rieur is aan D.M.S.O. wanneer men het gebruikt als additief bij het lang-
zaam bevriezen van rundersperma. Ook bij het snel bevriezen van runder-
sperma constateerden wij, dat zelfs bij een temperatuur van —125° C
D.M.S.O. de beschermende werking van lactose-eidooier-verdunner niet
verhoogde. Dit in tegenstelling tot glycerine in dezelfde concentraties. Dit
gold zowel voor korte als voor langere equilibratietijden.
Een geheel andere werking dan deze z.g. microadditieven hebben stoffen,
die meer complex van structuur zijn en daarom wel macroadditieven wor-
den genoemd. Hiertoe behoren o.a. albumin, dextran, polyvinylpyrrolidone
met moleculaire gewichten in de orde van 20.000. Zij kunnen de celwand
niet passeren, maar verhinderen, dat een deel der watermoleculen zich in
de vorm van ijskristallen formeert.

Rinf ret (1963) toonde met röntgenfoto\'s aan dat in een oplossing van
30% polyvinylpyrrolidone bij —196° C slechts een deel van het water is
gekristalliseerd. De rest der moleculen is niet zoals in kristallen op een
bepaalde wijze gerangschikt, maar bevindt zich in z.g. gevitrificeerde toe-
stand. Proefondervindelijk stelden wij vast, dat bovine albumine en dextran
in concentraties van 10% geen effect hebben bij het snel bevriezen van
rundersperma bij —125° C.

Zoals vermeld kan men rode bloedcellen zonder enig additief met succes
bevriezen indien het proces zeer snel geschiedt (Rinf ret, 1953).
.A.ls men één deel runderspei-ma verdunt met 2 delen ondermelk-eidooier-
verdunner (5% eidooier) en hiervan, nadat het tot 5° G is afgekoeld
C/i graad Celsius per minuut), druppels op koolzuurijs pipetteert dan
hebben deze druppels na 2,5 minuut een temperatuur van —75° C bereikt.
Het rebound phenomeen wordt hierbij niet waargenomen (N a g a s e e.m.,
1964). Wanneer men nu het sperma uit zo\'n druppel, na ontdooien in
dezelfde verdunner, onder de microscoop bekijkt kan men slechts met
moeite een spermacel vinden die nog enige beweging vertoont.
De Japanse onderzoekers Nagase en Niwa (1963, 1964) slaagden er
voor het eerst in met sperma, dat op koolzuurijs tot z.g. pellets was be-
vroren, in de praktijk resultaten te boeken.

Nagase, Graham en Niwa (1964) onderzochten welke concentratie
glycerine in de tabletten optimale bevruchtingsresultaten gaf. Was de con-
centratie glycerine lager dan 1% dan werden slechtere bevruchtingsresul-
taten bereikt dan in concentraties van 2—7%. Toch konden zij met diep-

vriessperma in tabletvorm, waaraan geen glycerine was toegevoegd, een
resultaat van 56% non-returns 60-90 behalen van 91 inseminaties. Hierbij
zij opgemerkt, dat zij als verdunningsmiddel eidooier gebruikten, waaraan
lactose en voor een deel raffinose was toegevoegd. Wellicht is het vries-
proces niet snel genoeg om toevoeging van een additief overbodig te maken.
Daarom herhaalden wij onze proef met sperma 1 : 2 verdund met onder-
melk-eidooier (5% eidooier), ditmaal gepipetteerd op gesiliconeerd alu-
miniumfolie dat zich boven vloeibare stikstof met een temperatuur van
—125° C bevond. De aldus gevormde pellets geven na ontdooien een aan-
tal spermiën te zien die zich normaal rechtlijnig door het gezichtsveld van
de microscoop bewegen. Om nu een voorlopige indruk te krijgen, hoe de
bevruchtingsresultaten met diepvriessperma in tabletvorm zouden zijn,
werden door twee inseminatoren samen 99 eerste inseminaties verricht.
Hiervoor werden uit 10 inseminatoren er twee gekozen waarvan nummer
1 (43 eerste inseminaties) steeds bij de beste en nummer 2 (56 eerste
inseminaties) steeds bij de slechtste groep behoort. Sperma werd genomen
van 2 jonge stieren (47 inseminaties) met normaal sperma en van een oude
stier, die regelmatig sperma van wat mindere kwaliteit geeft. Na bestu-
dering van de betreffende publikaties (Nagase e.m., 1964a, 1964b,
1964c, 1964d, 1964e) werd de volgende verdunner gebruikt: 20% eidooier,
5% glycerine en 75% van een 11% lactoseoplossing.

Het sperma werd op normale wijze genomen en, na microscopische be-
oordeling en telling der spermiën met een nefalometer, verdund 1 : 2 bij
35° C. Daarna werd het afgekoeld tot -|-5° C (^ graad Celsius per mi-
nuut) en gedurende 4 uur op die temperatuur bewaard. Het verdunde
sperma werd nu op koolzuurijs, waarin met een eenvoudig verwarmd appa-
raat eerst uithollingen werden aangebracht, gepipetteerd in druppels van
ongeveer 0,2 cm^. Na 10 minuten werden de tot tabletten bevroren druppels
van het koolzuurijs verwijderd en in een plastic pot boven vloeibare stikstof
geplaatst. Deze vloeibare stikstof bevindt zich in een z.g. L.R. 36. Dit is
een geïsoleerd vat, dat speciaal voor het bewaren van vloeibare stikstof is
ontworpen en waarin de ruimte boven de stikstof steeds een temperatuur
heeft van tenminste —150° C.

Omdat na het ontdooien het sperma onder de microscoop een zeer goede
beweeglijkheid vertoonde werd besloten de tabletten \'s morgens op het
K.I.-station te ontdooien met 1 cm3 eidooier-ondermelk-verdunner om
het daarna op dezelfde manier als vers sperma aan de inseminatoren mee
te geven.

Alvorens wij hiertoe besloten hebben wij eerst getracht een indruk te krij-
gen van de schadelijke werking ontstaan door het diepvriesproces. Hiertoe
werden 2 ejuculaten van verschillende stieren in twee gelijke delen ver-
deeld. De ene helft werd op de gewone wijze met ondermelk-eidooier ver-
dunner (eidooier 5%) op -f 5° C bewaard, terwijl de andere helft telkens
eerst tot tabletten werd bevroren en daarna gedurende 1 uur boven de
vloeibare sdkstof werd geplaatst. Direct hierop aansluitend werd het diep-
vriessperma met ondermelk-eidooier (eidooier 5%) verdund, zodanig, dat
de concentratie van de beide helften gelijk was. Gedurende 6 dagen werd
het sperma nu tweemaal daags microscopisch beoordeeld. Hoewel het diep-
vriessperma direct ongeveer 20% meer dode cellen bevatte en ook een
iets minder goede beweeglijkheid vertoonde, gingen beide helften op de-

zelfde wijze in kwaliteit achteruit, zodat na 6 dagen het verschil in dode
cellen en beweeglijkheid ten opzichte van elkaar weinig of niet veranderd
was.

Een aantal tabletten werd na ontdooien wederom bevroren en boven de
vloeibare stikstof geplaatst. Telkens als men bevriest gaat het percentage
overlevende spermiën met ongeveer 20% achteruit, zodat na 5 maal be-
vriezen en ontdooien van hetzelfde sperma nog slechts enkele cellen enige
beweging vertonen. Opvallend is hierbij, dat de beweeglijkheid van de over-
levende spei-miën naar verhouding telkens opvallend goed blijft.

Voorts werd getracht een indruk te krijgen of het sperma van bepaalde
stieren zich beter leent voor diepvriezen in pellets dan het sperma van
andere stieren. Dit verschijnsel is bij het langzaam diepvriezen van run-
dersperma nl. zeer bekend.

Van alle 38 stieren, op het station aanwezig, werd sperma op de normale
wijze verzameld en microscopisch beoordeeld. Bij één stier was het nood-
zakelijk het sperma d.m.v. massage te verkrijgen, daar hij sinds een maand
niet meer in de kunstschede dekte (Debruyne, 1961). De beweeglijk-
heid en het percentage overlevende cellen werd op de gebruikelijke wijze
met een cijfer gewaardeerd. Nadat alle sprongen tot tabletten waren be-
vroren werden zij gedurende 14 dagen boven vloeibare stikstof bewaard.
Daarna werden de sprongen opnieuw beoordeeld zonder dat daarbij bekend
was hoe de beoordeling van het verse sperma was geweest. Hoewel in zijn
geheel op een wat lager niveau was de beoordeling praktisch identiek. Ook
hierbij valt de goede beweeglijkheid van diepvriessperma op.
De resultaten, door de twee inseminatoren behaald over 99 inseminaties,
waren respectievelijk 72,09% en 57,14% non-return 60-90 dagen.

Ook elders waren de voordrachten van Niwa, Graham en Nagas e,
gehouden op het 5e Congres voor Dierlijke Productie en K.I. in 1964,
aanleiding om de z.g. pellets in de praktijk te proberen.
Leipnitz (1965) liet 1215 eerste inseminaties verrichten van 23 wille-
keurige stieren door 6 inseminatoren. Het sperma werd in bevroren toe-
stand meegenomen en ter plaatse van de inseminatie ontdooid. Er werd een
resultaat van 68,8 N.R. behaald. Bij 1176 controle-inseminaties met vers
sperma was het resultaat 69,3%. W i b 1 i n g (1965) vermeldt, dat men in
Denemarken sinds oktober 1964 ook inseminaties met z.g. pellets verricht.
Het resultaat van 2689 inseminaties was 67,8% N.R. 30-60, terwijl sinds
juni 1965 777 inseminaties werden verricht met een resultaat van 71,8 N.R.
30-60. Alle inseminaties werden binnen 4 tot 6 uur na het ontdooien ge-
daan. Opmerkelijke is het, dat hij het sperma in 20-30 minuten tot -I- 5° C
afkoelt en slechts 1-1/2 uur bij 4-5° C laat equilibreren. Overigens werden
de aanwijzingen van N a g a s e gevolgd.

In Engeland (M.M.B., 1964-\'65) insemineerden twee inseminatoren ge-
durende 60 dagen met diepvriessperma in tabletvorm. De resultaten waren
na 4 maanden zo hoopgevend, dat het subcentrum in Northhampton be-
sloot geheel op „de pellets" over te schakelen. Over 2182 eerste insemina-
ties behaalde men 79,2% N.R. 30-60 dagen. Het was opvallend, dat met
sperma van 2 stieren (Friesians), dat minder geschikt was om in ampullen
te bevriezen, met de tabletmethode bevredigende resultaten behaald
werden.

Eibl (1965) vindt pellets de meest geschikte vorm om diepvriessperma te
bewaren. Evenals Leipnitz (1965) vindt hij het identificeren der pel-
lets nog een groot bezwaar. Waarom het identificeren van de tabletten een
moeilijkheid zou zijn is ons niet geheel duidelijk. Immers sperma, in welke
vorm dan ook, is niet te identificeren, zij het dan met kleurstoffen. Identi-
ficeren kan men het verpakkingsmateriaal, onafhankelijk of het sperma
in ampullen, z.g. paillettes of in gewone spermabuisjes wordt bewaard.
Men kan de verschillende ejaculaten zonder bezwaar in plastic zakjes in of
boven de vloeibare stikstof in z.g. gobelets bewaren. Deze gobelets zijn
plastic bekers van polyvinylchloride, die op hun beurt weer in stalen buizen
(canisters) passen. De wijze van bewaren is volkomen identiek aan de wijze
warop in Frankrijk de z.g. paillettes worden bewaard. De plastic zakjes of,
indien men wil, plastic potjes van lage druk polyethyleen kan men geheel
volgens de voorschriften met z.g. Magie ink-stiften, zelfs in diverse kleuren,
beschrijven.

Wij menen dan ook, dat in de Nederlandse omstandigheden, waar de inse-\'
minatoren elke morgen van het K.I.-station vertrekken, de tabletvorm de
meest geschikte en zeker de goedkoopste vorm is van diepvriessperma. Het
diepvriessperma kan op dezelfde wijze als vers sperma worden meegeno-
men. Hierdoor kan het z.g. „to much handling in the field" en derhalve
een bron van fouten worden vermeden.

W i b 1 i n g (1965) en M e d i n g (persoonlijke mededeling) die beiden in
Denemarken reeds veel ervaring met pellets hebben opgedaan, menen dan
ook, dat het slechts een kwestie van tijd is of alle K.I.-stations in Dene-
marken zullen hun inseminaties nog slechts uitsluitend met diepvriessperma
verrichten.

Het bio-fysisch proces tijdens het bevriezen van levende cellen wordt beschreven.
De snelheid waarmede bevroren wordt is o.a. bij rundersperma van invloed op de
virulentie na ontdooien.

Wellicht verdient daarom het bevriezen van rundersperma in tabletvorm op gesilico-
neerd aluminiumfolie bij —125° C de voorkeur boven het bevriezen op koolzuurijs
bij —79° C.

Dc beschermende werking van enkele additieven, die vooral tijdens het langzaam
bevriezen van levende cellen onontbeerlijk zijn, wordt beschreven.
De auteurs menen dat onder Nederlandse omstandigheden het identificeren van
bevroren sperma in tabletvorm geen probleem behoeft te zijn.

The biophysical process during the freezing of living cells is described. The rate at
which freezing takes place has an effect on the viability of, among others, bovine
semen after thawing.

Freezing bovine semen in pellet form on siliconiscd aluminium foil at —125° C may
therefore be preferable to freezing on carbon dioxide al —79° C.
The protectitve effect of a number of additives which are particularly essential in slow
freezing of living cells, is described. It is believed that identification of frozen pelleted
semen need not be a problem under the conditions prevailing in the Netherlands.

Le processus biophysique pendant la congelation de cellules vivantes est décrit. La
rapidité de la congélation influence la virulence après le dégèlement notamment du
sperme bovin.

Une congélation du sperme bovin en forme de pastille sur une feuille d\'aluminium
siliconisée à —125° est donc peut-être préférable à une congélation sur la glace
carbonique à —79°.

L\'action protectrice de certains additifs qui sont surtout indispensables pendant la
congélation lente de cellules vivantes, est décrite.

Les auteurs sont d\'avis que dans les conditions néerlandaises l\'identificadon de
sperme congélé en pastilles n\'offre pas nécessairement de problèmes.

Beschrieben wird der biofysische Prozess während des Befrierens lebender Zellen.
Die Geschwindigkeit womit befroren wird, ist u.a. bei Rindersperma von Einfluss auf
die Virulenz nach dem Auftauen.

Vielleicht verdient deshalb das Befrieren des Rinderspermas in Tablettenform auf
siliconierter Aluminiumfolie bei —125° vor dem Befrieren auf Kohlensäure-eis bei
—79° G den Vorzug.

Beschrieben ward die beschirmende Wirkung einiger Additiven, die vor allem beim
langsamen Befrieren lebender Zellen unentbehrlich sind.

Die Verfasser meinen, dass unter den gegebenen Umständen in den Niederlanden das
Identifizieren von gefrorenem Sperma in Pillenform kein Problem zu sein braucht.

Esta dcscrito el procedimiento biofisico durante la congelacion de celulas vivas. La
velocidad de la congelacion entre otras cosas en esperma de bovinos influye la
virulencia despues la deshelacion.

Quizas hay que dar la preferencia a la congelacion de esperma de bovinos en forma
de tabletas sobre folia de aluminio siliconado a una temperatura de —125 centrigrados
sobre la congelacion en hielo de acido carbonico con una temperatura de —79 cen-
trigrados.

•Edemas esta descrito la accion protectorra de algunas aditamentos, los cuales estan
indispensables especialmente durante la congelacion lente de celulas vivas. Los
autores creen que bajo las circustancias holandesas la identificacion de esperma
congolado en forma de tabletas no tiene que ser un problema.

Debruyne, R.: The collection of semen in bulls by massage of the ampullae
through the rectum. IVth Int. Congr. Anim. Reprod. The Hague, II, 283, (1961).
Dimethylsulfoxide. Ned. Tijdschr. Geneesk., 109, 2303, (1965).
E i b 1, K. : Lehrbuch der Rinderbesamung. Berlin-Hamburg 1959.
Eibl, K.: 15e Int. Fachtagung für künsdiche Besamung der Haustiere 27-29.8.\'65
Wels/Österreich. Discussie n.a.v. voordracht, gehouden door Chr. Leipnitz
(niet gepubliceerd).

living cells by freezing and by drying. Federation Proceedings, 22, 1, (1963).
Groot, B. de en Jansen, P. F. J.: De invloed van een korte, respectievelijk
lange equilibratietijd met glycerine op diepvriessperma van stieren. Tijdschr.
Diergeneesk., 88, 568, (1963).
Grootenhuis, G.: Over de toepassing van het diepvriezen van sperma in de

praktijk. Tijdschr. Diergeneesk., 78, 861, (1953).
J a c O b, S. W., H e r s c h 1 e r, R. J. and R o s e n b a u m, E. E. : Dimethylsulfoxide
(D.M.S.O.) Laboratory and clinical evaluation. /. Am. vet. med. Ass., 147, 1350,
(1965).

J O n d e t, R.: Maintien du pouvoir fécondant du spenna de taureau, conditioné en
paillettes, après congélation rapide dans les vapeurs d\'azote liquide. Bull. Acad.
Vét., 37, juli (overdruk) 1964.
Kerr, A.: D.M.S.O. A new drug has starding effects on a wide gamut of ills and
aches. Life International, 37, 22, (1964).

Leipnitz, Chr.: Routinebesamung mit Tiefkühlsperma, das in Pillenform ge-
froren wurde. Dtsch. tierärztl. Wschr., 72, 469, (1965).
L o V e 1 o c k, J. E. and B i s h o p, M. W. H.: Prevention of freezing damage to living

cells by dimethylsulfoxide. Nature, 183, 1394, (1959).
M e d i n g, H.: Forsc^s-Og. Demonstration styre stationen Osterhaab, Danmark.

Persoonlijke mededeling.
Meryman, H. T.: Preservation of living cells. Federation Proceedings, 22, 81,

15, 102, (1964-1965).
Mixner, J. P. and W i g g i n, H.: The effect of ageing on the motility and
fertility of frozen bull semen. Vth Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, IV, 264,

An. Reprod., 9, 73, (1963).
Nagase, H. and N i w a, T.: Deep-freezing bull semen in concentrated pellet form.

Vth Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, IV, 410, (1964a).
Nagase, H., Graham, E. F. and N i w a, T.: Pelleted semen: the effect of
glycerol level and composition of thawing solution on fertility of bovine sperma-
tozoa. Vth Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, IV, 404, (1964b).
Nagase, H. and Graham, E. F.: Pelleted Semen: Comparison of different exten-
ders and process on fertility of bovine spermatozoa. Vth Int. Congr. Anim.
Reprod. Trento, IV, 387, (1964c).
N a g a s e, H. and N i w a, T.: Deep-freezing bull semen in concentrated pellet form.
Protective action of sugars. Vth Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, IV, 498,
(1964d).

Nagase, H. and N i w a, T.: Deep-freezing bull semen in concentrated pelletform.

Fertility. Vth Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, IV, 503, (1964e).
P o 1 g e, C., Smith, A. U. and Parkes, A. S.: Revival of spermatozoa after

vitrification and dehydration at low temperatures. Nature, 164, 666, (1949).
R i n f r e t, A. P.: Some aspects of preservation by rapid Freeze-Thaw procedures.

Federation Proceedings, 22, 94, (1963).
Steward, D. L.: Observations on the fertility of frozen semen at —79° Celsius

and —196° Celsius. Vth Int. Congr. Anim. Reprod. Trento, IV, 617, (1964).
Wibling (Dänemark): 15e Int. Fachtagung für künstliche Besamung der
Haustiere. 27-29.8.\'65 Wels/Österreich. Discussie n.a.v. voordracht, gehouden door
Chr. Leipnitz (niet gepubliceerd).

De voor Engeland en Noord-Ierland bestemde import van Charolais (zie Veeteelt-
en Zuivelberichten, oktober 1965, pag. 440) ondervindt vele moeilijkheden door
leptospirose. Aanvankelijk was reeds on.gevecr de helft van de voor export uit
Frankrijk in aanmerking komende dieren afgekeurd, omdat ze klinisch niet vrij van
leptospirose bleken te zijn. Hoewel nu werd verwacht dat de uiteindelijk uitgeselec-
teerde groep hiervan wel geheel vrij zou zijn, bleken ook ditmaal tijdens de quaran-
taine in Engeland 34 van de 219 dieren te reageren. De quarantaineperiode, die
ongeveer half december had moeten eindigen, wordt nu voortgezet en zal pas zijn
afgelopen indien gedurende drie weken de tests op leptospirose negatief blijken te zijn.

Stabilisering van de gehalten aan ealeium en
anorganische fosfaat in het bloedplasma van de
melkkoe door parenterale toediening van vita-
mine Dg in gesolubiliseerde vorm ter voorkoming
van paresis puerperalis¹!

The stabilisation of the values of calcium and inorganic
phosphate in the bloodplama of dairy cattle by paren-
teral administration of vitamine D^ in solubilised form,
as a means to prevent parturient paresis*)

Ieder jaar weer blijkt nog steeds en groot aantal melkkoeien aan melk-
ziekte te lijden. De indruk wordt gewekt, dat het ziektebeeld in de loop
der jaren enige wijziging heeft ondergaan en dat de zieke dieren minder
vlot reageren op de toediening van sommige gangbare therapeutica, on-
danks verhoging van de dosering. Niet zelden grijpt men terug naar oude
behandelingsmethoden, zoals de intraveneuze injectie van CaCl2-oplossing
of de uierinsufflatie, ofschoon aan beide behandelingswijzen bepaalde be-
zwaren kleven. Mede in verband met de steeds meer veld winnende pre-
ventieve maatregelen in de diergeneeskunde, is de laatste jaren de vraag
naar een mogelijke voorbehoedende behandeling tegen het melkziekte-
syndroom sterk naar voren gekomen.

Melkziekte is chemisch vooral gekenmerkt door aanzienlijke dalingen van
de gehalten aan calcium en anorganisch fosfaat in het bloedplasma
(-serum) (Sjollema, Seekles, 1929). Het ligt derhalve voor de
hand, dat men gezocht heeft naar een middel om deze gehalten in het
bloed te stabiliseren. Voor oude koeien blijkt het moeilijker te zijn om een
„verlies" aan calcium te compenseren dan voor jonge runderen.
In de proeven met radioactief calcium (Ca^S) vonden Hansard c.s.
(1954), dat van het toegediende Ca^s een aanzienlijk deel niet werd ge-
absorbeerd en dat de hoeveelheid van het niet opgenomen calcium toe-
nam, naarmate het dier ouder was. Ook de uitwisselingsmogelijkheid van
calcium tussen bloed en weefsel werd bij het stijgen van cle leeftijd ge-
ringer. Bij normale melkkoeien blijkt nu de parenterale toediening van
het vitamine D3 in gesolubiliseerde voim het gehalte aan calcium en an-
organisch fosfaat te verhogen (Seekles, Hendriks, 1962). Deze
ervaring vormt de biochemische grondslag voor de met succes in de laatste
jaren toegepaste profylactische behandeling van koeien, die reeds één of
meer keren aan melkziekte geleden hadden, zgn. „melkziekte-historie
dieren", door middel van parenterale toediening van gesolubiliseerde vita-
mine D3.

2 ♦*) Dr. J. B. van Dijk, dierenarts; van mei 1959 tot april 1962 verbonden aan het
Instituut Buitenpraktijk van de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht, thans
werkzaam bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut, afd. Rotterdam; Postbus
6007, Rotterdam-7.

Voordat het vit. D3 preparaat in de praktijk werd gebruikt, werd de on-
schadelijkheid, zowel van de solubilisator als van het gesolubiliseerde vita-
mine D3 gecontroleerd door intraveneuze toediening aan laboratorium-
dieren. De dosering van het laatste preparaat lag relatief hoger dan die,
welke bij runderen ingespoten zou worden. Beide proefnemingen verliepen
zonder dat er afwijkingen geconstateerd werden.

Hierna werden nuchtere kalveren behandeld met een preparaat, dat
60.000 I.E. vit. D3 in gesolubiliseerde vorm per ml bevatte. Bij twee
dieren werd 5 ml en bij den dieren 10 ml geïnjicieerd. Klinisch kwamen
geen afwijkingen aan het licht. Ongeveer 4 dagen na de behandeling was
bij deze proefdieren sectie mogelijk. Ook hier werden geen bijzonderheden
waargenomen, behoudens bij één dier uit de lage doseringsgroep, waar een
dubieuze lever-degeneratie geconstateerd werd.

De eerste praktijkproef werd door Seekles e.a. (1958) verricht tijdens
het stalseizoen 1954-\'55. Geïnjicieerd werd bij zgn. melkziekte-historie
koeien, 10 ml vit. D3 in gesolubiUseerde vorm met 600.000 I.E. per ml,
dus 6 miljoen I.E. of 6 S.E. vit. D3 intraveneus. De dieren werden
maximaal 1 week vóór de te verwachten kalfdatum behandeld. Bij niet
op tijd afkalven werd de dosis nog éénmaal toegediend. Getracht werd
op de bedrijven telkens maar een gedeelte van het aantal daarvoor in
aanmerking komende dieren te behandelen, om zodoende goed vergelij-
kingsmateriaal te verkrijgen. De resultaten waren niet geheel bevredigend.
Tussen de proefgroep (25 koeien) en de controlegroep (28 koeien) bleek
het verschil, berekend volgens de jj^s.methode, slechts matig significant
te zijn (0.50 < p < 0.10).

De hier geboekte resultaten, gaven, mede naar aanleiding van de bevin-
dingen van Hibbs en Pounden (1955), waarbij als orale dosering
werd aangegeven 30 milj I.E. vit. D3 per dag gedurende 7 dagen voor
de partus, aanleiding tot verhoging van de dosering. Doordat bij intra-
veneuze toediening de absorptie sneller plaats heeft dan bij toediening per
os, werd de dosering gesteld op 20 milj. I.E. vit. D3 en wanneer het kalven
niet op tijd plaats gevonden had, werd na 1 week deze hoeveelheid op-
nieuw toegediend.

Tussen de proefgroep (43 koeien) van het winterseizoen 1955-\'56 en de
controlegroep (13 koeien) van dat jaar, bleek het verschil, berekend met
de x^-methode, zeer significant te zijn (P < 0.001). De laatste 12 dieren
van de proef kregen echter slechts de halve dosering (10 milj. I.E. vit. D3).
De halvering van de dosis bij de laatste 12 dieren vond haar oorzaak in
het feit, dat van enkele bedrijven klachten kwamen over bijwerkingen van
het preparaat. Een tweetal dieren bleek na het afkalven met enkele moei-
lijkheden te kampen hebben gehad, nl. weinig eetlust, weinig pensbewe-
gingen, te stijve faeces, te geringe melkproduktie en vóór het afkalven
werd bij één der dieren een benauwdheid bij de 2e injectie geconstateerd.
De moeilijkheden herstelden zich vrijwel geheel, de melkproduktie bleef
in beide gevallen echter onvoldoende.

Om nu te trachten in het winterseizoen \'56-\'57 geen afwijkende beelden
meer te krijgen, werd door Seekles c.s. besloten de dosering per injec-
tie te handhaven op 10 milj. I.E. vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm.
Tussen de proefgroep (39 koeien) en de controlegroep (18 koeien) bleek
het verschil, berekend volgens de x^-methode, in hoge mate significant te
zijn (P < 0.001).

In de volgende jaren kwamen er van tijd tot tijd opnieuw bezwaren aan
het licht tegen de toepassing van de preventieve behandeling tegen melk-
ziekte met behulp van de intraveneuze toediening van vitamine D3 in ge-
solubiliseerde vorm. Hesse (1959l meldde bijv. een tweetal shockgeval-
len na de tweede intraveneuze injectie met 10 milj. I.E. vit. D3 in ge-
solubiliseerde vorm. Ook zijn shockverschijnselen nu en dan bij latere
proefnemingen opgetreden, zelfs na een éénmalige intraveneuze injectie
van 10 milj. I.E. vit. D3 in gesolubiliseerde vorm (Seekles, Hesse,
Van Dijk, 1961). Ook werden min of meer vage klachten over gastro-
intestinale stoornissen, verminderde melkgift en retentio secundinarum ge-
hoord. Een nader onderzoek naar de oorzaak dezer klachten bleek gewenst.

Het doel van deze studie is het parenteraal toegediende vitamine D3 in
gesolubiliseerde vorm nader te toetsen als middel om melkziekte te voor-
komen. Hiertoe werd gebruik gemaakt van zgn. melkziekte-historie dieren.
Op verschillende tijdstippen, welke bij de bespreking van de proeven
zullen worden aangegeven, werden bloedmonsters genomen, die aan een
chemisch onderzoek werden onderworpen. Deze chemische analyses wer-
den verricht in het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie van
de Faculteit der Diergeneeskunde (Directeur: Prof. Dr. L. Seekles).
Gedurende het eerste jaar, dat deze onderzoekingen, welke een oriënte-
rend karakter droegen, werden verricht, werd een groep van deze melk-
ziekte-historie koeien intraveneus en een andere groep intramusculair met
het kristallijn vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm behandeld. Geduren-
de het tweeede jaar werden de dieren intramusculair ingespoten, hetzij
met vitamine D3 in gesolubihseerde vorm, dan wel met de solubilisator.
Bij dit onderzoek werd nauwlettend acht geslagen op de chemische ver-
anderingen in het bloed, de klinische verschijnselen en de melkgift van de
patiënt. Het onderzoek geschiedde tijdens de winterseizoenen 1959-\'60
en 1960-\'61 en werd in de omgeving van de stad Utrecht verricht in het
praktijkgebied van het Instituut Buitenpraktijk van de Faculteit der Dier-
geneeskunde, welk Insdtuut gedurende dit onderzoek onder leiding stond
van wijlen Prof. Dr. N. C. W. H e s s e. Het veeslag is daar hoofdzakelijk
van het zwartbonte type. Er komen echter ook blaarkoppen en roodbont
vee voor. Alle drie groepen hebben materiaal voor dit onderzoek ge-
leverd. De eerstgenoemde groep overheerst echter in hoge mate.

In het algemeen werden de dieren 4 dagen vóór de door de boer opge-
geven berekende kalfdatum behandeld met 10 milj. I.E. vitamine D3 in
gesolubiliseerde vorai. Hadden de dieren de 8ste dag na de injectie nog
niet gekalfd, dan werd er voor de 2de maal een injectie met 10 ml (10
milj. I.E.) vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm¹) toegediend.
Teneinde na te gaan of en in hoeverre sommige patiënten (tevens) aan
acetonemie leden, werd de klinische diagnose „melkziekte", behalve door
bepaling van het gehalte aan calcium, magnesium en anorganische
fosfor in het bloedserum ook getoetst door bepaling van acetonlichamen
en glucose in het bloed.

1 Handelsnaam: Duphafral Ds 1000 (N.V. Philips Duphar). Wij betuigen onze
dank aan N.V. Philips-Duphar voor het ter beschikking stellen van dit preparaat.

Ruim 50 zg. melkziekte-historie dieren werden behandeld met een eerste
dosering intraveneus (Groep I) en ruim 60 van deze dieren met een eerste
toediening intramusculair (Groep II).

Resultaten van de proef in het winterseizoen 1959-1960. Eenmaal intra-
veneus en eventueel een tweede maal intramusculair behandeld met 10
milj. I.E. vitamine D^ in gesolubiliseerde vorm.

1 Deze gevallen zijn alle „aspecifiek"; vrijwel steeds gecompliceerd door functie-
stoornissen van de maagdarm-tractus. Het chemische bloedbeeld was dan ook
niet specifiek voor melkziekte.

2 Eén koe kalfde te laat, n.1. 12 dagen na de vitamineinjecde; een andere koe
kalfde te vroeg, n.1. reeds 1 dag na de injectie. Strikt genomen behoren deze
beide dieren niet in deze rubriek te worden geplaatst, omdat het toegediende
vitamine D3 is uitgewerkt, resp. de invloed ervan nog niet voldoende is tot
stand gekomen. (Gecorrigeerde aantallen en percentages tussen haakjes
geplaatst).

3 •*) Twee koeien kalfden reeds 1 dag na de tweede injectie, dus na een tijdsverloop
waarin men nog geen invloed van het toegediende vitamine Da op het Ca en
anorg. P-gehalte van het bloedplasma mag verwachten. Strikt genomen behoren
deze dieren daarom niet in deze rubriek te worden geplaatst. Een derde koe
kan wel in deze rubriek blijven staan, omdat de ziekteverschijnselen bijna 2
etmalen na de tweede injectie optraden (Gecorrigeerde aantallen en percen-
tages tussen haakjes geplaatst).

Van 50 koeien met een melkziekte-historie, die op de juiste tijd (2-8
dagen vóór het kalven) werden behandeld, bleef dus de grote meerderheid,
nl. 40 dieren (80%) vrij van de ziekte, terwijl zich bij 10 koeien (20%)
een atypisch ziektebeeld ontwikkelde. Naast de melkziekte-historie groep
werden nog 4 melkrijke koeien op verzoek van de eigenaar behandeld.
Geen van deze dieren heeft klinische afwijkingen vertoond. Indien men
deze dieren, die dus niet bemonsterd werden, meerekent, dan wordt de
aanwijzing in gunstige richting nog iets sterker, nl. van de 54 behandelde
koeien bleven er 44 (81.5%) vrij van de ziekte, terwijl slechts bij 10
dieren (18.5%) een atypisch ziektebeeld tot ontwikkeling kwam.

Resultaten van de proef in het winterseizoen 1959-1960. Een- of tweemaal
intramusculair behandeld met 10 milj. I.E. vitamine D^ in gesolubiliseerde

aantal dieren behandeld
met 10 miljoen I.E.
vitamine Da in
gesolubiliseerde vorm,
intramusculair, éénmalig
aantal dieren behandeld
met 10 miljoen I.E.
vitamine Ds in
gesolubiliseerde vorm
intramusculair en na 8
dagen met dezelfde
dosering en wijze van
toediening
totaal aantal behandelde
melkziekte-historie
dieren

**) Bij 3 koeien openbaarden zich ziekteverschijnselen 1 etmaal na de injectie van
vitamine Ds; bij 2 koeien was dit het geval 14 dagen na de injectie. Men mag
dan nog geen, resp. geen effect meer verwachten van het vitamine Ds. Deze
dieren behoren strikt genomen niet in deze rubriek te worden geplaatst. (Ge-
corrigeerde aantallen en percentages tussen haakjes geplaatst).
•••) Eén koe kreeg pas 13 dagen na de tweede vitamine Ds injectie ziekteverschijnse-
len, die op intestinale stoornissen wezen. Deze koe behoort daarom niet in deze
rubriek geplaatst te worden. Iets dergelijks geldt ook voor een tweede koe.
(Gecorrigeerde aantallen en percentages tussen haakjes geplaatst).

Van 54 koeien met een melkziekte-historie, die op de juiste tijd werden
behandeld, bleef dus ook hier de grote meerderheid, nl. 41 dieren (76%)
vrij van de ziekte, terwijl zich bij 13 koeien (24%) een, ten dele gecom-
pliceerd, ziektebeeld ontwikkelde.

Aan de op deze wijze behandelde dieren sluit zich nog een groep van 6
zeer melkrijke koeien aan, die op verzoek van de eigenaren werden be-
handeld. In geen van de gevallen ontstond melkziekte of werden andere
klinische afwijkingen geconstateerd.

Indien men deze niet bemonsterde, maar wel klinisch geobserveerde dieren
meerekent, dan wordt de aanwijzing in gunstige richting nog iets
sterker, nl. van de 60 behandelde koeien bleven er 47 (78.3%) vrij van
de ziekte, terwijl slechts bij 13 dieren (21.7%) een ziektebeeld tot ont-
wikkeling kwam, dat ten dele atypisch was.

Alvorens verder te gaan, is het van belang de vraag te beantwoorden of er
al dan niet een in statistische zin significant verschil bestaat tussen de uit-
komsten van de proef met de dieren van Groep I (intraveneus ingespoten)
en die van de proef met de dieren van Groep II (intramusculair geïnji-
cieerd).

Terwille van de onderlinge vergelijkbaarheid der beide groepen beperken
wij ons tot het effect van de eerste intraveneuze resp. intramusculaire in-
jectie. Een eventuele tweede injectie in Groep I werd immers steeds intra-
musculair gegeven, waardoor, strikt genomen, deze groep als geheel gezien,
niet als homogeen mag worden beschouwd. Wel zijn zowel in Groep I als
in Groep II de koeien meegerekend, die, hoewel geen bloedonderzoek
plaats vond, wel klinisch werden geobserveerd, nadat zij intraveneus resp.
intramusculair met vitamine D3 werden ingespoten en binnen de kritieke
tijd van 8 dagen afkalfden.

Vergelijking van de resultaten van Groep I (Ie injectie intraveneus)
en Groep II (Ie injectie intramusculair)

Er komt dus tussen de uitkomsten van de beide methodes van injectie
geen significant verschil aan het licht. Dit betekent, dat het effect, ten aan-
zien van de preventie van melkziekte, de intraveneuze en de intramuscu-
laire behandelingswijze bij onze proefnemingen niet wezenlijk van elkaar
verschillen. Na de intramusculaire inspuiting komen echter de gevreesde
shock-verschijnselen niet voor. Deze behandelingswijze is daarom te prefe-
reren boven de intraveneuze behandeling.

Gedurende dit winterseizoen werd als methode van toediening alleen ge-
bruik gemaakt van de intramusculaire injectie. Zoals uit de bespreking van
de resultaten van het seizoen 1959-\'60 is gebleken, verloopt deze wijze van
toediening zonder directe bijverschijnselen, zoals shock. Tevens bleken er
geen problemen te bestaan rond de diagnose melkziekte t.o.v. de diagnose
acetonemie, zodat gedurende dit proefjaar de gehalten van aceton (totaal)
en de glucose in het bloed niet meer bepaald werden.

In het algemeen werden de dieren 4 dagen vóór het kalven ingespoten met
10 ml (10 milj. I.E.) vitamine Dg in gesolubiliseerde vorm. Hadden de
koeien na 8 dagen nog niet gekalfd, dan werd dezelfde dosis herhaald,
wederom intramusculair.

Ook voor deze proef werden dieren uitgezocht, die een melkziekte-historie
hadden. Verscheidene koeien, die in de proef van het seizoen 1959-1960
hadden meegedaan, werden ook nu weer behandeld.

Bij de toediening van de eerste injectie met 10 milj. I.E. vit. D3 in gesolu-
biliseerde vorm, werd thans meer rekening gehouden met de toestand van
de koe t.o.v. het kalven dan met de berekende kalfdatum.
Naast een groep van 70 dieren, die op bovengeschetste wijze werden ge-
injicieerd, werden 19 dieren, zoveel mogelijk verdeeld over de bedrijven,
waar reeds een koe met 10 milj. I.E. gesolubiliseerd vit. D3 intramusculair
was behandeld, ingespoten met de solubilisator. Dit om een juister beeld
te krijgen van het preventieve effect t.a.v. melkziekte van het vitamine
D3 in gesolubiliseerde vorm bij intramusculaire wijze van toediening.
Bij beide groepen werden ook nog, op verzoek van de eigenaar en buiten de
proef om, enkele melkrijke koeien op gelijke wijze met gesolubiliseerde
vitamine D3 behandeld.

De bloedmonsters voor de chemische bepalingen werden op dezelfde tijd-
stippen genomen als gedurende het winterseizoen 1959-\'60.

Resultaten van de proef in het winterseizoen 1960-1961.
Een- of tweemaal intramusculair behandeld met 10 milj. I.E. Vitamine D3
in gesolubiliseerde vorm

*) Eén koe kalfde reeds een etmaal na de vitamine Ds-injecde; bij een andere koe,
die 9 dagen na de injectie kalfde, had men verzuimd te waarschuwen, dat er
een tweede injectie moest geschieden. Strikt genomen behoren deze dieren niet
in deze rubriek geplaatst te worden. (Gecorrigeerde aantallen en percentages
tussen haakjes).

•*) Eén koe kalfde reeds de dag waarop de tweede injectie was gegeven; een andere
koe kalfde een dag na de tweede injectie. Het is onwaarschijnlijk dat in deze
beide gevallen het vitamine Ds reeds zijn invloed op het gehalte aan Ca en
anorg. P in het bloedplasma kan hebben uitgeoefend. Deze beide dieren behoren
derhalve niet in deze rubriek geplaatst te worden. (Gecorrigeerde aantallen en
percentages tussen haakjes).

*) Indien men 2 koeien die, buiten de proef om, met de solubiHsator werden in-
gespoten — waarvan er één melkziekte kreeg en de andere gezond bleef — mede
in rekening brengt, dan wijzigen zich de percentages vrijwel niet. Op de in tabel 6
vermelde berekening van de significantie van het verschil tussen de groepen I en II
is dit uiteraard niet van invloed.

Alvorens over te gaan tot een bespreking van de resultaten van de beide
proefjaren, dient de vraag te worden beantwoord, of er al dan niet een
significant verschil bestaat tussen de uitkomsten, verkregen met de dieren
van Groep I (intramusculaire inspuiting van gesolubiliseerde vitamine D3)
en die, verkregen met de dieren van Groep II (intramusculaire injectie
van de solubilisator).

Vergelijking van de uitkomsten verkregen met de dieren van Groep I
en die van Groep II

In deze proef is er dus een zeer significant versdiil ten aanzien van de
preventieve werking van intramusculair gesolubiliseerd vitamine D3, in
vergelijking met de op dezelfde wijze toegediende solubilisator. Deze con-
clusie wordt niet gewijzigd door de berekening uit te voeren met de in de
tabellen 4 en 5 aangegeven gecorrigeerde aantallen en percentages
(P<0.001).

Het onderzoek dat in het eerste proefjaar (1959-1960) is verricht, had ten
doel het terrein af te tasten, voornamelijk naar aanleiding van bepaalde
bijwerkingen — o.a. shockverschijnselen — die bij sommige koeien aan het
licht waren gekomen na de intraveneuze toediening van vitamine D3 in
gesolubiliseerde vorm. Dit deel van het werk draagt derhalve een oriënte-
rend karakter; het vormt de inleiding tot het onderzoek, dat in de daar-
op volgende winterperiode (1960-\'61) is verricht en dat, meer dan het
eerste deel, als een afsluitend geheel mag worden beschouwd. In verband
met deze opzet, werd in het proefjaar 1959-\'60 afgezien van het inlassen
van een controlegroep, bestaande uit melkkoeien met een melkziekte-
historie, die niet in de laatste week vóór de partus met de vitamine D3 in
gesolubiliseerde vorm werden behandeld.

Als belangrijkste resultaat van het onderzoek in het eerste proefjaar kon
worden vastgesteld, dat er geen significant verschil werd aangetoond tussen
het effect van intraveneus en dat van intramusculair toegediend vitamine
D3, met betrekking tot de voorkoming van melkziekte (tabel 3). Daar
bovendien de intraveneuze toediening van vitamine D3 in gesolubiliseerde
vorm soms aanleiding geeft tot shockverschijnselen — vooral na een tweede
injectie — terwijl deze bijverschijnselen na de intramusculaire toediening
niet zijn vastgesteld, lag het voor de hand de intraveneuze wijze van toe-
diening te vervangen door de intramusculaire.

De bespreking van de uitkomsten van het chemisch bloedonderzoek en die
van de lichamelijke toestand van de koeien uit het eerste proefjaar
(1959-\'60) laten het volgende beeld zien.

De 40 koeien (35 -)- 5) uit de groep I (tabel I), die vrij bleven van melk-
ziekte, gaven over het algemeen weinig aanleiding tot klachten. Een bij
sommige dieren opgemerkt gebrek aan eedust kort vóór de partus — een
verschijnsel, dat, zoals bekend is, bij hoogdrachtige koeien wel meer
voorkomt — verdween kort na het kalven. Het gebrek aan eetlust tekende
zich niet af in de minerale samenstelling van het bloedserum. Enkele malen
was kort vóór of na de partus het bloedsuikergehalte verlaagd en het ge-
halte aan acetonlichamen wat verhoogd. Er deden zich enkele gevallen
van retentio secundinarum voor — die geen ernstige ziekteverschijnselen
te zien gaven —, enkele keren werden een verlaagd gehalte aan magnesium,
enige schommeling in het gehalte aan anorganisch fosfaat sn éénmaal een
lichte hypocalcemie vastgesteld. Een geval van stijfheid kon wellicht in
verband worden gebracht met mastitis. Een klacht over verminderde melk-
gift bij 3 koeien, 3 tot 4 maanden postpartum, betrof in één geval een koe,
die had geleden aan mastitis, verder een tweede koe, die acetonemie had
gehad, en een derde koe, bij welke zich enkele dagen na het kalven gastro-
intestinale stoornissen hadden ontwikkeld, die slechts langzaam herstelden.

De 10 koeien (6 4) uit groep I (tabel I),bij welke zich, ondanks tijdige
toediening van vitamine D3, toch verschijnselen van „melkziekte" ontwik-
kelden, leverden klinisch nogal wat moeilijkheden op. Omdat bij geen van
deze koeien het typische, klinische en chermsche, symptomencomplex tot
ontwikkeling kwam, wordt het ziektebeeld „atypisch" genoemd. Stoornissen
van de zijde van het maag-darmkanaal kwamen vrijwel regelmatig voor.
Deze betroffen één of meer van de volgende verschijnselen: gebrek aan
eetlust, onvoldoende pensbewegingen, onregelmatig herkauwen. Verder:
vertrjiagde defaecatie, harde faeces, éénmaal diarree. In enkele gevallen
werden bij sectie leverafwijkingen gevonden, zoals vettige degeneratie, acute
hepatitis en ernstige centralobulaire degeneratie. Klinisch werden voorts
geconstateerd longemfyseem (na shock), mastitis, lochiometra, prolapsus
uteri, kortom een verscheidenheid van complicaties, die overigens niet
zonder meer met de behandeling van vitamine D3 in verband kunnen
worden gebracht.

Opvallend was in bijna alle gevallen een matige tot sterke verhoging van
het gehalte aan anorganisch fosfaat in het bloedserum, al of niet gepaard
gaande met een lichte tot matige hypomagnesemie, terwijl de verwachte
scherpe daling van het serumcalcium slechts in enkele gevallen werd aange-
troffen. In hoeverre overigens deze „verwachting" onder alle omstandig-
heden gerechtvaardigd is, komt later nog in bespreking.
De 41 koeien (29 -f 12) uit groep II (tabel 2), die, na één- of tweemalige
intramusculaire behandeling met 10 milj. I.E. vitamine D3 in gesolubili-
seerde vorm, vrij bleven van melkziekte, geven, evermiin als de overeen-
komstige dieren uit Groep I, aanleiding tot bijzondere opmerkingen. Ook
hier werden nu en dan verhogingen van het gehalte aan anorganisch fos-
faat in het bloedserum vastgesteld, terwijl soms lichte hypomagnesemie en
hypocalcemie, alsmede enige schommelingen in de gehalten aan glucose en
acetonUchamen voorkwamen. Een enkele maal was er een duidelijke hypo-
calcemie, echter zonder verdere klinische verschijnselen van melkziekte.
Kennelijk deed zich hier het bekende „vertragingsverschijnsel" voor, d.w.z.
het achterblijven van de klinische verschijnselen bij de reeds ingetreden
chemische verandering van het bloed.

De 13 koeien (10 3) uit groep II (tabel 2), bij welke zich, ondanks
tijdige toediening van vitamine D3, toch verschijnselen van melkziekte ont-
wikkelden, geven slechts tot enkele opmerkingen aanleiding. Er deden
zich weliswaar enige complicaties voor, doch deze waren van een minder
ernstig karakter dan bij de overeenkomstige dieren uit Groep I het geval
was. Er werd, in overeenstemming met de verwachting, meestal een matige
tot duidelijke hypocalcemie vastgesteld, terwijl naast dalingen van het ge-
halte aan jmorganisch fosfaat in het bloedserum, ook enkele stijgingen voor-
kwamen. Verlaagde magnesiumwaarden werden ook thans in het bloed
gevonden. Ten dele zal dit echter op rekening van de invloed van de voor-
jaarsweide (kopziekte) moeten worden gesteld.

Het afsluitend onderzoek, verricht in het winterseizoen 1960-1961, waarbij
ter vermijding van shock-verschijnselen, het gesolubiliseerde vitamine D3
uitsluitend langs intramusculaire weg werd toegediend, en wel — in ver-
band met de „werkingscurve" van het vitamine D3 — zoveel mogelijk 4
dagen vóór de partus (Groep I, tabel 4), vond plaats in vergelijking met
een controlegroep van op dezelfde wijze geselecteerde dieren, waarbij 10 ml
van de solubilisator intramusculair werd ingespoten (Groep I, tabel 5).

Een vergelijking van de resultaten van deze beide groepen (tabel 6) toont
een zeer significant verschil aan, d.w.z. het is inderdaad het vitamine D3,
dat de preventieve werking t.a.v. melkziekte tot stand brengt, en niet de
solubilisator.

De 57 koeien (49 -(- 8), die na één- of tweemalige toediening van 10 milj.
I.E. gesolubiliseerde vitamine D3, vrij bleven van melkziekte, geven slechts
tot enige opmerkingen aanleiding. Afgezien van enkele gevallen van mas-
titis en van retentio secundinarum, alsmede één geval van acetonemie (14
dagen post partum), waren er geen klachten. De melkgift, gemeten 3 tot 4
maanden na het alfkalven, voldeed — wanneer men de gevallen van mas-
titis buiten beschouwing laat — met slechts één uitzondering aan de ver-
wachting.

Sommige koeien vertoonden een matige hypo- of hyperfosfaatemie, een
lichte tot matige hypocalcemie en (of) hypomagnesemie. Alarmerend
waren deze veranderingen echter niet.

Slechts bij één koe mocht men 3 uur na het afkalven, op grond van de ge-
halten aan calcium, anorganisch fosfaat en magnesium in het bloedserum,
melkziekte verwachten, die echter uitbleef. Dit is dus opnieuw een geval,
waarbij het „vertragingsverschijnsel" zich voordeed.

Bij de 9 koeien (5 4), waarbij zich, ondanks een tijdige behandeling met
vitamine D3 in gesolubiliseerde vorm, toch de verschijnselen van melkziekte
openbaarden, deden zich weliswaar enkele complicaties voor, doch in min-
dere mate, dan bij de overeenkomstige koeien uit het eerste proefjaar het
geval was. Ook nu kon, in de gevallen waarvan een verminderde melk-
produktie sprake was, de oorzaak hiervan in verband worden gebracht met
een intercurrente stoornis, nl. acetonemie. Het minerale bloedbeeld was ook
hier in enkele gevallen niet in overeenstemming met het klinische beeld
van de melkziekte.

Van de 10 koeien (6 4) uit Groep II (tabel 5), die na intramusculaire
toediening van de solubilisator vrij bleven van melkziekte, valt klinisch niet
veel bijzonders te vermelden. Slechts bij één koe bleek mastitis van één van
de kwartieren te bestaan, waardoor het dier te weinig melk gaf. De gehalten
aan anorganisch fosfaat vertoonden bij een aantal koeien van deze groep
enige schommeling. In één geval openbaarde zich ook hier het „vertragings-
verschijnsel": chemische verandering in het bloedserum, waarbij men ver-
schijnselen van kalfziekte zou mogen verwachten, terwijl het dier klinisch
normaal was.

De 11 koeien (10 1) van Groep II (tabel 5), waarbij na intramusculaire
toediening van de solubilisator melkziekte ontstond, vertoonden alle typische
verschijnselen van melkziekte, een vijftal koeien zelfs in zeer ernstige mate.
De eerste maal, dat bij deze dieren het typische klinische beeld van de
melkziekte zich had ontwikkeld, waren de uitkomsten van het serumonder-
zoek conform de verwachting. Bij sommige recidieves was dit soms niet of
in mindere mate het geval.

Ook hier kwam het „vertragingsverschijnsel" één keer voor: 17 uur post
partum was een koe klinisch normaal, terwijl toch het bloedserum ver-
anderingen toonde, die bij melkziekte „behoren". \'

In het voorgaande zijn ten aanzien van dit samengaan (het bij melkziekte
behorende chemische bloedbeeld en de klinische diagnose melkziekte) her-
haaldelijk discrepanties gesignaleerd. Enerzijds kwam het zgn. „vertragings-

verschijnsel" aan het licht, d.w.z. er bestond een duidelijke hypocalcemie,
die samenging met hypofosfaatemie, echter (vooralsnog) zonder klinische
verschijnselen van melkziekte. Een soortgelijk „vertragingsverschijnsel"
merkt men eveneens herhaaldelijk op in gevallen van „voorwaardelijk"
kopergebrek: lage waarden van koper in het bloed, echter (nog) zonder
duidelijke klinische verschijnselen van koperdeficiëntie (Seekles, 1965).
Anderzijds komt ook het tegengestelde van het hierboven beschreven „ver-
tragingsverschijnsel" voor: de aanwezigheid van duidelijke, klinische melk-
ziektesymptomen, terwijl het calcium- en anorganisch fosfaatgehalte van het
bloedserum niet, of althans niet sterk, afwijkend is. Dit verschijnsel treft
men nogal eens aan bij gevallen van melkziekte-recidieve.
Het bovenstaande geeft aanleiding tot de opvatting, dat het melkziekte-
syndroom is gekenmerkt door een complex van klinische en chemische
symptomen, die niet aldjd met dezelfde snelheid tot ontwikkeling komen.
Indien dit wél het geval is, dan zal het klinische beeld van de melkziekte ge-
paard gaan met hypocalcemie en hypofosfaatemie. Dit is klaarblijkelijk de
meest voorkomende toestand, die, voor zover het de verandering van het
calciumgehalte betreft, lang geleden aanleiding heeft gegeven tot de in-
voering van de calciumtherapie, welke nog steeds met succes wordt toege-
past. Indien echter de snelheden, waarmee de ontwikkeling van de beide
groepen van ziekteverschijnselen tot stand komt, geen gelijke tred met el-
kaar houden, dap kunnen de chemische symptomen aan de ontwikkeling
van het klinische ziektebeeld voorafgaan, en omgekeerd. Het melkziekte-
syndroom is derhalve niet zonder meer een uitvloeisel van een bestaande
hypocalcemie en hypofosfaatemie.

Na een inleidende bespreking is overgegaan tot een korte weergave van de proeven
met Vit. Ds in gesolubiliseerde vorm, voorafgaande aan de experimenten van de
winterseizoenen 1959-1960 en 1960-1961.

De hierbij naar voren gekomen problemen, zoals shockverschijnselen, gastro-intestinale
stoornissen en te geringe melkproduktie, hebben aanleiding gegeven tot het nadere
onderzoek. Naast het chemische bloedbeeld, is aan de klinische verschijnselen veel
aandacht besteed.

Het oriënterende onderzoek van het eerste winterseizoen heeft aangetoond, dat er
geen significant verschil bestond tussen de intramusculaire en intraveneuze toediening
van 10 miljoen I.E. kristallijne Vit. Ds in gesolubiliseerde vorm als preventie tegen
melkziekte (tabel 3).

Het afsluitende onderzoek van het tweede winterseizoen heeft aangetoond, dat er een
significant verschil bestond tussen de resultaten van intramusculaire toediening van
Vit. Ds en die van de solubilisator, op dezelfde wijze toegediend (tabel 6).
3-4 dagen vóór het ogenblik, dat het kalven verwacht wordt, is als het juiste moment
van toediening gevonden.

Dc uit de praktijk wel eens gehoorde klacht van verminderde melkgift na preventieve
behandehng, blijkt bijna altijd het gevolg te zijn van intercurrente stoornissen (mas-
titis, gastro-intestinale stoornissen, acetonemic, retentio secundinarum).
Tot slot wordt gewezen op het vaak voorkomen van de discrepanties tussen het
chemische bloedbeeld en de klinische diagnose van melkziekte.

De literatuurgegevens zijn,vermeld in het proefschrift; deze worden bij navraag door
de schrijver verstrekt.

An introductory discussion is followed by a brief review of trials with vitamin Ds

in the solubihzed state preliminary to the experiments carried out during the 1959-
1960 and 1960-1961 winter seasons.

The problems arising during the course of these experiments, such as symptoms of
shock, gastro-intestinal disorders and inadequate milk yields, led to the more detailed
study. In addition to the blood chemistry, considerable attention was paid to the
clinical symptoms.

The preliminary study during the first winter season showed that there was no
significant difference between the effects of intramuscular and intravenous admini-
stration of 10,000,000 I.U. of crytalline vitamin Ds in the solubilized state to prevent
milk fever (Table 3).

The final investigation during the second winter season showed that there was a
significant difference between the results obtained on intramuscular administration of
vitamin Ds and those obtained on intramuscular administration of the solubility-en-
hancing agent (Table 6).

The correct time of administration was found to be three to four days before the
expected date of calving.

The occasional complaint that the milk yield is reduced following preventive treat-
ment, is almost always found to be due to intercurrent disorders (mastitis, gastro-
intestinal disorders, acetonaemia, retention of after-birth).

In conclusion, attention is drawn to the fact that discrepancies between the blood
chemistry and the clinical diagnosis of milk fever are a common feature.
References are given in the thesis. These will be supplied on request by the author
of this paper.

.Après une introduction on décrit brièvement les expériences avec Vit. Ds en forme
solubilisée, précédant les expériences des saisons hivernales 1959-1960 et 1960-1961.
Les problèmes qui s\'y sont présentés tels que les symptômes de choc, des troubles
gastro-intestinaux et une production laitière trop menue ont inspiré des recherches plus
détaillées. A côté de la formule sanguine chimique, on s\'est consciencieusement occupé
des symptômes cliniques.

L\'examen d\'orientation de la première saison hivernale a démontré qu\'il n\'y a pas de
différence significative entre les façons intramusculaire et intraveineuse d\'administra-
tion de 10 millions d\'Unités Internationales de Vit. Ds cristalline en forme solubilisée
comme prévention contre la parésie puerpérale. (Table 3).

L\'examen conclusif de la seconde saison hivernale a démontré qu\'il y a une différence
importante entre les résultats de l\'administration intramusculaire et ceux du solubili-
sateur, avec administration identique (Table 6).

On a constaté que le moment optimal d\'administration est situé à trois ou quatre jours
avant l\'heure présumée du vêlage.

La plainte de lactation diminuée après ce traitement préventif, qu\'on entend souvent
dans la pratique, paraît Être dans presque tous les cas la conséquence dc troubles
intercurrents (mastite, troubles gastro-intestinaux, acétonémie, retentio secundinarum).
On finit par signaler la présence assez régulière de disparités entre la formule sanguine
chimique et le diagnostic clinique de parésie puerpérale.

Les données de la littérature sont mentionnées dans la thèse universitaire. L\'auteur les
fournit sur demande.

Nach einleitender Besprechung werden kurz die Untersuchungen mit Vit. Ds in
solubilisierter Form wiedergegeben, vorhergehend an Experimente in der Wintersaison
1959-60 und 1960-61.

Die hierbei auftretenden Probleme wie Schockerscheinungen, gastro-intestinale Stö-
rungen und zu geringe Milchleistung wurden die Veranlassung zu einer näheren
Untersuchung. Neben dem chemischen Blutbild wurde den klinischen Erscheinungen
grosses Interesse geschenkt.

Die orientierende Untersuchung der ersten Wintersaison zeigte, dass kein signifikanter
Unterschied zwischen der intramuskulären und intravenösen Verabreichungsweise
von 10 Mill. IE Kristallin Vit. Ds in solubihsierter Form als Vorbeugung gegen
Paresis puerperalis (Tab. 3) besteht.

Die abschliessende Untersuchung der zweiten Wintersaison bewies, dass ein signifi-
kanter Unterschied zwischen den Resultaten der intramuskulären Verabreichung von
Vit. Ds und jene des auf dieselbe Weise verabreichten Solubilisators besteht (Tab. 6).
3-4 Tage vor dem erwarteten Kalben ist der richtige Zeitpunkt der Verabreichung.
Die in der Praxis oft gehörte Klage von einer verringerten Milchleistung nach dieser
präventiven Behandlung, scheint beinahe immer die Folge von intercurrenten Stö-
rungen (Mastitis, gastro-intestinale Störungen, Acetonämie, Retentio secundinarum)
zu sein.

Zum Schluss wird auf die oft vorkommende Diskrepanz zwischen dem chemischem
Blutbild und klinischer Diagnose der Paresis puerperalis hingewiesen.
Die Literaturangaben sind in der Dissertation erwähnt. Diese werden auf Anfrage
vom Verfasser verschafft.

Despues una discusion de introduccion se ha procedido a una reproduccion breve de
los experimentos con Vitamina Ds en forma solubilisada, precedentes a los experimen-
tos hechos durante la temporada de invierno en los periodos 1959-1960 y 1960-1961.
Los problemas que se presentarion, como sintomas de shock, estorbos gastro-intesti-
nales y una produccion de leche reducida, han dados lugar, a la nueva investigacion.
Junto a la analisis quimica de la sangre, se ha puesto mucha atencion a los sintomas
chnicos.

La experiencia orientada de la primera temporada de invierno ha demostrado que no
existia una diferencia significante entre la aplicacion intramuscular y la aplicacion
intravenosa de 10 millon U.I. de Vitamina Ds cristalino en forma solubilisada como
profilaxia contra la fiebre de leche. (Tabla 3).

La experiencia cercada de la sccunda temporada de invierno ha demostrado que si
existiâ una diferencia significante entre los resultados de la aplicacion intramuscular
de Vitamina Ds, y de la solubilisadora, aplicada en la misma manera (Tabla 6).
Se ha hallado que la aphcacion 3-4 dias antes la fecha de parir, es el momento preciso.
La queja de una produccion de leche reducida despues el tratamiento preventivo, la
que se puede oir de vez en cuando, de los veterinarios practicos, casi siempre es la
consecuencia de estorbos intercurrentes (mamitis, estorbos gastro-intestinales, aceton-
emia, retencion de placenta).

Por fin se llame la atencion hacia la presencia a menudo de la contradiccion entre
la analisis quimica de la sangre y el diagnostico clinico de fiebre de leche.
Los datos de la literatura estan mencionados en el tesis doctoral, se puede suplicar una
lista de la literatura al autor.

Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
der Rijks Universiteit te Utrecht.

De hieronder volgende, van enkele aantekeningen voorziene, lijst van bij
onze huis- en proefdieren vastgestelde parasieten is een aanvulling op die,
welke vroeger gepubliceerd werd (Swierstra et al., 1959).
Afkortingen: N, Nematoda; T, Trematoda; C, Cestoda; A, Acarina; H,
Hexapoda; F, Fungi.

Paard {Equus caballus)
Echinococcus granulosus C (larve)
Paranoplocephala mamillana C
Rhipicephalus bursa Ä

Ezel (Equus asinus)
Dictyocaulus arnfieldi N
Rund [Bos taurus)
Haemonchus contortus N
Trichuris discolor N
Cysticercus tenuicollis C (larve)
Echinococcus granulosus C (larve)
Linognathus vituli H
Lucilia caesar H (larve)
Mucor pusillus F
Absidia lichtheimi F
Aspergillus nidulans F
Candida rugosa F
Candida tropicalis F
Mortierella mutabilis F

Schaap {Ovis aries)
Ostertagia ostertagi N
Cooperia oncophora N
Cooperia punctata N
Trichuris globulosa N
Lucilia caesar H (larve)

Geit (Capra hircus)
Skrjabinema ovis N
Bunostomum trigonocephalum N
Ostertagia leptospicularis N
Stadelmannia trifurcata N

Kat {Felis ocreata dom.)
Ancylostoma tubaeforme N
Ixodes ricinus A
Felicola subrostrata H
Aspergillus fumigatus F
Mucor circinelloides F
Microsporum felineum, F

Konijn {Oryctolagus cuniculus)
Cysticercus pisiformis C (larve)
Cysticercus serialis C (larve)
Notoedres cuniculi A

1 Dr. J. Jansen en Mej. E. van den Broek; Instituut voor Veterinaire Parasitologie
en Parasitaire Ziekten; Biltstraat 172, Utrecht.

Duif (Columba livia dom.)
Psilochasmus longicirratus T
Skrjabinia bonini C
Ornithomyia avicularia H
Ceratophyllus gallinae H

1. Behalve de runderparasiet Haemonchus placei, wordt af en toe ook de bij schaap
en geit thuis horende Haemonchus contortus in het rund gevonden. Het omge-
keerde, H. placei in schaap of geit, werd tot nu toe nimmer door ons waar-
genomen.

2. Soms vindt men in geringe aantallen de rundertrichostrongyhden Ostertagia
ostertagi, Cooperia oncophora en Cooperia punctata bij het schaap.

3. Larven van Lucilia caesar werden tweemaal gedetermineerd: eenmaal afkomstig
uit de uier van een koe en eenmaal van de huid van een schaap, dat in ernstige
mate aangetast was door vlieglarvenziekte. Behalve de larven van L. caesar zijn
in ons land ook die van L. sericata bekend als veroorzakers van deze aandoening.

4. Op het incidenteel voorkomen van de teek Rhipicephalus sanguineus sanguineus
werd reeds enkele keren gewezen (Jansen, 1962, 1965). Het is niet uitgesloten,
dat deze teek zich hier en daar, in huis d.w.z. in een voldoend warme omgeving
en in contact met honden, handhaaft.

5. Het voorkomen in Nederland van de teek Ixodes hexagonus is bekend, evenals
het parasiteren op de hond (Arthur, 1963), maar voor zover wij weten werd
tevoren nooit cen nymphe van deze soort op de hond aangetroffen.

6. Dermanyssus gallinae en Cheyletiella parasitivorax staan er beide bekend voor, dat
zij niet zo kieskeurig zijn waar het de keuze van hun gastheer betreft. Niettemin
is het voorkomen van deze mijten op de hond geen alledaagse bevinding.

7. Het voorkomen van Gasterophilus intestinalis larven in de hondemaag moet
als een toevalligheid beschouwd worden. Het meest voor de hand liggend is te
veronderstellen, dat dc larven met slachtafval opgegeten zijn.

8. Notoedres musculi is behalve bij laboratoriummuizen, afkomstig van een der insti-
tuten op het faculteitsterrein, gevonden op wilde muizen, die in een stal op het-
zelfde terrein waren gevangen (van den Broek en Jansen, 1964). Deze
parasiet schijnt vrij zeldzaam te zijn. De vondsten op het faculteitsterrein werden
ruim twee jaar na elkaar gedaan.

Schimmelcultures te Baarn), die praktisch alle Fungi determineerde en aan Dr. W. J.

Er wordt een supplementaire lijst van huisdier- en proefdier-parasieten gegeven.

A supplementary annotated list of parasites from domestic and laboratory animals

Se ha dado una lista suplementario de los parasitos en animales domesticos y animales

Broek, E. vanden and J a n s e n J r., J. : Parasites of animals in the Netherlands.
Supplement II. Parasites of wild mammals. Bijdr. Dierk., 34, 103, (1964).

Jansen Jr., J.: Rhipicephalus sanguineus sanguineus (Latreille). Entomol. Ber.,
22, 213, (1962).

Jansen Jr., J.: Nogmaals Rhipicephalus sanguineus sanguineus (Latreille). En-
tomol. Ber., 25, 6, (1965).

Swierstra, D., Jansen Jr., J. and Brock, E. van den: Parasites of animals
in the Netherlands. Survey of identified parasites of domestic and free-living
animals and fecal examinations in the years 1948-1958 inclusive. Tijdschr. Dier-
geneesk., 84, 892, (1959).

Vijf van de vijftien door de Milk Marketing Board in mei 1965 uit Canada geïm-
porteerde Holstein Fricsian-stieren, zullen per 1 januari 1966 voor de K.I. beschik-
baar zijn. Degenen die deelnemen aan het nakomelingenonderzoek van de Board zullen
van de Canadese stieren gebruik kunnen maken, waarbij hen waarschijnlijk zal worden
verzocht ter vergelijking tevens sperma van British Friesian stieren te gebruiken.
De Milk Marketing Board en de British Friesian Cattle Society bereikten overeen-
stemming over de inschrijving van de kalveren van de Canadese stieren. Van slechts
een beperkt aantal stamboekkocien per stier zullen kalveren kunnen worden ingeschre-
ven. Het inschrijven van stierkalveren zal afhankelijk worden gesteld van de resultaten,
verkregen na een zorgvuldig onderzoek van de nakomelingen van de Canadese stieren.

Ectopia cordis — het buiten de thorax liggen van het hart — is bij onze
huisdieren een welbekende afwijking (C o h r s, 1958; G o d g 1 ü c k, 1963).
Het meest bekend zijn de ectopische liggingen in de hals en buiten het
sternum. De eerste ligging is zeer wel met het leven verenigbaar. De Interne
Kliniek van de Faculteit der Diergeneeskunde heeft jarenlang een rund
met deze afwijking bezeten. De extra-stemale ectopia cordis verkort daar-
entegen de levenskansen van een dier aanmerkelijk (Joest, 1925). Hij
beschrijft een kalf van 9 dagen oud, waarbij deze afwijking voorkomt.
De ectopia cordis abdominalis is volgens G o d g 1 ü c k vrij zeldzaam. Hij
refereert 3 gevallen; lx bij het rund, lx bij het varken en lx bij de hond.
De door G o d g 1 ü c k gerefereerde literatuur is helaas voor de auteur niet
bereikbaar.

Een open verbinding van de pericardial holte met de buikholte behoeft niet
steeds tot een ecoptia cordis te leiden. K r e m b s (1940) beschrijft een ge-
val van een congenitale fissura pericardii bij een ree, hierbij bestond een
ectopische ligging — in de pericardiale holte — van delen van de maag-
darmtractus.

In het voorjaar van 1961 werd op verzoek van J. H. te M. op een 6 tot 7
weken oude big sectie verricht.

De anamnese vermeldde dat het dier matig was gegroeid, zonder echter
belangrijk achter te zijn gebleven in de koppel. Er bestond een snelle
ademhaling, hoesten was echter niet opgemerkt. Bij het naar buiten jagen
stierf het dier plotseling.

De sectie werd verricht bij het op de rechter zijde liggende dier.
Na verwijdering van het linker voor- en achterbeen werd de buikholte ge-
opend door wegname van de tussen de laatste rib en tuber coxae liggende
buikwand. Vervolgens werden de maag en de intestinae naar dorsaal om-
geklapt. De liggingen van de lever en de rechter nier kwamen hierdoor in
het gezichtsveld. Het bleek nu, dat de lever zich sterk in dorso-craniale
richting had verplaatst. Een diafragma was in eerste instantie niet waar te
nemen. Manueel onderzoek leverde vervolgens op dat craniaal van de
uiterste craniale rand van de lever het hart lag; de pars muscularis van het
diafragma was beiderzijds te vervolgen tot aan de eerste rib.
Het linker deel van deze pars muscularis werd nu van zijn verbinding met
de linker ribwand vrijgeprepareerd. Daarna werd de rib wand tot de eerste
rib verwijderd.

De situs zag er nu alsvolgt uit: aan de eerste rib hechtte zich de pars mus-
cularis van het diafragma om zich langs de ribwand voort te zetten in
dorso caudale richting tot aan de 14fi thoracale wervel. Hier ging de pars
muscularis over in de crura diaphragmatica sinistra. Ventraal van het dia-
fragma lagen van craniaal naar caudaal het hart met de apex in ventro-
craniale positie en de lever; dorsaal van het diafragma de longen (zie
schetsen la en Ib).

De basis van het hart sloot aan op een met los bindweefsel en vet opgevulde
opening in het diafragma. Een pericardium was niet aanwezig.
De aorta en de a. pulmonalis bereikten via deze opening de thorax. De
aorta volgde daarna zijn loop en bereikte het diafragma op normale wijze.

De beide aa. pulmonales hadden op gewone wijze contact met de longen,
evenals de venae pulmonales. De vena cava cranialis trad normaal de thorax
binnen en bereikte het hart via de reeds genoemde opening. De veneuze
verbinding lever - hart kwam door een korte vena cava caudalis, liggend in
het ligamentum falciforme, extrathoracaal tot stand. De lever toonde geen
afwijkingen.

Bij de verdere sectie werden geen bijzonderheden waargenomen. Als doods-
oorzaak werd aangenomen: insufficientia cordis ten gevolge van een con-
genitale anomalie van het diafragma.

Het hierboven beschreven geval geeft aanleiding tot de volgende be-
schouwingen.

Overzien wij de gehele situatie, dan moeten wij wel aannemen, dat de
gevonden anomalie een congenitale oorsprong heeft. De leeftijd van het
dier — 6 tot 7 weken oud —, de bevestiging van de pars muscularis aan
de ribwand, het afwezig zijn van iedere voito van ontsteking en tenslotte
de ligging van de vena cava caudalis maken dit meer dan waarschijnlijk.
De, afgezien van de ligging, normale verhoudingen in het diafragma maken
het óók zeer waarschijnlijk, dat de ontwikkeling van de beide plicae pleuro-
peritoneales ongestoord is verlopen (Krause, 1930; Patten, 1948;
Wagenaar, 1961 en Sassen en Kalsbeek, 1965). Hiervoor pleit
ook de normale ligging van dc aorta en de oesophagus.
De ontwikkeling van het septum transversum is ons inziens wel verstoord.
Tussen het hart en de lever is geen scheiding aanwezig. De ovale opening
— waar de hartbasis op aansluit — ligt op de plaats waar men het septum
transversum zou mogen verwachten. Embryologisch is dit septum echter al
voltooid vóór de beide plicae pleuroperitoneales de overige delen van het
diafragma hebben gevormd. De ligging is óók steeds zeer bepaald, n.1. tussen
het hart en de lever.

De eerste aanleg van de lever ontwikkelt zich uit het entoderm van de
oerdarm en in het septum transversum. Wij menen dan ook dat het niet
juist zou zijn om het ovale venster in het diafragma als een negatief —
d.w.z. niet ontwikkeld — septum transversum op te vatten. Dit ovale ven-
ster moet ons inziens eerder opgevat worden als enige mogelijke doorgang
voor de grote vaten. De structuur — los bindweefsel en vet — wijst daar
ook op. Een aplasie van het septum transversum moet dan ook worden
overwogen.

Wellicht , maar met dit preparaat is niet meer te argumenteren, is er oor-
spronkelijk in een vroeg embryonoal stadium wèl een septum transversum
aanwezig geweest. Dit zal daarna echter zodanig zijn achter gebleven in
groei, dat er thans van een aplasie sprake kan zijn.

Het aanvaarden van deze aplasie maakt het mogelijk de plaats van het
diafragma in de thorax te verklaren. Door de aplasie en als gevolg hiervan,
door het vrijblijven van het hart van het sternum, is een verschuiving in
craniale richting van het hart en de lever mogelijk. De lever volgt het hari
door de verbinding via de vena cava caudalis bij actieve verplaatsing van
het hart. Anderzijds is het mogelijk, dat het hart door de lever ten gevolge
van intraabdominale druk in craniale richting wordt verschoven.
De beide plicae pleuroperitoneales sluiten zich dorsaal van het hart en de
lever samen, vinden echter het septum transversum niet, doch wel de van

de ribwand uitgroeiende pars muscularis, die zieh weer aanpast aan de
ligging van het hart en de lever.

Het ontbreken van het pericardium is nu óók aanvaardbaar geworden. De
normaal aanwezige pleuropericardiale plooien hebben geen verbinding ge-
kregen met het septum transversum en de hartbasis. Zij zullen zich dan ook
in dit geval gevoegd hebben bij het zich ontwikkelende mediastinum om
daarin tenslotte geheel op te gaan. (Sunderland en Wright-
Smith, 1955; Shaf iroff, 1951).

Op grond van bovenvermelde theoretische overwegingen lijkt het alleszins
aanvaardbaar het ontstaan van dit geval van een ectopia cordis abdominalis
te verklaren uit een aplasie — eventueel hypoplasie — van het septum
transversum en uit dien hoofde het geval te classificeren onder de congeni-
tale anomaliën van het diafragma.

De auteur geeft een beschrijving van een ectopia cordis abdominalis bij een varken.
Het diafragma spande zich uit van de eerste rib tot aan de 14e thoracale wervel.
Het hart bevond zich ventro-craniaal van het diafragma in het uiterste craniale deel
van de naar craniaal verlengde buikholte.

In de discussie wordt de afwijking op grond van embryologische overwegingen ge-
classificeerd als een congenitale aplasie — eventueel hypoplasie — van het septum
transversum.

The diaphragm extended from the first rib as far as the fourtheenth thoracic vertebra.
The heart was situated ventro-cranially to the diaphragm, in the cranialmost portion
of the abdominal cavity which was elongated cranialwards.

In the discussion, the malformation is classified as congenital aplasia, possibly
hypoplasia, of the transverse septum on embryological grounds.

G o d g 1 Ü c k, G.: Miszbildungen des Herzens, einschlieszhch Miszbildungen der
groszen Gefäsze des Herzbereiehes, in Joest: Handbuch der Speziellen Patholo-
gischen Anatomie der Haustiere; 3. aufl. Bd. II, 22, (1963). Verlag P. Parey
Berlin.

Anatomie des Haustiere; Bd. IV, 339. (1925). R. Schoetz Verlag Berlin.
Krause, G.: Ueber sogenannte Zwerchfellhernien bei Haustieren nebst Beitrag zur

Nierenagenesie der Pferdes. Arch. Tierheilk., 62, 567, (1930-1931).
Krembs, J.: Einige seltenere Krankheiten des Wildes. Arch. Tierheilk., 75, 470,
(1940).

Philadelphia Toronto.
S a s s e, H. H. L. en K a 1 s b e e k, H. C.: Enkele gevallen van hernia diaphragmatica

traumatica bij bet paard. Tijdschr. Diergeneesk., 90, 1327, (1965).
Shaf iroff, B. G. P.: Congenital absence of the pericardium, ]. Thoracic. Surg.,
21, 30, (1951).

Sunderland, S. and W r i g h t - S m i t h, R. J.: Congenital pericardal defects,

Brit. H. J., 6, 167, (1944).
Wagenaar, G.: Hernia diaphragmatica bij een kalf, Tijdschr. Diergeneesk., 86,
1359, (1961).

M a r O 1 t, J. and B r u d n j a k, Z.: The viral etiology of periodic ophthalmia.
Vet. Archiv., 35, 263, (1965).

Een van de schrijvers vond in 1962 als complicatie van de infectieuze rhinotracheitis
bij het rund dezelfde klinische verschijnselen die bij de maanblindheid van het paard
optreden. Ook de intraoculaire besmetting met dit virus en met het virus para-
influenza 3 langs kunstmatige weg kon overeenkomstige ziekte-symptomen als na een
natuurlijke infectie bij proefdieren opwekken.

In aansluiting op deze bevindingen werd bij 6 paarden materiaal van reeds genoemde
virussen na punctie van de voorste oogkamer in het oog geïnjiceerd. Naast de ziekte-
verschijnselen van het ademhalingsapparaat (hoesten, neus-uitvloeiing) en een ver-
hoging van de lichaamstemperatuur werden reeds vanaf de dag van besmetting
identieke veranderingen aan het oog waargenomen als bij de acute fase van maan-
blindheid : exsudatieve iridocyclitis, vertraa,gde pupilreactie gevolgd door een synechia.
Als volgende stap voor een bevestiging van de virus-hypothese zal van natuurlijk
geïnfecteerde paarden, die lijdende zijn aan maanblindheid, vocht uit de voorste
oogkamer op gezonde proefpaarden worden overgebracht.

I. Wittig, W.: Zum Vorkommen des K-.\\ntigens 88/L bei Escherichia coli-
stämmen von Schweinen. Zbl. Bakt. I Orig. 197, 487, (1965).

to the young pig. ƒ. Comp. Path., 76, 31, (1966).
I. Bij coli-enterotoxemie van varkens komen in het darmkanaal bijna geregeld
overwegend 6 bepaalde hemolyserende E. co/i-typen voor. Er bestaan betrekkingen
tussen de pathologisch anatomische veranderingen en de aangetroffen serogroepen.
Hierbij is opgevallen dat de beide OK groepen, die behalve een B antigeen het
L antigeen K88 bevatten, in de eerste levensweken bijzonder veelvuldig voor-
komen, waarom de schrijver aantoonde, dat dit antigeen een betekenis in verband
met de pathogeniteit van deze stammen voor jonge zuigvarkens had bij de coli-
enterotoxemie in de eerste vier levensweken, die hij als „coli-ruhr" aanduidt.
Dit in tegenstelling met de oedeemziekte (slingerziekte) bij gespeende varkens.
Terwijl de stammen met L. antigeen K88 geregeld bij biggen met „coliruhr"
werden gevonden, werden ze slechts zelden uit aan andere ziekten gestorven
varkens geïsoleerd. Deze stammen zijn niet hemolytisch. Ook bij de gespeende
varkens hingen zij samen met sterfte waarbij catarrale gastro-enteritis, maar bijna
nooit oedeemvorming werd vastgesteld.

Daarentegen werd bij het optreden van hemolytische stammen, die het genoemde
L. antigeen niet bevatten, catarrale gastro-enteritis minder vaak en oedeem-
vorming betrekkelijk frequent aangetroffen. Deze hemolyserende stammen ver-
meerderen zich blijkbaar niet in de darm van bi,g,gen, die nog uitsluitend of
overwegend van moedermelk leven; dit dus in tegenstelling met de K 88 stammen.
IL Hoewel er vaak verband wordt gelegd tussen E. coli en gastro-enteritis bij jonge
varkens, wordt dit door sommige schrijvers in twijfel getrokken. S o j k a c.s.
(1960) konden biggen experimenteel niet besmetten. Evenmin gelukte dit aan
Smith en Jones (1964), althans bij dieren van 9 weken (wel bij pasgebore-
nen), terwijl proeven van Kenworthy en Allen met 3 weken oude biggen
ook negatief waren.

Ze beschouwen daarom de rol, die E. coli speelt bij het tot stand komen van dc
gastro-enteritis nog als obscuur, hoewel zij erkennen dat plotselinge dieetverande-
ringen wel aanleiding geven tot vermeerdering van sommige E. coli stammen.

Als jonge biggen plotseling gespeend worden, vermeerdert de hoeveelheid vet,
koolhydraten en water in de faeces. Dit komt door slechte adsorptie. Dit slechte
adsorptiesyndroom werd ook aangetroffen bij biggen die geen uitgesproken diarree
hadden, onafhankelijk van de E. coli populatie.

Soms is de vloeistofhoeveelheid zo groot, dat er diarree optreedt zonder ver-
meerdering van de E. coli. Bepaalde hemolytische E. coli stammen kunnen zich
in dit milieu echter sterk vermeerderen ten koste van de overige darmflora. .\'^Is
dergelijke stammen niet aanwezig waren verminderde daarentegen het aantal
E. coli na het spenen, in evenredigheid met de vermeerdering van vocht in de
faeces.

Bij deze pathogene E. coli stammen is de stimulans voor de bactcriegroei het
gevolg van de mechanische irritatie van de darm. Bij 4 gespeende biggen, die in
kooien werden gehouden, gelukte het door infectie per os de aanwezige coliformen
door de pathogene coli te verdringen. Slechts één van deze dieren vertoonde
voorbijgaande ziekteverschijnselen. Waarschijnlijk is de gevoeligheid van deze
mechanische irritatie bij de worpen biggen niet hetzelfde.

(N.B. Deze publikatie is vooral wat de proeven betreft niet gemakkelijk te
begrijpen, b.v. geldt dit ook voor bladz. 34 onderaan, waarin na de ondertitel
„Definition of Scouring", deze niet wordt gegeven. Ref.).

Waaij, D. van der en B e k k u m, D. W. van: Ervaringen met kiemvrije en
„ziektevrije" dieren en hun betekenis voor de kliniek. Ned. Tijdschr. Geneesk., 109,
2342, (1965).

Hoge doses bestraling en hoge doses cytostatica hebben bij mensen en bij dierproeven
tot de dood geleid door sepsis. Deze infecties kunnen optreden van buitenaf of van de
mens of het dier zelf.

Een veel voorkomend agens is de Pseudomonas pyocyaneus, bij de mens in de darm,
bij otitis media en bij paronychia, bij knaagdieren als normale component van dc
darmflora. Daarom wordt bij dierexperimenten vaak gebruik gemaakt van ziektevrije
en kiemvrije dieren. Men gebruikt hierbij:

1. conventionele, normale dieren, waarbij .geen maatregelen zijn genomen om invloed
uit te oefenen op de microflora;

2. kiemvrije dieren, die geen enkel microörganisme, ook geen virussoorten, bij zich
dragen;

3. gnotobionten of gnotoforen, kiemvrije dieren, die met één of meer microörganis-
men zijn geïnfecteerd;

4. SPF-dieren (specific pathogen free), vrij van met name te noemen bacterie-
soorten ;

5. SGF-dieren (specific germ free), dieren, die vrij zijn van één of meer soorten
bacteriën, die tot de normale microflora behoren, b.v. coli-vrije muizen, pseudo-
monas-vrije ratten.

De auteurs beschrijven de methoden voor het verkrijgen van deze soorten dieren, dc
apparatuur om hen in deze toestand tc houden, en mogelijkheden van toepassing bij
patiënten met een geringe weerstand tegen infecties, b.v. na hoge doses bestraling.
Zij zullen behandeld moeten worden met hoge do.ses antibiotica.
Voor de klinische toepassing zijn de beschreven dierexperimenten van groot nut.

Greenough was in de gelegenheid een geval van anthrax waar te nemen, waarbij
11 dieren op één boerderij waren betrokken.

Nadat 2 dieren plotseling waren gestorven en de diagnose door bloedonderzoek was
gesteld werd bij dc andere dieren, indien zij geen eetlust vertoonden, temperatuur
opgenomen.

Dieren met temperatuursverhoging werden behandeld met penicilline (5 mega units
kritallijne penicilline, 2 maal daags gedurende 3 dagen) of met penicilline plus
streptomycine. Desondanks stierven nog 2 van deze dieren, evenals een dier waaraan
tevoren niets was waargenomen en daardoor niet behandeld was. Zes dieren herstelden.
De schrijver merkt op, dat het proces van de behandeling afhankelijk is van het
vroegtijdig onderkennen van de symptomen en dat langdurige behandeling met grote
doses noodzakelijk is. (Daarom wordt in het algemeen aangeraden bij verdenking op
anthrax alle dieren van het bedrijf te temperaturen. Ref.).

Echter was hier ook een geval waar het dier eerst lusteloos werd en pas later
temperatuursverhoging vertoonde. De bacteriologische diagnose bij dieren, die ondanks
behandeling stierven, was moeilijker te stellen. De symptomen, die bij dieren werden
waargenomen, waren lusteloosheid, epistaxis, diarree en tympanie.

Fowler, M. E.: Clinical Manifestations of Primary Hepatic Insufficiency in the
Horse, ƒ. Am. vet. med. Ass., 147, 55, (1965).

Leveraandoeningen bij paarden veroorzaken karakteristieke klinische verschijnselen,
die op het eerste gezicht door het centrale zenuwstelsel veroorzaakt lijken te zijn.
Onafhankelijk van de oorzaak van de leveraandoening (parasieten, toxinen, infecties,
stofwisseling of obstructie) en onafhankelijk van het feit of de aandoening acuut of
chronisch verloopt, zijn de klinische verschijnselen constant.

Het meest op de voorgrond tredend zijn sufheid, ataxie en incoördinatie, doelloos
rondlopen en duwen met kop of borst tegen deur of muur. Leunen, geeuwen, abnorma-
le standen en hypertonic van gezichts- en lipspieren komen minder constant voor.
Van 16 onderzochte paarden waren 10 icterisch, 5 loosden roodbruine urine en 2
toonden fotosensibilisatie van de huid van lippen en oogleden.

Dc verschijnselen van dc zijde van het centraal zenuwstelsel worden misschien
veroorzaakt doordat de lever niet in staat is het in de darm ontstane ammoniak in
ureum om te zetten. Ammoniak in de bloedbaan werkt als een hersengif.
Differentieel diagnostisch komen in aanmerking: primaire hersenaandoeningen, zoals
encefalo-myelitis, rabies, hydrocefalus, enz. darmobstructies, infectieuze anemie,
phenothiazinevergifdging en leptospirosis.

Uitsluitend met behulp van het klinische beeld is een differentieel diagnose vaak niet
te stellen. Dc in veel gevallen geconstateerde icterus is bij het paard niet pathogno-
monisch voor een leveraandoening! Hemolytische aandoeningen en darmobstructies
veroorzaken ook bij een intacte lever icterus!

De fotosensibilisatie wijst wel op een leveraandoening, maar komt vrij zelden voor.
Bloed- en urineonderzoek zijn diagnostisch en prognostisch belangrijk. Een verhoging
van het leucocytengehalte en een duidelijke linksverschuiving van het bloedbeeld
komen niet of in veel geringere mate voor bij paarden met encefalitis of rabies, de twee
ziekten die het meest met leveraandoeningen worden verward, cn zijn bij een paard
met een ernstige leverziekte steeds aanwezig. Bij een duidelijke linksverschuiving is
de prognose zeer ongunstig.

De urine van paarden met een leveraandoening is vaak roodbruin verkleurd. Dit is bij
een hersenaandoening nooit het geval. Bij phenothiazine-intoxicatie cn infectieuze
anemie, waarbij eveneens hemoglobinurie optreedt, is het leucocytengehalte van het
bloed eerder verlaagd dan verhoogd.

Bij de differentieel-diagnose kan een SGOT-bepaling in het bloedserum goede diensten
bewijzen.

Daar een beschadigde lever zeer gevoelig is voor secundaire infecties zijn breed-
spectrum-antibiotica van belang. Intraveneuze vochttoediening kan noodzakelijk zijn
om dehydratatie te voorkomen.

Naar aanleiding van gunstige resultaten, die bereikt waren met een intraveneuze
toediening van natriumglutamaat bij mensen met hepatitis, werd dit ook bij paarden
beproefd, echter zonder merkbaar resultaat. Van thianine en vitamine A werden
evenmin gunstige resultaten bemerkt.

Devloo, St.: Behandeling van uieroedeem bij de koe met een combinatie van
vetidrex en opticortenol resp. opticortenol S. Vlaams Diergeneesk. Tijdschr. 34, 303,
(1965).

In tegenstelling tot de voorschriften werden 37 koeien met uieroedeem behandeld
met vetidrex i.m. en opticortenol i.v. Deze gevallen werden kort na de partus
behandeld, met een constant goed resultaat.

Opticortenol moet als micro suspensie langzaam intraveneus ingespoten worden.
Hierbij moet men door opzuigen de injectievloeistof enkele malen met bloed ver-
mengen.

Het rantsoen bleef ongewijzigd en slechts in een enkel geval werd het drinkwater
gerantsoeneerd.

Bij recidieve werd de behandeling herhaald.
■Ante partum was het succes aanmerkelijk minder.

Hörnung, B.: Weitere Trichinenfunde in der Schweiz. Schweiz Arch. Tierheilk,
107, 335, (1965).

Na de publikade van dezelfde auteur in 1962 over nieuwe trichinosehaarden in
Zwitserland, werden in de kantons Wallis en Waadt bij 21 van de 111 hierop onder-
zochte roodvossen en bij 3 huismarters en 1 boommarter trichinen in het spierweefsel
gevonden.

Daar deze aandoening in de voorlaatste decennia ook in Zwitserse pelsdierfarms was
waargenomen, meent de auteur dat de mens ertoe bijgedragen heeft dat hierdoor
milieubesmetting plaatsgevonden heeft.

Naast wilde carnivoren en knaagdieren werden een tiental jaren geleden enkele
trichinosegevallen bij mensen waargenomen; de oorzaak was consumptie van niet
verhit gezouten hondevlees (van een boxer).

B r e m n e r, K. C.: Influence of infection by the hookworm, Bunostomum phleboto-
mum (Railliet 1900), on the concentration of copper in the blood cells and plasma
of dairy calves. Austr. Vet. ]., 41, 372, (1965).

Van 6 wormvrij opgefokte stierkalveren werden 4 dieren op de leeftijd van 3 maanden
percutaan besmet met 10.000 infectieuze larven van Bunostomum phlebotomum. De
2 overige kalveren dienden als controle.

Van alle kalveren werden op de dag van infectie en 7 en 9 weken daarna de hema-
tocrietwaarden bepaald en de kopergehalten in bloed en plasma. Het kopergehalte
van de bloedcellen werd door berekening verkregen.

Bij de geïnfecteerde kalveren werden vanaf de 8e week na de infectie wormeieren
in de faeces gevonden. De hematocrietwaarden daalden van gemiddeld 35,0% op de
dag van infectie tot 14,8% negen weken daarna. Het kopergehalte van het hele
bloed daalde van gemiddeld 0,90 ßg!m\\ tot 0,56 fig/m] en van het plasma van

0,85 Mg/ml tot 0.48 Mg/ml, terwijl het kopergehalte van de bloedcellen vrijwel
onveranderd bleef (gem. 0,99-1,03 nglm\\).

De opgetreden dalingen waren een week vóór het verschijnen van parasieteneieren
in de faeces reeds duidelijk waarneembaar, hetgeen de pathogene betekenis van
de onvolwassen stadia van de parasiet demonstreert. Gesuggereerd wordt dat de
daling van het kopergehalte van het plasma het gevolg is van een verlaagd globuline-
gehalte. Verlies van eetlust en hypoproteinemie zijn karakteristiek voor zware infecties
met B. phlebotomum.

Het optredende verschil in kopergehalte van plasma enerzijds en bloedcellen ander-
zijds komt overeen met de bevindingen bij koperdeficiënde bij biggen en lammeren.
Bij gebrek aan koper schijnen de erytrocyten prioriteit te genieten boven het plasma.
Daarom is het kopergehalte van het plasma een gevoeliger indicator voor de koper-
status van het dier dan het kopergehalte van het hele bloed. Bij het gerefereerde
onderzoek kwam dit minder duidelijk tot uiting daar tegelijkertijd een sterke daling
van het aantal bloedcellen was opgetreden.

H a a 1 s t r a, R. T.: Isolation of Dermatophilus congolensis from skin-lesions in the
diagnosis of streptothricosis. Vet. Rec., 77, 824, (1965).

De Nederlandse collega Haalstra (Nigeria) wijst er op dat het aantonen van
Dermatophilus in korsten afkomstig van chronische of genezende processen veel
moeilijker is dan het stellen van de diagnose bij actieve laesies. De mycelia zijn n.1.
in uitstrijkjes moeilijk te vinden en culturen worden gemakkelijk overgroeid door
verontreinigers.

De methode van Haalstra maakt gebruik van de eigenschap dat bij bevochtiging
zoösporen vrijkomen en dat deze een Chemotaxis hebben t.o.v. CO2.
Kleine stukjes korst worden in schroefdopflesjes van 5 cm^ inhoud met 1 cm® aqua
destillata drie en een half uur op de werktafel geplaatst. De geopende (?) flesjes
worden daarna in een afgesloten wijdmondse pot overgebracht met 20% CO2
(chemisch verkregen of door kaarsje laten branden in de pot). Na 15 minuten worden
van het oppervlak van het water afentingen verricht op 5% runderbloedagar en
deze 24 a 48 uur bebroed onder 20% CO2. Gewoonlijk groeit de bacterie daarop in
reincultuur. In agglutinatiebuisjes weggezet zijn de resultaten minder goed, waar-
schijnlijk omdat verontreinigers in de diepte daarin CO2 vormen die de Chemotaxis
ongunstig beïnvloeden.

(Mogelijk dat het met deze methode ook in Nederland zal gelukken de diagnose vaker
te stellen. Tot dusverre is dit na het eerste geval [Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1748,
(1963)) niet opnieuw gelukt. Ref.).

Roberts, D. S.: Cutaneous actinomycosis due to the single species Dermathophilus
congolensis. Nature, London, 206, 1068, (1965).

Aanvankelijk onderscheidde men 3 species in het geslacht Dermatophilus n.1. D.
congolensis van de „cutane streptothricosis" van het rund in de tropen. D. derma-
tonomus o.a. van de „mycotische dermatitis" van het schaap en D. pedis van de
„strawberryfoot" van het schaap.

Reeds eerder werd in twijfel getrokken of dit werkelijk afzonderlijke variëteiten
waren (waarop wij in 1963 hebben gewezen: Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1748,
(1963)).

De bekende deskundige Roberts heeft serologische onderzoekingen gedaan, waarbij
Australische schapenstammen van de huid, een stam van een paard in Canada, een
stam van een koe uit de Congo en een stam uit de poot van een schaap uit Engeland,
werden vergeleken.

Zowel suspensies van zoösporen als extracten van culturen die zowel zoösporen als
hyfen bevatten, werden in het onderzoek betrokken. Er bleek een volledige over-
eenkomst van antigeen tc bestaan. Daarom rekent Roberts alle Dermatophilus
tot één species D. congolensis, maar vindt de meest passende naam voor de verwekte
ziekte „cutane actinomycose".

1. Dermatophilus hoort wel tot de orde Actinomycetales, maar dat doen zelfs de
tuberkelbacteriën, maar niet tot de Actinomycetaceae.

2. De naam geeft bij buitenstaanders een verkeerde indruk van het ziektebeeld,
aangezien hier geen granulomen van specifieke structuur optreden. Wel mogen wij
dus, als opnieuw in Nederland Dermatophilus zou worden gedia.gnosticeerd, deze
met gerust geweten aanduiden als D. congolensis. (Ref.)).

Baltzer og Ziethen: Kvaliteten af vacuumpakkede ködvarcr. Medl.bl Dansk
dyrl. foren, 49, 203, (1966).

De schrijvers zijn werkzaam in het instituut voor vleesonderzoek van de samenwer-
kende slachterijen in Roskilde, dus in de produktie-sector. Zij hebben met de fabrieks-
controle te maken.

In een uitvoerig artikel bevesti.gen zij in grote trekken de basisprincipes van Made-
lung en A 1 b e r t s e n. Het vermelden waard is wat zij over de fabriekscontrole
naar voren brengen. Deze heeft betrekking op grote hoeveelheden produkten, die op
verantwoorde wijze gemaakt moeten worden. De .systematische controle moet op zo-
danige wijze plaats hebben, dat afwijkingen zo snel opgespoord kunnen worden, dat
de foute produkten niet in de roulade komen.
Zij geven hiervoor het volgende schema:

c. gesneden vleeswaren: agarworsten ten Cate; bij vethoudénde tevens tetrazolium;

ad 1. Omslag van blauw via violet-roodviolet-rose tot kleurioos. Verkleuringstijd
is omgekeerd evenredig met aantal levende of geleefd hebbende bacteries.
Grenswaarde 1 uur.

ad 2. Pakjes 3 zijdig steriel openknippen. Agarworst op het middelste deel van de
schijf drukken. Worstschijven 1 voor 1 omslaan. Incubatie: 2 dagen bij
kamertemperatuur. Bij vette produkten: 10 min. vóór het aflezen agar be-
sproeien met tetrazolium. De kolonies worden dan rood, vetdruppels kleurioos.
Resumé van eisen:

1. bij ongekookte vleeswaren geen verkleuring van het papierstrookje binnen 1 uur;

2. bij controle van inventaris: gemiddelde van 3 schijven hoogstens 30 koloniën-

3. datum verpakking: hoogstens 100 koloniën per schijf I week na verpakken; geen
verkleuring van de resazurine binnen 3 uur.

Godfrain, J. C., M i 1 h a u d, G. et S a q u i - S a n n e s, ?. de: Etude des
variations de la teneur en chlorures du lait dans la région toulousaine. Rev. Méd. Vét.
CXV, 252, (1964). \'

In verband met eerder gevonden abnormaal hoge chloorgehalten in melkmonsters
afkomstig uit de omgeving van Toulouse werd door de auteurs van een groot aantal\'
(1370) melkmonsters uit deze streek het chloorgehalte, vol.gens de methode Carpen-
tier-Volhard, bepaald.

De resultaten van deze bepalingen werden aan staustisehe berekeningen onderworpen,
waarna bleek dat de gehalten normaal verdeeld liggen rond het relatief hoge gemid-
delde van 1.83 gram NaCl per hter. (Normaal gemiddelde: 1.6). 95.8% van de
gevonden waarden ligt tussen 1.44 en 2.22 gram NaCl per liter. De spreiding is groot,
standaarddeviatie: 0.195. (Normale grenswaarden: 1.5-1.8).

De waargenomen variaties in NaCl-gehalten hielden verband met de streek waaruit
de monsters afkomsUg waren en de tijd van het jaar waarin ze genomen werden. De
laagste gehalten werden gevonden tussen half maart en half juni.

CONSERVERING VAN LEVENSMIDDELEN DOOR BESTRALING.
Hansent, P. J. E.: Straalingskonservering. Medld.bl. Dansk dyrl. foren., 49, 120,
(1966).

Het gebruik van elektronenstraling, opgewekt in een accelerator, heeft boven het
gebruik van Cobalt-60 bij de conservering van levensmiddelen vóór dat men niet
over radia-actieve stoffen behoeft te beschikken noch aan moet vullen, de apparatuur
naar believen kan aan- of stopzetten, terwijl door de grote snelheid der elektronen
de capaciteit veel groter is dan van een installade met Co-60.

Door het geringer doordringend vermogen der stralen moeten de te behandelen
levensmiddelen echter in dunne laag bestraald worden (effectieve indringing 0,35
cm per M.e.V.).

Om ongewenste chemische reacties en verniedging van vitaminen tegen te gaan (die
optreden bij 4-5 M rad. moet men streven naar pasteurisatie bij 0,1-1 M rad., ook
kan men het risico verminderen door de levensmiddelen te bestralen in bevroren
toestand, in compleet vacuum en na toevoeging van nitriet of ascorbinezuur. Zelfs
bij 5 M rad stijgt de temperatuur niet meer dan 12° C; voor het onwerkzaam maken
der enzymen is daarom nog enige verwarming noodzakelijk.

Bestraling mag geen schadelijke gevolgen voor de consumptie (careinogene stoffen,
toxinen) hebben.

In het insdtuut voor vleesonderzoek in Roskilde (Denemarken) werd een gecombi-
neerde behandehng door verwarming en bestraling van blikken toegepast (centrale
temperatuur 70° C.; 0,5 M rad). Het kookverlies was lager, maar het smaakcijfer
ook (iets tranig).

Van 150 families (350 personen) die in het gewone menu in het verloop van enkele
weken bestraalde en onbestraalde ham kregen, vond 30% de eerste soort „zeer goed";
voor de niet-bestraalde was het cijfer 50%. 7% slechts sprak van „slecht". De
gewone verbruiker proefde het verschil dus wel, doch vond de ham niet oneetbaar.
100 biggen werden bijgevoerd met ingevoerd vleesbeender- en in de spray gedroogde
bloedmeel; de ene helft der dieren met het her-gesteriliseerde produkt; de andere
met het bestraalde voer (2 M rad). Het produkt was niet schadelijk en gedurende
de le helft van de groeiperiode was het voederverbruik per kg groei duidelijk lager.
Conclusie: de lysine e.a. essentiële of gewenste aminozuren zijn behouden gebleven.
De slacht- en vleeskwaliteit hadden niet geleden.

Er liggen op dit terrein nog allerlei obstakels. Bovendien moet men rekening ermee
houden, dat bij het oordeel der consumenten associaties met atoombommen en fall-out
kunnen meewerken.

H O w a r d, E. B. and N i e 1 s e n, S. W.: Pheoehromocytomas Associated with Hyper-
tensive Lesions in Dogs, J. Am. vet. med., 147, 245, (1965).

3 goedaardige en 4 maligne feochromocytomen werden gevonden bij 7 honden,
waarvan 4 boxers.

Dc klinische verschijnselen van paroxysmale hypertensie (arytmieën, lethargie en
zvi-akte, proteinuric, longoedeem, cyanosis, tachycardie, hyperglycemic) waren bij
3 honden met benigne feochromocytomen waarneembaar. Dit klinische beeld is
identiek met hetgeen bij mensen, lijdend aan een feochromocytoom, is beschreven.
Incoördinatieverschijnselen of verlammingen werden waargenomen bij 5 van de 7
patiënten.

Postmortaal waren bij alle 7 patiënten sclerosis van de arteriolae, hyperplasie van de
arteriolae van nieren, longen en milt en fibrose van de Bowmanse kapsel aantoonbaar,
naast de tiunoren in het bijniermerg.

De histologische bevindingen en de pathogenese van de afwijkingen worden in dit
artikel uitgebreid beschreven.

flV. B. Saunders Company, Philadelphia and London, 1965, 303 blz., £ 14.6 d.)
In dit boek heeft de schrijver, die Head Professor of Small Animal Surgery and
Medicine is aan de School of Veterinary Medicine van de Universiteit te Auburn
in Alabama, een gedegen overzicht van de neurologie bij de hond en kat gegeven.
Twee hoofdstukken, n.1. dat betreffende de fysiologie, anatomie en de khnische dia-
gnostiek, en dat over de encefalografie, zijn door medewerkers geschreven. Ook
de röntgendiagnostiek komt goed aan zijn trekken. Foto\'s van patiënten en sche-
matische tekeningen naast de tekst maken het geheel tot gemakkelijk te bestuderen
stof.

Achtereenvolgens worden besproken de aandoeningen van de perifere zenuwen,
van het myelum en van de hersenen. Hierbij wordt zeer uitvoerig aandacht be-
steed aan de aandoeningen van schedel en wervelzuil, die aanleiding geven tot
laesies van het door hen beschermde weinig resistente weefsel, wat het zenuwweefsel
is.

Zo is het hoofdstuk over het ruggemerg en zijn benige omhulling het grootste en
ook het uitvoerigste geworden. De chirurgische behandehng van de wervels en van
de tussenwervelschijven is uitgebreid en duidelijk beschreven, waarbij vooral de
rijke en duidelijke illustratie van groot nut is. Bij dit deel in het bijzonder komt goed
tot uiting dat de gehele materie critisch is bekeken t.o.v. de gegevens uit de lite-
ratuur, die bij ieder hoofdstuk in een literatuurlijst worden opgegeven.
Bij de hersenaandoeningen worden ook de chirurgische technieken goed aangegeven.
In vergelijk tot de grote aandacht die aan deze therapie wordt besteed, valt de be-
spreking van de medicamenteuze therapie wat tegen. Dit wil niet zeggen, dat de
schrijver deze manier van behandelen onbelangrijk of als afgedaan beschouwt. Do-
seringen worden in het algemeen niet opgegeven; dit kan mede het gevolg zijn van
het veelvuldig gebruik van specialité\'s.

Dit neemt niet weg, dat ik dit boek, dat er zeer verzorgd uitziet en zich makkelijk
laat lezen, aan ieder die zich aangetrokken voelt tot het interessante en belangrijke
gebied van de zenuwaandoeningen, warm kan aanbevelen.

(VEB Gustav Fischer Verlag Jena, 1965. 428 pag., 2 afb., MDN 30.30.)
Het boek, geschreven door Hussel en 35 medewerkers, behandelt de verhouding
dierenarts en recht, vooral gezien uit een oogpunt van de toestanden en heersende
opvattingen in de Duitse Democratische Republiek.

Het grote werk is overzichtelijk verdeeld over zeven hoofdstukken waarvan alle,
behalve het eerste, verdeeld zijn in een aantal aparte onderwerpen, elk behandeld
door een terzake deskundige.

Het zou te ver voeren alle titels der besproken onderdelen te noemen; we volstaan
daarom met het vermelden van enige der voornaamste en het werk typerende onder-
werpen zoals: „het diergeneeskundige werken voor staat en volk", „de rol van het
socialistisch recht in de diergeneeskunde", „de taak van de volkspolitie bij de bestrij-
ding van de besmettelijke ziekten der dieren in samenwerking met de dierenartsen",
„officiële ambten van de dierenarts op het gebied der fokkerij", „de dierenarts en
de voeding der dieren", „gerechtelijke problemen op het gebied der levensmiddelen-
hygiëne etc.", „de bereiding, controle en het in omloop brengen van veterinaire
geneesmiddelen", „het dierexperiment", „de studie voor diergeneeskunde met o.a.
het behalen van academische graden", „veterinaire hulpkrachten", „voorbereiding
van dierenartsen die naar de tropen gaan" enz.

Een ieder die zich voor allerlei problemen, de dierenarts betreffende, interesseert
zal in dit werk veel wetenswaardigs kunnen aantreffen; degene die zich verder in
bepaalde onderwerpen wil verdiepen vindt achter elk hoofdstuk een meestal uitge-
breide literatuurlijst; men bedenke echter wel dat het boek hoofdzakelijk betrekking
heeft, zoals de titel ook aangeeft, op de dierenarts en het recht in de D.D.R.

WAT HOUD IK IN MIJN TROPISCH AQUARIUM?
J. G. Th. V a n N e s en J. H. S c h e f f e 1.

In de serie „Thieme\'s zakboeken voor natuurvrienden" verscheen de vijfde druk

Het beste gedeelte is ongetwijfeld dat, waarin een aantal vissoorten wordt beschre-
ven; dit is duidelijk en overzichtelijk.

Met betrekking tot de beschrijving van de inrichting, de plaatsing enz. van een
bak zijn enkele opmerkingen te maken. In plaats van stukjes kurk ter ondersteuning
van de dekruiten is indertijd door ondergetekende aanbevolen het op de bovenrand
van het aquarium kleven van de bekende tochtstrips van schuimplastic. Deze sluiten
prima af, maar laten blijkbaar toch circulatie toe, waardoor zij opvallend droog
blijven. Bovendien ondersteunen zij de dekruiten gelijkmatig.

Een turfbodem is de eerste weken het aanzien zeker waard, wordt echter later —
mede door algen — een viltige, vieze, samenhangende massa die reiniging van de
bodem zeer moeilijk maakt. De invloed er van op de pH van het water is geringer
dan aanvankelijk gedacht werd.

Een aquarium plaatse men niet bij een venster, hoe de ligging daarvan ook moge
zijn.

Bij „verwarming" had men de pekelverwarming beter weg kunnen laten.
Het hoofdstuk „planten" is in verhouding tot de omvang van het boekje te uitvoe-
rig; bovendien staan er plantensoorten in die in een tropisch aquarium niet thuis
horen (b.v. Ceratophyllum sp.).

Aan de visziekten zijn slechts enkele bladzijden gewijd, terwijl nieuwere medicamen-
ten niet genoemd worden. Voor verdere informatie ten deze wordt slechts verwezen
naar het desbetreffende boekje van S t o 1 k, wat toch wel iets té summier is.
Samenvattend: een keurig uitgevoerd boekje waarin voor beginners nuttige wenken
staan, maar waaruit iets te weinig contact met de praktisch aquariumkunde blijkt.

De eigenaar van deze 12 jaar oude poes dacht dat het dier zijn neus verbrand had
aan de elektrische straalkachel.

Bij onderzoek bleek echter dat de wond, die ongeveer de grootte had van een cent,
aan het invreten was in het omliggende weefsel, en dan speciaal in de diepte. Zelfs
enkele neusschelpjes waren aangetast.

Omdat het geheel er nogal maligne uitzag, werd een biopsie genomen. Hieruit bleek
dat het een geval was van „squamous cell carcinoma", en daarom werd besloten het
dier af te maken.

1 P. J. Zuur; praktizerend dierenarts; 34 Georgestreet, Morrinsville, Nieuw Zee-
land.

De bewering van collega Van Miert (Tijdschr. Diergeneesk., 91, 501, 1966)
dat op het ogenblik de praktizerende dierenarts niet zo erg veel kan doen om zich
te beveiligen tegen aankoop van ondeugdelijke geneesmiddelen vraagt mijns inziens
om enig commentaar.

Naar mijn mening kan de dierenarts daar n.1. heel veel aan doen. Om te beginnen
kan hij zijn geneesmiddelen betrekken van te goeder naam en faam bekend staande
firma\'s, waarvan bekend is, dat zij in staat zijn een kwaliteitsprodukt op de markt
te brengen.

Door gebruik van betere grondstoffen, duurdere fabricagemethoden en controle van
het cindprodukt resulteert de fabricage van een kwaliteitsprodukt meestal in een
wat hogere kostprijs voor dat produkt. Wanneer derhalve een dierenarts zich van
een dergelijk kwaliteitsprodukt wil voorzien, zal hij bereid moeten zijn daarvoor wat
meer te betalen.

Enkele jaren ervaring in de veterinair-farmaceutische industrie hebben mij echter
geleerd dat de practicus in de regel meer let op de prijs dan op de kwaliteit van
een geneesmiddel dat hij koopt en daar koopt waar hij het goedkoopst terecht kan.
Deze politiek van het steeds voor lagere prijzen willen kopen van geneesmiddelen
brengt firma\'s welke artikelen van goede kwaliteit willen blijven leveren soms in
moeilijkheden. Om een bepaald marktaandeel te behouden of te verkrijgen moeten
produkten somtijds voor een dermate lage kostprijs worden gefabriceerd, dat er
nauwelijks of geen marge over is voor de, in de regel kostbare, maatregelen welke
de kwaliteit van het cindprodukt verzekeren.

Hoe zit het nu met de door collega Van Miert onderzochte infusievloeistoffen ?
Zoals men uit de tabel op pag. 506 van het ardkel kan lezen, is het mogelijk om
infusievloeistoffen te fabriceren welke aan de gestelde kwahteitseisen voldoen. Er-
varing met de fabricage en controle van deze vloeistoffen heeft ons geleerd dat daar-
voor nodig is:

2. Een zeer nauwkeurig uitgevoerd fabricageproces met behulp van daarvoor
speciaal ontworpen of aangepaste apparatuur.

3. Voortdurende en intensieve controle van een representatief aantal monsters
uit iedere charge op steriliteit, pyrogeniteit, chemische samenstelling.

Het zal duidelijk zijn dat de eerste categorie infusievloeistoffen duurder moet zijn
dan de laatste. Komt nu een fabrikant met de kwalitatief betere en daardoor wat
duurdere infusievloeistoffen op de markt, dan verkoopt hij daarvan praktisch niets,
omdat blijkt dat de practicus in de meeste gevallen ook voor het gegarandeerd goede

produkt niet wat meer wenst te betalen (nooit moeilijkheden gehad......, er gaat

altijd wel eens een koe dood......, het andere is goedkoper en zal toch ook wel goed

zijn......). Wanneer dan die fabrikant zijn qua kostprijs duurdere produkten tegen

lage prijzen moet gaan verkopen, leidt dit tot een verlies op deze produkten en
bestaat de kans dat hij tot beëindiging van de produktie moet besluiten.
Wanneer de praktizerende dierenarts er inderdaad prijs op stelt deugdelijke genees-
middelen aan te kopen, waarvoor het nodig is dat de fabrikant deze chemisch,
biologisch en microbiologisch controleert, dan kan hij door zijn aankooppolitiek
daarvan blijk geven en daaraan meewerken.

In ons Tijdschrift d.d. 1 mei j.1. las ik met genoegen onder „Vraag en Antwoord"
over Dressuur. Aangezien ik mij nog steeds voor de dressuur interesseer ben ik zo
vrij een en ander nader te bekijken.

Het springen van een hindernis van 1.20 m - los of onder de man kan best, mits deze
het paard gedurende de sprong maar geheel vrij laat, zodat het goed basculeren
kan - en daar mankeert helaas zeer dikwijls nog al eens veel aan!! Het gewicht
van de ruiter (normaal )speelt hierbij geen rol.

Het jonge paard leren in een goede stelling te gaan en zowel rechts als links in de
galop aan te springen is wel degelijk dressuur — al is dit dan het a.b.c. Om later
in de Hoge School verder te kunnen komen moeten ruiters dit a.b.c. niet alleen
theoretisch goed weten, maar het in de praktijk kunnen toepassen — met de weten-
schap van de diverse rijkunstige hulpen, de wijze van „geven" van die hulpen,
en niet alleen dat „geven" maar het ook nog doen op de juiste plaats, de juiste
mate en op precies het juiste moment.
Waarom moeten die hindernissen aangeleund zijn?

Leer het paard direct vertrouwen te krijgen in zijn ruiter — leer hem goed „aan
de teugel" gaan, rustig in de hand (vooral een zachte hand), met een — in den
beginne — licht bijgebracht hoofd. Gehoorzaam in de wendingen (op het gewicht
d.w.z. iets naar de „binnenkant" van de wending gaan zitten). Als het jonge dier
dan een klein beetje „gereden" is, zet dan twee cavaletten naast elkaar, laat die
hindernis eerst even bekijken en rijdt er dan in een kalm galopje op aan — blijf
drijven tot U voelt „nu gaat hij erover" — m.a.w. rijdt Uw paard steeds tot vlak
vóór de hindernis en hinder hem dan nergens mee; hij kan dan springen — geheel
vrij als aan de longe — Uw gewicht speelt geen rol.

Maar juist dat „niet hinderen", met geen teugel, met geen benen en met geen
zit...... dat kost veel moeite, tijd en deskundige leiding!!

Feitelijk had ik moeten zeggen dat U het jonge paard natuurlijk alijd in korte
reprises hebt (trachten) af te richten en daarbij er ook aan gedacht hebt na iedere
kleine oefening, waarbij het paard toegeeft aan uw wensen, het te belonen door
hem de vrije teugel te geven en hem in de gelegenheid te stellen zijn hoofd naar
beneden te brengen en zijn hals te strekken. Hierdoor wordt, zoals U allemaal weet
de nekband gespannen en dus ook de rug en kost het dragen van uw gewicht aan
het paard geen inspannning van zijn rugspieren, dus paard en ruiter rusten uit.
Voordat U aan die cavaletten begint, hebt u natuurlijk uw paard al eens over een
boom, welke plat op de grond ligt, laten stappen en er daarna over laten draven
— ja, nu wel draven om te beginnen, teneinde het paard te leren wanneer en hoe hij
zijn benen op zal moeten tillen. Dit is dan het a.b.c. van het hindernissen leren
springen.

Een aangeleunde hindernis verhindert het uitbreken zult u zeggen, maar als het
paard niet gehorzaam is aan de ruiter moet u nog niet met springen beginnen.
Hij zal dan niet kunnen uitbreken — ja, dat denkt U! Het paard stopt dan plotse-
ling en dat kunnen ze zeer snel en waar blijft dan de ruiter, die misschien ook nog
niet veel springroutine heeft??: of het springt of valt over of door de aanleuning
met alle narigheid daaraan verbonden. Zorg er voor dat uw paard niet leert uit-
breken.

achtereen te oefenen...... en vooral als het resultaat bereikt is te belonen — dit

laatste wordt herhaaldelijk en vee! meer vergeten dan u wel denkt!
Met collegiale ruitergroet,

Naar aanleiding van de kridek welke collega Verwer heeft gegeven op het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde en het wederwoord van de Redactie, zou ik het volgende
willen opmerken.

Het Tijdschrift voldoet volgens mij aan de gestelde norm, n.1. dat het tracht voor
een ieder, die met de diergeneeskunde te maken heeft, leesbaar te zijn, en dat natuur-
lijk niet gezien per één exemplaar, maar over een gehele jaargang.
Als u mij nu zou vragen: is het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voor uzelf vol-
doende?; dan is mijn antwoord daarop: neen. Het is mij veel te „zwaar" van inhoud.
De wetenschap wordt er gesteld boven de praktijk en dat wil dus zeggen: men maakt
de artikelen te gespecialiseerd en maakt daardoor dat zij voor de wel geïnteresseerde,
maar niet altijd direct betrokkene, niet meer leesbaar zijn.

Aan een wetenschappelijk artikel moeten twee eisen gesteld worden: de kwahteit van
de inhoud en de wijze van beschrijven. Het zou alleen dan volmaakt zijn als het
ingewikkelde probleem zó helder gesteld wordt, dat een middelbare scholier of een
normaal intelligent mens zonder opleiding, het tóch kan begrijpen. Pas dan is het
leesbaar geworden. En dit leesbare mis ik in het Tijdschrift. Niet iedereen past de
professorenhoed, maar dan moet men ook niet doen alsof. Voor de practicus is nog
steeds eenvoud het kenmerk van het ware, ook in de wetenschap.
Een tweede fout van deze „zwaarte" is, dat men het artikel in een vreemde taal
gepubliceerd wil hebben. Men hoopt daardoor een grotere lezersschare aan te trekken
en daardoor meer bekendheid te krijgen; dit is logisch maar niet geheel ontbloot van
ijdelheid.

Een werkelijk goed wetenschappelijk ardkel wordt ook in een buitenlands tijdschrift
opgenomen en daar hoort het dan ook. In een Nederlands tijdschrift bediene men zich
van de Nederlandse taal en zou ons Tijdschrift voor een belangrijk deel ardkelen in de
vreemde talen gaan bevatten, dan noem ik dat ten opzichte van de Nederlandse
cultuur een vorm van cultuurbederf en dat laatste weegt bij mij zeer zwaar. Zwaarder
dan het artikel.

Ik heb dit in de Afdehng Zuid-Holland ook al eens zo gesteld.
Een andere zaak is of het niet eens wenselijk is een werkelijk goed artikel in twee
talen af te drukken. Persoonlijk zou ik er echter de voorkeur aan geven om het steeds
af te drukken in het Nederlands met een uitvoerig résumé in de vreemde taal, met de
vermelding dat dit ardkel in zijn totahteit in iedere vreemde taal te verkrijgen is.
Het moet dus wel vertaald worden, maar het wordt aan de werkelijk belangstellende
toegezonden, b.v. gestencild of in offsetdruk enz.

Een tweede fout, m.i. een denkfout die men maakt bij het beoordelen van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde is, dat men meent aan dat ene tijdschrift voldoende
te hebben. Dit is onjuist. Al naar de plaats waar men zich bevindt en de wijze
waarop men zijn taak wenst te vervullen, zal men zich ook op enkele andere en
vaak buitenlandse tijdschriften moeten abonneren. Men moet deze portefeuille dus als
één geheel zien en men komt aldus tot de juiste doelmatigheid.

Men moet ook niet alles in extenso willen lezen; men moet er wel kennis van nemen
en weten waar het staat.

Persoonlijk is het dus voor mij zó, dat wat de wetenschappelijke zijde van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde betreft, ik hiernaar niet in de eerste plaats grijp. Voor
mij staat er te weinig in. Ik lees eerst enkele buitenlandse tijdschriften, maar ik sla
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde niet over.

Een ander punt van kritiek is wel, dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde als enig
Nederlands tijdschrift op diergeneeskundig gebied, ook communicademiddel moet
zijn. M.a.w. dat de gedachtengang over b.v. de plaats, de taak, de opleiding, de
toekomst van de dierenarts ruimschoots geplaatst moeten kunnen worden. Ik ben
van mening dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde — gezien over de derdg jaren
dat ik het thans lees — in deze taak tekort geschoten is. Zij vertoont te veel de

neiging om in de eerste plaats dit tc publiceren wat op dat moment wenselijk is en
mogelijk door een meerderheidsstandpunt gedekt wordt. Terwijl zij als enige com-
municatieorgaan in de eerste plaats het opwekken van kritiek moet bevorderen. Ook
de wijze van drukken en plaatsen maakt, dat zij soms discrimineert tussen artikelen
van gelijke strekking.

De structuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde maakt, dat men
alleen in de afdeling zijn bezwaren kan laten klinken, die dan meestal tot die ene
afdehng beperkt blijven. Alleen een open Tijdschrift voor Diergeneeskunde maakt,
dat men zijn gedachten en bezwaren ter algemene kennisneming naar voren kan
brengen.

Hij die zich terug wenst te trekken in de hoge beslotenheid van de zuivere weten-
schap, zal ons Tijdschrift voor Dier,genceskunde mogelijk te populair vinden. Hij
die er echter de voorkeur aan geeft om in de praktijk van het leven te blijven staan,
of misschien beter gezegd, die de resultaten van deze zuivere wetenschap zal moeten
toepassen, is meer gebaat met kort en snel, dan met langzaam en uitvoerig.
Beide gedachtengangen zijn niet onder één noemer te brengen.

Schaar ik mij dus in grote trekken achter de Redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, dit neemt niet weg, dat ik meer frisheid en openheid ten zeerste
zou waarderen; niet alleen voor mijzelf, maar ook omdat dit de tijd waarin wij leven
beter aanspreekt.

In verband met het bovenstaande ingezonden stuk van collega de Maar heeft
de Redactie zich afgevraagd wat onder de term „open tijdschrift" verstaan dient te
worden en na telefonisch overleg was collega de Maar bereid dit in onderstaande
brief nader toe te lichten.

Aan het verzoek om het begrip „open" voor ons Tijdschrift, naar aanleiding van mijn
ingezonden mededeling van 6 april j.1. nader te omschrijven, wil ik wel voldoen.
Ik wens daaronder te verstaan dat het te allen tijde mogelijk moet zijn om ook de
maatschappelijke problemen van ons beroep in het Tijdschrift door publikatie te
trekken in een algemene discussie, zonder dat aan de ene gedachte een grotere of
betere publiciteit wordt gegeven dan aan de andere.
Deze zekerheid heb ik niet.

De structuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde is nu eenmaal
zó dat men alleen in zijn afdeling en alleen nog maar bij de rondvraag van zijn ziens-
wijze blijk kan geven op een laat uur. Eventueel kan men op de Algemene Vergadering
het woord gaan voeren, maar dat is niet meer dan stoom afblazen.
Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde als enig Nederlands orgaan kan dit bezwaar
opvangen als het haar kolommen openstelt voor iedere mening, ook al zou dit het
beleid van het Hoofdbestuur van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aanvallen of doorkruisen. Het bezwaar dat ieder ander, dus ook de tegenpartij, hiervan
kennis kan nemen is minder erg dan het smoren van kritiek.

Als u zou stellen dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde aan deze eis voldoet, dan
moet ik dat in ieder geval voor mijzelf betwijfelen.

Immers, wanneer ik de absolute zekerheid gehad zou hebben dat mijn rapport over
de „Toekomst van de dierenarts, vrije beroepsuitoefenaar, in de grote steden",
behoudens enkele redacdonele wensen, zonder meer geplaatst zou zijn, dan had ik het
niet laten stencillen op eigen kosten. Ik heb dit nu wel gedaan om het in de eerste
plaats toe te zenden aan de direct betrokkenen en enkelen, die misschien geïnteresseerd
zouden kunnen zijn. In de eerste plaats dus aan de Haagse collegae, de afdeling Zuid-
Holland, De Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier en de Inspecteur van dat
deel van Zuid-Holland, waaronder Den Haag valt.

Daar ik in het verleden enige malen mijn hoofd gestoten heb — en ik stel met nadruk
niet door de Redactie van ons Tijdschrift, maar wel door het Hoofdbestuur van de

Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde bijzonder onaangenaam bejegend ben
naar aanleiding van een ander rapport over de toekomst van de dierenarts-practicus —
maakt dit dat men niet het risico wenst te lopen nogmaals een weigering te ontvangen.
Immers, die zou betekenen dat een zienswijze die mogelijk afwijkend is van de
meerderheid in de dan als vakbond spelende Kon. Ned. Maatschappij voor Dier-
geneeskunde helemaal niet op prijs gesteld zou worden en dat heeft als enige con-
sequentie dat men zijn lidmaatschap zou moeten opzeggen. Ieder andere houding zou
in strijd met de eer zijn.

Als u mijn rapport over de „Toekomst enz." gelezen hebt zult u begrijpen dat ik de
„kunst", de creativiteit van ons beroep, stel boven de „kunde", het ambacht. Men
kan ook stellen dat de kunst steeds primair moet zijn en dat de kunde, hoe nood-
zakelijk in sommige gevallen, steeds secundair moet blijven.

Een Tijdschrift voor Diergeneeskunde dat de gedachtenwisseling, onder meer daar-
over, stimuleert is volgens mij een „open" Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Hoewel deze nadere uiteenzetting meer is geworden dan oorspronkelijk telefonisch
was medegedeeld, hoop ik dat ik op deze wijze duidelijker en misschien verhelderender
geweest ben.

Naar aanleiding van de in bovenstaande brieven geuite bezwaren voelt de Redactie
de behoefte om enkele dingen recht te zetten, die door collega de Maar wel in
een bepaald, en naar onze mening voor een deel niet juist, licht worden gesteld.
Dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde leesbaar moet zijn voor een ieder die met
de diergeneeskunde te maken heeft is een juiste norm, waarnaar de Redactie terecht
kan en moet streven, doch, zoals collega d e M a a r zelf reeds opmerkt, is het onmoge-
lijk ons Tijdschrift in te stellen op de behoefte van „een ieder" en — zoals reeds eerder
betoogd is — kan men niet anders doen dan te streven naar een „gemiddelde"
(pag. 482, afl. 1 april 1966).

Het in principe niet pubhceren van een goed wetenschappelijk artikel in een vreemde
taal in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, zou een degradatie betekenen die de
Redactie niet gaarne voor haar rekening zou willen nemen.

Ook het opnemen van werkelijk goede artikelen in twee talen werd reeds eerder
genoemd (pag. 481, afl. 1 april 1966) en de mogelijkheden hiertoe worden nog steeds
onderzocht, maar stuiten voorlopig voornamelijk op financiële bezwaren.
De Redactie is het volledig eens met collega de Maar dat het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde niet „alleen zalig makend" is; een ieder immers die bij zijn werk een
brede oriëntatie wenst boort ook andere literatuurbronnen aan.

De Redactie is ervan overtuigd dat ons Tijdschrift wèl „open" is. Ieder ingezonden
stuk wordt opgenomen, met uitzondering van die welke „beledigende taal" bevatten
of die welke onnodig „te lang" zijn; het laatste uiteraard in verband met de beperkte
ruimte die ons Tijdschrift nu eenmaal kan bieden.

Het is niet zo dat het Hoofdbestuur invloed uitoefent op de inhoud van het Tijd-
schrift; het Hoofdbestuur benoemt de leden en de Redactie heeft vervolgens haar
eigen verantwoordelijkheid. Het Hoofdbestuur weet doorgaans niet wat in de
volgende aflevering zal worden opgenomen, maar dat neemt niet weg dat er vaak
overleg wordt gepleegd tussen Hoofdbestuur en Redactie, vooral betreffende pro-
blemen die ons hele beroep en het beleid aangaan (mogelijke schade berokkenen aan
de dierenartsenstand). Ons Tijdschrift is behalve wetenschappelijk tijdschrift ook
„verenigingsorgaan", de Redactie heeft daarom de consequenties te aanvaarden. In
de meeste gevallen verzoekt de Redactie dan om de mening van het Hoofdbestuur,
en niet andersom.

Men vindt overigens in de laatste jaren voldoende voorbeelden in ons Tijdschrift
waaruit blijkt dat een individueel lid wel degelijk de kans heeft waargenomen om zijn
kritiek op de Maatschappij te uiten.

Een ander aspect van het begrip „open " tijdsehrift waar collega de M a a r op doelt
is het niet in het Tijdschrift bespreken van actuele problemen op veterinair gebied.
Mèt collega de Maar betreurt de Redactie dat in de afgelopen jaren bijzonder
belangrijke thema\'s zoals mond- en klauwzeer entingen bij varkens, varkenspest-
bestrijding en opleidingsproblemen, om sk\'chts enkele te noemen, veel te weinig in
ons Tijdschrift werden behandeld en in discussie gebracht. Toen de Redactie enige
tijd geleden probeerde scribenten voor meerdere dezer thema\'s te vinden bleek geen
der deskundigen bereid om zijn mening zwart op wit neer te schrijven.
De rubriek „Ingezonden" was en is „open", maar hiervan wordt in het algemeen
ook met betrekking tot het zojuist gezegde, niet al te veel gebruik maakt.

Wat het door collega de Maar genoemde rapport betreft; het is bijzonder moeilijk
een discussie in de conjunctivus te voeren. Collega de Maar stelt dat, indien hij het
rapport zou hebben toegestuurd, de Redactie dit niet zou hebben opgenomen. Het
staat vast dat de Redactie, indien collega de Maar het rapport voor opneming had
aangeboden, opneming wel degelijk zou hebben overwogen.
Het is te eenvoudig om te menen „ze doen het toch niet".

De Redactie wil tenslotte met nadruk stellen dat zij iedere gedachtenwisseling in de
kolommen van het Tijdschrift, hetzij op wetenschappelijk, hetzij op maatschappelijk
gebied, ondersteunt en zal blijven ondersteunen.

Op woensdag 8 juni a.s., direct na de opening van de Veterinaire Week door de
president-curator, zal de Schornagelmedaille aan de voor de eerste maal daarvoor
aangewezen candidaat worden uitgereikt.

De medaille is bedoeld als een door de faculteit aan zeer verdienstelijke weten-
schappelijke werkers te verlenen eerbewijs, dat eenmaal in dc zes jaar tijdens de
Veterinaire Week zal kunnen worden uitgereikt.

De aanmelding voor de Veterinaire Week begint op gang te komen. In verband met
de tijdige organisatie van een en ander is het gewenst zich zo vroeg mogelijk aan te
melden. Dit is zeker het geval waar het het cabaret „de Muzeval" betreft, aangezien
het aantal plaatsen relatief beperkt is.

(Deze wijziging wordt van kracht met ingang van 3 maart 1966)
Ongeoorloofde middelen
Art. 36

I Het gebruik van middelen, in welke vorm ook, zonder attest van een dierenarts,
waardoor de mogelijkheid bestaat dat het prestatievermogen der paarden in
draverijen beïnvloed wordt, is verboden. De middelen zullen worden beschouwd
als „ongeoorloofde middelen" waarvan het gebruik strafbaar is.

II Indien een paard op voorschrift van een dierenarts geneesmiddelen krijgt
toegediend, die het kunstmatig vermeerderen of verminderen van het prestatie-
vermogen in de draverijen tengevolge kunnen hebben, mag het paard niet
deelnemen, dan nadat deze middelen hun directe invloed hebben verloren.
Deelneming aan wedstijden binnen 4 x 24 uur nadat de toediening heeft plaats
gehad is verboden.

III Onbekendheid met de samenstelling van toegediende middelen, zal nimmer als
ontlastende omstandigheid worden aangemerkt, bij twijfel dient de belang-
hebbende het middel ter onderzoek aan het Bestuur ter hand te stellen.
Hangende het onderzoek zal (zullen) het (de) desbetreffende paard (en) niet
startgerechtigd zijn.

IV Bij nalatigheid in de naleving van het gestelde onder II en III zijn de gevolgen
geheel voor rekening van de betreffende trainer.

V Het Bestuur en het D.G. kunnen voor het houden van toezicht op de juiste
naleving van bovengestelde bepalin.gen, ieder paard vóór of nd een draverij
laten onderzoeken en die maatregelen nemen of doen nemen, die zij nodig
achten en op elke plaats waar dit paard zich bevindt.

Indien een eigenaar of trainer weigert zijn medewerking te verlenen bij de
uitvoering van de door het Bestuur c.q. het D.G. nodig geachte maatregelen
zal het betreffende paard van deelneming aan een draverij worden uitgesloten
en zal de betreffende eigenaar dan wel de trainer bij het Bestuur ter verant-
woording worden geroepen.

VI Het afnemen van speeksel crx/of urine voor onderzoek zal geschieden door een
dierenarts, in tegenwoordigheid van de eigenaar, de trainer dan wel de door
hen aan te wijzen gemachtigde, van het betreffende paard, volgens aanwij-
zingen, te geven door het Bestuur en de deskundige, belast met het onderzoek
naar het gebruik van on,geoorloofde middelen als bedoeld in dit artikel.

VII Deze deskundige brengt de uitslag van het onderzoek ter kennis van het
Dagelijks Bestuur. De uitslag kan zijn: verdacht, zeer verdacht en positief en zal
mede bepalend zijn voor de op te leggen straf.

VIII De trainer van het paard, waarbij het gebruik van ongeoorloofde middelen werd
vastgesteld, zal steeds verantwoordelijk worden gesteld.

IX Deelnemers, die aan het toedienen van ongeoorloofde middelen als bedoeld
in lid I van dit artikel medewerken of het toedienen hiervan toestaan, zullen
worden beschouwd als medeplichtigen bij het toedienen van ongeoorloofde
middelen.

X Het Bestuur zal paarden, waarvan de uitslag van het onderzoek als bedoeld
in ad VII luidt: verdacht, zeer verdacht dan wel positief, diskwalificeren met
in achtneming van het bepaalde in art. 83. Hangende het onderzoek zal de
trainer niet als rijder aan wedstrijden mogen deelnemen.

Het is de laatste tijd gebleken, dat door onbevoegden patentmiddelen in de handel
worden gebracht welke in Nederland slechts op attest van dierenartsen mogen worden
aangewend. De fabrikanten zijn meestal te .goeder naam en faam bekend en dc
begeleidende folder geeft voor leken vertrouwenwekkende indicaties.
Het mag echter niet als uitgesloten worden beschouwd, dat de bewuste middelen
vreemde stoffen bevatten waardoor deze gerekend moeten worden tot de verboden
middelen. Dit wil niet ze.ggen, dat het gebruik ervan met attest van de dierenartsen
niet zou zijn toegestaan, echter dat het gebruik zonder dit attest strafbaar is.
Onze reglementen geven over deze materie zeer duidelijke aanwijzingen. Er kan
niet genoeg de nadruk op worden gelc,gd, dat bestudering van art. 36 van het Draf-
reglement en art. 32 van het Renreglement handelende over „ongeoorloofde midde-
len" beslist noodzakelijk is, wil de eigenaar of trainer gevrijwaard zijn voor onaange-
name verrassingen.

Hieronder volgen enkele der belangrijkste punten uit het nieuwe reglementsartikcl:

I Het gebruik van middelen, in welke vorm ook, zonder attest van een dierenarts,
waardoor de mogelijkheid bestaat dat het prestatievermogen der paarden in
draverijen beïnvloed wordt is verboden. De middelen zullen worden beschouwd
als „ongeoorloofde middelen" waarvan het gebruik strafbaar is.

II Indien een paard op voorschrift van een dierenarts geneesmiddelen krijgt toe-
gediend, die het kunstmatig vermeerderen of verminderen van het prestatie-
vermogen in de draverijen tengevol.ge kunnen hebben, mag het paard niet deel-
nemen, dan nadat deze middelen hun directe invloed hebben verloren. Deel-
neming aan wedstrijden binnen 4 x 24 uur nadat de toediening heeft plaats gehad
is verboden.

III Onbekendheid met de samenstelling van toegediende middelen, zal nimmer als
ontlastende omstandigheid worden aangemerkt, bij twijfel dient de belangheb-
bende het middel ter onderzoek aan het Bestuur ter hand te stellen. Hangende
het onderzoek zal (zullen) het (de) desbetreffende paard (en) niet startgerechtigd
zijn.

IV Bij nalatigheid in de naleving van het gestelde onder II en III zijn de gevolgen
geheel voor rekening van de betreffende trainer.

Dat weinig scrupuleuze personen bovenbedoelde middelen, zonder hiertoe bevoegd
te zijn, vaak tegen prijzen die verre de normale verkoopprijs overschrijden, aan eige-
naren en trainers trachten kwijt te raken, dat laatstgenoemden misleid door de ver-
trouwenwekkende indicaties en de naam van de fabrikant, deze middelen kopen,
is een ernstig gevaar voor onze sport, waartegen niet genoeg gewaarschuwd kan
worden. Verhalen, dat dc middelen geen stoffen bevatten die als prestatieverhogend
middel aangemerkt kunnen worden, zijn misleidend. Elk geneesmiddel kan een der-
gelijke stof bevatten, vandaar de gegeven voorschriften. Bovendien zij hier nog
vermeld, dat verscheidene van deze middelen in landen buiten Nederland wel ge-
makkelijk in de handel verkrijgbaar zijn, dit is geheel afhankelijk van de betreffende
van kracht zijnde wetten.

„Indien door de deskundige, belast met het onderzoek naar het gebruik van on-
geoorloofde middelen, wordt aan.gctoond, dat gebruik werd gemaakt van een patent-
of geneesmiddel, waarin zich sporen bevinden van vreemde stoffen, die het middel
moeten rangschikken onder „verboden stoffen", zullen geen verzachtende omstandig-
heden meer in aanmerking worden genomen en zullen de verantwoordelijke deel-
nemers gestraft worden alsof cen dopingsmiddel werd toe.gediend."

Enige maanden .geleden werden in het speeksel van een aantal Nederlandse dravers
sporen van lichaamsvreemde stoffen aangetoond. Van deze stoffen werd aangenomen,
dat zij waren toegediend met het oogmerk de prestatie van het paard te beïnvloeden.
Volgens het drafreglement van dc Stichting Nederlandse Draf- en Rensport (N.D.R.)

kunnen alleen de trainers voor deze toediening verantwoordelijk gesteld worden.
Twee trainers werden bestraft met uitsluiting gedurende een zekere periode en een
drietal anderen werd, na hoger beroep, opgedragen: het toezicht op de bij hen in
training zijnde paarden te verbeteren.

Met ingang van 3 maart 1966 is tevens een belangrijke drafreglementswijziging van
kracht geworden¹) en op 17 maart 1966 een wijziging van het renrcglement.
Het oude reglement stelde reeds duidelijk dat toediening van pharmaca, die de
prestatie beïnvloeden, niet geoorloofd was. Door de reglementswijziging en de daarop
volgende ernstige waarschuwing heeft het Hoofdbestuur dit nog eens zeer duidelijk
naar voren willen brengen. Voor de dierenarts is vooral van belang art. 36 lid II en
art. 36 hd III (art. 32 van het renreglement).

Iedere trainer mag geacht worden bekend te zijn met dit artikel, toch mag hij van
zijn dierenarts verwachten, dat deze hem mededeelt of een toegediend preparaat
„de prestatie kan beïnvloeden". De trainer kan zich immers nooit op onbekendheid
beroepen.

Aangezien in artikel 32 resp. 36 geen middelen met name genoemd worden, is het
kennelijk de bedoeling van het bestuur, de interpretatie zo ruim mogelijk te nemen.
In principe kunnen dus alle diergeneeskundige preparaten tot deze groep behoren,
mede doordat een internaüonale overeenkomst over de definitie van het begrip
„doping" ontbreekt.

De consequentie is dus dat aan een paard, dat ingeschreven staat voor een course,
gedurende 4 x 24 uur vóór die course geen medicamenten mogen worden toegediend.
Wèl mag dit als de trainer, al dan niet met een verklaring van een dierenarts, het
paard alsnog uit de course terugtrekt.

Voor medicamenten met een zeer snelle uitscheiding is dit een vreemde situatie.
Men neemt dezelfde houding als Duitsland aan, waar sinds 1952 elk medicament
dat prestatieverbetering beoogt, al of niet werkzaam, als doping beschouwd wordt.
Niet iedereen is het met deze opvatting eens. Zo meent Fischbach²) dat deze
stelling voor de mens zeker niet meer hanteerbaar is. Een atleet koestert het gerecht-
vaardigde en gezonde verlangen niet alleen door training en een aangepast voedings-
schema zijn conditie te verbeteren. De taak van de sportarts komt hier naar voren.
De atleet zelf dient de beschikking te hebben over „sportmiddelen", die in fysiolo-
gische dosis geen speciale pharmacodynamische werkingen uitoefenen. Tot deze
middelen behoren o.m.: suiker, voedingsmiddelen, kalk, mineralen.
Verder mag volgens F i s c h b a c h de begeleidende arts de z.g.n. „sportpharmaca"
voorschrijven. Er bestaat volgens hem geen enkele reden om atleten, die deze phar-
maca, onder medisch toezicht, gebruiken een wedstrijdverbod op te leggen. Tot deze
pharmaca behoren tranquillizers, analeptica, rust- en slaapmiddelen, hormonen en
vitamines.

De toediening vóór en tijdens wedstrijden van psycho-pharmaca, die de fysiologische
vermoeidheid onderdrukken en dan bij regelmatig gebruik schadelijk kunnen zijn,
dient nagelaten te worden.

Het lijkt niet onjuist deze indeling ook voor het wedstrijdpaard aan te houden en
van de gevonden pharmaca na te gaan of zij al dan niet werkzaam zijn en tot welke
groep zij behoren. Bij het bepalen van de strafmaat dient hiermede dan rekening te
worden gehouden.

Het lijkt derhalve gewenst, dat deze materie nog eens besproken wordt door deskun-
digen in een sfeer, die verre gehouden wordt van elke emotie. Dan kunnen alle
medicamenten besproken worden die op den lange duur schadelijk voor het dier zijn
en waarop zich het onderzoek speciaal dient te richten.

Verder kan men zich afvragen of deze letterlijke interpretatie van art. 32 resp. 36

2 Fischbach, E.: Das Dopingproblem in neuer Sicht. Münch. Med. Wschr.,
37, 1783, (1965).

niet te ver gaat en derhalve is het zeer gewenst dat het hoofdbestuur van de N.D.R.
nog een nadere interpretatie geeft van de „i<eest" van de reglementswijziging.

DE VOEDING VAN DRAF- EN RENPAARDEN.
(Paardengezondheidskalender, februari 1966).

Reeds vanaf de prille jeugd wordt het draf- en renpaard voorbereid op de grote
prestaties die het dier op latere leeftijd moet leveren. Vooral hart, longen, spieren
en beenderen moeten goed ontwikkeld worden. In dit artikel gaan we daarop niet
verder in.

In perioden van grote prestaties is het gewenst draf- en renpaarden zo mogelijk
vier maal per dag op vaste tijden te voederen. Ze hebben n.1. veel voer nodig en
bij twee maal per dag voeren zou een zware belasting van de ingewanden optreden,
hetgeen hinderlijk is bij beweging. Het voer moet ook van dien aard zijn dat weinig
buik optreedt, dus het ruwvoer moet beperkt worden tot het hoogst nodige d.w.z.
wat nodig is om de mineraal- en vitamineverzorging zoveel mogelijk veilig te stellen.
Het voer mag niet te veel laxerend zijn, de mest moet gebald blijven.
In perioden van topprestaties zouden we kunnen geven 1 - 1,25 kg hooi per 100 kg
levend gewicht en daarnaast 1,25 - 1,35 kg krachtvoer per 100 kg levend gewicht.
Voor een paard van 400 kg levend gewicht zou dat dus worden: 4 - 5 kg hooi en
5 - 5,4 kg krachtvoer per dag, voor een paard van 500 kg laten we het rantsoen
bestaan uit 5 - 6,25 kg hooi en 6,25 - 6,75 kg krachtvoer. Het is verstandig om met
de hooigift niet veel boven de 6 kg te gaan. Uit een oogpunt van vitamineverzorging
is er alles voor te zeggen 1 kg van het hooi te vervangen door kunstmatig gedroogd
groenvoer, tegenwoordig in de vorm van brokjes verkrijgbaar. Voor hetzelfde doel
zou men een paar kg rode wortelen in het rantsoen kunnen opnemen. Daarmede
geven we een goede karoteenbron. Uit karoteen kan in de darmwand vitamine A
worden gevormd. Men kan 2 - 2/2 kg rode wortelen op energiebasis gelijk stellen
met een derde kg haver. Bij enorme spierarbeid treedt extra slijtage op van de
spieren, die weer aangevuld moet worden, hoofdzakelijk met eiwit. Bij veel spier-
arbeid wordt de eiwitbehoefte in het voer dus iets groter dan bij lichte arbeid of
wanneer het dier in rust verkeert.

Gemalen lijnzaad of melkprdoukten worden wel eens in kleine hoeveelheden aan
een krachtvoederrantsoen van haver en paardebrokjes toegevoegd ,doch bij goede
kwaliteit hooi en eventueel gedroogd groenvoeder ligt het eiwitgehalte meestal reeds
hoog genoeg. Onderzoekingen hebben geleerd dat topprestaties door paarden alleen
dan geleverd kunnen worden als voldoende energie geput kan worden uit een grote
reserve aan glycogeen (het reserve koolhydraat) in de lever, spieren en elders. Dit
glycogeen gaat gemakkelijk over in glucose. Ook lichaamsvet kan glucose leveren
doch dit is een zeer lange weg, veel te lang om een plotselinge grote behoefte te
dekken, en trouwens: een draf- en renpaard mag niet vet zijn. Een vet dier heeft
onvoldoende uithoudingsvermogen. Het is dus duidelijk dat we de glycogeenvoorraad
in het lichaam zo hoog mogelijk moeten o|)voeren. Glycogeen wordt snel gevormd
uit suikers, vandaar dat we \'s avonds vóór en ook \'s morgens op de dag dat top-
prestaties geleverd moeten worden, graag wat suikerhoudende voedermiddelen ver-
strekken b.v. geweekte suikerpulp, wat melasse door het krachtvoer e.d., eventueel
ook nog op de middag als de topprestaties op de namiddag geleverd moeten worden.
Men bedenke echter wel dat paarden die niet aan suikers gewend zijn, door veel
suiker wel een dunne ontlasting kunnen gaan vertonen. Bovendien blijkt glucose
beter benut te worden bij een langdurig langzaam tempo dan bij topsnelheden
wanneer de energiebehoefte tot het honderdvoudige kan oplopen. Mogelijk is dat er
op kritieke ogenblikken een tekort is aan een bepaald enzym dat bij de energie-
omzettingen is betrokken. Onderzoekingen van de laatste jaren hebben aangetoond
dat voor een goede spierfunktie het sporenelement selenium en het vitamine E van
uitzonderlijke betekenis zijn.

Belangrijk is dat hooi en krachtvoer van goede kwaliteit zijn. Het hooi moet goed

uitgebroeid zijn, iiaver en de granen in de paardebrokjes moeten goed bestorven
zijn. Schimmel en mijt mogen niet voorkomen. De voedermiddelen moeten vrij zijn
van bestrijdingsmiddelen, ontsmettingsmiddelen e.d. Het paard moet door en door
gezond zijn om veel te kunnen presteren. Van de verzorger wordt al het mogelijke
geëist om het paard fysiek en ook psychisch in topconditie te brengen: er moet kalm
mee worden omgegaan waarbij de verzorger het overwicht behoudt.
Een machine kan alleen onberispelijk werken, wanneer alle onderdelen in orde zijn,
goed op elkaar afgestemd zijn, de nodige energie wordt geleverd en voldoende
smeermiddelen worden gebruikt. Ook voor een paard geldt eigenlijk hetzelfde.
Het dier behoeft bepaalde grondstoffen voor de energielevering, veel nutriënten
voor onderhoud, maar het kan het ook niet stellen buiten vitamines, enzymen en
hormonen, die we met smeermiddelen zouden kunnen vergelijken.
Vóór alles is een goed evenwicht in het lichaam gewenst; dus zo weinig mogelijk
tekorten en overmaten. Dit is echter alleen te bereiken wanneer er ook evenwichtig-
heid in de voeding wordt betracht.

Een juiste aanpassing van de voeding aan de fysiologische vraag van het lichaam
naar nutriënten, welke op erfelijke aanleg berust, geeft de beste waarborgen voor
een goede gezondheid, een goede voortplanting en goede prestaties. Deze vraag is
bij de rassen verschillend en ook bestaan grote individuele en stamverschillen.
Dikwijls zijn paarden, die hoge prestades moeten leveren, dankbaar voor wat extra
B-vitamines in het voer b.v. 1 a 2 ons gedroogde gist per dier per dag of daarmee
overeenkomende hoeveelheid B-preparaat.

Er moet gezorgd worden dat doorlopend zuiver drinkwater ter beschikking staat.
Aan de bestrijding van ingewandsparasieten moet tijdig aandacht worden geschon-
ken. Maagdarmparasieten onttrekken nutriënten aan de voedselbrij die de gastheer
niet kan missen.

Zodra men het paard op rust zet gaat men het krachtvoer direct halveren of brengt
de hoeveelheid nog verder terug en verhoogt het ruwvoer b.v. met bieten, kleine
hoeveelheden prima kuilvoer en \'s zomers natuurlijk wat groenvoer in plaats van
kunstmatig gedroogd groenvoer.

Zo mogelijk geeft men de dieren enige tijd weidegang op een goede weide die niet
te zwaar met stikstof, fosfor en kali is bemest. Van tal van stoffen zoals vitamine A,
in iets mindere mate ook van vitamine D, dat gevormd wordt in de huid door zon-
lichtbestraling, kunnen reserves aangelegd worden waaruit tijdens hoge prestaties
kan worden geput. Bovendien krijgen de dieren veel beweging, hetgeen voor dit
soort paarden in rustperioden ook een vereiste is. Topprestaties zijn alleen mogelijk
na een vrij lange periode van training, waarbij de oefeningen van dag tot dag in
omvang toenemen. Er zij hierbij op gewezen dat men rekening moet houden met
grote individuele verschillen. Men beschouwe weidegang dus als een basis waarop
naderhand kan worden voortgebouwd.

Het paard ontwikkelt tijdens zware spierarbeid zeer veel warmte, die aan de om-
geving moet worden afgegeven via de huid. Een dikke vetlaag onder de huid is een
slechte warmtegeleider dus gaat de warmte-afgifte wat tegen, op dezelfde wijze
werkt een dik baarkleed.

Een normale conditie (zonder vetlaag) en een tamelijk korte beharing komen het
leveren van topprestaties dus ten goede (zonodig scheren!). Overtollige warmte
wordt dan snel afgevoerd waardoor het gevaar voor te veel oplopen van de lichaams-
temperatuur en daardoor een abnormaal verloop van talrijke levensprocessen
wordt vermeden.

Ten slotte nog een korte opmerking over het gebruik van tweejarigen op de banen.
Uit een oogpunt van gezondheid, goede ontwikkeling en lange levensduur zouden
van tweejarigen eigenlijk geen topprestaties mogen worden gevraagd. Het lichaam
verkeert nog in de groeiperiode, de ontwikkeling staat nog achter bij die van een
driejarige.

Aan voeding en verpleging worden nog hogere eisen gesteld dan bij paarden van
drie jaar of ouder. Zeer belangrijk is dat het beenwerk op 2 jaar tot de best moge-
lijke ontwikkeling en soliditeit is gekomen.

Zette mei goed in met geen enlcel geval van mond- en klauwzeer in de periode van
1 tot 9 mei, op de laatste datum werden te Bathmen in Overijssel twee bedrijven
besmet. Op 11 mei besloot de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst als
gebied, waar de gelegenheid wordt opengesteld deel te nemen aan een van Rijks-
wege gesubsidieerde enting van varkens tegen mond- en klauwzeer, in Overijssel
aan te wijzen het gebied van de gemeente Bathmen. In dit gebied bevinden zich
30.000 varkens. Met ingang van 12 mei werd door de Minister van Landbouw en
Visserij de mond- en klauwzeer beschikking varkens 1966 II gewijzigd, zodat voor
het gebied van de gemeente Bathmen tot 15 juni een vervoersverbod voor varkens
van kracht is.

Op 20 april is in Gelderland voor enting aangewezen een gebied omvattende de
gemeenten Neede, Borculo, Lochem en Laren Zuid met een totaal van 70.000
varkens.

Het aantal entgebieden in Gelderland is hierdoor gestegen tot 10, met een totaal
van 817.500 varkens en dat in Overijssel tot 7 met een totaal van 329.000 varkens.
Het totale aantal bij de enting betrokken varkens steeg hiermee tot 2.087.500.

Op 11 en 12 mei zijn te Liempde in Noord-Brabant voor de negentiende maal de
Nationale Werktuigendagen, georganiseerd door de N.C.B., gehouden.
Onder prachtige weersomstandigheden hebben weer tienduizenden uit het gehele
land en van over de grenzen, het fraai in de bossen gelegen tentoonstellingsterrein
bezocht, om er zich van op de hoogte te stellen van het nieuwste op het gebied van
landbouwmachines, stallen- en hokkenbouw, beregeningsinstallatis, graafmachines en
nog veel meer.

In de afdeling Voorlichting was ook de Veeartsenijkundige Dienst vertegenwoor-
digd met een uitgebreide stand over mond- en klauwzeer in het algemeen en de
jongste uitbraak onder varkens in Nederland in het bijzonder. Onder de titel De
strijd tegen het mond- en klauwzeer gaat voort", werd met kaarten gewezen op
wat ons land de afgelopen maanden is overkomen.

tentoonstelling uitgegeven folder werden deze voorzorgsmaatregelen nog eens extra

Op kaarten werd de massale enting van varkens tegen mond- en klauwzeer nader
toegelicht.

De belangstelling voor de stand was groot en velen vroegen nadere inlichtingen
aan de opzichters van de Veeartsenijkundige Dienst, district Noord-Brabant, die
op de stand aanwezig waren.

Van 10 tot cn met 20 mei heeft de heer J. P. L y o n s, staff officcr van het Ameri-
kaanse Ministerie van Landbouw cn belast met zaken betreffende de E.E.G., een
bezoek gebracht aan Nederiand. Na zijn bezoek aan Nederland zal de heer L y o n s
eveneens België, Duitsland en Italië bezoeken, teneinde keuringsregelingen in
E.E.G.-verband te bespreken, met het oog op de eventuele consequenties hiervan
voor de Amerikaanse keuringsregelingen.

De bezoeker had hierover reeds een eerste oriënterend gesprek met de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst en met enkele Inspecteurs in algemene dienst.
Daarnaast bezocht de heer Lyons de slachthuizen te Rotterdam, Eindhoven en
\'s-Hertogenbosch, de destructor te Son, een vleeswarenfabriek te Cuyck en een vries-
huis te Rotterdam,

Op het eiland Funen bij Nyborg in Denemarken is mond- en klauwzeer geconsta-
teerd, waarvan wordt aangenomen dat hier van het type O sprake is. Het is het
27e geval van mond- en klauwzeer dit jaar in Denemarken. De Deense Veeartsenij-
kundige Dienst heeft de veihgheidszone van zuidoost Funen uitgebreid met een ge-
bied met een straal van 6 tot 8 kilometer rondom Nyborg.

Met het oog op het verdwijnen van het mond- en klauwzeer uit ons land, hebben
enkele landen de beperkende maatregelen ten aanzien van de import van vee en
vlees uit Nederland opgeheven of ingekrompen.

Een overzicht van de voornaamste exportlanden naar de stand op 15 mei toont het
volgende beeld:

voor levend vee is Italië open en Didtsland laat weer slachtrunderen en slacht-
varkens toe, voor zover deze niet afkomstig zijn uit Overijssel en Gelderland ten
Oosten van de IJssel.

Frankrijk laat de invoer van schapevlees toe voor zover de dieren waarvan het vlees
afkomstig is, gehouden zijn in de provincies Groningen, Friesland, Noord- en Zuid-
Holland en Zeeland.

Luxemburg laat rundvlees toe, Indien dit niet afkomstig is uit Gelderland, Noord-
Brabant, Limburg en Zeeland. Invoer van kalfsvlees is onder bepaalde voorwaarden
toegestaan uit het gehele land.

Zwitserland laat onder bepaalde voorwaarden rund- en kalfsvlees, schapevlees en
geitevlees toe, behalve afkomstig van dieren gehouden in Overijssel .

3, A.C.V.-Controle. Landelijke studiedag, Lunteren. (pag. 705)
8—10, Veterinaire Week. Transitorium „de Uithof", (pag. 1496 (1965), 47,
194, 485)

14, Afd. Noord-Brabant K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur, hotel Modern,
Tilburg, (pag. 636)

18, Afd. Groningen-Drenthe K.N.M.v.D. Vergadering, tezamen met de afd.
Friesland, 14.00 uur. (pag. 498)

21, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant „de Poort
van Cleef", Utrecht, (pag. 781)

13—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965), 556)

4—9, World Ass. for Buiatrics. Int. Congres, Zürich. (pag.1147 (1965), 491,
624)

11 —18, 9c Intern. Congres Dierlijke Produktie, Edinburgh, (pag. 595, 1296
(1965))

29, Groep Dir. Vleeskeuringsdiensten en keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.
Vergadering, 10.00 uur. Restaurant Smits, Utrecht, (pag. 781)

7—8, Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e Algemene Verga-
derin.g. Utrecht, (pag. 709)

10, Negende Voorlichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst, Jaarbeurs restau-
rant, Utrecht, (pag. 494, 707)

17—21, World Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348, 703)

Oebele Wijma werd geboren op 21 januari 1888 in het
Priese dorp Eestrum, gemeente Tietjerksteradeel. Hij
kreeg daar zijn lager onderwijs en ging naar de H.B.S.
te Leeuwarden, waar hij in 1908 zijn diploma haalde.
In hetzelfde jaar ging Wijma naar Utrecht; hij werd
veearts in 1914. Na enkele maanden assistent te zijn
geweest bij collega Staal in Assen — Staal had een
zeer uitgebreide, alles omvattende praktijk, zodat die
korte tijd toch zeer leerzaam was — vestigde hij zich
in Marum, tegen de grens van Friesland, waar toen de
bedrijven gemengd waren, m.a.w. er werden runderen,
paarden en varkens gehouden, met wat schapen (er
was nog één kudde heideschapen) en geiten.
Wijma werd een uitnemend practicus, die spoedig het
vertrouwen won van de veehouders. Vooral als verlos-
kundige kreeg hij, terecht, een grote reputatie. Ingaan-
de oktober 1914 werd hij benoemd tot keuringsveearts
van de gemeente Marum en bleef dat tot 1952, toen
Marum werd ingedeeld bij de keuringskring Leek. In
dat jaar legde hij de praktijk neer.

In 1920 huwde Wijma met mejuffrouw W. G. A. Nie-
boer, die hem, vier zonen schonk. Mevrouw Wijma is
haar man tot grote steun geweest. Zij kende al gauw
de apotheek, deed zonder falen bacteriologisch vlees-
onderzoek en voerde de administratie. Samen bouwden
ze een grote praktijk op.

In 1914 behoorde Marum min of meer tot de achter-
lijke gebieden. Dit werd spoedig anders, dankzij het
werk van Westerhof, h.d.s. met landbouwacte en van
Wijma, die cursussen gaf in gezondheidsleer, paarden-
en runderkennis en verloskunde. Vooral op de toepas-
sing in de praktijk werd de nadruk gelegd. Er werden
keuringen gehouden van paarden en van rundvee,
waarbij Wijma dominerend jurylid werd.

Met Tolberl had Marum de primeur van de K.I. in
de provincie Groningen. Na een proefperiode van 1943
tot 1946 werden in Marum in 1946 de eerste stieren
aangekocht. Thans telt het K.I .-station Marum 11
stieren. In Siegerswoude (Friesland), praktijkgebied
van Wijma, werd eveneens in 1946 een K.I.-station
opgericht. Bij beide verenigingen had Wijma het vete-
rinair toezicht en dat heeft hij gehouden tot zijn laatste
dag. Dit toezicht was geen sinecure: iedere morgen,
ook de laatste jaren, werden de stations bezocht en het
sperma microscopisch onderzocht. Resultaat: hoogste
drachtigheidspercentage na de eerste inseminatie van
de Groningse K.I .-stations.

Bij gelegenheid van zijn veertigjarig jubileum als die-
renarts op 18 juli 1954 werd Wijma op grootse wijze
gehuldigd. De leiding had daarbij de hoogbejaarde
Westerhof, die in een keurige rede de grote verdiensten
van onze collega naar voren bracht. Aanwezig waren
o.a. afgevaardigden van twee veefondsen, het paarden-
fonds, tal van landbouwverenigingen, van de twee K.I.-
verenigingen, van de afd. Groningen-Drenthe van de
Maatschappij voor Dier geneeskunde en vele vrienden.
Meerderen van hen voerden het woord en boden hem
onder meer aan: een fraai jachtgeweer, een foudraal,
patronentas en hengel, sportartikelen voor zijn hobbies:
jagen en vissen. Mevrouw Wijma werd in de bloemetjes
gezet en deelde in de hulde. Het was een groot feest.

Wijma was een persoonlijkheid, een man van stavast,
letterlijk en figuurlijk. Een redenaar was hij niet;
jammer, want hij was zeer belezen en had een wijs-
gerige inslag. Typerend is het volgende, mij verteld
door Prof. Beijers.

Toen Wijma in zijn studietijd voor hem een zieke koe
moest onderzoeken en demonstreren, kon hij met de
demonstratie niet op gang komen. Beijers spoorde hem
gemoedelijk aan tot spreken. Na wat gestuntel kwam
er tenslotte uit: „Ik heb tuberkelbacillen gevonden in
het sputum." Daarmee was alles gezegd.
Als in het begin de eigenaar van een patiënt hem de
vraag stelde: „Wat scheelt er aan?" was het antwoord:
„Dat hoef jij niet le weten, als ik het maar weet!"
(Daar kwam het toch op aan.) Later vroegen ze: „Wat
denkt mijnheer ervan?" En dan kregen ze in weinig
woorden de prognose en wat hun te doen stond.

Onze kennismaking had plaats in de tijd dat ik prak-
tizeerde in Tietjerksteradeel, vóór 1913. In 1914, toen
ik districtsveearts was in Groningen, werd deze voort-
gezet. Ze groeide uit tot vriendschap. Na mijn pen-
sionering verliet ik Groningen; de vriendschap bleef
en vele malen heb ik gebruik gemaakt van de gast-
vrijheid, aangeboden m,et de woorden: „Je kunt komen,
wanneer je wilt en blijven, zo lang je wilt."
Een week voor zijn dood was ik nog een paar dagen
de gast van Wijma en zijn vrouw. Het waren gezellige
dagen.

op 22 maart is mijn vriend gecremeerd te Groningen,
onder grote belangstelling. De burgemeester herdacht
hem als de man, die in de Marumer gemeenschap een
belangrijke plaats had ingenomen, in het bijzonder als
lid en als voorzitter van de Commissie van toezicht op
de boerenleenbank.

girono.: 511606 t.n.v. de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Jaarcongres British Veterinary Association

Het jaarcongres van de Briush Veterinary Association zal dit jaar van 25 september -
1 oktober gehouden worden te Brighton.

De aandacht van de lezers wordt gevestigd op het feit dat in deze aflevering van
ons Tijdschrift een enquête-formulier werd ingelegd, gericht aan de echtgenoten
van de Nederlandse dierenartsen.

Mocht men — om welke reden ook — dit formulier niet aantreffen en nadere in-
lichtingen hierover wensen, dan stelle men zich in verbinding met:
Mevr. W. F. Roepke-Ronhaar, Amersfoortsestraat 47, Soesterberg.

De afdeling houdt op dinsdag 21 juni a.s. om 20.00 uur een vergadering in Café-
Restaurant „De Poort van Kleef", alwaar collega E. H. den Breeje een inleiding
zal houden over lekenhulp in de diergeneeskunde.

Op 29 september a.s. om 10.00 uur zal de Groep in Restaurant Smits te Utrecht
cen vergadering beleggen, tezamen met de Vereniging van Directeuren van Gemeen-
telijke Slachthuizen in Nederland.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen de collegae:

J. H. M. Buiteman, Roosendaalseweg 23, Etten-Lcur
M. P. Kwakernaak, Kadijkselaan 36, Bergambacht
M. A. Levy, Blauwkapelseweg 93, Utrecht
J. G. A. Slaats, Emmastraat 55, Asten
A. Smit, Tuinbouwstraat 4, Utrecht
D. P. Teenstra, Lange Jansstraat 19 bis. Utrecht
Het Hoofdbestuur draagt voor het lidmaatschap van de Kon. Ned. Maatschappij voor
Diergeneeskunde voor de collega:

Vishinsky, I., Tel Aviv (Israël), Yagurstr. 8, Yad Eliau, D. b. Vet. Instituut Beit
Dagan, (P.O.B. 12), Afd. Parasitologie. (234)

Schuring, H. J., m.i.v. 1 april 1966 tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij dc

Veeartsenijkundige Dienst, ter standplaats Nijkerk. (214)
Claessens, Dr. J. P. C., tot directeur van het openbaar slachthuis te Roosendaal. (171)

Dr. K. Reitsma te Leersum werd op 13 mei 1966 benoemd tot erelid van de Ned.
Vereniging voor Koeltechniek. (209)

Op donderdag 30 juni a.s. om 16.15 uur hoopt collega G. H. H u i s m a n te de Bilt
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht te promoveren op een proefschrift, getiteld „Het
hartminuutvolume van de hond".

De op pag. 552 (aflevering 8, 15 april 1966) van dit tijdschrift op de 20e regel van
beneden voorkomende zin, luidende:

„(d.w.z. de stam die gebruikt wordt voor H. 120 en H. 52 vaccins en 10 jaar geleden
door Hoekstra van het C.D.I. werd geïsoleerd behoort tot het bivalente type)"
dient ten rechte te luiden:

„(d.w.z. de stam die gebruikt wordt voor H. 120 en H. 52 vaccins en 10 jaar gele-
den door B ij 1 e n g a, destijds werkzaam aan het C.D.I., werd geïsoleerd behoort
tot het bivalente type)".

Daar mij de laatste tijd is gebleken dat vele dierenartsen in Nederland
met meer juist zijn geïnformeerd omtrent de plannen ten aanzien van het
bouwen van een nieuw Centraal Diergeneeskundig Insdtuut, lijkt het mij
nutdg hier enkele regels over te schrijven.

De RijksseruminrichUng (R.S.I.) werd in 1904 opgericht op initiatief van
collega P O e 1 s, dierenarts te Delfshaven. De plaats van vestiging was de
Vinkedwarsstraat te Rotterdam.

„De Seruminrichting voorzag, onder de voortreffelijke leiding van Poels,
reeds dadelijk in een grote behoefte. De inrichting wérd door de ver-
tegenwoordigers van den landbouw, de veeartsen en de Regering om
strijd geprezen."

Het is goed te begrijpen dat de eerste huisvesting in enkele oude
woonhuizen spoedig niet meer voldeed en dat er plannen werden ge-
maakt elders een nieuw instituut te bouwen. Vanaf 1909 is er een discussie
geweest over de plaats waar de nieuwe R.S.I. zou moeten komen. Er
gmgen stemmen op om in of nabij Utrecht te bouwen, maar Po e 1 s hield
dit tegen, mede uit vrees dat de Rijkssemminrichting zou opgaan in
"s Rijks Veeartsenijschool en op deze wijze haar zelfstandigheid zou ver-
liezen.

Aan de schier eindeloos lijkende discussies kwam tenslotte een einde toen
de Gemeente Rotterdam I/2 ha grond aanbood voor deze bouw. De
nieuwe Rijksseruminrichting werd gebouwd aan de westzijde van Rotter-
dam, dus tussen Rotterdam en Schiedam en zij werd op 1 december 1931
in gebruik genomen. De laan waaraan het instituut verrees werd, ter
nagedachtenis aan de oprichter, Prof. Poelslaan genoemd.

In 1929 besloot de regering over te gaan tot het oprichten van een afzon-
derlijk mond- en klauwzeerinstituut. Deze beslissing werd genomen omdat
het mond- en klauwzeer in de jaren 1924-1926 reusachtige verliezen had
toegebracht aan de Nederlandse veehouderij.

Het nieuwe insdtuut kreeg als naam; Staats Veeartenijkundig Onder-
zoekings Instituut (S.V.O.I.). Tot directeur werd benoemd Dr H S
F ren kei. De bouwplannen voor het S.O.V.I. kwamen gereed en de
verwachtmg was dat deze spoedig zouden worden gerealiseerd. De econo-
mische crisis vertraagde de uitvoering hiervan echter belangrijk en het
S.V.O.I. werd daarom tijdelijk ondergebracht bij de Rijksseruminrichting
te Rotterdam. Eerst in 1939 werd op het Marine-etablissement te Am-
sterdam met het bouwen begonnen. In 1941 kwam het instituut gereed en
kon toen in gebruik worden genomen.

«) Dr. L. Hoedemaker; Algemeen Directeur van het Centraal Diergeneeskundig
InstUuut; Seinpostduin 18, \'s-Gravenhage.

De ontwikkeling van het diergeneeskundig onderzoek en de bestnjdmg van
dierziekten leidden meer en meer tot uitbreiding en specialisatie waardoor
meer personeel, laboratoriumruimte en proefdierstallen nodig waren. Voor
de Rijksseruminrichting te Rotterdam werd helaas geen terrein voor uit-
breiding gereserveerd. Het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings Insti-
tuut te Amsterdam werd ontworpen als onderzoekingsinstituut, maar kreeg
na de Tweede Wereldooriog de produktie van het mond- en klauwzeer-
vaccin te verzorgen en was zodoende weinig jaren nadat het werd gebouwd
reeds te klein.

Het is daarom te begrijpen, dat er reeds kort na de oorlog plannen rezen
om een nieuw instituut te bouwen. Een discussiepunt hierbij is geweest of
de Rijksseruminrichting en het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekmgs
Instituut samen gebouwd zouden worden of ook in de toekomst gesepareerd
zouden moeten blijven.

In 1953 werd door het Ministerie van Landbouw ten behoeve van deze
nieuwbouw een terrein met een oppervlakte van 15 ha gekocht in de Ge-
meente De Bilt. Tevens werd de oude boerderij op het landgoed „Hou
dringe" te De Bilt met de bijbehorende 22 ha grond ten behoeve van het
instituut door het Ministerie aangekocht.

Nadien is de voortgang in de plannen wat geremd, o.a. doordat de status
van het instituut in het geding kwam. Bijna alle instituten ressorterende
onder het Ministerie van Landbouw werden nl. ondergebracht m z.g.
„Overheidsstichtingen". Tenslotte werd dit ook doorgevoerd voor de vete-
rinaire instituten.

De Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek werd opgencht en zowel
de Rijksseruminrichting als het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekmgs
Instituut werden onder deze Stichting gebracht. De namen werden toen
gewijzigd in resp. het Centraal Diergeneeskundig Instituut (C.D.I.) afd.
Rotterdam en afd. Amsterdam.

Het personeel van het C.D.I. behield de status van rijkspersoneel.
Ik zou hen, die in de jaren 1953 - 1959 aan het project „nieuwbouw ni-
stituut" werkten, te kort doen door hun activiteiten in deze jaren niet te
noemen. In opdracht van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
werkte één der inspecteurs aan deze plannen \\ oort. Een kleine werkgroep,
waarin o.a. de architect, maakten enkele reizen naar instituten in het buiten-
land om zich ter plaatse te oriënteren en zich op de hoogte te stellen van
ervaringen elders opgedaan. Nog steeds gingen de gedachten uit naar het
bouwen van zowel het Amsterdamse als het Rotterdamse Instituut op het
daarvoor aangekochte terrein in De Bilt. Door de gemaakte oriëntatiereizen,
alsmede door een nieuwe schetstekening en een maquette kwam men echter
tot het inzicht dat, indien deze plannen gerealiseerd zouden worden, de
laboratoria en proefdierstallen vrij dicht bij elkaar zouden moeten worden
gebouwd. De verschillende onderdelen zouden daardoor ruimtelijk onvol-
doende van elkaar gescheiden zijn. Dit bracht met zich mee, dat men de
isolatie dus volledig zou moeten vinden door middel van technische voor-
zieningen, tengevolge waarvan het project uitermate kostbaar zou worden.

Dit was ongeveer de situatie op het moment van mijn benoeming tot Al-
gemeen Directeur van het C.D.I.¹)

Na een uitgebreide oriëntatie ten aanzien van het vele voorbereidende werk
dat reeds was verricht en na een rondreis langs een aantal instituten in
Europa en U.S.A. werd eerst gedacht aan de mogelijkheid alleen de afd.
Rotterdam van het C.D.I. te bouwen op de eerder genoemde 15 ha bouw-
terrein te De Bilt en voor de afd. Amsterdam elders een terrein te zoeken.
De 22 ha behorende bij de boerderij kwamen niet voor instituutsbouw in
aanmerking daar bij de aankoop hiervan de clausule was aanvaard dat deze
grond zijn agrarische bestemming ook in de toekomst moet behouden en
met mag worden bebouwd. Elke wijziging in de aanwezige opstallen mag
slechts worden uitgevoerd na verkregen toestemming van de daartoe in-
gestelde „Houdringe-commissie" die speciaal waakt voor de instandhouding
van het landschapsschoon van dit landgoed. Daar het onderzoek meer en
meer gaat vragen om proefdieren van bekende herkomst werd, gezien
bovengenoemde beperkende clausule ten aanzien van de bebouwing, als
bestemming van de boerderij in de toekomst gedacht aan een toeleverings-
bedrijf van proefdieren voor het onderzoek in het instituut. Het was de be-
doeling op deze boerderij te beginnen met het opbouwen van een veestapel
bestaande uit dieren (runderen, varkens, pluimvee) waarvan zo veel moge-
lijk bekend was en die o.a. zonder preventieve entingen zouden worden op-
gefokt. Op deze wijze zou aan de behoefte van het instituut aan proefdieren
en broedeieren in de toekomst althans ten dele kunnen worden voldaan.
Het was echter spoedig duidelijk, dat zonder uitbreiding van het aantal aan-
wezige varkensstallen en pluimveehokken de boerderij nooit in staat zou zijn
de toegedachte functie van toeleveringsbedrijf van proefdieren bevredigend
te kunnen vervullen. Ons voorstel tot het bouwen van een tweede varkens-
schuur werd door de „Houdringe-commissie" echter onverbiddelijk afge-
wezen, omdat men een uitbreiding van het aantal gebouwen in strijd
achtte met het streven tot handhaving van het landschapsschoon in dit ge-
bied. Door deze afwijzing werd het duidelijk dat de C.D.I.-boerderij in De
Bilt nimmer zou kunnen uitgroeien tot een fokkerij van de proefdieren die
nodig zouden zijn in het nieuwe instituut. Om deze reden werd zomer 1962
contact ge-zocht met de directie van de Rijksdienst voor de IJsselmeer-
polders om te pogen ten behoeve van een toeleveringsbedrijf voor proef-
dieren een \\oldoende groot terrein te reserveren in de polder Oosteliik
Flevoland.

Het zoeken naar een bouwterrein voor het C.D.I. afd. Amsterdam, liefst
met te ver van De Bilt, werd voortgezet. Na veel terreinen te hebben be-
keken, meenden wij tenslotte een goed geïsoleerd liggend bosperceel te heb-
ben gevonden aan de westzijde van Apeldoorn. Hoewel de onderhande-
lingen met het gemeentebestuur van Apeldoorn bijzonder vlot veriiepen
sprong deze zaak tenslotte af tengevolge van een afwijzing door Gede-
puteerde Staten van Gelderiand, die niet accoord konden gaan met het
veriies van dit bosterrein als recreatiegebied.

Daar inmiddels het virologisch onderzoek met behulp van weefselkweek
enz. in de afd. Rotterdam van het C.D.I. niet meer gemist kon worden bij
de diagnostiek en de bestudering van verschillende ziekten van runderen,
varkens en pluimvee begon het inzicht te groeien dat door de gesepareerde
herbouw van de afdelingen Amsterdam en Rotterdam een gespletenheid
binnen het insdtuut werd gecontinueerd waar eigenlijk geen goede modeven
\\\'oor golden.

Gezien de welwillendheid, waarmede de directie van de Rijksdienst voor de
IJsselmeerpolders ons verzoek tot vestiging van een toeleveringsbedrijf voor
proefdieren in Oostelijk Flevoland had ontvangen, nam het bestuur van dc
Stichting voor Diergeneeskundig Ondei-zoek opnieuw contact op met ge-
noemde directie om de mogelijkheid na te gaan tot vestiging van het ge-
hele insdtuut, samen met het proefdierenbedrijf, bij Lelystad in Oostelijk
Flevoland. Ook ditmaal bleek, dat er in deze nieuwe polder mogelijkheden
zijn, die men elders in Nederland niet meer kan vinden.
Het werd duidelijk, dat hier de kans ligt een Centraal Diergeneeskundig
Instituut te bouwen, dat in lengte van jaren voldoende uitbreidingsmoge-
lijkheden zal hebben om ook aan de heden nog onbekende eisen van het
diergeneeskundig onderzoek in de toekomst te kunnen voldoen. De ligging
is bovendien gunstig omdat na voltooiing van de andere IJsselmeerpolders
Lelystad aan een knooppunt van grote autowegen bijzonder centraal zal
liggen in Nederland. Een noodzakelijkheid bij het bouwen in Oostelijk
Flevoland is ongetwijfeld dat de medewerkers van het instituut bereid
moeten zijn, althans de eerste jaren, pionierswerk te verrichten. De toe-
nemende vlucht uit het overbevolkte westen, het beschikbaar zijn van de
aanvang af van voldoende woonhuizen voor het personeel en het vooruit-
zicht eindelijk nu eens bevrijd te zijn van het voortdurende tekort aan la-
boratoriumruimte en proefdierstallen moeten als belangrijke pluspunten
worden aangemerkt.

Voor het instituut -h toeleveringsbedrijf is vooriopig een oppervlakte van
± 380 ha gereserveerd, direct ten oosten van het nieuw te bouwen Lely-
stad. Het ligt in het voornemen het insdtuut en de stallen voor de dieren
in het experiment te bouwen op twee kavels van samen 60 ha. De overige
kavels van de genoemde oppervlakte zijn gereserveerd voor uitbreidmgs-
mogelijkheid in de toekomst, voor quarantaine-stallen, voor de proefdier-
fokkerij, voor isoladestroken t.o.v. de omgeving en voor het winnen van
voedsel niet alleen voor de proefdierfokkerij, maar ook voor de proefdieren

Hoewel het dus de bedoeling is één instituut te bouwen met centralisatie
van de administratie en andere hulpdiensten, kan er niet aan worden ont-
komen om ten behoeve van het onderzoek met zeer infectieuze smetstoffen
(o.a. mond- en klauwzeer, varkenspest, rabiës enz.) een afzonderiijk ge-
bouwencomplex met bijzondere veihgheidsmaatregelen op een afzonderiijk
gelegen terrein te ontwerpen. Voor deze speciaal beveiligde compound zijn
4 X 9 ha gereserveerd in de smalle bosstrook ten noorden van Lelystad, dus
tussen het IJsselmeer, de stad en de reeds aanwezige visvijver.
Voor deze beveiligde compound is het programma van eisen gereed. Door
de architecten (Architectenbureau G. Hamerpagt en J. de Gruijter te
Arnhem) wordt thans gewerkt aan het schetsplan. Zeer waarschijnlijk zal

nog dit jaar worden begonnen met het bouwen van enkele onderdelen van
dit project, nl. een isolatiestal voor varkens, een transformatorhuis, zes een-
heden voor het opfokken en houden van kippen in zeer strenge isolatie
en een aantal woonhuizen voor het personeel.

Het programma van eisen van het grote instituut (Oost van Lelystad) zal
waarschijnlijk nog dit jaar gereed komen.

Ten aanzien van de proefdierfokkerij is medio 1964 door het bestuur van
de Stichting voor Diergeneeskundig Onderzoek een verzoek om een defini-
tieve toewijzing van het betreffende terrein bij de Minister van Land-
bouw en Visserij ingediend. Daar ook bij enkele instituten te Wageningen
inmiddels plannen zijn gerezen voor het sdchten van proefdierbedrijven in
Oostelijk Flevoland, wordt op het ogenblik door het Ministerie nagegaan
in hoeverre een coördinatie van de diverse plannen en wensen mogelijk en
dus aangewezen is. Van de zijde van het Ministerie is toegezegd, dat bin-
nenkort hierover zal worden beslist. Gezien de lange aanlooptijd die nodig
is om een dergelijk bedrijf goed op gang te brengen en door de periode
van de „kinderziekten" heen te leiden, zal het nodig zijn dat dan spoedig
met de opbouw hiervan wordt begonnen.

Om tenslotte de vraag te beantwoorden die mij vele malen wordt gesteld
en die inmiddels bij de lezers van deze regels ook wel zal zijn opgekomen,
nl. hoe lang zal het duren, voordat dit alles is gerealiseerd, dus voordat
het gehele C.D.I. in Oostelijk Flevoland gereed is, wil ik het ditmaal niet
al te pessimistisch stellen op waarschijnlijk acht jaren na heden!

Een korte uiteenzetting wordt gegeven over het ontstaan van het Centraal Dier-
geneeskundig Instituut (C.D.I.) door samenvoeging van de Rijksseruminrichting en
het Staats Vceartsenijkundig Onderzockings Instituut. Verder wordt medegedeeld
welke plannen cr na de Tweede Wereldoorlog zijn geweest om een nieuw instituut te
bouwen. Het plan om het Centraal Diergeneeskundig Instituut te bouwen bij Lelystad
in Oostelijk Flevoland wordt thans nader uitgewerkt.

The creation of the Centra! Veterinary Institute by amalgamation of the State
Serum Institute and the State Veterinary Research Institute is briefly reviewed.
In addition, the schemes devised after the Second World War to build a new
institute are discussed. The plan to build the Central Veterinary Institute near
Lelystad in Eastern Flevoland is being developed in greater detail to-day.

Un bref exposé est donné sur la genèse de l\'Institut Central Vétérinaire (Centraal
Diergeneeskundig Instituut, C.D.I.), grâce à la fusion du Rijks serum-inrichting
(Institut de l\'Etat pour le Sérum) et du Staats Vceartsenijkundig Onderzockings
Instituut (Institut de l\'Etat de Recherches Vétérinaires).

Ensuite on communique les projets qu\'il y a eu après la Deuxième Guerre Mondiale
pour construire un nouvel institut. Les projets qui consistent à construire l\'Institut
Central Vétérinaire près de Lelystad dans le Flevoland oriental sont maintenant voie
d\'élaboration plus détaillée.

Es wird eine kurze Auseinandersetzung dcr Entstehung.sgeschichte des Zentral-Ve-
tcrinârmcdizinischen Instituts (C.D.I.) durch Zusammenfügung der Reichsserum-

einrichtung und des Reichs-Veterinärmedizinischen Untersuchungsinstitut gegeben.
Ferner wird mitgeteilt, welche Pläne nach dem Zweiten Weltkrieg bestanden, um ein
neues Institut aufzubauen. Der Plan um das Zentral-Veterinärmedizinische InsUtut
bei Lelystad in Ost-Flevo-Land zu bauen, wird nun näher ausgearbeitet.

Una explicacion corta es dado sobre el origen del insütuto central de investigaciones
veterinarias (C.D.I.) por combinacion del instituto de sueros del estado y el instituto
del estado de invesdgaciones veterinarias. Ademas se ha comunicado cuales intenciones
habian despues la secunda guerra mundial para construir un nuevo instituto.
El proyecto para construir un instituto central de investigaciones veterinarias cerca
Lelystad en Flevoland oriental esta ahora elaborado cercano.

According to the data from the Hterature, the spontaneous occurrence
of hyperthyroidism in the dog is very rare. Recently Ullrich (1965)
reported in his survey on diagnosis and therapy of goitre in the dog, only
one case, which probably could be considered as hyperthyroidism. In 1964
the endocrinologist P u r v e s stated:

„A sustained condition of hyperthyroidism from solely endogenous
causes occurs in man as clinical hyperthyroidism. Its occurrence in
species other than man has not been convincingly demonstrated, and
although domestic or captive animals occasionally show symptoms sug-
gestive of hyperthyroidism, such cases are rare and their study has not
added anything to our understanding of clinical hyperthyroidism".
About ten years ago Joshua (1953), Ripps (1955) and Thorpe
(1955) already described histories of dogs, which, in contradistinction to
these data, revealed clinical pictures closely simulating that of thyrotoxi-
cosis in humans. In these cases the final diagnosis was secured by the
result of either medical or surgical treatment. Völker (1927) published
data of a severe thyrotoxic dog, which died short after subtotal thyroidec-
tomy.

T i e c k e n\'s investigations in our clinic, which were finished in 1956,
were not decisive as to the spontaneous occurrence of hyperthyroidism
in the dog. We were able to continue these investigations with modified
methods in 1964. In this preliminary communication we shall describe two
case reports of dogs, which suffered from hyperthyroidism.

Subsequent to slight sedation with acepromazine, twenty microcuries of
carrier-free iodide-131 (Nalisi in 5 ml of sterile NaCl solution) were
injected into the left cephalic vein. We measured the uptake of the neck
region with a scintillation detector. (Philips P.W. 4119) and a scaler
(Philips P.W. 4032).

The dog was placed in dorsal recumbency and its head and neck were
extended. The wide-angle collimator was situated in a vertical position
with its top at a distance of 20 cm. from the skin overlying the goiter or
thyroid area. The uptake of the tracer-dose was measured one, four, 24,
48 and 72 hours after injection of the isotope and compared with the
standard subsequent to correction for the background and eventual
residual radioactivity. The amount of radioiodide used as the standard
was identical with that given to the patient. The measurements of the
standards were made in a neck phantom of perspex as recommended by
the International Atomic Energy .Agency in 1960.

2 Drs. A. Rijnberk; Member of the Scientific Staff of the Small Animal Clinic of
the University of Utrecht; .Alexander Numankade 91, Utrecht, the Netherlands.

In order to be able to estimate the PBIi^i (protein-bound radioactive
iodine) blood samples v^fere taken after 48 and 72 hours and the method
described by Schwarz et al. (1959), using a cation exchange resin
(amberlite), was followed. These values are given as a percentage of the
standard per liter plasma. The T3-suppression-test (Werner and
Spooner, 1955) in the first patient was performed by administering
10 jjLg triiodothyronine thrice a day during the week, prior to repeated
control of the radioiodide uptake by the thyroid gland.
Serum cholesterol levels were detennined by the method using the Lie-
bermann-Burchard color reaction (G o r t e r and de Graaff, 1955).

In September 1964 a ten-year old, female .\'\\iredale Terrier was presented
with a history of polydipsia, polyphagia and progressive emaciation during
the last year. The last heat was two years ago. The dog was unable to
walk for a long distance, but at home the patient showed a curious and
irritating restlessness. Furthermore the owner made mention of frequent
gasping, which had mostly nothing to do with exercise or high environ-
mental temperatures.

Clinical examination showed that the dog was in bad condition (weight
18.5 kg.) and that it had a dull, somewhat fatty coat. The bad smell
from the mouth was caused by stomatitis and paradentitis. During the stay
in our stable the pulse rate varied from 128 to 140 and we did not hear
abnormal heart sounds. A cardiographic examination revealed no abnor-
malities. We could sometimes observe a trembling over the extremities
when the animal was in its cage. No exophthalmus could be noticed.
On the right side of the first tracheal rings we could palpate an egg-
shaped swelling, wich had a firm rubbery homogeneous consistency and
which was easily movable along the trachea.

The specific gravity of the urine varied from 1.010 to 1.018. Further the
examination of urine and blood showed no deviations.
The studies with radioactive iodide appeared to be of great diagnostic
significance and are given in table 1.

On October 9th 1964 we injected 10 mC fi^i intravenously and a week
afterwards the patient was sent home. On the control examination four
months afterwards, it appeared that the dog had gained weight and the
owTier informed us that, although the polyphagia, polydipsia and especially
the nervousness were decreased, they had not fully disappeared.

One year after the therapeutic dose of Ii3i the dog was in much better
condition and there were no abnormalities in her behaviour, which would
require further therapeutic measures.

In October 1964 a six-year old male Cocker Spaniel was brought to our
clinic with a anamnesis of polyphagia, polydipsia and excitement. The
latter condition was characterized by nervous barking, running and an
intensifying agressive behaviour towards the owner. The dog looked for
cool places at home. When it returned from a walk it laid down, gasping
exhaustedly for more than an hour. The owner told us, that there was
gain rather than loss of weight.

All these troubles began about half a year ago and showed a progressive
course. A few weeks prior to our first examination the owner noted a
small goitre.

The dog was in a somewhat fatty condition (weight 16 kg.) and the
clinical examination revealed no abnonnalities except the goiter. Its des-
cription fits that given in the foregoing case, but it must be remarked
however, that this swelling was somewhat smaller in size.
Hematological and urine examinations showed no deviations. The studies
carried out with radioactive iodide (table 2)) contributed to the diagnosis
hyperthyroidism. A week after the administration of the therapeutic dose
of radioiodide (10 mC intravenously) the dog was discharged.

In May 1965, half a year after the therapy the gasping and the periods of
excitement had lessened but had not totally disappeared. The appetite
was unchanged. This clinical picture was the impetus for the administra-
tion of another therapeutic dose of radioiodide (5 mC intravenously).
Four months afterwards the owner reported, that the dog\'s behaviour was
very agressive during the last weeks, so that he required euthanasia. This
was completed, despite the owner\'s infonnation that the other charac-
teristic symptoms had disappeared.

On histologic examination degenerative changes in the goiter were ob-
served. Some of the cells appeared atypical and had large hyperchromatic
nuclei. The bizarre distortion of the chromatin pattern resembled pictures
seen in thyroid carcinoma.

The same effects of therapeutic doses of radioiodide on human toxic
goitres have been noted (D o b y n s et al., 1953), but cancer of the thyroid
attributable to Ii3i therapy, has never been observed.

The symptoms characteristic of hyperthyroidism disappeared after treat-
ment with radioactive iodide. This marked improvement of the clinical
status produced the final evidence for the diagnosis.

Since fi^i can be temporarily stored in the thyroid in concentrations much
greater than those in any other area of the body, radioiodine is being used
with rapid increasing frequency in the treatment of thyrotoxicosis in man.
The radiation is largely confined to the thyroid, since about 90 per cent of
the effect of D^i is produced by B-rays, which travel only about 2 mm.
or less.

Subsequent to the therapy, the uptake during the first hours after admini-
stration of a diagnostic dose of Iisi had reached the normal range. The
rapid turn-over still existed but on a lower level and was cause of the
relative high post-therapeutic PBIisi values.

We could not suppress the uptake of the isotope by giving triiodothyronine
(table 1). This fact is strongly indicative of hyperthyroidism in man
(Werner and S p o o n e r, 1955). The value of this test for the diagnosis
of hyperthyroidism in the dog has yet to be pointed out.
Kaneko et al. (1959) published percentage Ii3i uptake values at 72
hours, indicative of hyperthyroidism in the dog. The rapid turn-over of
1131 in thyrotoxics, however turns values at 72 hours after injection of the

isotope of slight importance. The high uptake during the first hours after
administration of the tracer (Fig. 1) is especially of great diagnostic signi-
ficance as it is in the case of man. In our patients the very rapid turn-
over of 1131 is demonstrated by the uptake-pattern, the high PBIi3i levels
and the considerable fall of these levels from 48 h. to 72 h. (tables).
In both dogs a scintigram (made 48 hours after administration of 100 /xC
1131 intravenously) revealed a homogeneous uptake of radioactive iodide
by the goitres. During the follow-up we could not observe any change in
the size of the goitres. Possibly the consistency became slightly more solid
after the therapeutic doses.

Possibly overcompensated hyperphagia associated with thyrotoxicosis ac-
counted for the slight obesity of the second patient.

The serum cholesterol estimations proved to be of no diagnostic value in
these cases.

In cases which are yet under clinical observation determinations of PBI12T
have been carried out. The values obtained until now are completely in
accordance with the clinical diagnoses and the radiochemical findings.
These case reports will be given later, as well as radiograms made of the
plasma 48 h. and 72 h. after injection of radioactive iodide.
Acknowledgements.

We are indebted to Dr. P. J. der K i n d e r e n, Dr. F. Schwarz and Dr. E.
Mulder, Academic Hospital, Utrecht, for advice and criticism and to their labora-
tory workers for technical assistance.

The histologic examination of the goitre of the second patient was carried out by
Prof. S. van den Akker and Drs. Th. A. M. E 1 s i n g h o r s t. The author
wishes to thank for their interest.

My thanks are due to Dr. D. M. B a d o u x for his help in translation.
SUMMARY.

Two cases of thyrotoxicosis in the dog were diagnosed with the aid of diagnostic
procedures involving the application of radioactive iodide. The good results subsequent
to therapeutic doses of radioactive iodide brought about the final evidence for the
diagnosis.

Met behulp van het isotoop konden twee gevallen van hyperthyreose bij de hond
worden gediagnostiseerd. De goede resultaten na een behandeling met hoge doses
radioactief jodium leverden het definitieve bewijs voor de diagnose.

Deux cas d\'hyperthyréose chez le chien ont pu être diagnostiqués à l\'aide de l\'isotope

Les bons résultats d\'un traitement avec de hautes doses d\'iode radioactif ont fourni
la preuve décisive du diagnostic.

Mittels Isotop U»^ konnten 2 Falle von Hyperthyreose beim Hund diagnostiziert
werden.

Die guten Resultate einer Behandlung mit hohen Dosierungen von radioaktiven
Jodium lieferten den definitiven Beweis für diese Diagnose.

Con ayuda de la isotopa U^i se pudieron diagnosticar dos casos de hipertireoiosis
en perros.

Los buenos resultados, despucs un tratamiento con una alta dosificacion de jodo
radioactivo hicieron la pruba definitiva del diagnosdco.

Dobyns, B. M., Vickery, A. L., Mai oof, F. and Chapman, E. M.:
Functional and histologic effects of therapeutic doses of radioactive iodine on the
thyroid of man. ƒ. Clin. Endocrinol, 13, 548, (1953).

G o r t e r, E. en G r a a f f, W. C. d e: Klinische Diagnosdek. H. E. Stenfert Kroese,
N.V., Leiden (1955).

Intemaüonal Atomic Energy Agency: Consultants\' meeting on the calibration and
standardisation of thyroid radioiodine uptake measurements, November 28-30, 1960.
Brit. J. Radiol., 35, 205, (1962).

J o s h u a, J. O.: Three cases of thyroid tumour in dogs. Vet. Ree., 65, 356, (1953).

Kaneko, J. J., Tyler, W. S., Wind, A. and Cornelius, C. E.: Chnical
applications of the Thyroidal Uptake Test in the Dog. }. Am. vet. med. Ass.,
135, 516, (1959).

Purves, H. D.: Control of Thyroid Function. In „The Thyroid Gland", Vol. 2,
pp. 33,\'edited by Pitt-Rivers & Trottor, London, Butterworths, (1964).

Ri p p s, J. H.: Graves\' Disease (Hyperüiyroidism). North Am. Vet., 36, 849, (1955).

Schwarz, F., Kinderen, P. J. der en H o u t s t r a - L a n z, M. H. C.:
Bepaling van het aan eiwit gebonden radioactieve jodium in het bloed met behulp
van een ionenwisselaar. Ned. Tijdschr. Geneesk., 103, 663, (1959).

Thorpe, B. R.: Thyroid enlargement in a dog, treated with iodine and methyl-
thiouracil. Austr. vet. }., 29, 75, (1953).

Ti ecken, G. W.: Een onderzoek over de schildklierfunctie bij de hond. Thesis,
Utrecht (1956).

U 11 r 1 c h, K.: Diagnose und Therapie der Struma beim Hund. Tagung über Krank-
heiten der Kleintiere. 15 und 16 Oktober 1965, Bern, Schweiz (1965).

Völker, R.: Morbus Basedowii (sc^enannte Forme Fruste) bei einem Hunde.
Archiv.\'niss. prakt. Thlk., 55, 108, (1927).

Werner, S. C. and Spooner, M.; A new and simple test for hyperthyroidism
employing 1-triiodothyronine and the twenty-four hour I^^^ uptake method. Bull.
New York Acad. Med., 31, 137, (1955).

Resultaten van een onderzoek naar het voor-
komen van antibiotica in de urine van een aantal
zieke en in nood gedode slachtdieren

The occurrence of antihiotics in the urine of diseased
and in emergency killed slaughter animals

Aanleiding om een onderzoek in te stellen naar het voorkomen van antibio-
tica bij zieke en in nood gedode slachtdieren was:

1. dat bij de keuring vóór het slachten van sommige zieke dieren de alge-
mene indruk van de dieren nog redelijk goed was (o.a. geen of bijna
geen temperatuursverhoging etc.), ofschoon na slachting bleek, dat deze
dieren toch zodanige afwijkingen hadden, die ons deden vermoeden, dat
zij met andbiodca behandeld zouden kunnen zijn;

2. dat bij de keuring na het slachten van sommige zieke of in nood gedode
slachtdieren aan de halsvlakte injectieplaatsen gevonden werden;

3. dat de behandelende dierenartsen vaak lieten weten, dat de dieren met
antibiotica behandeld waren.

Hiertoe werd urine verzameld uit de blaas van die dieren, waarvan ver-
moed werd, dat zij eventueel met antibiotica behandeld zouden kunnen
zijn. Als de blaas totaal leeg was, werden enkele druppels urine uit het nier-
bekken opgezogen.

De door ons toegepaste methode om antibiotica in de urine aan te tonen,
is dezelfde zoals deze beschreven is in een publikatie van Kampei-
machen et. al. (1962).

Van een 24 uur oude bouilloncultuur van Staphylococcus aureus werd O,\')
ml in een flesje met 100 ml fysiologische NaCl oplossing verdund. Van
deze oplossing werden 2-3 ml op een droge agarplaat gebracht en gelijk-
matig hierover verdeeld. Na .schuinhouden van de plaat werd de over-
tollige vloeistof afgepipetteerd. Vervolgens werd met een kurkboor met een
diameter van 12 mm in het midden van de plaat een holte uitgeponst,
waarbij het losse, ronde agarplaatje met een entnaald werd verwijderd.
In dc op deze wijze verkregen holte werd met een recht opstaande pipet de
te onderhoeken urine gebracht en wel zo dat de holte precies tot de rand
loc gevuld werd, maar de urine cr niet overheen liep. Daarna werden de
platen gedurende 18 tot 24 uur bij 37° C bebroed. Naast het antibiodca-
onderzoek in de urine hebben wij tegelijkertijd de milten van deze dieren
onderzocht.

Miltmateriaal werd geënt in 1% druivensuikerbouillon, op bouillonagar-
platen en in de voedingsbodem van Kelch,gedurende 2 dagen lang bij
37°C bebroed, waarna controle op kiemhoudendheid volgde.

1 Drs. J. G. Franssen; adj. dir. Gemeente Slachthuis Eindhoven; Woenselsestraat
270, Eindhoven.

Indien de remzone rondom de uitgeponste holte groter was dan 5 mm
werd het onderzochte monster als positief beschouwd.
Bij 308 onderzochte runderen bleek, dat als de urine antibiodcavrij geacht
kon worden, het bacteriologisch onderzoek van de milten in 18,6% van
deze gevallen kiemhoudend te zijn. Waren er wel antibiotica aan te tonen,
dan was dit percentage 8,4%.

Bij 107 onderzochte kaKercii bleek, dat bij antibiotica-vrije dieren de
kiemhoudendheid der milten 15,6% was, terwijl bij antibiotica bevattende
dieren dit 8,1% was.

Bij varkens bleek bij onze onderzoekingen geen verschil te bestaan of de
dieren al dan niet antibiotica bevatten, wat betreft de kiemhoudendheid
der milten, maar het aantal onderzochte dieren is vrij klein.
Het percentage kiemhoudende milten van alle soorten slachtdieren, die in
nood gedood zijn of ziek zijn aangevoerd, ligt rond de 19%, uitgerekend
over de jaren 1962 tot 1965,

Uit ons onderzoek bleek, dat 20% van de runderen, 58% van de kalveren
en 21,5% van de varkens, die wij antibiotica-verdacht achtten antibiotica
in de urine bevatten, dus deze ook in de weefsels moeten hebben gehad.
Omdat het percentage kalveren (vette, nuchtere en graskalveren), dat an-
tibiotica-positief reageerde zo hoog was, nl. 58%, zijn wij de urine van een
deel der normale vette kalveren gaan ondereoeken op het voorkomen van
antibiotica. Wij hebben daartoe urine-monsters genomen op verschillende
data met de bedoeling om de kans zo klein mogelijk te maken, dat de kal-
veren van een en het zelfde bedrijf afkomstig zouden zijn. Na informatie
bleek ook wel, dat de onderzochte kalveren van vercshillende bedrijven af-
komstig waren.

Met opzet hebben wij in 1965 deze proef herhaald, omdat op 1-1-1965 de
antibiotica-wet in werking is getreden. Daarom ook hebben wij kalveren
genomen, die na 1-1-1965 geboren zijn. Het bleek dat in 1964 80% der
normale vette kalveren, in 1965 zelfs 83%, antibiotica-positief reageerden.

1. De door Kampelmacher en zijn medewerkers beschreven me-
thode om antibiotica in de urine aan te tonen, is zeer goed uitvoerbaar
in slachthuis-laboratoria.

2. Uit de gevonden resultaten blijkt, dat een niet te vei-waarlozen gedeelte
der slachtdieren ter keuring wordt aangeboden, die op het moment van
slachting antibiotica bevatten.

3. Uit de gevonden resultaten blijkt, dat er zeer ernstig rekening mee ge-
houden moet worden, dat het bacteriologisch onderzoek door antibiotica
wordt beïnvloed.

Gedachtig de publikatie: „Antibiotica in voeding van mens en dier" van
Kampelmacher (1964) in ons Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
moet kenbaar gemaakt worden als het ter slachting aangeboden dier met
antibiotica behandeld is. Soort en dosis van het antibioticum alsmede de
datum der behandeling moet eveneens kenbaar gemaakt worden.
Door de bebroedingsduur van de heënte voedingsbodems van de antibiotica-
positive dieren te verlengen, wordt de kans kleiner, dat men een nood- of
spoedslachting „door de keuring heen spuit". In 17 van deze gevallen,
waarbij gebleken was, dat de urine antibiotica bevatte en de beënte voe-
dingsbodems na twee dagen bebroeden nog geen kiemhoudendheid lieten
zien, hebben wij de bebroedingsduur verlengd tot vier dagen, met als gevolg
dat vier milten alsnog kiemhoudend bleken te zijn.

Het is ons opgevallen hoe normaal de lichaamstemperatuur kan zijn on-
danks de zeer uitgebreide ontsteking (b.v. bij mastitis, pneumonie etc.), die

een hoge temperatuur zouden doen vermoeden. Deze dieren maakten v^k
een goede algemene indruk bij de keuring vóór het slachten. De urine
bleek vaak antibiotica-positief te zijn.

Diverse malen bleken runderen met kopziekte, tympanic, kalfziekte, aceton-
emie en een paard met myoglobinurie, antibiotica in de urine te hebben.
Toen wij in 1962 met het ondei-zoek begonnen was ons nog niets bekend
omtrent een op stapel staande antibiotica-wet. De in de tabellen \\\'erwerkte
resultaten zijn afkomstig van dieren geslacht in de periode van 1962 tot
en met 1964. Hopelijk dat na 1965 het antibiotica-probleem kleiner wordt.
De grootste tot nu toe gevonden remzone bleek 90 mm te zijn. De urine was
afkomstig van een normaal vetkalf.

Het is opvallend dat de groep „normale" kalveren in veel hogere mate
antibiotica-positieve resultaten gaf te zien, dan de zieke „antibiotica-ver-
dachte" kalveren.

Het blijkt uit de resultaten van bovenbeschreven onderzoek, dat de door Kampel-
macher beschreven methode zeer goed in een slachthuis-laboratorium uit te voeren
is. Tevens bleek, dat aan een niet te verwaarlozen deel van de ter keuring aangeboden
slachtdieren antibiotica werden toegediend, welke de resultaten van het bacteriologisch
vleesonderzoek hebben beïnvloed. Een groot deel der ter keuring aangeboden vette
kalveren bleek andbiodca te bevatten.

The results of the studies reported in the above paper show that the method as
described by Kampelmacher may be successfully used in a slaughter-house

In addition, andbiotics were found to have been administered to a considerable
proportion of the slaughter-animals presented for inspection, which affected the
findings on bacteriological investigadon of the meat. A large proportion of the fatted
calves presented for inspection were found to contain antibiotics.

Les résultats de recherches décrites plus haut révèlent qu\'il est très bien possible
d\'employer la méthode décrite par Kampelmacher dans un laboratoire

En même temps il parut qu\'on avait administré à une partie, point négligeable, des
animaux d\'abattage offerts pour être inspectés, des antibiotiques qui ont influencé
les résultats de l\'examen bactériologique de la viande. Une grande partie des veaux
gras offerts à l\'inspection parurent contenir des antibiotiques.

Aus den Resultaten der oben beschriebenen Untersuchung wird ersichtlich, dass die
durch Kampelmacher beschriebene Methode sehr gut in einem Schlachthau.s-
laboratorium auszuführen ist.

Ausserdem ergab sich, da5S einem wesentlichen Teil der zur Beschau angebotenen
Schlachttiere Antibiotika verabreicht wurde, die die Resultate der bakteriologischen
Fleischuntersuchung beeinflusst haben. Ein grosser Teil der zur Beschau angebotenen
Mastkälber schien Antibiotika zu enthalten.

Résulta que de los resultados de la investigacion arriba mencionada que el metodo
descrito por Kampelmacher se puede interpretar muy bien en el laboratorio

de un matadero. Ademas resulto que se habia aplieado a una grande parte de los
animales destinados para el matadero antibiotieos, los cuales habian influidos los
resultados del examen bacteriologico de la carne. Una grande parte de los terneros
gordos listos para la matanza tenian antibiotieos.

Kampelmacher, E. H., G u y n e c, P. A. M. en N o o r 1 c - J a n s e n, L. M.
van: Een eenvoudige onderzoekmethode ter vaststelling van antibiotica bij slacht-
dieren, die tijdens het leven therapeutisch met antibiotica werden behandeld.
Tijdschr. Diergeneesk., 87, 16, (1962).
Kampelmacher, E. H.: Antibiotica in voeding van mens en dier. Tijdschr.
Diergeneesk., 89, 1923, (1964).

Ben geval van Morbus Aujeszkyi bij de hond met
directe isolatie van het virus in weefselculturen

A case of Morbus Aujeszkyi in the dog with direct
isolation of the virus in cell cultures

Uit de Laboratoria van het Centraal Diergeneeskundig In-
stituut, Afdeling Rotterdam.

In 1902 beschreef Aujeszky een nieuwe infectieziekte bij de huisdieren
in Hongarije.

Een 2^2 jarige os was onder verschijnselen van hondsdolheid gestorven.
Konijnen, die voor controle op hondsdolheid met een suspensie van het
verlengde merg van de os werden ingespoten, vertoonden na 44 uren
verschijnselen van ernstige onrust en hevige jeuk op de injectieplaats De
dieren stierven na 48 uren. In deze publikatie noemt Aujeszky ook een
geval bij een hond en een kat waarvan het dierexperiment uitwees dat
dezelfde ziekte in het spel was. Er werd reeds door hem op de karakteris-
tieke verschillen tussen deze ziekte en hondsdolheid gewezen.
Nadat cle aandacht op deze nieuwe ziekte was gevestigd, hebben meerdere
onderzoekers in Hongarije, Roemenië, Joegoslavië en later ook onder-
zoekers in andere landen deze ziekte waargenomen bij verschillende dier-
soorten (runderen, schapen, varkens, honden, katten, nertsen en ratten).
Gevallen bij de hond worden o.a. door de volgende onderzoekers medege-
deeld.

Von Hutyra (1910) vermeldde, dat er jaarlijks in de kliniek van
Marek te Boedapest een aantal gevallen van deze ziekte bij honden en
katten werden gezien; in het jaar 1908 waren dit bijvoorbeeld 21 gevallen.
N i c o 1 i c (1932) deelde een geval mede bij een hond in Joegoslavië en in
1937 constateerde hij bij drie honden van één eigenaar deze ziekte. J o n-
nesco (1934) berichtte dat in Roemenië de ziekte voor de eerste maal
door R i e g 1 e r en U d r i s k y in 1914 bij twee honden was vastgesteld,
terwijl deze schrijver zelf een geval bij een jachthond constateerde.
Cassels en Lamont (1942) stelden in Noord-Ierland de ziekte van
Aujeszky bij twee collies vast. Dit waren de eerste gevallen bij honden op
de Britse Eilanden. In 1950 vermeldden Lamont en Go r don in het-
zelfde land een geval bij een foxterrier. McFerran en Dow hebben
in 1963 in Noord-Ierland vier gevallen bij de hond en één geval bij de kat
geconstateerd.

In Nederland werd de ziekte van Aujeszky in 1932 het eerst door Bur g-
graaf en Lourens waargenomen bij runderen, schapen, varkens,
honden en katten in een streek langs de Oude Rijn. In dezelfde omgeving
werden in 1933 nog negen gevallen vastgesteld bij huisdieren waaronder
een hond en twee katten (Lourens, 1935). In 1957 beschreef Jansen
een geval van Morbus Aujeszkyi bij een hond die in de Kliniek voor Ver-

1 P. R. Rondhuis; wetenschappelijk hoofdambtenaar en J. Haagsma; wetenschappe-
lijk ambtenaar le klasse bij het Centraal Diergeneeskundig Instituut; afd. Rotter-
dam, Postbus 6007, Rottcrdam-7.

loskunde was opgenomen. Op een door deze onderzoeker ingestelde en-
quête kwam één mededeling binnen waarbij op klinisch aannemelijke
gronden de diagnose ziekte van Aujeszky werd gesteld.
Na de publikatie van Burggraaf en Lourensisde ziekte in Neder-
land regelmaUg bij de grote huisdieren (vooral varkens) vastgesteld. Bij
de kleine huisdieren echter is na het ziektegeval dat Jansen beschreef,
door Akkkermans (1963) nog slechts eenmaal het virus uit een hond
.geïsoleerd. Wel een aanwijzing, dat de ziekte in Nederland bij de kleine
huisdieren slechts sporadisch wordt waargenomen.

Op 19 augustus 1965 werd van dierenarts C. Brakman te Deil (Gld.)
materiaal voor onderzoek ontvangen, dat afkomsdg was van een vier jaar
oude Duitse Herdershond. De anamnese vermeldde, dat de hond gestorven
was, nadat het dier zeer kort ziek was geweest, een temperatuur van 40.2°C
had gehad, iets icterisch was .geweest en bloedingen aan het tandvlees had
vertoond. Verder was een sterke jeuk aan de kop waargenomen, die na
enkele uren ondraaglijk leek te worden.
Een behandeling met depomycine had geen resultaat.
Hoewel eerst aan de ziekte van Weil werd gedacht, werd later ook reke-
ning gehouden met de mogelijkheid, dat het hier een geval van de ziekte
van Aujeszky betrof.

In de anamese werd tevens nog medegedeeld, dat de hond in nauw contact
had geleefd met varkens en ratten.

Voor verder onderzoek werden alleen de milt en de kop ontvangen. De
milt was duidelijk gezwollen. Aan de kop, speciaal de onderkaak, werden
kneu/.ingsverschijnselen gezien, terwijl de huid en de subcutis door oedeem
sterk waren verdikt. Aan de hersenen en hersenvliezen waren geen ma-
croscopisch zichtbare afwijkingen waar te nemen en het histologische on-
derzoek gaf evenmin duidelijke afwijkingen te zien.

bij microscopisch onderzoek van de beschadigde huid was het reeds gecon-
stateerde oedeem vooral in de subcutis terug te vinden.
Het bacteriologisch onderzoek verliep geheel negatief.

L\'it de grote en kleine hersenen en het \\crlengde merg werd een stukje
weefsel genomen, dat in een mortier met zand in een isotonische zoutop-
lossing werd fijn gewreven.

Deze .suspentie werd 20 minuten bij 1.300 g gecentrifugeerd, waarna de
bovenstaande vloeistof werd afgezogen en hieraan werden natriurnpenicil-
line G en dihydrostreptomycine in een eindconcentratie van resp. 1000 E
en 500 gamma per ml toegevoegd.

Buizen met primaire varkensniercelculturen werden met 0,1 ml van deze
vloeistof geënt. Na 72 uur vertoonden alle buizen een duidelijke cytopa-
thogeen effect (c.p.e.) waarvan het beeld ons aan het virus van Aujeszky
deed denken. De vloeistof uit deze geënte buizen werd verzameld en ge-
centrifugeerd ten einde aanwezige cellen en detritus te verwijderen. Een
konijn werd daarna subcutaan achter het linkeroor met 0,2 ml van deze

/•o(o 5. Niet geïnfecteerde primaire varkensniercelculturen. Haemaluin-eosine

Foto 6. Met Aujeszkyvirus geïnfecteerde primaire varkensniercelculturen. Insluit-
lichaarnpjes. Haemaluin-eosine kleuring.

vloeistof ingespoten. De 2e dag post infectionem leek het dier geëxciteerd,
de ochtend van de .3e dag werd het dood in zijn hok gevonden. Op de in-
jectieplaats had het konijn zich tot bloedens toe gekrabd. Uit de hersenen
en het weefsel van de injectieplaats werd in primaire varkensniercelculturen
een cytopathogeen agens geïsoleerd, dat dezelfde celveranderingen teweeg
bracht als het uitgangsmateriaal. Het c.p.e. trad niet op als het agens van
tevoren was samengebracht met varkensserum, dat antilichamen tegen het
virus van Aujeszky bevatte.

Wij hadden hier dus te maken met het virus van Aujeszky dat, zoals wij uit
eigen ervaring weten, een c.p.e. verooi-zaakt in primaire niercelculturen
\\an cavia, konijn, schaap, rund, varken, in kippeëmbryofibroblasten, HeLa-
ccllen en een rundemiercellijn.

Voor het isoleren van het virus van Aujeszky geven wij de voorkeur aan
primaire varkensniercelculturen (foto 1), omdat zij zeer gevoelig zijn voor
dit virus en een karakteristiek c.p.e. te zien geven. De laatste tijd is ons ge-
bleken, dat ook primaire nertseniercelculturen (foto 2) zeer gevoelig zijn en
dat hierin eveneens een karakteristiek c.p.e. valt waar te nemen.
Het c.p.e. in varkensniercelculturen begint met een lokale afronding van
de cellen, terwijl tijdens het voortschrijden van dit proces het onderlinge
celverband verdwijnt en tevens grote reuzencelachtige vormsels met vacuo-
ien ontstaan, die heel vaak door lange dunne protoplasmadraden zijn ver-
bonden (foto 3). Er laten steeds meer cellen los en uiteindelijk ziet men
sporadisch een afgeronde cel op de overigens kale glaswand zitten.
In nertseniercelculturen verloopt het bovenstaand beschreven proces iets
sneller en is de vorming van grote reuzencelachtige vormsels nog meer uit-
gesproken (foto 4).

In gekleurde nertse- en varkensniercelculturen treft men intranucleaire in-
sluitlichaampjes aan (foto 6, vergelijk foto 5 van niet geïnfecteerde cellen).

Het aantal gevallen, waarbij de ziekte van Aujeszky met zekerheid bij de
hond is vastgesteld, is in Nederland zeer klein, zodat het gerechtvaardigd
lijkt van een sporadisch voorkomen te spreken.

Akkermans (1965)deelde mede, dat hij in de periode 1963-1965 op
vier verschillende bedrijven het virus van Aujeszky uit biggen heeft geïso-
leerd, waarbij uit de anmnese of bij navraag bleek, dat de hond (3 gevallen)
en de kat (1 geval) waren gestorven na verschijnselen te hebben vertoond,
die verdacht waren voor de ziekte van Aujeszky.

Bij spontane gevallen van de ziekte van Aujeszky bij de hond vindt men
in de literatuur venneld, dat het dier in het begin lusteloos is, geen eet-
lust heeft, onrust vertoont, soms bang is, zich op een bepaalde plaats begint
te likken, krabben of bijten, eventueel tracht te schuren. Op een periode
van onrust en jeuk kan een moment volgen waarop het dier rustig is om
daarna opnieuw nog heviger te gaan krabben of bijten. Soms gaat het dier
voortdurend op een andere plaats zitten of liggen. Een andere maal worden
klaaglijke geluiden gemaakt.

De jeuk schijnt snel in intensiteit toe te nemen, het dier raakt volkomen
uitgeput en sterft na 1-3 dagen. Bij experimentele besmetting van de hond
langs subcutane of intramusculaire weg ziet men na ongeveer 3 dagen de
symptomen optreden, waarbij altijd een hevige jeuk op de injectieplaats
wordt gezien en het dier na 24-48 uren sterft.

Vóór dat de klinische verschijnselen optreden zou er een stijging van de
lichaamstemperatuur kunnen voorkomen.

In enkele publikaties worden naast de reeds genoemde symptomen ook
vei-meld: paralyse van de larynx en pharynx en als gevolg hiervan speek-
selvloed, aanvallen van razernij waarbij alles stuk gebeten of verscheurd
wordt, agressiviteit tegen andere honden. Deze verschijnselen kunnen aan
hondsdolheid doen denken.

Von Hutyra (1910) schrijft, dat in 50% van de gevallen jeuk wordt
waargenomen. In latere publikades (C a s s e 1 s en L a m o n t, 1942; L a-
mon^ en G o r d o n, 1950; Jansen, 1957; Dow en McFerran,
1963) wordt echter steeds op het symptoom jeuk gewezen. Deze jeuk wordt
heel vaak gezien aan de kop, speciaal om de bek.

De infectie met het virus van Aujeszky wordt algemeen als fataal be-
schouwd voor de hond.

Het is niet goed bekend langs welke weg het virus het lichaam van de hond
en andere diersoorten binnendringt. Als porte d\'entreé worden laesies van
huid en slijmvliezen genoemd.

Ook een besmetting met het voedsel is geconstateerd. (Schmied hel-
fe r, 1910; Von Ratz, 1913; Remlinger en Bailly, 1938;
Te pp er, 1957).

Schmiedhoffer (1910) en L a m o n t (1947) hebben ook aan een
mogelijke overbrenging door ectoparasieten gedacht. Hun proeven hadden

Over de vraag of het virus het centrale zenuwstelsel bereikt via de bloed-
baan of langs de zenuwbanen heerst geen eenstemmigheid.

Het valt op, dat het praktisch in alle publikaties over honden gaat, die in
nauw contact leven met varkens enjof runderen en dat heel vaak de ziekte
het eerst bij de varkens of runderen werd geconstateerd.
Een ander punt, waar vele onderzoekers aandacht aan besteden, is de toe-
stand van de rattenpopulatie op de bedrijven waar de ziekte is vastgesteld
en de rol die de ratten als overbrenger van deze ziekte zouden spelen. V on
Hutyra (1910) heeft uit de hersenen van 3 dode ratten, afkomstig van
ccn bedrijf waar de ziekte van Aujeszky bij nmderen was vastgesteld, het
\\\'irus aangetoond door middel van het konijn.

Lamont (1947) onderzocht 42 levende gezonde ratten, merendeels af-
komstig van bedrijven waar de ziekte onder varkens of runderen was ge-
constatjeerd, op de aanwezigheid van het virus met negatief resultaat. Bij
15 andere ratten kon hij in het serum geen antilichamen tegen het virus
aantonen.

Infectie met het voedsel schijnt bij de rat zeer gemakkelijk te gaan.
Schmiedhoffer (1910) voerde aan 10 ratten virushoudend materiaal
met het gevolg, dat alle ratten na 6-8 dagen aan de ziekte stierven. L a-
mont (1947) infecteerde op deze wijze 3 ratten, die alle aan de ziekte
te gronde gingen.

Men kan in de literatuur zeer weinig vinden over histologische verande-
ringen t.g.v. een infectie met het virus van Aujeszky bij de hond. D o w en
McFerran (1963) onderzochten vier honden en een kat. Buiten het
centrale zenuwstelsel werden geen histologische afwijkingen gezien. De ver-
anderingen in het zenuwstelsel kwamen alleen in de gebieden voor, die
correspondeerden met de plaats (en) op het lichaam waar tijdens het leven

cie jeuk was opgemerkt. De afwijkingen bestonden uit focale en diffuse glia-
celproliferaties, perivasculaire infiltraten van mononucleaire cellen en dege-
neratie van neuronen waarvan het beeld wisselde van centrale chromatolyse
tot complete necrose. Een aantal van deze neuronen bevatten intranu-
cleaire insluitlichaampjes, die in vorm varieerden van vele kleine eosino-
fiele granula tot één groot insluitlichaam, dat het kernchromatine tegen
de kernmembraan drukte.

In vroegere jaren moest het dierexperiment, waarvoor meestal het konijr
werd gebruikt, de diagnose bevestigen. Burggraaf en Louren\\
(1932) en Jansen C1957) hebben dan ook op deze wijze het virus met
zekerheid aangetoond. Eerstgenoemde onderzoekers hebben waarschijnlijk
met een mengsuspensie van materiaal gewerkt, afkomstig van een hond en
twee katten, zodat het niet onomstotelijk vaststaat, dat de hond en de beide
katten aan de ziekte van .\\ujeszky gestorven zijn.

Thans hebben wij de beschikking over weefselculiuen, die even gevoelig
voor het virus van .Aujeszky zijn als het konijn. Het gebruik van deze cul-
turen verdient verre de voorkeur, ook omdat een infectie met het virus van
Aujeszky voor het konijn een verschrikkelijk lijden betekent. Brauner
en Skoda (1961, Skoda en Zuffa (1962) prefereren voor het iso-
leren van het virus kippeëmbryofibroblastenculturen daar deze volgens hun
ondervinding even gevoelig zijn als varkensniercelcidturen en het konijn,
doch veel goedkoper zijn en gemakkelijker zijn te verkrijgen.
\\\'\'oor het onderzoek bij het varken op het virus van Aujeszky bieden kippe-
cmbryofibroblasten bovendien het voordeel, dat dit virus tot nu toe het
enige int het varken geïsoleerde virus is, dat hierin een c.p.e. veroorzaakt.
Dit c.p.e is echter veel minder karakteristiek dan in varkensniercelculturen.
Ook Pette en Ma h nel (1965) gebruiken varkensniercelculturen en
kippeëmbryofibroblasten om het virus van Aujeszky te isoleren. P e t r o v i c
en M a s i c (19651 zeggen, dat culturen van varkensniercellen cn kippeëm-
bryofibroblasten gevoeliger voor dit virus zijn dan het konijn. M c F e r r a n
en Dow (1962) komen tot de conclusie, dat niercelculturcn van konijn
en varken even gevoelig zijn als liet konijn, wanneer dit intracerebraal
wordt besmet. In 1963 i.soleerdcn deze ondei\'zoekers bij 4 honden het virus
van .\'\\uje.szky in varkensniercelculturen.

Het is ons gebleken, dat nertseniercelculturen nog iets gevoeliger zijn voor
het virus van .\'Aujeszky dan varkensniercelculturen. Het is misschien inte-
ressant in dit verband op tc merken, dat nertsen zeer gevoelig voor dit
virus schijnen te zijn. Vooral in Oost-Europese landen zijn grote uitbraken
beschreven (Vanek et al, 1963; L a p c c v i c, 1964; Härtung en
Fritzsch, 1965) waarbij tot 84% van de aanwezige dieren stierf.
Gezien het zeer grote aantal dieren, dat aan dc ziekte tc gronde ging, lijkt
het hier niet waarschijnlijk, dat laesies van huid of slijmvliezen de poi te
d\'entrée voor het virus vormden, maar dat het hier om een echte voedsel-
infectie ging. Steeds werd in het voer slachtafval verwerkt van varkens en
de besmetting werd dan ook hieraan toege.schreven. Wering van deze slacht-
afval had een gunstige invloed op het verloop van de ziekteuitbraak.

Er wordt een geval beschreven van de ziekte van .\\ujeszky bij een hond waarbij het
virus in primaire varkensniercelculturen werd geïsoleerd. Tijdens het onderzoek bleek,

dat primaire nertseniercclculturcn nog iets gevoeliger zijn voor het virus van Aujeszky
dan varkensniercelculturen.

In de nabeschouwing wordt erop gewezen, dat de klinische diagnose niet altijd met
zekerheid kan worden gesteld. Differentieel diagnostisch kan bij afwijkende beelden
ook aan hondsdolheid worden gedacht. Er wordt de aandacht op gevestigd, dat de
ziekte van .A.ujeszky praktisch steeds voorkomt bij honden die in nauw contact leven
met varkens, runderen en ratten, dus bij „boerenbonden".

Tenslotte wordt erop gewezen, dat de bevestiging van de klinische diagnose dient te
geschieden door isolatie van het virus in weefselculturen waarvoor varkensniercel-
culturen en kippeëmbryofibroblasten zeer geschikt zijn.

A case of Aujeszky\'s disease in a dog is reported, in which the virus was isolated in
primary pig kidney tissue cultures. Studies showed that primary mink kidney tissue
cultures are slightly more sensitive to the virus of Aujeszky\'s disease than are pig
kidney tissue cultures.

It is pointed out in the discussion that a definite clinical diagnosis cannot be esta-
blished in every case. In the event of unusual clinical features, a differential diag-
nosis between Aujeszky\'s disease and rabies should be established.
Attention is drawn to the fact that Aujeszky\'s disease almost always occurs in dogs
living in close contact with pigs, cattle and rats, i.e., in „farm dogs".
In conclusion, it is stressed that the clinical diagnosis should be verified by isolation of
the virus in tissue cultures, for which purpose pig kidney tissue cultures and chick
embryo fibroblasts are eminently suited.

Description d\'un cas du mal d\'Aujcszky chez un chien, dont le virus a été isolé dans
des cultures de cellules rénales de porc.

Pendant les recherches il parut que les cultures primaires de cellules rénales de visons
sont encore un peu plus sensibles au virus d\'Aujcszky que les cultures de cellules
rénales de porc.

Dans la discussion on signale que le diagnostic clinique ne peut pas toujours être
fait avec certitude, ./^u cas de symptômes atypiques le diagnostic différentiel permet
de penser en même temps à la rage.

L\'attendon est tirée au fait que le mal d\'Aujeszky se présent pratiquement toujours
chez les chiens qui vivent en contact étroit avec des porcs, des bovins et des rats,
donc chez les „chiens de garde".

On finit par signaler le fait que le diagnostic clinique doit être confirmé par
l\'isolation du virus dans des cultures tissulaires, telles que les cultures de cellules
rénales de porc et les embryofibroblastes de poules, celles-ci sont très adaptis à ce but.

Es wird ein Fall von .Aujeszky\'schcr Krankheit bei einem Hund beschrieben. Das
Virus konnte in primären Gewebekulturen von Schweinenieren isoliert werden. Bei der
Untersuchung erwiesen sich primäre Gewebekulturen von Nerznieren für das Virus
von .A,ujeszky in geringem Masze empfindlicher als Gewebekulturen von Schweine-
nieren.

In der Nachbetrachtung wird darauf hingewiesen, dasz die klinische Diagnose nicht
immer mit Sicherheit gestellt werden kann. Differential-diagnostisch kann bei ab-
weichenden Bildern auch an Tollwut gedacht werden.

Es wird darauf aufmerksam gemacht, dasz die Krankheit von Auje.szky praktisch stets
bei Hunden vorkommt, die in engem Kontakt mit Schweinen, Rindern und Ratten
leben, also „Bauemhunde".

Sehlieszlich wird darauf hingewiesen dasz die klinische Diagnose durch Isolierung
des Virus in Gewebekulturen befertigt werden sollte, wofür Gewebekulturen von
Schweinenieren und Hühnerembryofibroblasten gut geeignet sind,

Se describe un caso de la enfermedad de Aujeszky en un perro, en locual el virus fue
aislado en culturas primarias de cclulas de rifiones porcinos.

Durante la investigacion resulto que las culturas primarias de cclulas dc rifiones de
ori.gen huron eran un poco mas sensibles para el virus de Aujeszky que culturas de
celulas de rifiones porcinos.

En la discusion se llame la atencion al que el diagnose clinico no se puede poner
siempre con certidumbre. En cl diagnostico diferential se puede pensar tambien
cuando hay sintomas diferentes, a rabia.

Se llame la atencion sobre el hecho que la enfermedad de Aujeszky casi siempre
ocurre en perros los que viven en contacto angosto con cerdos, bovinos y ratones, pues
en perros de granjas.

Por fin se indicado que la confirmacion del diagnostico clinico hay que suceder por
medio del aislamiento del virus en culturas de tejido, culturas de rifiones porcinos
y fibroblastos del embryon dc gallinas son muy apropiadas.

Proefschrift, Rijksuniversiteit Utrecht, 1963.
Akkermans, J. P. W. M.: Mondelinge mededeling (1965).

Bakt. Paras. Infektionskr., 32, 353, (1902).
Brauner, I. und Skoda, R.: Welche Möglichkeiten bietet die Gewebekultur
für das Studium der Epizootologie der Aujeszkyschen Krankheit? Arch. exp. Vet.
Med., 15, 385, (1961).
Burggraaf, A. en Lourens, L. F. D. E.: Infectieuze Bulbairparalyse (Ziekte

van Aujeszky). Tijdschr. Diergeneesk., 55, 981, (1932).
Cassels, R. W. and Lam ont, H. G.: Aujeszky\'s disease in dogs. Vet. Ree., 54,
21, (1942).

Dow, C. and M c F e r r a n, J. B. : .Aujeszky\'s disease in the dog and cat. Vet. Ree.,
1 ft,\'1099, (1963).

Härtung, J. und Fritzsch, W.: Auje.szkysche Krankheit bei Nerz und Fuchs.
Mh. Vet.Med., 19, 422, (1964). Referaat in Landw. Zentralbl., Abt. IV, Vet.Med.,
10, 243, (1965).

Hutyra, von: Beitrag zur Ätiologie der infektiösen Bulbär-paralyse. Berl. tierärztl.

Wschr.149, (1910).
Jansen, Jac., Sr.: De ziekte van Aujeszky bij de hond. Tijdschr. Diergeneesk.,
82, 979, (1957).

Biologie, l\'l6, 1184, (1934).
L a m o n t, H. G.: Observations on Aujeszky\'s disease in Northern Ireland. Vet. Ree.,

L a m O n t, H. G. : Observations on Aujeszky\'s disease in Northern Ireland. Vet. Ree.,

a foxterrier bitch. Vet. Ree., 62, 596, (1950).
L a p c e V i c, E. : Ein Beitrag zur Kenntnis der Aujeszkyschen Krankheit bei Nerzen.

Dtsch. tierärztl. Wschr., 7i, 273, (1964).
Lourens, L. F. D. E.: Ziekte van Aujeszky. Tijdschr. Diergeneesk., 62, 885, 949,
(1935).

Mâsic, M. and Petrovic, M.: Early diagnosis of Aujeszky\'s disease by means
of a tissue culture technique. Vet. Glasn., 18, 167, (1964). Referaat Vet. Bull.,
35, 361, (1965).

M c F e r r a n, J. B. and Dow, C. : Growth of Aujeszky\'s virus in rabbits and tissue
culture. Brit. vet. J., 118, 386, (1962).

Ni CO lie, M.: Paralysis bulbaris infectiosa (Morbus Aujeszkyi). Zschr. hnmunitätsf.
exp. Therapie, 77, 311, (1932).

Ni colic, M.: Beitrag zur Frage der Uebertragung der infektiösen Bulbär-Paralyse
in der Natur. Veterinarski Archiv pag. 31, (1936). Referaat Tijdschr. Diergeneesk.,
64, 139, (1937).

Pette, J. und M a h n e 1, H.: Erfahrungen bei der Laboratoriumsdiagnose der
Aujeszkyschen Krankheit der Schweine. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 77, 313,
(1964).

Ratz, S. von: Fütterungsversuche mit dem Virus der infektiösen Bulbär-paralyse.
Zschr. Infektionskr., paras. Krankh. Hyg. Haustiere, 13, 1, (1913).

Schmiedhoffer, J.: Beiträge zur Pathologie der infektiösen Bulbär-paralysc
(Aujeszkyschen Krankheit). Zschr. Infektionskr., paras. Krankh. Hyg. Haustiere, 8,
383, (1910).

Skoda, R. und Z u f f a, A.: Die Diagnostik der .\'Aujeszkyschen Krankheit auf
Gewebekulturen. Arch. exp. Vet.Med., 16, 491, (1962).

T e p p e r, L: Erfahrungen mit der Aujeszkyschen Krankheit in der Slovakei. Veterin.
Casopsis, 6, 35, (1957). Referaat in Landw. Zentralbl. Abt. IV, Vet.Med., 4, 107,
(1959).

V a n e k, J. et al.: Aujeszkyschen Krankheit als Ursache des massenhaften Sterben
der Nerze. Veterindrstvi, 12, 38, (1962). Referaat in Landw. Zentralblatt, Abt. IV,
Vet.Med., 8, 437, (1963).

De partus bij runderen geeft dikwijls aanleiding tot het ontstaan van ernstige
verwondingen in uterus, cervix en vagina. Wat de uterus betreft werd reeds
een methode ter behandeling daarvan aangegeven (Meij e r s, 1953).
In de cer\\ix en de vagina zijn de vei-wondingen van geheel andere aard;
immers wij hebben hier te doen met min of meer ernstige bloedingen, die
tot nu toe niet altijd voor behandeling toegankelijk waren. Ik denk hierbij
vooral aan cervixbloedingen die 10-12 dagen na de partus optreden.
Voor de behandeling dezer bloedingen meen ik een bruikbare methode te
hebben gevonden, waarbij gebruik wordt gemaakt van vishaken (paling-
haken) die ook wel bij het sportvissen worden gebruikt.
Deze haken worden aan een lange nylondraad geregen, die daarna wordt
dubbelgeslagen, zodat de middelste haak vooraan komt te liggen. Deze
haken worden bij cervixbloedingen, \\oldoende vèr om de cei-vixmond, in
de vaginawand gehaakt.

Wanneer b.v. 5 haken worden gebruikt, wordt begonnen met de middelste
haak in de dorsale wand van de vagina aan te brengen, dus boven de cervix.
Er bevinden zich dan nog twee haken aan het linker draadeinde en twee
aan het rechter draadeinde. Wil men nu de tweede haak links van de eerste
aanbrengen, dan wordt daarx\'oor de opv olgende haak aan het linker draad-
einde genomen enz.

Men kan nu buiten de vulva een eeiuoudige platte knoop in de draad
maken, die in de richting van de haken wordt opgeschoven en \\ei-volgens
aangetrokken. Hierdoor ontstaat op gemakkelijke wijze een tabakzakhech-
ting van de cervix, waardoor na dichttrekken verdere bloeding wordt voor-
komen.

Deze methode is ook voor alle onbereikbare bloedingen in de vulva braik-
baar. De palinghaken bieden het voordeel dat, vanwege de grote weerhaak,
loslaten na het aanbrengen niet voorkomt, verder zijn zij roestvrij en hebben
zij een voldoend groot „oog", waar de draad gemakkelijk doorheen is te
rijgen.

Mijn hulp werd ingeroepen bij een koe, die direct na de partus ernstig
zou bloeden. Bij mijn komst bevindt zich veel helder rood bloed achter de
liggende vaars. Bij exploratie blijkt zich een groot bloedstolsel in de
vagina te bevinden, welk stolsel wordt uitgeperst. In de dorsale wand van
de cervix blijkt over de gehele lengte een diepe wond te bestaan, doch
daar de bloeding tot staan is gekomen wordt geen therapie ingesteld.

10 dagen daarna wordt mijn hulp weer ingeroepen voor dezelfde koe,
waarachter grote stukken gestold bloed \\\'an helder rode kleur aanwezig
blijken te zijn. Bij vaginale exploratie blijkt de nu sterk gecontraheerde
cervix ernstig te bloeden en aanvankelijk wordt 2 cm^ Piton intraveneus
gegeven.

Na enkele uren wordt mijn komst weer verwacht daar de koe slechter
wordt; de ademhaling is zeer frequent, uier en slijmvliezen zijn bleek.
Het dier kan niet meer staan en „wiegt" met de kop.
Ik kwam toen op de gedachte de haken rondom de cervix aan te brengen,
die na het aantrekken van de knoop volkomen was dichtgetrokken. Sinds-
dien werd van verdere bloeding niets meer gemerkt; ook de gecontra-
heerde uterus liet geen ernstige bloeding meer toe.

Na enige dagen was de koe weer normaal en 14 dagen na het aanbrengen
der haken waren deze gemakkelijk te verwijderen omdat zij door druk-
necrose los in de vaginawand zaten.

Ook hier wordt hulp gevraagd voor een koe, die een week tevoren had
gekalfd en die hevig bloedt. Ook hier bevindt zich veel bloed achter de
koe en in de vagina. Ook hier blijkt een ernstige bloeding van de cervix
te bestaan en wordt de tabakzakhechting door middel van haken aan-
gebracht.

De bloeding is dadelijk tot staan gekomen en blijvend herstel is inge-
treden. Na 14 dagen waren de haken gemakkelijk te verwijderen.

Ook hier trad een cervixbloeding 10 dagen post partum op en werd de
„haaktherapie" ingesteld, waarna de bloeding onmiddellijk ophield en
volledig herstel intrad.

De koe heeft reeds vóór het kalven gebloed en na gemakkelijke extrac-
tie van het reeds dode kalf door de eigenaar is de nageboorte afgekomen.
Enige uren daarna wordt hulp ingeroepen wegens ernstig bloedverlies.
Het dier ademt zeer frequent en het heeft bleke slijmvliezen, terwijl veel
helder rood bloed achter de koe en in de vagina wordt aangetroffen.
Exploratie geeft geen aanwijzing omtrent de oorzaak van de bloeding,
doch wèl wordt met zekerheid vastgesteld dat de bloeding in de uterus
zetelt en dat er geen ruptuur aanwezig is.

Ter contractie van de uterus wordt Piton geïnjcieerd en ook hier wordt
de tabakzakhechting van de cervix door middel van de „haakmethode"
aangebracht. Er komt nu geen bloed meer in de vagina en dit blijkt de
bloedstolling in de uterus te bevorderen daar de koe niet slechter wordt.
De volgende dag blijkt de ademhaling nog te frequent te zijn en de eet-
lust minimaal; slechts weinig groenvoer wordt opgenomen. Wederom
wordt ter bevordering van de uteruscontractie Piton toegediend en vanaf
dit ogenblik is verbetering opgetreden.

Na drie dagen is de ademhaling nog wat frequent, doch de eetlust is
weer volkomen normaal. Algeheel herstel trad daarna in.

Een methode wordt aangegeven ter behandehng van bloedingen in de cervix en
vagina van het rund, welke ontoegankelijk zijn voor het aanbrengen van een hechting,
terwijl de bloedvaten onbereikbaar zijn voor afklemming.

Gebruik makend van een nylondraad waaraan een oneven aantal vishaken is geregen
die om de wond zullen worden aangebracht, begint men met dc middelste haak aan
te brengen om daarna te bepalen welke haken vervolgens links en rechts van de
wond dienen te worden aangebracht.

In de draad wordt nu buiten de vulva een platte knoop gelegd, die wordt opgeschoven
en aangetrokken, waardoor men een tabakzakhechting van de wond bewerkstelligt
die verdere bloeding voorkomt.

The author gives a method for the treatment of bleedings in the cervix and the
vagina of the cow, which are unapproachable to applicate a suture while the blood
vessels are unreachable for pinching off.

A nylon string is used, on which several fish-hooks are threaded. These hooks are
attached in the vaginal wall around the wound and a reef-knot is made in the string
outside the vulva.

By drawing tigher and moving up inwards of the knot a „Tobacco-pouch suture" is
obtained which prevents further bleeding.

Meijers, W.: Therapie bij ruptura uteri completa. Tijdschr. Diergeneesk., 78
439, (1953).

Geschat wordt, dat in de Verenigde Staten van Amerika drie maal zoveel huisdieren

Opvallend is het grote en nog steeds toenemende aantal exotische dieren. Het houden
van exotische wilde zoogdieren, amfibieën en reptielen is in veel gevallen een status-
symbool geworden. Ook voor de veterinair brengt dit een bepaalde verantwoordelijk-
heid met zich mee.

Ten eerste is het van belang, dat hij zich op de hoogte stelt van ziekten en aan-
doeningen, die onder deze zo zeer uiteenlopende dieren voorkomen, en dat hij weet,
waar hij zich kan vervoegen voor consult en diagnostische mogelijkheden.
De tweede verantwoordelijkheid voor de dierenarts wordt letterlijk als volgt om-
schreven :

„Er zullen altijd mensen zijn, die het genoegen, dat het bezit van een exotisch dier
hun geeft, paren aan een Jobsgeduld en een incasseringsvermogen voor beschadigingen
aan huisraad, verwondingen aan personen en ongemak, dat gewoonweg verbazing-
wekkend is. Maar de dierenarts, die het potentiële gevaar voor de mensen zelf, het
vele onrecht, het dier aangedaan, en de groeiende bezorgdheid van humane organi-
saties en gemeentelijke overheden inziet, zal trachten de mensen er van te overtuigen,
dat de kans op een langdurige en aangename omgang met dieren het grootst is bij die
dieren, die reeds zo lang in gezelschap van de mens leven, dat we ze huisdieren
noemen.

Naast de verkoper van wilde dieren heeft de dierenaits de verantwoordelijkheid om
het publiek reeds vóór aankoop de adviseren omtrent de speciale behoeften en
eigenaardigheden van wilde dieren en zelfs de aankoop af te raden indien het waar-
schijnlijk is dat zowel het dier als de toekomstige eigenaar slechts tijdelijk voordeel
en geluk uit hun relatie kunnen plukken".

Gallagher, G. L.: Isolation of Bordetella bronchiseptica from horses. Vet. Rec.,
77, 632, (1965).

Bordetella bronchiseptica is geïsoleerd uit de mens en een grote verscheidenheid van
dieren: honden, katten, konijnen, varkens, apen en knaagdieren.

Gallagher kweekte deze bacterie bij 7 paarden. Op een stal met 30 volbloed-
paarden waren ongeveer 15 stuks lijdende geweest aan respiratiestoomissen. In de
loop van 11 maanden waren met intervallen van 3 ä 4 weken telkens dieren ziek
geworden met temperatuursverhoging, gevolgd door profuse neusuitvloeiing en enkele
weken hoesten. Uit de neusuitvloeiing van 2 zieke paarden en uit de neus van 5
paarden 24 k 48 uur vóór zij ziek werden, werd Bordetella bronchiseptica gekweekt.
Door behandeling met Oxytetracycline werd deze stalinfectie tot stilstand gebracht.
Op grond van serologisch onderzoek kon worden uitgesloten dat influenzavirussen
(.VEqui 1/Gamb. \'63, A/Equi 2/Miami \'63 en A/Equi 2/England \'65) bij deze ziekte
een rol gespeeld hadden. Wel waren verhoogde titers bij agglutinatie met Bo.
bronchiseptica aanwezig vergeleken met 4 controle paarden.

Früs Undersögelse over ornithosens udbredelse i köbenhavnske duelflokke. Nord.
Vet. Med., 18, 44, (1966).

Van april 1964 tot mei 1965 werden van 11 koppels duiven in Kopenhagen en 1 uit
Hobro, samen 559 dieren tellende, bloed uit de vleugelvenen met de C.B.R. onderzocht
op ornithosis. De koppel uit Hobro bestond uit 54 postduiven, hiervan waren
9 = 16,7% posidef, en het onderzoek geschiedde omdat bij de eigenaar een bewezen
ornithosis was geconstateerd.

De Kopenhaagse duiven waren van 1 1 punten afkomstig en telden 505 exemplaren.
Hiervan waren 10 positief. De reactie werd geacht positief te zijn bij een titer van
60 of daar boven. De meeste positieve reacties werden in het voorjaar, de minste in
de herfst geconstateerd. De dieren die in een zeer beperkte ruimte leefden hadden de
meeste posiueve reacties; 1 koppel, die in de vrije buitenlucht leefde, geen enkele.
Onder 14 jonge dieren werden geen positieve reacties gevonden, kennelijk omdat
zieke jonge dieren steeds succumberen. Virusonderzoek van 1 koppel leverde door
virusenting een posidef resultaat op.

Dunne, H. W., Gobble, J. L., H o k a n s o n, J. F., K r a d e 1, D. C. and
Bubash, G. R.: Porcine Reproductive Failure .Associated with a Newly Identified
„SMEDI" Group of Picorna Viruses. Am. J. vet. Res., 26, 1284, (1965).
Embryonale sterfte, mummificatie, misvormingen en doodgeboren vruchten kunnen
veroorzaakt zijn doordat drachtige zeugen met gemitigeerde levende varkenspest-
vaccins geënt werden. Ook een infectie met het virus van Aujeszky kan abortus en
embryonale sterfte bij drachtige zeugen tot gevolg hebben. In Japan werden bovendien
nog 2 virussen beschreven als oorzaak van doodgeboren biggen, abortus en mummi-
ficatie van foeten. Ook voedingsfouten kunnen tot een verminderde vruchtbaarheid
aanleiding geven, vooral vit. A en vit, B -deficiënties,

Bacteriêle infecties (leptospirosis, brucellosis, colibacillosis, streptococcosis en staphylo-
coccosis) en schimmelinfecties zijn beschreven als oorzaken van embryonale en peri-
natale sterfte bij varkens, evenals dieumarol (warfarin) intoxicatie.
De auteurs konden op 3 bedrijven, waar dit probleem een rol speelde, geen van
bovenvermelde oorzaken aantonen. Zij isoleerden 5 virussen, behorende tot de
Picorna-virussen, die serologisch tot twee verschillende groepen behoorden en die zij
SMEDI-virussen noemden naar aanleiding van de symptomen: doodgeboren vruchten
(stillbirth - S), mummificatie van foeten (M), embryonale sterfte (embryonic death -
ED) en verminderde vruchtbaarheid (infertility — I).

Door experimentele infectie van gezonde zeugen met deze SMEDI-virussen konden
zij het gehele symptomencomplcx reproduceren.

Hochstein-Mintzel: Die aktive Immunisierung infantiler Mäuse gegen E.
rhusiopathiae. Berl. Münch, tierärztl. Wschr., 78, 191, (1965).

Lange tijd werd de mogelijkheid in beginsel ontkend dat infantiele zoogdieren actief
antilichamen konden vormen. In later jaren is het verschillende auteurs gelukt jonge,
zelfs pasgeboren dieren, actief te immuniseren. Zelfs bij foeten werd de vorming van
immuunlichamen waargenomen (o.a. tegen leptospiren). Volgens andere onderzoe-
kingen zou een antigeenstimulans in de perinatale periode niet alleen geen anti-
lichaamvorming tengevolge hebben, maar zelfs de immunologische reactiviteit blijvend
of voorbijgaand onderdrukken.

Voor de beoordeling van deze tegenstrijdige berichten moeten drie punten in aan-
merking worden genomen:

1. het ontwikkelingsstadium van de betrokken diersoort op het tijdstip van de
geboorte;

3. de hoeveelheid passief overgedragen homologe antilichamen van de moeder die
het jonge dier bezit.

Hochstein-Mintzel onderzocht de immunogene werking van vlekziekte-
adsorbaat-vaccin op jonge muizen, die op verschillende tijdstippen gedurende de
eerste 12 levensdagen geënt werden (pasgeboren muizen met 0,05 cm^ vaccin)!
In totaal werden 275 muisjes geënt. De dieren werden tussen de 28stc en 50stc dag
geïnfecteerd, intraperitoneaal, mèt de benodigde controle dieren. Terwijl de controle
dieren alle stierven, bleef van de op de eerste levensdag geïmmuniseerdcn 16,66%
(dat is 5 van de 30) in leven, van de dieren die 2 dagen oud waren 32,50% terwijl
van de tussen de 4e en 12c dag geënten het aantal overlevenden varieerde tussen
66,66% (24 van 36) en 85,18% (23 van 27). Van 28 op volwassen leeftijd
geïmmuniseerden bedroeg het overlevingspercentage 82,14%. Dit percentage werd
pas door met 8 dagen geïmmuniseerden bereikt.

(Jongere muizen zijn wat hun ontwikkeling betreft eigenlijk vergelijkbaar met foeten
van onze huisdieren, Ref.).

ANTHELMINTISCHE WERKING VAN PHENOTHIAZINE.
Be nett Jr., D. G. and T o d d, A. C.: Efficiency of Phenothiazine of Varying
Purity and Partiele Size .»Against a Phenothiazine-Resistant Strain of Haemonchus
Contortus. Am. J. vet. Res., 25, 456, (1964).

Reactions of Two Populations of Haemonchus contortus to Continual Low Dosages
of Phenothiazine of Varying Purity and Pardcle Size in Sheep. Am. J. vet. Res., 26,
1261, (1965).

De auteurs onderzochten het effect van phenothiazine van verschillende zuiverheid en
verschillende deeltjesgrootte bij lammeren, die waren geïnfecteerd met twee stammen
van Haemonchus contortus stam „B", resistent tegen phenothiazine, en stam „W",
gevoelig voor phenothiazine.

Het bleek, dat de resistentie van stam B van Haemonchus contortus tegen therapeu-
tische hoeveelheden phenothiazine niet optreedt, indien de phenothiazine voldoende
gezuiverd is en een deeltjesgrootte heeft van 2-3 y.

Bij een eerste proef werden met stam B geïnfecteerde lammeren behandeld met
ongezuiverde phenothiazine met een deeltjesgrootte van 16 y. In doseringen van resp.
0,2, 0,5 en 1,0 g per kg lichaamsgewicht werd resp. 0,3 en 7% van de wormen
afgedreven. Bij met stam W besmette lammeren bleek bij deze doseringen het effect
re.sp. 38, 95 en 88% te zijn. Daarentegen bleek gezuiverde phenothiazine met een
deeltjesgrootte van 2-3 y in een dosering van 0,5 en 1,0 gram per kg lichaamsgewicht
op beide stammen voor 98-100% effectief te zijn.

Ook bij dagelijkse geringe doseringen van phenothiazine bleek de gezuiverde vorm
met een deeltjesgrootte van 2-3 y belangrijk beter werkzaam.

1 Grarn phenothiazine per lam per dag gedurende 80 dagen had dc volgende reductie
van het aantal eieren per gram faeces tot gevolg:

infectie met stam B, behandeld met phenothiazine 16 y: e.p.g. daalde tot 76%;
infectie met stam W, behandeld met phenothiazine 16 y: e.p.g. daalde tot 32%;
infectie met stam B, behandeld nu-t gezuiverde phenothiazine 2-3 y: e.p.g. daalde
tot 9%;

infectie met stam W, behandeld met gezuiverde phenothiazine 2-3 y: e.p.g. daalde
tot 5%.

Meinershagen, W., Waldha m, D. G., Frank, F. W. and S c r i v n e r,
L. H.: Magpies as a reservoir of infection for Ovine Vibriosis. ƒ. Am. vet. med. Ass.,
147, 843, (1965).

Vibrio fetus kon worden geïsoleerd uit de galblaas en darminhoud van eksters die
213 dagen tc voren experimenteel hiermee per os waren geïnfecteerd. Zij brachten
deze infectie door contact ook over op 2 normale eksters, die met hen tezamen in een
kooi werden gehouden. Van 20 schapen, die met deze culturen per os werden besmet,
aborteerden er 14 cn van 14 controles geen enkele.

Het natuurlijke reservoir van Vibrio fetus buiten het schaap is niet bekend. Dc
infectie treedt vaak sporadisch op wat dc gedachte oproept, dat er cen drager met
grotere mobiliteit dan het schaap moet zijn. Mogelijk zou de ekster deze rol kunnen
.spelen.

T a p e r n O u X, A., M a g a t, A. et F a u r e, N. : Recherche des résidus dans
l\'organisme de porcs ayant reçu une alimentation supplémentéc en Bifuran. Rev. Méd.
Vét., CXV, 545, (1964).

Beschreven wordt cen proef waarbij drie groepen van elk zeven varkens gemest
worden met een rantsoen waaraan géén, 0,02 en 0,1% Bifuran is toegevoegd. Bifuran
is een mengsel van gelijke delen Nitrofurazon cn furazolidon.

Toevoeging van 0,1% Bifuran aan het voer gaf aanleiding tot enige storing in de
gezondheid van de dieren. 0,02% Bifuran in het rantsoen had géén nadeli,ge invloed
op de gezondheid van dc dieren. Het schijnt dat de groei erdoor wordt bevorderd,
alhoewel dit door statistische berekening van de resultaten niet kon worden bevestigd.
■Als residuen komen in vlees, bloed, vet, lever en nieren hoeveelheden van maximaal
0,25 p.p.m. voor. Volgens de schrijvers is deze hoeveelheid ongevaarlijk voor de mens.
Deze mening wordt gebaseerd op het feit dat aan de varkens uit het experiment .ge-
durende 130 dagen de 800-voudi.ge dosering werd gegeven zonder dat er neven-
verschijnselen optraden. (Is 130 da.gen niet een relatief korte tijd in een mensenleven
en ook niet een relatief korte tijd voor dc beoordeling van de chronische toxiciteit
van stoffen, gegeven in zulke geringe hoeveelheden? Ref.).

Jepsen, A. : Mikrobiologiske standarden for levnedsnüdler. Medl.bl Dansk dyrl
foren., 49, 105, (1966).

Grondslag voor de beoordehng van levensmiddelen zijn 4 criteria: onschadelijkheid;
afwezigheid van bezoedeling met schadelijke of onsmakelijke stoffen; geen verandering
door foutieve bewaring van grondstoffen of eindprodukt ; normale structuur van het
uiterlijk; smaak; voldoende houdbaarheid in relatie tüt de aard van het produkt.
Dc vraag doet zich voor of cen of meer dezer criteria meer objectief vervangen zou
kunnen worden door een standaardbacteriegchaltc.

Vleeswaren zijn qua samenstelling cn bereiding anders dan drinkwater, geen uni-
foi-me produkten en deze factor bepaalt mede het (verschil in) bacteriegehalte cn dc
aard van de flora. Soms wordt zelfs cen bepaalde flora nagestreefd.
Mikrobiologische standaardisering schijnt daarom cen riskant bedrijf. Men kan on-
derscheiden cen standaardisering naast het totale kiemgchaltc, het bacteriecijfer van
bepaalde als indicator te gebruiken bactericsoorten (coli) of van potentieel-pathogene
bacteriën.

Het totaal-kicmgchalte heeft bij dc beoordeling van reinheid, houdbaarheid en pro-
duktichygiënc alleen zin als er geen inhibitieve stoffen zijn toegevoegd of geen
speciale verpakking (vacuum) aanwezig is. Beide hebben een selectieve werking op
de flora. Hier is de quantitatieve bepaling een onvoldoende maatstaf. Voor de pro-
duktiehygiëne is het totale kiemgetal slechts acceptabel als de grondstof kiemarm
was, en geen speciale fermentatie het doel was.

De methode kan relevant zijn, maar ook de hele skala van nutteloos tot misleidend
omvatten. De verschillende vleeswaren zijn terzake ook niet vergelijkbaar. Nauw-
gezette overweging is noodzakelijk, wanneer de bepaling nut kan hebben.
Bij standaardisering van bacteriën als indicateur voor bezoedeling met faecaal ma-
teriaal zal men moeten nagaan welke stammen van coli daarvoor representatief zijn cn
hoe men ze moet onderscheiden van andere gramnegaUeve staafjes. Ook sterft coli
soms eerder af dan de bacterie die door coli gcïndicccrd moet worden. Misschien is
de aanwijzing van besmetting van verwarmde vleeswaren na de bereiding positief te
waarderen. De betrekkelijke waarde geldt om andere redenen ook voor faecale
Streptokokken.

Het bepalen van het aantal aan potentiële ziekteverwekkers (als Staph, aureus, B.
cereus, Cl. perfringens) heeft, daar men de wijze van bewaring niet in de hand
heeft, geen zin en zou soms gevaar opleveren.

Resumerend kan men zeggen, dat het bacteriegetal niet één der genoemde 4 criteria
kan vervangen. Er is .geen standaard voor schadelijkheid.

Kan men, denkend aan chemisch warenonderzoek het bacteriegetal niet als 5e
criterium invoeren bij de controle? Internationaal is men huiverig hieraan juridische
consequenties te verbinden. J e p s e n meent dat men in samenwerking met goed-
willende fabrikanten wel een soepel gehanteerd getal als leiddraad kan gebruiken,
maar dat bij gebrek aan medewerking een strafvervolging alleen kan worden ingesteld
onder verwijzing naar een der 4 criteria.

Kaneko, J. J., M o u 1 t o n, J. E., B r o d e y, R. S. and P e r r y m a n, V. D.:
Malabsorption Syndrome Resembling Nontropical Sprue in Dogs. /. Am. vet. med.
Ass., 146, 463, (1965).

Er worden 3 gevallen van intestinale insufficiëntie bij honden beschreven.
Proeven toonden aan, dat de honden niet in staat waren koolhydraten en vetten
uit de darminhoud te resorberen. Histologisch onderzoek van de darmwand toonde
afwijkingen, die morfologisch karakteristiek waren voor inheemse spruw, een ziekte
die tot nu toe alleen bij de mens werd beschreven,

Bij deze inheemse spruw is het epitheel van de darmwandvilli zodanig veranderd,
dat onvoldoende of geen opname plaats vindt van in de darmcontenta aanwezige
voedingsstoffen.

LEHRBUCH DER VETERINÄR-ANATOMIE, BAND III. Die groszen Versor-
gungs- und Steuerun.gssystemc.

(V£B Gustav Fischer Verlag, Jena 1965. pp. VI 561, mit 184 Abbildungen im
Text. DM 49,50.)

Met het verschijnen van dit derde deel is Koch\'s leerboek volledig.
Dit deel behandelt het circulatiesysteem, zenuwstelsel en zintuigen en de huid en huid-
derivaten. Zoals in andere delen worden de hoofdstukken steeds ingeleid met een korte
vergelijkend-anatomische uiteenzetting, die vaak reeds op het niveau van de Protozoa
aanvangt. Zodoende wordt het bouwplan van onze huisdieren — m.i. zeer juist —
uit een evolutionair standpunt benaderd. Uiteraard wordt in dit verband Ernst
H a e c k e 1 nogal eens geciteerd maar het is juist daardoor slechts opvallender
dat H a e c k e 1 \' s uitspraak „Jedes Sein wird nur durch sein Werden erkannt" niet
konsekwent is gevolgd, m.a.w. ontogenetische bijzonderheden van de behandelde
orgaanstelsels ontbreken geheel of worden slechts heel kort aangestipt.

Aan de bespreking van het hart gaat een klein stukje over het pericard vooraf. De
schrijver interpreteert het lig, sternopericardiacum resp. phrenopericardiacum onjuist,
beide zijn geen op zichzelf staande structuren doch overslagen van het pericardiale
mediast op de ventrale resp. caudale binnenwand van de thorax. Het hart wordt
zuiver topografisch en descripuef besproken, het gebrek aan ontogenetische informatie
wreekt zich hier sterk. Het specifieke geleidingssysteem wordt, met het oog op de
vraag neurogeen-myogeen, te summier besproken. Bij de bespreking van de arterio-
veneuze anastomosen komt de functionele essentie van deze structuren niet goed uit
de verf. Het hierop volgende deel over de vertakkingspatronen van de grote vaten
is uitmuntend. Overzichtelijke tabellen en goede figuren maken het vervolgen van de
vaten zeer gemakkelijk.

Het gedeelte over het zenuwstelsel begint met een korte bespreking van neuronen en
glia, waarin de grens tussen micro- en macroscopische anatomie niet overal even
konsekwent is gelegd: de Golgi en Deitercellen worden slechts bij naam genoemd
terwijl de eigenschappen van de glia-cellen breed worden uitgemeten.
Daarna volgt de bespreking van de vliezen en en het ruggemerg. Voor zover het de
funktie van het laatste betreft, merkt Koch zeer terecht op dat vrijwel alles wat wij
over de geleidingsbanen weten gebaseerd is op gegevens over de humane zenuw-
fysiologie en dat geen instituut ter wereld uit geldelijke en personeeltechnische over-
wegingen in staat is een grondig onderzoek naar de fijnere bouw en funktie van het
ruggemerg van de huisdieren in te stellen. Ook in communistische landen blijkt de
situatie niet ideaal te zijn. Verder wordt bij de bespreking van het ruggemerg
herhaaldelijk naar de situatie bij in het wild levende zoogdieren verwezen, waardoor
dit deel ook voor de vergelijkend-anatoom lezenswaard wordt. De figuren zijn zeer
goed, het is alleen jammer dat in de fig. 99 en 100 de plexus braehialis wat „kort"
is afgesneden zodat het eigenlijke vlechtwerk niet goed uitkomt.
Na het ruggemerg volgt de bespreking van het autonome systeem. Dit is teleurstellend
kort, temeer daar juist de autonome periferie zo belangrijk is. Op pag. 351 wordt
hel ganglion stellatum beschreven, doch zijn opbouw uit Th I en II en ganglion
cervicale caudale wordt niet genoemd. Bij de bespreking van de hersenen valt de
zeer summiere en onduidelijke bespreking van de hippocampus op, terwijl juist wel
op het belang hiervan i.v.m. de Negri-lichaampjes gewezen wordt. Op pag. 409
worden „Besondere Kapitel aus der Hirnanatomie" ten tonele gevoerd, Koch
beschrijft het extrapyramidale systeem, het psychomotorische systeem, de gezichts-
baan en de gehoorbaan.

Waarom is nu juist de zo belangrijke reukbaan niet uitvoerig behandeld terwijl het
limbische systeem hier toch ook een plaatsje had moeten krijgen.

in de inleiding tot de zintuigen lezen wij dat deze zich ontwikkeld hebben als gevolg
van een dialectische wisselwerking tussen organisme en milieu. Laten wij deze com-
niunistische-anatomische beschouwing voor wat het is en beperken wij ons tot de
volgende hoofdstukken.

.\'Mlereerst komt het oog aan bod. De bespreking van de hulporganen biedt niets
nieuws, bij het eigenlijke oog is tr weinig aandacht geschonken aan de autonome
innervatie. Gehoor en evenwicht worden wel voldoende uitvoerig besproken maar wel
schijnt in alle veterinair anatomische leerboeken het binnenoor het kind van de re-
kening te worden. Het is hier te summier besproken om een student een goed inzicht
van de bouw te verschaffen.

De bespreking van huid en huidderivaten besluit als laatste hoofdstuk met een goede
tekst en fraaie figuren dit boek.

Samenvattend kunnen wij zeggen dat het volledige werk een aanwinst voor pracdci
en studenten is. Zij vinden in een didactisch verantwoorde en goed geïllustreerde tekst
voldoende informatie voor de basis van hun anatomische kennis.

De eigenaar verzocht ons een 10 jaar oude poes te willen afmaken, omdat het dier
de laatste tijd 20 suf was en geregeld moest overgeven.

Bij palpatie werd een dikke knobbel in de maagstreek gevoeld zodat aan een haarbal
in de maag werd gedacht. De suggestie om het dier te opereren werd afgewezen.
Bij sectie bleek het vette dier zeer veel helder gele vloeistof in de buikholte te hebben
en een enorme gezwollen milt, welke zacht aanvoelde. Verder werden er geen af-
wijkingen waargenomen.

Op bijgaande foto de gezwollen milt, met als vergelijking dc normale lever, hart en

1 P. J. Zuur; praktizerend dierenarts; 34, Georgcstrcet, Morrinsville, Nieuw-Zeeland.
820 Tijdschr. Diergeneesk., deel 91, afl. 12, 1966

In de advertentie van N.V. Chemisch Laboratorium v. d. Industrie op blz. 43 van
hct programmaboekje voor de Veterinaire Week 1966 is abusievelijk de plaatsnaam
(Voorthuizen) weggevallen en als telefoonnummer vermeld 03429-3 05; dit moet zijn
03429-13 05.

Verslag van de 2e internationale bijeenkomst voor diergeneeskundig hoger onderwijs,
12-21 augustus 1965, Kopenhagen.

.■\\an de bijeenkomst werd op uitnodiging van F..\'S..O./W.H.O. deelgenomen door in
totaal 30 landen. 74 vertegenwoordigers uit 14 Europese, 8 Afrikaanse, 4 Aziatische
(Turkije bij Europa gerekend), 3 .Amerikaanse landen en uit Australië waren aan-
wezig. Daarnaast werd namens cen 5-tal Internationale organisaties, n.1. de World
Veterinary Association, de International Veterinary Students Union, de League of
Arab States, Unesco en de Veterinary Audio-Visual Association aan de discussies
deelgenomen.

Dc W.H.O. was vertegenwoordigd door Prof. W. I. B. Beveridge, de W.V.A.
door Prof. Dr. Jac. Jansen, terwijl naast dc twee directeuren van de F.A.O.,
Dr. Kesteven en Dr. Eichhorn, nog 6 andere functionarissen w.o. Sir
Thomas Dalling als consultant aanwezig waren.

De eerste vergadering werd geopend door de erc-voorzitter Prof. H. C. Bendixen
van de Diergeneeskundi.ge en Landbouw Hogeschool te Kopenhagen, waarna de
dagelijkse leiding door deze werd overgedragen aan de gekozen wnd. president
Sir John Ritchie, Principal en Dean Designatus van dc Royal Veterinary
College van Londen.

-Ms basis voor de besprekingen was door een op dc eerste bijeenkomst benoemde
werkcommissie van 18 experts een leidraad samengesteld, die 78 pagina\'s telde. Deze
leidraad was reeds eni.ge tijd voor de bijeenkomst aan de ingeschreven deelnemers
toegestuurd. Daarnaast waren nog door verschillende landen z.g. „working papers"
samengesteld en deze werden aan het begin van dc vergadering ter bespreking
aangeboden.

Dc onderwerpen die besproken werden betroffen vooral het aantal inrichtingen voor
veterinair hoger onderwijs, dat per land nodig was, dc omvang van de inrichtingen
wat betreft wetenschappelijke staf, patiënten en verhouding van het benodigde aantal
docenten tot het aantal studenten.

Speciale aandacht werd hierbij vooral besteed aan de ontwikkelingslanden en het
onderwijs vóór cn na het afstuderen. Dc betekenis van de z.g. post-graduatc courses
werd zeer hoog aangeslagen. Wat betreft d<\' situatie in de ontwikkelin.gslanden was
men over het algemeen van mening dat de veterinaire studenten voornamelijk in
eigen land dienden te worden opgeleid omdat anders de kans bestond dat de betere
studenten via beurzen buitenslands zouden gaan waardoor de gewenste ontwikkeling
van een eigen opleiding zou worden tegengegaan.

Zeer uitvoerig werd gesproken over de wijze van doceren, de samenstelling van de
lesrooster, het aantal beschikbare uren voor theoretische en praktische vorming van de
studenten. Vrijwel elke inrichting van hoger veterinair onderwijs zit met de moeilijk-
heid dat het aantal te doceren vakken zo groot is, waardoor de diepte van de studie
in evenredigheid wordt verminderd. Er was een groot verschil van mening omtrent

het aantal uren dat aan elk onderdeel zou moeten worden besteed en het spreekt van-
zelf dat geen uniforme regeling hiervoor mogelijk is omdat de behoeften in de
verschillende landen zo sterk uiteenlopen.

Ongeveer de helft van het inleidende rapport en een nog groter deel van de beschik-
bare uren op de besprekingen was gewijd aan de opstelling van het meest wenselijke
leerplan, waarbij werd uitgegaan van het beschikbaar zijn van 4000 uren na dc
propaedeuse.

De uren, nodig voor het opdoen van praktische ervaring op het gebied van veehouderij
en diergeneeskunde door studenten, in de perioden van preklinische en klinische studie
zijn evenmin in deze 4000 uren begrepen.

De afgevaardigden van landen in tropische en subtropische gebieden waren met
nadruk van mening dat meer uren zouden worden besteed aan de opleiding ten
behoeve van de zootechniek; ook van Franse zijde was men van mening dat de
produktie van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, ook wat betreft de voor-
lichting en research, tot de taak van de veterinairen behoorde. De F.A.O./W.H.O.
zal dienovereenkomstig in 1966 een bijeenkomst van een „expert panel" beleggen
over „animal husbandry".

De afgevaardigden van verschillende landen waren van mening dat men niet diende
te spreken van „veterinary medicine", doch van „veterinary sciences". Dienovereen-
komstig waren in de opleiding dan 3 richtingen te onderscheiden n.1.

Natuurlijk leidde de desbetreffende discussie naar een uitspraak over de wenselijk-
heid van differentiatie gedurende de opleiding of alleen speciahsatie na voltooiing
van de studie.

Van Angelsaksische zijde was men van mening dat vastgehouden moest worden aan
de desbetreffende aanbeveling van het le congres tc Londen waar de differentiatie in
de diergeneeskundige opleiding gedurende de studie was afgewezen.
Zeer belangrijk was in dit opzicht een rapport van de hoogleraren Adler, Esper-
sen, Jepsen en Rasbech over de veterinaire opleiding in Denemarken. Enkele
belangrijke punten uit dit rapport zijn vermeldenswaard omdat dc toestand op het
gebied van de veehouderij en de dierziekten in Denemarken vrijwel overeenkomen
met die in Nederland.

In de eerste plaats kan venneld worden dat in Denemarken men er sedert enkele
jaren toe gekomen is een numerus clausus in te stellen. Er worden jaarlijks slechts
ongeveer 70 studenten toegelaten, het aantal inschrijvingen is echter veel groter, zodat
een selectie noodzakelijk is. Deze selectie vindt plaats op grond van de resultaten die
de abituriënten hebben behaald in het laatste jaar van de middelbare schoolopleiding.
De opleiding is tot nu tCK- nog niet gedifferentieerd, doch de mening omtrent de
toekomstige ontwikkeling van de diergeneeskundige studie volgt wel duidelijk uit de
volgende zinsnede:

„It is to be foreseen that the role of the veterinarians in food hygiene
and control and zoonosis work will further develop. The working con-
ditions in clinical practice are undergoing changes at the present time
due to the development of the Danish community as a whole and the
farm industries in particular. It is anticipated that further specialization
in the education and training of veterinarians will be needed in order
to enable the profession to provide the service which will be required.
New revisions of the programme of study are being considered in
particular is discussed the possibility of introducing an orientation into
two branches during the later part of the curriculum, a clinical branch
and a hygienic branche."
De „postgraduate education" vormde ook een belangrijk onderdeel van de agenda.
Het bleek dat deze zich in vrijwel alle landen beperkte tot cursussen zoals die in
Denemarken b.v. elk jaar en in Nederland één maal in de drie jaar worden gehouden.

Het spreekt vanzelf dat deze veterinaire weken niet te beschouwen zijn als een vorm
van specialisatie, waaraan echter zoals uit het betreffende rapport van de werk-
commissie van de F.A.O. blijkt wel een grote behoefte is, en dit punt is een van de
belangrijkste onderwerpen voor toekomstige studie van de commissie.
Wat betreft de toestand in de ontwikkelingslanden was men over het algemeen van
mening dat de post-graduate training in deze landen voorlopig niet op hetzelfde plan
zou moeten staan als dit het geval was in de z.g. ontwikkelde landen. Ook Dene-
marken heeft in dit opzicht de toon aangegeven door voor een periode van 4 jaar een
jaarlijks terugkerende 9 maanden durende cursus in het leven te roepen voor 5 toe-
komstige onderwijskrachten uit ontwikkelingslanden. Deze cursus is speciaal bedoeld
om de betreffende reeds theoretisch voldoende onderlegde krachten de gelegenheid
te verschaffen op verschillende gebieden praktisch werkzaam te zijn. De gemiddelde
leeftijd van de 18 cursisten in de afgelopen 3 jaar was 38 jaar. Van deze 18 waren
17 uit Azië afkomstig en maar 1 uit Afrika.

De Deense regering heeft nog geen beslissing genomen wat betreft de voortzetting van
de cursus na 1966 en eventuele uitbreiding tot 10 personen per jaar.
■Aangezien het aantal wetenschappelijke stafleden bij de veterinaire faculteit in ver-
houding tot het aantal studenten 1 : 2,8 bedraagt is er in Denemarken meer moge-
lijkheid dan in Nederland om aan cursussen en specialisatie na afloop van de studie
tijd te geven.

Een belangrijk deel van de beschikbare uren werd door de leiding besteed aan de
bespreking over het gebruik van moderne hulpmiddelen bij het diergeneeskundig
onderwijs.

Door een Britse afgevaardigde werd een uiteenzetting gegeven over de waarde van de
verschillende audio-visuele middelen voor de veterinaire opleiding. Hierbij ging hij
uit van het idee, weergegeven in de volgende zin van zijn inleiding:

„There is nothing new in the idea of using teaching aids. Books and
pictures have been and accepted means of communications for many
years and they are after all, only teaching aids. However, modern
technology has given us the opportunity to exploit new teaching methods
but this is not happening in veterinary education... why?

Deze ontboezeming geldt zeker niet voor alle landen. Ook in Nederland wordt reeds
ruim gebruik gemaakt van episcopen, diascopen, korte films met of zonder geschreven
woord, terwijl ook televisie met gesloten circuit reeds in gebruik is bij sommige
demonstraties op het gebied van fysiologie, farmacologie en het klinisch onderwijs.
De spreker bracht ook het nut van een „teaching machine" naar voren, waarbij een
student zich vragen kan laten stellen en ook het juiste antwoord te zien kan krijgen.
Niet alle toehoorders konden echter de mening delen dat een dergelijke machinale
repetitor een belangrijke aanwinst was en een plaats verdiende naast films, televisie
en de gewone studieboeken.

Een tentoonstelling in het congresgebouw van de verschillende hulpmiddelen .gaf de
aanwezigen gelegenheid gedurende de koffie- en theepauze kennis te nemen van de
nieuwe aanwinsten op het .gebied van micro- en macro-projectie.
Tweemaal werd een demonstratie gegeven van gekleurde televisie-opnamen o.a. van
bacteriologisch vleesonderzoek, pathologisch-anatomische waarnemingen en klein-huis-
dierchirurgie door middel van de Eidophor. Voor dergelijke opnamen is echter zoveel
technische personeel nodig, dat bij het gewone veterinaire onderwijs de toepassing
veel te kostbaar is en het voordeel boven gekleurde films met mondelinge toelichting
niet in het oog vallend is. Voor de wetenschappelijke bijeenkomsten zal meestal ook
de zwart-wit-gesloten-circuit-televisie voldoende duidelijke beelden geven.
De bijeenkomst werd besloten met de opstelling van een 20-tal „recommendations", die
in het definitieve rapport van het „panel" zullen worden gepubliceerd.

Nadat van ló tot en met 17 mei geen gevallen van mond- en klauwzeer in ons land
waren voorgekomen, werd op 18 mei wederom een bedrijf te Bathmen in Overijssel
besmet.

Tot nog toe was dit het laatste geval in de epizoötie 1965 - 1966.
Op 11 mei was door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst het gebied van
de gemeente Bathmen aangewezen voor vrijwillige enting van varkens op Rijks-
kosten.

Met ingang van 20 mei is de Mond- en Klauwzeerbeschikking varkens 1966 II
zodanig gewijzigd dat de schorsing van de varkensmarkten verlengd is tot 2 juni
1966.

Intussen heropenen steeds meer landen de grenzen voor Nederlandse vee en vlees.
Italië is geheel open. Duitsland is open voor slachtvarkens en varkens uit geheel
Nederland, met uitzondering van de provincie Gelderland ten noorden en oosten
van de IJssel en Overijssel en gaat open voor vlees.

Frankrijk is open voor vee en vlees uit heel Nederland, met uitzondering van de
provincie Overijssel.

België en Luxemburg hebben eveneens de grenzen opengesteld voor vlees uit Neder-
land met uitzondering van de provincie Overijssel.
Zwitserland heeft eenzelfde maatregel genomen.
Griekenland laat wederom fok- en gebruiksvee toe.

MAATREGELEN TEGEN MOND- EN KLAUWZEER IN NOORWEGEN.
Met het oog op het optreden van mond- en klauwzeer in Europa en de recente
uitbraken van deze ziekte in Denemarken en Zweden, heeft de Veeartsenijkundige
Dienst van Noorwegen grensmaatregelen genomen.

Zo is de import van varkensvlees en vleesprodukten waarin varkensvlees is verwerkt,
verboden.

Dit geldt ook voor geschenkpakketten en pakketten die reizigers uit Denemarken
en Zweden met een vergimning van de veterinaire autoriteiten meenemen. Inge-
blikte vleesprodukten zijn van dit verbod uitgezonderd.

Voorts zijn maatregelen genomen tegen reizigers, zowel Noren die het land verlaten
als vreemdelingen, die het land bezoeken. Indien zij in één van de Europese landen
mogelijk met vee in aanraking zijn gekomen en in Noorwegen eveneens in de buurt
van vee komen, moeten zij zich bij aankomst aan de grens onmiddellijk tot een
daartoe aangewezen ontsmettingsstation wenden. Zij dienen daar kleding en bagage
te laten ontsmetten.

HOOFD VAN HET AMERIKAANSE VETERINARY CORPS IN NEDERLAND.
Voor een kort bezoek was in ons land brigadier-generaal K u h n, hoofd van het
Amerikaanse Veterinaire legercorps, zetelend in Washington. Het corps, dat geheel
onder leiding staat van veterinairen, heeft het toezicht op de voeding van het Ame-
kaanse leger overal ter wereld, waar troepen van land- en luchtmacht zijn gelegerd.
Het corps verstrekt voorschriften voor de aankoop van levensmiddelen en zorgt voor
controle op de producerende bedrijven. Het corps is in de Benelux vertegenwoordigd
door een afdeling in Den Haag onder leiding van luitenant-kolonel Castleberry
V.G. Het bestaat in juni vijftig jaar. Sedert 1950 zijn ook Nederlandse bedrijven bij
de levering ingeschakeld en worden Nederlandse produkten naar zestien verschil-
lende landen, waar Amerikaanse troepen zijn gelegerd, vervoerd.
Uiteraard bestaan er nauwe contacten tussen dit corps en het Ministerie van Land-
bouw, speciaal de Veeartsenijkundige Dienst.

Tijdens een diner ter gelegenheid van dit bezoek, werd aan brigadier-generaal
K u h n de legpenning van het Ministerie van Landbouw uitgereikt.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft de kalvermesters erop gewezen,
dat merking en registratie van vette kalveren geboden blijft.

België, Duitsland, Luxemburg en Zwitserland stellen nog steeds eisen met betrek-
king tot de herkomst van slachtdieren, waarvan het vlees wordt geëxporteerd. Te
verwachten is dat ook Frankrijk bij heropening van de grenzen de eerste tijd de
herkomst van de te slachten dieren bij vleesimporten zal wensen te kennen.
Bovendien zal voor iedere export van levende dieren, dus ook door Italië, overeen-
komstig de E.E.G.-voorschriften, de herkomst bekend moeten zijn om voor export-
certificaten in aanmerking te komen.

Het is dan ook voor de kalvermesters van het grootste belang, de merking van door
hen opgezette kalveren voort te zetten.

Friesland, 14.00 uur. (pag. 498)
21, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Vergadering, 20.00 uur. Restaurant „de Poort
van Cleef", Utrecht, (pag. 781)

13—16, 3e Int. Symposium Listeriosis. R.I.V. Bilthoven. (pag. 1431 (1965), 556)
Augustus,

\'—\'4, Dierg. Stud. Kring. N.S.U.-Zomercongres te Gent en Cureghem (België).
4—9, World Ass. for Buiatrics. Int. Con.gres, Zürich, (pag. 1147 (1965), 491,

11—18, 9e Intern. Congres Dieriijke Produktie, Edinburgh, (pag 595 1296
(1965))

5, Groep Dierenartsen werkzaam in het Bedrijfsleven K.N.M.v.D. Vergade-
ring, 10.00 uur. Motel Bunnik, Bunnik. (pag. 826)
25—1 okt.. British Veterinary Association. Jaarcongres, Brighton, (pag. 781)
29—1 okt., Ornithophilia, Utrecht.

29, Groep Dir. Vleeskeuringsdiensten en keuringsdierenartsen K.N.M.v.D.
Ver.gadering, 10.00 uur. Restaurant Smits, Utrecht, (pag. 781)

2—8, Wereld Congres voor Dierlijke Voeding, Madrid, (pag. 491)
^—8. Kon. Ned. Maatschappij voor Diergeneeskunde. 113e .-M.gemenc Verga-
dering, Utrecht, (pag. 709)

10, Negende Vooriichtingsdag Veeartsenijkundige Dienst, Jaarbeurs restau-
rant, Utrecht, (pag. 494, 707)

17—21, Worid Veterinary Association, XVIIIe Wereld Diergeneeskundig Con-
gres, Parijs, (pag. 1108 (1964), pag. 348, 703)

Gironummer 511606 ten name van de Koninklijke Neder-
landse Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur van 3 mei 1966 te Utrecht.
.\\lle leden zijn aanwezig met uitzondering van collega Gol.

De mond- en klauwzeerepizoötie van de afgelopen winter heeft opnieuw duidelijk
gemaakt dat alles in het werk moet worden gesteld bij calamiteiten in de toekomst
dc vaccinaties zo vlot mogelijk te doen verlopen en daarmee dc schade tc beperken.
De vaccinvoorziening is een zaak van de overheid. Wat de dierenarts aangaat is de
mogelijkheid het vaccin snel toe te passen. Het bedrijfsleven overweegt de opleiding
van lekenentploegen, die direct kunnen worden ingeschakeld bij een uitbraak van
mond- en klauwzeer bij varkens. Het Hoofdbestuur stelt zich op het standpunt dat
de dierenartsen in staat zijn deze vaccinaties zelf te verzorgen. Een eerse vereiste
is echter paraatheid en daarom zal een pool moeten worden gevormd van dieren-
artsen, die in geval van nood direct hulp kunnen bieden. Het Hoofdbestuur zal
hiertoe een beroep doen op de medewerking van de afdelingssecretarissen en de
leden van het Algemeen Bestuur.

Het Hoofdbestuur hoopt op deze wijze spoedig de beschikking te hebben over een
lijst met namen van dierenartsen, die bereid zijn deel uit te maken van de te vormen
pool. Uiteraard zullen in de eerste plaats worden ingeschakeld zij, die als waar-
nemer bij het bureau van de Maatschappij staan ingeschreven.

De South Eastern Veterinary Association van de B.V.A. spreekt zijn dank uit voor
de hartelijke ontvangst van de Engelse collegae f^n hun echtgenotes in Nederland.
De Commissie ter bestudering van de minimum eisen kleine-huisdieren praktijk
heeft het eindrapport bij het Hoofdbestuur ingediend.

Enkele contributiegcvallen worden besproken en afgehandeld. De jaarlijkse loting,
waarbij 25 leden worden aangewezen hun laatste definideve aanslag ter verificatie
van de contributie op te sturen, wordt bepaald op 4 mei.

Besloten wordt in het najaar de nieuwste inzichten over de bestrijding van para-
sitaire ziekten bij landbouwhuisdieren te verzamelen en te publiceren.

De in Toulouse in 1965 afgestudeerde 2.S jarige collega X a vier Dieuzaidc
die thans bezig is zijn proefschrift, handelende over de voeding van ganzen in verband
met de produktie van patc dc foic gras, \\oor Ic bereiden, zou gaarne 3 tot 4 weken

Gedacht wordt aan een Nederlands collega die hetzij een overwegend kleinc-huisdicrcn
dan wel een uitsluitend kleine-huisdieren praktijk uitoefent en die genegen zou zijn dc
Franse collega, die ook de Engelse taal machtig is, voor bovengenoemde periode,
liefst tegen gratis kost en inwoning te huisvesten.

Zij, die hiertoe bereid zijn, kunnen zich rechtstreeks wenden tot het Consulaat
Generaal der Nederlanden te Marseille, 7 Boulevard Dugonmiier.

De Groep organiseert een ledenvergadering op maandag 5 september om 10.00 uur m
het Motel te Bunnik.

Collega A. J. Braak werd op 30 april j.1. be-
noemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau
met de Zwaarden.

Collega Braak werd op 26 oktober 1914 te Am-
sterdam geboren, volgde middelbaar onderwijs te
Utrecht en studeerde van 1933 tot 1939 aan de
Faculteit der Diergeneeskunde. Na zijn afstuderen
werd hij in juni 1939 benoemd tot eerste luitenant
paardenarts bij het K.N.I.L. met als standplaats
Tjimahi. Na de oorlog te hebben doorgemaakt als
krijgsgevangene van de Jappen werd hij na de be-
vrijding Hoofd van de Residentie Veeartsenijkun-
dige Dienst te Bandoeng. Tijdens deze periode werd
o.a. het slachthuis te Bandoeng in gebruik genomen.
Op 1 januari 1947 werd collega Braak overgeplaatst naar Semarang en benoemd
tot Hoofd van de Residenüe Veeartsenijkundige Dienst en tevens tot Directeur van
de Gemeentelijke Veterinaire Dienst. Onder zijn leiding werd het slachthuis te
Semarang hersteld en weer in gebruik genomen.

Na de overdracht repatrieerde hij met zijn gezin na 11 jaar Tropen weer naar
Nederland.

In december 1950 werd collega Braak benoemd tot Commandant van de Militaire
School voor Hygiëne en Preventieve Geneeskunde te Waardenburg. Die functie vervult
collega Braak, inmiddels bevorderd tot luitenant-kolonel, nog steeds.
Deze school heeft als zodanig een belangrijk aandeel in de verbetering en de instand-
houding van de volksgezondheid, speciaal voor het leger.

Idema, A. P., van Uithuizermeeden naar Halle, Dorpsstraat 61, tel. (08343) 2 14.

Kouwenhoven, B., van Utrecht naar Vreeswijk, Burg, de Geerplantsoen 10. (194)
Leeflang, P., llorin (North .Nigeria), verlofadres tot 18 augustus: Overveen, Ernst
Casimirlaan 27, tel. (02500) 6 00 57. \' (233)

Oostveen, E. J. J. C. van. Alkmaar, naar Kennemerstraatweg 103 aldaar. (206)
Schotman, Dr. A. J. H., Utrecht, naar Obbinklaan 53 aldaar, tel. (030) 71 06 99.

Straver, Mej. P. J., Wee.sp, Henriette Roland Holstdreef 85, tel. (02940) 40 77, (218)
Benoemd:

De volgende collegae hopen op 23 juni het feit te herdenken dat zij 40 jaar dierenarts
zijn:

Huis met tuin beschikbaar. Salaris nader overeen te komen.
Brieven onder no. 28/66 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.___

Brieven onder no. 29/66 aan de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Brieven te richten aan: Mej. B. G. T. Frieling, Hoofdstraat 62, Nieuwoida
(Gr.). Telefoon: 05964-321.

J. V. d. Vlerk	afdeling Groningen-Drenthe
T. V. d. Laan	„ Friesland
J. L. van Os	„ Overijssel
H. A. C. Heezen	„ Gelderland
F. Neeteson	„ Utrccht
J. J. Meiessen	„ Noord-Holland
J. H. de Boer	Zuid-Holland
O. J. H. Devos	„ Zeeland
W. J. Bruckwilder	„ Noord-Brabant
A. J. Geelen	Limburg
1. Opening.

	0	100	250 500	1000	2500	5000	10000
	dpm	dpm	dpm dpm	dpm	dpm	dpm	dpm
10-1	4-1-/42)	54-/5	2 12 3 13	3-f/4	2-f/4	24-/5	0/4
10-3	5-f/5	4-h/4	4 /5 4-f/4	2-f/3	1 /5	2 /3	0/5	4-
10-5	3-f/3	4-F/5	3-1-/4 4-f/5	1 /5	1 15	0/4	0/5	-f
lO-\'^	4-f/4	2 15	0/5 1-1-/4	0/3	0/4	0/5	0/5	4-
10-8	3-f/5	0/5
10-10								—
Kontrole	0/53)	0/5	0/5 0/5	0/5	0/5	0/5	0/5

	^^^ \'i •• 1 \' •\'•\'i\' ■\'
n 1,2 en 3.
a.a.	acces.soir atrium
Ao.	•Aorta
A.p.	.Arteria pulmonalis
D.B.	Ductus Botalli s. arteriosus
L.a.	Linker atrium
L.v.	Linker ventrikel
R.a.	Rechter atrium
R.v.	Rechter ventrikel
V.c.ca.	Vena cava caudalis
V.C.Cr.	Vena cava cranialis
V.s.ca.	Valvula semilunaris caudalis
V.S.Cr.	Valvula semilunaris cranialis
V.s.d.	Valvula semilunaris dextra
V.s.s.	Valvula semilunaris sinistra
Vv.p.	Venae pulmonales

1	4	21-9-63	24- 9-63	9-10-63		4-3-64	2	3
2	2	—	24- 9-63			17-2-64	2	VA
3	3	—	24- 9-63	10-10-63		7-3-64	1	3
4	3	—	23- 9-63	11-10-63		5-3-64	2	2\'A
5	5	—	25- 9-63			20-2-64	1	VA
6	3	—	10-10-63		27-10-63	7-4-64	1	19
Groep A2
1	2	20-9-62	23- 9-62	9-10-62	25-10-62	22-3-63	1	3
2	4	—	23- 9-62	9-10-62		4-3-63	2	3
3	3	—	23- 9-62	9-10-62		3-3-63	1	3
4	3	—		8-10-62	24-10-62	17-3-63	1	18
5	3	—	23- 9-62	9-10-62	10-11-62	4-4-63	1	4
6	2	—	24- 9-62	9-10-62	25-10-62	17-3-63	2	3

			datum
no.		leeftijd	einde		2e bronst	partus	aantal
		behandeling		datum	lammeren
1		4	24- 9-64	27- 9-64		18-2-65	2
2		3	—	29- 9-64		10-3-65	1
3		4	—	27- 9-64		11-3-65	2
4		2	—	27- 9-64		15-4-65	2
5		3	—	28- 9-64		19-2-65	1
6		3	—	28- 9-64		20-2-65	2
Groep	C2.
1		3	11- 9-64	11- 9-64	28- 9-64	17-2-65	1
2		3	—	13- 9-64		5-2-65	2
3		3	—	12- 9-64		6-2-65	2
4		3	—	12- 9-64		5-2-65	1
5		3	—	12- 9-64	6-11-64	22-4-65	1
6		3	—	12- 9-64		8-2-65	1
Groep	C3.
1			14-10-64	15-10-64		10-3-65	1
2			—	16-10-64	1-11-64		0
3		/j	—				0
4			—	15-10-64		6-3-65	1
5		3	—	15-10-64		12-3-65	2
6		3	—	18-10-64		10-3-65	2

Gepensioneerd of rustend	6
Practici	73
Praktijk vleeskeuring	10
Vleeskeuring	18
Veeartsenijkundige Dienst	7
Gezondheidsdiensten	22
Diversen	29
Buitenlanders	4
Buitenlandse gasten	6

J. den Daas	7	stemmen
A. J. van Doorn	11	stemmen
C. Eenhoorn	3	stemmen
C. Holzhauer	1	stem
P. Klcinjan	2	stemmen
M. M. de Lint	3	stemmen
P. van Loo	5	stemmen
H. A. van Riesscn	274	stemmen
W. H. Smits	6	stemmen
A. Zegwaard	1	stem
blanco	7	stemmen

no.	leeftijd	datum einde behan- deling	Ie bronst 2e bronst	volgende bronst	partus datum	aantal lam- meren	aantal dagen tussen einde behandeling en de eerste bronst-
						verschijnselen
1	5	24-9-63	11-10-63		10-3-64	1	WA
2	3	—	2-10-63 18-10-63		13-3-64	1
3	3	_	11-10-63		5-3-64	2	17%
4	4	—	19-10-63		16-3-64	2	25
5	3	—	12-10-63		5-3-64	1	18
6		—		27-11-63	20-4-64	1	64
Groep	B2
1		27-9-63	19-10-63		14-3-64	2	22
2		—	15-10-63		6-3-64	2	18%
3	—	—	13-10-63	29-10-63	23-3-64	1	16
4	—	—	15-10-63		7-3-64	1	18%
5	—	_	14-10-63		5-3-64	2	17
6	—	—	16-10-63		13-3-64	1	19

rincie	9J10 13/10	14/10 20/10	21/10 27/10	28/10 3/11	4/11 10/11	11/11 17/11	18/11 24/11	25/11 1/12	2/12 8/12	9/12 15/12	16/12 22/12	23/12 29/12	Totaal
Brabant rg bnd >el	2	1 1	2 3	13 3	20 8	67 34 1	126 36	119 23 2 1	154 30 13	156 28 36	130 24 52 8	96 7 69 30 2	884 199 173 38 <1
P 1	—	—	-	-	—	-	-		—	1 1	—	1	J 2 1
	2	2	5	16	28	102	162	145	197	222	214	205	1.300
omen: in	149	465	395 3	1.026 10	3.106 22	9.014 16	12.673 64	10.814 200	17.225 169	17.172 205	14.366 221	14.499 179	100.904 1.089

Provincies	Mond- en Klauw- zeer varkens	Schurft eenh. dieren en schapen	Rot- kreupel bij schapen	Milt- vuur alle vee	Var- kens- pest	Pseudo vogel- pest	Atro- fische rhinitis varkens
Groningen	—	—	4	—	—	—	—
Friesland	—	—	25	—	1	—	—
Drenthe	1	—	4	—	1	—	—
Overijssel	—		5	—	20	—	—
Gelderland	2	—	3	2	29	—	—
Utrecht	—	—	2	1	4	—	—
Noord-Holland	—	4	14	—	—	—	—
Zuid-Holland	—	—	4	2	8	—	2
Zeeland	—	—	—	—	5	—	—
Noord-Brabant	304	—	1	1	35	—	—
Limburg	99	1	—	—	—	—	1
Nederland	406	4	62	6	103	—	3

Serum	titer
2.00 •
1.90 -
1.80 ■
1.70 -
1.60 -
1.50 :
1.«0 ■
1.30 ■
1.20 ■
1.10 ■
1.00 -
0.90 -
0.80 \'
0.70 -
0.60 ■
0.50 •
OjIO ■
0.30 ■
0.20 \'
0.10

Serum titer 175 •	1 2 3	4 5	6 7 8	9 10	6 7 8	9 10
1.00 ■		—	—--	—	—	—
0.75 -		_	— = =	_ _	=	^ =
0.50 •	- =■		_ ---	- ^	z = =	—
0.25					.....—
	----	=	—	—	= —	-5-
		_			— _	m
	3 weeks	p.v	6 weeks	p. V.	6 weeks	p. V.

Serumtiter	none	0-<0.30	0.30-<0.60	0.60-<0.90	S0.90
No. of pigs	116	48	44	38	52
No. immune	33	43	38	38	52
Percentage
protected	28	90	86	100	100

	No. of animals	Average antibody level before 4 to 6 weeks vaccination after vaccination	No. with pos. serological response	No. resisting challenge*)
No antibody	11	—	0.42	7 (64%)	9 ( 82%)
Titer 0.05-0.50	20	0.30	0.45	15 (75%)	16 ( 80%)
Titer 0.55-1.00	9	0.74	0.33	5 (56%)	8 ( 89%)
Titer 1.05-1.50	8	1.19	0.56	- ( 0%)	8 (100%)

			Mean anti-	Mean anti.
			body level at time of	body level at time of	Survival rate
			vaccination^)	challenge^)
A	No. vaccinated	6	0.38	0.40	6/6
	No. of unvaccinated
	litters mates	5	0.45	0	0/5
B	No. vaccinated	5	0.73	0.45	4/5
	No. of unvaccinated
	litter mates	4	0.50	0	0/4
C	No. vaccinated	4	0.28	0.35	4/4
	No. of unvaccinated
	litter mates	4	0.30	0	0/4

aantal	phenotype	leeftijd	S.I.	L.I.B.C.	T.I.B.C.	V.C.	aantal
dieren		in jaren	y%			%	bepalingen
8	normaal	1/2-2	171,2 9,6	329,7 22,8	500,5 17,7	35,0 3,0	21
		(142-215)	(201,3-429)	(417-599,3)	(27,2-53,8)
10	gladde	1/2-2	166,6 9,1	277 24,8	443 23,0	38,4 2,7	31
	tong	(114-197)	(193-440)	(332-595)	(26,3-51,1)
12	nonnaal	3-6	160,0 7,3	281,2 13,7	441,9 13,7	36,7 1,7	46
			(120-205)	(211-394)	(376,3-566)	(26,5-46,2)
3	gladde	3-6	129,5 4,2	283,9 17,2	413,5 16,9	32,0 1,3	17
	tong		(121,8-136,3)	(258,7-316,8)	(395-447,2)	(30,3-34,5)

S.	Bredeney	1	x	s.	mbandaka	1	X
s.	bovis morbificans	4	X	s.	meleagridis	1	X
s.	dublin	1	X	S.	panama	23	X
s.	give	2	X	S.	Stanley	10	X
s.	Heidelberg	6	X	S.	taksony	3	X
s.	infantis	3	X	S.	typhi murium	19	X
s.	livingstone	7	X	S.	worthington	2	X
s.	manchester	1	X

Group No.	Treatment	2 d	2 d n	S2
1	Zoalene	535	44,6	1068
2	Sulfaquinoxaline	568	47,3	823
3	Nicarbazin	118	9,8	155
4	Amprolium	32	2,6	203
5	Infected Control	227	18,9	852
6	Whitsyn 10	391	32,6	783
7	Not infected control	—196	—16,3	65

Group No.	Treatment	No. of birds in group	4-5	Oocystprod 5-6	uction 6-7	(in millions). 7-8	Days after 8-9	infection 9-10	10-12	Total	Mean per bird
1	Zoalene¹) 125 p.p.m.	12	704,7	266,6	196,2	135,4	50	74,3	101,7	1528,9	127,5
2	Sulfaquinoxaline 125 p.p.m.	12	557,7	359,9	820,4	333,5	110,3	132,6	339,2	2653,6	221,1
3	Nicarbazin*) 125 p.p.m.	12	605,2	412,4	186,-	140,2	84,9	2,5	1,8	1433,-	119,4
4	Amprolium*) 125 p.p.m.	12	866,9	225,7	191,9	126,6	26,6	3,7	3,7	1445,1	120,4
5	Control infected, not treated	12	931,-	522,2	536,6	551,9	248,3	234,8	219,5	3244,3	270,4
6	Whitsyn 10²)	12	869,9	586,6	499,7	782,8	564,6	64,5	121,2	3489,3	290,8
7	Control not infected.	12	—	—	—	_	_	_	_
	not treated

datum :	1964									1965
koe	11.3	6.4	16.4	13.5	25.5	17.6	25.6	8.7	29.10	5.2	11.2	gem.
1	106	81	116		135		137	141	75	156	150	121,8
2				103		146		160				136,3
3				84		115		122	133		198	130,4

aantal koeien	leeftijd in jaren	S.I. v%	T.I.B.C. y%	V.C. %	auteur
58	nuchtere kalveren	81,5 (50-116)	—	—
14	1	195,3 (170-234)	__	—
31	11/2-21/2	171,5 (140-204)	—	—	Lanz, 1955
34	>21/2 niet drachtig	162,4 (124-200)	—	—
22	kalveren	156 (46-258)	391 (243-548)	-	Kolb, 1959
20	koeien	97 (57-162)	228 (200-240)	—
8	vrouwel. dieren	117 (63-167)	366,7 (247-491)	32,2 (13,3-49,8)	J. Planas en S. de Castro, 1960
8	koeien	226,7	—	—	De Groot, 1942
102	2-10	130 (43-239)	—		U 1 1 b r i c h el al, 1963

Aantal kolonies per plaatje	klasse nr.	codeteken
<3	0	-
3- 9	1	<
10-29	2
30-90	3
>90	4	\\

provincie	9/10 13/10	14/10 20/10	21/10 27/10	28/10 3/11	4/11 10/11	11/11 17/11	18/11 24/11	25/11 1/12	2/12 8/12	9/12 15/12	16/12 22/12	23/12 29/12	30/12 5/1	6/1 12/1	Totaal
Noord-Brabant	—	1	2	13	20	67	126	119	154	156	130	96	106	76	1.066
Limburg	2	1	3	3	8	34	36	23	30	28	24	7	14	16	229
Gelderland	—	—	—	—	—	I	—	2	13	36	52	69	114	184	471
Overijssel	—	—	—	—	—	—	—	—	—	_	8	30	29	36	103
Drenthe	—	—	—	—	—	_	—	1	_	_	_	2	4	2	9
Utrecht	—	—	—	—	—	—	—	_	_	I		1	2	3	7
Zeeland	—	—	—	—	—	—	—	—	—	1					1
Totaal	2	2	5	16	28	102	162	145	197	222	214	205	269	317	1.886
overgenomen: varkens runderen	149	465	395 3	1.026 10	3.106 22	9.014 16	12.673 64	10.814 200	17.225 169	17.172 205	14.366 221	14.499 179	18.847 212	22.129 324	141.880 1.625

soort monster	aantal	Uitstrijk I	Uitstrijk II	Totaal
	monsters	na 16-18 uur	na 40-42 uur	positief
		positief	positief
Diverse worstspeciën	219	24	8	32 = 14,6%
Diverse worstspeciën T	199	31	21	52 = 26,1%
Buitenlands bevroren
rundvlees	101	7	4	11 = 10,8%
	519	62	33

Boer	jaar	aantal fok- ooien	aantal on- vr.b. ooien	aantal lam- meren	1 lam	2 lam.	3 lam.	4 lam.	5 lam.	6 lam.	7 lam.
Ilmari Tarkka	1963	34	—	81	5	32	30	4	10
	1964	45	—	98	4	62	24	8	—
Eero Yliviikari	1963	29	—	82	1	16	45	20	—
	1964	34	—	93	l	22	57	8	5
Elsa Kutanen	1963	27	—	66	2	24	36	4
	1964	33	—	81	1	34	42	4
Grazing Trial	1962	19		60	1	8	24	20	—	—	7
Station	1963	19	;	41	--	6	21	8		6
	1964	25	—	60	3	18	27	12
Aarne Rulja	1963	16	—	45	1	6	30	8
	1964	20		50	2	14	30	4
Hannes Huhtinen	1963	8	-	23		6	12	—	5
	1964	20	1	47	3	16	15	8	5
Jukka Jalkanen	1963	8	—	28	—	—	15	8	5
	1964	18		57	1	12	18	20	—
W. A. Westerstrahle	1963	13	-	37	2	6	15	8	—	6
	1964	15	—	46	--	10	18	8	10	—
Pirkko Anttila	1963	9	—	25	2	2	12	4	5
	1964	14	1	42		B	9	20	5
llovila School Farm	1963	9	—	28	—	2	18	8
	1964	13	—	27	3	14	6	4
Antti Ahti	1963	18	—	49	1	12	24	12
	1964	12	—	36	—	4	24	8
Anna Lisa Brander	1963	11	—	28	1	6	21	—
	1964	12	—	39	—		27	12
.Arvo Kyyhkynen	1963	6	—	18	—	2	10	4
	1964	10	1	18	2	10	6	~
Otto Sainio	1963	7	—	23	—	2	12	4	5
	1964	6	—	29	—	2	12	—	5
Otava School Farm	1963	4	—	17	—	—	--	12	5
	1964	5	—	19	—	—	9	4		6
Totaal		519	6	1393	36	356	649	244	65	18	7
Bij de beoordeling	van de	gegevens moet echter	niet vergeten worden	dat deze

Group No.	Treatment	birds in group	4-5	5-6	6-7	7-8	8-9	9-10	10-11	11-12		per bird
1	Zoalene 125 p.p.m.¹)	8	773,3	2171,4	438,6	1176,6	251,5	542,-	25,1	7,45	5385,9	673,2
2	Sulfaquinoxaline,	8	1127,6	1170,4	1078,5	1899,3	947,3	98,8	51,1	17,7	6390,7	798,8
	125 p.p.m.
3	Nicarbazin 125 p.p.m.*)	8	1573,3	1540,-	1127,4	2377,6	741,7	230,7	72,9	11,01	7674,6	959,3
4	Amprolium 125 p.p.m.*)	8	343,9	1283,3	169,4	312,3	120,6	61,5	12,6	8,58	2212,2	226,5
5	Infected control	8	1142,2	2569,2	893,2	1693,1	616,0	141,1	100,6	76,6	7232	904,-
6	Whitsyn 10²)	8	908,6	2145,8	1000,2	1456,4	1151,3	171,8	192,2	47,05	7073,4	884,2
11	Not infected Control	8	—	—		-	—	—	-	-	-	—

tjroup No.	Treatment¹)	birds in group	4-5	5-6	6-7	7-8	8-9	9-10	10-11	11-12	Total	per bird
5	Infected control	8	1142,2	2569,2	893,2	1693,1	616,0	141,1	100,59	76,6	7232,-	904,-
7	■Amprolsol	8	326,4	1026,6	622,2	246,4	119,6	13,49	115,31	1,1	2471,8	308,9
8	Whitsyn S	8	293,3	1276,4	834,1	2402,4	526,2	241,2	237,2	65,-	5875,8	734,5
9	P 47	8	564,2	1493,3	944,5	1165,3	577,1	246,4	115,8	59,25	5165,8	645,7
10	Sulfaquinoxaline-Sodium	8	296,4	585,2	577,5	537,2	1116,5	563,3	664,7	193,-	4533,8	566,7
11	Not infected control	8	—	—	—	—	—	—	—	—	—	—

	aantal levende	% dood	% gestorven
	biggen per worp	geboren	binnen 56 d.
le worp	8,4	4,5	21,4
2 e worp	9,2	5,8	16,8
3e worp	9,2	8,4	18,7
4e worp	9,7	9,5	19,5
5e worp	9,7	13,2	21,9
6e worp	9,3	18,6	23,9

	30/12-5/1	6/1-12/1	13/1-19/1	20/1-26/1
Noord-Brabant	106	76	51	44
Limburg	14	16	15	20
Gelderland	114	184	379	333
Overijssel	29	36	35	31
Drenthe	4	2	2	3
Utrecht	2	3	6	5
Zeeland	—	—	—	—
Noord-Holland	—	—	1	—
Zuid-Holland	—	—	—	1
Friesland	—	—	—	1
Totaal	269	317	489	438

	27/1	28/1	29/1	30/1	31/1
Gelderland	31	29	24	6	31
Overijssel	1	6	4	1	10
Noord-Brabant	7	4	2	—	—
Limburg	1	—	2	2	—
Drenthe	—	1	—	—	1
Utrecht	3	—	3	—	1
Zuid-Holland	—	—	—	—	1
Totaal	43	40	35	9	44
272		Tijdschr.	Diergeneesk.	, deel 91,	afl. 4, 1966

methode	aantal	genezen zonder compli- caties	niet genezen	genezen met complicatie fistel abces opwippen van de klauw
D	26	20	2	2	2	—
G	52	40	4	3	—	5
B	22	17	3	—	—	2
totaal	100	77	9	5	2	7

ras	aantal ejaculaten	grootte in cm3	aantal spermiën X 10« per cm3	totaal aantal spermiën x 10t>
	•erïte	volgende	eerste	volgende	eerste	volgende	eerste	volgende
D	1	6	40	73	12	28,6	480	1934
		26-100		18,4-40,4		759-2640
B	20	19	127	94	72,6	49,7	8652	4792
		62-250	50-220	15-270	6-270	1488-	390-27000
							27000
C	42	28	124	94	79,2	61,3	8112	5243
			34.270	40-270	10-311	9,6-228	525-	973-14364
							22800
A	40	37	132	107	75,1	47,8	8024	4549
			25-300	24-200	9,5-450	4-134	150-24480	400-12000
E	9	8	81	68	61,7	71,6	4208	4815
			15-140	30-80	16-129	16-152	820-10240	1280-10640

§	a ü 3 .2, c CQ (Q	w E u e 1 b	.Q 1 b i\| 1 ^ 1 .s	■v \'Z C	n . B E " 2 S c — § x	rt S C g li	« a	« O 4, C t: -ë .•«; O c C S jj E g-
D	7	68	55	3,1	26,2	1726	7,3	7,9
B	39	111	49	3,0	61,4	6774	7,5	19,5
C	70	112	60	3,2	72	6973	7,5	17
A	77	120	50	3,1	61,7	6310	7.3	20,4
E	17	75	44	2,5	66,4	4494	7,1	14,6
Spreiding Gemiddeld			0-90 53	0,5-4 3,1			6,6-8 7,4	1-58 18,2

ras	D	B	C	A	gemiddeld
Groep I dr. % (/m 66
Aantal hengsten		7	21	25
Grootte in cm3		129	107	117
% Norm. vooruitgaande beweging		56	55	47	51
Snelheid		2,9	3,5	3,0	3,1
Aantal spermiën x 100 per cm3		51,1	53,6	60,3
Totaal aantal spermiën x 108		7252	5127	6382
pH		7,5	7,58	7,28	7,43
% Afw. spermiën		20,9	21,3	23,3	22,2
Groep II dr. % 67-75
Aantal hengsten	3	16	12	12
Grootte in cm3	55	107	122	123
% Norm. vooruitgaande beweging	48	48	61	49	53
Snelheid	3,0	3,0	3,2	2,9	3,0
Aantal spermiën x 10« per cm3	29,3	50,7	77,6	44,3
Totaal aantal spermiën x 100	1405	5488	10863	5272
pH	7,5	7,42	7,35	7,34	7,38
% Afw. spermiën	9,0	18,3	11,0	13,5	14,1
Groep III dr. % 76 en
Aantal hengsten	1	6	12	9
Grootte in cm3	97	95	115	127	54,8
% Norm. vooruitgaande beweging	60	41	66	56
Snelheid	3,5	3,0	3,0	3,1	3,1
Aantal spermiën x IOC per cm3	25,2	106,7	76,0	82,2
Totaal aantal spermiën x 100	2448	9513	7632	5722
pH	7,1	7,59	7,72	7,31	7,52
% Afw. spermiën	3,3	20,9	14.3	17.4	16,0

hengst	aantal	grootte	%	beweeg-	aantal totaal	pH	% afw.
	ejac.	in cm3	voorultg.	lijkheid	spermiën aantal		spcrm.
			beweging		in milj. spermiën
					p. cmS X 106
U	15	118	28,6	1,1	230,5 26017	7,39	26,1
		(76-200)	(10-45)		(24-526,4) (1824-46956)	(7,22-7,50)	(19,5-38)
Z	17	71	29,8	1,07	141,9 8982	7,65	40,3
		(36-140)	(1-50)		(12-276) (720-17388)	(7,41-7,92)	(22,8-50,5)
C	18	40	28,6	1,06	221,6 7913	7,70	45,92
		(20-90)	(20-40)		(17,6-429,6)(1021-16880)	(7,41-7,82)	(33,5-57,5)
Gemiddeld		74	29	1,08	197,2 13670	7,58	38,10

correlatie	U	C	Z	gemiddeld
1—2	—.086	.455	.234	.201
1—3	.195	—.405	.303	.031
	—.590	—.721x	—.071*	—.671»
1—5	.043	.274	—.440	—.041
1-6	—.583	—.336	—.079	—.333
2—3	.515	.028	.466	.336
2—4	—.719x	—.078	.025	—.257
2—5	.148	.454	—.784xx	—.061
2-6	—.629	.107	—.344	—.289
3-^	—.520	.476	—.062	—.035
3—5	.230	.178	—.504	—.032
3-6	—.619	—.170	.306	—.161
4—5	—.281	—.084	.167	—.066
4—6	.836xx	.203	.038	.359
5—6	—.086	—.094	.200	.007

	U	C	Z	U-C	U-Z	C-Z
Grootte	117,0	42,2	72,5	74,8xx	44,5x	—30,3
% Levend	25,0	26,1	29,2	—1,1	_4 2	—3,1
Snelheid	2,1	1,9	2,0	.2	.1	— .1
Aant. sperm, per cm3	226,2	257,2	160,8	9.0	105,4x	96,4
pH	7,38	7,68	7,62	— .30xx	— .24xx	.06
% Afw. spermiën	27,1	48,3	39,8	—21,2xx	—12,7xx	8,5x

hengst	aantal paren	grootte 1	in cm3 2	% vooruitgaande beweging 1 2	beweeglijkheid 1 2	aantal per cm3 I 2	spermiën x lOÖ totaal 1 2	1	pH 2	% afw. 1	spermiën 2
U	4	142	109	20	36	1,13	1,25	285,4	205,6	35259	20717	7,41	7,41	26,1	24,4
z	5	85	67	26	29	1,1	1,1	151,7	90,2	10663	6123	7,68	7,76	41,7	41,6
c	5	32	35	24	30	1,2	1,2	287,0	215,4	9428,6	6968,8	7,65	7,73	49,2	45,3
gemiddeld		82,4	67,6	23,6	31,4	1,11	1,18	238,2	167,9	17250	10595	7,57	7,61	39,9	38,0

uitgangsmateriaal var	1 3 hengsten			aantal	ejaculaten per hengst
	Gem.	S.D.	V.C.	4	5	6	7	8	9	10
Grootte	80,1	44,8	55,9	77,9	65,1	57,9	51,8	48,1	44,6	42,4
				118,0	94,7	82,4	72,6	66,7	61,5	58,0
% Levende sperm.	26,9	10,5	39,0	18,3	15,3	13,6	12,1	11,3	10,5	9,9
			27,7	22,2	19,3	17,0	15,7	14,4	13,6
Snelheid sperm.	2,0	1,07	53,5	1,9	1,6	1,4	1,2	1.2	1,1	1,0
				2,8	2,2	2,0	1,7	1,6	1,5	1,4
Sp.\|cm3	223,4	108,6	48,6	188,6	157,7	140,3	125,4	116,4	118,2	102,6
			285,7	229,5	199,6	175,8	161,6	149,1	140,6
pH	7,56	,124	1,6	,215	,180	,160	.144	,133	,123	,118
				,326	,262	,228	,202	,185	,169	,161
% Abnorm. sperm.	38,4	7,0	18,2	12,1	10,1	9,0	8,0	7,5	7,0	6,6
				18,4	14,7	12,8	11,3	10,4	9,6	9,0